13.07.2015 Views

Il paratico dei sarti di Piacenza (a. 1423) - Itinerari Medievali

Il paratico dei sarti di Piacenza (a. 1423) - Itinerari Medievali

Il paratico dei sarti di Piacenza (a. 1423) - Itinerari Medievali

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

stationis, non possit habere aliquam electionem nec breve pro communitatesartorum (6).Item teneatur quilibet sartor non habere societatem cum aliquo qui nonsit magister et qui non solverit intraticam et qui non fecerit sacramentumsartorie. Et qui contrafecerit solvat pro banno soldos viginti et hoc sinetenore. Et quilibet sit accusator et tertia pars sit accusatoris.Item possint Consules huius paratici et eis liceat pignus et securitatemaccipere a quolibet magistro et <strong>di</strong>scipulo, qui non attenderit et observaveritpacta ipsorum Consulum in totum vel in partem super illis que pertinebuntad officium sartorie ad eorum voluntatem usque in sol<strong>di</strong>s viginti magistris etsol<strong>di</strong>s decem <strong>di</strong>scipulis.Item Consules sartorum possint absque vero preiu<strong>di</strong>camentoiuris<strong>di</strong>ctionis Potestatis Placentie facere rationem, si eis lamentatio fiat peraliquem de aliquo sartore vel <strong>di</strong>scipulo, vel laboratore, super his quepertinent ad officium sartorie (7).Item, quod aliquis sartorie laborator non possit habere aliquem sub se<strong>di</strong>scipulum, nisi prius solverit intraticam sartorie ille laborator sartorie prose laboratore. Et si aliquis contrafecerit, quilibet magister teneatur nonpermittere stare in sua statione in banno florenorum quinque (8).Item statuerunt, quod quando currerius Collegii sartorum preceptoConsulum collegii suprascriptorum iverit ad aliquem sartorem ad petendumab eo aliquod pignus, teneatur ille sartor de presenti dare pignus illi currerio.Et si quis sartor noluerit illud pignus ei dare teneantur Consules sartorum abeo tollere qualibet vice soldos quinque.Item statuerunt, quod illi electores,qui habuerint brevia eligen<strong>di</strong> Consulessartorum, quod aliquis ipsorum electorum non possit, nec debeat, nec sibiliceat, inter se (eligere) unus alterum in Consulem sartorum: et si quiscontrafecerit solvat pro banno qualibet vice soldos decem placentinos, etinsuper expellatur a Consilio sartorum usque ad tres annos et insuper necpossit nec debeat habere aliquod officium in Collegio sartorum usque ad<strong>di</strong>ctum terminum trium annorum(9).Item statuerunt, quod si quis homo de Collegio sartorum pauper infirmusjacuerit, quod Consules sartorum, si sciverint, teneantur eum visitare etprovidere eidem de communi sartorum sicut eis videbitur expe<strong>di</strong>re.Item, quod nullus sartor possit esse Consul nisi fuerit magister in officiosartorie per quinque annos continuos.Item statuerunt, quod Consules teneantur reddere rationem in plenoconsilio sartorum de omni et toto quod eis superfuerit ab eorum fundo etofficialium eorum et ab expensis factis occasione officii eorum consulatus;et hoc infra duos menses eorum exitus.Nomina apastolorum que celebrari debent sunt hec, videlicet: Conversiosancti Pauli mensis Ianuarii, sanctus Matias mensis Februarii, festivitassanctorum apostolorum Philippi et Iacobi mensis Maji, sanctus Barnabasmensis Iunii, festivitas apostolorum Petri et Pauli eiusdem mensis Iunii et2


Iacobi mensis Iulii et Beate Marie mensis Augusti, sanctus Matheus mensisSeptembris, nativitas apostolorum Symonis et Iude mensis Octobris, sanctusAndreas mensis Novembris, sanctus Ioannes mensis Decembris et festumsancti Macarii (10) mensis Ianuarii et <strong>di</strong>es Veneris sancti et festum sanctiRaimon<strong>di</strong>. Et si quis contrafecerit cadat in pena librarum quinque qualibetvice.Item statuerunt, quod quilibet sartor non possit cusire (11) neque cusiri<strong>di</strong>mittere in sua statione in festo. S. Marie candellarie mensis Februarii (12),nec in festo Sancte Marie mensis Martii, nec in festo sancte Marie mensisAugusti, neque in festo sancte Marie mensis Septembris ab hora <strong>di</strong>ei inantea preter robam mortuorm.Et qui contrafecerit solvat pro banno qualibet vice soldos quinqueplacentinos, et accusator habeat me<strong>di</strong>etatem et teneatur perpetue strictus etConsules teneantur soldos quinque suprascriptos tollere et sine tenore, cumeis fuerit denunciatum. Intelligatur etiam prohibitum laborare aliis <strong>di</strong>ebusfestivis ab Ecclesia praescriptis.Item statuerunt, quod quilibet <strong>di</strong>scipulus de mercede quam acceperit, velhabuerit denarios, vel aliquid aliud a magistro suo in quo laboravit admercedem, teneatur non laborare curo aliquo magistro, nisi prius satisfeceritvel satisfacere paratus sit cum consensu ipsi magistro (13), vel in concor<strong>di</strong>afuerit cum illo de eo quod sibi dare debuerit (14). Et hoc in banno duarumlibrarum pro qualibet vice.Item statuerunt, quod ille qui fuerit camerarius teneatur prestare bonam etydoneam securitatem comuni Collegii sartorum de illis rebus omnibus, quein Comune pervenerint de comuni sartorum. Et ad voluntatem Consulum velConsulis vel maioris partis <strong>di</strong>cti collegii et intra quindecim <strong>di</strong>es cum electusfuerit.Item statuerunt, quod si aliquis de officio sartorie habuerit verba iniuriosacum aliquo de <strong>di</strong>cto officio in presentia Consulis et Consul ei vel eispraecipiat, ut ipsi desistant ab ipsis verbis et preceptum Consuliscontepmserint, Consul teneatur ab eo vel ab eis qui sic contrafecerit, velcontrafecerint, auferre pro quolibet et qualibet vice soldos quinque, et sinetenore.Item statuerunt, quod Consules sartorum qui pro tempore fuerint intraduos menses postquam exiverint de eorum regimine teneantur recuperareomnes denarios a quacunque persona dare debuerit comuni sartorum aliquade causa et ipsos consignare in denario vel pignore in consiliosuprascriptorum. Alioquin teneantur solvere de eorum proprio in pena etbanno pro quolibet Consule duplum soldorum. Et hoc sine tenore.Item statuerunt, quod, quando eliguntur Consules, debeant eligi duo quialias fuerint Consules et unus novus et quicunque novus Consul debeatsolvere in <strong>paratico</strong> pre<strong>di</strong>cto libras tres denarii Placentie (15).Item statuerunt, quod Consules possint et eis liceat pignora vendere postterminum datum per Consules <strong>di</strong>cti paratici.3


Item statutum est, quod Consules supra<strong>di</strong>cti paratici qui electi fuerint etqui pro tempore fuerint cessent et cessare debeant a consolatu <strong>di</strong>cti paraticiper duos annos.Item statuerunt quod quilibet magister <strong>di</strong>cti paratici teneatur venire adcorpora mortuorum cuiuslibet sartoris et cuiuslibet de familia sartoris et nondebeat recedere ab illo corpore usque quo fuerit sepultum, absque licentia<strong>di</strong>ctorum Consulum, sub pena soldorum duorum placentinorum pro quolibetqui contrafecerit.Item statuerunt et or<strong>di</strong>naverunt, quod nullus possit eligi in Consulem<strong>di</strong>cti paratici, nec habeat aliquam electionem pro ipso <strong>paratico</strong> nisi priussolverti expensas <strong>di</strong>cti paratici et feodum (16), Consulum <strong>di</strong>cti paratici; et sihabuerit electionem, quod ma electio sit cassa et irrita et nullius valoris.Item statuerunt et firmiter or<strong>di</strong>naverunt, quod quilibet sartorum, tam civiset <strong>di</strong>strictualis Placentie quam forensis, qui exercet vet exercere velit artemsartorie tam in civitate Placentie quam in episcopatu teneatur et debeatparaticum intrare et matriculam artis sartorie, et solvere intraticam <strong>di</strong>ctiparatici, et jurare teneatur in manibus Consulum <strong>di</strong>cti paratici de faciendobene et legaliter <strong>di</strong>ctam artem sartorie et solvere expensas que feceritquolibet anno ob reverentiam festi Beate Marie de Augusto et etiam omnesexpensas que fient pro <strong>di</strong>cto <strong>paratico</strong>. Alioquin ille talis sartor, quirecusaverit facere pre<strong>di</strong>cta, non possit nec debeat facere nec exercere <strong>di</strong>ctamartem sartorie in <strong>di</strong>cta civitate vel episcopatu et quod tales sartores pre<strong>di</strong>ctafaciant et Consules omnibus iuris reme<strong>di</strong>is per dominum PotestatemPlacentie et eius Curie cogantur illa pena de qua ipsi domino Potestatividebitur, ultra penas contentas in statutis <strong>di</strong>cti paratici.Item, quod nullus sartor faciens seu exercens artem sartorie in civitate velepiscopatu. Placentie possit vel valeat facere, nec exercere, seu operariartem sartorie in <strong>di</strong>cta civitate et episcopatu, nisi prius intraverit paraticum,seu collegium sartorum <strong>di</strong>cte civitatis, et quod ille talis intrans <strong>di</strong>ctumparaticum solvat et solvere teneatur pro intratica ipsius paratici, videlicet: sifuerit civis Placentie vel forensis, dummodo moras trahat in civitate, librastres et soldos quattuor Placentie pro quolibet; si vero fuerit de <strong>di</strong>strictu velepiscopatu Placentie solidos triginta duos pro quolibet. Que quidem pecunieperveniant et pervenire debeant in <strong>di</strong>ctum paraticum pro quattuor partibus etin Consules <strong>di</strong>cti paratici, tam presentes quam futuros, pro quinta parte: etquod ipsi tales sartores ad pre<strong>di</strong>cta servare et observare per <strong>di</strong>ctum dominumPotestatem Placentie et eius Curiam omnibus iuris reme<strong>di</strong>is compellantur.Item, quilibet sartor episcopatus Placentie teneatur et debeat solvere omnianno pro oblatione festi sancte Marie me<strong>di</strong>i Augusti Consulibus <strong>di</strong>ctiparatici solidos duos Placentie pro quolibet.Item, quod nullus sartor <strong>di</strong>cti paratici presumat finire aliquod opusindumenti seu calceamenti (l7) quod fuerit incisum (18) per alium de <strong>di</strong>cto<strong>paratico</strong>; et in casu quo constet per aliquem sartorem, seu aliquos de <strong>di</strong>cto<strong>paratico</strong>, teneatur seu teneantur ille vel illi qui contrafecerit seu4


contrafecerint solvere de illo opere illi, vel illis, qui inci<strong>di</strong>sset vel inci<strong>di</strong>ssent<strong>di</strong>ctum opus pro magistro. Et teneantur Consules <strong>di</strong>cti paratici compellerecontrafactorem vel contrafactores ad solutionem <strong>di</strong>cte pene; aliter <strong>di</strong>ctiConsules teneantur solvere de suo proprio. Teneatur tamen et compellipossit et debeat quicunque sartor in termino debito explere opus inceptum.Item, quod nullus sartor de <strong>di</strong>cto <strong>paratico</strong> possit tacere opus aliquo<strong>di</strong>ndumenti seu calciamenti de aliquo panno empto per aliquem, de consilioet inductu alterius sartoris de <strong>di</strong>cto <strong>paratico</strong>, et hoc si <strong>di</strong>ctus pannus sicemptus fuerit. Et si per aliquem de <strong>di</strong>cto <strong>paratico</strong> fuerit contrafactumteneatur ille de <strong>di</strong>cto <strong>paratico</strong> sic contrafaciens solvere illi sartori, quiconsuluerit emptionem <strong>di</strong>cti panni pro magistro tanquam si <strong>di</strong>ctum pannuminci<strong>di</strong>sset. Et teneantur Consules <strong>di</strong>cti paratici compellere contrafactorem,seu contrafactores, ad solutionem <strong>di</strong>cte pene, aliter teneantur <strong>di</strong>cti Consulessolvere de suo proprio.Item statuerunt et or<strong>di</strong>naverunt, quod nullus sartor possit facere stationemde pre<strong>di</strong>ctis in civitate Placentie nisi prius fuerit examinatus et approbatusper Consules et sapientes <strong>di</strong>cti paratici, qui si fuerit sufficiens approbetur etapprobari debeat (19).Item quod quilibet intrans <strong>di</strong>ctum paraticum teneatur solvere soldos duospro notario, soldum unum pro currerio.Item, quod si aliquis <strong>di</strong>scipulus fuerit indebite licentiatus a suo magistroet debuerit habere aliquod a suo magistro, quod Consules possint et debeantipsum magistrum suum cogere ad solvendum <strong>di</strong>cto <strong>di</strong>scipulo totum id quodsibi debebitur a <strong>di</strong>cto eius magistro, quacumque causa et occasione quepertinuerit ad artem sartorie; et quod ille talis <strong>di</strong>scipulus possit petererationem a <strong>di</strong>ctis Consulibus.Item providerunt et or<strong>di</strong>naverunt, quod ille sartor qui debeat haberealiquid ab aliqua persona pro cusitura seu factura alicuius robe teneatur etdebeat in quibuslibet cum paraticum fuerit congregatum <strong>di</strong>cere in <strong>di</strong>cto<strong>paratico</strong>: ego debeo habere a tali meo debitore, seu debitrice, tot denariospro cusitura seu factura; quo <strong>di</strong>cto et au<strong>di</strong>to teneantur postea alii sartore, quifecerint aliquod laborerium illi tali persone, non tradere, neque restituere<strong>di</strong>ctum laborerium <strong>di</strong>cto debitori seu debitrici quousque <strong>di</strong>cto sartoricre<strong>di</strong>tori fuerit satisfactum de ipsa cusitura seu factura, vel aliter fecerint inconcor<strong>di</strong>a (20). Et hoc in pena amissionis cusitu e seu facture. Que cusiturasive factura deveniant in illum sartorem qui habere debuerit ipsampecuniam. Et ultra hoc in pena soldorum quinque Placentie dandorumcamerario <strong>di</strong>cti paratici.Item, ob reverentiam Dei omnipotentis beateque virginis Marie eiusMatris ac totius Curie celestis statuerunt et firmiter or<strong>di</strong>naverunt, quod siquis blasfemaverit Deum beatamque Mariam Virginem aut aliquem exsanctis, quando fuerint congregati sartores ad locum paratici consuetum, velalibi, quod ille talis blasfemans solvat pro banno soldos triginta duosPlacentie, qui denarii deveniant in paraticum pre<strong>di</strong>ctum ultra penas5


contentas in statutis Comunis Placentie (21). Et quod Consules <strong>di</strong>ctisparatici teneantur cogere ipsum blasfematorem ad solvendum <strong>di</strong>ctampenam, alioquin teneantur solvere de suo proprio.Item statuerunt, quod quilibet Consul <strong>di</strong>cti paratici qui non deveniat adlocum paratici quando fuerit vocatus per currerium sartorum, teneatursolvere soldos quinque Placentie pro qualibet vice.Item statuerunt, quod nullus laborator sartorie possit et debeat inciderealiquod opus indumenti seu calceamenti, nisi primo intraverit paraticumpre<strong>di</strong>ctum in pena librarum quinque Placente pro qualibet vice; et quod eiusmagister teneatur denuntiare Consulibus <strong>di</strong>cti paratici in pena librarumquinque Placentie pro qualibet vice; qui denarii deveniant in <strong>di</strong>ctumparaticum. Ta<strong>di</strong>olus Bartholomeus - Iohannes SigismundusPresentate et lecte fuerunt suprascripte littere et statuta suprascriptisdominis officialibus et antianis per me Martinum Gallum notarium et<strong>di</strong>ctotorem civitatis Placentie in Cappella existentibus, <strong>di</strong>e septimo mensisMarcii et per me registrate <strong>di</strong>cta <strong>di</strong>e.NOTE(1) Quanto all’origine e al proce<strong>di</strong>mento tenuto per la riforma el’approvazione degli Statuti delle Arti, ve<strong>di</strong> ciò che abbiamo scritto nellaIntroduzione generale premessa a questo volume, dove abbiamo notato, chel’iniziativa della riforma stessa era presa, <strong>di</strong> regola, dal Consiglio generaledella città. Per la corporazione <strong>dei</strong> <strong>sarti</strong>, a <strong>di</strong>fferenza <strong>di</strong> quanto abbiamoallora osservato, l’iniziativa della riforma degli Statuti parte dal Consigliogenerale del Paratico composto <strong>dei</strong> tre Consoli e <strong>dei</strong> sapienti del Paraticostesso.(2) Exmentiverit, cioè abbia smentito. Non era soltanto proibito ingiuriarei Consoli, ma anche rispondere loro in modo da <strong>di</strong>minuire il prestigio dellacarica.(3) <strong>Il</strong> primo articolo dello Statuto tutela l’onore e l’incolumità <strong>dei</strong> Consolidel Paratico. La multa <strong>di</strong> quaranta sol<strong>di</strong> costituiva in quei tempi mia pena assaigrave.(4) Parabola. Questa parola nel latino degli Statuti ha vari significati. Quivuol <strong>di</strong>re licenza, autorizzazione.(5) Le epoche segnate in questo capitolo sono quelle <strong>di</strong> maggior lavoro pei<strong>sarti</strong>: <strong>di</strong> qui la proibizione fatta ai <strong>sarti</strong> stessi <strong>di</strong> portarsi via reciprocamente ilaboratores e i <strong>di</strong>scipuli. Pascha millitum era il termine massimo concesso aisoldati per adempiere al precetto pasquale: quin<strong>di</strong>ci giorni dopo la Pasqua;(6) Soltanto i capi bottega potevano essere eletti a coprire qualche carica nelParatico.(7) Riguardo al contenuto della rubrica ve<strong>di</strong> quello che abbiamo osservato6


nella Introduzione a questo Paratico.(8) <strong>Il</strong> fiorino d’oro valeva allora lire 14 e sol<strong>di</strong> due imperiali.(9) Abbiamo già avuto occasione <strong>di</strong> notare la severità delle misure adottatedai nostri maggiori per impe<strong>di</strong>re che gli ambiziosi s’impossessassero dellecariche pubbliche, le quali dovevano essere riservate soltanto ai capaci ed aglionesti. Questa rubrica provvede ad eliminare qualsiasi velleità <strong>di</strong> approfittarsi,da parte degli elettori <strong>dei</strong> Consoli, della loro qualità <strong>di</strong>. elettori.(10) San Macario e San Raimondo erano considerati quali protettori delParatico.(11) Cusire, per cucire (voce prettamente <strong>di</strong>alettale).(12) Maria candellaria, cioè la festa della purificazione della Vergine, nelquale giorno vengono benedette le candele.(13) lpsi magistro invece <strong>di</strong> ipsius magistri.(14) Tutta la costruzione <strong>di</strong> questo periodo è errata e rende assai oscuro ilconcetto che si vuole esprimere. Questa rubrica stabilisce, che il <strong>di</strong>scepolo ètenuto a sod<strong>di</strong>sfare gli obblighi assunti col padrone dal quale riceve laconveniente mercede e non gli è consentito <strong>di</strong> lavorare per un altro o con unaltro finché non abbia adempito interamente il suo dovere col primopadrone.(15) Saggia provvidenza quella stabilita nella presente rubrica e che nonabbiamo incontrato negli Statuti precedenti.(16) Feodum Consulum, cioè onorario dovuto ai Consoli.(17) Opus calceamenti, con questa frase si vogliono intendere i calzari ostivaletti <strong>di</strong> panno che anche allora erano in uso.(18) Chi tagliava l’abito aveva il <strong>di</strong>ritto <strong>di</strong> compiere l’intera fattura:chiunque poneva mano ad un lavoro già tagliato non aveva il <strong>di</strong>ritto a nessuncompenso.(19) Non era in arbitrio <strong>di</strong> qualsiasi sarto il mettere bottega; chi aspirava a<strong>di</strong>ventare maestro o capobottega doveva subire un esame e soltanto dopo ottenutal’approvazione aveva facoltà <strong>di</strong> aprire bottega.(20) Questa rubrica assicurava i <strong>sarti</strong> del pagamento ad essi dovuto per le lorofatture. <strong>Il</strong> cliente che non avesse pagato non poteva più servirsi <strong>di</strong> nessun altro. Èinnegabile, che questo spirito <strong>di</strong> solidarietà anche se a noi sembri alquantoesagerato, non può non essere oggetto <strong>di</strong> ammirazione. Quante cause e querele,che si trascinano talvolta per anni con risultati negativi, venivano allora risolte inbrevissimo tempo.(21) <strong>Il</strong> vizio della bestemmia era severamente punito. Le pene comminatedagli Statuti del Comune, alle quali qui si allude, sono contenute nel capitolo 6del libr. V, e sono veramente terribili. Ecco il tenore del capitolo: «Si quismale<strong>di</strong>xerit Deo, vel Beate Virgini, vel alicui Sancto condempnetur in librisXXV. Placentie, quam condempnationem si solvere non poterit ponatur adberlinam et ibi stet per me<strong>di</strong>um <strong>di</strong>em, et nihilominus per civitatem grossis virgisfortiter fustigetur et per tres menses stet in carceribus ». Nessuna meraviglia, cheallora fossero pochissimi i bestemmiatori.7


Approbatio StatutorumDux Me<strong>di</strong>olani etc. Papie Anglerieque Comes ae Ianue dominus. Fecimusvideri et <strong>di</strong>lligenter avisari transmissa nobis et correcta per……precessoremtui……Potestatis ac per vos……sapientes et…… Antianos Statuta Paraticisartorum illius nostre civitatis Placentie, que etiam hic aliqualiter correcta informa presentibus alligata formaliter prout iacent, tenore presentium,confirmamus; volentes et vobis mandantes quatenus eadem Statuta servetis etservari inviolabiliter faciatis. Eorum tamen in posterum etiam ad cautellammutationem, declarationem, emendationem, correctionem, reformationem,interpretationem, ad<strong>di</strong>tionem et <strong>di</strong>minutionem Nostro arbitrio reservamus. Dictaautem Statuta sunt numero triginta quinque et incipiunt: MCCCCXXIV, <strong>di</strong>equarto mensis Ianuarii etc., et finiunt: qui denarii deveniant in <strong>di</strong>ctum paraticum.Datum Me<strong>di</strong>olani, <strong>di</strong>e ultimo, Februarii 1424.IohannesA tergo: Egregio et prudentibus viris Potestati, Referendario et Antianiscivitatis nostre Placentie.8


De sartoribus (*)Item provisum est quod sartores de drapis (1) non possint accipere de taliandoet cusendo (2) infrascripta ultra infrascriptas quantitates, videlicet de aliquogonello (3) drappi integri sive schieti (4), et sive de colore seu de me<strong>di</strong>etate (5)ab homine, cum suo reppo (6) sartoris albo et endego (7), et cum facturapomellorum (8) de drappo ad capitium (9) et ad manichas ultra III soldos et VIden. Et sine pomellorum factura, de ipso gonello, ultra II soldos et VI den.Item de aliquo guarnazono (10) drappri integri sive schieti sive de coloresive de me<strong>di</strong>etate ab homine inforrato (11) de pelle cum suo reppo sartoris alboet endego et cum factura pomellorum de drapo ad capitium ultra III. soldos etVI. den. Et si fuerit de cendali (12) inforratus ipse guarnazonus ultra III sold. Etsi fuerit sine fodra seu deffodratus (13) II soldos et VI den.Item de aliquo mantello sive tabbaro sive gamerra (14) drappi integri siveschietti sive de colore sive de me<strong>di</strong>etate ab homine inforrato de pelle cum suoreppo sartoris albo ed endego ultra III sold. Et si de cendali fuerit inforratus ipsemantellus sive tabbarus sive gammarra ultra III sold. et VI, den. Et si fueritsine fodra sive <strong>di</strong>ffodratus ipse mantellus slve tabbarus seu gammarra ultra IIsold. et VI den.Item de remittendo manichas in aliquo gonello drappri integri sive schiettisive de colore sive me<strong>di</strong>etate ab homine cum suo reppo sartoris albo et endeghoet cum factura pomellorum de drappo ad illas manichas ultra XII den. Et sinefactura pomellorum ad ipsas manichas ultra X den.Item de duabus caligis (15) novis ab homine cum reppo sar toris albo etendego ultra III den.Item de repe<strong>di</strong>atura (16) duaruin calligarum ab homine cum suo repposartoris albo et endegho II den.Item de aliquo guernimento de biseto (17) vel dealbasio (18) ab homine cum suo reppo sartoris albo et endegho ultra II sold.Item de aliqua ex pre<strong>di</strong>ctis rebus supra <strong>di</strong>visis seu nominatis alicui puero aduodecim annis infra usque ad XII annos, ultra duas partes ex pre<strong>di</strong>ctisquantitatibus.Item de aliqua ex pre<strong>di</strong>ctis rebus supra <strong>di</strong>visis seu nominatis alicui puero aduodecim annis infra usque in octo annos ultra <strong>di</strong>mi<strong>di</strong>am ex pre<strong>di</strong>ctisquantitatibus.Item de aliqua ex pre<strong>di</strong>ctis rebus supra nominatis seu <strong>di</strong>visis alicui puero abVIII annis infra, ultra tertiam partem ex pre<strong>di</strong>ctis quantitatibus.Item de aliquo guarnazono seu gonella drappi integri sive schietti sive decolore si ve de me<strong>di</strong>etate a femina sine crispaturis (19) cum suo repposartoris albo et endegho, dummodo ipse guarnazonus sit fodratus, ultra III sold.Item de aliquo mantello drappi integri, sive schietti sive de colore sive deme<strong>di</strong>etate a femina fodrato eum suo reppo vel seda (20) sartoris ultra IIII sold.Item de aliquo fustaneo a femina cum suo reppo sartoris ultra III sold.Item de aliquo guarnazono vel gonella a domina de drappo de colore sive deme<strong>di</strong>etate crispato sive crispata cum suo reppo sartoris albo et endego,9


dummodo ipse guarnazonus sit fodratus ultra VIII sold.Item de aliquo guarnazono seu gonella a domina drappi liscati crispato seucrispata cum reppo sartoris albo et endegho, dummodo guarnazonus sit fodratusXI soldos.Item de aliquo ex pre<strong>di</strong>ctis guarnimentis supra <strong>di</strong>visis seu nominatis dedomina alicui puelle ab octo annis infra usque in quattuor annis ultra <strong>di</strong>mi<strong>di</strong>amex pre<strong>di</strong>ctis quantitatibus.Item de aliquo ex pre<strong>di</strong>ctis guarnimentis supra <strong>di</strong>visis seu nominatis dedomina alicui puelle a quattuor annis infra, tertiam partem ex pre<strong>di</strong>ctisquantitatibus.Item de aliquo mantello zendalis seu zameloti (21) seu panni de seda fodratoultra VI sold.Item de aliqua zuppa (22) ab homine cusita per longum sive traversum cumreppo X sold.Item de aliqua zuppa simili modo cusita ut supra alici puero a XIIII annisinfra usque in octo annis cum suo reppo sartoris ultra VI sold.Item de aliqua zuppa simili modo cusita ut supra alicui puero ab octo annisinfra cum suo reppo sartoris ultra IIII sold. Salvo in pre<strong>di</strong>ctis taxationibus etcirca pre<strong>di</strong>cta omni eo quod provideretur seu providebitur per sapientesvictualium qui pro temporibus fuerint.NOTE(1) Sartores de drapis = <strong>di</strong> panno(2) Cusendo, cusitura = cucendo, cucitura(3) Gonello = gonnella. Anche gli uomini portavano allora una specie <strong>di</strong> gonna corta, che gliStatuti chiamano gonello.(4) lntegrum et schietum, cioè <strong>di</strong> tutta lana(5) De me<strong>di</strong>etate, cioè <strong>di</strong> lana e <strong>di</strong> cotone(6) Reppo = refe(7) Endegho = Sono sempre menzionati negli Statuti due specie <strong>di</strong> refe: blancum et endegum. <strong>Il</strong>refe <strong>di</strong> quest’ultimo colore tra il turchino e l’azzurro era usato per le cuciture esterne.(8) Pomellorum I pomelli erano una specie <strong>di</strong> bottoni, che si applicavano alle maniche.(9) Capitium = cappuccio(10) Guarnazono = guarnacca(11) lnforrato = foderato(12) Cendali = zendado(13) Deffodratus = sfoderato(14) Gamerra o Gamarra = zimarra(15) Caligis = specie <strong>di</strong> calzatura che si chiamava più propriamente calzerotto(16) Repe<strong>di</strong>atura = rappezzatura(17) Biseto = agnello(18) Albasio = <strong>di</strong> pelle bianca(19) Crispaturis = crespatura (abito fatto a crespe)(20) Scia = seta10


(21) Zameloti = antico drappo <strong>di</strong> seta (22) Zuppa = giubba(*) Questo capitolo contenuto negli Statuti del Comune <strong>di</strong> <strong>Piacenza</strong>, confermati da GianGalleazzo Visconti, è assai interessante per la storia del costume al tempo cui si riferiscono gliStatuti <strong>dei</strong> <strong>sarti</strong> che abbiamo ora pubblicati. Da questo capitolo rileviamo pure, che vi eranoallora due categorie <strong>di</strong> <strong>sarti</strong> ben <strong>di</strong>stinte: i <strong>sarti</strong> de drapis, che lavoravano attorno al panno e i<strong>sarti</strong> de fustaneis che maneggiavano il fustagno: quelli naturalmente erano più fini eservivano i milites, i nobili e i citta<strong>di</strong>ni più qualificati, che s’avviavano a <strong>di</strong>ventare nobiliper ragioni <strong>di</strong> censo.I sartores fustaneorum servivano il popolo minuto occupato nei mestieri manuali.Non si deve però credere, che la <strong>di</strong>versità del vestire fosse imposta dalle leggi. Era ilcostume, l’abitu<strong>di</strong>ne e, naturalmente, anche la con<strong>di</strong>zione economica delle <strong>di</strong>verse classi socialiche imponevano le <strong>di</strong>verse foggie <strong>di</strong> vestire. Circa un secolo dopo, una speciale legge prescrisse i<strong>di</strong>versi abiti che dovevano indossare i magnifici, i semplici nobili non titolati e i populares.Così pure non bisogna pensare che le suddette categorie fossero regolate da <strong>di</strong>versi Statuti oche comunque costituissero due branche giuri<strong>di</strong>camente riconosciute dello stesso Paratico:l’abitu<strong>di</strong>ne <strong>di</strong> servire piuttosto un genere <strong>di</strong> clientela che un altro aveva fatto nascere questa<strong>di</strong>stinzione.Si deve anche tener presente che il capitolo che ora pubblichiamo contempla le vestipiù comuni, e che i prezzi delle medesime riguardano la sola confezione (il taglio e il cucito,come <strong>di</strong>cono gli Statuti): «Sartores non possint accipere de tagliando et cusendo ultrainfrascriptas quantitates». Bisogna anche naturalmente <strong>di</strong>stinguere tra abiti maschili e femminili,avvertendo però, che la <strong>di</strong>stinzione tra i medesimi non era allora così forte, come nei secoliposteriori.<strong>Il</strong> Capitolo è tratto dal libro sesto degli Statuta Comunis Placentie e segna quali fossero le vestipiù comunemente portate e il prezzo relativo. Bisogna <strong>di</strong>re però, che il calmiere sui vestiti potèmantenersi in vigore per poco tempo, perchè ci consta, non dagli Statuti, ma d’altronde, che tuttii calmieri furono abbandonati.11

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!