Astronomicon; recensuit et enarravit A.E. Housman - Hellenistic ...

HANDBOLNDAT THEUNI\ ERSITY OFTORONTO PRESS

»/'"XkL VM. MANILII ASTEON^OMICONLIBER SECVNDVS

M. MANILIIASTRONOMICONLIBER SECVNDVSRECENSVIT ET ENARRAVITA. E. HOVSMANLONDINIIAPVD GRANT RICHARDSMDCCCCXII

PAiMUV 24 1966

I have lightened the notes on this book, though they still areheavy, by transferring to a preface my exposition of itsastrologicalcontents, together with most of the parallels to be adduced fromother astrologers. The exposition thus becomes continuous, andthe reader may see the wood in spite of the trees."^^® signs of the zodiac, counted from Aries, are masculine1 ^O-i ^A.and feminine alternately : six masculine, Aries GeminiLeo Libra Sagittarius Aquarius ; six feminine, Taurus Cancer VirgoScorpius Capricornus Pisces. This division is founded not on sexbut on the Pythagorean fantasy that odd numbers are male andeven numbers female. The six masculine signs, so it happens, areall male creatures except Libra, and Libra could be identified withthe Libripens : the feminine are less tractable, for Capricorn has agreat peard under her muffler, and the line is led by a female Bull,providentially amputated at the shoulders, the softness of whoseBominal sex was imputed either to the Hyades and Pleiades or tothe peculiarity noticed in verse 153.Paulus Alexaiidrinus ed. 1586 fol. B, Ptolemy tetr. p. 9 ed. Camerar. 1535,Firmicus math. ii 1 3, Vettius Valens i 2 (pp. 5-13 Kroll), Porphyrius isag.p. 194 (comm. Ptol. tetr. ed. Basil. 1559), Ludwich's Maximus p. 105 2-5,schol. Germanici Breys. p. 107 7 sq., catalogus codicum astrologorum GraecorumI p. 144 23-5, vii pp. 194-211. comm. Ptol. tetr. p. 29 dW fxkv . . .virb TrepLTTov dpLdfiov vicpvKe . . . eKelva dpaevLKd icTTLV 6cra di inrb dpTLOV drfKvKa.Kal yap eluidacrLV ol UvdayopeLOL \6yov tlvol \eyeLv tolovtov, otl 6 dpTLOcr dpL0fjL(icrrb T/jLTjTbv ^%et Kal Tvad-qTLKbv, 6 bk irepLTTbcr t6 dTfiTjTov Kal dTradkcr Kal dpaffTrjpLOv.Sib 6 fjikv dffkva 6voiJ.d^eTaL, 6 5k dpprjv. Sextus Empiricus puts the cart beforethe horse : rrpbcr dcTTp. 7 dppevLKCL Kai 07]\vKd direp crvvepybv exei (pijcrLv irpbcrdppevoyoviav rj ^rfKvyoviaV KpLbcr ydp dppeviKbv ecm fi^Stoi', Taupocr di, (pacrl,OrfKvKbv, Al5vij.ol dppeviKov, Kal evaXXaf rd XoLrrd KaTa T-qv 6/jLoiav dva\oyiav, rdfjL^v dppevLKa Ta 5i 0r]\vKd. dcpi' ihv, difiai, Kal oi Ilv0ayopiKoi KLvr}0evTecr t7]v fjikvfiovdba dppev rrpocrayopevovcn, rrjc 5e 5vd5a 0T]\v, Tr]v 5e rptdoa Trd\LV dppev, Kaidva\6yucr roiicr \oLrrovcr tCov re dpTicov Kai TrepLTrQv dpL0fiGiv.Ptolemy tetr. p. 9 mentions two other systems, in which the sex of thesigns was not fixed, but varied with the position of the horoscope.

viM. IVIANILII, f.p_, __ Three signs, Gemini Virgo Aquarius, are visibly human ;seven, Aries Taurus Cancer Leo Scorpius CapricornusPisces, are visibly bestial. There remains Libra, which is reckonedhuman, as I explain at verse 529, because it is often held by a malehuman figure, and Sagittarius, in which both natures are combined.The bestial are themselves divided into 'jyecudes, Aries and Taurus,and ferae, the five others.C.C.A.G. I p. 166 30, V iii p. 97 14, vii p. 206 24, Hephaestio ThebanusI 1 (p. 60 19-21 Engelbrecht) rb rov To^drov owdeKarTj/jLdpiof (i.e. i^u)5tov) . . .dv6 ixipova- dv6pwirbixop(pov : on the other hand Ludw. Maxim. p. 110 2 hasdttpiCoSea' 1o^6r7]a, and C.C.A.G. iv p. 152 13 includes Sagittarius in a list of6r)ptib5r] from which Aries Cancer and Pisces are omitted, as also does C.C.A.G.V iii p. 97 12 with the limitation e/c /x^pova- 5i Kal 6 To^orrja: comm. Ptol.tetr. p. 67 \oytKa fjtfv AiSv/xoL UapO^voa 'T5pox6o(j, &\oya 5i rd Xotird. avrwvSi Twv d\6y

UapdevLKrjv.TofoTew:ASTRONOMICON IIviiever it may be ;the Sia-tDfia on the coutrary, as Manilius explains inverses 176-96, embrace the junction of two seasons and combine thecharacters of both.Sext. emp. Trpba dcrTp. 10 ulaufia bk \4yovat.i' eiuai fojSta AiSvnova re Kal tovdia/xeTpovvTa Tovrota ToIotjjv, Hapdivov re Kai 'IxGvaa, ou Slaufia de to, \oiTrd.comm. Ptol. tetr. p. 29 8iau)/jLa (/ceArXTjTat) oi'x oti iK Suo aufiaTOjv avviaTijKevdW oTi fieTa^v dvo upuv elaL. Maneth. iv 452-5 ev ^iMSioLai difMop^picTOiaL . . .,/caTo. kvk\ov t) ea aTaxvr]-'Ixd^aiv t) ALdv/xoLai avvupi^ovaL k^t' aWp-qv,\6pov aYcrjf|Ludw. Maxim. p. 105 16-8 TpoirLKd' KpLoa KapKLVoaTivyba AiybKepua. aTeped' TaOpocr Aiusv '^KopTrioa 'Tdpoxooa. Siaojfia' AiSvfj.otUapdivoa Ho^hT-qa 'IxBvea, Heph. Theb. I 1, Vett. Val. I 2, Paul. Alex. A-A 4,C.C.A.G. vil pp. 194-213. Paul. Alex. B TpoTnKa 5e ^ SS^V^ . . . iadpL0/xaSe TovToia tcl aTeped, i/yovv ^ Q^ TfX •»^ •'''^^ SLaihfiuv iaapidfj.ix3v avTola Tvyxa-vbv-Ticv, S. iart II VJi f }i. schol. German. Breys. p. 107 (Jahn Censor. p. 78)quartum quodque eorum aut tropicum aut solidum aut hiforme . . . tropicisproxima solida, anteposita his hiformia. Heph. Theb. p. 62 26 AlybKepua . . .Sicpvia, Vett. Val. p. 11 12, Ludw. Maxim. p. 108 5, C.C.A.G. i p. 166 10 sq.,VII p. 208 16. Ludw. Maxim. p. 109 26 Sifxop(pa- AiybKepua 'Ixdvea, C.C.A.G.V iii p. 97 4. Vett. Val. p. 11 5 ToI^ttjo- . . . 7jfXLTe\ia, 13 AiyoKepua . . . 7]fXLTe\ia,Ludw. Maxim. p. 109 2.In citing the prose Greek astrologers, who are edited as ill as theydeserve, I shall often make tacit corrections. Thus in Paul. Alex. B above Ihave substituted Trt for Vf.Jacob p. XXII invents a distinction, unknown to any Roman writer,between gemina, biformia, and duplicia ; and Mr Bouche-Leclercq, TastrologieGrecque p. 150, quotes Jacob in the belief that he is quoting Manilius.iQ7_909difFer from all the rest in that they rise and set hindforemost."^^® three contiguous signs of Taurus Gemini and CancerBecause in Gemini the sun is in apogee, his motion is slowestin this and in the two adjacent signs ; and this retardation isfancifully derived by Manilius from the reverse position of the signsthemselves.Scaliger calls these three diroaTpe

viiiM. JVIANILIIGemini, Virgo Libra, Capricornus Aquariu?, are nocturnal. Thereason of this diWsion he indicates in verses 211-213 by hisarrangement of the names. The six diurnal signs constitute thetrigon of Aries (Aries with Leo and Sagittarius) and the trigonof Cancer (Cancer ^vith Scorpius and Pisces) : Aries is the tropicalsign iu which the day becomes longer than the night, and Cancerthe tropical sign in which the day is longest. The six nocturnalsigns compose the trigons of Libra and of Capricornus, the signsof the autumnal equinox and the ^vinter solstice.There is a trace of this first system in Ludw. Maxim. p. 105 6 sq., ijp.epiva-KpLba- KapKiyoff Aiui' To^oT-qa. vvKrepiva' Aidv/xoi. Ziry6cr AlyoKepojcr 'TSpox^oj,where however Scorpius and Pisces are oniitted froni the diurnal anu Taurusaud Virgo from the nocturnal signs. Tlie four signs thus omitted, I note, arethose immediately adjacent to the equinootial signs, and thej' were perhaj^scalled eiriKoiva ; for the cod. Berol. 173 at C.C.A.G. A^i p. 212 17 has adefective list which may be completed thus : inxepiva ixev eicri T So '^ f.vvKTepiva 5^ f ^, eiriKOi.va 5e

ASTRONOMICON IIixare at once terrestrial and human, nor of Sagittarius, wliicli is halfhuman and wholly terrestrial. I have found no astrologer quiteagreeing with Manilius in this divisioii.C.C.A.G. I p. 165 16 x^P'^^^"- ^^ KpLocr lavpocr AlSvfxoL Xiuv HapOefocr Zvyocr^Kopiriocr (so too v iii p. 97 22 sq. ). 34 tvvdpa de iKKrjdT^crav daa iv vdacriv riirap' vOacTiv rj ixipoo' tl vdaTotr ^xoiicrtJ', 'IxGvecr KapKlvocr AlybKepucT TopoxoocrTo^oTT^a" iv pdacTLv /j-iv X ^» aTrb /xepoDcr 0« VJ Kal CX' Vf /jl^v Slo. to ovpalov,ZZ Slo. to vtt' avTov iKxdcrdai Tbv 'HptSai/oc 'TroTa/j.5v f oe Slo. ti-jv 'Apyui tottXoIov Kal To viroKeifievov iriXayocT (iu v iii p. 96 32-4 Z^ V^ f are calledirdpvypa) ; then foUows a cross-divlsion, dp.(pi^La Se Kap/ctj/otr Kal AlyvKepwcr(so V iii p. 97 24). But in Ludw. Maxim. p. 106 6-9, x^P

;XM. MANILIIAquarius in Ludw. Maxim. p. 108 22, SaKittarius in C.C.A.G. i p. 166 5,Aries Taurus Sagittarius in vii pp, 194-211, Aries Taurus Sagittarius Aquariusin Vett. Val. i 2.There are three running signs, Aries Leo Sagittarius;three standing, Gemini Virgo Aquarius ; three sitting,Taurus Libra (which is sometimes sho\vn not as suspended butas sunk into a heap) Capricornusj three lying, Cancer ScorpiusPisces. This classification seems peculiar to Manilius.The ^adia-TiKd and epirvffTiKd, into which the xepo-ata S.\oya dvrnjLepa orferaetcrrenm are divided in Ptol. tetr. comm. p. 67, are quadrupeds and reptiles,aud the division is one of nature and not of posture. The accusation of MrBouche-Leclercq astr. Grecque p. 151 n. 3 that Manilius confond ' les signesqui marchent ou courent, comme le Lion et le fSagittaire, avec les signes"rapides" qui se levent rapidement sur riiorizon, conime le Belier,' and hisstatement that ' le B^lier n'est pas repr^sente courant, mais au repos,' arefalse, as may be seen from the Farnese globe or the Bianchini planisphereor the Leyden Germanicus.Four signs are maimed :Scorpius, whose claws have beencut ofF to form the constellation Libra; Taurus, whichliraps and has one leg doubled ijnder it ; Cancer, which is eyelessand Sagittarius, who is one-eyed.Here again Manilius stands alone. The ^ieXoKoirovtxeva of C.C.A.G. I p.166 9 sq. include indeed Taurus Cancer Scorpius Sagittarius but include alsoAries Leo Capricornus Pisces ; the list of Ludw. Maxim. p. 109 3 sq. is AriesTaurus Leo Libra Scorpius Sagittarius Pisces, of C.C.A.G. v iii p. 97 20 sq.Aries Taurus Cancer Leo Scorpius Capricornus Pisces ; in vii pp. 194-211Aries Taurus Leo Capricornus Pisces are so called, in Vett. Val. i 2 Taurusand Pisces only. The epithet 7ifj.LTf\4a; given to Taurus Sagittarius Capricornus,has nothing to do with this matter, and has been noticed at verses167-172.265-269 .Pisces Aries Taurus belong to spring, Gemini Cancer Leo.f.to summer, Virgo Libra Scorpius toautumn, SagittariusCapricornus Aquarius to winter. Such at least is the natural interpretationof Manilius' words, and itin verses 176-196 about the four signsaccords with what he has saidwhich he here places at thehead of the seasons ; but most astrologers begin the seasons withthe tropical signs.Ludw. Maxim. p. 105 19-22 iapLvd' Kpiocr Tavpocf AldvnoL. depLvd' KapKivoaKiuv THapdivoa. /j.eToiru)pLvd' Tivyba "^Kopirloa To^oTTja. x* 'A'f/"*''i ' AlyoKepdjff'r5pox6oa 'Ixdvea-, Paul. Alex. A-A4, C.C.A.G. vii pp. 194-213, iv p. 152 20.In anth. Lat. Ries. 864 (P. L. M. Baehr. v. p. 379) there is a third system :the vernal signs are Aquarius Pisces Aries, the summer begins with Taurus,and so on. Hephaestio l 1 bestows the names of the seasons on the tropicalsigns alone.

;ASTRONOMICON IIXI270-432From these classifications ofthe signs according to theirnatures and qualities we pass to their configiirations oraspects, that is their conjunction by certain geometrical lines orfigures. The most obvious and striking of these local relations,direct opposition, is postponed till verse 395 : the trine and squareand sextile aspects are given precedence, and first among theracomes the prime favourite of astrologers, the trigon.Firm. ii 22 1 (quoted in my note), Paul. Alex. E, Ptol. tetr. p. 9"-, Porph.isag. p. 186, Gemin. isag. 2, Sext. emp. Trpbcr daTp. 39, Hermipp. I 19. Someof these authors ignore the hexagon, some the direct opposition, some bothGeminus adds

xu287-296M. MANILIIThrec squares are similarly inscribed in the circle, andform the following tetragons of signs.1. Aries Cancer Libra Capricornus.2. Taurus Leo Scorpius Aquarius.3. Gemini Vir^ro Sagittarius Pisces.QVADEATAThese three tetragons, of which Manilius speaks at length inverses 654-672, are identical with. the TpoTrLKo., the a-Tepid, and theStcrw/xa, which I enumerated at 157-196.Gemin. 2 16 (quoted in my note on verse 290), Firm. ii 22 5.297-351Now follows a lone; difiression in which readers learnins:to&Jrastrology before they have learnt arithmetic areput ontheir guard against a puerile miscalculation. They must notsuppose that the side of a trigon consists of 5 whole signs ; for5x3 = 15, and all the signs of the zodiac are only 12. 12-^3 = 4;therefore 4 signs, or their equivalent, compose the side ofa trigon.The reckoning, in fact, had better not be made by signs, signiliter,(wSiaKoJa; but by degrees of the circle, i^artiliter, fxoipiKUKT : these are360, therefore the side of a trigon contains 120 and no more, andshould be measured, not from sign to sign, but from point to point,— e.g. from the 15"' point of Aries to the 15"^ of Leo. So also with

ASTRONOMICON IIxiiitetragons : the side of a teti'agoii consists not of 4 but of 3 signs,or of 90 degrees, inasmucli as 12 -r 4 = 3 and 3604-4 = 90. ToRomans, whose slovenly use of their ordinal numbers had alreadyin Manilius' lifetime thrown the new Juliaii calendar out of gear,because the pontifices did iiot know what Caesar and Sosigenesmeant by quarto quoque anno, these lessons from the dame-schoolwere not superfluous ; but Greek readers receive similar monitionsfrom the so-called Porphyry, isag. pp.l86 sq. opSiv 8« XPV *' '^*'''"lxoipa(T 'i\ov(Ti, TeAeta ra (r^r^/i,aTa /cat yMr/ povov ^coStaKwcr, o p^vrpiyiovocr cr\-i]jxaTL(Tp.lj(T Slo. p.o'ipa(T pK, 6 8e TiTpdycjvocr oto, [xoipacrq', 6 Se €^aywi/oor Sta [xoipacT ^', 6 Se Sidjxerpo^T 8ta [xoipa^T pir'.TroWaKi(T yap KaTa [Xiv ^(oSta eiVtv l(T\y]p.ari(Tpkvoi, Kara Se [xoipa^TovKkn. The inordinate length of Manilius' exposition is perhapsafter all less due to a low estimate of his readers' knowledge ofciphering than to the pleasure he takes inexercising that eminentaptitude for doing sums in verse Avhich is the brightest facet ofhis genius.The trine aspect, says Manilius, has much more forcethan the quadrate. This statement, which he repeatsby implication in verses 673-680, is confirmed by no astrologerwithin my knowledge, and by some it is apparently contradicted.Thus Firmicus ii 2.3 says indeed (4) tri(]onum . . . maxhna . . . cum horosropo. . . societate coniungi but also says (.5) quadratum quoque cum horoscopo . . .ualidissima radiationis societate conimvii; Ceusoriiius de die nat. 8 9 is equallyimpartial, duae uisiones Terpdyuvoi et rpiyu)voi perquam efficaces, and so is theauthor of Cens. frag. .3 8 (schol. German. Breys. pp. 199 and 223) aspic.iuntinter se stellae ex quinto signo, (juod dicitur triijonon, et habent maximamconsensionem, item a quarto, quod dicitur tetragonon . . ., et in alterutrummaximum praestant ejfeclum. The difference usually made between thetrigon and the tetragon is a difFerence not of force but of quality ; the formeris harmonious or good and the latter discordant or evil : Firm. ii 22 4 and 6,Paul. Alex. E and schol. D 4, Sext. emp. 40, Ptol. tetr. p. 9", Porph. isag.p. 186, Hermipp. i 19, C.C.A.(^. viii ii p. 74 17-9.358-384Two hexagons inscribed in the circle connect the alternate. .1,signs as follows.1. Aries Gemini Leo Libra Sagittarius Aquarius.2. Taurus Cancer Virgo Scorpius Capricornus Pisces.Thus one hexagon consists of the masculine and the other of thefeminine signs.

lege,aXIV M. MANILIIHEXAGONASome astrologers, as I said above, ignore the hexagon, and some even ofthose who mention it declare it to have little efEcacy, as does Maniliushimself and the authors whom I cite in the note to verse 358. But, likethe trigon, it is held to be harmonious by Firmicus il 22 7 hexagona hocidem sunt quod trigona, nisi qwd minoris potestatis, Ptol. tetr. p. 9"-, Hermipp.I 19, C.C.A.G. viii ii p. 74 18. The scholiast at Paul. Alex. D4asserts however that this relationship is good only between Gemini and Leo,between Sagittarius and Aquarius, between Virgo and Scorpius, and betweenPisces and Taurus, that is between signs which see or hear one another, —form of intercourse to which we shall come at verse 485. Manilius himself atII 572 gq. speaks worse of the hexagon : plerumque manent inimica tertiaquaeque in transuersum uultu defixa maligno.\There might be formed a dodecagon by drawing a straight385-389line from each sigii to its next neighbour, but the efficacy391-394of this aspect is null. Null also are the relations of signsdivided from one another by four intervening signs, since the linewhich joins them is not the side of anj^ equilateral figure which canbe inscribed in the circle. Thus, if a line be drawn from Aries toVirgo, a line of equal length, 150°, can be drawn from Virgo toAquarius, but a third line, drawn from Aquarius, must end at Aries,and will therefore contain only 60°, so that the figure formed willbe an isosceles triangle.Paul. Alex. E2 i] tCjv a.

ASTRONOMICON IIXVfiXXj/Xa To. vpba rrjvSe ttjv 5i.dcrTacn.v tov dpidixbv eiXyjcpoTa ^ifidia. Heph. Theb.I 11, Ptol. tetr. p. 10, comm. Ptol. p. 35. Firm. ii 23 7 quae uero loca suntita posita, xit partes eortim nulla uel duplicatione uel triplicatione uel quadruplicationeintegruni ccvLX partium numerum perjiciant, nulla cum horoscoponec cum alio .signo societatis ratione iunguntur. ac jyer hoc, quodcumque signumextra hunc numerum fuerit inuentum, pigrum et ableptimi dicitur. Cens. dedie nat. 8 6 and 10, Auson. 369 13 sq. and 24 sq. The denial of sympathyto adjacent signs is criticised by Geminus 2 14, Acatrot iHfKoyov ?jv ^k t&v /j.d\iaTaffiveyyva avyKeifx4vuv ^Cjibiwv avfnrddeiav yiveaOai, and Paulus E 3 allows certaiuof the daiJvdeTa to be brought into relationship by what Geminus calls av^vyiai,with which we are not here concerned. Censorinus too is willing to coucedeto neighbouring signs imbecillum conspectum, and Manilius himself in verse 681says that they preside over the relations of ueighbours.395-432There remains the aspect of direct opposition, which joinsthe confronting signs by six lines drawn through thecentre of the circle. This aspect is powerful but, Manilius heresays, discordant no less often than harmonious ; less often harmoniousthan discordant, he says at verse 652. The opposed signs arethese :1. Aries and Libra.2. Taurus and Scorpius.3. Gemini and Sagittarius.4. Cancer and Capricornus.5. Leo and Aquarius.6. Virgo and Pisces.Gemin. 2 2 Kard did/jieTpov elai ^(fdta tcl KaTO, ttjv avTrjv SidfieTpov Keifxeva.iari Se TdSe' KpLoa Zvyba, Tavpoa 'ZKopirioa, AiSvfioi To^dTija, KapKivoa XiybKepua,

;xviM. MANILIIA^wi/ 'Topoxootr, Ilap^fVoo- 'Ix^t-ec : iu conim. Arat. Maass p. 128 15-7 the camelist is given under the nanie of dvTi^vya. Concerning the potency of thisaspect there is no dispute : Cens. de die nat. 8 10 a neptimo zodio, quod entcontrarium, plenissimiis potentismnii.ique conspectus ; but abciut its qualitythere are two opinions. Firmicus ii 22 2 goes furtlier thau Manilius, haersemper maVKjna ac minax radiatio ent ; aud similarly Paul. Alex. D 4 aaiincfxjyvovTo oid.^i.€Tpov, Ptol. tetr. p. 9" , comni. Ptol. p. .33 rd . . . dLd/xeTpa . . . fidxT]

:ASTRONOMICON IIxviiSagittarius Diana's hound, Capricorn Vesta's lamp, Aquarius Juno's peacock,Pisces Neptune's dolphins. In the two menologia rustica, the Colotianumand the Vallense, mentioned by Scaliger and now shown on pp.280 sq, of C.I.L. i i ed. 2, the gods, through an error explained by MommsenRoem. chron. ed. 2 p. 306, have all slipped one place westward, so thatMinerva has Pisces, Venus Aries, and so on throughout the circle. Scatteredtraces of the system are found elsewhere, as in Seruius (cited at verse 439)and in Valens l 2 ed. Kr. pp. 5-14. The scheme of the planetary houses, soimportant in later astrology, is an altogether distinct affair with a verydifferent origin ; and it is only a fortuitous. coincidence that Taurus is oneof the two houses of the planet Venus, and Scorpius one of the two housesof the planet Mars.The gods, by this arrangement, are sorted in couples, males facing females.Minerua : Volcanus. Mercurius : Vesta.Venus : Mars. luppiter : luno.Apollo : Diana. Ceres : Neptunus.The same six pairs are sculptured on the triangular pedestal known as theAra Borghese, Visconti Mon. Gab. tavole a, b, c. Some of the figures,especially Apollo and Vulcan, are mutilated, but all are recognisable.Still more digression.over the pax-ts of the human body.The signs have dominion severallyAries rules the head,Taurus the neck, Gemini the arms, Cancer the breast, Leo the sidesand shoulder-blades, Virgo the belly, Libra the loins, Scorpius thegroin, Sagittarius the thighs, Capricornus the knees, Aquarius theshanks, and Pisces the feet.The sarae list is repeated in iv 701-9 and occurs with little variation inniany other astrologers whom I enumerate in my note,Now we return to the geometrical relations of the signs,from which we Avere led away at verse 433 ; and wecome to the relation Kara a-v^vyLav, by parallel lines drawn acrossa diameter of the circle.Manilius himself says nothing to indicatethat geometry is at the bottom of this matter, but swims contentedlyon the surface amidst the metaphors in vogue.Three o-v^vyLat aretreated in the next paragraph, verses 485-519 : that to which Geminusisag. 2 27 gives the name, and which unites the signs, usuallycalled /SXeTTovTa, on either side of the diameter joining the solstitialsigns ;that which uuites the signs, usually called uKovovra, on eitherside of the diameter joining the equinoctial signs; and a third,peculiar to Manilius, which unites, or rather fails to unite, in sexuallove the masculine and feminine signs on either side of a diameterdrawn from the first point of Taurus to the first point of Scorpius.The enmity and friendship, odium and foedus, of the signs, mentionedin verse 469, are expounded later, in verses 520-580 and 608-640these are not crv^vyLaL, though they are in great measure geometrical.b

XVUlM. MANILIIThe uidentia, the audienlia, aud the amanfia et iiisuHanti/i.485-519The uidentia are generally called in Greek ^Xiirovra or ^XtirovraiWrjXa, but alao opQvra. They are defined in Heph. Theb. il 22 (C.C.A.G.VI p. 100 11 sq. )^X^TTOvra 5k f(f55ta to. taov o.Trixo^'^''- t^v tpottlkCiv ^ifioiwv andenumerated in Ludw. Maxim. p. 106 10 sq. opuivra' Aiov/xoi. Xiuiv, TaOpoo- Ilapdivoa,Kpioa Zvyba, 'ZKopirioa 'Ixdv^a, To^oTTja 'TSpoxooa, the two tropical signsCancer and Capricorn being excluded. Statements which entirely, or so faras they go, agree with the above are to be found in Paul. Alex. D 3, Porph.iaag. p. 193 (where there are misprints both in the Greek and in the Latintranslation), C.C.A.G. i p. 155 11-3, Gemin. 2 32. But Ptolemy tetr. pp. 9"-sq. and Hephaestio l 10 put the tropical points for the tropical signs, as

;ASTRONOMICON IIxixA.ly()K€pwa, Aiwv To^oTrja, Hapd^focr ZKopirloa (then foUows 14-20 Ke\eiiovTa KalVTraKovovTa' Taupocr KfXevei 'IxOvaiv, 'Ixdvecr vTraKovovai Tavpci: and so on) : theequinoctial signs Aries and Libra are excluded. Similarly Paul. Alex. E—E 2,Porph. isag. p. 193 (where again there are misprints), C.C.A.G. i p. 155 13 sq.but Ptoleniy tetr. p. 9°- and Hephaestio i 9 divide the audientia, as theydivide the uidentia, by points and not by signs.The scheme is the following.AVDIENTIAManilius' mss deviate from the scheme at 497 Leo cum Geminisconiungit . , . aurem, 502 sq. Scorpion . . . ille . . . audit . . . Libram.The amantia and insidiantia are apparently unknown except to Manilius,who arranges them as foUows. From the point or fxeaefi^6\ri/j.a between thefirst masculine sign Aries and the first feminine sign Taurus there is drawn adiameter of the circle ; and across the wall thus built the masculine signaplay Pyramus to a series of treacherous or apathetic Thisbes. Each payscourt to that feminine sign which is equidistant with himself from the dividingpoint, and she, if a northern sign, repays him with trickery, if a southern,with indiflference. The scheme therefore is the following.Aries loves Taurus, who tricks him.Gemini love Pisces.Leo loves Capricornus.Libra loves Scorpius.Sagittarius loves Virgo, who tricks him.Aquarius loves Cancer, who tricks him.

zxM. MANILIIAMAKTIA ETINSIDIANTIAManilius' MSS deviate from the scheme at 488 (Tauri) Virgine niens capitur,498 Gentaurus Oeminos et Capricorni diligit astrum (Leo nihil).520-535Now begins the rehearsal ofenmities between the signs,already mentioned in verse 469. Of the four trigons,which I enumerated above at 273-286, the first, Aries Leo Sagittarius,and the third, Gemini Libra Aquarius, are mutually hostile,as being not only opposite in place but diverse in nature, theformer bestial and the latter human. This statement I find nowherebut inManilius.536-607to three sources :From the enmities of whole trigons we pass to theenmities of single signs. These are traced by Maniliusgeometry (572-578), zoology (536-538), and thefreedom of the will (539 sq.). a. A sign is attacked by the oppositesign and by the two other members of that opposite sign's trigon.h. A human sign is attacked by bestial signs and a bestial sign byhuman. c. There are sallies of pure caprice. Each sign's assailantsmay be classified under these three heads as follows.Aries :ab Libra Gemini Aquarius, h Virgo.Taurus :Gemini :a Scorpius Cancer Pisces, h Libra.ah Sagittarius Aries Leo.Cancer : ah Virgo, a Capricornus Taurus, h Libra.Leo : ah Aquarius Libra Gemini, h Virgo.

;ASTRONOMICON IIxxiVirgo :ah Pisces Cancer Scorpius, J Capricornus.Libra : ab Aries Leo Sagittarius, h Taurus Cancer ScorpiusCapricornus.Scorpius : ah Virgo, a Taurus, h Gemini Libra Aquarius,c Leo Sagittarius.Sagittarius :Capricornus :ah Gemini Libra Aquarius, h Virgo.h Gemini Libra Aquarius Virgo.Aquarius :ah Leo Ai'ies Sagittarius.Pisces :ab Virgo, h Gemini Aquarius, c Sagittarius.Thus tlie only wanton attacks are those made by a pair of bestialsigns : by Leo on Scorpius and by Sagittarius on Scorpius andPisces.Both assailants are male, and make their assaults on females;which is a contrast to the chivalrous forbearance shown by the sametwo beasts and their partner Aries towards their female and humanpersecutor Virgo.There are other cases of abstention from hostilityin which law succumbs to choice : Cancer does not attack theopposite sign Capricorn (which is strange to one who remembers417-423), while Capricorn, though it attacks Cancer, attacks neitherScorpius nor Pisces, the signs of Cancer's trigon, and is attacked b}'neither of them ; nor is there war between every bestial and everyhuman sign.On these enmities Manilius again is our sole informant.The MSS deviate from the schenie at 542, 543, 545, 552, 553, 555.The less fertile and attractive topic of friendship is soondespatched. Friendship in heaven has no foundationbut geometry, and even that is insecure. Signs of the same trigonare by courtesy supposed to be on friendly terms ; but only thethird trigon, Gemini Libra Aquarius, deserves its reputation. Inthe first trigon Aries is a good soul and all for a quiet life, but theviolence and fraud of his partners Leo and Sagittarius are now andagain too much for his patience. In the second trigon Taurus hasno true amity with Capricorn and many quarrels with VirgoCancer in the fourth too often finds Scorpius a secret enemy andPisces a fickle friend.Only from Manilius do we learn these details.Still we are not out of the wood.Beside the pennanent"^causes of enmity or friendship between sign and signthere are temporary causes (645-683) depending on the revolutionof the heaven through that imaginary framework of cardines andtempla which will be erected in verses 788 sqq. Beside the causeswhich affect whole signs there are causes affecting only parts of

xxiiM. MANILIIthem (687-689) ;proceed, the dodecatemoria.and these depend on a matter to which we nowManiliiis, treating of this subject, has fallen into aconfusion which deprives of coherent sense a wholeparagraph of his exposition, verses 722-737. That confusion Ihave analysed in my notes : here, to explain and perhaps excuseit, I have collected and arranged the various accounts of thedodecatemory, together with much casual mention which lets ussee how many notions were attached to the name. The materialsare dispersed and fragmentary, and the order and sequence whicliI here bestow upon them are conjectural ; but this history, trueor no, will explain the variety of the evidence and harmonise itsdiscord. I advise no one to read Mr Bouch^-Leclercq's account ofthe matter, Tastrol. Grecque pp. 299-303, unless he wants to beconfused and misled.Manil ii 693-71'^Each of the 12 zodiacal signs was dividedPtol. tetr. p. 13 11. 26-35. not only into 30 equal poitions calledcomm. Ptol. p. 48 11. 22-7. [xoipat or partes or degi-ees, but also, byC.C.A.G. ip. 93med.,vm another partition, into 12 equal portionsiip. 113 19 sq. ,1 1 cv c< / o- T 1called ow6eKaT-i]fj.opia. bmce tne degreeswere 30, it followed that each dodecatemory contained 2-|. Eachsign was itself a twelfth part of the zodiac, and often styled8w8iKaTr][x6pLov by astronomers, so that the full title of one ofthese subdivisions was SujSeKaTr^ixopLov SojSeKaT-qpopLov (which Scaligerfalsely and absurdly applies to the planetary dodecatemories ofManil. II 738-748) ; but this was geuerally shortened in use.The 12 dodecatemories in each sign wereManil. II 713-722.allotted to the 12 signs in order; the firsthext. emp. Trpocr aarp. 9. . . . . ,C.C.A.G. VIII ii pp. 113 sq. ^^ ^"® ^^&" containmg it, the second to thenext, and so on to the end. Thus the firstdodecatemory of Aries belonged to Aries itself, the second to Taurusand the twelfth to Pisces ; the first of Taurus to Taurus itself, thesecond to Gemini and the twelfth to Aries. Let the leader servefor an example.The row of five planets here figured in the first dodecatemory will beexplained when we come to verses 738-748.

:ASTRONOMICON IIxxiiiThe importance of the dodecatemories resided cliiefly in thisthat a planet's influence was supposed to be modified not only bythe sign in which it stood but by the sign in whose dodecatemoryit stood.When the Moon stood in the first dodecatemory of Aries,^the influence of Aries and of no other sign was blent with hers.But when she stood in his second dedecatemory, then the influenceof Taurus became an ingredient in her eff"ects.Porph.isag.p. 19411. 26-32.It was therefore necessary, after noting thecomm. Ptol. p. 48 11. 2-6. degree which a planet occupied in the signCC.A.G. I p. 9.3 med., pp. j^ ^y^^ traversing, to ascertain also what^'sign was the possessor of the dodecatemorywherein that degree was situate. The most obvious method was tocount the dodecatemories from the beginning ofthe sign until thedegree at which the planet stood was reached ; in other words, to takethe number of the degi-ee, give 2h oi that number to the sign itself,2i to the next sign, and so on till the number failed and, by failing,announced the possessor of the dodecatemory. For example, let theMoon be stationed in the 9**^ degree of Aries : it is desired to knowin what sign's dodecatemory that degree is included. Out of 9 give2h to Aries, 2^ to Taurus, 2h to Gemini, and there remains but 1|:the number has failed in the sign of Cancer, and to Cancer's dodecatemorydoes the 9*^" degree of Aries belong.Manil. ii 726-31 735-8. This method was the most obvious ; butcomm. Ptol. pp. 47 sq, fractions are not so easy to handle as roundC.C.A.G. I p. 154 sq.numbers, so another method was de\isedfor clearness and smoothness. Multiply by12 the number of the degree in which the planet is stationed, andthen, in the same order as before, allot 30 instead of 2| to eachsuccessive sign. 9x12 = 108: give 30 to Aries, 30 to Taurus, 30to Gemini, and there remains but 18: again the number has failedin Cancer, and to his dodecatemory belongs the 9'^ degree ofAries.The ' tertia methodus ' (virtually identical with the first) set forth byBentley at Manil. ii 736 exists neither, as Bentley states, in Porph. isag.p. 194 11. 26-32 nor anywhere else outside Bentley's head. There is nothingin Porphyry about the number 5 except Toia e' i^rja- in 1. 29 ; and that is a mereblunder for Tola icpe^ija. Here I may remark that several other of the passageswhich I am citing in the margin contain corruptions which upset their arithmetic; but they can easily be corrected by anyone who has a little astrologyand a little Greek.Thus much, and no more, had the planets to do Avith thedodecatemories. It was because the planets were powerful that

xxivM. MANILIIthe dodecatemories, which iiiflucnccd them, were important ; hutthe dodecatemories did not belong to the planets :the ^ery essenceof their character was that they belonged to the 12 signs of thezodiac.But unfortunately, because the dodeca-Paul.Alex.K.Heph.Theb. ^ .,, ^. ,temories were seidom mentioned exceptI 18 C C A G I Vl '^Q insq., 154 11, V iii p. 122 17, counexion with the planets, and becauseFirm. ii 13 2 stella cuius they were oftenest mentioued in connexiondodecatemorion quaerilur. ^^^-^^^^ ^^iQ most powerful plauet, the Moon,Porph. isae. p. 194 1. 26 tliere came into existence and frequent useVett. Val. p. 341 6 sq., the phrases 'the dodecatemories of theC.C.A.G. I p. 93 med., planets,' ra 8wSeKaT?;/xop6a tmv arnkpiav, aud•••Ti^ooQ ^ofior^'^'^especially 'the dodecatemory of the Moon,'To 8(ii8eKaTr]iJ.6pLov Trjar ^€kii]vr](T. This properlymeant dodecatemmiiim (signi cuiusuis) in q\io Luna constituta est :the genitive designated riot the permanent owner (as in to TavpovSwS€KaT?//id/3tov) but the temporary occupant of the dodecatemory.But the looseness of the phrase left room for a misconception ofits meaning, and its meaning accordingly was misconceived : thedodecatemory began to be regarded as the Moon's property andno longer as the property of a sign of the zodiac. And to thisinaccuracy, first of speech and then of thought, there was addedanother. When the calculation was complete, the result wasannounced, not in the correct form, ' the Moon is in Cancer'sdodecatemory,' but thus : 'the Moon'sC.C.A.G. I p. 93 med. has dodecatemory is Caucer ; aud slovenly'first rightly irepl SwSeKa- , •^ i, - j. •,s, lanffuage again created an erroneous uotion.then wrongly iKeivo rb The phrase was believed to mean what it^ipdi6v 4>aciv elvai dwSeKa- said : it was supposed that the Moon, whenTr,f.6piov rov Kard^ Trjv^-^^ stationed iu the 9"^ degree of Aries,eiroxr]'' affrepoff. Similaris VIII ii p. 113 4-12.....invisibly,possessed, as,her, ,dodecatemory,the sign of Cancer. This error would beencouraged by the circumstance that the word SwScKaTvy/xdpiovsignified in astronomya zodiacal sigu.But on reflexion it did not seem natural or plausible that theMoon or any other planet, because it was stationed in a certaindegree of a sign, should become the tenant of a whole sign elsewhere.It seemed more reasonable that this invisible tenancy should berestricted to a single degree. Accordingly the calculations, whoseoriginal aim was uow misapprehended, were perverted in use.Their aim was supposed to be the discovery, not of a sign, but of a

:ASTRONOMICON IIxxvcertain degree of a sign ;and this degree was supposed to be given_., „ „ by the exact point at which the multipliedFirm. II 13 3., ,. ., t , i . i -r,and distnbutecl number was exhausted. iiecause9x12 = 108 and 108 - 90 == 18, It was supposed that when theMoon stood in the 9*'' degree of Aries her dodecatemory was the18*'' degree of Cancer. If the other calculation was employed, inwhich 2J without multiplication was distributed to the successivesigns, it now became necessary to multiplycomm. Ptol. p. 48 1. 12 T? ^,. , , , -, . , , , i„. ~ J the residue by 12 in order to secure theTjfucreia . . . o ecrrt fjLoipaL /''same result : l|-xl2 = 18.The notion of a dodecatemory having been thus unrecognisablydistorted and the true purpose of the calculations altogether lost,men began to enquire why the distribution of the number shouldbegin at the beginning of the sign in which the planet stood andnot rather at the degree which it actually occupied : that methodseemed much more exact and rational. It was therefore adoptedif the Moon stood in the 9*^ degree of Aries, the sum given to Arieswas 21 (= 30-9) instead of 30: and theVett. Val. p. 19 8-13.a/t , i j ^ ^i, j aloh Camat 3003-w Moon s dodecatemory was thus removed 9degrees further, from the 18"' to the 27"*degree of Cancer. There is a shorter way of securing the sameresult : instead of thus adding the multiplicand to the product, add1 to the multiplier. Multiply by 13 instead of 12, and distribute,as originally, 30 to each sign: 9x13 = 11 7,Paul. Alex. K.^^^^ 117 - 90 = 27 ; the 27"' degree of Can-C.C.A.G.ip. 154 13-6, 155 . • ., ,t , i i2_4cer is again the Moon s dodecatemorj^ J\orwere dodecatemories now ascribed to planetsonly : dodecatemories of the four Kevrpa or cardines and of thetwelve kXtjpol or sortes are calculated hy Pauhis in the sameway.But now, if a dodecatemory is a single clegree, why is it calledSwSeKaTrjfjLopiovl A degree is ^i^j- of the zodiac, Jjj of a sign, butnot yo- of anything. Apparently SwSeKaTr^fxoptov must mean a jj-opLovat which you arrive by operating A\ath the number SwSeKa. If so,the term need not be restricted to a place discovered by any of theparticular operations described above : any other p.6piov can no lessproperly receive the name, provided only that the number 12 issomehow employed in ascertaining it. Hence there was inventeda new sort of dodecatemory 'of the Moon,' discovered by a methodsimilar to the regular method of discovering the kAt/poct Tvx';cr.measurement was taken from the place of the Sun to the place ofA

xxviM. MANILIIthe Moon :from the number of degrees all the thirties (if it was overthirty) were cast out, and the residue was^^istributed, as far as it would go, throughc!c^A.(;rvni ii p. 50 med'the signs of the zodiac, beginning ^vith thesign in which the Moon stood, at the rate of 2^ degrees (jV of asign) apiece. It is the latter part of this operation that Manilius,not knowing what he is about, performs in verses 732-734.Each sign is further subdivided into more minute parts,also calleddodecatemories, which are allotted not to thesigns but to the planets. In size these planetary dodecatemoriesare half a degree, that is ^^^ of the circle or Jg- of a sign or i ofthe dodecatemory described in verses 693 sqq.Each of those largerdodecatemories therefore comprises 5 of these, and these 5 areassigned to the 5 planets in order.In what order, Manilius forgetsto say ; but presumably in the usual order of the planets, which hehimself observes at i 807 sq. and v 6 sq. : Saturn Jupiter MarsVenus Mercury. In this order therefore I have shown them in thefigure on p. xxii.Why are these divisions called ScooeKaT?;/xdpia 1planet possesses one of them inhe possesses 12 of them in each of the signs;Because, as eacheach of the larger dodecatemories,so that one planetarydodecatemory is yV of the property possessed in a sign by a planet.These planetary dodecatemories are found in Manilius alone.The zodiac is divided into four quadrants of 90 degrees788_^Q7 , .each by four cardincs, Kevrpa, points. So at least theastrologers call them, and Kevrpa they are in so far as they dividethe ecliptic, which is a mathematical line; but since the zodiac isa band conventionally supposed to be 12 degrees in breadth, thecardiiies, in so far as they divide the zodiac, must be transverse lines12 degrees long. This however is immaterial : whatneeds to be remembered,and what commentators on Manilius usually forget, is thatthe cardines are without magnitude so far as concerns the longitudinalmeasurement of the zodiac, and merely cut it into four quarters.The place of these four points is fixed as regards the observer,but perpetually changing as regards the zodiac itself. They arethe points at which the zodiac, revolving with the sky, is at anymoment intersected by the horizon and the meridian, both of whichare riveted fast to the spectator. To the east of him he has thehwoscapits or ortus, to the west the occasus, overhead the mediumcaehm, underfoot the imum caelum.

ASTRONOMICON IIxxviiSucli at least is the fond faiicy of the more innocent astrologers :that the four cardines are found where the zodiac isintersected bythe horizon and the meridian, and that they cut the zodiac into fourequal parts. Twice and only twice in the twenty-four hours, foran observer posted outside the tropics, does this dream come true.Only at the tAvo moments of the sidereal day when the equinoctialpoints, the P' of Aries and the P' of Libra, coincide with thehorizon, are the four cardines equidistant and the zodiac quartered.At all other times the distance from the ascendant to the midheavenis greater or less than the distance from the mid-heavento the occident; and twice a day, when the solstitial points areon the horizon, the error, in the latitude of Rome at the date ofManilius, would amount to 25 degrees. When for example the l^*point of Cancer was on the eastern horizon, the meridian eut thezodiac not at the P* point of Aries but between the 5*^ and 6*''degi"ee of Pisces, and the cardo thus created, the medium caelum,, was115 degrees distantfrom the horoscopus and only 65 from the occasus.This grave discrepancy between falsetheory and the practicalconsequences of that untoward fact, the obliquity of the ecliptic, isrecognised by Porphyry isag. pp. 197 sq. and Pancharius C.C.A.G.VIII ii p. 67, who prescribe means for rectifying the error ; Geminus2 20-26 makes bkmders as gross as those which he corrects (21 Alyo-Kipw TTpwTrjcr fjLOipaa- Svvov(ti](T Kpiov irpdyrr] ixolpa /xecrorpai^iycret ktX.);Firmicus II15 4 vaguely signifies that he is aware of the difficulty.Another inaccuracy is involved in the use of the terms meditinicaelum and imum caelum. These, in the plain sense of the words,should mean the zenith and the nadir, but they actually signifyonly the highest and lowest points of the zodiac, which never mountto the zenith nor sink to the nadir except between the tropics, andwhich in northern latitudes incline so far to the south and the northrespectively that some astrologers call the MC southern and theIMC northern. To hear Manilius talk, 'tertius excelsi signat fastigiacaeli,' 'ima tenet quartus fundato nobilis orbe,' you would fancythat the one were sheer overhead and the other plumb underfoot.Firm. ii 15 1 (quoted in my note), Sext. emp. irpbff aarp. 12 sq. oi pl7]v dXXdKai TrdvTicv tovtuiv to, eVi eKo.cTTria' yevecreua' KvpievovTa j'a55ta Trpocr tt]v tQiv a.Tro-TeXea/jic.Tuv ^K^affiv, Kal aip' &v fAaKiffTa Taff irpoayopevffeLff TTOiovvTai, Teffffapd(paffiv elvai tov dpidfiov, Hirep kolvu fxev ovbfxaTi KivTpa Ka\ovffi.v, idiairepov 5e to/xiv wpoffKbTTov, rb de fxeffovpdvrifji,a, rb d^ ovvov, rb d^ vrrbyaLOV Kal dvTifjieffovpdvTffia,6 Kal avrb fieffovpdvrjfid effriv. (jjpoffKbvoff fikv oCv effriv birep^TVXfv dviffxeLv Kad' 6v xpovov r) yeveffLff ffvveTeXeiro, f).effovpdvrift.a 8k rb dir' SKeivovTirapTov (measuring upward and westward) '^i^Blov ffvv avT(^ eKeivifi, duvov de todLafx-eTpovv tQ fJLeffovpavrjfxaTi' olov (effrai yap ffacpkff erri rrapaSeiyfxaTOff) KapKivov

xxvinM. MANILIICopoffKOTTodvTocr fMecrovpavel /j.ev Kpiocr, ovvei 5i AiyoKepuo', virb yrjv de iiXTi Zvydcr.Sextus here, with a common negligeuce of phrase, identifies the KivTpa orcardines with the ^i^bia or signs of the zodiac in which at a given momentthey are contained : similarly Hephaestio l 1 and others call Cancer wpoffKoiroa-Kocrfxov because the 15''^ degree of Cancer was on the eastern horizon at thecreation of the world, while Paulus A3 says more accurately iaTi Se ev tovto}tQ ^ipdUi) 6 TOV KOCTfXOV upocTKdTTOcr.The four cardines are ranged by Manilius in this order ofdignity : medkmi caelum, irtmmi caelum, lioroscopus, occasus.To the MC he assigns fame, honours, and success in public life ;the IMC wealth and its sources ;toto the Ascendant character, talents,and the general tenour of life ; to the Occident the end of life andof labours, together with marriage, social intercourse, and religion.The MC is placed first of the cardines not only by Manilius but by Ptolemyand Firmicus ; Hephaestio prefers the horoscopus ; the opinion of Dorotheusis doul)tful. Further variations of order are given in my note on verse 809,and no astrologer is in full agreement with Manilius.The four quadrants or interiialla into which the zodiac is841-855at any moment divided by these four cardinal points haveseverally assigned to them the four periods of human life. To thesuperior eastern quadrant belongs infancy, to the superior westernquadrant childhood and youth, to the inferior western quadrantmanhood, and to the inferior eastern quadrant old age,Paulus D 2-3 assigns youth to the first, middle age to the second, oldage to the third, extreme old age and death to the fourth. He calls themTeTapTrjfjidpLa, and I find them in no other astrologer ; the term fxe

ASTRONOMICON IIXXIX856-967Now we come to another and commoner method of dividingthe circle : ol SwSeKa tottoi, also called rj SwSeKaT/aoTroo-,a division into twelve equal parts like the division of the zodiac intosigns.Since Stephanus' thesaurus quotes no authority for SwSfKdrpoTrocr exceptSalmasius, I uote five places where it occurs : Vett. Val. p. 179 11 and 33,p. 334 4 and 18, C.C.A.G. v iii p. 89 9. It is explained aright by Salmasiusde an. clim. pp. 187 sqq., but Mr Boll in his sphaera, p. 310 n. 5, confoundsit with the zodiac.These twelve parts are denominated tottoi by the Greeks audusually loca by Manilius, who also gives them other names, such astempla (which I shall use) or sedes or ^mrtes. Four of them necessarilycontain the four cardinal points, and the tempkmi is often called bythe name of the cardo. The whole circle of temples is a rigid andstationary frame through which the wheel ofthe zodiac revolves,so that each temple is occupied by the twelve zodiacal signs in duesuccession. The scheme is the following.DVODECIM LOCIThe numeration here given is that of Paulus Alexandrinus, Vettius Valens,Firmicus, Manetho (i 135, v 278, vi 312, 315), Dorotheus (uu. 112, 161,223, in C.C.A.G. vi pp. 91 sqq.), Hephaestio Thebanus (ibid.), AntiochusAtheniensis (C.C.A.G. i p. 110 33, p. 111 35), and of astrologers in general:it starts from the temphim containing the horoscopm and proceeds downward.Manilius himself assigns no numbers to his templa.In distributing to these twelve temples their several provinces andfunctions there is so much disagreement between Manilius and other

XXXM. MAXILIIastrologers that I will not recite it : their agreement, where they do agree,is mentioned in my notes.I begin with the four Joca principalia, 1, 10, 7, 4, which Manilius(918-958) plaees last.I (939-947), containing the howscopns, is called Sfilbon, if Iunderstand Manilius aright, and is conventioually regarded as theabode of the planet Mercury. It presides over foHuna nato)'um andivota 'parenhm.10 (918-927), containing the MC, is called Fmiuna and is theabode of Venus.It presides over marriage.7 (948-958), containing the occasns, is called Ditis ianua. Itpresides over the end of life and also over good faith and constancy.4 (929-938), containing the IMC, is called Daemonium and isthe abode of Saturn. It presides over the fortunes of fathers andof old men.Here let it be noted, for it is commonly neglected or ignored,that the pro^dnces of these four templa are very difierent from thoseof the four cardines contained in them, which were set forth byManilius in verses 808-840.These four temples compose a tetragon : it vnW be well to takenext what Manilius (881-917) immediately prefixes, the four othertemples which are geometrically related, by trigon or by hexagon,to the horoscopus.II (881-890), next to the MC on the eastern side, is calledayaOoa- Sai/xwv in Greek, which Firmicus renders homis daemon orhonus genius, Manilius otherwise, and is the abode of Jupiter.Manilius loads itwith praises, and forgets in his enthusiasm to tellus what it presides over.9 (905-909), next to the MC on the western side, is called Deusand is the abode of the Sun. It presides over corpwum nosirwumuitia etfoiiuna.5 (891-904), next to the IMC on the western side, is calledDaemonie.It presides over health and sickness.3 (910-917), next to the IMC on the easteru side, is called Deaand is the abode of the Moon. Over what it presides the manuscripttext of Manilius leaves us in doubt.There remain the four temples, treated first (864-880) byManilius, which stand in no proper geometrical relation to thehoroscopius, being either adjacent to it or five places away. Theyhave no special provinces but are all vaguely maleficent.12 (864-6 and 868-70) next above the Iwroscopu^.

ASTRONOMICON IIxxxi8 (871-879) next above the occasus.6 (871-879) next below the occasus.2 (866-870) next below the hwoscopus.Of these, 12 and 6 are each described as pwta labmis, 8 and 2are said to be Typhonis sedes.What is said of the planets in connexion with the twelve templeshas nothing to do with the regular doctrine, not found in Manilius,of the planetary houses, domus, oTkoi., which are signs of the zodiac.Mercury for example, here placed in the first temple, has for hishouses the signs of Gemini and Virgo. It will be observed thatMars, alone among the planets, has no temple for his abode.

G- Gemblacensis, Bruxellensis 10012, saec. XI. usus sura et collationea P. Thomasio anno 1888 edita et ea quam Bechertusin apparatu exhibuit; quae quibus in uersibus discrepabant,295, 308, 387, 816, 863, 868, 880, 969, dubitationes meas indenatas beneuole sustulit I, van den Gheyn, librorum manuscriptorum Bruxellensium custosL Lipsiensis 1465, saec. Xi. totum codicem photographice expressumpenes me habeo. quo in conferendo Bechertum, etsimulto et plura et grauiora quam par erat omisit, raro tamenfalsa testatum deprehendi ;ulla alia de re credendum estBreitero neque de hoc libro nequeL^eiusdem corrector non multo minus antiquusM Matritensis M 31, scriptus circa an. 1417. quae huius codicispaginae Manilium continent, earum ut photographa mihi pararepossem tres uiri strenui et amici coniuncta opera perfecerunt,Grant Richards, Ericus Maclagan, dominus Gulielmus de Osma.unde uerum esse comperi quod anno 1903 conieceram, ex Matritensiortos esse quos in libri i editione adhibui codices Vrbinates667 et 668. neque aliter iudicandum est de ea Vossiani 390parte quae a uersu circiter 665 libri il usque ad finem libri vpertinet; cui opinioni a Breitero iam anno 1893 significataequae obstare uidebantur difficultatesClassical Quarterly anni 1907 pp. 290-8 :causa sublata estremouere conatus sum innunc omnis dubitandi* editoris coniecturae, magnam partem anno 1903 prolatae inlibri i editione pp. 84-90

comaipsasqueAeaciiAeaciusalto;M. MANILIIASTRONOMICONLIBER SECVNDVSMaximvs Iliacae gentis certamina uateset quinqiiaginta regum regemque patremquepectoraque Aeacii uictamque sub Hectore Troiam,1-149 prooemium 2 Priamum, uide Hom. II. vi 244-6, xxiv 495quamquam fuisse inter Manilii editores qui Agamemnonem intellegerentfacile credet qui eos nouerit 3 pectoraciue aeacii*, hectoreumque facitlibri (haect- GL) hoc loco, castra ducum et caeli in dittographia i 766,Hectoreamque facem Dulcinius, mutatione, oratione, sententia pariter improbabili; Bentleius uersum deleuit. atqui ubi de Iliade sermo est non tamHector amouendus erat quam requirendus Achilles ; is uero haud longeabest, si quidem facit idem paene est atque eacii (sicut Non. p. 85 inTelamonis Enniani uersu Bergkius Aeaci et restituit pro faciet, in Hor. carm.III 19 3 pro Aeaci cod. Bernensis faci'' exhibet), caeli autem et eaclieisdem constant litteris et anth. Lat. Ries. 631 5 Aeacides in caeidescorruptum est. Aeacius pro Aeacides posuit Ouidii imitator her. viii 33at pater Aeacio promiserat (sic enim Riesius ex cod. Puteaneo qui aeciohabet, reliqui aeacidae), sicvit Telamonins et Cephisius pro substantiuisipse Ouidius ; item opinor Columella X 174 sq. et male damnati maestoqui sanguine surgunt flores, qui etiam 348 Amythaotiius dixit pro\Amythaonides. hinc in Sen. Tro. 44-8 scribendum conicio ^ddi execrandumregiae caedis nefas ad aras maius admissis (admisstim libri, uide\Ag. 29 maius . . . commisso scelus) scelus, (Aeacis cod. Etrusc,\Aeacidae plerique, barbare Scaliger Aeacidis) armis cum ferox, scaeuareflectens regi^im torta caput, nefandum uidneri\ferrummanu\abdidit. Manilius ut hoc loeo Aeacius ita i 869 Titanius svTbstantiuura fecit.quod autem Wolfius litt. anal. i p. 61 ne adiectiuorum quidem genetiuos in -iiexeuntes apud hunc poetam reperiri coniirmat, refellitur uersu i 802, ubiaetherii et necessarium est et in M seruatum. quamquam fortasse uixminus probabiliter scriberetur Aeacidiim. superest ut ex Hectoreumque,quod simpliciorem interpolandi conatum prae se fert quam castra ista diucum,eruatur quod orationi sententiaeque satisfaciat. scriptum fuisse puto Hectoraquefacit (contrario errore II. Lat. 674 ^^ectoris unus liber pro Hectoris), indemetri causa factum Hectoreumque.in altero exemplari, cum pectoraque caeliA

quassatanonHectorishostihusmecum,naturaeKeivov;:2 M. MANILIIerroremque ducis totidem, quot uiecrat, annis5 luctati remo geminatsique Pergama pontosine sensu ferri animaduerteretur, paulo doctior adhibita est coniecturaquamquam fortasae subest id genus mendi quo in Plauti cod. Ambrosianopro Hector Cas. 995 scriptum est ecastor. magni pectora Achillis Siliuscommemorat xi 450, Propertius iv 11 39 Ptri^tn 'proaid simxdantem pectusA chilli ; adde Catull. 6-1 338 sq. AchiUes haud tergo sed\forti pectorenotus, Ouid. art. I 209 tergaqite Parthorum liomanaque pectora dicamuictam in i 766 G et ex metam corr. M, *viictam (erasa ut uidetur m) L,tutam libri hoc loco. argumento Iliadis significando illud magis conuenituictam siih Hectore idem ualet quod uicto Hectore uictam ; similiter iv 24 sq.Troia sub uno euersa uiro (saluo Aenea salua), Petron. 119\48 sq. in uno(Catone) uicta potestas Romanumque decus, Aetn. 590 extinctosqm suo Phrygas\Hectore, anth. Pal. \^l 139 1 "EKTopi ixkv Ipoiyj avyKa.Tda.vev, Auson. 231 (Peip.p. 77) Hectoris hic tumuhis, cum quo sua Troia sepxdta est : |condimtur pariter,gui periere simul, anth. Lat. Ries. 431 7 sq. aut ut Achilleis infelix Troialacertis Hectoreo uulnere conciderit, 630 7 sq. ille Menoetiadae soluit\me uindice poenas, Pergama tunc ferro procuhuere meo, 631 3sq. occubuit telo\uiolenti uictus Achillis, \occubuere simid spesqtie salmque Phrygum, Seu. Tro.128 sq. tecum cecidit, summusque dies\idem patriaeque fuit, II. Lat.978 (Hectore cadente) Troes S2ia fiinera maerent, 1019 sq. ruit omnis in iino\Hectore causa Phrygum, 1040 Hectoris interitu uicisti Dardana regna, 1054 illonamque rogo natcn~um funera cernunt, 1056 ardthat famma namque Hion illa,Hom. II. XXrv 243 sq. pijlTepoi. yap /j.dX\ov ' Axo.i.olcnv 5ri iaeijde Tedvy^QiTocr\evaipefjLev ceterum quod Breiterus in Fleck. annal. uol. 139 p. 197 simpliciterhuc transtulit l 766, Hectorewnque facit nescio quo modo ex v 300 Htctoris illefaces ortum esse opinatus, illa castra ducum et caeli (quae qui scripsit, is Graioset Troianos cum suis utrosque deis inter se bellantes nou tam significauitquam significare uoluisse deprehenditur) neque as3'ndeton commendat nequein proximo uersu positum ducis nomen 4 uicerat : Scaliger attulit Luc. i299 sq. hdlorxim o socii, qui mille j)e.ricula Martis ait, experti\decimoiam uincitis anno 5 luctati remo* ( = inctantem o), instantem bello libri,iactati pelago Bentleius, postquam ad Hor. carm. i 6 7 alia teinptauit ; insiantis(hoc Fayus) pelago imperite praetulit Pingraeus, tamquam sic propius ad librosaccederet. ceterorum coniecturae eo inutiles sunt quod nuUum reponuntgenetiuum, quem casum propter praecedentia totidemquot uicerat annis requirilacobus quoque sensit, neque enim error Vlixis Troiano bello uicerat, sedVlixes nondum errabundus ; ne illud addam, nudum ducis nomen nec satiseleganter et nimis infinite poni. Bentleius adscripsit Ouid. amor. ii 1 31quique tot errando quot htllo perdidit annos, art. iii 15 sq. est pia Ptndojn Imtriserrq,nfe duohus tt totidem lusiris hella gerente uiro, Claud. laud. Ser.\27 deVlixe saeui totidem hellis quotfluctibus anni : adde Cic. de ofF. iii 99 illi (Vlixi)non modo cum hostihus uerum etiam cumfluctihus, id quodfecit, dimicare meliusfuit quam etc, Man. i 762 sq. terraeque marisque triumphis\rdctoremIthacum, qui loci quaeque hic statim subiciuntur potius luctati pelago quamiactati scribendum suadent, quo modo Silius locutus est xiv 454 crudo luctaripdago. ad meam coniecturam quod attinet, uide Ouid. trist. iv 5 19 remis adopem luctare ferendam, Verg. Aeu. vii 28 in lenio luctantur marmore ton-iae,VIII 89 remo ut luctamen abesset. lu et in confusa memini Verg. Aen. vi 725,ubi ingentem Mediceus pro lucentem, Sil. xii 448, ubi luiiabat libri pleriquepro innabat, Man. iv 29 in M, qui lucludi pro includi exhibet, sicut etiam

uatumdumdiripiunt,perdimus,;ASTRONOMICON II 3ultimaque in patria captisque penatibus armaore sacro cecinit ;patriam quoi turba petentum,dum dabat, eripuit, cuiusque ex ore profusosomnis posteritas latices in carmina duxit10 amnemque in tenues ausa est deducere riuosunius fecunda bonis.sed proximus illiHesiodus memorat diuos diuumque parentislustratum pro instraium ad Stat. silu. iii 1 36 ; ti autem et n litterae iu hislibris haud raro permutantur, uelut mox uersu 9 lancfs pro latices GL, i 207terens pro teretis M, iii 4S7 multiplicatis pro multiplicans L et ut uidetur G,V 226 uitio pro uino omnes. neque paucis locis r et t confusa sunt, huius libriuersibus 117, 339, 756, 824, 921 que pergama eximie Bentleius ad Hor.carm. i 6 7, per agmiiia libri. que excidit sequente jjc, quemadmodum in Guersu huic proximo et iii 449 et 616, in GL v 599, in M ii 832, iv 482, 624tum ex ^:)er yama factum est j)er agma, sicut i 501 in M per magna. eundemomnibus litteris errorem, laudata per agmina pro laudataque Pergama, ipseBentleius inuenit in Cantabrigiensi codice Ouidii heroidum xvii 205.huiusloci memor fuit aut Valerius Flaccus aut librarius aliquia Arg. iii 513, ubicodices corrupte pulchro reserantem Pergama p)onto [p)ulso . . . ponto Columbus,jmlchro . . . coepto Burmannus). ceterum uide Ouid. her. i 51 diruta suntaliis, uni mihi (Penelopae) PergamcL restant, TibuU. ii 3 43 praeda uago iussitgeminare perictda j^onto 6 captisque L-, captis G, capitisque LM. captis,quos proci occuparant 7 patriam Bonincontrius, patria libri cui Gronouiusdiatr. p. 365, quac GL, que M ; cjuoi forrna dispicitur etiam sub quodII 888 et quo iv 449 turba petentum*, iura petentem libri, idem iii 47latentem pro latentum. ciuitatium uatem sibi uindicautium multitudo patriamhocei certatim tribuendo eripuit : iv 3 sq. dum quaerinms aeuum|est quaerendo, Cic. pro Arch. 19 Homerum Colophonii ciuem esse dicunt smwi,Chii suum uindicant, Salamlnii repetunt, . . . illi alienum, quia poeta fuit,post mortem etiam expetunt, Stat. silu. v 3 130 sq. Maeoniden aliae . . .aliis natalibus urhes\certam. Hom. et Hes. circ. init. "Ofiyjpov 8eTracrat uxr elTretv al TvoKeLcr Kal oi aTroiKoi avrCjv irap' eavrola yeyevrjffOai, Xeyovaiv,sententiam primus restitiiit Bentleius argutissimo sane commento patriam cuiGraecia, septem dahat, eripuit.\quod autem scribi uolunt auctore Gronouiopatriae cui iura petenti similiaue, ut ad dahat et eripuit praecipiaturomnis jwsteritas ex u. 9, quid hoc est, patriae iura petiisse Homerum, et abomni posteritate petiisse ? inter 7 et 8 omnia peruolitans M, quod uersus66 initium est 8 dabat GL, dabit M profuscs L, profusus M, profusas G9 latices corr. man. 2 ex latites M, lances GL. Apoll. Sid. ep. viii 9 5uu. 2-4 quid doctos Heliconidum liquores . . . nunc in carmina commoueretemptas? Scaliger adscripsit Ouid. amor. ill 9 25 sq. Maeoniden, a quo ceufonte perenni\Pieriis ora rigantur aquis, Ael. uar. hist. xiii 22TaXaTwv de 6 ^uypdcpoff iypaipe rbv fj.ev "Ofxripov avrbv efjLOvvra, Toiiff 5e fiX\oi'(rTToirjTao- ra efiTifxeifieva dpvrofievovff 10 diducere ne conicerent Marklandumet Bentleium prohibere debuit illud tenues : Seru. ad Verg. buc. vi 5 lanaquae deducitur in tenuitatem, ISiacr. Sat. vi 4 12 deductum pro tentii et suhtilieleganter positum est. uide praeterea Plin. n.h. iii 119 Padus . . . deductus infiumina et fossas et Hageni append. Seru. p. 225 4 (ad Verg. georg. i 114) deducit,id est . . . deriuat 12 diuumque parentis GL, dominumque potentis M.

Ta2'yvKTdaKalyelvaTo,:4 M. :^L\NILIIet chaos enixum terras orbemque sub illoinfantem et primos titubantia sidera cursus15 Titanasque senes, louis et cunabula magniet sub fratre uiri nomen, sine matre parentis,atque iterum patrio nascentem corpore Bacchum,23 siluarumque deos sacrataque numina nymphis.Hes. theog. 105-7 ddavdTwv lepbv yhoir aUv iovrwv, oE\ Tfi

quo;ASTRONOMICON II 519 quin etiam ruris cultus legesque notauit20 militiamque soli, quod coUes Bacchus amaret,quod fecunda Ceres campos, quod Pallas utrumque,atque arbusta uagis essent quod adultera pomis18 omniaque inmenso uolitantia lumina mundo,aixyfx^voepyQv. iam omnia recte procedunt : rusticorum numinum u. 23mentione facta ad res rusticas et in ea materia occupatum carmen transitur ;deinde, cum u. 18 usus astronomiae memoratus sit, ad eos poetas progredituroratio qui dedita opera astrorum figuras descripserunt 23 numina GL,rumiua M nimpMs GLM, nimpbas cod. Flor. frustra lymphis Breiterusin Fleck. annal. uol. 139 p. 197, neque enim, ut luppiter sede Capitolina, sicnymphae aquis sacratae suut, et longe aliter indigenis sacratus aquis, datiuocasu, sacerdos dicitur Val. Fl. vi 294 ; neque rectius flumina P. Thomasius innot. et coni. an. 1891 p. 7, nam flumina suis deis, nymphis fontes sacrati sunt.ac forma quidem orationis quin in Florentino restituta sit uix dubitari sinunthi loci, Ouid. her. iv 171 satyri montanaque numina panes, fast. vi 323satyros et rustica numina nymphas, met. i 192 stint mihi semidei, sunt rusticamimina 7iymphae, xiv 327 sq. illuvi fontana jietebant mmina naiades, Verg.\georg. I 10 agrestum praesentia numina fauni, Stat. Theb. iv 684 agrestesflziuiorum numina nymphae, silu. i 5 2 nec lassata uoco totiens mihi numinaMzisas, Auson. 418 73 (Peip. p. 289) Boeotia numina Musae, Mosell. 177lasciitos paganica numina faunos, Claud. 28 200 rustica numina faunos, Luc. i313 Marcellusque loquax et nomina uana Catones, vi 795 popularia nominaDrusos, VII 408 sq. feralia nomina Cannae et . . . Allia, viii 404 sq. iacuere\sorores \in regum thalamis sacrataque pignora matres, quamquam ab alteraparte opponi potest Sil. viii 253 sacrataque nomina Marti ; nymphas autempropter sacrata in datiuum abiisse credibile est. sed nullo sensu nymphaesimpliciter sacrafae dicuntur (nam Hesiodus theog. 346 Oceaninas lepbv yevocrappellauit, iepufxivov non item) ; itaque cum Ellisius falso ex M saciata rettulisset,cumque notissima esset nympharum cum satyris societas, anno 1903sociata proposui : nunc haud scio an probabilius sit secreta collatis Hor.carm. i 1 30-2 me . . . nympharum . . . cum satyris chori |secernunt poptdo19 notauit P. Francius in exemplari Gottingensi auct. class. Lat. 1366,notarit G, rogarit LM et pro uar. scr. G, rogauit cod. Flor. 20 militiamquesoli, iv 145 sq. Taurus mense Aprili militiam indicit terris et segniarura|in ueteres reuocat cultus quod . . . amaret : uide Caes. b.c. i 23 3patica apud eos loquitur, quod sihi a parte eoriun gratia relata non sitquaeque praeterea Maduigius composuit opusc. ii p. 236 21 pallas Bentleius,baclius libri, sicut etiam u. 20. Lucr. v 1373-5 olearum caerida . . .\plaga . . . per txmudos et coymalles camposque profusa 22 adultera GL, etultra M. Bullialdus attulit Plin. n.h. xvii 8 insita et arborum quoqueadulteria excogitata sunt, ut nec poma pauperihtis nascerentur. ceterum haecde segetibus uineis oliuetis insitionibus praecepta apud Hesiodum nonhabentur, fortasse in fj.eya\oLa- epyoi(X tradita ; similiter enim Propertius li34 77 sq. Ascraei ueteris praeccpta poetae, seges in campo, quo uiret\uua iugo 18 inmenso L et (imm-) G, uniuerso M lumina cod. Cusauus,rumina M, numina GL. numina per mundum uolitantia nemo aut Graecusaut Romanus animo fingebat, nisi forte ridiculi causa et contemptim : siderauolitare Manilius dixit i 200, 806, ii 415, v 733. hic autem uersiculus, ut

mentitussed;CM. MANILII24 pacis opus, magnos naturae condit in usus,25 astrorum quidam uarias dixere figuras,signaque difFuso passim labentia caeloin proprium cuiusque genus causasque tulerePersea et Andromedan poena matremque dolentemsoluentemque patrem, raptamque Lycaone natam,post 17 propter siderum in u. 14 mentionein ferri nequit, ita hoc loco posituaoptime se habet ; multa enim de siderum in anni temporibus signandisutilitate Hesiodus in Ifyyoia praecipit, atque eius nomine astronomiam siueastrologiam extitisse referunt Athenaeus xi p. 491 c et Plinius n.h. x\aii213, quale carmen pacis opus esse et Germanicus phaen. 5-14 et ipseManilius i 13 confirmant 24 omnia sidera in ordinem redigit ut eisusibus inseruiant quos sibi proposuit natura, hoc est agri culturae, reiamplissimae. pacis opus sic per appositionem adiungitur in Ouid. met. V111 sq. 11011 hos adhihtndus ad usus, qui, pacis opus, citharam cum uoce\moueres 25-38 his uersibus praeter Aratum significari possunt ei poetaequos commemorat epigramma in uita illius seruatum, TrdvO' 'H^TjtndvafT€ Kal "Epfj.LTnroo' to. kut' aidprjv \Teipea Kal iroWol TavTa to. (pai.v6fj.eva ^i^Xoia\eyKaT^devTo, uel qui praeterea in Hygini astronomicis et in catasterismisEratostheuicis auctores laudantur, Musaeus, Epimenides, Alexander Ephesius,Cleostratus Tenedius, alii. sed quod Scaligero Eratostlienes potissimumtangi uisus est,'qui ' inquit' rd ipaLvofieva cum caussis suis et fabulisconscripsit,' conscripsit sane Eratosthenes eo argumento KaTaXoyova, sedprosa oratione, ut liinc alieni sint ; neque, si in Erigonae et Mercurii carminibusde certorum quorundam siderum causis egit, ideo prae ceterishoc loco intellegendus est 26 diffuso, patulo, Mart. iii 31 1 diffusi iugeracampi 27 cau.sas, i 316 nixa . . . species geiiibus, sihi conscia causae,Ouid. fast. V 697 ' rf/c ' ego respondi ^ causam mihi sideris huius' 28 PerseaScaliger, Persi GL, Parsi M, Persei cod. Flor., quod cum et absurdam haberetsententiam et uitiosam elisionem non potuit non placere lacobo Bechertoque,quorum alter ii 286 dextera erit Tauro Capricornus, alter iv 597 uespero abastro Manilio adfinxit, cum scire possent eum ne in secunda quidem dactylisyllaba lougas uocales elisisse et secundo loco positum coniungit tidereu. 27 et uoluerunt u. 36 : signa in causas suas tulere et uoluerunt Perseaceteraque astra ex uariis casibus pendentia per aethera reuolui andromedeapoena Bentleius, andromedae poenas libri constructione uerborum nonintellecta, quam ne qui uerba ipsa restituit quidem intellexit. nam Bentleiusablatiuum cum ductam u. 31 (quod ut fieri posset, raptam u. 29 in raptumutauit) coniungebat, ut hi quattuor, Perseus Andromeda Cassiepia Cepheus,poena ad sidera ducti dicerentur, quod de Perseo plane falsum est, occisaGorgone caelum merito 29 soluentem cum ad patrem oranes rettulerintnemo adhuc explicauit ; neque enim aut filiam ipsius iussu uinctam autpoenas eius Cepheus soluit, neque ita in caelo figuratus est tamquam authas aut illam soluere conetur. quamobrem et Scaliger in ed. 1 et Bentleiussolantemque scripserunt, quod Gronouius e cod. Veneto enotauit. sedsoluentem dirb kolvov positum ad Persea refertur, que particula matrem etpatrem coniungit, qualem uerborum ordinem exhibent i S75, ll 325 sq.,Ili 152 sq., IV 179, v 479, 63S sq. hic stadium fraudare fide poteritqueuideri\passus. Perseus non tantum Andromedan poena soluit

:ASTRONOMICON II 730 officioque louis Cynosuram, lacte Capellamet furto Cycnum, pietate ad sidera ductamErigonen ictuque Nepam spolioque Leonemet morsu Cancrum, Pisces Cythereide uersa,Lanigerum uicto ducentem sidera ponto,35 ceteraque ex uariis pendentia casibus astraaethera per summum uoluerunt fixa reuolui.quorum carminibus nihil est nisi fabula caelumterraque composuit mundum quae pendet ab illo.quin etiam ritus pastorum et Pana sonantem40 in calamos Sicula memorat tellure creatus,nec siluis siluestre canit perque horrida motusrura serit dulcis musamque inducit in aulas.sed eaclem opera parentes natae uicem dolentes et poenae participes30-33 ablatiui officio lacte Jiirto inetate irtu spoUo viorsiu Cythereide uersaa ductam participio pendent 35 cetera GL-, ceteras LM 38 mundum*,caelum libri e glossemate, quod si in hoc uersu retinetur in superioremutandum erit scribendumque mundus ; artificium euim in iteratione uocabuliapparet nullum, neglegentiae uero talia adscribere non licet. causa corruptelaeintellegitur ex i 276 caelo cod. Cus. pro mundo, 444 caeli L- pro mundi,505 caelo G pro mundo, ii 811 caelum cod. Par. pro mundum; adde C.G.L.IV 120 41 (259 38, 539 46) mtindus caelum. ceterum haec paucis scribo,qui ea et legere et expendere uelint : maior turba est eorum qui me docereparati sunt Horatium Po^tume Postmne, occidit occidit geminasse, Vergiliumter in uno uersiculo eandem uocem posuisse, me, me, adsimi qui feci, in meconuertite ftrrum, Manilium ipsum ii 124 sq. scripsisse caeloque ueniret\quoduocat in caelum 39 ritus pastorum Bentleius, ritus pe*corum (erasa c utuidetur) L, pecorum ritus GM metri causa, quam transpositionem ne quisbis factam miretur, sciat etiam codicis Marc. xii 69 librarium quod in Cusano,exemplari suo, inuenerat ritus pecorum in pecorum ritus mutasse, cumVossiani aliam corrigendi uiam inierint, ritus pecorumque. pecorum ritusTheocritus non memorat, neque bucolici carminis id argumentum est, sedritus pastorum, pecorum pastus, hoc est pecora pascendi actio : anth. Lat.Ries. 564 3 sq. de Vergilio qui j^tecudum pastu-'?, qui cidtum fertilis ac/ri, mox|Anchisiadae hella ducis cecini 40 creatus L-M, creatis GL. TheocritusSiculae telluris alumnus appellatur Ter. Maur. 2127 41 nec siluis siluestrecanit, et siluis non siluestre canit. raro nec ea ratione positum, quam adI 656 exemplis illustraui, a uocabulo ad quod negatio pertinet diuellitur ; sictamen iv 736 nec te, Bacche, pari donantem munere terras pro et te vmneredispari donantem, Ouid. ex Pont. iv 7 4 7iec me testis eris falsa solere queri,Auian. fab. 6 7 nec se Paeoni iactat cessisse magistro, in comoedia Ter.Phorm. 114 7ieqiie . . . aequom, in prosa Liu. xxxii 10 6 nec . . . ab idlispaulo minus audacter Lucanus i 72 nec se Roina ferens motus serit didcis,dulces spargit adfectus 42 aulas*, auras libri, arua cod. Flor. et Scaliger,multo melius Bentleius antra ; nam in arua musam iam Hesiodus induxerat,qua uoce georgica significant qui ea bucolicis contraria ponunt, anth. Lat.

ut:M. MANILIIecce alius pictas uolueres ac bella ferarum,ille uenenatos anguis aconitaque et lierbas45 fata refert uitamque sua radice ferentis.quin etiam tenebris inmersum Tartaron atrain lucem de nocte uocant orbemque reuoluuntinterius uersum naturae foedere rupto.omne fijenus rerum doctae cecinere sorores,Ries. 563 1 Sicanius uates siluis, Ascraeus in aruis, prooem. Aeneid.2 sq. egressiis siluis uicina coegi quamuis auido parerent arua colono.|aulas dicit pastorum, av\6.v argumentum. designatur autem non Grattius sedquicumque primus Graeco carmine eam materiam tractauit 44 aconitaq.et*, hic nata per libri. apparet ordinem esse reftrt herbas fata (hoc estmortem) xiitamque radice sua ferentes, ut illa nata per extra sententiamuagentur orationemque perturbent ;quorum in locum Bentleius gramina etsubstituit. sed ne hic quidem, post Sicula tellure creatus . , . alius . . .nam unum certe nouimusille orationi non necessarium, sententia commendat ;eumque clarum poetam qui et serpentes et lierbas mortiferas salutaresquepercensuerit, d-qpiaKuiv et a.\e^i(papixdKwv scriptorem Nicandrum. ille autemalex. 12-73 statim post prooemium de aconito disserit, quod omniumuenenorum ocissimum esse dicit Plinius n.li. xxvii 4. scriptum suspicoricon&ta eo transpositionis genere cuius in praef. lib. i p. Iviii multaexempla coUegi pluribns omissis, uelut i 791 Luuius Hasdrihalis L, Mart.VII 28 3 Tartesiacis Tartisiaces, ix 5 1 Prisco CWspo, X 4 1 caligantemgalicantem, Nemes. buc. iv 27 ueteranus ueueratus : de qiLe et in per mutatouide ad u. 5 adnotata et praesertim i 156, ubi simillimo errore perfuditscriptum est pro que effudit. ceterum ne p)rata per herhas proponerem etcollatis quae ad i 245 disputaui per prata interpretarer, retentus sumeisdem tribus uerbis mox u. 53 diuerso et usitato sensu positis ; Breiterusnon est retentus 45 sua cod. Monac, suam GLM propter uilam46 immersum Scaliger, imnensum libri. Verg. Aen. vi 267 pjandere resalta terra et caligine mersas tartaron atra Gerardus Vossius ad Val.FI. IV 258, tartaron atrum iam Scaliger, tartara natram G, tartara nacta M,tartara natum L. Culic. 270 cerberon umquam, cerbero numquam, cerheranumqiuxm libri. 47 rupto naturae foedere reuoluunt atque explicant,quemadmodum uolumina euoluunt legentes, eam orbis partem quae interiusuersa est, hoc est cauae telluris crustam solidam ita inuertunt ut interioreius superficies iam non intro spectet. haec uerborum interpretatio estde re Scaliger puto ' innui, qui veKvo/xavTiKa scripserunt, aut raptum Proserpinae.si aliud praeter hoc intelligitur, per me quidem esto '; idem adfertAetn. 76 sq. jiates |sub ierris nigros uiderunt carmine manes. Lucanicatachthonion, quo spectare creditur Stat. silu. ii 7 57 et sedes reserabis

FamaeorsaASTRONOMICON II 950 omnis ad accessus Heliconos semita trita est,et iam confusi manant de fontibus amnesnec capiunt haustum turbamque ad nota ruentem.integra quaeramus rorantis prata per herbasuudamque occultis meditantem murmur in antris55 quam neque durato gustarint ore uolucresipse nec aetherio Phoebus libauerit igni.nostra loquar, nulK uatum debebimus orsa,nec furtum sed opus ueniet, soloque uolamusin caelum curru, propria rate pellimus undas.60 namque canam tacita naturae mente potenteminfusumque deum caelo terrisque fretoqueingentem aequali moderantem foedere molem,totumque alterno consensu uiuere mundumet rationis agi motu, cum spiritus unus65 per cunctas habitet partes atque inriget orbemomnia peruolitans corpusque animale figuret.quod nisi cognatis membris contexta maneretmachina et inposito pareret tota magistroinferonim, ipso nomine ad Graecum exemplar referri uidetur50 heliconeslibri 52 nota GL, uota M 54 noudum murmurantem, sed secum ipsammeditantem murmur quod antris relictis editura est 55 gustarint GL-,gustarunt LM 56 libauerit Voss. 390, librauerit GL", liberauerit LM.57 orsa Dulcinius, ora libri, quod ab lacobo reductum haec aetas tenet,gaudente apud inferos Stoebero. 07'sa pro coeptis uerbis, quae Seruii interpretatioest, Vergilius posuit Aen. vii 435, xi 124, et post eum alii ; oraqui potuit poni ? nam in Man. v 478-80, ubi libri uel magis absurde decomoediarum ac praesertim Menandri recitatore uoce poetis . . . referet . . .ora et sxia dicendo faciet, et Statius et Ausonius orsa se legisse testariIuidentur cum alter silu. ii 1 114, alter 322 46 (Peip. p. 263), in re simili orsaMenandri commemorant. item orsa pro cn'a Heinsius restituit in Val. Fl. ii242 sq. sed tibi nunc quae digna titis ingentibus ausis feram, pro ora uel\ossa Naugerius cons. Liu. 210 tristia cum medius rumjnret orsa dolor59 uolamus in caelum curru cum pariter ac rate pellimus undas per translationemdictum esse appareret neque caelum pro sideribus eorumque notitiaaccipi posse, Bentleius campum coniecit. at poetis, sicut v 99 Bellerophontae,caelum campus est : Prop. iii 1 9-11 me Fama leuat terra suhlimis . . . etmecum in curru parui uectantw Amores, Stat. silu. ii 7 107 sq. rapidum poliper axem c^irrihus arduis leuatus 60 ordo est deum tacita mente\potentem naturae 66 Plat. Tim. 30 b Se? \iyeiv rovde rbv Koa/xov fwoj' efjLxpvxovivvovv T€, Diog. Laert. vii 142 otl . . . ^i^ov 6 K6(T/j.ocr . . . XpvcrLTnrdd (prjcnv, quemeam quaestionem iv t(^ T€/j.TTTip irepl deuiv tractasse auctor est Philodemus depiet. i 14-5. sed cum nec Chrj'sippus nec Plato nec Platonis interpres Cicero

aut,mitndus10 M. MANILIIac tantum mundi regeret prudentia censum70 non esset statio terris, non ambitus astris,erraretque uagus mundus standoue rigeret,nec sua dispositos seruarent sidera cursusnoxque alterna diem fugeret rursumque fugaret,non imbres alerent terras, non aethera uenti75 nec pontus grauidas nubes nec flumina pontumnec pelagus fontis, nec staret summa per omnispar semper partis aequo digesta parente,ut neque deficerent undae nec sideret orbisnec caelum iusto maiusue minusue uolaret.80 motus alit, non niutat opus. sic omnia totodispensata manent mundo dominumque sequuntur.Manilio notus fuerit, a Posidonio eum hoc didicisse statuit Ed. Muellerus dePosid. Man. auctore p. 30, qui praeterea huc refert locum plane alienumOuid. met. xv 342, ubi de orbe terrae sermo est 69 censum Scaliger,sensum libri ut i 12 71 erraret . . . standoue Oudendorpius in epistulaanno 1755 scripta, edita a C. F. Webero Luc. uol. i p. xxi, idemque ad Appul.met. I 3, haereret . . . standoque libri. errandi haerendique uerba passimconfusa esse (uelut Culic. 51) Oudendorpius adnotauit, quod quam facile iiatdemonstrat G herret pro erret exliibens iii 3S9. erraret uafjui Manilius dixitut II 714 ?ie uagus . . . erres ; similiter de planetis Horatius epist. i 12 17nagentur et errent, Cicero Tim. c. 10 uaga et mutahili erratione labnntur,contra ib. c. 6 (deus) ab omni erratione eum (mundum) liberauit, Appuleius demund. 29 cum caelum . . . inerranti cursu feratur : in primis liuc faciuntLuc. I 642 sqq. ^ aut hic errat' ait ' nulla cum lege per aeuum et\incerto discurrunt sidera motu, si\ fata mouent,' etc. prorsus recte'Bentleius, cum perperam uersum deleri uellet, quis saui capitis totummundum uagum uppellauerit ? ' quem contra inconsiderate disputat Pingraeusuol. II p. 307 et multo magis lacobus progr. Lubec. 1834 p. 3. sol, nox,sidera (etiam fixa, non sane in i 52, quem uersum Pingraeus adfert, sed Germ,phaen. 17, Sen. Thy. 834, Oct. 389) uaga sunt, quae abeunt e conspecturedeuntque ; mundus uolubilis uersatilisque, non uagus. nam in soUuagusadiectiuo uis alterius membri adeo delitescit ut Cicero, quemadmodum deofF. I 157 soliuagam cognitionem posuit pro solitaria, ita Tim. c. 6 caelum soliuagumLatine dixerit ubi Graece Plato ovpavbv eva ^ibvov ^prj/xov ; neque aliteriudicandum est de laud. Pis. 19 aetJieriae moles circumuaga flammae 72 sua,quod a Bentleio sollicitatum Bechertus absurda interpretatione tueri conatur,nou minus recte dictum est quam Ouid. remed. 176 ut sua, quod peperit, uixferat arhor onus, fast. iv 459 xit uitulo mugit sua viater ah uhere rapto. a dispositiscursibus aberrarent sidera eos seruare solita 73 que negationemcontinuare propter lacobum dicendum est 77 par cod. Flor., pars GLMaequo parente, aequitate parentis ministra, ut luu. i 13 adsiduo ruptae lectorecolumnae 78 sideret Bentleius, sidera libri orbis GLM, nobis prouar. scr.GL propter metrum, eandem ob causam et orbis cod. Venetus 79 minusue

Ttthyos;ASTRONOMICON II 11hic igitur deus et ratio, quae cuncta gubemat,ducit ab aetheriis terrena animalia signis,quae, quamquara longo, cogit, summota recessu,85 sentiri tamen, ut uitas ac fata ministrentgentibus ac proprios per singula corpora mores.nec nimis est quaerenda fides : sic temperat aruacaelum, sic uarias fruges redditque rapitque,sic pontum mouet ac terris inmittit et aufert,90 atque haec seditio pelagus nunc sidere lunaemota tenet, nunc diuerso stimulata recessu,nunc anni spatio Phoebum comitata uolantemsic submersa fretis, concharum et carcere clausa,ad lunae motum uariant animalia corpusVoss. 390, minusque GLM. pudendo errore Fayus et Piiigraeus adiectiua proaduerbiis habuerunt 83 etheriis Bonincontrius, aetemis libri, quoruniutrum Scaligero et Bentleio, utrum lacobo et Becherto placuerit, non opusest dici 84 interpunxi ad mentem Pingraei, qui recte interpretatus estquae, licet procul sununota, cogit tamen sentiri : uide ii o83 sic qiiamquamaltemis par est natwa Jiguris, id est quamquam eae alternae sunt. de hyperbatodixi ad i 58. quae sententia requireretur iam Fayus se uidere ostenderatscribendo quae co;iit, quamquam longo 85 uitas G, uita LM 87 nimis'Bentleius, minus GL, munus M. non diu et magno labore quaerenda suntargumenta : sponte se offeruut ' Bentleius. fides ab analogia quaeritur, sic89 ac terris GL, a terra M 90 sidere Scaliger, sidera libri. Luc. i 413 sq.an sidere mota secundo (id est oevTepuj, luna) mida. uagae lunarihus|aestuet horis 91 tenet cod. Veuetus sicut coniecerat Scaliger, tenent GLMdiuerso Voss. 390, diuiso GLM nunc sidere lunae mota, quod plenum acrursus nouissimum maiores aestus mouet, diuiduum minores ; nunc stimulataeiusdem lunae in diuersas partes recessu a medio mundi circulo, qua de rePlinius n.h. ii 215 eadem (luna) in aquilonia et a terris longius recedentemitiores (aestus sunt) qnajn cum in austros digressa propiore 7iisu xdm suamexercet 92 anni spatio uolantem recte couiunxit F. lunius. significanturaestus solis annuis causis duohus aequinoctiis maxime tumentes et autmnnaliamplius quani uerno, inanes uero hrxuna et magis solstitio, quae Ph'nii uerbasunt loco supra adlato comitala ut Gell. xiv 1 3 oceanus quasi lunae comescum ea simid senescit adolescitque itaque uuiuersae rationi u. 89 declarataeprimum menstruarum, deinde annuarum uarietatiim causae subiciuntur,quas eodem ordine recenset Plinius 93 sic M, si GL. et haec et quaehis similia traduntur a Cicerone de diu. ii 33, Horatio serm. ii 4 30,Plinio n.h. ii 109, 221, ix 18, 96, xxxii 59, Augustino ciu. dei v 6, omniaa Posidonio sumpta esse Germanorum nemo ignorat, apud quos iam dudumconstat Romanos praeter Posidonium nihil legisse. huius autem libros tamflagranti studio conquirebant diripiebantque ut multo ante quam Rhodi scriberenturRomae innotescei-ent. unde enim, nisi ex illis, Lucilius ea haurirepotuit quae a Gellio xx 8 4 seruata sunt, luna alit ostrea tt implet echinosl

:;;:12 M. IVIANILII95 et tua damna, tuas imitantur, Delia, uirestu {;[Uoque fraternis sic reddis curribus oraatque iterum ex isdem repetis, quantumque reliquitaut dedit ille refers et sidus sidere constasdenique sic pecudes et muta animalia terris,100 cum maneant ignara sui legisque per aeuum,natura tamen ad mundum reuocante parentemattollunt animos caelumque et sidera seruantcorporaque ad lunae nascentis cornua lustrantuenturasque uident hiemes, reditura serena.105 quis dubitet post haec hominem coniungere caelo,105acuieximium natura dedit linguamque capaxqueingenium uolucremque animum, quem denique in unumdescendit deus atque habitat seque ipse requirit ?llOmitte alias artes, quarum est permissa facultasinuidiosa adeo, nec uostri munera census95 tua Bentleiug, tum M Bentleio ignotus, cum GL 96 reddis GL, recdesM curribus GL- et post co litteras transfixas M, cruribus L. luna ad solemaccedens os ac speciem minuit, quod cum facit, fraterno currui id, quod ab eoacceperit, reddere fingitur, et rursus ab eodem repetere, cum recedens augeturPlin. n.h. ii 46 (lunam) mi coitu quidem non cerni, quoniam haustum omnemlucis auersa illo regerat unde acceperit. quantum autem sol uel decrescentireliquit uel dedit crescenti, tantum luna nostris oculis refert : Plin. ib. 45tantihm ex se terris ostendat qnantuyn ex sole ipsa concipiat 97 reliquit cod.Bodleianus, relinquis GLM 98 refers Bodl., refert GLM constas G sicutconiecerat F. lunius, constans LM. Vett. Val. ed. KroU. p. 1 14 17 aeXrjvr}yevofj.ivri eK Trja dvTamKXdcrewcr toD ^Xta/coO (pUTocr, schol. Arat. 455 OTe 8e avTovXW/)ifeTcit . . . TrdXti' . . . &

ASTRONOMICON II 13[mitto quod aequali nihil est sub lege tributum,quo patet auctoris summam, non corporis, esse ;mitto quod certum est et ineuitabile fatummateriaeque datum est cogi sed cogere mundo]115 quis caelum posset nisi caeli niunere nosse,et reperire deum, nisi qui pars ipse deorum est,atque hanc conuexi molem sine fine patentissignorumque choros ac muhdi flammea tectaaeternum et stellis aduersus sidera bellum120 [ac terras caeloque fretum subiectaque utrisque]cernere et angusto sub pectore claudere posset,ni sanctos animis oculos natura dedissetaddito insuper adeo insignire : contrarium requiritur, ut laude aliqua extollantur.inuidiosa, usque ad inuidiam larga, maior quam pro mortali condicione.eodem pertinent illa nec nostri census, ' qui ne sont point de nostre fond,quas non a nobis sed a deo concessas habemus,' ut ait Fayus. hoc igiturdicitur, praeter aliarum artiuni copiam amplissimam et dotes non humanassed plane diuinas, maxime caeli noscendi facultate nostra comprobari hominesdeo cognatos esse 111-114 delebat lacobus progr. Lubec. an, 1834 p. 5,112 iam Bentleius deleuerat. ac priores quidem duo, uersus hinc alienissimi,eo pertinent ut demonstretur mundum non casu coisse : in 113 sq. sine ulloconsilio Stoicorum placita congeruntur 111 mitto GLM, mitte Yoss. 390112 quo Scaliger, quod libri autoris Bonincoutrius, auctores librisummam M sicut coniecerat Scaliger, summa GL. eiusdem erat poetaeuniuersum a deo creatum esse inde colligere, quod inaequale esset, et haecduo, auctorem et corpus, inter se contraria ponere 113 mitto quod etScaliger, uereor ne scriptorem ipsum corrigens. Suid. s.u. dnapjxevq : elpfuxTTia Kal iTncrvv5e(Ti(x dTrapd^aTocr d(.' alTiav a.vaiv65pa(jTov 114 datum M, fatum L,sat G propter metrum, cui que delendo consuhiit L'-. Plut. de placit. i 47i-qvwv ~Siva(jeov KtTieiytr dpxa.(r fj.ev tov dehv Kal Tr)v vXrjv, S:v 6 fxiv eVrt tov iroLeivatTiocT, 7) oe ToO irdaxei-v 115 posset G, possit LM, uide 121 munere nosseGronouius obs. i c. 11 et Gatakerus ad M. Antou. v 27, munera nosset (noscetM) libri 116 qui GL, om. M pars ipse Scaliger, pars ipsa GL, ipsa pars M.similis in libris error iv 155 lahor est etiam ipsa uoluptas, Tac. ann. xv 72 3Nymphidio . . . nam et ipsa pars Romanarum cladium erit 117 pro atquemagis concinne Bentleius qtcisue sine L-M, nisi GL patentis Scaliger,parentis libri 119 stellis, planetis sidera zodiaci potissimum helhim,motum contrarium 120 deleuit Scaliger ed. 1, quem qui finxit, uoluisseuidetur et caelo suhiectas terras fretumque, eaque quae terris fretoque suhiectasunt, quae Huetii interpretatio est uersum contra Scaligerum defendentis.terras fretumque etiam pecudes, terris fretoque subiecta ne ingeniosissimiquidem uiri cernunt ; neque ex eo, quod terras cernimus, efEcitur caelo uenirequod in caelum uocet 121 posset G, possit LM 122 sanctos*, tantoslibri, cum uulgo diceretur santus. tantos ocidos absurde nec Latine dici protam acres (Colum, iii 8 1 acriorihus mentis ocrdis), tantam oculorum aciem(Cic. acad. ii 122 acies humani inqenii tanta), Bentleius intellexit : 'quantos.at

exczUiatASTRONOMICON II 15quod Fortuna ratum faciat, quis clicere falsum135 audeat et tantae sufFragia uincere sortis ?haec ego diuino cupiam cum ad sidera flatuferre, nec in turba nec turbae carmina condam,sed solus, uacuo ueluti uectatus in orbeliber agam currus non occursantibus ullis140 nec per iter socios commune regentibus actus,sed caelo noscenda canam, mirantibus astriset gaudente sui mundo per carmina uatis,uel quibus illa sacros non inuidere meatusnotitiamque sui, minima est quae turba per orbem.qualis praedicitur.' mihi uerborum, modo sana sint, hic ordo esse uidetur,uia rite ac ^ieris causis credita est sequenda, id est recte ac ueras obcausas credidimus uiam nos sequi oportere ;quarum causarum continuosubicitur praecipua. uia autem idem est quod in uersu superiore positumratio ;quae duo nomina et Cicero passim sic coniunxit, uelut Verr. i 49cerfam uiam atque rationem qua omnes illorum conatus inuestifjare et consequipossim, et Vergilius in loco iniuria attemptato a Ribbeckio, ab aliisnon satis efficaciter defenso, Aen. ix 67 sq. qua temptet ratione aditus etquae uia clausos 7'eucros uallo atque\ effundat in aequor. sanefatendum est lioc uersu remoto optime cohaerere 131 et 133 ; sed interpolandinec causa nec consilium apparet 134 ratum faciat GL, faciat ratum M135 suffracjia , . . sortis: 'utrumque uerbum comitiale' Sealiger. Fortuna,cui quasi praerogatiuae sors exiit, prima suffragium tulit, quod, si sapimus,nostrum faciemus, ut fere solebat populus Romanus in comitiis 137 turbaSchraderus ab lacobo progr. Lubec. an. 1834 p. 7 commemoratus, turbamlibri, terram Bentleius, nam turhae et in txirbam idem significant. sublatomendo inter se respondent in iiirhcc et u. 138 sobts, turhae et u. 141 caelonoscenda condam G, quondam LM. est futurum indicatiui 138-141 interpunxi.sed particula per anaphoram repetita est, ut Catull. 64 141, TibuII. i 744-6, Ouid. met. i 594 sq., v 17 sq., 507 sq. non in turba inquit carminacondam, sed solus canam, uehui (hoc est ueluti si, ut Ouid. met. iv 595 ueluticofjnosceret) currus agam (praes. subi.) nidlis occursantibus ; non turhae condamcarmina, sed caelo noscenda canam. sic tollitur iustissima Bentlei in \m. 138-40,quales scribebantur, offensio. nihilo autem durius ueluti ad agam quamuersu 84 quamqxiam ad summofa refertur, interposito hic uectaius, illic cogitorhe non caelum significat sed circum, gyrum equestrem 139 liber agamcurru GL'-,Bentleius, uerbere agam iam Scaliger, ubera tam LM, umbrato etqua inepta interpolatione Gronouium deceptum esse cum Bentleio miror140 per iter GL, partim M regentibus F. lunius, gerentibus libri, quaeduo uerba et iii 119 et apud alios scriptores passim permutata sunt. actussunt i\diT€i

:16 M. MANILII145 illa fluit, quae diuitias, quae diligit aurum,imperia et fasces mollemque per otia luxumet blandos aduersa sonos duleemque per auresafFeetum, ut modico noscenda ad fata labore.hoc quoque fatorum est, legem perdiscere fati.150 et primum astrorum uaria est natura notandacarminibus per utrumque genus.diuersi totidem generis sub principe Taurocernis ut auersos redeundo surgat in artus.nara mascula sex sunt,alternant genus et uicibus uariantur in orbem.eadem sint sacra commercia rerum u. 125 : mihi non liquet, nam aliter sacromeatu dicitur i 250, aliud etiani hoc nomen declarare solet ubi de astris sermoest, uelut Verg. Aen. vi 849, Luc. i 663 ; et ita Manilius ii 168 sigiia meant145-148, qui quales in libris habeutur a nullo poeta Latino scribi potuerunt,Bentleius eiecit 145 illa fluit. fluat stetne non multum interest ; illuddicendum erat, maiorem altera atque adeo maximam esse. quod cum parsinterpretum se furtim supponere posse sperauerit, pars ne senserit quidemdeesse, Pingraeus, simplicis et recti iudicii homo, illa frequens reposuit ;neque incredibile est altera syllaba ab insequenti uerbo hausta alteramutcumque reconcinnatam esse. sed fortasse post 144 uersus intercidit iu quofuerit uelut maxima passim 147 blandos . . . sonos Scaliger ed. 1 (idemad uerba), blandis . . . sonis libri propter aduersa, quamquam hlandis aduersasonis quae sint aut quo nomine diligantur nemo adhuc explicauit. sedaduersa quo referri deberet cum fScaliger non uidisset, uidit F. lunius, scilicetad subiectum sententiae, turbam illi minimae turbae ex aduerso positam. etsiaptius uidetur diuersa, in quod casu et errore Scaliger incidit cum in ed. 2blandis diuersa sonis coniceret ; nec raro ea uerba confusa sunt, uelut moxu. 170 148 ut modico labore ad noscenda fata, ut res non magni laboris,si cum fatorum inuestigatione comparentur. ita recte lacobus : Scaligerohomines modici laboris siue acpipiirovoL dici uidebantur, qui fatis noscendis nonmultiim laboris impenderent 149 hoc quoque a fatis datum habemus, nonnostra sponte facimus, ut fati legem uelimus perdiscere. iv 118 hoc quoquefatale est, sic ipsum expendere fatum 150-269 signa zodiaci secundumsingulorum naturam in sua quodque genera uariis rationibus distribuuntur150-154 masculina et feminina. Paul. Alex. ed. 1586 fol. B dpaeviKa ^ipdLaetVt TciSe" KpibiT Ai8v/xoi A^wj' Zvyba T!o^6Trjcr'Tdpoxooa. drjXvKa de fySto rd tovtwvVTToXonra' Tavpoa KapKivoff TLapdevocr 1.Kopirio(X AiyoKepuicr 'Ixdvea. Kal KadSXoveiirelv 6(ra irepiTrbv dpLdixbv dKSexerai, dirb TrpuiTov Kpiov dpxb/J-eva, ravra dpaevLKavoeiffdu, ocra oe dpTLOv, Tavra drjXvKa 151 genus, sexum, ut 152, 154, .380,384, 388, 412, 414 ; aliter 224 et saepius 153 v 232 ceimis ut ipsum etiamsidus uenetiir in astris auersos . . . artus Bentleius, auersus iam Scaliger,aduersus . . . arcum libri. uide v 38 suos ^^uppis consurgit in ignes, 206 inuastos surget Nemeaeus hiatus, i 341 (Cycnus) diductas uolitat stellatus in alasquaeque ibi adnotaui, Ouid. met. v 96 sanguine defectos cecidit collapsus inartus. in v 140 Taurus in auersos praeceps cum tollitur ortus, ubi iterumBentleius artus, alterum defendit lii 415 tollentur ad ortus ; hoc loco nequeauersus . . . in ortum neque in cdtum ulla re praestare iudico. aixum iam

:ASTRONOMICON II 17155 humaiias etiam species in parte uidebis,nec mores distant :ingenium facient.pecudum pars atque ferarumquaedam signanda sagacisingula sunt animo, propria quae sorte ferunturnunc binis insiste ; dabunt geminata potentis160 per socium effectus. multum comes addit et aufert,ambiguisque ualent, quis sunt collegia, fatisad meritum noxamque. duos per sidera Pisceset totidem Geminos nudatis aspice membris.his coniuncta manent alterno bracchia nexu,165 dissimile est illis iter in contraria uersis.par numerus, sed enim dispar natura uotanda est.atque haec ex paribus toto gaudentia censuScaligero suspicionem mouerat ; etenim in hoc uersu, ubi certam ob causammira quaedam Tauri proprietas denotatur, intempestiue de circinata orbitaomnibus signis communi (neque enim facile aliud ea uoce significari potest,ne hoc quidem facillime) mentio inicitur. de auerso Tauro et de scribarumin conuertendo eo assiduitate dixi ad i 264. significat poeta iure profeminino haberi qui auersus surgat, cum ea cinaedi positio sit, uelutSen. n.q. i 16 2. ita iv 518-21 at, quos p^'ima creant nascentis sideraTauri,\feminei incechmt. nec longe causa petenda est . . . atiersus uenitin caelum 155-157 humana et ferina. catal. cod. astrol. Graec. ip. 166 .30 avdpwTroeiori At5i'/iot Il.apdevo

18 M. MANILIIsigna meant, nihil exterius mirantur in ipsisamissumue dolent, (|uaedam quod, parte recisa170 atque ex diuerso conmiissis corpore membris,ut Capricornus et intentum qui derigit arcumiunctus equo :pars huic hominis, sed nulla priori.[hoc quoque seruandum est alta discrimen in arte,distat enim gemini duo sint duplane tigura.]175 quin etiam Erigone binis numeratur in astris,nec facies ratio duplex ;nam desinit aestas,incipit autumnus media sub Yirgine utrimque.idcirco tropicis praecedunt omnibus astrauertit per oXrfKXijpa. uil^totumhominiAcenxnm 168 exterius mirantur GL^,exterminantur L, extermlnatitur M 169 amissumue cod. Flor. , admissumueLM, admissumque 6 dolent GL-, dolens LM quod GL, que Mquaedam quod, id quod quaedam signa dolent miranturue : dolent parterecisa, mirantur membris ex diuerso corpore oommissis. intellexit Fayus.ceteros transuersos egit pronomen relatiuum post suum locum reiectum, utHor. serm. i 4 81 vixi cum quihus, Man. i 281 sidereus circa medi^im quemuoluitur orbis, ii 283 desunt quae, "v 422 uenit ex illo quisquis. hoc uersuet II 283 poetam id egisse dicas, ne pes quartus una uoce spondiaca constaret170 diuerso GL, aduerso M 171 ut GL, utque L-, ut quae M etBreiterus in Fleck. annal. uol. 147 p. 419, et liic G, om. LM intentum quiM,qui intentum GL. similes uersus collegi ad i 47 utrumque signum etbi

;:ecceASTRONOMICON II 19bina, ut Lanigero, Chelis Cancroque Caproque,180 quod duplicis retinent conexo tempore uires.ut, quos subsequitur Cancer per sidera fratres,e Geminis alter florentia tempora uerissufBcit, aestatem sitientem prouehit alternudus uterque tamen, sentit quia uterque calorem,185 ille senescentis ueris, subeuntis at illeaestatis : par est primae sors ultima parti.quin etiam Arquitenens, qui te, Capricorne, sub ipsopromittit, duplici formatus imagine ferturmitior autumnus mollis sibi uindicat artus190 materiamque hominis, fera tergo membra rigentemexcipiunt hiemem mutantque in tempora signum.tetragona reditur uu. 656-63 179 Capro, Capricorno, ut iv 745 ex Bentleiemendatione rjelidumqiie Caprum, anth. Lat. Ries. 617 5 Capri, 619 liquidicaper aequoris, 622 pelagi capella, 623 aequorei capri, 626 Neptunia capra ;cuius sideris forma expressius significata est ii 659 caper . . . qenitu^quead frigora piscis 180 retinent Regiomontanus, retinet libri 181 quosRegioniontanus, quod libri 182 e M, et 6L, ut v 131 et gelido idem proegelido, ex cod. Flor. et editores usque ad Bentleium, qui cum M nondumnotus esset ex uno recenti codice id restituit quod iv 152 omnes exhibente Geminis. nec tamen defuit qui ad ex recurreret ueris cod Bodl.,uires GL, uirisjuoluisse uidetur M. Lucr. vi 359 cum tempora se ueris (riscodd. )Jlorentia jmndunt 184 calorem G, colorem LM 185 ueris Dulcinius,uires libriat Scaliger, et libri, quam particulam Latini ista condicione nonponebant, sed aut at aut nullam 186 aestatis G, aetatis L, aeratis Mpar M sicut coniecerat Bentleius, pars GL pro parti Bentleius S07'ti, quodmihi minus uenustum uidetur 187 quin etiam Bentleius, ut artiiicemdecuit, nec iam GLM, nec non L- et pro uar. scr. G, quae ab imperito hominefacta coniectura iniperitis homiuibus adhuc placet sub ipso Fayus interpretaturpost se adlato Verg. Aen. v 323 sq. quo deinde suh ipso uolat|calcemque terit iam calce Diores, ubi Seruius post ipsum, iuxta ipsiwi ; eteadem ratione Aries u. 192 Pisces prae se mittere dicitur. contra EUisioduplex Sagittarii forma iu se quasi augurium continere uidetur Capricorniet ipsius duplicis ;qui praepositionis usus habetur ii 16 et 623. etiam tertiomodo sub ipso accipi potest, ut sit iiifra se, collato i 672 hunc (zodiacum) teneta summo Cancer, Capricormis ab imo, quemadmodum bis Scorpius Librainferior dicitur, ii 502, iv 778 188 fertur nescio utrum pro meat, utV 488, dictum sit an, quo sensu et feror et saepius dicor ponuntur, pro est,ut II 607, 609, 688, iv 161, 332 sub Geminis piars tertia fertur. eadem oriturdubitatio ii 303, 411 189 artus GL, arcus M 190 hominis M, oris GLut 172. inepte oris non tiguram lineamentaquo sed materiani commemorariiam Regiomontanus aliique uidentur sensisse, qui cum libris aliquot recentibusmulto ante Bentleium hominis scripserunt fera tergo GL'-, ferat ergo L,fera ergo M rigentem GL, ferentem M 191 mutant lacobus, nuncia LM,nuncia L", nunc iam G. mutant signum Capricorni temporum mutationi

dXKaiijvnaturamfamaparssignaquodque;20 M. MANILIIquosque Aries prae se mittit duo tempora Piscesbina dicant : hiemem Jdc claudit, uer incohat alter.cum sol aequoreis reuolans decurrit in astris,195 hiberni coeunt cum uernis roribus imbres.utraque sors umoris habet fluitantia signa.quin tria sigua nouem signis coniuncta repugnantet quasi seditio caelum tenet. aspice Taurumclunibus et Geminos pedibus, testudine Cancrum200 surgere, cum rectis oriantur cetera membrisne mirere moras cum sol auersa per astraconuenienter : Hor. epist. ii 2 188 sq. i?i uman caput uoUrc mufabilis,\quae recte ita distinxit Doederleinus. noua dant Salmasius de an. clim. p.320, quo significari uult nouum tempus auspicantur ' ' ; mittunt sine sensuidoneo editores ante lacobum 193 dicant. Non. p. 292 dicare, indicare,nuntiare. Lucilius lib. xxx sicubi ad auris tuam jnignam claram mi\adlala dicasset. comm. Ptol. tetr. p. 29 oiaiofia TrpocrayopeveTai, (T-qixalveiyhp icai irapiiixriKvtav wpav Kal neWovaav hic addidit Bentleius, quod sinecessarium esse dixero, clamabunt imo ore quotquot ubique sunt lacobiBecherti Breiteri alter ex posteriore membro posse audiri ; locum, ubi sicaudiatur, non adferent 194 aequoreis astris, Piscibus ; idem significanturu. 196 195 cxmi praepositio uernis M, uertus L, uer tunc GLroribusScaliger, roboris libri 196 sors umoris Scaliger, sursum orislibri. sors, genus, Anglice 'sort,' ut u. 222 signa Pisces minus recteappellantur quam astra et sidera et singulari numero signum, nam aliterGeminos naulis laeiissima siqna Germanicus dicit pliaen. 541 ; sed ita anth.Lat. Ries. 623 6 Pisces, duo sifjna sub uno, Ouid. fast. ii 458-60 Piscis . . .te . . . fratremque tnum, nam iuncta micatis 197-202 auersa sunt\et orientem spectant tria, Taurus Gemini Cancer 197 quin Scaliger, quodlibri, cuius mendi causa perspicitur u. 223. quamquam conferenti mihi 527qxiod tria sifjna trihus sifjnis contraria fidgent et 244 sq. nec tu nidla jnites in eorerum, quod sunt currentia quaedam interdumcommenta locasse|probabilius uidetur intercidisse uersum luiiusmodi,

:ASTRONOMICON II 21aestiuum tardis adtollat mensibus annum.nec te praetereat nocturna diurnaque signaquae sint perspicere et propria deducere lege,205 non tenebris aut luce suam peragentia sortem(nam commune foret nullo discrimine nomen,omnia quod certis uicibus per tempora fulgentet nunc illa dies, nunc noctes illa sequuntur,)sed quibus illa parens mundi natura sacratas210 temporis adtribuit partes statione perenni.namque Sagittari signum rabidique Leoniset sua respiciens aurato uellere terga,tum Pisces et Cancer et acri Scorpios ictu,202 rei a Gemino isag. 1 40-1, Cleomede i 6 30, Ptolemaeo synt. iii 4expositae causa poetice ficta redditur. sol Geminos et utrimque uicina signaTaurum et Cancrum propterea tardius permeabat quia dtrbyeLov eius inGeminis situm erat. recte in uniuersum Bullialdus in tertia editione Scaligerana; ipse enim Scaliger moras longarum dierum ' ' significari crediderat,quo in i 568-70 spectant moram et tarda lumiim aestiumyi annum,aestiuam partem anni, ut Hor. epod. 2 29 annus hibernus pro hiemeadtollat usque ad summi fasfigia Cancri 203-222 diurna et nocturnaquae cum nec nocturna uec diurna sint, id quod poeta uu. 205-8 confitetur,non mirum est uanissimam dispertitionem plus uno modo factamesse 203 praetereat Bonincontrius, praetereant libri procliui errore,poeniteat Regiomontanus. ceterum ne te praetereant lacobus Bechertusquequa sermonis Latini peritia sint perspicere ;quibus non dubito quin simileuisum sit Ouid. amor. i 8 38 quantum quisque ferat respiciendus erit, infinitiuumperspicere quomodo in istam orationem cogi posset non quaesierint208 nec qui eiecit Bentleius iutellexisse uidetur neque eorum, qui retinuerunt,quisquam recte interpretatus est. nunc illa, nocturna uidelicet u. 203commemorata, dAes, nunc illa, diurua ibidem secundo loco posita, noctes aequunturcomitanturque 209 parens GL-, pars LM sacratas Scaliger, sacrataest libri 211-217 diurna sunt tria uicinorum signorum paria binis interiectisdiuisa, Pisces Aries, Cancer Leo, Scorpius Sagittarius ; illa autem binainteriecta nocturna suut, Taurus Gemini, Virgo Libra, Capricornus Aquarius.diurna igitur habentur Aries, qui diem nocte longiorem, et Cancer, qui longissimumreddit, cum suis uterque trigonis, Leone Sagittario, Scorpio Piscibus ;nocturna his opposita. hanc distributionem apud alios non inueni211 rabidi G, rapidi L-M, rapidis L. haec duo adiectiua, ut ad i 396 dixi,librariis, quibus opinor in bifero Centauri corpore sors est nascendi concessa,libet commutare rabiemque auferre leoni : ablatam reddi nolunt qui leonesrapidos Latine dici non posse nec ipsi didicerunt nec Lachmanno ad Lucr.IV 712 docenti credere animum inducunt. sed lacobo et Breitero Leo, quemhic equorum epitheto auctum ferunt dissentiente Gemblacensi, tum demumrabere uidetur cum eum omnes tres libri, non duo tantum, rapidum exhibent ;itaque apud illos u. 211 rapidique Leonis, u. 550 rabidique Leonis legimus212 respiciens, i 266, iv 506 213 tum Regiomontanus, nunc libri, tunc

erjna:22 M. MANILIIaut uicina loco, diuisa aut partibus aequis,215 orania dicuntur simili sub sorte diurna.cetera, uel numero consortia uel uice sedis,interiecta locis totidem, nocturna feruntur.quin etiam sex continuis dixere diurnasesse uices astris, quae sunt a principe signo220 Lanigeri, sex a Libra nocturna uideri.sunt quibus esse diurna placet quae mascula surgunt,femineam sortem tutis gaudere tenebris.Bentleius, cuius formae in enumerando positae nuUum exemplum metro tutumapud poetas Latinos repperi et priore loco add. cod. Monacensis, om. GLMacri scorpios Scaliger, cancri scorpion libri 214 uicina loco suut PiscesArieti, Cancer Leoni, Scorpius Sagittario ; aequis partibus, hoc est binis signiainteriectis, diuisa sunt Aries a Cancro, Leo a Scorpio, Sagittarius a Piscibus.intellexit Scaliger 215 simili suh sorte, 243 ^arj suh sorte 216 uel . . . uelBreiterus in Fleck. annal. uol. 139 p. 199, sex . . . uel iain Fayus, nec . . . neclibri ; uersum post 222 traiecit Bullialdus, deleuit Bentleius. uel et nec confusasunt etiam Prop. ii 20 10, Ouid. met. X 21, Stat. silu. iv 9 40, Mart. v49 5,XII 48 8, luu. XI 57. nel . . . uel hic, ut saepe, uix differunt ab et . . . et.cetera signa, quae et numerum (sex enim sunt) et uicem sedis (nam bina cumbinis altemant) cum diurnis signis communem habent, totidem locis interiectaquot locis illa interiecta sunt, hoc est tribus, feruntur nocturna, haec mihiexponenda reliquit Breiterus, qui ut i 398 sq. ita hoc loco in emendationemincidit imprudens ; ipse enim consortia dixit esse ' consortia als noctuma,^uersuni 214 interpretatus est peruersissime, uerba uel numero uel uice sedisomnino oblitus est interpretari. itaque postea, quod casu inuenerat, iudiciierrore deseruit, ut coniecturam sensu uacuam nunc . . . mmc Ellisio surriperet218 quidam etiam F. lunius non sine specie. fuerunt qui diurna dicerentin quibus sole coUocato dies nocte longior est, Arietem Taurum GeminosCancrum Leonem Virginem, reliqua nocturna. C.C.A.G. iv p. 152 18-20r]fj.eptva Kpiba liKopwioa (immo Taupoa) AlSv/noi KapKlvoa Aeuv napO^voa.vvKTepivkTiv^ha 'ZKopirlou To^ott/o- AiyhKipbJO- 'Yopoxooa 'IxOuea- 219 astris Bentleius,castris libri, quae translatio quam commode adhibita ii 963 sq. aliena capessuntIet in externis suhsidunt hospita castris tam hoc loco inepta est.in Ausou. 369 28 (Peip. p. 96), quem uersum Scaliger attulit, castra stationemsignificat solis per zodiacum iter facientis 220 libra M, libris GL, cuiuserroris causam aperiunt uerba in M et L sic perperam diuisa, lanigeris ex aiibra,lanifjeris exalibris ; ut abicienda sit coniectura admodum ingeniosa quamBentleius M nondum inuento protulerat chelis, id est d^iiis 221 222 uide151-4. haec Ptolemaei sententia est, tetr. p. 9 ed. Camer. an. 1535221 mascula om. M 222 femineam Scaliger, feminea in GL'-M, feminea L,femineam in cod. Monacensis sortem Bentleius, noctem libri : 205 noctemcod. Cusanus pro sortem, uide etiam 958. Bentleius adscripsit Ouid. met. vi679 quattuor ille quidem iuue7ies totidemque c.rearat femineae sortis, ix 676|utque marem parias : onerosior'altera sors est tutis. cur autem tenebraeluce tutiores?' Bentleius. nempe quia feminei sexus nequitiam celant

Tigridis\ASTRONOMICON II 23quin non nulla tibi nullo monstrante loquunturNeptuno debere genus, scopulosus in undis225 Cancer et efFuso gaudentes aequore Pisces.at, quae terrena censentur sidera sorte,princeps armenti Taurus regnoque superbuslanigeri gregis est Aries pestisque duorumpraedatorque Leo et dumosis Scorpius aruis.230 sunt etiam mediae legis communia signa,Euripides in Meleagro, Stob. flor. 64 10, t) yap KvTrpLo- iricpvKe tui

:24 M. MANILIIambiguus tergo Capricornus, Aquarius undis,[parsque marina nitens fundentis semper Aquari]umida terrenis aequali foedere mixta.non licet a minimis animum deflectere curis,235 nec quicquara rationis eget frustraue creatum.n.h. XI 86 231 ambiguus GL'-, ambugius L, ambiguis M tergo*, terraelibri ; similiter ii 950, Germ. phaen. 721, Cohim. x 7 terra pro ter;/a, contraterga pro tei-ra II. Lat. 875. librorum scriptura hoc significat, Capricornus,'de quo terra, Aquarius, de quo undae ambigunt,' praeterea nihil ;qua insententia ualde admirabili hoc non miuimum admirationis habet, quod deCapricorno sola terra, solae undae de Acjuario ambigere dicuntur ; ut multominus nugatoria siut quae v 419 circumferuntur amhigtnis terrae partus pelagoquecreatiir, xihi jtelagi scribendum et dixi olim et ex eis quae mox dicturussum apparebit. non meliores igitur genetiui futuri erant, ambiguus terrae,ambiguun imdarum ; sic enim Capricornus de terra, Aquarius de undis ambigerediceretur, quemadmodum est apud T!a,c\.t\\m futuri ambiguus hist. iii 4.3. namut per amhiguus adiectiuum signiiicetur id quod Graece dicitur AiyoKepcjcr yair)(xT€ Kat voaTocr d/iKpilSioa Orjp Maneth. IV 23, AlydKepuir . . . yT]Oa\dacnov C.C.A.G.VII p. 208 14, duplici opus est genetiuo, Capricornus terrae undarumque amhiguus,id est inter terram undasque ; sicut iv 795 amhiguum sidus terraequemarisqtie, Tac. ann. Ii 24 ambiguas liominum et heluarttm formas, 40 amhiguuspudoris ac mefus, Auson. Mos. 239 avihiguis fruitur iieri falsique figuris, Aetn.599 terrae dnbiusque marisque, Stat. Theb. ix 493 xmdarum ac terrae dubio,Luc. IX 304 in dubio pelagi terraeque, iv 156 dubiique fvgae pugnaeque. sedquam restitui sententiam, ea uero haec est : Capricornus tergo in piscemdesinente, Aquarius undis urna effusis factus ambiguus, ut utrum xfpca^^oir sitan ^pvdpoa dubitemus. ita plane Rhetorius siue is Antiochus est C.C.A.G.l p. 165 fin. 'ivvSpa . . . iKXrjdrjaav . . . dTro fj.epova . . . AlybKepuia Kal 'Tdpox^oa'Vy fih 5td To ovpalov, Za; 8^ 5td t6 vw' avTov eKxeiadaL tov 'HpLdavbv iTOTafibv, Leo(pliilosoplius, non, ut Heegio uisum est, Nemeaeus) C.C.A.G. v iii p. 96 32irdpvypa . . . Z!Z did tov 'HpLOavbv, VJ 5id to ovpaiov. 232 nitens 6L, tutens M.hunc uersum cum Scaliger mari nitens et in superioribus et aequoris proAqiiarius nouando reliquae orationi accommodare studuisset nec tamen sententiameffecisset aut aptam aut tolerabilem, Bentleius alienum esse perspexitscilicet cum suo loco omissus et alicubi in margine adscriptus esset, ob Aquariinomen huc traductus est. quem si eo trausferre uokimus ubi illius siderismentionem deesse appareat, aute iv 490 collocaudus erit, id quod fecit Bentleiusuerbis parsqne marina nitens et illius uersus est in pars est prima nocens . . . etmutatis ; nec multo minore negotio rem transigi posse puto. sin locumquaerimus cui minima mutatione aptari queat et unde facillime potueritexcidere, is post v 537 inuenietur, talia Cassiope nascentum pectora finget\parsque mari iiascens fundentis semiier Aquari 233 aequali Scaliger,atque illi libri, ut 826 foedere F. lunius, degere GL, de genere M, legeremista Scaliger ed. 1 : mox lunii emendationem uidet uisamque cupit potiturquecupita. ii 62 aequali moderantem foedere molem 234-243 fecundaet sterilia et inter utrumque posita. Manilio Cancer Scorpius Pisces fecundasunt, Leo Virgo Aquarius sterilia, media Aries Taurus Gemini Libra SagittariusCapricornus : alii quid de ea re praeceperint in praefatioue exposui235 est in tine uersus addidit Bentleius, quod sine causa factum esse ostendi

Lihraiemporihusnec;ASTRONOMICON II 25fecundum est proprie Cancri genus, acer et ictuScorpios et partu complentes aequora Pisces.sed sterilis Yirgo est, simili coniuncta Leoni,nec capit, aut captos ecfundit, Aquarius ortus.240 inter utrumque manet Capricornus corpore mixtoet qui Cretaeo fulget Centaurus in arcu,communisque Aries aequantem tempora Libramet Geminos Taurumque pari sub sorte recenset.nec tu nulla putes in eo commenta locasse245 naturam rerum, quod sunt currentia quaedam,ut Leo et Arquitenens Ariesque in cornua tortusad I 86 236 2^^'oprie, dcacpepouTwcr 238 simili GL^, similis LM. C.C.A.G.I p. 166 5 sq. (dyovoi') 6 Aiuiv oia rb novoTOKdv, Her. iii 108, Arist. h.a. vi 31239 et Aquarius ortus (id est partus, ut iv 206, 668, v 46) aut nonconcipit aut, si quos tamen concepit, efFundit urna sua, ut fiat abortio.uide Ouid. fast. vi 29.3 sq. de Vesta siue flamma iure igitiir uirgo est,quae mnina mdla remittit capit, Sen.|Phaed. 172 uteroque prolemcapere, luu. ii 32 sq. cu77i iot ahortiuis fecundam luUa uuluam solueret\et patruo similes effunderet offas. Aquarius Ganymedes est, unde FirmicusIII 6 9 si Venus in hoc sicjno faerit inuenta, . . . faciet steriles et quijilios creare non possint et qui se numquam uelint coniugiaUMis affectibnscopulare et qui pxierorum semper coiiu gaudeaiit 240 mixto GL-, mixtumLM. IV 238 ferae mixtum est liominis per sidera corpus 241 in arcu,arcum gerens, ut Ennius apud Seru. Aen. v 37 leuesque secuntur in hastiset postea multi. iv To^oia diayuvi^eadai iam Graeci dicebaut, Xeu. mem.III 9 2 242 communis, inter utrunique manens tempora M sicutconiecerat Scab'ger, tempore GL, quod cum aut nullum sensum faceret autfalsum, praestabilius uisum est lacobo et Breitero. i 689 iemporaqueaequantem gyrum, Auien. phaen. 58 sqq. cur spaiium Uicis, madidae curtempora nociis celerque A^-ies . . . aequarent, Luc.\iv 58 sq. aeqriaiisad iusiae pondera Lihrae 244-255 currentia\ sunt Aries LeoSagittarius, stantia Gemini Virgo Aquarius, sedentia Taurus Libra Capricornus,iacentia Cancer Scorpius Pisces. hanc doctrinam alibi non repj^eri244 locasse Bentleius, uocasse libri, cuius erroris exemplis ad i 245 adlatisaccedant Lucr. v 12, Verg. Aen. xi 542, Cic. legg. ii 19 246 in coruuatortus audacter dictum uidetur pro in ioria corn.ua desinens (Cic. n.d. ii 111contortis Aries cum cornihus, Luc. ix 514 tortis cornibus Hammon, Varr. r.r.II 2 4 arietes . . . toriis cornihus pironis ad rosirum), cui loquendi generi nonplane similia sunt Ouid. met. x 538 celsum in cornua ceruum (Honi. Od. x 158vxl/iKepoii' ^\a

dtutniunl; ;26 M. MANILIIaut quae recta suis librantur stantia niembris,ut Virgo et Gemini, fundens et Aquarius undasuel quae fessa sedent pigras referentia mentes,250 Taurus depositis collo sopitus aratris,Libra sub emerito considens orbe laborum,tiique tuo, Capricome, gelu contractus in astrisquaeue iacent, Cancer patulam distentus in aluum,Scorpios incumbens plano sub pectore terrae,255 in latus obliqui Pisces semperque iacentes.quod si sollerti circumspicis omnia curafraudata inuenies amissis sidera membris.Scorpios in Libra consumit bracchia, TaurusconiuDgenda sunt 247 librantur GM, librentur L 249 referentia, repraesentantia,ut v 161 tantu-s trit prr memhra uijor referentia iientos251 Libra non numquam in se collapsa figuratur, uelut in menologio rusticoVallensi et in sphaera Arolsiana. sub tmtrito orhe lahortim, post emeritoslabores, qui in orbem acti redeunt : ita Scaliger et Huetius coUato Verg.georg. II 401 redit agricolis lahor acttis in orbtm. Eentleio emenso pro emeritoreponenti obstant Ouid. fast. iii 4.S quominns emeritis exiret cursibtis annus,met. XV 226 emtritis mtdii quoque temporis a?inis, Sen. Ag. 908 stat ecce Titandubius emerito die, Stat. silu. iii 5 7 quattuor emeritis per bella, per aequoralustri-s, Nemes. buc. i 19 emeritae permensum tempora uitae, Claud. in Ruf. ii473 Mlc post emtritam mortalia satcula uitam 252 tuo gelu, cum\brumale Capricorni signum proprie (itlidnm dicatur i 375, iv 745, Germ.phaen. 7, 289, Auien. Arat. 56 et ex mea coniectura 1252, KareTpvyfievov Ludw.Maxim. p. 106 26 et C.C.A.G. vii p. 208 15. contractu-s, cum iusta minusparte zodiaci obtineat angusto Cajrricornus sidtre fltxus, ut i 271 appellatur.sed in astris, quae uerba ii 261, 531, iv 142, 425, v 232 suam uim habent,hoc loco inertia sunt, ut Scaliger ed. 1 in artum proposuerit : mihi probabiliusuidetur tuque tuos, Capricome, gelu contractus in artus collato Prop. iv8 41 iianus et ipse suos brtuiter concretus in artus ; sequitur enim, quod exeodem est genere, Canctr patulam disttntus in alumn 253 quaeue Breiterusin Fleck. annal. uol. 139 p. 202, contra LM, contrat G iacent Bentleius,iacet libri forma orationis, cuius praeter Breiterum nemo rationem habuit,haec est, qtiod sunt currentia quatdam, aut quae recta librantur, uel quae fessasedent ;quibus tribus membris poetam hoc quartum, quaeue iacent, subnexuissetam certum est ac manifestum ut de origine corruptelae quaereresuperuacaneum sit ; sed uidetur queue in qtie et mox in q; contractumintercidisse, contra coniectura potius additum esse quam errore ex uersusuperiore iteratum 254 plano GL-, planos L, plantls M pectore G, corporeLM et supra scr. man. 1 G niinus proprie. ordinem uerborum hunc esse,incumhen-s terrae suh pectore positae, propter incredibilem Fayi et Breiterierrorem dicendum est 256-264 debilia sunt et mutila quattuor, TaurusCancer Scorpius Sagittarius. ne hic quidem Manilio cum ceteris astrologisconuenire dixi in praefatione 256 257 si circumspicis, inuenies. v 650 sq.si consurgit (modo fides sit librariis), dahit, iv 525 sq. cum profert, dabit, 572

;:ASTRONOMICON II 27succidit incuruo claudus pede, lumina Cancro260 desunt, Centauro superest et quaeritur unum.sic nostros casus solatur mundus in astrisexemploque docet patienter damna subire,omnis cum caelo fortunae pendeat ordoipsaque debilibus formentur sidera membris.265 temporibus quoque sunt propriis pollentia signaaestas a Geminis, autumnus Virgine surgit,bruma Sagittifero, uer Piscibus incipit esse.quattuor in partis scribuntur sidera ternahibema aestiuis, autumni uerna repugnant.nascetur, cum exit 259 incuruo Regiomontanus, in curuo libri pede GL^,per de LM oancro Regiomontanus, cancri libri, quem casum, sequente praesertimCentauro superest, nemo Latinus facile positurus erat. scliol. Arat. 8936 KapKivocr iivl irpocrijiTvov iuTLV e/J.ir€Trr]yil)(T ti^ ovpavi^, qi;amquam non nullis eaestellae quae Asini dicuntur doKovcnv 6

:;28 M. MAXILII270 nec satis est proprias signorum noscere formas126 et priuas quas dant leges nascentibus astra271 consensu quoque fata mouent et foedere gaudentatque aliis alia succedunt sorte locoque.circulus ut dextro signorum clauditur orbe,in tris aequalis discurrit linea ductus275 inque uicem extremis iungit se finibus ipsa,et, quaecumque ferit, dicuntur signa trigona,in tria partitus quod ter cadit angulus astraquae diuisa manent ternis distantia signis.Laniger ex paribus spatiis duo signa, Leoni.s(358-384), quid ahhptum (385-394), quod sit etiam trigonum dexlrum, quodsinistrum (2S4-6, 293). uersui 270 praeraissa sunt in libris quae ca^ita (om. G,scribendum coniuncta) et (om. G) eorum dextra aut sinlitra 270 propriassignorum formas noscere non satis esse nemo post lectos uersus 150-269docendus erat, in qua carminis parte non solae formae (de quibus in uu.203-22 et 265-9 onmino non fuit sermo) sed astrorum uaria est naturanotata. quid hoc loco dici debuerit clare ostendit comm. Ptol. tetr. p. 307r\r}pil)(jac ttjv Ka6' avTO, rwv fyStwf ovva/j.iv vvv /xeTa,3€^r]Kev eirl Tr)v TrpoT&X\7]\a, -iJTLa- avviaTaTaL iv Ty twv (TxW''' Oec^ipia, idque ipsum dictum fuissedemonstrat u. 271, consensu quoque fata mouent, quibus uerbis fieri non potestquin antecesserit aliquid de singulorum siderum uiribus effectuque. quodut reciperaret Bentleius formas in sortis, non aptissimum uerbum, nmtauitego huc reuocaui uersum incommode superiore loco positum 126 priuasScaliger, primas GL, prima K. fn^^mus pro priuus Lucretii codices iii 373,IV 261, luuenalis viii 6S, Horatii aliquot serm. ii 5 11. hoc adiectiuoManilium uon puto usurum fuisse uisi in proximo uersu pofiuisset proprias272 alia Bentleius, aliae libri sorte GL-, forte LM et in marg. man. 1 G.aliis alia sorte siue discriptione alioque loco siue interuallorum spatio succeduntcontinuanturque. aliae (formae) cum sententiae repugnaret, Fajnxs, homometri ignarus, alia (signa) substituit, Bentleius alia^ alia (sorte) ; sed aliispropter succedendi uerbum seruandum erat, id quod fecerunt lacobus etBechertus 273 tit pro -^xt posuerunt Cicero phaen. 2, Germanicus 233dexter signorum orbis dieitur qui in dextram partem, lioc est in occidentem,uoluitur ;quam zodiaci conuersionem cur poeta hoc loco significandamputarit mox uu. 292 sq. apparebit. Verg. Aen. X 885 laetios equitauitin orhis, luu. vi 495 sq. laeman . . . comas . . . vohdt in orhem. totouersu nihil declaratur nisi hoc : in concluso signorum circxdo 274 275tres lineae aequales diuersis regionibus ducuntur et finibus suis extremisiunguntur ; hoc est inscribitur Tpiyuvov taoTr^evpov 276 trigona adiectiuum,ut 290 quadrata ; contra substautiua sunt trvjoaum 299, quculrati 333277 partitus M sicut coniecerat Scaliger, partitur GL 279 ex Ellisiusnoct. Man. p. 41 iterumque p. 42, e iam Scaliger, et libri. quod temere etsine ratione ab Ellisio coniectatum est (is enim per poetas Latinos discurrereconsueuit locos sectando ubi superiores critici et in e mutarint, uelut l 203,428, 864, II 182, 446, ut ex se malle profiteatur) tamen probandum uidetur

:;ASTRONOMICON II 29280 atque Sagittari, diuerso conspieit ortu;Virginis et Tauri Capricorno consonat astrum;cetera sunt simili ratione triangula signaper totidem sortis, desunt quae, condita mundo[sed discrimen erit dextris scaeuisque :sinistra285 quae subeunt, quae praecedunt dextra esse ferunturdexter erit Tauro Capricornus, Virgo sinistra.]hoc satis exemplo est.at, quae diuisa quaternispartibus aequali laterum sunt condita ductuquorum designat normalis uirgula sedes,290 liaec quadrata ferunt. Libram Capricornus et illumconspicit ante Aries atque ipsum a partibus aequisob II 167 ex 'po.ribufi 280 diuerso ortu, nam Sagittarius Lanigero prior oritur,Leo posterior. ortus autem propterea fit mentio quia inde pendeut quae de(lextris laeuisque signis tradentur uu. 292 sq. 282 Gemin. 2 7 KaTcuTplyuivov de icm Kpibcr Xiwv To^iTTjcr, TaOpotr UapOivocr A.lyOKepixxx, Aidvfioi Tivybix'Topoxiioa, KapKivoa HKopTriocr 'Ix^!-''fc' to, irdvTa Tpiywva ladTrXevpa Tiaaapatriangula Cicero appellauit de diu. ii 89, item opinor Germanicus frag. vi283 sortis Scaliger, tortis libri. totidem soriis, alteras duas discriptiones,ut 272 sorte ; falso enim Scaliger /jLoipaa, id est zodiaci partes trecentesima?sexagesimas, interpretatus est. reliqua recte intellexit Scaliger, distinxitF. lunius, quem praeter necessitatem quae desunt nouasse ostenduntquae ad 1G9 adnotaui. ordo est cetera trianrfula signa, quae desunt (iiocest quae uu. 279-81 non nominantur), simili ratione per totidem sortesmundo condita sunt, Gemini Libra Aciuarius, Cancer Scorpius Pisces. hisManilius uersum 287 subiecerat, hoc (quod uu. 279-81 de duobus exquattuor trigonis est expositum) satis exemplo est 284-283 cum causadeleuit Bentleius, ' nam mox uersu 293 hoc de dextris et sinistris quasiprius non dictum memorat auctor,' contra quem lacobus progr. Lubec.an. 1834 p. 11 ita disputat ut uerba, quae exscripsit, non legisse uideatur.sed in eo Bentleius errauit quod posteriorem uersus 283 partem simul eieeitquodque illa hoc satis exempjlo est, quae quam commode uersibus 279-83subiungantur paulo ante explicaui, eadem damnatione complexus est284 scaeuisque*, laeuisque iam lacobus progr. Lubec. an. 1831 p. 12,seu eusa M, seu causa GL : fuerat sezmiisq. ceterum scaeuus adiectiuumManilius non magis positurus erat quam hexametrum post quintum trochaeumsic incisurus, scaeuisque : sinistra. de sententia dicam ad 293 2S6 dexterGM, dextera L 287 ad quae GL, athuc M 289 quorum laterum normcdisuirfjida, normae regula duplex rectum angulum efiiciens 230 quadrata(— Dta) praeclaro inuento Bentleius, ta GM et ut uidefcur L, ca (haecca) L-.Gemin. 2 16 /cara TeTpiywvov di ecTTi Kpibcr KapKivocr Zvyba AlyoKepwa, TavpoaAewv 'ZKOpTrioa'Topoxdoa, Aiovinoi HapBevoa To^iTijc 'Ix^vea' to. TrdvTa TeTpdyuvaTpia 291 ante"'^, haliunc (sed ba eras.) L, liunc G, liinc M sicufc conieceratLaunoius, quod Fayus deinde interpretatur, Pingraeus ' c'est ainsi que '; inarchetypo hanc fuisse suspiceris, quamquam fortasse non minus ueri simile est

—:30 M. MANILIICancer et hunc laeua subeuntis sidera Librae.semper enim in dextris censentur signa priora.sic licet in totidem partis diducere cuncta295 temaque bis senis quadrata effingere signis,quorum proposito reddentur in ordine uires.sed si quis contentus erit numerasse quadrata,ah propter ari- intercidisse. Aries Capricornum conspicit ante se positum,irporjyov/JLevov siue dextrum, ipse laeuus atque fTrS/j.efocr : Priap. Verg. 2 3arjelluluvi . . . ante quem %ude>i, Man. ii 502 Lihra . . . animo complexa estScorpion infra, id est inferius collocatum. huiusmodi autem aliquid sententiaflagitat, neque enitn solum Capricornum Aries sed Cancrum quoque quadratiratione conspicit, sicut trigoni ratione Leonem pariter et Sagittarium uu. 279 sq.,iliuerso ut ait ortu. itaque et ad Libram et ad ipsum auditur ante ;quartunimembrum aduerbio non indiget, in quo est laeua subeuntis 293 in addidi.dextris censentur iam Scaligero 'mirum genus loquendi ' uisum est, nequeiniuria, censere enim cum datiuo coniunctum attribuere significat (ut li 65.3et Senecae loco ibi adferendo), cum ablatiuo aestimare ; liorum autem neutrumuult poeta, sed priora signa inter dextra referri, quod quibus usu uenit, ea indextris censeri Latine dici possunt, uelut Liu. vii 18 5 plebes contra fremitquid se uiuere, quid in parte ciuium censeri? ceterum priora Maniliusdicit quae prius oriuntur, haec autem dextra esse consontiunt schol. Paul.Alex. E 4 Sefta \iyeTai (^Tay iv to'1(t riyovfj.ivoi(T, apiaTepa 5k to. eV Tojereirofievoiff et C.C.A.G. I p. 155 27 sqq., neque re dissentit, etsi uerbis forsitandiscrepare uiileatur, Firmicus ii 22 4 dextrum trvjomim est, quod ab eo si>j7io, aquo incipimus, retro est, sinistrum uero, quod abante; xit puta Arietis dextrumtrijonum est Sa>/ittarius, sinistrum uero Leo, 6 quadratum Arietis sinistrumGancer, dextrum Capricornus, sicut in ceteris omnibus qtiadratis, quod retrofuerit, dextrum est, quod abante fuerit, sinistrum ; is enim non motum caeliet ortus signorum respicit sed usitatum numerandi ordinem, ([uo ab Arieteprofecti Capricornum Sagittariumque post nos relinquimus, ad Cancrum etLeonem uersus progredimur 294 sic licet Scaliger, scilicet libri diducereScaliger ed. I in adnotatione, deducere libri. in totidem partes diducere idemest quod uu. 287 sq. dinidere quaternis partihus 295 terna Toss. 390,terra GLM quadrata Voss. 390, quadrate GLM effingere Lannoius,fringere GLM, fingere L". scriptum fuerat nimirum male diuisis litterisquadratae ffingere 296 reddentur Bentleius, redduntur libri. reddenturuersibus 656-72 ; nunc omittuntar 297-351 quae tribus uerbis Geminustradit 2 7 viroTeivei ri tou Tpiyuvov irXevpa virb ic^oia fjLev reaaapa, ixoipaa 5e pK ,16 VTTOTetvei r) tov reTpayJivov irXevpa. vwo jwoia /xev rpia, fioipaa 8e q', ea ilaniliusut popularibus suis, si forte possit, inculcet, per uersus amplius quinquagintaomni ope adnititur : tantae molis erat Romanam gentem bis bina quot essentperdocerc. summam admonitionis sic reddit Bentleius : quod tot uersibus'auctor ostendit, hoc tantum est. errabis, inquit, si in latere trigoni quinqueintegra signa numeraueris. cum enim in toto aequatore '—immo zodiaco'sint partes siue gradus 360, pars tertia eius numeri siue 120 latus efficittrigoni. atqui, si quinque signa numeres, etliciunt partes 150. similitererrabis, si in latere quadrati quattuor signa integra numeres. cum enim

ASTRONOMICON II 31diuisum ut signis mundum putet esse quaternis,aut tribus ac binis sig-nis ornare trigonum,300 ut socias uires et amicos exigat ortusfoederaque inueniat mundi cognata per astra,falsus erit. nam, quina licet sint undique signa,qui tamen e trinis, quae quinto quoque ferunturastra loco, fuerint nati, sentire trigoninumeri 360 pars quarta pro quadrati latere sit 90, quattuor signa efficient 120.ergo numerabis a principio prinii signi ad principium postremi, non a principioad finem nec a fine ad principium ; illo enim pacto numerus iusto maior erit,hoc autem iusto minor. ' 298 ut addidit Scaliger. ea opinione, ut putet299 tribus ac binis*, tria sub quims libri, sententia aut nulla, contenluserit tria suh quinis sic/nis ornare trigonum, ut socias uires exigat, aut absurdissima,numerasse quadrata, %it putet tria sub quinis sigiiis ornare trigonum.et quid est omnino tria (signa opinor) sub quinis signis''. quae uerba ne qui sesimulant quidem interpretari Fayus et Pingraeus interpretantur. pro illist7-%a S2ib quinis nihil ad sensum requiritur praeter quinque, quam numeri notampoeta ut uersum expleret similiter dilatauit in 313 cluo sunt ternis dirimentihusastra. quinas pro binas exhibent Pal. et Veron. in Verg. Aen. v 96, hina proqxiina uua codicum familia Mart. i 11 1 quamquam hoc loco transpositione;Ijotius litterarum erratum suspicor, tri-asnh-cuinis. quod si quis ^jari'jnsquinis sig^iis malit, liabeat, quo id commendet, 302 quina . . . 7indique slgna ;nam aliter u. 334 dicitur trinis j^ribus (lineis) facies cum membra trigoniomare, instruere 300 amicos inter se ortus non signorum sed liominumeis nascentium, ut ii 509 et locis ad 239 adlatis. Ii 653 corjjora censentnr. . . amica trigonis, 675 sq. haec ad amicitias . . . ducunt 303 e trinis*,ex signis libri, quale loquendi genus, ex signis, quae astra quinto qiioqueloco feruntur, cum uix minus inconditum esset atque abhorrens quam quaeI 384 sq. legebantur uno in a/^tro, sidus vosfro quod contigit orhi (quodcontra emendate et Latine scribitar iv 841-5 luna quibus defecit in astris,. . . haec quoque signa . . , languent), Bentleius astra in j^osta mutauit, quaforma post Lucretium et Silius in epico carmine xiii 553 et nisi fallorVergilius usus est Aen. vii 59S 7iam mihi parta quies, somnique (Chr.Wordsworthius, omnisque libri) in.Hininepostus (libri^jo^-^i^s) \fune7-efelici spolior(neque ullo praeterea bono), ilanilius in opere didascalico ut usurus fueritnon est ueri simile : certe multo facilius librarii et rinis in ex sinis et hoc insignis mutaturi erant, de quo scribendi uitio dixi ad i 408. trigoni latus aprima parte Arietis initium capiens in ultima Cancri parte termiuatur, ut Leototus in altero sit latere, item totus in tertio Sagittarius ;quo pacto haec triasigna mutuo trigoni affectu non coniunguntur. sed Manilius cum homines exeis natos trigoni uires sentire posse negat, nimium dicit ; illud dicere debebat,facile fieri posse ut non sentirent. neque enim semper aut necessario linea asigni principio ducitur ;quae si a medio incipit Ariete, in medio Leone desinit,ut illas certe siderum partes societ. prudentius Porphyrius in isagoga (comm.Ptol. tetr. p. 187) TroWcLKKT yap Kara (sic scribendum pro to.) fxev ^cijSid elaivtcrxvi^o-^^^^o^fJ-^^OL (ol dffTepecr), KaTo. de /xoipaa ovKeTi deferuntur uide ad 188304 fuerint G et man. 1 corr. ex fuera L, fuerunt M nati G, natis LM

;32 M. MANILII305 non poterunt uires : lieet illud nomine seruent,aniisere loco dotes numerisque repugnant.nam, cum sint partes orbis per signa trecentaeet ter uicenae, quas Phoebi circuit ardor,tertia pars eius nuraeri latus efficit unum310 in tris perducti partes per signa trigoni.hanc autem numeri non reddit linea summam,si signum a signo, non pars a parte notetur,quod, quamuis duo sunt ternis dirimentibus astra,si tamen extremam laeui primamque prioris315 inter se conferre uoles numerumque notare,ter quinquagenas implebunt ordine partestransibit numerus formam fiuisque sequentisconsumet ductus.licet ero;o si^na trio;onadicantur, partis non seruant illa trigonas.320 haec eadem species fallet per signa quadrata(quod, cum totius numeri, qui construit orbem,ter denae quadrum partes per sidera reddant,305 interpunxit lunio et Fayo praeeuntibus Bechertus. astra cjuintoquoque loco posita, non homines ex eis nati, trigona nominantur et iustisnumeris repugnant nomine GL-, nomina LM 308 ter ulcenae L-, tuncuicinae GLM 310 perducti L-, praeducti GLM ; nihilo deterius esset producti312 a parte notetur, nota numeri a parte ducti signetur 313ternls(= iii) Bentleius dirimentibus Bonincoutrius, adiri mentibus GL,andri mentibus M, trihus mediandbus iam Regiomontanus. ii 277 sq. astra\quae diuisa manenl ternis distantia aignis, 393 duo signa . . . mediissuhmota quatemis 314 eztremam Regiomontanus, estremum libri queM sicut coniecerat Eentleius, om. L, ue GL^ 315 uoles L-M, uolens GLnumerum GL-, numeri LH 317 /ormajn, (txvi^°- trigouum jinis acc. plur.,stquentis ductus gen. sing. 319 trigoni Fayus praeter necessitatem ; etenim,ut signa trigona, ita,partes trigonae sunt quae trigonum eliiciunt ;quarum iustumnumerum non seruant quiuque signa uno ordine continuata, naufragium enimfacient partes uuius in illis (u. 330) 322 denae*, triginta (tringinta ut alibiM) libri : conflata sunt ter denae et triginta. n:ietri uitium, quod paene mirorneminem hac aetate adlato Mart. xii 26 1 sexagintd teras (ita enim codices)defendisse, recte Bentleius ferri posse negauit ; sententiam ucrborum, quaeuix miuus uitiosa est, nemo uidetur curasse. in quibus non tam id uitupero,quod nullo auctore quadrum ponitur pro parte quarta (quo seusu quadramCensorinus usurpauit de die nat. 11 9, atque ita hoc uersu Eegiomontanus),quam disputationis contextum ac progressionem desidero. neque enim haecrecta est argumentatio, cum xc zodiaci partes p:u'tem quartam totius numeri'(nam mam^ri quadrum coniungunt) etficiant, inde euenit ut quattuor signa cxxpartes, duo signa lx partes obtineant ' : recte aut sic concluditur, cum xc'

Theharumdidribues.;ASTRONOMICON II 33euenit ut, prima signi de parte priorissi partem ad summam ducatur uirga sequentis,325 bis sexagenas faciat ; sin summa prioriset pars confertur subiuncti prima, duorumsignorum in medio numerum transique referque,triginta duplicat partes, pars tertia deerit)et,quamuis quartum a quarto quis computet astrum,330 naufragium facient partes unius in ipsis,partes quartam totius numeri etficiant, euenit ut quattuor signa iustum laterismodum xxx partibus excedant, duobus signis ad eundem explendum XXXpartes desint,' aut certe sic, cum singula signa xxx partes obtineant, euenit'ut quattuor signa cxx partes, duo LX obtineant.' cuiusmodi est quod restitui.cum totius numeri uu. 307 sq. recensi partes tricenae per sidera distributaequadrum siue TeTpdyuuov reddant, hoc est cum singula signa triginta partescontribuant ad quadruin etficiendum, inde euenit ut quattuor signa cxx partes,duo signa LX partes possideant ;quarum summarum neutra quater multiplicataeificit cccLX, ut pro quadri latere esse possit. ad uerba quod attinet, uideIII 492 sq. ex hac tricenas summa per sidera partes apparet|quid de aliorum coniecturis statuam, Bentlei nonyentae (uuluit nonaginta, sednon multum interest), lacobi ter qiiadra (neut. plur. ) trvjinta, Postgatii terquadra (fem. sing. ) triginta . . . reddat 323 post 325 collocat G : scilicetcr.m 324 sq. propter houioeoteleutou, sicut in Voss. 390 factum est, excidissent,alieno loco repositi sunt euenit GL'^, et uenit LM prioris ex duobus illissignis angularibus de quibus quaeritur : niox sequcntis et subiuncti idem signifioantquodu. 314farMi 325 sinL'-M, inGL 326 subiuncti Regiomontanus,flulJiunctis libri327 transique referque *, transitque refertque libri propterconfertur et duplicat, sublata orationis structura. uam et nominatiuus deest(frustra enim adesse iubent uinia ex protasi enuntiati aliter conformati petitum),et ultra modum incondite sic uerba copulantur, transitque refertque duplicat.apparet sententiam esse debere ' si a summa prioris parte ad subiuncti primamnumeramus, partes fiunt LX,' ut apodosis uerbis tri

suntquae34 M. MANILII684 quae quamquam in partis diuisi quattuor orbissidera quadrata efficiunt, non lege quadraticensentur :minor est numeri quam cardinis usus.331 non igitur satis est signis numerasse trigonaquadratiue fidem quaeri per signa quaterna.quadrati si forte uoles effingere formam,aut trinis paribus facies cum membra trigoni,335 hic poscit quintam partem centesima summa,illic amittit decimam. sic conuenit ordo.et, quiscumque quater iunctis fauet angulus usque,uidetur ; neque enim aut hic aut iv 860 uim eius pronominis propriamagnoscere possum, ut utrobique peruagato errore pro illis id scriptumsuspicer. ipsum pro eum ipmm positum est ii 291 similiterque ipm i 69Spost hunc uersum coUocaui 684-686, quos ad hanc disputationem pertineretam manifestum est quam ab illo loco alienos esse, ubi ScaligerumBentleium lacobum multum et frustra exercuerunt. hic casu omissi uersui683 propter cardinis nomen subiecti sunt, quemadmodum 232 ut post 231insereretur efiecit in utroque commemoratus Aquarius 684 quae partespartis L, partes GL-, partibus M. de partes u. 330 et partis u. 684uide ad 328 diuisi Scaliger, diuisit libri 686 numeri quaternariicardinis, puncti angularis, quod in certam signi partem incidit, uude ratioproficisci debet 331 trigona M sicut coniecerat Scaliger, trigonas GL,trigonum Bentleius propter quadrati u. 332, sed uide 297 quadrata 299trigonum 332 quaeri Bentleius, caeli libri. caeli siue cum qnadraticoniungas siue ad signa referas, nihil est aut caeli aut quadrati fidemmimerasse. fides quadrati quaeritur atque exigitur (ll 591 fidem quaerat,III 503 sqq. sic erit . . . quaerendus . . . horoscopus . . . ut, cum exacta fidessteterit, . . . fallere non possinl summi fastigia caeli) ut inde uera ducanturfatorum praesagia, quae, si per signa quaterna ac non per partes nonagenasquadratum struxeris, falsa erunt quatema LM, quadrata quatema 6332-335 recte edd. uett. ac iam codices quidam interpunxerant, praueScaliger et Bentleius 333 334 si uoles, facies cum : iii 590-4 si constiterif,cum consistet 334 parihus lineis, nisi fallor, quemadmodum Graeci eo quodest ypafj.fj.rj omisso dicebant ai TrapdXXTjXoi., -r) evdeia, t) vTrorelvovcra. Mart. Cap.VI 712 aequilaterum . . . quod tribus parihus fineis laterihusque concurrit,Colum. V 2 5 trihus parihus laterihus triquetrum metiri 335 ' centesima intrigoni latere poscit sui quintam, ut fiat 120 ; in quadrati latere amittit suidecimam, ut fiat 90' Bentleius 336 ordo rationis arithmeticae : iil 218 sq.nec me mdgatae rationis praeterit ordo, hinas trihuit signis surgentihus\horas 337 quiscumque locis, quod ex insequenti uersu auditur iunctisScaliger, iunctus iam Regiomontanus, cunctis libri ut i 439. quater iunctis,quadruplici serie conexis : ii 275 (linea) extremis iungit se finihus ipsa.Martialis cum dicit x 51 11 sq. nec illic\triplices thermae nec fora iunctaquater fortasse nihil significat nisi qiuidruplirata siue qiiattuor, sicut idem ix84 9 his trieteride iuncla posuit pro sex anni^, Firmicus il 23 6 numeri bisiuncti pro duplicati fauet, quo uerbo qui similiter usus sit non noui, itapro incidit positum uidetur ut siniul adsit eligendi et delectum adhibendi

:ASTRONOMICON II 35quaeque loca in triplici signarit linea ductucum sinuata uiae linquet dispendia recta,340 his natura dedit communi foedera legeinque uicem adfectus et mutua iura fauoris.quocirca non omnis habet genitura trigonis[consumet ductus licet ergo signa trigonadicantur partis non seruant illa trigonis]345 consensum signis, nec, cum suut forte quadrata,continua inter se seruant commercia rerum.distat enim, partis consumat linea iustasdetractetne raodum numeri, quem circulus ambit,nunc tris efficiens, nunc quattuor undique ductus,notio 338 signarit GL-, signaret LM. de fauet, signarit uide ad 328339 sinuata Piugraeus, signata libri recta GL, tecta M uiae dispendia,hoc est itinera longiora, appellat tres circuli arcus, quos relinquit uitatquerecta trigoni linea breuioribus spatiis ab angulo ad angulum currens. hosautem arcus linea noa signat, sed tria tantum circuli puncta ; neque, si uelmaxime siguaret, ulla cuni ui aut pondere sic idem uerbum repeteretur, quaeloca signarit czim signata linquet dispendia. sinuata ea dispendia sunt conuexorecessu, ut dicit ii 374 : uide iv 600 litoraque in Syrtis 7-euocans sinuatauadosas, 755 Euxinus Scythicos pontus sinuatiis iii arcus, anth. Lat. Ries.139 1 flexilis ohliquo sinuatur circulus orhe. recta, quod qui reuocauitlacobus stolide ad dispendia rettulit, quomodo accipieiidum esset primusBreiterus uidetur intellexisse : superiores rectae ex iuterpolatis codicibusreceperant, quod quot errores procrearit nihil attinet dicere. quamquamplanius et melius scriberetur xiia . . . recta ablatiuo casu ; neque enim genetiuoopus est, dixitque Tacitus, ut ann. i 63 6 coinpendiis xiiarum, ita xii 28 1eodem sensu propioribus compendiis, quemadmodum ipse Manilius ii 928 uthretiia in longo compendia carmine jrraestem. diuersa significatione MartialisIX 99 5 tu qui lomja potes dispendia ferre uiarum, id est incommoda342-346 non quicumque signo aliquo horoscopante gignitur coniunctionemconcordiamque habet cum signis ei signo trigonis, ut necessario amici sintqui sub Ariete quique sub Leone Sagittarioue nascuntur ;quod idem inquadrata signa ualet 342 trigonis LM, trigonos GL- ad ductus u. 343accommodatum 343 344 (= 318 319) deleuit Scaliger ed. 1 iterumqueBentleius, omittit cod. Par. si fides Stoebero. aberrauerat librarius a consu.345 ad cons- u. 318 344 trigonis ita libri propter signis u. 345345 nec GL-, ne L, ue M 346 continua libri, quod uereor ut rectereduxerit lacobus. continua commercia, usque a principio ad fiuem quarticuiusque signi continuata ; sola enim quattuor puncta angularia inter seconsentiunt. continuo llegiomontanus cum eoque Scaliger et Bentleius, quodunice aptum uidetur 347 enim Bentleius, a quo Latine discere nolueruntPingraeus lacobus Bechertus, enim an libri : ii 651 distat enim surgatne eademsuheatne cadatne 348 ne Bentleius, que libri detraclet modum, recusetidem est nuvieris repugnant u. 306 numeri CCCLX partium 349 efflciensScaliger ed. 1, efficiet libri, quo non minus inconditum est quod Scaliger ed. 2

36 M. MANILII350 quos in plura iubet ratio procedere signainterdum, quam sunt numeris memorata per orbem.sed longe maior uis est per signa trigoniquam quibus est titulus sub quarto quoque quadratis.altior est horum submoto linea templo,365 illa magis uicina meat caeloque receditet propius terras accedit uisus eorumaeraque infectum nostras demittit ad auras.debilia, alternis data sunt commercia signis,praetulit efficiat, cum tamen interpretaretur qnae ' aut trigonum aut tetragonumfacit,' id est efficiens 350 iubet Scaliger, iuuet libri ratio arithmetica,ut in 246 quem numerxLm dthet ratio fed non capit ums. haec autemratio, a prauo profecta initio, si uerbi causa trigoni latus quinque iutegrissignis formaueris, id est partibus cl, postulat ut reliqua duo latera in plurasigna partesque producantur quam habet zodiacus, in signa uidelicet quindecimsiue partes ccccl 351 numeris memorata per orbem, enumerationeCCCLX partium coinprehensa 352-357 trigonum plus ualere quam quadratumconfirmat Manilius, praeterea, quem nouerim, nemo 352 pro trigoniBentleius trigonis scripsit, quod requirit sane ratio grammatica ; eorum enimpluratiuum u. 356 quo referatur non habet, cum signa hoo uersu 352 commemoratanon trigoni sint sed zodiaci. sed illud elegantia praestare uidetur,sequente in proximi uersus exitu quadratis, ut excusetur neglegentia sermonis.per signa, in zodiaco, ut ii 307, 310, iii 87, 120, 128, 491 353 q^uhus, eorumquibus. III 493 sq. distribues primam uicem quo Phoebus in astro fulserit, idest ei astro in qxix) suh quarto quoqzte quid significet facilius sentitur quamqui id significare possit explicatur ; est autem fere ' cum quarto quoquesigno censeantur ' 354 ' linea, rj viroTeivova-a. templo, arcu suo ' Scaliger.templum fortasse totius caeli ambitum significat, ut ii 806 imum templisummumque cacumen, Cic. de r.p. vi 15 illum glohum, quem in hoc templomedium uides, quae terra dicitur, Varr. l.L. vii 7 quaqua intuiti erant oculi,a tuendo primum templum dictum ; quocirca caehim , . . dictum templum.eadem dubitatio oritur ad ii 668 355 illa, trigoni 356 propius terrasut I 315 proxima frigenlis Arctos uisus eorum (trigonorum, ut dixi ad 352)mutuus, hoc est linea superiore uersu conimemorata. Cens. de die nat. 88 sq. cum (sol) in quartum signum ptmenit et media duo sunt, uidet ^araTfrpdywvov, quoniam linea illa, qua iiisus pertendit, quartam partem orhisabscidit. cum in quinto autem est trihus interiacentihus mcdiis, /card Tpiyuvovaspicit ; nam tertiam signiferi partem iiisus ille mttitur. quae duaeuisiones TeTpdyuvoi et rpiyuvoL etc. Sext. emp. Trp6

'ASTRONOMICON II 37mutua nec magno consensu foedera seruant,360 inuita angusto quod linea flectitur orbe.nam, cum praeteriens formatur singula limessidera et altemo deuertitur angulus astrosexque per anfractus curuatur uirgula in orbem,a Tauro uenit in Cancrum, tum Virgine tacta365 Scorpion ingreditur, tum te, Capricorne, rigentemet geminos a te Pisces auersaque Taurisidera contingens finit, qua coeperat, orbem.alterius ductus locus est per transita signautque ea praetereas, quae sunt mihi, singula, dicta,at dubia Bentleius. deuia adiectiuum sensus, gue coniunctionem oratiorespuit. Porph. isag. p. 186 6 e^dyuvoff ffxVfJ-o-TKT/jLoa dSpaveffTepoa, C.C.A.G.I p. 156 28 ai e^dyuvoL 5opv(popiai dveiiJ.evuff ivepyovffiv, Ceus. de die nat. 8 4(conspectus) ualidiorea alii, injirmiores alii habentur, 6 (sol) cuin in tertio estsigno, hoc est Jino medio intei-posito, tunc priinuin illum locum xinde profectusest uidere dicitur, sed ualde obliquo et inualido lumine, 13 quia languido iamradio infirmum lumen KaTo. e^dyuvov mittatur, schol. Germ. Breys. p. 199 5et p. 223 12 cetera dissident uel leuiter aspiciunt, ut tertium quodque, qtioddicitur hexagonon 360 parce que ' la ligne qui decrit Thexagone se pretecomme malgre elle k se courber, apres n'avoir soutendu qu'un petit arcPingraeus. inuita flectitur quae angulos facit obtusos 361 praeteriens *,praedales LM, per tales GL-, ut uideatur olim fuisse praetales formatur{nam cum formatur talis per siugvla limes) Ellisius noct. Man. p. 46,formantur libri, ut mox 363 curuantur pro curuatur, 371 uagantur pro uagaturplerique. non singula formantur sidera sed singulis praeteritis sideribuslinea hexagoni : ii 369 utque ea praetereas quae sunt mihi singula dicta,376 singula circuitu quae tantum transeat astra. hoc dici debere sensitBentleius, sed coniectura eius Pingraeo et Becherto probata pertransit formatusuerbum habet nec sensu aptum nec Plinii auctoritate satis commendatum.ceterorum conata melius omittuntur 362 deuertitur, hospitio accipitur363 curuatur GL'-, curuantur LM. idem est quod u. 360 flectitur in orbem,ut fine principium tangat : iterum 367 orhem de hexagoni circuitu, qui 370circulus appellatur 365 tum Bentleius, quod post -tur excidisse putandumest, quo libri, dein anonymus saec. xvi in Ellisii noct. Man. p. 212, rectasententia, synizesi non Maniliana. ad quo Huetius a praepositionem uel ex364 uel ex 366 audiri uult : paulo minus insane tacto ex tacta repetissetrlgentem GL, regentem M ut i 314, ac uulgaris is error est, ne quis indeconiciat quo te, Capricome, relicto, obstante etiam ii 553 et te, Capricome,rigentem 366 a ^e ut i 626 tuis ab astris auersaque tauri Huetius,aduersaque tauro libri. Taurum a tergo contingit linea a Piscibus ueniens.aduersa Tauro sunt omnia zodiaci sidera praeter Geminos et Cancrum368 post 369 coUocat G 368 alterius M, alternis GL est anouymusEU. noct. Man.p. 212 et Scaliger, et libri 369 titque, et ita comparatus ut.ordo est utque ea, quae mihi dicta siue commemorata suJit (Taurum CancrumVirginem Scorpium Capricornum Pisces), singula praetereas : uide ii 814 et

Homa38 M. MANILII370 flexibus et totidem similis sit circulus illi.374 tertia conuexo conduntur signa recessu ;371 transuersos igitur fugiunt suVjeuntia uisus,quod nimis inclinata mcen^ limisque uidenturuicinoque latent :ex recto certior ictus.375 et, quia succedit conuexo linea caelosingula circuitu quae tantum transeat astra,uis eius procul est altoque uagatur Olympoet tenuis uires ex longo mittit in orbem.sed tamen est illis foedus sub lege propinqua,quae ad i 58 collegi 370 sit L-, it G, in LM, Jit cod. Monac. et editoresplerique ante lacobum, qui ueram scripturam, quam omnium codicum'esse mentitus est, reduxit et recte enarrauit, alter ductus est persigna transita, et ita, ut signa dicta praetereas et circulus sit illi similis'illi Fayus, illis libri 374, quem Bentleius deleuit, Scaliger autemed. 1 ante 358 reiecerat, ante 371 collocaui, ubi requiritur subiectumsententiae ; neque enim sola sex transita signa transuersos fiLgiunt suheuntiauisus tertia, singulis interiectis dirempta conuexo Bonincontrius,conuerso GL, cuuerso M, connecso Scaliger. conuerso probauit Stoeberus,reuocauit Bechertus, Breiterus etiam interpretatus est, ut conuerso recessuesset ' durch das Zuriicktreten des Bogens' 371 subeuntia participio cumdeesset, ad quod recte referri posset, substantiuum, necessario pro subiectosententiae accipiendum erat ; itaque Fayus ' quae post priora sequuntur ' essedixit, quasi haec magis uisus fugiant quam cjuae antecedunt ; cuius leuitatisexsors Bentleius sexangula substituit. sed lacobus participium, etsi quoreferendum esset quaerere neglexit, recte tamen sic accepit, ' fugiunt uisus,quia transuersos subeunt.' signa hexagona subeunt illa quidem inter se conspectus(neque enim his, ut u. 386 cohaerentibus, mutuus ademptus est uisus),sed, quos non plane effugiunt, fuginnt quodam modo, cum transuersi sint ueccertum ictum habeant 372 nimis GL", nemis LM inclinata iacent *,inclinata cue M, inclinat ac ne L^, inclinat anne GL, inclinant aciem Regiomontanus,inclinata acie Breiterus, qui studiis ab auno 1854 usque ad 1908productis Manilii artem metricam non assecutus est. haud minus uitiosaselisiones intulerunt Thomasius i 798, Postgatius iv 173 et 602, Ellisius ii 45limis Ter. eun. 601 373 uicino, alteri hexagoni signo proxime posito.latere cum datiuo habetur etiam iii 582 lateat . . . quaerentihus : utruuiquelocum neglexit C. F. G. Muellerus in syntaxi noni. et acc. p. 127, cum perperamadferret Lucr. iii 280, ubi tihi datiuus est quem uocant ethicus.simillimum est Sil. xii 614 sq. hostiqtie propinquo latet\375 quia M,que L, quae GL" connexo cod. Flor. ,quod pro propinqno accipiebatur ; sedpropinquitatem satis significat succedit 377 uis GLM, uisus cod. Venetus,unde uisus eis Bentleius coUato 356, fortasse uere ;quamquam ids lures mittit,quod illi displicebat, non maiorem neglegentiam habet quam Lucr. vi 319 sq.uis friqida uenti . . . ea quae tanta ui nt.issa superne est, Man. i 844-6 ignis. . . lampadas . . . ramosos fimdit in it/nes. frustra autem Pingraeus uagaturet mitlit non ad uix sed ad linea referri uult procnl a nobis uagaturcod. Flor., uagantur GL-'M, uaganter L 379 foedus auonymus Ell. noct.

acsentiriASTRONOMICON II 39380 quod non diuersum genus est coeuntibus astris,mascula sed maribus respondent, cetera sexusfeminei secum iunsfunt commercia mundi.sic, quamquam alternis, par est natura figuris,et cognata iacent generis sub legibus astra.385 iam uero nulla est haerentibus addita signisgratia ; nam consensus hebet, quia uisus ademptus.in seducta ferunt animos, quae cernere possunt.sunt etiam aduersi generis conexa per orbemmascula femineis semperque obsessa uicissim.390 [disparibus non ulla datur concordia signis.]Man. p. 212 et Scaliger, foebus M, ptiebus GL. similiter erratum est 401 et577 propmqua lex dicitur quae rectius propinquitatis diceretur, ut 384generis sub lerjibus 380 est om. G coeuntibus Ellisius noct. Man. p. 47,quod euntibus libri, est ijenus alternantUms Bentleius. Lucr. iv 641 qiiodturnicibus quadratus pro coturnicibus, Verg. Aen. iv 116 quod Jieri Med. etGud. pro confieri, Luc. v 691 quod mittere ZPU pro committere, Auian. fab. 30 8quod geminata multi et antiqui codd. pro congemlnata, Alan. ii 197 quod iunctaLM pro couiuncta ; contra iii 314 coaequali codd. recc. et edd. uett. pro quodaequali. coeuntihus, hoc schemate coniunctis, ii 676 sq. astra trigona ut . . .ipsa . . . coeunt . . . sic nos coniungunt genus, sexus : uide ii 151-4, undeiutellegitur feminea esse astra hexagoni uii. 364-7 descripti, mascula alterius382 secum iungunt auonymus Ell. noct. Man. p. 212 et Bentleius, se conlunguntlibri. secum, cum femineis 383 quamquam Bentleius, quicquamlibri, quod qui barbare dici ignorarent nec tamen poetam Latinum edereuererentur nostra aetas uidit duos, Bechertum et Breiterum. quamquam utII 84 sq. quae, quamquam longo, cogit, summota recessu, tamen\altemis cod. Bodleianus, alterius 6LM par est anonymus Ell. noct. Man.p. 212, qui ut Scaligero Bentleioque non nullas, ita mihi hanc emendationempraeripuit, paret libri, quo uerbo nihil lingi potest peruersius ; natura enimtantum abest ut alternis figuris pareat, ut illius schematis incommodis resistatet, sicut in oppositis signis u. 416, locum uincat. dispar signorum naturacommemoratur u. 166. hexagoni signa, quamuis alterna, quod obest, tamen,quod prodest, parem habent naturam : sic 410 sq. opposita, quamquayn adiiersisfidgent contraria sigiiis, \natura tamen interdum sociata feruntur, 669 sq.quadrata parem referunt . . . sortem ueluti cognata manent|385-389 uicina inter se signa mutuis aifectibus carent, nam plures proximantiasihimet zodia inuicem se uidere omnino negauerunt ait Censorinus de dienat. 8 6, quamquam ipse minus adseueranter loquitur, sol cum in proxiimunsignum transcendit, locum ilhim conceptionis aut imbecillo uidet conspectu autetiam nec conspicit 385 haerentibiis inter se, confinibus, ut iii 466, iv 356,860 pro proximis 386 hebet Scaliger, babet libri ademptus GL-, adeptus387 in seducta Bullialdo praemonstrante Huetius, inseducta GM, inseLMducta L seducta, remota 389 obsessa, duobus alterius sexus signismedia interposita 390 ulla 6L-, nulla LM. hunc uersum, extra contextumorationis positum et immani mendacio insignem, deleui. nam dis-

inque«0 M. MANILIIsexta quoque in nullas nunierantur comnioda uires,uirgula per totuni quod par non ducitur orbenised duo siorna ferit niediis submota quaternis,tertius absumpto ductus non sufficit orbe.395 at, quae diuersis e partibus astra refulcrentper medium aduerso mundum pendentia uultuet toto diuisa manent contraria caeloseptima quaeque, loco quamuis submota feruntur,ex longo tamen illa ualent uiresque ministrant400 uel bello uel pace suas, ut tempora poscunt,nunc foedus stellis, nunc et dictantibus iras.parihun adiectiuo non potest non siguiticari sexus diuersitas, de qua in uersibus388 sq. sermo fuit : atqui siguis sexu diaparibus quadrata fortnantur, bisautem natnra dedit conimuni foedera h

:,ASTRONOMICON II 41quod si forte libet, quae sunt contraria, signaper titulos celebrare suos sedesque, mementosolstitium brumae, Capricornum opponere Cancro,405 Lanigerum Librae (par nox in utroque diesque est),Piscibus Erigonen, iuuenique urnaeque Leonem;Scorpios e summo cum fulget, Taurus in imo est,et cadit Arquitenens Geminis orientibus orbi.[obseruant inter sese contraria cursus.]4l

adtiersisactiitdiue.rsiterraetaeslatis;:42 M. MANILIImascula se paribus uel sic, diuersa suorumrespondent generi. Pisces et Virginis artus415 aduersi uolitant, sed amant communia iura,et uincit natura locum ; sed uincitur ipsatemporibus, Cancerque tibi, Capricorne, repugnatfemina femineo, quia brumae dissidet aestas.hinc rigor et glacies niuibusque albentia rura,420 hinc sitis et sudor nudusque in collibus orbis,aestiuosque dies aequat nox frigida brumae.uidentur pro certis quibusdam signis, nec recto uocabuli usu nec sententiacomnioda, cum duo tantum signa commemorentur c[uibas mutua non surgatconcordia, Cancer et Capricornus 413 mascula M et sub ras. L, mascuaL ex corr., miscua GL- se . . . sic* distinctione mutata, si . . . si libri,'qiiod . . . quod Bentleius : quid liic uolunt si, si"! certe in contrariis etex diametro oppositis numquam non respondent mascula maribus, femineafeminis.' si pro .se scriptum est u. 486, pro sic u. 93 est in fine uersusdeleuit Scaliger, quod saepe librarii addiderunt, uelut i 170, v 197, 430par cum ablatiuo semel Sallustius, Ouidius bis coniunxit. tiel sic estquamquam aduersis fulgent contraria siqnis. mascula masculis, diuersa siuefeminea generi suorum, hoc est femineorum, respondent, crvcrxvf^^^-Ti-iovTaiuide II 151 sq. mascida se.v sunt, totidem geueris, 381 mascula sed\maribus respondent 414 artus *, astra libri, astrum Regiomontanus.Virginis astrtim singulari numero Manilius posuit ii 281, 548, 56S, sicutTauri li 281, 625, Capricorni ii 498, iv 323, Lanigeri iii 290, GeminorumIII 569, astra pari condicione uusquam. sed hac sublata ofifensione superessein masculino adtiersi adiectiui genere soloecismum animaduertit Beutleius,qui scripsit duplici mutatione Pisces sic (praestat fortasse uel tU, hoc estuelut, exempli gratia, uel quod iv 869 certa emendatione restitutum est en)Virginis astro tiolitant. Virginis artus pro Virgine, ut ipse Manilius\Lycaoniae . . . membra ptiellae pro Callistone, Auienus posuit Arat. 276,Virgineos artus 1127, idem 1217 artus Anguitenentis pro Ophiucho ; hexametriclausula uirginis artus semel apud Catullum, bis in Ciris carmine habeturmolles Sagittarii artus Mauilius commemorauit ii 189, nudos Aquarii iv 797416 tiattira, sexus communis ; loctim, situm contrarium 420 in collibus,quod ad locutionem attinet, aliquo modo defendi posse uidetur collatoLucani fragmento de Phaethontis incendio quod seruauit scholiastes ad Stat.Theb. VI 322, totis iti montibus ardens\ ; sententia auteni prorsus rectaest, cum colles sicci esse soleant et graminibus aresceutibus magis nudenturquam ualles campique irrigui. Bentlei mutatio in solibus, cum neque omninonecessaria sit neque per se aut bona aut probabilis, Becherto et Breiteroadridet, qui non omnes Bentlei coniecturas spernunt, sed ueras et ingeniosas.multo melius scriberetur, quod illis niuibtis albentia rtira responderet,ntidusque coloribtcs orbis : ita Tib. i 4 29 quam cito ptirpureos deperdit terraco/ores uere iu aestatem transeunte, Germ. phaen. 152 tristissima tellus menselulio, Sen. Phaed. 764-7 non sic prata nouo uere decentia\calidaedespoliat tiapor, so/stitio ctim medius dies noctes breuibus jwaecipitant\ \rotis 421 aestiuos . . . aequat cod. Flor. , aestiuo . . . aequant GLM

uoluitur,noctesLanigerumASTRONOMICON II 43sic bellum natura gerit, discordat et annus,ne mirere in ea pugnantia sidera parte.at non Lanigeri signum Libraeque repugnant425 in totum, quia uer autumno tempore difFert(fructibus hoc implet maturis, floribus illud)sed ratione parist, aequatis nocte diebus,temporaque efficiunt simili concordia textupermixtosque dies, mediis hiemem inter et aestum430 articulis unum seruantia utruraque teporem.422 natura rerum, non, ut u. 416, signorum genus annus Scaliger,annum libri 423 ne LM, nec G : uide quae ad i 557 et ad ii 201 adnotauimirere GL-, minrere ut uidetur M, miserere L ea partt, eis zodiacianniue partibus 424 repugnant Bentleius, repugnat libri ; contrario erroreM repugnant u. 417 pro singulari. non utrumque signum repugnare dicitur,quod quid sit aegre quis intellegat, sed sibi repugnare siguorum par ;quareplurali opus est 425-430 hic ante omnia tenendum est, quod non lacobostantum et Breiteros sed etiam Bentleium fefellit, in his sex uersibus de uereet autumno, non de Ariete Libraque sermonem esse, quae duo signa cuminter se non in totum repugnare dicta sint u. 424, eius rei causa nuncexponitur ; uersu demum 431 ad sidera oratio redit iterumque mutuus eorumcommemoratur afifectus : prorsus itidem ut uu. 417-22 primum Cancer Capricornorepugnare dicitur, deinde causa repugnantiae a bruma et solstitiorepetitur, tum sequitur ne mirere . . . pugnantia sidera 425 autumnodatiuum esse et substantiuum dixi ad ii 269. uer et autumnus tempore illaquidem differuut sed pari sunt ratione. iv 338 sqq. Libra . . . pariter . . .regentem atque dies diuerso in tempore sermn sequitur\ \426 parenthesi inclusit Bechertus fructibus GL", fluctibus LM hoctempus, illud tempus : siue causa idouea hic, id est autumnus, codd. Vossianiet Florentinus, ut illud ad uer referatur 427 pari est GL, parest Mequatis Vrb. 667, xquatis M, aequalis GL, aequali Kegiomontanus usitatioreuerborum structura 428 efficiunt uer et autumnus, ut supra monui ; nonenim Arietis Libraeque conseusus elRcit ut anni tempestates similes sint,sed ipse earum similitudine efficitur 429 per^nixtos dies contra Bentleiofifensionem tuetur Pingraeus collato i 579 ueris et autumni ctirrens pertempora mixta : adde Lucr. vi 371 sq. calor extremus primo cum frigoremixtus autumni quod fertur noiyiine tempus, Stob. ecl. i p. 262IChrysippi sententiam ^ap ^rovcr icpav K€Kpo.fj.iv7]v iK xet/^tDvocr a.Tro\riyovTo(T Kaldipova dpxofJ.evov . . . fieriTrupov oe Cbpav erovcr rrjv ixera depoa p.ev irpo xeip-i^voa' 8iKeKpa/j.evrjv 430 unum Bentleius, uno libri utrumque teporem *,utrimque tenorem iam Bentleius, tempore utrumque libri. unius m litteraetranspositio, qua item in scholiis Bernensibus Lucani viii 365 temporescriptum est pro teporem, fecit ut et uerborum ordo et casus adiectiuimutandus esset. de rariore hac in quarto pede elisione uide ii 184 sentitquia uter^iue calorem, 704, iv 466, 474 septima inutilis aestu. utrumqiienominatiuo casu, et uer et autumnus (similiter Lucr. vi 499 sq. titrumque\et nuhes et aquarn), cum participii plurali coniunctum est ut Hor. serm. i 528 sq. missi magnis de rebus uterque \legati. recte fortasse sed sine causa

Catoniana,aritumni,interutrasqueextremum44 M. MANILIIquo minus infesto decertent sidera bello.talis erit ratio diuersis addita signis.his animaduersis rebus quae proxima cura ?noscere tutelas adiectaque numina signis435 et quae cuique deo rerum natura dicauit,Scaliger utrimque coniecit ; inulto peius lacobus, errore iam ante notatoefficiunt et semanlia ad Arietem Libramque referens, iitrumque uult esse ' etaestum et hiemeni,' quoniodo aut aestus ucre iiut hiemps autumno Hemaripossit non explicat. immo uer et autumnus, mediis inter hiemem aestumquearticulis (ii 657, iv 325) siue nodis anni posita, unum ambo eundemqueteporem seruant : uide iil 664 sq. teporf Coium. ii 10 2 teporem\aiUumni, antli. Lat. 1'ies. 568 3 anfumno dat hiem^js mixtum uicina teporein,rjerm. frag. iv 98 sq. Chelae dnm frhjorc primo autumni supercnt|ijlaciante teporem (ita scripsi in Chissical Review 1900 p. 37 pro terrore),CatuU. 46 1 iam uer eyefidos refert fepores, Ouid. fast. i 664 tepido uere,V 602 tepidi tempora tieris, art. iii 185 uere tejienti. adde Lucr. Il 517 sq.amhit enim calor ac frigus, mediique tepores iarent expli^ntes|ordine summam 431 infesto decertent G et man. rec. in L, infestos decernentLM. quo mimis decerleul sidera, ut eam ob rem Aries et Libra minusdecertent : i 474 sq. q^io clara ma^jis possis cognoscere sixpia,\non uariosohitus noriint. diuersos lacobi et Breiteri errores omitto 432, quempropter dinersis, quod eadem ui uii. 395 et 521 positum esse oblitus erat,deleuit Bentleius, ita additus est ut v 250 et 537, cum quibus etiam intempore uerbi con;^ruit. erit, hoc est inuenietur, sic ponitur etiam ii 550,810, 867, 870, alibi 433-452 de his uersibus uere Scaliger ' haec nihilirpocr TT}^ otKfiuiaiv ^wdiwv,' idem de 453-465 non magis haec ' Trpb

;;;ASTRONOMICON II 45cum diuina dedit magnis uirtutibus oracondidit et uarias sacro sub nomine uires,pondus uti rebus persona imponere posset.Lanigerum Pallas, Taurum Cytherea tuetur,440 formosos Phoebus Geminos ; Cyllenie, Cancrum,luppiter, et cum matre deum regis ipse Leonemspicifera est Virgo Cereris fabricataque LibraVulcani ;pugnax Mauorti Scorpios haeretuolucres lefjit mihi grandior aeuo,\quaeque iwcet serpens, quae iiiuat herba,Macer, ubi libri minus boni necet et iuuet 436-438 Prodicus Ceus apudSext. emp. Trpbs v oi TraXaiotdfovff ev6fj.L(rav, Cicero n.d. ii 60 sq. ex Stoicorum sententia disputans quidquid. . . magnam utilitatem generi adftrret humano, id non sine diuina honitate ergahomines Jieri arhitrabantur (Graeciae sapientissimi et maiores nostri). itaquetum illud, quod erat a deo nat^im, nomine ip-wis dei nuncupahant, %it cumfrugesCererem appellamus, uinum autem Liberum . . . ; tum autem res ipsa, in quauis est maior aliqua, sic appellatiir, ut ea ipsn nominetur deus, ut Fides, utMens . . . uides Virtutis templnm, uides Honoris . . . qiiid Opis? quid Salutis?quid Concordiae, Lihe.rtatis, Victoriae ? qnarum omnium ixrum quia uis eratianta, ut sine dfo 7-egi non posset, ipsa res deornm nomen ohthmit. haec, quaeBalbus apud Ciceronem homiues, Manilius rerum naturam coustituisse dicitnum praeterea quisquam, nescio. deinn genitorem uirtuttim ipsamque uirtutemuocat Appuleius de mundoSl 438 posset cum Bonincontrio Tappertzius deconiunctionum usu apud Man. 1892 p. 76, possit libri, quod cum seruent omnes,nemo defendit. ideni error ii 115, 121, 479, iv 38, 627, contrarius iv 918439-447 Lanigerum Pallas textrix, Taurum suae potentiae monumentumCytherea tuetur, formosos Phoehus Geminos formosior ipse, Cyllenius Cancrumtestudine sua, cuius u. 199 mentio facta est, curuae lyrae parenti commendatum,luppiter deorum rex ferarum rejjem Leonem regit, spiciferaest Virgo Cereris deae spiciferae fahricataque Lihra Vulcani fabri, pugnaxMauorti bellatori Scorpios haerct, Sagittarium Diana uenatrix, Capricornumgelu contractum Vestafouet, ignis dea et foci, Aquarius Leoni louis tutelae eregione oppositus lunonis astrum est agnoscitque suos Neptunus Pisces. sicmarium feminarumque ex aduerso positorum paria fiunt : luppiter cum lunone,Apollo cum Diana, Mats cum Venere, Neptuuus non ut Liu. xxii 10 9 cumMinerua sed cum Cerere sorore, Vulcanus non cum Vesta sed cum Palladeopifice, Mercurius non cum Cerere sed nescio qiia ratione cum Vesta compositus439 Seru. ad Aeu. xi 259 Mineruae Aries esse dinoscitur 441 reglsGLM, regit L'^. ordo, quem obscuriorem reddunt omissa pronnmina et coniunctiopost suum locum reiecLa, hic est : tu, Cyllenie, Cancrum et tu, luppiter,Leonem regis. alterum uocatiui incommodo loco positi exemplum habetIV 605 usque canes ad, Scylla, tuos. ceterum uerba cum matre deum noncommunem cum loue tutelam Leonis signi caelestis Cybelen gerere significantsed id animal Idaeae matris famulum esse (iv 760) ; neque enim huc pertinentquae Seruius ad Aen. xii 118 tradit de matre deum certam caeli partem nonhabeute sed in omnibus zonis potestatem cum onmibus deis communem, quodquale sit intellegitur ex Mart. Cap. i 42-61 443 mauorti cod. Cusanus,

artis;;'46 M. MANILIIuenantem Diana uirum, sed partis equinae,445 atque angusta fouet Capricorni sidera Vestae louis aduerso lunonis Aquarius astrum estagnoscitque suos Neptunus in aethere Pisces.hinc quoque magna tibi uenient momenta futuri,cum ratio tua per stellas et sidera curret450 argumenta petens omni de parte uiasqueartis, ut ingenio diuina potentia surgatexaequentque fidem caelo mortalia corda.mauortia GLM 444 uirum quidem, sed qui altera parte ' sui equus sit'Scaliger 445 angusta GL, augusta M : i 271 angusto (iterum augunto M)Capriconms sidere jlexus. iv 243 Vesta tuos, Capricorne, fouet penetraJibuJiignes 446 e Scaliger, et libri, qiio retento Cartaultius in Revue Critiquean. 1892 fasc. 28 p. 27 fortasse non minus probabiliter astrum in astro mutauit,ut louis aduerso astro esset astrum louis (Leonem) aduersum hahens. exaduerso cum genetiiio semel Vitruuius, saepius Plinius posuit. librorumscripturam seruarunt lacobus et Breiterus, seruasset Scaliger, si didicissetaduerso duplici modo explicari posse, ut aut animo hostili significaret aut idemualeret quod ex aduerso 447 aethere Columna Euuii sui p. 265, aequorelibri, quod Stoeberus se digna iuterpretatione defendit, 'Xeptunus, in aequoreexistens, aguoscit pisces aethereos suos.' haec duo nomina passim inter semutantur, uelut Verg. buc. i 59, Ouid. met. iv G23, fast. i 457, ii 458, iii 416,Sen. H. f. 928.'quamuis in caelo sunt, tamen ut suos dominus agnoscitBentleius : uide anth. Lat. Eies. 619 G geminique S2(b aethere Pisces 448 futuriGM, futura L. Liu. iii 12 6 iuvenem egregium . . . ma.vimum rnomtntimi rerum449 per F. lunius, fer L, fers M, fert GL- curret LM, curat GL- 450 petensanonymus EII. noct. Man. p. 213 et F. lunius, petes libri oratione minuscommoda, cum sic post u. 448 requiratur uelut namque. neque tam omni departe argumenta petitum iri dicendum erat quam, cum omui de parte peterentur,ex hac quoque tutelarum doctrina magna futuri uentura monienta 451 diuinaBonincontrius, diuisa libri, ' hoc est attributa ' inquit Bechertus, contra lacobus'id est artis ingenio descripta potentia,' quorum neutrum aut illo uocabulosignificari aut, si significaretur, hoc loco ferri potuit. petentur omni de parteargumenta et artis uiae siue /x^doooi (iii 45 certas det in arte uias), ut ingeniotuo humauo (dat. ) diuina surgat (exsistat, ut ii 412) potentia exaequentqiiefidem caelo mortalia corda, id est non minus ueracia euadant quam caelumipsum. apparet perperam Bentleium, cum Ouid. met. viii 159 ingenio fahraecdehtrrimus artis legisset, mutata uerborum distinctione scripsi^se omni departe uiaque, ut ingenio etc. 452 exaequentque GL-, exen quen LM|453-465 partes corporis humani singulis signis attributae. eadem feretraduntur Paul. Alex. A 3—B et B 3, Sext. emp. irpba- aarp. 21 sq.,Heph. Theb. i 1 pp. 47-65, Vett. Val. ii 36 pp. 109-11, C.C.A.G. v iii pp.128 sq., VI p. 83, cod. Par. 2426 iu Maassii anal. Eratosth. p. 141, Firm.II 24, nisi quod Sextus clunes Virgini, Librae ilia, Hephaestio latera cumpectore Cancro, Leoni cor, Firmicus cor Cancro, pectus Leoni tribuitconfusa et sibi repugnantia leguntur Porph. isag. p. 198 et C.C.A.G. vii

VirginisCappadoctimASTRONOMICON II 47accipe diuisas hominis per sidera partessingulaque in propriis parentia rnembra figuris,455 in quis praecipuas toto de corpore uiresexercent. Aries caput est ante omnia princepssortitus censusque sui pulcherrima collaTaurus, et in Geminis aequali bracchia sortescribuntur conexa umeris, pectusque locatum460 sub Cancro est, laterum regnum scapulaeque Leonis,Virginis in propriam descendunt ilia sortem,195-211. apud Manilium breuiore forma haec iterantur iv 701-9 453 sicper haec signa tota viemhra hominis diuiduntur Firmicus 454 propriis GL^,proprias LM. in deleuit Scaliger, que contra Manilii usum ui positionisproducens, ut Jigurae essent ' cliaracteres signorum iv (TxeSLoypa(piai.cr corporihumano uulgo appingi soliti,' 'Y^H ceteri, quemadmodum numerorum notaefigurae appellantur iv 208. paulo melius sub tigurarum nomine ipsa signaintellegerentur, ut iii 669 per totas . . . Jigicras, 676 in tropicis . . .figuris. librorum scriptura a Beutleio restituta quid significare possitquaerit Pingraeus, ceteri nou quaerunt. mihi necessario sic uerba accipiendauidentur, ' singula membra in suis quaeque corporibus parentia,' quosensu figura positum est iv 701 humana est signis discripta Jigura, v 555ipsa suae custos . . . figurae. sed hoc cum plane otiosum sit, parentiaautem suum requirat datiuum neque quicquam agat qui in ^^'''Oprias . . .figuras scribi uelit, adhuc teneo, quod anno 1903 proposui, singidaque in-^periisy propriis parentia memhra, ut jo^is ante ppis interciderit, figurisuersus explendi causa additum sit 455 praecipuas GL^, praecipua LM. inquibus membris sidera pn^aecqmas toto de corjyore uires exercent, hoc est niaioresquam in reliquis corporis humani membris. dico propter Fayum et Pingi aeum457 sortitus Scaliger, sortitur libri colla cod. Flor., collo GLMTaurus colla sortitus est census sui, ita ut ea in censu suo numeret : sicII 110 nec nostri munera census 458 Bentleio Geminis in Cej/nnos mutandumuidebatur ; sed nec plane simili ratione dicitur ii 268 quatluor in partesscrihuntur sidera terna, et in Geminis scrih^intur idem esse uidetur quodIV 705 bracchia S2cb Geminis censentur aequali sorte, duo inter duos partita460 concinnius esset uel latera scapulaeque uel laterum scapidarumqueregmim, barbare enim Fayus scapulae pro genetiuo accipit ;quare coniecilatera in regnum scapulaeque Leonis, in ptropriam discedxmt\ilia sortem (nam discedo et descendo multis locis confusa sunt, uelut iii 478,Verg. Aen. ix 20, 40, Luc. ii 392, iii 724, ix 419, Val. Fl. i 285, iv 645,Stat. Theb. vi 620, Calp. buc. vii 69, Nemes. buc. ii 89, II. Lat. 279), utdiscessione facta huc latera et scapulae in Leonis regnum, illuc in Virginissortem ilia uenire dicerentur, quod commendare uidebatur iv 706 te scapidae,Nemeaee, iiocanl teqiie ilia, Virgo. sed parem paene iuaequalitatem habentquae a poeta iv 759 sqq. scripta esse sane probabile est, Phrygia, Nemeaee,p)otiri . . . regnoque (regnique libri) /erocts Armeniaeque iugis|'461 descendunt. cur autem descendant magis quam ascendant? ' Bentleius.opinor, quia haec sors et haec pars corporis ante commemoratis inferiores

48 M. MANILIILibra regit clunes, et Seorpios inguine gaudet,Centauro femina accedunt, Capricomus utrisqueinperitat genibus, crurum fundentis Aquari465 arbitrium est, Piscesque pedum sibi iura reposcunt.quin etiam propriis inter se legibus astraconueniunt, ut certa gerant commercia rerum,inque uicem praestant uisus atque auribus liaerentaut odium foedusue gerunt, conuersaque quaedam470 in semet proprio ducuntur plena fauore.idcirco aduersis non numquam ent gratia signis,8unt 462 regit GL-, reget LM 463 femma etiam iv 708 464 imperitatBentleius, imperat (inp- M) et libri, ut durissime hoc uno uersu coniunctioquarto loco posita sit, quae tribns tantum ad tertium detruditur, i 619,II 941, IV 353. Ellisiua nocfc. Man. pp. 50 sq., ne Bentleio pareret, hanccausam commentus est, frequencatiua Manilium raro aut numqaam recipere,qui iinum uolitandi uerbum plus duodeciens recepit, praetorea agito, crepito,domito, fltiito, latito, minitor, alia nmlta ftmdentis participium quaeriturnum absolute poni possit, cui praeterqiiam duobus locis aut addituraccusatiuus, ii 24S et 525 fnvdejis et Aquarius undas, 492 iuuene7)i aetemasfundrntem Piscibus imdas, (_;ic. phaen. 272 ante pedes gelidnjn rinum fwidentisAquari, anth. Lat. Ries. 622 6 atque amnem fimdcns et Pisces, aut facileex proximis anditur, ii 505 sq. oculis sijvum fujulentis (id fundentis) Aquari|conspicere. superest praeter hunc uersum alter, sed corruptus, ii 232 parsquemarijia jdtejis fundejitis semper Aquari, ubi Bentleius umejitis iterumquehoc loco crjirjmtqjie imiejitis proposuit. leniore nmtatione scrihGTetwv fid

axvi^o.;:ASTRONOMICON II 49efc bellum soeiata gerunt ; alienaque sedeinter se generant coniunetos omne per aeuum,a triquetrisgiie orti pugnant fugiuntque uicissim475 quod deus, in leges mundum cum conderet omnem,adfectus quoque diuisit uariantibus astris,atque aliorum oculos, aliorum contulit aures,iunxit amicitias horum sub foedere certo,cernere ut inter se possent audireque quaedam,quam a poeta omitti potuit aduersis, rola KaTo. oidfjLeTpov non mimquam:ii 411 aduersa interdum sociata feruntur, 652 crebrius aduersisodium est 472 sociafa, paribus liueis coniuncta, trigona quadrata hexagonaaliena, aWoTpia siue daivSeTa, nuUius formae aequilateralis lineis sociataPaul. Alex. E diroaTpotpa ^rot dcrwSera, Heph. Theb. I 11 et Ptol. tetr. p. 10davvoeTa ical dTrriWoTpLooijJva, papyr. Oxj^rh. III 464 15 sq. twv 8i re (pavXuv|dWoTplwv 6vTuv Kpelcrcrov ^cpv to difia, Firm. II 23 1 auersa ab horoscopo etquodam modo aliena. significantur haerentia et sexta, ii 385-94 473generant G, gerant LM 474 a (uel in) triquetrisq. orti*, utrique trisorti M,utrique *«»sorti L, utrique sorti G. q litteram hausit o, quemadmodumGL in V 136 leuilms obnoxia exhibent pro leuibusque, in Lucr. v 342 omnes libriat oppida pro atqiie ; nam minus placet et, minus etiam at triquetris, coniunctioautem necessaria est. metro consuluerunt cod. Flor. et Bentleius alter et alteraut post utrique inserendo, sententiae non item, quam qualem esse uellentcum nec Scaliger nec Bentleius significarit, Fayus et Pingraeus utrique sortiiuterpretautur 'generis ac loci sorti,' Timpulsion et de leur nature et deleur position,' cum tamen generis siue naturae mentio nulla praecessit ; nam siquis, ej^uod in hac studiorum nostrorum condicione futurum suspicor, propriislegibus (u. 466) alteram illam sortem significari dixerit, ex eo quaerendum eritnum, quia propriis legibus astra conueniant, idcirco (471) illis ipsis legibusrepugnent. Pingraeus autem cum sic locum euarrat, que quelques ' autresenfin, resistant a rimpulsion et de leur nature et de leur position, s'evitentmutiiellement,' illa qutlqves autres de suo addere coactus est, cum in poetaeoratione, qualem eam exhibuit, non de aliis signis haec dicantur sed nimisabsurde de eisdem, quae proxime ante commemorata sunt, alienis sede. nunc,cum in archetypo fuisse appareat utrique (risorti, omnia plana fiunt. ut illisaduersis est gratia signis respondet bellum sociata gerunt, ita his alienagenerant coniunctos respondere debet uelut coniunctissima generant inimicos ;quae seutentia una addita littera, una mutata, eflScitur. omnium enimartissime cohaerent trigona, quibus, ut ait ii 352 sq., longe niaior uis est . . .quam . . . quadratis ceterisque ; uide etiam 673-80, Maneth. iii 361 sq.Tpiyuvot., . . , Tode irdp.irav dpicrTOv\TreXet : ac tamen eiusdem trigouisignis Virgine et Capricorno nati se mutuo oderunt ii 552 sq. et 561-3.trigona autem ut semel ii 282 iriangida ita hic semel triquetra Maniliusappellauit: sic quinquiens Plinius in libro secundo, Gellius ii 21 10 siuepotiusVarro trigona, id est triquetras fguras. pugnant fugiuntque uicissim, secumpugnant seseque inuicem fugiunt 477 aliorum, uelut Arietis et Librae,oculos, aliorum, uelut Cancri et Capricorni, au,res inter se contulit 479possent G, possint LM audireque Lucr. i 134 similiaque apiid eundem haudraro, uidereque Culic. 305, saepeque Tib. i 8 10, ialeque Prop. ii 14 26, qualiaD

tendis;60 M. MANILII480 diligerent alia et noxas bellumque mouerent,his etiam propriae foret indulgentia sortis,ut se diligerent semper sibique ipsa plaeerentsicut naturas hominum plerasque uidemusqui genus ex signis ducunt formantibus ortus.485 consilium ipse suum est Aries, ut principe dignum est,audit se Libramque uidet, frustratur amaudoTaurum ; Lanigero qui fraudem nectit et ultrafulgentis geminos audit per sidera Pisces,Vergilius et Ouidius uitarunt 480 dilirjerent inter se, quod ex superioreiiersu audiendum est. alia nominatiuus. peruerse haec distinxit Bentleius,adeo peruerse, ut ei adsensi sint lacobus Bechertus Breiterus 481 indulgerentsuae sorti, hoc est sibi 485-514 de hoc loco, antequam ad singulaaccedam, pauca milii in uniuersum sunt dicenda. in quo quae de signis seuidentibus et audientibus poeta tradit, ea et planissima sunt, nisi quod tribuslocis, 487 sq., 497 sq., 503, turbas intulit corrupta librorum memoria, et recteiam ab aliis intellecta. contra in eis quae de amantibus et fraudem nectentibuspraecipiuntur a uero aberrarunt et ceteri et ipse Bentleius. nam quodBentleius ad u. 503 et in schematis Fayus et lacobus odium commemorantsignorum, signa se odio habentia Maniiius uersu demuni 541 enumerareincipit, hia autem uerbis, 487 Lanigero qui fraiidem neciit, 496 Cancricaptatur Aquarius astu, 500 Sagitti/ero conatur nectere fraudem, 519 illisinsidias tendant (quibuscum comparari possunt Prop. ii 32 19 sq. insidias inme componis inanes, iners docto retia nota mihi), non odium significat\.sed, ut una uoce Francogallica comprehendam quod homini Romano pluribusdicendum erat, coquetterie. etenim odium et hostilis animus non ei, qui liocloco commemoratur, amori siue ^pun, sed amicitiae siue

ASTROXOMICON II 51Virgine mens capitur uisa. sic uexerat ante490 Europam dorso retinentem cornua laeuaindutusque loui. Geminorum ducitur aurisatque libri. 'audit Pisces sane, uidet Virgiuem. nam non potest eundemaudire et uidere. profecto nesciebat Manilius, quid scribebat, et potius ipseneque audiebat neque uidebat se ' Scaliger, sicut sescenta alia poetae exprobrauitquorum culpani meliores codices postea prolati in librarios transtulerunt.prudentius igitur Huetius ' Taurus audit Pisces, Virginem uidet ;quodignorasse Manilium uel non animaduertisse haudquaquam sane credibile est.locum potius uitiatum censuerim. quid si legamus et nltra fulgens hauduidet ast audit per sidera Pisces ? ' at Bentleius 'sane Taurus uidet Virginem;noster uero hic maluit se poetam magis quam astrologum osteudere, et sciensprudens schema deseruit, ut Europam et louem induceret.' itane uero?Europam et louem qui inducere uellet, ei Tauri uisus una cum auditu adPisces derigendus erat, auertendus autem a Virgine? geminos cum propterpraecedens -gentis omissum (ut iv 573 ani)nus in GL jiost pri^nis) et in margrneadscriptum esset, errore in uersum 498, cuius numeros orationemque perturbat,inlatum esse conicio : gemini Pisces iv 273, 35S, 385, 490, 583 habentur, ii 162duos per sidera Pisces. ceterum ei quod est uidet aliquid praesidii exfidgentisparticipio peti posse non nego : illud pernego, Manilium hac tanta confusione seimplicasse inde credibile fieri, quod iv 359 sq. procliui errore quique cuiuisminus attendenti accidere potuerit Arietem et Taurum pro Capricorno etAquario nominarit 489 uisa sic *, sic quondam libri. uidet TaurusVirginem sicut u. 499 Virgo Taurum ; non amat, quod masculorum signorumproprium est, nedum feminam. haeserunt interpretes in rei errore et schematisderelictione : haerere debebant etiam in hac abundantia orationis, quondamante, quae duo aduerbia idem ualent.talia Plautus et Terentius frequentant,trin. 1141 neque eum anfe itsquam conspexi prius, eun. 246 olim isti fuit generiquondam quaestus, Augusteae aetatis poetam non decent, neque enim hucpertinet^3)-m.s anttquam {irpoTepov nplv) apud Vergilium Propertiumque positum.nimirum cum ui-sa inter iir et sic excidisset ad uersum explendum quondamuel ex IV 831 sic quondam merserat orhem uel ex l 325 qua quondam ceperatOrpheus adscitum est. uerba Virgine mens capitur iiisa, sicut 501 sq. Librauidendo Lanigerum complexa est, uidendi actionem significant per circuitum,neque his magis quam illis necessario inest amoris notio. subesse eam uiderinon negauerim, in quo poetae consilium agnosco loui Europaeque aditum incarmen patefacientis. quamquam etiam u. 508 Capricornum sese non uideretantum sed mirari significatur sic, mente per oculos capta 490 utra manuEuropa louis cornu tenuerit reticent, quibus de summa rei constat, Moschus ii126, Xonnus Dion. i 68, Statius Theb. viii 229, ix 335 sq. , Silius xiv 569, Ouidiusamor. i 3 24 ; hic tamen met. ii 874 et fast. v 607 dextram dicit : cum Maniliofaciunt Lucianus dial. marin. xv 2 ry Xaig. ixev dx^TO tou K^paToa- et Achilles Tatiusi 1 T^ Xaia Tou Kepwa- ixo/J-evri, item, sed cogente necessitate aliqua, qui consuitcentonem Vergilianum antli. Lat. Ries. 14 29 laeua taurmn cornu tenet. nequemagis inter pictores conuenit 491 in his xiexerat Exiropam cornua retinentemindutusque loui coniunctio ex abundanti addita ea copulat quae cum grammaticaforma paria non sint copulatione nou indigent, ut Verg. Aen. x 734obuitis aduersoque occurrit, vi 640 sq. largior hic ca77i2J0s aether et lumineuestit purpureo, Sall. lug. 5 4 cuius in Africa magnum atque late imperiumI

uirgineosque52 M. MANILIIad iuuenem aeternas fundentem Piscibus undasinque ipsos animus Pisces oculique Leonem.Cancer et aduerso Capricornus conditus astro495 in semet uertunt oculos, in mutua tenduntauribus, et Cancri captatur Aquarius astu.at Leo cum Geminis aciem coniungit et auremCentauro ferus et Capricorni diligit astrum.Erigone Taurum spectat sed Scorpion audit500 atque Sagittifero conatur nectere fraudem.Libra suos sequitur sensus solumque uidendoLanigerum atque animo complexa est Scorpion infra.ualuit. quod Bentleius addidit est nocet sententiae indutus, Ouid. met.II 850 induitur facitm tauri, Man. v 381 ipse dfium Cycnus conditgeminorum ioui L 493 animus Voss. 390, animum GLM, ut 422 annumpro annus 494 conditus Scaliger, conditur GL-, conditor LM 495uertunt G, uertitur LM, unde uertitur in semet L- oculos Bentleius,oculosque G, oculis LM in mutua G, in muta BI, immutaque L 496cancri M, cancer GL'captatur : sensus est Cancrum insidiari Aquario etfraudem illi nectere' Huetius. ita 519 captentur, Cic. acad. ii 94 quid enimad illum qui te captare uult, utrum tacentem irretiat te an loquentem?Liu. xxxii 33 11 insidiari et captare astu Bentleius, astro libri. multofacilius fieri potuit ut librarii astti pro astri habitum in ast7-o mutarent, obuersantefortasse u. 6G7 Aquarius astro, quam ut poeta, cum significantissimouocabulo uti posset, tris uersus 494 496 498 claudere mallet eadem circumlocutione.astus prope idem est quod 487 et 500 fraiLs : Stat. Acli. i 283 fraudesastumque, Sen. Tro. 613 7iu7ic aduoca astus, anime, nunc fraudes, 523 nectit . . .astus. captatur astu ut Auson. 177 3 (Peip. p. 41) nidlum insidiis captas,Ouid. met. xiii 193 sq. asttc \decipienda, Sil. vi 482 astu fallere, Verg. Aen.XI 704 uersare dolos . . . astu 498 centauro ferus *, centauro iam Scaliger,centaurus libri : excidit rofe ante rufe sequitur in libris geminos, quodunde mihi uenisse uideatur dixi ad 4SS ; tum et habent LM, quod metri causadelet L", omittit G. Centauro fjemino Bentleius, geminum Ellisius noct. Man.p. 51, in cuius uocis iteratione nullam artem possum agnoscere. ferus eademmente additum puto qua 511 nudus: sicut nudus Aquarius audit Geminos etipsos nudos (il 16.3, 184), sic Leonis auris cum Centauro coniungitur ea feritatequae ii 616 et 621 utrique signo communis esse dicitur. Q. Cic. ap. Auson.Peip. p. 107 (auth. Lat. Ries. 642, frag. poet. Eom. Baehr. p. 315) 6 Leo proflatferus ore calores ad Centauro auditur cum ex priore loco, ut 493 inq^ie ipsosanimus Pisces oculique (in) Leonem 501 suos sequitur sensjis, quid ipsaseutiat uelitque animum attendit et adsequi studet, quod inter nos faceresolemus audiendo : audit igitur sese 502 infra om. G in fine uersus longioris.iiifra se locatum, inferiorem, magis australem, ut iv 778-80 post Libram commemoratamsequitur inferius . . . sidus . . . Scorpius: eadem ratione mox ii510 summi . . . Cancri, 512 suhlimem . . . Cancrum. simillimus est etiam inaduerbii pro adiectiuo positi usu Auieni locus Arat. 962 sqq. Eriyone tepidumsese summittit in austrum\pudens zonae super iniddet artus.

hmnanacaptatriisccrailleASTRONOMICON II 53uidet Pisces, audit quae proxima Librae.nec non Arquitenens magno parere Leoni505 auribus atque oculis sinum fundentis Aquariconspicere adsueuit solamque ex omnibus astrisdiligit Erigonen. contra Capricornus in ipsumconuertit uisus (quid enim mirabitur illemaius, in Augusti felix cum fulserit ortum ?)510 auribus et summi captat fastigia Cancri.at nudus Geminis intendit Aquarius auremsublimemque colit Cancrum spectatque reductatela Sagittiferi. Pisces ad Scorpion acremderexere aciem cupiuntque adtendere Taurum.515 has natura uices tribuit, cum sidera fixit.hoc est (nam uerba tradita editores corruperunt nec recte interpretatus estuir alioqui prudens et acutus Winterfeldus de Auieni metaphr. p. 30) circuloaestiuo supra se posito, sed Leo, sed CoMcer horealis tramite caeli (hoc esteodem illo circulo) p7'ofendunt 603|quae proxima librae BuUiakiusin Scaligeri ed. 3, que per omnia liteam libri, quod et niendacium habet, auditenim Scorpius Virginem, et in illis p^r omnia inanem uerborum sonum ;quaecum recte atque ut aliquid sententiae conferant ponantur in ii 724 tioluitque peromnia quaeri, iii 65 sanxitque per ovmia summam, 68 sq. qrticiunque per omniacasus in uita poterant contingere, iv 671 diuesqxie jnr omnia tellus,IV 65 sq. unumque per omnia uerbum . . . portans, 473 agiUsque per omnia seruos(item I 213 perqtie omnia parest, iv \QQ p>erque omnia seruit ; adde ex scriptorehuius locutionis non minus amanti, Velleio, ii 33 1, 35 2, 40 2, 69 6, 79 1, 91 3,100 3, 125 5, 127 1, 1305), hoc loco nnlla cum ui adiecta uersum tantum explent.proxima cum in^ omnia mutatum esset, consectarium erat ut sequentis uociscasus ad a^idit accommodaretur. quamquam in emendata scriptura datiuus nonLatinitatis causa (uide i 315 proxima frigentis Arctos) sed perspicuitatis reponenduserat, cui etiam sic consuli potest ut scribatur quae j^roxima Lihram{esty. oditque ^jer omnia libi-am Bentleius prauissime, Scorpio auditum eripiens,odium tribuens non falsum ille quidem sed alio et suo loco, uersibus 554-6,commemorandum 504 parere auribus, inraKoveiv, quod quid sit dixi ad u. 468,simulque cur Arquitenens oboedire, Leo Trpocrrdcrcreic siue KeXeveiv putetur, utLudw. Maxim. p. 106 18 Aeiov k€\€V€l lo^oTrj, TofirTjj- vw€Ik€i Movti 505 ordoest conspicere sinum Aquari id fundentis 509 Germ. phaen. 558, Suet.Aug. 94 510 auribus captat ut CatuU. 61 54 sq. te, Hymen, timens cupidanouos aure maritus, Verg. Aen. iii 514 auribus aera captat, longe alioIsensu ac uu. 496 et 519 captare dicitur summi fastigia Cancri, Cancrumin summo fastigio positum zodiaci ; hunc enim tenet a summo Cancer, Capricornusab imo, i 672 511 nudus quo consilio ponatur dixi ad 498. uideIV 797 luuenis (hoc est Aquarius) nudos formatus mollior artus aurem GL",aurum LM 513 acrem masculini generis esse persuadent ii 544 Scorpiusacer, 236, 213 (nam v 697 omitto), quamuis Valerius Flaccus acrem intendens|aciem dixerit iii 571 sq. 515 uices, adfectus ultro citroque motos fixit

;54 M. :\L4NILIIhis orti sirailes referunt per mutiia sensus,audire ut cupiant alios aliosque uidere,[horum odio nunc horum idem ducuntur amore]iUis insidias tendant, captentur ab illis.520 quin aduersa meant alterna trigona trigonis,alteraque in bellum diuerso limite ducitlinea. sic ueri per totum consonat ordo.GL, finxit M.illud ueruni est, cum haec oninia, uisus auditus amor insidiae,positione, non qualitate signorum efficiantur ; ne illud addam, pro Jinxitpotius fecit fuisse dicendum 516 sensus Voss. 390, census GLM 517 aliosGL-, alius LM 518 ducuntur LM, ducantur G uersum deleui, quem qui,male intellectis quae u. 469 legerat oditim et /oedus nominibus, inseruit, cumhoc tantum uellet, horum odio, liorum amore ducunlur, hexametri absoluendinecessitate poeta misellus duo uerba coactus est adicere, quorum alterum,nunc, quam moleste abundet comparatis hinc 517 et 519, illinc 208 et iii 556sentietur, altei-um, idem, omni sensu uacuum est. neque enim baec duo,nunc horum odio ducuntur, nunc horum (id est aliorum) amore ducuntur, eaminter se rationem habeut quam Latiui addito idem pronomine insiguiebantuelut nemo umquam sic locutus est, nunc Lydiam odi, nunc idem Chloenamo : quod contra recte dicitur nunc Lydiam, ntinc idem Chloen odi, recteLydiam nunc odi, nunc idem amo. sed ne sublatis quidem minc et idemtibicinibus, ut ruat metruni fiatque quem interpolator quaerebat sensus, ullopacto hic uersus cum superioribus conciliari potest ; in quo quod G mutatouerbi modo orationis structurae, quam ille neglexisse uidetur, succurrit, eouel apertior fit sententiae repugnantia. 'has' inquit poeta ' uices naturasignis tribuit, his orti similes referunt per mittua sensus,' ut inde proueniantquae mox uersibus 517-9 appellantur ; appellantur autem u. 518 odium etamor. atqui is amor, qui uu. -485-514 iu sex signis commemoratur, mutuusnon est neque in uices exercetur ; odium ibi commemoratur nuUum, sed intribus signis fraus meretricia, cuius u. 519 mentio fiet ; ut raro manifestiusquam in hoc de quo disputamus uersiculo falsarius deprehendatur 519captentur ut 496. hoc uersu significatur Tauri et Arietis, Cancri et Aquarii,Virginis et Sagittarii fraudis intentae amorisque frustrati inter se commercium520-535 primum trigonum tertio iuimicum 520 alterna*, etiam GLM, cuique metri causa addidit L-, oleum in incendium. alterna et aeterna uulgo permutantur,etna autem uix differt ab etid : haud dissimili errore aegr. Perdic.189 ex radios aJternaque factum est radiosa et namque. etiam uou uersusmagis quam sententia respuit ;pi'oinde enim dicitur quasi de singulorunisiderum inimicitiis in superioribus sermo fuerit, quae uersibus demum541 sqq. commemorantur ; frustra igitur Bentleius et tota lacobus et iunctaconiecerunt. ordo est alterna trii/onis, ut Ouid. trist. ili 1 61 signa peregrinisuhi sunt alterna columnis : aduersa meant duo trigona quae reliquis duobusalterna sunt ; id quod sequenti uersu confirmatur 521 altera ex duabus,quae in quattuor trigonis momentum faciunt, lineis diametris, ea uidelicetquae Arietem Libramque, non quae Cancrum et Capricornum coniungit.secundum et quartum trigonum inter se uon esse inimica etiam ex uu.541-569 colligitur 522 iii 207 fundamenta ruunt artis nec consonat

,ASTRONOMICON II 55namque Aries, Leo et Arquitenens, sociata trigonasigna, negant Chelis foedus totique trigono525 quod Gemini excipiunt fundens et Aquarius undas.idque duplex ratio cogit uerum esse fateri,quod tria signa tribus signis contraria fulgent,quodque aeterna manent hominum bella atque ferarum.[humana est facies Librae, diuersa Leonis.]530 idcirco et cedunt pecudes, quod uiribus amplisconsilium est maius. uictus Leo fulget in astris,aurea Lanigero concessit sidera pellis,ipse suae parti Centaurus tergore cedit,ordo 523 trigona GL, trigono L-, item M, sed propterea quia scribasex uocibus omissis ad insequentem uersum delapsus est. signa trigonalegimus ii 276, 318, astra trigona 674. uno solum loco Manilius duoscontinuos uersus eadem eiusdem uocabuli forma clausisse uidetur, ili369 sq. orhe, ubi plena iuterposita distinctione tollitur offensio ; nam i223 sq. duplex gentes ferri non posse Bentleio assentior, II 698 sq. esse etV 440 sq. ille etiam aliis nominibus suspecta sunt 524 om. M, nisi quod,ut dixi, in superiore uersu trigono habet pro trigona 525 fundens etAquarius undas. haec uerba cum bis posita sint, et hoc loco et u. 248,Bentleius illic nihil, hic 'repone' inquit \fmidcns et Aquarius urnam. sicfundere pocula, pateram, carchesia' ;quem Pingraeus ita redarguit ut alteriusuersus non reminiscatur 527 ' Aries Librae, Gemini Sagittario, LeoAquario opposita sunt ' Scaliger 528 quodque G, qucque LM 529 deleui.interpoUitor, cum uereretur ne legentes fugeret sub Librae siueChelarum nomine cogitandum esse libripendem, ' humana ' ait' est faciesLibrae.' hoc satis bene, sed supererat pisci patinae mensura, quam utimpleret nimis ioculariter adiecit diuersa Leonis,' tamquam periculum fuerit'ne leonem pro homine haberemus : de Ariete trigoni ductore idem monereneglexit ; itaque ad hunc usque diem, opinor, ignoramus utrum humana sitillius pecudis facies an diuersa. ceterum de re uide Ludw. Maxim. p. 1081 sq. avdpwvoeLdri AtSu/ttot . . . TAvyba- . . . 'TBpoxioa, C.C.A.G. I p. 166 30 sq.Lyd. de ostent. C 9 B et Ai5v)xotcr 7j Zu^u! i) 'T5poxo(i) yivrjTai t6 tolovtov, a.v$pu-TToetoova 'ovToa tou rpLyuvov, Vett. Val. p. 10 18 Zi'76(7 . . . dvdpcdwoeLSecr, p. 341 16,Heph. Theb. i 1 (p. 57 3), C.C.A.G. vii p. 203 fin., uirilem figuram in artismonumentis apud Thielium, antike Himmelsbilder pp. 25 et 70, Bollium,sphaerae tab. v, Roscherum, lex. myth. i p. 2002 531 uictus, proptereaquia uictus est, Nemeaeus est enim, spolioque ad sidera ductus, ii 32532 pellis, Sepocr, tergus apud Colchos mactato dereptum. schol. German.Breys. p. 80 6 sq. ideo eum pallere ait Pherecydes quod deposito uellere aureo incaelum sit receptus, p. 143 19 sq. (Aeetae) sucwi aurea^n pellem, antequam interastra procederet, concessisse. huius rei Manilius memor fuit v 33 nec pelleimmunis ab ipsa, non item i 263, ii 212 533 parti Fayus, partis lihri, feraepartis multo minus argute Bentleius. suae parti pro sui, ut iv 884 sq. nostrumqueparentem\parssua persjncimus, 297 conceduntque suas partes retinentibiisastris tergore cedit L-, ergo recedit GLM. Centaurus ob tergum

his:56 M. MANILIIusque adeo est minor huic uirtus.quid niirer ab illis535 nascentis Librae superari posse trigono ?570 nec sola est ratio quae dat nascentibus armaeqiiinuin totiis parti sui cedit ; id est homine, qiii ipsius dimidia tantum parsest, inferior inuenitur, ferinis membris debilitatus 534 535 Bentleius delerequam emendare maluit 634 minor liuic uirtus*, uirtus iam vScaliger,hominis uictus libri ; frustra lacobus homini, quod cum anno 1834 deCentauris ab Hercule fusis fugatisque interpretatus esset, in editione autemcst homini uiclus pro hominis * uirtuti onmia ceduut ' accipi iussisset sesehominem ratus suaeque uirtuti sermonem Latinum cessurum, mox Postgatiussilu. Man. p. 9 ista uerba'homine minor est ' siguificare uoluit, quoiure, ipse uiderit. quid quod sic inuertitur argumentatio ? neque enim haec'recte procedunt, usque adeo homine inferior est Centaurus ut propterequinum tergum humana sui parte inferior sit ' : requiritur usque adeo equus'homine inferior est,' quod restitui. huic, tergori ferino, tanto minus estuirtutis quam homini, ut ultro uires detrahat Centauro ex equo atque hominemixto. Scaliger postquam suam coniecturam usque adeo est hominis uirtus'tanta est hominis uirtus ' interpretatus est, 'nouum' inquit 'genus loquendi.''immo' ait Bentleius 'et nouum et mirum' quid Postgatius silu. Man.p. 9, qd M, qui utrum Qfl an gcT uoluerit incertum est, quod L, quo GLsimiliteri 744 quid M, quod L, quo GL - 535 nascentis GL-, nascenti LMtrigono LM, trigonum GL- et editores omnes nascentis acc. plur. mirabilenon est homines a Leoue Ariete Sagittario nascentes posse superari a trigonoLibrae, hoc est ab hominibus inde nascentibus, quemadmodum loquitur etiam545 sq. quos Geminorum siclera formant, cum Lanigero hellum est. quod\ad datiuum attiuet, uide ii 965 mihi . , . canentur, iii 314 lustratur . . . Phoeho,569 iLinceris astro, iv 302 hahitantur . . . sicjnis 570-578 transpositionemultis nominibus necessaria ante 536 collocaui, unde cum librarii incuria a 535tri

IsidereAJcides,;;ASTRONOMICON II 57inque odium generat partus et mutua bellased plerumque manent inimica tertia quaequelege, in transuersum uultu defixa maligno,quodque, manent quaeeumque loco contraria signa575 aduersosque gerunt inter se septima uisus,tertia quaeque illis utriusque trigona ferunturdilatata expositio eiusdem rationis quam paucioribus uerbis comprehensamiam ante accepimus, qiiod aetenia manent hommum beUa atque ferarum etcedunt pecudes. his igitur in uniuersum praemonitis ad singula accedannis570 hoc dicit : 'quod rationis mentionem feci u. 526, non sola rationeefficiuntur siderum inter se inimicitiae (est enim aliquis etiam libidini locus,ut uu. 539 sq. dicendum erit), sed plerumque tamen rationem habentgeometricam ;quippe tertiis utrimque a se signis astra inimica sunt.' ab hacratione longe maior pars inimicitiarum mox uu. 541-569 enumerandarumexplicationem accipit 571 generat cod Flor., generet GLM bella*, uellelibri. Sil. xi 348 pro «e^/e recte Heinsius helli ; in Germ. phaen. 544 con-Irariam mutationem adhibui (Classical Review 1900 p. 33), te quoque, fecundammeteret cum comjninus hydra^n ausum morsu continrjere\uelle (hellolibri)donauit, Cancer, Saturnia Tuno, ubi bello sidere belli criticiconiungunt. in mutua uelle quominus pro in mutuam uohintatem siue inamicitiam Latine dici putetur non intercedo, nam quod Woelffiinus arch. lex.Lat. III p. 78 infinitiuum solis inter et praeter praepositionibus ante mediumfeecundum saeculum subici confirmat, uempe qui condendis lexicis dant operamscriptores Latinos ita legere solent ut uerba inuolent asportentque, formamdicendi non percipiant ;quo factum est ut neque hcc uersu in ad uellepertinere debere ille intellegeret neque in Pers. i 9 sq. ad canitiem et nostru7nistud uiuere triste \aspexi infinitiuum a praepositione peudere ; sicut etiam inthes. ling. Lat., cum Arnobium ad cum infinitiuo posuisse tradatur, de Persiosilentium est. uerum cum toto hoc loco de solis inimicitiis agatur peruersasic efficitur sententia, quam quod corrigere sibi uisus est Postgatius silu.Man. p. 25 mutua nolle scribendo, ea uerba num alienationem significarepossint non quaero, certe inimicitiam non significant, licet apud Prosperumqui fertur legatur uoc. gent. i 3 quid est odisse nisi nolle ? 572 mantnt inimicalege, ii 607 inimica sorte feruntur 574 quodque* quoque libri : 528 et 654quodque G, quoquelM. quaecumque cod. Flor., quicumqus GLM. hac unamutatione plerique defungi se posse arbitrantur ; ex quibus si unde quorelatiuum suspensum sit quaesieris, aut taceudum eis erit aut respondendumhanc esse orationis formam, ' qiio loco manent quaecumque (dTTaS^Trore) interse contraria siue septima signa, eo loco tertia quaeque illis feruntur trigonautriusque,' ut tertia eandem ac septima sedem obtiiiere dicantur. hoc quosnon praeteriret duo omnino fuerunt Manilii editores, Bentleius, quod expectes,et, quod mirere, Fayus. ac Bentleius quidem sic orationi sententiaequeconsuluit ut illinc u. 576 poneret pro illis, quo seruato Fayus scripsit minoremutatione quaeque manent quocumque loco. sed restat que coniunctiou. 574 posita peruersa sententia, ' tertia inimica sunt, et contrariis inter sesignis tertia utriusque trigona sunt,' ubi requiri apparet 7iam uel quia.quare anno 1903 quoque in quippe mutandum esse conieci, ut loco contrariaeodem modo acciperetur quo ii 398 loco stibmota, ii 214 et iv 850 uicina loco.

';:58 M. MANILIIne sit mirandum si foedus non datur astris578 quae sunt aduersis signis cognata trigona.53Gquin etiam breuior ratio est per signa sequendanam, quaeeumque nitent liumana condita formaastra, manent illis inimica et uicta ferarum.sed tamen in proprias secedunt singula mentes540 et priuata gerunt secretis liostibus arma.Lanigero genitis bellum est cum Virgine natissignificaretque contrarium locum hahaitia : nunc leniore usus sum remedio.etenim inimicitiae quae iuter tertia quaeque signa intercedit duae adferunturcausae : una, de qua iam uu. 358-60 et 371-8 sermo fuit, per participiumsignificata, in transuersum uidtu defixa malifjno, hoc est utpote dejixa ; cuialteram subuectit que particula, quod terlia qnaeque illis signis, quaecumqueinter se contraria sunt, idriusque trigona feruntur. rem exponit Scaliger*sunto duo opposita, Libra et Aries. tertium signum utrimque ab alterutroest trigonum alterius oppositi. tertium signum utrimque ab Ariete, Geminiet Aquarius, trigona Librae signi oppositi. eodem modo tertia utrimque aLibra Leo et Sagittarius sunt trigona Arietis signi oppositi ' 577 ne sit M,nescit GL, nec sit cod. Cusanus, quod utrum niali libri amore an puri sermonisoratiouisque apte continuatae odio a Becherto inlatum Breiterus tenueritaegre dispicitur. uide ad i 557 adnotata foedus anonymus EU. noct.Man. p. 214 et Scaliger, phoebus M, phebus GL 578 aduersis GL", aduersiLM, aduersi . . . tricjoni (hcc cod. Flor.) Scaliger praua sententia, cumrequiratur aduersorum trirjonorum. nam tertia alicui signo astra, cum duosint, signis (plus uni) trigoni illi aduersi, hoc est sui, cognata esse nequeunt,quorum unum solum superest : cognata sunt tertia astra aduerso siue septimosigno, tertia quaeque aduersis signis. ueram scripturam, quam ne Scaligerquidem iniprobauerat, reduxit lacobus. sensus est ab ' aliis astris foedusnegatur eis astris quae signis ex illorum aduerso positis cognata sunt trigoniratione,' quae cognatio maxima est. patuit dicere trigono, sed adiectiuumeodem redit 536-538 geometricae inimicitiarum rationi adiungitur alteraa diuersa signorum natura ducta, quae hreuior dicitur ut cui exponendae duouersus sufficiant, cum illa septem quaesierit 538 diuersa cum ui adiectiuoinimica et uicta participio datiuus additur 539 540 supersunt, quaoneutram ad rationem referri possunt, priuata odia ex mera libidine suscepta,Leonis Sagittariique erga Scorpium, erga Pisces Sagittarii 540 stcretis,propriis et peculiaribus, ut Liu. i 52 6 ne duceiyi suum neue secretum imptriumpropricme signa haherent, miscuit manipidos. secretis hostibus ablatiuus estquem uix satis apte absolutum dicas, quippe cui absolueudo desit uerbi quodest SMTO participiuii), ioiui' avToia 'ovtuv iro\e/j.iojv, secretos hostes hahenlia : sicCic. de r.p. ii 5 quod ei fuit illa manu copiisque jacillimum, hoc est illammanum copiasque habenti. haec ut mihi exponenda esseut communis FayiPingraeiquc fecit error, qui significari putant bellum gerunt aduersus'occultos hostes 541-569 duodecim signorum inimicitiae. ex his xxixuersibus, ad quos tractandos Scaliger commoto animo uidetur accessisse,prinms aliquid quod sanae mentis homini conueniret effecit Gronouius obs.II c. 5 541 genitis L-, gentis GLM cum Virgine natis, cum eis qui

;ASTRONOMICON II 59et Libra Geminisque et eis quos perluit Vnda,in pai'tus Tauri sub Canero nata ferunturpectora et in Chelis et quae clat Scorpius acer545 et Pisces. at quos Geminorum sidera formanthis cum Lanigero bellum est eiusque trigono.Virgine nati sunt. liuius uerborum ordinis, quo inter praepositionem etablatiuum alter ponitur ablatiuus ab illo pendens, Maduigius ad Cic. de fin.III 33 et adu. crit. ii p. 514 non nulla exempla protulit ex prosae orationisscriptoribus, uelut Cic. de fato 5 in hrumali die t^atis, epist. ad fam. xii 30 7cum ignominia dignis : apud poetas quod plane simile sit nou inueni nisi Ouid.her. XXI 232 a Delphis fata canente deo, quamquam parem fere ambiguitatempraeferunt et legentes paulum morantur her. xvi 198 cum dis potando nectare,met. I 231 iii domino dignos . . . penates, Luc. vi 272 super aggere tutas . . .ripas. apud Graecos plura babentur quale est Aesch. supp. 237 a0' 'EXXaSotrToirwv 542 geminis . . . unda om. M. geminisque et eis *, gemini pisces(piscis G ante corr. ) GL, et Geminis simul et anonjmus Ell. noct. Mau. p. 213,et Gtminis et si Bentleius, in qua lectione si quos pro relatiuo positum noncommendant 544, 545, 548, 564, 568. eis extat ii 744 in eadem uersus parte,uiresque in eis, et a Bentleio inlatnm est uersui 377 coniectura non improbabilipraeterea apud bonos poetas non iuueniri testes sunt Meaderus et Woelfflinusarch. lex. Lat. xi p. 374. pisres non tam ex sq.eteis ortum puto quam ad illaqiios perhut unda adscriptum ab aliquo qui cum ii 492 iuuenem aeternasfundentem Piscibus iindas similiaque i 272 sq. legisset hos significari credideritneque intellexerit liomines sub Aquario natos dici, ut ii 564. lacobus quamlitterarum expers fuerit hic optime perspicitur, qui seruata librorum scripturahaec adnotauit, ' in breiiitatem uersus omnes inimicos concludit, neglectastructura.' quamquam uel lioc praestat eorum peruersitati qui ne jDiscisuocabulo sibi carendum esset certissimos Arietis hostes et Librae Aquariiquesocios Geminos expulerunt. uehit Scaliger gemini Piscis quos ptrotulit unda(nuUo uinculo praecedentibus adnexum) edidit, quibus uerbis cum ipse Pisciumpartus significari uellet, Faj-us Aquarii intellexit, neque ea peior est iuterpretatio; uere enim Bentleius unda Piscium nusquam in caelo ' est,' nequeabsurde idem gemini ' Piscis male, cum alias dicat geminos Pisces.' ceterumLibra Geminisque a natis, eis a cum suspensum est perluit*, pertulit GL,protulit cod. Flor., pro quo profe7't potius dicendum fuisse ostendunt dat544, 548, 568, formant 545, iLeniunt 560, descendunt 569 : meam coniectui-aniadiuuat 564 qiLOS aeternis perfmdit Aquarius undis. pro unda anonymus Elhnoct. Man. p. 213 wna, ut u. 561, item Bentleius ; sed Q. Cicero anth.Lat. Ries. 642 13 liquor altus Aquari dixit pro Aquario. Arietem igiturferini trigoni ductorem impugnant contrarii trigoni signa Libra GeminiAquarius quaeque sola praeterea humanam formam habct Virgo : ab eisdemquattuor hostibus impugnantur reliqua primi trigoni signa Leo 550 sq. etSagittarius 560-2. quod nou impune ferunt mares ; Geminos euim 545 sq.,Libram 554-6, Aquarium 564-6 uicissim impugnat Aries cum trigono : Virginifeminae parcitur 543 partus anonymus Ell. noct. Man. p. 213 et Gronouiusobs. II c. 5, partes libri. uide 548, 560 545 pisces GL-, piscis LM. ordoest et quae dant Pisces Taurum impugnant contrarii trigoni signa ScorpiusCancer Pisces, praeterea Libra humani trigoni princeps et feris pecudibusqueinimicissima, quarum nulli parcit exceptis Piscibus at quos Scaliger, atque

Erigonae60 M. MANILIIin Cancro genitos Capricorni semina laeduntet Librae partus et quos dat Virginis astruniquique sub auersi numerantur sidere Tauri.550 Lanigeri communis erit rabidique Leonishostis, et a totidem bellum subscribitur astris.Erigone Cancrumque timet geminique sub arcuCentauri et Pisees et te, Capricorne, rigentem.lios libri de Gemiuorum hostibus dixi ad 542 547 Cancrum impugnantcontrarii trigoni signa Capricornus Taurus Virgo, quibus cur Libra accedat ad545 significaui 549 auersi cod. FJor., aduersi GLM 550 rabidi cod.Cusanus, rapidi GLM 551 et a Gronouius obs. ii c. 5, sed libri, quod quidistinctione mutata {hostis. sed . . . astris : Cancrumque) retinent\lacobus et Bechertus pro at accipere uidentur : simplicius Fa}'us ' id est enim,quia' hellum suhscrihitur eadem ratione qua Plaut. Poen. 800 suhscrihamhomini dicam, Plin. ep. v 1 6 ille cum ceteris suhscripsit centumnirale iudicinm,dici posse minime liquet : expectes bello uel quod leniore mutatione eflficitur{iny hellum Leo eosdem atque Aries hostes habet, nec plures nec pauciores,Librae trigouum cum Virgine, qua de re dictum est ad 542 552 cancrumBentleius, taurum libri : ii 658 Taurns excusum est pro Ccmcer iu ed. Pegiomoutaui.Virgo a Capricorno sui trigoui socio tamen ob diuersam naturamimpugnatur n. 55.3 eumque uicissim impugnat u. 563 ; nou temere ergo credendaest hostem habere Taurum, eiusdem trigoni tertium, praesertim cum uu. 627sq. inter signa quae amica sorte ferantur commemorentur haec duo, Virgo etTaurus : Virgineos partns, quicumque creantur Tauro, complecti cupiunt, etsisaejye queruntur. nam quae Pingraeus tamquam similis incoustantiae exemplaadscribit, Libram Scorpium u. 502 animo complexam, u. 559 fugantem, GeminosPiscium u. 493 amatores, u. 568 hostes, in eis uilail esse repuguantiae ad u. 485ostendi, ubi docui uersibus 493 et 502 nou amicitiam significari sed rem abamicitia diuersissimam amorem, de quo astrologis et Manilio conuenire uideturcum Francisco duce de Larochefoucauld : si on jnge de Vamour par la phipartde ses effets, il ressemhle pilus a la haine qu'a l'amiti6. Tauri in locum aptesuccedit contrarii trigoni signum Cancer a Virgine impugnatus u. 548552 553 gemini Regiomontanus centauri*, geminum . . . centaiirum libri. suharcu pro cian arcu uel quod u. 241 habetur in arcu positum cur Latinum essecredani non uideo, aliter enim dicitur suh onere, snb armis: sub arcu CentauriScorpius est, in cuius caudam contento derigit ictu viixtus equo uolucrem missurus\iamque sagittam l 269 sq. suh arcu, rhv inrb tov ro^ov : ita Ouid. met. i 19 sq.pugnabant . . . mollia cum duris, sine pondere hahentia jjondus, roiff dvev^dpovff, Sall. Cat. 3 2 qnae sibi quisque facilia factu putat, aequo animo accipit,sxipra ea ueluli ficta pro falsis ducit, Tac. Germ. 28 2 inter Hercyniamsiluam Rhenumque et Moenum amnes Heluetii, idteriora Boii, Gallica utraquegens, tenuere, Cic. orat. 4 non Ilomero soli locus est . . . aut Pindaro, sedhorum uel secundis uel infra secundos, phaen. 221 sq. ille . . . ante Canem,Graio Procyon qui nomine fertur ;prorsus eodem modo Engonasin pro 6iv y6vaai.v et Manilius V 646 et ante eum iam Graeci dixerunt, Ai"at.phaen. 65 sq. dWd /xiv avrwcr 'Eyy6vacriv KaXeovcri : uide etiam quae ad\u. 269 adlata sunt. itaque Virginem impugnant praeter ferinum Capricorni

IquiqueScorpiosErigonenhosASTRONOMICON II 61maxiina turba petit Libram, Capricornus et illi555 aduersus Cancer, luuenis quod utrimque quadratum estquaeque in Lanigeri numerantur signa trigonum.sidus contrarii trigoni signa Pisces Cancer Scorpius, quibus omnibus ipsarursus bellum infert 654-562 sic fere in codicibus et editionibus habentur: maxima turba petit Lihram, Capricornus et illi \aduersus Caucer,Chelis quod utrtimque quadratmm est, quaeque in Lanigeri 7iumerantur signa|trigonum. in totidem fecundus creditur hostis :\ \aequoreum iimenem,Geminos, Tauriim atque Leonem, Lihramque fugit metue^idus et\ipse.Sagittari ueniunt de sidere parlus, Geminis nati . . . depressisseiLolunt. Scorpius totidem hostes habere dicitur, quot habet Libra. at\huic V tribuuutur, Capricornus Cancer Aries Leo Sagittarius, illi vi, AquariusGemini Taurus Leo Virgo Libra ; vi autem nou sunt totidem quot V. quareGronouius obs. il c. 5 hoc excogitauit artificium, ut ex 559 Lihramque fagitmetuendus et ipse (ubi ipsi scripsit) sextum Librae hosteni Scorpium eliceret(in quo eum non plane falsum fuisse postea uidebimus) poetamque faceret sicdicentem, 'v sunt Librae hostes, totidem Scorpii, scilicet Aquarius GeminiTaurus Leo Virgo Libra, cuius v hostibus, quod suo loco dicere oblitus sum,ipse addeudus est Scorpius, ut fiant vi.' his nugis omissis Bentleius aliamnumeri aequandi rationem iniit Taurmn atque u. 558 in rahidumque mutato.sed omnes praeteriit, quod est tamen manifestum, non post uerba metuendus etipse subsistere orationem uerum usque ad finem iusequentis uersus contiuuari,quique . . . ueniunt u. 560 sic cum superioribus cohaerere ut 549 quique . . .numerantur, 556 quaeque . . . numerantur, 569 quique . . . descendunt ;nequeenim ullius signi hostes alterius hostibus per que particulam adiunguntur, sednouo enuntiato aut at coniunctio praeponitur (545, 564) aut nulla. itaqueSagittario adiecto vii fiunt Scorpii hostes, ut noui Librae hostes inueniendisint duo, quorum alterum Scorpium futurum ex u. 559 colligitur. hi latentsub uerbis ad sententiam mire abundantibus Chelis quod utrumque quadratumest, quae cum ad praecedentia Capricorni Caucrique nomina referantur debebantesse quorum nterqtte Chelis quadratus est 555 iuueriis (^is)*, chelis(tiisis) libri utrimque*, utrumque libri : illud nusquam a Manilio positumest quin librarii alterum substituerint credibile est in uersu longiorenotam Aquarii pro nomine exaratam posteaque pro Librae nota habitamesse, quemadmodum C.C.A.G. vi p. 100 L3 (Heph. Theb. ii 22) ZIZ scriptumest ubi requiritur =Ch : similem ob causam Gemini ex ii 629, Caprum ex iv 745excidisse putanda sunt ;quadrcUa compendio notatum quid passum situidimus ad u. 290. luuenis proprie pro Aquario positum est iv 385, 709, 797,aliter ii 406, 492, 558, 566, v 487, 505. de genetiuo uide ii 576 ritriusquetrigona, Firm. ii 22 5 Arietis quadratum est sigmim Cancer. Aquarii utrimquequadrata signa sunt Taurus et Scorpius, quos a Libra uicissim impugnari exuu. 544 et 559 constat 558 quaectue Regiomontanus, quique libri ex 549uel 560, quod quid habeat soloeci Bechertus adeo non intellegit ut defensionemse scribere opinetur cum haec adnotat, ' scil. Leo et Sagittarius.' putat ergo'poetas Latinos sic locutos, Leo et Sagittarius signa in Arietis trigonumnumerantur,' fortasse etiam ' sic fratres Helenae sidera te regant ' in trigonum,ad trigonum efficiendum ; trigono Scaliger, inuito ut opinor Manilio Libramimpugnant contrarii trigoni signa Aries Leo Sagittarius et ex quinque reliquisferis quattuor, Taurus Cancer Scorpius Capricornus ;quibus septem hostibus

\quiquehos;62 M. MAXILIIScorpios in totidem fecundus creditur hostisaequoreum iuuenem, Geminos, Taurum atque Leonem,Erigonen Libramque fugit metuendus et ipse,560 quique Sagittari ueniunt de sidere partus.hos Geminis nati Libraque et Virgine et Vrnadepressisse uolent. naturae lege iubentehaec eadem, Capricorne, tuis inimica feruntur.at quos aeternis perfundit Aquarius undis565 in pugnam Nemeaeus agit totumque trigonum,561 interpuuxi : iiulgo ip-^e.. . . partus, 560 sagittiferi L'-,\item 569, quam formam omnes praebent II 513, alteram i 691, ii 211, 280;Sacjiitifero ii 267, 500, sed cogente metro Scorpium impugnaut Taurussignum oppositum et eius ex trigono Vii-go cessante Capricorno (qui ferinaimpellente natura cum Scorpio sociatus Vii-gini bellum infert), item humanitrigoni signa Libra Gemini Aquarius, quibus cur par ferarum Leo et Sagittariussese adiungant causa nuUa apparet praeter libidinem uersibus 539 sq.signiticatam561 libra GL-, libram LM Vrna pro Aquario Lucanus ix 537ipsa uices retldit 657 fecundus in hostis ut iv 124 fecundis in uelhra lanis.inuisam beluam sibi hostes parere poeta dicit eadem ratione qua VergiliusAen. X 204 quingentos in se Mezentius ormat 558 aeqnoreus iuuenis Aquariusappellatur etiani v 505 ; nempe infedas, olim qxias fiigerat, xindas \Deucalionparuam defundens indicat urnam, Germ. phaen. 561 sq. 559 Erigrone L,Erigone G, Etrigone M metuendus et ipse, ip.-.e uicissim metuendus ErigonaeLibraeque, non omuibus, ceteris enim praeter Taurum non repugnat 559-562 uolent M, uolunt GL propter ueniunt etferuntur, nisi fallor : uide 550 eritnaturae Scaliger, natura et libri ; sed nulla praeterquam naturae lex hocfieri iubet : naturae lege bis praeterea ponitur, i 671, v 380 Sagittarium,ut ad 542 dixi, idem qui Arietem et Leonem hostes impugnant, contrariitrigoni signa Gemini Libra Aquarius accedente ut solet Virgine. quae utCapricoruo quoque inimica sint cum positio non faciat (nara Librae trigonumei contrarium non est, Virgo adeo trigoni ratione consors), naturae tamen legeiubente feram humana aggrediuntur. recte igitur post uolent, non, quoduulgo fit, post iuliente, orationem distinxit F. lunius cum codice suo Palalino565 in M, ad GL : nihil interest nemeaeus Gronouius obs. ii c. 5, nemeusGL et ut uidetur M, quibuscum cod. Venetum consentire Bentleius testaturneque aliter accipienda sunt quae de eo tradit Gronouius, ante quem edebaturueniens agitat agit, prouocat, ut Liu. vi 15 7 Latinos Heruicosque, quosfalsis criminihus in arma agant (patres Eomani) trigonum nominatiuus, nonenim Librae Geminorumque sed Aquarii hostes hic commemorandi sunt, dequibus dixi ad 542. cadit ergo prior e duabus explicationibus a Gronouioprolatis, 'aut traiectio est, ut iutelligas, quos caelestibus undis Aquariusrigat, seu qui sub Aquario nascuntur, iis et toti trigono (quod sub uniusiuuenis, Aquarii nempe, uirtute est) Leonem et turbam ferarum pugnamintentare.' neque magis stare potest altera, ' aut unus ille iuuenis, sub cuiusuirtute turba ferarum censetur, est semifer Centaurus,' cui recte Pingraeusopposuit Aquariiim passim, Centaurum nusquam iuuenein appellari : in primisconferendus est u. iv 357 summas Cejitaurus retinet iunenale per astrum.

uitae,morfaleASTRONOMICON II 63turba sub unius iuuenis uirtute ferarum.Piseibus exortos uicinus Aquarius urguetet gemini fratres et quos dat Virginis astrum569 quique Sagittari descendunt sidere nati.579 per tot signorum species contraria surgunt580 corpora totque modis totiens inimica creantur.idcirco nihil ex seniet natura creauitfoedere amicitiae maius nec rarius umquam.lacobo Becherto Breitero uon puto me iniuriani facere suspicando hominessermonis Latini non peritissimos sub unius iuuenis uirtute pro w/Va uniusiuuenis %iirtutem posita accepisse. quod cum paulo doctioribus non liceat,corrigendus locus uidetur ad exemplar uersus iv 34 tresque siib unius fratresuirtute iacerent, et aut pro iuuenis ponendum participium, uerbi causa lugens,(nam hominis notionem satis efFert uirtutis nomen), aut lacuna statuendaliuiusmodi : (^turjn fergafuga trepidoque datura pauorey turba 567 piscibusexortos Scaliger, pisces exortus libri. piscib; uisum est piscis et proaccusatiuo habitum, quemadmodum Horatii codices serm. I 8 29 vianesexhibent pro eo quod Pox-phyrionis lemma seruauit manib^is elicerent animasresponsa daturas. exortus sideris occasusue mentio hinc aliena est 569sidere nati GL^, sidera muti LM Pisces impugnat signum oppositum Virgo,ex humano trigouo Gemini et Aquarius (cum ceteris feris Libra bellum inferat),item Sagittarius, cuius in Pisces ut in Scorpium odium ratione caret 570-678 quaere ante 536 580 totiens Bentleius, quotiens libri inconditaoratione (nam alio tot, alio quotiens refertur), sententia iueptissima ; uequeenim, quia, quotiens (uelut bis in anno) inimici creautur, multis modiscreantur, idcirco aut multi inimici suut aut rara amicitia inimicitiae cumanimi sint, non corporis, suspicari possit aliquis corpora peruagato errorescriptum esse pro pectora, quod nomen pari condicione uersu 544 positum estquodque et Heinsius et Bentleius in Ouid. met. iii 58 restituerunt, ultoruestrae, fdissima pectora [corpora libri), mortis. sed obstant suspicioni 603sq. discordia . . . corpora, 653 corpora . . . amica ; ut appareat Maniliumcorpora pro capitibus siue hominibus dixisse, quod certis condicionibus aliiquoque fecerunt, uelut Liuius passim libera corp)ora, Horatius carm. i 35 2 sq.imo tollere de gradu corpus, non ut de membris cogitaret 582\foedere leuerus Lucani a C. F. Webero editi uol. i p. 389, pectorelibri, pignore Burmannus senior ad Petron. c. 123 u. 229 (illius ed. 231).pectore amkitiae, quod Huetius pectore amico interpretatur, non magisLatinum est quam quod Catullo 77 5 sq. librarii tribuerxmt, ehni nostraecrudele uenennm eheu nosfrae pectus amicitiae, ubi editores pestis.|Latine Martialis ix 14 2 fdae pectus amicitiae, cui cur Stat. silu. iv 4 102 sq.almae\pectus amicitiae non adiciam docebit F. Leo in indice schol. Goetting.nnn. 1892-3 pp. 15 sq.EUisio ad Catullum haec omnia similia uidentur, sicutetiam Heyo thes. ling. Lat. i p. 1898 35 sq. ; nec dubito quin futurus sit quihuc trahat u. 4 carminis semibarbari anth. Lat. Ries. 719^ (P.L.j\L Baehr. ivp. 111) ut vacet indomitum pecfus amicitiae neque intellegat ordinem esse uacetamicitiae, datiuo casu. scio equidem plerisque Vergilium similiter locutumuideri buc. iv 24, herba ueneni ; is uero dixit rectissime ya/^ox herba ueneni,

famaquene;64 M. MANILIIunus erat Pylades, unus qui mallet Orestesipse mori ; lis una fuit pcr saecula mortis,585 alter quod raperet fatum, non cederet alter[et duo qui potuere sequi uix noxia poenisoptauitque reum sponsor non posse reuertisponsoremque reus timuit ne solueret ipsum]percjue tot aetates hominum, tot tempora et annos,hoc est quae uenenum fallat siue dissinuilet, ut docui in Classical Review an.1900 pp. 257-9. iterum foedtra pro pectora restitutum est ii 676 ; foediisamicitiae multi commemorant, uelut Catull. 109 6, Ouid. trist. iil 6 1, Sil.XVII 75, Stat. silu. iv 6 9.3, Dracont. epithal. 2 : adde Man. ii GOoJidei rarumfoedus, III 122 coniungens foedus amicos, Mart. i 93 5 sq. iunctus uterque sacrolaudatae foedere uitae, quod raro nouit, amicus erat. de uniuersa|sententia uide Cic. Lael. 15 ex omnihus saecidis uix tria aut quattuor nominanturparia amicorum, de fin. i 65 Jictae ueterum fahulae . . . in quibus tam mvltistamque uariis, ab ultima antiquitate repetitis, tria uix amicorum paria referuntur,ut ad Oreslem peruenias profecttis a Theseo ; ulterius progrediendoPlutarchus de amic. mult. 2 quinque parium summam confecit 583-585 nontam ad praecedentia spectant (neque enini, si solis Orestae Pj^ladique certamenincidit, uter pro altero moreretur, inde efficitur raram esse amicitiam, utTheseus et Pirithous, Achilles et Patroclus, ceteri, quibus hoc non contigit,propterea amici non fuerint), sed iUud comprobant, quod u. 591 dicetur,Fortunam, quamuis per tot annos calamitate tamquara obrussa adhibita ueramamicitiam exquirat, uix usquam inuenire. itaque haud scio an librario abiimquam 582 ad usquam 591 delapso tres illi uersus 589-591 ante 583 exciderintet ibi reponeudi sint 583 erat Voss. 390, erit GLM, quem soloecismum aFaj'o sublatum reduxit Bechertus 584 lis supra scr. man. 1 G, leuis GLMinducente fortasse Hor. carm. iii 27 37 leuis una mors est 5S6-588 deleui,quibuscum una 583-5 et 589-9-i delendos significauit anonymus EU. noct. Man.p. 214. Damonis et Phintiae cum poeta commode oblitus esset, stulte memineratinterpolator ; qui historiae succurrere contentus sermonis complexum sententiarumquerationem adeo non curauit ut correctionem per et particulamadnecteret neque sibi eadem opera mutandum esse sentiret ter positum timis,tum uu. 587 sq. a poetae consilio aberrans, qui paucitatem amicorumdemonstrat, in laudes duorum Pythagoreorum effunderetur : his autemsubicitur j^^rque tot aetates . . . Fortiina fdem . . . ni.v inuenit usquam, ethaec Manilii esse creduntur, quae unius hominis esse non possunt, qui quidemmediocriter insanierit 586 duo fuerunt qui ^^iotuere sequi Oresten et Pyladen.uerba 7ii.r noxia pjoenis, quae ex uersu 602 sumpta esse Bentleius suspicatus est,corrigendi interpretandiue conatus eiusmodi sunt ut adferri non debeant :recte ut uidetur lacobus uersum excidisse statuit, quamquam ne sic quidemapparet quid illis tribus uocibas faciendum sit 587 reum sponsor Regiomontanus,rerum sponso M, reum sponso GL 588 reus Kcgiomontanus,reum libri, praeterea sponsorique Bentleius ; ciui quod talia quale estPlaut. rud. 390 sq. eam ueretur, perierit apud Terentio posteriores\negat reperiri, scripsit Caesar b.G. i 39 6 se . . . rem frumentariam, ut satiscommode supportari posset, ti^nere dicebant : nam aliena sunt Hor. carm. i

imjnaqueASTRONOMICON II 65590 tot bella et uarios etiam sub pace labores,cum Fortuna fidem quaerat, uix inuenit usquam.*****at quanta est scelerum moles per saecula cunctaquamque onus inuidiae non excusabile terris !uenales ad fata patres matrumque sepulchra595 imposuit Phoebus noctem terrasque reliquit.quid loquar euersas urbes et prodita templaet uarias pacis clades et mixta uenenainsidiasque fori, caedes in moenibus ipsiset sub amicitiae grassantem nomine turbam ?600 in populo scelus est et abundant cuncta furoris.17 24-6 metues . . . Cynim, ne . . . iniciat manus, 35 9-l'l, ii 8 21-4 591Jidem, fidelem amicitiam, ut Ouid. trist. i 3 66 o mihi Thesea peciora iunctafide: errant Fayus et Pingraeus. Ouid. ex Pont. ii 3 23 sq. diligitur nemo, nisiciii Fortuna secunda est ; \quae simul intomiit, proxima quaeqne ftigat 592quanta est LM, quantae G moles Voss. 390, mores LM, mortes G593, quem uersum intellectu facillimum et Scaliger et Bentleius peruersismutationibus deprauarunt, recte explicauit Gronouius obs. il c. 13 694patres quos nati sui mercede accepta ad exitium tradunt matresque a filiis'uecatae' Postgatius. uide iii S Heclora xienalem cineri post hunc uersumaliquid intercidisse uidit lacobus progr. Lubec. an. 1834 p. 16, quem recteetiam quae u. 595 de sole dicuntur potius ad Vergilii uerba georg. i 467 sq.cum caput ohscura nitidum ferrur/ine texit aeternavi timuertmt\saecula noctem et ad Caesaris occisionem rettulisse, quam, quae Fayi interpretatiofuit, ad Atrei facinus et cenam Thyestae, persuadent 601 faa atquenefas mixtum et 604 pax est sublata per orhem pariter ex illo Vergilii locosumpta, 505 quippe uhi fas uersuvi atqiie nefas, tot hella ^^er orhem. itaqueuersu 594 non tam Scylla Nisi (quam regna paterna uendidisse dici a PropertioIII 19 21 sq. pauci intellegunt) et Orestes Alcmaeonue significari uidentur,quam res Eomanae quaeque per proscriptiones fiebant : uelut Plut. Sull. 31 6T(f5 5^ dwoKTeivavTi •yepaa ovo TaKavra Trjcr dvopooviacr . . . Kciv iraT^pa vlbcr aveXrj595 reliquit G, relinquit LM 596 qicid loquar. liis uerbis post commemorataparricidia quaeque solem abegerint scelera poeta ad paulo minusdetestabilia facinora descendit ; i;t appareat non recte Postgatium silu. Man.p. 9 eique assensum Breiterum uersum 594 ad inferiorem locum detrusisse598 insidias fori. Sen. dial. II 9 2 inter togatos latrocinia 599 grassantemG, crassantem LM. multos nomine amicos re grassatores potiusac latrones 600 populo L, populos GM. luu. xv 29-31 uolgi scelus etcunctis grauiora coturnis; nam scelus, a Pyrrha quamquam omnia syrmata\uoluas, \nullus aput tragicos poj^tdus facit furoris: Non. pp. 497 sq.genetiuus posilus pro ablatiuo . . . Lucilius satirarum . . . lib. VIII quarum etahundemus rerum et quarum indigeamus. abundans participium cum genetiuoposuerunt Vergilius buc. ii 20 aliique, cum ablatiuo Manilius i 858,itaque hoc loco furore cod. Flor. et ante lacobum editores ; sed poetaein talibus quam non sibi constiterint optime ostendit Ouid. amor. iiE

:66 M. MANILIIet fas atque nefas mixtum, legesque per ipsassaeuit nequities ;poenas iam noxia uincit.scilicet, in multis quoniam discordia signiscorpora nascuntur, pax est sublata per orbem,605 et fidei rarum foedus paucisque tributum,utque sibi caelum sic tellus dissidet ipsaatque hominum gentes inimica sorte feruntur.si tamen et cognata cupis dinoscere signa,quae iungant animos et araica sorte ferantur,610 Lanigeri partus cum toto iunge trigono.simplicior tamen est Aries, meliusque Leoneprosequitur genitos et te, Centaure, creatosquam colitur. namque est natura mitius astrumexpositumque suae noxae, nec fraudibus ullis,615 nec minus ingenio molli quam corpore constansillisest feritas signis praedaeque cupido,uenalisque animus non numquam excedere cogitcommoditate fidem, nec longa est gratia facti.16 7 tei~)-a ferax Cereris multoque feracior nuis 601 leges per ipsor^saeuit, ipsis legibus ad saeuitiam abutitur : recte Pingraeus 604 paxeat Regiomontanus, pars et libri 605 paucis cod. Flor. et Bentleius,pacls GLM fidei pro anapaesto primus eorum quorum scripta supersuntManilius posuit, ter genetiuo casu, ii 605, 630, 955, semel datiuo iii 107.Horatius et Ouidius^'(ie dicebant ; f

nonnon;;619''ASTRONOMICON II 67at, cum Lanigeri partus sub utroque laborantuique urguente dolent amborum astuque, trigono620 non parcit ; sed rara gerit pro tempore bella,quod feritas utriusque minas praetendere cogit.[plus tamen in duplici numerandum est roboris esse,cui commixtus homo est, quam te, Nemeaee, sub uno.]619''earum notionum eisdem uocibus subiectarum, quae non nimis raro inueniuntur.uelut Vergilius Aen. vii 63 nomen posuisse pro imposuisse, viii 329nomen posuit pro deposuit usurpauit ; diuitias uincere Sall. Cat. 20 12 diciturqui eas sumptibus exsuperat, diuitiarum uictor lug. 63 2 qui contenuiitCatuII. 4 19 sq. luppiter secmidus appellatur uentus sequens, Stat. Ach. i48 sq. secundi louis nomine significatur Neptunus ; in Ouid. amor. ii 13 4cadit irametu, idest minor fit atque esse desinit, contra Prop. ii 16 b2fulminisira cadit eadem ratione qua luu. xiii 226 iratus cadit in terras . . . ignis ;Teucer Hor. carm. i 7 21 sq. Salamina . . . ciim fugeret inde profugus abiit inexilium, at qui Ouid. ex Pont. i 3 71 ptdsus Aristides patria Lacedaemonafugit eo se contulit ibique perfugium habuit 619 cum LM, quin G inlibrorum scriptura neque uniuersa constat oratio neque aut parcendi uerbumintellectum habet aut ferri potest partus singulari numero positum. itaqueBeutleius tres uersus 619-621 eiecit : ceteri quae coniecerunt, omitto ; ipsequid olim temptarim dicam ad 622. uerum cum in singulis uerbis nihil sitquod non ad sententiam, qualem expectamus, possit accommodari, omniaintacta seruanda uidentur et eorum quae desiderantur quaeque medio uersu619 excidisse credibile est adiectione hunc in modum adiuuanda, at, cumLanigeri partus sub utroque (laborant uique urguente dolent amborum astuque},\trigono parcit. Aries, si quando natos suos a Leone Sagittarioque premi\uidet, ipse rursus eos aggreditur ; sed raro tamen sese ad bellum accingit necnisi cogente necessitate 620 parcit GL-, parcet LM 621 minas praetendere*,magis pro tempore libri sine sensu, animis contendere lacobus, quisolus in his tribus uersibus aliquid uidit : Postgatius, qui magis pro temporesurgit coniecit, pro tempore ita accipere uidetur quasi sit certis temporibusest autem prout tempus postrdat. minas etiam facilius in magis abire potuitquam quod haud raro cum hoc confunditur viinus, uelut iv 110, Lucr. ii 533,Caes. b.G. viii 53 2, Ouid. her. xvii 102, Hor. epod. S 17 ; tempore autem protendere scriptum est Nemes. cyn. 311, quamquam hoc loco mendum partim exu. 620 ortum uidetur 622 623 loco extant alieno ; idcirco enim u. 624 ad619-621 refertur neque quicquam ad rem attinet haec diuersi in duobus signisroboris commemoratio, quae ut aliquo sententiae uinculo superioribus adnectereturanno 1903 haec in uu. 619 sq. nouaui : at, quia Lanigeri par uisroburque, trigono paret. paulo minus incommode hi duo uersus uersui\618 subicerentur ;quamquam sententia eorum potius ad 530-535 pertinet622 inusitate additum esse ad nostrum sensum non minus abundat quamdesideratur in Sall. Cat. 2 2 coepere . . . maxumam gloriam in maxumo imperioscilicet hoc loco numerare nouiciam illam significationem adsciscit quaepxitare.in simili putandi uerbo multo maturius orta antiquum usum paene aboleuit.utroque modo Graeci Xoyi^eadai dicunt 623 cui commixtxis homo est,/U€(fo^;3p6T(i; nemeaee Prucknerus, nemeac L, nemee GM sub a superiorisuersus in non differt : uide i 782 sq. uolucris . . . qui gestat in alite Phoebum,V 381 ipse deum Cycnus condit uocemque sub illo. wio, simplici

;:68 M. MANILIIidcirco et pax est signis et mixta querella.625 quin etiam Tauri Capricorno iungitur astrum,nec magis illorum coeunt ad foedera mentes ;Yirgineos etiam partus, quicumque creanturTauro, complecti cupiunt, sed saepe queruntur.quos Gem,ini({ue dabunt Chelaeque et Aquarius ortus630 unum pectus habent fideique inmobile uinclum,632 magnus et in multos ueniet successus amicos.Scorpios et Cancer fraterna in nomina ducuntex semet genitos, nec non et Piscibus orti635 concordant illis. saepe est et subdolus actusScorpius aspergit noxas sub nomine amiciat, quibus in lucem Pisces uenientibus adsunt,his non una manet semper sententia cordi,conmutant animos interdum et foedera rumpunt640 ac repetunt, tectaeque lues sub fronte uagantur.625-628 secundi trigoni signa 626 magis qnam Aiietis eiusque trigonoruin628 rationis, quae inter Virginem et Capricoruum intercedat, nulla hocloco mentio tit ; sunt enim plane inimica, ut uu. 553 et 563 expositum est629-632 tertii trigoni signa 629 gemini post dahunt Bentleius, post quosego inserui ;praue enim haec sententia per que particulam superioribusadiungitur : rectum erat at, pro ii, Geminorum nota, scriptum suspicorduos, hoc autem propter quos intercidisse, sicut factum efet in Sen. dial. vx13 3 ^duosy quos sihi seruauerat extulit. simili dc causa Caprum omissumest IV 745 ; uide etiam ii 290, 555 clielaeque Bentleius, chelae et quos datlibri uersu utcumque expleto ; in quo additamento neque hiatus Manilianusest (nam de ii 831 postea uidebimus) neque rationem habet mutatum uerbitempus 630 uinclum GL, mundum M 631 magnus erit Geminis amor etconcordia duplex addidit Bonincontrius, qui Geminos deesse senserat ; expulitBentleius 632 iii multos successus amicos, successus qui multos amicos comparet.simile est ii 557 in totidem fecundus . . . hostes ; alio modo dicitur Petr.77 1 tu parum felix in amicos es : nemo umquam tihi parem gratiam refert633-640 quarti trigoni signa 633 fraterna in nomina ducunt, faciunt utfratres possint appellari 635 interpunxit Beutleius cum L est G,om. LM aclus pro agendi ratione etsi plerumque aut ablatiuo casu autplurali numero ponitur aut suspenso a se genetiuo rei actae indice, habettamen thesaurus ling. Lat. similia, uelut Sen. de ben. vi 23 4 quainquainmaius illis propositmn sit maiorque actns sui fructus qita^n seruare mortalia,Quint. inst. viii 6 11 cum rebus sensu carentihus actum quendam et animosdamus. itaque superuacanea uidetur, nec tamen ideo falsa est, astusconiectura ab Heinsio ad Ouid. art. i 585 prolata, quam Huetius et Bentleiusprobarunt 640 exempla eius quod est lues multitudinis numero positiNeuius in formarum doctrina non consignauit Cj'priano antiquiora snh

;ASTRONOMICON II 69641 sic erit e signis odium tibi paxque notanda.643 nec satis hoc, tantum solis insistere signiscontemplare locum caeli sedemque uagarum.fronte uagantur, ' sous un exterieur serein ils cachent des haines secretesmais peu constantes ' Pingraeus 641 e GM, et L, ex cod Flor. ,quemadmodumii 484 omnes ex sir/nis, cui loco cur 303 non adiciam ad eum uersumsignificatum est. alibi ex se, ex semet, ex simlli, sed e solido, e summo ; v 628e scopulis G, et LM sic, secundum ea quae uersibus 520-640 tradita sunt.e signis cum ui dicitur, sequitur enim aliunde quam e signis odium pacemquenotandi ratio 642, qui hoc loco superest, illo desideratur, post 706 traieci643-692 hunc locum ut nemo adhuc recte ceperit partim librariorum culpafactum est, tribus uersibus 684-6 aliunde inlatis ;partim ipsius Manilii, quidum consuetudine sua rem uersibus 654-80 exponendam nimis exornat tamlonge a proposito aberrauit ut quorsum ei pertinerent obscurum redderetpartim editorum, qui cum irarum odiique mentionem uu. 650 et 652 factam etultimum paragraphes uersum 692 ^Mcata ivfestis signa ut discemere possis nonsatis attenderent, fefellit eos poetam in toto hoc loco etiamnunc de amicitiisinimicitiisque signorum disserere. itaque cum Scaliger in prima editione643-51 et 681-92 singulis uersibus multifariam transpositis post 787 conlocasset,in secunda autem 683 ante 681, 687 post 690 traiecisset, utrobiquemulta perperam iaterpretatus, mox melius perspecta summae diificultatis sedeFayus Bentleius lacobus Breiterus tres illos importunos uersus 684-6 (cumeisque Fayus et Bentleins 681-3, ille quidem ordine niutatos, lacobus 683solum, quem Breiterus delere maluit) ante 673 posuerunt, ut hoc diceretur,minorem numeri in duplicium simpliciumque signorum quadratis quam intropicorum quadrato cardinis siue puncti tropici usum esse atque effectum,solum igitur Arietis quadratum legitimum esse ; cuius discriminis ualde miri,quo fit ut duo ex tribus quadratis quadrata non sint, nullum aut apudManilium aut apud ceteros astrologos uestigium est. tum non sine excusationealiqua sed grauiter tamen in eo errant quod poetam uersibus 652 sqq.id agere putant ut quadratorum rationem lectoribus tradat, praeposteroconsilio, cum eam iam uu. 287 sqq. exposuerit. immo parenthesis loco haecinterponuntur, ne forte plus aequo tribuamus eis mutationis uarietatisquecausis quae uu. 643-51 significatae sunt ; sed perspicuitati nocuit rem uerbisamplificandi studium et coloris poetici undecumque inducendi. itaque intanto omnium errore siugula peccata non reprehendam ac pleraque ne commemoraboquidem : tantum dicam breuissime quid his quinquaginta uersibuspraecipiatur. illud igitur Manilius uult, praeter naturam uel singulorumsignorum propriam uel plurium per schemata geometrica coniunctorum communemalias quoque respiciendas esse causas amicitiarum inimicitiarumqueeffectrices : eas partim in motu caeli per quattuor cardines et templa duodecimse circumagentis (qua de re uu. 788 sqq. dicetur) positas esse, partim in dodecatemoriorumratione, quam statim uu. 693 sqq. explicaturus est 643 solis.non singula sigua coniunctis per trigonum quadratumue signis opponit, sedhaec quoque signorum nomine comprehendit : non siguis tantummodo, inquit,insistere satis est, sunt enim praeter signa ipsa aliae res quae in eorumamicitiis inimicitiisque momentum faciunt, partes mundi et cardines cumplanetis, nec minus dodecatemoria 644 locum caeli cur contemplaridebeamus uu. 645-83 exponitur, in quo sedem uagarum non neglegendam

accipiuntpartibusdistatefficiunt;;70 M. MANILIIG45parte genus uariant et uires linea mutat.nam sua quadratis ueniunt, sua iura trigoniset quae per senos decurrit uirgula tractusquaeque secat medium transuerso limite caelum651 distat enim surgatne eadem subeatne cadatne.649 hinc modo dat mundus uires, modo deterit idem,650 quaeque illic sumunt iras huc acta reponunt.652 crebrius aduersis odium est, cognata quadratisesse discimus ex S35 et 961-4 stellae . . . uarias . . . locorum uires\ut appareat non recte Bentleium in harum mentione haesisse, quas in signorumodiis amicitiisque momentum habere iam u. 401 legimus, nunc /oedus stellis,nunc et dictantibus iras. restat scrupulus in omissa stellarum uoce ; sed uagassic appellare tam licuit astrologo, opinor, quam medico quartanam, laniobubulam 645 parte siue regione caeli ge^iu.s suum siue naturam uariantsigna in orbem uoluentia : eodem modo pars dicitur ii 916, 924, 932, utintellegatur mundi uires linea mufat falso enarrant ' linea (trigoni quadraticet.) mutat uires signorum,' proinde quasi hoc aut post 270-432 debueritaut post 520-35, 570-8, 608-40 potuerit doceri. immo linea uel triangulauel qualiscumque suarum ipsa uirium mutationem subit pro parte mundiquam quoque tempore praeterit ; ut hoc uersu et mox u. 649 id significeturquod postea uu. 856 sqq. magis declaratur, omne quidem signum suhqualicumqtie /igura injicitur mundi ; locus imperat astris\\et dotes noxamque /acit ; uertuntur in orbem singula\et accipiuni uirescaeloque remittunt. eodem modo u. 712 dicitur asira . . . propria^ viutantiauires 646 sua, noua ac specialia pro consuetis et generalibus quadratorumtrigonorumue legibus. similiter iv 504 sq. in tempus quaedam (signa)mutantur et ortu proprias uires xdtraque remittunt 647\ordoest et ei uirgidae, quae per senos tractus decurrit, eique, quae medium caelumsecat, siia iura ueniunt, hoc est hexagono et diametro 648 secat GL-,secant LM 651 ante 649 collocaui : post 650 iterum scriptum conicio, curalibrarius a quaeque eius uersus ad eandem uocem u. 648 positam relapsusesset, deinde priore loco ac non, ut oportuit, iaferiore expunctum. tribusmutationibus, surgunt subeant cadant, sedi quam in codicibus obtinet aptumreddiderunt edd. uett., Bentleius deleuit tamquam ab eodem ac u. 644 interpohitoreadditum et ita quidem ut unam efficerent sententiam, contemplare. . . sedem . . . uagarum, enim sjirgatne eadcm (uaga stella) subeatne\cadatne. ceterum uide i 181 qua cadat et subeat caelum rursusque resurgal649 hinc, a conuersione u. 651 significata 650 quae signa alium caelilocum peruolantia inimica sunt, eadem in alium circumacta fiunt amica652-683 his uersibus cauetur ne omnes omnino signornm linearumque uirespositione mutata mutari credamus, confirmaturque uniuersam astrorumdiscriptionem in caeli motu tamen seruari, ut aduersis signis, si non semper,at certe saepius odium sit (652), cognati quadratis censeantur (652-72), amicitrigonis (653, 673-80), proxima siue haerentia uicinis subscribant (681), tertiasiue hexagona hospitibus (682). haec sic cohaerent ; nisi quod quae de quadratistrigonisque dicuntur, ea intempestiua poetici ornatus accessione intantum excreuerunt ut obscura facta sit sententiarum ratio et summa dis-

diuisumtemporaquaeASTRONOMICON II 71corpora censentur signis et amica trigonis.nec ratio obscura est ; nam quartum quodque locauit655 eiusdem generis signum natura per orbem.quattuor aequali caeium discrimine signantin quibus articulos anni deus ipse creauit,uer Aries, Cererem Cancer Bacchumque ministransLibra, caper brumam genitusque ad frigora piscis.660 nec non et duplici quae sunt conexa figuraquartum quemque locum retinent : duo cernere Pisceset geminos iuuenis duplicemque in Virgine formamet duo Centauri licet uno corpora textu.putationis 653 censentur, attribiiuntur, in censum quadratorum referuntur.Sen. de ben. vii 4 3 totiis ager . . . reipuhlicae est, pars deincle suo domino qnaequectnsetur de corpora amica dixi ad oSO 654 quodque G, quoque LM655 generis, non, ut ii 151, sexus, qui in quadratis diuersus est atque alternus,sed naturae, cum quattuor tropica sint, duplicia quattuor, quattuor simplicia.scliol. German. Breys. p. 107 8 sq. quartum quodque eorum aut tropicum autsolidum aut hiforme, Paul. Alex. B TpotnKa de ^V So :£h Vf. . . iad.pLd)j.a 5^TOVTOiff rd (JTepea, ^yovv ^ S\, TT^ Z!Z , t^v 5L

;72 M. MANILIIsic et simplicibus signis stat forma quadrata665 nam neque Taurus habet comitem, nec iungitur ullihorrendus Leo, nec metuit sine conpare quemquaniScorpius, atque uno censetur Aquarius astro.sic quaecumque manent quadrato condita templosigna parem referunt numeris aut tempore sortem670 ac ueluti cognata manent sub foedere tali.idcirco adfines signant gradibusque propinquisaccedunt unaque tenent sub imagine natos.longior in spatium porrecta est linea maiusquae tribus emensis signis facit astra trigona.675 haec ad amicitias imitantes iura gi'adumquetextum LM et suprascr. man. 1 G, mixtum G. ut hic corpora texlu in corporetextum, sic Cic. phaen. 464 lumina lapsu in lumine lapsum mutatuni est, necraro similiter peccatur. Centaurum duo corpora habere aiunt astrologi, negatBreiterus, qui leuem Ellisii coniecturam tamquam suam profert : idem licetinterpretatur 'obwohl,' ceniere infinitiuum unde suspensum putet non dicit664-667 describitur simplicium signorum quadratum. quamquam simpliciasiue, ut ii 15S appellantur, singula signa septem sunt numero, quorumhaec quattuor ea sunt quae Graeci CTeped usurpant, uelut Sext. emp. irpbadffTp.11 (TTfpea 5e vireiK-ficpaffi lavpov re Kai to 8Lafj.eTpovv, TOVTecTi 1.Kopir'i.ov,AiovTa Kal '''jCdpoxoov, quo nomine significari putatur perpetuus nec iuterruptusnmoris siccitatis caloris frigoris tenor qui sole ea signa percurrente seruarisoleat : Latini uertunt solida, ut Firm. ii 22 8, anth. Lat. Ries. 640 2 (Auson.382, Peip. p. 102), schol. Germau. Breys. p. 107 9 665 nec iungitur G, necpingltur L, ne ciugitur M 666 compare Doruillius ad Charitonem p. 372,corpore libri, meruit sibi nectere Bentleius. comitem Scorpius non habetnec tamen ideo quemquam metuit, cum satis per se formidulosus sit. corporatpro comparat praebet cod. Cantabr. saec. x in Culicis uersu 205 667 censeturL-M, censentur 6L. inio censetur astro eodeni modo dicitur quo capite censi ;nihil census habet praeter unum astrum. iii 127 sepAima censetur saeuishorrenda periclia 668 quadrato templo utrum idem sit quod 684 in partesdiuisi quattuor orbis significetque caeli circuitum quadrifariam diuisum, an idostendat quod C.C.A.G. I p. 154 2 sq. Terpdyuivov ^'ifdi.aKriv nXevpdv, non satisliquere dixi ad ll 354 669 nwneris corporum uel duplicium uel siniplicium ;tempore anni cardinali siue tropico 671 gradibus Dulcinius, grauibus libri672 accedunt, sese adiungunt, ut eis prosint faueantque. uide 848 succedituna mb imagine natos, natiua faciei similitudine insignes, quae cognationisindex est. v 408 institor aequoreae uaria suh imagine 7nercis, Germ. phaen.354 intercepta perit nidla suh imarjine forma ; adde Man. i 121, 839. lacobuaet Breiterus, cum fumosas maiorum imagines similiaque se legere meminissentnec Latine scirent, imaginis uoce, singulari numero posita, maiores significariuoluerunt ; Bentleius uno . . . ah sanguine, Pingraeus ah origine nouauit,quibus coniecturis praepositionem certe sine causa mutari docebunt ii 680,I 147, V 646 675 imitantes iura sanguinis, Petr. 80 6 uetustissi^nam con-

naturaedoderatemoriis;:ASTRONOMICON II 73sanguinis atque animis haerentia foedera ducunt,utque ipsa ex longo coeunt submota recessusic nos coniungunt maioribus interuallis.haec meliora putant, mentes quae iungere possunt,680 quam quae non numquam foedus sub sanguine fallunt.proxima uicinis subscribunt, tertia quaeque683'*hospitibus. sic astrorum seruabitur ordo,quotquot cardinibus, prona liertigine munclinaturae uires propriae uariante, mouentur.683^687 adde suas partes signis, sua partibus astra676 foedera Marklandussxietudinem putabam in sanguinis pi

inquecumsed74 M. MANILIIG90nam nihil in totum seruit sibi, mixta feruntur,ipsis dant fmes astris capiuntque uicissim.quae mihi mox certo digesta .sub ordine surgent.omnibus ex istis ratio est repetenda per artem,pacata infestis signa ut discernere possis.perspice nunc tenuem uisu rem, pondere magnamho8 tribuunt mores . . . hii sex . . . signa. nihil in semet totum ualet,\omnia uires certis sociant signis . . . couceduntque suas partes re-|tinentibus astris, id est fu;oiot

dodecateiyioriumcondita;:ASTRONOMICON II 75et tantum Graio signari nomine passam,695 dodecatemoria, in titulo signantia causas.nam, cum tricenas per partis sidera constent,rursus bis senis numerus diducitur omnisipsa igitur ratio binas in partibus essedimidiasque docet partes. his finibus ecce700 dodecatemorium constans, bis senaque tantaomnibus in signis ;quae mundi conditor illeoptimos scriptores reperitur, uelut Cic. ad Q. frat. I 4 5 perspice rem etpertempta uisu GL-, uis LM 694 passam G, passum LM signaripassam omisso se pronomine, ut Hor. carm. i 2 43 sq. patiens uocari Caesaris\ultor, epist. i 5 15, 16 30, Sen. dial. ix 10 5 includi ex toto non jmtitmtur,pluriens apud Claudianum 635 dodecatemorla cod. Flor., duodecate moriaG, duo decatemoria M, duo decathemoria L. item duod- 6LM ceteris locis,700, 712, 736, 740, 741, 746 titulo F. lunius, titulos libri. in praepositiouon minus commode abesse potuit quam siib iv 366 7iec tua sub titulis fallanturpectora notis causas, uim et naturam norjine exprimendam, ut Plin. h.n.XV 51 cetera (malorum genera non e patriis sed) e causis traxere nomengermanitatis cohaerentia et gemella, . . . orbiculata a Jigura orbis, . . . mammarumeffigie orthomastia. haud dissimiliter Man. iv 848 sq. ip)sa docettitulo se caiisa : ecliptica signa \dixere antiqui 696 tricenas per partis,tricenis partibus. par exemplum non noui, neque enim plane simile est Sen.dial, XI 18 2 cetera (opera) quae per constructionein lapidum et marmoreasmoles aut terrenos tumulos in magnam eductos altitudinem constant. idem iv299 sq. sic effertur, partibus astra tricenis 697 bis senis diducitur,\per duodenas partes diuiditur 698 ratio (arithmetica, ut iii 246) docetbinas dimidiasque partes tricensimas inesse in singulis partibus duodecimis :nempe 30-fl2 = 2J^ 699 om. G propter homoeoteleuton ecce*, esse LM.nulla in simili duorum uersuum exitu ofFensio est, cum maior intercedatdistinctio, ut iii 369 sq. ; sed alias ob causas esse tollendum est, quae adiusequentem uersum exponentur. ecce, quod cum esse permutatum est inMartialis libris iii 11 2, vi 25 8, ix 36 3, quattuor praeterea locis Slaniliusposuit, II 43, 775, iv 73, 82, nec dissimiliter usurpauit in carmine pariterdidascalico Terentianus, 1687 ' in/andum regina' : datur locus ecce trvchaeo,1897 ecce uides ta mugiunt' ' esse duos iambos 700 constans *, constantlibri, hisfinibus esse constat Bonincontinus. atqui quis non|illud expectabat, ' tantum est dodecatemorium ' ? quis non hoc potius dicimiratur, 'certum est dodecatemorium tantum esse,' tamquam in tali readseueratione opus sit ? accedit quod con-^tat cum accusatiuo et infinitiuo, utin prosa oratione usitatissimum est, ita neque apud Manilium extat nequepraeter Ouidium apud ullum Augusteae aetatis poetam, ut dissuadente certesententia non debeat ex coniectura inferri. quem restitui sensum, hic esten tibi, quod quaeritur quodque perspiciendum dixi, dodecatemorium, hacconstans mensura, eiusdemque mensurae in omuibus signis duodena tanta*,cuncta libri, quod nemo interpretum expIii.atione attigit, Pingraeus in enarrationeomisit. tanta uisum est cunta, quo modo cuncta uulgo scribebatur.i 554 sq. binis aequandum est signis: sex tanta rotundae \ efficiunt orbem

sidera,ASTRONOMICON II 77710 femina subsequitur : miscentur sidere partus,singula diuisis uariant quod partibus astra,dodecatemoriis proprias mutantia uires.nunc, quod sit cuiusque, canani, quoue ordine constent,ne uagus ignotis signorum partibus erres.715 ipsa suo retinent primas in corpore partessidera, uicinae subeuntibus adtribuuntur,cetera pro numero ducunt ex ordine partes,ultima et extremis ratio conceditur astris.singnla sic retinent binas in sidere quoque720 dimidiasque eius partes, et summa repletur. | . . confnsique fluunt partns hominum atque ferarum, scilicetpora, mores,sub uno eodenique signo et honiines nasci et pecudes, isto pacto ratione careterrandi uerbum ; neque enim ulla naturae erratio aut inconstantia in eo est,quod pecudibus pecudes, non homines, nascuntur. Beutleius uu. 709 710deleuit taniquam ex iv 101 sqq. efBctos 710 sidere codd. Par. et Flor.,sidera GLM ut 719 et passim. haec locutio, sidera parlus, et haec sententia,7niscentur sidera quod %iariant astra, quibus placere possent nostra demumaetate extiterunt editores, Bechertus et Breiterus ab 713 nouam paragraphenordiuntur LM (in G aliquid spatii est), quibus obtemperatum oportuit713 quod M, quid GL constent L et cod. Venetus, constet GM canam,inquit, quod cuiusque astri dodecatemorium sit, prinium in Ariete Arietisipsius, secundum Tauri, cetera deinceps ceterorum. cuiusque una uox est,non, ut lacobo uisum est, duae. qiiae sint (sint Voss. 18) Bentleius M nonduminuento, eadem seutentia. lacobus Bechertus Breiterus quod consensu eduntquid sint consensu praetermittunt explicare : quid sint dodecatemoria iamuu. 696-700 expositum est quoue, et quo. item iv 310 ue particula interrogatiuopronomini subiecta uim disiunctiuam deponit, 7ninc quae sint coniunctaquihus, quoue ordine, reddam ; ut iii 276 pro tradito quoque non tam cum Eegiomontanoquotque scribendum putem quam nunc age, quot stadiis tt quanto lemporestmjant quotue cadant, aninto cognosce sagaci: certe in anth. Lat.\Ries. 596 4 sq. (P.L. JNI. Baehr. iv p. 138) discit genus . . . qxtoue modo . . . ualeatsuperare imperite editores quoque substituunt. Vergilii in hac re consuetudineminlustrauit Philippus Wagnerus quaest. Verg. xxxvi 5, Lucretii Munroad I 57 714 ne L-, nec GLM 715 suo L", sua GLM 716 uiciuaeBentleius, uicinis libri, uicinis sxiheuntes Bonincontrius adtrihuuntur : uidead I 285 717 pro numero, prout in signorum serie sese excipiunt, tertium,quartum, deinceps reliqua ducunt, sortiuntur 719 sidere Bentleius,sidera GLM, sidera quaeque Vrb. 668 et edd. uett. sine sensu 720 eius *, suilibri inuersis, quae hausta prima supererant, litteris, sibi Bentleius, quodminus aptum simplexque uidetur quam quod ipse posui. contrario errore ei^ispro sui scriptum memini in Cic. pro Mur. 62. sui Bentleio Pingraeoqueexceptis omnes retinent, defendit nemo, quod paulo plus laboris habiturumerat. neque enim aut ad quisque pronomen u. 719 obliquo casu positumreferri potest sui aut per prolepsin ad praedicatum adiungi ; nam quas in

78 M. MANILIIsortibus exactis triginta sidere in omni.nec genus est unum, ratio nec prodita simplex,pluribus inque modis uerum natura locauitdiduxitque uias uoluitque per omnia quaeri.725 haec quoque comperta est ratio sub nomine eodem.alieno corpore occupo, eae meae fiunt, niei non fiunt partes 721 sortibus,ut 743 sortes, niinus proprie dicitur pro partibua signi tricensiniis722-737 alterum, quocl Manilio uisum est, dodecatcmoriorum genus : estautem, ut ad uu. 725 et 732 ostendam, nullum 723 inque modis GL^,immodis L, lnnodis M. non aptum esset in nodia uerum Scaliger, rerumlibri, quod nulla addita explicatione retinent, qui talia solent, Stoeberuslacobus Bechertus Breiterus. iv 303 sq. sic altis nattira manet romaeptatenebris et nerum in caeco est|multaque amharjine rerum 724 diduxitScaliger, deduxit libri. non longas effecit uias sed uarias 725-737 hocloco quid dicere debuerit poeta ac propemodum uoluerit, post miserrimosScaligeri et Huetii (quibus fraudi fuerat sententia u. 731 falso scriptum)errores, optime perspexit Bentleius praeeunte Salmasio de an. clim. p. 542,idque ut reapse diceretur paene efTecit delendo uu. 732-734 ;quibus exemptisrestat in uu. 726-31 et 735-7 prorsus recte exposita ea dodecatemorii inueniendiuia qua Dorotheum Sidonium et Aeayptios usos esse accepimus. comm.Ptol. tetr. pp. 47 sq. fj

ASTRONOMICON II 79quacumque in parti nascentum tempore Lunaconstiterit, numeris lianc ter dispone quaternis,sublimi totidem quia fulgent sidera mundo.inde suas illi signo, quo Luna refulsit,730 quaeque hinc defuerant partes numerare memento.proxiraa tricenas pariterque sequentia ducunt.ex aequo poni posset 726 quacunque . . . parti Scaliger, quacunque . . .parte iam Regiomontanus, quocuque . . . partu libri. partl ablatiuus iii 395ex codicum scripturis perlucet atque etiam i 779 pro partus restituendusuidetur : apud Lucretium sex septemue locis seruatus est tempore cod. Flor.,tempora GLM Luna, sicut in Firm. ii 13 3 Sol, exempli causa pro quouisplaneta ponitur (uide Ptol. tetr. p. 13 tov SwSeKaTrifiopiov Kad' 6 ^(ttiu 6 dcT-fip) ; sedideo haec potissimum appellatur quia omnium plurimum ualet, ut maxime nostraintersit scire quo in dodecatemorio constiterit.Paul. Alex. 14?/ KpaTaioTdTtj"ZeXrjvTq, Cic. de diu. II 91 cum, ut ipsi dicunt, ortus nascentium Luna moderetur,eaque animaduertant et notent sidera natalicia Chaldaei, quaecumque Lunaeiuncta uideantur, Firm. iv 1 7 in omni geniturae suhstantia ista pars magnoopere requirenda, in qua est Luna constituta ; quanto enim Luua uelocihus seagitationibus tvansfert et quanto se stellis omnihus celeri festinatione coniungif,tanto nos cursus eius diligenti dehemus contemplatione colligere. de Lunaedodecatemorio, quod quot quibusque sensibus dicatur in praefatione docui,multa hic somnia sua narrant Manilii interpretes : Manilius ea uerba nusquamposuit 727 numeris ter quaternis dispone, multiplica duodeciens 728quia L^M, quae G, que L fulgent GL, om. M, sicut iii 200 fulgens extat inM, in GL omissum est. de lectione dubitari uetant li 742 nam totidempraefulgent sidera caelo, 702 totidem numero fdgentihus astris 729 730 ' etsuas partes et quae hinc defuerant ; ut in toto triginta partes primo signotribuantur. esto Luna in xv parte Arietis : et istas xv ei tribuo, et alias xvquae defuerant : ut fiant xxx' Bentleius. inde, ex eo quem consummauerispartium numero, illi, in quo Luna refulsit, signo numerare memento suaspartes, id est tot partes quota in parte eius Luna constitit, quaeqxie hincdefuerant, id est tot quot post hanc partem deesse uidebas ad iustam xxxpartium summam efficiendam. hac tanta uerborum ui discentibus inculcatnon minus xxx partos primo signo dandas esse, hoc est ab initio signi, nou abea quam Luna occupauerit parte, distributionem incipere debere ;praeuiditenim fore ut ea in re erraretur, sicut errauit Paulus Alexandrinus laudanteet Manilinm ob uitatum errorem uituperante Bouchaeo Leclercquio730 quaeque cod. Monac, qua et M, quae et GL : fuerat q^ia eq. hinc GL^hunc LM, Miic Voss. 18, quod uerum esse potest, si, ut iii 491 quae superentPhoebo partes pro partibus quas 8oI transgressus sit, ita q^iae Lunae defxLerantpro illis quae Lunae transeundae restabaot dici posse credimus 731 pariterqueM, pariter* L, pariter GL- sequentia Regiomontanus, sententialibri ducunt LM, ducit G, ducant Beutleius in adnotatione praeter uecessitatem,similiter enim modus uariatur iil 420 detrahitur, 423 ducito, 424trade, 426 erit dicanda. proxima signa tricenas partes ducuiit (hoc estsortiuntur, ut 717), item sequentia 732-734, quibus remotis nihil deest,interpositis omnia perturbantur, deleuit Beutleius, ipsc olim paucis mutatispost 744 traieci. nam aut falsa sunt quae uersibus 713-21 edocti sumus aut,

dimidia,|quinque.:'80 M. MANILIIhic ubi deficiet numerus, tunc summa relictain binas sortes adiecta parte loceturdimidia, reliquis tribuantur ut ordine signis.735 in quo destituent, eius tum Luna tenebitdodecatemorium signi ;post cetera ducetordine quodque suo, sicut stant astra locata.numerus ubi deficiet neque iam xxx partes supererunt, signum tenebimuscuius in dodecatemorio Luna constituta est, ut nuUa possit esse relicta summaneque ulterius progredi distributio. his tribus uersibus contiuetur parsposterior rationis cuiusdam a Porphyrio isag. p. 194 traditae et in cod. Par.Gr. 2501 fol. 11-4 (C.C.A.G. viii ii p. 50) aliis uerbis conceptae, qua ad Lunaedodecatemorium (quam rem Manilius, ut dixi, nusquam commemorauit)peruenitur : Porph. TLvka oe dWua Xa/x^dcoufft ro Trjff ^eX-qvrjcr owoiKarrin^piovidiliv jTccraa rov 'li\iov d.Trex^'- fJ-oipaI, ibi GL 733 diuidatur in quinas dimidias partessiue semigradus, qui sunt partes singulorum signorum sexagesimae, zodiaciseptingesimae uicensimae 734 dimidiaM, dimidiam GL 735 quo Bentleiu.",qua libri destituent eius tum Bentleius, destituente iustum M, destituentte iustum GL 736 duo decathemorium M, duo decathemoriis L, duodecathemoriis G cetera dodecatemoria ducet, tenenda accipiet, legitimum orbemperficiens.' uides iam autitheton, tum Luna illius signi dodecatemoriumtenebit, post ceterorum signorum, pro cursu Lunae et signorum ordineBentleius 737 quodque*, quoque GLM, quaeque cod. Flor., quemadmodumII 435 qiiae plurale positum est ubi quod expectaueris ; sed ab altera partestant I 60 sua cuique, 80, ii 819, iii 71, iv 22, 698, 867. utrum hic factumsit, quod II 112, 528, 574, 654, iv 240, ut librarius aliquis quod et quoconfunderet, inlicientibus etiam proximis ablatiuis, an, quod nusquam, utMauilius in eam orationis formam incideret de qua Maduigius ad Cic. defin. V 46 et Lachmannus ad Lucr. ii 371 disputarunt quaque Verg. catal.9 21 sq. traditur ornabant . . . heroida . . . certatim dituxe munere quoqne

_______ Prostorni plan Crne Gore do 2020. godineObjašnjenje: Tačne lokacije mogućih oblasti se moraju definisati u odgovarajućim detaljnijimplanskim dokumentima.1.3.2.2. Društveni razvojPrincipiP1.2.3.4-1 Širenje i intenziviranje političke pluralizacije i demokratizacije kao i ljudskih pravaP1.2.3.4-2 Strogo povezivanje političkih i ekonomskih odluka i intervencija sa principima i ciljevima Strategijeza razvoj i smanjenje siromaštva.P1.2.3.4-3 Striktno opredjeljenje za Milenijumske razvojne ciljeve (MDGs) koje je usvojila skupštinaUjedinjenih nacija, a koji su prilagođeni uslovima, potencijalima i potrebama Crne Gore.Vaspitno – obrazovne aktivnostiPrincipi:P1.2.3.4-4Uspostavljanje mreže škola u skladu sa potrebama demografskih struktura i regionalnog razvoja uzsagledavanje uticaja demografskih promjenaCiljevi:C1.2.3.4-1C1.2.3.4-2C1.2.3.4-3C1.2.3.4-4Svi centri iz mreže naselja Crne Gore, izuzev lokalnih, moraju da imaju uspostavljenu funkciju zapredškolsko obrazovanje.Svi centri iz mreže naselja Crne Gore, izuzev lokalnih,moraju da imaju uspostavljenu funkcijuosnovnog obrazovanja. U slučaju kad brojnost stanovništva opravdava postojanje osnovne škole, iu lokalnim centrima se mogu uspostaviti funkcije osnovnog obrazovanja.Svi centri iz mreže naselja Crne Gore, izuzev značajnih lokalnih i lokalnih, moraju da imajuuspostavljenu funkciju za srednje obrazovanje. Ukoliko demografska struktura u opštinskomcentru to ne zadovoljava, ta funkcija se u toj opštini ne uspostavlja.Svi centri iz mreže naselja Crne Gore, izuzev opštinskih, značajnih lokalnih i lokalnih centara,moraju da imaju uspostavljenu funkciju za akademsko i/ili ostalo postdiplomsko obrazovanje. Uslučaju kad brojnost stanovništva u opštinskim centrima, njihovom gravitacionom području ilispecifičnim lokalnim pogodnostima opravdava postojanje akademskog i/ili ostalogpostdiplomskog obrazovanja, i u tim centrima se mogu uspostaviti te obrazovne funkcije.NaukaPrincipi:P1.2.3.4-5P1.2.3.4-6P1.2.3.4-7Definisati naučne i istraživačke prioritete u međunarodnoj saradnji Crne Gore, kroz odgovarajućeprojekte i programe (ESPON, COST, UNESCO/HP, UNESCO/OECD, FPG, CEI, TEMPUS,INTERREG i dr.)Stvarati nove institucionalne i organizacione sporazume za povezivanje istraživanja i razvoja saprivrednim preduzećima, naročito malim i srednjim preduzećima i društvenim ustanovama.Objašnjenje: Osnova za ekonomski i društveni razvoj jeste direktna saradnja između ustanovaprimijenjenog istraživanja i učesnika u ekonomskom i socijalnom sistemu. Naročito mala i srednjapreduzeća nijesu u poziciji da sama vrše svoja istraživanja da bi poboljšali kvalitet i opseg svojihproizvoda i usluga. Da bi se unaprijedili okvirni uslovi za ekonomski razvoj i bolje životne uslove,veza između istraživanja i razvoja sa potencijalnim korisnicima jeste odgovarajuće sredstvo zaunapređenje razvoja. Ovo posebno važi za oblasti u blizini postojećih pokazatelja rasta iekonomskih centara. Razvoj sjevernog dijela Crne Gore zavisi od takvog unapređenja poslovnihokvirnih uslova.Da bi se unaprijedile strukture primijenjenog istraživanja, neophodno je osnivanje i unapređenjedodatnih istraživačkih instituta u poljima seizmologije, održivog razvoja i biodiverziteta.102

a/tera82 M. MANILIIdodecateraorium. namque id per quinque notaturpartis ; nam totidem praefulgent sidera caeloquae uaga dicuntur, ducunt et singula sorteadimidias uiresque in eis et iura capessunt.745 in quo quaeque igitur stellae quandoque locataeManilio cura antiquum morem retinet, nisi excipiendum est in uersu obscuroXI 2 2 lectum Fahridi. PaUadii Vergilio Aen. ix 151 suppositum non numeroquota *, quod GLM, quid L'-. pro qiiola exarabant quoda, unde facile fiebatquod. ita ili 420 q^iod ademitur LM pro quota demitur, v 29 quoda LM, quodGl?, Mart. ix 35 8 quod EXAC pro quota, Sen. dial. vi 14 1 quod enim libripro quota enim, luu. iii 61 quod a portio cod. Par. 8072 haec uulgo sicscribunt, quod partibus ipsiti\dodvcatemorii quid sit, interpretantur autemcum soloecismo quia in ipsis dodecatemorii parlibus est aliqidd, sententiainepta ac potius nuUa ; neque enim in dodecatemorii partibus id est, quodquaeritur, sed ipsum pars est dodecatemorii esse ad nostrum sensumabundat atque adeo cum sententiae detrimento dicendi uerbo adici uidetur,sed ita Lucilius lib. ix ap. Non. p. 428 hoc, quod dicimus esse poema, Cicero inArateis n.d. ii 105 extremzLsque adeo duplici de cardine uertex dicltur esse polus\et altera apud Graios Cynosura tiocafur,\dicitur esse Helice, 109 Arctophylax,uulgo qui dicittir esse Bootes ; nec minus Latinum est quod huius libriu. 285 interpolator posuit q^iae praecedunt, dextra esse /erunttir 741 recteper se illa percipe quota sit excipit 7iamque, sed dure eiusdem significationissimilisque formae uocabulum «a?» proximo uersu subicitur, ut scribendumsuspicer nempe, quod cum namque librarii permutaruut Ouid. met. ii 474, 664,her. XVII 223, Luc. iv 228, fortasse Prop. i 3 37. qua uoce quod Manilius praetereanon usus est, item semel eam Vergilius posuit georg. iii 259 perquinque notatur partis, dodecatemorio in quinque partes diuiso defiuitur,quinta dodecatemorii pars est 742 totidem, subtractis scilicet, quae proprionomine lumina, (pQra, (puaTTJpeff appellantur, Sole et Luna 743 sortes dimidias,semigradus, ut 720 dimidias partes, 733 sq. parte dimidia 744 uiresL'^, om. GL que cod. Flor., qui GLM in eis GL-, in»eis L, nlueis Miura Vrb. 668, cura GLM eis praeter hunc uersum apud bonae aetatispoetas non uidetur extare ; sed uide 707 quaeque ad 377 et 542 adnotaui745 quo quaeque *, quocuque libri : uix recte scriberetur quinque. Cic. dediu. II 89 uim quandam esse aiunt signi/ero in orbe, qui Graece f(^5ta^oV dicitur,talem, ut eius orhis unaquaeque pars alia alio modo moueat inmutetque caelum,perinde ut quaeque stellae in his /nitimisque partihus sint quoque tempore,ibid. 17 uident . . . qxio in signo qiiaeque errantium stellarum quoquetempore/utura sit. Verg. Aen. vii 400 uhicumque duo libri pro uhi quaeque,Stat. Theb. xi 183 uhicumque omnes, uhi qnaeque ex Vergilio Heinsius, Man.II 435 quaecMnque GL pro quae cuiqtie. Maduigius ad Cic. de fin. v 60'quaecumque' inquit ' iuterrogatiuum non esse, nec dici Latine uideho, quatcumqitesint notiliae, pueri norunt,' Lachmannus ad Lucr. v 311 cumqne *nisicum relatiuis coniunctum lingua Latina non agnoscit.' at quod nosse putanturpueri id aut iguorarunt aut obliti sunt Manilii editores ad unum omnes neBentleio quidem excepto ; ut uenia parata sit Horatii interpretibus AdolfoKiesslingio et Luciano Muellero, qui gesserit carm. i 6 4 coniunctiuum essedocent, in his, scriheris . . . hostium uictor, . . . quam rem cumque . . . miles le

quaequepossitquaecumqueillorumquidexpediamquidquid;ASTRONOMICON II 83dodecatemorio fuerint spectare decebitcuius enim stella in fines in sidere quoqueinciderit, dabit effectus in uiribus eius.duce gesserit, comparantque carm. iv 14 17-9 spectandus . . . quantis /atigaretruinis. idem Muellerua cum recte Priap. 68 31 sq. pro e quibus ut sciresqtiicumque ualenlior esset |haec es ad arrectos uerba locuta procos reponeretqui quoque, sententiae tantummodo uitio offensua est, soloecismum praetermisit,sicut etiam Prop. i 10 19 sq. Cynthia me docuit semper quaecumquepetenda cauenda forent, ubi non minus recte scripsit quae cuique,\cum Rothsteinius quaec2imque interrogatiuum se defendere opinetur adlatism 21 5 sq., in quo loco qiiactimqzie relatiuum est : omnia siint temptata mihi,quacumqtie fugari (immo posset) ; ai ex omni me premit ille deus, hoc\est omnes temptaui rationes, quihuscumque fugari posse uidebatur, quibus planesimilia sunt quae bis apud Lucretium leguntur v 190 sq. et 425 sq. consuerunt. . . omiiia pertemptare inter se possent (possint libri priore\loco) congressa ci-eare. quid quod Heinsius parem soloecismum in Ouidiiuersum her. xiii 60 intulit et Bentleio probauit, et sequitur regni pars quotacumquesui, cum in libris recte esset quota quemque ? sed illud magis miror,uiros sermonis Latini et Heinaio et Bentleio peritiores Lambinum et quemrecte monentem modo audiuimus Lachmannum non haesisse in Lucretii uersibusVI 84 sq. sunt tempestates et fulmina clara canenda, faciant et qua de\ca7isa cumqtie ferantur, qui locus eodem quo Manilianus modo curandusuidetur, ut scribatur quaeque, nisi forte praestat cuncta. nam in Lucr. iv 380sq. nam, quocumque loco sit Inx atque umbra, tueri est et vi 738 sq.\nunc age, Auerna tibi quae sint loca cumque lacusque quali natura\praedita constent illa quo et quae relatiua sunt quandoque et hic et ubicumqueapud Manilium extat unum uocabulum est, eKdaroTe, aduerbiumuidelicet eadem ratione qua xibique quaque ipsum quisqne pronomen formatumsimiliterque in distributione adhibitum, ut idem ualeat quod in Ciceronis locissupra adlatis quoque tempore. ponitur autem, prorsus ut quisque et ubique,modo cum interrogatiuo, iii 164 nu7ic, quibus accedant signis quandoque,canendum est, 296 iam facile est tibi, quod quandoque horoscopet astrum,|noscere, 560 sq. docui, per singula tempora, uitae quod quandoque genus\ueniat, Cic. de or. iil 212 scire, quid quandoque deceat, prtidentiae (est), modocum relatiuo, Man. iii 483 sq. nascens . . . astrtmi, quod quandoque uadis\emissum redditur orbi, i 811 sq. corpiis . . . per omne ubique nitens\(ita nunc scribo pro 7iitet) idgeat (subiunctiuo pari condicione Manilius usus estII 814, IV 249) quandoque, notandum est, Liu. xxxiv 56 13 uti L. Cornelius . . .milites scriberet . . . dimittendique ei, quos eorum quandoque uellet, ius esset.quod cum Scaliger quasi per nebulam uidisset et semel atque iterum hocquandoque ' Manilianum ' esse dixisset, peruerse obnixus Huetius ceterisquinque locis et quando significari contendit, plane pari iure ac si quis Hor.carm. Ii 13 13 qtiid quisque uitet pro quid et quis uitet accipi iubeat : uno,III 484, obmutuit 746 duodecathemorio GL-, duodecima temorio M et utuidetur L fuerint G, fluerint LM 747 stella Bentleius, stellae libri, elisioneapud Manilium rarissima, de qua dixi ad i 323 flnes in Scaliger, fine sintlibri, qui error effecit ut et stella et inciderit ex singularibus fierent pluralia.fiinium nomen et hic et u. 689 dodecatemorii ambitum significat, cum apudFirmicum ii 6 et alibi pro Graecorum bpioLO- ponatur, quae Mauilius ignorat748 Inciderit Bentleius, inciderint libri in niribus eins, eius uiribus

;84 M. MANILIIundique miscenda est ratio per quam omnia constant.750 uerum haec posterius proprio euncta ordine reddamnunc satis est docuisse suos ignota per usus,ut, cum perceptis steterit fiducia membris,sic totum corpus facili ratione noteturet bene de summa ueniat post singula carmen.755 ut rudibus pueris monstratur littera primumper faciem nomenque suum, tum ponitur usus.praedita : pro Bentleius, nec male scriberetur suh cuius dodecatemorii infines siue ambitum in quoque signo stella inciderit, eius dodecatemorii inuiribus potius quam in suis effectus dabit ;quapropter, ut ait uu. 745 sq.,spectare decebit quo in dodecatemorio stellae locatae fuerint.Saturni stellaipsa per se maligna est, cum autem in louis aliquod dodecatemorium siue inAriete siue in alio signo incidit, louis naturam quodam modo induit, ut exmaligna salutaris fiat ac prospera. Bentleius sic interpretando, ' cuius dodecatemoriiin fines stella inciderit, dabit illud effectus suos pro uiribus eiu3stellae,' sensum inuertit : hoc si uoluisset poeta non quo in dodecatemoriostellae locatae fuerint dixisset uerum qiLae stella in quoque dodecatemorio.retentis stellae et inciderint quam absurda oriatur sententia uide apudBechertum 749 iindique miscenda, obseruationibus undique collectis efficienda.quod Bentleius quid sit miscere rationem nescire se profitetur, multominus quid sit undique miscere, prorsus eodem modo dicitur i 310 mixta exdiuersis . . . uiribus astra, Cic. de off. iil 119 nec xierofinis honorum, qui simplexesse debet, ex dissimillimis rebus misceri et temperari potest. eadem mixturasiue ffvyKpacria- (Sext. emp. Trpoa dcrTp. 42) commemoratur iii 587 mox uenietmixtura suis cum uirihus omnis, significatur iii 66 undique uti fati ratiotraheretur i7i unum, Firm. ii 18 3 scienda sunt haec autem omnia, ut, cumad apotelesmata rienerimus, cuncta miscentes et temperantes, sententias nostrasfideli ueritatis ratione firmemus 750 proprio GL, proprior M cuncta GL-,om. LM quae se posterius redditurum promittit, nusquam extant 752cum iam partibus doctrinae singillatim perceptis plane contidere coeperis763 notetur pro animaduertatur potius quam pro designetur positum uidetur,cum in superiore uersu de discente ac non de docente sermo sit 755-758Breiterus comparat Quint. inst. i 1 25 sqq. 756 per L-M, et G, t L tumponitur Scaliger, componitur libri magister primum ipsos ductus r litteraein ceris exarat, deinde nomine appellat er, tum irritatam canem imitandousum siue sonum pueris monstrat. Quint. i 1 24 neque . . . mihi illud . . .placet, . . . ut litterarum nomina et contextum (hoc est ordinem quem nosdicimus alphabeticum, ne lacobsohno credas thes. ling. Lat. iv p. 695 41-3)prius quam formas parutdi discant. ohstat hoc acjnitioni earum, non inlendentibusmox animum ad ipsos ductus, dum antecedentem memoriam secuntur,25 donec litteras, qui instituuntxir, facie norint, non ordine tbl tunc libri'cuinam alii rei coniuncta est syllaba ? ' Bentleius. nulli sane ; sed ipsaconiungendo efficitur, qua ui ut saepius iunqere (uelut Ter. Maur. 288syllaharum, quas duabus iungimtis uoccdibus, Quint. inst. I 5 68 iunguntur(uocabula) , . . ex duobus Latinis integris, ut * superfui') ita non numquamconiungere ponitur. Varr. l.L. v 88 cohors . . . in uilla ex pluribus tectis

iiersaque,imusASTRONOMICON II 85tum coniuncta suis formatur syllaba nodis,hinc uerbi structura uenit per membra legendi,tunc rerum uires atque artis traditur usus760 perque pedes proprios nascentia carmina surgunt,singulaque in summam prodest didicisse priora(quae nisi constiterint primis fundata elementis,764 ecfluat in uanum rerum praeposterus ordo763 uersaque quae propere dederint praecepta magistri).coninngitur ac quiddmn fit tinum, r.r. iii i 3 ex eis tertii generis uoluit esseLuculliLS coniunctum auiarium, Cic. de inu. i 17 simplex (causa) est, quaeabsolutam in se continet unam quaestionem . . . : coniuncta ex pluribusquaestionibus, in qua plura quaeruntur, de fin. il 44 cum Epicziro aidem hocplus est negotii, quod e duplici genere uoluptatis coniunctus est (scilicetEpicureus bonorum finis) ; a quibus ratione non differunt quae passiminueniuntur societatem foedus conubia nuptias siue conixmgere siue ixmgere. demiscendi uerbo similiter adhibito dixi ad u. 749. exemplorum supra positorumProbstius in thes. ling. Lat. quartum neglexit, reliqua tria nuUo discriminealienissimis immiscuit, de significatione nusquam monuit 'nodos syllabaedixit, qua notione Ausonius (413 38, Peip. p. 272) trinodem dactyhim' Scaliger.Cic. orat. 222 his . . . singulis uersibus (quattuor dicit membra ex quibusconstet ambitus siue irepiodoa) quasi nodi apparent continuationis, quos inambitu coniimgimus 758 hinc L^, hic 6LM uerbi Bentleius, uerbis libripraue geminata s littera, quo seruato lunius legenti, Huetius legendo coniecit.qui syllabam ex litteris formare modo didicit puer, is deinde ex syllabisuerbum, non ex uerbis enuntiatum, struere docendus est ;qua de re cum hocuersu agatur, singulare uerbi conuenit singularibus littera et syllabamembraScaliger, uerba libri : idem error in Marciano Ouid. met. xiv 148, Leidensiluu. X 198, Propertii codicibus ii 34 22 hinc struitur uerbum, quod permembra sua, hoc est syllabatim, discipulo legendum est. nondum per uerbalegit qui syllabis componendis uerbum struit, sed is demum qui structis iamuerbis sermonem conectit. Quint. I 1 31 timc ipsis syllabis uerba conplecti ethis sermonem conectere incipiat 759 rerum singulis uocibus subiectarumuires ac potestates, id est interpretatio uerborum. Quint. i 1 34 sq. illud nonpaenitebit curasse, cum scribere nomina puer, quemadmodum moris est,coeperit,ne hanc operam in uocabulis uulgaribus et forte occurrentibus perdat. protinusenim potest interpretationem linguae secretioris, quas Graeci yXucrcraa' uocant,dum aliud agitur, ediscere et inter prima elementa consequi rem postea propriumtempus desideraturam artis grammaticae, ut Ouid. trist. iv 10 15 sq.protinus excolimur teneri, curaque parentis ad insignes urbis ab|arteuiros. Quint. i 4 1 primus in eo, qui scribendi legendiqxie adeptus eritfacidtatem, grammaticis est locus 761 summam Bentleius, summa libri,quod non intellego, quamuis Fayus in summa interpretetur summatim.ad Att. VII 13 1 etiam ad summam profectum aliquid puto 762 constiterintGL^ et ex corr. M, constiterunt LM 764 ante 763 posuit Breiterus, quamemendationem imprudentem se atque inuitum fecisse ostendit ipse uerba sicdistinguendo, ordo, quae cet. ; sensus est enim\ effluantque praecepta,quae magistri uersa (ordine non recto) dederint effluat codd. Par. et Flor. etCic.

86 M. MANILII765 sic mihi, per totum uolitanti carmine mundumerutaque abstrusa penitus caligine fata,Pieridum numeris etiam modulata, canentiquoque deus regnat reuocanti numen in artem,per partes ducenda fides et singula rerum770 sunt gradibus tradenda suis, ut, cum omnia certanotitia steterint, proprios reuocentur ad usus.ac, uelut, in nudis cum surgunt montibus urbesconditor et uacuos muris circumdare collesdestinat, ante manus quam temptet scindere fossas775 feruit opus (ruit ecce nemus, saltusque uetustiprocumbunt solemque nouum, noua sidera cernunt,pellitur omne loco uolucrum genus atque ferarumantiquasque domos et nota cubilia linquunt,in L manus recentissima, et fluat 6L, ut fluat M, quorura alterutro seruato nectranspositis uersibus scribi poterat haud absurde u. 76.3 perdas (perduntRegiomontanus) quae propere cet. recepto effluat Bentleius uel sua praepropereconiecit, in quo non ualde placet ter intra duos uersiculos positumprae : contra lacobus uersa interpretatus est si euersa erunt (dehuit saltemsint), ut idem in protasi ac post in apodosi diceretur 765 mundum GM,mundi L 766 ahstrusas penitus . . . harenas Lucanus dixit v 604, insidiasCicero leg. agr. ii 49, idem de dom. 25 dolorem, acad. ii 32 ueritateni, ut adnihilum recidat Bentlei cauillatio er^ita penitus coniungentis ;quamquam nehoc quidem uituperare debuit 767 canenti cod. Flor., canendi 6L, cauendiM 768 artem Immischius apud Bechertum, artis iam Bonincontrius,arte libri, quaque . . . ab arce Regiomontanus. certe reuocanti numen nihilsignificabit donec dixeris aut unde numen aut quo reuocetur 769 ducendaJides, adquirenda, nisi fallor, efificiendum ut fides habeatur et, ut ait u. 752,perceptis membris stet fiducia. Gratt. 400 sq. solacia . . . traxere fidem770 ut Prucknerus, et libri 771 reuocentur Regiomontanus, reuocanturlibri. haec et . . . reuocantur lacobo Becherto Breitero probata esse, uecminus 900 quae tibi posterius magnos reuocantur ad usu^, sua sponte intellegitur772-787 ordo est ac, uelut, cum surgunt 7irhes, ante, quam manus temptetscindere fossas, feruit opus etc. , sic mihi materies primum tradenda est 772cum surgunt Scaliger, consurgunt libri urbes Vrb. 668, orbes 6LM 773conditor cod. Cusanus, conditur 6LM 774 mamis in manu mutauit Scaliger,recte, si u. 775 opus accusatiuus esset et uerbum cum eo coniunctum adconditor referretur ; id quod sensit Bentleius, lacobus et Breiterus nonsenserunt 775 feruet Woltierus de Man. poet. an. 1881 p. 86, uertit librisine sensu, uersat Bentleius, ut intellegeretur mente, anlmo, consilio. Woltierusadfert Verg. georg. iv \GQ feruet opus, Aen. i 436, Aetnae 169, quorumlocorum primo scidas Vaticanas fernit exhibere adnotauit EUisius noct. Man.p. 63. feruSre constanter Vergilius, apud Manilium uerbum non extat.etiam uersu 778 apparet imitatio loci Vergiliani georg. ii 209 antiquasqu^domos auium 778 et nota GL-, notaque M et procul dubio L, qui nunc

atqueASTRONOMICON II 87ast alii silicem in muros et marmora templis780 rimantur, ferrique rigor per tempora notaquaeritur, hinc artes, hinc omnis conuenit usus),tunc demum consurgit opus, cum cuncta supersunt,ne medios rumpat cursus praepostera cura,sic mihi conanti tantae succedere moli785 materies primum rerum, ratione remota,tradenda est, ratio sit ne post irrita neueargumenta nouis stupeant nascentia rebus.ergo age noscendis animum compone sagacemcardinibus, qui per mundum sunt quattuor omnes•erasus est 779 templis Scaliger, templi libri 780 per tempora notanondum explicatum est, nam impudenter faciunt qui sibi credi postulantlempora hoc uno loco neque praeterea usquam significare temperamenta.neque tam de temperando quam de effodiendo ferro sermonem esseindicio est illud rimantur, ut recte Stoeberus ferri rigorem pro ferroaccepisse uideatur conlato Verg. georg. i 143 tum ferri rigor atqueargutae lammina serrae . . . uenere : similiter Lucretius i 492 rigor auri,VI 953 et 1001 ferri uim, v 1242 argenti pondus plumhique potestas. itaquequaerendum censeo num tempora, quomodo iv 205 cum pondera, Ouid.her. XIX 165 cum rohora, Germ. phaen. 402 cum cetera, passim autem cumpectora et corpora confusum est, sic hoc loco scriptum sit pro pignora, hoc estcerta indicia quibus ferrum sub terra occultum prodatur : uide Plin. n.h.xxxiv 142 ferri metalla ubique propemodum reperiuntur . . . minimaque difficultateadgnoscuntur colore ipso terrae manifesla. ita Aetn. 135 sq. certis tibipignera rebus oculis haesura tuis dabit ordine tellus, 459 sq. saxum\\certa . . . uentiirae praemittit pignora Jlammae 781 hinc priore loco L^M,huic G, liu«*c (non uidetur fuisse hunc) L. ab alia parte artes, ab alia ususconuenit. huc . . . huc Scaliger, Fayo certe et Breitero prudentior, qui hinctemporis esse crediderunt omnis GL, om. M. 784 conanti Marklandusad Stat. silu. ii 4 32, cunctanti libri, tentanti Scaliger ed. 1. minime cunctatur,sed operose aditum struit. conandi uerbum pari condicione positum est iii 4,i 561 : ex conafa Ciris u. 323 factum est contata, pro percontor passim percunctorscriptum 785 interpunxit Bentleius 786 ne sit Fayus, quemordinem cur poeta deseruerit non satis apparet 787 ne his parum prouisisargumenta initium sumentia praepediantur nouis rebus necopinato exorientibusobmutescantque. ita Ouidius amor. ii 6 47 nec tamen ignauo stupuerunt uerbapalato. haec quomodo Fayus eique assensus Breiterus interpretentur, apudipsos quaere 788-807 enumerantur quattuor mundi (rectius dicas zodiaci)cardines siue Kivrpa : horoscopus, occasus {Svcna, ovvov), medium caelum{fx€

aequora:inueniunt,;88 M. MANILII790 dispositi semper mutantque uolantia signaunus ab exortu caeli naseentis in orbem,qua prinmm terras aequali limite cernit,alter ab aduersa respondens aetheris ora,unde fugit mundus praecepsque in Tartara tendit795 tertius excelsi signat fastigia caeli,quo defessus equis Phoebus subsistit anhelisreclinatque diem mediasque examinat umbras ;numero, per mundum dispositi sunt (hoc est certis interuallis positi), idqueomnes et semper, ut nullus umquam loco moueatur 790 mulant, ipsiimmobiles uice perpetua alia signa dimittunt, alia accipiunt, quemadmodumager dominos mutat ; nam de effectibus cardinum nondum agitur. idemdicitur de templis pariter immobililjus uu. 959 sq. quae ^^^'''itolat omnh\astronim series 791 ab exortu respondens, quod participium ex u. 793praecipitur. respondent inter se lioroscopus et cardo occidentalis nascentisin orbem, surgentis in barumgentium conspectum : uide i 383 nascunlur siderain orbem {orbe libri) quaeque ibi attuli ;praeterea iii 537 caeli . . . nascentis,608 nascens horoscopos 792 qua LM, qui G, quod cum Scaliger cupidius, utmulta, ex Gemblacensi intulisset, tenuissetque re parum attenta Eentleius cumPingraeo, suo iure expulit lacobus, nec tamen eflScere potuit ut Bechertuscogitare mallet quam Gemblacensi addictus uiuere. nempe primum, quirecepto, sensu destituitur, cum cardo immobilis sit neque terras cemereaut incipiat aut desinat : primum eas ex plano (hoc enim significataequo limite) cernit caelum eo reuolutum nascensque. huic uersui respondet794 unde fugit mundm etc. : uide etiam 827 sq. exortum, qua primumsidera surgmit, |unde dies redit, lii 590 sq. primo sub cardine . . . quaredit in tei~ras mundus, i 43-5 oriente sub ipso . . . qua mundus redit794 praeceps GL, princeps M 795 signat GL-, signa LM fastigia cod.Monac. et Regiomontanus, uestig^ia GLM probantibus lacobo et Breitero,qui plantarum et capitis quae sint discrimina nesciunt. non uestigiaexcelsi caeli, quae nulla ne cogitari quidem possunt, signare credebaturtertius cardo, summi qui regnat culmine caeli (810), sed fastigia : ii 813fastigia summa, 881 fidgentis . . . fastigia caeli, iii 216 fastigia mundi,506 summi fastigia caeli. fastigia et uestigia passim in codicibus perniutaridixi ad i 616 : exemplis ibi collatis adde iii 625 ubi Vrb. 667 ues/igia proceterorum fastigia, luu. vi 14 ubi Par. 8072 saec. ix fastigia pro uestigiaexhibet 796 qua Breiterus, ut sciamus eum quo in i 308 et ii 729 non quodcaperet seruasse sed quod dormitaret anelis cod. Monac, habenis GLM.equis Oriens . . . anhelis bis Vergilius, georg. i 250 et Aen. v 739 ; Ouidiusmet. IV 633 sq. pontus . . . qui Solis anhelis|subdit equis et fessosexcipit axes, Silius i 209 xibi fessus equos Titan immersit anhelos 797reclinat *, declinat libri, sicut Lj^diae 14 declinarit codd. plerique contrametrum pro reclinai-it ; discernit Bentleius. neque subsistendi umbrasqueexaminandi notionibus congruit medium interiectum declinandi uerbum,neque reapse declinat diem Phoebus in cardine constitutus qui (811) mediumtenui partitur limite mundum, etsi de templo cardiuali, quod xxx graduscontinet, rectissime dicitur 918 sq. qiia summa accliuia finem qua\

ImachinastatKpivuvleuare;interiungitASTRONOMICON II 89ima tenet quartus fundato nobilis orbe,in quo principium est reditus finisque cadendi800 sideribus, pariterque occasus cernit et ortus.haec loca praecipuas uires sumraosque per artemfatorum effectus referunt, quod totus in illisnititur aeternis ueluti compagibus orbisquae nisi perpetuis alterna sorte uolantem805 cursibus excipiant nectantque in uincula, binaper latera atque imum templi summumque cacumen,dissociata fluat resoluto machina mundo.sed diuersa tamen uis est in cardine quoque,et pro sorte loci uariant atque ordine distant.principium dediuia sumunt, satis recte etiam 799 sq. de imo cardine in qiioprincipium est reditus . . . siderihus, quae tamen nondum redeunt. Soli meridianoea conueniunt quae de meridiano circulo legimus i 635 discernitque diem sextamqueexaminat horam, Maneth. ii 109 sqq. ocr fj.€v ydp 6' v\//ov doov ovpavouicTTripiKTair}(^7)v oi/j.ov Kal 5eU\ov 'HeXtoto|ipyuv. itaque quemadmodum Mart. iii 67 6 sq. hora lassos\Kai OvTjToicriv dyiov ^airjv \vffLVequosmeridiana sic hoc loco Sol anhelis equis ad medium caelum enisus reclinarediem et paulisper requiescere dici mihi uidetur, quod contra Horatius epod. 1724-6 mdlum a labore me reclinat otiuin . . . 7ieque est tenta spiritu pi-ae-\cordia. uide etiam Stat. Theb. v 85 sq. Sol operum mediris summo lihrahatOlympo lucentes, ceu staret, equos, Luc. ix 528-30 (sub tropico Cancri) nilIohstat Phoeho, cum cardine summo librata dies ; truncum\uix prote(jitarhor : |tam hreuis in meditim radiis conpellitur umbra, unde Bentleiua discerepotuit quae essent mediae umhrae. non tanti est exscribere aegr. Perdic. 59 sq.et anth. Lat. Ries. 253 131-3 798 fundato nohilis orhe, i 366 nohilis et mundlnutrito rege Capella 799 cadendi cod. Cusanus et iu L manus recentissima,canendi GL, cauendi M 800 i 636 paribus spatiis occasus cernit et ortuscirculus meridianus 803 aeternis Bentleius, et lieris M, aetheriis GL.mirum foret, nisi aetherii essent caeli cardines : expectatur epitheton quodstabiles eos esse indicet et beue orbem fulcire 804 805 ordo est nisi alternasorte excipiant orbem perpetuis cursihus uolantem, ut sensit Fayus, a quo Pingraeusdesciscere non debuit. etiam liberius uerba collocata sunt i 453-5et locis ibi adlatis 805 interpunxit Bentleius. in uincida, ita ut fiat SeViosiueuinctura, quod nomen usus non comprobauit 806 de templi uide adII 354 adnotata 807 Lucr. v 96 rnet moles et machina mundi, Luc. i 79 sq.totaque discors diuolsi txirbabit\foedera mundi 808-840 reddunturcardinum uires 809 ordine dignitatis ;qua de re antequam aliorum astrologorumplacita referam, praemonendum est eos, etiam ubi cardines et Kivrpaappellant, non tam de his quam de Toiroia- siue templis ea contineutibuscogitare. igitur ut Manilius sic Ptolemaeus tetr. p. 33 MC primum ponit, sedproximum horoscopum (nam IMC, cum in illo capite tantum de apheticis locisagatur, necessario seponitur), tum autem, post rbv dyadov 5aip.ova (Man.II 881-90), occasum ; ubi comm. p. 110 Kal toOto evavriua- ry Aupode^i)' iKeivocrydp irpoTid-qcyi. tov wpoiXKOTrov, ovToa Se rb fj.e(rovpdvi]/xa. horoscopum praefert^

90 M. MANILII810 primus erit, sunnni (jui regnat culmine caeliet medium tenui partitur limite mundum ;quem capit excelsa sublimera Gloria sede(scilicet haec tutela decet fastigia summa),quicquid ut emineat sibi uindicet et decus omne815 adserat et uarios tribuendo regnet honores.hinc fauor et species atque omnis gratia uulgi,reddere iura foro, componere legibus orbemfoederibusque suis externas iungere genteset pro sorte sua cuiusque extollere nomen.Hephaestio 1 12 /caXoi . . . tottoi. . . . irpuiTocr fj.^v 6 CopocTKoiroa, deirrepoff /j.e(TovpavT]fm,TpLToa 6 dyadbcr baifiwv, TerapTOff r) dyaOr) Ti'XV (Man. II 891-90-1), ^tera tovtov(t Thovvov, eTra t6 vnoyeiov, sed idem II 19 (C.C.A.G. VI p. 98) de Dorotheo contrariatradit ac maxime cum Manilio conuenientia, t&v KevTpuv irpoTaTTei t6 /MeffovpdvTjfia,devTepov to vttoxOoviov, TpiTov tov uipodKOTTov, TerapTOV Tbv KXijpov TrjffT^XV^ (qui perperam inter cardines refertur, cum athlum sit, Man. iii 96).Tov ydp hvvovToa oii fjLvr]fiovevei. P^irmicus quid de principatu censuerit exII 18 2 horoscopus praecedit occasum, medium cadum imo caelo praeponituret ex VI praef. primi cardines horoscopum mediumque caelum possident, secundiIMC occasumque suscipiunt non apparet, apparet autem ex ii 19 11 decimuslocus (qui MC continet) . . . principalis est et omniian cardinum potestate sublimioret iii 1 18 MC in omnihm f/enittiris possidet principatum 812-819 Paul.Alex. N decimum ab horoscopo templum, quod hunc cardinem continet,(T7)lxaLvei . . . t6v irepl Trpa^ewcr Kal do^rjcr /cat dfiwMaToo" Kai (TvcTdaewa Kai rrpoeSpiacT\6yov, Sol autem ibi constitutus dpxLKovcr Kai eTnSo^ova Kai e/xTrpdKTov

sedhumanaedocet,ASTRONOMICON II 91820 proximus, est ima quamquam statione locatus,sustinet aeternis nixum radicibus orbem,efFectu minor in specie sed maior in usu.fundamenta tenet rerum censusque gubernat,quam rata gint fossis, scrutatur, uota metallis825 atque ex occulto quantum contingere possit.tertius atque illi tollens in parte, nitentemquemque poneretur obstabat quod uerbi infinitiui subiectum, quo siia, sicutu. 818 suis, referendum est, tantum in animo cogitatur. sed etiam sineeiusmodi causa cuiusque ponitur, ubi expectabatur quodque, in Cic. de tin.V 69 eis . . . officiis, quae oriuntur a suo ciiiusque genere uirtuds, cuius lociMaduigius difficilem et operosam excogitauit explicationem 820 interpunxitFayus 821 aetemis Scaliger ed. 1 et Bentleius, altemis GL, alterius M.miror Scaligerum postea alttrnis defendisse collatis 804 sq., proinde quasi,quia quattuor cardines alterna sorte orbem excipiunt, propterea imus cardoalternis eum radicibus sustineatnixum codd. Par. et Monac, mixtum GMet corr. ex muxtum ut uidetur L. ne hoc quidem, alternis niixtum radicihiLSorbem, nimis absurdum uisum est Becherto 822 specie Scaliger, specieslibri, speciem . . . iisum Bentleius fortasse recte, quamquam aliter diciturV 152 sq. nec in usum tegmina plantis speciem (ubi libri specie). uide\ad II 739 adnotata 823-825 Firm. ii 19 5 quartus ah horoscopo locus(qui hunc cardinem continet) . . . ostendit nohis . . . iiatrimonium, suhstantiam,fundamenta . . . et quidquid ad latentes et reposifas patrimonii pertinet facidtates,Paul. Alex. L 4 iari 5^ 6 Tbirocr irepl eyyelwv Kctl ^e/ieXtwv . . .

possunt,:92 M. MANILIIqui teuet exortum, qua primum sidera surgunt,unde dies redit et tempus describit in horas,hinc inter Graias horoscopus editur urbes,830 nec capit externum proprio quia nomine gaudet.hunc penes arbitrium uitae est, hic regula morum,nullum certum exemplum in lexica relatum ait. niliilo magis satis facit lectioquam lunio teste in cod. Pal. extantem (nam de Bonincontrio fallitur) multieditores receperunt aequali, pariter in atque illi deprauata ii 233; nam quaeinterpretationis causa ualde inter se diuersa adscripserunt Bentleius ('quiacardines orbem diuidunt in quattuor partes aequales ') et Breiterus ('miichtigin der gleichen Stellung, niimlich als cardo'), eorum neutrum his uerbis,acquali pollens inparte, significari potest828 unde Scaliger, una libriredit Regiomontanus, dedit libri ut i 335 describit cod. Cusanus, describetGLM. dies tempus ab ortiuo cardine ductum ordinat certa forma imposita, utfiat horarum series. nou dissiuiiliter iii 539 parte quod ex illa describitur horadiebus, id est ordinantur horae definitae. hoc loco non miuus atque illo iuitiisignificatio, vnde, lineae ducendae magis quam rei in plures partes digerendaenotioni conuenire uidetur, ut dubitare cogar quam recte Bechertus (quod ineo mireris qui v 669 ex uno uarins discribitur usii-s necessariam lectionem aMatritensi suppeditatam spernat) discribit coniecerit ;qualis dubitatio orituretiam in Liu. i 19 6 ati c^irsus lunae in duodecim menses describit annum similibusque.discribendi uerbum apud Manilium duobus praeter v 669 locis in Mseruatum est, iv 742 (ubi accedit L) certis discripia nitent reuionibus astra etV 734 per inr/eiifis populus discribitur urbes ; duobus restituit Buechelerus mus.Rhen. an. 1S58 pp. 602 sq., iv 587 quattuor in partes caeli discribitur orbis,701 kimiana est signis discriptafgura horas LM, aras G 829 hinc GL, McM, quo dissoluitur oratio. hinc, ob causas uu. S26-8 commenioratas editursic pro appeUatur poni ego solus miror, ceteri ne admonitione quidem remdignam iudicant iii 103 pere

despicitur,iiotorumASTRONOMICON II 93fortunamque dabit rebus, ducetque per artes,qualiaque excipiant nascentis tempora prima,quos capiant cultus, quali sint sede creati,835 utcumque admixtis subscribent uiribus astra.ultimus, emenso qui condit sidera mundooccasumque tenens submersum despicit orbem,ecliptica signa, ubi una littera transposita scripserim titulo se causa. nam dehiatu illo in syllabis m littera terminatis quem u. i 795 admissum multicredunt, iv 661 nemo, nunc non loquor regula morum in exitu hexametrlposuerunt Martialis xi 2 3 et Ausonius epigr. 9 7 (Peip. p. 320) : adde Pers.V 38 adposita intortos extendit regula mores 833 interrogatio pendere uidetura decernendi notione ex praecedentibus petenda. similem etsi non planeparem libertatem habent iii 135 sq. in quo sortimur mores et qualihus omnis\formetur domus exemplis, 146-8 continet omnis ejectus e.t, quae\sibi quisque suisque proponit studia atque artes, haec irrita ne sint. de|sententia uide quae ad 841 sqq. dicentur 834 capiant, accipiant, ut v396 tali capiens sub tempore uitam quali sede, excelso an humili loco835 astra, planetae ; hi enim eodem sensu subscrihere dicuntur iii 128 si malesuhscribunt stellae per signa locatae et passim ab astrologis fxapTvpeiv, uelutManeth. VI 619 sq. et . . . Qovpoa . . . iJ.apTvpeoL, II 390 utt' diTTpwv fj.apTvpiri(Tiv,Firm. iii 1 4-7 testimonium perhihent, quibus omnibus significatur stellas itaesse constitutas ut in geniturae formam geometricam referri possint, maximeper trigonum tetragonum diametrum. sic fit illa, quam Manilius dicit, uiriumadmixtio : Maneth. il 399-401 a\7}6d-qv irdffav ppoTeov ^l6tolo (TvyKpaaKr|OL^Kpiv', iirifiapTvplai re (paeLvQiv \&ffTp(i}v dWrjXoLcr x*^/"""' ^'> i^Te/) wvyeydaiTiv, III 227 '//Stj /cat crvyKpaa iv deiata fiapTvpiac t€. in Firm. V 1continentur simplicia cardinum decreta sine alicuius planetae testimonio, 2 horoscopidecreta cum omnium planetarum societate. ceterum, quod hoc uersu desolo horoscopo monetur, id non minus ualet in tres reliquos cardines ;quemadraodumin loco qui est de duodecim athlis, iii 96-159, septiens commemoraturplanetarum testimonium, quinquiens omittitur utcumque, cum in codicibusqui tum noti erant scriptum esset ufrim/jue, Scaliger ed. 1 coniectura restituit,quam postea confirmarunt Gemblacensis et ceteri boni libri, quamque etiamsine illis satis et sententia tuebatur et ii 963, iii 119, 141 : apud Huetiumplus potuit odium atque inuidia 837 despicit in dispicit mutari uoluitLachmannus in nota disputatione ad Lucr. iv 418, quia despicere cum accusandicasu non coniungeretur nisi in significatione contemptus ; ad quamregulam correxit, partim ex codicibus, Lucr. iv 418, Verg. Aen. i 224, georg.II 187, Ouid. met. ii 178, iii 44, vii 223, fast. iv 569, Colum. i 6 23. restantOuid. met. xi 552 sq. spoliisque animosa superstes unda uelit idctrix sinuataque\despicit undas, Luc. i 458 pop^di, quos de^picit Arctos, v 638 sq. quantumLeucadio placidus de uertice pontus tantum nautae uidere trementesfluctihus e summis praeceps mare, vi 748 sq. indespecfa tenet uobis cui\\Tartara, cuius 2ios estis superi, Sil. xii 488 e tumiUis suhiectam despicit urbem,|Sen. n.q. vii 12 3 Saturnus aliquando supra louem est et Mars Venerem autMercurium recla linea despicit, quorum locorum in nullo aut contemptussignificatur aut substitui potest dispiciendi uerbum ;quare ne in eis quidemquae Cic. de r.p. iii 14 leguntur, si quis illo Pacuiano inuehens alitum

94 M. MANILIIpertinet ad rerum summas finemque laborum,coniugia atque epulas extremaque tempora uitae840 otiaque et coetus hominum cultusque deorum.nec contentus eris percepto cardine quoque :interualla etiam memori sunt mente notandaper maius dimensa suas reddentia uires.anguium curru mulCas et uarias fjentin et urbes despicere et oculis conlvAitrarepossit, commendauerim disjncere. nam Phaedr. ii 5 10 omitto, nbi despicitex coniectura scribitur 838-840 Paul. Alex. M 2 rb dk f a.Trb wpoffKdirov(quod huuc cardinem continet) (Trj/jiaivei rbv yafioffroXov . . . /ca: rijvToO davoLTOv TToidTrjTa . . . ^

imperiosus;ASTRONOMICON II 95quicquid ab exortu summum curuatur in orbem,845 aetatis primae nascentisque adserit annos.quod summo premitur deuexum culmine mundidonec ad occasus ueniat, puerilibus annissuccedit teneramque regit sub sede iuuentam.quae pars occasus infra est imumque sub orbem850 descendit, regit haec maturae tempora uitaeperpetua serie uarioque exercita cursu.at, qua perficitur cursus redeunte sub imo,tarda supinatum lassatis uiribus arcumascendens, seros demum complectitur annos855 labentemque diem uitae tremulamque senectam.improprie interualla maiora clicuntur carclinibus, qui magnitudinem habentnullam 845 Fayus primae nascentisque aetatis, Pingraeus primae aetatisnascentesqiie coniungit, duriore uterque oratione. simplex et fortasse uera estBentlei coniectura aetatem p7-imam, ciuod ob male intellectum nascentis mutaripotuit 848 succedit vit ii 672 accedunt, nisi forte significatur hunc quaclrantemordine subire et pueriles annos excipere iuuentam GL-, iuuenta LM849 quae Regiomontanus, qua libri : 893 quae G, qua M infra estBentleius coniectura non certa, inter libri imumciue L, imum quam G,minumque M 850 regit hoc maturae V-, haec cod. Flor. aliic^ue, maturae(-e GL) regit GLM. ne baec quidem certa lectio est, uideturciue labes aliqua inuersus 849 et 850 medios inuasisse 851 perpetua (=pp-et-ria = et-pp-ria)Bentleius, et propria LM, at propria G.'nec coniuuctio et locum hic habet,nec propria serie quid sit Cjuisquam explicauerit ' Bentleius. indigna relatu suntquae Fayus Pingraeus lacobus inter se diuersissima interpretatiouis loco protulerunt; Breiterus nihil protulit 852 at GL'^, t LM quarta circuli parsnon sub imo sed ab imo redit ; imum autem (cjuod lacobi causa dicendum est,qui 8uh redeunte imo intellegit) neque redit neque sub eo cursus perficitur.frustra edd. uett. quae perficitur cursu redeunte, nec melius Bentleius quadrantesub imo, nullus est enim imus quadrans. inuentus est qui proponeretredeuntis ab imo, inuentus etiam qui reciperet ;qui enarraret non est iuuentus.equidem scribendum suspicor redeunte sihimet, quemadmodum i 630 colurusitenim coit ipse sibi memor unde profectus ; etsi rectius sane circulus quaniultimus eius quadrans sibi redire dicitur. sihimet in fiue hexametri habeturIV 439, non ergo erat cur Marklandus ad Stat. silu. il 6 16 de ea re dubitaretquamquam in Statiano uersu, qui sponte sibiqne erat, non Marklandussed ante eum Heinsius uerum inuenerat, sibi ipse 856-967 absolutis\quae de quattuor cardinibus et de cjuattuor eorum interuallis dicenda putauitpoeta ad nouum locum tractandum pergit qui est Trept tCiv dudeKa tottuv siueirepl TTJff SiodeKaTpowov, expositum illum a Paul. Alex. L—O 2, Sext. emp.irpbcr dffTp. 12-20, Firm. ii 19 et utrimque uicinis capitibus, Yett. Val. p. 179.hos Tdirova Manilius uariis nominibus appellat loca (ii 899, 909, 927, 948, 962,967, iii 608), partes mundi (ri 857, 912) uel caeli (ii 966, iii 583) uel sinegenetiuo par^es (ii 916, 924, 932), sedes (il 863, 867, 922, 956), regiones (ii 865),aortes (ii 872 et nisi fallor iii 604), templa (ii 959, iii 583, 586, 614), etiam parum

96 M. MANILIIomne quidem signum sub qualieuinque figurapartibus inficitur mundi ; locus imperat astriset dotes noxamque facit ; uertuntur in orbemsingula et accipiunt uires caeloque remittunt.860 uincit enim natura genus legesque ministratproprie a»tra (ii 882). sunt autem circuli SuSfKaryifiSpLa tricenas ixoipaa continentia,quorum quattuor ea, quae principalia loca uocantur, cardines munrliin se positos haljeut, sed quanam in parte sui positos, id uero ambigitur.Heliodorus in C.C.A.G. iv p. 82 -Kepl ok tov fj.fpiff/j.ov Kal tt}(t diaKpiafwff tCivTOLOvTuy ij8' TOTTuv ttoXXtj Tiff eyeveTO diaXe^icr /cai aiii

IdpxoLOnuncASTRONOMICON II 97finibus in propriis et praetereuntia cogitesse sui moris, uario nunc ditia honore,nunc sterilis poenara referentia sidera sedis.quae super exortum est a summo tertia caelo,865 infelix regio rebusque inimica futuriset uitio fecunda nimis ; nec sola, sed illipar erit, aduerso quae fulget sidere sedesiuncta sub occasu.neu praestet, cardine mundinaiura loai7n et 54^') parte genits uariant. neque tamen uerum esse potest,quod lacobus sententia, ut ait, iubente scripsit, positura ;positura enim nequefines proprios babet neque moreni suum. sententiae satisfaciet natura

;98 M. MANILIIutraque practenta fertur deieeta ruina.870 2)orta laboris erit : .scandenduiu est atque cadcndum.nec nielior super occasus contracjue sub ortusors agitur niundi : praeceps liaec, illa supinasubiecta praeatet GL, prestit M interpunxi. 'ac, uc haec sexta sedespraestet duodecimae, utraque pariter cardine mundi deiecta fertur, KivrpovdiroKeKXiKvTa, ita ut ruinam ob oculo3 habeat'; haec enim oua€U(7, illail}po

fulminisuirtusASTRONOMICON II 99pendens aut metuit uicino cardine finemaut fraudata cadet. merito Typhonis habentur875 horrendae sedes, quem Tellus saeua profudit,cura bellum caelo peperit nec matre minoresextiterunt partus. sed fulmine rursus in aluumconpulsi, montesque super rediere cadentes,cessit et in tumulum belli uitaeque Typhoeus.880 ipsa tremit mater flagrantem monte sub Aetna.Ouid. trist. i 2 23 sq. pontus et aer, Jluctibus hic tumidus, nuhibus ille minax|nec raro alibi. quae autem sequuntur, aiU . . . ant . . ., pariter ad utramquepertinent : utrique duplex obuersatur periculum, aut enim tacto, ^ iTrKpiperai,uicino cardine finem habebit et esse desinet, aut, si forte eum non tetigerit,expectato fulcro fraudata cadet neque ubi consistat inueniet. nugas nugatorieexornat 874 cadet GL, cadat M, cadit Huetius. non cadunt sed, si fraudataeerunt, casurae sunt ;quemadmoduni metuere finem, non habere, dicunturTyphonls has sedes esse praeterquam apud Manilium non legi875 horrendiBentleius, quod quam facile in horrendae abiturum fuerit apparet ; seduide III 127 septima (athlorum sedes) censet^ir saeuis horrenda periclis876 nec matre minores, et matre non minores, uide ad i 656. Vell. Paterc. ii88 2 nec minora consequi potuit pro et c. p. non minora 877 extiterunt Vrb.668, extiterint GL, exstiterint M, exstiterant Regiomontanus ; ac plusquamperfectum cum praeterito ex aequo positum satis defendunt i 774 sq. quifabricauerat illum damnatiisque suas melius damnariit ^^Aenassimiliaque:|accedit ut haec perfecti forma correpta paenultima apud Manilium nonextet, quod an. 1882 adnotauit A. Cramerus de Man. eloc. p. 31. sed multoet procliuiore et frequentiore uitio -erunt quam -erant in -erint mutariBolet, neque intellegitur cur poeta in opere didascalico Lucretium VergiliumOuidium sequi noluerit. nam Persii et luuenalis saturae scriptorum causadiuersa est ;quamquam ne in satura quidem Horatius a correptione abstinuit,abstinuit in carminibus. ea ut semel Manilium usum puto, itasemel usus est Lucanus, et in cognato quidem uerbo, iv 771 steteruntaluum Bentleius, altum libri. iii 5 sq. in excidium caeli nascentiahella et jlammis partus in matre sep^dtos. Bentlei emendationemIqui spernunt, spreuerunt autem plerique, Manilium non norunt 878conpidsi, montesque rediere : uide ad i 85. cadentes accusatiuum, super praepositionemputant, quod mihi minime constat coUato v 95 immissos ignes superipse secutus 879 tumulum, sepulcrum : Typhoei et bellum et uita sub Aetnasepulta sunt. cum in usu esset sepelire bellum, uelut Aetn. 204 neue scpultanoui surgant in hella gigantes, Cic. imp. Pomp. 30, Vell. Paterc. ii 129 4, unusHoratius ausus est dicere hello sepidcrum condere, epod. ix 23-6 nec lugurthino. . . hello . . . neque Africani (sic certa emendatione Maduigius, Africanum etAfricano libri) cui super Karthaginem sepidcrum condidit\ ;quem hocuersu Manilius aemulatus est non nimis feliciter. de uitae tumulo uide V 178cuius et ante necem paulatim uifa sepulta est 880 flagrantem Scaliger,flagrantis GL^, fraglantis LM : nempe semel scripto m supererat mater flagrante,quod confestim emendatum ierunt. Hygin. fab. 152 (schol. Stat.Theb. II 595) Typhonem . . . qui cum flagraret montem Aetnam . . , siqyer eum

:;100 M. MANILIIat, ((U;xefuJtjcntis secjuitur fastigia caeliproxima, neue ipsi cedat, cui iuni^itur, astro,spe nielior, palmamque petens uictrix(|ue priorumimpofmil. pluralein (sic enim accipiunt) retinent lacoljus Beciiertus Breiteru»,lacobus quidera addito cx consuetudine sua niendacio, ' plure.s pnrtus, nuncflagrautis sub Aetna, tellus peperit' monte sub aethna L-, mouteB subetnaM, monte ceteris oniissis GL 881-917 describuiitur (juattuor ea loca dequibus Firmicus ii 16 1 po.^^t ortum, occamim, mvdium caelum, imwn cadumalia mnt in ijenituris quaftuor loca quae scquentem et secundam hahent potestatem,id est Dea, Deus, Bona forluiia ac Boniis daemon, quae a Graecishactenus nominantur, Thea, Theos, Aqathe ti/rhp, A(/athos daemon, suntautcm ea quae uel per trigonum uel per hexaponum cum horoscopo coniunctasunt, tertius (piintua nonus undecimus 881-890 undecimus locus. Sext.cmp. 15 t6 . . . eTrdfievov . . . t(^ /xicrovpavoOvTi, dyaOoO oalfiovoo', 18 toO /j.ccrovpav7ifj.aToa-. . . r) iirava^fwpa dyaObff baifiuv, Paul. Alex. N 4 rd ta' diro CcpoffKbirovdyadoff daiixuv KaXeiTai, Toiroff ^ioff virdpx

suhsistuntinueniunt,ASTRONOMICON II 101altius insurgit : summae comes addita finis,885 in peiusque manent cursus nec uota supersunt.quocirca minime mirum, si proxima summoatque eadem integrior Fortunae sorte dicaturcursu eum comprendere conari 884 mutaui distinctionem. uulgo insurgit,sumrnae comes additafinis ; \in nisi quod peritiores Regiomontanum secutietc. ,fini scripserunt, genetiuo lacobis Bechertis Breiteris relicto ; summa autemfinis uel pro cardiue uel pro decima sede accipitur. sententiam loci HuetiuaPingraeo plaudente, assentiente etiam Bentleio, hanc esse docet, undecimaesedi, quae summae comes ac uicina sit, cursus in peius manere nec superesseuota ; ita inquam, undecimae, quae spei plena ad caeli culmen uersus insurgitneque umquam eo peruentura est : hociue est in peius ferri ? hocine quod uotisexpetas non habere ? exponit poeta cur undecima sedes ne decimae quidemcedat et quo nomine ei praestare uideatur : scilicet summae sedi comes additaest finis, iripaa- supra quod scandi nequeat, ut ulterius progredienti descendendumsit neque qnicquam, quod amplius optari possit, relinquatur. constatenim decimam sedem priore sui parte accliuem esse, posteriore decliuem, dequa 918 sq. arce . . . in caeli, qua summa accliuia finem qua\principium decliuia sumunt. spe igitur, ut iam dixit, melior est undecimuslocus ;quocirca (uu. 886-8, quos Huetium nondum legisse credas cum istaminterpretationem proferret) minime mirum est si dyadi^ dai^ofi dedicatur.ceterum hic seniel Manilius finis nomen feminino genere adhibuit, nam i 825 sq.coeptaque incendia fine mendum liabere omnes agnoscunt, quod\nescio an sic tolli possit ut una mutata littera scribatur coeptu . . . fine, eoloquendi genere quo Plautus Men. 859 osse fini, Cato r.r. 28 2 radicibus fini,Ouidius met. x 536 firie gemi (hoc enim pro ablatiuo habeo) 886 svmmonomen substantiuum ; summae (sedi, ut 884) Bentleius 887 integrior*,interior libri, quo Scaliger significari uult nullam propiorem esse, qui sensusneque inest illi adiectiuo neque praecedente proxima locum habet ;. prorsusperuersa sententia Bonincontrius inferior, cum multo minus inepte uixqueeailem inferior scripturus fuerit. undecima sedes integrior est decima, quaeculraen adepta inclinatur et gloriae minutionem patitur fortunae Bentleius,ueneranda libri. hoc duplicem ob causam uerum esse nequit ; nam et ineptesors, qua sedes tutelae suae dicatur, ipsa ueneranda dicitur, et requiritur, quidicandi uei'bo subiciatur tutelamque significet, datiuus : non sane autuenerandae aut uenerando, quae leues ac futtiles lacobi et Breiteri coniecturaeKunt, sed cui apte adiungi possit/e/i'a; epitheton. iam cum Graeci hunc locumdyadov dalfiovoa esse uoluerint, felix autem in deis fato fortuna eodem fere quobonus sensu dicatur (uelut Verg. buc. v 65 sis bomis o felixque tuis), quaerendumuidetur quod idem declaret Latine quod Graece dainuv. quae uoxquomodo conuerti deberet dubitare se significauit Cicero Tim. II quos GraecidaifjLovaa- appellant, nostri, opinor, lares, dubitanter etiam Appuleius de deoSocr. 151 genium ponit, idem de Plat. 206 genios et lares, Martianus li 154medioximos, 163 manes, nec minus uariant glossae, C.G.L. ii 126 57 manesdaifioveff, IV 327 13 daemon larua, iii 8 57 genius Bai/jLuv, 167 57 borms geniusdyadocr 8ai/j.(dv, quod idem Firmicus posuit loco supra adlato. sed cum apudpoetas Graecos multis locis daijnoov ideni paene ualeat quod r^ixVf evSaiiMuvautem Graece dicatur qui Latiue fortunatus, facile quis suspicetur Maniliumscripsisse Forti ueneranda dicatur q. t.f, id est Forti felici, ut sedem ipsam

Graecia,et;:102 M. ^UNILIIquoi titulus Felix. censum sic proxima Graiaenostra subit linguae uertitque a nomine nomen.890 luppiter hac habitat : uenerandam crede regenti.uenerandam esse perhiberet, quemadmodura li 875 et iii 127 horrendas alias ;quam coniecturam anno 1903 secutus sum. nunc Bentlei mutationem specieparum commendabiiem ita probo ut fortunae nomen, quod u. 890 positumquid habeat incommodi postea uidebimus, huc retraheudum censeam, undecum librario a fort- ad fort- aberrante excidisset et in margine scriptum mox,ut fit, alienum locum occupasset expulso quod in u. 890 fuisse couiciouenernndd, hanc uocem, item margini appictam, manco uersui 887 supplendouicissim adhibitam esse non incredibile est. nam quod sic undecimae sediFortunafelix, decimae u. 927 k^t i^oxhv Fortuna nomen est, itidem sedes hise regione oppositae quinta et quarta similibus inter se titulis Datmonie etDaemonium appellantur uu. 897 et 938. ceterum cauendum est ne pro certoducamus dyaOov daifjLovoff nomen, quod apud Manethonem non extat, iamManilii temporibus undecimae sedi inditum esse, qui in templorum appellationeut multa propria habet, ita multa ignorare uidetur quae a posterioris aetatisastrologis traduntur 888 quoi Scaliger, quod libri ftlix feminini generisest, ut masculini aestiuom in i 571 aestiuom medio nomen sihi sumit ab aestu(alter circulus, cui nomen est aestiuo). caret ambiguitate Ouid. met. xv 96uetus illa aetas, cui fecimus aurea nomen sic Bentleius, si libri. sicreddendo Latina lingua, cuius egestatem accusat Lucretius, proxime acceditad Graecae copiam et diuitias. Phaedr. app. Perott. 28 1-4 fber, Graeci|loqiiaces quem dixerunt ca-^itorem\indidemnt bestiae ncnnen dei,\illi, quiiactant se uerborum copia, Germ. frag. vi (G.L.K. iii p. 417) qui

nuncRomanum;ASTRONOMICON II 103huic in peruersum similis deiecta sub orbeimaque submersi contingens culmina mundi,aduersa quae parte nitet, defessa peractamilitia rursusque nouo deuota labori895 cardinis et subitura iugum sortemque potentemnondum sentit onus mundi, iam sperat honorem.Daemonien memorant Grai, Romana per oraquaeritur inuersus titulus.sub corde sagaci891-904 quintus locus. Paul. Alex. L 4—M t6 c' dTrb ihpo(TK6irov KaXetTotdyadri tv\7), 'AcppodLrria tottoct inrdpxojv . . . ^cttl 5^ iwavatpopa. tou VTToyeiov KivTpov,Sext, emp. 16 t6 epx^fcevov inrd yrjv dyadrjv tvxw {(paclv elvaL), dLaixeTpovv t

quid104 M. MANILIIconde locum numenque dei nomenque potentis,900 quac tibi posterius magnos reuocentur ad usus.hic momeuta manent nostrae plerumque salutisbellaque morborum caecis pugnantia telis,uiribus ambiguam geminis casusque deiquenunc huc nunc illuc sortem mutantis utraque.XV 63 7 scriptoribus pleraque tradidit, quae in uitlgm edita rius uerbis iiiuerteresnpersedeo, id est paraphrasi uertere. iiuurno cod. Cusanua et pleriqueBentleio priores, quod quo referatur cuiusue sit generis nescio : uolueruntopinor inuersae 900 reuocentur Bentleius, reuocantur libri ut supra 771reuocantur ad usus et pari condicione iii 44 sq. quae tihi pratcipuos ususmonstrata ministrat et ctrtas dat in arte uias, ubi ueri indicium det seruauit L\901 902 saluteni morbosque qui quinto templo adsignarit praeter Maniliumnon inueni : ceteri huic liberos, quos Manilius primo, attribuunt, Paul. Alex.M ffijfialfei Tov wepl TiKvuv \6yov, Vett. Val. p. 179 18 e' t(kvwv TOTroff, comm.Ptol. tetr. p. 158 fin. Tbv 5i iriij.wTov t6wov ol AiyvwTioi a

huninasidereaastrumASTRONOMICON II 105905 sed medium post astra, diem curuataque primumculmina nutantis summo de uertice mundiaethra Phoebus alit ; sub quo quae corpora nostraconcipiunt uitia et fortunam, ex uiribus eius6e6ff, Sext. emp. 15 ro dk irpoiyov rod fieaovpavodvTOcr . . , deov [(paaiv elvaL), 19 rovfiecrovpavqfj.aro(T ro air6K\i.ixa deocr, Vett. Val. p. 63 15 sq. deov "HXiov r^rrocr, roirpo/xecrovpdvT)/jLa, 0' dro iipocTKbirov, Firm. II 16 2 Detis uero . . . dicitur . . . IXab horoscopo sifjnum : hic locus a Graecif Theos dicitur, 19 10 nonus locus . . .est . . . dei Solis locus. in hoc loco hoininum scctas inuenimus ; est atitem clerelifjionibus et peregrinationibus905 ordinem iierborum cepit Bonincontrius,astra post medium diem curuataquc primuni culmina mundi summo de uerticenutantis : ita collocatae praepositionis exempla coUegi ad i 245, uelut iii 521numerari siijna per ho7'as. ast7-a plurali numero ut l 626 et aliis locis prosigno, sic hoc uersu ponitur pro parte mundi cum sideribus quibuslibet ibiforte constitutis ;quo nomine cur uti maluerit quam sedem templumueappellare, ad u. 907 planum fiet. Scaligeri coniectura cast7-a minime opusest, quamuis eam haud absurdam esse demonstrent Auson. 369 26-8 (Peip.p. 96) ubi signiferae mfdia in rer/lone cohortis \septimus accepit limes rutilantiajlammis recto castra situ, id est solis stationem. quod post medium caelum\haec nona sedes sita esse dicitur, de ea re dixi ad u. 8S3 : contraria rationePaul. Alex. M 4—N ^crri 5e . . , Trpofxecrovpdvrj/j.a, ei aTrb Svcreuff iTrl dvaroXrjvjSaivei ria. ceterum culmina haud minus quam die7H a praepositione ac nona uerbo suspensum est ; nani curuata primum culmina mundi de summouertice, hoc est de cardine, nutantis in decimo templo posita sunt, in quo(918) principium decliuia sumunt 907 aetlira *, aethera libri, qui errorin codicibus quibusdam Verg. Aen. iii 585 et Stat. Theb. v 583 inuenituret passim in glossariis alit *, aut GLM (ita anth. Lat. Ries. 217 22 codiceapartim alit partim aut), amat cod. Pal., habet Regiomontanus. pro aethe7-aF. lunius aethere substituit dignissima quae Fayo et Becherto placeretconiectura : uerendum erat scilicet ne templum medio caelo proxiinum in\terra aquaue positum putaretur. minus inepte Scaliger atria, ipse olimsedem conieci. noni templi astra Phoebus ibi praeses coliocatus alere fingitursplendore suo ; ita enim, splendorem, Seruius aethra77i interpretatur ad Verg.Aen. III 585 sq. nec lucidus aethra polus,\qua uoce solis lumen significauitEunius ann. xvi apud Macrobium Sat. vi 4 19 interea fax occidit\oceanumque ricbra t7'acti7n obruit aethra ; solem autem ale7-e kicis pabidojconuexa cwicta Epicureis uideri refert Auienus or. mar. 655 sq., qui Arat.1356-8 haec habet Manilianis non dissimilia, 7iimc ig7ieus istud adolet\flammis, alii mmc aurea Tita7i miscetiir quo quae *, quoquelibri, ut 924 jwque ;quo quoqtie cod. INIonac. et editores plerique 908 909concipiunt . . . decernunt *, decernunt . . . concupiunt (concupiuit L) GLM,concipiunt cod. Flor. :similiter locum inter se mutarunt iteru7n se et reuocatusIV 619 et 620. sub quo Sole (quod utrum ubique an interdiu significet inmedio relinquo) quae uitia quamque fortunam corpora nostra coucipiunt,ea uitia eamque fortunam ex eiusdem Solis uiribus decernuat noni lociastra : uide ii 748 dabit efectus in uiribiis eius. corpora nostra nihil quicquamdecernunt, tiitia autem ad concipiunt referendum esse (sicut coniunctxhabentur Cic. legg. iii 32, Sen. n.q. iii 15 4 et 20 1, ep. 78 8 et 83 26) intellexitBentleius, 'quo agnito' inquit 'nuUus ri^ decermmt relictus erat locus.'

concipiuiU,fortunamque;106 M. iVIANILIIdecernunt. Deus ille locus sub nomine Graio910 dicitur. liuic aduersa nitens, quae prima resurgitsedibus ex imis iterumque reducit Olympum,pars mundi fuluumque nitet mortisque gubernatiramo inueniendus alius ; ut enim deus et fatum, sic astra decernere dicuntur,apud posteriores quidem astrologos frequentissime, uelut Firm. iii 5 20 insepdmo loco Sol ab horoscopo cojislilutus maxima uitia et nalitudines dectrnit.quamquam Manilium hac oratione, %iitia decernunt, usurum fuisse non puto,nisi una adfuisset alter accusatiuus /ortunam, quale nomen prorsus rectecum illo uerbo coniungi satis probant Luc. v 203 sq. an noiulum numinatantum decreuere\nefas? et Val. Fl. iii 374 decretwme uenit fato pauor?adde Auson. 313 6 (Peip. p. 408) certa si decreta sors est, quid caw.ri proderit ?contra non tam usitate fortunam concipiunl quam uitia concipiunt dicitur,sed itidem hoc illud secum trahit. corporis fortunam \n eunucho appellauitQuintilianus inst. vii 9 2. ceterum his uersibus significari uidentur quaeGraeci alvT) Kal irddri ffwfj.aTiKa uocant sextoque loco tribuunt, Heph. Theb.II 13 (C.C.A.G. VI p. 97), comm. Ptol. tetr. p. 137, Paul. Alex. M, Vett. Val.p. 335 8, in quo etiam Firmicus ii 19 7 causam uitii ac ualitudinis inueniridicit, etsi idem ib. 13 uitia et aegritudines in duodecimo loco ponit. haecautem corporum nostrorum uitia non tanto opere differre credas a morbisu. 902 in quinto templo commemoratis ut iu aliam suamque sedem referendafuerint huic loco cum Scaliger se nullam opem adferre posse professusesset, Bentleius in remedio adhibendo artis oblitus est ; coniunctis uerolacobi (declinant) et Ellisii {quo quia) coniecturis tolerabilis saltem efficituroratio et senteutia, sub quo quia corpora nostra \declinant uitia et fortunamex uiribus eius Dfius ille locus . . . dicitur 909 Graio OeoO|nomini subest Latina appellatio Deus 910-917 tertius locus. Sext. emp. 17rb oe airox

ASTRONOMICON II 107et dominam agnoscifc Phoeben, fraterna uidentemregna per aduersas eaeli fulgentia partes915 fataque damnosis imitantem linibus oris.huic parti Dea nomen erit Romana per ora,Graecia uoce sua titulum designat eundem.arce sed in caeli, qua summa accliuia fineminueniunt, qua principium decliuia sumunt,920 culminaque insurgunt occasus inter et ortussuspenduntque suo libratum exaraine mundum,adserit hanc Cytherea sibi per sidera sedemet uelut in facie mundi sua collocat ora,qui cum Manilio quartum templum yoviuv esse uolunt, tertium adsignantd5€\o7a; Paul. Alex. L 3, Vett. Val. p. 179 15, Firm. ii 14 3, 19 4, 20 2 ; defraterna autem Phoebi Phoebesque necessitudine iu proximis uersibus sermoest 914 fraterna regna, sedem nonam : Sext. emp. 1.1. oia/j.eTpovi' Tip 6e(^915 imitantem GL, mutantem M : Ouid. met. xv 199 sq. anmivi . . . aetatisperagentem imitamina nostrae. commentarii instar sunt uerba Pauli Alex. I 4HeXriVT} . . . aijtrjcnv Kai fielucriv tov TravTocT TroieiTai, 5ia Trjcr I5iaa elKdvoa tov rCivdvdpuTiov ^iov iv dviafj.a\iq. SeiKvvinevq. fata igitur sunt mortalium, pariter cumdomina eorum Luna damnis obnoxia, quam non nulli eandem ac Tvxv" ^ssecredebant, uelut Aegyptii a Macrobio Sat. i 19 17 commemorati. satis rectePingraeus ' qui, perdant peu a peu sa lumiere vers la fin de sa revolution, estune image des derniers instans de la vie,' etsi non finis tantum uitae significatur.hunc uersum Scaliger non explicat, delet Bentleius ; Fayi Stoeberilacobi Breiteri deliramenta non adfero. quamquam alios etiam futuros suspicorqui, cum iil 197 Phoehen imitantem lumina fratris legerint, fata quoque fratrisLunam damnis suis imitari uelint neque aut a me aut a Bentleio se doceripatiantur solem non decrescere pro oris Bonincontrius orhis, quod noncommendat Pauli elKovoa 918-958 describuntur quattuor principalia loca,in quibus positi sunt quattuor mundi cardines. Scaligeri errorem, haec locacum ipsis cardinibus confundentis, plerique suum facere maluerunt quani uerbapoetae legere 918-928 locus decimus. Firm. ii 19 11 decimus locus , . . anohis medium caelum . . . appellatur . . . in media parte totius mundi constitutus,Paul. Alex. N rb 5e SeKarov a7r6 upocrKoirov Ka\etTai ij.€crovpdvTjiJ.a Kai^ifioipia rrjff dvu} fj.€pi5o(T, Sext. emp. 13 /j.ecrovpdvr])j.a 5e rb dw' eKeivov (wpocrKdTrov)rirapTov (scilicet si a laeua numeraueris) j'

:108 M. MANILIIper quae humana regit.propria est haec reddita parti925 uis, ut conubia et thalamos taedasque gubernethaec tutela decet Vcnerem, sua tela mouere.nomen erit Fortuna loco, quod percipe mente,ut breuia in longo conpendia carmine praestem.at, qua subsidit conuerso cardine mundus930 fundamenta tenens, auersum et suspicit orbemtempli (lioc est caeli) partes quaftuor dicunlur, , . . antica ad meridiem,postica ad septemtrionem, unde etiam C.G.L. ii 17 7 antica fieffrifiPpla 924per quae cod. Flor., perque GLM humana cum Pingraeo interpretor reshumanas ; Fayus ex uersu superiore ora audiri uoluit, sed qui Trp6

ASTRONOMICON II 109ac media sub nocte iacet, Saturnus in illaparte suas agitat uires, deiectus et ipseimperio quondam mundi solioque deorum,et pater in patrios exercet numina casus935* fortunamque senura. |titulus, quem Graecia fecit, 937*'ad u. 923 laudatus, septentrionalis autem inius cardo uocatur, ^opeLov K^vrpov,quia dia ttji' ^yK\i

sperarimdigna2>andere,110 M. JVIANILII938 Daemonium signat dignas pro nomine uires.nunc age surgentem primo de cardinc mundum940 respice, qua solitos nascentia signa recursusincipiunt, uiridis gelidis et Phoebus ab undis938 Daemonium huius partis titulus apud alios non reperitur, neque huctraho quod Valens p. 2 18 et p. 67 5 in Saturno SaifjLovKTnoO et in quarto teniploSai/xovlwf mentionem facit dignas* (quod utrum post Kiijnal an ante collocatumob similes litterarum ductus exciderit nihil interest), que Buas libri,quae scriptura tot uitiis laborat ut unde accusationem exordiaris dubites.atque illud quidem leue est, quod deest, cui signat per que coniunctionemadnectatur, uerbum ; hoc enim plerique recte omitti posse dicent collato ii 471,prudentiores fortasse Daemoniwnat scribi malent, quod proinptum est sequentesi-. sed suas quo referrent habebant ueteres editores, qui cum libris interpolatistitulum cui legebant in uersu praecedenti, ut Saturnus sententiaesubiectum esset : nunc aut siue sensu titulus suas uires siguare dicitur, autdifBcili artificio ex superioribus arcessendum est de quo lioc praedicetur.porro una consistere nequeunt mias et pro nomine, quod Fayus et Pingraeusita interpretantur quasi scriptum sit per nomen uel sine praepositione nomine.aut enim (quae illorum enarratio est) nomine ac titulo eae uires signanturquae templi propriae sunt (uide Claud. 46 2 merito sifjnatas nomine uirestorpedinis), aut signantur uires pro nomine, hoc est tales ut nomini conueniant(uide Man. v 743 pro numero xiireH) : qui suas signat pro nomineuires, is suarum uirium signandarum rationcm adhibet nomini conuenientem,quod absurdum est. itaque suas adiectiuum duplici uitio insigne cumeoque coniunctionem et ipsam molestam sustuli, idque substitui loquendigenus quo dignus et pro sic componuntur ut alterutrum abundare uideatur,cuius certa exempla sunt Cic. in Caec. diu. 42 timeo quidnam pro ojfensionehominum . . . dignum eloqui possitn, Sall. Cat. 51 8 si digna poenaj)ro factis eorum reperitur, Lucr. v 1 sq. dignum . . . carmen condere|jyro rerum maiestate, Sil. xii 387-9 non equidem innumeras caedes totquehorrida facta tanto digne pro nomine rerum xiii\58 sq.\71071 haec, Tydide, tantae jjro laudis honore jMras\ ; ex eodem genereest Cic. pro Rosc. Am. 33 quem jwo dignitale ne laudare quidcm quit

caelum,asperPhoehus.ehictandaenitimtur:ASTRONOMICON II 111942 enafcat efc fuluo paulafcim accenditur igne937" asperum ifcer fcemptans,|Aries qua ducit Olympum. 945^943 haec tua templa ferunt, Maia Cyllenie nate,lampada ponto. sed uiridis eo quod sequitur fuluo defenditur, de quoadiectiuo Gellius ii 26 11 fuluus autem uideiur de rufo atque uiridi mixtiisin aliis plus uiridis in aliis plus mfi habere ; solem autem uiridem uideruntCleomedes II 1 72 (6 ifXioa') S.Wor€ dWoloa rinlv (pavTa^eTai , . . ^ari di Sre /cotTTot/ciXocr -^x^^P^'^ ^t L3'dus ostent. 9 6 /j-eXaa 5e ^ vir6x^'^po

unacorjor:\112 M. MANILII944 pro facie signata iiota, ([uod nomen et ipsi945'* auctores tibi dant. 1est tutela duoruni935''poni solct CyllenhLH, qua forma Manilius usna est i 30, 871, ii 440. idem v7 Maia natum, ut Hor. serm. il 6 5 Maia nate, Ouid. met. ii. 685 sq. Muia\natus: Maia satm Stat. Theb. ii 1 primum templum, ortiuum cardinenicontinens, haud inepte poeta Mercurio, perpetuo 8olis comiti, tribuere uidetur,sed alium, cui idem placuerit, non reperio ; etsi Paulus L2 haec habet, ev 5iTovTip Ti^ Toirip fi6vo(T 6 Tou 'EpfjLoO acTT]p Trapd ir6.vTacr tovct acTipacr xalpeL, etPorphyrius isag. p. 204 ttiv Trpu)Trjv xo-po." esae dicit oTav 6 'Ep/jLrjcr (nwiari da Tbvil)pocrK6irov ceterae aiitem stellae in eis tetnplis constitutae sint quae deis earumpracsidibus Paulum et Firmicum adsignasse memoraui ad u. 890 944 945,quoa Soaliger silentio tranamiserat, deleuit Bentleius ut spurios et prorsusinexplicabiles, ' quae enim facie-s ? qua nota ? quod nomen ? ' Bentleio adstipulatisunt Pingraeus lacobus Bechertus Breiterus ; atqui talia haud temere abinterpolatoribus confinguntur 944 pro facie *, o facies libri : duae litterae inmargine interierunt, una ex sequenti uoce geminata est. prirnus locus facieisuae nitenti (ii 826 sq. nitentem . . . exortum) siue fulgenti (iii 200 fn/fjenshoroscopus) conuenicnter signatus est nota aiue titulo, quod (hoc est quamnotam) nomen ipsi quoque Mercurio auctores imponunt. ea nota siue mauisid nomen 1,tlXj3icv est. Erat. catast. 43 irifxirToce bk (d

inASTRONOMICON II 113946 in qua fortunam natorum condidit omnemnatura, ex illa suspendit uota parentum.unus in occasu locus est super. ille ruentempraecipitat mundum terris et sidera mergit,esse ad dANT et ad w?ia {prima) eM lutda duorum perrexisse, tum erroreanimaduerso huic uersui, postquam eo peruenit, omissa uerba aries (artts.) quaducit olympum appictis transpositionis notis intulisse, ne paginam rasuradeformaret ; eas autem notas hoc loco oblitterataa, illo seruatas, causamfuisse cur asperum iter temptans prima est tutela duorum sua sede mota sint,quamquam ea quo casu ante u. 938 reiecta sint non apparet 935'' una*,prima libri : illud t, hoc i scribebatur. multo parcius in carminibus quam inprosa oratione librarii has notas ponebant, sed supersunt in L satis multae,uelut IV 446 w, 465 im, 469 vt, 470 nn, viii, 471 xx, 472 v, 478 vt, v, 479 v,am o a ti481 mt, 484 x, 489 v, vtt, 492 xx ; 494 cum pnma manus mt, hoc est septem,scripsisset, altera a supra addidit, ut fieret septima. non dissimili erroreima III 597 in prima mutatum est. consentaneum erat haec duo, fortunamnatorum et uota parentum pro natis suscepta, sub una eademque tutela reponi946 qtta tutela. hoc ut retineri posset efifeci eis quae in superiore uersunouaui : alioquin cum Bentleio quis (scilicet templis) scribendum erat et u. 947illis. nam lacobus sui simillimus est cuni illo seruato scribit quo adicitque'i.e. cardine,' quod nomen neque adest et, si adesset, prauum esset, quoniamnon de cardine poeta sed de sede siue toito: loquitur. liberalius agit Breiterus,'erg. cardine oder teniplo,' quasi nihil intersit ; atqui ne templum quidempositum est, sed plurali numero tua templa. ceterum uatorum fortunamnatura in quinto loco, non, ut Manilio placuit, in primo, plerisque astrologiscondidisse uidebatur, qua de re dixi ad 901 sq. ; etsi tt)v tt]

mersatur),;114 M. MANILII950 tergaque prospectat Phoebi, qui uiderat orane mirere, nigri si Ditis ianua ferturet tinem uitae retinethic etiam ipse dies moritur, tellusque per orbem(celeris in umbras), 416 (ad umbras), v 28 (in undas), Cic. phaen. 381(unda), 416, Germ. phaen. 22 (sub undas), 287 (Oceano), 314 (in undas), 525(sacris undis), 592, 607, 659 (altis undis), 685, 712 (undis), CatuU. 66 88(alto Oceano), Ouid. fast. i 656, ii 78 (in liquidas aquas), iii 406, iv 388(aecjuore), art. i 410 (aequorea aqua), met. vii 324 (in Hibero flumine), Sen.H.f. 26 (Oceano, item H.O. 489 et 781), Luc. iii 251, iv 282, viii 174(undis), IX 541 (profundo), idemque Lucanus iv 54 mergenti sidera cado posuitpro hac ipsa caeli parte de qua loquitur Manilius : mersandi uerbo, quodproprie de eis dicitur quae umorem combibunt (uelut Verg. georg. iii 446 sq.udin aries in gtirgite uillia boni poetae post Horatium fere\abstinuerunt, in quibus Manilius, neque quisquam, quantum obseruaui, insideribus eo abusus est Auieno autiquior, apud quem quater sic positumlegitur in Arateis. haec omnia cum scire potuerint. nisi igiiorare maluissent,lacobus Bechertus Breiterus Italorum coniecturam uon dubitant Bentleiemendationi anteferre ; Ellisius noct. Man. p. 77 uiro sermonis Latini peritoultro obloquitur, ' inutile est Bentleianum mergit : unice uerum mersaf,' cuiusiudicii confirmandi causa unum locum adfert quem ex contemptissimoscriptore, Martiano Capella, in lexica relatum inuenit. ceterum occasioneoblata moneo in Ouid. amor. iii 1 57 sq. quid, cnm me (Elegian) munus natalimittis, at illa \rumpit et adposita harhara mersit aqua non mersat, uerbumper se satis aptum, ex Ehwaldi cfmiectura Ouiilio inferendum esse sed pariter'scribendum mergit 950 terga Scaliger, terra libri. Orizon occiduus, quiPhoebi surgentis ora uiderat, eiusdem occidentis terga prospectat' Scaliger951 Ver;,'. Aen. vi 127 ntri ianua Difis, Gratt. 70 praeceps ianua Ditis.non hanc sedem sed secundam a plerisque adov irvXrfv et infernam portamappellari adnotaui ad ii 870. ceterum mutaui interpunctionem ; nam nemirere, quod editores ita accipere uideutur quasi uetantis sit. quomodointellegenduni esset ad i 557 et ii 201 signiticaui. quamquam fortasse haecpraestat oratio : ora. neu mirere, si Ditis ianua fertur, hic etiam ipsedies moritur 952 fnem uitae, t^Xtj foj^cr schol. Paul. Alex. supralaudatus uersum suppleuit Bonincontrius Martique locatur adiciendo,cui stellae sedem deesse animaduerterat ; magis apte mortique locaturposteriores, quae uerba in Gemblacensis marginem post Bentleium inlataaunt, recenti manu scripta in Voss. 18 : interpolationem sustulit lacobus.particulam uersus post 902 in M seruatam, per tanta pericula mortis,Breiterus iam anno 1854 huc pertinere coniecerat ; is autem de emend.Man. p. 17 mortis abiecto per tanta pericla proposuit (quae nulla apoeta significata sunt), in editione uero peius etiam scripsit et Jinem retinetper tanta perictda mortis. ipse conieci et finem uifae retinetqne repagulamortis, in quibus retinet dnb kolvov positum est ut ^uuit in iv 179 pecorumspolio uinitque rapinis, cuiusmodi alia ad ii 29 collegi. pro repagxda anth.Lat. Ries. 197 9 cod. Salmasianus recula exhibet, arculis pro repagulis unusliber Cic. de diu. i 74, q^ie autem et pe frequenti errore commutantur ; itaqueper pericula scriptum conicio, deinde, ut species aliqua metri efficeretur,insertum tanta 953 hic Bentleius, liinc lil)ri teUus *, terras libri, quo

ineripiu7it\ASTRONOMICON II 115subripit et noctis captum sub carcere claudit.955 nec non et fidei tutelam uindicat ipsipectoris et pondus. tanta est in sede potestasquae uocat et condit Phoebum recipitque refertque,consummatque diem. tali sub lege notandaetemplorum tibi sunt uires ;quae peruolat omnis960 astrorum series ducitque et commodat illisipsa suas leges, stellaeque ex ordine certo,retento cum captum uersu insequenti ferri non posse intellegerent, Scaliger incaptas, Bentleius in caehim id mutandum coniecit, qui huiusmodi enarrationes,'dies terras eripit per totum orbem, eumque orbem noctis careere claudit,'imperitis hominibus, lunio Fayo lacobo, reliquerunt. sed ne Scaligeri quidemet Bentlei scripturae uitio carent ; nam etsi dies moriendo terras subriperetam recte dicitur quam dixit Silius xii 647 abstuhrat terras nigrantibusHesperus umhris, apparet tamen huic imagini non conuenire adiectum j)erorbem, id est (nam sic necessario accipiunt) in omnibus terrarum partibus.immo tellus diem, ut captum tenebris claudat, subripit per latera suaorbiculata uel, quomodo iii 325-7 loquitur, per conuexa, . . . /astigia terrae,quam tereti natura solo decircinat orbem tumidum. sic i 230-3, quia per\teretem deducta est terra tnmorem, propterea luna, dum eam circnmit, /ertur inorbem uentris : adde i 219 sq. medioque tuinore terrae caelum 955| |fidem in hoc templo collocatam apud alios non inuenio ipsi Breiterus inrieck. annal. uol. 139 p. 697, ipsam libri nulla cum ui. iv 356 decem partisNepa uindicat ipsi, hoc est sihi, 312 Aries primam partem sibi iiindicat ipsi,II 189 et IV 710 sihi uindicat, ii 814 sihi uindicet, ut nusquam desit datiuus956 pectoris pondus, 'sages conseils' Pingraeus : equidem ^vo^tev fidei idpondus iutellego quod nulla diu femina habet, Prop. ii 25 22 957 uocatad se et condit siue sepelit. haec ad mortis potestatem in septima sederepositam spectant, ad fidei tutelam quae sequuntur, recipit et re/ert, hoc estreceptum reddit. uam quod Scaliger non occasum sed horoscopum Phoebumreferre dicit, horoscopus solem nobis referre non posset nisi ab occasu relatumacciperet. nec recte Bentleius ad antipodas Phoebum relatum intellegit,quorum nuUa in poetae uerbis inest significatio 958 consummat LM, consumatG, consujnit codd. Par. et Flor. et editores ante Bentleium, qui cumlibrorum LM lectionem non nosset continuat scripsit, ut de contraria terraeparte cogitaretur. Sen. dial. v 36 1 /aciebat hoc Sextius, ut consummatodie, cum se ad nocturnam quietem recepisset, interrogaret animum suum tallVrb. 668, talis GLM lege LM, nocte GL-, unde sorte Bentleius, sicut i 110habetur quasque uices ageret certa sub sorte notauit, ubi item lege edd. uett.,quod idem fere ualet : de nocte pro sorte scripto uide ad ii 222. hoc probo ;neque enim in tam expedita scriptura, sub lege, quae uerba totiens recurrunt(II 111, 379, 642, III 237, 390, 411, iv 330, 43i), faeile quisquam haesurus erat,nedum nocte repositurus: lege autem pro absurdo illo nocte substituere inpromptu erat, praesertim si cui in memoriam rediisset uel ii 642 tali suh legeuel IV 408 hac tibi . . . sunt lege notandi 959 quae Bentleius, quas libri propteruires 960 astrorum, signorum zndiaci ducit a templis leges eorum et commodatillis suas, ut u. 859 astra accipiunt iiires a caelo caeloque remittunt 961stellae, planetae, de quorum per templa dispositorum effectibus multa docenth2

quam116 M. MANILIIut natura sinit, lustrant, uariasque locorumefficiunt uires, utcumque aliena capessuntregna et in externis subsidunt hospita castris.965 haec mihi sub certa stellarum parte canentur ;nunc satis est caeli partes titulosque notasseeffectusque loci per se cuiusque deosque.Paulus L—02 et Firmicus in tertio mathesis libro. idem n 20 2 per haecloca totius geniturae suhslanlia qnaerittir, quae cum diligenier inxpexeris animoqueconceperis et omnia commixta societate coniunxens, animadiLerte, quaestellae loca ipsa possideant 963 o.liena regna et externa castra intellegendaputaueria templa alterius planetae propria ; uelut Mercurius si iu alio quamprimo ac suo templo (u. 94.3) sit constitutus, alios eum efifectus reddereconsentaneum est : quamquam, cum Marti nullum templum attributum sit,apparet quid haec explicatio habeat difficultatis. dodecatemoria planetarumuersibus 738-48 commemorata, cum signorum ac non templorum partessint,niinus apte hic significarentur ; et specie tantum similia sunt quae Firmicushabet ii 20 7 inspice etiam, quae stella in quo loco constituta cuius stellae domiciliumueljines possideat, et, si in aliena domo fuerit conslituta, inspice dominumipsius, quem locnm geniturae possideat, domiciliorum enim siue olkwv et finiumsiue 6piu}i> doctriuam, quam Finnicus ii 2 et 6 exposuit, Manilius ignorat.sed fortasse hoc uult, uagis stellis, cum certa sede careant, omnia regna,omnia castra, id est totum signorum templorumque orbem, aliena atqueexterna e.^se. quam explicationem ueram puto ; nam alioqui non alienatantum regna sed etiam propria commemorari debebant 964 subsidunt LM,subsistunt G non minus bene, sed maior sequenda est auctoritas.Caes. b.G. vi36 4 magna uis iumentorum, quae in castris suhsederant, Verg. Aen. xi 915 considuntcastris. sidere de stellarum iustitionibus posuit Germanicus frag. ii 19sq. nunc igne citato \festinare putes, nunc ]>igro sidere somno hospita neutrogenere ad stellae relatum nemiuem adhuc editorum aduertit, quod ne quis miretur,sciat plerosque Bentleio priores, in quibus ipsum Scaligerum, u. 961 cumcodd. recc. ipse edidisse nec sensisse soloecismum. sed cogitatur sidera, sicutin III 111 iudiciorum opus in quarto natura locauit menti poetae obuersabaturfulgit item, cum rarescunt quoqueuelut athlo, etsi praecesserat tertia . . . statio u. 105. ita Lucr. vi 185-8 hocdensis fit nuhihus . . . ne tihi sit frudi quod nos inferne uidemus sint|lata (scilicet nuhila) magis quam sursum extructa quid extent, contra 214 sq.nam cum uentus eas {nuhes)nuhila caeli ; \leuiter diducit etc. ; adde Cic. Tim. c. 6 ratus est . . . ipsum se contentum esxemundum . . . motum enim dedit caelo eum, qui figurae eius esset aptissimus. . . itaque una conue^sione atque eadem ipse circum se torquetur. sed Man.II 886 huc trahendus non est, ubi praecedente proxima nulla aberrandidabatur occasio castra in re simili etsi significatione paulum diuersaAusouius dixit 369 27 sq. (Peip. p. 96) sepdmus accepit linies rutUantia flammis\recto castra situ, hoc est sol per zodiacum iter faciens in septimo signo castraposuit 965 sldlarum parte, ea pai-te carminis quae planetarum propriaerit 967 effectus GL-, effectos LM plenam distinctionem in fine huiusuersus primus Lacobus posuit ; uirgulam, quam Scaliger tollere neglexerat,Beutleius pari neglegentia retinuit, qua ridicule decepti Fayus et PingraeusCM* u. 968 pro interrogatiuo habuerunt et posuit proinde interpretati sunt ac

ASTRONOMICON II 117[cui parti nomen posuit, qui condidit artein,octotropos ;per quod stellae diuersa uolantes970 quos reddant motus, proprio uenit ordine rerum.]si scriptum esset posuerit 968-970 deleui 968 cui Scaliger, qui libriartem M, arcem GL 969 octotropos G, octo tropos LM, octo topos Regiomontanus,in quo topos pro locis positum Salmasius merito iiiridet, probarunttamen, adscito ex cod. Flor. quot, et Scaliger et Beiitleius ; Fayus et lacobuscum octotopos ederent palimbacchium se pro dactylo exhibere non senserunt.multo doctius et prudentius Salmasius de an. clim. p. 187 octatropon perquam proposuit, quamquam in relatiui genere interpolatorem, ut opinor, nonscribam correxit. sed nominatiuus casus cur mutaretur non erat, quem satisuindicant Ouid. met. xv 96 tietiis illa aetas, cui fecimus aiirea nomen, fast.I 331 pecus antiquus dicehat agonia sermo (in quo aberraat lexicographi),Suet. Claud. 24 Gabinio Secundo . . . cognomen Ca^ichius usurpare concessitsimiliaque. item iusto seuerius Scaliger"•diuersa uolare' inquit qui Latine'scit neque usurpabit neque probabit ' iubetque scribi uolentes ; nam illud etsinon rectissime dicitur (neque enim diuersi uolaudi modi significantur seduolatus in diuersas partes acti, ut plane requiri uideatur, quod Bentleiusconiecit, in diuersa), habet tamen, quibus se tueatur, exempla a C. F. G.Muellero synt. nom. et acc. pp. S4 sq. adlata, Stat. Theb. xi 113 diuersumahiere sorores et Ach. ii 158 (Scj-reides) ohuia uersae. quamquam uerum estipsum Manilium pluralem adiectiui numerum pro aduerbio nusquam posuisse,rarissime singularem, uelut v 566 aura . . . resonaxiit Jfebile sed superestut de uniuersa causa horum trium uersuum disputem et cur eos secluserimexponam. ' cui disciplinae astrologicae parti' inquit 'artis conditor nomenposuit octotropos.' hic Scaliger, homo simplex quique bis bina quot essentdidicisset, ' mirum uero oKTdroTroc '—sic enim praue scribere solebat—' tantumdici, quae omnino 5w8eKd.TOTro

118 M. MANILII ASTRONOMICON IId/xolua 8i Kal ttjv 6KTa.TpoTrov. quae qualis fuerit ex nullo praeter Firmicumauctore discimus, qui ii 14 df. octo locis haec tradit, 3 uitae locus est in eo signo,in quo est JioroHCopus constitutus, spei uel pecuniae in secundo horoscopi svjno,fratrum in tertio, parentum in quarto, filiorum in quinto, ualitudinis in sexto,coimigis in septimo, mortis in octauo. quae omnia initium ah horoscopo facicnteshac nominum definitione signauimns : uitae, spei, fratrum, parentum, fdionim,ualitudinis, coniugis, mortis. haec autem octo loca eadem sunt quae in dodecatropoa primo ad octauum numerantur, Firm. ii 19 2-9, 20 2, ut appareatoctotropon nihil esse nisi dodecatropon cui quattuor ultima loca detractaaint ; ea uero Manilius non detraxit, sed de nono uu. 905-9, de decimo918-28, de undecimo 881-90, de duodecimo 864-6 exposuit. falsus igiturfuit qui Manilianae dodecatropi descriptioni octotropi nomen conuenireratus hos tres uersus adiecit : absurde idem de planetis id promisit quodManilium modo u. 965 promisisse non animaduerterat, absurdissime uerooratione per enuntiatum relatiuum continuata effecit ut stellae aut octotropinomen aut partem doctrinae peruolare dicerentur. tali autem poetaeoctutropos non minus condonandum censeo quam Arctophyldca ei qui uersum1 565 Manilio supposuit

coeperatIn libri i editioue anno 1 903 emissa haec corrigantur137 ant pro seu positi exemplum non debui ex Verg. Aen. xii 686 petere,ubi ordo huiusmodi est, auolsum iiento uel, si imbei- iiroluit aut soluit uetustas,imbre jn-olutum solutumue uetustate. succedat igitur Aetnae uersus 1 14381 sic potius locus enarrandus fuit : regna illa, nobis non transita, ex unosole commune lumen diuersasque umbras ducunt, uersoque caelo laeua cadentiasigna et dextros ortus spectant436 immo hic ordo est: qualis aluus, ad fatum Cepheidos adueniens, undis,quas fluctuando fecerat, pontum ultra litora expulit. uide v 579-81 grauidusiam surgere pontus et longo fugiebant\ agminefiuctus\impellentis onusmonstri, etiam Val. Fl. iii 475, ubi fluctus sunt quos Hercules remigandoexcitauerat443 Cleomedis uerba quae adferre uolui haec sunt, i 4 20 rao- vtrb ralcrdpKToiff fwcocr

ablatiuus .INDEX

122 M. MANILIIfdix cui titultis .

.18,ASTRONOMICON II12aSagittifer pro Sagittario . 560sanctus . . . 122scaeuus .... 284scopuloswi ..... 222224secretus .... 540sed per anaphoram repetitum 138Seneca Tro. 45 sq. . . 3significationes uerborumdiuersae . . . . 617signum 196soliuagus .... 71solus pro simplici non dicitur 570sorte et lege permutata . 958sortem et noctem confusaStatius silu. ii 2 109 S((. . 42„ II 6 16 . . 852stellae . . . . 401, 961SriX/Sw.' .... 944sub . 3, 187, 552, 623, 672, 680sub arcu t6v vwb rov ro^ov . 552subscribere . . . 551, 681, 835supinus .... 872suus 72, 646suus pro sui . . . 533templum .... 354, 668tempus uerbi commutatum 256 sq.,328tepor ueris et autumni . 430tetraayllaba in exitu hexametri.... 678timuit sponsorem, ne solueret 588transire .... 327transpositio litterarum 44, 412, 937,,uerborum . 39, 831,908 sq.,,uersuum . 232,570-8, 651, 684-6triginta 322triquetra .... 474tortus in cornua . . . 246tum, tunc .... 213tumidus belli uitaeqv^879uagus mundus non estue interrogationem continuansuel et nec confusaVergilius buc. iv 24 .,, Aen. VII 598,, Aen. IX 67 sq.uestigla etfastigia confusauia et ratioVirginis facies duplexuiridis Phoebus .uisus .Vnda pro AquarioVrna pro Aquariout pro uhi positumutraque aduerbium71713216582303132795132176941356542561273904GLASGOW : PRINTED AT THE UNIVERSITY PRESS BY ROBERT MACLEHOSE AND CO. LTD.

PA Manilius, Marcus£,500 AstronomiconM/+1903liber 2Eop. 2PLEASE DO NOT REMOVECARDS OR SLIPS FROM THIS POCKETUNIVERSITY OF TORONTO LIBRARY