Liber tertius

Digitized by the Internet Archivein 2010 with funding fromBoston Library Consortium IVIember Librarieshttp://www.archive.org/details/decivilidominio04wycl

lOHANNIS WYCLIFDE CIVILI DOMINIOLIBER TERTIUS.WITH CRITICAL AND HISTORICAL NOTESBYD^ JOHANN LOSERTHPROFESSOR OF HISTORY IN THE UNIVERSITY OF GRAZ.(ENGI.ISH MARGINAL NOTES BY F. D. MATTHEW.)VOL. IV.LONDON.PUBLISHED FOR THE WYCLIF SOCIETY BY TRLIBNER &PATERNOSTER HOUSE, CHAHING CROSS ROAD.1904.Co.JOHNSON REPRINT CORPORATIONNEW YORK AND LONDONMINERVA, G.m.b.H.FRANKFURT AM MAIN

BOSTON COtLEGE LIBRASYCHESTNUTHILL. MASS.JAH 1967First reprinting, 1966Printed in the United States o£ America

INTRODUCTION.On the Contents of the De Civili Dominio.Among Wyclifs numerous works, even among those which takentogether make up his Summa Theologiae, a prominent place is occupiedby his De CiviH Dominio, a tract in three books. This is less owing to itscontents, for in intrinsic worth it is surpassed by other books, less onaccount of its form, which is rather awkward, than because it has alreadycrossed that Hne at which WycHfs opposition to the then existingecclesiastical government ceases to be of importance only for his somewhatsmaU country and begins to assume an importance affecting theentire Occidental Church. Almnst twenty years ago Reginald Lane Poolein the preface^ to his edition of the first book treated of its contents,Six years ago I myself discussed the genesis of the whole tract and itsimportance in the development of WychTs reforming activity;^ and nowI shaU take the Hberty to give an epitome of the remarks I then made,which in EngHsh circles have become Httle known.WycHfs book De CiviH Dominio in its origin is most closelyconnectedwith the great agitation of men's minds which was brought aboutby the proceedings of the Good ParHament (1376), and which gave a newdirection to WycHfs Hfe and work. Had he, in his teachings and writings,Tcept to the same course as he did in the first two books of his SummaTheologiae, the book De Mandatis Divinis and De Statu Innocentiae, itis hardly Hkely the hierarchy would ever have found occasion to proceedagainst him. To whatever page we may turn we shall vainly seek1 Johannis Wycliffe Tractatus de CiviH Dominio Hber primus, preface p. 20 seqq.2 J. Loserth, Sludien zur Kirchenpolitik Englands im XIV. Jahrhundert,I. Teil. Bis zum groCen Schisma (1378). Sitzungsberichte der Wiener Akademie. Phii.Hist. Klasse LXXXVI i seqq. Vienna 1897.

VIINTRODUCTION.for any reforming thoughts. But from the time of the Good Parhamenthe began from his chair at the university to defend those principlesAvhich had been advocated, and doubtless also attacked, iii the debatesof that parUament, and he gave utterance to them in his books. Inthem are precipitated those ideas by which the Good Parhamcnt wasgoverned, theses and dogmas denying the Churcli all temporal rule.Many of the theses seem actually to have been taken from the wellknown Long Bill of the Good Parliament, for example, wlien hecomplains of the oppression of the EngHsh Church by the Curia, of theprovisions, exemptions, demands for money and the frivolous appeals —formerly unusual — or of the conferring of English bishoprics onincapable persons, who would not perform their pastoral duties. The DeCiviH Dominio, hke the proceedings in the Good ParHament, made agreat sensation, despite the heavy style in which it is written, for theReformer is still burdened with hi.s whole heavy scholastic armour, andthat makes the book hard to read. In the second and third booksbesides he returns to his former arguments, and so there is no lack ofthe repetition of one and the same thing.The first book consists of four chief parts. In the first he supportsthe thesis that no man that is in a state of sin should hold offtce, orhave dominion. It is a mistake to put temporal rule into the hands ofthe unjust. Neithcr a witness's evidence nor a judge's judgment, neithermaterial possession nor inheritance, exchange nor donation gives theunjust any right to rule, No man can gi\ e another anything withoutGod's will—he can only impart what God gives. He gives only to thosein a state of grace. Only to the just does dominion belong. But how isit then with the rule of the priests? Generally it is said: He has giventhem rule over others. Yet the priest must be not the master, but theservant of his flock. He is commissioned not to rule, but to teach andto preach. He cannot at one and the same time be master and servant.Temporal authority he cannot have, spiritual belongs to every Christian;in this way every Christian is a priest and king. There are secularrulers appointed for corporal government, and therefore Gregory theGreat caUed himself not holiest father, but servaut of God's servantsthus pronouncing words that suited his office. In spiritual government heis the higher who serves his neighbour most. and the richest he Avhomost despises worldly goods. AII government must rest on the basis of

INTRODUCTION.VIIlove; St. Paul teaches us to know its qualitiesj and by that we can seeif a ruler answers to its conditions.The second part discusses the relations between divine and worldlylaw. The former fully suffices for the government of the world, thereforebeside it neither civil nor canon law is needed.The third part treats of poHtical questions. Kingship is necessaryfor the carrying out of the laws, for keeping the state in order, and fordefending it against rebeis. The king must govern in accordance withGod's law, must reward the promoters of that law, punish enemies andpreserve peace for the country. To that end he must know God's law,i. e. the Bible. It would be best were the world governed only by thatlaw; worse is the government of kings, worst that of priests, whoprefer their hypocritical traditions to God's law. The question as towhether one may obey a bad prince, has already been answered byChrist. By this we may see how improperly and avariciously ourpriests resist our secular princes, when the latter demand subsidies andtenths for the protection of the realms. There is no doubt but thatit is their duty to contribute towards the defence of their country, andas they are called on to bear the other burdens less than others, theymust in the first instance give of their worldly goods. From the precedingit is clear that Wyclif adopted ideas which had been broughtforward in the parhamentary proceedings. The priest must not troubleabout earthly goods. "We must not," says Wyclif, "murmur againstthe laymen when they exercise their poHtical rights." After havingspoken about hereditary and elective monarchy, he draws his conclusionsin the fourth part. For the greater part they are concerned with thesecularization of EngHsh church-property. Since without doubt inparHament great stress had been laid on the Church's always retainingthe property which had been given her, Wyclif teaches that there isno giving for aU time; aU the privileges connected with this matter arevoid. The question of the confiscation of church-property is discussedat length, and in several places the connection with utterances made inparliament becomes clear. If the clergy misuse their property, it is theduty of the laity to take it away from them. If the possessioa ofearthly goods hinders them in the performance of their duties^ they mustbe taken away. The decision as to whether or not that is the case withthe Church must be made by the politicians, who must have the welfare

VIIIINTRODUCTION.(jf tbe state at heart. "I," continues Wyclif, "pronounce these truthsonly conditionally, and represent tliem as possible, but lea\'e tl)e testingof the c[uestion to the secular rulers". God approves of the possessit)n ofearthly goods only when they serve to make people obey Ilis law. Butif the opposite take place, God's approval is wanting, and accordinglyalso the right to the possession. There is no doubt about that,for the unrighteous possess unlawfuUy what they do possess. Therefore,on pain of everlasting damnation, the king is bound to take away fromthe clergv their temporal possessions, owning which they have becomehardened in vice. If he do not do it, he is a traitor to God, he works forSatan, and is the enemy of his own kingdom. If it be said that the kingwho so acts would be excommunicated because he is working at thedestruction of the Church, for which so many holy martyrs have shed theirjjlood, we must reply: Only that man can be excommunicated who losesGod's grace. Excommunication is a word that Scripture dcjes not know.On account of earthly goods nobody must be excommunicated. Nobody ismade a martyr by the deprivation of temporalities; but on the other handtlieir confiscation is an excellent means for damping the unbridled rageof the priests. "We," says Wyclif, "must live in humility and poverty,and gi\e to the [)oor all that is over from cliurch-property and such asis set aside for the relief of the poor". We see it is the Cjuestion ofthe secularization of church-j)roperty, which is here discussed at length.There arises the question: When did Wyclif spread such teachings?Scarcely had the Good Parliament been dismissed, when John of Gauntregained the old influence, of which it had deprived him. The newparliament — which assembled on January 27*''1377 — ^'^^ completelyunder his influence; the former rcsolutions were formally revoked; thosepersons whom the Good Parliament had removed from their offices wererestored to them. The situation of the clergy exposed to the newtaxation was by no means a fortunate one; but it became desperatewhen Wyclifs blows rained down upon them. At this time it is that hefirst comes forward more boldly,^ and it is he who in the struggle withWykeham lends his pen to the Duke of Lancaster. Now he is no longersatisfied with his quiet study and his university chair from which to1 P'()r ihc proofs see rny "Studien zur englischen Kirchenpolitik", p. (ji. Secalso my article in the Enplish Historical Review, XI, 319, April i8q6.

INTRODUCTION.IXproclaim his thcses. Now in a popularly intelligible form they are spreadbroadcast among- the people, and the London churches are chosen asthe scene of the struggles. It will be noticed that the last chapters ofthe first book contain some severe words about the Church.i^ They standout like fingerposts in an interminable plain. It is just these dogmas,which as the chief things, he picks out, and which, doubtless, in apopular form he proclaimed from his professor's chair and from thepulpit. These are his eighteen theses.^ They are all directed against theprevailing church-government. The first five theses treat of the lawsof inheritance and of property, particularly with regard to mortmain,The rights of property and inheritance do not unconditionally holdgood, but they depend on God's will and grace. The reference tochurch-property becomes still more plain in the succeeding theses. Theentire emphasis is laid on the secularization of the Church. These thesesWyclif defended before his pupils in the autumn and winler of 1376 atOxford. He foresaw that they would not remain unassailed; but he wouldhave liked the dispute to remain a purely academical one; but verysoon "it became the talk of the town", and so learned opponents,ecclesiastical and secular dignitaries, heard of it. The former entangledhim in a literary dispute, while the latter sought to set the royal censoragainst him; but he recommended himself to the temporal authorities byhis lively attacks on the temporal possessions of the clergy.^Thus began for Wyclif a time of extraordinary literary productivity,which ended only with his death. He certainly desired that some of histheses should be put into practice. One of his chief ones runs thus: TheChurch must be poor, as once in the days of the apostles, Thereforehe still is a friend of mendicant friars, and it is they whom Lancasterappoints to defend the bold man. Hovvever much Wychf, in the commentaryhe added to the eighteen theses, may assure us that it was nothis intention to urge on the secular authorities to confiscate church-1 De Civ. Dom. I, 25 1, seqq.2 Fasciculi Zizanniorum, p. 245 seqq.3 Ista et plura alia isti errorum magistri publice ad fidei nostre subversionemasserunt et affirmant, in tantum quod domini et magnates terre et multi de populoipsos tamquam sanctos prophetas repulent quia tantam potestatem adauferendum temporalia a viris ccdesiasticis ipsis attribuunt. Higden Polychr.Appendix.

XINTRODUCTION.property, the real tendency is quite apparent. In this sense he says: Ifthe possessions of the Church wcre in the hands of laymen, hovv differentlythey could be divided. It would be best for the state to provideevery clergyman with food and clothin^. If there is no governmentwhich is estabUshed tor all time, ecclesiastical foundations cannot be madefor eternit}': confiscation is the fate which will one day o\ ertake theestates of the proud abbeys. What wonder is it that the churchauthorities resisted theses which threatened their possessions: and that isthe reason wh}^ suddenly the hierarchy began to oj^pose the professor,who till then had been little enough regarded.In London such doctrines soon gained ground everywhere;members of the aristocracy joined Wyclif; the people Hkcd to hear himspeak; and in manv London churches he appeared as a celebratedpreacher. But the most annoying" thing, as Walsingham tells us, was thatVVyclif proclaimed his theses briefly and bluntly, as he had written them,without in anywise limiting them. AU London was fuU of his fame. Butfor a iong- time the bishops would not hear, and the archbishop lay"in a deep sleep".Tlie first that rose against tlie bold man were members of thepossessing orders of monks, for whom Wyclifs theories could not butsome day become dangerous. They found allies also among other orders;Oxford monks began the conflict. and introduced into the polemics thatrude tone of which Wyclif complained.' Then the bishops woke up. Theywould have liked to confine the dispute to their own ground. Theysummoned Wyclif to appear at St, Paurs on February ig**', it was aThursday. He appeared after Nones. i. e. after 12 o'clock.2The issue of the affair is well known. Wyclifian tendencies arerecognisable in the threatening words which Lancaster addressed toCourtenay, Bishop of London. He would, he said, bend the Englishclergy. even were its members descended from the noblest families.1 Fasc. Zii:. 239. Loserth, „Studien zur englischen Kirchenpolitik", p. 96.2 Lechler thinks that the sitting took place before 9 o'cIock. But I do notundcrstand how he reconciles that with the fact that before the proceedings atSt. PauPs on that same day a sitting of parliamenl which Lancastcr altcnded hadtakcn place. Lechler did not see that the horae by which thc chronicler reckoncd arehorae canonicae, so that the Nona is at 12 o'clock, which makes everything fit in: inthe morning sitting of parliament, in the afternoon meeting at St. PauFs.

INTRODUGTION.XILancaster spread out his hand to protect WycHf. But then the blowsrained down on WycHf, and to defend himself he wrote the second andthird books of De CiviU Dominio. The consequence is that, unHke thefirst book, the second already has a polemical character, akhough thepolemic ahvays remains moderate. Now he teaches that the secularrule of the clergy should be aboHshed, of whatever sort it might be,that church-property must be sequestrated or entirely confiscated andredistributed. NaturaUy doctrines which gave the temporal powers theright to take to themselves again the property which their ancestorshad given to the Church made the worst impression on the rich orders.A Benedictine monk at Oxford, or perhaps one affiliated to the Benedictines,!for it seems it was a mendicant friar, WiUiam Wadford,accused WycHf of blasphemy, scandal, haughtiness and heterodoxy.^ Inorder to defend himself WycHf was compeUed to foUow up the firstvolume of his work on civil government with a second. We shouldhardly have had the latter but for that circumstance, as the subjectwas pretty well exhausted. He resumes at the sixth of the theses condemnedby Gregory XI, of which he had treated in the 35*^'' chapter ofhis first book: that the secular rulers are justified in taking away fromthe Church her worldly goods, if she go astray. There have been examples.How was it with the Templars? As it could happen to one order itcould be appHed to all. If the clergy have strayed from the right pathand the Church's arm faU, the secular arm must interfere. From casualremarks made by WycHf, we learn that he openly advised secularization.The clergy were tied in the bonds of the world, and spiritual onlyin name. "O how happy,"^ exclaims WycHf, "would our country be,and how productive if every parish there had, as formerly, its rector,1 Loserth, Studien, p. 96. Cf. below p. XXI, note 3.. 2 De Civ. Dom. II, 2.3 O quam sanctum et fertile foret regnum Anglie, si (ut olim) quelibet parrochialisecclesia haberet unum sanctum rectorem cum sua familia residentem, quodlibetregni dominium haberet unum iustum dominum cum uxOre et liberis cumproporcionali familia residentem: tunc enim non sterilescerent in Anglia tot terrcarabiles nec rarescerent ex defectu yconomie tante caristie artificialium pecorumterre nascencium, sed regnum habundaret omni gencre huiusmodi bonorum, adessentqueservi atque artifices labori debito per civiles dominos mancipati. Nunc veromercenarii . . .

XIIINTRODUGTION.if every estate in the land had a just owner living there with his family;then there would not be so much arable land lying fallow, there wouldbe no lack of corn and cattle, and there would be plenty of servants,farm labourers and artizans. But now there are only tenants bearing therule of the clergy hardly; they care not for the tillage of the ground,as it is not theirs ; they Hve by theft, as there is nobody to look afterthem, and in their wantonness they disturb the kingdom. i The clergy,overburdened with worldly goods, seek to equal the splendour of thelaity, or to surpass it. How different would all that be were thosetemporaHties in the possession of poor owners: more homes would befounded, the population, and with it the state, would grow, but the priestscould devote themselves to an edifying life, as becomes them.. They wouldnot need to fear that after the death of one master the next would beill afifected towards them. They could Hve weU on alms."These are Wyclifs theorifes concerning the utiUzation of EngHshchurch-property. Against such ^iews there arose adversaries on aH sides.Even people who otherwise favoured him could not but mock at him,others again scolded him \iolently, calling him a book from hell.2-But they did not reply with any sound arguments, as the accumulatingof land in mortmain and its attendant evils were too apparent.Wychfs next attacks were directed against the principle of thematter. By means of quotations from the Bible, Roman, English and canonlaw, from the history of former kings of England, especially WiUiam I.and II., he proves that the kingdom would be justified in that course.There are certain definite cases in which even the church plate may beseized; for example in order to ransom prisoners from captivity. InHigden, whom Wyclif quotes as a source in his historical comments,can be read what the monasteries gave up to obtain King Richard'sdeliverance: wool, prelate's rings, church plate, crosses, cups; even thegold was scraped off the shrines and melted down.^1 Of the plunderlng of the monastery at Evesham by the Earl of Warwick'smen in July 1376, Walsingham, Hist. Angl. I 322.2 Hec sentencia licet a quibusdam doctoribus sit derisa et ab aliis verberata,dicendo quod siim liber inferni, a nullo tamen efficaciter est impngnaia.3 Pro rcdempcionc Richardi capta est tota lana monachorum alborum ctcanonicorum, quin cciam prclatorum anuli, vasa, cruces, caliccs cum auro dc fcrelrissanctorum abraso sunt conflata. De Civ. Dom. II, 9 and Ranulph Higden's Polychr,ed. Lumby VIII, 128.

INTRODUCTION.XIIIAnd, adds Wyclif, I do not know that that was wrong. Money maybe taken away from the clergy also if they accumulate it in an avariciousmanner, but let the poor, for whom the money was intended, hunger.Nor must such property intended for tlie poor be used for costlybuildings.i For what purpose does the Church want these riches? If shecould get on in poverty in the days of Sylvester and Constantine she cando so now. No emperor had a right to make the church rich. Whenthe church was endowed it was done in order at the same time to renderservice to the state. How is that to be reconciled with the presentmisuse of those endowments? Even if one were to say, not all monksare bad: the just are punished with the unjust, if they belong to thesame genus. Just as the king, and every other secular dignitary, loseshis office if he fall into sin, remaining king only in name, so also thePope. At the moment when he wrote that — 1377 — Wyclif was stillfar from condemning the papacy in principle;^ that is a later phasebeginning only in the eighties; but as in the first book, now also in the9*^^ chapter of the second book, he emphatically states that under somecircumstances it is allowed to punish even the pope, and so why shouldnot the sinful clergy be subject to the secular courts? The fact that thepope crowns emperors must not lead him to the conclusion that hestands higher than a monarch; certainly he would do so were he afterthe coronation to wash the emperor's feet. It is evident that emperorshave the right to punish and depose popes. He who asserts that thepope may not be punished is a wicked man, attributing to the popeinfallibility Hke to God.In England there exists the right to punish the clergy under certaincircumstances, and that right is not in opposition to the Bible.Christ did not wish to found a temporal government, either forhimself or his apostles; therefore it is not allowed to contend for earthlythings such as temporals. Strife is in contradiction to the Christian lawof loving one's neighbour, and least of all may the pope seize the1 Sumptuositas in . . . edificiis facit torpeiites in religione Christi . . . Herebegins the fight against the monks' palatial buildings. The end was the storming ofthe cloisters by the Hussites.2 De Civ. Dom. 11, il. Non intendo . . . in dehonoracionem vel dedecussiatus papalis quicquam asserere.

XIVINTRODUCTION.sword, a plain reterence to Greoory XI., whose war agaiust the Floreutineswas raging most violentlv.But jiist that war agaiust Florenoe brought the pope into fniancialdifficulties, and necessitated his making the English clergy contributelargely "for the Church". No demand for payment is allowed to remainunmet for more than two yearsj Nobody holding a benefice in Englandis exempt tVom payment, with the exception of the cardinals. And just atthis moment, when the distress of the Curia (then one said "the Church"was so great, came the call to confiscate the church-property, that sourcefrom which the papacy obtained the means for the defence of itspossessions. Now loudly resounded the cry of the Minorites: The Churchmust be poor, as it was in the days of the apostles. It is easy toimagine with what bitterness such cries were heard at Rome. And theyappear again emphatically enough now also in the third book. DeCivili Dominio. We must here confine ourselves to these general remarkson the contents of this book, for details referring to the work itself. Wewill only make some important remarks.Anybody who has read the extremely passionate attacks which Wyclifmade at a later time on the begging orders ("those sects" ishis standing expression,showing his utter contempt) will in the highest degreebe astonishedat the good things he says of them in most of the sections of this book.But that is intelligible enough. When he began this part there had nottaken place the condemnation of the well known nineteen theses extractedfrom the first volume, and so his attacks were directed only against themembers of the propertied orders, who assailed his teachings concerningthe advantage of secularizing church-property; so he still keeps backhis attacks on the papacy, nay he even opines that the pope himselfshould take in hand the necessary reforming of the Church, and intrustlaymen with the management of the Church's property.-He had as much right to free the Church from the enormous burdenas vSylvester in conjunction with Constantine had to lay it on. vSince1 For the single passages see my "Studien zur englischen Kirchenpolitik",p. io3. A papal mandate says: Mandamus quod de fructibus, redditibus, proventibuset aliis bonis et iuribus quibuscunque . . . ultra duos annos de solvendis illis eialiquamnon concedas dilacionem.2 Dominus papa abhas ordinis christiani potens obligare suos subditos , . .exoneraret eos ab illo officio, ut redeant ad vitam liberiorem secundum statumprimitive ecclesie.

INTRODUCTION.XVthe pope can simply deprive a priest of his benefice, without so muchas even raising the question of his capacity or incapacityj he may Hkewiserestore their domains to the laity.^ If here WycHf is referring toan incident in his own Hfe, as he seems to be, namely that in thechurch at Lincoln the pope deprived him of a benefice and conferredit on a young foreigner (aHenigena ydiota),^ yet it does not diminishthe respect he has for the head of the Church. On the contrary hestill repeatedly uses expressions which leave no doubt as to hisdevotion to the papal chair.3 That devotion receives its first shockthrough the condemnation of his nineteen theses in the year 1377. Andeven then for a long time he distinguishes between the present popeand the papacy. Not until the eighties is his breach with the papacycomplete, at the time when his fight "with the sects" is at its height.Now in his book De CiviH Dominio he says only good things of themendicant friars. It is they who most nearly approach his ideal ofChristian clergy; for imitating the walk of Christ and his apostles, theyseek to attain to the greatest perfection on earth. He is still far fromadopting the tone of his contemporary Chaucer towards the beggingmonks. But if one looks more closely, one sees the ftrst traces ofthe cleavage hetween Wyclif and tlie mendicant friars^ which howeversoon became too wide to be bridged over. In this book we find theproposition: there should be only one order, the order of JesusChrist. Our abbot is Christ, and in the strictest sense he was poor.^1 Si dominus papa potest committere alicuique ydiote, sine hoc quod ministretin suo beneficio secundum aliquod officium clericale, potestatem et officium spoliandiclericos non convictos ex inhabilitate officii, quin a maiori potest tradere laicopotestatem et iniungere sibi ministerium auferendi bona ecclesie a quocunque clericoabutente, . . .2 Et fidem istius sentencie vellem cum humilitate michi imprimere, cumdominus papa dedit michi prebendam in ecclesia Lincolniensi et facta sollicitudinead colligendum sibi primos fructus quadraginta quinque librarum contulit uni iuvenitransmarino eandem prebendam per viam reservacionis abdite, non facta inquisicionede inhabilitate persone mee nec facta instancla ex parte mea pro huiusmodidispensacione. But cf. Cal. of Entries in the Papal Registres IV, igS.3 Ideo absit Romano pontifici imponere hanc avariciam, ut preter questum. . . .4 Abbas noster fuit summe pauper. And yet in the fourth chapter of thethird book he still calls the order of the Minorites venerable. Exhinc enim venerabilisordo de fratribus minoribus non habent (sic) aliquid in proprio vel communiciviliter; De Civ. Dom. III, p. 57.

XVIINTRODUCTION.Of the mendicant friars he Hkes the Minorites best, but he says also asecular priest could attain to their excellencies.In the further course of his remarks he speaks of the mutualrelations between the secular and the ecclesiastical power. In respect toecclesiastical matters the pope is above the emperor. in reference tosecular ones the emperor is higher. The former has to let all secularpower alone, the latter has to help him in all worldly matters. Thepopes must obey the kings in all secular affairs, must pay taxes etc. Incases of excommunication one must in the last instance obtain the advicec)f the gospel. Should^ for example, the pope excommunicate the b^nglisliand pronounce an interdict upon their country, because they would notsu[)ply him with any financial help, England would have no reason tofear those measures. There must be good reason for excommunicaticmsay disobedience to the gospel.If it be said that the Church has a right also to temporal power,for she has taught that right and exercises it, it is an error, And then,what church is spoken of? Of the universal Church the Roman one isonly a part as much as the English one is. Never mind though popesand cardinals do speak in that way. Is it then certain that they themselvesare even Christians? Have they not perhaps been reprobates frometernity (praesciti)? Here already we find the fundamental dogma ofWyclifs theology: The Church is the totality of those destined to besaved, the elect. To-day it is said: the monks have a right to seculargovernment! "A monk's face," according to St. Peter, "should be bathedin tears, he is to speak in sighs, his fare is to be scanty, his sleepshort, his prayers 'long, his walk moral, his demeanour humble". Arethose the marks of a man exercising civil power? It would be best toconfiscate the estates belonging to tlie convents. The civil authorities shouldnot omit to lay hands on them, But then no more prayers would beoffered up for the founders of the convents, And is it, asks Wyclif, sosure that those prayers always avail? Do not trouble about the pope'spermission. In all England it is known that in the acquisition ofearthly goods the monks have gone beyond the righti measure, therefore^ llndc postquam preceptum e.st in regno nostro religiosos in acquisitioneteniporalium supergredi proporcionalem et prosperum statuni regni, ordinaveruntevangelice vel pocius legem evangelicam ab oculis eorum absconditam promqlgarunt,

INTRODUCTION.XVIIEdward I. already set a limit to it.i Unfortunately iiis law was iiot fuUycarried out. If it once happen tliat the king's ahns are used for otherpurposes, nobody in England will need to seek for decisions at Rome.Have not we the Lord God, whose authority is greater! In order thatthis may be done in a discreet manner, and that the church-propertybe disposed of in a proper manner, let a synod be assembled. Then itwill be decreed that unworthy clergymen shall not have a right toso great incomes to the hurt of the English people. AU must rise upagainst the present conditions in the Church. The doctors must straintheir words Hke a bow, the secular rulers must stretch out their handto banish these evils. From the proceeds of the confiscated estates letthere be given to the clergy a bare sufficiency, let part be given to thepoor, and let churches and houses for the worship of God be established.What further should be done with the confiscated estates Wyclif briefiylaysdown.By no means any such foundations as those of which England alreadyhas too many should be made in future. Let nobody believe that eventlie greatest number of masses for the dead, those read for the reposeof a potentate, help them; more is done by the prayers of the poor. It isbetter for the estate of a deceased person to be divided among the poor"like drops of rain", Even a man like Bede in one of his letters calledtlie gifts made to the Church by English kings foolish, Having suchofficial intercessors only brings us into danger, for they make the richhaughty by inspiring them with too great confidence in the power ofthese prayers. These prayers ha\ e \alue only when the suppliant is aworthy disciple of Christ. Gifts to the Church tie up property in mortmain;instead of leaving it to the poor they increase the number ofthose useless alms-bearers who bring the state into confusion. Let evervman so live as not to need these mediators, since Christ is his mediator.With this appeal ends the tract on civil government, rich in wards asinthoughts. ^quod iion permitteretur rcdditus devolvi in manus religiosorum, nisi prius diligenternotato, quod dampnum ccderet regi et regno ex redditibus sic mortificatis, ut velsic fiat regi vel regno ante licenciam recompensa. . . .1 Here, too, we see how exactly Wyclif was informed as to the ecclesiopolilicalstruggles of his century. Sce F.oserth : Engl. Kirchenpolitik, p. loq.2 I have been as brief as possible, in order to give thc reader a cJear vicwof thc Nvholc. The copyists in the middlc agcs providcd thc singlc books withB

XVllIINTRODIJCTION.It must be iu knowleilgcd tliuL up to this time nuljub}" in Enylandluid su e,mphatical!v demanded the secularizatiuu uf church-pruperly. Hiswere calls which cuuhl nut but excite all passiuns.Hithertu |uhn ui Gaunt had held his hand pi-utectingly uver Wyclif,but it is a t|uestiun i( it was struny enuugh, and abuve all \i it wasinclined tu nrutcct him h'um the st(,)rm nuw threateninii; iVum Rume.The Manuscripts.The first and second books of De Ci^ ili Dominio are to be foundin (od. 1341 of the Vienna Court Librar\-. As Reginald Lane Poolegives an exact description of this MS. there is no need to sa}' moreabout it here. I did nut cu[)y the text of the second book myself, butused Herzberg Frankcrs copy, which was placed at my disposal by theWyclif Society. But last October I had an opportunitv of looking atthis MS. and that of the third b(jok. The Text of the second bookbegins at folio 153 codex 1341. The most im|)ortant observation seemsto me tu be that the arrangement. of the tract is the same as in codex 1294.(See De Ecclesia, Introduction XVII.) So the copy may be by thecupyists of this MvS. tliat is Nicolaus Faulfiss and Georg" von Knyehniczin luigland in thc year 1407, or as a])pcars more probable to us, asthe writing to all appearance is a different one, it was copied from acopy made by these two. And so MS. 1341 has the same character. Inall are found similar brief epitomes in the margin, with signs to show towhat line in the text thev refer.Our supposition, if correct, namely that De Civili Dominio belongsto those works which were copied by Faulfiss and Knyehnicz, two youngstudents, would explain the flagrant mistakes occurring in the MS. Itis in the first place e\ident that the copyists liad tu contend with greatditficulties, as the learned terniinologv found in Wyclif caused themtrouble cnough. We have no means of estimating the degree in whichtheir difhculties were increased, when they set to work now at Oxford,now at Kemerton near Tewkesbury in Gloucestershire (see DeEcclesia p. 47), by the copy from which they vvorked. But both thetablcs n[ ctHitcnls al ihc cinl, lo wliicii \vc rclcr ihosc dcsiring further inrormalion.Dc Civ. noni, I, p. 443-460, II 27.^-283, III 64.S— 681.

INTRODUCTION.XTXcopyists themselves say tbat tliey had to contend with yreat ditTiculties.On foHo iigd of codex 1294 we read: Correctus graviter anno domini1407 in vigiHa Purificationis sancte Marie Oxonii per Nicolaum Faulfisset Georgium de Knyehnicz.Not only the contents presented difficulties for the students, butperhaps also the external form, difficulties not easily overcome, but it isplain that they vvere in too great a hurry to correct the text properly,evidently desiring to take as much as possible of Wyclifs writing homewiththem.If the students' copy was copied again in Bohemia, there wouldbe more mistakes in the latter than there were already in the former.It is much to be regretted that no Manuscripts of De Civili Dominiohave been preserved in England, as they would have enabled us toobtain a more correct printed text than is now possible. Worst ofall is the condition of the MS. of the third book, that, as alreadymentioned, is in Codex 1341 of the Vienna Court Library, and concerningwhich a few words may here be said. Codex 1340 (from Hne 106)contains De CiviH Dominio fol. i— 266^ At the top to the bottomthere are brief marginal notes of the contents. Incipit: Ut supradicta delege Christi in genere plus lucescant.The writing is from the XV. century, from the first decades of it.In many places the text is written on scratched parchment, and thereforeless legible. During my stay in Vienna I took the opportunity myself tohave a look at the codex. It then came to me as an unpleasant surprisethat in the copy placed at the disposal of the Wyclit Society's editorthere are wanting those numerous notes which are to be found in themargins of the text.It is true that these marginal notes are not by Wyclif himself, butpossibly they are by some person connected with him, and thereforenot to be overlooked; on the other hand in many cases they serve asa means of correctly understanding passages in the text, which wereobscure expressed, or are corrupt. Here just one sample of theseomissions. Page i Hne 7 of the above mentioned text reads: Omnislex bona est Christi lex, omnis ordo bonus est Christi ordo. Then in thefirst two columns there are also the following notes:Christus est prior . . . Ordo quid sit et quomodo Christus continetin se ordinem , . , Christus prior Jesus, non tempore sed dignitate , . .B*

XXINTRODUCTION.Christus minister . . . Religiu iti proposito . . . Forma religionis in aetu,Forma religionis in habitu.These notes run throughout the whole volume. Regrettable as itis that they are wanting, the time required for collating the Manuscriptanew and copying the notes would be out of proportion to the result.The collation of page 377 of the text with the MS. happily showed thatat least the text has been well copied; and so most of the mistakes itcontains are to be put down to the account of the old copyists. Thetext ends on foHo ^do'^,The many mistakes in the MSS. 1340 and 1341 make the editor'stask a \ ery difficult one. There are passages in the text now which arethoroughly corrupt, be it that the copyists miscopied single words ofthe text they had before them,i or omitted words,^ or portions ofsentences,nay whole sentences.There is not a page of the MS. on which there are not one ormore such mistakes. We learn to understand their nature by comparingthe text with quotations from the Corpus Juris canonici,^ the fathers ofthe church,^ the Bible &c.In some places the missing words might easily be' III, p. 3, 1. I varia instead of vana; p. 4, 1. 12 tercium instead of forciump. 6, I. 27 suo instcad of sua; p. 7, 1. 38 quo instead of quod; p. 8, 1. 29 egoinstead of ergo; p. 11, 1. 4 caritatem instead of caritativc, I. 8 percuciuntur insteadof parciuntur etc. . . . In numerous places the word Assumptum has been misreadas either argumentum or assertum.2 Single words are wanting: p. i, I. 27 prior; p. 5, 1. 3i De; p. 7, 1. 3iDomini; p. 8, I. 3o after parvitate a word is wanting; p. i3, I. 11 is wanting pre etc.Several words are wanting p. 23, 1. 20; p.2'?, I. 2.3 Here we will refer only to a few such cases: IIF, p.1 1 5 he quotes DecretaleExiit qui seminat; there itreads: rem sic declaratum que instead of rem,sitquedeclaratum.... abstractionibus instead of obtrectationibus .... depravat instead of damnaverit.... dicimus que instead of dicimus quod .... quamquam instead of quamque ....inolentas instead of volentes .... ac vite ipsorum alutos instead of ac vita exemplain eos facti cum ultimo non potest carere vita mortalium instead of facto et ultimotamquam necessario, licet primis carere possit vita mortalium .... Verum condentesinstead of verum condecens .... Sponte dicit instead of sponte devovit .... Thisone example suffices to give an idea of the corruptness of the text. How difficultwould be the emendation of the tcxt if we had not the Dccretale at hand.• III, p. 96 there is a long quotation from Hieronymus. There we readrcdempcio veri instead of redempcio anime viri; mone non diviciis instead ofmammone id est diviciis; erogare cepero instead of egrotare cepero; Christus aut

INTRODUCTION.XXIsuppUed froin the sense, yet in others, and numerous ones, it was difficultenough, as besides the completions proposed otliers were possible. Itwas still more difficuk wherc obviously several words luive becn omittedand where whole sentences are wanting, akhough some such corruptpassages could be emended by comparing them with anakjgous passagesin other books of Wychfs; yet others again coukl be emended accordingto the sense, but even then tliere remained a considerable number ofpassages in which every attempt at emendation or interpretation accordingto the sense proved quite hopeless.^ Smak aj^parent mistakes weresimply corrected, but in difficuk passages the corrections were notahvays incorporated with the text; incorporation took phice only wlienthe correction was considered quite certain. I have thought it necessaryhere to refer to these things, so that the reader of the l}ook may notaccuse the editor of having passed them by heedlessly. ^ When it hasbeen possible to restore at least a number of the corrupt passages, Iowe it to the proved zeal and faithful cooperation of F. D. Matthew, towhorti the editor and the reader of the text owe their warmest thanks.Likewise such thanks are here given to R. L. Poole, who assisted theeditor with many an emendation of the text, and who made the marginalnotes to part of the second book.^fores emorltur et decHnante instead of nudus ante fores earum Christus emoritur ....ITI, p. 58, 59 there is a long passage from Rernard; p. 59 sit itaque instcad ofnasciturus itaque .... eligerc cuius instead of eligere tempus .... declinanduminstead of reclinandum .... nullam avaro instead of nullam audio .... PriusAdam instead of Primu^ autem Adam .... Ama laudet instead of Ama nesciri,laudet .... ergo plane ut instead of ergo stabulum elegit? Plane ut . . . . Even inpassages from the Rihle, which it would have been easy to coHate, there are flagrantmistakes and oniissions, e. g. p. 3b are wanting the words: qui in manifesto ludeusest ne.1 This is done by the words: Hic locus corruptus est or Hic locus corruptusesse videtur .... oder Hic aliquot verba exciderunt.2 Stress must be laid on some of Wyclifs Latin sermons that in partcontain the same thoughts, which serves to fix their date. (Wyclifs Latin Sermons.Edited by J. Loserth III, 184, 239, 248, 347, 369, Sgo, 441 and 471.)Unfortunately the appendix promised on p. i of the second 3 book, whichwould have given an explanation of "Socius de ordine S" Benedicti", was nevermade, and so the passage remains as dark as bcfore.Graz, Christmas 1903.J. Loserth.

hucCAPITULUM NONUMDECIMUM.Uecimo nono arguitur sic: Magi qui obtulerunt Christo Aeain it isinfanti munera erant tres reges temporales et civiles tjecanjyi,; g^pgdomini: nec habetur quod unquam renunciaverunty?t thex^ ^... remained kings-T regahe, sed tanquam reges manentes adhuc lacent and lle crownedColonie regaliter coronati. Cum igitur isti tres reges ^ ° °^"^'erant per sanctum Thomam apostolum Jndie conversiet per eum facti episcopi missi in orientern in predicacionemevangelii, ut narrat Crisostomus superlo Matthaeum et allegat eum Bernhardus super epistolaEpiphanie: videtur quod stat clericos nedum civilitersed regaliter dominari. Et idem confirmatur ex cronica132'' satis antiqua ad remanente Colonie in qua habetur|quod isti tres reges fundarunt fidem Christi in orientali! 5 ecclesia et fundantes multas ecclesias, dotarunt eas suisprediis et evangelisantes Christum fecerunt plurimossacerdotes. Totam istam historiam gratanter admitto,sed ex illa in nullo sequitur quod licita sit cum clericatucivilis possessio; pro quo videntur michi tria.20 dicenda per ordinem: primo, inquam, non est michiverisimile quod dicti magi regnarunt civiliter, cum It is unlikely, ^ . 1 • j ]..• that thetanquam magi el prophete contemplacioni dediti re- Magi ruledxerunt se ipsos et populum pure secundum legem nacivilly,ture et epykeyam. Sic enim Job et tres amici eius25 dicti sunt a doctoribus esse reges qui verisimiliter rexeruntse et populum secundum legem nature, cummulti erant populi ante nativitatem in quibus non fuitcivilis gentilitas introducta, ut patet de Hebreis, deRecabitis, Bragmanis et sibi similibus.10. Cod.: Bertrandus super (sic). Cf. Bernhardum I. c. i3. Cod.:ad lioc. 14. Cod.: tste, 10. Christum ; an christianismum ? 24. Cod.:epikayam.10, Opus Imp. in Matth. Opp. tom. VI, XXVIII. 12. Cf,etiam Chronicon Clarevallense Migne CLXXXV, 1247.24a

.formiter_378 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XIX.and, if so, Secundo dico, supposito quod hii reges prius regnanJIwhen^^thev verunt civiliter^ quod renunciarunt seculo facti episcopi,became aliter enim indebite instructi fuissent a sancto Thoma.Et sancti sacerdotes circumeuntes mundum ad predicandumevangelium, nisi cognoscentes precepta Christi atque 5consiiia vixissent con|ad doctrinam, tum quia i52"sciverunt quod status iile perfeccior atque facilior fuissetincompossibilis civili regimini, tum quia populus suus,audiens ex uno latere docere ipsos mundum relinquereet ex alio videns eos peregrinare ad seminandum evan- logelium non sustineret eos tanquam civiles dominos, quinpocius ex patrimonio si quod habuerunt dotarent ecclesias,ut innuit historia. Nec movet quod sepulti fuerantcoronati, quia secundum voluntatem seculi facta suntThat they ydola mortuorum, nedum in indicium status in quoi5obierant, sed communius indicant excelienciam quam^^crowned'^'^provesnothing. ante habuerant aut vane fingitur non existens. Sic enimpictores depingunt Christum in braccis aureis et Trinitatemin figura trium animalium satis erronee; libriitaque laycorum, ymmo et clericorum sunt plurimum 20incorrecti.Bisliops niay Sed tercio relinquendo illam verisimilem topicammaintain the jj .. j lu i- ^ ^tu...rii^hts of the concedendum est, quod licet episcopis habere quotlibetChurcii, but temporalianot toi- 'seifishut pecunias^^et predia ^ subducta omni civili-.aims. tate ex titulo gracie et elemosine dominorum sed et 25ipsa possunt repetere atque defendere secundum formamtactam XV capitulo huius, scilicet oculo simplici,sub racione qua sunt communia bona ecclesie, ut patetXIV 1queslione prima Episcopus; non autem tanquamciviles proprietarii, vel gracia lucri temporalis; et sic 1.^2"^nostri prelati servando ordinem sacerdocii facti episcopianimarum non pccudum, plus intendentes bonis animequam fortune forent verius et excellencius reges inregno Christi quam domini seculares iuxta illud I. Petr.II, 9: Vos estis genus electum, regale sacerdocium. Et 35si declinant ab isto officio ad regaliam gentilium, confunduntecclesiam.Objection: Vicesimo sic areuitur: Si papa non sit superior in BIf thc Pope , ,.,is not overlord temporalibus.?omnibus. . ^chnstianis, sicut est. ^. .in spirituali-^.1—4. Aliquot verha exciderunt. 22. Cod.: reliqtiendo. 27. tactam.Cod.: tacitam ; ib. Cod. : lui.iusmodi.3o. Decr. Sec. Pars, causa XIV, qu. I, cap. I. 27. AristotelesEth. Nicomachea I, i (artifex frenofactivus, rectius: in frenisconficiendis = j^akLvoTTOUKi]).

.=)superior.ApostolusdecimeCAP. XIX. l.IBER TERTIUS. 379bus, sed habet solum ministerium spirituale, nullo tem- m temporals,,. . ,'.^ j _ rulers as suchporali, sequitur quod imperatores, duces, reges, comites are notet barones non sunt in quantum tales membra ecclesie, menibers of^. tlic Cnurcli.cum secundum racionem contra tales papa est eissive caput.Hic dicitur, supponendo rectitudinem loyce ad sensum The...1evidencie, quod•consequencia non valet; stat enim pa- tajsc. the popes1 .. t consequence is..nam esse caput particularis ecclesie et superiorem civilicontroi isr r r_ .... otner tnandomino, licet ipse non dominatur civiliter, sicut patet civil.lo de Christo; sicut enim stat militem dirigere artificemfrenofactivum in suo opere, licet non habeat illamartem, ut patet primo Ethic. sic stat papam regereciviles dominos in suis dominiis, licet non in ^e taliterdominetur; sicut patet de Timotheo non dominantei53* civiliter, quem docet precipere in nomine|Doinini divitibus huius seculi tribuere sua secundumregulas caritatis, ut patet I. Thim. V, i8. Unde papaest quoad temporalia imperatore prestancior, qua potestasspiritualis quam ipse habet est superior potestate2o coactiva. Ideo sicut caput non est brachium nec econtra,sed habent cum ministerio reciproco officia inpermixta,sic debet dominus papa subducta omni civilitate ministrareecclesie in hiis que sunt ad Deum; domini autemtemporales ministrare eidem matri ecclesie in hiis que25sunt ad mundum, ut cohercere rebelles evangelio, utostensum est III huius XXVI capitulo de duplici regisofficio. Debent enim pape obedire regibus, si oportet,vectigalia, ut docet Apostolus Rom. XIII, cum in quantumhuiusmodi sunt membra ecclesie pernecessaria.3o Unde idem est dicere quod dominus papa non potestiudicare vel dominari super temporalibus, nisi foret iudexcivilis et civilis dominus et dicere quod non potestiudicare de matrimonio vel crimine subditi, nisi ipsemetforet coniugatus, et in reatu consimili, et per con-35 sequens oporteret papam esse monstruosissimum membrumdyaboli, quod nephas est dicere. Oportet ergopapam esse spiritualem iudicem omnium generum iudiciorumecclesie militantis et per consequens oportetipsum esse Christo capiti ecclesie universalis simillimum;153'' cui repugnat civile dominium. Unde sicut|dicunturspirituales, eo quod racio secundum quam sunt26. De Civili Dominio I, i85 seqq.243'

haberet380 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XIX.decime spiritualis, sic iudicium quod clericus dat detemporalibus est spirituale propter spiritualitatem racioniset forme iudicii. Ex quo patet quod iurisdicciodomini pape est extensior quam iurisdiccio civiliterdominantis. De isto per Dei graciam erit alias sermo 5diffusior.it is not wrong Vicesimo primo sic areuitur: Si ex perfeccione evan- Cto dcsirc qbishopric if we gelicaiomnes clericic? atenentur renunciare civili dominio,sp]Titi\a]\\oTk ^ V^^^ ^^ omnibus mundanis honoribus, cum equeand not for distrahit a cultu divino temporalis honoris cupiditas 10worldly. . ,. ..,.,... .honour. sicut cupiditas civuis dominn, consequens contra Apostolumdicentem qiii episcopatum desiderat, boninn opiisdesiderat. Hic concedi debet conclusio, ut declaraturdifFuse inferius; nec obviat, sed consonat dictum apostolidicentis quod condicio episcopi est spiritualiter i5operari et non seculariter honorari.Vicesimo secundo sic arguitur: Non videtur racioquare dominacio civilis repugnat clericis, quin per idemObjcction: dispensacio temporalium repugnat eidem, cum tanta^not di^st^ract'^^sollicitudo sit circa congregacionem dispensandorum et 20from spiritual circa ipsam dispensacionem et tanta distraccio a vita'^Iite more thandispensing contemplativa, sicut toret circa eorum civile aominium,. . . . ......^'coods"'ymmo staret civile dominium esse in persona aliquacum quanturacunque contemplacione intensiva et extensiva,dummodo sub se ministros bonos quod i5:|non stat cum temporalium dispensacione. Cum igiturdispensacio convenit statui clericali, multo magis civiledominium.Chrisfs Hic respondeo negando assumptum, cum a clericoprohibition is ,. , . ..., ,• j ,• 1cnough, (m quantum huiusmodi) excluditur sordes temporalium .^"quoad civilem proprietatem, ut docet Jeronimus epistolaXXXIV ad Nepocianum et epistola CXXII ad Pamachium,et Luce XXII, 25, 26 docet Salvator quod regesgencimn dominantiir eorum sed clerici sui non sic, itaquod preceptum Christi, doctrina apostolorum et reIi-?5giosorum nos precedencium est causa sufficiens quareillicitum est nos clericos civiliter dominari, sicut vetaciopomi vetiti fuit causa sufficiens quare illicitum fuitprimis parentibus de ipso comedere; nec debemus pre-I. Cod.: spirituales. 21. Cod.: et deest; ib. distraciacio. 12. sicut.Cod. : sed. 3o. sor in cod.5. In tractatu De Potestate Papae. 12, I. Tim. III, i.32. Opp. tom. I, 10 seqq.; 210 seqq.

CAP. XIX.] LIBER TERTIUS. 381sumere temere disputare racionem precepti nostri abbatis,sicut facimus eo ipso quo negligendo mandatumDomini in hoc parte ambigimus utrum ipsum sit consonumracioni. Sed quia argumentum videtur innuerer quod hec ordinacio Christi fit irracionabilis vel saltemt'".tquod fuit dispensabile cum ipso vel suo opposito, ideo ,.]. .j -c j r j- dispensmg • j -11 isdicitur, quod specihcando sohcitudinem ad illam quam not inconsistentoportet clericum habere circa congregacionem et dispen- contcmplation.sacionem temporalium, falsum est quod illa tantumlodistrahit a vita contemplativa sicut distraheret civiledominium. Q.uod si clericus male capit occasionem|i53'' ad solicitandum se inordinate in talibus, lex Christimanet undique inculpata. Stat enim cum tali corporaliministeriocrebra contemplacio, ut patet pei beatum AuguiSstinumin libro De Opere Monachorum; patet eciamex precepto Domini Deuteron. VI et tercio patet idemde Christo qui fuit minister assiduus frangendo panem,dicendo gracias et lavando discipulorum pedes; nccexinde declinavit in sensu vel racione a cultu dominico,20 sicut nec oportet clericos propter ministerium corporale;civilem autem dominacionem non decuit Christum assumere,cum sapit inseparabiliter peccatum veniale exavida ac affidata affeccione temporalium contra legemD status innocencie. Et hinc ex afTeccione proprietatis25 consequitur inordinata solicitudo ultra vite necessitatemvel meritum ad temporalia conquirendum aliquid litigio,pugna, et aliis mediis illicitis defendendum, et cxdefectu vel modicitate fidei ad solicitudine proprietariaprovidendum ; licet autem casu eveniat dominis tem-3o poralibus spacium contemplandi et ex subditorum prudenciaoportunitas dictas sollicitudines evadendi, hoctamen evenit in minori; nec tollitur exhinc obligacioservilis ad occupacionem huiusmodi, si casu contingeret.Et cum nemo in efTectu dominalur civiliter nisi gratis,35 patet quod laycus in quantum sic dominans habet154" affeccionem [actualem vel habitualem ad temporaliaque dedecet sacerdotem ; et sic, si aliquis clericus fueritquocunque civili domino virtute inferior, hoc est propterdeclinacionem a sua regula, qua fit inobediens priori40 sui ordinis, cum ipse voluerit sacerdotes suos esse liberosa mundi solicitudine, non secundum infixionem affectus,28. ad; rectius : a^ = aliquid.

sumitur,'382 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XIX.in temporalibus habentes velamen malicie libertatem,sed se contentantes de vite necessariis, supposito cultusuo continuo ponere spem in ipso. Et patet quodrepugnat formaliter tam laudabilem contemplacionemextensive et intensive esse in civiliter dominante quam 3laudabilis est debita sacerdoti.Obiection. Vicessimo tercio sic arguitur: Manuales operacionesinierrupts" 6^ laboricia mechanica tantum retrahunt a vita contempcontemplation,lativa, a studio salutari et predicacione verbi Dei proyet Paui was '*^. . . .a tentmaker. tunc quantum pro eodem tempore civile dominium; 10sed stat perfectos Christi discipulos uti tali laboricio,ut patet de Paulo qui exercuit artem faciendi tabernacula(ut dicit Origenes super epistola ad Romanos libroXI); ergo stat pure clericos civiliter dominari; sic enimPaulus fuit solicitus circa pecunias mittendas sanctisi5Jerusalem. Et in regula fratrum Minorum precipiturministris ut solicitam curam gerant de indumentis fratrumet de necessitatibus infirmorum.Tlieassutjiption ;>]-[[(, dicitur (ut sepe superius) quod falsum as 1 i-h'is false; labour ^} ". .and cum Augustinus vere dicit in De Operibus Monachorum 20contemplation .. 1 \t /^ ^- j- • ^ .. -l .are compatiblc. capitulo V: Lantica divina cantare et manibus operantesfacile possunt et ipsiim laborem tanquam divino celeumateconsolari ; et probat diffuse insufficienti a similiper experiencias satis certas. Aliter enim Dominus nonprecepisset Deuteron. VI, 7: Meditaberis verba legis se- ^idens in domo tua et ambulans in itinere, dormiens atqueconsurgens. Cum enim Adam fuit positus pro statu innocenciein paradiso, ut operaretur et custodiret illum,in quo statu non licuit sibi a meditacione Dei excidere,sicut nec civiliter dominari, patet quod in manuali la- 3°boricio est minor distraccio a contemplacione quam incivili dominio. Quis dubitat, quin plus distrahit interioremhominem audire vel redderecivilem computum,coniecturare media ad civiliter dominandum vel actushuius dominii exercendum, quara corporaliter laborare?35Oportet igitur attendere labores interioris hominis quidistrahunt intellectum et affectum a cultu divino cuius-^I. velamen deest. Cf. 1 Pctri V. 16. 2. Cod.: se conteudentes.8. tam; cod.: tamen. i3, 14. libro XI (sic); liber XI non extat. Cf. OrigenesOpp. ed. Bas. i536 II. Sg. Cod.: generant. 22, 23. celeumateKsXsvfiatf^ 33. Cod.: civtle.20. Opp. tom. VI, 479. In cap. supra memorato hic locus nonextat. Rectius cap, I.

IquibusCAP. XIX.] LIBER TERTIUS. 383modi potissime operaciones civiles, non labores serviles,quin pocius disponunt ad predicandum et contemplandum,sicut recreacio naturalis; et super ista racionefundantur regule fratrum Minorum, monachorum et154'' aliorum religiose iniungitur manualiter laborare.jSi igitur Recabite non contenciose discusserant quarepater eorum iniunxit eis ne vinum biberent in sempiternum,ut patet Jeremie XXXVI, quanto magis nosspirituales filii patris Christi observaremus preceptum10 maioris racionis et auctoritatis ac longe facilius subobtentu quantumlibet maioris premii et sub pena maiorispene in prevaricatores consilii intiigende.E Dico autem quod preceptum Christi de renunciando Tiie wisdom..... \ . ^ . \ • . • 1 •. of Chrisfscivilitati est maioris racionis, quia ut impientes ipsum commandiSpreceptum conformantur Christo, qui licet vinum biberit ru°e'k"provednon potuit civiliter dominari. Secundo ut sic renunc- by experience.ciantes seculo et intricacioni ac obligacioni pro suscipiendonostro dominio, ponimus unice ac humiliterspem in Deo longe alcius quam sufficiunt civiles do-20 mini, quia nolunt tantam temporalium incertitudinem,tantam famis, sitis, nuditatis et laboris penuriam proipso suscipere, ut loquitur Apostolus I. Cor. IV. Licetenim civilis dominus ad horam fuerit contemplatus,tamen nec tam crebro ut pauper clericus, nec ex tanto25 fervore caritatis, cum non audet se obligare ad tantampenitenciam propter Christum; et tamen constat ex fide,quod nonnisi labore penitencie emimus regnum (ut docetAugustinus sermone IX De Verbis Domini). Quod154'' si clericus degeneratur desperans de vite necessariis3o et sic in penam peccati incurrit adulaciones, cupiditatesvel ceteras retardaciones citra meritum laycorum^ patetex dictis VII capitulo huius V quod hoc fecit occasioneaccepta preter ordinem clericatus.Tercia causa est, quia obediencius, compendiosius et Advantages ot„, ,. . . . ,. thetrue priest's3d undique secunus ac copiosms accedimus versus per se ufe asterminum, qui est beatitudo patrie, quam layci civiliter wi^th^tiie^^cfviidominantes; obediencius, quia implendo Christi consilia, riiier's.compendiosius, quia dimittendo temporalia preter necessariaad beatitudinem acquirendam; securius, quia40 currimus levius dimissa sarcina, et per consequens exalciori gradu status quoad Deum meremur undique2.4. Cod.: tanta. 32. dictis ; cod. : factis.

stat|384 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XIX.copiosius, ut ostensum ex VII et X capitulis huius quinti.Non enim stat civilem dominum tam perfecte haberetres virtutes theologicas, sicut quilibet ^lericus debethabere ex suo officio; sic igitur ut clerici sumus Christoplus assimilati, plus a periculo seculi elongati, plus in 5amore Christi pauperis profundati, et per consequensplus ad interpellandum eius subsidium securati; quintoplus ad crebro invocandum eum necessitati, sexto addespiciendum terrestria et appetendum celestia plushabilitati, ut breviter dicatur in omnibus virtutibus vie 10necessariis ad beatitudinem plus ditati.Yet an Istis tamen non obstantibus|multos civiles do- ib5°unleaniedruler • ,• .....'. . „may have a nimos tore clericis beaciores, vel quia in nne renunciantesseculo plus diligunt vel quia clerici deficientes''^"eftectiv"'*knowiedge of a dignitate clericali degenerando se ipsos inferiorant, i5a' doctor ot ut stat laycum vel magistrum nudum in artibus sanius,divinity. subtilius et efficacius sapere scripturam sacram dato^pf':^'°y'doctore eiusdem scripture, hoc tamen non evenit secundumracionem contra tales, quia vel oportet quoddoctor deficit in hiis que spectant ad gradum suum, 20vel quod alteri donetur supernaturaliter ultra pertinenciamracionis, qua est huiusmodi.Vicesimo quarto sic arguitur: Motivum principale Fi-^- j \ ^ iceiibacy is quare illicitum^-est clericis civiliter dominari sive conorderedonlv bv ^ ,canon law; tendereit'est quia non licet eis secundum-Apostolum 23God's law implicare se neeociis secularibus, ne retrahantur a spiriallowspriests ^. p .to marry, it tualibus; cum igitur actus carnales matrimoniales magis'..."*tlie^m°^^distrahunt a spirituali ministerio, sequitur quod illipossessionscitum foret clericis carnaliter coniugari; jconsequensfamily. contra Apostolum et consuetudinem approbatam orien- 3otalis ecclesie, ymmo aliquando fuit licitum omnibusprelatis exempto summo pontifice matrimonio copulari.Unde non est ex iure divino sed iure canonico quodclericus occidentalis ecclesie non utitur carnali matrimonio,Confirmatur ex quo stat cum lege Christi quod 35clericus habeat uxorem et prolem, sequitur quod cumeadem lege stat omne quod esset necessarium sacerdoticoniugato quoad se, uxorem, filios et suam famiham ; i55''sed magis necessarie forent divicie et occupacio civilis,cum aliter propter maliciam mundi non starent paci- 40fice, ergo conclusio.I. ut. Cod. : et.

castitatem.CAP. XIX.] LIBER TERTIUS. 385Hic respondeo secundum prius, concedendo primamconsequenciam et consequens, cum repugnat Cliristimiliti obligari servo Christi ipso milite inferiori, adretardacionem divini officii quod est negociis seculari-5 bus implicari; et inseparabiliter consequitur ad civiledominium; ideo strenuos milites ut sacerdotes qui debentesse duces exercitus dedecet hec implicacio.Ulterius negatur minor scquens, quod actus carnalis Marriage does• • ,. ^ 1• i-, ,j- ^ 1 ..not interfcreconiugu (in quantum huiusmodi) plus distrahunt, quam ^vitli spiritual10 civiiis dominacio vel contencio a spirituali sacerdotis mimstry, as\ . . much as civilministerio. Nam actus tales cum faissent in statu in- lordship does^nocencie, possunt esse sine peccato, non autem civiledominium; ideo penes proprietatem et exproprietatemcivilem distinguuntur seculares usurarii vel civiies ai5clericis, non autem penes coniugium vel virginitatem.Ideo dicit Christus clericis notative: Vos aiitem nondominamini gentiliter, Luc. XXII, 26 et Petri V, 3. Nequedominantes in clero. Et Jeronimus et sancti doctoresdicunt quod clerici debent esse non domini; quem20 sensum docent vite sanctorum sacerdotum non minusefficaciter quam scriptura, sed et religiosi usque hodiedocent istam fuisse sentenciam Christi.155" Quantum vero ad dicit Christus Luc. XII,j35: Sint litmbi vestri precincti, ubi secundum sanctos2? doctores precepit castitatem, ita quod abdicacio domina- The pope has• •!• .. .-• • •* .. ..•.. cc ..• power to allowcionis civilis notative precipitur et castitas arhrmative. a priest toConceditur ergo secundum Apostolum II, Thim. III et ^J^rJj^ ffj°"g'^'^.'.it is doubttul.Thit. I, quod licet sacerdotibus coniugari; sed orien- it good causctalibus usque hodie est licitum, sicut generaliter luit m why he3o primitiva ecclesia hiis qui non voverant extra coniueiumshould^ T. .0.castitatem; et forte potest contingere quod multis sacerdotibusesset minus malum carnaliter coniugari quampost admissionem continencie extra matrimonium tamlubrice conversari, Utrobique tamen foret perfeccius35 sacerdotem servare castimoniam extra coniugium; necexercise it.licet cum nostris sacerdotibus sine patente causa racionabiliquam forte impossibile est contingere dispensare;Deus autem non potest dispensare quod quis maneatsimul clericus ac civilis dominus^G Nec oportet sacerdotem coniugatum dominari civi- Even if aliterpriestpropter acquisicionem vel defensionem temporalium. were^ ^ 7 married it. .Nam de oblacionibus et decimis potes^t vivere, sicut would notsacerdotes veteris testamenti et sacerdotes orientales; '"fn' cividefendere possession.vero potest temporalia sua tytulo virtutis etDe Civili Dominip. III. 25

I386 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XIX.operis meritorie, sicut faciunt hodie clerici et fratressine civilitate, et sic nuUomodo est necessarium velhonestum quod manens clericus Christi civiiiter dominetur.Sicut igitur dominus papa non potest dispensare!ut sit quis simul fornicarius, sic multo magis non potest1-^5'*dispensare ut sit simul clericus et civilis proprietariuscum clerico tamen potest dispensare, si de possibilisubsit racioj ut sit uxoratus.Ulterius conceditur quod ex iure Christi exemplatoper iura canonica est quod omnes sacerdotes Christi lodebent sub pena peccati saltem venialis vivere eiugati,omnes autem eciam uxorati debent servare castimoniamque stat cum procreacione carnali, ut docet AugustinusDe Verbis Domini Sermone XXIII. Tales autem legeslicet pape condere, ut patet XXV, questione I, Sunt qui- lodam. Et sic sunt iste leges humane, ymrno divine, quiain scriptura sacra implicite, gracia acquirende beatitudinis,non mundane prosperitatis, per Christi vicarium promulgate.Sed longe copiosiores sunt leges canonice exscriptura sacra extracte prohibentes clericis domina- 20cionem civiiem et limitantes eis ministerium bonorumcommunium, ut patet superius ex capitulo XII huiusquinti.Reasons why Unde frequenter consideravi quare tam sedule execucioincoiitinence "^__ _in priests is contra luxuriam et non contra avariciam sacerdotum 23treated more • , • • -^ • 1 •severeiy tiian mvehitur, cum eorum avancia sit periculosior, pateni?'j'^'!'cior atque crebrior nec non ex maiori copia legum1I. It disturbs T". . . . . .tiie publjc dampnabilior. Sed huius potest poni multiplex racio,peace. .... •^ 1 1primo quia iuxuria pius apparenter perturbat pacemreipublice; utrobique clericus enim ex rabie coitus ?ofitbellicosior et laycus ex maculacione uxoris vel i56filie est longe oftensior quam ex negociacione vel iniuriacionesensibili in bonis fortune; et sic utrobiqueperturbatur pacis tranquillitas, in tantum quod layciLondoniis et alibi incarcerant fornicarios sacerdotes. 35stint.i5. Decreti Secunda Pars, causa XXV, qu. I, cap. VI. 35. Cf.Walsineham II, 65.

duciturCAP. XIX.] LIBER TERTIUS. 387consequens plus solverent burse prelati antequam illudvicium publicelur; non sic autem de avaricia. Secundoquia illud peccatum in genere sacerdotum tam patenterprevaluit quod tam sacerdotes superiores quam in-5 feriores inficiat et non relinquitur de nobis qui rite iiocpuniat vel qui propter inobedienciam tante multitudinispunicionem recipiat; hodie namque est in ecclesia, sicutin tempore Jeremie, Jerem. VI, 13: A minori quippeiisque ad maxirnimi omnes avaricie student et a propheta10 usque ad sacerdotem cuncti faciunt dolum.H Tercio quia hoc peccatum potest pocius palliari quam 3. it isluxuria, eo quod ignorantes fallaciam consequentis argudisdneaishunt per locum ab insufficienti similitudine: licet nobis giecd from, , ,. ... lawtul use ot,habere temporaha, ergo quomodocunque acquirere, ucet goods.i5nobis emere vite necessaria et ut distribuamus magisapte pauperibus, licet nobis vendere nobis superflua,i^G** ergo mercari civiliter, et sic intro|omne genusperquirendi, negociandi et contendendi sub ypocrisisfuco, eo quod actus extrinseci super quibus cadit iudi-20 cium possunt bene fieri et super intencione faciendi acelemosine ministracione abscondita non patet prelatispatens probacio,Et quarto occasione avaricie sacerdotum fit magis 4- Weaith in^,, .,. • ,, , , 1- ilie hands otbonum de genere redundans ad utilitatem reipubiice, the clergy25intantum quod artifices propter questum quem habent ^^jg'j[j*g°JJ.j|^g^^parando clericis omnia genera vestibilium, utensilium and craftsmen''. .^whom itet ornamentorum secundum sumptuosam curiositatem employs.approbant et defendunt abusus bonorum in clericis, eoquod ipsi bonorum pauperum sunt predones participes,3o sicut Act. XIX Demetrius argentarius persequi fecitPaulum, eo quod predicabat contra ydolatria E)yane,id est dee lune quam Asyani coluerant. Et in ista conspiracionelaborant duplices legiste et aliqui dominitemporales et aliqui propter carnem et sanguinem et35 alii propter lucrum.In omnibus istis possumus discernere inter fideles et The diflerenceinfideles secundum quod amor in eis preponderat. Si '^a|,j'^u"t^i|ht'uienim quis non postponit amorem temporalium paren- is shown by^. ^ ^ . „, . .^ . the obiect ottum ymmo vite propne amore Christi, non est ipso their love.40 dignus, ut dicitur Luc. XIV. Idem autem est Christumdiligere et diligere sponsam suam, servando eius con-5. Cod. : iitficiens ; ib. Cod.: el deest. 7. Cod.: recipiant.18. Cod. : ypocrisi.

virtutepauper-388 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XIX.silia quod fit potissime servando evangelicam|i56°tatem. Avaricia quidem sacerdotum videtur peior ydolatriagentilium, eo quod omnis avarus est ydoloruniservitus secundum Apostolum Eph. V, 5, ergo detestabiliusavaricia sacerdotum. Si igitur fideles omnis sexus 3vel etatis in tempore persecucionis martirum audebantse proximo ad mortem exponere pro defensione fidei,quam infideles sumus nos, qui non audemus pro defensionefidei in maiori periculo exhortacioni nos exponerequam vocatos fideles. Numquid inordinatus amor 10How Chnsi'stemporalium quem amori Christi preponimus nos exlawsare '^ ^.. . . .evaded. cusat? Talis enim taciturnitas fecit ydolatriam cleri etconsequenter populi continue ampliorem, in tantumquod reiigiosi nostri profitentes evangelicam paupertatemdant glosam universalem de abdicacione tem- i5poralium, quod omnes auctoritates sonantes ad illamintelligunt ut religiosi possessionati non dominanturciviliter ut tyranni. Cum quo sensu stat, inquiunt,.quod liceat eis quantumlibet civiliter dominari.Et revera ista glossa est periculosior quam glossa Isacerdotum lascivorum atque carnalium qui dicunt legesde venacionibus sacerdotum intelligi quod non venenturnisi quantum pro recreacione delectat, nec cognoscantfeminas, nisi quantum ad sanitatem corporis habiiitat.Unde deficiente in eis amoveantur, inquiunt, ne i36''|peccemus; quantum igitur attenderemus ad dicta etvitam Christi ac aliorum sanctorum religiosorum utcognoscamus limites evangelice paupertatis.Vicesimo quinto sic arguitur: licitum est iure divinoclericos esse iudices causarum secularium, ergo multo 3omagis pro temporalibus moderate iuridice litigare, aliaspatet I Cor. II, 15, ubi Apostolus dicit quod spiritualisiudicat omnia et infra VI, :3 Nescitis quoniam angelosiudicabimus? quanto magis secularia; prima consequenciaet consequens conceduntur, ut patet ex capitulo . . . 33huius V, sed fallacia est consequentis ex isto argucrequod clericis licet iudicare vel dominari civiliter; debetenim clericus in causa civili iudicare evangelice secundumracionem virtutis vel vicii et non secundum racionemqua iura humana dictant temporalia huic vel illi 40competere.7. se pro.v/mo ; ita cod Rectiiis: se pro Clirislo imo ad. g. Cod :'xhortacionc. 10. Cod.: qua. 36. Cod.: est deest.

nonper390 DE CIVILI DOMINIO. [^AP. XIX.alligat apiid Deum nec ecclesiam eiiis aliquis gravaturiniqua sentencia, siciit ex Gelasii capitulo habetur, NonFalse or unjust jn{tur abstinendum est ab eius communione nec ei abexconimuni- ". ....cation is ofjicio cessandum in quem cognoscitur iniqua prolata senexcMimunic"nttencia. Verumtamen sicut dixi III huius capitulis . . . sen- 5and excommu- tencia excommunicacionis semper est timenda, quandonicated. ... ... .fertur eciam miuste, quia timendum est ne excommunicansse ipsum condempnet et alios intoxicet. Unde XXIVquestione III capitulo Si tabes: Illicita, inquit Augustinus,excommunicacione notatum non ledit, sed excommuni- locantem, et idem patet infra capitulo Certutn.Secundo debet timeri excommunicacio, ne excommunicatusex se ofFendens in Deum noviter incurrat excommunicacionemrealem quoad ipsum.Tercia causa, ne homo incurrat abieccionem in facie i5ecclesie, est servilis et specialiter quando quis desistita iuste cause prudenti execucione.it is urged thatQuarta causa est, quando qviis credit ex occasioneprelates must ^. . . . „ . .be temporally pretense excommunicacionis mmus proncere ecclesie.above rulers -.t-•^---^•t-j- •ior they could Vicesimo septimo sic arguitur: Ex lure divmo ha- 20not excommu- bgnt prelati potestatem, quod -1 possuntnicate their •;jr excommunicare. f .scrvants. christianos criminosos; hoc autem possunt facere 157'[legitime nisi haberent temporalem iurisdiccionem superreges et principes seculi, cum ponendo servos et ministrosut iusticiarios, bellatores et quoslibet alios crimi- 20nosos extra communionem omnium fidelium facerentpreiudicium dominis temporalibus sine culpa eorumquod non liceret nisi in temporalibus eis essent superiores;ergo prelati sunt eciam in temporalibus dominissecularibus superiores. 3oAllowcd, in Hic conceditur conclusio ut supra, sed pro minorithe sensc that ^ , j .. r- • • j- •.^ .. • .. n-tcrnporai means notandum quod temporalis lunsdiccio potest mtelligiiimited toquecunque iurisdiccio que tempore finiente includiturTirre but not ^. . . . . .in the sense vel iurisdiccio civiliter coactiva. Primo modo habet om-Ihat Ihey mav . , ^ ... _, . ....judge in civil ms prelatus ecclesie citra Chnstum lurisdiccionem tem- 3.-)mattcrs.poralem, cum ultra diem iudicii non erit talis exaccio.Secundo modo repugnat temporalis iurisdiccio sacerdoti;non enim debet Christi vicarius iudicare in materiacivili civiliter, ut patet per Innocencium III in IV de-AlexandrumIII.ir. Cod.: Certus. 38. Cod.: noii deest. 39. Recte :8. cap. I. Non est textus Augustini, sed Gratiani ad textumAugustini ibid. cap. IX.

ILIBERtalesCAP. XIX.TERTIUS. 391cretalium tytulo Qin filii siint legitimi capitulo Caiisam:Nos, inquit, attendentes qiiod ad regem pertinet, non adecclesiam, de talibus possessionibus iudicare ne videamuriuri illustris regis Anglorum detrahere, quia ipsorumb iudicium ad se asserit pertinere, paternitati vestre mandamusquatenus regi possessionum iudicium reliquentesib-j" de causa principali, videlicet spirituali, plenius|cognoscatis.Et secundo libro De iudiciis capitulo Novit sicloquitur de causa inter regem Anglie et regem FrancieL ventilata : ^''on, inquit, intendimus iudicare de feodo cuiusad ipsum spectat iudicium nisi forte iuri commimi perspeciale privilegium vel contrariam consuetudinem aliquidsit detractum sed discernere de peccato cuius adnos pertinet sine dubitacione censura quam in quemlibeti5 exercere possumus et debemus. Non enim presumpsitiste papa dominacionem civiiem vel iudicium eius assumere,sed in qualibet causa in qua cadit iniusticianituntur quidam ad forum ecclesiasticum, non tantumpropter complementum iusticie, quantum propter lucnim20 attrahere et nisi correpti fuerint accrescent in civilitatesopiiistica super dominos seculares. Nam ubi deberentin causis secularibus inponere pedem dextrum, subvertuntiudicium per sinistrum, quem si inponere irreligiosepresumpserint, est cum violencia extrudendus.25 Conceditur ergo quod prelati possunt licite excommuni- £v^„ |-j„gj,care nedum imperatorum,^regum et principum familias,municated ..sed ipsos dominos capitales.supposito. . . itreatu inobediencie they persist inhuiusmodi pena digno, sed tunc oportet precedere cor-^"^v^icke'd^'repcionem triplicem legitiraam vel esse equivalenciam,servants,3g ut patet IV huius. Unde dominus temporalis quicumque158" retinuerit scienter famulos obstinatos post correpcionemlegitimam, particeps criminis inobediencie,|excommunicacionis vinculo est notandus; et ita nedumunius domini familia, sed quantumlibet magnum regnum35 particulatim excommunicari poterit, supposito reatuinobediencie penam huiusmodi exigente. Dico autemparticulatim, quia communitas non debet primo excommunicaricollectim (ut patet XXIV, questione III),"'''^y b.c c.xcom-I. Cod.: non tamen. 20. altrahere ; cod.: aifi'e. 38. Numeruscapituli deest.I. Decret. Greg. IX, lib. IV, tit. XVII, cap. VII. 8. Ibid. lib.IV, tit. I, cap. XIII.

oportet392 DE ClVn.I DOMINIO. [

sicutdirigat,CAl'. XIX.] [,IBER TERTIUS. 393invadere christianos propter civilitatem cleri, patet quod Excommuninemodebet in hiis implicite vel explicite obedire. Et '^disregai^J^cd''idem videtur de solucione primorum fructuum vel cuius- wlien itscunque subsidii ad. ., ,finem mdebitum vel clerico incognito cnforcc. . . ohject is to,,•• ^-j- r^ ...1 j„- assistance inD a suis subditis aut mdigno. Lum enim tales deviare maintainins liicnon civn powers of08'' possunt, oportet quod scriptura sacra eos|credendo quod dispensant contra scripturam sacram tlie paymcnt otvel proscribant contra Deum. Unde Augustinus sermone'^'*'XXXIV De Verbis Domini: Non est sub Dei potestate se\o habere contra illam potestateyn; multo magis nemo habetcontra dominum potestatem. Conceditur ergo, quod prelatiet domini temporales habent in se iurisdiccionemreciproce et sic debent se invicem obedire^ prelatus inhiis que sunt ad Deum et secularis potentatus in hiis1 5 que spectant ad mundum ;quodlibet enim membrum obcdicnccecclesie habet potestatem a Deo ad iuvandum reliquum;'^ Tctwccnquodlibet "eciam membrum ecclesie de quanto infirrnum praiatcs andrulers.vel putridum est membro stante. - .inferius et per consequens,cum ut sic excidit a dignitate et potestate20 formata virtute^ sequitur quod solum remanet in priusprelato status abieccior. Q.uod si quis secundum talemnudam potestatem fratrem correxerit licettamenmale.bonum fecerit,In istis tamen oportet esse crimen notorium, quia Piiests aiming25 ut ego credo heresim, ad hoc quod communitas in-"faH Vdow'^sureat contra vocatum superiorem. Redeundo igitur laymen and^ ... . .... lose tlic powcrpatet quod non sequitur: lure divmo sunt clenci laycis to bind andsuperiores, ergo licet eis super laycos vel bona eorumdominari civiliter,quin ymmo hoc temptando deciderent3o a naturali dominio et a clericatus ordine inferiorando158* se laicis,|dicitur de potestate episcopi XI questioneIII capitulo /j35e ligandi: Ipse, inquit, ligandi atquesolvendi potestate se privat qui hanc pro suis voluntatibuset non subditorum moribus exercet.N Vicesimo octavo sic arguitur: Maiorem potestatem u is urgedsuper principes et dominos temporales in eorum tem-concessit Deus prelatis nove legis quam antique, ut 'i"\he o'.',!'!patet ex scriptura multiplici; sed prelatis antique legis c. g. Jeremiali'^'.. .r . \.. and bamuelconcessit potestatem atque lurisdiccionem ordinariam had powcrgiventiem8. Cod. : proscnbunt. 21. in prius ; sic. 39. principes; cod.: pei'i!.g. St. Augustini In Psaltn. LXX. Enarratio = Serm. XXXIN'De verbis Domini Opp. tom IV, p. ySo. .^j. Cap. LX.

adseculi394 I^E CIVILI DOjMINIO. [CAP. XIX.to set up kiiigs, poralibus, ergo potestatem et iurisdiccionem consimilesprdates i'n thc atque maiores concessit prelatis nove legis; Minor patet,newdispensationquia^dictum fuit Jeremie sacerdoti veteris leeis: ^ Ecce.niust havo the.constitiii te sitper gentes et regna, iit evellas et destruassame p .^^ disperdas et dissipes et edifices et plantes, Jerem. I, lo. 5Secundo patet de Samuele qui fuit primus prelatusreligiosorum qui umquam fuerit in cultu divino. Ipseenim primo congregavit eos qui dicuntur in veteri testamentofilii prophetarum, qui fuerunt primi religiosi etfuit primus prelatus eoruin ;postea vero Helias, Heliseus loet alii prophete prefuerunt eisdem ; sed iste Samuelconstituit Saulem regem et postea destinavit ac unxitDavid regem, ut patet IV Reg. X et XVI, et sic demultis aliis prelatis et sacerdotibus veteris testamenti,quibus Deus dedit potestatem super principes iSo"|in temporalibus.It is truc tiiat Hic patet quod prima racio sicut et eius conclusiopriestsliavc concedi debet; nam propter excellencius ministeriuma morc sacerdotum Christi in ministrando sacramenta nove leeiscxcollcnt ". .ministry, oportet quod ab imperatore semper augusto tribuatur 20but it is a eis potestas amplior. Sed connectamus quod potestasmore spiritualone, arismg....sacerdotumr>^• ^-Christi^est eo maior quo...est• -^ i-spiritualiortrom theirminus sapiens temporalitatem terrestrem, et tunc serva-'tollowingChrist.bimus'potestatein sacerdotalem'mundam a.stercoribusin pover y.et percipiemus radicem. Unde sacerdotes Christi habent 2?maiorem potestatem quam sacerdotes veteris testamenti:hoc enim exhinc oritur quod striccius servant paupertatemevangelicam, sequendo propius Christum summepauperem et egenum.Samuel livcd Unde vellcm nostros dominantes in cleris attendere, 3ohuni^blvl ife was...qi-ism humilem et pauperem vitam elongatam a civilialayman, so ^^^-g yixit Samuel. Nam I Reg. XII, ^ postquam populusno prcccdent .... . .for the rulc of induxerat regnacionem civilem sic loquitur: Loquimini,inquit, de vie coram Domino et coram Cliristo eius, utrumbovem cuiusquam tulerim aut asinum; 'si quemquam ca-"}-lumpniatus sum, si oppressi aliquem. Ecce profitetur planequod nec exercuit in eis potestateiTi civiliter coactivam.Unde vellem nostros clericos volentes dorninari civiliterconiungere huius professioni professionem Moysi. Num.XVI (exponitur III huius XXVIII capitulo) et professio- 40nem apostoli sacerdotis Christi Act. XX 33 et efficaciterII. Cod. : profucnait. 12. Cod. : continujt. 32.Cod.: Nam Rom XII.3-|. Cod. :me.39. De Civili Dominio I, 199, 206.

peccatiCAP. XIX.J LIBER TERTIUS. 395i5r)''con cludere a maiori: Si isti iudices layci vixeruntIvitam tam pauperem elongatam a civilitate in lege carnali,multo magis nos sacerdotes Christi, qui fil generosissimuset pauperrimus debemus instar ducis nostri5 vivere in arciori evangelica paupertate. Et patet quodargumentum de Samuele militat ad oppositum, cumipse non sacerdos sed laycus in lege propter amoremChristi vixit vitam tam pauperem. Dicimt enim doctoresquod fuit levita iustus, non Aaronita. Et quantum adloiiiud Jerem. primo, patet quod non fuit a Deo constitutussuper gentes et regna ad dominandum eis civiliter, Tlic powcrr^ ^-^ • 1 ^ 3 ^ ^ 1 iiranted loquia tunc Deus constituens impievisset, sed patet quod jcpcmiah wasnedum non dominatus fuit sic gentibus, sed nec sentiproprie, cum fuit ab eis tanquam pauper abiectissimusi5 persecutus, ut patet Jerem. XI et infra; et idem patetde Baptista et carioribus Christi discipulis. Unde illasex officia ad que Deus Jeremiam constituit super genteset regna exponit Lyncolniensis in sermone ad dominumpapam dicens quod prelatus et specialiter papa singula-2o riter constitutus est super gentes et regna iit errorespeccati evellat ne sint in voluntate, ut destruat ne sintin accione, ut disperdat ne sint in consuetudine, et utdissipet ne sint in memoriali intencione; et post ammoni-\bif cionem obstantis omnia recta sancta et salu-|2 5 taria edificet in accionum frequencia et plantet in voluntatismemoria. Sed rogo quid pertinerent isti actusecclesie ierarchie ad civile dominium? Nos igitur sacerdotesChristi notaremus vitam illius sacerdotis Anathot,in quanta penalitate et paupertate vixerat, ut patet3o Jeremie XI et XXXVIII. Notaremus secundo quomodoillicitum fuit isti prophete et sacerdoti Aaronite dominariciviliter, quia habens Dominum in partem debuitde decimis et oblacionibus vel elemosinis contentari, utpatet Deuter. XVIII et exponitur capitulo XII huiusV;35 et tunc non argueremus tam cece quod dominus papadebet esse civilis dominus tocius christianismi per locuma similitudine regularie, cum scientes historiam legisveteris sciunt, quod hoc deducit oppositum.^pi''it.uaiTercio vero notaremus officium limitatum isti sacer- Let us try to40 doti a Deo et in quanta tribulacione ipsum perfecerat'"|,1]ic}i'^God'^'^not9. iustus ; cod.: ig'. 12. implevisset ; hic aliquot vcrba dcsunt26. Cod.: psrtineret. 87. regularie ; cod.: re'^.17. Jerem. I, 10. 18. Epistola XXXV ed. by Luard, p. i23.

Dominiioritas396 DE CIVIIJ DOMINIO. [CAI'. Xl\.nnposcd et niterem jr facere similiter sequendo Christum, prophetas,sapientes, apostolos ac martires, ymmo scribasChristi ac sanctos doctores legem Christi confitentes;et tunc indubie non contenderemus circa maioritatemvel primiciam secularem sed laboraremus confitendo 5Christi paupertatem ad evellendum radicitus peccata invinea et ad destruendum extirpata ne germi- i5g'i|nent, ad disperdendum opera nefaria ne tanquam zizania,que est semen verborum dyaboli, consumant segetes etad dissipandum iniqua consilia, ne foveant nequiter looperantes; quibus quatuor exclusis edificanda est domusDomino infra animum ex tribus virtutibus theologicis.Et demum plantare oportet consuetudinem virtutismoralis in orto conversacionis, ad que officia maximeindisponeret dominacio civilis in clerico; sicut enim i5oculus icterici erronee iudicat de colore^ quia oportetsecundum philosophos omne recipiens denudare a naturarei recepta, sic oportet clericum iudicantem spiritualiteret indifferenter de temporalibus quomodo adhonorem Dei debeant ministrari esse ab afFeccione eorum 20in animo denudatum."^'^^ spintualUnde Gregorius Omelia XXVI, et ponitur'judge ceases to " 1.in decretis Pbe disinterestcd XI questione III: Judicare dione de subditis nequiunt,when he holds . . , ,.^. , ,. ,civii power. ^"' "• subditorum causis sua vel odia vel graciam sequuntur.Et infra : Privilegium omnino meretiir amittere, 20qui permissa sibi abutitur potestate. Oportet igitur spiritualeniiudicantem omnia denudari a civilitate, ne fiatiudex in causa propria. Notemus igitur arma sacerdotumCliristi et portemus labellum sui officii, intelligentes quodex hinc est ma|ac dignitas quoad Deum. Nam it>o"ideo inter natos mulierum non surrexit maior Baptista,quia propter amorem quem habuit ad Christum petendoheremum reliquit civile dominium. Ideo Petrus coiistitutusest capitaneus apost-olorum, quia ex eadem caritatereliquit seculum, in tantum quod pecunia non est 35sibi, ut patet Math. XI et act. III. Oportet enim omnemvolentem fieri magnum coram Domino pati penalitateset abiecciones ac pressuras in seculo instar Christi,quia aliter regnum celorum non emitur, quod perditumest per superbiam atque delicias (ut docet Augustinus 4037. Cod. : valentem.23. Decr. Scc. Pars, causa XI, qu. III, cap. LXI. 25. Ibid.cap. LXIII. 3i. Matth. Xl, 11. 40. Opp. tom. IV, 997.

duos_DCAP. XIX.] LIBER TERTIUS. 397super Psalmo XCIII). Ideo Christus et duo cariores eiusdiscipuli sumpserunt primo pro themate: Penitenciamagite, ut notat Augustinus sermone primo de verbis Domini,et hec racio quare Christus voluit suos cariores5 mundo esse abiectos et humiles. Unde in signum quodChristus milites suos voluit a civilitate esse seclusos^non dedit eis legem ad regendum se civiliter, sed pauperemstatum evangelicum eis statuit. Lex tamen Christifuisset valde incompleta, si legem tam necessariam oblomisisset;ex iege ergo quam Christus dedit apostolis,patet quomodo voluit ipsos vivere, quod et docuit opereet sermone. Nec sine tali gladio conquiret aliquis Christoregna.t6o'' Nec moveat quod Christus dicit 1gladios apo- Tlie Churchi.TStolis suis surhcere i^uc. aXII; per hoc mnuens ad sen- swords, but wesum misticum quod ecclesia habet utrumque gladium, "'"^^ "°'®'ut exponit beatus Bernhardus ad Eiigenium libro IVet dominus Lincolniensis epistola XXIII. Notaremusautem textum integrum, quomodo apostoli dixerunt : i. the apostios2o Ecce diio gladii hic, non dixerunt: quod nos habemus the swords asduos gladios, nec Christus dixit: satis est vobis ; sed ^,"^^"^*',~' ^. 2. the apostlespauci tunc erant de ecclesia nisi illi. Et ex istis tercio ^- 'j^..... '^'''"' swords belong25 convincereraus, quod gladius spiritualis et gladius ma- to the whoie. ,. -^ ^ ... T 1 • •-^ Chnrch whoseItenalis satis sunt totali ecclesie: per spiritualem par- spiritual parttem spiritualis gladius exercendus, et materialis gladius «"ouid wield" o 'the spiritualdirigendus, nullomodo exercendus, cum Christus con- s\yord andsimiliter: satis est. Notaremus secundo quomodo ille represented the•11 c ^ ^ .. 1 • -T...whole church.upusillus grex hguravit totam ecclesiam mihtantem, cum militant,sequenter dicit Petro. Mitte gladium tuimi in vaginam. material one.Q Unde Bernhardus: Qiiid tii denuo usurpare gladimntemptas quem semel es iussus reponere in vaginam ?Qiiem tamen qui tunm negat non satis michi videturattendere verbum Doviini dicentis sic: convertere gladiumtuum in vaginam; tuus igitur et ipse forsitan tuo nutu,.^5 et si non tua manu, evaginandus ; alioquin si nullomodoad te pertineret et is, dicentibus apostolis : Ecce duo gladii160" hic; non diceret Christus: satis|est. Uterque igitur ecclesiespiritualis scilicet gladius et materialis, sed is qui-2. stipreserunt iii cod.2. Opp. tom. V, 557. 20. I.uc. XXII, 38. 29. Joh. XVIII, 1 1,30. De Consideracione cap. III.

nocencii398 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XIX.dem pro ecclesia, ille vero ab ecclesia exercendus respectusacerdotis ; is militis manu, sed sane ad nutiim sacerdotiset iiissiim imperatoris. Volunt igitur sancti gladiumThis they materialem esse sacerdotum ecclesie, non ut ipsi sicpugnent vel in causa propria pugnare procurent, sed 5use^only^torthedefence of thej^j defensionem universalis ecclesie contra infideles (utcniircii.patet IV huius XVIII capitulo et patet inferius diffuse).In hoc igitur ceci glossatores iuris canonici omni ignoranciasensus scripture et legis Christi faciunt ambiciososprepositos insanire putantes: si papa sit imperatore lohonorabilior, superior sive potencior, tunc est huiusmodiquoad mundum, cum formaliter sequitur oppositum;est enim quoad Deum honorabilior^ qui est quoadmundum abieccior, in spiritualibvis superior si sit Deoet membris suis obediencior tanquam servus communisi5ecclesie. Et tercio est tanquam anima corpore potencior,si relictis secularibus negociis in ambicione secularishonoris tanquam pauper et humilis Christi vicarius etPetri discipulus sollicitat se circa edificacionem ecclesieet in virtute; et contingente opposito est quocunque 20Christiano abieccior. Et sic intelligenda est decretalisInjIII primo libro de maioritate et obediencia [SqIcapitulo Solite, et decretum distinccione XIX, capitulo:Ita dominus et XII questione III in multis capitulis cumomnibus eis similibus quod maioritas pape stat inpau-2 5pertate, humilitate et spirituali ministracione, non incivilitate; sed si a sacerdocio suo degeneratur perversusad seculuin, pertinax defensor civilitatis sue, videturA woi-ldly pope michi quod sit heresiarcha et a cunctis fidelibus exisa heresiarch pellendus et tam dignitate clericatus quam ab occu- 3oand sliOLild he i _...".depriyed of his pacione terreni dominii deponendus. Cum enim defendit' ^'sentenciam scripture sacre contrariam tam verbo quamopere pertinaci, quis dubitat quin sit hereticus et eocapitalis in tali malicia, quo ducens subditos secundumlegem Christi foret christicolis patriarcha. Pena autem 35heresis limitatur pape distinccione XL: Si papa et XXIV,questione I: Didicimus, inquit canon, omnes omninohereticos et scismaticos nichil habere potestatis ac iuris,Et idem dicit Augustinus super Johanne Omelia VI, et8. omnis ignorancia (sic). 37. Cod.: dicimus.7. De Civili Dominio II, p. 261 seqq. 23. Lib. I, titXXXIII, cap. VI. 24. Cap. VII. 36. Cap. VI. 37. Cap. XXXI.38. Opp. tom. III, 330 seqq.

CAP. XIX.] LIBER TERTIUS. 399quotlibet leges tam canonice quam civiles. Recognoscatergo Romanus pontifex suum officium et condicionemtacite necessario subintelligendam de suo privilegio ; cttunc stat honorabile caput ecclesie et tunc ungit reges5 per verba fidei racionem eorum mulcencia et sic specia-|liter adquirit Ciiristo gentes et regna, habens utrumque161* gladium.R Et ut videtur michi gladius materialis licet sit suusquia ad dirigendum, non tamen est gladius suus sedlodomini secularis. Sic enim potestas creature non estpotestas Dei, licet illa potestas sit Dei. Sed absit quodignorancia huius sophismatis cecaret Christi vicarium .credentem^, si potestas coniugati super uxore sua sitdomini pape, tunc est potestas sua. Christus autemiSaliter quam papa operatur in membris suis, ideo habetmaiorem potestatem humanitus quam ille papa potestsuscipere; verumtamen in illa methaphisica non ponovim, sive dicatur, christianum habere potestatem Christiet cuiuslibet membri sui; non formaliter, sed gladium20 extrinsecum ad tutelam sive dicatur quod talis potestasest sua, sed non est potestas sua.Vicesimo nono sic areuitur. Si propter hoc quodO""' opponenti^ r -1.-.r , says ti,at q^^,Chnstus dixit: Nolite possidere aurum et argentum et texts are notpropter hoc quod dixit: Nolite resistere malo et propter°iiterany,'^"25 hoc quod dixit ei: qiii viilt tecum contendere et /inn'c

20cretalisnisi4bO DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XIX.nantur eorum, i'os auteni non sic Luc. XXII, 26; ex quoceperunt et due columpne ecclesie dicta sua: PetrusNeque dominantes in cleris, et PaulusI Petri V, 3 :I Thim, VI, 8: Habentes alimenta et quibus tegamurhiis contenti simus cum quotlibet similibus scripturis, ut 5patet superius; vita autem Christi et vita christianorumpost missionem Spiritus Sancti confirmant eandem sentenciam,que duo movebant tercio beatos Clementem,Augustinum, Benedictum, Dominicum et Franciscumcum suis sanctis discipulis pro amore Christi dicentis:io>i0)i est discipulus supra magistrum taliter conversari;el deficiente illa sentencia forent isti patriarche religionumet omnes eorum discipuli miserabiliores omnibushominibus, quia deficientes in fidei fundamento; et superisto triplici funiculo fundantur quotlibet leges docentes i5clericos, ministros ac dispensatores bonorum ecclesienon dominos, ad quem sensum de Nicolai III 161|dicit Christum ac apostolos nichil habuisse in propriovel communi, quem modum habendi ac dominandiclericis nostris prohibitum videtur michi cum aliis 20doctoribus specificari ad modum habendi ac dominandicivilem.Nodispensation Hle enim modus habendi foret a statu innocencie Scan justity civii exorbitans clericis non minus superfluus quam onerosusclergy. et per consequens ex.timore pene. . .inobediencie tam 25riile of the'^"legi nature quam evangelice fugiendus; nec cadit dispensaciosive revocacio super isto quoad clericum secularemcum non subsit racio; nec mediat illud AugustiniSermone II De Vita et Moribus Clericorum positum indecretis XII, questione I. Certe. Certe^ inquit^ ego sum 3oqui statueram nulliim ordinare clericum nisi qui mecumvellet tnanere aut si vellet a proposito discedere, recteilli tollerem clericatum. Ecce in conspectu Dei et vestroHow mitto consilium. Ex quo dicto videri potest Augustinumrevocare quod illicitum est pure clericis esse proprie- 35^^i^"!^*''"'^misinterpreted. tarii civiles; et inter omnes cecitates doctorum iuriscanonici hec est stultissima, cum tcxtus Augustini limitatquod fuit illud consilium, quod sic mittat; nam sanctusepiscopus statuit, ne ordinaret aliquos in clericos 161'1= secundo. 10. (^od.: dicetites. 3i. Cod.: sta-8. duo ; cod. :titam.1 1. Matth. X, 24, 17. Exiit qui seminat. Sexti Decreti V, 12, 3.30. Cap. XVIII.

\quodCAP. XIX.] LIBER TERTIUS. 40 1qui vellent manere secum collegialiter, ut sic possetdiligenciorem curam suis filiis spiritualibus adhibere, etalii clerici qui noUent sic vivere ordinentur ab aliisepiscopis. Sed stante descripcione clerici data ab ipso5 et beato Jeronimo mutavit ex causa racionabili iliudconsilium; descripcio quidem clerici non est humanumconsilium sed diffinicio divina cum qua non licet hominidispensare. Voluit igitur iste sanctus post ordinareindifferenter clericos, sive vixerint vitarn collegialemlosive monasticam in paupertate evangelica habentes omniain communi, sive post ordinem clericatus exciderintypocritice ab ista regula; possunt enim homines apertissimeesse exproprietarii in vita monastica, sicut patetde Baptista cum multis sanctis heremitis et monachis,i5sicut sunt rurales presbiteri et curati. Si autem voluerinthabere propria quantum ad civilitatem, tunc non suntpure clerici sed claudicantes partim mundani et ypocriticeclerici; nec dubium respicienti dictum sermonemAugustini, quin sit intencionis sue confirmare descrip-20 cionem datam de clerico, cum consequenter eodemsermone vocat clericos volentes vivere sic proprietarieypocritas, et per consequens cadentes a proposito vocate162* professionis sunt nimis apostate: Novi, inq^mt,sialiquem hoc facientem degradare voluero, non ei deerunt23 suffragatores et patroni eciam aput episcopos. Et sequitur:Clericus professus est sanctitatem, professus est communitervivendi societatem. Si a secundo cecidit, dimidiuscecidit, si autem a sanctitate, totus cecidit. Et sermone IIpost declaravit quod est de racione clerici habere omnia3oin communi ex scriptura Act. IV, 3 i ;et concludit in fine:Q}ii voluerit habere, parum est ut dicam: non mecummanebit, sed clericus non erit. Ista non sunt verba revocatoriadescripcionis date de clerico. Et in fine recitandoquare inmutavit consilium sic concludit: Qiiis-'ib quis inventus fuerit habens proprium, non illi permittout inde faciat testamentum, sed delebo eum de tabulaclericorum. Scivit enim iste sanctus quod Dominusauferret huiusmodi proprietario clericatum quicquiddoctores canonum sompniaverint in hac parte.22. Cod. : vocati. 3o. Cod. : et deest.23. St. Augustini Sermo CCCLVI, Opp. tom V, pag. i383.3o, Ib. pag. 1384. 3i. Ib. pag. iSgo. 34. Ib. pag. 1390.€)e Civili Dominio IIL 26

EtAd402 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XIX.The rule that Et quantum ad dispensacionem patet ex sepe dictis Tthe clersy shall , •....]• ]• •not have civii quod oportctidispensacionem divinam omnem humanamproperty is one pj-g^-e jgj.g_ Unde Bernhardus ad Eueeniumthat cannot be ^.. ... .libro III:dispensed with. Ubi necessitas iirget, exciisabilis dispensacio est, iibi utilitasprovocat, dispensacio laudabilis est. Utilitas dico coininu)iis, 3non propria; nam cum niclnl Jiorum est, non plane fidelisdispensacio sed crudelis dispensacio est. Ex quo patet (utdixi superius capitulis XV et XVII) quod dominus papanon dispensat contra Apostolum dicente Augustino ser- 162^Imone ultimo De Verbis Domini: Non, inquit, possumus 10dicere quid est quod loqueris. Si enim hoc Apostolodixerimus, ipsi Christo dicimus. Unde secundum sanctumThomam secunda secunde : infimum gradumcaritatis requiritur quod non diligatur aliquid supra Deumnec contra Deum. Si igitur papa dispensat contra Deum, ,3cum diligit illud dispensatum, diligit aliquid contraDeum,consequens erroneum. Unde XI, questione III, scribit Fabianuspapa: Qiii omnipotentem Deum metuit nec contraevangelium nec contra apostolos nec contra sanctorumpatrum instituta agere aliquid ullomodo consentit. Sicut 20igitur non dispensatur contra tercium mandatum primetabule propter variacionem a septima feria ad octavam,cum sic liceret facere contra mandatum per totumresiduum septimane, sic nec licet dispensare ut quissimul sit pure clericus et proprietarius civilis, dicente 2 3sancto Thoma secunda secunde, centesima octogesirnaoctava questione, articulo sexto in fine, exponendo iUudJeronimi epistola XXXIV ad Nepocianum: Qiii liabetextra Dominum non dignatur Dominus pars eius fieri.Ille, inquit, cum Deo alias partes habet, cuius studium 3odiminuitur circa ea que sunt Dei, dum intenditur Jiiis quesunt mundi. Sic autem non debent clerici vel episcopiproprium possidere.|hoc ostendi sequi ad omnem 162'proprietatem civilem clericalem, non autem ad proprietatemdispensandi, gubernandi vel moderate utendi. 35Christ's Ulterius quoad omnia Christi consilia dico quod ipsacounsels,interpretcdasby.omnia.sicut et tota.scriptura sacra sunt1ad1litteram•doctoi-s'^observanda, cum quelibet scripture particula sit de virmustbe4. Cap. IV. 7. Opp. lom V, 620. i3. St. ThomacAquinatis 1. c. quacstio XXV, art. I. 17. Decret. secunda pars,causa XI, q. III, cap. XCV. 2r>. St. Thomae Opp. tom. X,479, 480.

deCAP. XIX.] LIBER TERTIUS. 403tute sermonis infrineibiliter vera. Sensus tamen litteralisobservedletter.to thescripture dupliciter potest. . .mtelligi: vel pro sensu quemignari grainmatici et layci primo eliciunt, vel pro sensuquem ex doctrina Spiritus Sancti doctor catholicus debet5 primo elicere. Et iste sensus est spiritualis circa quemdoctores sacre pagine debent specialiter laborare.V Et sic potest intelligi dictum Apostoli II. Cor. III, 6: Thc help of theT •,, j-t c -t i -j: t -M Spirit is neededLiltera occidit, !^piritus autem vivijicat. Nemo enim to understandsufficit intelligere minimam scripture^particulam,^nisiScripturenghtlv.ioSpir)tus Sanctus.aperuent. .sibi sensum,.sicut.Chnstusfecit apostolis. Unde catholicus ignarus recti sensus,pro tempore iuventutis habens sensum erroneum, debetillum sensum abicere, et sensui recto per quem scripturasacra illa sacratur intendere iuxta illud Apostolii5I. Cor. XIII, II: Cuni essem parvulus, loquebar ut parvulus,sapiebam ut parvulus, cogitabam ut parvulus;quando autem factus sum vir, evacuavi que erant parvuli.Tunc enim cognoscimus has consequencias, si scripturasacra sit figurativa, tunc est vera de virtute ser-162^ monis; si scriptura quicquam Deo loquitur humanis|vocibus, tunc locucio est figurativa. Si quisquam, eciaiTisanctus ac subtilis doctor, equivocando negat scripturamsacram de virtute sermonis esse veram, non eo minusipsa scriptura manet in virtute stabiliter et inconcussa.2 5 De isto dixi in fine III huius.In isto tamen est verbalis dissensio, ut quidam doc- Some doctorstores magis1 ..volunt sensum-1puerilemu-obicere,]sedopposing falsccum interpretationssensu catholico volunt ipsum non assertive cointelligere:of Scnpturei.. say that somcet sic dicunt scripturam sacram de virtute sermonis of its wordsri T ^ i ^ ji- 1- 1- takcn literallvTo esse ralsam. Istud autem dubmm relmquo loycis per- are false.tractandum, solicitus ad intelligendum librum vite etveritates eternas in ipso fundatas; quorum uterque estscriptura sacra. Codices autem nostros voco scripturamsacram equivoce tercio modo dictam; equivoce dico,?5 quia non est nisi pictura remota humanitus inpositaad significandum scripturas priores; que eo melius in- This is a• •j• •iimerely verbalad illam animus m matter.veritatem debitam intelligi magis unice suspenditur;quod si dicatur inpossibile male vel inpossibile per. ,,• -4.teiligitur quo]• •dimissa.... •attencione40 ipsam intelligentibus, sicut vocatur sol et alia inpossibiliaex errore humano inpossibiles complexus signifi-22. Cod. : quisquam.3. De Civili Dominio I,437 seqq.26*

sacram,Utrum404 DE CIVJLI DOMINIO. [CAP. XX.cancia, non -contendo, quia satis est michi quod sintTo put a talse michi vera et sic simul vera et falsa. Unde difFormanssense on .c .. ^Scripture ipsa per sensum erroneum lacit ea tunc non esse scnniakesit notpturam 1 sicut deturpans ymaeinem facit ut i6h°'iScnpture. ^^ ' ^. .tunc non sit homo pictus; verumtamen cathohcus pie 5intelligens habet scripturam sacram in anima. Undequantum ad dicta Christi consilia, patet in IV huiuscapitulo XIII quomodo debent intelligi; non enimdebeo carnaliter dicta intelligere per os, brachium, coret cetera deitatis que scriptura exprimit membra sua locarnalia, sicut intellexi quando fui ignarus gramaticeet equivocacionis; quas sancti doctores exprimunt descripturis, sed debeo intelligere personas vel nocionesdivinas sicut sancti doctores dilucidant. Et sic per tunicam,pallium, oculum vel maxillam debent intelligi i5vires et habitus interioris hominis, habendo sensumscripture in dictis consiliis, et non partes aut vestimentaexterioris hominis que corporaliter intuentur.\Ve are told Ultimo sic arguitur: Si repugnat iuri divino vel scrip- Xthat OLircontention ture sacre,quod, .prelati^aut•puri1 • •clericij • ^dommentur 20uccuses theoman cliurchciviliter vel contendant, cum ecclesia Romana tenuitn( hcresy. et defendit_tamdiu> _oppositum, dictans quod auferre aclericis temporalia sit sacrilegum, videtur quod ecclesiaRomana iacebat in heresi; quod esset assercio nimispresumptuosa atque heretica. 25IhcChurch, Hic dico quod minor est falsa; cum enim universalisof which tlie ..., ^ ^ n a !•Koman and ecclesia sit secundum partem tam Komana quam Angn-Anshcan cana ecclesia, et sic de locis in quibus pars sponse'churches^.. .^.,are parts, Christi cohabitat, patet quod impossibile est illam Ro-.. 1 1 tt^ »autem iste 16.-1_cannot err, bnt\ve cannot say manam, .ecclesiam•istud asserere.as much otpartesipopc andque t vocantur pape r r et|cardinales sic asserant,'_cardinais. dubito, quia non teneor nunc credere exphcite quodsint christiani vel membra ecclesie, cum ex michi dubio•».„ r..i,sint presciti. Verisimile est michi quod occupantes dictamsedem nunquam sic senserant, sed quod isti sunt :t3sancti et boni michi bene dispensantes bona ecclesie.Sed cura dominium ex gracia et dominium ex elemosinasint propinqua et similia civili dominio, videri possetquod curia illa approbaret in clericis dominacionemcivilem, ubi tamen solum in eis approbat dominacio- 407. Cod.: huiusmoJi. 11. Cod.: ^rammaticus. 28. Cod.: sponst.S. Ib. H,, 1.19,

CAP. XX.] I.IBER TERTIUS. 405nem ex gracia et elemosina secularium dominorum etsic de contencione, repeticione et debellacione in quibusbona ecclesie secundum legem evangelicam civilitercxiguntur; et sic quicunque occupaverit bona ecclesie5 clericus, habet ipsa forsan utilius in laycis quam si ipsein persona propria ministraret. Unde ne nostri clericimaniace subvertantur ad seculum, disponentes ut sicpropinquissime ad Antichristum, expediens est doctoresevangelicos explanare proprietates et distincciones do-10 minii clericorum, et seculares dominos auferre ab eisonus ministerii huiusmodi, si viderint eos a religioneChristi aversos, sic quod ex inordinata affeccione etabusu temporalium non sit ulterius opus misericordie1(53° ministrare ipsis elemosinas dispensandas; primo enim|i3oportet incipere correccionem a domo Domini, cumsacerdotum correccio causaret correccionem seculariumdominorum.CAPITULUM VICESIMUM.Secunda vulpis gravior demoliens vineas Christi pro- Anothcr tbx^... . •,.. j- ..that spoils the2ofundius est clerus noster mpossessionatus, dicens et church'spallians quod licet eis habere quotlibet dorninia civi- ^'o^g^esfjoneri^liter in communi. Et est ista vulpis parvula bipartita:ut hii dicunt quod licet communitati dominari in communiciviliter cum hoc quod nulla eius persona taliter23 dominetur, ut sicut isti ferunt lapidem sed nullus eorum,sic isti clerici dominantur civiliter. Alia via dicit quodipsi possessionati sicut quiiibet eorum dominatur civilitersed solum in communi.Contra primam instatur tripliciter: primo per hoc If the,3o quod:omnis et. ,.singuh,,conierentes,pondus cum... corporate bodvains ownsferunt ipsum, quia aHter nemo ferret pondus vel f^ceret P^^J-^'^^'^. '^j^^j"^^quodvis opus; ut diflfuse alias exposui; igitur sic est de is an owner.dominacione.Item, cum omne dominium sit dominum dominari35 dato civili dominio quo talis communitas dominatur,oportet dare subiectum ilUus dominii, quod oportet essedominum, et cum accidens non potest migrare de subiectoin subiectum, sequitur quod quilibet eorum habetdominium proprium, sicut haberet ipse ipso solo re-3. Cod.: i7i civiliter. 16. Cod.: causare.

claustralihus406 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXmanente superstite; non enim est idem dominium innumero multiplicatum formaliter per quemlibet eorum,[quia tunc denominaret formaliter quotlibet eorum; cumenim servus et dominus dicuntur ad aliquid, sicut talescommunitates habent multos servos, sic quilihet eorum 5hahet dominium.Item, hona tam ecclesiastica quam secularia possuntappropriari coUegiis clericorum, ut notum est mundo;sed eo ipso quo appropriantur facta sunt eis propriaet per consequens hahent ea propria; ergo sacerdotes lohuiusmodi possunt cum sua religione talia hona inpropria, cum igitur quilibet huiusmodi religiosus habethuiusmodi bona ex vi communionis, sequitur quod quotlibeteorum habet ipsa sibi ut propria. Si enim haheolegittime et pacifice tuteiam omnium vel aliquid usibile, i?tunc illud possideo, et per consequens illud est depossessione mea et per consequens illud est meum etmei, ut noverunt grammatici ex iege construccionispossessorie. Aliter enim foret religiosus possessionatusinprovide fratre pauperior, si non haberet temporalia 20ut inturbate serviat Deo suo; ad quid (rogo) valerenti63''ille appropriaciones et elemosine facte claustralibus, sinullus eorum debeat habere partem earum? Nec dubiumquin si quis habeat aliquid tanquam suum hoc est suumproprium, et per consequens, si licet religioso claustrali 25dominari civiliter, licet sibi sicut habere sic dominariin proprio; unde dupliciter dicitur quis habere bona inproprio, scilicet in proprio persone aut proprio communitatis.The individual Secundo modo licet possessionatis ha- i'u"Imiist have ,. . ' . .,thiiigs of his bere multa in propno communitatis, non in propnopersone. Sed constat laycis, si aliquis claustralis habet°"onivSiis'*limbs, and quicquam in proprio, tunc habet illud in proprio sibispcciaHy et sic in proprio persone; non enini dicitur aliquid esse'^'^^'^"usV°'"^ ^^^"^ religioso proprium, nisi propter usum, ministerium 35vel aliam habitudinem quam unus appropriate habetsupra reliquum; cum enim odiunt religiosi dicere aliaest sua, sicut dicere, alia est eis propria, iuxta illamradicalem religionis regulam : Nec quisquam eorum quepossidebat^ aliquid suum esse dicebat: ideo non video BII. possunt ; sc: habere. 28, 29. Cod.: communitatt.39. Act. IV, 32.

'•'|personeCAP. XX.] LIBER TERTIUS. 407quomodo apcius aut levius possit explicari scnsus iste vvhat hc ha.s,religionis christiane, quam dicendo quod nuUus religiosus |,jj,°^^H l^^^.^habet aliquid proprium vel suum civiliter, licet habeat ^hat liejlias'^ ^.,. .. , it m themulta propna ae lure nature et lure gracie quoad right way.3 gubernacionem, usum ac ministerium; aliter enim quiiibettalis religiosus foret exanimis, sine capite^ membrisvel operacionibus propriis; quod foret monstruosumdicere. Quia igitur iste due vie in sensu coincidunt, ideoarguam communiter contra illas, primo sic: Nulli pureloclerico licet pro tempore legis gracie quo est huiusmodiciviliter dominari, ut patet ex XI capitulo huius V' ettribus consequentibus; sed omne rronasterium religiosorumclaustralium debet esse pure clericus quia sa-[64'' cerdos Cliristi precipuus; igitur nulli taliliceti5pro tempore legis gracie, quo est huiusmodi, civiliterdominari.Suppono autem quod methanomice intelligatur modoscripture de domo, ecclesia et regno muhitudo personaruminibi contentarum; et patet minor ex dictis20 III huius XLIII capitulo de persona ecclesie. Licet autemnovicii nunc non debent esse sacerdotes, debent tamenposterius, et sic totum monasterium pro suo temporc.Et iilud argumentum dat michi plenam fidem; necvidetur michi religiosos debere negore personam huius-25 modi aggregatam^ cum aliqua est proprietas, potestas,accio, doininacio vel forma huiusmodi communitatisque non est forma huiusmodi sue partis; ideo oportetponere communitatem subiecti tali fori:ne; sicut ergoforma est una, sic subiectum est unum.5o Item, sicut singulus religiosorum possessionatorum ^^ ygj,),...,habet proprium caput, propriam animam, et sic de aliis '"i^lisious ha;;^ ' '. . ' his own,membns, ita habet propnam operacionem Donam vel limbs, somalam sicut propriam mercedem ac bona propria; quieaclihas his,...,.. .owiiwork, hislibet appropriate utitur eis civiliter, sicut dominatur eis "1°'''': ^}'^^. j • • demcnt,, ,bd civuiter m communi, sequitur quod habet dommacionem reward andpropriam civilem. Alia enim est dominacio Petri civilisso"tooTa"di'i'''set alia cuiuscunqueliisalterius civiliter dominantis, cum o\vnnulla dici religioso propria nisi parentes et crimina, possessions.164" nam tanta est distinccio parcium religiosi ipsumjin-12. sed onine (sic); hic aliquot verha desunt. 3.|. eis ; cod.: os.38. sopliisma; cod. : sola.17. De Civili Dominio I, p. 358 seqq.

et408 DE ClVILl DOMINIO. [CAP. XX.dividuancium sicut distinccio parentum, ymmo tantadistinccio premiorum et penarum, cum secundum ApostolumGal. VI :5 Unusqidsque onus siium portabit,sive in purgatorio, ut patet I. Cor. III, sive in inferno;ct ita de dotibus beatitudinum in patria et per con- 3sequens de meritis in via et per idem de usibus vitenecessariorum, de penis et proprietatibus aliorum accidencium.Numquid credimus hoc sopliisma cecare seculum,ut dicitur communitatem facere hoc vel illud etnuUam eius partem facere quicquam boni vel mali in 10eodem? Tunc enim quelibet pars superflueret. Numquidnostri possessionati sunt religiosiores Christo et sviisapostolis quibus scriptura tribuit membra, opera ettemporalia adiacencia? Propria, ut patet de membrispersone Christi, de suis miraculis ac vestibus, quare 'ergo non quilibet particeps possessionatus haberet propriumin quolibet tali dominio? Ymmo breviter concludendopatet ex descrjpcione civilis dominii, quod nullustalis dominatur civiliter communicans in aliquo dominabili,quia nec dominatur proprietarie, cum multi 20condominantur ex equo; nec licet sibi exercere qualescunqueactus civiles, ut vendicionem, alienacionem,belli tuicionem et testamenti condicionem circa bona queoccupat.|Wiiat civilly Dicamus igitur bona nature nobis propria sicutis common°"o corum bona aut fortune faciamus communia, non pre- Cali b)' mic ofcludendo pauperes, quibus sunt debita. Unde sicut naturaappropriat nobis membra et opera, sic loquamur conformitercum scriptura et abiciamus proprietatem civilem3i''4''in bonis fortune, quam gentilis curiositas introduxit ; Bodicant conformiter cum lege scripture et nature quodilla sunt nostra; non enim caput meum est caputvestrum, licet illud caput sit omnium nostrum; sicutenim proprium communitati est commune singulis eiuspersonis, sic proprium civiliter uni persone est commune 3.ievangelice vel ex titulo gracie cuilibet christiano.A communiiyItem, in quantum persona vel communitas debet essesliould be more ... ^pcrfect than its religiosior, de tanto debet esse a mundo distraccior,parts; if its .......nicmbcrs mav vite Lhnsti similior et ad communicandum bona sua"roDcr"''^caritative proclivior, sed quelibet talis communitas sacer- 40stiii less may dotum Christi debet esse religiosior quam alta simplexpersona pars eius; ergo omni tali•communitattj l ^debentthe community. • •t•27. eorum; it. cod. rectius: nature.

quodmembrisCAP. XX.] LIBER TERTIUS. 409tres dicte perfecciones in cxcessu competcre. Assumptumpatet eo quod illa est per se condicio et causa religiositatischristiani, scilicet nolle diligere aflFectuose temporalia,sed sequi Christum in moribus, cuius vita est3 metrum et mensura tocius ordinis christiani. Et quantumad communitatem, patet si communitas non plus com-,53» municat bona sua ecclesie quam vera pars|eius non est parte melior in virtute, sed utilius foretpartes alias prescindi tanquam superfluas. Et patet minorloargumenti. Omne quidem totum huiusmodi debet esseperfeccius sua parte. Cum igitur multe persone huiuscommunitatis sunt tam religiose imitantes Christum inexpropriacione quod nulla earum habet quicquam inproprio civiliter, videtur, cum hoc sit religionis condicio,1 5 quod tota communitas non debet habere quicquam incommuni civiliter.Item, si tota communitas religiosorum possessionatorum Evaiigclic;ildominaretur pure evangelice in se et qualibet sui parte, ^"o^i-c^^^perfecrtuncdominaretur perfeccius quam dominando civiliter none may s", . . back from it.20 m communi, sed neque ex scriptura neque ex auctoritateecclesie patet dispensacio quod licet nostris possessionatissic in religione retrocedere; ergo illicitum esteis taliter dominari.Maior patet ex eo quod oportet dominacionem civilem25 communitatis habere partes suas integrales in partibuscommunitatis ex quibus civilitas totalis componitur, sicutoportet dominium evangelicum habere proporcionaliterpartes suas. Ideo (ut patet ex tribus primis racionibus)quelibet persona talis communitatis dominatur civiliter.3o Quod autem dominium pure evangelicum sine inmixtionecivilitatis foret civili perfeccius patet ex sepe dictis quoddominio Christi et statui innocencie similius, a mundoelongacius et consiliis Christi conformius. Minor autemi63'' ex hoc|super deterioracione non cadit dispensacio.33 Ideo Jeronimus, Gregorius^ Bernhardus et alii sanctimonachi, tam Egipcii quam Latini, tenuerunt pro constantisentencia quod ille monachus non est qui sibiproprietatem civilern retinet, ut patet superius capitulo VIhuius V; quomodo igitur foret dispensacio sine causa,aul quomodo foret causa ut isti religiosi dominenturciviliter, cum dominacio evangelica per se sufficit, utin patriarchis religionum et dominacio civilis inficit?7. quam vero iii cod. 6. Cod.: status. 34. ex lioc. Addc: patet.

indulgereQui4IO DE CIVIJ.I DOMINIO. [CAP. XX.PcnaliiesUnde Innocencius tercius libro lil de statu monacliorum 1)Cinn ad monasterium : Nec estimet abbas quod superhabenda proprietate possit cum aliquo monaclio dispensare,qiiia abdicacio proprietatis sicut et custodia castitatis a-deo annexa est regule monacliali^ ut contra eam nec summus bpontifex possit licenciam indulgere. Super quo glossaordinaria: Ita, inquit, habes hic quod papa in niultispreter articulos fidei dispensare non potest, scilicet utmonachus proprium habeat et in voto continencie. Item,in gradu secundo consanguineitatis supra de restitucione lospoliatorum capitulo Has. Item, nec contra Apostolum XXVquestione I. Sunt quidam. Item, nec contra quatuor consiliaXVI distinccione capitulo quod usque quaque. Etrecitando multas opiniones doctorum concludit in fine:Puto verum esse quod papa in hiis duobus non potest iSdispensare sive licenciam (ut dicit littera ista) i65'|eciamsi vellet.Ex istis p«tet quod plus est credendum isti pape,Augustino et aliis sanctis quam Johanni glossatori dicentiquod papa dispensat contra Apostolum eciam contra Deum, 20ut dicturn est capitulo proximo. Omnis enim qui facitaliquid contra Deum, cum non sit ut sic ex parte Deiest ex parte dyaboli, quia ex immediacione et universalitatedominii Dei dicit Christus Luc. XI, 23: Qiii nonest mecum, contra me est. Ideo multa dicta sanctorum 2?et decreta, ut patet distinccione X Non licet, prohibentChristianos aliquid facere contra Deum vel contra eiusbeneplacitum quod est idem : igitur dispensat contra;Deum facit contra Deum.Redeundo igitur ad materiam de proprio oportet nos 3oirreligiosos diligenter notare ad quem sensum, quaracione et sub qua pena sancti interdixerant nobis proprietatem;proprietas civilis nobis interdicitur, eo quoda statu religionis exorbitat, et pena que sequitur estamissio ordinis clericatus cum peccato. Unde Gregorius !V 3."^Dyalogorum, capitulo LV^ narrat de quodam monacholiaving lusto nomine, arte medico, quem propter tres aureosuga^i^nst^moiikspossessioris.'; 1 x r0. Cod.: et decst. 12, i3. Recte: XV distinccionc. i5. Cod.: esscdecst. ^7. Cod.: aliquid ferrc. 3^—35. Cod.: etpcna e.st amissinordinis clericatiLS cum peccato. Et pena que sequitur. Unde. M). Cod.:Cap. LXXV. Correxi. 3;. Cod.: quod propter.2. Et Decret. Gregorii IX, lib. III, tit. XXXV, cap. VI.7. Glossa ordinaria ad vocem abdicatio proprietatis. 26. Videsupra p. 248 et seqq. 34. Cap. II. '!-/. St. GregoriiOpp. II, 46?.

siveclamitare:CAP.XX.] LIBER TERTIUS. 4IIquo per germanum suum nomine Copiosum in medicamineabsconsos invenerat, in fossa sterquilinii beatusGregorius fecerat sepeliri iactatisque aureis super corpus Sumv oiSt. GicHorv.'fiS*^ fecit monaclios Pecunia tua tecmn sit in per-|5 dicione. Ex regula beati Gregorii fundatur dicta decretalis:Monasterii, inquit, nostri semper regula fuit, utcuncti fratres ita conununiter riverent, quatenus singulisnulla habere propria liceret. Et idem dicit beatus Jeronimusde monacho Egypcio, ut recitatur capitulo VI"lohuius V^'. Isti sancti religiosi nesciverant fundare proprietatemcivilem fratribus suis.E Item, unum civile dominium persone simplicis inperficitrempublicam, cum ex supradictis 111° huiuscapitulo XXVII° expedicius foret ecclesiam totam regii5pure secundum Evangelistam quam secundum legem civilemcommixtam; igitur, si fuerit civile dominiumamplius roboratum et specialiter in personis incapacibusplus inperficeret; consequencia patet eo quod si inperfectuminperficit, tunc plus inperfectum plus inper-20 ficeret. Et alias patet eo quod ecclesia in statu innocenciesicut ecclesia apostolica fuit perfeccior quam tantaecclesia civilium dominorum, cum aliter fuisset meliusquod conversi in primitiva ecclesia vixissent civiliter,quam quod conversi fuissent ad vitam apostolicam, quod2b est inpossibile.Posscssion asEx quo videtur, cum non datur sacerdotibus Christibad in llicpotestas nisi ad edificacionem ecclesie, quod non datur community aseis et specialiter religiosis claustralibus potestas ad civi- individual.liter dominandum; sive enim dominetur civiliter inihfi" communi, civiliter in proprio suo, dominacio est|civilis; nam dominacio civilis in communi non distrahitquin sit dominacio civilis. Cum igitur dominacio subracione qua civilis sapiat inperfeccionem, videtur quodfortificata in civilitate plus saperet inperfeccionem. Non35 enim consonat legi Christi, quod dominacio civilis incommuni sit perfeccior quam dominacio evangelica incommuni, dicente Gregorio in III" Dyalogorum capituloXIV" de Isaac monacho quem ex hoc commendat de3. Cod.: iactantisque. 33. Cod.: sopiac. 37, 38. Cod.: Cap. IV-Correxi.D. Act. VIIJ, 20. 6. St. Gregorii Opp. II, 465. 9. Videsupra pag. 87. i?. De Civili Dominio I, 145. 37- St. GregoriiOpp. tom. II, 304.

. ans,quid•"^412 DK CIVII.I nOMINIO. [CAP. XX.precminencia sanctitatis: Ciiin, inquit, ci discipuli crcbrohumiliter imminerent, ut pro iisu monasterii possessiouesque offercbantur acciperet, ille sollicitus sue paupertatiscustos fortem sentenciavi tenebat dicens : Monachus qui interra possessiones querit monachus non est. 5Civil posscssion Itcm, prccipua causa quare dominacio civilis sapitbcamsc^ft peccatum est quia subtrahit de caritativa paupertatedcpnves ihcpropter Christum et excludit iustos paupcres ab usupour ot what ... i r . .thcy should temporalium sibi debito per naturam; cum ex dictis XII'^^°'capitulo huius V: Omnia debent esse communia; sed istud lopeccatum non excusatur sed gravatur per hoc, quodquis dominatur civiliter in communi, igitur existenteillo dominio in clerico est de tanto perversior. Numquidcredimus pretensum dominium Romanorum principumexhinc excusari, quia duo imperatores ut Dyocle- i5tianus et Maximianus vel quotlibet sibi similes in tyrranidesunt college? Num genus Caym tanquam alter 166''|Nemroth se invitans reciproce ad civilitatem Genes. XI, 4dicens: Venite faciamus nohis civitatem tt turrem, excommunitate excusatur a peccato proprietatis? Et idem 20est iudicium, si hodie iniustorum clericorum vel laycorumcollegium invitaret in peccato consocios iuxtaillud Prov. I, 13, 14: Omnem preciosam substanciamreperiemus, inplebimus domos nostras spoliis, sortem mittenobiscum, marsupium unum sit omnium nostrum. 2?Tlic Grc;it Undc (si non fallor) gens sine capite vel magna corni- FCompativ not ^- , •so hatcfnl to ^iva predans inr-trancia^non estr-v ^ ui• u-rDeo tam abhommabilis,G

inCAP. XX.] LIBER TERTIUS. 413pastoralis; ciitn vero religiosis fit ecclesiaruvi parrochialiumappropriacio, pretactorum malorurn firma est perpetuacio.Et cum dominia secularia mortificata debent|1G6'' esse bona communia pauperibus ecclesie, si religiosi ab-5 utantur eis pretendendo eis civilem proprietatem, idemiudicium est de illis.'ii'sItem,'esto quodT A monasterium....relieiosorum habeat ,^' ^ °"^,^^?'">'enouf;h torquothbet tenentes et servos in caritate et inopia con- its needsversantes et exigat ab eis secundum leges humanas remiM'ts"diies*'"""''loredditus vel servicium dominis temporalibus consuetum'poor tennnts.. .cum hoc quod aliunde habeat pro se et suis elemosinariiscopiam temporalium, tunc probatur quod dictitenentes non obligantur tunc ad firmam et serviciumeis solvendum, primo quia A monasterium teneretur cumi5paribus eis communicare bona ecclesie, igitur multomagis firmam remittere, cum hoc foret levius et Christianisegenis gracius.Assumptum patet eo quod omnia bona pauperum sivesint clerici sive layci communicanda pro tempore ne-20 cessitatis. Cum igitur nuUi sint pauperes quibus apciuscommunicarentur secundum legem evangelicam quamdicti tenentes, ut suppono, sequitur, quod illis tenenturtribuere. Confirmatur ex illo consilio Luce "VI, 30: Omniautem petenti te tribue, et qui aufert que tua sunt ne2 5 repetas. Cum igitur dicti petentes petunt sua in nomineDomini ab A monasterio, cui ad hoc donantur elemosineecclesie ut communicent, et non mundi potentibus,discolis ac scurris, videtur quod secundum legem evaniGo'^gelicam tenentur tali casu redditus non repetere.|3o Et cum hoc potest contingere per quantumlibet tempus,sequitur quod non obligantur plene secundum legeshumanas bona sua repetere; sed cum infinitum plusobligantur legi evangelice quam civili, sequitur quodtenentur de elemosinis suis facile tribuere. Hoc enim35 tenentur domini seculares, ut patet ad Thim. VI, ergomulto magis nudi elemosinarii secularium dominorum.G Secundo confirmatur ex hoc quod omnia bona collata Aii gifts to thc1 • • 1 • !• 1 • 1 clerev areclericis ut huiusmodi sunt pure elemosine, sed non est alms and it iselemosina dictos tenentes dare A monasterio in casu pav^ij^j^^sycffacase.2. Cod. : peccatorumsum or rcnt payable bymalorum.way ofi?>. Jp-ma,compositionferm ov farm; a tixedViz. Stubbs Select Charters540. K). Cod.: commnnicando. 22, Cod.: supponi. Sq. Cod.:cura pcsito.

414 DE CIVILI DOMINIO. CAP. XX.[posito dictos redditus; igitur deficit eis tytulus vendicandi;cum enim omne opus misericordie vel caritatis ,incipit a se ipso, ut docet Augustinus sermone . . . exponensillud: Miserere anime tue placens Deo, sequiturquod dicti tenentes debent servare illam prudenciam, ut 5primo sui et servorum suorum domesticorum misereanturnec valet dicere quod domini fundatores dant modoillam elemosinam, quia iam non sunt superstites, sedforsan in inferno; cum igitur non superest A monasteriotytulus vendicandi talem elemosinam que debet esse loutrumque voluntaria secundum legem caritatis, videturquod non superest alia lex secundum quam vendicaret.It is not alms Tercio confirmatur ex hoc quod non est elemosinadare clerico pretensam dominacionem civilem super i5to^the dergyl'^since it isfratre suo, eo quod contra professionem suam admittensagainsl tlieir'. 7 . , , .protession. talem domiiiacionem que legi|nature obviat, ut patet 167°V'o Ethimol. capitulo IV°, et ponitur in decretis prima . . .specialiter cum talis plus seculari dominio opprimeretfratrem suum, iit novi de qiiodam religioso alienigena, 20qiii manens solus pretendebat talem dominacionem superservos in Anglia. Hoc autem determinatum est in IIPhuius, XXXII° capitulo^ esse legi nature contrarium, cumvix potest cum peccato veniali sive mortali salvari indomino seculari, et aliter nonnisi dominus propter ser- 20vicium reddat dominacionem et gubernacionem secularem.Sed quomodo potest hoc officium spectare ad monachum,cuius officium secundum Petrum Comestorem Sermone^"De Anuncciacione dominica qui sic incipit: TulitYsai asinmn plenum panibus.'' Vultis breviter aiidire que 3odebeat esse conversacio monachi? Vultus eius debet essesuffusiis lacrimis, pectus raucum suspiriis, victus tenuis,lectiis difjicilis, sompnus brevis, oracio magna, lecciomoralis, incessus humilis, hec sunt sortes quas debet haberemonachus ;qui has sortes negligitfecunditatem non habebit-f-ibhec simt stercora que preponebat pater Benedictus in confusionefculnie, ut fecundaret ecclesiam. Numquid cre-3. sermone sequitur lacuna. 6. Cod.: miserantur. H. superstit^sin marg. : sustites. 18. prima ; distinccione deest.3. Sermo CVII De Verb. Ev. Lucae XII, Opp. tom V, p. 649.4. Eccli XXX, 24. 18. Isidorus in libro V Ethymol. cap. IVet Decret. Prima pars, Dist. I, cap. VII. 23. De Civili DominioI, 225., 28. Hunc locum in Sermonibus Petri Comestris invenirenon potui. 2q. I. Reg. XVI, 20.

seculari|CAP. XX.] LIBER TERTIUS. 41Sdimus quodistesunt condiciones civiiiter dominantis? Ettamen Canon XVI", questione T^ Hinc sub auctoritateJeronimi declarat multa talia monachis convenire. Item,ii)-.^nemo debet a seculari vita intrare religionem, nisi5 propter devocionem, propter mundi reliccionem, etpropter cultus divini sinceriorem exhibicionem ; sed istarepugnarent dominio civili claustralium, ergo non conveniteis civiliter dominari. Numquid credimus quod sit Evils attendingdevocio, pauperem inopem et mendicum intrare religionemlout dominetur civiliter super tres vel quatuor baronias?Nui-nquid credimus quod talis dominacio possit facereordinem symoniace venalem, sicut et aliam ecclesiasticamdignitatem? Numquid hoc repugnat iuri nature in casuquo filius servi abbacie manuductus sit acceptus ini5fratrem eiusdem abbacie, ut dominetur civiliter superpatrem? Nonne de lege nature in omni tempore fuitillicitum parentem contrahere cum prole, propter hocquod coniugati debent esse pariles; filii autem suntnaturaliter parentibus subiecti ex VIII° Ethicor. Num-20 quid non foret maius inconveniens quod pater carnalisforet servus civilis filii naturalis? Lex igitur nature inmultis casibus dampnaret dominacionem huiusmodi.H Ideo signanter dicit beatus Bernhardus III Florumcapitulo X, distinguens de triplici materia obediencie,25 scilicet principio, medio et extremo, quod medium inaliquibus personis est licitum, in aliis autem illicitumut coniugium, procreacio carnalis et secularis proprietas:iGy'^ Propria, inquit, possidere homini est inedium,|quem et non possideret, licet ; monacho autem, quia possi-3o dere non licet, purum ntalum est, nec video de illa proprietateintenderet nec de civili. Illa enim facit mundodivitem et eius abdicacio mundo pauperem ; cum igituromnis talis religiosus profitetur pro amore Christi imitandicastitatem, obedienciam et paupertatern ; illam pauper-35 tatem indubie^ quam beatus Bernhardus describit Christoinfuisse, ut patet IV° capitulo huius V". Aliter enim nonsequeretur religiosus Christum in evangelica paupertate.monasteries.29. Hic locus corruptus est. Recte: quem et si nonpossideret, possiderelicet. 33. Cod.: mutandi.2. Cap. XXXIX. Gratianus secundum Hieronymum ad Ripariumpresbyterum. 19. Eth. Nic. VIII, 12. 2?. Hunc locum in FloribusSt. Bernardi non inveni. In eundem sensum Ep. VII AdAdam monachum pag. i394-

....velminante4116 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XX.Non enim habuit Christus vel suum collegium domiiiacionemcivilem super panibus, pecunia vel fragmentis;et sic videtur quod repugnat iegi nature, legi evangeliceet legi humane elemosine religiosorum sic dominari civi-Temporal lords liter. Nam temporales domini dant clericis in perpetuam 5endowmenfs elemosinam, servando sibi capitale dominium, non autemreserve to ^ relieiosi civiliter dominentur. Unde in nomine illorumtnemsehes tlie °. . , ,capitallordship. dommorum seculanum ludices layci condempnant homineset suspendunt; si enim talis religiosus sit civilisdominus super baronias et comitatus mortiticatos suo loconventui, tunc est baro vel comes, cum (ut asserit)non est alius baro vel comes super illo dominio; sedconstat quod non est tale dominium sine do 167*|a quo denominatur huiusmodi, igitur conclusio; nonenim dicunt baro vel comes ordinem militarem, nec esti5racio quare oportet baronem vel comitem esse dominumsecularem quin per idem oportet omnem dominum civilemesse dominum, secularem, quia civilitas dicit precipuumgradum secularitatis. Ideo dicit beatus Jeronimusin epistola XXXV ad Paulinum : Si cupis esse qiiod di- 20ceris monachiis, qiiid facis in urbibus? illi ergo cuinegatur civilis cohabitacio negari debet civilis dominacio.Item, ex dictis XIV capitulo huius V^' inpossibile estdominacionem civilem fundari in pura elemosina; omnispossessio temporalis qua clerus dotatur est elemosinas?secularium dominorum, ergo in nulla tali possessionecleri fundatur dominacio civilis. Si enim in tali elemosinafundaretur dominacio civilis, cum omnis dominacio sitin sua origine potissima, sequitur quod in primo instantieius foret civilitas potissima; quia post non posset ?oreviviscere ab elemosina in possessionem civilem sinepacto vel lege civili causante. Si igitur aliqua elemosinahumana fundat civilitatem per se, tunc idem sit iudiciumde omnibus^ sequitur quod quelibet; et sic Christus 168^habuisset civilitatem in pecuniis sibi ministratis, et sic 35de omnibus apostolis vel elemosinariis eciam mendicantibus,quod est falsum, sicut falsum est quod de|minutis elemosinis est dominacio civilis, deficit enim tamin dante quam recipiente forma legis civilis, cum lexevangelica docet dare elemosinam et iex nature docet 40egenum sic petere.14. denominaUir in marg. ; in textu : dominahiv.20. Opp. tom. 1, pag. 121.

•creaturaCAP. XX.] I.IBER TERTIUS. 417,•Pro fundamento illius notandum secundum sanctos Every man1-1 must be a•,quod oportet omnem hommem lapsum divitem et pau- beggar to God.perem esse Dei mendicum, cum dicit defectum suumDeo in bonis optimis dicens illud Psalmi VI, 3: Miserereb mei Domine, quoniam infirmus sum. Ideo ex descripcionemendicacionis posita in primo capitulo huius V*' sequituromnem huiusmodi esse mendicum; quod notat Augustinusin De Verbis Domini Sermone XV: Petit, inquit,a te mendicus, et tu es Dei mendicus; omnes enirn quando10 oramus Dei mendici sumus. Et sequitur: Quid a te accipitmendicus? panem; et quid tu petis ab eo nisiChristumqui dicit: Ego sum panis vivus? Et sermone XLI:Quamvis habeas quicunque dives es, Dei mendicus es. Ethoc probat: Cum omnis dives huiusmodi sit necessitatusi5petere panem quotidianum. Et istam mendicitatem necessitatisumus recognoscere, si volumus a Deo quicquamadquirere, dicente Augustino sermone V°: Igitur si vishabere iusticiam, esto mendicus Dei. Unde inculcandosentenciam quam dixi XV capitulo huius V' de mer-B' cacione sic loquitur: Consilium do Iti crorum; discemercari. Laudas mercatorem qui vendit plumbum etacquirit aurum et non laudas eum qui erogat pecuniamet acquirit iusticiam. Sermone vero XLI movet ad mercacionemistam supponens illud I. Thim. VI, 7quod2 5 nichil de nostris intulimus in hunc mundum, cum Dominus We mustprimo creavit mundum et creando constituit nos super ' o^niis^own'."'bonum suum, ut vel sic discamus mercari cum eo desuis propriis et pro hiis temporalibus que necessitatisumus amittere emamus eterna, que non possumusSoamittere. Unde ista sunt verba Augustini: Cum igiturnudiis natus es, jnulta hic invenisti. Numquid cum aliquidattulisti? De meo quero, da et redde: Habuisti me largitorem,facito debitorem.Et ex istis patet distinccio de mendicacione triplici^ Three kinds of35 quam posui in primo capitulo huius V; aliqua enim innuffivef 'byest mendicacio realis et aliqua vocalis. Realis, quando *'Sn.racionalis dicit suam egenciam ad finem quodrelevetur; et sic Christus indubie frequenter mendicavit,4. Cod. : Psalm. V. 6. Cod.: ccripcion medicacionis. 17. Cod.:Serm. IV. 32. Cod.: reddo.8. St. Augustini Opp. tom. V, pag. 448. 12. Joh. VI, 41, 5i.i3. St. Augustini Opp. tom. V, pag. 602. 17, 20. St. AugustiniOpp. tom. V, pag. 353. 3o. pag. 6o3. 34. Vide supra pag. 7.De Civili Dominio. III. 27

|quomodomendicacione418 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XX.quia sepe ostendit suam inopiam ad hunc finem. Fuitenim egenus et inops, ut dicit sanctus Apostolus II. Cor.VIII, 9, et elemosinas accepit a sanctis mulieribus acaliis devotis fidelibus; et istam vocavi mendicacioneminnuitivam. Est enim innuere nutum vel signum facere 5vel dare intelligiloquitur scriptura Luce I i68et V capitulis et Joh. XIII; cum igitur multis signisdedit intelligi quod fuit egenus et inops ut relevaretur,patet quod innuitive mendicavit. Et tali oracione docetApostolus I. Thess. V, 17 sine intermissione orare, ut ex- 10ponunt sancti concorditer. lUe enim continue bene orat,vocal, which qui continue bene vivit. Mendicacio autem vocalis est"oYindirect!^ duplex: vel indirecta vel directa; indirecta quando quisinsinuat suam indigenciam per peticionem vocalem, nondirecte expressivam indigencie; sed pertinenter implicite, i5ut Martha Joh. XI, 21 mendicavit insinuative vitamLazari fratris sui dicens: Doniine, si fuisses hic, frater Kmeus non fuisset mortuus. Et sic Hugo de sancto Victorevocat terciam speciem oracionis insinuacionem quamdividit in tria: Directa vocalis mendicacio est, quando 20quis directe petit sufFragium ; et utrumque istorumEach of tliese membrorum subdividitur in mendicacionem corporalemthrce kinds isg^ spiritualem. Spiritualiter autem mendicamus divinumsubdivided into ^.*^. . . .25spiritual and suffragium, et cum iste termmus Deus non sit distrahens,corpora.sequitur simpliciter: Homo est mendicus bonus, malusvel alicuiusmodi quoad Deum, ergo est simpliciter huiusmodi.Unde videtur michi spirituali vo- 168''|cali mendicavit tam insinuative, quando insinuavit egenciampatri suo Matth. XXVII, 46: Deus meus, ut qiiid medereliquisti? quam declamative, quando Matth. XXVI, 39^°dixit: Pater, si possibile est, transeat a me calix iste.Sicut igitur Christus secundum humanitatem fuit servusDei et tota Trinitas Deus suus, sic secundum eandemhumanitatem, secundum quam fuit minister noster informa servi, pro nobis inops et egenus fit mendicus Dei. 35Nec est abieccius voeare omnes homines mendicos, quam(n the primitive vocare ipsos servos languidos et merentes. In temporemen of itaque sanctorum primitive ecclesie fuit religionis humireligion7. Cod.: Lucae I, 25. 16. Cod. : Joh. X. 26. Cod.: Matlh. 25.3o. Cod.: quam deest.18. Hugonis De modo orandi, Hugonis Opp. (ed. Migne)pag. 980.

spiritualiumCAP. XX.] LIBER TERTIUS. 419litas Christum profiteri pauperem et mendicum et omnes confessedtnGmsGlvcschristianos miserabiles mendicos Dei, ut patet per Augu- beggars.stinum, Crisostomum et Bernhardum in Sermone deomnibus sanctis confitentem omnes homines esse mendicos5 Dei. Et iste quesivit paupertatem Christi in stabulo, utpatet IV° capitulo huius V". Modo autem religiosi nostriprofitentes mendicacionem et paupertatem huiusmodistant a longe cum tribus magis in civitate Jerusalem,innitentes hic manentes civitati secundum potestatemlocivilem, paci vise sophistice, querentes pompatice ubiest qui natus est rex Judeorum Math. II, 2. Sed uti-169" nam iuxta religionem magorum gentilium|deferentescivitatem civilem querant Christum pauperem in oppidodomus panis, ofFerentes ei aurum sapiencie, profitendoiSsecundum deitatem eius sapienciam increatam, secundomirram mortalis infirmitatis et inopie secundum eiushumanitatem, et tercio ex illa unione ypostatica thussacerdotalis oracionis et meriti secundum quod redemitsatisfactorie genus suum; tunc enim non solveremus20 Christum ut heretici sed confiteremur eum simul inunum ditissimum atque pauperimum, non solum regemcarnaliter Judeorum sed omnium ipsum confitenciumquo spiritualiter sunt Judei. Absit christianum cecarihoc fuco sophistico: Christus fuit continue rex Jude-25 orum secundum humanitatem^ ergo non fuit secundumhumanitatem pauper, egenus et inops vel mendicus.In talibus cecitatibus cadunt heretici, de quibusdicitur I. Joh. IV 3 quod solvunt Jesum, hoc est, neganthumanitatem et deitatem simul in eadem persona, quiSoomnes sunt ipsemet Antichristus.L Suppositis igitur istis de mendicitate videtur ulterius Since thequod magis pudenda et miserabilis sit mendicitas lay- rnin?s"ration iscorum quam mendicitas clericorum, eo quod layci ero- 'ngher than... . ... the layman'sgant clencis corporalia, ut ipst eis reddant spiritualia, he must not135 utrique ministratorie dabitis Deum. Maior igitur est '^by^beoging^i6q''.egencia'^et dignior°ministracio^quam cor- except tornecessanesporalium, et.quia bona.' .mendicata sunt canora et maiormendicantis penuria, patet quod maior est mendicitas8. Jerusalem. Sequitur textus quasi totus corruptus: innitentes in hicmanenies civitate secundum potestatem civilem paci vise sophistice.20. Cod.: conjitemur. 34. Cod.: et textus supramemoratus satis obscurusest.4. St. Beriihardi Opp. pag. 281. 9. Hebr. XIII, 14.27*

ecclesie420 DE CIVILI DOMINIO. {CAP. XX.laycalis quam mendicitas sacerdotis; et ex istis secundoinfero quod illicitum est Christi sacerdoti vel clericomendicare a laico temporalia nisi quantum necessitatvite miseria, scilicet secundum regulam Apostoli ad alimentaet tegumenta. Nam genus tam regale plus dedecet 5pudenda mendicitas, cuiusmodi est mendicitas temporaliumque sunt minima et per consequens mendicacioeorum culpabilis est turpissima; ideo debet clericuscavere ab ista erubescenda mendicacione temporalium,ne deferat dignitati sui generis; ymmo sicut mundo dives loexcusatur a verecundia in hoc quod mendicat precipuepro pauperibus personis ecclesie quibus dantur elemosinescilicet oblaciones et decime, ymmo elemosine maiores,ut redditus, predia et castella. Tercio potest colligi quodindecens foret clerico pro tempore dotacionis ecclesie i5post vel ante recipere aliquod temporale a laycis nisiquantum cederet ad sui indigenciam et conferenti admeritum; non enim licet sibi temporale recipere nisivel ad indigenciam sui corporis vel ad indigenciam sueanime, ut ministrando pauperibus membris|mereatur. El patet quod omnis talis elemosina debet160"^cedere conferenti ad meritum, si conferat ut deberet.Et patet, cum nullus clericus habet potestatem recipiendialiquid quod caderet ad dedecus sui generis,quod non habet potestatem ad recipiendum temporalia 25ut dominetur civiliter. Hoc enim foret maximum dedecusgeneri sacerdotali possibile, quia mendicacio monstruosissimafaciens sacerdotem degenerem.It is not alms Quarto infertur, cum idem sit elemosina et opuspriest^ tlie misericordie, ut docet Augustinus in De Verbis Domini 3omeans ofSermone 111°, non foret elemosina dare clerico temporalia.luxunous'living. ad_vivendum voluptuose....sive civiliter; ymmo eo ipsoquo talis post clericalem vitam incidit in illam vitamdyabolicam, privat se iure cuiuscunque boni quod occupat.35Prima pars patet eo quod omne opus misericordieest opus relevandi miserum a miseria sua; cum igiturex huiusmodi ministracione temporalium clericus nonrelevatur, sed profundatur in sua miseria, patet quod10. Cod.: ne faciat. 23, 24. Cod.: recipiendum temperendum temporalia.38. Cod.: clerico.3o. Opp. tom. V, Append. pag. 441.

|CAP. XX.] LIBER TERTIUS. 421non est opus misericordie sed impietatis sic facere. Etpro secunda parte est Anshelmus in De Excellenciabeate virginis VIIP capitulo: Postquam, inquit, homoDeum contempserit et eius mandatis tumidus contraire169^ non timuity in nulla creatura quam ad subsidium|eiusDeus instituit, iusto iudicio aliquid iuris amplius haberedebuit. Cum igitur et in contumacia sua contra Dominumrerum perstitit et tamen usum rerum in subsidium sibidatum retorquere non destitit, iniusticiam Deo, et DeiM creature violenciam intulit et oppressionem. Ex quibusvidetur michi cum descripcione operis misericordie,quod foret opus misericordie auferre a clerico taliterabusas divicias, dicente decreto III, questione II: Siepiscopus. Si, inquit, male vivendo ecclesie facultatesi5 dispersit episcopus, ab eius patrimonio quousque de dilapidacionererum ecclesiarum cognoscatur submovendus esf,exemplo tutorum et curatorum qui dum fuerint suspectia tutela vel cura removentur, donec de suspecto cognoscatur.Et idem plene iudicium est de quocunque iudice,20 preposito vel abbate bonorum ecclesie.Ex istis quinto infertur quod nec in proprio nec incommuni debent clerici civiliter dominari; omnis enimcivilitas sapit proprietatem que ex superbia mitigat caritatem.Unde Bernhardus in libello suo De Dileccione25Dei probat quod caritati repugnat proprietas, eo quodcaritas non querit que sua sunt: ubi, inquit, proprietas,ibi singularitas ; ubi autem singularitas, ibi anguhis, ubi170" autem angulus, ibi sordes aut rubigo sine dubio erit,quia proprietarii premuntur sarcina gravi proprie legis3o qua sunt contrarii sibi ipsis, et illi qui spiritu Deiaguntur, sub levi onere caritatis respirant dulciter.nemini quicquam debentes nisi ut se invicem diligant.Cum enim Deus creavit hominem rectum, dans sibilegem nature secundum quam sine civilitate rectus35 tenderet ad patriam et uteretur bonis Dei exproprietariead mensuram, patet quod declinans ab ista via adproprietatem dominandi secundum leges hominum facitangulum; in qua declinacione a lege nature necesse estIndividualpropertylessenscharity.4. Cod.: timidus. 14. Cod.: vivendi. 28. Cod.: ubi sordes.2. Non est VIII sed VII cap. Eadmeri lib. De Excellentia b.Mariae, Migne CLIX, 569. i3. Cap. VIII. Gratianus.•26. \. Cor. XIII, 5. 32. Divi Bernardi Ep. XI ad Carthusienseset Guidoni priori pag. 1404. 32. Rom. XIII, 8.

Iesse422 DE CIVII.I DOMINIO. [CAP. XX.esse peccatum. Unde Ysidorus De Summo bono libro 111°capitulo VI°, et ponitur in decretis distinccione VI: Nonest peccatum. Jus, inquit, consuetudinis post naturalemIt traces back legem exordium habuit, ex quo homines convenientes into^Cain^Tnd unum ceperunt simul habitare; quod ex hoc tempore ^Nemrod. factum creditur ex quo Caym civitatem edijicasse legitur,quod cum diluvio propter raritatem hominum fere videbaturextinctum, postea a tempore Nemroth reparatum,sive pocius immutatum existimatur, cum ipse simul cumaliis alios cepit opprimere, alii sua imbecillitate eorum 'odicioni ceperunt esse subiecti. Unde legitur de eo Genes.X, g: Cepit Nemroth robustus venator coram 170''|Domino, id est, hominum oppressor et extinctor quos adturrim edificandam allexit. Unde ut dixi superius VI°capitulo huius V^', hec origo dominacionis civilis testatur "5quod sapit peccatum.A rightij;Iterum, cum homo interior debet secundum afFectum Ndirected mind ....cares more racionis protendere m amorem rerum ut sunt bone,^'^ood^than"communia autem sunt privatis pociora, ut patet XIV caprivate.pitulo III huius, patet quod via recta amoris est in- 20ordinate plus diligere bona communia quam privata,. aqua via declinans civilis proprietarius facit angulumdebet enim homo de lege caritatis 111° huius XV capituloexpressa generaliter plus diligere magis bona et perconsequens velle quod omnia bona ecclesie sint com- 25munia, cum hoc foret melius et per consequens nonlaboraret ad augendum proprietatem in se ipso, quiahoc odiret, cum oppositum eius diligeret plus appreciandoDei complacenciam quam aliquod temporale.Civil dominion Nec excusat civilitas in communi peccatum, sed ac- 3ocorpora^te bod^cusat, quia cum omnis civilitas contra legem natureas in a person; sapit peccatum, patet quod scrutans corda scit invenirein conventu eius subiectum. Non enim acceptat Deusillud laycorum sophisma: totus conventus cathegreumaticeintellectus est pravus, sed quelibet eius parcialis per- 35sonaeius bona^ tam igitur illi clerici qui faciunt actus 170°vocatos civiles, quam sacerdotes confratres qui ad hocconsenciunt, peccant contra professam regulam paupertatis.Numquid credimus coniugium seculariter domi-7. Cod.: propter irregularitatem. 12. Cod.: Nemrath.1. 19. Cap. III. Gratianus §1. 19. De Civili Dominio I,96— io3. 23. Ibid. pag. io3 seqq.

ICAP. XX.] LIBER TERTIUS. 423nancium excusari a peccato veniali ex proprietate civiliex hoc quod ambo dominantur civiliter in communi,sic enim diminuto conventu claustralium dominanciumciviliter usque ad unicam personam simplicem sic do-5 minantem in proprio eciam super patre suo carnali.diminueretur peccatum et dampnum rei publice; nec and a convent.... ..... offends as mucli,est mmus peccatum claustralium dommancium civiliter in jn hoidingcommuni, quam si quelibet persona illius claustri haberet ^P^^P^^^J^^^^J^^partem sibi appropriatam civiliter ipsis viventibus modo parted to„ ... . . . each memberlorectorum Oxonie in communi; sic enim approprianturprepositis et officiariis religiosorum multi redditus atqueecclesie, a quibus abbati non licet revocare eos, sicutnec priores cellarum nisi enormiter deliquerint, sicdomini seculares possunt privari suis dominiis per suosi5 prepositos. Notaremus itaque quomodo secundum conclusionemChristi Math. V, 25: I^isi consenseris adversariotuo in via, ipse tradet te iiidici, tortoribiis et gehenne.Ille autem adversarius est lex et verbum Domini quedicit Math. VII, 12: Omnia quecunqiie vultis ut faciant170'* vobis homines, hec et facite illis, cuius contrarium facitomnis civiliter dominans.O Ideo dicit Augustinus sermone primo De Verbis Domini:Si peccas quomodocumque lex est tibi adversariadicens: Noli peccare; cui si bene consencias in via eo2 5 ipso quod facis te plene amicum non obvium tibi ipsi,tunc loco iudicis et tortoris ; et presentaberis patri perangelos in celum in loco gehenne. Et istum consensumexproprietatis oportet quemlibet predestinatum haberesaltem in fine huius vite.3o Sexto coUigitur quod non est evidencia, si persona Two or more. . . .,. . . laymen may,layca aggregata dominatur civiliter m communi, per have dominionidem licet ordini clericorum taliter dominari; persona °''"q]J^^J^^'^enim coniugatorum dominatur civiliter, licet non uterqueconiugum dominetur ex equo. Ideo ubi vir est civiliter35 dominans, uxor autem subdominans et per mortemmariti habet ius derivatum ex successione pleni dominiinon econtra. Unde licet marito exercere multos actusciviles qualiter exercere illicitum est uxori, foret tamenlicitum marito mortuo. Ideo sicut non simul ex equo8. Cod.: quolibet, i3. Cod.: derelinquerint. 24. Cod. : vta quodfacis. 26. Hic locus corruptus est.23. Opp. tom. V, 558 Loosely quoted.

,ergoliter':3'34DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XX.competit hereditas domino temporali et suo succedentiheredi, sic quodammodo est de coniuge et uxore, licetipsa de propinquiori adiaceat vere dominanti, participiendodominio quam heredes vel liberi.but it does not ^.^ ^ ^ , . . .Ifoiiow that this Constat|'^communrtv ^ dominabili sicut dominus capitalis et subdominus, verum-quod uterque coniugum dommatur eidem 171*of priests. tamen non ex equo. Unde Sara vocavit Abraham dominumsuum, Genes. XVIII, 12. Quod autem scripturavocet uxorem dominam viri, non memini me legisse.Nam secundum Apostolum I. Cor. XI, 3 mulieris caput 10est vir, non econtra; uterque ergo habet dominacionemcivilem in gradu suo et uterque proprietatem civilemsecundum quam dominium suum distinguitur a dominioalterius. Quod si multi viri ut Dyoclecianus et Maximianusvel qualescunque aut quothbet alii dominenturi5simul, ex quo super eodem dominabili ad equale,sicut nescio si iura civilia hoc permittunt, tunc personaaggregata dominatur civiliter super dato dominabili etutraque persona simplex dominatur civiliter super datodominabili et utraque persona simplex dominatur civi- 20liter super eodem, sed non ex equo cum personaaggregata, cum licet illi ex consensu civili multos actusciviles facere, quos non licet alteri eorum seorsum perse. Et conformiter dicitur si dominus habuerit simulmultas uxores^ quarum quelibet sit domina super toto 25dominio mariti, tunc sicut maritus habet quendamgradum excessus dominii super personas omniumuxorum, sic persona uxorum habet quandam preeminenciamgradus dominii super singulam earundem, ymmosicut quelibet istarum uxorum vel personarum virilium 3odominatur civi super eodem dominabili, ita gra- ly»''|datim, habet gradus preeminenciam sicut filii succedentesin hereditate vel ex paritate temporis vel aliqua dignitatesic quod non ex equo taliter dominentur. Sicutigitur non sequitur si persona simplex layca licite civi- 35liter dominatur, ergo per idem hoc licet et clerico, itanon sequitur: si persona aggregata laycorum licite civiliterdominatur, ergo per idem comunitas clericorum.A. Cod.: quod heredes. 5. Constat. Cod.: contra. 14. Cod.Dyoclecius.

CAP. XXI.] LIBER TERTIUS. 42-5CAPITULUM VICESIMUM PRIMUM.A Q.uia civilitas est differencia distinguens dominium What it is toclericorum a• • • • • cxcrcisc civildominio laicorum multique de nostris dominion,ignorant terminum, alii autem nituntur tam seculariter5 dominari ut layci propter confasionem duplicis dominii:ideo videtur expediens preter dicta capitulo XI huius Vet infra expressius exponere, qitid est civiliter dominari.Hii enim dicunt quod non est terminus iuris, et hiinimis laxant terminum, sicut sub illo fuco nimis laxantlodominium; dicunt enim, quod civile dominium, civiliterdominarij sicut totum genus civilitatis a r.ivitate trahitoriginem et ipsa a cive^ ut narrat Januensis in suoCatholicon allegans ad hoc Hugucium, Papiam et aliosmultos grammaticos. Cum igitur civis sit persona hominisi5in unum cum aliis societatis vinculo adunata, patetest vivere legaliter in comm-uni.171° quod civiliter vivere|Unde ecclesia catholica est celestis civitas. Jerusalemque est ecclesia triumphans, et civitas terrena que estecclesia militans cum suis partibus et sic secundum duo20 capita est dare duplicem civitatem scilicet civitatem Deiet civitatem dyaboli, ut patet ex processu Augustini inDe Civitate Dei.Ex quo patet quod in statu innocencie et in statu The use of thebeatitudinis est perfectissimum civile dominium; nec^^°nee'dr'''25 prima civitas cepit a Caym, sed ab Adam. Ista autem limitation.equivoca laxacio licet inmisceat multa, vera tamen meredecipit ex insolita et inpertinenti equivocacione super or it may be. . extended tillfundamento sophistico fundata et demum falsa plurima it loses allcommiscet, nam verum est analogice extendendo termeamng.3o minum, quod quilibet spiritus racionalis cum suis subsistenciis,potenciis ac racionibus est quedam civitas,verum est eciam quod celum est nativitas sicut speracorporalium propter inhabitacionem ecclesie militantis,ymmo totus iste mundus sensibilis nedum potest dici35 civitas, sed tugurium vel domus domini iuxta illudBaruch III, 24: O Israhel, quam magna est domus domini9. sicul. Cod.: ut. 3?. nativitas (sic). Cod.: vacivitas. Rectius: unacivitas.12. Januensis, i. e. Johannes de Janua, fr. ord. Praedicatorum.Opus supra laudatum Catholicon nominatum impressum e^Nurenbergae apud Antonium Koburger. Vide ibidem sub v«ceCivito, civitas, civis. Citantur ibidem Hugucius ei Papias.

civitatem;contra426 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXI.et ingens locus possessionis eius; sed insolitum et inpertinensmaterie poletice est vocare omnem hominemvel angelum inpertinens est eciam eidem i?'|materie vocare omnem societatem fidelium civitatem sicquod quelibet domus vel familia vel collegium vel 5comitiva christianorum in Anglia sit civitas. Inpertinensest eciam iuxta poletice vocare omnia iura iura civilia,omnes leges vel causas civiles, cum tamen ista et quotlibetsimilia formaliter consecuntur; nam iuxta grammaticamallegatam omne tale est civile quod est pertinens civi- lotati. Cum igitur omnis pars vel forma accidentalis mundisit pertinens civitati, videtur quod omne ius, omnis lexvel causa sit civilis; omnis enim lex est vel lex civitatisDei vel civitatis dyaboli. Nec fiet hic hoc sophisma:Hoc ius est civile, hec lex vel causa est civilis, et tamen i5nec ius est civile nec lex aut causa civilis. Idem enimiuxta fundamentum gramaticale est lex civilis et lex ly^*"pertinens civitati. Cum igitur omne ius, lex vel causasit pertinens civitati celesti vel terrestri vel toti mundoque est civitas prima post Deum, sequitur quod omnis 20lex vel res nominalis sit res civiHs, sed ista non videturcivilisopinio.Item, iuxta illud omnis doctor theologie vel iuris Bcanonici foret doctor iuris civilis, consequens contraleges Oxonie et per consequens leges civiles. 172='|Consequencia sic probatur: Omnis docens ius civile estdoctor iuris civilis, sicut patet ex grammatica cui posicioista innititur, omnis doctor theologie vel iuris canonicidocet ius civile, ergo conclusio; minor patet ex grammaticadoctoris et ex hoc quod omne ius est ius civile 3ostatutum Oxonie, ad quorum defensionem gramaticalemastringitur; loquuntur aliter: Q_uid credimus? si egodixissem implicite quod omnis sutor vel artifex abiectissimusmanualis ymmo omnis res mundi foret doctor iuriscivilis et per consequens ipse pedagogus rudis grammatice 35What law is. foret ut sic doctor iuris civilis. lus enim in sua communitatevel est constans et perpetua voluntas vel unicuiquesuum tribuere, vel ars equi vel boni; que a iuberederivatur, quia iubet bonum, ideo omne iustum secundumistam gramaticam foret ius civile, quia docet, et iubet^olegem civilem, quia ars est. Nam docere competit omnihomini, ymmo omni rei et per consequens omni homini3o. Cod.: staiutatum. 32. Hic aliqua deesse videntur; ib. Cod.: si eo.

cuiHebreisCAP. XXI.] LIBER TERTIUS. 4^7competit, ut doceat ius civile. Ad quid ergo laboraretscolasticus pro hoc gradu, vel quis timeret deponere prohabilitate doctoris civilis, cum omnis homo sit humihs . . .Item, fundamentum videtur claudicare ex ruditate We must not,. 1 . ., . , . 1 be misled by172" grammatice putans si ah competit ethimologia vei etymologier,|derivacio, tunc et species derivati. Et cum constat quoddiffinicio ac descripcio differunt a specie derivacionis acethimologie et in natura multa originantur a pluribuscum quibus non coincidunt in natura (ahter enim quot-.lolibet esset dominus), non igitur sequitur: lapis diciturethimologice quasi ledens pedem; Petrus cespitans leditpedem, ergo Petrus est lapis, tunc enim omnis scandalisansse vel alium foret lapls, necsequitur: homo diciturab humo, omnia terre nascencia ymmo mixta procedunti5ab humo, ergo omnia illa sunt homines; nec sequitur:lex dicitur a ligando, ergo omnes errores lecti sunt legeset sic in quotlibet exemplis similibus in quibus gramatlcaliteret inerter innltens confunderet omnes linguas,ymmo lex inercia verborum confunderet poHcias utens20 terminis cum quibus . . . tractatus ad sensus equivocosex rudi interpretacione ethimologica vel derivacionetunc preter sensum communiter usitatum. Item, ex istofundamento sequuntur quothbet conclusiones insolite, utputa sicut nemo potest dampnari nisi doctor iuris civilis, which may. .... ^. , . 1 •T\ lead to absurd25 sic nemo potest salvari nisi presbiter secularis. Fnma conclusions.pars patet ex hoc, quod doctrina quandoque sonat in172= malum, ut Deuteronom. XX, i 8 precipitur|occideresex civitates, ne, inquit, doceant vos cunctas abhominacionesquas ipsi operati siint; et Apoc. II, 14: Habes3o illic tenentes doctrinam Balaam qui docebat Balac mitterescandalum coram filiis Israhel. Nec solum doctor extenditurad homines, sed principahter ad Deum et consequenterad quamlibet creaturam. Sic enim loquitursanctus Job XII, 7: Nimirum interroga iumenta et do-35 cebunt te. Nam docere non est aliud nisi movere naturamdisciplinabilem ad noticiam veritatis, qualiter diciturProv. VI, 6: Vade ad formicam, piger, et consideravias eius et disce sapienciam.C Ex istis colligitur quod nemo potest dampnari nisifaciat malum et per consequens nisi doceat implicitevel explicite hic vel in inferno ius civitatis dyaboli.3. God. : humilis te tis (sive centis). 12. pedem in cod. 21. quibus;sequitur lacuna trium vel quatuor literarum. 23. usitatum; hicverbum deest. 3i. Cod. : illuc.

|428 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXI.Secunda pars patet ex hoc, quod presbiter dicitur aprebere et iter, cum ergo oportet omnem salvandumprebere iter aliis vel saltem sibi, ut incedat in viisDomini, patet iuxta dictam grammaticalem quod oportetomnem salvandum esse presbiterum, et secularem oportet ^omnem rem esse quia de hoc seculo vel futuro, sequitureciam quod nemo nisi secularis dominus, ut puta rexvel imperator in hoc quod prosequitur secularia desi- 172'^deria est salvandus; oportet enim omnem talem dominariappetitui sensitivo et per consequens regere vires suas 10imperando ipsis ut serviant racioni. Et cum oportetomnem salvandum habere spem et per consequens desideriumbonorum futuri seculi, patet secundum dictamgramaticalem stulticiam quod nemo nisi prosequatursecularia desideria est salvandus; istam autem nescivit i5conclusionem Apostolus, cum Thit. II, 12 docet seculariadesideria abnegare, I. Cor. VI, 4 secularia iudicia respuere,nullum militem Christi se in secularibus implicare. Etad istum sensum inhibetur in fine tercii decretaliumomnibus clericis negociis secularibus intendere; monachis 20inhibetur sub pena amissionis temporalium secularitervivere; et tamen iste doctor procreator monachorum dicitquod oportet omnes vivere seculariter. Hoc enim estconsonancius monachis viventibus in deserto vel subdivo, quam vivere civiliter; quid ergo valet dicere, quod 25omnis latomus faciens pontem sit pontifex, omnis histriovel homo mirabilis sit papa, omnis christianus salvansse ipsum sit dominus Jesus Christus, omnis natura racionalisvidens sit Deus, et sic |de multis que stultum lyS"foret discutere. 3oCivil rule is not Dimittendo igitur illas verbales instancias fundatur'^term^or^a^ simul modus loquendi de dominari civiliter, ut probaturnecessaryerror dicencium quod est terminus iuris sicut aliorumcondition. ^. . .....dicencium, si aliquid est, tunc ipsum est civihter, sicutsi aliquid est, tunc ipsum est legaliter. 35Pro cuius declaracione necesse est notare distinccionem Diuris positam in principio decretorum, quod iuriiim ali-4. dictam; adde : stulticiam (1. 14). 6. rem-, it. cod. i5. Cod.nesciunt. 26. Cod : latamus.20. Rectius Decreti sec. pars, causa XXXIII, qu. III, dist. VIINegotium; sed et videas Dec. III, part. De Consecr. dist. V, cap.XXXIII. 37. Decreti Prima pars, dist. I, cap. VI. Archidiaconus, i. e. Guido de Baisio, Rosarium (ed. Venet. 1^77) Comm.ad decrer. lus autetn naturale.

CAP. XXI.] LIBER TERTIUS. 4^9quod est ius naturale, aliquod ius civile, et capitur illadivisio ab Ysidoro V Etymologiarum capitulo IV; nonautem intelligenda est illa divisio ac si quis diceretanimalium quoddam est homo, quoddam animal cum5 dyro pertinens^ ergo est in suas species oppositas et perconsequens non omne ius est ius civile; et ideo dicitArchidiaconus quod iste sunt tres species iuris et conformiterintelligitur de divisione iegis quam decretumdistinccione prima recitat sub auctoritate Ysidori V°:o Etvmologiarum IV° capitulo: Omnes, inquit, leges aut Natural or^,/,• . . 7 -i.Sospel law isdivtne sunt aut humane; divine natura et numane moribus divine, notconstant, non quod membra ista ex equo coincidunt sed ^"^jg^ree^"'^opposito distinguuntur, cum ius nature quod et ius Tlie law ofex,.evangelicum,vel,r . .divmum sit.lus pure. . ^ ^mstmctum nature founded onnations isi5 non constitucione humana causatum vel habitum, q^o^j'73 ius nedum est commune civiliter nacioni, sed civiliter naturai and..... . .j civil law.viventi et civilibus nature cuius species sunt secundumspecies creaturarum, ut ius evangelicum est ius naturalespeciei humane, quod Archidiaconus vocat ius racionale,2o quia ut dicit naturalis racio suadet quicquid in evangeliocontinetur, suple de lege morali, ut dileccione Dei etproximi et sic est species iuris naturalis. lus vero genciumest ius positivum inmediate ex iure nature pro necessariisnature lapse humanitus adinventum; secundo25 est proximum post ius nature medians inter ipsumet ius civile, cum non sit secundum Archidiaconumnisi conclusio elaborata ex iure nature tanquam principioet necessitate nature lapse ut minori, cuiusmodisunt iura humana circa empcionem et vendicionem3o et talia que oportet quasi omne genus hominumexcercere. Notandum tamen quod ius gencium quandoqueaccipitur tanquam genus iuris civilis, et per consequenssuperius ad quotlibet ius civile, ut videtur Christumloqui Luce XXII, 26: Reges gencium dominantur eorum,35 et consonat signacio terminorum;quandoque vero accipiturpro specie iuris humani iuri civili opposita, cum173° sit inmediate ex iure nature elicita ad ius civile fundabiliterrequisita; et conformem distinccionem|oportetl^ij'^^^''^"^'^!^^''^^^^^^2. Cod.: Ethicorutn. Correxi. (Sic "et infra p. 440.)' 5. dyro (sic).10. Cod.: racionabile. 24. Cod.: ad iumentum. Sy, 38. Cod.:/a«-dabitur requisila.\o. Cap. I. 26. Archidiaconus ad capit. lus autem naturale.Loosely quoted.

constituit430 HE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIponere de iure nature. Natura enim prius ordinat quotlibetius humanum. Unde oportet volentes distinguereista iura cognoscere legem status innocencie et legemsuperadditam nature lapse, et secundo notare que lexhumana primo et immediate elicitur ut leges hominum 5generales, et que mediate ut leges private vel particu-Civil law is a lares. Unde ius civile est ius particulare positum ex iureprivate law, ^ ^. .founded on the nature et lure gencium,,ad^ ... , ,stabiliendum.^ ^propnetatemlaw of natuiepossessionis humanitus constitutum: unde secundum Archiand01 nations ^_ _for maintaining diaconum dicitur civile, quia a duabus civitatibus scilicet loproperty Atheniensium et Lacedemoniorum duxit originem, et illudhumanly j^g ^g^ maeis remotum a iure nature quam ius medium,instituted. °"'__.It is appointed quod est eius principium, sicut ius nature est primumby each ... .,. .'^ : -iseparate statc principium omnium ahorum. Ipsum autem lus clvileor city.intendit proprietati preter ius nature quamvis gencium. i5Et iste videtur sensus Ysidori et decreti, quando Edicunt quod ius civile est ius quod quilibet populus velcivitas sibi proprium divina humanaque causa constituit;et propter hoc quod ipse populus vel civitas constituitdiffert a iure nature quod sola natura constituit, et per 20hoc quod populus sibi proprium distinguitur 173''|a iure gencium, quod est commune cuilibet viventipolitice, et per terciam differenciam quod divina humanaquecausa constituit lex civilis, tangitur eius causafinahs, quia secundum Archidiaconum si a lege nature 20in aliquo discordet non erit lex sed legis corrupcio, etper consequens oportet quod omnis legis civilis constituciosit ad reverenciam Dei et utilitatem hominum.Si, inquit Archidiaconus, aliquid contineat contra Deumvel homines est repellendum. Isti doctores iuris civilis et 3ocanonici nescieruntistam subtilitatem grammaticesialiquodest ius civitatis, tunc ipsum est ius civile, vel quod aliqualex aut humana potestas dispensat in aliquo contra Deum.Unde distinccione II decretum epilogat: Omnes, inquit, heespecies secularium legum partes sunt. Nam ius humanum 33quod Ysidorus vocat constitucionem et legem secularemhabet quotibet sensus, ut patet distinccione II secundumdistinccionem parcium civitatis^ de quibusVIF Politicor.i5. quam ius. Cod.: quamvis. 17. quod. Cod.: qxd. 18. Cod.:divina et.10. Super Decr. I, dist. 1, cap. lus autem nnturale. 17. DecretiPrima pars, dist. I, cap. VIII. 2 5. Archidiaconus ad capit.Jus autem naturale. 34. Gratianus ad dist. III.

estCAP. XXI.] LIBER TERTIUS. 43 ^et secundum distinccionem policiarum, de quibus 111°Politicorum, ut declarat Archidiaconus. Et conformiterad istam divisionem legis loquitur Aristoteles primoRethoricorum XI°: Lex, inquit, hec p}'opria, hec autem5 commiinis, dico autem propriam secundum quam scriptamciviliter vivunt, communem autem quecunque non scriptaaput omnes videatur. Unde infra capitulo XV° dicit,174" quod lex propria est singulis determinata ad se|ipsos,sive scripta sive non scripta, communem autem quelosecundum naturam; quod probat ex hoc quod illamamant omnes consencientes in ipsam. Unde V° Ethic.capitulo XII° ponit duplicem differenciam harum legum:prima quod lex nature est ubique eadem apud omnes,lex vero positiva variatur; secunda quia lex nature perib se videtur ut principiujn demonstrandi, lex vero positivaelicitur opinative ex lege nature cum circumstanciis particularibusracione quarum capit multiplicem varietatem;et sequitur opinionem; ad istum sensum exponit Aristotelemsanctus Thomas.20 Ex quibus videtur quod iste sanctus theologus et istemagnus philosophus qui tam crebro inculcant civile etciviliter nescierunt fundare istam arguciam : Ista lex estpertinens civitati, ergo est lex civilis. Nam lex naturecommunis omni homini, maxime pertinet civitati et25 tamen uterque distinguit cum canonistis inter ipsam etlegem civilem. Sicut ergo non sequitur: homo creavitmundum, ergo creavit ipsum humanitus, ita non sequitur:iste civis celestis vivit inter homines, ergo civiliter,dicente Aristotele capitulo IX° quod solum politicus3o operativus vivit civiliter, proptcr quod, inquit, civiliterconversari hos solum dicunt; soli enim operantur isti,super quo dicit sanctus Thomas quod solum ipsi, qui174'' subiecti sunt prudencie politice, que circa singularia|operabilia cuiusmodi sunt exequentes leges positivas35 dicunt conversari civiliter,F Unde X° Ethicor. VIII° capitulo distinguens inter felicitatempoliticam vel practicam et felicitatem specula-4. Reth. XI (sic). 9. aulem. Adde: dico. i5. Cod.: principia =p')-!"- 18. sensum. Adde: quem. 21. civile. Adde: ius.2. 1. c. dist. II. 4. Cf. Rhetorica ad Alexandrum, cap. Iet Rhetorices I, cap. XV. 1 3. Arist. Eth. Nicom. V, cap. V. (?)2Q. Cf. Aristot. Polit. IV, cap. I et saepe alias. 36. Eth. Nic.1. X, cap. VIII loosely quoted.

multitudo43^ DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXI.Various usesof the word'citizen'.tivam (quam probat multipliciter) meliorem dicit quodvita activa politici que est civiliter conversari distinguitura potentatu et honore tamquam medium a suo fine;et ista tria dicta Aristotelis de conversari civiliter docentquod penes ipsum solum secularis activus libere subiectus bHe on]y canig„j civili vivit civiliter. Unde IIF Politicorum capitulobe said to iive ... . . , . Scivilly who primo dicit, quod non omnes mhabitantes civitatemtakes part in •^ r -^.the action of sunt cives simpliciter,.. * «. jut patet dej •advenis, servis, pueristhe state.et senibus. Civis autem simpliciter est pars civitatis,habens potestatem iudicandi in eius negociis et princi- lopandi in eadem. Unde illi quibus non licet assumi adtalia officia non sunt cives; civis autem secundum Aristotelemdicitur equivoce vel analogice et non pure univocepropter equivocacionem et prioritatem ordinis quadruplicispolicie, scilicet democracie, oligarchie, aristocracie et i3monarchie. Est autem democracia civilitas in qua plurescommunes vel pauperes principantur; oligarchia autemin qua pauci principantur secundum divicias, aristocraciain qua pauci principantur secundum virtutes,|'74"vero non variat speciem policie, sed paupertas, divicie 20atque virtus. Monarchia autem est^ in qvia unicus principatur,ut dicitur I Rethoricorum VIII° capitulo. Siigitur civis dicatur equivoce secundum gentilem philosophum,quanto magis secundum theologum, qui vocatomnes celestes spiritus cives celorum et ipsos celos tam 25locantes quam inhabitantes civitatem iuxta illud Apoc.XXI, 2 : Ego Johmines vidi civitatem sanctam Jerusalemnovam descendentem de celo a Deo paratam sicut sponsamornatam viro suo; et illa est triumphans ecclesia, nonsolum hominum, sed eciam angelorum qui sunt magis 3odomestici incole huius regni quam homines citra Christum,quia prius et principalius accepti a monarchia in hereditatemhuius regni; homines autem diu preclusi tanquaminimici mediante ministerio angelorum acceptisunt in cives sanctorum, ideo dicit Augustinus in Enchi- 35ridion, quod ecclesia uedum est congrecacio hominumfidelium, sed eciam angelorum; ipsi enim sunt civesfidelissimi domus Dei; ex quo patet ignorancia extenseloquencium ac inpertinaciter evocancium in dicendo,quod prima civitas sit in paradiso de Ad^m et Eva con- 4032. Cod.: accepi. 40. Cod.: et deest.6. Arist. Pol. III, cap. I. 22. Rbetorices lib. I, cap. VIII.33. St. Augustini Opp. tom. I, pag. 217.

Gen.GAP. XXI.] LIBER TERTIUS. 433174'' cum{structa, prius enim constructa est civitas angelorum,I, i dicitur: In principio creavit Deits celiim Thc ;inf;clsct terram. lus vero gencium creditur originatum a Cayn •"('^ii"^^'jlj^^[,j'i"'ct in ipso ius civile, ut proximo sui principio, quod^"'J citir.cns5 post perfectum est ab Atheniensibus, Lacedonibus ct oi CuJ.Romanis. Nec scquitur: cives celestes docent iura pcrtinenciacivitati, ergo vivunt civiliter, vel sunt doctoresiuris civilis; non enim oportet, si nomen civis aut civitatissit tam laxum atque equivocum, tunc per idemloquotlibet ab eo derivatum ; tunc enim Deus foret doctorprimus iuris civilis, vivens summe civiliter sicut sentenciade proprietatibus personarum foret causa summe civilis,quia summe pertinens cuilibet civitati, cum omnemcivitatem causat; nec est verum, quod demon est doctori5iuris civilis aut vivens civiliter, cum civitas dyaboli nonsit civitas, nec vita sua civilis, cum iniusticia inficitracionalem naturam, ne sit populus vel vivens legaliter,quod si inveniantur doctores vocare congregacionenispirituum infidelium civitatem est equivocacio in civitate20 vere et solum nuncupative dicta. Unde non sequitur:iste iniustus vivit secundum legem nature, ergo legaliter,sed oportet quod vivat virtuose secundum legem. Ideosecundum Aristotelem policia aristocratica habet quandamprioritatem in aliis, sic quod alie dicuntur postcri-175" ores equivoce policie, sicut Augustinus XIX De CivitatejDei dicit quod Romani, quando iniideles fuerant, nonerant populus. Et patet ex descripcione civis ac civitatissuperius posita quod infideles aut iniusti non sunt tunccives vel civitas, cum deficit eis vinculum societatis.3o Iniustus enim est inimicus Deo et cuilibet racionalicreature, eciam sibi ipsi. Cuius igitur est socius? Relinquendoigitur illas verbales instancias et loquendo iuxtaconsilium Aristotelis vel plures pertinentes materie sed Civii, ., ..., , owaership issapiendo ut philosophantes rectiloqui, suppono quod a man's35 dominacio civilis sit dominacio propria activi viatoris°,j,e^|j-|{s''„f'^super bonis fortune plene secundum leges humanas (ut tortune in• 17, 1 •fTs TT 1 • • jaccordanceexpositum est m XI° huius V). Unde in signum quod xvith humanlaw.dominacio civilis exemplata a iure principante sit dominacioproprietaria, tam Ysidorus quam Aristoteles ponit23. Cod.: aristocracia. 3i, 32. Cod.: reliquendo. 33. Cod. : utplures.25. Opp. tom. VII, p. 564, 570.De Civili Dominio. III. a8

|quod.^p^434 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXI.proprium in descripcione legis et iuris civilis; non enimfuisset talis civitas vel dominacio, nisi ex defectu caritatis,qua appropriata sunt bona fortune, ut patet dist. VIII,nec oportet superaddere leges humanas legi nature nisipropter affeccionem huiusmodi proprietariam vel in do- 5minante vel in dominando; nec est homo poleticus secundumAristotelem, nisi fuerit activus plene secundum has lcges.Unde distinccione VP dicit decretum quod iiis cousiietiidinisquod|prius vocatur ius civile liabuit exordium ex 175tempore Caym (ut superius allegatum est a sancto Ysidoro), 10et isto modo loquitur decretum de iure civili XIV questioneV^, Neque, ubi sub auctoritate Augustini dicitur Hquod non, si aliquis iuri paterno vel iuste quesito avarusincumbat^ non ideo culpanda est iuris civilis regula. Etconformiter loquitur decretum XI questione III, Qiii- i5ciinque; ubi Gelasius papa sic loquitur: Qiiicunque infraanni spacium sive civiliter sive publice causam suam coramsuis excommunicatoribus non peregerint, ipsi sibi aditumaudiencie clausisse videntur. Oportet enim sive in causacivili ut pecuniaria sive in causa criminali quod ex- 20communicatus infra annum sit sollicitus ad delendumsuam excommunicacionem, vel declarando suam immunitatemquoad Deum vel satisfaciendo pro culpa.Civiiiy is a jr^ quotlibet talibus dictis legum colligitur nedum quodterm of law ^.but all liuman iste terminus civiliter est terminus iuris, ut patet in 25laws are not ^ 1 • 11 .. j j 1• ..civii.quatuor locis superius aliegatis, sed nec quod legistevel alii rectiloqui extendunt ad verbum omnem modumsive bene sive male fuerit; ideo doctores nostri quorumunus dicit non est terminus iuris, alius autem 175°.,.dicit contradiccionem, asserens quod implicat quenilibet 3omodum iuris, inficiunt modos proprios et accusant sanctosdoctores ut Ysidorum, Augustinum, papas, doctoresiurium atque philosophos, qui non sic, sed aliter utunturterminis. Ponitur enim in decretis distinccione III subauctoritate Ysidori, quod constitucionum alia civilis et alia 35ecclesiastica, et ille vocantur distinccione X constitucionesecclesiastice et seculares. Sicut enim ecclesia regiturduabus partibus ex opposito distinctis, scilicet clericis et3. dist. VIII. Cod.: de 8'-a. 6. Cod. : domante. . . domando.27. ad verbum, Cod. : adun. 34. Cod.: dist. II. Recte: ///, Gratianus.8. Gratianus ad cap. III, dist. VI. 12. Cap. IX. Neque enim.16. Cap. XXXVII. 36. Gratianus ad dist. IX, cap. XI.

civilemCAP. XXI.] LIBER TERTIUS. 435laycis vel secularibus, ita oportet quod proporcionaliterconstituant leges suas. Unde iste sanctus doctor Ysidorusin grammatica, philosophia et theologia nos omnes exsuperansnescivit fundare quod omnis lex vel constitucio5 humana sit civilis. Unde distinguendo divisionem predictamdicit decretum IP quod constitucio civilis forense vel civile Civil lawiits appellatiir; ecclesiastica constitucio canonis noniine, id "'thc'"aity';est regula nuncupatur ; forense, id est seculare, dicitglosa Archidiaconi et Johannis, et sic omne vivere civiloliterforet vivere seculariter quod non licet monachis.iid^ Ideo autem reor legem vocare ius forense, quia ''^s

te,436 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXI.clericus esse eroycus^ ut loqultur Aristoteles VII Ethic.primo capitulo, bestialitatem laycorum circa temporaliumafFeccionem excuciens, ut probatur capitulo XII huius Vex dicto Origenis de sacerdotibus Egipti, et meminitAristoteles primo Methaphisicorum primo capitulo. Unde 5Aiithorii.y of yjj Politicor. V capitulo dicit Aristoteles quod sex suntAnstotle lor / .^.keeping tlic partcs civitatis prmcipales, quanmi quinta est preapue^di^siiiici. circa divinaui curani quani vocajit sacerdocium. Si igitursecundum philosophum ethnicum sex partes civitatissunt agricole, artifices, pugnatores, opulentes, sacerdotcs loet iudices, quas oportet in recta policia esse inpermixtas,ut patet proximo capitulo eiusdem septimi, quanto magisoportet in lege Christi iudices et sacerdotes esse inpermixtos;nam magis eroyci et mundum deserentesdebent esse sacerdotes Christi, quibus caracter et potestas i5clavium regni celorum inprimuntur, quam sacerdotesquos populus gentilis instituit. Cum igitur secundumAristotelem ibidem bellatores constituendi sunt in iuvenilictate, quando viget fortitudo, consiliativi et iudicativi inprovecta eta|quando viget prudencia, sed honorabi- lyi)lissimi viri in ultima etate, quando non possunt vacarenisi contemplacioni, instituendi sunt sacerdotes ne officiaslnt commixta; sed procedendo ab inperfecto ad perfectum,illis qul bene se gesserint in militari et in iudicativoofficio attribuendum est ultimo sacerdocium 25tanquam proximum felicitati; multo magis debet hocobservari de sacerdotibus Christi, quod habeant officiainpermixta cum seculo. Unde secundum Aristotelemibidem ista lex de constituendo civitatem principaliter insacerdotibus non est nunc recens, cum Egypcii, Cretes 3oet Ytalici ipsam invenerant.Thc laypnests ot thc ^ f t f i tyL\ quo processu philosophico videtur primo quodheathen werc policia stat primo et principaliter in sacerdocio seculari,to bc civcn to -,. , . , ,.,...conteniplation. hoc est m persoms laycis honorabiiionbus et eroyctsdoceiitibus sacras leges; tales enim vocant iura civilia ^5sacerdotes^ ut patet F in principio.Im. Cod.: Ylalicii. 36. Cod.: sacerdolis. 38. Cod.: ditni/nii cultus.I. Aristoteles 1. c. 3. Vide supra pag. 208, 5. Rectius\ II Politic. VII: JlE^mov Ss z

I.^^-CAP. XXI.] IJBER TERTIUS. 437Secundo patet, si sacerdotes layci debent inpermixteintendere contemplacioni divini cultus, multo magissacerdotes legis Christi, et per consequens non debentmercari, pugnare, operibus civilibus intendere, vel civi-5 liter iudicare. Ideo dicit Aristoteles quod neque agricolamneque banausum licet constituere sacerdotem.170" Tercio patet si populus gentilis in quo regnat optima^ policia^ aristocratica vel regalis tantum fuit solicita circasacerdooium gracia felicitatis et regiminis popularis, multo10 magis populus christianus post doctrinam summi sacerdotisChristi, quando sacerdocium est magis necessariumet solemne. Tres enim sunt gradus sacerdocii ex scripturaTlirec firade,"*electi: primus confusus, quo omnes venerabiles seniores ".scripttire"'docentes cultum Dei et dantes benedicciones populo Venerable^ '• men e. g.iStuerant sacerdotes, ut patet tam de gentibus quam Mclchizedech.Hebreis. Sic enim Melchisedech rex Salem erat Deisacerdos, Genes. XIV. Sic iterum erat sacerdos MadyanExodus III. Sic Egiptus habuit sacerdotes, ut patetGenes, XLVII, 22; ymmo inter Hebreos usque ad tempus20 adoracionis vituli erant primogeniti Hebreorum sacerdotcs^Jt patet de iure primogeniture, que consistebat in sex, Till theut meminit Magister Historiarum super illo Genes. ^''Golde'^i*Ca'lt'^XXVII, ^6: Primo^emta 7nea antetuUt, et est capitulo ;:>"''?« Hebre^i?' . , ..,,y. . ". . .. iTst born wereLaVII libri sui super Genesim primo m prerogativa priests.2 5 vescione, secundo in sacrificii oblacione, tercio in primabenediccionis patris recepcione, qiiarto in solemnisacionibiiset conviviis benediceret inferioribus ;quinto duplam cibi1 7^' porcionem reciperet, et sexto haberet duplicem hereditatis|porcionem quoad alios fratres suos. Unde Christus qui3o secundum Apostolum ad Rom. VIII, 29, est primogenitusex multis fratribus habuit graciam unionis pro disparivescione iuxta illud Psalmi XLIV, 3: Speciosus formapre filiis hominum; diffusa est gracia in labiis tuisquoadoblacionem Hebr. IX, 14: semetipsum in obla-35 cionem obtulit; quoad tercium Joh. I, 14: Cuius gloriamvidimus quasi unigeniti a patre plenum gracia et veritate;quoad quartum Psalmo . . . Etenim benediccionem dabitlegislator; quoad quintum simul viator et comprehensor2(). Cod.: qiiarto ut.22. Magister Historlarum, i. e. Petrus Coraestor. Vide Pol.Works II, 454. Cf. Com. Historia Scholastica I^ cap. LXVIII.37. Psalm LXXXIII, 8.

|procreare,438 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXI.habuit duplicem visionem Joh, IV, 32: Ego cibum habeo Linanducare quein vos nescitis; quoad sextvim habet duplicembeatitudinem, increatam scilicet et creatamHebr. I, 4: Tanto melior effectus angelis, quanto differenciusnomen pre illis hereditavit. 52. Priests of theSecundus gradus sacerdocii distinccior fuit post pre-Aaron. varicacionem aliarum tribuum ad tribum Levi derivatum,ubi tamen Aaron et primogeniti sui ac suorum fungerentursacerdocio coram Deo, ut patet Exod. XXVIII, etin quibus fuit rituum multiplex distinccio sacerdotum ab 10hiis, ut patet ibidem Exod. XXVIII et iii processu Levitici.instituted by. , . , ,IUis tamen licuit pugnare et filiosut patet 177*libro Machabeorum, et Levit. XXI narratur quomodovirginem ducerent in uxorem.Priesthood Tercius gradus distinctissimus est sacerdotum Christii5Christ. tempore gracte, ubi debet esse.maxima distinccio.mtersacerdotem et populum quoad mores, sicut recipit potestatemministrandi sacramenta ultra sacerdotes antelegem vel sacerdotes sub lege, et gracia infusa suppleredebet senectutem in moribus iuxta illud I. Thim. ... 20Nemo adolescenciam tuam superat; sicut enim homoEvolution of carnaliter procreatus primo habet membra confuse limataprocessum temporis inter se invicem et a rebuspri^estiK)od. ^^ V^^aliis distinguuntur^ ita genus sacerdotis processu temporissuccedens oportet in virtute distingui ab aliis et plus25postponendo seculum ad celestia instar capitis aspirare.Aristotle's Sed contra areuitur philosophice et theologice; philocquivocaluse, . . , ^ •, » , ttt t-. ,- • , tot 'State' and sophice in hoc, quod Anstoteles III Pohtic. capitulo Icitizen. excipit senes a civilitate, in septimo autem ponit sacerdotesquos docet debere esse in ultima etate esse partem 3oprecipuam civitatis; sed vel intelligit senes insensatosvel laborat in equivocis de civitate et civibus. Sicut enimest dare in viatore felicitatem duplicem scilicet practicamet speculativam, sic est dare cives et civitatem duplicemjcorrespondentem. Felicitas enim ex VII'"'' Politicor. est 177''per se finis civitatis; in congregacione itaque civiumqui sunt active vite vel praxi intendentes, non suntsacerdotes vel prophete partes integrantes. In civitatevero speculativorum vel mixtim exspeculativis et practicissunt sacerdotes et prophete precipue, ideo sepe in 4021. Cod. : suam.21. I. Tim. IV, 14. 28. Cap. VIII et X.

suppositisTCAP. XXI.] LIBER TERTIUS. 439scriptura veteri sacerdotes prophete et populus ex oppositodistinguuntur, ut patet Jerem. XXIII, multo magisigitur debet esse distinccio sacerdotis a populo temporelegisChristi.01_5 Secundo obicitur theoloeice per hoc quod Act. XXII, 2"; Objection :'_^ St. Paulcapitulo querit Paulus pro se ipso: Si hoininem Romaniim claimed civilet indampnatiim licuit taliter flagellare, et postquam cen-""'^turio intimavit tribuno quod fuit civis Romanus, posteaconcessit tribuno, quod fuit Romanus. Et postquamlotribunus dixit quod miilta siimma hanc civilitatem consecutiisest ; Pauhis ait: ego autem et natiis sum. Ex quoprocessu videtur innui quod Paulus nedum fuit civisRomanus sed civilitati Romane subiectus, et cum tuncfuit episcopus Christi precipuus et per consequens pureiDcIericus, sequitur quod licet pure clericis civiliter conversari;non enim credendum est Paulum pro timoremortis finxisse mendacium.'77° Hic dicitur[verbis textus quod Paulus fuitnatus in oppido Galilee nomine Giscallo; quo capto a20 Rornanis inde translatus est Tharsum a parentibus etibi educatus; ct ideo dicitur Tarsiensis Act. IX, licetnativitate fuit Galileus, sicut Christus natus in Bethleempropter nutricionem eius in Nazareth dicitur Nazarenus,ut patet Math. II. Postea vero missus est Paulus a patre25 in Judeam pro studio scripture quod ibi viguit; necfuit Paulus multum morans in Tarso sed in eius municipiisid est castris vel opidis Tharsum adiacentibuscivitati illi tributariis. Unde pater Pauli potens pecuniadicitur inpetrasse privilegium et libertatem civitatis3o Romane pro se et suis heredibus. Totum illud narratMagister Historiarum; utrum autem Paulus nascebatur in Paul's evasiveTharso prima nativitate vel secunda, ut sonat textusAct. XXII, est nobis impertinens; sed constat quod Paulusnon asserit se esse hominem Romanum tunc, cum querit35 solummodo questionem, nec asserit se subiectum civilitatiRomane, cum nude dicit: ego autem et natus sum, suple,ad evadendum periculum per privilegium civium Romanorum.M Verum est quod pocius habitacione non civilitate fuit177'' Roraajnus; nec obest sanctum equivocare cum perversisanguage.21. tnde. Cod.; X = id est. 27. Cod.: opldibus. Sg. pociuscnd.; post.II. Act. XXII. 28.

non440 DE CIVIIJ DOMINIO. [CAP. XXI.quibus communicat servando undique veritatem. CumChristus dixit Joh. II, ig: Solvite teinplii>n hoc et in tribusdiebus suscitabo illud, indubie ad sensum eis equivocum,ita Paulus certus fuit quod erat civis ecclesie futureRomane et quod natus fuit in gracia predestinacionis 5preordinatus protegi per Romanos, sed ut dicit, quodfuit clvis Romanus nec quod natus fuit in illa civilitate,non igitur sine ministerio cameravit secundum illud scemasanctus apostolus verba sua.Redeundo igitur ad propositum relinquendo aliis equi- lovocacionem signorum, cum ex una parte antiquitus terminuscivitatis fuit ad circumstanciam laycam limitatus,in tantum quod panes sacerdotum exclusi sunt a panibusTo dominaic lajeis, ut patet l^om. XXI, cx alio latere adhuc manetcivilly is to .' ..^.oermitted only ,.. , '• ^ .,1. ^'. . . ,exercise a rule religio Christi de dominacione et conversacione licitis i5.{q lavmen. laycis et liiicitis ciericiSj ac tercio, cum nomen sit voxsignificativa ad placitum, supponatur quod dominari velconversari civiliter dicat appropriate illam dominacionemac conversacionem licitam laycis que in clericis foretillicita. Quod autem talis modus vivendi sit dandus patet 20ex allegatis XI huius V et sepe inferius; per hoc enimsolvuntur scripture, ut Luc, XXII, 26: Reges genciumdominantur eoruniy vos autem sic, et Petri V,|3: 178*as shown by JSleque dominantes in cleris, et dicta sanctorum neeanciumthe use of the-'word in the ad hunc sensum clericos esse.dominos. Unde videtur 25michi quod decretiste necessitati sunt intendere istisentencie, cum aliter non concordabunt decretalemNicolai III dicentis Christum et apostolos nichil habuissein proprio vel communi et constitucionem Johannis dicentishoc esse hereticum, ut patet XVII huius V. Non 3oenim est opus decretiste afferre quod dominus Nicolausfuit votifractor, false cronicando quod fecit frater minor,cum hoc primo compeciit Nicolao III vel quod constituciosua fuit heretica scripture sacre contraria; cumenim in equivocis non sit contradiccio. non repugnat35Christum et eius discipulos nichil habuisse in propriovel communi, supple civiliter, et tamen quod discipulisillis erant omnia communia, ut dicitur Act. IV, 32. Namhabere bona ex titulo civilitatis et ex puro tytulo graciei-I. Roin. \XT; ita cnd. 3''. (]nd.: Nicolan IV.3o. Vide supra pag. 33^). 33. Exiit qui seiniiiat. SextiDecret. lib. V, tit. XII, cap. III.

.|CAP. XXI.] I.IBER TERTHJS. 44Ivel elemosina sunt modi habendi equivoci, et sic intelligendisunt doctores iuris canonici, ut XII, questioneprima Expedit, queilt Johannes de Deo, quis sit dominusbonorum ecciesic et recitatis multis opinionibus dicit5 quod dominium eonnn est apiit clericos sicut dominiumreruni universitatis est aput cives. Et eandem sentenciamdicit Archidiaconus in VI De rebus ecclesie non alienandiscapitulo II super verbo Jpsar^im. Ista autem dubitacio'7^ sicut et eius solucio foret inpertinens, si clerici dominalorenturomnimode supcr bonis ecclesie, sicut layci bonissuis.'^Ideo ad distin^uendum istos modos dominandi dico'ri>c clergy,,quod, .layci, . ....dommantur civiliter,li:ive evnngelic.il. •clerici vero,•evangelicc, dominioncum primi habent proprietatem civilem, alii autem occu- th^e^occupatTo^ni5 pant bona communia ecclesie, ut dicunt quotlibet let^es :and nse ot', T ,. . . goods, biit iiot,et sic concordandi sunt doctores per distmccionem pi-o- fnii ownersliip.prietatis atque dominii. Nam Archidiaconus in Rosario XIIquestione I Episcopi super illo verbo In iure: Usus, inquit,tantum et non proprietas rerum ecclesiasticarum tam10 mobilium quam immobilium conceditur clericis, XXIIIDecretalium de testamentis Qiiia nos. Super testainentacionedicit Bernhardus: Clerici de rebus ecclesie nullumpossunt facere testamentum,cum earum proprietas non sitsua, cum solum iisum habeant. Et Innocencius libro II25 decretalium capitulo Ciim super verbo Secundum: Nota,inquit, quod non prelatus, sed Christus dominium etpossessionem rerum ecclesie habet. Quothbet sunt taliadicta sanctorum legum dictorum, que sine repugnanciapossunt solvi modificando negativas ad dominium et3o proprietatem civilem. Dominacio enim secularis est pro- t:cclesiastical^ ^ ^ dominionprietana, ut patet de meo et tuo gentiliter introductis, consists insed dominacio ecclesiastica consistit in communicacione go^fKJlfot^tlic^bonorum ecclesie, que ut sic debent esse communiaCiiuicli.|178° quod fundatur ex illo Math. XX, 27: Qiiicumque voluerit35 inter vos primus esse, erit vester servus. Si igitur superior21. Cod.: testamentacioni. 25. Secnndum. Cod. : Sciendnm.?. Cap. XIII, sed non est Johannis de Deo sed Prospcri DeVita Contemplativa 11, cap. IX. 5. Loosely quoted. 8. Archid.sup. Sexto Decret. uhi supra, pag. 97 (ed. Venet. 1377). 18. F"oI.226*'. 21. Decrct. Gregorii IX, tit. XXVT, cap. IX. \'ideturesse dccretalis Quia ingredientibiis, Causa XIX, qu. lil, ca];. \\\.22. Hunc locum apud St. Bernardum invenire non potui.llic iine dubio false citatur. Est pocius Innocentius lil in Decr.Creg. IX lib. III tit, V, cap. XVI.

'^442 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXI.est servus cuilibet subdito et omne bonum servi constatdominO; patet quod non omnia ecclesie debent essecommunia. Notat igitur scolasticus que dominacio velque proprietas est clericis prohibita et tamen laicis licita;Owncrship fits et illam intelligo per dominacionem et proprietatem ci- 5only the laitv•-i ^ ,r n \ ^ ivilem et (si non fallor) nemo mveniet apciorem. brevioremand no moredistinctive g)- conformiorem terminum ad exprimendumword'exists lorhanc diffe-it than civii. renciam quam civilem. Nam XI, questione I Nulliis, sicloquitur Silvester papa: NhUiis, inquit, cle?'iciis, presbite^'vel dyaconiis propte?' qumnlibet causam intret curiani nec loante civilem iudicem causam suam dicere presumat ; licetenim dictum illius pape a modernis false fingatur palea,tanien modus loquendi de civili stat aput peritos etservata religione Christi staret sentencia. Secularitas enimsacerdotum subvertit gramaticam, loycam, leges, mores i5et ordinem christianum; nec dubium christiano quinaliqua sit talis proprietas vel dominacio, ui patet exauctoritatibus allegatis. Quia (ut allegavi superius) beatusBernhardus Florum capitulo XVIII vere dicit, quodpossidere propria seculari honiini est niedium, quia et 20licet sibi propria possidere, et licet sibi nicJiil propriumpossidere; monacho\ autem quia possidere non licet, purum 178'^malutn est. Licet igitur sacerdoti Christi habere uxorem,liberos atque familiam, sed dominari civiliter non licet,cum omnia bona sua debet occupare exproprietarie 25tanquam bona ecclesie^ ut dictum est capitulo huius .. . V.Et ex istis quasi peticione notis terminis patenter Ocolligitur quod nuUi pure clerico pro tempore legis gracieque est huiusmodi licet civiliter dominari. Nam sanctidoctores linguarum peritissimi ut sanctus Jeronimus, ?oAugustinus, Ysidorus et eos sequentes intellexerunt perclericum (quod sonat sors vel hereditas) hominem aseculari vita seclusum cultui divino pure deditum, quantumad bona adiacencia de puris Dei carismatibus contentum;ideo dicit Jeronimus Epistola XXXIV ad Nepocianum, ut ?5recitatur XII, questione I, quod clericus extra Deiimnichil habere potest quod si quicquam aliud habuerit preterDomimim, pars eiiis non erit Dominus ; verbi gracia, siauriim vel argentum, si possessiones, si variam suppellec-24. Cod. : votis sive vocis.8. Cap. XXXIII. 19. In cap. XVIII Florum hic locus nonextat, sed et in aliis capp. Florum non invenitur. 36. Cap. V

signaclericatuiCAP. XXI.] rjBER TERTIUS. 443tilem, cinn istis partibus Dominus non dignatur jieri parseius. Et quia iste sermo videtur durus et incultus inloyca, cum oportet omnem hominem habere aliquidcontra Deum, ideo specificavi dictum huius sancti de5 habicione civih; hcet enim clericus potest esse nonclericus et habere ex titulo gracie omnia bona mundi,179* tamen repugnat quod illo modo aliquodjtemporale possideat, quia secundum Augustinum, si priusclericus communem vitam deservierit, eciam manens inlogracia dimidius cecidit et per consequens non remanetut sic pure clericus; debent enim clerici tanquam civescelestes habendo supereminenter dominium habere omniain communi, hcet autem dominus non sit, tamen modusloquendi scripture verissimus est quod ille cui desertoiSseculo dominus dignatur partiri sua carismata habetDominum partem suam non in sua essencia, sed indivisionibus graciarum. Unde quando fui iiinior, ignoransequivocacionem scripture et timens elacionem sophisticamac siciens redargucionem auditorii apparentem, reputavi20 pro magna victoria deducere quod dominus est parsclerici, et tamen idem dominus non est pars clerici. Wyclif wasT^ , , , ^i » ,. led into follyPostea autem quando detecta est loyca Christi, Apostoh, in youth bv notAugustini et ahorum sanctorum, humih'ter et subtiHter^^^^['[^"^^'"l-^gg^pjasserenciumquod in equivocis non est contradiccio stabax. Scripture.2b Johannes confusus et ignarus idiota, quid ulterius rephcaret,quando detecta equivocacione scripture deduxeratquod repugnaretur inconveniens, sed verecunde deficienspre ignorancia fecit finem. Nec h"cet sic responderedestruendo scolam arguendi in concedendo contradicenda179'' preterjsed solum quando sufficienti auctoritatescripture equivocacio tollens repugnanciam est fundata;et istum sensum explanat sanctus Thomas secunda secundequestione CLXXXV articulo V in fine exponensdicta verba Jeronimi sub hiis verbis: Dicendum, inquit,35 quod omnis pars est minor suo toto. Ille igitur cum Deoalias partes habet, cuius studium diminuitur circa ea quesunt Dei, dum intendit hiis que sunt mundi ; sic autemnon debent nec clerici nec episcopi proprium possidere,17. Cod.: elacione sophistica. iS. Cod.: auditorie. 26. scripiuresequitur; nauci; quid sibi velit hoc verbum haud apparet.23. Johannes sc. Wyclif. 32. Non est articulus V sed VI.Vide Opp. tom. X, pag. 480.

in444r)E CIVIIJ DOMINIO. [CAP. XXI.^''o/pcnect'°"chaiity isitt diun curant proprhim, defectuni faciant in hiis quepertinent ad ciiltum divinum.Et consequenter questione proxima articulo III, deter- pminando quod paupertas requiritur ad perfeccionemreligionis stantis in quodam exercicio et disciplina vi- 5vendi ad perfeccionem caritatis: Necessarinni, inquit,est quod religiosus affectum suum totaliter abstrahat arebus mundanis. Dicit enim Augustinus X Confessionumad Deum loquens: Minus te amat qui tecum aliquid amatquod non propter te amat. Unde in lihro Octoginta trium loQuestionum dicit quod nutrimentum caritalis est iinminuciocupiditatis ; ex lioc autem quod aliquis res mundanaspossidet allicitur animus eius ad eorum amorem.Unde Augustinus epistola ad Paulinum dicit, quod i-jc/|terrena diligimtur arciiis adepta quam concupita; nam i5unde iuvenis tristis discessit nisi quia magnas habebatdivicias? Aliiid est enim nolle incorporare que desunt adiam incorporata divellere; illa enim veliid extranea repudiantur,ista velud membra prescinduntur. Et Crisostomusdicit super Matli. quod apposicio diviciarum 20maiorem accendit flammam et vehemencior fit ciipido.Et inde est quod ad perfeccionem caritatis acquirendamprimum fundamentum est voluntaria paupertas, ut aliquisvoluntary ' . . ,. ^^ •\i, , -in-^rpoverty. absque proprio vivat, diccnte Dommo Math. XIX, 21:Si vis perfectus esse, vade ei vende omnia: et da pau- 20peribus et veni, sequere me. Et consequenter dicit quodfacientes elemosinas corporales offerunt Deo sacrificium;sed simiil offerentes se et sua offerunt holocaustum. UndeJeronimus in epistola ad Vigilancium asserentem eosmelius vivere qui suis utentes pauperibus bona distri- 3obuunt. Non a tne, inquit, sed a Deo respondetur eis? Sivis perfectus esse etc. Ideo dicit in libro de dogmatibusecclesiasticis bonum est facultates cum dispensacionepauperibus erogare, melius est pro intencione sequendiDominum omnia in simul donare|egere cum Christo. Ex istis videri potest quod nedumclerico illicitum est civiliter dominari, sed nec donacionemet absque solicitudine i^c/I. Cod.: du7n errant; ib. Cod : defecUim deficiant. 11, 12. Cod.:est in inicio cupiditas. 16, 17- diligenter apcius. 18, 19. Rectius:Illi veltU cibi repiidiantur, illa velut membra preciduntnr. 19. Cod.:va/de membra,8. St. Augustini Opp. tom. I, 184 (cap. XXIX). 11. Opp.tom. yi, i3. 14. Opp. totn. II, Dy. 20. In Matth. Hom. XX,Opp. tom. VII, 261. 26. Ut videtur .sec. Matth. VI, 2—4.28. Opp. tom. n, i65.

tempus. ^.,. . wliatCAP. XXI.] LIBER TERTIUS. 445ultra necessaria vite recipere, cum necesse est ipsum utsic a statu perfeccionis excidere et turpi lucro ex ultimoquarti huius intendere. Sed quomodocunque sit de hoc,certum videtur quod illicitum est clerico usque ad5 Romanum pontificem inclusive dominari civiliter, quodbeatus Bernhardus libro II ad Eugenium paulo postprincipium notabiliter ostendit: Dic, inquit, papa, quidaliud tibi dimisit sanctus apostolus? Qiiod haheo, inquit,hoc tibi do. Qiiod illud? Unum scio. Non est aiiruni neque\o argentum, cum ipse dicat: argenium et aurmn nou estmichi. Si habere contingat, titere non pro libitu sed protempore. Sic eris utens illis quasi non utens, ipsa quidemque non ad animi bonum spectant, nec bona sunt necmala; usus tamen bonus, abusio niala, solicitudo peior,Qquestus turpior. Et quia post dotacionem ecclesie papa Lawycrs falsclyvendicat temporalia nedum ex elemosina imperatoris et endo^wnient ofaliorum secularium dominorum, sed coniectores iurium thc Churcli to, . , . . .•T ^i tii2 direct actsompniant, raciendo episcopos msanire, quod Lhnstus, of God, andPetrus et omnes eorum successores habuerunt ius ad(jo^staiuine20 monarchie civiliter dominandum, sed illud ius iacuit merely restorcd,1 he luid,180" sopitum usque ad beati Silvestn et sic non|unjustiydctaincd.recepit imperium a Constantino, ut sonat decretumdistinccione XCVI Constantinus sed irnmediate a Deo;ad quod imperator instrumentaliter iuvit ponendo eum25 in possessionem illius qitod prius iniuste detinuit; periculosumsompnium et infundabile, cum predictumdecretum sonat in oppositum. Iterum distinccione VIIIsub verbis Augustini super Johannem Omelia VI doceturquod non iure divino quod in scripturis inseritur sed3o iure humano defendit episcopus proprium dominium.Iterura beatus Bernhardus ubi supra tractans illammateriam usque ad fundamentum in ea: Esto, inquit,ut alia quacunque racione liec tibi vendices, sed nonapostolico iure. Nec enim tibi dare quod non habuit35 potuit; quod Iiabuit hoc dedit solicitudinem super ecclesias.Nuniquid dominacionem? Audi ipsum: Neque dominantesait in clero sed forma facti gregis. Et ne dictum solahumilitate putes ne eciam veritate vo.v Domini est inevangelio : Reges gencium dominantur eorum etc. et in-18. Cod.: dist. IX. 24. Cod.: ad quos. 32. CoA.: facti Gregorii.6. De Consideratione II, cap. VI. 2?. Dist. XCVI, cap. Xlilct XIV. 29. Cap. I, Quo iure. 32. Dc Consideralionc II,cap. VI.

I446 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXI.Wcight offe}~t: vos aiitem non sic. Plamirn est apostolts interdiciturdominatus ;quomodo igitur tii tibi usurpare audes autdominus apostolatum aut apostolicus dominatum. Planumab utroque prohiberis. Si utrumque simul habere voles,perdes utrumque, alioquin non te exceptum de illoriwi 5numero putes de quibus queritur Dominus: Ipsi regna- jgQb|verunt et non ex }ne, pri}jcipes extiterunt et noii cognovieos. Ia}n si regnare sine Deo iuvat, habes gloria}}i sed}wn aput Demn; ac si i}iterdictu}}i tene}}ius audia}}iusedictmn: qui }}iaior est vestrm}! fiet sicut )}iinor, et qui loprecessor est sicut qui ^imiistrat; fo}'ma apostolica hecest : do}ni]}acio interdicitur, indicitur ^ninistracio. Qiie etco}n}}iendatur exe}iiplo ipsius legislatoris qui secutus adiungitEgo aiitem i}i medio vestrum sum tatiquam qui }}ii}iistrat.Ecce plana sentencia de dominacione Christi et suorum i5^authorHy,-* sacerdotum, ut exposui capitulo XI huius quinti, Possuntenim dominari evangelice ex puro tytulo gracie acelemosine gubernando, ministrando et mediocriter acpaupere ad vite necessaria assumendo. Et incredibileest quod tam sanctus, tam subtilis, tam devotus et tam 20insuspectus in hoc seminaret heresim vel errorem; tuncenim non tam canonice approbaretur eius beatitudo abecclesia, stante isto errore scripture sacre que forethe is holy, heresis, quem non legitur revocasse. Docet autem decretumXXIV questione III Heresis quod aliter expone^is 25scripturat}!- sacratn qua}}i spii-itus sanctus flagitat iunctapertitiacia est hereticus. Ideo est ludus puerilis scripturamipsam ad votum exponere, ideo oportet exposicioni 180''subtilium sanctorum credere.subtile Subtilitas autem huius sancti tam in theoiogia quam Rphilosophia patet respicientibus eius libros in tantum quodomnes nos nedum iuriste sed theologi indigni et inydoneiforemus nedum corrigere sed intelligere dictasua. Ideo est michi verisimile ecclesiam non presumerehereticare eius sentenciam in hac parte. 35Est tercio insuspectus^ quia religiosus possessionatusand free from scribens pape sui ordinis atque discipulo quem animaretsuspicion ofj^j dominandum civiliter, si crederet esse bonum; necbias. ...... . .dicetur que dcJminacio interdicitur, nisi secularis queex supposicione nominatur civilis. Unde quia iste sanctus 403. Cod.: aut apostolatus. 14. Cod.: medio patrum. 16. Cod.:exposui a capilido. 17. dominare. 25. Cod.:

adcivilis,CA[\ XXI.] LIBER TERTIUS. 447scivit fucum sophisticum tactum superius de Jeremiaconstituto super gentes et regna, ideo subdit: Disce,inquit, tibi sarculo opiis esse, non sceptro iit opus faciasprophete. Et ille quidcm non rcgnaturus ascendit sed3 cxtirpaturus. Et demonstrat consequenter illam sentenciamper hoc quod non licet clericum ascendere addignitatem ecclesiasticam, ut fiat inperfeccior quoadDeum, sed dominari sic seculariter est status inperfecciorquam status evangelice paupertatis, igitur non licet sibi180'' a gradu monachatus taiem ascendere. Illud, inquit,|dico indigmim tibi citra perfectum agere de tanta assumptaperfeccione, et evidencius est argumentum de fratribusascendentibus ad papatus. Movent igitur exproprietariipost dignitatem adeptam (ut VI libro propono diffusiusi5exponere) quod si quis remanet civilis proprietariusoccupando beneficium de patrimonio carnali sub formaclerici, videtur michi quod nedum dimidius recidit, sedtotus, ut nec sit civilis dominus nec clericus dum sicvivit. Patet ex dictis . . . capitulo huius quinti, nam fun-20 dans pauperes de bonis ecclesie tanquam ypocritadamnabilis non est pars populi nisi finaliter resipiscatet per consequens permanens nec clericus nec laicussine ordine punietur. Si enim layos grece sit populuslatine, solum illa persona et quelibet talis est laici, que25 est pars populi civiliter conversantis. Confirmatur enim:liceret homini dominari civiliter nisi posset cum statuhabito ad quemcunque magnum gradum civilitatis ascendereet per consequens actus civiles in quibus incurrereturirregularitas exercere; sed hec repugnant statui clericali,3o ergo et civiliter dominari. Assumptum patet ex hoc quodiuxta principia policie quecunque pars populi cuius statui81" non repugnat minuta dominacio non repugnat|quantumlibet maior per adquisicionem, adopcionem velad medium civile.S Idem est iudicium de toto et parte quoad repugnan- If ihe pope may_. . . ,. . .,. .j. . rule civilly atciam status. Si igitur licet pape civiliter domman m an there is nominimo, licet sibi regnare et imperare super quotlibet''"seca°ar'^'^re^na civiliter et per consequens bellare, homines suspen- entanglements'., , ,. ,,r tliatdere, vel aliter occidere secundum omnem rormam mortis i,ini.40 civilis, et multo magis quemlibet magnum patronumreservare civiliter cum papatu. Quod autem predicti actusinvolveig, 20. fundans ; \ege fraudans. 26. Cod. : licet, 3i. Cod.: quemcunque.

Ethonore448 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXI.Hc may liavcex irregularitate sequente repugnant clericis, patet perquotlibet leges. Nam in veteri testamento David fuitprohibitus edificare templum Domino, quia vir sanguimimfiiit, ut patet II Paralip. Cum igitur in novo testamentosacerdotes debent esse spiritualiores quia clerici non 5layci, et plus est edificare templum spirituale conficiendocorpus Christi quam templum materiale Salomonis, multomagis illicitum est sacerdoti illud officium. Unde incanone XXIII questione VIII ex multis conciliis sunt quot-libet decreta ad illud sonancia. Nam in concilio Tribueriensi lo'?virichVany statutum sic loquitur: Qiiicunque clericus aiit in bello aut'^T"bdd'^"^'^nz rixa aut in ludis gentilium mortuus fuerit neque inoblacione neque in oracione pro eo postuletur, sed inmanus incidat iudicis.\sequitur ex concilio Tholetano: 181''Clerici qui in quacunque faccione arma volentes sumpserint i5reperti, amisso ordinis sui gradu in monasterio perhenniterdetrudantur. Et ex concilio Meldensi sequitur: Qiiicunqueex clero videntur esse arma militaria non sumant necarmati incedant sed professionis sue vocabuhim religiosismoribus et religioso hahitu preheant. Qiiod si con- 20tempserint tanquam sacrorum canonum contemptores etecclesiastice auctoritatis prophanatores proprii gradusamissione multentur. quia non possunt simul Deo et seculomilitare. Item secundum Apostolum I. Thim. III, 3:Oportet episcopum esse non percussorem, igitur multo 2 5magis non hominis occisorem. Unde XXIII questione VIIIex concilio Tholetano sic scribitur: Hiis a quibus Dominisacramenta tractanda sunt iudicium sanguinis agitare nonlicet; et ideo magno opere talibus excessibus prohibendumest, ne indiscrete presumpcionis motihus agitati aut qtiod 3omorte plectendum est sentencia propria iudicare presimiantaut truncaciones quibuslibet personis per se inferant autinferendas precipiant. Qiiod si quisquam horum immemorpreceptorum aut in ecclesie sue famulis aut quibuslihetpersonis tale aliquid fecerit, concessi ordinis pri- 181'|vetur et loco, sub perpetuo quoqne dampnacionis teneaturergastulo religatus. Item omnes sacerdotes Christi etspecialiter episcopi debent observare Christi consilia depaciendo iniurias, cum debent esse proximi imitatoresChristi, qui secundum beati Petri testimonium cum pa- 40I. Cod.: repugnat. 3o. Cod.: agitari.9. Decreti secunda pars, causa XXIII, q. VIII, cap. IV.14. Cap. V. 17. Cap. VI. 26. Cap. XXX. 40. I. Pctri II, 23.

CAP. XXI.] LIBER TERTIUS. 449teretur non comminabatur ; ergo non debent esse executoresseverissime cause civilis, que est hominem occidere.T Unde XXIII, questione VIII in principio, sic dicitur:De episcopis vero vel de quibuslibet clericis, quod nec5 sua auctoritate nec auctoritate Romani pontijicis armaarripere valeant, facile probatur. Cum enim Petrus quiprimus apostoloru^n a Domino fuerat electus materialemgladium exerceret, ut magistrum a Judeorum iniuriadefensaret, audivit: Converte gladium tuum in vaginam,lo omnis enim qui gladium acceperit gladio peribit, ac siaperte diceretur ei: actenus tibi et tuis successoribusinimicos Dei gladio corporali licuit persequi, deinceps inexemplum paciencie gladium tuum actenus concessum invaginam converte et spiritualem tuum gladium quod esti5 verbum Dei in mactacione veteris vite exerce; omnis enimpreter illum, vel auctoritate eius, qui legittima potestate181" utitur, qui, ut ait Apostolus, non sine causa gladium|portat, cui et omnis anima subiecta esse debet: ojnnis,inquam, qui preter auctoritatem huius gladium acceperit20 gladio peribit. Item Ambrosius: Arma episcopi lacrime etoraciones. Item Apostolus: Non vosmet ipsos defendentes,carissimi, quamvis omnibus generaliter dicatur, specialitertamen prelatis dictum intelligitur.Quotlibet sunt talia dicta sanctorum et raciones, ut25patet capitulo XVII et ultimo IV libri huius, que confirmantistam sentenciam.Sed in excusacionem peccati fingitur triplex glosa, It is said the. • •j. ^ clcrey may notprima quod non per se sed per ministros pugnant figi^f-^jn p/pgonclerici; unde XXIII, questione VIII, Quicunque post predicta ''"'jj^j.^^ '^^ ^°3o decreta allegata sic scribitur: Hiis itaque respondetur: their servants.Sacerdotes propria manu arma arripere non debent, sed c&\m mustalios ad arripiendum ad oppressorum defensionem, ad be purelyinimicorum Dei oppugnacionem eis licet hortari. Et probathoc per leges multiplices. Quod si addatur sentencia35dicta XVIII quarti huius, quod nemo in causa propriased in pure causa Dei debet sic pugnare, quin pociusomnia temporalia mundi relinquere et speciaUter clericusI. Cod.: exactores; corr. in marg. 8. Cod.: exercere. u. Cod.:diceret. 14. Cod. : convertere. 27. triplex (sic). Recte : duplex.3. Gratianus ad q. VIII. 9. Matth. XXVI, 52. 17. Rom.XIII, 4. 20. Ep. contra Auxentium. 21. Rom. XII, ig.25. De Civili Dominio II, pag. 233, 258. 3o. Gratianus adcap. VI. Quicunque. 35. De Civili Dominio II, pag. 267.De Civili Dominio. III. jn

sacerdotl,450 DE GIVILI DOMINIO. [CAP. XXI.qui non debet civiliter dominari nec debet procreare necconsulere ad bellandum, tunc foret sensus clarior, ut etdiffuse exponitur in ultimo IV huius.It is saidSecundo dicitur quod opus debellandi inimicos ecclesieagain . . .^'^. ,. . _,To war against est meritonum in causa Dei, quare ergo non est lici- 1S2"onhe^Church tum specialiter cum leges humane auctori-|is right; why sant eplscopos vel abbates licite suspendere fures?should not a ^ ^, .,, , ,. , ,priest do it: Q.uantum ad illud, sepe dictum est quod multa suntlicita laicis ymmo sacerdotibus veteris testamenti quesacerdotibus Christi forent illicita. Quantum ad dominiumprelatorum in occisione hominum, notandus est HugoDe Sacramentis libro II capitulo VII: De tempoj-alibus,inquit, que possident prelati^ qiiedam ecclesiis ChristiThe answer isdevocione fidelium concessa sunt vossidenda, salvo tamen-^the old one that , . ^. ^. . , .,what is lawful lure terrene potestatis. Si enim racionabile est et bonum i5beVrb^d^derTto ^"o^ Deus noster pacis amator est et nichil inordinatuma priest.approbare potest vera iusticia: spiritualis potestas nonideo praesidet ut terrene potestati preiudicet, sicut ipsaterrcna potestas quod spirituali debetur nunquam sineculpa usurpat; et postquam dixit quod largitores muneris 20solum illud concedunt ecclesie quod possident et tamennon habent in donatis capitale dominium, illud quodsuis superioribus pertinet, ut possunt transferre ad aliampotestatem, ne prelati in donariis subditorum possintalienos possessores inducere, postmodum distinguit de 25elemosinis imperatorum et principum donatis ecclesie:Notandum, inquit, quod principes terreni in terrenispossessionibus quas in subiectis vel sine subiectis possident|aliquando concedunt ecclesie solani utilitatem, aliquandoet utilitatem et potestatem; utilitatem sine potestate con-182''cedunt, quando fructum possessionis ad usum ecclesietransferre discernunt ; sed potestatem iusticie exercendein ipsa possessione ad eius iurisdiccionem transire 7ionpermittunt, aliquando et utilitatem et potestatem simultribuunt. Ubi tamen diligenter attendendum quod ecclesia 35licet fructum terrene possessionis in iisum accipiat, potestatemtamen exercende iusticie per ecclesiasticas personasaut iudicia secularia exercere non potest, potest tamenministros habere laycas personas per quas iura ac iudiciaV5. Cod. : et causa. 11. Cod.: occasione. 18. Cod.: posstdet.20. Cod.: dixerit. 24. Cod.: possunt. '5'5. Cod.: ad eius dtccionem.II. Hugo de St. Victore De Sacr. lib. II, p. II, c. VII, p. 419.27. I. c. pag. 420.

ipsosconsequiturvideturCAP. XXI.] LIBER TERTIUS. 4^1ad terrenam potestatem pertinencia secundum tenoremlegum et debitum iiiris terreni exerceat; sic tamen ut etipsam potestatem a terreno principe se habere cognoscatet ipsas possessiones nunquam ita a regia potestate elon-5 gari posse intelligat, quin si racio postulaverit autnecessitas et illis ipsa potestas debeat patrocinium quoddebitum alteri non potest dare et ipse possessiones debeantterrene potestati obsequium. Sic, inquit, ipsa possessioeciam ab ecclesiasticis personis obtenta; obsequium quodloregie potestati debetur, pro patrocinio iure negare nonpotesty sicut scriptum est: Reddite que sunt Cesaris Cesariet que siint Dei Deo.182° Ex istis dictis huius subtilis doctoris quod The Emperor|^ nec imperator potest donare pape dum steterit in suo ^nes^ts rfgafi5 ordine regaliam potestatem, imperialem vel dominacionempowers.civilem, tum propter iniuriam factam ecclesie laycali,tum eciam propter incapacitatem Christi pontificis; etper consequens papa vel quicunque episcopus aut prelatusexercendo tales actus mortis vel mahemii debet20 facere hoc per laycam personam ministrantem princi- ^ '?y ')^^^^-^.^ ... appointed by apahter post Deum dommo temporah de quo spintuahs prelate servesj ^ 1••prepositus datas elemosinas tenet in capite. Aiiter enim]Qrd.^ ^ • •.. AT..• the temporaldorainus papa foret capitalis civilis dominus Anghe ethceret sibi introducere quoslibet aut quothbet ahenigenas25 in castra episcoporum aut possessiones rehgiosorum, utpatet in loco suo diffusius. Nec video quin huiusmodiclerici forent aliter irregulares in occidendo hominespropria potestate ac auctoritate civili in causa propria;quod Christus non potest cum non potuit civiliter do-3o minari. Si igitur papa vel episcopus vel abbas habetdominacionem civilem requirentem dominacionem secundumpenam incarceracionis, exilii, suspensionis velmortis alterius, patet ex regula certissima iuris humaniquod debet carere beneficio, si non potest uti officio,182'' ablata enim per se causa\aufferri et causatum.Ille igitur qui principaliter domat hostes extrinsecos etintrinsecos, cuiusmodi est imperator vel rex, est reddituumecclesie dominus capitalis; oportet igitur in mortificacionedominiorum huiusmodi vel totaliter extingui eorum civile40 dominium vel ipsum penes reges patronum vel alium4. Cod. :possessores. 8. possessio. Cod.: possunt. 19. mahemii= mahamii ; mahamium = membri mutilatio vel enormis lesio.29

452 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXI.secularem dominum removere. Hoc autem esset clerohumili facilius et utilius et religiosius, cum tunc capiendonudum usum bonorum que patronus nomine propriodefendit ad penam sanguinis, non auctoritate, procuracione,consensu vel nomine sacerdotis, excusatur ab 3irregularitate ; sed tunc oportet sacerdotem sine defensionesecundum leges humanas tollendo rapinas si veniantIt is the duty velle cuncta esse communia. Oportet enim ex testimonioof rulers tosanctorum et decretis ecclesie reees et dominos tempodefendthe'-''.goods of the rales bona ecclesie defendere. Sed quomodo defenderent lodo so^^thW must bona ecclesie civiliter super quibus non habent dominium?have power numquid non maior foret elemosina exonerare clericumover them. .,...,. ..ab irregulan civilitate quam m eius occupacionem bonaecclesie ad clerici dampnum defendere? Q_uod autemest regum tueri bona ecclesie patet XXIII, questione V, i5Principes et Res omnes ecclesie et Regiim est propriumAuctoritate itaque i8et Rex debet cum sibi[similibus.istorum quoad gladium temporalem oportet bonaecclesiegubernari, et cum nemo militat propriis stipendiis, patetquod oportet eos eciam temporalem mercedem recipere. 20Sed quid facilius, consonancius vel desiderabilius eis quamcivile dominium ad quod consequitur licencia sumendipro labore stipendium? Unde XXIII, questione VIII,Episcopis postquam ostendit quod non licet episcopisnisi spiritualem gladium exercere, sic infert: Omnis enimibpreter illum, vel auctoritate eius, qui legittima potestateutitur, qui, ut ait apostolus,non sine causa portat gladium,cui et omnis anima subiecta esse debet, omnis, inquam,qui preter auctoritatem huius gladium accepit gladioperibit. Et constat quod ille non est papa, ut patet 3oRom. XIII et Petri II, sed imperator vel princeps aliussecularis. Si igitur non sine auctoritate secularis principis Ydebent temporalia ecclesie debellando defendi, quomodosine eius auctoritate debent a clericis possideri? Deusigitur et doininus temporalis defendunt bona ecclesie 33gladio corporali; nec sequilur ex isto quod Deus sitirregularis propter auctorisacionem, consensum et com-7. tollendo. Cod.: colltgendo. 11. Cod.: habet. 16. Rectius: Resautem humane 24. Recte De episcopis, et est Gratiani ubi supra.32. Cod.: principiis.i5. Cap. XX, XXI. 16. Decreti secunda pars, causa XXXIil,q. V, cap. XXI 11. 17. Cap. XL.

itasvelCAP. XXI.J LIRER TERTIUS. 453plecionem operis occisionis, sicut non est adulter velhomicida, licet perficiat quamlibet creaturam et per183'' consequens omne opus per quod irregula 1 con-.^ 1• •TA u f * ..God and histrahitur m persona capaci. Deus enim bene racit et i^y servants do5 ministri Dei layci quod sacerdotes irregulariter perpe- rightly whattrarent, cum usurparent officium Petro prohibitum et irregular inP"es s.per consequens cuilibet eius vicario; irregularitas enimsolum habet fieri circa christianum, ideo Deo vel angelonon competit sicut nec eius oppositum: Nec oportetlosacerdotem ex consensu incurrere irregularitatem, sicutnec ex ministracione mercedis exequentibus ius principisin hac parte, quia episcopi consenciunt omni iusto, sicutin casu consulunt et ministratorie iuvant ad iustumhomicidium, quod in persona et causa sua complendai5forent irregulares, ut iusticiarius iuste condempnandofurem incurrit irregularitatem propter secularitatem negocii;multo magis sacerdos Christi, si illud faceret,cum in senectute matris ecclesie officia clerici et layci ^^*"^,^^'"'^^i? more distinctdebent esse distincta que in eius infancia erant confusa, from laymen.^ ^ ^ j20 ut patet de mercancia,j ,.de carnali•procreacione,1 than under thede causa old iaw.sanguinis et aliis actibus civilibus; multo magis igiturin actibus bellicis, in quibus est maius spirituale periculumet maior distraccio ab officio sacerdotis. Undenon video quin sit declinacio a religiositate, quando183" sacerdos Christi recipit redditus vel procurat prebet|consensum ut pro elemosinis sibi signatis pauperes taliterpuniantur, quia sapit proprietatem dominii contra ordinemclericatus; ideo securum esset clericis omnes dominacioneset iurisdicciones tales abnuere et elemosinas auctoritate3o talium dominorum admittere tanquam neutras, saltemsine procuracione avida, ut in causa propria vindicetur.Conceditur tamen quod licet clericum velle per aliumesse execucionem talis iusticie, ut clerico consenciendoplaceat quod alii carnaliter procreent, quod esurientes35 ad tantum et taliter comedant, quod non celebrent etquotlibet huiusmodi actus ac negociaciones causent, ettamen dispHceret sibi quod in persona sua sic faceret.Iterum, placeret sacerdoti quod inferiores ecclesie protemporalibus suis litigent, pugnent et tales actus civiles40 exerceant, et tamen cum professus est expropriacionemdispliceret sibi quod pro suis sic faceret.33—34. Cod.: clertcus . . placeatur ; cf. 1. 38.

illiuslares454 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXII.CAPITULUM VICESIMUM SECUNDUM.Ex istis videri potest quod licet dominis temporalibus Aauferre a religiosis collatas elemosinas progenitorumThe heirs of suorum in casu quo habitualiter eis abusi fuerint, utthose whjj^have^^^^^^^est XXXVII tercii huius; patet ex racione duoendowmentsjecima decimi capituli huius quinti et questione eius'^are interested ^, . ,,in the proper quarta. Q.uod autem spectat ad dommos secu|use o t em.^^^^^ ^^ dictis quarti huius; ipsis enim iniuriatum est„„^io3per abusum sue elemosine; ideo causa sua precipueagitur. Unde sanctus Thomas secunda secunde questione loCLXXXVII postquam ostenderit quod licet clericis acciperepossessiones tam magnas quam minutas in elemosinamut hberius insistant religiosis actibus, quorumministratores debent esse participes, subiungit quod iisusipsorum donorum redderetur illicitus, si ab actibus reli- i^giosis desisterent et quantum in se esset, defraudarentintencionem eorum qui talia beneficia contulerunt. Quareergo non debent seculares domini esse soliciti ad rectificandumtam gravem iniuriam? et super illa racione invincibilifundantur leges AngHe et civiles reciproce capi- 20tulo quarti huius et specialiter de lege civili, De Capitulis,Corradi et de lege canonica XVI questione VII Filiis,et infra per multa capitula. Nam colieccione decima sicscribitur: Si clericiis vel episcopus vel abbas habens beneficiuma rege datum non solomodo persone sed ecclesie 25ipsum propter suam culpam perdat, eo vivente ad regempertineat, post mortem vere clerici ad successorem revertatur.Decretum autem memoratum docet filios autnepotes aut honestiores propinquos\qui construxit 1^4"vel ditavit ecclesiam circa ipsam habere istam solerciam, 3out si sacerdotem aliquid ex collatis rebus defraudarepreviderint aut honesta communicacione compescant autepiscopo vel iudici corrigenda denunccient.Qtiod si episcopusfuerit negligens, dicatur rnetropolitano et tercio in negliig,20. Cod.: invincibile. 23. collectio ~ conventus = assemblee.24. Cod. : vel uti.5. De Civili Domini I, 265 seqq. 6. Vide supra pag. 148.10. St. Thomae Opp. tom. X, pag. 5i3. 21. De Civili DominioII, cap. V. 22. F. 2. 40. (Feudorum libri.) 22. Decretisecunda pars, causa XVI, q. VII, cap. X.XXI. 28. Decreticausa XVI, q. VII, cap. XXXI.

QuantocontraCAP. XXII.] LIBER TERTIUS. 455gencia sua dehet regis auribiis intimarij qui debet salutaremcorrepcionem adhibere, que correpcio non estspecificanda ut regi pertinens nisi submovendo eum deelemosinis quarum rex est dominus capitalis, ut dicit5 canon III, questione II, Si episcopus, ut recitatur II capitulohuius V, Quamvis enim doctores dicunt quod ^^^ lulers must. ..... ^ supply the,pnmo debet proban dilapidacio et ea probata dari sibi defect of^^^ adiutor ad finem litis, tamen iste fucus excluderet cor-^^^^'reccionem domini secularis, ideo oportet ipsos exequiloin defectu spiritualis prepositi, vel saltem elemosinassuas subtrahere quod nemo potest legaliter prohibere.Cui, rogo, foret pertinencius disponere pro elemosinisprogenitorum, pro bonis regni sic abusis, que eo ipsodebent confiscari, quam regi? vel quis infidelis noni5dubitat quin patroni ecclesiarum maiorem solicitudinemapponerent pro elemosinis rectificandis in manu religiosorumabusis quam pro temporalibus proprie super-184'' flue cumulandis? enim anima est prestancior|corpore et bonum patrie prestancius bono vie toto in20 genere suo, debet fundatoris solercia circa talia essemaior. Sed quia temporalis iviris vel commodi adquisicioacuit operantes, notat Archidiaconus ne patroni in tamnecessaria causa ecclesie ex defectu stipendii sint segnesvel desides, quod hoc facient expense ecclesie.B Preterea debent fundatores considerare quod bona EndowmentscoUata ecclesie sunt quasi thesaurus depositus quem jaid up^^whkhlicet eis in tempore necessitatis repetere, quod probatur ^^^ founders^ ~i..... f ijiay.claim.inlege triplici; primo ex testimonio Leonis IV posito in case of"ecessity.decretis XVI, questione VII, Contra sanctorum; Si, inquit,3o fundatores ecclesiarum ad inopiam vergere ceperint, abeisdem ecclesiis temporalis vite suffragia percipiant. ItemXVII, questione ultima, capitulo finali: Qiiicumque, narratAugustinus, quomodo quidarn cum heredes non haberet,constituit ecclesiam beati Aurelii Carthaginensis episcopi35 heredem bonorum suorum servato sibi usu pro temporevite sue, sed natis sibi filiis episcopus reddidit sibi bonadata. In potestate, inquit Augustinus, habebat episcopusnon redderCj sed iure fori, non iure poli. Si igitur iurepoli non habuit episcopus ius retinendi donata, cum184° illud ius sit ius divinum quod non cadit dispen-|sacio, sequitur quod domini temporales habent ius po-5. Cap. VIII. 29. Cap. XXIX. 32. Q. IV, cap. XLIII.

Sacramentorum.Unde456 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXII.tissimum in elemosinis ab ipsis vel suis progenitoribuscollatis ecclesie. Unde Archidiaconus dicit quod episcopusnon illegittime alienavit bona ecclesie tum quiacasus hic sub pietate comprehenditur in quo bona ecclesielicite alienantur, XII, questione II, Sacrorum, tum eciam 5quia iuste alienum restituit.Authorities in Tercio confirmatur ex decreto consilii Tholetani posupportof this. g.^^ -j^yj^ questione VII :Quicunque, inquit, fidelium propriadevocione de facultatibus siiis aliquid ecclesie contulerint,si forte ipsi aut filii eorum redacti fuerint ad loinopiam, ab eadem ecclesia suffragium vite pro temporisusu percipiant; aliter enim non animarentur dominitemporales ad dotandum ecclesias nisi possent temporenecessitatis subtrahere suas elemosinas, et illud non daresecundum Archidiaconum in Rosario XII, questione I, i5capitulo Certe super verbo aufferre. Est aufferre. Exquo patet quod domini temporales possunt aufferretemporalia ab ecclesia quantumlibet regulari et multomagis ab ecclesia habitualiter delinquente. Et super legeilla fundat Archidiaconus, cum ecclesia tenetur subvenire 20pauperibus et maxime a quibus beneficium recipit, quodtenetur subvenire filiis patronorum. notaremus li.|argumentum Augustini secundum II De Vita Clericorumquod ponitur in decretis XIII, questione II, Si quis, ubiAugustinus dicit, cum sacerdos debet patrem iratum ibfilio et volentem ex hinc exhereditare placare filio reconciliando,quomodo, inquit Augustinus, ergo ut cumfilio suo habeat pacem cuius appeto hereditatem. Videturmichi revera, quod illud sit turpe lucrum, ut patetIII decretalium titulo finali. Verumtamen ne talis ablacio 3osit inprovida, modificat decretum : Hic, inquit, distinguendumest, quid iuris fundatores ecclesiarum in eishabeant vel quid non. Habent ius providendi, consulendiet sacerdotem inveniendi, sed non habent ius vendendivel donandi vel utendi tanquam propriis. 355. Cod. : 8. Cod. : quicunque inquit twice.9, 10. Cod.: contulerunt. 19. Cod. : deliquente. 27. ergo. Cod.: volo.2. Archid. Sup. Decr. causa XVII, q. IV, cap. XLIII.8. Cap. XXX. 16. Archid. Sup. Decr. causa XII, q. I, cap.Certe hunc locum non habet. 24. Cap. VIII. 3o. RectiusDe Poen. dist. V, cap. II. Qualitas. 3i. Decreti secunda pars,causa XVI, q. VII, cap. XXX.

dentes,CAP. XXII.] LIBER TERTIUS. 457Ex quo patet quod habent ius et potestatem utendiin necessitatis tempore pre aliis tanquam communibusbonis ecclesie.Secundo moveret reges ad ordinandum de bonis Example ofecclesie pacis et prospentatis regni,,- Christ clearingtranquiilitas, que the temple.secundum dictum proximo capitulo potissime stat inreligionis observancia sacerdotum, et declaratum estcapitulo XVII IV huius ex testimonio beati Gregorii;Crisostomus eciam In Inperfecto Omelia XXXI docetloidem exemplo multiplici, primo ex hoc quod Christusut rex ascendens Jerusalem primo omnium rectificaviti85° templum eiciendo ementes et ven ut patet|Math. XXI, ut sepe exposui, exempHficavit in hoc regibuset dominis secularibus, ut ipsi vadant et faciant simiiSliter.Ad hoc enim Deus dedit eis potestatem, ut patetRom. XIII.C Secundo ponit'^Crisostomus exemplum de stomacho Parallelqui existens cocus. ,.universalis.tocius•corporis• j- .. between theinaiget ciergy and therectificacione assidua, ne ex eius discrasia propter de- or^/hg^^root of2ofectum alimenti residuum corporis paciatur; sic in cor- a tree.pore Christi mistico est clericus preparans populo tanquamstomachus spiritualia alimenta. Tercium exemplumponit de arbore quam videntes in ramis arescere statimconvincunt defectum esse originaliter in radice; sic qua-25 cumque parte populi peccante est evidens quod causahuius sit vel omissio vel commissio sacerdotis. Totumenim corpus ecclesie quod tenetur se iuvare reciprocedebet secundum partem sanam corripere huiusmodisacerdotes. Unde Luce XIX, 46, 47 postquam Christus3o flevit destruccionem Jerusalem statim ascendit in templumet. cepit eicere vendentes in templo et ementes, dicensillis: Scripturn est: Domus mea domiis oracionis est. Vosautem fecistis illam speluncam latronum. Et erat quottidiedocens in templo, principes autem et scribe sacerdotum35 et principes plebis querebant eum perdere. Super quodicunt sancti doctores et specialiter beatus Gregorius185^" Omelia XXXIX libri II; quod maxima ruina populi ex\culpa sacerdotum fuit, ideo primo omnium arguereillos cepit; omnis autem Christi accio est nostra in-40 struccio.8. De Civ. Dom. IF, 238. g. Chrysostomus 1. c. 37. St.Gregorii In Ev. lib. II, Hom. XXXIX, Opp. tom. I, 1646.

agunt458 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXII.Q_uotlibet sunt talia scripture, racionis, doctorum etlegum testimonia que sepe repecii et sunt in practicasepius repetenda. Et sic intelligendus est AugustinusEpistola XXXIII ad Bonifacium. Qiiis, inquit, mente sobriiisnostris dicat regibus: Nolite ciirare in regno vestroSa quo teneatur vel oppugnetur ecclesia domini nostri, nonad vos pertineat in regno vestro quis velit esse sive religiosussive sacrilegus; quibiis dici non potest; nonne advos pertineat in regno vestro, quis velit esse pudicus,quis inpudicus? ac si Augustinus argueret: cum adulteria lopro pacificacione populi humanis legibus puniuntur,quomodo sacrilegia que eidem paci plus obviant permittuntur?Unde ponit exemplum de quinque regibusqui blasfemiam punierunt, ut patet III huius, et VI capitulo.Et super isto fundamento fundatur dictum Ysi- i5dori III Ethimologiarum in fine; quod ponitur in decretisXXIII questione V: Principes seculi nonniinquam infraecclesiam, inquit, potestatis adepte culmina .enent, ut pereandem potestatem necessarie non essent nisi ut illud quodnon prevalet sacerdos efficere per doctrine sermonem 20potestas hoc impleat per discipline terrorem; sepe enimper regnum terrenum celeste regnum proficit iit qui intraecclesiam positi contra fidem et disciplinam rigore i85°jprincipum conterantur. Ecce quomodo principes seculidebent de infidelitate punire et per consequens cognoscere ibquam noticiam habere tenentur a Christo, si non habentab aliquo sacerdote. Unde subditur: Cognoscant principesseculi Deo se debere esse racionem reddituros propterecclesiam quam Christo tuendam accipiunt, Nam siveaugeatur pax et disciplina ecclesie per fideles principes 3osive solvatur, ille ab eis racionem exigit qui eorumpotestati suam ecclesiam credidit. Unde (ut alias diflfuseostendi) iurisdiccionis confusio non impedit quin dominiseculares tenentur in causa Dei eciam quoad vocatossacerdotes cognoscere; nam secundum sentenciam huius 35sancti doctoris omnis sacerdos peccans mortaliter in-7. Cod.: ad nos; ih. Cod.: in ref^no vestro deest. 8. Cod.: }iondeest. 9. Cod.: pertinet. 17. Cod.: secitli nonurnquam deest.18. Cod. : po'lestates. 18— lo- Cod.: adepte — potestatem deest. 20. Cod.:prevalent sacerdotes.4. St. Augustini Opp. tom. II, 65 i (Ep. CLXXXV). 14. Rectius(ut videtur) De Civ. Dom. I, 44. i5. Cap. XX. Et estIsidori lib. III de summo bono cap. LIII.

CAP. XXII.] LIBER TERTIUS. 459iuste occupat quicquid habet et per consequens pertinetad regis officium de temporalibus regni sui iusticiecomplementum.D Unde Ysidorus V Ethimolog. capitulo XXIII: Res, in-5 quit, a recte possidendo, ius a iiiste possidendo; hoc enimiure possidetur quod recte, hoc recte quod iuste, hoc iustequod bene; quod autem male possidetur, alienum est. Maleautem possidet, qui vel suis male utitur vel aliena preiSS"^sumit, possidet autem iuste qui non utitiir|cupiditate;lo qui autem cupiditate tenetur possessus est ut possessor.Ex qua sentencia bene rimata videri poterit quod Tiie greaterpiorum principum foret maior pars possessionum quas enSowmentsclerus dotatus occupat, si cum paribus iusticia canonicatorfgftg^f to^^^iiedebite fuerit executa. Nam omnis clericus plus amans rulcr.i5 teinporalia quam pacienciam vel aliam virtutem quamcunquein se vel populo ut sic cadit ab eorum dominio,sicut omnis religiosus vivens seculariter qui vel querendovel mercando innititur turpi lucro, ut patet III decretaliumin fine. Est autem lucrum nimis turpe clericum20 de bonis pauperum perquirere sibi redditus per se velalios. Et istud ut videtur michi pertinet ad dominosdiscutere, cum habent bona illa dirigere, et si oportetracione capitalis dominii pugnando defendere. Ad quid,queso, diceret canon XVI questione WllFiliis, quod post25 desidiarn episcopi et metropolitani in corripiendo sacerdotempatronus conqueri debet regi, nisi ad regempertineret ipsum corripere? Ad quid diceret beatusJeronimus super Jeremiam illud positum in decretis XXIIIquestione V, ut tetigi proximo capitulo: Regum, inquit,3o est proprium facere iudicium atque iusticiam et liberarede manu calumpniancium vi oppressos et peregrino,186" pupillo vidueque qui facilius opprimuntur a|potentibusprebere auxilium. Et infra sub auctoritate Cipriani sicdicitur: Rex debet furta cohibere, adulteria punire, impios35 de terra perdere; parricidas et periuros non sinere vivere,filios suos non sinere impie agere, nisi dicta execucioextendi posset in casu ad clericos.Nec presumpserunt aliqui doctores docere quod iste Folly ofleges sunt,abrogare,vel,quod non,1debent•in^quantumteachingthattiie King has40 cunque magna desidia prelati ad clericos se extendere, "°th°derg^y!^"^cum contra ius nature foret quod rex debet pacificare2)2. Cod.: pupilloqtie vidue qui29. Cap. XXm. 34. Cap. XL.

cionabilem460 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXII.rempublicam et iustificare iniuriantes pauperibus regnisui, et tamen non differt habere potestatem super necessariissimumantecedens, cuiusmodi foret rectificaciofacinorum et abusuum sacerdotis, puniat igitur rextales dimissos a pontificibus, de quanto perturbant rem- 5publicam, sicut papa punit eos de quanto committuntcontra Deum iniuriam, nec videtur quod aliter stabitregnum.To correct theTercio moveret reees lex caritatis communissima queclergy is an. . . .° ^.aims, and est indispensabilis lex nature qua tenentur egenis opera 10bodily one. misericordie impendere, ut patet Math. XXV. Cumigitur alia sint opera misericordie corporalia que suntVisito, poto, cibo, redimo, tego, colligo, condo,alia autem opera misericordie que ultra omnem proporcionemra|corporalibus meliora et ab omni homine districciussunt operibus misericordie 18requisita, patet quod domini temporales tenentur ipsaclericis in tempore necessitatis impendere iuxta dicta. . . capitulo huius V. Elemosina foret docere clericosper ablacionem temporalium occasione quorum abu- 20sorum peccant gravius, igitur seculares domini sictenentur.The spiritual Sunt autem septem opera misericordie spiritualia que Eworksof mercy. ,., ,^corporalibus correspondent,r-...jscilicet docere ignorantem,^^'c^\t\'ot\.\'ittnbodily and ... _consulere dubitanti, consolari tristem, corrigere peccan- 23tem, remittere offendenti, portare pacienter molestiasiniuriantis et generaliter orare pro omnibus sed specialiterpro mortuis iuxta hoc metricum:Doc, consul., castig., solare, remitte, fer., ora..jg^,^ a^tem opera misericordie sunt in potestate ^cuius- 3ospiritiiarworks. libet viatoris, ideo de.istis. .requirit Deus districtumiudicium et specialiter de correpcione fraterna, ut patetMath. XVIII et exponitur . . . Sicut tota miseria corporalisviatoris lapsi reducitur ad tria genera^ scilicetad defectum in alimento, ad defectum in tegumento et 33Giving meat defectum in accidentali corporis nocumento, proporcorrespondscionaliter est in homine interiori licet subtilius. Inquibus correspondentcounsel. .^ ^. . . . .pastus doctnne catholice et consilium recte vie; pnorto teaching and alimento enim sunt esuries et sitis,i. Cod. : rc pauperibus. 33. exponitur. Se.q\i\tav \a.cuna.. 38. Cod.;correspondenter.

cumCAP. XXII.] LIBER TERTIUS. 46 1iSG" est generalior et grossior quam alii et posterior spiritualioratque subtilior in arta semita quasiIpotus.In tegumento sunt induicio et hospitacio, quibus cor- Clothing torespondet correpcio superinducens virtutem que est conTolatton,5 vestis anime, et consolacio oriens super fidem^ spem etcaritatem, que constituunt domum anime et alias virtutesmorales.Accidentale vero corporis nocumentum stat in duobus, visiting thescilicet in infirmacione et incarceracione; sed duplex forgiveness ot10 principium nocendi ab intrinseco, quibus correspondent injury.iniurie dimissio quoad visitacionem infirmi et tribulacionisvirtuosa passio quoad recepcionem incarcerati;quando enim quis miti modo dimittit iniurias, sanat sea livore et ira intrinsecus, quia Proverb. XVII, 22:1 5 Animus gaudens etatem Jloridam facit; et sanat vulneraac discrasiam in animo inimici, quod est spiritualitervisitare; pati autem iniurias hostium est dare preciumpro spirituali incarceracione, cum Romanor. XII, 20dicitur: Si esurierit inimicus titus, ciba illum. Et sequitur:20 Sic carbones ignis congeres super caput eius; quod estmagnum precium redempcioni spirituali conveniens.Oracio vero abscondita correspondet fossioni et omni .^"1^'"^ tiie186"* ministerio mortuorum, non superest de sex aliis prayer.|eorum directum sufFragium. Et omnia ista fundata in25 caritate impendit christianus proximo eo ipso quo debiteconversatur. Ideo de istis fundatis in lege nature commissivaexaminabit Deus bonos et malos in finali iudicio;et sicut amor istorum operum traxit iudicem ad incarnacionisadventum, sic amor et odium eorum erit3o materia ad finaliter iudicandum. Cuius triplex racioponitur, quia iudicium misericordie consequitur operamisericordie, ut dicit Christus Math. V, 7: Beati misericordes,quoniam ipsi misericordiam consequentur,et JacobiII, 13: Judicium sine misericordia illi qui non facit miseri-35 cordiam. Consonum est igitur quod iudex iustissimusostendat sic iusticiam sui iudicii.Secunda causa est: Sicut nemo intrabit ad cenamnovissimam nisi superinduerit caritatem, sic nemo excludeturnisi propter defectum vestis huiusmodi nupci-4oaIis; cum igitur perfeccio illorum operum vel defectuseorum et caritas vel eius privacio consequuntur, signanterexplicantur hec opera que sunt manifesta iudicia cari-6. que. Cod.: quem. 20. Cod.: sic aut.

i rtuerint462 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXII.tatis. Nam I. Johannis III, 17: Qiti vidit fratrem situmnecessitatem habere et claiiserit viscera sua ab eo, quomodocaritas Dei manet in illo? Qiii non diligit fratremsuum quejn videt, Deum quem non videt quomodo po- 18Itest diligere? 5Tercia causa est quia iudicium sicut erit manifestum, Fita erit eius iusticia manifesta, unde et inspecta; nuncautem testes copiosissimi de operibus, nunc et eorumdefectibus, ideo iudex non iudicabit in causa pure propria^sed in causa sui popuii, quem debet in iusticia 10regulare; propter tales causas requiret Deus in finaliiudicio districtissime ab omnibus christianis de istisseptem spiritualibus operibus misericordie, ideo illi quipresunt tenentur ad illa precipue. Unde EcclesiasticiXVII, 12: Deus mandavit illis unicuique de proximo suo. i5God has Quilibet enim christianus tenetur indispensabiliter proximochareed us to • • j- j ^- ^ j ..have care one suo opera misericordie rependere pertmenter ad potesofanother.tatem et dona que Deus ad hoc prestiterit. Et sic lexcanonica de insolencia refrenanda, lex civilis de pacestabiHenda sed precipue lex evangelica de dileccione 20fraterna moverent reges ad ecclesiasticos misericorditercastigandos. Nec movet fucus sophisticus quo diciturdominos seculares non debere clerum corripere nisiit is the duty fuerint iusti volentes melius expendere bona ecclesieof aii rulers,quarn tales clerici; sed ista disposicio deficit, igitur etaSrighteous or ^-^.. /.unrighteous, debitum corrigendi. Patet quod falsum assumitur; detodo justice. • •,•• ^ ••.••••'*• olusti sive miusti, non 18bent enim cornpere sive|debent corripere ut iniusti, quia debent esse iusti sedservata iusticia iustum opus faciunt eciamsi iniuste.Unde si iste fucus moveret nos, per idem non mini- 3ostraremus sacramenta nec reciperemus a subditis bonaecclesie, quia non sic faceremus nisi iuste, sed sumusplurimum iniusti, sicut supponimus dominis secularibus,igitur conclusio. Sicud igitur in faciendo opus misericordievel elemosine tribuendo debet caveri ypocrisis, 35sic in faciendo opus misericordie vel elemosine auferendodebet caveri fastus, zelus vindicte atque cupiditas etintendendi caritative misericors relevacio proximi, quoadintellectum speculativum per doctrinam, quoad intellectum8. Hic locus corruptus est; Fortasse: sicul testes . . , sic . . i3. Cod.diligenter; suprascriptum; misericorditer. 22. Cod. : quod.3. I. .loh. IV, 20.

CAP. XXII.] LIBER TERTIUS. 463practicum per consilium, quoad affectum deponendotristiciam per consolacionem, quoad operacionem iniustamin quantum procedit ab inordinata voluntateper supernam correpcionem, in quantum secundum talem5 iusticiam respectatur in proximum per debiti dimissionem,quoad gravamen conveniencium preter peccantis intencionemper prudentem supportacionem iuxta illudRom. XV, I : Debemiis nos firmiores infirmitates aliorumportare, iuxta illud Gall. VI, 2 : Alter alterius oneraiSj' portate quod consistit non in assensu ad facinus|sedin continua et solida meditacione, sufferendo recalcitrantisiniurias, sicut medicus ligat amicum et scinditvel cauterizat eciam exprobrantem.Sed quia offendimus in Deum, cuius offense inpertinensi5est nobis remissio, nec superest pertinencius suffragiummortuo quam devota oracio, ideo debemus pro singulisper devotam oracionem petere auxilium a Domino, utipse iniciet auxilium et suppleat defectus reciprocosmembrorum ecclesie..20 Ex istis alias: Si Deus voluerit, diffuse fundabitur It is wrong toj • • ^ ^ rc M ..• ...• take from kinesquod iniustum est aufterre a regibus et piis patronis an^ patrons theius presentandit...sacerdotes ydoneos ad curam et prepo- '^'g'^. °f „^presenting fitsituram spiritualem in suo dorainio; tenentur enim persons toreddere racionem. Igitur iniquum est ineptos ipsis in-25vitis inducere. Unde iura limitant eis ius presentandiydoneos, ut patet XVI questione VII Decernimus et ca-G pitulo Monasterium cum multis similibus. Consideretigitur rex et quicunque secularis prepositus quomododurissimum iudicium hiis qui presunt fiet in die iudicii,3o specialiter de doctrina vite verbi et operis; consideretsecundo quam faciliter et tute debet et sufficit subtraheresuam elemosinam vel defensionem a clerico iniuriante187'' pauperibus, ne peccatis eius consenciens|pregraveturcrimine alieno. Et credo quod exasperabitur ad abusas35 elemosinas subtrahendura. Nara nec vetati sacerdotisdignitas nec excoramunicacio nec aliqua ecclesiasticacensura, cura non ligat in casu isto quoad Deum, debetretrahere alieni execucione huius et legali; sic enimDavid ampliavit cultum sacerdotum quem Saul extinxerat,5. respectatur, sic. God.: repeltalnr sive repeclatur. 6. gravamen{?)cod.: gramen. 20. alias ; sic in cod. rectius elicias aut aliquodhuiusmodi. 38. alieni e.xecucione ; ita cod. 3o. David ; Cod.aando.26. Cap. XXXII et XXXIII. 29. Sap. VI, 6.

corruptam:464 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXII.Exampie from ut patet I. Paralipom. XXIII et infra, sic Salomon dedeposing"^^posuit ad stabilimentum regni sui Abiathar summumpriests.pontificem, ut patet III Reg. II; sic Ezechias IV Reg.XVIII, sic Josias IV Reg. XXII destruxerunt errata asuis progenitoribus et rectificarunt in sacerdotibus cultum 5Dei. Et demum Christus omnium illorum filius destruxitblasfemos presbiteros Judeorum XLII anno post ascensionemper Titum et Vespesianum principes Romanorum,dicente Gregorio Omelia IX ubi supra: Post domiriiascensionem et post necem Jacobi, qui Justus est appellatus, 10suscitavit Dominus adversum Judeos Romanorum principesVespesianum et Tytum, patrem et Jilium iusto Dei iudicioagentes ut qui patrem et filium necaverit a patre et filionecarentur. Unde in historia horum legitur devotusTytus dixisse cum vidisset cadaveribus mortuorum valles i5repletas et totam patriam ex eorum fetore|18Flens, inquit historia, levavit manus ad celum dicens:Domine Deus, tu scis, quod ego hec non facio. Et sicpost dotacionem ecclesie legitur muUos devotos imperatoresrectificasse Romanos pontifices, et forte si in- 20grata irreligiositas nostrorum pontificum, secundum quamThe penalty of Jeclinant a Christo, vergentes ad seculum, foret cumwithdrawing ". . . .„ .endowment irreligiosilate predictorum pontificum mposita, equewould not be•a i-i ui• • 1 j .. • ..grain too heavy. hbere ex opposito pena oblacionis vel detencionis temporaliumiuxta posita pene quam predicti pontifices 25sustulerunt non in minima arena maris, hec pena suaculpa gravior appareret. Considerarent igitur reges,principes, ymo milites ut sunt tales quod ex vototenentur defendere matrem suam gladio corporali. Considerentsecundo quod maius periculum matris sue stat 3oin sacerdotibus abalienatis retrorsum, qui bona pauperum,ymmo ecclesie, tanquam alieni filii ecclesie malignanciumrapiunt et disperdunt, ut dictum est capituloXIV huius V. Et ex illis concludant zelo prosperitatisvie et patrie debitum sui officii in efFectum. 35No wrong Sed contra istud arguitur tercio obiectu promisso Hto thefounders. superius XXXVIII capitulo III huius. Videtur enim quoddomini seculares superstites iniuriarentur progenitoribussuis fundantibus illas ecclesias spoliatas et hoc in bonis9. Cod.: ubi deest. Non est Homilia IX sed XXXIX; sed et hic iocusibi deest. 39. Cod.: spoliare.37. De Civili Dominio I, pag. 274 seqq.

etCAP. XXII.] LIBER TERTIUS. 4 65S*" optimis quia in oracionum suffragiis in elemosinis,|quibus pauperes recrearentur. Sic ergo propter honoremDei et amorem parentum in purgatorio indigenciumistis sufFragiis spiritualibus differrent domini ecclesiam5 istis temporalibus spoliari; hic dicitur quod ista evidenciarimata radicitus moveret dominos seculares contraaliam fugam sentenciam ad exonerandum suos elemosinariosde temporalibus secundum formam et ordinemsupradictos, tam racione capta ex parte progenitorumlomortuorum elemosinas tales fundancium quam ex parteheredum superstitum, quam tercio ex parte utilitatisuniversalis ecclesie.Ad declarandum autem istam sentenciam supponendesunt tres conclusiones note theologo, prii5ma;Inter omnes disposiciones quibus ecclesiasticusindisponitur ad orandum effectualiter est avaricia ac Avarice andculpa carnalis una de maximis, Patet sic: Ad edifica- disable fromcionem oracionis oportet orantem converti ad Dominum,effectual prayer.sed illa maxime avertunt, ut patet primo huius XVI ca-20 pitulo, ideo maxime indisponunt; nisi enim quis convertaturad Dominum non diligit eum implendo primummandatum; quod si non fecerit, non impetrat pro quoorat, igitur conclusio. Quis, rogo, dominus non dedigna-8''retur ad servum suum miserum qui rogat dominum25 applicando sibi dorsum et faciendo sibi derisiones multi-|plices et despectum ? Sic autem est de omni preponenteDeo suo temporalia in amore, ut alibi diffuse exposui.Unde videtur michi quod sentencia ista innuiturEzechiel. VIII, 16, ubi per abhominacionem maximam3o narratur quomodo viginti quinque viri inter vestibulumet altare erant dorsa habentes contra templmn Domini etfacies ad orientem et adorabant ad ortum solis. Contraquos dicit Dominus Jerem. XVIII, 17: Ego dorsum etnon faciem ostendam eis. Nam creature conversio ad35 Deum sicut et eius aversio ab eodem infert proporcionaliterconversionem Domini ad ipsam et aversionemDomini ab eadem, cum Zach. I, 3 dicitur: Convertiminiad me et ego convertar ad vos. Unde Origenes superExodum Omelia XII sic loquitur: Si, inquit, nos Deum40 deprecemur, ut velamen de corde nostro dignetur auferre7. fugam; ita cod. anfalsam? 23. Cod.: exclusio.38. Origenis In Exodi cap. XXXIV Hom. XII, Opp. tom. I,pag. III (Ed. Basil i536).De Civili Dominio. III. 3o

dinesomnis466 bE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXII.capere possumus intelligenciam spiritualem; si tamenconvertamur ad Dominum et libertatem sciencie requiramus.Sed quomodo possumus invenire libertatem qui servimusseculo, peccunie? qui servimus desideriis carnis? Ego meipsum corripio, ego me ipsum iudico, ego meas culpas 5arguo. Videant qui audiunt quod de semet ipsis senciantego interim dico quod donec alicui horum servio non sumconversus ad Dominum, non sum consecutus lihertatem,donec talia me negocia et solicitu stringunt: Illius i^|enim a quo constringor negocii et solicitudinis servus sum. loScio enim scriptum esse quia unusquisque a quo convinciturhuic servus addicitur. Unde licet }ne amor pecunienon superet, licet possessionum et diviciarum cura nonstringit, laudis tamen cupidus sum et gloriam sectorhumanam. Si de vultibus hominum pendo, quid iste de i5me senciat, quomodo iste me reputet et ne illi displiceamsi illi placeam; donec, inquit, ista requiro, servus horumsiim et per consequens proditor Dei mei.Ex istis patet conclusio supposita, ideo signanter pre- Icipit Christus suis discipulis quod caveant a crapnla, ab 20ebrietate et curis huius vite, Luce XXI, 34.The prayer of Secunda conclusio: Oracio viatoris dum peccat morawicked maii ^.^r*^ j ^ -^ jdoes harm. taliter nedum caret merito quoad oracionem et quemcunquealium pro quo orat verum iniuste subtrahit abaliis bona gracie vel peiorat. Patet ex hoc quod omnis 25talis peccat continue quicquid facit, ut patet XLII capitulolibri III; sed omnis peccator iniuriatur Deo etproximo, ut patet primo libro et XXVIII huius V exdicto Anshelmi, ergo conclusio. Si enim is pro quo oratperstet in gracia, tunc non deteriorat ipsum sed minuit 3ovel subtrahit augmentum gracie quod iuvando deberetsuperaddere, iuxta illud Rom. XIII, 8: Nemini quicquamdebeatis nisi ut invicem diligatis. Nam pars in- i^|tegralis debet iuvare reliquam, ergo multo evidenciusquecunque pars ecclesie debet quamlibet adiuvare. Si 35autem is pro quo talis orat sit prescitus crimine pregravatus,tunc huiusmodi orator aggravat peccatum etper consequens penam. Et illa est sentencia beati Gregorii3 and 4. Cod.: servivimus. 4, 5. Cod.: egomet ipsum. 10. Cod.:a deest. 11, 12. Cod.: convicitur. i3. Cod.r superat. 28. XXVIII siccod. Rectius XVIII vide supra.26. De Civili Dominio I, 335 seqq.

audeat,CAP. XXII.J LIBER TERTIUS. 467in De Cura Pastorali capilulo X, ubi docet, qviomodopersona Domino incognita vel cont?^a qiiam irascitur, nonest aptus mediator ad impetrandum alteri quidquam aDomino nec eciam sibi ipsi. Si, inquit, homo apiit ho-5 minem, de qiio minime presutnit, fieri intercessor erubescit,qua mente aput Dominum intercessionis locum pro populoarripit, qui familiarem se esse eius gracie per vite meritumnescit? Aut ab eo quojnodo aliis veniam postulat,qui utrum sibi sit placatus ignorat? Qita in re est ad-10 huc aliud solicicius formidandum ne qui placare posseiram creditur hanc in se ex proprio reatu mereatur.Cuncti enim liquide novimus, quia, cum is qui displicetad intercedendum mittitur, irati aiiimus ad deteriora provocatur.Qiii igitur ad hoc terrenis desideriis astringitur,i5 caveat ne districti iram iudicis gravius accedens, dumloco delectatur glorie fiat subditis auctor ruine.Solerter igitur se quisque jneciatur, ne locum regiminis»9'' assumere|si adhuc aliquod vicium in se dampnahiliterregnat, ne is quem crimen depravat proprium,20 intercessor fieri appetat pro culpis alioruni. Unde Registrolibro primo epistola XXV conqueritur Johanni Constantinopolitano,Eulogio et aliis de pondere officii pastoralis:Qiiid, inquit, antistes a Domino nisi pro delictispopulo intercessor eligitur? Qiia^ inquit^ fiducia ad eumibpro peccatis alienis intercessor venio aput quem de propriissecurus non sum? Esse igitur mediator populi adDeum timeo, cui familiarem nie esse per vite meritumnon agnosco. Sed adhuc superest gravius formidandum,quia sicut cuncti liquido novimus, cum is qui displicet ad3o intercedendum mittitur irati animus ad deteriora provocatur.Et valde pertimesco ne commissa michi plebsfidelium reatus mei additamento depereat, cuius delictahucusque Dominus equanimiter tollerabat,K Ex illa sentencia huius sancti videtur tercio per modum Whence it35 correlarii quod expedicius foret ecclesie carere huius- .^PP'^^'.'* ^^^*-modi papa, episcopo, curato, quocumque preposito vel bishops etc,, K ^ ! ^ ' ' '^, .,.^.\^. . whomightwellelemosmario oratore, convertendo sibi mmisterium coi- ^e dispensedlatum in alios pios usus quam habere talem perversum'*'^'''''-in diviciis et gloria seculi quantumlibet habundantem.10. Cod.: aliud sollicitus. 21. Cod.: XXIV. 22. Cod.: Eulegio.I. St. Gregorii Regulae Pastoralis I, cap. X, Opp. tom. 11, 10.17. I. c. cap, XI. 20. Ibid. pag. Soy. 26. Loosely quoted.3o*

Licet468 DE CIVILI DOMINIO, [CAP. XXII.Their Omnis enim talis nocet ecclesie, 1 ut patet ex dictis. i8q'endowments . ' . .might be Ministenum autem conversum in alios pios usus pro-"p"ious uses.^' desset ecclesie non nocendo, sed omnis nocumenti spiritualiscarencia foret expedicior vel minus mala ceterisparibus quam eius posicio, ergo conclusio. Scio quidem 5quod omnes mali, eciam dyaboli per accidens prosuntecclesie, quia Rom. VIII, 28 timentibus Deum omniacoopej~antur tn bonurn. Sed nec debent taliter preesseut prosint, nec tantum prosint sicut debite ministrando,quia, licet recipientes ab eis sacramenta merentur, non 10tamen tantum sic in casu quo ipsi ministrantes merendosuperadderent adiutorium personale, nec tantum quantummerentur in casu quo ministeria eis impensa forentcollata aliis piis prepositis; et sic meritorium est obedireeis, non in quibuscunque sed solum in Christi i5consiliis vel preceptis; in aliis autem istis contrariisdebent christiani ipsis resistere; et sic, licet melius sitecclesie predestinatorum habere tales prepositos quamforet omnino a malis et bonis deficere, tamen meliusesset habere bonos prepositos; isti enim simul nocent 20et prosunt secundum duplicem racionem incomparabilemcomparacione; in genere nocent in quantum peccant etprosunt in quantum bonos exercitant, numerum humanigeneris augmentant, et ad augmentum beatitudinis pre-1Although God parant. I enim melius sit esse malos prepositos 189'ordains sood ^ ,• ^ • ^- •^t populum prescitum mixtim cum bonis quam nonout of sin vetsin should bereproved.gggg huiusmodi (ut\patet r capitulo r X,;tercii huius),j->cum.melius est bonos esse quam malos esse et cum parsmundi proporcionaliter prodest ecclesie ut est vera,patet quod omne malum minus prodest ecclesie quam 3obonum simpliciter. Aliter enim peccatum Luciferi etprothoplasti tantum prodessent ecclesie sicut meritumChristi; ad tantum siquidem bonum prosunt, quia adtotale bonum domus Domini sed non tantum; et sicutprodest et per consequens est bonum quod sint prelati 35reprobi non quidem illis utile sed matri ecclesie, sicest bonum quod iste Judas et iste quicunque perversusprepositus sit in mundo, quia longe melius quam foretceteris paribus ipsum non esse; sed cum nec sit bonumsibi quod sic peccet, nec Deo placitum, nec ipse nec 40alius debet velle ipsum sic peccare, sed imitando27. De Civili Dominio I, 66 seqq.

CAP. XXII.] LIBER TERTIUS. 469Christum simul dolenter et gaudenter eius maculastoUerare; dolenter, quia ut sic deficit ad sui dispendium,et gaudenter, quia Deus ex omnipotencia sua occasionetalis macule pulcrificat universam. Sic enim peccatum5 est bonum, quia felix eius esse secundum quod estoccasionaliter perficere, sed non secundum eius esse190* primum, quia esse primum peccati non vocatur|nisiequivoce esse sed magis deesse; manifestum igiturquod omnis malus prepositus, licet facit bonum ecclesie10 et per consequens expedit talem esse, tamen ut sic peccatcontinue; nam omnis talis tenetur sub pena peccatisui et populi ad observanciam mandatorum quam nontenet nisi ipsam cognoverit, ergo etc.L Unde secundum Gregorium abstractus per mundi Worldly,clergy do harmr ,odivicias,«• ..per.,,• 1gloriam seculi vel peccataV-carnalia,j• !_•.. cc• .. •ut..non-jand rulerssliould takeciat quod incumbit suo orncio, ut sic nocet, ideo a^vay their(ut^sepius ^ dixi)^domini seculares in defectu aliorum power ofmischief.debent abstrahere a suis miunantibus.occasionem talisfacinoris. Unde iniuriam istam maxime precavendam de-20 clarat beatus Gregorius in Registro libro VII sub hiisverbis: Ita, inquit, sibi regencium merita et plebiumconnectuntur ut sepe ex culpa presidencium deterior fiatvita subditorum et sepe ex culpa plebium deficiat vitapastorum; quod autem mala accio presidentis valde no-20 ceat subditis, testatur Christiis de phariseis dicens: Clauditisregnum celorum ante homines, vos non intratis, necintroeuntes sinitis introire. Q.uis igitur dubitat quin expetenciusvel minus malum foret cum bonis carerehuiusmodi presidente. Nam quantumcunque bonum opus3o de genere fecerit, gravat culpam ecclesie peccansque190'' multo magis vivendo pompatice, lubrice, bestialiter|atquerapaciter; sic quod principes populi pertinenterpossunt dicere tali oratori sive preposito illud Num,XXIII, 25, quod Balaac dixit Balaam ariolo: nec male-35 dicas ei nec benedicas, quia revera talis benediccio foretindigenis raalediccio in eflfectu et malediccio ad quamtalis est pronior non deteriorat nisi prius deteriorantemse ipsum, ut patet libro proximo de excommunicacione.Unde Malach. II, i, 2: Et nunc ad vos mandatum hoc,24. Cod.: valde twice. 25, 26. Cod.: Claudistis.855.21. St. Gregorii Registr. Epp. lib. VII, Ep. VII, Opp. tom. II,

•num470 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXII.sacerdotes. Si nohieritis audire, et si nolueritis poneresiiper cor, ut detis gloriam nomini meo, mittam in vosegestatem, et maledicam benediccionibus vestris. Et patettercio notando quomodo in festis vel ex lucro velecclesiastice ministracionis precipue pascunt ventres; 5plane sed verecunde loquitur : Dispergam, inquit, supervultum vestrum stercus solennitatuni vestrarum; et sequiturpro officio sacerdotum: labia enim sacerdotis custodientscienciam et legein requirent de ore eius^ quia angelusDomini exercituum est. Aliter enim non est sacerdos lonisi equivoce. Unde videtur esse de affectantibus talesPreferring a prepositos, sicut foret de stulto qui habens inimicumbad pnest iscapitalem gratis corruens se subiceret sue potestati; estlike sending a "'^. . . .discredited autem peccator el specialiter qui ex alciori dignitate 190*=ambassador.• ...r- .^magis pronceret maximus inimicus eciam sibi ipsi, et o....patronus vel promotor peccato suo consenciens facitpeccatum symoniacum, secundum quod prestatur essesuum ;quod autem non sentit hoc gravamen, est spiritualisinsensitas vel prurigo, ideo more scabiosi autvulnerati scalpit vulnus quod post mortem sentit asper- 20rime: Subicit autem se iurisdicioni talis prepositi quisuam iniusticiam et legem dyaboli dicit sibi assiduepostposita lege Christi. Q.uis igitur non insons constituerettalem nunccium ad domum cui scit ipsum dominumsumme oflfensum sicut et sibi, quia hunc sic 25destinat ad placandum ; ad tantum quidem dominumdestinandus est non scurra, non hostis domini, nonnadus, deturpatus, deformis vel notorie furiosus, sedhonorabilis virtute, condicionis opposite, quia aliterpeccatum suum gravaret, ac si quis se ipsum in lascivia 3ovoluntate profundaretur.Et conformiter est de divite procurante vel sustinente Mhuiusmodi elemosinarium oratorem, nam uterque exconsensu peccati peiorat reliquum et dampnificat matremecclesiam, cum procurat dampnacionem propriam gratis 35et ofFendens Deum ut puniat, ac si uxor adultera gratisirritet somp ut percuciat. Grave itaque videtur 190*|preter offensam propriam oflfensionem Dei et deterioracionemmaximam et aliorum facinus procurare.2. Cod.: in vobis. 8. Cod.: custodiunt. 16. Cod.: consencies.23. insons. Cod.: in sanis. 3j. sompnum. I suppose = citatorem;Anglice sompnour (Matthew).6. Malach. II, 3. 8. Ibid. II, 7.

,ritiCAP. XXII.] LIBER TERTIUS. 47 1Ex istis patet quod sive progenitores defuncti domi- Whether the^•.norum superstitum• .smt•rm celo• • ,. • founders aresive m purgatorio, sive j^ heaven inin inferno expediens ^foret in casu quo elemosinarii. .pu.rgatory orin hell, toeorum abutantur. .elemosmis earum subtraccio; nam si withdraw ili5 sunt in celo, de tanto est illis beatitudo accidentalis endowmentsintensior, de quanto opus elemosine quod ipsi profitsinceperant them.ad communem utilitatem magis fructificat. Patet exXXXVI capitulo libri III, quod si sunt in purgatorio,non dubium quin bonorum suorum avara detencio vello prodigalis consumpcio non eos alleviat, sed retardat intantum quod parentes pertinenter dicere possunt heredibusillud Job XIX, 2 1 : Miseremini meiy misereminimeif saltem vos amici mei. Affeccio ergo pro genitoribusin purgatorio moveret superstites ad rectificandum suasi5 elemosinas, cum debent scire quod ex hinc tota ecclesiatriumphancium militancium et dormiencium meliorareturet per eius oppositum dampnificaretur, ut bono accidentalicareret; beati quidem in celo, licet necessarioex supposicione tamen contingenter ad utrumlibet habentiqi" beatitudinem accidentalem ex profectu sui me in-|choati et per suos heredes vel filios in Christo continuati;correspondenter si progenitores fundantes talemelemosinam sint dampnati, gravatur eorum pena exnegligencia filiorum superstitum qui non minus peccant25 mortaliter, obmittendo emendare defectus quos debentcorrigere, quam committendo opera que non debent;unde filii eorum presciti fuerint in occasione elemosinepaterne, de ingenuitate generis sui ipso paverint^ sielemosinarios scurrarum corrodiis, equorum, canum3o sustentacionibus iniuste gravaverint vel quomodocunquegravandi peccata occasionem sumpserint, alleviamen foretutrisque quod bona huiusmodi forent expropriata etsicut ante mortificacionem vel appropriacionem ecclesiecatholice communicata. Et hoc notatur plane in parabola33 Christi Luce XVI, 28, ubi dives sepultus in inferno rogavitAbraham, ne eciam quinque fratres venirent inlocum illum tormentorum non propter caritatem quamad ipsos habuit sed propter gravamen pene, quod exI. Cod.: progenitoris. 9. avara. Cod.: a»'a pro av^a. 22. siCod.: sic. 26. Cod.: obmittendo. sy— 28. Hic locus corruptusesse videtur; fortasse Vnde si . . . ipsa. 29. canum. Cod.: camium.8. De Civili Dominio I, pag. 257 seqq.

suisin472 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXII.peccatis vie et ex assistencia cruciante eis inferrent.Sicut enim beati se iuvant reciproce consolandO;, sicdampnati se dampnificant reciproce desolando. Et patetquomodo elemosinarum cleri rectificacio per dominos|seculares superstites proficeret in beatis, punitis in 191'purgatorio et dampnatis..,?"'^^ , . Ex quo patet quod domini superstites sub obtentu Nwithdrawal is^. .. .,binding on eterni premu debent posita necessitate hoc opus precipue,suc«ssors. diligenter et prudenter perficere; precipue quia in hocstat capitalis rectificacio ecclesie; diligenter quia in hoc 10stat precipuum meritum dominorum; ipsi precipue obliganturad opera misericordie, de quibus Math. XXV;sed quod maius opus misericordie quam bona pauperumincastrata tanquam nidus vacandi ac peculandi generacioniadultere egenis dispendere? Sic enim perficeretur i5opus misericordie tam carnale quam spirituale in parteecclesie maxime indigente. Prudenter dico, quia oportetex caritate Dei et proximi non ex zelo vel cupiditatebona sua de abutente subtrahere, proporcionaliter utprodest ecclesie, et tunc opus filiorum delectaret patres 20in celo et purgatorio, si secundum caritatis regulas opuseorum obliquatum rectificant, ad fructum uberioremadiuvant et sic matrem ecclesiam edificant; et per consequenshabent patres suos ex hinc precipuos oratores.Cum enim Deus premiat pro quocunqu& opere quod 25predestinatus facit in gracia (sed dicti patres iam mortuifaciunt esse opus originatum ex operibus in via, ut 191'|patet ex XXXVl tercii libri), manifeste videtur quodinde reciperent accidentale gaudium et premium protali opere. Quis ergo dubitat quod beatus in celo et 3opurgatorio gauderet quod opus suum plus ad edificacionemecclesie fructificet, et displiceret sibi quod prolessua ex commissione vel obmissione de tali fructificacionesubtraheret? nam viator affectans oppositum laboraretinvidia, existens igitur in purgatorio, qui caritate magis 35accenditur, et diflferencias ac excessus boni et mali nobisinsensibiles acute percipit, gauderct nimirum ex taliopere €t per consequens beati in celo forent talis viatorisprocurantis pro ecclesia oratores precipui et (ut dixi)pro tali dampnatorum opere pena foret micior, quia per^oomne peccatum ecclesie eorum pena acuitur. Sic enim9. Cod.: diligentis et prudentis. i5 Cod.: disperdere. 3i, 32. edificacionemin marg. al. manu; in texta fructiyicacionem.

|CAP. XXir.] LIBER TERTIUS. 473dicit beatus Bernhardus quod incertum est nobis dequantitate pene Petri Abellardi propter heresim quaseduxit ecclesiam, quia ignoramus quot homines exillo dogmate seducentur. Et patet quod precepti Dei5 implecio de honorando matrem ecclesiam, premium predestinatorum,placacio de rectiticando suam elemosinaraet beatorum interpellacio prosit implentibus voluntatem191'' divinam moverent superstites ad hoc opus.Tercio colligitur quod operis huius implecio extirparet it would10 errores ab ecclesia, dilataret ipsam intensive et extensive and°enlarge'et undique pacificaret rempublicam, Error quidem est ^he Church.quod pacificacio ecclesie, de qua scriptura loquitur, statin temporalium accumulacione (ut patet XXXIX capituloO III huius), Error est quod ecclesia honestius, securiusi5 ac utilius disponitur post eius dotacionem in temporalibusquam insua paupertate evangelica quam Christusinstituit, ut patet ex XIII huius V. Error est quod vocataperpetuacio dotacionis teraporalium in dominiumsacerdotum per se sufficiat progenitoribus cum toto suo20 genere ad salutem, cum vix potest fundari talis elemosinaabsque tumore superbie. Nam ubi Veritas nosdocet attendere ne iusticiam nostram faciamiis coramhominibus, ne videamur ab eis, alioquin mercedem nonhabebitis aput Patrem qui in celis est, Math. VI, i, moderni25 potentes ad perpetuam nominis sui et generis memoriarautuntur superfluistemporalium adiacenciis, ritibus vivendi,extraneis et aliis supersticiosis observanciis nomen suumsolemnisare ubique orbe terrarum. Sed audi Veritatis192* sentenciam Math. VI, 2: Cum, inquit, facis elemosinam,|3o noli ante te tuba canere sicut ypocrite faciunt in synagogiset vicis, ut honorificentur ab hominibus. Amen, dicovobis, receperunt mercedem suam. Unde verisimilitercredi potest quod fundatores volentes exhinc noraensuum dilatari, quoad terapus et locum in terris, sunt35 percussi ista ypocrisi, specialiter cum cupiunt esse noviordinis fundatores, non antiqui relevatores, novi ritusinventores, non religionis Christi continuatores, non absconditiDei rainistri ne vana gloria raercedem evacuet,29. Cod.: V.I. Cf. Epp. St. Bernardi CXCI et CXCHI. i3. De CiviliDominio I, pag. 280 seqq. 17. Vide supra pag. 217 et seqq.

in474 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXII.sed capitaliter preconisati ut principalis nominacionisfrequencia famam continuet.Et hinc credo inter alias causas quod fundacionesmultorum secularium iusto Dei iudicio dissipantur, dicenteChristo Math. VI, 3, 4: Te autem faciente elemosinam,ne sciat sinistra tua quid faciat dextra tua, utsit elemosina tua in abscondito et pater tuus qui videteam in abscondito reddet tibi, id est, non se immisceatintencio vane laudis cum opere bono de genere, aliterenim oculus tuus non est simplex sed nequam totum 10corpus operum tuorum inficiens.Afiiverhas; Ouartus error quod creditur eo ipso quo quis mininotalways ^ ^r -1-1.more merit strat egeno bona fortune in gracia plus meretur quam'.han a receiver, • • • • ., •, ,• ^. 1^irnor has the ipsa accipiens, consequens mpossibile ex dictisjXVt,ca- 192*greatest giftpitulo de dacione celesti evaneelica et civili. i5always the ^ ~..most merit. Quintus error est quod omnis magnitudo ministratiet meriti correspondent; stat enim hominem ministrarebona Dei improvide et exhinc mereri dampnacionemperpetuam; stat eciam duorum existencium in graciaunum in quacumque proporcione volueris plus mini- 20strare quam reliquum cum hoc quod parcius ministransin quacunque proporcione volueris plus meretur. Patetex hoc, quod quantumcunque parvum fuerit donum,gradus meriti mensurabitur penes gradum intencionisfervide caritatis; patet primo ex hoc quod ministerium 25bonorum Deo sicut quodcunque opus extrinsecum estinpertinens merito, nisi de quanto caritate potencievolutive respicitur. Cum igitur caritas merentis sit perse causa meriti que potest esse quantumlibet intensiorin parcius conferente, patet conclusio; sicut ergo potest 3ofieri bonum demeritorie eciam ad perpetuam dampnacionemfacientis, sic potest malum fieri meritorie adpremium perpetuum operantis, ut potest contingere facientibuselemosinam pro vana gloria et appropriantibustemporalia intencione simplici honoris divini et utilitatis 33ecclesie; dum tamen ignorancia divini excusabili talisappropriacio cedat ad dampnum publicum.Secundo patet idem exemplo palpabili. Nam con- 192°|tigit quod Petrus servus domini temporalis sit sibi ^gracior ex ministerio munusculi gratis dispensati ad^ohonorem domini quam Paulus ministrans centuplum non2. Cod. : continet. 23. In textu : magnum ; parvumm m?t.Tg. 3.]. mnn.24. Cod.: mensuraliter.

•commendatviduaCAP. XXII.] I IBER TERTIUS. 475eque grato animo et specialiter si honorem domini suiminuerit vendicans grates, quanto magis est sibi hocpossibile quoad Deum, cum omnis homo sit servus Deiministrans vel dispensans bona sua longe servilius quam5 aliquis ballivus distribuit bona domini temporalis etDeus non egens bono tali vel fama vel laude que indeevenit preponderat gratitudinem operantis? Nam secundumApostolum I. Cor. XIII, 3: Si distribuero omnesfacultates meas in cibos pauperum sine caritate non10 prodest michi ad saliitem; proporcionaliter igitur ut actusmeritorius viantis est Deo plus placidus, est plus meritoriuset econtra.Tercio patet idem ex diffinitiva sentencia Salvatoris Example of the^^'Marc. XII et Luce XXI, ubi instruit suos discipulos in °^ ^ "*' ^'i5oppositum erroris scribarum dicencium, quod proporcionaliterut quis amplius obtulerit plus meretur. SedensJesus, inquit Marcus, contra ga:^ofilacium aspiciebat, quomodoturba iactaret es in ga:^ophilacium et multi divitesy()2'^ iactabant multa. Cum venisset autem una|pauper,20 misit duo minuta, quod est quadrans, et convocatis discipulissuis ait illis: Amen, dico vobis, quoniam hec viduapauper plus omnibus misit qui miserunt in ga:^ophilacium.Et probat hoc quoad quantitatem meriti quam signatplus in sentencia Ghristi; omnes, inquit, ex eo quod25 habundabat illis jniserunt, hec vero de penuria sua quehabuit misit totum victum suum, quasi diceret: hec daciotam egene vidue mittentis totam pecuniam quam habuit,que sit causaliter victus suus, attestatur super maioridileccione quam fuit in eis qui dederunt solum partem3o pecunie superhabundantis; factum quidem extrinsecumest signum dileccionis et per consequens meriti, quiasecundum Gregorium dileccio operatur magna si est etpotuit illa sentencia derivari eo quod aliter deessetpauperibus precium ad emendum regnum celorum; aliter35 enim Deus nimis necessitaret ad mundi divicias perrquirendas et abiceret pauperes suos quos tam crebrosupra divites, cum tamen ex fide cognoscimusquod divites plus egent pauperibus quam econtra,ut dicit Augustinus in De Verbis Domini Sermone XXV.21, 22. Cod.: mulier pauper ; corr. in marg.16. Marc. XII, 41 — 4?. 24. Marc. XII, 44. Sg. St AugustiniOpp. lom. V, pag. 1453 (Serm. CCCLXVII).

lioresl476 DE CIVILI nOMINIO. [CAP. XXII.Et si ista sentencia catholica fuerit debite predicata divitibus,credo quod clerici nostri non tam venenoseapostemarent bona ecclesie.Endowment Sextus error quod elemosine vocate perpetue igS'|tliought^to be humanis adinvencionibus confirmate sunt eo maiores Qbetter thanq^Q diuturniores quam alie temporales elemosine breotheralms. ^. ^viores; patet error ex.proximo, cum amor sit per secausa magnitudinis elemosine, ymmo ex causa multiplicicommuniter contingit oppositum, nam fundantes taleselemosinas incidunt coramuniter in vanam gloriam, ut lopatet errore tercio.Secundo, ordinacio eorum non explicans excepcionemdeterioracionis ecclesie et indignitatem persone elemosinarieest seminarium contencionis perturbantis ecclesiam,Tercio, dotati visi securati et ex perpetuitate elemosineponentes spem suam in temporalibus communiter discolisant,quia Moralium XXIV securitas est mater negligencie.Undue heaping Quarto, bona ecclesie que debent esse communia sunt 20of wealth makes ^ ,-, j- i-^......^...thieves. talibus discoliter appropnata et predonice in niiunampauperum incastrata. Sicut ergo pluvia et infiuenciacelestis producentes bona ecclesie non incarcerantur, sicnec debent illa bona; in cuius signum Christus biscoramunicavit sub divino populum;quod autem sunt 25tot latrones, inequa distribucio, incastracio et monstruosacongregacio bonorum ecclesie est causa precipua.Quinto, elemosina Christi secundum legem Christi estparticulatim distributa, cum sit I^eo accepcior, est com- 3omunitati uti|et per consequens ad continuandum 19?diucius, facilius et copiosius opus sui generis ad utilitatemecclesie est disposicior; in cuius signum Christusin cuius potestate fuit facillimum fundare quantumlibetampla sacerdotum coUegia, appropriando illis quotlibet35temporalia, nichil talium attemptavit, sed non utiturchristiano indubium quin modus suus faciendi elemosinassit regularior, utilior et diuturnior quam modus super^i517. Cod.: communitar. 25. Cod.: comminavit sub dominio.26. Cod.: incaustracio. 35. Cod.: quidlibet. 3/. Hi.c aliquot verbadesunt.17. St. Gregorii Moralium lib. XXIV, cap. XXVI Opp. tom. I,pag. 772.

IfidemCAP. XXII.J LIBER TERTlUS 477additus humanitus adinventus. Unde affeccio proprietatissuperbe ex elemosina et grossa attencio ad sensibiliaest in causa, quare decepti putamus quod elemosinaconglobata plus prodest ecclesie quam elemosina plurior5 in proporcionales minucias distributa, ac si erronicecrederemus quod doleum aque unice effusum in pratisaridis magis proficeret quam centuplum temporanieirroratum; et hoc confundit rempublicam.Sexto, periculosa accumulacio temporalium facit clerum It makes the10 inermem redire ad seculum virtutibus spoliatum. Nam^'"By 'inpugnando ecclesiam facit eam recalcitrare contra stimulumpenitencie et desidem in labore; in cuius signumecclesia apostolica, ecclesia martirum et ecclesia pauperumconfessorum fecit magis gloriosa miracula, plus193° ampliavit ecclesie convertendo christicolas quam|posterior ecclesia temporalibus sic dotata. Nam Luce XIIdixit dives: Anima, habes multa bona reposita in annosplurimos; requiesce, comede, bibe, epulare.R Septimus error est qviod putantur claustrales vel ritus The ciaustral20 sensibiles observantes in quantum huiusmodi esse effi- such, no beltercaciores ecclesie oratores; constat autem ex fide scripture, '"^^" others.sive sint fratres sive monachi, sive regulares canonici,non in signis extrinsecis, nisi forte per accidens, sed inlegis Christi observancia stat religio christiana, sicutaSnotatum est in capitulo III huius V. Nam apostoli, martires,exproprietarii et exclaustrales confessores utmonachi cenobite et heremite vixerunt pauperius etobservaverunt perfeccius legem evangelicam, quam claustrales,dicente Augustino in epistola ad cives Yponenses,3o quod vix vidit meliores claustralibus, sed ut Deum intestem invocat, nunquam noverat plus perversos. Undebeatus Gregorius II Dyalogorum capitulo Ilf notat quomodobeatus Paulus qui plus omnibus laboravit noluitinclaustrari.- Fortis, inquit, preliator Dei teneri infra35 claustra noluit, certaminis campum quesivit. Et patet193* fucidyabolici destruccio, quo dicitur: licet isti claustralessint mali, tamen eis possunt boni succedere,ideo non est bonum per ablaciones temporalium suas28. legem suprascriptum: regulam.2 5. Vide supra pag. 3o. 29. In epistola supradicta hiclocus non extat, sed comp. Ep. LX, Opp. tom. II, 148. 32. Opp.tom. II, 220.

similitudini47§ DK CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIt.insolencias castigare, nam iuxta illud nunquam punirenthomines alios propter culpam sed consenciendo facerentmala, ut evenirent bona. Notaremus igitur quod ablaciovel limitacio temporalium foret claustralibus occasioresurgendi. Secundo notaremus quod claustrorum dissi- 5pacio et temporalium appropriacio posset verisimiliusesse eorum correccio, ecclesie ad primam perfeccionemrestitucio et tam vivorum quam mortuorum melioracio.-Si igitur hoc sit maximum inconveniens illatum excorrepcione huiusmodi et per illud tenditur ad statum loprimitive ecclesie, patet quod seculares non exinde dimitterentrectificacionem apponere.Pnvate prayerOctavus error ex oculo proprietatis pululans plusis not better ....r r f r_than general. sapiens invidiam et per consequens plus attenuans cantatemest de spiritualis oracionis suffragio; putant enim i5mundi divites quod spiritualis oracio facta singularitervel capitaliter pro persona ut sic sibi plus proficeretquam oracio generalis; et exhinc aspirant potentesseculi ad habendum oratores proprios qui pro ipsisorent privatim singulariter et publice nominatim et in- 20nitentes|in proporcione peticionis domino 194"temporalis; nam multum confert quod persona interpellansparticulariter, principaliter et expresse suggeratvel exponat peticionem persone indigne in persona propriaexpedire; et quantum persona media est domino 25accepcior et ad instandum pro peticione procurantisdiligencior et affecfuosior, de tanto est spes impetrandievidencior.Sed primo ostendendum est quod illa similitudo ex- Sorbitat, nam pater celestis qui non potest moveri vel 3ofiecti prece vel precio eque cognoscit quid peticionegenerali sicut peticione speciali concedi debet, et perconsequens equi ponderat peticionem incultam, pauperemvel submissam sicut peticionem solennem, ornatam,altissimam vel instantem, dum eque caritative petitur35pro tam digno^ quia racionabilitas est per se causaexaudicionis aput Dominum quem nichil potest latere;cum enim sit inmutabiliter omnipotens, omnisciens etomnivolens ut res se habet in ordine bonitatis, patetex primo quod nec movetur nec confunditur verbis^ocommunibus nec inmutabiliter sciens omnia ab eterno9. Cod.: illetum. 3;. Cod.: que.

quandoCAP. XXII.] LlBER TERTIUS. 479excitatur verbis rethoricis altis vel instantibus, sed proporcionaliterad meritum persone pro qua petitur auditpreces; ipsum enim in quantum huiusmodi efficacissimeorat Deum. Ideo potest contingere quod persona prospecialiter oratur exhinc acucius crucietur et194'' quaIpersone sibi odibili specialiter sufTragetur.Patet prima pars ex hoc, quod contigit procurantem It may happen...'hat persons1u- j••. 1taiemtelemosmam personalem exhinc dampnan, ut for whomspeciai prayerposito ^ quod T hoc faciat pro ^ inani eloria ex rapina vel. .^'.. . .^.. is made sufierloelemosina indebite occupata; si enim cum istis assit the more, whiiefinalis obstinacia, patet quod elemosina Dei et ecclesie those°whom°cadit sibi in dampnacionem et acuciem pene sue. Et^'^h^t'^°^'^secunda pars patet ex hoc principio quod proporcionaliterut persona purganda post habitum decedit in cai5pacitateet gracia ampliori, sic de suffragiis ecclesiemagis participat, etsi extra graciam vel capacitatemhuius tunc nichil participat; cum igltur potest contingerequod persona omissa in oracione servata sit oracioniscapacior ex superhabundancia caritatis, patet quod20 potest contingere quod persone mundo diviti odibilispecialiter suffragetur; nec miremur quod predestinatuspauperrimus sit capacior elemosine divitis quam sit ipse,quia ex dictis capitulo VII°, III huius talis quantumlibetpauper vel reputatus in facie seculi quantumlibet ex-25traneus quoad bona divitis, fuit vere eorum possessoret dominus; quomodo ergo non participaret post mortem194"= eorum fructu, sine errore ministri tota distribuciofit per Deum; tunc enim verificatur illa sentencia|Luce XIX, 24, 26: Aiiferte ab illo mnam et date illi3o qui decem habet mnas, quia omni habenti dabitur et habundabit,ab eo vero qui non habet et quod videtur habereauferetur ab eo. Quam sentenciam exponit beatusGregorius primo libro Omeliarum Omelia IX, ostendensquod ad caritatem secuntur aliqua dona et dum illa35 deficit, subtrahuntur, inquit, quisquis non habet omnebonum amittit quod habet; et ipsam ponit in IV Dyalogorumcapitulo VI mensurare suffragia defunctorum. Etpatet quam cece mundo divites opinantur post mortemappropriate habere fructum diviciarum, quibus ig via3. ipsum: meritum? 24. seculi; suprascriptum : ecdesie.24. Dc Civili Domini I, cap. VII. 33, Opp. tom. I, 1249.37. Ibid. tom. II, :?8o.

est480 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXII.ut plurimum sunt abusi, quando enim post mortemcessabit civilitas et pauperes predestinati ex maiorigracia habebunt verius dominium bonorum Domini, sicutel in via habuerant ac usum eorum plus Deo placidumquam predestinati divites occupantes. Quomodo igitur 5staret cum iusticia Domini quod distribuat carioribusservis suis verius dominantibus et regularius utentibusexiliorem usum suorum bonorum, quibus sibi usi placenciusfuerant?Bede's De oracione dictum est primo libro capitulo XX et Tp^roposeci 'tode aliis difficultatibus, que oracio purgandis pre- ig4

|gentemseCAP. XXII.] LIBER TERTIUS. 48 1simul communicabit cum claustralibus in temporalibus, monastic'^lendowmentsne aretur in bove et asino, oportet episcopum dotari for tiie supportde temporalibus dominorum. Ad hoc respondet: Sunt^ bishops.inquit, loca inniwiera, ut novimus omnes, in monasterioriim5 asscripta vocabiilum sed nichil prorsus monastice conversacionishabencia, e quibus velim aliqua de luxuriaad castitatem, de vanitate ad temperanciam, de intemperanciaventris et gule ad continenciam et pietatem cordissynodica auctoritate transferantur atqiie in adiutorium10 sedis episcopalis que nuper ordinari debeat assumantur.Et quia huiusmodi plura et maxlma sunt loca que, utvulgo dici solet, neque Deo neque hominibus utilia sunt.quia videlicet neque regularis secundum Deum ibi vitaservatur, neque illa milites sive comites secularium poiq3''testatem quinostram a barbai-is defendant possident:si quis in eisdem ipsis locis per necessitatemtemporis sedem episcopatus constituat non culpdm prevaricacionisincurrere sed opus virtutis magis agereprobabitur. Sed quia tercio obici poterit contra idem2o.per hoc quod non licet quidquam auferri ab ecclesiaalciori et specialiter a religiosis ad episcopum plusdeclinans seculum, facit ad hoc quadruplex argumentumiustificans idem factum. Primum procedit ex hoc, qtiodopus virtutis est errata corrigere. Quomodo, inquit, in Bede asserts the... . . • j- s liglit of princes25 peccatum reputari potest, si miusta principum ludicia recto to correctmeliorum principum examine corrigantur ac 7nendax abuses,stilus scribarum iniquorum discreta prudentum sacerdotumsentencia deleatur ac redigatur in nichilum.V Secundum argumentum procedit ex loco a siniili cum and pleads the, ,. ^ 1 example of the3o m veteri testamento, quando temporalia erant plus jewish kings.annexa sacerdotibus, lecta est facta talis translacio.Exemplum, inquit, habemus sacre historie que temporaregmn Juda a David et Salomorie usque ad ultimumSedechiam describens nonnullos quidem religiosos in eis35 pluresque reprobos extitisse designat vicibusque alternan-195° tibus nunc impios bonorum quo ante fuerant facta|reprobare, nunc e contrario iustos impiorum qui se precesserantgesta nociva prout iustum erat iuvante se Deispiritu per prophetas sanctos ac sacerdotes omni instancia40 correxisse iuxta illud beati Ysaie precinentis atque dicentis:Dissolve obligaciones violentarum etc. qiio exemplo12. Cod.: a vulgo. 21. Cod.: alciori after rcligiosis. 39. Cod.:cum instancia.2. Deut. XXII, 10.De Civili Dominio. III. 3l

Bedapatriam482 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXlI.tuam quoque sanctitatem decet tamen religioso regenostre gentis irreligiosa et iniqua priorum gesta atquescriptaconvellere,Iste sanctus et profundus doctor scivit ex scripturasacra fundare, non obstantibus cartis et ordinacionibus btemporalibus priorum, mutanda esse decreta et auferendaesse temporalia secundum variacionem temporum etmorum hominum. Unde III. Reg. II, 26 legitur quodSalomon in confirmacione ac pacificacione regni suideposed dixit Abvatar sacerdoti: Vade in Anathot ad agriun 10latar.inuyij^ equidem vir mortis es. Et sequitur: Eiecit igiturSalomon Ahiathar, ut non esset sacerdos Domini. Si igiturrex tam sapiens tam laudabiliter deposuit summumpontificem ex hereditate Domini constitutum et perconsequens abstulit ab eo temporalia que ex lege Moysi i5sequerentur, modicum videtur pios principes subtraheresuas elemosinas quas dicit secundum dominaciones 195"[regum stultissimas collatas ecclesie, cumimmineat tantumpeccatum et tantum periculum. Sic eciam Yosias,Ezechias et ceteri reges rectificarunt opera progenitorum, 20ut alias particulatim declaravi. Qua igiturfronte auderemushodie cecare dominos temporales quod hoc eis non liceat?Tercium argumentum procedit per locum a maioriex hoc quod licet auferre pro tempore necessitatis bonareligiosorum et dare in manus militum, ergo multo 25magis licet mutare ipsa ad episcopum perficiendum.Ea, inquit, que provincie nostre sive secundum Deum sivesecundum seculum sunt utilia oportet prospicere, nenostris temporibus sub religione cassante amor timorqueinterni deserantur, vel rarescente copia milicie secularis, 3oabsint qui fines nostros a barbarica incursione tueantur,qiiod enim est turpe dicere: tot sub nomine monasteriorumloca hii qui 7nonachice vite prorsus sunt expertes in suamdiccionem acceperunt, sicut melius ipsi nostis, ut omninodesita locus ubi filii nobilium ac meritorum militum pos- 33sessionem accipere possunt. Ideoque vacantes ac sineconiugio tempore pubertatis transacto nullo continencieproposito perdurent atque ob hanc causam nunc 196*|incurrunt ex appropriacione huiusmodi excessiva; primumest quod nobiles depauperati commixti monachis vel^odata regi pecunia vel impetrando corrodia vel missi afundatore ad recipiendum vite necessaria religionemu. Cod. : Fecit tsiitur.

•evangelicamregimalaCAP. XXII.] LIBER TERTIUS. 4^3X distrahunt et confundunt. Secundo huiusmodi non monachosilli congregant sed quoscunque ob culpam inobediencieerrasse invenerint aut de suis sathalitibus inpeccatis consociis rasuram monachicam procurant. Tercio5 uxores suas ac famulas claustralibus commisceri necessitant;sed et ministri regis idem attemptant in tantumquod de laicis effecti abbates vel prepositi religionisignari sese ministros regis ac famulos appellant. Quarto Avarice of thetam episcopi quam claustrales tanta philargiria suntlocapti ut utrobique res ecclesie sint venales. Ubi enimChristus dicit nisi quis renunciaverit omnibus que possidet,non potest meus esse discipulus, tradicio quorundamest, qui se esse Dei famulos profitentur, non solumpossessa non vendere, verum eciam comparare noniShabita. Q.ua igitur fronte audet quisquam ad serviciumDomini accessurus vel eas voluptates quas in secularihabitu obtineret admittere, multo magis igitur debet196* lauciores respuere, propter illa removenda; hor-|tatur ille sanctus archiepiscopum fundamentum erroris20 dissolvere, cuiuscunque gradus vel ordinis viri nitanturistud propositum impedire. Scio, inquit, nonnullos huicnostre exortacioni contradicturos et maxime illos quiillis facinoribus a quibus te prohibemus sic senciunt irretitossed meminisse te docet apostolice responsionis, quia25 obedire oportet Deo magis quam hominibus. Hec sentenciaerit longe plurior atque fertilior; patet in dicta epistola.Ex quibus videtur quod non oportet dominos temporaleset suos episcopos expectare decretum pape de suis elemosinis;ymmo non oportet propter eius contradiccionem3oet excommunicacionem correccionem iustam omittere,nec oportet leges aut vota visa contraria formidare,quia omnes leges temporales simul intelligunt quodearum praxis non contraveniat legi Dei. Unde postquampreceptum est in regno nostro religiosos in acquisicione35 temporalium supergredi proporcionalem et prosperumstatum regni, ordinarunt evangelice vel pocius legem A statuterGStrEininffab oculis eorum absconditam promulgarunt, endowmentquod non permitteretur redditus devolvi in manus reli- f°l'^'^1^3^^^^^^^^giosorum nisi prius diligenter notato quod dampnum England.ig6° cederet|et regno ex reditibus sic mortificatis, ut3. Cod.: invenerit. 10. Cod.: sunt. i5. Qua. Cod.: quia. Hiclocus corruptus esse videtur. 16. quas. Cod.: que.II. Lucae XIV, 33. 38. Cf. Statutum de viris religiosis inStubbs, Select Charters p. 458.3i*

approbacionis484 r^E CIVILI DOM^NIO. [CAP. XXIt.That law needs vel sic fiat regi vel regno ante licenciam recompensa.Tnforcemenr 0."^ ^ex si foret radicitus rimata et debite executa, nonforet tanta monstruositas diviciarum religiosorum supernostros seculares dominos; sed ipsa supposita foret inbrevi legaliter dissoluta. Patet tam de dampno tempo- 5rali quam spirituali, quod infinitum excedit omnia numismataque rex vel regnum accipit pro compensa. Siigitur oportet Deum in omnium donacione subintelligerecondicionem (ut patet per dominum Ardmachanum inDe Questionibus Armeniorum libro IV, capitulo XIV et 10alias diffuse exposui), multo magis hoc erit in donacionecuiuslibetcreature.All things Unde capitulo XVI huius V exposui quomodo papa Yordered^^underi" qualibet ordinacione sua subintelligit nisi contingatthe condition ecclesiam Romanam aliter ordinare, ita quod secundum i5oi Cihrist sapproval iura, sicut in voto et promissione quacumque claustralismonachi vel uxoris subintelligenda est approbacio prepositivel mariti; sic dicunt quod in omni contractupersone ecclesie subiritelligenda est condicio: nisi papaaliter dispenset vel abroget ordinatum, quanto magis 20ergo subintelligenda est condicio|vel 196''retractacionis domini Jesu Christi, qui eo ipso approbatfactum quo est racionabile et reprobat quo est irracionabile,dispensatque ut rectificetur et auctorisat fieriin iusticiam legem prius antequam papa dispenset, cum 2 5sit dispensacionis divine solicitando promulgator. Siigitur sit racionabile ut retrahatur elemosina regis nostriin alios pios usus, non oportet currere Romam adand if we haye habendum consensum sui pontificis, cum summus ponthatwe need ^. . . . .not run to tifex longe maioris auctontatis assit.nobis.,illud.preci- 3o°op°'s/ ^ piens, cui secundum Bedam oportet amplius obedire,ne tamen illud fiat, indiscrete congreganda est synodusauctoritate regis, ut docet beatus Gregorius, sicut patetin primo capitulo. Notemus igitur legem XVII questioneultima Quicunque, in principio huius capituli allegatam 35et pensemus si ex decreto sanctissimi et subtilissimiAugustini sanctus Aurelius Cartaginensis episcopusnon habuit iure divino potestatem reddendi collatumecclesie propter indigenciam filiorum ; et ex porrectoanimo cogitemus qua lege nos clerici Anglicani petu-4037. Aurelius. Cod.: Aurelegius. 38. Cod.: non reddendi.19. Supra pag. 3o5. 35. Quaest. IV, cap. XI. III.

impHcari,declarandum.CAP. XXIII.] LIBER TERTIUS. 485lantes et superhabundanter possessionati habemus po- The gentry oftestatem attinendi temporalia a genere fundatoris, quod impoverishedex defectu temporalium necessitatur furari vel alteri ^V endowment.197' turpitudini|aut quod periculosius videtur, ut5 meminit venerabilis Beda, depauperato regno a miliciaque defenderet ipsum a barbaris arcetur genus nobiliumet aliorum corpore procerorum proprium regnum dimittereet aHenis adversantibus proditorie copulari; racioautem maioris indigencie pro bono publico ut regniloAnglie est prestancior quam racio dictans reddendosredditus pro bono utili private familie. Si igitur sanctusepiscopus non habuit potestatem de aliquo bono iuredetinendi redditus ad eam privata familia, multo magisindigni clerici non habent de iure aliquo potestatemi5detinendi tam multos et magnos redditus ad iniuriam The Englishtocius populi Anglicani. Videtur enim magis dampnumAnglie ex numero et qualitate nostrorum clericorum etaliis malis scatentibuS que omnia in affluencia temporaliumradicantur quam fit dampnum ipsius persone20 quam canon recitat dotasse ecclesiam. Si igitur ex vidampni debuit ipse de iure nature restitui, multo magisubi cum paribus imminet maius dampnum.P^ople suffer.CAPITULUM VICESIMUM TERTIUM.35 hoc quod omnis homo debet diligere Deum superomnia, eciam quantum sufficit, dum hic viat; sed adhoc continue omnes deficimus, ergo continue hic peccamus.Minor patet, cum post annos discrecionis posse-A Quia dictum est capitulo XX et sepe alibi quod Ail civii rule• .,• j • • •.. . -1.. ^ has about it20 omnis civilis dommacio sapit peccatum veniale, restat a savour ofsin.197* parumper disgredi ad istud ulterius Et|primo quod omnes hic viantes peccamus continue etconsequenter, quoraodo peccata mortalia et venialia distinguunturac tercio quomodo peccata in purgatorio3o sunt purganda. Ad primum sic proceditur: Eo ipso quoaliquis deficit in moribus, defectus huiusmodi est peccatum;sed onmes deficimus hic in moribus continue,cum minus amamus Deum quam debemus^ ergo peccamushic continue, Supposita maiori patet minor exi'?. aJ eam; ita cod. recte: ad iniuri:im private famiUe. 2b. Cod.discredi.

quidomini486 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIII.We sin mus esse per contemplacionem tantum Deo inserti,noTfov^ng^Go^ quod omne tunc a nobis cognitum et amatum foretas we ought. Deus ipse, ut puta cogitando de Deo quoniam bonus,suppeditando omnem noticiam et afFeccionem rerum inproprio genere, concipiendo res pure secundum suas 5raciones exemplares; sed omnis talis dileccio Dei foretquantumcunque dileccione nostra viando perfeccior, quiadileccioni Dei et dileccioni comprehensorum similior,ergo continue viando deficimus a dileccione Dei inquam hic sufficimus et per consequens continue hic lopeccamus. Ideo beatus Augustinus in sermone De distinccionepeccatorum|sic incipit: Fundamentiim 197°aliud nemo potest ponere, postquam recitavit 18 peccatavenialia, sic subinfert: Hec et hiis similia adminutapeccata pertinere cognoscimus,que vix enumerari possunt, i5et a quibus non solum omnis populus christiamis sedeciam niillus sanctorum immunis esse potuit aliquandoaut poterit. Qiiibus peccatis licet occidi animam noncredamus, tamen eam velud quibusdam pustulis et quasihorrenda scabie replentia deformem faciunt et amplexum 20sponsi prepediunt. Et idem dicit in De Natura Bonicapitulo VI et in Epistola ad Jeronimum que sic incipit:Allegans ad hoc scripturas multiplices. Ex istaradice secundo arguitur quod omnis civilis dominacioThe aftections habet mortale peccatum concomitans. Nam omnis talis 25viantis dileccio ex dileccione proprietaria sui et suorumrule^civijl/arescattered, dispersa in Deum et alia non est tanta sicut foret diinsteadof being , ^ . . ...united on God. leccio in Deum unice collecta, cum per se notum sit,quod virtus unita sit forcior se dispersa. Cum ergoomnis viator sufficit deserere proprietatem civilem et 3ointellectum ac affectum magis unice in Deum coUigere,sequitur quod omittendo istud consilium ut sic peccar,dicente Augustino super Math. Sermone III: Ipse sibiinfert interitum qui medentis contempnit consilium. igy^|Contemptus enim videtur omittere Christi consilium 35quod scitur salubre et facile adimplendum, ut saltemsic ponamus quartum signaculum cordi nostro. Constatquidem tanquam per se notum, quod cogitando magis19. Cod.: credtmus. 20. Cod.: replentes.12. I. Cor. III, II, i3. Est Sermo CXIV Appendicis Opp.tom. V, App. p. 186. 21. tom. VIII, 5o3. 22. tom. II,583 (?) ?3. Opp. tom. V, App. 118.

solicitudineCAP. XXIII.] LIBER TERTIUS. 487soUicite et attente de Christo vel quocunque diligibilisub racione qua diligibile plus affigeretur amor inipsum quam attencione ac affeccione huiusmodi pretei'-missis.B Actus enim potencie indebilitabilis et incorruptibilis Habitex vehemencia et assiduitate fortificatur in posterum, ut ^affeftion"*patet III De anima et certa experiencia. Ad tantumenim potest homo assuefieri ad diligendum turpe odibilequod ex diuturnitate usus inseparabiliter diligatur; etlohec racio quare Christus tam secundum divinitatemquam secundum humanitatem precepit habere suimemoriam; et ista scola profundat multos in amoredivino.Confirmatur ex dictis quod dominans civiliter ut sic Evangelical,. ......,poverty helpsi5 necessitatur pro alia parte vite sue plus solicitan circa to a morepertect lite.temporalia querenda, regenda aut exponenda quampauper evangelicus ut huiusmodi et per consequensintegra vita in actu civiliter dominantis est necessitataesse imperfeccior quam integra vita pauperis evangelici,8* quia plus haberet de inperfecta; cum|quibus iuncto quod consideraciones ac afifecciones temporaliumet celestium mutuo se distrahunt sequiturconcludendum. Nam omnis activus habens discrecionemest sufficiens indisposicionem istam excutere et aliam le-25 viorem paupertati Christi plus similem sine difficultateassumere. Et hec est racio quare Augustinus Octogintatrium tricesima sexta questione vere dicit quod nutrimentumcaritatis est minucio cupiditatis, perfeccio autemnullacupiditas.3o Item, omnis obliquans vel declinans a Christi mandato Every owner,sive consilio ut sic peccat, ut patet• • 3.S sucli docsracione proxima. not love GodOmnis civiliter dominans (in quantum huiusmodi) itaj^eart ^iljin^facit; ergo conclusio. Minor probatur ex hoc quod ut and soul.talis proprietarius non diligit Deum ex toto corde, ex35 tota anima, ex tota mente, sicut precepit primum etmaximum mandatum, Math. XXII, 37 includens in seomnia mandata atque consilia. Cum ergo idem sit Deumdiligere et mandata eius observare, ex XLII capitulo18. Cod. : actu. 20. Cod.: habere. 24, 25. Cod. : alta . . simile.7. I. e. Aristoteles, De Anima III, cap. III (?) 27. St. AugustiniOpp. tom. VI, pag. i3. 38. De Civili Dominio I,cap. XLIII.

ignoranter.nisi488 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIII.tercii huius, sequitur quod civiliter dominans (in quantumhuiusmodi) obliquat a mandatis Dei, ymmo facit contramandata Dei, cum secundum beatum Bernhardum inDe Dispensacione et Precepto VIII capitulo Omne peccatumcontra Dei mandatum presumitur ; sed hoc con- ^tingit dupliciier scilicet scienter vel|Scienter ^9^et explicite faciens contra Dei mandatum declinat etalius obliquat. IUe autem declinat qui deorsum terminatamorem suum precipuum citra Deum; qui est jnaledictusex Psalmo CXVIII, 21, sed ille obliquat qui penetrante 10He who perpendiculari radio amoris irrefracti ad Deum, aliilovesGod perfectly radii secundarii oblique circa temporalia disperguntur;loves noihing . . - _^ ^ ,.,. ..... --^else except fcr qui enim perfecte Deum diligit, nichil amat supra Deum,God s sake.]-ii(.|-,ii contra Deum nec aliquid preter Deum nisi quodamat propter eum, ut dicit Augustinus X Confess. XXX, i5et per consequens plene scit quomodo per se vel per alioshonorificetur Deus; et sic tam plene inclinatur in Deumquod non habet affectum inclinatum vel ligatum secundumracionem generis ad aliam creaturam, et perconsequens in nulla delectatur nisi de quanto complacet2oDeo suo. Si enim delectatur de aliquo, quia proprie- Ctarie vel principaliter placet sibi, tunc diligit plus utsibi placeatur quam Deo et per consequens proprietariediligit aliud a Deo non propter Deum. Cum ergo debetscire quod voluntas Dei foret ut omnia forent com- 25munia, ut in statu innocencie, ipse debet hoc velle et perconsequens non debet appetere esse civilis proprietarius.Et cum nemo sit in actu civilis proprietarius|volens, patet quod perfecte diligens Deum mallet quodigS'^possessio sua foret Christo proprium secundum suum 3omodum habendi quam quod foret sibi seculariter proprium.Cum ergo modus habendi Christi in cunctistalibus sit ut toti ecclesie sint communia secundumuniuscuiusque dignitatem quoad Deum, sequitur quodperfecte diligens vult sic esse. Si enim plus amo Petrum 35amicum meum in omnibus quam me ipsum^ tunc plusplacet michi quod voluntas sua consiliativa et quodII. Cod.: amore. 27. debct. Cod. : de ; non deest. 3/. quod. Cod.:quam.4. Rectius: De modo bene vivendi Sermo XXXVII: Quid estomne peccatum nisi Dei contemptus quo eius praecepta contemnimusOpp. pa§. 1281. i5. Rectius cap. XXIX, Opp.tom. I, 184.

sincerius|CAP. XXIII.] LIBER TERTIUS. 489honor suns et quod bonum suum undique proficiat Christ shouldquam bonum meum....proprium. Taliter enim tenetur frie^nd° wliose'^'!'quilibet christianus esse amicus Christi. Et tunc (ut ,'1^^ ^°'"^"weiglitloquuntur doctores) imitatur ipsum Christum, et hec than our own.5 imitacio dextre excelsi qua amicus sit civiliter ipseextinguit omne vicium immutato et inducit omne genusvirtutis; deservit enim superbiam cum utrobique appetithumiliacionem ut honor et excellencia Dei clarescant,cum nichil diHgit nisi Deum et si non Deum principaloliterut sic diligit aliquid creatum ; hoc ideo quia placetDeo, et si unum plus alio hoc ideo, quia plus placetDeo. Cum ergo non plus placet Deo quod quis plusvivat civiliter quam exproprietarie sed econtra, videtur198^ quod factus sit unus spiritus cum Deo non ultra tunci5 civiliter dominari; quod si facit, minus diligit Deumquam deberet. Et cum omnis viator in quantum peccatet deficit a dileccione Dei, minus prodest proximo,patet quod omnis huiusmodi peccat in proximum, eoquod minus amat proximum prodessendo sicut de lege20 nature deberet iuxta hanc maximam: hoc facias aliiquod tibi vis fieri, non solum temporalia que debentesse communia naturaliter sequestrando, sed (quod infinitummaius est), spiritualia suffragia subtrahendo.Cum ergo debet scire Deum velle quod iocundius et25 plenius proficiat sibi et aliis, patet dum vuh sicmagis vivere quam Deo placencius, quod ut sic deficita caritate. Non cnim vult sic remisse diligere propterDeum, eo quod nec Deus approbat illam eleccionem,nec finis eius est ut Deus plus honorificetur, sed di-3o recte oppositum. Quomodo ergo diligit quis illam eleccionempropter Deum? Cum ergo tota nostra premiacio,tota peccati evacuacio, et per consequens tota religiostat in caritate que est Dei dileccio; patet quantumn christianus ad ipsam intenderet. Stat ergo Dei dileccio35 in Dei contemplacione, arduorum pro eius amoris aggressioneet in temporalium abieccione. Ille ergo Deum199-* alcius contemplatur qui[vvnh usipsum videt, ex dulcore He who truiydevocionis plus afficitur sibi et igne amoris magis ac- ]o's°s^alM^arcenditur, que si habentur fortificatur ingressus ad ter-40 ribilia pro fide Christi et utilitate ecclesie sustinenda,cum caritas foras mittit ruborem et titnoreni; et quic-16, 17. Cod.: deficit et peccat. 25. Cod.: patet quod.41. I. Joh. IV, iS.

490 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIII.quid credit Deo plus placens postposito metu mortisconstanter aggreditur, quia scit ex uno latere quodomnis mors de beneplacito sponsi sui, et ex alio quodmors est necessarium medium ad amovendum inperfeccionistedium diligentis et ad plane copulandum 5languidum cum dilecto. Ista armatura armati suntcuncti martires et doctores pro defensione veritatisevangelice decertantes, (Jnde iste amor extinguit in eiscarnis libidinem, mundi voluptates et calidas superbiGod gives allastucias: abicit enim omnem mundanam eloriam vel lothings in such „ ^. ,. ..measure that,' afreccionem temporalium pro eternis. Unde consideradistnbuted, quod Deus sub tanta mensura preparat bona fortune,there is enough supnonendo capiti ecclesie militantis, quod si secundumtor^^all. \. ^. .regulam apostolicam unusquisque precise tantum deillis arriperet quantum cuique opus esset, moles tem- i5poralium plene eis sufficeret. Aliter enim sponsus deficeretsue ecclesie ordinando sibi temporalia in numero,pondere vel mensura.,Plague and Ex quo coniectu rat ulterius quod omnis pestilencia, 199''Ifamine come r 1•u ^ ^ ufrom abuse lames vel pena hommis est propter abusum tempora- 20of God's gitts. ijym. Nam quisque existens in mortali consumendobona fortune abutitur bonis Dei, cum ergo non nisipropter peccatum infligitur talis pena, patet conclusio.Aer itaque pestilencialis causatur ex fetore gule, exinfeccione loquele expirate et aliis discrasiis orbis sub- 25lunaris in proporcionabilibus speciei humane.Thc more Secundo contemplatur quod cum omnis abutens hiisman^ livesf the temporalibus iniuriatur Deo et cuilibet creature, utmorepleasantiy. s,.2j.yg^ gj^j pj-Q regula de massa temporalium que estbonum commune toti ecclesie precise tantum stricte .'^oaccipere quantum est iustum vel necessarium ad finemultimum adquirendum, Omnis enim abusus exceditiusticiam et sic de quanto parcius viat cum plenitudinecaritatis, de tanto iocundius.Clergy claiming Ex quo tercio probabiliter coniecturant quod omnis 35"^"^moTta^ly!" nuncupative clericus simplex vel aggregatus approprianssibi cum illo clericatu pretensam dominacionem civilempeccat mortaliter, sicut eciam omnis homo ex curiositateabutens bonis Domini.Dico autem mincupative clericus et dominacionem Epretensam, quia iuxta predicta purus clericus ut sic5. Cod.: copulandi. 3o. tantum; Cod.: tam.

dominium,taliaCAP. XXIII.]LIBER TERTIUS. 49 1decidit a suo officio et adquirit solutn falsum et nomi-199° netenus pretensum dicente decreto XXI,|questione III Credo: Apostolorum statuta sunt que dicunt:Nemo militans Deo implicat se negociis secularibus,5 proinde aut clerici sint sine actionibus domorum autactores sine officio clericorum. Vult dicere quod talismilitans et solicitudo repugnat clericatui.Unde Jeronimus ad Eliodorum de morte Nepociani:Sunt clerici qui addunt nunmimn nummo et marsupium10 suffocantes matronarum ope venantur obsequiis et incipiuntdiciores esse clerici quam erant seculares; et possidentopes sub paupere Christo quas sub locuplete dyabolo nonhabuerunt et suspiret eos ecclesia divites quos tenuit antemundus mendicos. Et prima si ad clericatum pervenerisi5eorum sectare vestigia quos sacerdocium et pauperesfecit et humiliores. Intelligo autem abusum temporalium Abusc of°. • ] •u temporalsex curiositate quomodocunque quis consumit de bonis through beingecclesie, superflua edificia construendo, tegumenta vei dre^^^s^^jj^r^cd.ornamenta superflua adinveniendo vel cibaria nimis20 delicata propter ventris ingluviem commiscendo et vocoomnem gradum superfluum qui non est necessarius adbeatitudinem adquirendam; nec fallat nos ista gulosorum199* argucia: Deus ordinavit cibaria ut edantur, ideo|licet nobis habentibus ad ipsa in facie ecclesie pretensam25iusticiam consumere ipsa ad libitum. Debemus primoplacari capitali domino, ne ex abusu cadamus a dominio.Secundo debemus notare defectum membrorumuniversalis ecclesie, quomodo ex qualibet castrimargiacommissa in Anglia iniuriatur cuilibet membro ecclesie3o egeno eciam invidia; discrasia enim unius membriecclesie facit influxum in quocumque membro vianteplus debilem, ubicunque terrarum fuerit nisi caputecclesie supereroganter et graciose expleat.Unde debemus tercio cavere, ne ex curiositate fa-35 ciamus intra corpus vel extra viciosas cibarii commixturassed precise quantum et qualiter movent ad divinumofficium peragendum.5. aut. Cod.: aulem clericisunt sive actoribus. 6. Cod.: sitie inofficio. 8. Cod. : de morbo. 10. ope. Cod. : tipes. i3. Cod. :suspirat.14. et prima; ita cod. 23. edantur. Cod.: edant. 33. Cod. : infra.3. Cap. II. 9. Opp. tom. I, pag. 29.

Irecessus492 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIII.Unde Augustinus super sermone Math. V: Si speculariain ventre haberemus, de omnibus preciosis cibis erubescerennis,et declarando quod necessitas preciositas ciborumex consuetudine mala contrahitur sic subiungit:videlicet hoc dixi iit divites cogam cibis pauperum vesci. ^Utuntur divites consuetudine infirmitatis sue, sed doleantaliter se non posse; meliiis enim possent, si aliter possent.Et quia multi pompant quod racione ingenuiatis nonpos sunt talibus cibis vesci; infert Augustinus: Si ergo 200*non extollitur pauper de mendicitate, tu quare extolleris 10de infirmitate?We should notUnde in De Conflictu Viciorum et Virtutum facit fdesire dainty ...food, which is a Augustmus in persona gule supenus argumentum : Ad'nt of natureV ^•^"'" Deus otnnia condidit et qui cibo saturari respuit,quid aliud quam muneri concesso contradicit? Sed ciborum i^parsymonia respondet: primum quod dicis verum est;ne homo pre fame moreretur, sed ne mensuram comedendiexcederet, abstinenciam imperavit. Et post specificatabstinenciam : Sicut, inquit, eger ad medicinam, sic adsumendas dapes quilibet debet accedere, nequaquam vo- ^oluptatem in eis appetens sed necessitati succurrens. Etpatet quod in cibacione peccamus nimis communiter subfuco sophistico. Curiositas enim in lautis cibariis nonest ut sic opus nature sed artis humane, ideo Deusnon ordinavit illum modum cibarii sed culpabilis curio- ^5sitas humana; et ideo condicio religiositatis est vesciintegris; quamvis enim secundum philosophos simpliciaelementa non nutriunt, tamen omogenia ut herbe,pisces, carnes et aque sine commixtura, frixura, condituravel curiositate alia, sanius, validius et virtuosius ^^paverunt patres sanctos, et cum quilibet ab ^oo|istis mediis facit vel mortale vel veniale peccatum,patet quam assidue inniteremur vie medie, ne appropinquantesore labili prolabamur.The best staie Ex istis colligitur veritas quam sepius inculcavi, sci- •'^^'is that of ,• ,religious living ^'cet,quod status,. . ^religiosorum^. .vivencmm secundumin poverty.paupertatem evangelicam est perfectissimus in ecclesiasancta Dei. Probatur: status plus disponens ad cari-3. necessitas, preciostlas ha. cod.; recte: preciosorum. i5. Cod.:ciborum d^iest. 2S. elementa. Cod.: ela. 3i. Cod.: paverant. 34: orislabili in cod.I. Sermo LXI in Matth, Opp. V, 356. 9. St. AugustiniOpp. tom. Vf, App. pag. 224— 22.5.

Nonsincerius.CAP. XXIII.] LIBER TERTIUS. 4^3tatem que est Dei dileccio est perfectissimus, cum perse in illa consistit tota christiana religio; sed huiusmodiest status vivencium secundum paupertatem evangelicam,ergo conclusio. Minor patet ex hoc quod iuxta5 dicta Dei dileccio stat in eius assidua contemplacione.Attencio vero ad temporalia nedum suffocat verbum,sed preoccupat mentem ne ascendat in Deum. Quantum Care forad arduorum aggressionem,'^^ quis est magis pusillanimis •^uY^'^'^ ^^ " " ^ withdraws the.quam mundanus? cum nedum non audet corripere mind fromlopropter timorem amissionis temporalium sed nec propter makes us"moreChristum corpus proprium ieiuniis castigare, sed vo- '^ependent onluptatibus deditus necesse habet mundialibus adulari etirreligiosis contractibus implicari. Quid ergo facit talispro Christi nomine quem oportet ad minimum si sali5varidebeat tollere crucern suam et agendo penhenciam200° sequi Christum? ergo dubium quin status pauperum|evangelicorum est disposicior ad hec duo. Et quantumad renunciacionem temporalium, patet quod pauperevangelicus ut sic voluntarie renunciat pro amore Christi20 diviciis et deliciis mundi, quibus mundialis ex carnalitateinnititur. Unde ne ponat spem in temporalibus velin mundo, sed pocius in Deo qui non deserit sperantesin se prescindit sibi occasionem saturitatis mundane.Unde in predicacionibus, ieiuniis et oracionibus vixerunt25 Christus et sui discipuli ac religiosissimi christiani.Postquam autera dediti sunt mundo tepebat religio.G Unde signum evidens est, quod observantes pauper- The chief thingtatem evangelicam in ieiuniis et oracionibus et aliis poverty"^penalitatibus cum sanctis exhortacionibus sint reliquis outward.... j. j poverty may3o religiosiores, ut ostendit sanctus Thomas secunda secunde be deceptive.questione CLXXXVI et CLXXXVIII. Paupertas autemmentalis quam dixi sepius esse signatam per hec signaextrinseca est per se causa religionis Christi. Undequia hec signa extrinseca possunt fallere in signando35 animi caritatem, nec non stat conversantem in seculovocatum religiosum precellere caritate, ita quod signaextrinseca non demonstrant gradum caritatis vel eius200* oppositum, sed solum dant signum topicum; ideo|contendunt possessionati et mendicantes altrinsecus de4operfeccione suorum statuum, de fallaciis suorum argumentorumet de irreligiosis operibus que committunt: ut22. pocius; in marg. al. manu : 28. evangelicam ; \n marg.extrinsecam.

494 DE GIVILI DOMINIO. [CAP. XXIII.hii dicunt quod fratres necessitati sunt adulari, mentiriet solicitari pre defectu temporalium, ubi dotati seclusiab istis quiecius possunt contemplari. Hii autem econtradicunt quod propter divicias defendendas, acquirendaset dispensandas incidunt possessionati in mendacia et 3adulacionem, in mundanas solicitudines et ventris ingluviemet demum in prodigalem ac irreligiosam bonorumecclesie dispensacionem vel avaram detencionem;et utrumque contingit, licet non per se ex temporaliumappropriacione vel voluntaria expropriacione. Sed non lodubium quin status exproprietarie vivencium sit quantumad maiorem religiositatem evidencior et de facto religiosior,si illa signa extrinseca fuerint actibus animicoequata, quia intrinsecus in actibus animi, in sensibusstat per se religio christiana; et multiplicatur hinc inde i5fermentum phariseorum quod est ypocrisis ut vestes,visio et alii religiosorum ritus stant cum quantalibetmentis spurcicia; et utinam secundum propheciam Christiet Pauli non eveniat ecclesie in diebus novissimis |,sicut evenit tempore Christi de phariseis, quia, ut dicit 201'metricus:Lata corona satis, nigra vestis, botta rotunda^Non faciunt ynonachum, sed mens a critnine rnunda.The dress and Et Anshelmus inculcat metrice multa similia. Ritusclergy proclaim siquidem clericorum, sicut ritus phariseorum fuerant ^5holiness,devote inducti, quod si generacio adultera signa quesieritet non fructum, folia infatuant undique christianos.Quod notat Jeronimus in Epistola ad Pamachium: Sed,inquit, nos clericatus honore non abuti, sed diligenticustodia mandatorum hoc esse quod esse videmur. Omnia Henim insignia clericorum virtutes in nobis representant,virtutes pollicentur, virtutem clamant; clamat coronapaupertatem, clamat vestis animi honestatem, clamatI. Cod. : quem fratres. 3i. Cod. : virtutes esse. 32. Cod.: pollicent.24. Cf. Anselmi Admonitio morienti, Opp. tom. I (Migne) 686et de Contemptu Mundi ib. 688:Non tonsura facit monachum, non horrida vestis;Sed virtus animi perpetuusque rigor.Mens humilis, mundi contemptus, vita pudica,Sanctaque sobrietas; haec faciunt monachum ....28. Hieronymi Opp. tom. I, 210.

scribitur|CAP. XXIII.] LIBER TERTIUS. 495status puritatem, clamat cultus castitatem, clamat pro- and if thefessio religionem, clamat officium devocionem, clamat g^i^fifp to°themstudium contemplacionem ; et ideo nisi virtutibus pol- t''^?*^ '^'^'''".^fu^j are Iies and the.leamus tota vita nostra mendacium est et ymago de- clergy5 formis, quia nisi virtutibus polleamus, mentitur caput, ^^^^ ^®^mentitur habitus, mentitur status, mentitur cultus,mentitur professio, mentitur officium et mentitur ipsumstudium, ac per hoc non sumus nisi clericus fictus etclericus mentitus; et licet scribitur quod omnis homo201'' mendax, non tamen quod omnis homo mendacium.Seculares namque homines mendaces sunt, quia|mendacium dicunt, sed mendacium non sunt, quia nonvivendo dififormiter suo habitu contradicunt. Si ergoDeus perdet omnes qui locuntur mendacium, quomodoi5putas perdet eos qui sunt ipsum mendacium? UndeAnselmus in De Similitudinibus capitulo CLVI: Unusqidsquesui 07~dinis gerat officium, ne totum quod vivitdeputetur mendacium ; si enim quod ordinis sui est, nonegerit, omnis eius exterior habitus mentitur, qui eum20 ordinis esse illius testatur. Actus quoque illius et verbaipsaque cogitacio menciuntur, quia mendacium testanturpro vero; cum enim quispiam agit, dicit vel cogitat sicesse faciendum, dum ut sic ceteris manifestat, si male..,..,... .vivit, dicit mendacium. Cum ergo secundum sanctos The meaning• . .u of the tonsure.2D capitis abrasio in clencis signat in eis precisionem bonorumfortune, cum bona illa sint minima, et ab hominemaxime aliena, sicut pili sunt partes hominis magissuperflue et remote; inde religiosi habent latas coronaset rotundas, circulumque sensuum strictissime decer-Sotatum ad denotandum quod renunciarunt temporalibus,ne racio aspirans ad celestia pregravetur, sed influencie20 1'^ celestis radii propter nuditatem affeccionis a temporalibusinstar circuli forent capacissimi, abdicaruntquepro cauda superflua omnia temporalia preter necessaria35 ad sustentacionem sensuum, de quanto promovent adDeo debite serviendum iuxta regulam apostolicara Significance of. . „ ^^ , ,. •, •fthe cloister.LThim.VI, 8: Habentes ahmenta et quibus tegamur Imscontenti simus; et sic claustrum erga quatuor plagasseculi preclusum signat seculi abrenuncciacionem preter40 ingressum et mundum egressum medicinalem ad cibum16. Non est cap. CLVI. Cf. 1, c. pag. 689. (Ed. Migne tom.CLIX). Cf. cap. LXXXVII.

compellasversus496 DE CIVII.I DOMINIO. [CAP. XXIII.et ingressum in templum; apercio vero claustri versuscelum signat liberam eorum contemplacionem et affeccionemcelestium, dormicio vero in vestibus calligatissignat memoriam sepulture et sic de quotlibet signisreligionis virtutum indiciis. 5Too often these Quod si ista siena preter institucionem primam men- Isigns indicate . . ... . .,the opposite of ciantur sibi propter iniquitatem oppositam ita quodcorone nuditas^^sh^ould^^ significet avidissimam temporaliumaffeccionem pretextu indigencie paliiate sub circulosensuum, pilorum abrasio significet spoliacionem stric- 10tissimam subditorum, corona vero sensuum significetfastuosum ac voluptuosum fomentum potencie sensitive,claustrum vero incastratum significet avaram detencionembonorum temporalium, apercio]hyatum temporab'um sub palio sanctitatis et dormicio i5celum 201''in vestibus circumcinctis significet continuam promptitudinemad laborandum pro temporalibus perquirendiset ceteris signis que olym fuerunt religionis indicia:quid terribilius huiusmodi Antichristo ymmo ipso dyabolointer homines agitato? per eius interludium Deus 20ipse quia sua religio deridetur, pars laycalis ecclesieilluditur et plebs eis subiecta scopis asperrimis spoliatur;quod nedum est contra scripturam sacram, sed ipsasreligiosorum regulas et sacros canones, ut patet XVIquestione I et III decretalium tytulo ultimo et in Sexto25libro de statu monachorum et alibi satis spissim. Siergo de facto clerici seculares amoti sunt de monasteriiset monachi introducti propter secularium irregularitatemqua declinaverunt ad seculum, ut patet VI capituloIV libri, quanto magis claustrales sub professione pre- 3otense religionis iniquitatem secularium ex ypocrisi geminantesdigni sunt ab elemosinis seculari spoliari, dicentedecretali in III libro de clericis vel monachis: Relatumest quod monachi de H. seculariter vivunt et alios suoexemplo corrumpunt, Ideo mandamus quatenus eos ad 3bregule observanciam apostolice redire|et si 202"7. Cod.: oppositum. 27. amoti. Cod.: ammonitt. 36. regule-Cod.: regulam.24. Cap XI et saepe alibi X; 2 5. Titulo ultimo, i. e. deConsecracione. 26. De statu monachorum, i. e. regulariumIII, XVI. 29. De Civili Dominio II, cap. VI, pag. 47. Non estDe Consec. di?t II, cap. XI, sed Decret. Greg. IX, lib. III,tit. L, cap. VII.

possunt.condicioneCAP. XXIII.] LIBER TERTIUS. 497restiterint ausu temerario eis eiectis fratres alterius ordinis,si non potest prescriptum monasterium in suo ordinereformari, in illud inducas, ut labores impiorum iusti edant.Cum ereo in tali casu iustum sit sic fieri et sit cum Lay lords are°. ., . . ... interested in, ,5 hoc compossibiie quod de propositis ecclesiasticis omnes cnforcing dutya minimo usque ad maximum pecunia vel desidia*'" ^'^^ clergy.corrumpantur; nonne caritas urgeret seculares dominoshoc supplere? Ipsi enim ex proximo capitulo habentmultiplex interesse, cum habent curare de salute prolopriaet salute ac pace populi que per huiusmodi pseudoantichristosacutissime perturbantur.K Ut autem coenoscaraus huiusmodi notandus est sermo Unfaithful. .Christi. ,rMath. VII, 15:, ,.Attendite,. .inquit, a/ t •falsis propnestsare talseprophets;phetis qui veniunt ad vos in vestitu ovium, intus autem ^u^^again^s"^'^\b sunt lupi rapaces; a fructibus eorum cognoscetis eos. such.Quia enim Christus scivit ecclesiam suam passuram exypocrisi sacerdotum, ut prophetat Apostolus I. Thim.IV, I, 2: Spiritus manifeste dicit quia in novissimistemporibus discedent quidam a fde, attendentes spiritibus20 erroris et doctrinis demoniorum, in ypocrisi loquentesmendacium, ideo docet Christus totam ecclesiam ab eisattendere. Omnes enim nominetenus clerici infideles.202'' ypocrite, heretici, quia veritatem cum operis|palliantes sunt falsi prophete, falsi, quia vita et doctrina25 discordant, et prophete quia (ut dicit Origenes) veritatespropheticas de preterito et futuro commiscent cumfalsis, ut sic coloracius pallient falsitatem. Si enim exintegro falsum proferrent, nemo crederet vel attenderet,cum in natura sit hominum gaudenter suscipere veri-Sotatem. Et notat Crisostomus in Inperfecto Omelia XXquod Christus movet nos illos attendere, id est, cauteconsiderare, non solum aspicere; ubi enim res est incertaet dubitabilis, attenditur; quia ergo dicti falsiprophete quoad corporalem aspectum sunt similes35 christianis, ymmo seminant multa dicta et opera bonade genere que sunt vestimenta ovilia, ideo debent cauciusprecaveri. Vestimenta ovium sunt species religionisverbo, gestu vel opere simulata, ipsa autem induuntheretici tanquam oves ovilis Christi agnos simplices4opreceIIentes; nec est periculosius malum ecclesie quam2. Cod.••12. huiusmodi; deest verbum. 3i. quod. Cod. : quo.?o. Rectius Omelia XIX, Opp. tom. VI, pag. XCIII seqq.De Civili Dominio. III. 33

ecclesiectus498 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIII.How dangerous huiusmodi simulatum, quia dum non cognoscitur non'^^^h^urch.^cavetur sed ex spissa et inprovisa mixtura cum agnisexterminant religionem Christi, quia iuxta conclusionemChrisostomi tunc servi dyaboli pessime christianitatemcorrumpunt quo se simulant christianos. Ideo debent 3doctores linguam tanquam arcum tendere ad 202|huiusmodi hereticos destruendum, domini secularesmanus operantes extendere ad huiusmodi destruendum;simplices autem debent in fugam tendere, iranseundode medio eorum, et sic ecclesia debet tripliciter de illis 10attendere. Noticia autem propter sophisticacionem estvalde difficilis, ideo dicit Veritas secundo descripcionemeorum, dum dicit quod veniunt in vestimentis oviinn,sed intrinsecus sunt liipi rapaces. Omnis enim talis duplicitaset solum talis facit hereticos; unde omnes tales i5non pocius sunt christiani quam truncus vestimentohominis indutus vel lupus ovis pellibus involutus esthomo vel ovis, et per consequens perversi prelati sisunt huiusmodi non sunt pape, episcopi vel clerici velsacerdotes sed dolosissimi Antichristi. 20Quia autem homo non intuetur cor in quo latet lupacitas,ideo Veritas tercio docet medium cognoscendi cumdicit: A fructibus eorum cognoscetis eos.Error is the Primo autem omnium secundum Crisostomum atten- Lresult of sin.jenda est conversacio virtuosa, quia non possunt errores 25prevalere in homine, nisi peccatum precesserit, priusenim peccatis excecatur homo et post dyaboli seduccionedecipitur, sicut sole lucente nox non prevalet, si tamenocciderit nox mundum occupat. Primo ergo est bonisoperibus vigilandum, ut sic sciamus discernere fru|virtutum a foliis vel malis fructibus viciorum.A!l Christians Q_uia ergo omnes christiani sunt prophete, quia uncti:o2true^^or^faLe. ad fides absconditas predicandum, et sic non solum falsidoctores Judeorum sive gentilium, sed ipsi nominetenuschristiani, sive clerici sive laygi, qui veniunt ad vos ut35vos perdant, signanter vocantur falsi prophete a capiteprophetarum;per hoc autem quod veniunt in vestimentisovium, id est doctorum, qui debent esse maturioresagnis, notatur quod isti pseudodoctores sunt preciseprecavendi. Licet enim quilibet christianus peccando 408. huiusmodi. Cod.: huius. i3. Cod.: dicunt. 3o. sic. Cod.: sicut.24. 1. c. pag. XCIV.

•atqueChristumCAP. XXIII.] LIBER TERTIUS. 499mortaliter excidit a nomine ehristiani, eciam nostridoctoreSj non tamen oportet quod intrinsecus sint lupirapaces, quia non veniunt cum rethe et dente dyaboliut rapiant christianos, sicut faciunt doctores heretici.5 IUi autem sunt maxime precavendi de quibus scripsitApostolur, Actuum XX, 29 — 31: Ego scio qiiod intrabuntpost discessionern meam liipi rapaces, non parcentes gregi,et ex vobismet ipsis exsiirgent viri loquentes perversa,ut abducant discipulos post se\ propter quod vigilate,\o memoria retinentes quod per triennum nocte et die noncessavi cum lacrimis ynonens unumquemque vestrum.Possunt autem fructus huiusmodi pseudodoctorum discernitripliciter, scilicet verbo, opere et exemplo. Verbo2o3* si non confitentur pauperem et egenum, cum|iShoc secundum divinitatem divitem eternis diviciis, sicutdocet Apostolus II. Cor. VIII, 9. Ideo dicitur I. Joh. IV, 2 :Omnis spiritus qui confitetur Jesum Christum in carnevenisse ex Deo est. Et omnis spiritus qui solverit Jesumex Deo non est et hic est Antichristus. Si autem quis20 fuerit christianus, tunc tam voce fideli quam opereimitacionis confitebitur patrem suum; non enim nudumnomen sed talis confessio efficit christianum, quiaRom. X, 10 scribit Apostolus: Ore autem confessio fitad salutem; oportet enim naturam nostram infectam25 esse mulierem que sanguinis fiuxum passa est duodecimannis, consumens omnem substanciam suam in medicis,accedit retro et tanget fimbriam vestimenti Christi et tunccessabit fiuxus sanguinis, id est: a carnalium voluptatumfluxu sanabitur, ut exponit Augustinus super Math.SoSermone VI: Fimbria vestimentorum Christi sunt humiliaet novissima humanitatis sue tegentis divinitatem, quamfimbriam qui imitando Christum efficaciter tetigerit.virtus a divinitate eius exibit et sanabit morbum anime,qui in circulo mundi et carnis per magistros eorum.-•, •._,- -^xj confess Christ'sinopiam et non solum eius regaliam, sicut /«"'oe poverty as weli35 sanari non potuit.M Oportet enim efficaciter confiteri Christi penalitatem We mastque Christum comprimunt quibus non est virtus anime^^ ^'* royalty.10. per. Cod. : post. 14. ejj;enum. Pi.dd

apostolimatris500 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIII.derivata, ut patet Luc. VIII, 45. In ista confessioneoperosa instructi distinguebantur a lupis tam 203*|per voces quam per opera, ut exponit Crisostomus.Sicut enim lupus indutus pelle ovina vel voce vel actudiscernitur, sic et hereticus. Ovis enim inclinata deorsum 5balat, lupus autem convertens caput in aere contra celumululat. Sic doctor christianus confitetur Christi mititatemet humilitatem, imitans magistrum verbo et opere,pseudo autem doctor inpugnans veritatis doctrinamululat blasfemias contra Deum, iuxta illud Psalmi LXXII 8 : 10Iniquitatem in excelso locuti sunt^ posuerunt in celum ossuum. Secundo ovis herbas manducat, lupus avide carnibusdelectatur ; sic doctor christianus de campo scripturarumcolligit herbas florigeras iusticie et virtutis, ubipseudodoctor secundum suas tradiciones carnales pro i5stercore temporalium persequitur subditos usque adsanguinem.DitlercnTercio considera utilitatem et inutilitatem prodeuntesbetween slicc)and wolvcs;' ab istis doctoribus; ab ove enim procedit utilitas cardoctors.''^nium, pellium, lane, vellerum atque fimi, econtra de 20lupo. Sic quidam prelati innitentes humanis legibuscontendunt circa magnitudinem sue potestatis atquedominii, quod tanquam alter Deus in terra dispensarepossunt contra Apostolum et contra Dominum fidemcatholicam transmutando; sed que utilitas in istis con-25tencionibus maioritatis ad edificacionem ecclesie? 2o3'|Nec enim dant carnes suas pro fide ecclesie fidelibusmanducandas nec pelles conversacionis sue miraculosisoperibus exorandas nec vellera caritativorum operumad sponsam ecclesie vestiendam, nec interiora suorum 3osensuum tanquam liras scripture, ut ex eorum postillacionepossit ecclesia fidem christicolis resonare, necdemum stercora temporalium ad fructificacionem pauperumsubministrant; et sic nec sermone se ostenduntChristi discipulos neque actu. 35How to know Sed tercio videamus exemplariter si prepositi nostritrue from talsc. • ^ ^ /^i • ^- •i,• •pascunt oves instar Christi et apostolorum m predicacioneassidua, in paupertatis penitencia et oracione continua.Per hec enim docet Apostolus ubi supra lupos subintraiS.Cod. : prodeutitihus. 20. Cod.: vellerum; in marg.: viscerum,4. Op. Imp. pag. XCIV. 18. Et quae secuntur, depromptasunt ex hom. XX .Matth. Op. Imp. pag. XCIV.

perem|quamCAP. XXm.] [JBER TERTIUS. 501turos cognoscere; patet ex tribus distinccionibus lupiab ove et modo vivendi prepositorum quod plus similanturlupis quam ovibus; et sic patet quomodo confessione,operacione et exemplacione debemus distribuere5 nostros prepositos precipue ex affeccione vel deiestacionepecunie. Si enim prepositus ecclesiasticus vivit seculariterChristo contrarie, si obmittit facere subditis suisopera bona de genere^ si palliat officium gracia congregandepecunie, indubie hic est lupus, quia si plus203* laborat ut rapiat pau quam ut ex caritate pro-|creet sibi anime salutem nedum perdit nomen christianipropter subversionem ordinis caritatis sed induit nomenN lupi rapacis. Et ideo protestatur Apostolus ActuumXX, 26, ubi prophetat adventum luporum rapacium;i3 Mundus, inquit, ego sum a sanguine oniniuni; et sequitur:Argentum autetn et aurum nec vestem nullius concupivi,sicut vos ipsi scitis; numquid credimus religiosos nostrossic rapere lupaciter labores tenencium simplicium etvorare bona pauperum? Conclusio catholica indicet cum20 opere si est ita. Nam si quicquam capiunt eciam pretextuelemosine ab aliquo seculari nisi ob amoremmaiorem ad secularem a quo bonum illud recipiuntquam propter affeccionem ad iliud bonum, sic quodmaius spirituale bonum intendunt reddere, peccant m.or-25 taliter et sunt lupi; patet ex defectu caritatis in facienteoppositum, si indicet affeccio quam habemus ad querendum,ad consumendum et ad retinendum temporalia,si est ita. Numquid credimus nostros possessionatoselemosinas quantumcunque magnas renuere? Ubi est illa3ovox Augustini posita in decretis causa XVII, ultimo infine: Quicunque exhereditato filio heredem vult facereecclesiam querat alterum qui suscipiat^ non Augustimim,ymmo Deo propicio, neminem inveniat. Unde in XIII ca- The Saints did204" pitulo V huius ostendifugibilem gravedinem endmvment35 sancti reputarunt ecclesiam dotari temporalibus sed et ^"'^ willingly.^ . let it go.. .acquisita.^sunecerunt ipsa sine dolore amittere. Ex talibusnempe possumus evidenter discernere si ipsorumtemporalium diuturna adhesio fecit vasa Spiritus Sanctiex quieta adhesione putrescere et plus dolere propter34. Cod. : fugubilem.i5. Act. XX, 33, 34. 3o. Decreti Secunda Pars, CausaXVII, qu. IV, cap. XLIII.

est502 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIII.amissionem temporalium quam gracie vel virtutis. Scribitenim beatus Gregorius XXXI^ i6Moral., exponens illudJob. XXXIX, i6: Friistra laboravit nullo timore cogente,postquam adduxerit multa Christi consilia de tolerandotemporalium rapinas atque iniurias (ut exposui capi- 5tulo XIV quarti huius): Pliis, inquit, Deo se amare convinciturqui neglectis hiis que propria sunt tuetur. Perfectusigitur christianus quomodo debet res terrenasiurgando defendere quas precipitur non possidere? Itaquecum res proprias amittimus, si perfecte Deum sequimur, loin huius vite itinere a magno onere levigamur. Ex sentencia,reputata insania, istorum sanctorum et ex perturbacionementis pro amissione temporalium ac tercioex laboriosa sollicitudine pro adquisicione et defensioneeorum docetur si preponamus amorem temporalium i5Deo nostro. Ibi, inquit Gregorius, est grande studiumdefensionis, ubi est gravior vis amoris. Na^n quantomagis quis terrena diligit, tanto privari eis vehemenciuspertimescit. Religio igitur munda quod plus timeamus 204''|et doleamus amissionem cuiuscunque gradus virtutis, 20quam omnia bona fortune que nobis adiaceant. Sedperturbacio ex loquela abbatis temporalium indicat sisitita.Dangers of Ex istis colligitur quam periculosum sit dotare eccle- Oen owment.^-^g temporalibus elemosinis perpetuis absolute. Ex hinc25enim assecurati nostri clerici capiunt audaciam deserendipenitenciam, divinvim obsequium et religionis dulcedinemtemporalibus innitendo et per consequens minus aspirarentad celestia, cum in negociis ac contencionibussese involverunt ac si hic sibi statuerunt perpetuam civi- 3otatem ; ubi religiosa mens cogitans quod hec temporalianon sunt sibi donata nisi ad utilitatem ecclesie, dumThe truly Christo et sponse ministrat in gracia^ ex uno latere"^^afM^heir"^" plus pavida retrahit spem ab hiis temporalibus; ex alio**'5"|'^^*i° latere plus Deo innixa implorat eius iuvamen frequen-35heaven. cius et quoad vescibilia vivit parcius^ sciens quod omniatemporalia non sunt nisi umbre ad bona patrie, queistis dimissis desiderat, sic quod quicunque religiosusvel laycus plus appeteret perpetuo vivere istam vitam,9. itaque. Cod : ita. 17. Cod.: vir amoris. 18. Cod.: gravari eis.3o. Cod. : ac deest.3. St. Gregorii Opp. tom. I, p. 1006. 6. De Civili DominioII, p. 166.

adCAP. XXIII.] I.IBER TERTIUS. 503quam dissolvi et esse cum Christo, ut ego credo, peccatmortaliter. Et hec est racio quare religiosi in primitiva204' ecciesia aspirantes Christum sedentem in dextra|Dei patris disposuerunt prospera mundi despicere,5 securitatem contempnere et in futuris bonis spem infigere.Ideo dicit Gregorius XXIV Moralium quod securitasmiindi est mater negligencie; nec repugnat istissed consonat quod monasteria claustralium sint fundatadum tamen persone religiose inhabitantes, odiendolomundum sanctificent loca, plus appreciando contemptummundi et quamcunque virtutem quam quotlibet operaedificii curiosa vel quotlibet temporalia adiacencia; etsi pascendo sensus ab istis distraxerint temporalia taliaomnino dimitterent, ut recitavi VI capitulo quarti huiusi5*de Lanfranco et Wlstano ;paupertas igitur in monasteriisest diligencius attendenda. Ideo fundatores debent attenderead rectitudinem intencionis; possunt enim hominesfundare monasteria mediocriter, proporcionabiliter etsapienter; jnediocriter, ut temporalia adiacencia non sint20 nimium sumptuosa, proporcionabiliter, ut non dissolvaturarmonia inter religiosos et laycos, ut puta quod nimiumde bonis fortune eis adiaceat et laycis nimis parcum.Ex hinc enim multiplicarentur irreligiosi claustralesnimis multi respectu populi et aggravarentur hinc inde204'' pro diviciis iniurie. Et tercio sapienter quojad personamfundantem ut pure intendat honorem Dei et utilitatemecclesie laude nominis terreni postposita; et propterdefectus illarum circumstanciarum dicit venerabilis Beda,quod donaciones regum Anglie qnibus dotarunt ecclesias3o erant stultissime, sic quod in casu donarent Deo aufferendoa dyabolo, expellendo apostatas a loco ubi est nidusdyaboli.P In priori mensura fundarunt monasteria Benedictus,Gregorius et alii multi sancti, sed supposuerunt, sicut35 sequitur de natura rei, quod hec habent monastici subcondicione quod Christo ministrent in gracia, servandopaupertatem, communicent egenis residuum et secundumdiscretum examen acceptent regulares qui in illa vitamagis proficerent; perfeccior autem est status vivencium40 in solitudine vel in mundo ad maiorem profectumConditionsneeded infounding amonastery.10. Cod.: apprecianda. i5. in Cod. : et.I. Phil. I, 23.pag, 47, 53.6. 1. c. pag. 772. i5. De Civili Domini II,

504 DE CIVILI DOMINIO.|CAP. XXIII.ecclesie, quam possessionatorum vivencium claustraliterin communi.fight agafnst° Unde beatus Gregorius II Dyalogorum capitulo IIIevil in the ostendit ex factis Apostoli quod Benedictus meritorieworld than to. . ^ ^. i- •take refuge in volentes ipsum extinguere veneno deseruit et solitudmem 5oister,peciit. Fortis, inquit, preliator Dei teneri intra claiistranoluit, sed certaminis campum quesivit, ubi maioremlaborem cum fructu credidit, quia (ut recitavi in III capitulohuius V) senciens se sufficientem ad validiusaggrediendum exercitum Antichristi sine vallacione losociorum tanquam alter Eleasar cum hostibus caritateduce commixtus, extinguendo inimicos crucisjChristi 2o5'validius plus mereretur quam magis timidus stans alonge insufficiens dictos cuneos penetrare ex tanto fervoregracie. Unde si non obesset inbecillitas, utilius i5esset pugiles Christi dispergi inter peccatores ad mitigandummundi maliciam quam sic claustraliter congregari,quia applicacio ad purgandum ecclesiam foretmaior; et sic dicitur de petentibus solitudinem in quaest exercitus demonum; nec oportet christianum pre- 20sumere sic vivendo, ex superbia eligendo vitam magisambiguam, sed instar Christi, Baptiste et aliorum apostolorumdeserens mundum in quo conversatur vivitsecurius; conceditur tamen quod conventualis conversacioest sancta multos habilitans, dum sunt boni et2 5alios multos pervertens, dum sunt malicia indurati; ettalis societas debet fugi exemplo beati Benedicti, specialiterdum in eis regnat cupiditas, quia iuxta dictabeati Isidori tunc non possident que videntur haberesed e contrario sunt possessi; ideo securitas vite ne- 3ocessariorum secundum titulum iusticie moveret religiososcomitivam talem deserere.but for a Et ista est sentencia sancti Thome secunda secundelife"soTitudeTs questione CLXXXVIII articulo VIII, ubi determinat quodbest.perfeccior est religio vivencium vitam solitariam quam 35203*religio in societate vivencium, quia status ille vite contemplativeest apcior. Unde Augustinus libro De OperibusMonachorum dicit illos sancciores qui a conspectu|hominum separati nulli ad se prebent accessum viventesin magna intencione oracionum; et in collacionibus patrum^o3. Opp. tom. II, pag. 220. 11. II. Reg. XXIII 10, I. Paral.XI, 12. 33. St. Thomae Opp. tom. X (ed. Rom. 1899), pag. 534.37. St. Augustini Opp. tom. VI, pag. 492.

|ymmoCAP. XXIII.] r.IBER TERTIUS. 505dicit abbas Moyses, quod pro puritate cordis solitudosectanda est sicut ieiunium atque oracio; et sic estsolitudo instrumentum congruum contemplacioni queest melior vita activa ex III huius XXIII capitulo.Q Unde Osee II, 14 dicitur: Ditcam eiim ad solitudinemet loquar ad cor eiiis; nemo tamen debet hoc temptarenisi inspiratus ut Baptista vel in contemplacione roboratusut sancti heremite, et sic vita socialis est necessariaad exercicium perfeccionis, sed solitudo competitloiam perfectis, quia secundum Gregorium III Moraliumsuper illo Job: Dedi iyt solitudine domum, quia prodestsolitudo corporis, si defuerit solitudo spiritus? Videtur Wyclif ihinkstamen• 1- j p..-- ..» ••» the best statemichi quod periectissimus status securissimus et js that of livjngplus meritorius sit perfecte relinquere seculum, con- ^'"''"S ?" ^"'^'*. / ^. preaching,i5versando inter homines et predicando verbo et opere but giving timevitam Christi, alternare in contemplacione et oracione; contemplationnam sic vixit Christus, sic Baptista et omnes Christi ^nd prayer.apostoli. Cum igitur status viantis sit eo perfecciovquo est conversacioni Christi similior, patet prima pars;20 et secunda pars patet eo quod conversans inter homineshabet emolumentum ex societate aliorum pro necessitatistempore relevancium, ut dicitur Ecclesiastes IV, i:2o5'' Ve soli;alternacio operum taliter conversantisacuit devocionem et contemplacionem ; et quoad terciam25 partem patet quod talis plus disponitur ad edificandumecclesiam ex maiori fervore caritatis et per consequensad plus merendum. Ideo Luc. XI, 33 dicitur; Nemo accenditlucernam et in abscondito ponit neque sub modio, sedsuper candelabrum, talis igitur habet oportunitatem con-3o templandi, orandi, ieiunandi et populo predicandi. Scio Each must livetamen secundum disposicionem quam Deus seminavit ''* '^iim.pro varietate sue ecclesie quod uni est expedicius utsit monachus, alteri ut sit frater. Tercio ut pure servandoreligionem apostolorum peregrinetur in seculo;35 quod credo esse simpliciter perfectissimum viatori.Sed arguitur communiter de fratribus quod ipsi possunt It is argued.,j-et predicacioni•• that the friars'ijfg jg ^ perfect• intendi contemplacioni, oracioni, leiunioeque libere sicut apostolici supradicti et preter hoc °"^;iQ, 20. Cod.: patel priiva pars 22" par patet. 21. Cod.: emolivirntum.27. Cod.; Luce XII.II. Job III, 3q. Non est III sed XXJL Mor. Opp. tom. I,pag. 980.

5o6 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIIlhabent iuvamen ex societate et cumulacione meriti exobediencia; igitur est simpliciter perfeccius esse fratrem.Dicitur quod non sequitur sed bene concluditur, quiabut this does contingit aliter plus esse utile quam quod sit frater, nam"dars"are'often ^^lis perfeccio per accidens evenit tali ordini, cum stat 5sinful. quod ex inproporcionabilitate numerositatis fratrumvel aliquo peccato quod percuciantur avaricia, adulacione,mendacio et quod maxime timendum est quod non 205"jassit illis libertas ad corripiendum et vicia ecclesie arguendum.Et quantum ad obedienciam et votum pro- 10fessionis, dictum est capitulo III huius V, quod ipsa nonprosunt nisi de quanto moverent ut plus obediaturChristo qui est abbas nostri ordinis, sic quod quicunqueobedierit plus Christi consiliis sive in ordine privatosive extra est magis religiosus. i5Cum igitur contingit privatos prepositos esse occa- Rsionem unde declinetur a mandato Domini propterhumanas cerimonias introductas, patet quod contingitvitam huiusmodi socialem esse causam quare Christireligiositas minuatur. Scio quidem quod multi sancti 20et gloriosi doctores de claustris processerant sed nonpervenerunt exclaustrales circueuntes per patrias, edificandoecclesias, et sicut pro varietate temporis et circumstanciarumecclesie hos expedit vivere conventuales, sictunc vel alias plus expedit hos vivere exclaustrales 23cum obediencia Christo sit per se causa religionischristicole.Vows are not Quantum ad votum tractat dominus Ardmachanusnecessary.^^ Pauperie libro VI capitulo XXXIV et infra, notansprimo quomodo in scriptura sacra non legitur de Christo 3ovel suis apostolis quod tale votum commiserant proobservancia paupertatis evangelice vel cuiuscunque consilii,ymmo arguit quod in Christo fuisset votum superfluum,cum in nullo auxisset meritum nec sanxisset 206*Iobservancie religionis propositum; cum igitur tantus35doctor non omisisset in regula sue religionis tam precipuumgenus meriti nec requisivisset hoc ab aliis nisiin se vel suis apostolis observasset, videtur quod votumnon sit tam necessarium ad ordinem christianum.Christ counsels Item, videtur Christum dissuadere votum, cum Math. 40against t em.y^ ^^^ ^^ precipiat: Ego autem dico vobis noJ7 iurare,4. Cod.: quam deest. 12. Cod.: moveret. 23. sicut; cod.: sic.25—26. Cod.: processerant simu! non pervenerunt exclaustrales. Vid. I. 21.

citatCAP. XXIII.] LIBER TERTIUS. 50?omnino sit sertno vester est, esty non, non; quod abundanciusest, a malo est. Cum autem votum sit iuramentumvel ipsum concomitans, videtur quod nonoportet christianum vovere ad observanciam legis Christi,5 ymmo statuendo penes se ad eius observanciam et implensstatutum hoc facit liberius,dicente beato Bernhardoin De Dispensacione et Precepto VIII capitulo; bonus,inquit, obediencie gradus est, si iuxta magistri nostrisentenciam propter metum iehenne seu propter sanctumlo professiottem quam professus est quispiam obedierit, melior,cum ex Dei amore obeditur; illa quippe obediencia necessitatis,ista caritatis est. Illum autem optimum dixerimobediencie gradum, cum eo omnino opus invictum reperiturquo et precipitur ac impletur. Cum igituri5Christus Deus noster intencione optima precepit saluberrima,videtur quod libere obedire Christo pura intencionesibi placendi sit obediencia perfectissima. Ideo206'' sepe re Bernhardus, cum precepta maioris auctoritatiset utilitatis diligencius sunt observanda, quod non|20 est obediendum homini nisi de quanto prius obediendumest Christo hoc idem precipienti quod homo; sufficitigitur servare votum sepius factum Christo.S Confirmatur ex hoc, quod Matth. XIX^ 11, 12, postquamhortatus est ad castitatem propter regnum celorum2 5subdit: non omnes capiunt verbum istud sed quibus datumest; et scquitur: Sunt eunuchi qui castraverunt se propterregnum celorum;qui potest capere capiatEx quibus verbis videtur, quod non votum suadetur,sed observancia castitatis.3o Item, si vovere preposito sit meritorium et pcr con- if the vowsequens vovere Deo, sicut christiani faciunt in oracionibus ^tsdt u^wouid"et baptismo .... quod votum sine fundacione scripture be weii to^ •... . - repeat it ashumanitus introductum. Si igitur vovere taliter loret tante often asperfeccionis, iterum vovere foret iterum tante et sic in P°^^* °"35infinitum; et sic religiosus voveret in dies ad augendummeritum. Si enim ipsum primum votum foret superfluum,tunc evidencius postvotum quo quilibet christianusin baptismo profitetur se Christi militem pugnaturumcontra dyabolum foret superfluum^ nam cum non ex voto40 caracter imprimitur, videtur quod post primum votum32, 33. Hic aliquot verba exciderunt. 34. Cod. : foret iterum forettante. "i/. in deest.7. Cap. X, Opp. pag. 927.

caritatis508 DE ClVIf.I DOMINIO. |'CAP. XXni.factum homini manet capacitas voti secundi, sicut postvotum factum Deo; nec videtur quare primu_pi votumsit meritorium, quin secundum et quotlibet replicatumex tanto fervore sit tam meritorium. Unde 206''|Apostolus I. Cor. VI, 12 excludens a se votum huiusmodieciam quantum ad questionem de ydolatricis sicdicit, ovmia licent sed non omnia expediiint. Et consequenterexplicans eius libertatem quoad obligacionemfiendam homini, subdit, omnia michi licent sed ego siibnullius redigar potestate. Si igitur obligacio facta uxori 10retardat a cultu divino quem solutus libere potest impendere(ut patet I. Cor. VII), manifestum est quodconsequenter obligacio de obediencia facta imprudentipreposito esset tam a latria retardandi. Potest ergodici quod vovere sit creaturam racionalem se obligare i3suo superiori ad aliquid difficile observandum, et estvel sensibile vel insensibile, circa perpetuum vel temporale,providum vel improvidum; providum autem,AU vows must cum sit Deo sonans secundum legem ad Dei cultumbe subiect to ^ • , .......the approval of^^ voventis commodum. Unde quia m votis lacet magna 20tiie higher ambiguitas, subintelligenda est ista condicio, et per conpowers.r'. . .sequens in quolibet iuramento humano vel voto exctpiendaest superiorum auctoritas, ut patet XV questioneVI auctoritatem per Archidiaconum; et hinc vovensillegitimum et inutile non tenetur solvere. Unde videtur 23salubre quod vovens habeat primo fervorem amoris adHence^iisdessOeum, secundo quod votum sit circa utile et legale,vows are not to tercio vero quod vovens nitatur perficere votum suumiuxta illud Psalmo LXXV, 12: Vovete et reddite DominoDeo vestro; et de illis loquitur Salomon Prov. XV, 8 3oVota iustorum placabilia. Sic enim Jacob Genes. XXVIII, 22vovit Deo, quod solveret sibi decimas de omnibus queDominus ei dare volebat in itinere; quod agebat.Et quantum ad racionabilitatem in voto scribit Eccle- Tsiastes V, i : Ne temere quid loquaris neque cor tuum 33sii velox ad proferendum sermonem coram Deo. Deusenim in celo et tu super terram, ideo sint pauci sermonestui. Et in isto deficit Petrus Math. XXVI, 35 dicens:10. obligacio in marg. al. man. i3. Cod.: obligacionem. 14. Cod.:esse ; ib. tam; cod.: tamen; hic verbum deest. 17. perpetunm in margal. manu; in textu : propositum. 21. voventis in marg. ; in textu:moventis, 27. circa ; cod.: cura. 3i. Cod.: .9/ enim.23, Cap. II Guido a Baiiso 1. c. pag. 212.

ReddamCAP. XXIII.J LIBER TERTIUS. 5

ecclesie5IO DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIII.Endowed ralium debent primo capere eis parcum, pauperem,taklascanty sed honestum usum, quantum est medium necessariumliving; then ad finem quo tendunt, scilicet beatitudinem mediantedistnbute .„ . ^ ,. „ ., ,,I to their edincacione ecclesie. Secundo debent inpertiri ministrissibi necessariis ad hunc finem secundum eandem re- 52. to^t^rpoor,3. in necessary o-uiam, Tercio debent inpertiri extrinsecis pauperibusbuilding and ". . . ^ . . „,rcpairs. secundum noticiam exigencie sue egencie. ht quartodebent edificare et reparare domos et instrumentamaterialia necessaria ad suum officium omni fastu etcuriositate subductis. Quod si una persona cleri vel una Vecclesie non fiat ad hec omnia, iuvet alia et omnes acsingule sese reciproce, quia totus globus bonorumecclesie debet esse communis cuicunque fideli, quantumrequirunt regule caritatis et indigencie.Patet ista sentencia in decretis XII, questione II per i5multa capitula, sed in communicacione secunda estdifficultas scolastica. Videtur enim quod pure clericusnon ex occupacione bonorum ecclesie sit secundum aliqualemtytulum proferendus; cum enim habet solumnature ius vel gracie, et multi sunt egentes pociores in 20gracia, videtur quod de lege caritatis debent esse pocioresin usu. Iniuriaretur ergo eis negando usum vel preferendoalium minus dignum.Hic dicitur quod prima conclusio est falsa; habetenim occupans rite bona quandam sollicitudinem 207'=|corporalem cum tytulo specialis elemosine (racione cuiusdebent preferri quoad usum sensibilem, non autemquoad dominium) et quidem secularem, cum paraciorin gracia sit paracior in iure nature atque dominio,ymmo in usu spirituali fructuosissimo, cum utilior sit 3osibi esus proximi quam si cum datis paribus in propriapersona consumeret, cum Rom. VIII, 28 dicitur: TimentibiisDeum omnia cooperantur in bonum. Sed difficultasstat de usu sensibili: utrum occupans bona ecclesievidens proximum ecclesie indigentem, debet eo ipso 35The poor impertiri de bonis ecclesie. Et constat quod non, inneighbourhas ,,- , , . . . . ^ ....not aiways the telligendo bona fortune et mperticionem sensibiiemfirst claim.pQtest enim esse quod sit indigens spiritualiter, ymmocorporaliter sic quod affluencia bonorum fortune sibidampnata et penuria meritoria posset esse; secundo 40quod occupans bona ecclesie foret indigencior alteromendicante, vel quod bonum occupatum fuerit inpertibile12. Cod,: beatorum, 3o, Cod. : utilis.

• quibusracionissicCAP. XXIII.] LIBER TERTIUS. 5 1 1quoad sufficienciam utriusque; vel semotis istis omnibusimpedimentis et supposita facta revelacione quod proximusmendicans sit in minori gracia, adhuc stat quodextinccio corporalis existentis in maiori gracia sit utiliorao^* ecclesie quam extinccio alterius occupantis,|quodfacta revelacione uterque pro maiori utilitate ecclesiequam alterius gracioris gratis cederet minus grato, etille gratis ac meritorie detinet ab altero bona ecclesie.Sed posito quod quecunque persona ecclesiastica occu- A man may be, . ,.lopans huiusmodi, , .bona ecclesie, , ,.i-^ bou.id to helpcognoscat vel probabuiter anothcr at thecredat aut dare debeat alium plus se indigere quocunque °^"

Iutrumj51-2 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.paupertate evangelica relinquendo aliis distribucionembonorum; qui debent primo notare quod in personasua vivent in dileccione strictam vitam, secundo notarecircumstancias personarum quibus debet fieri et negaridistribucio, et tercio sine thezaurizacione dampnabili-''The higher distribucionem exequi cum fervore; debent enim prociergvshould videre pauperes invalitudine corporis inpotentes utgive the work ^. . ., . . .ot distribution ceci, claudi, vel debiles, et vin speculativi vel scolastici,to ot ers.pi-ophete et predicatores, ac illis debent moderatedistribui elemosine corporales. Illud autem officium lopropter erroris facilitatem visum est antiquitus patribusonerosum et sic ad inferiores ecclesie secundum in- 208''formacionem membrorum ecclesie spiritvialium pertinere.Unde Act. VI, i : Factiim est murmur Grecorum contraHebreos, eo quod vidue eorum e.v oneracione illius mini- i5slerii sunt contempte. Ideo ostendit dominus Armachanuslibro II De questionibus Armeniorum capitulo X quoddominium aut ministerium temporalium non est apudecclesiasticas dignitates, licet aliquos comitentur.CAPITULUM VICESIMUM QUARTUM.bifference Ulterius restat iuxta promissa discutere differenciam Abetween mortai Jnter peccatum veniale et peccatum mortale, quamand venial sin. ' ^ ' t. .. .differenciam quidam exprimunt per hoc, quod pro omnimortali per se est peccator dampnabilis, sed non proaliquo veniali. Contra istam differenciam replicatur per 25hoc quod non est possibile pro aliquo peccato citrapeccatum finalis inpenitencie aliquem per se condempnariet per consequens solum illud foret peccatum mortale,eciam pro omni peccato quantumcunque veniali, nisiMortal sin is contritus peniteat, est dampnandus. Secunda via dicit 3oresiWV'acc. quod quodlibet peccatum repugnans gracie gratumfacienti et solum illud est peccatum mortale. Sedvidetur quod gracia predestinacionis stat cum mortali,ut patet de Petro et quolibet predestinato, quoad peccatumoriginale; preterea cum noticia huius distinccionis 35sit tam necessaria, videtur quod expressius est loquendum,cum proposito particulari peccato nescitur per hecdictasit mortale aut veniale, quia nescitur 208'-18. Cod.: apud deest. 19. Cod.: diguitas ; ib. Cod.: comittentur.38. Cod.: nescit.

•nosCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. Sl^utrum resistat gracie; ymmo videtur quod omne peccatumrepugnans gradui gracie repugnat gracie. Aliter enimnon diminueret graciam nisi foret sibi opposita. Etdato quod peccatum mortale et gracia opponuntur^b sicut habitus et privacio et visus et cecitas,II-peccatum We cannot teilautem.veniale,et.gracia, ,quoddammodo relative suntwliether we arein gracemagnitudo et parvitas, et cum gracia non sit res palpabilisvei a nobis perceptibilis, sciret, bc provednemo quando'^o't{iers"sav*i\'^may. . et concordat cum eoesset in gracia vel culpa. Ideo dicit Augustinus super God°"biu°h1s°isloPsalmo capitulo . Lincolniensis "°^ ^ true test.et alii quod per actum dileccionis qul est nobis maximenotus coi>iiosce}'e possumus si siimus in peccato vel gracia.Si enim diligirnus aliquid plus quam Deum, tunc sumusextra graciam in peccato, si ipsum diligamus supr.iifisingulas creaturas, tunc sumus in gracia. Sed videturillud dictum esse falsum et diminututn, falsum quiaphilosophi infideles ut Aristoteles, Plato et ceteri volueruntplus boni Deo quam potuit inesse creature, eo quodhoc demonstrarunt et placuit eis de conclusione. Cum2oigitur velle bonutn alicui sit ipsum diligere, sequiturquod dicti philosophi Deum suum super omnia dilexerunt,08''aliter enim non essent philosophi. Et idem videturnecessario concedendum de quolibet viatore : omnes|appetunt et diligunt bonum et per consequens, volendo25 confuse omnia esse bona in suo ordine, volunt, licetconfuse, pure naturaliter quod Deus suus sit summumbonum et per consequens super omnia amant ipsum.Videtur eciam quod dicturn illud sit diminutum, quiasepe sunt infantes et adulti in peccato vel gracia,3o quando non habent actum dileccionis et specialiterdileccionis Dei, quem secundum philosophos est diffinitivumdistincte cognoscere. Et constat quod noticiacommunis non sufficit ad meritorie ainandum nec quicquamamatur nisi cognitum; preter istos modos lo-35 quendi sunt quotlibet alii magistrales, ut hii dicuntiuxta dictum Augustini Enchiridion LXII quod convenitpeccare ex causa secunday aut non faciendo, quodiii37. Rectius: duabus ex causis. Cf. Aug. Opp. 1. c; ib. aut ; utcod.36. In cap. LXII hic locus noii extat. Cf. St. Augustini Opp.toni. VI, 219, sed est cap. LXXXl cf. etiam Serm. CLXXII Opp.tom. V, 873: Omne malum hominis error et infirmitas.De Civili Dominio. IIL 33

Dei,514 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.facere debeamus vel non faciendo qiiod debet fien cumsic debere fieri cognoscamus; primum quod Augustinusnotat peccatum ignominie est veniale, sed secundum quodnotat Augustinus peccatum infirmitatis est mortale; etpropter ista dicitur Psalmo XXVI, i : Dominus illuminacio 5mea et salus mea, quem timebo? Si enim illuminaciodetrahit ignoranciam et salus intirmitatem, subtrahiturquilibet timor mali. Scientes, inquit, et videntes peccandosumus non solum peccatores, sed eciam cramus, cum perignoranciam peccabamus, verum eciam prevaricatores lolegis vel cum id non facimus|Ignorancc does scimus vel cum facimiis.qiiod faciendum esse iam 200"0°^ wc^^shouTdContra istud videtur quod omnis infans peccandowiscly avoid orieinaJiter non peccat mortaliter, nec eciam quantum-'^learning our^.,.duiy. cunque graviter peccando actualiter,;dum7racione pec- locati fuerit ignorans, sicut convenit secundum Aristotelemomni malo, ignorancia vero culpabilis non excusat, quiatunc expediret non addiscere quid fieri debeat, ne quisKnowlcdge oi racione incidat in mortale.s^in make7us* Item, quilibet clericus sciens quod continue deficit a 20careful. yita perfecta qua sub pena peccati debet vivere continuepeccaret mortaliter; quod videtur nimis grave,cumtunc nunquam celebraret, sed insolubiliter perplexustam omittendo quam committendo necessario peccaretcontinue. Et cum scimus ad imitacionem scripture et 25sanctorum doctorum quod necessarium est nobis gravedinempeccatorum cognoscere ut caucius caveantur,quia secundum Augustinum Enchiridion LXII ex ignoranciapeccatorum accidit quod peccata quamvis magnaet horrenda cum in consuetudinem veniunt aut parva aut 3o77iilla esse creduntur, usque adeo ut non solum non occultanda,verum eciam predicanda et diffamanda videantur,quando^ sicut scriptiim est, laudatur peccator in desideriisanime sue et qui inique gerit benedicetur. Cum ergoclamor illius generis peccati gravissime inolevit hodie 35in ecclesia sancta videtur quod doctorum est trac- 209"'|tando peccata detegere et confessorum gravedinem ipsorumdiscutere. Aliter enini nesciunt quomodo adhibeant Bmedicamen. Sed hii quinto dicunt quod omne peccatumpreter peccatum in Spiritum Sanctum est veniale, quia 4011, 12. Rectius: Cum id non facimm qiiod faciendian vel facimtisquod non facie7idum esse iam scimus. 3-j. Cod.: confessores.28. Rcctius Ench. I XXX 1. c. 227. 33. Psalm. IX, 24.

11. Cod.: non soltim. '56. Cod.: erant.33*CAP. XXIV.] rJBER TERTIUS. 515non solum remissibile, sed oportet quod data venia Tlie sinugainstremittatur, ut patet ex testimonio Veritatis Math. XII, "" is^^tm^'"*Marc. III et Luce XII. Solum ergo peccatum continuatum impcniicncc;.usque ad mortem est dampnabile simpliciter, licet alia5 sint condicionaliter, cum sint gravia peccata pro quibuspeccator darapnabitur nisi penitens resipiscat. Solumergo peccatum continuatum in fine est peccatum inSpiritum Sanctum et irremissibile vel mortale, ut innuitprima responsio.10 Sed iuxta istud videtur quod nullus predestinatus Objeciions:peccavit mortaliter et per consequens cum solum mortaleextinguit graciam vel virtutem, sequitur quod nuUuspredestinatus cadebat a gracia vel virtute,Item, tunc foret omnis homo ambiguus, cum esset No one ivnowsi5in peccato mortali continue, quia quilibet nostrum scit in'moriai.'sii?quod est in peccato et nescit utrum est predestinatusvel prescitus aut utrum de peccato suo ante mortemerit contritus, ergo etc. Si enim homo sit in quantumcunquelevi peccato, dum inpenitens finierit vitam in20 illo, ipsum est murtale et econtra. Sed antecedens estiu

nunquam5l6 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.Obiections Item, iuxta ponentes opus nepharium esse peccatumGontinue.^,^^ peccatum quod est de facto individuari a tempore,manifestum videtur quod multi presciti dampnabunturpro multis peccatis pro quibus|penituerant, 209*que tamen non durabunt in eis usque ad mortem, eo bquod in prescito continuantur opera eius nepharia, sedpro quolibet instanti temporis habitus peccati desinitunum pcccatum individuatum a tempore in desinente.Item, stat peccatum veniale manere usque ad mortemsine dampnacione sequente, ut patet in omnibus pur- 10gandis, ergo non omne peccatum continuatum scilicetusque ad mortem est peccatum in Spiritum Sanctumirremissibile.Venial siii may Item, iuxta hauc viam nulium orieinale deletum fide,be pcrsisted . '.. ,,. c , , r ,in till death circumcisione vel baptismo roret mortale, quod est lalsum, lodamnation. '^^^"^ illi-^dV^^'mors et dampnacio intrarunt in orbempeccata enim que tollunt vitam anime dicuntur mortaliaet letalia secundum Augustinum super JohannemOmelia XII. Venialitas autem peccati contrahitur exmodo loquendi scripture Gen. IV, 13: Maior est iniqidtas 20mea qiiam iit veniam consequar ; iuxta quam Apostolusloquitur I. Cor. VII, 3 quod secundum indulgenciamexcedit viro reddere debitiim uxori pro excusanda libidine,ut meminit Augustinus Enchiridion LXI, ubi capit extextu apostoli veniam pro indulgencia distinguens inter 25genera peccatorum.that veniaf^and Alii autem sexto dicunt quod veniale et mortalemortal sin differunt in subiecto, cum omne veniale sit subiectivedifter in .substance. in sensu,^omne autem mortale.in.racione et voluntate;quod videtur ex hoc falsum quod peccatum originale 3o;quod est privacio iusticie est in eadem potencia in 210*qua nata est inesse iusticia, et tamen nec racio necvoluntas ipsum principiant.Item, defectus observancie consiliorum Christi est inpotencia intellectiva et non sensitiva. Scimus tamen 35quod aliquod peccatum contra talia consilia in inperfectonon est mortale.Item, multi peccant venialiter, omittendo iliud quodracio et voluntas facerent sub pena augmenti meriti.Ista autem peccata sunt subiective in parte racionali, 40sicut et talis omissio.18. Opp. tom. III, 2, 38j. 24. 1. c.

CAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 5 1Item, peccala mortalia causant denominacionem in objectionsopera extnnseca, ut in coitu,, • • 1-homicidio^et• •i'i continuedeis simuibus some outwardoperibus viciosis; ergo multo magis possunt c^usare ^^'^^'*^^^®j^^l'^|l*^^^'*denominacionem in potencias assensitivas sibi propriores. much more,„..., ,. .j , ^ inward assentSic enim viaere mulierem ad concupiscendum eam est to them.peccatum mortale, ut docet Christus Math. V, 28, et sicde irasci, de verbis derisoriis et aliis per que Christusexponit legem.Septimo et ultimo dicunt quidam quod solum illudlopeccatum quod peccator vellet iustum esse et inpunitumac perpetuo permansurum dicitur mortale, ut Lincolniensisloquitur dicto IV.Sed videtur quod multi vellent peccata tam spiritualia Answer:p 1« 1 1 ^ T^^ 1All sin deserves*-quam carnalia solum durare pro tempore. Et si loquamur punishmentiSdevelle implicite, omnis voluntarie peccans vellet operalor evcr.sua esse iusta et inpunita, que si essent, forent peccataperpetua. Omnis eciam peccator positus in adopcione|210'' vel ut moriatur et peccata sua purgentur, vel ut sicvivat in veniali, preeligeret hic vivere perpetuo, antequam20 peccata taliter punirentur in purgatorio, ut patet demundialibus specialiter et de nobis omnibus, quorumnullus appetit, sed quasi naturaliter odit mortem. Gumergo pro omni tali obliquacione a voluntate Dei eternasit digna pena perpetua, videtur quod omne peccatum,2.^cum sit voluntarium, sit dignum pena perpetua et perconsequens mortale.Item, sit A peccatum veniale quod Petrus peccans vultefficaciter finiri, tunc Petro tantum displicet de A quodpositus in adopcione continuandi A non continuaret.3o Ex quo videtur quod nullum est peccatum nisi sitde^{"oifedvoluntarium, quod contricio delet a peccato. Cum enim when we truiy_ . .., j , ^ j • » desire to ceaseDeus sit pronior ad acceptandum, videtur quod, sicut fpom jt^ but wehomo eo ipso peccat quo intime vult peccare, sic eo d^s"reU^andipso desistit a peccato quo intime vult sic desistere. not dally with35 Continuacio ergo cum pendet ex libera voluntate nonhabet excusacionem sed mentimur de voluntate coacta.Pro quo declarando suppono, primo quod si volo mevelle aliquid tunc volo illud. Secundo suppono quoddisplicet michi modo quod umquam pecco, si conteror40 de peccato. Et tercio suppono me velle usque ad Binstans solum peccare. Et patet quod nunc volo pro Binstanti me canterere de peccato et per consequens3i. Cod.: debet. 33. Cod. : eo ;V/o.

5l8 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.nunc volo quod dlspliceat michi pro B instanti quod 210"=]umquam pecco ex supposicione secunda.Ex quo sequitur quod nunc volo me velle nunquampeccare et per consequens iuxta primam supposicionemnunc volo nunquam peccare, consequens falsum, quia 5volo peccare usque ad B instans.Videtur ergo omne peccatum voluntarium esse illiusmalicie, quod includit in se perpetuitatem voluntatis,saltem implicite ad peccandum. Et ille videtur sensusAugustini in De Verbis Domini sermone XXVIII, quod 10qui semel indisponitur ad hodie celebrandum, pro quocunquetempore racione contrarie voluntatis. Qui, inquit,non J7ieretu7~ hodie accipere, 7io7t jneretur post a7t7iu7iiaccipere, accipe pa7ie7n quotidia^timi quotidie, cum sit contraquotidia7ta vuhiera 77iedici77a, sed sic vive ut quotidie i5merearis accipere. Et in perversione voluntatis peccatorispatet secundum Lincolniensem divina iusticia quapro pena honorabili dampnat peccatorem pena perpetuaimplicatur enim voluntas peccandi perpetue; ideo iustumest quod proporcionaliter puniatur. Et in isto peccato 20cecantur multi adulteri eciam sacerdotes et alii quivolunt servare accionem peccandi.210''Discussion as j^ ista materia videtur michi quod non superestto degrees ot. .... ; . ^sin are vain; nobis viantibus nisi, diligendo Deum, timere omnia genera^^ aU°sin.'^^'peccatorum et non nimis curiose discutere proposito 2 5peccato de gradu sue gravedinis; licet enim secundumAugustinum Enchiridion XLIII 77on inutiliter exercentur \ivgenia si adhibeatur deceptacio moderata; tamen periculosumest quicquam asserere quod non convincitsensus, racio vel scriptura. Qj^iid opus est, inquit, ut 3ohec atque huiusinodi affiriiie^ztur vel negentur, vel affir-777antur cujit discrimine, quando sine discrijnine 7tesciuntur?Cum ergo secundum eundem sanctum Enchiridion capituloLXI que sint levia, que gravia peccata, non hti-77iano sed divi^io iudicio sint pensanda, ad quid sollici- 35taret securiosus in talibus, cum certum videtur quodomni peccato de quo peccator contritus non absolviturin via dampnabitur, ut dicit prima posicib; et ideomulta sunt peccata que fuissent venialia contricione12. qu!. Cod. : guid. 24. nisf. Cod.: a. 34. Cod.: gue simt.12, Opp. tom. V, App. pag. i53. 27. Cap. supra mem.oratohic locus nou extat, rectius cap. LIX, Opp. tom.VI, 218, 33. Ethic error scribentis: est enim cap. LXXVIII, Opp. tom. VI,pag. 226.

. quedamautemCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 519adhibita, que propter continuacionem sunt mortalia etirremissibilia, ut innuit quinta posicio; oportct ergo secundumsanctos doctores concedere quod aliqua peccatasunt aliis graviora et sic aliqua mortalia, que Augustinus5 vocat gravia, in quibus sunt quotlibet gradus, alia verovenialia, que Augustinus vocat levia, ut patet in sermoneDe Distinccione Culparum. Et eundem modum loquendihabet Ysidorus in libello suo De Ordine CreaturarumXIII capitulo et beatus Bernhardus in De Dispensacione10 et Mandato VIII capitulo. Et hic fundatur opinio quintaad distinguendum notabiliter inter peccata mortaliaac venialia; notandum est secundum Lincolniensemdicto IV quod Deus noster est summus paterfamilias,in211* cuius magna domus est iste mundus; habet|i5illa domo racionales creaturas ut angelos et hominesservientes. Sed cum sit omnisciens, predestinat aliquos Predestination,ad beatitudinem, qui ministrant sibi ut filii et heredes,alios autem prescit ad dampnacionem quibus cum datpro statu vie libertatem arbitrii, secundum quam ut20 filii salvari poterunt et filii condempnari, cum predestinacioet presciencia sit contingens ad utrumlibet; licetautem Deus continue eque amat predestinatos, cumvolicio sua qua vult omnes beatificari sit inmobilis,quamvis possit aliter esse, cum sepe cadunt in via25secundum ingratitudinem a dignitate et nomine filiali,ut patet de Adam, Petro, David et eis similibus, quosDeus misericorditer destinans ad salutem graciose revocattamquam pius pater filios puniendo.D Et istum sensum exprimit Apostolus Hebr. XII, 5—6:3o Obliti, inquit, estis consolacionis qiiam vobis tanquamfiliis loquitur dicens: Fili mi, noli negligere disciplinamDomini, neque fatigeris dum ab eo argueris; quem enimdiligit Deiis castigat, fiagellat autem omnem filium quemrecipit. Et sequitur de prescitis: Qiiod si extra disciplinam35 estis, ciiius participes facti sunt omnes, ergo adulteri etnon filii estis. Unde ergo dictus sapiens paterfamiliasin domo sua sic statuit observanda, ut qui-contravenerint,2 11*' cunque de racionabilibus servitoribuseiciantur de|domo speciali atque familia, quedam autemII. Cod.: ac notabiliter. 34. Cod.: dili^it recipit, 35. Cod.:omnes Jilii.8. Isidori Opp. ed. Migne tom. LXXXIII, pag. 944. 9- St.Bernardi Opp. pag. 925. ?4. Hebr. XII, 8,

ad520 DE ClVirJ nOMINIO. [CAP. XXIV.sic statuit ut contraveniens non ob hoc eiciatur, sedpenam sustineat infradomum; patet quod est notabilisdifFerencia inter hos defectus, proporcionaliter ut estdiflferencia inter penas. Contraria, inquit Lincclniensis,primo modo statutis voco illicita et prohibita que secundum 5eum sunt mortalia; contraria vero secundo modo statutisDifference of nominat difFusa, que vocat venialia. Cum ergo peccatum°with'""^ ^^ gracia opponuntur, patet secundum regulam Aristopredestinateiq]\^ quod, sicut prescitus caret perpetuo illa eracia,and reprobate. ^^. '. „,.. ...^ 'sic caret perpetuo nomine hni predestmacionis vel loadopcionis, licet quandoque habeat graciam et per consequensnomen filii secundum presentem iusticiam. Etsic secundum tytulum valde equivocum est de domoChristi sive familia; econtra autem predestinatus licetquandoque expellatur ad tempus extra ecclesiam, dum i5desinit esse in gracia et filiacione secundum presentemiusticiam, manet tamen semper filius adopcionis, gracie,predestinacionis indelebilis et sic intra ecclesiam, queest numerus predestinatorum, licet sit extra particularemecclesiam observantem caritatem secundum presentem 20iusticiam; et conformis est distinccio de peccato veniali,de filio, de ecclesia, de gracia. Distincciones in istamateria sunt notande. Unde patet quod eqviivoce insuntpeccata venialia et mortalia in predestinatis et prescitiscorrespondenter gracias et ad penas. 21|Mortal sin is of Ex quibus videtur posse colligi quod tripliciter inI. Gr\^ve'sin^ofgenere dicitur peccatum mortale, sicut tripliciter diciturtiie reprobate, yeniale. Primomodo omne peccatum presciti quod tollitof the graciam gratificantem secundum presentem iusticiam etwhich^is mortal ''cpugnat gracie predestinacionis, quia inducit mortem 3oonly for thesecundam ; et sic intelligo illud I. Toh. V, 18: Qui natus'moment, °.3. Venial sin oi est ex Deo nort peccat, sea generacio conservat eum.i e repro a e.ggcm^do modo omne peccatum in predestinato tollensgraciam temporalem qua gratificaretur aniraa ad vitamspiritualem dicitur peccatum mortale, quia infert mortem 35spiritualem licet momentaneam; et omne tale nonvidetur pena dignum eterna, cum Deus ordinavit illudfilialiter et temporaliter castigari.Teicio modo dicitur quodcunque peccatum antecedentisinducens mortem anime primam vel secundam peccatum 40mortale, sicut vulnus dicitur letale quod inducit mortem.Et istomodo veniale per consuetudinem fit mortale.19. Cod.: particulatim ; correxit in marg. 25. Cod.; correspondens.

peccatummultaCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 521Correspondenter potest intelligi peccatum veniale Threc kinds oitripliciter; primomodo quando ex ordinacione Dei eterna i/Grave^^si^n of"i"^,eraciose preparatur venia pro eodem : et isto modopr^^^^^^^^teomne peccatum predestmati origmale vel actuale dicitur malces venlai.5 veniale. Si enim homo dicitur inmortalis pro statuinnocencie in quo potuit nunquam mori, quare nonmagis dicitur peccatum veniale quod Deus ordinavit2 11« remittere, dando veniam? Etsic omne mortale|secundo modo dicitur veniale; nec hoc videtur plus relopugnarequam eadem peccata sunt simul gravia et levia.Et isto modo allegat sanctus Thomas in De Malo parteseptima questione I beatum Ambrosium dicere quodpeccatum mortale per confessionem fit veniale.Secundo modo dicitur peccatum veniale, quando stat ^- ^in.tii-^^.may.„ coexist withi.TCum utraque gracia,.gracia gratincante. . .simphciter ad grace presentbeatitudinem et gratificante ad tempus que vocantur ""''"'''gracia predestinacionis et gracia secundum presentemiusticiam. Et isto modo loquuntur communiter theologide veniali, ponendo ipsum distingui ex opposito a20 mortali, saltem primo et secundo modo dictis.Tercio modo dicitur peccatum veniale, quod stat cum 3. Sin whichgracia secundum presentem iusticiam, licet repugnet wuh p°*esentgracie predestinacionis: et sic peccat prescitus venialiter, S^'^

522 DE CIVILI DOiMINIO. [CAP. XXIV.Mimita, inquit, peccata plura si negligantur occidunt;ideo dicit quod equivalenter grandibus et letalibus peccatisnon solum ex illis venialibus effective resultatVenial sin mortale, sed quod quilibet illorum, postquam primo^be^comes'" fuerit veniale, ex mora et complacencia fit mortale, quia 5mortai. inducens mortem ; et sic idem peccatum potest infinitumcrescere gravedine ex circumstancia aggravante. Namomne peccatum in eodem subiecto peccatum mortaleconcomitans est mortale, sed peccatum prius venialeconcomitatur in eodem subiecto peccatum mortale. Nam loiuxta dicta criminosus peccat continue quicquid feceritvel omiserit, licet fuerit bonuni de genere; sed non estfingibile quod peccet ex defectu gracie nisi mortaliter,et continue dum est criminosus peccat mortaliter, sicutcontinue demeretur, i5Similiter, posito quod Petrus existens in gracia de- Eficiat omittendo certum cultum Dei, sic tamen quodignorancia invincibilis ipsum excuset a mortali, ponoquod interim innotescat sibi quod tenetur sub penadampnacionis interrumpere omissionem et colere |Deum 21suum, pono tamen quod omittat ex malicia sicut prius,quamvis tum incipiat novum peccatum, cum continuatureadem omissio successiva, sicut et idem eff^ectusin numero quoad subiectum et obiectum; et cum illedefectus secundum unam partem successivam fuit prius 25veniale peccatum et postmodum peccatum mortale, extinctagracia, sequitur probandum. Ponendo autem actuset opera peccata vel subiecta peccatorum aut sacrificiapro peccatis, sicut scriptura persepe loquitur, minorvidetur difficultas probandi quod peccatum nunc veniale 3oerit alias mortale et econtra. Supposito igitur quodloquamur formaliter de peccato et distinguamus peccatumiMtficulty of veniale a mortali iuxta differenciam secunde opinionis,distinguishing g|- tercio quod mortale inducit mortem anime privandoand moita]. graciam, veniale vero non, sed dimmuit cantatem :videtur difficultas ex quo signo debet cognosci eorumbetween venial ^. .....distinccio. Videtur enim differenciam Lyncolniensis deficere,cum omne peccatum sit multipliciter dissuasumatque prohibitum; sicut enim in statu innocencie, sic3:^16. Similiter; in maig. : siciit. 20. Cod.; interrupere. 22. um.Cod. : tamen.i. Ibid. tom. V, pag. 53.

aliquodCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 523postmodum omne peccatum fuit prohibitum et peneminacio fuit dissuasio, ut patet Genes. II, ubi vetaturesus pomi sub pena duplicis mortis humane nature, etJoh. VIII, II dicitur eidem nature: Vade et iam noli3 ampHiis peccare. Sed forte iste sanctus restringit prohibi-212' cionem ad vetacionem sub pena mortis spiritualis[etdissuasionem ad vetacionem solum sub pena amissionisgradus gracie. Sed adhuc stat difficultas, cum nullumeiusdem speciei specialissime excedit aliud infinite, sed10 veniale ac mortale sunt eiusdem speciei specialissime,cum veniale potest esse mortale, ergo mortale non exceditveniale in malicia infinite. Hinc potest dici quod,,sicut Christus infinite excedit in bonitate alios fratressuos eciam secundum humanitatem propter graciami5unionis, sic peccatum mortale excedit veniale infinitein malicia propter extinccionem caritatis simpliciterdileccionem preposteram, qua creatura in amore preficiturcreatori; nec est putandum, quod multa venialiamanencia pure venialia integrant mortale, cuius malicia20 in proporcione racionabili maioris inequalitatis se habeatad singulum eorum, sed quod unumquodque eorumquod prius fuit veniale factum est mortale propter intluccionemmortis anime. Et tercio sic obicitur: Omneveniale huiusmodi est tante malicie, quod propter nullum25 possibile foret committendum, cum nulla racio potestfundare eleccionem super peccatum, eo quod tunc essetiustum ac racionabile quod homo peccet; consequeftscontradiccio, cum tunc peccator faceret ut deberet, Exquo videtur quod omne peccatum eciam veniale sn in-3o finitum malum, quia supra omne malum pene fugibilejmalum pene.212'' sed infinitum malum potest esse|Confirmatur: Peccatum quantumlibet leve immediatesequens statum innocencie foret peccatum mortale; necexcusatur aliquod peccatum racione lapsus ne sit mor-35 tale, ergo omne peccatum quantumlibet veniale fueritest mortale. Assumptum videtur ex hoc quod omnepeccatum primi parentis excluderet ab eo statum innocencieet induceret statum lapsus tollendo graciaminnocencie, que non componitur ex partibus intensivis;40 pena enim talis peccati induceret mortem.2. minatio in marg. alia manu; in textii minahim. y. Cod.: seriet.16. simpliciter; rectiiis: seciindum. \~. dileclionem na. tpitus; in niaig.:diminucionem. 24. Cod. : veniale 'in. 36. . Assumptum. Cod.:. argumenlum.

nos524 I^E GIVILI DOMINIO. [t^AP. XXIV.Hic potest dici quoJ assumptum est verum, sed conclusionon sequitur ex illo; nec sequitur si omne peccatumsit infinaliter peiiis quam malum pene quodsit in se infinaliter malum, sicut patet de compa-Adam'sfirstsin racionibus rerum disparium specierum; et sic videtur 5''^irior'ta"as"he^pi'obabiIe quod omne peccatum sequens statum innocouldnot atone cencie foret mortale, quia aliter posset Adam quocienstorit. ',., .^ . - ^. . .cunque libuent peccavisse et ruisse punitus usque admortem sine satisfaccione, quia pena sua non fuissetsufficiens pro minimo veniali nisi in virtute meriti loChristi. Si igitur perfectus post lapsum tenetur observareChristi consilia sub pena mortalis, multo magis primusparens perfeccior qui ex statu suo facillime possetdeclinare quotlibet veniale; si enim non fuerit instructusa Deo ad declinandum peccatum quod perpetravit, tunc i5non foret sibi imputandum pocius quam itnputatur bruto;ex hoc enim excusat ignorancia quod in penam 2 13'[peccati ignoramus quid et qualiter agere debeamus.Si igitur non previe peccaremus culpa ex pura ignorancia,si contigerit, inputabilis foret Deo; oportet 20igitur, si innocens peccaret quod racio et voluntasconsenciant convetitum, quod foret omnino mortale,cum sciens voluntatem Domini tam explicite videturinexcusabilis si ofFendat. Et illam sentenciam de inpossibilitateprimi parentis in peccando primo venialiter^?post statum innocencie tenet sanctus Thomas in DeMalo, parte II questione III. Nota tamen quod quandocunqueintelligunt doctores peccatum mortale et venialesimpliciter, ut dicunt mortem et veniam; et sic negantquod veniale fiat mortale, sed gravabitur nomini genus 3opeccati, sed non oportet sic intelligere, cum per idemnegandum esset album foret nigrum, eciam sicut idemdictum vel factum quod secundum Augustinum XXIIcontra Faustum est peccatum potest alias esse nonpeccatum, sic idem defectus citra mentis consensum 35potest esse cum pleno mentis consensu.Hoc ergo supposito videndum est a quo signo nota- Fbili discernere possumus si ofFendimus in mortali, de-I. assumptum. Cod.: assertum. 3. 4. infinaliter. Cod.: infitat\ 32. negandumesset; hic aliquot verba desunt.33. Cf. St. Augustini Contra Faustaum lib. XXII, cap. XXVIet XXVII Op. tom. VIII, 378.

IetCAP. XXIV.] IJBER TERTIUS. 525ficientes a caritate vel gracia. Et videtur quod sicut Signs by whicliofFendimus in Deum, in proximum et nos ipsos, sic ex conj^ecture^^liattriplici sieno probabilitatis coniecturare possumus si. .' We must noti .^,2i3 sumus in gracia per consequens excludimur a mor- -willingly|5tali: primo quoad Deum. si tantum amorem habuimus '^° ^^in actu vel in iiabitu, quod posita nobis adopcionecuiuscunque boni possibilis non offenderemus scienterexplicite pro ipso ]~)eum in minime contraveniendo eiusconsilio vel precepto. Si enim Deum sic offenderemusTopro aliquo bono possibili, tunc preponeremus amoremcreature amori Dei. Et hinc dicit Augustinus LXXXIHquestionum questione XXX quod totiim maluni hominisest iiti fniendis vel frui utendis. Quodcunque enim homosumme dilexerat illo fruitur. Et ex isto videtur michii5quod eo ipso quo quis quicquam facit vel quomodolibetconversatur non ea intencione recta ut Deo placeat,que intencio videtur Math. VI, 22: Oculus simple.v, peccatmortaliter, sed sicut peccatum dicitur voluntarium tripliciter,scilicet antecedenter, concomitanter et conse-2oquenter, ut patet de peccato originali, de fornicacioneet de peccato posterius approbato, sic intencio potestdici tripliciter ut Deo debite serviatur. Et iste videtursensus Apostoli I. Cor. X, 31: Sive mandticaveritis, sivebiberitis, sive aliquid aliud faciatis, omnia in gioriam25 Dei facite. Ex quibus videtur quod solus ille peccatpure venialiter qui cum intencione qua recte servit Deodeficiat a mediis efficacissimis ad hunc finem. Namiuxta sepe dicta, quandocunque homo deficit ab intencione21 3° cultusdivini quem correspondenter ad tempus et'^^'^. ?,•''=•" sra^^c:3o circumstancias in statu innocencie irapenderet, peccat adminus venialiter. Secundo palpemus nostras consciencias, 2. We must.... .... . ^ ^ . love our,si inmiicos tantum duigimus quod, quantumcunque in- enemies andiurianti nobis fuerint, parati vere simus dimittere eis offcncfragainstrite rogantibus veniam de commissis, dicente Augustino "s.35 Enchiridion LXXIII: Qiiisquis, inquit^ roganti peccati suiveniani et penitenti non ex corde dimittit, nullo modoexistimet a Domino sua peccata dimitti; quoniam mentiriVeritas non potest; qui cum docuisset oracionem dominicamin ea positam sentenciam qua petitur; dimitte nobis debita3. (^od.: coiiiectiira. 12. Cod.: questionum decst. i3. Cod.: quicunque.35. Cod. : Enchiridion LVII. 36—3/. Cod.: millo — dimillideest. Addidi.II. Opp. tom. VI, pag. 8. 35. Opp. tom. VI, pag. 224.

etevenit526 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.nostra, sicut et nos dimittimus debitoribus nostris, vehementercommendavit eam dicens: Si enim dimiseritishominibus peccata eorum, ditnittet vobis pater celestisdebita vestra.Si autem non dimiseritis hominibus, nec patervester dimittet peccata vestra; ad tam magnum tonitruum 5qui non expergiscitur mortuus est. Si autem fideli examinelibramus conscienciam nostram et opera, credo quodplures nostrum reperirent se mortuos in hoc vicio, cumoportet ad dimissionem veram peccati proximi quodpostpositis cupiditate, zelo vindicte et libidinevindicandi, lo(ut 21 3**non prosequamur eos, nisi pure vel precipue propteramorem fraternum, intendendo eos ad commodum corrigere.Unde quia hoc nunquam vel raro|ostendi capitulo ... IV libri), ideo docet AugustinusEnchiridion LXXVIII, quod Christianwn habere iudicium ibadversus alterum intra ecclesiam dicit peccatum ad 7ninimumveniale, cum Apostolus dicat I. Cor. VI, i omninodelictum est quod iudicia habetis vobiscum. Et ne quisquamhoc excuset dicendo se habere iustum negocium,continuo tali excusacioni occurit dicens: Qiiare non rnagis 20iniuriam patimini, quare non pocius fraudatnini; iit adilhid redeatur quod Dominus ait: Si quis voluerit tunicamtuam tollere et iudicio tecum contendere, dimitte illi etpallium. Et alio loco: Qiii abstulerit^ inquit, tua, nolirepetere. Et sequitur conclusio Augustini : prohibult, in- 25quit, suos de secularibus rebus cum aliis hominibus habereiudicium.Ex qua doctrina dicit Apostolus esse delictum, licetintra ecclesiam secundum veniam conceditur infirmis.Et hec racio quare Christus tam signanter docet Petrum 3oMath. XVIII, 22 usque septuagesies sepcies remitterefratri suo, hoc est^ quocienscunque in ipsum peccaverit,ut exponit Augustinus super Math. serraone XV. Cumenim offendens in uno preceptorum decalogi offenditin singulis, et in quemlibet fratrem signanter per un- 35decim signatur prevaricacio decalogi, undenarius autemmultiplicatus per septem qui est numerus universitatis constituitseptuaginta septem ne credatur soli Petro pre- 214"[ceptum, nota Augustinum quomodosecundum geneologiam6. Cod.: expergiscit. 9. Cod.: peccatc. i5. LXXVIIl. Cod.: LA7.33. ul. Cod. : ue. 36. Cod.: Augustini.33. Opp. tom. V, pag. 448.

quiCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 527Enchiridion III septuaginta septem siint gradus a Christousque ad Adam, ut sciamus quod totum humanum genusastringit ista precepcio.Tercio examinemus atfeccionem propriam, si nos aut 3. We must5 nostra diligimus, quod plus timeamus eorum perdicionem oarsei^e"andquam defectum defensionis vel observancie leeis Dei et *

debitamper528 DE ClVir.I DOMINIO. [CAP. XXIV.inesse homini nisi primo originetur in anima, et siibi prefuerit inmundicia, quicquid affuerit maculatur,sicut econtra si ibi insit spiritualis mundicia, quicquidcontigerit erit mundum; fruslra ergo facit elemosinam,hoc est opus misericordie, qui contempnit mundiciam banime proprie, quia eius misericordiam debet cognoscendoprimo omnium relevare, quia aliter facit bonum preposterea maximo indigente. Et ista perversio, ut sepedixi, excecat potentes seculi, ut notat Augustinus Enchi-Aims can be ridion LX : Si, inquit, ^»/5 vellet dare elemosinam 214"\inm^wiio iias^a ^"^'" '^/' muiida essent omnia, odisset eam secundiimpurc hcart.seculum et diligeret secundutn Deum. Nemo enim datelemosinam quamlibet nisi iinde det ab illo accipiet quinon eget. Si ergo non valet ad meritum spoliare Paulumet relevare Petrum, multo minus valet detrahendo pro-i3prii cordis miserum proferre bona de genere et ipsumcontemptum ac peioratum relinquere. Oportet ergo addileccionem Dei habere rectum ordinem omnem spiritualeminmundiciam postponendo, quod credo notariper scripturam dicentem quod diliges Deum ex toto 20corde. Ille enim qui divisus est vel secundum unamracionem analogam preponat creatorem et secundumaliam preferat creaturam, non diligit Deum suum totocorde. Hinc Deus inpartibilis gracia cuius omnia nostradebent tieri nimirum offenditur. Et utinam nos possessio- 10nati non simus in ista dampnacione, pugnando et contendendo,laborando et solicitando pro terrenis que plusdiligimus quam virtutes.Ex istis colligitur quod communiter, licet cece contradicamus,involvimur in mortali, ideo non superest nisi 3orectificando intencionem, que est oculus mentis, Deimisericordiam implorare, quia conclusio est Augustini214''Enchiridion XV, quod sicut nemo nisi per in|misericordiam liberabitur, sic nisi per debitum nemodampnabitur. Et intelligo misericordiam indebitam de 33condigno; et illud sensit sanctus David dicens: Misericordiamet iudicium cantabo tibi Domine. Ex quibuspatet: cum peccamus continue, debemus continue con-4. Cod. : cojitingermt. 11. Cod.: odissent animam. 16. Cod.:vroferte.10. Recte cap. LXXVIl, Opp. tom. VI, pag. 226. 20. Matth.XX, II, 37. 33. In cap. supra memorato hic locus non extat.Rcctius cap. XCIV, pag. 23 1. 36. Psalm. C, 1.

suaCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 529teri de peccato, quia dampnaremur pro minimo veniali,nisi foret misericors satisfaccio domini Jesu Christi.Ipse enim excusat nostram ignoranciam et fragilitatemtam in omissione quam in commissione declinante a5 medio, dum intencionem diligencie apponimus, ut sibisecundum nostram sufficienciam serviamus et de hocquod deficimus condolemus. Tale enim peccatum estex gracia dignum venia sicut quodlibet grave peccatum,si assit contricio; omne quidem mortaie vel venialelovidetur in hoc convenire cuilibet, quod Deus de potenciasua absoluta non posset sine contricione ipsum remittere,quia quantumcunque venialiter quisquam peccaverit^cum hoc quod nunquam sibi displiceat de eodem,maneret inobedienter perpetuo obstinatus. Non enim xo call a sini5 convertitur quis ad Deum secundum volitivam potenciam Jiat^JheTinnrnisi velit, nec beatificabitur sic peccans nisi convertatur is contiite.ad Dominum ; ideo quoad obligacionem ad penam nondifFerunt hec peccata nisi secundum magis et minus,licet cum hoc quod unum stat cum vita spirituali, cum5" aliud repugnat veniale, et videtur de racione for-|mali includere contricionem; non autem mortale, et sicmortale potest remitti, cum hoc veniale remaneat, sicutunum veniale committitur stante i-eliquo. Sed mortaliamore virtutum sic convertuntur adinvicem quod unvim2 5 non remittitur, nisi remittatur omne mortale concomitans,eo quod non remittitur nisi per induccionem gracieque repugnat cuicunque mortali. Nec stat veniale remittimortali concomitante, nisi ipsum mortale remissumfuerit, quia venenum suum facit, ut omne concomitans3o sit mortale.duantum ad dignitatem, debitum vel ablacionem pec- The judgmentcati sepe dixi quod attenditur penes taxacionem Dei, sic whoiiy withquod proporcionabiliter ut Deus eternaliter ordinavit ^"'^peccatumquodlibet puniri est dignum et iustum et de-35 bitum ut ipsum taliter puniatur, et precise tante tenetur,obligatur et est debitor peccator ad penam. Ipse enimest regula prima per se mensurans omne creatum debitumsive iustum, omne tamen peccatum mortale velveniale puniretur perpetuo nisi sua infinita misericordia40 mitigaret, peccatum tamen veniale (in quantum huiusmodi)inportat racionem venie; sed nullum mortale (in8. quodlibet. Cod.: sicut qua sicut quclibet. 36. Cod.: ipsa.De Civili Dominio. III.34

foret530 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.quantum tale), licet multa mortalia, quia omnia mortaliain quantum peccata predestinati sunt venialia.Venial sin of Ex istis patet quod infinitum maior pena debetur prois Vo^rse"than ^li ^^o veniali quam pro isto dando mortali humano 2i5''|r"°'"''*' ^'" °f iudicio quamlibet graviori ;patet de veniali presciti et 5mortali predestinati, ut de veniali Scarioth et Pauliblasphemia; et ita Deus non remittit peccatum infinitum,licet commutat perpetuam in temporalem, cum illud quodnon est non remittitur nec mutatur, sed remittit reatumet culpam, reservando penam temporalem, ubi si de- lofuerit Dei misericordia, perpetuo puniretur. Et cumpeccata ac pene in gravedine correspondent, patet quodomne peccatum presciti est quantumlibet gravius quamaliquod peccatum predestinati. In dampnatis vero dicit HAugustinus Enchiridion LXXIV, quod mitissima omnium i5pena perpetua erit eorum qui preter peccatum originalenullum actuale insuper addiderunt et in ceteris qui addiderunttanto qiiilibet ibi tollerabiliorem habebit dampnacionem,quanto minorem ad maximum hic habuit iniquitatem.Et patet concordancia sensus cum aliis doctoribus 20in ista materia, licet parumper discordetur in loyca.Alii autem dicunt quod remittitur peccatum et solviturdebitum, non quod est in actu sed in potencia propinqua,iuxta modum loquendi Christi Luc. VII, 47: Cuiminus dimittitiir minus diligit; nec est vis in ista vocali 2 5discrepancia sed in sensu.Objection:^q^ arguitur contra primum sensum datum^'adMen are not^.. .bound to follow cognoscendum, si homo habuerit caritatem : Videturcoun"els^as enim iuxta illud quod nemo in gracia nisi ob- 21 5'|well as his servaverit tam consilia quam precepta, ymmo quilibet 3o^precepts.Answer:.positus.in.adopcione duarum.conversacionum eque°ta°idard ^ possibilium teneretur sub pena peccati mortalis eligereincreases sin.nieliorem; et sic quilibet tenetur esse religiosus.Hic dicitur salvo iudicio meliori quod omnis quiscienter in particulari et sufficienter incurrit ofFensam 35Dei pro quocunque bono creature possibili ut sic peccatmortaliter, quia diligit creaturam super Deum, cumpreponderat dampnum carencie dati doni dampno ofFenseDei et per consequens amorem dati boni amori Dei. Etsic quilibet tenetur observare tam Christi consilia quam 408. perpetuam, i. e. penam. i5. Cod.: onifit. ig. amore . . . atnore.i5. Recte XCIII, pag. 23 1.

divinumCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 53 ^precepta, quia diligere Deum ex omnibus viribus suissic quod nichil diligat extra ipsum, sed quicquid aliuddilexerit hoc foret in ordine ad ipsum finaliter diligendum.Et sic nimis crebre peccamus mortaliter nitentes publice5 peccata nostra defendere in tantum quod quidam declericis nostris incidentes in capitulum peccatorum YsaieIII,9 peccatiim suum quasi Sodoma predicaverunt necabsconderunt. Et ad tantum invaluit ista macula quodiuxta sentenciam Commentatoris in prologo tercii Phisilocorum peccatores consuetudine accipiunt ut cibum anime2:5'* que aput iudicium sunt venenum, sicut contingitcapitulo Augustini, dicentis Enchiridion|LXIV:Nostris, inquit, temporibus multa mala in apertam consuetudinemiam venerunt, ut pro eis non solum excom-10 municare aliquem laycum non audeamus sed nec clericumdegradare. Et istam defensionem conqueritur GregoriusXXXIII Mor. super illo Job XLI: Ibi habiiit foveamhericius: sicut esse noxium solet, si unitas desit bonis,ita perniciosum est si non desit malis, perversos quippe2ounitos corroborat dum concordat, et tanto magis incorrigibilesquanto unanimes facit. Et ideo dixi capitulo. . . huius V, quod communitas perversorum gravatmaliciam. Unde comparat Gregorius excusantes se inpeccatis herinacio, per quem maliciosarum mencium25 defensio designatur. Hericius, inquit, cum comprehenditurcaput eius, pedes et totum corpus conspicitur, sed moxcum apprehensus fiierit corpus eius in speram colligit etintra tenentis tnanum quoad sensum totum amittitur qiiodantea videbatur; sic maliciose mentes, cum comprehen-3o duntur in suis excessibus, quia quo inicio tanquam capitead culpam accesserunt, iam videntur; quibus vestigiistanquam pedibus nequicia perpetrata cognoscitur et tamen216" adductis repente excusacionibus\maliciosa mens introrsumse colligit, dum omnia opera mala velamine sanctitatis35 obiecta intra manum corripientis quasi spera spiritu Deisumme ducibilis repente se colligit et perversos consimilisreatus in defensionem sui recolligit. Sibi, inquit, quisque14. Cod. : nam venenint. i5. Cod.: amodo laicum. 17. Recte;super illo hai. XXXIV, 14, iS. 21. facit. Cod.: facti. 3o. Cod.:guia deest^9. Commentator. Cf. De Ecclesia p. q5, ubi et hic locuscitatur. 1 3. Recte cap. LXXiX, pag. 227. 16. GregoriiOpp. tom. I, pag. 1 107 1 108.34*

sunt532 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.eoriim metuit, diim corripi alterum cernit, et ideo contracorripiencium verba unanimiter assurgit, qui omnia divisicorrigi poterant iniquitatum suarum pertinacia uniti perdurant.Talis conneccio est hodie in filiis sceleratis, etThe evil forces (si fas est dicere) capitaliter in Romano pontifice, sed .=>'" pedetentim in suis satellitibus et difFuse per totum corpus*h^organized membrorum dyaboli, qui nunc per spinas censure eccleuner i e ope,gjgg^j^g fulminande nunc per aculeos conducti brachiisecularis nunc quoque per funiculos de omni generepeccatorum extinguunt eis contrarios et corroborant loypocrisi phariseica partem suam, dicentes instar hericiiquod omnia faciunt propter honorem et defensionemiuris evangelici. Nec habent alii potestatem eos corriperevel de eorum operibus iudicare, sed residet in illissolis plenitudo potestatis scripturam sacram, sanctosi5doctores et leges interpretari ad votum et dispensare,nedum contra apostolum^ sed eciam contra Deum, intantum, quod non pos committere symoniam sed, ut 216''jand claim to blasfeme proclamant, si quidquam approbant vel sen-^speak for the .Church tenciant, tunc.ipsum^ ^ . F^^. ..,est sentencia ecclesie triumphantis. 20tnumphant. g^. ^^^j Augustinus dicit Enchiridion LXI ex testimoniotempo-scripture quod omne delictum est contendere proralibus non paciendo iniurias instar Christi, in sacerdotibusautem Christi qui debent scire hoc esse meliusest mortale; isti econtra dicunt et statuunt quod eccle- 23siasticus nedum debet pro temporalibus contendere sedpugnare; quod est contra legem Christi, ut patet XVIIet XVIII capitulis IV libri. O si videbimus illam voraginemobturatam ! timeo nempe quod necesse est illammeretricem preparare orbita Antichristo et tunc primo ?oextingui, durantibus usque illuc preliis inter gentes etregna. Cum enim bella originantur ex frigescenciacaritatis, quomodo cessabunt bella, quando populussequendo Christi consilia non vult pati iniurias sedsupprimi in ecclesia et inpetuosissime pro temporalibus 35persecuntur? hoc quidem non est in duce exercituschristiani pacis iudicium, cum Job IX, 4 dicitur: Qiiisresistet ei et pacem habuit? Sed cum merita atque de- I6. CoA. : pedetenenli. n, 8. Cod.: ecclesiastico . 29. Cod.: times.34—36. Hic locus corruptus est.21. Rectius LXXIII.

inCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 533merita prepositorum et plebium sint connexa, caveamusnos subditi peccata quantum sufficimus.216° Redeundo ereo conceditur quod positus 1 adopcione ^" "^*^ '^hoosing"^ '.. . . . .the courseduorurn bonorum eque possibilium et sciens distmcte which we know•T^ j- -..^ ] • to bc mostunum eorum esse Deo accepcius m dimittendo ipsum acceptable toet elieendo aliud peccat mortaliter, quia committit G°il ^^. ,o. . .^ .' ^ . commit mortalcrimen inobediencie contemptu. Et iste videtur sensus sin.beati Bernhardi in De Precepto et Dispensacione capituloX: Si, inquit, iubente seniore ut sileam verbum\omichi forte per oblivionem elabitur, reum me fateor inobedienciesed venialiter; si ex contemptu sciens et deliberanssponte in verba prorumpo rumpendo legemsilencii, prevaricatorem tne constituo et criminaliter, etsi inpenitens persevero usque ad mortem, peccavi eciam1 5 dampnabiliter. Cum ergo secundum istum sanctumVIII capitulo tam qualitas preceptorum, quam auctoritasprecipiencium obediencie prefigit metam et inobediencieterminat culpam, sic quod inobediencia prelatis graviorisauctoritatis, maioris utilitatis culpa gravior in-20 curritur ex contemptu, patule videtur, quod quandoDeus summe auctoritatis precipit utilissimum, est magisdelictum scienter illud omittere quam si actum neutrumprelati reiigiosus negligit vel contempnit. Cumergo secundum istum sanctum in operibus mediis sub-25 ditus tenetur sub pena peccati mortalis obedire prepo-216* sito, sic quod scienter et ex deliberacionejconsiliodivino resistitur, ideo conclusio huius sancti XIV capituloest: Cum omne peccatum contra Dei mandatumpresumitur, eo quod Deus prohibet omne peccatum, que-3o cunque venialia, cum vertuntur in usum et consuetudinemfiunt crimen gravis rebellionis, que prius erant venialiasimplicis transgressionis. Quis, inquit, sane dicat plustribuendum humanis quam divinis tradicionibus, plurisquequod per suos Deus quam per semetipsum imperat35 estimandum? Nec refert sive Deus mandet nobis perauctores novi vel veteris testamenti vel per quemcunqueprepositum precipientem Christi consilium velmandatum,quia Luce X, i6 dicit Christus: Qui vos audit, me auditet qui vos spernit, me spernit, et per consequens Deum7. Cod.: conceptu. 9. Cod.: ut subeam. i3, 14. Cod.: ut si.i8. Cod.: inobedienter. 26. Cod.: scient. 27. ideo conclusio. Cod.Joh. q° huius sancti VIII capitulo.9. Non cap. X sed XV. Opp. (ed. Basil. 1640), pag. gSB.

auctoripeccatum;534 JJE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.patrem, quia non obeditur tali ut homini sed ut ministroDei cui principaliter obeditur. Ideo nemo debet obedirehomini in aliquo quod obviat divino mandato eciamminimo, quod vocatur a beato Bernhardo divinum consilium,cum Act. V, 29 dicit Petrus: Obedire oportet 5magis Deo quam hominibus. Unde sicut precipimurobedire prepositis in licitis et honestis, ita precipimurin facie eis resistere, quando ambulant contrarie divinisconsiliis, cum Paulus precipiens quod simus imitatoresDei sui I. Cor. XI, i propter levem culpam in facie 10resistit Petro, ut dicitur Gal. II, 11. Magis autem tenemurobedire Paulo et cuicunque scripture quam 217"|isti Romano pontifici in operibus mediis sive neutris.We should Cum ergo non tenemur sequi quemcunque apostolumnot^obey aj^jgj ^jg quanto ipse sequitur dominum Jesum Christum, i5so far as his sicut patet ex limitacione Apostoli, patet quod nulliagree with prelato post sanctos apostolos tenemur obedire nisi deChnst's.quanto precipit aut cpnsulit Christi consilia vel mandata.Ideo sanctus Apostolus I. Cor. IV et XI, i quando consulitut sint imitatores sui statim innectit formam se- 20quendi, cum infert: Sicut, inquit, ego Christi; aliterenim ovis cece errat ex devio pastoris se stulte precipitans,ut patet capitulo III huius V. Probat autembeatus Bernhardus quod grave delictum sit contempnendonon obedire prepositis per illud I. Reg. 25XV, 22, ubi Samuel precepit Sauli percutere Amalechet demoliri universa eius a quo, quia Saul in partedefecit, audivit sentenciam Domini per prophetam:Melior est obediencia quam victime, et auscultare magisquam offerre adipem arietum. Quoniam quasi peccatum 3oariolandi est repugnare, et quasi scelus ydolatrie nolleaquiescere. Notat autem iste sanctus, quod dicitur repugnareet nolle acquiescere, quia ista dicuntur scienterrebelliones, que facta in Deum sive quoad mandatum,sive quoad consilium, sive per inpossibile quoad actum 35medium sive neutrum semper sunt mortale 217|nec possumus excusari de negligencia et contemptu,dum scimus expresse quod Deus hoc consulit et tamenex deliberacione ipsum omittimus faciendo oppositum12. cuicunque ; in marg. : circumquaque. 34. Cod.: rebellionem.4. Cf. De Praecepto et Dispensatione cap. XII. 23. Cap.XiV 1. c.

•intelligoCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 535magis difficile; consilium itaque Dei et per consequensDeum contempnimus, dum alii consiliario adherendoconsilium suum omittimus. Neglectus, inquit Bernhardus,languor inercie est, contemptus vero tumor superbie. Et5 ita credo originaliter omne peccatum ex deliberacione,dicente Augustino in De Mendacio versus finem: In hocerrant homines qui subdunt preciosa vilioribus, et Bernhardu.sin De diligendo Deum, capitulo IV: Inest omniiitenti racione naturaliter pro sua semper estimacione etlointencione appetere pociora. Cum ergo scimus hoc essede voluntate Domini quia de lege nature quam per seipsum docet servos suos, videtur servum qui scit voluntatemDomini in isto et tantum contempnit dignum excrimine inobediencie vapulare, quia Luc. XII, 47 dicitK Christis: Servus sciens voluntatem Domini et non faciensplagis vapulabit multis. Nec sequitur ex isto nos peccare Defect andcontinue mortaliter ex hoc quod omittendo Christi con- judgmen° dosilium non tantum nobis et ecclesie proficimus, quam "°^ constitute^ ^ . . .. mortal sin.sufficimus, quia multa sunt Christi consilia aliis que7"^ non sunt consilia nobis ex fragilitate vel|ignorancia.Ideo continue debemus instanter operari bonum intencionerecta et orare ipsum, ut doceat quid foret nobisutilius ut unus sine peccato mortali nubit in Domino,dum tamen melius esset sibi servare virginem suam2bcastam; sed hoc ignorat credens oppositum. Ideo dicitApostolus I. Cor. VII, 7: Unusquisque proprium donumhabet a Deo, alius quidem sic, alius vero sic. Et sequitur:Quod si non se continent, niibant ; melius est enim nuberequam uri. Et hinc credo Christum dicere Math. XIX,3o II, 12: Non omnes capiunt hoc verbum, sed quibus datumest. Et sequitur: Sunt eunuchi qui se castraverunt propter some otregnum celorum; qui potest capere capiat. Alia itaque counsefsaresunt aliquibus magis utilia, que forent aliis minus utilia. meant for oneUnde error foret notabilis credere quod omnia Christi another.35 consilia forent quibuscunque utilia ut impleat ipsa adlitteram; semper tamen debet eligere sibi utilius, sicutdictum Jeronimi quod ponitur in decretis DeConsecracione, distinccione V: Non, inquit, mediocriter4, 5. Cod.: et ista. 9. racione. Cod.: recte.3. Cap. XII 1. c. 6. Opp. tom. VI, pag. 446 (?) 8. Opp.pag. 950. 24. I. Cor. VII, 37. 28. 1. Cor. VII, 9. 38. Decretitertia pars De Consccrat. dist. V, cap. XXIV.

tanciumbassiori,536 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.peccant qui magno bono preferiint mediocre bonum. Nonneracionabiliter homo dignitatem amittit, qui vel ieiuniumcaritati vel vigilias prefert sensus integritati ut propterabstinenciam inmoderatam atque indiscretam psalmorumvel officiorum decan aut amencie aut tristicie 217"|notam incurrat? Numquid verborum flecti multitudineDeus ut homo potest? Non enim verbis tantum sed cordeorandus est Deus. Quapropter melior est quinque presbiterorumcantacio cum cordis puritate ac serenitate etspirituali hilaritate quatn psalterii modulacio cum 10anxietate cordis atque tristicia. Intencio igitur est scriptureet sanctorum quod illa prosunt aliquibus que aliis forentGod bas obnoxia. Ideo cum Deus non potest consulere hominivariously, and ^id sui deterioracionem, patet quod senciens vel proeachshouidlead the hfe ". . . .babiliter credens ex sui fraeilitate esse sibi non utilius i5that is best for obligari ad alia consilia quam vivendo communemvitam observare decem precepta decalogi. Deus nonconsulit tali ut precipitanter se obliget ad observanciamstricciorem, sed quemlibet si non ponat obicem inclinatad sibi utilius, dando unicuique tali spiritum consilii. 20Sicut enim figulus libere facit ex eadem massa vasavarie disposita ad contumeliam vel honorem, ut patetI. Cor. IX, sic Deus dat unicuique naturalia secundumcapacitatem disparem meriti et beatitudinis, ita quodneminem potest inhabilitare simpliciter ad beatitudinem 25vel ad media necessaria ad eandem. Quamvis enimunum vocet in gradu|quemlibet tamen chri- 218"stianum vocat in gradu sufficienti sic quod totus defectusredundat in hominem Christi consilia dimittentem. Etpatet quod contingit sine peccato mortali ludere, come- 3odere et letari sed in Domino, ea intencione ut Deoapcius serviatur, et sic stante intencione recta peccatursepe venialiter in mediis, ut notat Augustinus EnchiridionLXI probans ex textu Apostoli I. Cor. VII quodquandocunque coniux reddit debitum gracia excusande 35libidinis et non gracia procreande prolis peccatur^ nonobstante bono coniugali, saltem venialiter. Et ita credoego hominem peccare, quandocunque est delectacio in-4. Cod. : abstinenciam deest; ib. Cod.: atqiie indiscretam deest; ib.psalinorum. Cod. : priorum. 8. quinque. Cod. : quandoque. 10. Cod.:modidacione. (2. Cod. : presunt.23. Rectius II. Tim. II. 20. Cf. et I. Cor. III, 5. 33. Rectiuscap. LXXVIII Opp. tom. VI, pag. 226.

irasciturCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 537moderata in procreacione matrimoniali ultra quam fuitin statu innocencie propter lapsam discrasiam naturelapse. Posset, inquit Augustinus, primum putari non essepeccatum nisi Apostolus addidisset,- hoc autem dico se-5 cundum veniam non secundum imperium. Quis autemneget omne peccatum, cum dari veniam facientibus apostolicaauctoritas fateatur. Et patet secundum sanctos ^'^"y ?."V'^ ,^''^^•^ .'^ arc ligntlyquotlibet peccata esse mortalia que reputantur nedum thought of arcvenialia sed opera meritoria, ut quando clericus repetitloin foro contencioso bona sua vel facit quicquam aliud"^^^ ^contra Christi consilia ex sciencia deliberata, videturmichi quod peccat mortaliter, ymmo quantumcunque218'' venialiter peccaverit, si super illud peccatum actum|complacendi ei addiderit, videtur iterum peccare morotaliter,quia contemptus displicendi de peccato et gaudendide commisso est nedum culpa, leve peccatum,offensa, inobediencia et cetera, que possunt esse purevenialia, sed prevaricacio, gravius crimen, et peccatumgrande que doctores vocant mortaliter. Et sic tercio Such isj ...20 quandocunque remurmurat m,Deum pro eventu aliquo, God'svidetur peccare mortaliter, iuxta illud Proverb. XII, 21: ordinancc.•TA ... !• murmurine atJustus non conturbabitur quicquid et acciderit. Debet enimsecundum Christi consilium conplacendo de voluntateDei vertere eventum in bonum, dolendo de peccato a25 quo scienter deficit. Nec valet dicere quod nemo vultpeccare, quia tunc inpertinenter preciperet ChristusJoh. VIII, II adultere: Vade et amplius noli peccare, etPsalmo X, 6 : Qui autem diligit iniquitatem, odit animamsuam. Quandocunque enim quis distincte scit se peccare3o et cum hoc ex deliberacione continuat vult peccare;videtur eciam quod quantumcunque levi passione quisirracionabiliter irascitur fratri suo peccat mortaliter. Etprobatur: Nam talis est appetitus vindicte cum displicenciacursus quem Deus instituit. Sed iuxta conclusionem35proximam iustus non sic contristatur quicquid acciderit,218= ergo nec irracionabiliter pro eventu. Unde|Augustinus Enchiridion LXII sunt quedam que levissimaputarentur nisi in scripturis demonstrarentur opinionegraviora. Quis enim dicenti fratri suo Fatue reum gehenneI. fuit, Cod.: fuis. 18. gravius ; cod. suavius.28. Psalm. LXXVIII. 37. Recte: Enchiridion LXXIX, Opp.tom. VI, pag. 227.

538 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.putaret, nisi Veritas diceret? Videtur iterum quod loquiverbum ociosum ex deliberata sciencia sit peccatummortale, ut dicit Bernhardus in De Dispensacione etPrecepto capitulo VIII, probans per illud Math. XII, 36:De omni verbo ocioso reddent homines racionem in die 5iudicii, ideo ista videtur esse dampnacionis accepcio sinon intersit contricio, quia sequitur: Ex verbis tuiscondemnaberis. Heu nobis, inquit Bernhardus, que po- Lterit racio reddi de ocio, alioquin ocium non est, si nonomnino racione vacuum est, Quid credimus de verbis 10adulatoriis, mendacibus, detractoriis et irritatoriis? Omniaenim ista videntur superaddere ocium in gravedine.Wyclit Unde de verbis huiusmodi scandalosis tam loquendo"^Te^fns by^'quam scribendo peccatum meum dolens confiteor, quodanger. sepe lapsus sum pocius indignando, irritando vel me i5ipsum exaltando quam proximum spiritualiter adiuvando.Sed rogo Deum meum pro gracia, ut de cetero ponamcustodiam ori meo..Every act not Sexto videtur in genere, quod omnis actus anime'^intenTion of^|intrinsecus, omnis actus lingue vel corporis extrinsecus, 20pleasing Christyn-)n-,o omnis vite nostre omissio, dum non sit inten- ^iS'^is a mortal sin. •'. .. , .,cione placendi dommo Jesu.^,Lhristo.sed exj i-l ^deliberatasciencia ultimate pro fine alio temporali, est naturaliterpeccatum mortale, nam omnis talis abicit caritatem. Etsic intelligo dictum Apostoli I. Gor. XVI, 22: Si quis 10non amat dominum Jesum Christum sit anathema. Cumergo amare eum preexigit noticiam vite sue et stat inobservacione consiliorum evangelistarum (ut patet capitulo... IV libri) patet cum quanta diligencia debemusad ista attendere. Et hec racio quare evangelium Christi 3oquotidie legitur in ecclesia. Dimittamus ergo locuciones,cogitaciones, operaciones et omissiones vanas, quianullum tale est medium placendi sapiencie increate.Nam Sapiencie XIII, i scribitur: Vani sunt omnes hominesin quibus non subest sciencia Dei. IUa quidem sciencia35est sapiencia incarnata, quam oportet iuxta ApostolumI. Cor. III, 1 1 esse fundamentum in sciencia et amore.Et hec credo est racio, quare Christus Math. V condempnatiam verbum irritatorium et cetera irracionabilia,nam passio non excusat quantumcunque breve^o8. Cod. : commendaberis. g. ocium. Cod.: continm. 36. Cod.:qiia. 3g. iam ; cod.: nam.4. Recte cap. XII, Opp. pag. 928.

ludicriisCAP. XXIV.] DE CIVII.I DOMINIO. 539fuerit opus inordinatum, quin sit mortale peccatum,dum deest intencio recta placendi Deo et proficiendiecclesie. Sed que rectitudo intencionis in talibus irrita-219'' cionibus, derisionibus,|et vanis occupacionibus.5 Ideo Apostolus Gal. V, 20 recitat que dicit mortaliapeccata quorum septem sunt: inhnicicie, contenciones,emulaciones, ire, rixe, dissensiones et comessaciones. Qui,inquit, talia agunt regnum Dei non consequentur.Septimo videtur quod contempnens necessaria saluti uiop^a]\in "flosue addiscere vel coenita operando proficere peccat ,''0 "ot try to°. '^ '^.learn tlie right.mortaliter; probatur: ut sic contempnit dominum Jesum way and toChristum. Necesse quidem est omnemmviatorem volentem ^^'* ' \se dignificare ad patriam, excusso ocio quod ars summiopificis tantum odit, proficiendo procedere, quia ociositasi5 stacionis et quietis, retrocessio et declinacio a rectitudinevie sunt sibi odibiles. Ideo non superest nisi ut caritasmagis ac magis habundet, quia aliter non est caritasviatorum. Cum ergo debet scire quod ipsum addisceresit utilius quam ignorare, vel (ut placet loycis) valde20 utile, et ignorancia proprie salutis omnino inutilis, patetex secunda conclusione quod contempnens hec mala utminima decidit in mortale. Ut si plus amo mundidivicias, formas, bona nature vel ipsas sciencias quamvirtutes, videtur michi quod si ex noticia mea explicita25 ac deliberativa processerint, ex negligencia ac contemptu,pecco mortaliter; debeo enim scire quod minima virtus219'' moralis vel gradus est utilior atque Deo accepcior|quam omnia dicta bona. Quomodo ergo sic postponerettantum bonum? Merces enim vel premium per se dignum3o cuicunque virtuti huiusmodi est beatitudo, si non peccatodignitas huiusmodi sit extincta. NuUum autemillorum. bonorum per se contingit ad tantum premiumideo quelibet virtus moralis est dignior aput Deum quamaliquod predictorum. Curiosus itaque peccat mortaliter35 ex superbia, dolosus ex invidia, contenciosus ex ira,torpens in consiliis ex accidia, mundo dives ex avaricia,fugiens maceracionem corporis ex gula et inaniterymaginans ac senciens actus venereos peccat luxuria;cuius causa precipua sunt negligencia et contemptus.towe2. Cod.: placendo. 7. Cod.: quarunt. 12. God.: valentem.i5. Cod. : stationis guietis. 23. formas. Cod. : fomas (famas ?)26. Cod. : debeo stare.16. Cf. Rom. VI, I et saepias alias.

Act.540 DE CIVILl DOMINIO. [CAP. XXIV.Ve nobis curatis, qui nedum symoniace perquirimusprelaturas sed dimittendo vitam apostolicam securiorem,nedum eligimus curari, sed pocius propter questum etfastum quam propter salutem anime subditorum. Nonenim videtur quin quilibet nostrum sit negligens et 5contempnens et per consequens preponderat consiliuminstigantis ad hoc consilio Domini in amore. Nonnesciens Christi consilium et ipsum abiciens occupatus inopposito negligit verba Dei? Patet ex parabola SalvatorisMath. XXII de vocatis ad nupcias quod sic; ex Joh. XIV lopatet (quod idem est): Deum diligere vel contempnerej. ..et sic affici verbis suis; ista dixerim licet videantur 219°dura ut ego cum michi consentire volentibus timeamplus peccare. Scio quidem quod minimus locus datusdyabolo debilitat viatorem. Ideo expedit cognoscere pec- i5cata ac eorum maliciam, ne scabies a persona surrepatin populum et demum in maiori parte intoxicet ovesChristi.Ignorance Ex istis colligitur quod ignorancia peccati non excusat M'^an"cxcuse.'^ simpliciter sed in parte; quod autem in parte excusat, 20patet ex hoc quod omnis peccans venialiter est ignorans;nec est talis ignorancia dampnabilis, sed peccatumipsum consequens est dignum venia I. Thim. I, 13: Priusblasfeinus fui et persecutor et contumeliosus, sed misericordiamDei consecutus sum^ quia ignorans feci in in- 2 5credulitate. Nam Act. VIII, 3 dicitur quod erat consenciensneci Stephani. Confirmatur tercio ex hoc quodLuc. XXIII, 34 orat Christus patrem dimittere ignaris,quia nesciunt quid faciunt. Non ergo oravit pro illis^nisi qui erant digni venia et misericordiam consecuti, 3out dicit Bernhardus VIII capitulo libro De Dispensacione:Si enim cognovissent, nunquam dominum glorie crucifixissent,ut dicit Apostolus I. Cor. II; et hinc beatusPetrus Act. II 38 predicans Judeis qui opere vel consensuChristum crucifixerant, dum consulit eis ut peni- 35tenciam agerent baptisati; III subiungit: in remis- 219"*\sionem peccati. Q.uod autem ignorancia non excusatsimpliciter, patet ex hoc quod tunc nemo dampnaretur,6. Cod. : concilium. ii. contempnere ; sc. mundum. 23. Cod.:primus. 28. Cod- : Luce XXII. 36. Cod.: in deest. 36, 3/. Cod.:remissibilitatem3i. De Praecepto et Dispensatione cap. XII, pag. 929.36. Cf. Act. III, 17.

CAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 54 1cum omnis malus sit ignorans; consequens contia ApostolumI. Cor. XIV, 38 dicentem: Si quis ignorat, ignorabitur.Si enim Christus dicit in die iudicii fatuiscontinentibus a malo extrinseco propter defectum olei5 devocionis in tantum: dico vobis, nescio vos, multo magisnon sciet approbando ad gloriam eos fatuos qui perignoranciam commiserunt manifesta facinora; aliter enimexpediret omnibus malis amplius ignorare.Istam materiam tractat beatus Bernhardus in libro St. Bemard on10 De Mandato et Dispensacione capitulo XII; movens per ^hjch^fequircsmodum questiuncule ex textu Apostoli Rom. XIV etI. Cor. VIII, quomodo omne quod est contra fidem velconscienciam est peccatum: Si, inquit, malum est unicuiqueeciam bonum quod agit si malum esse creditur,10 videtur quod tam malum est unicuique erranti opus quodagit quam malum esse creditur, et per idem tam bonumest unicuique eciam malum quod operatur quam bonumesse sibi false crediderit. Non enitn videtur racio, quareplus in malo quam in bono valeat humana intencionis20 opinio; ymmo cum Deus sit pronior ad premiandumquam puniendum, videtur quod prestancior sit falsaboni opinio. Et respondendo secundum sentenciamChristi Math. VI, 22, 23 quod oculus simplex facit220" totum corpus operum lucidum, sic oculus|nequam facit2 5 totam congeriem operiim tenebrosam, dicit quod duo suntnecessaria ad oculum vere simplicem, scilicet caritas inintencione et veritas in eleccione. Nam si quis bontimdiligit et verum non eligit habet quidem i^elum Dei sednon secundum scienciam; non igitiir vera potest esse cum3o falsitate simplicitas. Et illud intendebat in gracia VeritasMath. X, 16, quando dixit: Estote ergo prudentes sicutserpentes et simplices sicut columbe. Prudencia informatintellectum et simplicitas affectum; itaque oculus cordisnec est pius si male intenderit, nec cautus si a veritate35 erraverit, et sicut ad oculum simplicem requiritur amorboth zeal andknowledfie.II. Cod.: Joh. XIV. 34. Cod. : inlenderat. 35. Cod.: et sic.5. Matth. XXV, 12. 9. Recte cap. XVII, pag. 934 sed nonad verbum. i3. In textu St. Bernhardi hic locus sic habetur:. . . In generalem regulam trahi possit, quatenus malum cuiquesit bonum quodque .quod agit si malum esse crediderit actantum malum quantum crediderit, quod si annuero rursumpergitis inquirere, cur non e contrario tantum cuique bonumsit quod operatur quantum vel falso opinatur etc.

cui542 DE CIVILl DOMINIO. [CAP. XXIV.boni et cognicio veri, sic nequam ociilum duo malaa regione constituunt, scilicet cecitas secundum quamignorat veritatem, et perversitas secundum quam diligitiniquitatem. Unde inter hec duo extrema quorum unumest bonum simpliciter, scilicet oculi mentis simplicitas, et 5aliud est malum simpliciter scilicet oculi mentis nequiciaest dare duo mediocriter mala, primum quando oculuscecatur ignorancia manente cum ^elo boni, sic quod malicianon intendit, secundum assistente veri noticia deficitamor boni. Et sic quadrupliciter est oculi interioris di- lovisio: primus qui bonum libenter agit et verum libenterintelligit; et talem oculum simplicem nec deest ^elus 220"|nec sciencia requirit Deus, cum respicit super filios hominumut videat si est intelligens aut requirens Deum.Secundus, qui bonum diligit et malum nescius odit, tercius i5ex malicia perversus prudenciam habet ut faciat bonum,sed deest affeccio, quartus ciii deest tam prudencia quamaffectus, et iste dupliciter maliis dicitur habere oculumnequam simpliciter, quia nequaquam habet lumen oculisive i^elum. De talibus autem dicit Apostolus Rom. I, 21,20quod obscuratum est insipiens cor et propter maliciameorum tradidit eos Deus in reprobum sensum. De quibusscribitur Prov. XVIII^ :3 Impius cum venerit inprofundum malorum contempnit. Et sic dicentes se essesapientes stulti facti sunt, quia I. Cor. VIII, 2 dicitur: 25Si quis autem se existimat scire aliquid, nondum cognovitignorance quomodo oporteat eum scire. Deus autem respiciens adn'of^so"bad" modum vult quod secundum scienciam datam sibias a perverted humiliter serviatur. Et sic de duobus malis mediiswiil. ....primum habet m parte excusacionem, quia non directe 3o...abutitur sciencia sibi data, sed ex alio latere habet racionemculpe plus periculose, cum ignorancia facitsecuriorem et securitas segniorem. Sed cum voluntas sitsuperior intellectu, videtur secundum mediorum carentezelo nequiorem carentem nudo iudicio; conceditur ergo 35quod malum est unicuique habenti oculum nequam 220^=eciam bonum quod agit, econtra habenti oculum simplicemeciam malum quod agit in bonum vertitur. Et2. Cod.: e regione. i3, Cod. : Jilium. 16. Cod. : habent.24. dicenies; cod : divites. 26. autem. Cod. : talim. 3^, 35. Hic locascorruptus esse videtur. 35. ^elo ; adde: facere.4. Et quae hic sequntur dicta non sunt ad verbum St. Bernardi.10. Cf. cap. XVIII.

|CAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 543sic ex oculo nequam tenebrante totum corpus operummalum quod agit cedit in tantum vel maius malumquam credidit, sic in habente oculum simplicem tambonum vel maius bonum eciam malum quod agit, quia5 Rom. VIII, 28 dicitur: Timentibns Deum omnia cooperanturin bonum. Q.ui ergo credit se agere bona intencionerectum opus dum cecatur ignorancia dampnabili,non est iustum quod reportet lucrum ex fide falsaet ficta. Ignorancia quidem inficit voluntatem.N Sed notandum quod cecitas inseparabiliter inducitvtr Sin is a causeper peccatum,, « 1 nin tantum quod sanctus Apostolus K.om.of blindness.VIII, 26 dicit: Quid oremus, sicut oportet, nescimus, etEccles. IX, I : Nemo scit utrum amore vel odio dignussit, et Math. XXIV, 36 dicitur: De die illa nemo sciti5 neque angeli celorum, et Marc XIII, 32 patet eademsentencia quod licet sunt talia saluti pertinencia queoportet nos miseros ignorare; ideo dicitur communiter,quod duplex est ignorancia, scilicet invincibilis et perconsequens excusabilis et ignorancia dampnabilis quam2oquidam vocant crassam et supinam ; crassa quia sepum|220* temporalium fluxibilium ad tantum inpinguat memoriam,que est venter anime, a dono sciencie quod oculusmentis non sufficit ad pedes affeccionum attendere, sedsupine precipitatur in foveam peccatorum impotens ad25surgendum. Et patet quod ista ignorancia non excusatsed accusat. Ignorancia vero prima non excusat a peccatoveniali, dum ignorans in minimo deficit ab illocultu quem solveret in statu innocencie. Et per idemvidetur quod ira quantumlibet levis ex passione, non Passionaie3o pia intencione colendi Deum et edificandi proximum, .^"^?!, ''*: fsit mortale, quia nec ignorancia nec fragilitas sic excusat,cum tunc reportaret homo commodum expeccato, quia in statu innocencie pro quolibet peccatohuiusmodi moreretur; mora itaque in ira gravat mor-35 tale, sed brevitas eiusdem more non excusat servitutisa mortali, quia tunc mora instantanea post moramnotabilem temporalem verteret in mortale quod videturirracionabile, cum mora diuturnior plus gravaret. Quandoergo est consensus racionis in quicquam mandatis Dei40 contrarium, sicut est in quolibet irracionabiliter irato,peccatur mortaliter, quia omnis talis cadit a dileccionedebita proximi in qua consumatur et instauratur tocius35. servilutis ; ita cod.

mortale.544 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.legis servacio^ ut dicit Apostolus Rom. XIII, lo, quia 221"ut dicitur I. Joh. IV, 20: qui non diligit fratrem suumquem videt, Deum quem non videt quomodo potest diligere?ymmo cum Jinis precepti sit caritas, ut dicit ApostolusI, Thim. I, 5 et Gal. V, 14: Omnis lex in uno sermonebimpletur: Diliges proximum tuum sicut te ipsum, patetquod irracionabiliter irascens fratri suo prevaricatorlegis censebitur; quando autem quis irascitur propterbut itthe angerhonorem Dei et emendacionem proximi, sed ignoranterdirectel^^good excedit modum, recta intencio salvat ipsum. Sed videtur 10intention willquod quicquid homo fecerit, dum deest recta intencio,excuse.some ^ ^ ^ ,. ,...,.excess. peccat mortahter; quod evenit nimis crebro; nec feratpius christianus graviter quod tam stricte sencio demortali, quia ex alio latere laxo, quod omne peccatummortale adiuncta penitencia cum amore Christi sit ex i5sua misericordi gracia veniale. Quod notat beatusJohannes I. Johannis II, l, 2: Si quis, inquit, peccaverit,advocatum habemus aput patrem. Jesum Christum iustumet ipse propiciacio pro peccatis nostris. Sic igitur secundumBernhardum non inobediencia sed inpenitencia 20consummat peccati maliciam, ideo doleamus de commissoet speremus in advocato, quia I. Joh. V, 14scribitur: Hec est fiducia quam habemus ad Deum quia,quodcunque pecierimus secundum voluntatem eius, exaudietnos. Licet igitur stante pia intencione ex misericordi^Ssatisfaccione Christi peccatum nostrum fit stante graciaveniale, cum aliter foret simpliciter|Tamen 221"repugnat legi cuiusdam mediatoris quod sit caritascohabitans cum homine, cum iniuste oderit fratremsuum vel contra Deum distincte intenderit. Unde beatus 3oGregorius XXV Mor. super illo Job XXXIV, 27 quaside industria recesserunt a me. Sciendum, inquit, quodpeccatum tribus modis committitur, ignorancia, infirmitateet studio. Ex ignorancia quod est peccatum levius Pauluspeccaverat I. Thim. I, IJ, sed ex infirmitate gravius^SPetrus peccavit, quando Christum negaverat Math. XXVI.Unde Paulus sciendo se correxit, Petrus vero lacrimispenitendo, sed tercio gravissime peccarunt Judei ex industriade quibus Christus dicit Joh. XV, 22: Si nonvenissem et locutus eis non fuissem, peccatum non haberent, 4016. Cod.: sui. 17. Cod.: Johannes Jo^ 2.20. Cap. XX. 3i. Cap. XI, Opp. tom. I, pag. 8o3.

quoddamsupinumCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 545nunc autem excusacionem non habent de peccatis suis;peccantes itaque ex studio sunt periculosissimi peccatores,qui non solum bona non faciunt sed odiunt, et facientesbona que ipsi negligunt persecuntur. Sed pro ignorancia Diftcrence5 notat Greeorius, quod aliud est nescire et aliud nolle between.. ...•,- • • igiiorance andscire ; nescire autem excedencia vim sciendi, cuiusmodi unwiiiingnesssunt preter necessaria ad salutem, capit excusacionem ^° know.sed noUe scire faciliter scibilia necessaria ad salutemprovenit ex superbia et est dampnabile, cum sit ignoloranciacrassa et supina ex superbia, que est primum221° vinculum dyabolicum ligans ad sui dampnum|quicquid fecerit laborantem; ideo non superest nos vasafragilia et ignara et per consequens ex defectu humilitatis,mititatis et caritatis coUisa nisi recurrere adi5sapienciam patris contra ignoranciam, ad verbum Dominiin eternum permanens contra fragilitatem, et discereab eo qui est caritas, miticiam et humilitatem, ut docetMath. XI, 28, 29: Venite ad me omnes qui laboratis etqui onerati estis, et ego reficiam vos; et discite a me,20 quia mitis sum et humilis corde, ita quod miticia tollatasperitatem ollarum figuli se collidencium, humilitassit quasi fenum propriam fragilitatem memorans interceptum,et caritas sit vinculum colligans hec membraet eorum opera super hominem interiorem et senciet2 5 suave ac leve quicquid sibi contigerit. Ideo dicit Augustinussuper Math. Sermone X: Discite a me non mundumfabricare, non creare, non mirabilia facere vel mortuossuscitare, sed quoniam mitis sum et hutnilis corde.O Cum enim humilitas sit fundamentum spiritualis fabrice Humiiityshoulc.3o et quanto quis disponit maiorem inponere molem edificii, recognise*?!!"!de tanto iacit alcius fundamentum huius fabrice, per- ^e is nottiingtingat usque ad tercium celum quod oportet hominem221'' humiliter se recognoscere nichil, quia quoad|materialem essenciam que est materia prima est se-35 cundum philosophos ipsum nichil. Ipsa enim ex septimoMethaphisice nec est quid nec quale nec aliquid aliorumencium et secundum Augustinum est verius prope nichil;secundum vero speciem est homo vel accidentaHs speciesad simiHtudinem Dei facta, accidencia vero nichil sunt4orespectu substancie; ideo dicit Apostolus Gal. VI, 3: Si26. Opp. tom. V, pag. 380. Serm. LXX De Verbis Matth.XI, 25. 36, Metaph. VII, cap. III.De Civili Dominio. III.35

54^ DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.quis existimat se aliquid esse, cum nichil sit, ipse seseducit; nam valde equivoce creatura est aliquid respectuentis simpliciter; et sic videtur satis addiscerede magistro leccionem virtutis misericordie. Sciamusigitur oracionem dominicam, decalogum et simbolum 5cum mediis facilitantibus ad eorum noticiam, et quecunquealia noticia viancium nedum est superflua sednociva, quia ex curiositate retardat ab istorum noticia.Et ista videtur sentencia Apostoli I. Cor. II, 2: Non,inquit, iudicavi jne scire aliquid inter vos nisi Jesum loChristiim et hunc crucijixum. Noscamus igitur vitamcum doctrina evangelica quam exequamur in practicaet est satis. Patet igitur quod ignorancia mandatorumpro tempore quo homo debet servire secundum illaWe are bound mandata non excusat ignarum ne peccet mortaliteri5^'^'^ gravat cecando oculum. Ponunt tamen philosophi'"command-'''*ments. quod alia est ignorancia disposicionis et alia ignoranciaactualis apprehensionis. Ignorancia disposicionis est,quando persona capax noticie cuiuscunque scibilis deficitab disposicione|et habitu quo ipsum cognosceret; 222'et taliter est homo ignarus ante doctrinam; sed secundomodo homo habens habitum sciencie, dum deficitactualis consideracio, dicitur ignorare in actu quod scitin habitu, et taliter est omnis malus ignorans, cumperpetrando peccatum apparet sibi bonum ; ideo vel25deficit sibi habitus veritatis vel habitus quiescens inanima ligatur ex passione vel alio obstaculo, ne regatactualiter delinquentem, sed cum sciencia et ignoranciadicantur ad aliquid, oportet ulterius considerare quorumhabet peccator ignoranciam: si sunt de numero eorum 3oque sunt a Deo precepta sive prohibita vel non; etignorancia circa talia que sunt mandata Dei, virtuteset vicia non excusat simpliciter sed accusat, cum homodebet habere ignorancie illi oppositum et hoc sub penamortalis, cum caritas si inest docet hominera Deo ser- 35viendo diligere. Unde infans in baptismo dicitur habereinfusum habitum excedentem istam ignoranciam crassamdampnabilem.know^wha°^^^^^ autem est ignorancia inpertinencium ad salutem,does not ut multe conclusiones doctrinales et multe leges humane^opertain to .... ....salvation. sunt saiubriter ignorate; et ignorancia talium non ac-2, 3. Cod.: respeclum.

negativo:CAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 547cusat nisi forte per accidens inducat ignoranciam diligendiDeum et proximum, quia solum talis est accusabiliset per consequens solum ignorancia caritatis.Ouandocunque ieitur ex ienorancia habituali vel Good intention.... .1 isa better2*'actuali quis facit a Deo sibi prohibitum, si|ex certa excuse thansciencia, non intencione diligendi Deum, peccat morta-"^^re ignorance.liter, et si ignorancia intencionem concomitans fueritde sibi necessariis ad salutem, cuiusmodi sunt articulifidei, non excusat simpliciter a mortali, ut patet delo apostolo et ceteris blasfemis qui persecuntur infideliterchristianos, putando se plurimum promereri; et sic intenciopocius excusat quam nuda ignorancia; ideo intelligoquod ignorancia aggregata ex illa intencionebona de genere excusavit Apostolum et ceteros peniiStentes.Unde non video quod mala passio excusat irracionabiliteriratum ne peccet mortaliter pocius quampassio excusat victum concupiscencia ad cognoscendummulierem extra matriraonium; passio enim concupiscibilisminus declinat a naturalitate quam passio irascibilis.2o Et sicut philosophi dicunt quod una irundo non facit ver A single lapse,nec unicus actus malus vicium, sic dicunt quod continens bg mortal.. . • j- ^ 1 ..• into sin maysuperatus ex passione propter cognicionem unicam nonfit incontinens ; sed aliter locuntur theologi, ponentesvirtutes supernaturaliter et vicia dyabolice subito gene-25 rari et distingui ab habitibus consuetudinalibus de quibuslocuntur philosophi, sic quod cum virtute stat habitusinclinativus ad prevaricacionem et cum peccato stathabitus inclinativus ad meritorie operandum, ut patettam racione quam experiencia; sicut igitur in isto pre-2° cepto Non mechaberis, prohibetur secundumIexposicionem Christi consensus animi, sic in isto : Nonoccides prohibetur irracionabilis ira et in utrumquemandatum pro semper obligans subito offenditur secundumvirtutes irascibilem et concupiscibilem et peccatum35 mortale subito contrahitur expulsa gracia; dico autemirracionabilis ira, quia constat quod contingit irasci propeccato ad Dei iniuriam vindicandam et personam autpopulum emendandum, que ira est meritoria vel saltemracionabilis quoad substanciam operis, licet irraciona-40 bihtas sit in modo; quando autem quis appetit vindictamin proximum utroque istorum postposito, non video5. actuali; in textu: accidentali; corr. in marg. 20. Cod.: Et sic.37. aut ; textus: et suprascript. : aut.35*

quod548 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.Habitualpassion anddrunkennessaie mortalsins.quin cadat a caritate non diligendo proximum ut seipsum; nec video quomodo talis ira irracionabilis sitmeritoria aut propter honorem Dei finaliter elicienda.In ista tamen materia dicunt quidam doctores moderniquod ira ex passione tanta cito transiens sicut 5ebrietas tracta in consuetudinibus sunt solum venialia;et forte intelligunt quod non sunt vicia consuetudinemconcomitancia sed ex displicencia consequente finicionemactus passibilis veniam consequencia; Deus enim estlux que peccatorem tociens irradiat quociens conver- lotatur.Sed caveat dolens de commisso ne menciatur se Pconteri, cum vix ateratur, qui diligenter non removetoccasionem peccandi. Unde non videtur michi scripturevel racione consonum|circumstanciis gravantibus usque ad sabbatum et minusinebriatus in sabbato ex consuetudine tracta tunc primoin gula peccet mortaliter, quia frequencia peccatorumprecedencium de quibus est confessus contritus, et nonquotidie inebrians se cum 22:videtur extinguere caritatem pocius quam quodlibet 20eorum; predictum igitur precedens, licet non sit consuetudinaliterhabituale, videtur michi tamen esse mortale,quia contra preceptum negativum pro semperobligans sub pena mortalis; et de tali vicio locunturtheologi. 25Et istam sentenciam declarat difFuse Augustinus inlibro suo De Ebrietate: Si enim tunc mandatum negativumpro semper obligat sub pena mortalis, sed preceptumsecunde tabule est non iniuste concupiscere remproximi: videtur quod omnis gulosus peccat mortaliter, 3onam omnia sunt iustorum et omnis peccandi concupiscencianon est iusta, quia contra Dominum, cumMath. XII, 30 dicat pertinenter: Qiii non est mecmncontrame est.Item, secundum beatum Bernhardum ubi supra scienter 35contraveniens consilio abbatis terreni peccat moi-taliterex contemptu, igitur multo magis scienter contraveniensconsiliis abbatis primi: Quomodo rogo, non foret contemptuspostponere suum consilium saluberrimumI. non. Cod.: nam.27. In ebrietatis malum. Duo sermones Opp. tom. V, Append.pag. 490, 35. De Praecepto et Dispensatione Opp. pag. 928.

ingnatCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 549propter consilium vel instigacionem abiecte creature;quod non fieret pro toto mundo, cum proporcionaliteramatur instigans ut obeditur eius consiliis ; non igitur223" sonat 1honorem, sed dehonoracionem Dei contempnere5 taliter eius monita, quia si umquam amor creaturepreponitur amori Dei, in tali casu preponitur. Item iuxtadiffinicionem Christi Math. VI, 23: Si oculiis hominis sitnequam, totum corpiis hominis tenebrosum est. Sed oculussic scienter postponentis Dei consilium est tunc nequam, neglectrGod^s10 quia deficit a simplicitate, cum nequicia et simplicitas counsels hasT ^ . . . . ^ . .not a single,sint mmediate contrana, igitur inncit totum residuum eye.tenebra peccatorum, habet enim talis duos oculos, cumhabet duo obiecta finaliter terminancia, scilicet intencionemdeclinantem a mandato dileccionis Dei et in-1.5 tencionem qua Deus naturaliter diligitur super omnia, ettalis dualitas oculorum videtur reprobata Math. XVIII, 9:bonum est tibi ad vitam intrare cum uno oculo, quamduos oculos habentem mitti in iehennam ignis. Ista duplicitasoculi videtur dampnabilis, cum duo radii in-2otencionum egredientes a voluntate ad obiecta non subalterna,causant angulum et offendunt in primum mandatum,cum sic finaliter diligens creaturam, non propterDeum, fruitur utendis, committens blasfeme ydolatriamideo cum illud peccatum pervertit ordinem amoris in-25 finitum magis fugibile quam pena aliqua, videtur quodsit crimen extinguens graciam, cum debita Dei dilec-^^S*" cio repu cuilibet dileccioni creature que non|est ad ipsum finaliter diligendum; quando enim quishabet intencionem vel opera circa mundum, dum non3o sunt finaliter propter Deum, videtur michi Christumintendere quod tunc habet infamem binarium oculorumvel manuum, sicut habent prosperitatibus mundi indebiteadherentes; ideo esset melius habere oculum simplicemnichil intendendo aut diligendo, nisi Deum vel in ordine35 ad ipsum, eciamsi hic assit adversitas, quam habendohic intencionem generalem ad Deum et cum hoc intencionemspecialem et finalem ad aliquid citra ipsum,et si inde arrisit mundi prosperitas. Et iste videtursensus Augustini in De Sermone Domini in monte4oiibro II capitulo XIX. Et beatus Gregorius XXVIII26, 27. Cod.: Dei dileccione.39. Opp. tom. III, 2, pag. 226. 40. Opp. tom. I, pag.900.

|55° DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.Moral. super illo Job XXXVIII, 5 vel qiiis tetendit supeream lineam exponit conformiter. Unde quantumlibetmundialis habens quantumcunque inordinatum propositumdicit, quod sic intendit finaliter propter honoremdivinum, licet fiat expresse in Dei contemptum, sicut fit 5omne factum contra Dei consilium vel mandatum excerta sciencia, quia secundum beatum Jeronymum epistolaLXXXV, apertiis contemptiis Dei est facere prohibitaaut iiissa non facere. Gum igitur Deus precipitsimplicitatem oculi et prohibet eius duplicitatem, videtur 10quod in altero istorum delinquere sit Deum contempnere;cum igitur omnis diligens aliquod creatum extraordinem ad Deum finaliter diligendum habet oculum 223"duplicem, videtur omnem talem delinquere ex contemptu,quia contra primum mandatum, dum diligit aliquid i5contra Deum in peccando supra Dominum in amoremsuum postponendo et extra Dominum in amorem talemad Dei dileccionem non ordinando. Deus enim dicitmichi quod pro amore suo non sic faciam, creaturainducens rae si ei consencio dicit michi quod ob amorem 20sui sic faciam, ideo consenciendo creature Deo postpositoincido in istam triplicem maneriem peccatorum.^^."^*" f„i Ex istis videtur quod omnis expresse sciens vel scirecommits mortal ^ ^__sin if he rejects debens sub pena mortalis quicquam esse sibi faciendum 25'^of Chrisi. '^^ Christi consilio vel mandato non faciendo, peccatmortaliter; illud patet eis qui dicunt, quod omneChristi consilium est mandatum et econtra, eo quodomne consilium Dei continetur ut pars alicuius decemmandatorum, ut consilium Christi loquentis in apostolo 3oest quod omnia nostra fiant in caritate ad gloriam DeiI. Cod.: tetendi. 7. Cod.: bcatiim P^nm. Error pro J'nim = Jeronymum.20. cod. tibi concencio. 22. Cod. : incidendo.8. Sine dubio hunc locum in Epistola St. Jeronymi ad Celantiaminvenies: Ex quo apparet nec honorari ab eis Dominumnec timeri qui eius praecepta non faciunt. Etinfra: Duo autemsunt genera mandatorum in quibus clauditur tota iustitia prohibendiunum, iubendi alterum . . . Hoc duplex diversumquepraeceptum prohibendi scilicet et imperandi aequo omnibus iuremandatum est . . . In quovis proposito . . . aequale peccatum estvel prohibita admittere vel iussa non facere. Et sane nescio,an possimus leve aliquod peccatum dicere quod in Dei contemptumadmittitur. Opp. tom. I, pag. 128— 129. 31. I. Cor.XVI, 14.

quicquamCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 55 1secundum ordinem in edificacionem ecclesie, ut patetII, Cor. X, 8 et I. Cor. XIV, 40 et alibi sepius inscriptura; sed quandocunque quis sic exorbitat peccandocontra Christi consilium, non sic facit ad honorem Dei,5 sed eius contemptum, igitur quandocunque sic peccat,facit contra Dei mandatum. Nam idem videtur tantum223'' dominum servo suo consulere sub pena et|illud sibi precipere.Q Unde stultum videtur dicere quod nemo peccat morlotaliter,faciendo contra Dei consilium, cum Psalmo CV,13, 43, quod filii Israhel non sustinuerunt consiliumDomini, sed exacerbaverunt eum in consilio suo; et patetex processu exodi, quod ideo criminaliter peccarunt.Videtur enim quod Deus nichil precipit nature liberei5nisi per modum consilii nec aliquid consulit nisi dileccionemDei vel proximi, igitur sub dileccione Dei All counsels... •^ !• 1 summed up incontmetur omne consihum, nec ignorancia actualis vel loving God.habitualis de diligendo vel serviendo Deo sic excusat,quia iuxta proxime dicta homo peccat mortaliter in-20 cidendo in talem ignoranciam, cum sub pena mortalistenetur homo aliquid scire; sed necessarium ad sciendumest ars amandi Deum et cognoscendi in quibus ofFenditur,cum aliter deficeret homo a debito Dei servicio.Ideo omnis homo tenetur sub pena mortalis illud25 cognoscere et per consequens cognoscere omnia Christimandata sive consilia et in particulari omnia sibi mandatavel consulta a Deo sub pena criminis; nec esthoc inpossibile, cum omnia sunt hoc: tuum diligereDeum oculo simplici super singulas creaturas. Quando-3o cunque ergo quis ex ignorancia aotuali vel habitualiofFendit in hanc maximam, ignorancia accusat. Ideo224* sicut quedam ignorancia prodest ut ignorancia tardanciumaftectum ab isto servicio, sic ignorancia huius|maxime sentencie nocet, et ita sicut ignorancia diligendi35 Deum non per se excusat a crimine sed concomitanciatalis ignorancie cum zelo placendi Deo excusat a peccatieravedine, sicut patet de apostolo et multis in- Frailty is no„ , ,.,. ' ... , ,excuse unlessfidelibus, sic fragihtas ad peccandum non per se ex- foiiowed bycusat a crimine, sed concomitancia talis fragilitatis cum4overa penitencia excusat a peccati gravedine, et sicintelligo scripturas et dicta sanctorum in ista materia.^'"^ pemtence.2. Cod.: /. Cor. X. i5. Cod. : consuluit. 16. Cod.: ignorancia.

de552 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.Nec excusaret alterum istorum bonorum malum concomitansnisi in virtute domini nostri Jesu Christi, quiest virtus et sapiencia Dei patris, docens nos inducendovirtutes excutere ignoranciam et excuciendo voluptateset sequendo ipsum induere penitenciam. Et sic iste due 5To serve God partes iusticie: servire Deo in gracia et non facere'"obey^hfs" contra eius mandata videntur esse omnia Christi concommandmentssiiia y^i rnandata: quas duas premissas quiscunqueis the sum of .'^. ^.. ...^Christ's nnahter servavent, quocienscunque in via ceciderit con-ing.clusionem finalis beatitudinis consequetur, ad que ne- loteaccessitando precedit graciam predestinacionis; que si infueritjvidetur michi quod dignificat ad beatitudinem etper consequens ad non punicionem perpetuam, cumPredestination dignum est ipsum non sic puniri quem Deus eternaliterworthy^o^f ordinat non sic puniri, eo quod dignum est tantum i5reward. dominum habere in propria domo sua familia pleni- 224''|tudinem voluntatis. Ex qua dignitate de congruo etiusticia ex amore eterno videtur indignum quod eternaliterpuniatur, cum sit contra ordinacionem divinam.Arguitur sic: videtur dignitas secundum presentem in- 20iusticiam, quando est in mortali inducere dignitatem utperpetuo puniatur, quia tunc duo contradictoria essentsimul digna et iusta et per consequens simul vera,nam nunc et semper Deus ordinat quod non sic perpetuopunietur, ideo eius contradictum cum nun- 2 5quam est iustum; nec valet dicere quod pro nuncest dignum quod sic premiabitur, sed ipse nunc nonest dignus sic premiari, quia gracia predestinacionisa qua non potest excidere usque adeo ipsum dignificat,cum inseparabiliter facit eurn adopcionis filium et 3oheredem; non enim potest admonitive huiusmodi impedirevel ipsam perdere, ideo nec potest cum illastante titulum perdere consequentem; cum enim illagracia infinitum sit melior quam gracia presciti, videturquod infinitum plus dignificat. 35Similiter, si vere est dignum quod sic punietur ettamen ipse est dignus non sic premiari, tunc dignumest quod non sic premietur et per consequens non estdignus dampnari, cum sit dignum quod dampnetur; etista duo contradicenda sunt in Deo digna et iusta; non 4020. Cod. : Arguit. 22. duo contradictoria . Cod. : gd"- 28. Cod.se premiari. 34. Cod.: presciia. 40. Non Cod.: omnino.

. viterIquodCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 553enim est dignitas vel iusticia in creatura nisi secundumexemplar dignitatis et iusticie quoad Deum, ut si224" Petrus sit dignus mercede aliqua, tunc dignum estaput Deum ut ipsam habeat. Si enim Deus scit Petrum5 esse dignum tanta pena, tunc scit dignum esse uthabeat huiusmodi penam, quia aliter creatura possetdignificare contra ordinacionem Dei, cum dignificat addampnacionem pro peccato infinitum, pro quo Deus nonpotest dampnare.10 Similiter, capto Petro peccante peccato finalis in- Any sinful act..•^..01 j ..• .. ...... ]•.. is worse in tliepenitencia et raulo predestmato peccante temporaliter reprobate tlianresipiscendo, infinitum gravius est peccatum Petri quam ^" ^}}^ ^^. .' ^ .'^^ predestinate.Pauli, sicut patet de penis quas Deus adoptat eis quisemper punit proporcionaliter ad gravedines peccatorum;iSigitur dignum est infinitum gravius puniri peccatumPetri quam peccatum datum Pauli, sed non intensiveneque durative et per consequens peccatum Pauli estdignum solum puniri temporaliter et per idem personailli peccato subiecta. Non enim valet hoc sophisma:2oIIIud peccatum est dignum sic puniri et non est dignumillud peccatum sic puniri, cum dignum sit venia exremissibilitate quam Deus videt in ipso et aliud experpetuitate sit omnino indignum venia, cum Deus nonpotest ipsum remittere.25 Similiter, omnis talis dignitas non est nisi condicionata Desert ofj- • ••u n • ... • i-^ piinistiment orponens disposicionem m subiecto m qua si finaliter ^ reward isperseveret sic vel sic mercedem recipiet; sed ex taliconditioned by..... the disposition. . . .224* condicione non sequitur sit dignus simpliciter of the agent.|aput Deum; igitur nec quod sit sic dignus simpliciter;3otunc enim omnis peccans venialiter foret ut sic dignusdampnari quia sic dampnari nisi afifuerit gracia JesuChristi, cum aliter fuisset omne peccatum mortale.Ymmo iuxta evidencias partis apostolice sicut illudveniale est infinitum fugibilius quam pena, sic habet33 dignitatem ut puniatur supra omnem penam finitam;sicut igitur creditur hoc mortale esse tam dignum gra-puniri, sicut si Deus inmisericorditer ipsum puniret,ita videtur dicendum de quolibet veniali; sed cum tuncdampnabiliter puniretur, videtur quod omne tale sit40 dignum dampnabiliter puniri; sic enim puniretur nisiChristus genus humanum redimeret; nec dicetur quam7. Dei. Cod. : dicitur. i5. Cod. : puniri est. 17. neque. Cod.:(sic). 3i. Cod.: dampnare.

Et554 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.dignum ad maximum est aliquod peccatum puniri nisirecurrat ad ordinacionem divinam, quia adnichilacionon potest esse penalis et omnis misericors punicio quaoportet Deum punire vel extinguere scilicet sanctum estcitra condignum ut sic. luxta hanc viam peccatum est 5dignum plus puniri quam omnis alia pena a Deonoscibilis et quotlibet eque dignum; nec Deus nosceretpeccati gravedinem maximam; idem igitur est dignumesse peccatum sic puniri, et peccatum esse dignum sicpuniri, sicut patet scrutanti illas dignitates et subiecta loque dominant.Our judgments g]x talibus evidenciis alias sepe dixi, cum nemo sit 1Rot men are tull. . . ^. '.'.. .^of error, God dignus nisi ut Deus omnia videns ipsum dignincat 225"""^traV" ^^ iudicando, sed non dignificat iudicando prescitum adgloriam nec predestinatum ad penam perpetuam, i5ideo nullus talium est dignus tali mercede; sed quodnos reputamus tales sic dignos esse^ quia non videmusnunc finem meriti, ideo dicimus predestinatis quoddampnabuntur nisi resipiscant et prescitis quod salvabunturnisi continuant et sic iudicamus dignitatem 20contrarie divino iudicio ex ignorancia ut tempore populusDavid iudicavit post adulterium, quod fuit dignusmori corporaliter sine regeneracione vel Christi gignicione,Deus autem plene sciens eius ydoneitatem etpredestinacionem adiudicat eum non sic puniri sed 26dignum beatitudine; ideo tantum dilexit eum, ut unquam,eo quod Deus non potest eum vicissim eundemhominem magis diligere, ut ostendit BradiwardensisCorrelario 23 capituli primi libri; et ista videtur sentenciaAugustini V De Trinitate in fine. Si igitur Deus 3otantum amat hunc hominem et iudicat eum dignum,ipse est sic dignus pro omni mensura pro quo estsimilis cum Dei iudicio et amore. Si enim voluntas etiudicium domini pape possunt dignificare hominem adbeneficium, multo magis iudicium et acceptacio divina 35iuxta illud Apok. III, 4: Ambulabunt meciim, quoniamdigni sunt. Sapien. III,| 5 Deus temptavit eos et in- ^^^*"venit illos dignos se. Peccatores igitur sunt digni ex26, 27. ut niinquam eo . . . Hic aliquot verba cxciderunt. Sensum huiusloci in libro Dc Ecclesia pag. 79 habes. 29. Cod.: capitult decst. Addidie textu De Ecclesia pag. 79.28. See De Ecclesia pag. 79.

|CAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 555gracia predestinacionis, licet non secundum peccata presencia.Ex quibus videtur sequi, quod nullus predestinatus Thepotest cadere a iure ad beatitudinenn, quia non potest canno^forfelto f 'consequitur, ex quo Deus.eternaliter,.jdicendo quod^5 cadere a eracia predestinacionis, ad quam ius illud their nghtbeatificabitur, obligavit se ad illud, constituens se debitoremdonatorie, ut declarat Augustinus in De verbisDomini Sermone LXXXI super illo Apostoli Rom. VIII, 38to5z Deus pro nobis, quis contra nos? Et sic potest intelHgidictum Apostoli ibidem quod niilla creatura poteriteos separare a dicta caritate quam per revelacionemto bliss,scivit ipsos habere. Ex istis videtur sequi quod existens but they mayin peccato mortali et per consequens carens dominio bg incapable ofi5 est dignus habere beatitudinem et per consequens omniadominion.bona Dei habere; existens enim indispositus ad nuncregnandum est dignus regnare pro suo tempore, etlicet videatur legis ignaris exhereditandus ex sua insolencia;aliud igitur est dicere: Petrus nunc est dignus20 habere hereditatem pro suo tempore et nunc est dignushabere hereditatem illam nunc, nemo enim est dignushabere regnum pro tempore antequam de facto habeatillam. Ideo multi existentes in disposicione repugnantepossessioni rei habent ius ad illam et sunt digni habere5" illam pro suo tempore; et per idem sequitur quodnulius predestinatus meretur penam perpetuam nec aliquisprescitus vitam perpetuam. Nam nemo mereturvitam nisi de congruo ex grato testamento eterno quoDeus instituit merentem esse filium regni sui, sed nullus3o prescitus habet secundum hunc titulum Deum debitorem,ergo nullus prescitus dignificat se ad tantum ex defectufinalis perseverancie et per consequens non mereturbeatitudinem. Et per idem predestinatus non mereturdampnacionem, amicitiam aut et inimiciciam essencialiter35 consequentes ad meritum presciti et demeritum predestinati;merentur vel ad commodum aut incommodumtemporale: sunt tamen in disposicione tali quod si inillis finaliter perseverent, tunc merentur premium per-16. Cod.: habere enim existens. Rectius (ut videtur) legendum: bonaDei. Hereditandus (vel heres) enim existens .... 24. Cod. : possessione.3o. seaindtim; sed in cod. correxit in margine. 36. Hic locus corruptusesse videtur.9. Cf. St. Augustini Serm. CLVIII et CLIX Opp. tom. V,pag. 765, 766. II. Rom. VIII, Sg.

libero556 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.petuum atque penam ; et sic intelligo modernos doctores.Deus enim est paterfamilias conducens omnes predestinatospro denario diurno, sic tamen^ quod quacunquehora diei inceperint, consument in dignitateoperis sui in vespera, tunc illos qui ociantur deficientes 5ante vesperam non gratificat ad tantum denarium,quia videt quod sunt indigni non implentes convencionem.All desert rests Ex istis videtur michi quod nemo est dignus vitaor"dinance. eterna, sed quilibet punitus pro peccato suo est dignus loinfinitum graviori pena quam punitur; vel aliter omnisdignitas peccati vel|meriti taxari debet penes quanti- izb^tatem mercedis quam Deus ordinat pro ipso retribui;nemo enim est dignus vita eterna nisi ex graciosa ordinacionedivina; sed Deus non ordinavit prescitum ad i5beatitudinem quantumlibet mereatur, ergo non est dignusillo premio. Deus enim ordinavit dignitatem in prescitoad dampnacionem, a qua dignitate non potest excidere,sicut nemo potest excidere a gracia predestinacionis;cum ergo omne peccatum fit in Deum, gravitas cuius- 20cunque peccati taxari debet penes hoc quod ipse reputatipsum esse puniendum, eo quod si ipse nonreputaret aliquid ad peccatum, non foret peccatum etquantumlibet leve peccatum, si ipse reputaret ad peccatumgravissimum, ita foret. Cum ergo proporciona- 25liter ut reputat peccati gravedinem ita punit et perconsequens secundum hoc est dignum puniri, sequiturquod gravedo peccati, dignitas eius ad penam et reputacioeterna Dei, suum iudicium vel ordinacio ipsumpuniendi, proporcionaliter correspondent. Sicut ergo 3opeccatum reputatur grave aput Deum, sic est grave etsicut est grave sic et punit.^!' si",Confirmatur: precise tantum peccatum est punibile quan- Sreceives tne^^. .punishment tum debet a Deo puniri de congruo, sed quantumcunque"^ ° 'peccatum debet a Deo puniri de congruo, tantum punit, 35ergo quantumcunque peccatum est punibile, tantum Deusipsum punit.Assumptum patet eo quod omnis aptitudo sonans inbonum iusticie non dependens a arbitrio nature 226"|peccabilis debet esse executa a fonte iusticie; cum ergo 40punibilitas peccati sit huiusmodi, sequitur quod oportet34. congruo ; cod. hic et lin. 35 como (gvoj.

nonCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 557Deum ipsam exequi; aliter enim superflue ordinaretillam punibilitatem. Et minor patet ex eo quod Deusforet culpabilis contraveniens legi proprie, si debet puniripeccatum et non punit.5 Item, Deus non potest omittere peccato supposito God must dopunire ipsum pena essenciali, ut patet III De Libero '^^Arbitrio XXIV, cum tunc deficeret homo a Dei serviciosine dampno; cum igitur tanta sit iusticia in illacionepene sensus sive et pene dampni et Deus tam potenslo per se ipsum inferre, videtur quod necessitate ex supposicionesit pena sensus infringibilis, quantum contrivitpro peccato. Sicut igitur deliberative peccans non potesthabere veniam nisi penitens conteratur, sic finaliter inpenitensnon potest debite puniri pro illo peccato periSpetuo,nisi perpetuo secundum sensum intrinsecumpuniatur. Item, Deus non potest dimittere meritumhominis inpremiatum, sed par est iudicium de penacuiuscunque peccati, igitur nec peccatum aliquod inpunitum;quamvis enim doctores dicant quod Deus20 sit pronior ad premiandum quam ad puniendum,tamen non potest esse quod Deus omittat de quantumcunqueiniuria iusticie complementum; tunc enimexcideret a sua iusticia, ymmo cum non sit iniusticianisi fiat contra Deum, de quanto ipsam ponderat de-226'' core vindicte, iniuria quam Deus omitteret, foret|iniuria. Est igitur lex Dei, si aliquis meretur vel demereturaput Deum, proporcionabiliter ad meritummercedis recipiet, quia aliter Dominus foret impotens,inscius sive malivolus; quod repugnat passionibus Trini-Sotatis. Ideo inpossibiles sunt casus quibus ponitur quodDeus ordinet quemcunque in via servientem sibi fideliterconsumate in gracia perpetuo dampnandum et quemcunqueoffendentem usque ad finem contra iusticiamsalvandum perpetuo pro mercede; sicut enim passio35 sequitur ad subiectum, sic merces secundum penam velpremium consequitur ad meritum vel peccatum. Ideoalias dixi in isla materia, sicut Deus omnem creaturamracionabilem potest non punire, cum libere contradictorieipsam punit quamcunque punierit, sic peccato in Spiritum4. non; supra linea: modo. 11. contrivit (sic). Cod.: con^a.25. Cod.: amitteret.6. St. Augustini Opp, tom. I, pag. 639.

ponentes|'^558 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.Sanctum non potest dare veniam de sua potencia absolutanec obmittere aliquod peccatum quantum estpunibile inpunitum, et non quadam . . .; et voco punibilenon quod potest puniri^ quia sic omne peccatumforet eque punibile secundum quod est dignum 5puniri.Man may pass jn jsta matcria audivi distinccionem de dignitate puoveran oflence ... ... .altogether, nicionis peccati, scilicet de congruo vel condigno; Deusdo^^so""^igitur licet sic puniat peccata misericorditer ex suagracia, sicut ex gracia peccata dimittere . . . simpliciter loinpunita, cum posset punire peccata quantumlibetamplius de rigore iusticie et de tali dignitate pena secundumsecuritatem Dei subducta misericordia locunturdoctores omne mortale dignum puniri pena 226"|perpetua; videtur enim quod Deus foret inpotencior i5homine, nisi posset animo remittere offensam factamin eum simpliciter inpunitam^ cum homo potest sinehoc quod puniat remittere iniuriam fratri suo. Primotollendo hanc evidenciam dico, quod nullum positivumpotest homo facere nisi Deus ipsum prius fecerit cum 20aliquo modo, quia defective potest homo facere, quomodoDeus non potest facere. Et ita non sequitur, sihomo potest remittere suam iniuriam, ne omnino puniat,tunc et Deus, quia homo habet Deum superiorem, cuidebet reverenter deferre iudicium, iuxta illud Rom. XII, 19: 25Michi vindicta et ego retribuam ; Deus autem non potesthabere iudicem superiorem ; ideo periret iusticia, si ipsedimitteret peccatum aliquod inpunitum, tunc unde nonmisericorditer, sed summe crudeliter remitteret suamfabricam deturpatam et iniuriam creature sine de- 3ocore vindicte; et periret legis cuiuslibet certitudo, siex nulla lege vel promissione Dei certificari possumus,si sic serviendo meruimus, tunc sic premiabimur, habitoquod evidencia a simili non movet ad credendum quodDeus posset remittere peccatum aliquod inpunitum. 35Restat videre de evidenciis quibus creditur quod omneSome say that crimen est dignum puniri perpetuo, primo proporcionabiliterut persona contra quam peccatur est gravior,punishment, est peccatum gravius dignum maiori pena; sed Deus^'the"s^eve^reYt^^contra quem cum peccato peccatur est persona in- 40^^^^*3. non guadam. Hic verbum excidisse apparet. 4. Non. Et hicverbum dcesse videtur. 10. diniittere. Hic quaedam verba desunt.28. tunc unde ; ita cod. Rectius: quia tunc. 3o. Cod.: iniuriam cumcreature.

hancCAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 559finitum gravis, igitur omne peccatum est dignum infinitapena.Item, quam malum vel fugibile est aliquod peccatumtam punibile est, sed infinitum malum atque fugibile5 est omne peccatum, eo quod pro nullo cogibili committeret,ergo infinitum est punibile omne peccatum etper consequens dignum infinitum puniri. duantum enimquis obligatur non facere peccatum tanto obligaturfugere peccatum, sed ad non peccandum obligat Deuslo infinite.Item, omnis culpa pro qua datur venia est dignamaiori pena quam infligitur post datam veniam, quiaaliter venia non haberet racionem remissionis vel venie,sed cum venia, misericordia vel indulgencia Dei sunti5infinite, non superest quod digna pena foret culpa huiusmodinisi pena infinita, cum misericordia infinita ininfinitum dimittit de culpa, quia aliter Deus nichilposset dimittere de pena peccati, sed omne peccatumindispensabiliter secundum ultimum puniretur; quod per-20 turbaret leges et fidem ecclesie.T Quantum ad ista videtur michi quod oportet omnem tut we mustfidelem concedere quod unum peccatum sit reliquoadmit that^^ ^ some sins. .aregravius; quia aliter Deus iniuste puniret peccata tam worsej. ., ^ ^ tiian others.dispanter, ymmo cum aput eum non potest esse per-25 sonarum accepcio, non pocius remitteret unum peccatumnature peccabilis quam quodcunque, cum ex parte227'' peccati non potest poni iuxta|viam disparacioremittendi; consequens contra scripturas allegatas deignorancia et fragilitate adiuncta contricione, racione3o quarum Deus se habet dispariter ad peccata. Ideo patetquod assumptum primi argumenti peccat, cum tuncomne peccatum foret eque grave cuihbet, eo quod nonpotest committi peccatum nisi principaliter committaturin Deum. Sed ista similitudinaria maxima capitur a35 poleticis, qui unum senciunt, quod omne peccatumfactum in Deum est infinite gravius quam foret aliquodfactum solum in creaturam, si per inpossibile poteritesse tale, et per consequens omne peccatum secundumracionem qua fit in aliam creaturam. Sed longe . . .40 hoc ad concludendum quod omne sit infinitum gravevel dignum infinita pena.g. Cod.: obligalur; sequitar r-f (sic). i5. Cod.: injinita. 3o.Cod.:yuorum. 39. longe. Hic verbum deest.

addignum560 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXIV.We must flee Ad secundum dicitur quod minor est impossibilis necdoe*s"not"make^sequitur: pro nullo cogibili faceret homo peccatumall sins equal.huiusmodi, igitur est infinitum malum vel infinitumfugibile, quia in fugibilitate peccati est duplex racio,scilicet racio obligandi ad penam et racio fugiendi 5quoad personam ofFensam; secundum primam racionemsunt quotlibet gradus fugibilitatis in peccatis, correspondenterut peccata sunt ceteris graviora; quoad secundumest paritas utrobique, cum pro nullo bono possibilidebet homo eligere peccare sed fugere; et ita omnis 10homo secundum omnes vires suas fugeret omne peccatum,cum a Deo habet ipsas ad Deum diligendum etper consequens|offensam Dei fugiendum et peccata 227*declinandum, cum per se et ex equo ofFensa Dei incurriturper peccatum. Et patet quod obligacio ad i5fugiendum quecunque peccata vel eorum fugibilitas sivemalicia non attenditur absolute penes dona Dei collataad hoc cum tunc omnes obligaciones ad diligendumvel peccata fugiendum, et sic de ceteris peccati passionibusforent pares, eo quod mensura penes quam 20omnia ista atienderentur foret eadem, nam secundumomnes vires suas debet omnis homo fugere quodcunquepeccatum, sed aliquod sub maiori pena, aliquod subminori, et sic obligacio ad non faciendum vel fugiendumpeccatum, cum obligacione ad penam si in ipsum in- 20currit, correspondet ex equo peccati malicie quod perse mensuratur penes divinum iudicium et peccatiodium quod ut plurimum est in particulari nobis incognitum.Sed cognito gradu gravedinis pene quam Deus pro 3opeccato inflixerit convincimus peccati gravedinem, scientesut proximum per se notum quod proporcionaliter utDeus punit pro peccato aliquo sic et odit; nec sequiturex isto quod non facere peccatum et fugere ipsumpeccatum sunt paria, sed obligaciones ad ista sunt pares 35que attenduntur penes vires datas et divinum iudicium. ^ ,, de peccati malicia.In God ...sjudgments Ad tercium dicitur quod falsum assumitur, cum tam'mVrcyTre dignum sit Deum punire misericorditer quam|inseparabiy227'=gg^ ipsum punire iuste vel severe; nec est possibile^ode Dei potencia absoluta ipsum punire iuste vel sei3.Cod. : fugiendam. 35. Cod.: peccatum parta. 40. Cod.: 7iecto iuste twice.

|CAP. XXIV.] LIBER TERTIUS. 56 1vere, nisi Je taiito puniat misericorditer, non quod uniparti quantitativc aut qualitalive penc corrcspondeatpars per se et appropriate misericorJia ct altcriiusticia, sed quoel in omni pena mixtim concurrantr misericordia, iudicium atque iusticia super singulaspenas, eo quod sicut Trinitas est inseparabilis sicinseparabilia sunt opera Trinitatis, sic quod quamiustum est quod Deus sic puniat, tam misericorsest quod sic puniat et econtra, sicut tres personclu sibi invicem sunt equales. Si enim Deus puniret peccatoremiuste et non misericorditer, tunc non puniretillum miserum ad decorem universi pro rectificandainiuria, diligendo naturam punitam, eo quod dato oppositopena foret opus misercordie, quia in misero rectii5ficacioturpitudinis atque iniurie. Sicut igitur est opus To piuiisli tlioJ"st.misericordie premiare iastos sic et punire peccatores mVrciful asToet utrobique iusta mercedis distribucio, nam idem cst rewaid the.punire graciose et...misericorditer peccatorem. Unde Deusest absolute et necessario quia per se misericors, et si227' non essetpeccati miseria, tunc non esset miserator,scd graciosus beneficii retributor^ ct sic licct sit per scmisericors est tamen per accidens miserator.Sed supposito peccato misericordia Dei extenditur Clirist'ssuper omnia opera eius, eo quod passio Christi omnem ^^m^a^dc tho.^25partem mundi restituens ad perfeccionem secundam et^^^g°fg|^t"y,'^,^ultra quam fuit perfeccio quam prius habult a qua cc- betore the lail.cidit per peccatum. Unde non dubium quin Deus misericorditerpunivit totumnumerum dampnatorum, etmisericordiussi puniret acucius, supposita paritate gravitatisM» peccati, quia magis bonum pene inferret pro minoridignitate peccati; quod non posset facere nisi ex amore.Unde quando Deus dat veniam pro peccato, prius dignificatpeccatorem ad consequendum veniam et consequenterpost dignitatem contricionem suggerentem dat35 veniam, ita quod inpossibile est Deum remittere peccatum,nisi prius sit dignum venia. Racio itaque renfissionisvel venie stat in isto quod pro peccato culpepro quo peccator non posset per se satisfacere Christussatisfecit merendo et emoUit cor peccatoris ut penitens40 convertatur, et sic illud peccatum ire quod foret perpetuumvel peccatum perpetuum comitans nisi intercederetmisericordia redemptoris factum est veniale;3. Cod.: par per. 20 Cod.: seJ tnnc. 23. Cod.: extendalur.De Civili Dominio 111. 36

-tipsumnec-f562 DE CIYILI DOMINIO. [CAP. XXV.idem enim peccatum quod iam est veniale in predestinatopotest esse faciliter dignum per omnia eternain dampnato, quamvis enim illud peccatura potest|fieri 228^tale, non tamen potest commutari a tali in tale; et sicdixi superius quod Deus non dimittit aliquod peccatum 5quantum est punibile inpunitum, non quin peccatumquod potest continue puniri perpetuo potcst remittere;sed limitato peccato in sua gravedine necessc cst quodproporcionabiliterpuniatur.CAPITULUM VICESIMUM QUINTUM.'Sin' is uscd Pro maiori declaracione misericordie de pcccato Asciis^es: oportet per dubia tacta ct alia omissa transcurrere,supposito primo quod peccatum quandoque sumitur prohostia vel sacriiicio, quomodo Apostolus vocat Christumpeccatum, ut patet Rom. VIII et II. Cor. V, 21: eti51. Tlie victim primo modo loquitur propheta Ozee 1\', 8 dicens quodorteringsin._, , .sacerdotes peccata,.popiih, ^comedunt;,secundo,modo acorfor2. Tlie act ofcipitur peccatum materialiter pro dicto vel facto, quodquis peccando perpetrat, ut F^rov. XXIV, Deutron. IXj. Tlie waiit of gj. gepg alibi in scriptura: sed tercio modo accipitur 20nshtcousness.^. ' ._.formaliter pro defectu iusticie, ut Joh. primo: Sine ipsofactum est nichil. Ille enim defectus in moribus nonest res per se vel per accidens in genere nec creaturaalia, sicut privacio que reducitur ad rem generis secundumordinem naturalem, ut tenebra, silencium, ieiunium, ct25talia sunt Dei creature informantes substancias in ordinemnaturalem; peccatum autem nec est principiumrerum in genere ut Deus, punctus etc^ que per secausant res decem generum, nec res per se in genereut substancia, quantitas, qualitas etc, res natura- 228''|liter consequentes ad rein per se in genere sicut pri-Sin is not a vacio, nec est negacio vel ens lovcum. Sed (ut loquar•want of ,, . ^ , . , .,righteousness contormiter ad scnpturam ) est secundum Auguof\hatwaiu'^^^^"^^ testimonium peccatum, nichil cst enim res et aliquidequivocando sicut est unum verum et bonum sicut33habet causam efficientem que non potest nisi equivoccdeficiendo ipsum efficere; non, inquam, est privaciogracie caritatis sive iusticie tum quia precedit causaliterprivacionem huiusmodi sive carenciam, tum eciam quiaomnis talis privacio sive carencia est per se iusta, cum 4034. peccatiim (?) Cod.: pun.21. Joh. I. 3.

CAP. XXV.] IJBHR TKRTIUS. 563Deus in penam peccati ipsam instituit, ideo videturmichi, ut dicit Augustinus in De Vera Religione I.XXIVcapitulo quod apcius cst ponere ut genus illius formemaledicte sit defectus; et sic peccatum in moribus est5 defectus creature racionalis inmoribus; i]i tota iiiiifer.sitate,inquit Augustinus, non est niahnn nisi peccatuni etpena peccati, hoc est defectiis voluntarius a suninia essenciaet labor in nltima non voluntarius quod alio modo potestdici libertas a iiisticia et servitus sub peccato. Et sic:o loquitur Augustinus de defectu, octoginta trium questionumquestione vicesima prima et secunda, ut dignatus sicutDeus ostendens magis aptum genus peccati modo quooportet loqui vocante deformitate que est formamdeticere, unum facere et equivocando oportet vocarei5unum nichil aliquid, sic igitur omnis declinacio vel Wilful lallini;28° voluntarius defectus a summo bono est peccatum et '^hi'ghest's'ood'^omnis inordinata adhesio voluntatis bono commutabili '^ ^'"-est vicium et sic omnis virtus consistit in adhesioneordinata voluntatis summo bono contrarie ad vicium;20 ct sic vicium est habitus non peccatum, licet se invicemconsequantur, et ita culpa, reatus, delictum et similiasunt quasi passiones peccati. Crimen vero secundum Djsiiactioiisbeatum Gregorium XXl Mor. capitulo . . . est quasi„„j|t (

appro-564 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXV.peccatur in personam ut defectus immediate terminaturad ipsam, ut triplex blasfemia dicitur peccatum|priate in Deum, et flagicium ac facinus dicitur peccatum228'^in se vel proximum; omnia tamen ista tria genera seinvicem consecuntur, iicc satisfacit peccator Deo, sibi 5ipsi vel sancte ccclesie nisi satisfaciat cuilibet horumtrium; sed satisfaccio uni corum satisfacit cuilibet eorum.Oportet igitur primo Deo satisfacere, quia aliter oportetinevitabiliter satis pati, ut docet Augustinus III De LiberoArbitrio XXIV, et nemo nostrum nisi qui ille redemp- 10cionem suam graciose reddiderit, ad satisfaciendunigraciosius adiuverit et tercio meritum momentaneumgraciosissime acceptaverit, potest dileccionem peccati suiet beatitudinem promereri.Originai sin. Sed pro planiori et idteriori sentencia de peccato i5habenda scolastice transeundum est breviter per dubiaconsequencia de peccato, ponendo a peccato originalitractatus originem. Scribit enim Subtilis Doctor superdistinccione XXXII secundi Sentenciarum, quod peccatiimoriginale est carencia fonnalis iusticie originalis debiie 20sed non quaHtercunque debite, sed debite quia accepte inprinio parente et in ipso adniisse. Et ideo Adani nonhabuit peccatuvi originale, quia illud debituni non fuitad ipsum traductum per aliqueni parentem, sed ipse inse accepit illam iusticiam et actu suo amisit. 25Faiiit m tlic Contra istam descripcioncm videtur primo quod genus^'prfvai']o'ii'^o1'^^^ P'^''''^^^ positum ab Augustino sit consonancius positum;|grace. nam carencia iusticie, cum ponit subtraccionem divine 229"gracie et per consequens per defectum peccantis precedereest iusta, sicut iustum est quod sic deficiens 3ocareat gracia, sed peccatum non est sic iustum, ergopeccatum non est forrnaliter illa carencia, sed defectusprecedens, nam Deus permittit multas iniusticias quasiniustum est esse, sed iustum est Deum ipsas permittereet punire, 35Item. videtur quod quilibet debeat habere propriamiusticiam, sic quod non foret eadem in numero acceptain primo parente et traducta in quoscunque iustos sui10. Cod.: qui deest. i3. poiest. Cod.: pust dileccionem. 16. Cod.pro dubia. 'i..\. Cod.: tpsam.0. Opp. toni. I, pai;. Ojq. i5. Id cst .lohannes Duns ScotusIn Scntcniias II, dist. XXXII. Cl'. Trialogum pag. 219.

homine,michi'CAP. XXV.] LIBER TERTIUS. 5^5generis, quia sic accidens mitigaret de subiecto in subiectum;vel aliter foret in primo parente infinitus cumulusiusticiarum, quia tot quot iusti possunt ab eoprocedere; et sic forent parentes nimis iusti naturaliter.5 Nec pertinet loqui solum de universali specie peccatioriginalis, tum quia species illa non recipit predicacioneshuiusmodi personales, tum eciam quia difficultas est,unde et quomodo contrahitur hoc genus individuumpeccatorum, specialiter cum doctor negat adesse id quodlonunc est, videtur quod peccatum originale non sic contrahitura non ente; et in hoc videntur homines illiusopinionis incarcerari loquendo in ista materia.B Item, quihbet filius Ade caret iusticia que debet ac- Original sin iscipi a primo parente; et breviter est carencia iusticie sic ''moral22q'' modificate in omni 1 nam Adani et Eva carebant ngiitemisness- 'Iwliich \veperpetuo tali iusticia, et si dicatur quod non debuerunt sliould liave...., , jhabere talem lusticiam, ad hoc omnes nhi eorum racti Adam, if heex traduce debuerunt habere talem iusticiam et perpetuoilla carent, sicut et caret Christus et careret quicunque2o preter naturalem propagacionem humani generis generatus,sicut et cuihbet Deus remitteret hoc debitum proprimo instanti sui esse; sed non docetur quin sic eternahterremittit cuihbet viatori et per consequens, sicutdixit Pelagius, non foret necesse ponere ahquod peccatum2 5 originale ex peccato primi hominis, quia si nec ipse necgenus suum debuit creari in iusticia vel gracia, tunc, /21 • r ..• inlieiited fromnec haberet in sui inicio defectum talem tunc debiti etsic non haberet defectum dampnabilem ; videtur igiturprobabile (ut dixi superius) quod descriptive peccatum3o originale sit defectus originalis moralis iusticie, que debetinesse creature racionabili, et sic primus parens non''-''^ "o^ lailea.1peccavit originaHter, quia non pro sui inicio, sed postactuaU deliberacione; quod peccatum potest dici origolocius posterioris peccati humani generis; non tamen35ipsum vocamus peccatum originale, quia non infuit aprima origine sic peccantis.229° Pro declaracione vero videtur (ut sepe ahas) We are born in,quod.omnis,homo, ,debet pro suo.perpetuouobservareorieinal siii.iusticiam. Ex quo videtur, quod necesse est Deum in-40 fundere graciam cuicunque homini pro suo primo instanti,nisi ipse vel principium suum impediat, nam cumi5. Cod. : carebiinl. 21. Cod.: cnilibct tibi.

titudo566 DE CIVILI DOMINIO. CAP. XXV.iustum et iniustum sunt quoad creaturam racionabilemimmediate contraria, patet quod pro primo suo instantinecesse est alterum inesse in iusticia aut cum ipso nonpotest per se et immedlate inesse adeo, cum sit peccatum,patet quod si iure hoc est a natura peccabili 5et cum nulla persona creata meretur vel demereturpro primo instanti sui esse, patet quod cuiuslibet personepeccantis originaliter oportet esse defectum in suaorigine. Si igitur omnis homo pro sui inicio debet haberciusticiam que non potest esse gracia, vel sine illa, patet loconclusio supradicta; cum igitur ex fide et experienciacum racionis adminiculo patet quod descendimus aparentibus nobis precludentibus istam iusticiam, patetquod nascimur in peccato originali.No man is Dimitto autem cecas instancias quod sicut catulus i5yincapa ej^^j^ dicitur cecus vel videns ante novem dies, quia nonrighteousness habet tunc ad alterum istorum contradictorum aptitubutaliinnerita defect. dinem naturalem, sic est de anmia, antequam graciainfundatur; quod stat esse cicius vel diucius ut Deoplacuerit, nam non potest fingi talis naturalis inep|^229''in anima ad observandum iusticiam, quia sic possettotum genus humanum conversari ut bestia pro suoperpetuo sine debito observacionis iusticie et per consequenssine obligacione ad merendum vel demerendum,quod est contra legem naturalem utriusque tabule. Si 25enim voluntas tenetur servire Deo, sicut et alia quelibetcreatura^ tunc tenetur Deum diligere semper in actuvel habitu; videtur michi secundo quod supposita fidede lapsu primi parentis et supposita illa philosophiaquod quilibet post genitus secundum raciones seminales 3osui parentis fuit in ipso parente participacione animeparens ipse, ut patet per venerabilem Anselmum in DeConceptu Virginali VIII et alias diffuse exposui, tuncnecesse est ut genus suum naturali propagacione ab eodiscedens a sua origine culpabiliter sit infectum, nam 35culpa mortalis inficit spiritualiter totum corpus et animamcum omnibus viribus suis, quia omnem talemparentem vel potenciam obligat ex reatu condicionaliterad iehennam ; sed secundum Jesum nostrum qui se-2—5. Hic locus corruptus esse videtiir. 10. vel sine illa ; ita cod.;21. Cod. : ad deest.32. Anselmi Opp. ed. Migne lom. CLVIII, pag. 442.

virilisCAP. XXV.] i.iBER tp:rtius. 567cuadum nudam materialem essenciam translatam incorpus suum dicimus esse lilium Adam^ David et aliorumparentum, non quod immediate ab eis secundum carnemdescenderat et fuit immediatus filius Marie, cum ex ea230" carnem assumpserat, sed non ex commixtione se-|minis nec ex culpa concupiscencie carnalis nec exformacione racionis seminalis; nam sicut natus est divinitusex patre sine matre nativitate eterna, sic natusest humanitus ex matre sine patre nativitate temporali,lonon quin liabuit virum patrem sed mediatum, cumMaria genuit ipsum virgo; et sic licet beata virgo habuitdelectacionem mentalem in ministerio sanguinis velsanctis ex quo Christus factus est, non tamen concupiscenciamcarnalem, nec formavit racio seminalisi5beate virginis materiam fetus sui, sed subiecta virtutedivina formata ac de magno amore Sancti Spivitus computatapost eum recepit caro Christi in utero nutricionemet formacionis complecionem ex materia et virtute animematris sue. Et hec racio quare secundum Apostolum20 Hebr. VIII, 10: Levi fuit decimatus in linnbis Abrahe,sed non Christus, quia illa materialis essencia que nonimmediate racione feminea traducta est in Christuminpertinens fuit ad eius meritum sive demeritum in eiusfilium derivandum; sed necesse est ut proles quam2.T presentaremus generat sic ex reatu patris obnoxia, quiaquamvis delictum personale generantis dimittltur; etlicet per inpossibile parentes procreent omnino sinepeccato^ adhuc non tollitur quin remaneant defectus inprole^ ut continue minus quam in statu innocencie3o serviat Deo suo; et illum defectum qua hic a suis^''o'' parentibus. Videtur tamen quod parentes lapsi generare|possent innocentem simpliciter ut Mariam virginem deDei potencia absoluta.„. ,Et tercio colligitur ex dictis quod omnes filii Adam This defect of*-. . .^0 secundum propagacionem communem geniti contranunt is common toculpam originalem a suis parentibus, quia racione pec- ^" 'Adam"^ °^cati parentum habent defectum iusticie^ pro quo Christonon satisfaciente perpetuo dampnarentur; et sic intelligitApostolus Rom. V, 18: Sicut per unius delictum in omnes40 hcmines in condempnacionem, sic per unius iusticiam inomnes homines in iustificacionem vite ; repugnaret enim,righteousness12. sanctis; ita cod. 16, 17. computata. Cod.: compuia. 25. presentaremus; pTitare'' in cod. 3o. gua liic etc. Hic lociis corriiptus est.4.1. Cod. : in deesl.

generaciooriginale568 DE CIVILI DOMINIO. [^AP. XXV.Dci iusticie quod homo vcl per instans deficiat a iusliciadebita Deo suo nisi vel perpetuo puniatur vel satisfaciatin se vel in natura que est ipse. In se autem et perse non potest peccator satisfacere pro commisso, quiaremanet debitor servicii futuri quantum sufficit, ideo 5nemo potest salvari nisi baptizetur baptismo flaminis.Necessity of Et supposita lege Dei et lapsu hominis necesse est C^oimvrrdan*d omnem peccantem originaliter et salvandum baptisarispJiiiiKil. aqua et sanguine effluxis de latere crucifixi. In signumautem huius oportet post publicacionem evangelii quod lohomo baptisatur aqua propria haptismi nisi aliunde fueritexcusatio accepta a Deo, ut conlingit de gloriose martirisatovel mortuo in caritate quod non imputetur sibi addampnacionem quod non baptisetur baptismo fluminis.How origina! Et patet quod inpossibile est peccatum sub- 23o'|Jectari in semine dum non actualiter per animam humanam,eo quod nichil peccat originaliter nisi homotransmittedet non est homo nisi per animam intellectivam, ideonon pocius peccat talis materia, quam limus vel truncus;peccatum autem originale non est nisi defectus culpa- 20bilis iusticie moralis ab origine persone humane, sicquod omne peccatum originale presupponit personamhominis pro subiecto; et patet quod exempla quibusmanuducimus homines ad credendum peccatum originalesunt multis occasio ad errandum; dicitur enim ad^Ssensum misticum quod genus humanum in sua succesl^araiioistVom sione est arbor erecta a radice, primo hamine humania tree,generis usque ad novissimum generandum. Et sicutradice arboris infecta inficitur residuum quod pululatex radice, correspondenter est de humano genere. 3oa spring Secundum exemplum est de fonte infecto, ex cuiusveneno rivuli sunt infecti; talia exempla possunt saneintelligi. Et contingit capere occasionem errandi, credendoquod peccatum originale sit res positiva quesubiectatur in semine per generacionis lineam derivatam. 35a forfeiture. Tercium exemplum est de legibus humanis in quibuspater forisfacit in regem racione cuius tota sua generacioest digna exhereditari, igitur multo magis forisfaciensin regem regum. Sicut enim parti- 2?o''|cipat merito patris sui sic participare debet demerito. 40Sed exemplum illud trahitur a posteriori; et sepe fitiniusticia, credendo undique similitudinem sufficere.II. hiptfsti\n cnj. iG, 17. C.od.: tin7! — Jiumanam twice. 35. Cod.:utbiecia.

causacionemCAP. XXV.] I.IBER TERTIUS. 569Ex istis patet via solvcnJi obiccciones et conclusioncs Objcctions ofractas m ista materia. (^uerunt enim Pelagiani utrum answcrcd.anima vcl caro prius inficitur originali peccato. Si caro,tunc pro illo priori peccat corpus in anima mor-5 taliter et per idem omne opus humanum peccaretmortaliter vel foret peccatum mortale. Si anima, tuncpro illo priori non contrahit peccatum a corpore, ipsacrearetur a Deo inmunda; nec valet sophisma magistriquod Deus creat animam mundam, sed ipsa creaturloinmunda, cum quia qualemcunque Deus creat animam,ipsa creatur a Deo et per consequens si creatur a Deoimmunda Deus creat eam immundam, et sic Deusapprobaret quod homo peccet mortaliter, ut videturDoctorem Profundum dicere; tum eciam si Deus creaviti.Tipsam mundam, tunc ipsa pro suo primo instanti fuitmunda; et tolleretur omne originale peccatum. In istamateria non oportet considerare prioritatem temporisin qua altera istarum naturarum prius peccat quamreliqua, quia pro quo instanti esse utriusque et nature20 composite peccat originaliter quodlibet horum trium,quia persona hominis que est communis ad eorumquodlibet tunc sic peccat; loquendo autem extense dei* prioritate nature ut dicit analogice vel|consecucionem, sic videtur michi concedendum, quia25 persona hominis secundum naturam compositam excorpore et anima prius naturaliter peccat quam corpusvel anima, quia sicut meritum sic et demeritum inestprimo per se secundum naturam integram ; et ulteriusvidetur michi quod prius naturaliter peccat anima3oquam corpus, quod est pars qualitativa hominis, quiasic anima peccat originaliter ex unione nature infectein parente, cum illa sit natura carnalis, peccat originaliterex personaiitate quam contrahit ab anima, etsic una est tanquam causa materialis et alia tanquam35causa formalis extrinseca peccati, prius tamen estutrumque eorum natura antequam causat peccatum.Et ad conclusionem qua queritur utrum Deus creatanimam mundam vel immundam, dico quod duplexpotest esse intellectus equivocus in proposicione huius-4omodi; vel quod Deus facit animam que est immunda vel2. Cod.: Pelagini. 4. Cod.: anima ciim. 8. sophisma. Cod.; sola.37. Cod.: contra queritur.14. Doctorem Profiuuium sc. BradwarJinam.

sumpsitquam570 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXV.quod Deus facit animam esse immundam. Prior sensusest verus et secundus est falsus; nec est divisio immediata,sed utraque pars falsa, quando dicitur quodDeus facit animam esse mundam vel inmundam, sedin sensu composito Deus facit animam mundam vel 5immundam, quod est prius naturaliter quam alteraistarum parcium.Et ulterius oportet loycum discurrere quando estnaturalis prioritas quoad consequenciam et quando estsimpliciter convertibilitas seu prioritas quoad causam;ioet patet quod ignorancia methaphysice et loyce cecavitPelagium; as enim quod animo pro primo sui 231'^[instanti est natura munda; quomodo ergo ex eis adequatecomponeretur aliquid nisi mundum. Constat exdictis quod tam anima quam corpus est pro illo in- i5stanti natura munda moraliter, nec est prius naturalitermunda quam est immunda, quia stat quod sit perpetuoimmunda; ymmo admisso quod anima sit munda promensura nature, sed pro nuUo instanti temporis nonprocederet, ideo ymmo ex duobus prius natura niundis 20componitur unum immundum ex defectu habitudinisut ex gladio et collo fit opus monstruosum ex defectucarnificis.Which sinned Secundo obiciendo queritur quis primorum parentum D^^"orEve?*peccavit gravius. Sed nota triplici distinccione de gra- 2 5vedine peccati dicto libro III^ capitulo X, patet quodin Adam fuit una racio maioris peccati gravedinis; inEva autem fit aliqua racio maioris gravedinis culpesue; Adam enim habuit maiorem noticiam, maioremgraciam et minorem evidenciam ad peccandum, ideo 3omagnitudo lapsus et culpa de tanto fit maior et penagravior. Mulier autem prius tempore ex pluri erroreet ampliacione sue nequicie tenuit priraatum in nequiciaculpe. Unde sicut iste raciones gravedinis peccatisunt equivoce et in equivocis non est contradiccio vel 35distribucio, nichil videtur obesse et concedere quod Evagravius peccavit Adam et quod Adam gravius 23 1'|peccavit quam Eva; et sic tollitur discrepancia doctorumWyclif thinks qui videntur in ista materia discordare, Sed michiAdam did. ., ^ j » • •ii- • •^ ^ 1videtur quod Adam smipliciter peccavit gravius, et ad 40evidencias in oppositum patet quod non sequitur siprius tempore mulier peccavit, quod tunc gravius, quia20. De Civili Dominio I, pag. 0(').

iliusLAP. XXV.] rJBER TERTIUS. 57 1tunc pcccarct qravius quam Cayn qui finaliter desperavit; Discussion of^^'., . ,. ,. .^ ^ llie conditionset 31 multitudo crrorum simpliciter aggravat peccatum, wiiicii are saidtunc Eva peccaret gravius quam Lucifer, quia Eva se- 'o^ssravatesin.ducta est secundum plures potencias; tercio vero si5 amplior infeccio arguit simpliciter et absolute maiorempeccati gravedinem, tunc primi parentes multis prescitisquantumlibet gravius peccarunt quoad peccata suefinalis inpenitencie^ quia plures infecit utrumque peccatumpriorum parentum quam fmalis inpenitencialoultimi prescitorum quod repugnat divino iudicio iudicantispeccatorum penam correspondenter ad suamgravedinem. IJnde mensurantes sic peccati gravedinemattenderent ad profectum qui ex gracia Dei et occasioneillius peccati contigerat, nam occasione pcccati priorumirhominum totus mundus recepit perfeccionem, sic quodplus profuit quam nocuit ; et sic vocatur a beatoGregorio felix culpa; non tam.en ex hinc sequitur quodnon fuit peccatum, vel quod Adam debuit sic peccavisse;nec movet quarto quod peccatum Ade sit levius23 1" vel peccato Eve excusa propter multitudinem|temptatorum, sicut dicitur peccatum dyaboli inexcusabileet insuffragabile, eo quod non habuit excitantem,sed sicut peccavit ex pura malicia sine aliquo comitante,sic punietur ex pura pena sine aliquo suffra-25gante; nam iuxta istam racionem sequitur quod quicunqueex se primo peccaverit sine concursu alicuiustrium hostium, necessario dampnaretur. Sequitur eciamquod quicunque foret finaliter inpenitens ex seduccionemultorum hominum non peccaret tam graviter sicut3o Eva, et sic multitudo hominum in quantum maiorfuerit in temptando de tanto est indisposicior ad culpemaliciam aggravandum; quod est inpossibile quod cummultitudo temptancium sepe aggravat peccatum, ideovidetur pocius quod Adam sit ex hoc accusabilis plus35 quod ex leviori temptacione, ex maiori delibera-cionisoportunitate et ex minori adiutorii amocione vecorditercessit Eve; ipsa aiitem sediicta est in profundioremignoranciam intellectus, ut dicit Apostolus I.Thim.Il, 14,et sic intelligendus est Hugo de Sancto Victore libro5. Cod.i in factn art. 7. Cod.: peccaret. 21. Cod.: temptatmumtemporum.?C). Hugo, De Sacramemis I, pars VII (non VI), cap. X, Mignetom. CLXXVI, pag. 290.

dicit572 DE CIVILI DOMiNIO. [CAP. XXV.prinio Dc Sacramentis parte VI capituio X: Sicut, in-Judgment of quit, dicit Apostolus : Mulier seducta cst, non vir. EvaS. VicK)r°who q^i-ipps seducta est, quia verwn esse credidit quod dyabolustliinks Eve dixit. Et idcirco non soliim siniilitudinern Dei inordinatetlie worse, . .... . -sinner. cum sciencia boni et mali appeciit sed in tantam eciatn ^prolapsa perversitatem putatur, ut|Deum ex invidia 232"ligmim sciencie boni et mali homini vetuisse crederet, neipse homo ex eo gustando ad equalitateni Dei proficerepotuisset. Hec enim est illa perversa similitudo quecreature non convenit, qiie ex imitacione non componitur 10sed ex comparacione. Hanc igitur miilier in superbiamelata appeciit; et ne hanc habere potuisset, ipsum creatoreminvidia tactum lignum hoc vetuisse putavit. Voluntariaigitur malicia se contra creatorem sinim erexit, perversecontra ipsum volendo et de ipso impie senciendo; Adam i:vero non est seductus, quia quod dyabolus promisit falsumesse sciebat; neque idcirco pomum vetitum comedit quasiper illam comestionem Deo se parificari posse crederetsive vellet, sed tantum ne mulieris animum que sibi peraffectum dileccionis sociata fuerat eius peticioni et volun- 20tati resistendo contristaret; maxime quia putavit se etmiilieri morem gerere et postea per penitenciam et veniepostulacionem creatori posse placere. Vere igitur dictumest quia minus peccavit qui de penitencia et misericordiacogitavit, peccavit tamen quia peccanti consensit et pec- 10cantem non correxit. Hic videtur Evam non tantumseductam ut dicitur, sic quod vel credidit explicite separificari posse Deo in sciencia vel Deum hoc esumvetasse ex invidia, cum tamen nos non possumus hoccredere; ideo|Hugo opinative quod verisimiliter 232''putatur sic peccasse; ex textu tamen Apostoli oportetWyclifs dicere quod aliquo gradu ignorancie seducta est mulier^^^^'qua Adam non est seductus; sed que fuit illa ignoranciaesl nobis ambiguum. Potest autem esse quod Eva crediditex esu vetiti se esse notabiliter sancciorem ut 35angelos et quod preceptum soluin comminatorie fuitdatum et quod non percepit versuciam serpentis; Adamautem omnino econtra, eo quod ipse scivit nuUamcreaturam posse inpugnare providencfiam vel sentenciamDei. Nam et sic non credidit serpenti quoad repugnanciam 40divine sentencie nec credidit Deura solum comminatorie27. vd \n marg. alia manu. 35. Cod.: sa^t^ciores. 38, 39. Cod.nunitm creatam.

|quodconsuluisseCAP. XXV.] LIBER TERTIUS. 573precepisse. slc quod non foret peccatum a mandatodominico declinare; sed credidit Deum ofFensam illamstatim remittere et non tantum Adam et suos posterioressic punire; nec credidit esum illum tantum valere5 eis ad scienciam, ged forte ex ccca amicicia prevaricatusest in Deum, ne uxorem ofFenderet; et ita seductus estpeccato (ut dicit Hugo) sed non prius quam Eva nec itaprofunde nec immediate pcr serpentem peccavit autem;gravius quia maiorem graciam prodidit, cum per peccalotummortale introductum ob affeccionem femine quamplus diiexerat quamDeum suum, ingracius quam Eva Deum232° prodidit. Et patet pena essenciali plus punitusest quam Eva, sicut Christus plus meruit quam Maria.E Sed tercio dubitatur de ordine temptacionis et peccati Excnses thati5primorum hominum. Videtur enim quod sensus primo migVriiavc^deceptus fuerat et cum in illa decepcione non con- urgcd.sistit culpa, ut patet de errore circa communia, videturquod error et sic pena culpam precesserat; et sicvidetur utrumque parentem causam peccati sui raciona-2o biliter retorquere in Dominum, Eva excusando se pcrserpentem, et vir per feminam obiective temptantemet per Uominum sociatam.In isto sepe dictum est quod cum pcccaturn primo Such aresubiectatur in spintu secundum potenciarn volitivam25 et intellectivam, patet quod primum peccatum non estprimo in sensu sed in potencia superiori.Iterum patet, cum omne peccatum formaliter sit de- All sins oir . ] •..IV1•/ ^ 1 \ commission arerectus quod prius naturahter, vel (ut consonancius loquarjji|.^t sjps otprius naturaliter est peccatum obmissionis quarn pec- omission.1-io catum commissionis; non enim potest esse quod quispeccet committendo nisi peccet obmittendo, quia eo ipsoquo quis cotnmittit quod non debet ornittit servaremodum vel servicium^ eo quod debet cavere defectumet permanere in castitate. Unde orntie peccatum huius-35 modi potest pertinenter vocari peccatum omissionis; etpatet que fuit priir.a culpa in utroque parente; debuit232'! enim pro morula temptacionis Dorninutn|et in ipsum affeccionem viriutn suspendisse; nec fuittemptacio sensus culpabilis, antequatii intellectus et40 affectus obmiserant^ et ideo accidia vel ocium habetracionabiliter prioritatem ordinis peccotorutn.7. prius quam Eva ; scquuntiir vcrba in textu conc/uxio ad intcllcclum ;scd quid sibi velint ncscio. 12. Cod.: perdidil. i5. Cod.: vidcturprimo. 28. Hic unum vcrbum deesse videtur.

|quod574 DE CIVII.I DOMINIO. [CAP. XXV.Ignorance a Ex quibus patet quod primo deceptus fuerat intellicauseof sin,in what way jt-•^ • j- ..g^i^cia; et sic vere dicunt•i -i iphilosophi3 1quod ornnis malusself sinfui.ignorans. Sed est dare in homine ignoranciam negacionisin qua non est peccatum formaliter, et ignoranciamafFectatam; primo sequitur ex natura creature 5intellectualis, qua J)eus ordinavit tam angelum quamhominem in principio plurima ignorare, ut vel sic innitendoprime sapiencie usque ad summum in ipsaproficiat; quando igitur animus ociatur a colendo Deo,quando debuit in sapiencia profuisse ignorancia sequens 10ex illa omissione dicitur ignorancia affectata. Illa autemignorancia culpabilis inseparabiliter consequitur ad peccatum.Et patet (ut sentenciat Augustinus I De LiberoArbitrio^ quod onme maluni culpe processit a natura bonaet inculpabili ignorancia naturali et sic non habet per se ibcausam efjicienteni sed dejicientem, ut dicit Augustinus.Unde querenti que fuit causa primi peccati, diciturquod primus angelus malus^ quia Joh. . . . dicit Veritas,quod inendax cst et pater eius; et si queritur quarepocius pro illo instanti quam antea dicitur quod quia 2«ille vult tunc primo apostatare. Unde creditur233°Veritas in verbis istis innuit nobis quod causa primaillius mali sit natura creata bona, et reciproce illudpeccatum facit naturam malam; et sic non est dareDeum malum ut sic sompniaverant Manichei sed naturam 20God is not thccreatam bonam in qua sit de facto ex se; et sic dicocause ot the sin.. .^. . .non est causa illius mali, licet causa inter causamillius mali, quia causacio peccati est extra ordinemcausandi qui potest Deo competere; nec sequitur: siDeus causat penam peccati et bonum quod convertitur, 3oinde sequitur quod causat iilud peccatum, quia tunccausaret illud quoad suum deesse quod Lyncolniensisvocat esse principium peccati et penas ac profectus convertibiliterex peccato sequentes dicit placere Deo; etsic peccata secundum suum esse secundum; et iuxta ?.^illud esse est verum ipsa esse et per consequens bonumutile ac Deo placitum; et tamen Deus non est causaeorum, quia causare rei fertur super suum esse primum,sed velle fertur indiflferenter super esse primum vel essesecundum. Unde Deus vult consequenciam in signo et 40I, 2. Cod.: iiitclligenciam. 32. quoad ; ad in marg. alia nianu.13. St. Augustini Opp. tom. I, pag. 569. ig. Joh. VIII, 44.

contradiccionecorpusCAP. XXV.JLIBER TERTIUS. 575suo signato esse bonam et vult antecedens et consequensconverti et esse, et tamen non vult primum illius antecedentis,ut patet de ista consequencia: Petrus peccat,ergo punitur; Deus enim vult peccatum Petri quod estb antecedens sed non vult Petrum peccare, licet velitpeccatum suum esse et informare, quia quoad essesecundum, ct sic hcc proposicio: Deus vult peccatumPetri cst equivoca ad istum sensum : Deus vult quodPetrum peccare sit bonum. Primus sensus est falsus,22,3^ quia aliter Deus necessitaret totumjdyaboli adpeccandum et ordinaret eternaliter ut totus dyabolussic peccaret, qui in quantum sic peccat non facitcontra Dei beneplacitum vel preceptum, cum tunc preciperetet vellet contradiccionem; et sic de multis aliis1 5 inconvenientibus que reduxi contra opinionem quamvidetur Doctorem Profundum debere. Secundus autemsensus est verus, cum Deus eternaliter ordinat omnepeccatum proficere et sic esse; nec aliter posset hominempermittere peccare, nisi placuerit sibi peccatum esse,2oymmo non foret verum vel a Deo cognitum quod quispeccat, nisi peccatum haberet esse secundum quod estproficere a Deo ordinatum eternaliter atque placens.Unde vani svuit casus quibus ponitur quod peccatum Sin hasservetur in esse suo, primo quod est deficere sine csse spoaiiinp no25 suo, secundo quod est proficere, quia esse illud nonbcmg^, but is aest esse, sed peccatum esset et non esset, prevalereteciam contra Deum. Unde logici contendunt circadictum domini Lyncolniensis de esse primo peccati.Videtur enim quod non sit esse sed deesse et sic illud3o quod vocatur esse secundum peccati foret eius esseprimum. Et iterum videtur utile fore peccatum deessesive deficere. Tales sunt multi obiectus incertantes tamscolastice quam moraliter, quia materia peccati estmagis insolubilis inter omnes. Dicitur igitur quod esset35 equivocum primum esse et deesse peccati; et sic illudprimum esse peccati non est esse, sed deesse sive deficere,et ita est unum esse prius ante profectum pec-233'' cati, de quo sine conceditur quod est|non esse; et sic deesse vel deficere peccati potest in-40 telligi transitive ut est peccatum vel subiectum deficerevel a subiecto ordinem deesse, vel potest proposicio27. Cod.: lofiice. 34. esset. Cod.: esse. 35. primum esie (sic).Cod. : p'u!i»>.

hoc576 DE CIVILI DOMINIO. [(^AP. XXV.asserta intelligi transitive ut dicat subiecto deesse veldeficere peccatum, quod fit quando subiectum caretpeccato; et sic ad utrumque sensum est utile peccatumdeesse sive deficere.Though s.iii is Sed licet sit utile quod quis peccet, tamen Deus non Fdo°s^n"ot*"cause""'^^^ ^^^ '^^^'^^ quod peccet sed facit illud expedi^nsit or wiii it toquod inde sequitur, et sic ncc Deus nec racionesexemplarcs in Deo causant peccatum, cum nullas habeat;nec videtur quod veritates eterne ut futuriciopeccati, possibilitas loyca ad peccandum et alie veritates loconsimiles causant peccatum, cum Deus non requiritipsas ut homo peccet, sed bene causat cum Deo essesecundum peccati. Verum tamen natura culpabilis etomnia eius accidencia que inficit, ut pronitas ad peccandum,peccabilitas et similia fuerunt causa peccati i5non Deus, quia tunc posset licenciare hominem adpeccandum et beatificare eum quia peccavit. Mereriquidem potest homo in serviendo Deo et eius beneplacitumadimplendo. Dimissis autem istis dicitur utrumqueparentem gravasse peccatum in hoc quod culpam 20suam nitebatur in Deum retorquere, quia l^eus creaviteos liberos et potentes ad resistendum pcccato cuilibetet temptacioni cuilibet ad facto; non enim ne- 2?jcessitat Deus hominem ad peccandum nec voluit quodserviret sibi secundum racionem qua peccat, licet voluit 23quod peccando serviret sibi paciendo quod debuit etpeccanti atque ecclesie prodessendo. Oportet enim omnemhominem servire Deo vel agendo vel paciendo quoddebet sed non in quantum peccat, licet eo ipso quopeccat secundum racionem aham servit Deo. 3oWliat thc siiiSed quarto ulterius dubitatur, quis fiat primus actusot Adam andpgccati in quo Adam vel Eva peccaverat; ab actibusorgrecd? enim sumuntur species peccatorum, et videtur sapientemdicere Eccli. X, 15 quod sit actus superbiendi: Inicium,inquit, peccati omnis est siiperbia, sed videtur Apostolum ?5I.Thim.VI, 10 dicere quod sit cupiditas: Radix, inquit,cupiditas est omniiim malorum. Verumtamen ante istosactus peccabiles est apostasia, que est a bono aversio,quam oportet fieri omissione Deo debite adherendi. IdeoEccli. X, 14 prius dicitur inicium superbie liominis est :\oapostatare a Deo; et ista vocatur pes superbie. Psalmo3y. Cod. : adherendo.

CAP. XXV.J LIBER TERTIUS. 577XXXV, 12 petitur: Non veniat michi pes superbie. Generaliterergo loquendo, quicunque actus quo quis primocriminaliter averterit a bono incommutabili ad bonumcommutabile, est primus actus quo peccat mortaliter;5 et omnis talis actus potest vocari actus superbie atquecupiditatis| actus superbie, quia illo actu supergrediturlimites creature que (in quantum huiusmodi) debet Deo234" servire ante omnia et[sibi subici, finaliter pro se ipsoin quo deficit quicunque in servicio vei affeccione preloponitbonum aliquod ante Deum; et omnis talis actuspotest vocari inordinata cupiditas. Sic igitur quicunqueactus, quem primi parentes elicuerant deficiendo culpabiliterab adhesione Deo suo fuit primus actus quopeccarunt mortaliter. Patet ex dicto sepe exposito quod1 5 existens in peccato mortali quodcunque cum hoc feceritpeccat mortaliter, quod peccatum per Augustinum superJoh. Omelia XXVII: Omnibus, inquit, bonis Dei ut persingula currere longum sit, male utitur malus et si maleutitur substancia actus et quolibet alio bono quod cum2omalicia morali habuerit, tunc male et culpabiliter faciteciam quantumcunque bonum de genere. Et eadem estsentencia Augustini super Psalmum CXLVI satis difFuse,ubi postremo sic loquitur: Si modum nature debituminmoderacione voracitatis excedis et vinolencia te ingur-25 gitaSj quantaslibet laudes de lingua tua sonat, vita blasfemat.Et racio sua est, quia omnis homo teneturlaudare Deum in perfecta caritate a qua omnis criminosusin quantum talis deficit, ideo oportet defectumhuiusmodi esse crimen.3o Ex istis colligitur quod primi parentes primo pec- All sins arecaverant omni genere peccatorum; sicut enim est connexiovirtutum, sic est connexio peccatorum. Ideo Jac. II, 10234'' dicitur: Qui offen\derit in uno factus est omnium reus.Pro cuius declaracione suppono quod omnis virtus vel35 culpa sit originaliter in voluntate. Secundo supponoquod alia sit volucio confusa et inplicita, alia autemdistincta et explicita, et patet tercio quod omnis criminosusest superbus, quia supergreditur limites suos per'toget^hcr,i5. Cod.: quicunque. 17. Omelia XXVIl deest verbum. 3i. omni.Cod. : cum. Vide pag. 578, 1. 10.17. Non est Omel. XXVII, sed comp. Ennar. in Psalm CIVOpp. tom. IV, pag. 1184 et Serm. XV, Opp. tom. V, pag. 87,et in Psalna. GGGII. :z3. Opp. tom. IV, pag. i638.De Civili Dominio. III. 3.7

ante578 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXV.obedienciam Deo suo, et sic est invidus, quia nedum vultinordinate malum proximo sed eciam sibi ipsi.and our first Ex quibus sequitur quod inordinata volucio sapitparenls were i^ •i- -^ • j- • j^involved in allsaltem impiicite iracundiam; accidiam oportet necessanokinds of sin. jnesse, cum pro tempore peccati negligit in divino ser- 5vicio mancipari. Inordinata vero affeccio boni commutabilisinducit avariciam; pastus eciam quo anima ingurgitaturcirca temporalium amorem causat gulam adquam oportet spiritualera luxuriam cum hoste sponsiecclesie comitari et sic primi parentes erant omni genere lopeccatorum irretiti. Nec oportet nos solicitare quis actusanime fuit in eis primo illicitus, sed satis est generaliteropinari quod fuit quidam inordinatus amor ad bonumcommutabile, ut puta ad sciendum vel placendum hominicontra Deum. Credo tamen quod uterque parens habuit i5obiectum aut quod errando cepit occasionem ad peccandum,et quod illud obiectum cum vicit racionemclariorem in illis quam iam est in nobis multo forciusquam posteri sunt temptati; verumtamen|temptacionem quoad ocium culpabile fuil eis facillimum 20illam 234"declinare. Ideo necesse fuit eos primo peccasse mortaliter,cum declinando a mandato dominico necesse fuitquod defecissent a gracia. Ex quibus sequitur quodnecessitati erant se corrigere divina influencia. Deus enimest lux que ex se non potest occidere, sed necessario 25irradiat omnem hominem secundum sui capacitatemhomo igitur aversus a Deo necessario indisponitur adrecipiendum ab eo influencias quoad animum et consequenterquoad omnes alias potencias animales.The Fall Ex quibus sequitur quod ob defectum regiminis cor- Gdestroycd the . ^ . ^ ^, .". .harmonic poris per animam secundum armonicam proposicionembetwe^en°soul1^^ Deus instituit necessitati sunt mori, et secundumand body and carnem anime rebellare, nam discrasia proporcionis insocaused death. , • , •ducitur, secundum quam proporcionem partes corporisrespicerent sese et celum ut in esse perpetuo servarentur, 35et lex nature dissolvitur, secundum quam corpus animeinpeccabiliter ministraret; et sic rebellio, fomes peccati,corrupcio nature vel quomodocunque aliter nomineturinducta est^ racione cuius necesse est animam deficerea lege regiminis et potencia sibi data primarie ut corpori 40sic disposito necessario insit mortalitas, nam regnum16. quoJ. Cod.: quo. 17. Hic locus corruptus esse videtur. 2i.Cod.:declarare. 24. Cod.: se deest; ib. corrifiere. Cod. : corrc. 3q. Cod.:indicta. 40. corpori. Cod.: cor'' disposita.

etursecundumCAP. XXV.] LIBER TERTIUS. 579corporis in statu immortalitatis dependebat a celesti influencia,ab anima et a corpore, cum acciones activorum^^^** recipiuntur in passivis disposiciones eorum;jcum igitur corpus ex rebellione ad animam frustratum5 est ab eius naturali regimine, patet quod necessariotam quoad corpus quam quoad animam sequitur incorpore perpetuo discrasia; aliter enim ageret utrumquein corpus tam continue quam egisset in statu innocencieracione varie disposicionis subiecti, sed tunc quomodo relogulassentsecundum remississimura gradum immortalitatiscorporis;igitur oportet quod nunc regulent indisposiciusquam tunc racione indisposicionis subiecli, et sic in viageneracionis oportet propter variacionem tam agentisquam passivi quod indisposicius continue generenturi5semina et corpora filiorum ; et sic ex rebellione corporisad animam dissolvitur armonia secundum quamcontinue servierunt Domino inculpate; nec restat abista discrasia evasio nisi vel reducendo principia adstatum innocencie, faciendo quod sit defectus huius-20 modi, vel secundo variando genus accionis nature, veltercio creando unum novum hominem qui sit principiumgeneris humani spiritualis per graciam ;quod est eidemmagis conveniens, quia toilere totum genus hominiscum lege agendi et procreandi instinctis non convenit25auctori; et cum remanet remissibilitas peccati, necesse The remedy for^ • , ,• • • • this was theest sapienciam incarnan ut sit abbas generacionis spiri- incarnation oftualis, ut patet alibi; et sic licet Christus nunquam wisdom.235" infirma|vel moreretur ex inobediencia corporisad animam, vel excessu alimenti aut eius carencia,3o tamen necesse fuit ipsum occidi; et creditur quodcorpus eius ex dislocacione a paradiso, ubi susciperetinfluenciam plus congruam, ex suscepcione aure et cibariidisconvenientis susciperet discrasiam, sed quoad Deumet regimen anime habuit indefectibiliter, ut parentes in35 statu innocencie, regimen corporale et a regimine spiritualinon posset deficere.Q.uinto dubitatur si peccatum originale magis et Original sin. .mmus suscipiat; et. jvidetur quod. . admits of moresic. Nam ipsum pec- and less.catum est originalis defectus sed aliquis magis et alius40 minus deficit originaiiter in moribus, igitur aliquodpeccatum originale est reliquo inequale. Minor suadeturI. Cod.: immortaliter. 3. Cod. : possis. 7. Cod.: aget. 9. Cod.:tunc quo. 12. Cod. : et dic. 14. Cod. : passi. 32. Cod. : aure et cibari.37*

|quippedefectum.58o DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXV.ex hoc, quod ille qui habet naturalia indisposiciora etplus eiongatur a cultu quem in statu innocencie Deopersolveret, magis deficit in moribus, sed homo inpluribus a sua origine multipliciter variatur; licet enimhomo non meretur actualiter pro primo instanti esse 5sui, tamen tam meretur quam demeretur a particulariterpro illo instanti; Christus enim tunc meruit propteraptitudinem unionis; et sic creditur de primis parentibus,licet non tunc elicuerint actum meritorium deliberativum;ilie ergo qui habet maiorem ineptitudinem ex naturalibus loin factis parencium ad promerendum, tunc videtur inhoc habere maiorem Confirmatur: Unus 233'|parens sufficit inducere talem defectum in prolem, utpatet de primis parentibus; nec precluditur sed aperiturvia posteris ad inficiendum suas posteras proles, ergoi5quilibet talis adderet ad infeccionem prolis sue; peccataenim concurrencia non excludunt suas infecciones, sedGod preserved promovent vel adaugent. Similiter, stat de Dei potenciatlie Vircin'Mary trom* absoluta prolem descendere ab. .infectis.parentibus.sineoriginai sin.n^acula originalis peccati, ut patet de matre Domini, 20quam omnes dicunt Deum potuisse preservasse ab originalipeccato, licet parentes proximi sint infecti. Sicutergo Deus potuit simpliciter preservasse, sic potuit secundumplus vel minus preservasse a gravedine quodnon fingeretur apcius quam secundum ineptitudinem 25contractam a parentibus; quia maior carnalis contagioIn like way he magis inficeret. Et hoc foret patens eis qui dicuntcould preserve ... r ••i- aothers partially. peccatum ongmale esse romitem peccati; similiter AugustinusEnchiridion XXXIV videtur movere hoc dubium,ubi primo ostendit quod in peccato primi hominis 3oerant omnia genera peccatorum, scilicet superbia^ sacrilegium,homicidium, fornicacio, furtum, avaricia et siquod aliud sit peccatum ;parentum, inquir, peccatisparvulos obligari non solum primorum hominiim sedeciam suorum de quibus ipsi nati sunt, non inprohabiliterobdivina sentencia: Reddam peccata 235"dicitur. Illapatrum in filios tenet eos utique, antequam per generacionemad testamentum novum incipiant pertinere. Cumergo peccata parentum traducta in filios non possunt6. a particulariter ita cod.: (a ptW ).29. Opp. tom. I, 2, pag. i3; non cap. XXXIV sed XLIV.

omniaCAP. XXV.] LIBER TERTIUS. 58 1dici in illis nisi originaiia, videtur quod ex multitudineparentum sint originalia cumulata.In oppositum sunt doctores multi et specialiter illi Objections.,. , • • ^1 . •^I. Original sinqui dicunt quod peccatum onginale est pura pnvacio,is mere5 Nam nec privacio nec negacio potest magis et minuspnvation.suscipere, ut oranes qui carent vel non habent iusticiam,cum aliter foret medium inter contradicta.•..Similiter, iuxta hanc viam sequeretur, quod genus 2. lilegitimate1 r* children would. .,humanum continue in processu peccaret gravius vei aiiter iiave moreloquod proles posset naturaliter non peccare, ymmo nati .°^"^' ^^1 *'"de adulterio vel incestu propter maioritatem bonitatiscomplexionis parentum peccarunt minus graviter in suaorigine, cum tam peccatum parentum et proiis videnturhabere maiorem connexionem quam parentis complexio eti5prolis peccatum. Ex quo videtur, quod ubi est maior culpain procreando, foret originalis culpa gravior in procreato.Similiter,captis duobus infantibus qui nunquam addi- Caseof childrenderunt ad peccata originalia sic defunctis, videtur quod ^lf^f^ bTrthl^pariter punientur et per consequens eque graviter pec-13'*caverunt et per idem originalia forent equegravia. Nam nullum|peccatum est grave nisi de quantofuerit voluntarium; sed utrumque istorum peccatorumhabet tantum de voluntario, ergo et tantum de gravedinepene. Nam omnino est extra potestatem prolis25 complexio vei peccatum parentuiTi. Deus ergo qui nonpotest personas accipere differenter^ non puniret paritersibi ingratos dispariter, nec pariter sibi ingratos punirettam dispariter; ad quid ergo crearet summe iustus etmisericors animas tanquam creaturas suas ad tam diffe-Sorenter dampnandum, specialiter cum naturaliter diliguntDeum et nullam actualem ingratitudinem addiderunt?H In isla materia stat magna nominis variacio in di- The first sinversitate. . . , . ^ • !• ..• ij was voluntary:opmionis de quantitate originaiis peccati. Ideo sq ^^erefore aresupposita descripcione predicta, videtur michi probabile ^''ygn^thQ^^tT'35 quod unum peccatum originale sit reliquo maius. Pro caused byquo notandum quod primum peccatum hominis fuit sic'"^^'^'^voluntarium quod precessit peccatum nature, ut totaculpa redundet in creaturam, Deo manente inseparabiliterinculpato, et omne sequens peccatum hominis et40 ex infeccione nature necessitatum voluntarium dicitur,sicut opus hominis voluntarie inchoatum quantumcunquesuccesserit dicitur voluntarium; quia aliter nullum opusnature.39, 40. Cod.: hominis et dicitur voluntarium.

naliter.hominis582 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXV.extrinsecum fuerit voluntarium. Et patet eis qui noscuntquod aput Deum sunt omnia preterita vel futura presenciaquomodo a voluntate inordinata primi 236"|est omne peccatum originale voluntarium, quia illavoluntas que olym non est causat mediate hoc peccatum, 5et sic hoc peccatum est nunc voluntarium a voluntateque non nunc causat hoc peccatum, quia illa non nuncest sed prius pro suo tempore causat hoc peccatum etsic denominacio passiva nunc est a denominacione activaque olym desiit esse. Et cum peccatum nature sequitur 10totum genus peccatorum descendencium ab illo stipite,patet quomodo ex peccato nature et triplicis hostissuggestione necessitati sunt ad peccandum; necessitatemdico ex supposicione non absolutam tollentem libertatemarbitrii.Reply:^^ primam instanciam negatur assumptum, cum pec-Sin is defect,catum sit defectus et non privacio; multa autem quenot privation,. .,..^ ,. . . .^moreover, mcludunt pnvacionem tormaliter suscipmnt inagis et''of morVand'^ minus, ut patet de parvitate et remissione, de tarditateless. et eis similibus; et sic est de defectibus vel peccatis. 20Aliter enim nullum peccatum foret reliquo maius, cumsecundum hanc viam omne peccatum foret privacio,ut omne crimen foret carencia iusticie et, sicut omnescarentes iusticia vel gracia eque carent, sic omnepeccatum mortale foret eque grave peccatum, sicut 25est eque grave mortale; mors enim non suscipit magiset minus, cum omnes mortui sunt eque mortui. Ideoloquendum est de peccato, ut dicit defectum in moribus,licet carencia virtutum vel non habere graciam consequaturvel precedat eter|A son's Ad secundum dicitur quod prima pars assumpti nondisposition to sequitur, quia sicut sepe contingit fiiium esse maioremserve God is ^ ^^'^.not determined et mehus complexionatum parente proximo, sic et cono^flisVarents^.^tingitquod sit corpore disposicior ad serviendum Deo^S^*"et preveniente gracia de facto addat mentis diligenciam 35ad perfeccius serviendum; nam naturalis disposicio velindisposicio non est per se sufficiens ad causandummeritum sive demeritum actuale, sed requiritur graciaet operacio, ad quam disposicio vel indisposicio naturefacilitat vel difficultat, sed non per se necessitat; nec 40indisposicio pro primo instanti prolis per se necessitatad maioritatem peccati originalis, sed cum hoc peccatumi59. Cod.: a denomitiancia. 16. negaiur. Cod.: nature.

eiscAP. XXV.] LIBER TERTIUS. 583primi hominis quotlibet, cum liabet disposicionem naturalem,secundum quam salvari poterit secundumlibertatem arbitrii unus facilius et alius difficilius.Ulterius concedendo quod licet proles post lapsum5 posset necessario non peccare, tamen necessitatur contingenterad peccandum, cum iam sit indisposicio positacum qua non stat quin nascamur filii ire. Sed disposicioalia posset inesse; ideo ut noverunt loyci, quamvisotnne quod evenit necessario eveniet, omne tamen quodloeveniet contingenter eveniet, quia posset non fore, etsic licet Deus posset eciam post iapsum reducere prolemad temperamentum in natura et moribus, sicut in statu236" innocencie, lioc tamen foret supra naturam grande|miraculum, sic quod discrasia parentum in natura neci5in moribus absolute necessitat filium ad peccandum, utpatet Ezech. XXXIII. Utraque tamen parentum indisposiciosepe gravat peccatum originale in filio et continueest ac nobis incongruum que indisposicio magis gravat.Ad tercium dicitur quod pro primo instanti producti We cannot'''.....,admit the,20 ex traduce est peccatum onginale minus vei maius possibility ofsecundum indisposicionem quintupliceiTi : et illud est ^ '^'^'''Jonly one. . . . . . . .peccatum levissimum in illo supposito, cui videtur michi ins ant.continue superaddi alia peccata personalia, dum homodeficit continue a cultu quem in statu innocencie Deo25 impenderet; quando autem elicit actum vel opus inordinatum,tunc peccat actualiter; ideo non admittamcasum hic positum nisi probatur michi, quia cum animapotest sub remissiori gradu perseverare in subiectoquam noviter copulari, difficile videtur quod homo3o solum hoc duret per instans.^'"^'^'"SSed hoc dato dico quod uterque puniretur in genere How infants... \ ^ ^ ,.^. will besuo mitissime et cum hoc unus in casu reliquo gravius; punished.aliis autem prescitis superaddentes nova peccata instantaneaoportet superaddere penas sensus, nemo qui-35 dem dampnabitur nisi pro peccato proprio quod hicfecit;. .nec,.sequitur per locum...a simili..quod.omnia They wiiigrieve. for the loss of~, originalia rorent eque gravia. Inrantes igitur qui gravius biiss.peccarunt originahter gravius punientur, non solum236* quia perpetuo deerit maior originalis iusticia, sed|quia perpetuo habebunt sensus vivaces qui dolebuntperpetuo de suo dampno; nec aliter video quoddampnacio foret illis penalis, eciam non tantum quantum1—3. Hic locus corruptus esse videtur. 26. Cod.: admittantur.

habent584 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXV.penalitas dormientis. Oportet ergo sensus tam vigileselicere actum complacendi vel displicendi, sed quomodonon langueret concupiscibilis et doleret de perdicionetanti gaudii, quantum scit saltem confuse inesse beatis;aliter enim foret viante beacior habendo quicquid 5voluerit et nichil mali vellet nisi peccaret actualiterinfinite. Volunt igitur doctores, quod non per se prooriginali infligitur perpetua pena sensus sed oportetomnem dampnatum habere gravissimam penam omniumsensuum aliunde. 10Degrces of Unde ad concipiendum quomodo una iusticia vel in-iusticia sit maior reliqua, oportet notare quomodo equi-'i." irmusTbe'full (paying God voce alia est creata iusticia, alia increata, et utraquehis due).j 1- ,11 • • •dicitur relative ad reliquam. Ille igitur qui, •compleciusreddit Deo quod debet est iustior, et sic oportet notare i5datum tempus et habitum in comparando iusticiamDomini, sic quod correspondenter ad receptum a Deoreddat sibi pro quolibet plenam laudem, sive fueritdonum naturale sive superadditum, sic quod iusticiaconsistit in reddicione debiti quoad Deum. 202. continuous, Secundo oportet notare de tempore iusticie per intercisionemtemporum : sunt ut pannus menstruate plurimummaculate, sic quod aliqui plus de con- 237°|tinuitate temporum et aliqui minus, interpolando pluresiusticias. 2 53. steady. Tercio vero oportet notare firmitatem habitus quemhomo habet ad servandum iusliciam et quolibet istorumtrium modorum est unus reliquo iustior; et sic Christusest infinitum iustior humanitus quam aiiquis frater suus,cum sit tam plene, tam continue et tam firme iustus 3oquod in eo non potest aliquo istorum modorum reperiridefectus. Q.uilibet autem nostrum deficit pro primo instantisui a reddicione Deo laudis debite preceptis etpost, quando fit particeps meriti Christi, incorporatusecclesie crebro deficit. Aliter autem est homo indebitatus 35pro statu innocencie et aliter pro statu lapsus, cumminus habet de donis naturalibus et magis de donissuperadditis et omnino oportet computare Jesum fratremnostrum ad suplecionem nostre iusticie. Nec repugnatsed consonat quod ad complementum iusticie caveamus 40iniurias quoad proximum.20. in. Cod.: et. 21. Cod.: de deest. 22. Hic locus corruptus essevidetur. 33. Cod.! laudis.

arguit,sitCAP. XXV.J LIBER TERTIUS. 585Unde manifestum est quod sicut non possumus habere A rightconsiusticiam nisi ex gracia, sic habemus inperfecte iusticiam 'venia^iy!hic in via; unde solet esse contencio inter loycos, siquis simul sit peccator et iustus; sed patet ex fide5 scripture quod multi sunt iusti viatores, ut patet deJob, de parentibus Ghristi et Baptiste; et iterum certumest quod cum hoc peccarunt venialiter, Ideo patetquod iusticia et peccatum veniale compaciuntur se simul^Sy*" in eodem subiecto et, cum iniusticia contraria|loiusticie, patet ex regulis philosophicis (quas hic suppono)quod peccatum veniale non infert subiectum suum tuncesse iniustum; tunc enim idem foret simul iustum etiniustum moraliter, simul virtuosum et viciosum, simuldignum et indignum eodem premio. Ideo solet diciiSquod iniusticia et peccatum mortale consecuntur se et..iusticiam ;gracia et peccatum veniale....stant simul et Sin is a defauit. . ^ . • • which is notsuscipiunt magis ac mmus sine participio sui contrarii, inconsistentwitli a habit otnec est peccatum veniale iusticia vel iniusticia, cumr')_nghteousness.illi sint habitus et peccatum defectus; nec est iustum20 quod Petrus sic peccat nec iniustum quod sic peccat,sed non est iustum quod sic peccat; ex quo non sequiturquod sit iniustum, cum multa sint neque iustaneque iniusta moraliter, nam secundum Boetium iniusticianon privative sed contrarie apponitur iusticie;25 et sic malum culpe sed veniale est quod Petrus sicpeccat. Sed sicut non omnis recessus a medio facithominem viciosum secundum philosophos, sic non omnepeccatum inducit crimen vel iniusticiam; iustum enimet iniustum sunt contraria immediata sicut virtus etSovicium; et sic iustus peccando male sed non viciosenec dampnabiliter nec virtuose peccat, non enim oportetimmediate quod virtuose aut viciose faciat leve malum,et tale malum remittit iusticiam; nec est iustum neciniustum moraliter, sicut oportet omnem hominem esse.237" Sophista autem cum solum quomodo iustus|est peccat, et solum iuste est, videtur quod solumiuste peccat ; sic enim iuste et meritorie facit malumdegenere; quare igitur non excusat gracia ne male faciat?Sed redeundo dico ulterius de voluntario, ut videtur originai sin is40 michi, quod omne peccatum originale yoluntary, since^ sit voluntarium.... .7 't comes or the.voluntate inordinata primi hominis, sed ipse non peccat voiuntary sinof Adam.4. Cod.: similis sit. g, 10. Cod.: contrarie iniusticiae. 14. Cod.:et deest. 36, 37. solum iuste; ita cod.

tanquam586 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXV.formaliter quocunque peccato sui generis, licet faciatmediate tale peccatum sicut generans vel accipiens facithominem vel mortem hominis sequentem post mortemfacientis, sed facit illa antequam moriatur et antequamsint facta, et sic Adam nec nune peccat, nec nunc 3vult aut facit hominem peccare, sed quando vivit interris, et sunt ista sibi, et de omnibus illis accipit indulgenciam.Infans autem vult peccare voluntate implicitaet confusa nec habet maioritas peccati attendiA thing has a penes magis voluntarium. Et quantum ad materiam locreated^being; ^^ potestate prolis dicitur communiter quod res habetI. in its causes, trinlex esse creatum, scilicet in causis creatis, in2. m ^its . .existence, esse individuo existencie, et in fructu vel effectu; primo3. in its effect.p-,Q^Q omnes homines fuerunt in specie humana etprimordiali materia, sicut et totum genus hominum i5fuit in Adam, et sic dicitur fuisse in potestate cuiuslibetpeccatoris declinasse peccatum, sicut dicitur omnepeccatum sequens in homine fuisse in peccato primihominis in sua causa, et omne peccatum 237''|causaliter precedens fuisse in peccato sequente tanquam 20suo fructu. Sed detecta illa equivocacione et limitatosensu ad esse individuum rei, videtur quod sicut prolesest laudanda propter illud quod est extra suam potestatem,ut patet de originali iusticia, sic est culpandapropter originalem iniusticiam, quia scit per ipsam vel 25suum creatum principium quod est idem cum ipsa quominus habeat talem iusticiam. Ideo vel non laudemushominem propter originalem iusticiam vel culpemuseum propter originalem iniusticiam. Sicut enim prolesparticipat merito sue originis, sic participabit de pena. 3oSpecialiter contrahit peccatum proprium quod est fundamentumin esse naturali contracto a sua origine. Verumtamenaliter sumus iaudandi atque culpandi adeo proptertale originale et aliter propter maculam vel virtutemelicitam ; ideo laudem illam vel vituperium ignorat 33Aristoteles, et sic gravius peccantes originaliter suntDeo magis ingrati. Ideo sicut beneficencia sua preceditbeneficenciam humanam, sic prius laudat vel culpatquam homo, cum debet prius homine exigere servi-Why the tutem ex prioritate sui dominii. Ad ultimam con- 40created. clusionem•manemj- •..diciturjquodr^Deus•..creavit•animasquas scivit esse dampnandas ad benefaciendum suereprobate wcre 1 •42. Cod. : sui.

, ginalemIitatibussuamCAP. XXV.] LIBER TERTIUS. 587universitati, eciam ipsis dampnatis et ad ostendendumsecundum diversos gradus suam sapienciam, In hoc238" enim ostendit dampnatis misericordiam et|sic utrobique servat Deus suam iusticiam, sapienciam5 et misericordiam, neminem premians vel puniens sinecausa sed indifferenter secundum quod convenit suemisericordie utrobique. Unde sicut dampnati naturaliterdiligunt Deum, sic superhabundanter et previe dat illisesse, ymmo omnes dampnati superaddunt ingratitudinem,K sic quod misericorditer puniuntur. In omnibus istisoportet cavere de loco ab insufficienti similitudine, uthii arguunt ex similitudinibus predictis, quod fons velradix purgata non inficeret quod exinde producitur, necheres reconciliatus de forisfactura non exhereditabiti5amplius genus suum. Igitur, cum Christus purgavit etreconciliavit perfecte genus humanum, videtur quod nonforisfaciet amplius pro suo genere ; cum enim omnegeneratum sit quodammodo a suo simili, videtur quodparentes mundi ab originali non generabunt originaliter20 maculatum. Pro talibus oportet notare similitudinemquantum pertinet veritati; nam aliud est solvere reatumhominis reducendo ad primam innocenciam sine vescimentopene vel culpe, et aliud est solvere reatum quoaddampnacionem pena in memoriam remanente; etaSisto secundo modo redemit Christus genus humanum.Non enim restituit hominem immediate ad immortali- Chrisfs^ .tatem^etIplenum. ^statum•innocencie, sed quasi incar- not restore men^°. ^*'*^ ^^^^^ °^j• redemption didceratum posuit eum in valle lacrimarum cum multisinnocence1 . . . .238* pena et fomite peccati, sic quod in isto libero|3o carcere positus necesse habeat venire ad finale iudicium,secundum quod se gesserit salvandus finaliter veldampnandus. Et hec racio quare oportet nos incarceratosdolendo continue conteri de peccato, et ita,sicut persona cui reatus dimittitur habet in se discrasiam35 mortalitatis et fomitem peccati, sic necesse est quodgeneret prolem leprosam et insufficienlem servare oriiusticiamet per consequens oportet prolem siclapsi deficere a iusticia originali; et sic patet quodprimus peccans originaliter vel actualiter generat pec-40 catorem, sed non oportet quod immediate sit talisqualis immediate producitur. Et si queritur cur Deus3. dampnalis. Cod.: dampnabilitas. b. puniens. God.: premens.

Ihomoquam588 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXV.The actual tam incomplete redemit genus humanum, melius enimredemption isfuisset quod singulos ad statum primevum innocenciebetter; reduxisset: hic dicitur quod iste modus redimendi estI. because the . .world is more conveniencior propter multa, pnmo quia mundus est*becau^seexinde perfeccior, cum dampnati augent ad mundi per- 52 itdoes not break feccionem, ut alibi explanavi: secundo quia consonum' "^the laws oti,•naturc at first fuit quod auctor nature servaret leges agendi nature3 becausTman quas dissolvisset, si vel corpus inobediens anime nonis sater.secundum disparem influenciam regulasset vel si discrasiatumagens corpoream non discrasiatam sobolem sed losimile ut in statu innocencie procreasset; tercio quiastatus iste est securior atque complecior; securior quiatuncfuisset tam labilis vel audacior ad peccandum 238"quam in primo statu innocencie in quo non stetit nisiper morulam. In isto autem statu est genus humanum i5penalitate domitum, timore iudicii concussum, ex pugnacum hostibus meritum suum auctum et quocienscunquepeccaverit ex verbi rncarnacione remedium est paratum,fundamentiim autem dliud redempcionis nemo potest ponerepreter Christum qui semel positus est pro semper. 20Ideo sicut Dei perfecta sunt opera creacionis sic etrecreacionis.Sed notandum quod, sicut nemo gaudet hereditatepaterna carnali nisi fuerit ab eo legittime generatus,sic nemo gaudebit hereditate secundi Adam, Christi ibDei nostri, nisi ex eo fuerit legitime generatus. Et deilla generacione ex Deo loquitur scriptura Jac. I, X, XXI,III, IV et V, et quamvis Cesar noster semper meliorandoprocedit, tamen ad illam generacionem generatum activeconcurrere, quia aliter non foret vita meritoria, ideo 3osicut Deus non potest statuere talem legem quod eoipso quo quis fuerit filius Ade habebit hereditatemregni, sic nec potest deficere quin spiritualiter legittimegeneratus sit filius regni, aliter enim destrueret libertatemarbitrii. Ideo successio hereditiva christiana se- 35cundum patrem Christum nostrum est longe alteriusperfeccioris modi|generacionis humane, ut patet alibi..successio hereditiva temporalis ^^S'*i5. Cod.: merulam. 27, 28. Cod.: Jac. pnmo W; sequitur lacuna;2/") J^i 4" et 50. io. concurrere. Adde: oportet.19. I. Cor. III, 1 1.

quamCAP. XXV.] LIBER TERTIUS. SSQSexto et ultimo dubitatur de legitimitate generis spiritualiset de peccato in Spiritum Sanctum, nec non dedignltate ad mercedem.Ouo ad primum notandum quod eeneracio spiritualis No one is^ ,.. ••r^ ,• ,j •!• legitimafely3 non est legittima nisi Deus predestmavent, dando sibi born of God,potenciam correspondenter ad Deum patrem; secundo "^|.^g^j^g^^j°

|nocere590 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXV..The reprobate pugnat peccatum in Spiritum Sanctum. Prescitus autem^Holy^Ghost^ sicut est in gracia et caritate momentanea que vocaturand cannot eracia secundum presentem iusticiam,'obtain grace.'-'... .sic habet iniqui-tatem momentaneam sibi oppositam. Sed sicut nunquamexcidit a peccato in Spiritum Sanctum, nunquam habet 5caritatem consummatam. Et sicut non potest ab illopeccato excidere, sic non potest graciam illam adquirere.Et hec est causa (ut arbitror) quare Deus ordinavit istaduo esse mundo abscondita ut tollat ab eo occasionemtemerarii iudicii et non cece excommunicet filios Dei, loquos malignus non potest tangere vel secundum 239*|faciem et signa sensibilia temeritate phariseica iudicando.Caveat tamen fidelis ne dividat opera Trinitatis, credendoquod una persona facit aliquid quod non facit reliqua,vel quod homo potest peccare in unam personam non i5peccando in reliquam, cum omnes sint una simplexessencia, sed idem secundum alium modum personalemfacit una persona opus extrinsecum et secundum aliummodum idem secundum aliam racionem facit reliqua,sic secundum disparem racionem peccatur appropriate 20in secundam personam vel terciam ; et tamen quolibettali peccato communiter peccatur in quamlibet.It is objected Sed obicitur communiter quod nemo potest mereriour creation we beatitudinem, quia non potest mereri filiacionem, eoare predestinate q^-,Q(j jjQ]-j potest mereri predestinacionem et, cumDeus25or reprobate, '^^\ .. '.wecannot merit sit pronior ad premiandum quam ad puniendum, videturquod nemo potest mereri dampnacionem; cum enimpersonam mereri sibi sit dignificare se ad premium, etquam primo persona creata est est predestinata velprescita et per consequens digna beatitudine vel dampna- 3ocione, videtur quod non est in potestate creature istammercedem mereri; quicunque enim facit dignitatem velquicquam aliud tam ipse quam accio sua precedit factum.Et eodem modo videtur quod nemo meretur filiacionem,cum sit proprium Dei adoptantis in prima gracia dare 35filiacionem adoptivam et per consequens nemo mereturbeatitudinem convertibilem.We merit bliss Hic sepe dixi quod extendendo mereri ad bonum et 23q°throuch ,,^.... .prevenient malum quod vocatur speciaiiter demeren, homo mereturgrace, or heU ^^j^ beatitudinem quam dampnacionem; beatitudinemby our own " '40. _ ./ ^_ .lolly. preveniente gracia et dampnacionem ex propria stulticia;et sic ut dicitur communiter homo non meretur ex se16. Cod. : in deest.

CAP. XXV.] LIBER TERTIUS. 59 1sed exprevencione gracie beatitudinem iuxta illud ApostoliRom. IX, i6: Non volentis neque currentis sed Dei miserentisest; sed ex se peccat, cum Deus nec auctorisatnec necessitat hominem ad peccandum; sed ex se estb nichil secundum Apostolum Gal. VI, 3 cum ex se estpeccator quod est quodammodo esse nichil.Sed ulterius notandum quod non oportet si homo Ihe iimits ofmeretur unum convertibilium, tunc meretur quodcunque the gifts ofsecum convertibile, ut Petrum habere B prem.ium etgrace are areward.loDeum scire velle vel ordinare quod habeat datum premiumsunt convertibilia quoad consequenciam, et Petrusmeretur primum et super secundo non cadit meritumcum sit eternum. Nec oportet si Petrus meretur, quod., ... ]desert ; how farsic punietur; et hoc est causa efficiens, quare Deus scitiSipsum sic premiare, ergo Petrus meretur Deum scireipsum sic premiari. Oportet enim quod premium illudtempore sequatur meritum. Et patet quod non sequiturPetrus non potest mereri sibi filiacionem quod requiriturad beatitudinem, ergo non potest mereri sibi beatitu-2odinem; conceditur ergo, quod nemo potest sibi mereri239"^ predestinacionem cum sit eterna si est; nec quisquam]potest mereri sibi primam graciam vel filiacionem Dei,licet possit mereri sibi beatitudinem, que finaliter temporeconsequetur. Unde solebam dicere quod mereri est25 creaturam racionalem singulariter dignificare se ad mercedemtempore consequente; quamvis enim extenseloquendo debet facere predestinatus, continue facit quodsit predestinatus, sicut continue facit quod beatificabitur.Verum tamen illa non est faccio simpliciter sed faccio3o incompleta, cum veritas contingens facta vel causataprecessit eternaliter factibilitatem: faccio autem simpliciterest, quando agens pro mensura temporis faciteffectum, quando ille effectus non est. Sic ergo predestinaciobeatitudinis, futuricio et similia non poterunt35 esse merces, licet sint concomitancia cum mercede;loquor autem de illis formaliter, ut sunt res racionis;essencialiter autem loquendo Deus dicitur merces velpremium, quia est obiectum quo beatus essencialiterpremiatur, sed non est formaliter premiacio, quia omnis40 talis est contingens et temporalis presupponens meritumprecedens tanquam causam simpliciter; nec est inconveniensquod unum eternum dependeat ab effectu tem-3q. Cod.: puniatur.

sichoc.592 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXV.porali, ut preordinancia divina dependet a preordinatoin racione obiecti, non in racione cause formalis velefficientis simpliciter, ut hic supponitur; et sic unuspotest mereri alteri primam graciam sed non predestinacionem;et sic cause quare Deus predestinat Petrum 5est Petrus, racione quod facit ad|Causa autem 240*finalis per se est solus Deus.Sed ulterius dubitatur, quomodo quilibet prescitusinfinitum gravius peccat quam predestinatus. Videturenim primo sequi ex hoc quod nemo cui non sit ad 10hoc specialiter revelacio excommunicaret alium velpuniret pro crimine quod nescit utrum faciat contradecretum Dei. Sed dicitur quod licet ex caritate punirepredestinatum et precludere sibi communicacionemfidelium et recepcionem ecclesiastici sacramenti, sed i5oportet omnino quod hec fiant intencione proficiendipunito et ex pura caritate Ghristo ecclesie et punito;nec hoc obest predestinato sed proficit, cum Deus continueeque diligit eum eciam et peccantem mortaliter.Periculosum est autem aliter excommunicare. Secundo 20obicitur per hoc quod iuxta istam sentenciam quilibetpredestinatus mereretur beatitudinem eciam peccandomortaliter et quilibet prescitus demereretur eciam promerendo,quod videtur repugnare omni scole. Et consequenciasic probatur: Gracia momentanea facit presci- 25tum mereri quicquid in ea fecerit, sed infinitum maiorest gracia predestinacionis eciam in peccante quam estaliqua gracia in prescito, igitur multo magis ipse mereturbeatitudinem cum tanta gracia quicquid fecerit. Gonfirmaturex dicto Augustini dicentis quod expedit tales 3oincidere in peccata notoria. Si ergo expedit ad beatitudinemacquirendam quod exinde sunt beatitudini 240''|propiores, videtur, quod ut sic beatitudinem promerentur.Hic dicitur notando assumptum, cum mereri sit digni- Mficare ad premium, suspenditur ergo caritas predesti- 35nacionis in peccante mortaliter et excludit actum merendi,et sic intelligo Bernhardum ubi supra capitulo VI:David, inquit, cum peccavit caritatem non perdidit, sedobstupuit quodammodo in eo caritas ad vehementemtemptacionis actum et caritatis in eo, nequaquam facta 40est abolicio, sed quasi quedam soporacio. Garitas ergopredestinati peccantis non minoratur, sed per peccatum37. Cod.: cap. Xi. Correxi. ib. Bernhardt. 41. Cod.: obelicio.42. Cod. : predestinate.

occasionaliterCAP. XXV.] r.lBER TERTIUS. 593momentancum supcradditum suspenditur a merito actuali;et correspondenter cx opposito jieccatum prcscitisuspenditur, cum actualis criminis racio cst sopi'a ctracio meriti momcntanci introducta; habitualc tamen5 meritum sivc demerilum manct continuc. Kt pro dictoAugustini notandum quod duplicitcr aliquid cst cxpedicns,scilicct per se et directe ut opera virtuosa et per accidcnsac indirccte ut peccatum et alia mala moris. Et proptcrtalem expedienciam non oportet crimen tolli cum malaloexpediunt; sed virtus foret tunc vicium et meritumhominis foret demeritum, ideo dicitur quod predestinatuscriminosus demeretur, sed virtute gracie predestinacionis140" illud peccatum est|sibi expediens, sicudprescitus meretur sed occasione peccati finalis inpenii5tenciemeritum illud nocet, verumtamen peccati continuacioplus noceret.Sed tercio obicitur contra vicesimam quartam quc- Jt is objcctcd,. . . ...] n tliatstionem capituli proxuni qua dicitur quod nullus pre- p,-edestinationscitus meretur beatitudinem, nec aliquis predestinatu.s g,,^,.^'^^^^^'^^ 3,,^20 dampnacionem, nam lunc nullus predestinatus haberct even God'speccatum originale, cum salvarentur necessano eciam supcrfluous.sine baptistr.o, nec originalc presciti baptismate deletur,cum sit infinitum gravius quam originale predestinati.Similiter, tunc toUeretur absolucio et peccati remissio.25 cum omne peccatum predestinati sit per se remissibileet nemo scit utrum tali amore vel odio sit dignus etper consequens utrum absolvit vel absolvitur.Similiter, tunc toUeretur evidencia sanctorum de immensitatedivine gracie et omnipotencie in remittendoSopeccata, cum omne peccatum predestinati oportet remittide rigore iusticie, eo quod J)eus non posset pro illo dampnarevel prescitum salvare; quod videtur utrobique sonareblasfemiam et repugnare lcgi ecclesie de indulgenciis.Ilic supponitur sentencia dicti proximo capitulo quod33 gravitas cuiuscunque peccati attenditur penes taxacionem'240'' divinam sic quod proporcionalitcr ad eius grave dinempunietur, nec est dignum plus puniri quam Deus decreverit,quia tunc aliquid esset iustum quod est decreto])ei contrarium, cum omne dignum sit iustum et econtra,Ad primuin dicitur negando consequenciam, curn se- r.aptism is as..."^^,,.. : much,40 licet secundum disparem racionem.cundum Apostolum peccatum transnt m omnes hommes, ppedestined as(i. Cod.: csl dccst. 22. hdptisiiuile. Cod.: baplisaiUc. 37. quam.Cod. : quod.De Civili Dominio. III. 38salvation.

alia594I^E CIVILI DOMINIO. [CAP. XXV.conceditur tamen quod, sicut omnis predestinatus necessariosalvabitur sic necessario baptisabitur baptismoflaminis et tamen contingentissime potest dampnari etnon baptisari; et sic peccatum originale presciti deleturincomplete cum reddit racione finalis inpenitencie, licet 5non secundum ultimum singulare. Nec est defectus huiusdileccionis simpliciter in sacerdote baptismi sed in vecordiabaptisati qui tinaliter perseveraret.No sin is lo be Et quantum ad gravedinem peccati dicitur quod du-'^sraxMty^tith' pHciter mensuratur, scilicet per se vel per accidens; lothat of finalquantum ad racionem generalem peccati originalis nudeimpenitence ^ '^.which aione et per se consideratam nullum m gravitate excedit redampnaTLn.liquum quamvis diversificentur secundum raciones speciales;nec habet aliquod peccatum citra peccatum finalisinpenitencie gravedinem vel dignitatem ad penam peri5. . ...se preter penam essencialem que est privacio amicicieDei et privacio boni virtutis et meriti, quam philosophinon considerantes de dampnacione perpetua posuerunt;ipsum autem peccatum in Spiritum Sanctum habet perse dignitatem vel gravitatem, ut perpetuo puniatur. Ideo 20ipsum est sic per se dampnabile, autem pcccata 241'|ipsum concomitancia per accidens accipiunt ab ipsogravedinem et dampnabihtatem et sic quodcunque pcccatumpresciti est in infinitum gravius quam aliquodpeccatum predestinati concomitans per accidens ad pec- 2?catum finalis inpenitencie. Unde Deus non dampnataliquem perpetuo nisi superaddat ad peccatum originalevel temporale peccatum finalis inpenitencie sicut necbeatificat aliquem nisi filium communiter ad Trinitatemtripliciter adoptatum. 3oAll sins of tlie Ad secundum patet quod oppositum sequitur ex dictis,are%ard'oned. ^um omnis predestinatus necessario absolvitur simplicitera quocunque peccato quod fecerit, sicut et omne peccatumsuum de necessitate et supposicione remittitur. Sed etpresciti habent absolucionem et rcmissionem peccatorum 35suorum Hcet inperfecte racione sue finalis stulticie.Tiie pardon is Ulterius dicitur quod omne peccatum predestinati cstacddent of P^r accidens remissibile, quia ex gracia predestinacionisprcdestination; q^^j^ peccator potest carere sed non ab ea cadere, cumthe sni in ilselt ? ^^is as great as illa non potest desinere. Ex quo patet quod predestmatus 40potest dampnan pro quocunque mortali quod commisentif committed bv .. .. 1 •.. i- j •..the reprobate;sicut prescitus de quocunque peccato temporali potesti3. Cod; : dwis(ficentur. Cf. De Civ. Dom. I, 74I. 4 et not. crit.

sciencieWhyCAP. XXV.] I.IBER TERTIUS. 595sinipliciter absolvi, cum potest esse predestinatus etpredestinatus potest esse prescitus, cum sint contingenterhuiusmodi sed non accidenter loquendo de accidenteseparabili. Et patet quod falsum assumitur, quod omne5 peccatum predestinati est per se remissibile, cum non sitremissibile nisi per accidens, qualiter tam peccatum|241'' presciti quam peccatum predestinati remitti poterit exgracia Spiritus Sancti dantis perseveranciam finalem inbono. Sed mussitatur quare Deus tam diflferenter dat,losuis hanc graciam; ad cuius solucionem valet dictumApostoli Rom, IX, 21 quod sicut figulus habet potestatemde eadem massa facere iiinwi 7'as vineum et aliud urinativum,sic Deus de massa terre et genere anime facitinculpabiiiter et racionabiliter alios filios regni et aliosi5 dampnabiles induratos; igitur, inquit Apostolus, quemvult indiirat et cuius vult miseretur. Notandum tamenquod neminem sic indurat in via citra peccatum finalisinpenitencie quin posuit in sua libera potestate utrumsalvari voluerit vel dampnari; nam preordinacio dura20 non absolute necessitat^ sed necessitate ex supposicionecum qua stat potencia ad oppositum; et summa radixcontinencie est in voluntate divina cuius non est causaGoddistributesgrace sovariouslv.ulterior querenda; verumtamen nichil fit a Deo ex indifTerenciased ex racione certissima, ut Deus indurat25 hominem hoc est gravat eum vel impossibilitat adN resipiscendum ex peccatis prioribus hoc exigentibus. Illaautem induracio, cum sit iusta difficultacio, non estpeccatum sed pena peccati et sic neminem ordinat adpenam vel gloriam nisi propter perfeccionem ordinis241" universi; et sic tale est causa Dei et illud|absolutum in divina sciencia est eius causa et sic Deusprima causa omnium, ut sepe exposui. Et ita sicut No one cannemo scit nisi cui revelatum est distincte utrum sit predcstinate,predestinatus vel prescitus, ita non scit hic utrum sit''g^^ns^ whiclf35 simpliciter absolutus sed spem debet habere et signum mav give liimhopc.,, ,lirmans spem talem ;•signum est•sj post soporem temptacionisredeat penitencia fructuosa, vigil reminiscencia dehora mortis et die iudicii, et tercio si habet zelumiusticie et processus prosperi domus Dei; talis enim licet4opermittat eum Deus cadere, non tamen exhereditat eumit_). posuit. Cod. : po'. 2G. hnmiiwiu. Od.: phoem = pliilosophantem.16. Rom. IX, 18.38*

utrequiritur596 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXV.sed castigat ut filium. Et ne quis presumat ex scintillaistorum signorum peccare audacius, posuit Deus probabilitatemin hiis signis et non absolutam veritatem conncxionis.Forsiveness Ad tercium dicitur quod falsum assumitur, nam solus^iheic^somxc^^n J-^e"s potest autonomatice peccata dimittere, graciam 3God onl}'.dare pro peccato per se satisfacerCj aut a pcccato adiusticiam revocare; quando autem tales dcnominacionesattribuuntur eius vicariis, hoc est, ut eius instrumentisvalde equivoce. Racio primi est : Nemo potest pcccarcnisi principaliter peccet in Dcum, ideo nemo potest lopeccatum remittere nisi principaliter remittatur peccatumin Deum, cum illo remanente nullum peccatum mortaledimittitur; quia auctorisans omnem remissionem offen-His vicars arc ditur. Sed quis tantum insaniret|dicat creaturam 241''instiM.iments. autonomatice remittere Dei iniuriam, ymmo in quantum i5Deus concedit vicario suo potestatem ad hoc ipsemetprevenit remittendo, cum remissio stat in sola acceptacionedivina, et conformiter solus Deus dat sic graciam,quia acceptat creaturam ad suam amiciciam, quod sieius vicarius ut rex vel episcopus facit instrumentaliter 20quevis signa et Deus antecedenter vel consequenterremittit peccatum vel dat graciam, non propter ea remittitpeccatum vel dat graciam, sed sicut saira nonintelligit vel edificat licet instrumentaliter ad hoc iuvat,No nian can sic est de l^ci vicariis. Nolo tamen offendere doctores 25malic . .11-^ •1, • 1satistaction tor q^i equivocando aliter sunt locuti. et sic de per se satisliimselt,mucli faccione constat quod " omnis pure homo in statu innolcsstor otliers.'.^^cencie teneretur Deo quantum sufficeret reddere eciampro se ipso; multo magis tenetur^ quando ita lapsus estnoviter offendens impotens et negligens. Quomodo ergo 30sufficeret per se satisfacere pro se et aliis, ymmo (utsepe dixi) quod talis satisfactor sit Deus et homo?Justification is Quantum ad quartum dicunt sancti doctores quoda areater ,..,,..,exercise of pli-is est lustihcare impium quam creare mundum; quiapower tlianutrobique requiritur tanta potencia et in primo non, 35creation. '^.. / ...sed in secundo est resistencia. Unde hii dicunt quodpeccatum infinitum distat a iusticia et a qualibet creatura;ideo oportet quod sufficiens hanc distanciam toUere sitpotencia infinita, hii dicunt, quod solius Dei est facereDei filium, cum adopcio que ad hoc sit in- 242"|communicahilis creature, et hii dicunt quod nedum requiriturpeccatorem noviter creari, sed fieri quodam-23. saira; an: scrra.

CAP. XXV.] LIBER TKRTIUS. 591modo Jesum Christum, ad quam ydemptitatem requiriturpotencia infinita. Unde quicunque non dilexerit Deum If a man does• •i^ r , •r not finally loveut Deum, nnaliter omnia peccata eius sive originalia God, ali hissive personalia redeunt quoad fructum perpetuo con- ^'"^ ^°"]'^. ''"

potest59^ DE CIVILI nOMINIO. [CAP. XXV.temporali vlrtute, cum preter premium ad virtutemessencialiter consequens dat mitigacionem pene perpetuam; unde signanter dicit Veritas, Matth. XX, 4:Ite et vos in vineani vieam et non eo ipso dabo vobisdenarium, sed quod iustuni fuerit dabo vobis. Et patet 5quod omne peccatum predestinati oportet remitti eximmensitate divine gracie; cum Deus posset pro illodampnare sicut prescitum salvare, licet unum 242°|in alterum non posset vertere propter distanciam infinitam.Nam linea recta infinita non posset girari in 10God forgives vacuo infinito. De indulgenciis vero est sermo alibi; Othe sinner nol j / - ^ ^ ^- • •xoniy for actual,unde (sicut tetigi superius)^-sanctij^ .. i^ j^ ....dicunt Deum dimitterebut aiso for peccatori non solum peccata que habet in actu sedpotential sins. ^ ^ ^. .omnia que habet in potencia, sicut Petrus et ceteriapostoli omnia temporalia que habere potuerunt reli-i5querunt; ideo habuerunt immensum premium, ut notaturMath. XIX. Et sic cui magis peccatum dimittur magisdiligit, ut patet Luc. VII; nam aggregatum ex peccatoactuali et toto peccato potenciali est obiectum beatitudinisad diligendum Deum, qui omnia ista graciose 20dimiserat; cum sciunt se fuisse in confinio inter baratrumprescitorum et celestem vitam predestinatorum, etubi fuit summa contingencia ad lapsum in baratrum,Deus eos ex sua misericordi gracia preservavit; verumtamen inter dimissionem peccatorum actualium et pec- 25catorum potencialium est quedam diversitas, cum secundumracionem qua peccata illa incusserunt maiuspericulum propter eorum actualem gravedinem, videturesse maior racio dileccionis iuxta parabolam ChristiLuc. VII de Maria; et Luc. XV, 7 dicitur quod gaudiuju 3oest in celo super uno peccatore penitenciam agente quamsuper}nonaginta novern iustis qui non egent penitencia. 242''In oppositum videtur racio maioris dileccionis; namplus foret misericordie et amoris graciose preservarereum a periculo, ne actualiter puniatur, quam per- 33missum incidere relevare. Sic enim mater Dei magisdilexit propter preservacionem huiusmodi, quam Magdalenapropter liberacionem a crimine actuali.Hic videtur michi quod utrobique est racio summediligendi Deum; sicut beati tam angeli quam homines^o35, 36. premtssum in cod.II. De Ecclesia cap. XXIIl.

dimittit,CAP. XXV.] LIBER TERTIUS. 599contitentur Domlno^ quoniam bonus secundum istamduplicem racionem. Verumtamen tota ecclesia est unus Forgivenpeccator agens penitenciam; super quo cum capitesinners andsuo lighteoustliehaveest maius eaudium quam super tota multitudine ange-/l"a' grounds""^ . -^ lor..lovmg God.5 lorum. Peccator autem eiusmodi non fuit Chnstus et ut The variouscreditur nec mater eius habet istam racionem super se ^^'^- q',";^^ "'^'gaudendi; illi autem beati quorum voluntas secundum redeemed° ^'.. . ,.manidnd.alteram istarum racionum magis attenditur, magisgaudent, ut Maria magis attensa est Symone, quia licetlouterque pariter possit peccare, tamen dimissio actualisplus proficit sibi per accidens; et sic licet in se situtrobique par racio diligendi, tamen contingit quodalteruter aliunde ex accensione spiritus plus diligat, Efistam continenciam racionis innuit Christus subtiliteriSreprimendo superbiam et iudicium temerarium pharisei;nec dissonat creatorem dirnittere quod non facit, cumhomo dimittit debitum quod debitor nec solvit nec243" sufficit solvere, sic Deus omne quod peccator|predestinatus sibi solveret nisi illud ex sua misericordia2orelaxaret, quod est nobis incognitum; ideo debemusipsum diligere quantum sufficimus; ipse enim novitpeccabilitatem a cuius actu liberati sumus sicut novitmultitudinem defectuum originalium iusticiarum, quiomnes defectus, licet sint multa originalia in eodem25homine, sunt tamen unum peccatum originale. Et patetquod sicut tam Deus quam homo dimittit debita, quenunquam fuerunt, et per consequens que nunquamfuerunt debita vel debuerunt solvi, sic redimit et liberathominem a pena et morte eterna quam nunquam meruit.?oPotestenim debitum dimitti dupliciter, vel quod moveatres debita et eius solucio remittatur vel quod fiat misericorditer,ut suo tempore non sit debitum. Primo modoequus vel aliud usibile est debitum et creditor misericorditerdispensat ne sibi reddatur; secundo modo creditor?5 dimittit debitum quod nec fuit nec erit dum misericorditerdispensat cum in potente vel non habente ne'sibi imputetur, licet non reddat; et patet quod nonoportet si Petrus diinittit debitum quod illud debitumfuit vel erit aut debuit dari, dimittere enim est verbum40 ampliatum.Et secunda pars conclusionis patet de homine Christoqui ineffabili commercio redemit genus humanum tam5. Cod. : modi deest.

pena6oO DE CIVILl DOMINIO. [CAl'. XXV.varie a pcna ct a mortc. quibus nunquam fuit dignus;redemit enim Ciiristus quosdam ad beatitudinem, quosdam 243''jad pene perpetue mitigacionem et quosdam ad secundariamperfeccionem. Primomodo solum redemit predestinatos;secundomodo redemit dampnatos et tercio- 5modo videtur redimere totum mundum, ut patet alibinec est putandum, quod predestinati quos redemit perditierant ab eo simpliciter, cum semper habuit ut suosfilios, sed perdiderunt beatitudinem vie; et ipse perdiditin eis ministracionem innocencie et ad tantum dicuntur 10perditi et redempti, quia Christus tradit pro eis preciumracione cuius servient sibi in libertate primeva et restituenturad beatitudinem plus perfectam. Ideo oportetnotare a quo et ad quid homines sunt redempti; nonenim sequitur: Petrus est redemptus ab hac pena, ergoi3habet eam vel dignus fuit habere eam; potest enimhomo redimi a pena dupliciter vel postquam infuit abilla exui vel ab illa possibili misericorditer preservari;et sic dicitur homo dupliciter liberari. Unde non sequitur:Petrus liberatus est a morte perpetua passione 20Christi, ergo illa mors fuit vel Petrus eam meruit velunquam fuit illa dignus, quia satis est quod Petrus fuittam reus quod puniretur perpetuo subducto sufFragiomortis Christi.No power of a Ex istis scquitur quod nuUius sacerdotis virtute in 25 Ppriest can ,1 . ^ m rcommute penam temporalem perpetua commutatur. INam 243':tternal^signata illa pena perpetua per A et pena temporaliinto temporal. per B; patet: si A commutatur in B, tunc utrumquefit, est, vel eril, eo quod non entis non est commutacio.Si A pena perpetua fuit, tunc fuit perpetua et per 3oconsequens semper erit pena perpetua; non enim estlingibile quod pro dato instanti A mutetur in B ettamen Deus voluit quod A nunquam fit; non enim estfundabile ex racione, loyca vel scriptura quod A penamutabitur et tamen non fuit. Nec valet ficcio qua dicitur 35quod A habuit esse possibile et sic fuit primo, quiaiuxta hoc A absolute necessarie semper est et per consequensnon mutatur; nam si Deus potest A penam infiigere,tunc ipsa est ad sensum expositum, secundoquia nedum A pena sed infinicies infinite fuerunt per-40petuo in beatis, ymmo difficile foret signare omnempenam possibilem, eo quod immensa pena possibilis3X. CoJ.: peitd.

|phemeSdcinidiilicticiaCAr. XXV.| r.IBER TERTIUS. 6oiprcccssit etcrnaliter omncm culpam; tercio quia sicpena inlinita et beatitudo intinita foret simul subiectoet a pari beatitudo perpetua commutaretur in penamvel commodum temporale, et hoc commutacione eterna,5 ymmo iuxta hanc viam duo contradicta forent simul vera,ut puta Petrus perpetuo punitur et ipse non perpetuo243'' punitur; nec valet secunda qua dicitur, quod|non solum pena perpetua possibilis sed pena perpetuade iure debita commutatur in penam temporalem; nam10 illa pena perpetua debita non fuit vel erif, ideo nonpocius est dicenda perpetua quam qualiscunque.Simiiiter, si A pena perpetua de iure debetur ct deiure pociori non dehetur, ergo duo contradicta suntdebita et sic iusta. Minor probatur ex hoc, quod Deusi5 eternaliter determinat quod A non insit Petro et perconsequens iustum et debitum est quod non insit^ etsic non debetur, cnm nemo debet ea puniri. Non enimsequitur: si Petrus deberet ea puniri^ nisi Deus misericorditerageret cum eo, ergo ipsa debetur sed pocius2ovidetur sequi quod A pena deberetur nisi sic esset,quia aliter quelibet pena possibilis vel inpossibihs debetur.SimiHter, cum Deus necessario punit citra condignum God"s mercy invel misencorditer, videtur quod cuuibet dampnato diniittitpenam infinitam commutatam in penam miciorem.25 Non enim stabitur in gradu finito A pene de rigoreiuris debite, quia stante conservacione puniti misericorditerpuniretur, et sic citra condignum ut adversariilocuntur et si adnichiletur, cessat punicio quia penavel aliud iu.stum non fundatur innichilo; innumerabiles?o sunt tales deducciones destruentes hanc logicam, que244" ad blasmagnificandum potestatem pontificumcreditur infundabiliter introducta; nam virtus infinitanon sufficeret sic mutare penam perpetuam in penamtemporalem.?5 Ex istis tercio sequitur, quod nichil factibile est iustum Nothing is duevel debitum nisi quod eterno Dei consilio disponitur by {he eteinaiesse iustum; Deus enim necessario de cuiuscunque '^"""''^' °^ ^'°'-'*-contradiccionis altera cogitat efficaciter iusticiam et nonde utroque, quia tunc desperet ipsum esse verum et40 honum, eo quod disponeret ipsum esse iustum. Et patetquod nuHum prescitum est iustum esse filium regni,3. (^od.: commuldrcl. 7. Cod, : ejjicacia ficticia ; efjicaciasupra liii. ai. inaii. 'iV,. altdia; ita cod.

vitamesse6o2 DE ClVir.I DOMINIO. [

. loquar|peccatum^CAP. XXVI.] r.IBER TERTIUS. 603predcstinatus habet in baptismo graciam racionc concomitanciealterius racionis, cum una necessitat adactuale meritum et aliam oportet excidere propter demeritumactuale, sicut patet ex diffinicionibus graciarum;5 nec credo quod theologus vel Trayanus fuit ad dampnacionemperpetuam obligatus; quilibet autem peccatorest quodammodo obligatus dyabolo.CAPITULUM VICESIMUM SEXTUM.Ex istis patescit, ut dictum est in principio XXIII We cannotlohuius quinti, quod necessitati sumus peccare saltem continualh'"venialiter continue hic in via; vel obmittimus gradumservicii quod deberemus in statu innocencie deservirevel committendo obliquamus a mediis simpliciter magisaptis, et sic ignorancia necessitat nos viantes ad peci5candumcontinue, quia ad vivendum contra Dei mandatumprecipientis nos esse sanctos, Levit. XI, 44. Ideodicit Bernhardus in De Dispensacione et PreceptoVIII capitulo, quod Dens prohibet omne peccatum; aliter244** enim non essetnisi esset a Deo vetitum in20 isto mandato maximo: Diliges domimim Deiim tmim extoto corde tuo etc. Et sic in hoc quod docet nos deberecustodire nos a simulacris I. Joh. ultimo: Omnia quecunquevolumus nobis racionabiliter fieri facere et pro-A"/m/5, Matli.VII, 12; que excluderent peccatum simpliciter.25jNemo quidem est qui non vellet proximum tantum si!)iproficere merendo aput Deum quantum deberet ex institucioneprimaria, quod non faceret nisi preservando.se simpliciter a pcccato; non enim toUit meritum ciirisfsdomini nostri Jesu Christi, quin debemus viare sine •"^^"^'"^"^ '^°^''' •not give us3o peccato, quia aliter excusaret ne predestinatus peccaret licence to sin.quomodocunque vixerit et, cum non sit personarumaccepcio aput Deum, per idem virtute passionis Christilicenciarentur omnes homines ad. peccandum vel (utsecundum errores sic opinancium) ne peccent35 quicquid fecerint. Ille igitur qui venit implere legemnon toilit legem secundum quam pro statu innocenciedebet omnis homo peccare simpliciter, quia licencia ad5. Trajaiuis. Cf. De Ecclesia pag. 53l, 533, 534, Serm. IV,3i— 33. 17. Non cap. Vill sed XIV. 20. Matth. X.XII, 37.22. I. Joh. V, 21.

impedire6o4 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVI.peccandum non potest a Deo procedere. Hoc igiturfacit Christi passio quod nemo dampnetur quantumcunquepeccaverit, si assit consummata contricio. Si enimChristus tantum doluit pro peccatis nostris, oportet nosab ipso avcrsos de peccatis nostris dolere et satisfactorem 5redimentem diligere, si volumus salvari, quia umisqiiis- 24.^'jqiie onus suum portabit. Unde Augustinus super Math.Sermone VI: Opus te terret, mercedem vide; i'is delicatusperveuire ad eam rem, ad quam non perducit nisi labor.Sed times ne perdas aurum tuum, ad quod cum magno 10labore pervenisti. Si, inquit, ad aurum quod quandoqueamissurus es non pervenisti sine labore, ad vitam eternamvis sine labore pervenire? Carior sit tibi merces ad quampost omnes labores sic pervenies ut nunquam amittas.Credo quidem inpossibile nos lapsos venire ad beatitu- i5dinem sine magno labore restituente nos ad statuminnocencie cum in illo homo debuit operari; ideo oportetnos violentare nos ad rapiendum illud regnum ad quodnon fuisset innocens sine opere translatus.Nec valent excusaciones in peccatis quas false flngimus. 20Arguitur enim communiter isto modo: multa que facimuspost lapsum forent peccata mortalia, que iam sunt yenialia,ut patet capitulo proximo; si Christus non excusaretsatisfaciendo pro peccato humani generis^ igiturpassio Christi nedum potcst sed de facto delevit aliquam 2 5partem peccati, dando excusacionem et indulgencias.Cum igitur idem sit iudicium de toto et parte quoadomnipotenciam Salvatoris, sequitur quod meritum Christipotest tollere quodcunque peccatum simpliciter et cumagit secundum sui ultimum, quia aliter Deus esset in- 30vidus, sequitur quod omne peccatum tollit; non enimest Dei meritum ab accione sua naturali; 245'']meritum autem Christi sufficeret satisfacere pro infinitorummundorum criminibus.Christ did not Hic dicitur quod conclusio est concedenda; verum- B'"'*m)t^'sin°'"^'^^'^ non est ymaginandum peccatum componi ex suispartibus intensivis vel quod meritum Christi faciat illudnon esse peccatum quod fuisset peccatum, si non talitermeruisset, quia si delet vel excusat peccatum, tunc illudprius est peccatum ; hoc igltur facit passio Christi, 406. Gal. VI, 5. 8. Sermo VI De Verbis Dom. Opp. tom.V, 364.

InonadmiseritCAP. XXVI] LIBER TERTIUS. 6o5quod multa peccata mortalia et venialia fuissent dampnabiliaquia mortalia, primomodo si meritum passionisChristi non satisfaceret, quia omne peccatum humanigeneris non fuisset redimibile sine illo; nec toUit dicta5 medicina peccatum aliquod nisi in subiecto capaci, hocest in homine qui vult accipere medicinam, cum sittota natura illius medicine et morbi, quia medicina non Our wiii mustapplicelur nisi admissa vel quod morbus sanetur nisi '^chris^rs^^worVcoopcrante vulnerato displicendo de illo quod inordi- °' ledcinption.lonate complacuit, cum averti a peccato diligendo Deumnon poterit nisi volens. Sicut igitur medicina corporalisnon sanat nisi cooperante virtute sanandi, ut patet demedicinis appositis morbis et calore extinctis, sic inmedicina spirituali; licet igitur meritum Christi sit ini5se sufficiens ad tollendum omne peccatum humani245" generis, dum peccator apte medicinam, verumtamencontinuacio finalis inpenitencie inpossibilitaturjquoad multa peccata perpetua. Videtur igitur quodmeritum Christi non agit aliquid, cum sit de genere20 respectivorum sed facit quantum sufficit; nec inpeditura Deo sed dirigitur, ita quod tota culpabilitas redundatin inobedienciam obstinati. Sic igitur meritum sapiencieincarnate facit ex summa gracia et misericordia quodilla peccata que facimus ex ignorancia invincibili non25 sint mortalia, dum voluerimus penitere; et sic quamvistotum attribuamus divine misericordie, debemus tamenin hoc totum attribuere nostre penitencie licet secundarie.Et sicut Dei misericordia nichil potest sine sua God cannotiusticia communicata, sic Deus non potest quodvis ^"xvx^rcp^ent?^30 peccatum remittere, nisi peccator conversus volueritpenitere. Sic igitur passio Christi alleviat peccata ininferno, sed nuUam partem illorum tollil, sed omnepeccatum predestinati tollit. Ex quo sequitur infinitaspotencie et misericordie sic tollentis, cum racione volun-35tatis perverse ad peccandum perpetuo pro quolibetpeccato aliter perpetuo puniretur. Ostensum quidem est• capitulo XXIV, quod omnis criminosus vult peccareperpetuo, virtus igitur que sufficit tollere obligacionemperpetuam est potencie infinite. Item, eo ipso quo crea-2|5'> tura peccat^ peccat in Deum; igitur si aliquis dimittitpeccatum, simpliciter oportet quod remittat offensam Dei,sed hoc solus Deus potest; non est enim servi remittere7. Cod :dccst. 21 Cod,: culpabilis. -10. Cod. : aliquid.

6o6 DE CIVILI DOMINIO. [t:AP. XXVI.offensam sui doraini; in tantum quidem tidem sumitista conclusio catholica nota eciam infidelibus, quodimposuerunt Christo sepe blasfemiam, quia dimisitpeccata, ut patet Math. XIX et Luc. VII.Sin can he Item, nullum peccatum mortale potest deleri nisi per Cby"grac!Avh'ich infusionem gracie, sicut tenebra non potest toUi nisi peris the sift of induccionem lucis; sed solusDeus potest infundere graciam,God aloiic. . . , ...^ 11igitur solus Deus potest peccata tollere; non enim consonatquod servus Dei concedat proditori domini benivolenciamDei, que est gracia; solus igitur Deus tollit lopeccata, sicut dat graciam saltem autentice, quia cumoportet Deum in omni opere principaliter agere, nonpermittit concursum pure creature ad virtutem iusticie,licet creatura agat dispositive ad iustificacionem hominis.It is said falsely Per hec patet responsio ad secundum argumentumiSairwfu bes^l\^Jd factum communiter in ista materia; dicitur communiter01- a part of quod supereroeata merita passionis Christi non possuntCiinsfs T ' ^merits would esse superflua ;. .cum igitur'. . . . .mmima parcio passionis sue perbe supcrfluous. ^^ sufficeret pro salvacione peccatorum, quos solos ponunttheologi salvandos, videtur quod residuum passionis ex- 20cusabitur a superfluitate per hoc quod salvabit omnesalios; et sic nemo dampnabitur, cum omnis homo|redemptus, et Deus mercator prudentissimus non vultsit 246perdere quod tam care redemit pro tanto precio.Et confirmacio illius est prima ad Thim. II, 4 dicentis, 25quod Deiis vult omnes homines salvos fieri. Solucio istiussepe tacta est, concedendo quod nullum opus Christiet per consequens nuUum eius meritum potest essesimpliciter superfluum, cum iuxta principia philosophorumDeus et natura nichil agunt frustra, in tantum quod 3oDeus neminem dampnare potest, nisi occasione peccatidampnabilis et gracia pcrfeccionis sue universitatis adsui honorem.Christ-s merits Sed minor argumenti facti deficit, cum quelibet pars^''^ '??^ . quantitativa meriti passionis Christi delet omne peccatum 35assignable m " ^ .^paits. quod Deus condonat et non una pars appropriate unumpeccatum et alia appropriate aliud, sed tota passioChristi libratur in tanta mensura armoniaca, quod cuiuscunquepartis defectus faceret totum corpus sui meritidefectivum; et sic quamlibet partem sue operacionis 40meritorie est necessarium necessitate ex supposicionetotum Christi meritum integrare; nec admitto casus35. Cod.: debet.

|perCAP. XXVr.] LiBER TERTIUS. 607superfluos, quibus ponitur quod Christus precise subduplo vei alio proporcionali merito meruisset; satis estquod posset sic fecisse, si voiuisset quam condicionatampotenciam doctores vocant quandoque potenciam, sed5 expecto probacionem potestatis talis simpliciter. Unde246'' si ista argucia moveret, sequeretur quod ac hoc|quelibetparticula passionis Christi foret superflua, quiacum tota passio Christi sufl^ecisset pro quotlibet universitatibusredimendis, videtur quod quelibet pars eiuslosignabilis sufficeret pro plena redempcione huius mundiet sic per reduccionem tactam sophisticam, cum nonproduceretur alius mundus, cum capitur totus mundussalvandus, sequitur quod quelibet pars passionis Christiad hoc secundum istam infidelitatem superfluit.i5 Et per hec dicta capitur via ad destruendum fictade potestate pape ad absolvendum a pena et a culpaper apostolicam supererogatorum meritorum ad maculasabsoluti; de hoc alibi.D Et patet quod Christus non redemit omnes homines ^tqi ;,ii ^jh20 a dampnacione ad regnum, cum multi sunt qui non ,'7*'' ''\"'?,resurgent in iudicio, sed manebunt in perpetuo carcere cxccllciu andpeccatorum cum prescitis quos non redemit ad gloriam ^'jJJve bcensed tantum excellenter bonos qui coniudicabunt cumi^dgcd aircady.Christo, ut dicitur Math. XIX, 28: Vos qiii me estis seciiti,20 sedebitis super sedes iudicantes duodecim tribus Israel,ut dicit Psalmista, resurgere in iudicio et excellenterynalos non resurgere, sed mediocriter bonos et mediocritermalos dicit iudicari ad salvacionem vel dampnacionemsui, nam predestinatos mediocriter bonos qui vixerunt246" plurimum seculariter, salvatiignem et prescitosmediocriter malos qui fecerunt multa bona de generedicit sensibiliter iudicari.De istis quatuor generibus facit glossa mencionemsuper illo Psalmi primi: Ideo non resurgent impii in35 iudicio. Et capitur ista sentencia a beato Gregorio XXVIMoralium super illo Job XXXVI, 6: Et pauperibus iudi-, ciuui tribuit. Due, inquit, sunt partes in iudicio, electorumscilicet et reproborum; et utraque altrinsecus est divisa.Alii namque iudicantur et pereunt, alii vero non iudicantur3. Cod.: conditionata. 17. apostolicam ; ;iIiqiiot vcrba dcsuiit.22. Cod. : presciti.18. Est (ut videtur) tractatus de Potestate pape. 26. Psahn.I, 5 loosely quoted. 34. Psalm. I, 5. 35. St. Gregorii Opp.tom I, 835.

dictum6o8 DE ClVn.t DOMINIO. [CAF. XXVI.et pereiint, alii iudicantiir et reguant, alii non iudicanturet regnant. Et ponit exemplum de mediis et extremis.Nam cum semper infideles iam iudicati sunt, ut dicitChristus Joh. III, i8, ideo non illis dicetur cxpiobraciooperum misericordie,sed finaliter inpenitentibus christianis 5nec pauperibus, qui se totos pure inpenderant; namduo extrema non ibi sensibiliter iudicabunt scilicet bonisequentes Christum in altissima evangelica paupertateet mali qui nunquam receperant fidem, sed duo mediamediocria ibi iudicabuntur : scilicet predestinati salvati loa dextris pro complecione operum misericordie et prescitia sinistris dampnati ex hoc quod post gustacionem fideiingrate renerant eius perfeccionem in complecioneoperum misericordie.Et quantum ad illud ad Thim. IIjquod intelligitur de voluntate signi, quia ].)eus datmandata ab omni homine observanda, que si finaliterservaverit salvus erit, et sic Deus vult, quod omncshomines salventur, sed non quod salvabuntur, ut dictumest scpe 2^6''Ei roiicous est capitulo primo huius. Ex istis patet medium solvendi 20t:ei"ciam excusacionem quam fingit Johannes de DeoJeromc°bvJolin dc [)co. super decreto de consecracione distinccione V, proximocapitulo allegato, quando enim Jeronimus dicit, quodnO}i niediocriter errat qui inagno bono prefert mediocrebommij hoc secundum glossatorem debet intelligi de^rmagno bono sine quo non potest habere salus eterna;et ita videtur innuere in omni alio bono mediocre bonumsine errore licere preferre.Contra istam glossam sic arguo: Solum Deus estbonum nobis eligibiie, sine quo non possumus salvari;3oet per consequens iste foret sensus sancti doctoris quodille multum peccat qui mediocre bonum prefert Deo.Nam quocunque creato extra hominem signato preter EDeum, sine illo potest haberi salus, ut noverunt loyci,super anima vero hominis vel super se ipso, non cadit?5sibi eleccio; et patet nuditas glose, cum nuUus dubitatesse illicitum hominem preferre aliquid Deo suo.Similiter, . . . beati Jeronimi destruunt istam glossam,cum dicitur quod illi graviter peccant qui ieiuniumi3. Cod.: remunerani. 20. est ; scqiiitiir lacuna. 33. Nani. Hicvcrbum dcest. 38. Similiier, et liic vcrbum dccst.24. Dc Consecr. cap. XXIV, dist. V. 26. Vidc Glossam mdecrct. Non mediocritev.

difficultas,o^acionisCAP. XXVI.] r.iBER tp:rtius. 609preferunt caritati, vigilias sensus vivacitati vel conti-247' nuacionem discrecioni. Et constat quod nec|caritas creata nec sensus integritas nec prudencia vitansamenciam sive tristiciam est magnum bonum, sine quo5 non potest haberi salus eterna. Ideo beatus Jeronimusnon habuit solummodo illum sensum.Et si dicatur quod sine specie talium bonorum non 'A great good'inav mean, , 1 • •,-1potest haben salus, per idem nec sme specie bonorum „^^,1^ things.mediocrium, cum oportet ieiunare, vigilare et iugiterloexorare: ideo Archidiaconus bene dicit quod magnumbomnn sunt bona virtutis, mediocre bonum bona de generemorum que possuut male fieri^ ut peregrinacio et oraciosed minimum bonum ut pulcritudo corporis atque divicie 'et magnum bonum potest dici bomim nature quod est\bin casu mediocri bono utilius. Similiter, esto quod Petrusscienter eligat A minus bonum dimittendo B melius,dum scit B fore sibi utilius et eque possibile, tunc patetquod Petrus fatue elegit; omnis fatuitas sive stulticiasapit peccatum, igitur Petrus peccat. Nam faciendo20 oppositum melius faceret et per consequens summebonitati placencius et per consequens deficit a graducaritatis et gracie quem haberet faciendo oppositum;igitur cum omnis defectus huiusmodi, eo quod est defectusin moribus, sit peccatum, sequitur quod Petrus23 ut sic peccat. Que rogo fingi posset excusacio Petro nepeccaret in proposito. cum excluditur tam ignorancia247* quam|eo quod scit H melius et eque faciliterfactibile.Similiter, omnis homo sciens aliquid esse de volun-3o tate Domini ut ipsum faciat tenetur virtute obediencieipsum perficere, sed Petrus in casu posito scit esse involuntate Domini quod eligat B dimisso A, igitur teneturvirtute obediencie sic eligere.Maior patet per illud Luce XII, 47: Servus sciens35 voluntatem domini et non faciens plagis vapulabit multiset per consequens est culpandus; et minor patet ex hoc•quod Petrus iuxta positurn scit quod B foret melius,et omnis homo debet scire quod nichil est reliquom( lelius nisi foret Deo accepcius. Ideo Petrus scit impli-10. Cod.: tinde dicit.10. Guidonis a Baisii) archid. Boiion. Rosarium ad decret.Non mediocriter.De Civili Dominio. III.39

6lO DE CIVII.I DOMINIO. [CAP. XXVI.cite et debet scire explicite, quod eligere B est Deoaccepcius. Aliter enim non foret melius, sicut igiturDeus vult quod homo perficiat, licet non proficiat, itavult quod Petrus eligat B, licet non ipsum eligat, quiaordinavit lcgem eternam quod positus in adopcione 5duorum bonorum eque possibilium eligat magis bonum;ideo contraveniens isti 'egi nature peccat in Deum,proximum et se ipsum.Danger of slotb duinto confirmatur ex hoc quod homo accipiens a F'serv?cef ^^o scienciam et potenciam ad serviendum sibi in loampliori gracia in vanum accipit eam peccando accidia, !quando contra Christi consilium retrocedit, sic facit 24-j'-omnis sic fatue eligens; igitur etc. Nam sufficiens adquirerelucrum temporale et ipsum obmittens ad suidampnificacionem est culpandus; igitur multo magisdei5lucro spirituali perpetuo fortificante hominem contrahostes in Dei servicio. Aliter enim liceret laxare in Deiservicio usque ad non gradum. Unde in confirmacionemopposite sentencie dicit Christus Math. VIII, 22 cuidamdiscipulo quem sic vocavit: Sequere me, permitte ^nortuos 20sepelire mortuos suos. Quod exponit Augustinus sermoneVII, notans quomodo scriba dicens: Domine sequarte quocunque ieris, reprobatus est, quia Christus vidit inanimo suo non esse locum requiescendi per graciampropter superbiam atque avariciam; secundus autem qui 25non audebat hec promittere excitatus est, et tercius quideferebat culpatus est, ut patet Luc. IX, quia in hiisduobus eternaliter vidit disposicionem ad discipulatum.Unde quando prior dixit: Domine, permitte rneire primumet sepelire patrem meum, ait Jesus: permitte mortuos 'iosepelire mortuos suos, hoc est secundum Augustinumoccupentur mortui caritate circa minora de genere;Christus, inquit, nullam excusacionem vult interponi,carnalis huius temporalisque pietatis, ut dimittatur bonum|prestancius; nolite, inquit, anteriora posterioribus sub- 247*dere, quia aliter contra mentem ecclesie Canticorum II,4deficit caritas ordinata ; et ad idem vadunt raciones ettestimonia proximo capitulo allegata.Item, omnis christianus tenetur in virtute proficere etper consequens in caritate et gracia, sicut progreditur 40in etate, sed dimittendo scienter sibi utilius retrocederet20. Scrm. C, Opp. tom. V, 527. 33. 1. c. pag. 528,

. simpliciteretCAl^ X.KVI.] I.IBER TERTIUS. 6llvecorditer, ergo peccaret contra obligacionem Dco debitam.Assumptum patet eo quod homo ut continuat in We cannot begracia recipit ampliora Christi carismata et ut sic est wrmusTgrow.^ Deo ohligacior ad amandum; nam ars precipua quam '" Si'^^e o'' '»'1in scola virtutis adiscimus est ars diligendi Deum, uthic supponitur; sed nimis discohiret qui in lcccionc tamnecessaria non continue proficeret. Ideo dicit beatusBernhardus Epistola ad Garrinum abbatem: Qiiomodo,To inquit, ipsiim corpiis vestnim continue aiit cresce}~e constataut deficere, sic necesse est et spiritu aut proficere semperaut deficere, et paulo ante contra fingentes quod satisest eis stare in moribus, licet non crescant, sic loquitur:Si dicis nec peior fie?'i pacior, nec melior cupio, hoc,i3inquit, vis quod esse non potest. Sicut enim opoitctstantem in gracia continue recipere ex gracia perseveranciegraciam ampliorem, sic tenetur conlinue servireplacencius, quia non potest esse quin meritum248" servatum per tempus ut sic crescat sic quamvis|20 actus intenduntur, remittuntur et repellantur sucessiveper vices, tamen tota conversacio predestinati intenditurpro quolibet instanti vie quo est gracia; quantum adracionem meriti, non igitur licet pro statu vie quiescerca profectu.G Similiter, in statu innocencie foret omnis talis cecaeleccio peccatum eciam mortale, sed non cxcusatur exlapsa et multiplicacione peccati humani generis neomnino sit peccatum, quia tanc melior foret condiciopeccatoris, ideo remanet ad hoc peccatum mortale. Debet3oenim homo diligere l^eum ex toto corde; sed quomododiligit ita Deum qui scit quod est homo austerus requirenscuiuslibet sui operis racionem, et tamen estsuperatus propter bonum creatum dimittere illud quodscit esse contra Dei voluntatem. Si non fallor nichil^.^ excusaret a Dei severo iudicio nisi (ut ironice loquar)accidia. Si enim ignorancia magis boni non excusatquin obmittens debitum servicium pro statuinnocencie peccat continue, multo magis defectus sivedesidia huius cultus ex ceca sciencia. Videtur enim Thoss who4oquod patris sapiencia excusans veniale commissum ex against^ ' 'conscience28 Cod. : xint.n. In cpislola CCI.III ad Guarinum abbatcm Alpcnscm hiclo,cus non cxtat.39*

6 12 DE ClVir.I DOMINIO. [CAP. XXVI.choose thc ignorancia ne sit mortale non sic excusat peccantem''be°elcu''sed "forex certa consciencia et ideo, ut dixi proximo capitulo,ignorance.Jeronimus, Augustinus, Bernhardus ponderant istam cecameleccionem tanquam matrem peccaminum; et hec est 24S''|racio quare, dimittendo statum nobis securiorem ut statum 5pauperem vite Christi conformiorem, vivendo proprictariein opulencia peccamus continue, quia, ut dicit Bernhardusin l~)e Dispensacione capitulo X, i'ita monachicaeo est securior quo arcior, eo cercior quo magis ardua.Nam pauper est securior quoad mundum, quoad carnem 10atque dyabolum, ideo peccamus graviter accipiendo supernos gravedinem vite secularis dimittendo facilius, 3'mmoomnes peccamus ignorando quid est nobis utilius. Sedcriminaliter damus locum dyabolo, quando gratis desistimusoperari bonum imitando viam Christi, quiai5Psalmo XVII, 4 dicitur: laudans invocaho Dominum etab inimicis meis salvus ero. Ille autem non laudat Dominumqui negligit eius consilium sed voluntarie cedithosti; periculosa igitur est hec glossa. cum ex fide nichildebemus diligere nisi Deum vel in ordine ad eum, non 20est autem ordo ad dihgendum Deum precipientem sediligi ex toto mente ut scienter postponamus Deo placencius;hoc enim declinat a via diligendi Deum.Sed contra illud primo obicitur per hoc quod omnisviator eciam in statu innocencie peccaret continue, quia^Sdeficit a gradu altissime caritatis; sed patet ex sepeargucia, nam falsum 248'dictis quod non est color in ista[assumitur pro causa ad falsum inferendum, ut innocensnon deficit ab opere, licet deficit sibi opus pro suotempore successurum, defectus enim sonat in culpam 3ocleficientis in illo quod debet facere. Ideo cum omnishomo pro statu innocencie faceret,contmue plene protuncdebitum, licet cresceret in virtute, patet quod noni)cf;rccs otpcrfection. ^. ^ .peccaret. cum non sit idem deficere et deesse. Et siclicet sint quotlibet gradus pcrfeccionis moralis in homine, 35tamen tres famosiores notari poterunt ex scriptura, primaquando christianus est mundus a quolibet peccato mortali;de qua perfeccionc intelligi potest illud Gen. VI, gNoe vir iitstus atque perfectus fuit cum multis dictis Hsimilibus; secunda quando excluso omni peccato homo 402-|. Cod.: abicitur. 3i. Cod.: debent.N. Nt)n cap. X., scd XV. Opp. pag. ci?3.

atque|Cap. XXVI.] LIBER TERTIUS. 615habet quicquid de iure competeret suo statui pro signodato, ut fuit de Adam et Eva in paradiso et de Christoet Maria in hoc seculo et forte de multis sanctis inmortis articulo. Et de illa potest intelligi illud Math.5 XIX, 21: Si vis perfectus esse, vade et vende omiiia quehabes. Civile quidem dominium non stat sine veniali,ut patet ex dictis, ideo nemo continuans in civilitateusque ad mortem suam immediate post eam ad celumadvolat; tercio dicitur creatura perfecta simpliciter,loquando est in summo gradu perfeccionis sibi possibilis,248'^ ut beati in patria. Pro qua perfeccione scribitur I. Cor.XIII, 10: Cum venerit quod perfectum est, evacuabiturquod ex parte est. Tunc enim occurremus omnes invirum perfectum Eph. IV, 13.i5 Secundo obicitur per hoc, si nos lapsi peccamus Vciiial sin does. not cause.,continue, tunc contmue demeremur, ymmo cum non sit demerit, butpossibile, nos tantum mereri vel Deum diligere, quinplus possumus, videtur quod necessitati sumus ad peccandum.Hic dicitur negando primam consequenciam,20 cum nudum peccatum veniale non inducit demeritumsed minuit meritum.Et obicitur quod, si homo sic peccando meretur, tuncplus peccando plus meretur. Dicitur quod gerundiumhuiusmodi potest intelligi dupliciter, vel temporaliter25 vel causaliter; temporaliter est verum quod homo dumpeccat, meretur et dum diucius peccat venialiter, diuciusmeretur, sed causaliter non est verum quod quia peccatvenialiter, ideo mereturj licet enim omne peccatumveniale predestinati necessario concomitatur meritum,3otamen non illud peccatum sed gracia excusans illudpeccatum causat meritum. Ulterius quoad assumptumde termino meriti viatoris dicitur quod sicut est darequanlum ad maximum mereri possumus, sic est daremaximam capacitatem premii in merente, sicut patet'«ssens ment.35 de Christo cuius tota capacitas possibilis est impleta.Ex quo patet quod non est simpliciter impossibile It is not.^ t ~L r iimpossible tor2 j.c)" viatorem post lapsum colere duigere Deum| a man to servequantum potest, quia secundum ultimum potencie diligit ut^T^^ost^^ot^ifisDeum qui subducta ignorancia omnes vires et data sua power.4opro tempore signato secundum estimacionem suam etsui sufficienciam ponit in Dei servicium, sicut Christusfecit loquendo de posse loyco, beata virgo loquendo de26. After venialiter, diuciuf:. Cod.: dicimus. So. dalci ; ita cod.

sibilem6 14 DE ClVir.I rjOMINIO. [CAP. XXVI,posse naturali et beati secundum ultimum possibile deordinacione Dei eterna. Taliter enim tripliciter diciturultimum potencie^ scilicet secundum ultimitatem absolutam,secundum ultimitatem pro tempore vie ordinatamet secundum ultimitatem vie pro tempore per- 5petuo ordinatam, sicut contigit beatis. Ex quo videturquod nullus christianus habet morulam viacionis in quanon superest aliquid de possibilitate simpliciter ulteriorispremii et sic licet omnis predestinatus tantum mereturpro toto tempore sui meriti et pro nulla eius parte loquantum est possibile de data Dei potencia ordinala,tamen probabile videtur quod nemo citra Christumtantum meretur quantum est possibile de Dei potenciaNo nian absoluta; cum igitur viator progrediens in merito conastate of sin-tinue plus et plus meretur, quia meritum suum continue i5lessness. ggt maius et maius, licet idem maximum premiummereatur continue, patet quod non est dare in viatorecitra mortem statum inpeccabilitatis pro aliqvio instantisensibili ultra quod non potest merendo proficere, sicutimponitur Begardis dicere et sic de intencione actus 20raerendi est dare intensissimum pos pro instanti 249''|proximo ante mortem, qualera intencionem Christushabuit et continue sancti evadentes purgatorium habentpro morula ante mortem; et sic utrobique est daremaximum gradum meriti secundum duplicem possibili- 25tatem absolutam et ordinatam, nec non secundum durabilitatemet intensionem. Quandocunque igitur deficimusa gradu caritatis, quem in etate et statu proporcionalihabuissemus pro statu innocencie, peccamus unomodovel alio. 3oThe infant Tercio arguitur per hoc quod infans in baptismo et lcommits venial pQg^ peccaret continue et sic baptismus non sufficeretRin, since he ....^ is -f^'^not in such simphciter delere peccatum veniale, nec infans baptisatus'^"^state^ of " ^ statim sine purgacione advolaret, cuius oppositum ponuntinnocence. doctores communiter, ut patet per Augustinum in Enchi- 35ridion capitulo XLIX; hic dicitur quod duplex est peccatumveniale scilicet omissionis et commissionis,originale vel actuale. duandocunque autem post lapsumviator in alia etate obmittit occasione carnis corruptevel excitacione temptantis gradum caritatis, quem deberet^ohabere pro tempore proporcionabili in statu innocencie,35. St. Augustini Opp. tom. VI, pag. 2i5.

Augustiniveniale,CAP. XXVI.] LIBER TERTIUS. 615ut sic peccat, et sic, ut communlter infans unius dleieciam baptisatus peccat venialiter iuxta illud Prov. XX, 9:Qiiis potest dicere mundum est cor meum, purus sum a249° peccato. Et ista est sentencia in De Baptismo|5 parvulorum et ponitur in decretis De Consecracionedistinccione IV. Non ex quo, ubi dicitur quod postbaptismum remanet corrupcio in anitna, que corrupciosecundum Archidiaconum est peccatum, et tamen estplena remissio peccatorum quoad culpam dampnabilem,10 et illa est magna remissio, qua virtute baptisml peccatumfit veniale. Aliud igitur est omne peccatum baptisati To remit sin is.. ^ !• j - ^ 1- •.. .. 11- j A not the sameremitti et aliud est ipsum simpliciter tolli, unde Au- as to take itgustinus primo Confess. capitulo VII confitens peccataaway.sue infancie sic effatur: Qiiis michi commemorat pec-\b catum infancie mee? quoniam nemo mundus a peccatocoram te, nec infans cuius est unius diei vita super terrayn.Et recitans inordinatos inhiatus uberibus et ploratus,tunc, inquit, reprehendenda faciebam et sequitur: Imbecilitasmembrorum infantilium innocens est, non animusioinfancium. Vidi ego et expertus sum ^elantem puerulum;nondum loquebatur et intuehatur pallidus amaro aspectucollactaneum suum ; vult enim iste sanctus doctor assererequod eciam in utero materno peccavit, cum defecit anoticia- et laude Dei quam in statu innocencie pro illa25 etate habuisset. Et non est quod excusaret illum de-249'' fectum in moribus, ne sit peccatum nisi forte}lapsus hominis quem nemo dicit excusare simpliciter apeccato. Sicut igitur homo dormiens peccat eciam mortaliterin casu quo racio consentit vetito et venialiter3oin casu quo dormit in gracia et aliquis sensus evagatura laude Dei quam in statu innocencie habuisset, sicinfans post lapsum obnubilatus in penam peccati anoticia et laude Dei quam in statu innocencie habuisset,vel committendo velsaltem obmittendo peccat continuc.35 Unde Augustinus dolens istam necessitatem in finecapituli septimi sic subiungit: Qiiod si in iniquitate conceptussum et in peccatis mater mea me in utero aluitubi oro te, Deus meus, ubi^ Domine, ego servus tuus,'^ ubi et quando innocens fui. Conceditur igltur quia fomes40 peccati est pena et non peccatum formaliter, licet deI. Cod.: sicut.6. Cap. CXLVI. 8. Archid. ad hunc locttm pag. 408.14. Opp. tom. I, pag. 73.

statu6l6 DE ClVir.I DOMINIO. [CAP. XXVI.necessitate habeat veniale concomitans et sic peccat decommuni cursu infans post baptismum etante; baptismusitaque delet omne peccatum originale, actuale, mortaleaut veniale quod invenit, sed de veniali omissionis nonoportet; et illud videtur Augustinus innuere Enchiridion 5XLIX: Baptismus, inquit, queciinqite originalia peccata etaccidencialia peccata, quecunque corde, ore et opere commissainvenerit, tollit; et loquitur de peccato venialicommissionis quod vocat actuale; videtur ex hoc|quod 2 5o°subiungit in fine capituli: Sanctorum, inquit, hominiim \ovitam quamdiu in hac mortali vivitur inveniri posse dicimussine crimine; peccatum autem si dixerimus quianon habemus, ut ait Apostolus, tantum nosmet ipsos seducimus,et veritas in nobis non est I. Joh. I^, 8. NuUusigitur christianus plenc obedit Deo, dum deficit a cultu, i5quem sibi impenderet subducto tardante peccato. Ideodicit beatus Bernhardus in De Dispensacione capitulo XI:Fateor sane inpossibile cuivis mortalium vel venialiterinterdum non delinquere in preceptis obediencie. Et sequitur:Verum est : a nullis posse servari ad integrum 20quicquid a magistro precipitur.Since we all Ex istis patct ut in principio huius capituli quod^continually omnes christiani viando peccant continue vel mortaliterimplore mercy. yei venialiter; ideo non superest nisi misericprdiamsapiencie sue que supplet nostram ignoranciam penitendo 25continue implorare.Baptism Et si queratur quare baptismus non delet peccatumveniale omissionis sicut peccatum veniale commissionis,"^grace^^^^ut^not..to a .staie of quod est gravius, dicitur quod hoc ideo, quia restituitinnocence. ^. °. .^.„,.hominem ad graciam si non sit nnaliter inpenitens, ne 3odampnetur, sed non restituit hominem ad integrumstatum innocencie eo ipso quo baptisatur, quia tunctolleret omnem fomitem peccati, ponendo baptisatumin tam perfecto|colendi Deum, sicut fuisset positus 25o''in statu innocencie; quod est contra experienciam et35scripturam. Nec obest sed convenit medicinam tolleredefectus graviores remanentibus peccatis minoribus; sicenim continue de medicina corporali; baptismus eciamin iudice adulto delet peccatum originale et irregularitatem8. Cod.: et quod lo^uitur. 11. Cod.: hac morte. 20. Cod.:Uninn est. 24. Cod.: jvisencordia. 35.'Cod.: est deest.6. Rectius LIV, Opp. tom. VI, pag. 220. 17, Rectiu^cap. XVI, Opp. pag. 934.

.citersicCAP. XXVI.J MBER TERTIUS. 617non delet, et confessio delet mortalia peccato venialiremanente, quantumcunque quis contritus confessus fuerit,nisi ad tantum penitens colat Deum quod pro illa morulanon deficiat vel in minimo cultus Dei sed statim decedensoadvolaret; pro peccato vero actuali fundato in appetitupuniuntur homines in purgatorio et non nude propteromissionem ex ignorancia perpetratam; illa enim estpeccatum levissimum, ymmo expedit nobis occasioneaccepta ex gracia quod remanet fomes peccati ignorancia10 et fragilitas, racione cuius necessitati sumus continueimplorare divinum auxilium, ponendo spem in illo soloet coronari gloriosius pro triumpho.I. Sed dubitatur de peccato veniali utrum possibile sit Donbts:suppositum nature humane lapse pure naturaliter pio- 'oss|{,fe''fo,.'\iJgi5pagatum originaliter non peccare: et videtur quodnon: substance of'. . .. '..... luiman naturepnmo, quia post baptismum cuiuscunque christiani sicut to be free from25o'' remanet fomes peccati,[peccatum omissionis venialeconcomitans; quod non potest deleri baptismo; igiturmulto magis originale est inevitabile. Confirmatur per20 illud Apostoli Rom. III, 23: Omnes peccaverunt et egentglojuaDei.°"8'"^' *'"Similiter, peccatum originale non ponit nisi descensum 2. Original sinsecundum naturalem propagacionem a stipite viciata; '"^from 'ff""^sed hoc est inevitabile in quolibet tali: erco et peccatuminfccted siock-,... r- n i--» ••r,i 1- wliich none2oorigmale. Confirmatur ex dictis Augustini, Bernhardi, can avoid. (Thesancti Thome et aliorum qui asserunt beatam virginem^conceptiolfex illa inpossibilitate esse conceptam in originali; quod qnestioned.)stultum foret asserere sine scriptura autentica; scripturaigitur allegata ad illum sensum exposita per istos sanctos-lo docet quod oportet de beata virgine quod fuit originalitermaculata, quia aliter cum paribus forent ipsiheretici.Similiter, per idem Deus posset preservasse quodlibet 3. It God couidsuppositum humani generis post primos parentes a mTirt^^rom^sin"35 mortali, nec dicetur ex scriptura vel experiencia quin '^u^^'°"¥''''y^sic fuit; igitur nullum esse peccatum originale est simpli- thanasserendum, ymmo cum modus salvandi genus'^ emption.humanum per talem preservacionem fuisset conveniencior,compendiosior, obligacior atque perfeccior, videtur philo-4osophicum et theologicum quod Deus qui semper agitmelius ita fecit.25. Cod.: Beinhardun-

parentumtam6l8 DE CIVII.I nOMlNIO. [CAI\ XXVI.God may liave Primo restat videre si superposita prevaricacione°the'firstprimorum compossibile fuit beatam virginem 25o"tliat^ |tiie Virginf|.usse inmunem simpliciter a peccato; et videtur quodshould be '^. ,.,'...sinless. sic, quia Deus summe libere contradictorie agens omneopus suum ad extra potuit, prevaricacione et naturali 5procreacione virginis supposita pro primo creacionisinstanti anime sue, concreasse originalem iusticiam ineadem, quo posito fuisset beata virgo immunis a peccatooriginali, igitur potuit cum procreacione a peccatoribusfuisse inmunis ab originali; non enim est fingibile quod loDeus potest pro instanti posteriori, cum peccatum sitinductum graciose inducere originalem iusticiam et nonpro primo instanti illius anime, quando nuUum peccatumobviat; sic enim dicunt sancti, quod maior est difficultasiustificare impium quam creare mundum, qui sola i5potencia infinita potest in utrumque; et in priori estresistencia sed non in secundo; quod autem beata virgonon fuisset in peccato originali concreata sic originaliiusticia non oportet dcducere, quia ista iusticia et peccatumoriginale repugnant formaliter. Quod autem beata 20virgo potuit cum sua procreacione fuisse sic esse dispositaet servata quod non peccasset actualiter, sed equeplene coluisset et amasset Deum sicut in statu innocencie,nuUus dubitat, cum de lapidibus potest Deusconpaginare corpus proporcionabile servituti anime, 251"|sicut fuisset aliquod corpus in statu innocencie, sicutpatet de creacione primorum parentum ex valde inperfectamateria, Sicut igitur primi parentes potueruntstetisse in statu innocencie sine lapsu, sic beata virgoin casu possibili lapsu humani generis posito. 3oAs to doubts: Et quantum ad tria argumenta superius, caperet MI . It is possible jj5g^^p-,pj-^^,fjj primi argumenti instanciam de beata vireine,that grace made ^ .' . " . .n a• •ttie Virgin cleaf sed cum triplex sit baptismus, scuicet rlaminis, fluminis° *'"et sanguinis, possibile fuit, quod spiritus beate virginisfuit per graciam spiritus factus mundus. Talis enim 35locio vel baptisacio per originalem iusticiam fuissetin statu innocencie cum sit aque virtutum infusio, nonsordis prioris extersio. Et illum baptismum significatbaptismus Christi sensibilis, qui licel baptismus verissimus,nuUas tamen sordes in ipso abluerat; lavamus enim 40nos ut mundius fiat, ut feditatem fugiat et ut maculascontractas proiciat. Textus autem Apostoli capit instanciam3o. Cod.: lapsui. 36. Cod. : iniustici.nit.

. ...ICAP. XWT.] \A\m\ TERTIUS. 6igdc persona Christi, et ut sic opinans asserit eciam depersona matris, ideo oportet quod (iat distribucio accommoda.Et licet beata virgo fuerit in originali peccato, nontamen obviat, quin potuit fuisse simpliciter preservata.5 Ouantum ad secundum, patet quod falsum assumitur, The second, .,,,., doubt wouldquia tunc omne peccatum origmaie toret indelebue, rnake original•'^'" '"'^elibie.cum post baptismum est eque verum quod persona illa|25 1'' descendit sic a parentibus infectis sicut et ante, sediam est remedium inductum, scilicet originalis iusticialocontra originalem culpam.Et quantum ad sanctos tenentes quod sit conceptain originali peccato, videtur quod locuntur opinativevel reputative, non autem assertive vel diffmitive.Quoad tercium conceditur maior et negatur minor, As for....tiie, third, it isi5quia experiencia cum sapiencia de mandatis J)ommi only thedocet quod nimis multi peccant actualiter; nec credo2f)pfs°"|,°tfuisse possibile aliquem satisfecisse pro lapsu humani makes...„,. ., , ^ •i_-i 1 delelion ofgeneris nisi Christum, sic quod dato per possibile quod original siuDeus infundisset cum creacione anime graciam originalispossible.2oiusticie, sicut fecit in Jeremia et Baptista statim postnativitatem, adhuc in utero fuisset tota iustificacio inpendulo determinanda per passionem Christi. Sic enimin virtute passionis Christi future salvati sunt patresveteris testamenti, eciam ante legem Mosaicam. Re-25 dempcio enim humani generis facta per Christum fuitprius dignitate et intencione quam iustificacio patrumveteris testamenti, sic quod Deus qui prevenit omnemhominem merentem iuvando et inicialiter premiandoprevenit totum humanum genus post lapsum resipiscens,Soremittendo in virtute passionis Christi, que eternaliteres.t sibi presens secundum esse intelligibile et determinatain tempore suo succedere secundum esse effec-251° tuale,ita quod nullum meritum christiani vel salusIiominis posset originari post lapsum nisi in virtute35 Christi. Ideo non sequitur ex isto, quod humanum genusposset redimi sine plena recompensa facta per Christum,ut per elevacionem straminis, per nudam acceptacionemN divinam vel quodlibet aliud opus neutrum.Et patet quod non superfluit Christum fuisse in- (^|,r:st's passion4ocarnatum, cum omnis salus peccatori^ fuisset indeter- necessary.minata, nisi per suum meritum; nec fuisset aliterexemplacio ad vivendum, propiciacio contra hostes el(3. Cod. : indelibile. 7. Cod^: eque uniim.

eteciamsi620 DE CIVILI DOMINIO. [(^M^- XX\'LEven the angels plena medicinalis satisfaccio pro delicto, sic quod omnes^''^'^'tcfYt.''''** sancti salvati in celo, eciam angeli qui non peccaverant,non fuissent sic salvati nisi fuisset Christus passus. Ideorepugnat aliquem peccatorem fuisse salvatum cum hocquod non sit meritum passionis Christi, et sic beata 5virgo eciamsi non peccasset fuisset redempta sicutnon Christus vel angelus. Dupliciter enim contingitpersonam redimere a captivitate, scilicet supposito reatudare precium ne liberatus in captivitate veniat vel secundoin captivitate detentum satisfaciendo ab ipsa locatores de Inferno et peccato vel liberando a peccatolis power is extrahere; el hoc contigit dupliciter, vel liberando pecp^reservincfrom siii as et prescrvando ab inferno, sicut fuit de patribus veteriswell as in . , . ...atoning tor ii. testamenti et nobis pro tempore gracie; prnTiomodofuit beata virgo redempta|non peccaverit, sicut 25i'fuisset Baptista, quia racione peccati sui generis fuitobligata ad carcerem nisi intervenerit remedium Redemptoris.Sic enim videtur quod peccata maxima suntsibi dimissa, ut videtur sanctos innuere super illo Luc.VII, :47 Citi minus dimittitur mimis diligit, ut dixi 20proximo capitulo. Omnes enim defectus quos creaturapredestinata peccabilis posset committere, vel extinguendograciam sibi datam vel vetando ne donetur vel ociandoin vacuum cum donata, omnis, inquam, talis defectussibi dimittitur et sic plus dimittebatur beate virgini 2.0quam Magdalene proporcionaliter ut fuit in dileccionevel gracia ampliori. Est enim dare totam peccabilitatemcuiuscunque nature peccabilis et totam caritatem continuamvel intercisam huiusmodi nature cui donata estgracia; et tunc notata tota gracia quam habuit beata 3ovirgo in preservacione a peccato et merito et tota graciaquam habuit Magdalena vel alius sanctus quantitativeet qualitative et proporcionaliter ut gracia se habuitHad the Virgin ad graciam, dimissio se habuit ad dimissionem, suppo-Cluis't^she'^sito quod potuissent eque graviter peccavisse et sic in V?would have singulis predestinatis peccabilibus dimissio peccati ett-» inict hiiTi in thchcavenly dileccio correspondent.ii^ ^^Supposito igitur quod beata virgo^^^^ immunis a peccato, tunc dicitur quod mortua anteentYi^ed'^heavenwiih iiim. Christum fuisset in paradiso celesti cum divinitate filii,sicut latro post intrasset cum filio celum corporeum. 252'|De angelis vero est difficultas sophistica utrum dimissasint eis peccamina; et videtur quod sic, cum sint pec-7.^od.: contigil. ^3, Qod. : Magdalene.

consiliumICAP. XXVf] LIBER TF.RTIUS. 62 1cabiles a peccatis maximis preservati. IUi autem quiponunt quemlibet angelum esse disparis speciei cumalio, dicunt quod angeli stantes nec in se nec in suanatura specifica peccaverunt. Ego autem dico quod licet5.sanctis angelis sint peccata dimissa, cum pro morulasue peccabilitatis fuerunt graciosissime preservati, tamenaliter beata virgo que fuit inpeccabilis et descendit agenere infecto sicut non angeli.O Notandum tamen quod tripliciter persona dicitur Three kinds ot•,-,••j ..^ fu^ ]• • pcccabilitv and10 peccabilis, primomodo quia stat cum quahbet ordinacione impeccability.divina quod peccet; et sic sumus nos miseri cunctipeccabiles; secundomodo quia est in statu quo possetpeccare ut primi parentes, quos sancti concedunt adsensus equivocos fuisse tunc mortales et immortales,i5sed tercio amplissime dicitur, nam peccabilis quandocunquepotest peccare. Correspondenter tripliciter diciturpersona impeccabilis, primo quando repugnat Dei ordinacioniquod tunc peccet ut sancti in via confirmati,secundo quando est in statu cui repugnat peccatum20 succedere ut beati, tercio quando non potest peccaresimpliciter ut Christus; et consequenter dicitur demortali et similibus.Habito itaque quod beata virgo posset lapsu supposito It is better tofuisse immunis simpliciter a peccato, videtur michi q;f^.sfi(5^„ of thc2' sanum 1 nichil temere diffinire quoad dubiumyn-g!n's.... sinlcssncss;.de inesse; tum quia non occurrunt michi modo evidencie howcver it was,patule necessitantes ad partem alterutram, tum quia be^ng ciirist''sillud problema videtur neutrum quoad substanciamordinancc.fidei, tum tercio^ quia in istius assercione iacet periculum;3o et videtur quod pro morula peregrinacionis mee possemaliunde melius occupari. Sunt autem auctoritates scripturesacre que videntur imponere peccatum omni hominicitra Christum, ut illud PsalmiXIII: Nou est qui faciatboniun,non est usqiie ad unum, quod intelligitur exclusive35 usque ad Christum, quam scripturam allegat ApostolusRom. 111, 9— 12: Causati, inquit, sumus Judeos et gentesomnes sub peccato esse, sicut scriptum est, non est iustusquisquam, non est intelligens nec requirens Deum, omnesdeclinaverunt sit^iul, non est qui faciat bonum, non est.^ousque ad uniim. Et Rom. V, 18: Sicut per unius delictumin omnes homines in condempnacionem, sic et per utiiusi5. dicilur. Hic aliqua vcrba dcsmu.

condicionem622 DE CIVII.I DOMINIO. [CAP. XXVI.histiciam in omnes honiines in iustijicacionem. Quotlibctsunt talia dicta scripture ex quibus videtur michitemeraria presumpcio, quod scilicet sanctus intendebatsensum quem ego fingo de modificacione distribucionumet negacionum, cum ignoro nunc, unde dicte glose effi- 5caciter fundarentur, Et quoad sanctos doctores utrumqueasserentes dicitur ut supra quod intelligunl 252|probabilitatis, vel possibilitatis nichil temere asserendo;credo quidem quod Christus fecit quicquid foret decenciusmatri sue, ut si congruebat quod solus ille lofuisset sine peccato simpliciter et ad gloriam matris,quod gracia infusa expelleret ab ea peccatum, servatodicto privilegio filio tunc sic fuit. Si autem congruebatquod uterque decorasset hoc privilegio sexus hominis,tunc sic fuit quod sciemus postea; nec verecundor me i5ignorare sensum scripture quiescendo in fide DominiThai iiiis poiiit Jesu Christi. Et si arguatur quod per idem quelibet^docs not pai's scripture foret ambigua, eo quod nescimus eamimply that ailpjgj pgj. sanctos doctores: doctores igitur sancti redduntSciipturc ....".is 'doiibtfiil. nos perplexos, senciendo in istis scripturis opposita; et 20si videtur quod Romana ecclesia posset quamlibetpartem scripture diffinire, habere sensum oppositumsensui actenus acceptato, dicitur quod prima conclusio PHoly doctois non sequitur, nam Spiritus Sanctus docet nos sensum^thc Spid\ scripture, sicut Christus aperuit apostolis sensum eius;25teaches us ail^^^^ sancti doctores elosati ut supra reddunt nos perthat\ve need ^ '^. . .licie. plexos sed docent nos curiositatem dimittere et adsobrietatem sapere; nec habet creatura auctoritatemsensum fidei christiane subvertere. Inde curia vel personaque tractarel herescs foret non minus conversacione 3osancta quam sapiencia illustrata, quia|conversacio sanctorum quam ex fide credimus, docetquomodo ipsi intellexerant regulam vivendi christicole,(ut sepe dixi) 252''et illa servata in nobis docebit sensum scripture inaliis quantum est necessarium ecclesie hic in via. Unde35videtur michi quod sicut omnes homines debent virtutibusintendere, sic omnes theologi debent specialiterintendere gramatice, loyce et methaphisice scripturarum,tum quia illa est utrobique rectissima, a statu innocencieper sanctos ut instrumentum Sancti Spiritus derivata, 40ut utamur illa, tuni quia declinacio a scriptura in istis21. Cod.: sic viUelur, 28. Cod.: sobietalcm.

CAP. XXVI.] LIBER TERTIUS. 623posset pericLilosissime pertuibare ecclesiam. Si igitur inomni genere est unum primum quod est metrum etmensura omnium aliorum, non restat quod foret pertinenciusprincipiura sermonialis et realis philosophie5 quam scriptura sapiencie incarnate. Si enim ex fideSpiritus Sanctus docuit apostolos auctores huius scriptureomnem veritatem, quem doctorem sequerentui: in v^ritatevocali vel reali, si non istum magistrum optimum;alie autem loyce et sapiencie evanescunt sed os etiDsapiencia quam dedit apostolis in die Pentecostes manetin eternum, cui non poterunt efficaciter resistere etcontradicere omnes adversarii. Teneamus igitur nos in i-ct us hoid tolingua et philosophia rectissima scripture, quia dechnacio aud• • • • • • tticItiMdiniicphilosopiiv"* Scnpturi;.ab illa posset esse tanta quod maior pars hominum|ij>" abnueret sensum scripture quam Spiritus Sanctus intenderat;quam caribdim rogo Deum meum excluderea sua ecclesia. Credamus igitur dominum Jesum Christum Christ is thc •, ,. ., , . . ., . wav. thc tnilhesse viam ad dingendum deviantes in moribus, ventatern and tlic nic.ad instruendum ignaros in veritatibus, ut sic repleat tam2oaffectum quam eciain intellectum, et demum credamuseum vitam ad vivificandum mortificatos spiritu ut finalitersint beati. Ideo quia est media persona in Trinitate,fuit conveniens ut reduceret peculium suurn, quoderravit in medio; quia esl sapiencia Dei patris, fuit con-25 veniens ut mitteretur ad reducendum ex ignorancialapsos in devio, et quia est vita, actus vel forma deitatis,consonum fuit quod vivificaret, actuaret et reformaretmortuos, resuscitando eos a mortuis sopore ad beatitudinemque consistit in viacione ac quieie in verbo.Q Willehnus vero Altissiodorensis dat quinque aliasraciones, prima ut eadem sit ymago creacionis et recreacionis;secunda quia substancia Dei debet manifestariper verbum, sic quod idem sit filius ad extra qui adintra; tercia quia nisi hereditas promissa patribus a35 patre promitteretur et recuperaretur per filium, possetfatue suspicari quod fiiius rebellaret patri, ex hoc quodhereditas est sua; quarta ut ostendatur nobis patrisdileccio, quia dedit nobis filium naturalem et sic idemforet principium filii ad extra, qui ad intra sine con-4ofusione vel dissonancia; quinta ut filius hominis et filiusDei naturalis assimilaret sibi servos exilio perditos tam-6. Cod.: decuit. 8. Cod.: magnum optimum. 10. Cod.: 1'cntccuslis.2\. in meo 111 cod. Ovis aberrans a recta \ia.

nitus624 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVI.quam primoge ex multis fratribus quomodo- 253''|cunque protervit emulus; certum est ex fide quod tantafuit conveniencia redempcionis hominis per filium, quodinpossibile fuit eum per aliam personam fuisse tamconvenienter redemptum, sic enim formaliter vita 5patris origine prioris quasi materia dedit reverenciamvidelicet patri suo et stat sine confusione vel inconvenienciadistinccio personarum. Verbum itaque estpersonaliter vita et forma que essencialiter est Trinitas,ideo fuit consonum ut mortuos vivificet. Sunt autem loalia septem signa consequencia carnaliter mortuos proporcionaliter;consecuntur mortuos in anima, quorumomnia opposita relucent in Christo, qui secundumtestimonium sui Johannis XIV, 6 est via, veritas et rita,nam mortuus corporaliter rigescit, frigescit, horrescit, tSsensuacione privatur, corpore gravatur, suis spoliatur etCoTrespondencc corpus in marceracionem resolvitur. Correspondenterpbyskardea^h^ mortuus spiritualiter habet septem mortalia peccatasignauter istis correspondencia, Nam primum signumcompetit superbis, qui sunt inflexibiles more quercuum 20per inobedienciam; Exod, XV, 15 dicitur: Obrigiieruntomnes habitatores Canaan ; secundum signum correspondetinvidis qui frigescunt et palescunt privacione caloriscaritatis; iMath. XXIV, 12 dicitur quoniam habundabitiniquitas, refrigescet caritas multorum ; tercium cor- 25respondet ire que est aspectu terribilis et horrorefugibilis. Nam Prov. XXII, 24: Noli esse am'cus hominiiracundo, neque ambules cum viro furioso; quartumcorrespondet accidie, cum spiritualiter mortui |instar 2 53'^ydolorum videntur habere sensum, sed deest officium;3oPsalmi CXIII, 5: Os habent et non Inquuntur. Nam talesnedum peccant quicquid fecerint sed a bono opere degenere ociantur; quinto correspondet avaricia, de quaPsalmo IV, 3 dicitur: Filii hominum usque quo gravicorde ut quid diligitis vanitatem. Sextum correspondet 35gule, quia Prov. XXI, 17, qui diligit epulas in egestateerit, et qui amat vinum et pinguia non ditabitur, ymmode facto nullus avaro pauperior, quia quicquid occupatiniuste detinet, ut sepe ostendi. (^uomodo rogo teneremusnomen verbi Domini qui privamur nomine christiani? 40Septimum vero correspondet luxurie fetenti coram Deo21. Cod.: E.vod. XXXIl. 36. Cod.: epistolas in necessiUle.

iracundorum,CAP. XXVI.] r.lBER TERTIUS. 625per carnis dissolucionem ; Ysaie XXXIV, 3 scribitur:Interfecti eorum proicientur et de cadaveribus eorumascendet fetor.R Istam mortem septuplicem figuravit citaredus noster5 David, id est Christus, manu fortis, quando a Saul, idest abutente, fugavit septem demones per memoriamvite sue. Christus enim habuit fontaliter septem donapeccatis istis opposita nec non in cruce tanquam citharaseptem armonias insonuit per quas (ut narratur I. Reg. XVI10 de David et Saul) fugat a Christiano septem vicia.Verba autem que T in cruce protulit ^ in istis versibus sunt ^u^^?^ °^Christ s sevenCOntenta:words on[tliecross wasTT- j. 1 j- directed asainstHts ignosce pater, hodie mecum requiesces, a particularFilius ecce tuus, Eloy, sicio, satis est iam,sin.i5 Me tibi mando pater Deus; hoc ait in cruce pendens,ita quod illud Luce XXIII, 34 dictum: Pater ignosce253'* illis, tollit rancorem qui nolunt peccata|dimittere; per secundum verbum Hodie mecum eris inparadyso, quod scribitur Luce XXIII, 43, fugavit invidiam20 que odit communicacionem in bonis. Unde de istocitaredo scribitur in persona Sapientis: Sine ficcionedidici et sine invidia communico; proprietarii vero laborantinvidia. Per tercium verbum: Mulier, ecce filiustuus, quod scribitur Johannis XIX, 26 fugat luxuriam;25 cuius oppositum est castitas que in hoc notatur quodvirgo virgini tradebatur. Per quartum verbum, scilicetEloy, quod scribitur Marc. XV, 34 fugavit spiritumaccidie; tam fervens fuit in merito quod in articulomortis oravit pro genere suo exemplans quomodo in3o temptacione et tribulacione orandus est dominus, ponendofirmiter spem in illo. Per quintum verbum, scilicet Sicio,quod scribitur Joh. XIX, 28 fugatur gula; ad cuiusexemplum et fecerunt eius apostoli, ut Paulus meminitI. Cor. IV, II— 13: Usque in hanc horam et nos sitimus35 et esurimus et nudi sumus et colaphis cedimur et instabilessumus et laboranius, operantes manibus nostris;maledicimur et benedicimus, persecucionem patimur etsustinemus, blasphemamur et obsecramus tanquam purgajnentumhuius tnundi facti sumus omnium peripsima usque40 adhuc. Hec vita sacerdotis Christi exemplata est ab ipsoi3. Serm. IV. 33o. 21. Sap. VII, i3.De Civili Dominio III.40

veresuperordinat,626 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVII.et suis apostolis, pati penas et obprobria pro magistro;per ipsos vero ecclesia religionis sumpsit exordium, Persextum verbum, scilicet Pater in manus tuas commendospiritum meum, quod scribitur Luce XXIII, 46, fugatursuperbia, quia humilitatis est indicium proicere 204"|spem christiani in Dominum. Per septimum verbumscilicet: Consumatum est, quod scribitur Joh. XIX, 3o,fugatur insanabilis avaricia que nescit consumacionemiuxta illud Eccl. V, :9 Avarus non implebitur pecunia,et qui amat divicias, fructus non capiet ex eis. Spes itaque 10christiani infallibilis stat in isto quod effectualiter diligatmores Christi. Si enim patriso patrem carnalem et ineius commendacionem refero mores suos, defendoquequod ipse iuste instituit, quanto magis de patre celestidicente Math. X, 37: Qui amat patrem aut matrem plus i5quam me, non est me dignus et per consequens sit iuxtadictum Apostoli I. Cor. ultimo anathema.CAPITULUM VICESIMUM SEPTIMUM.Various uses Ulterius iuxta premissa videndum est de suffragioof the word existencium in pureatorio, In qua materia oportet primo 20'testament'. r d n r rtractare de testamento. Sumitur autem testamentumsecundum scripturam primo pro veritate eterna quamdeitas testatur ad profectura ecclesie, ut Eccli XLV, 8:Statuit illi testamentum eternum. Veritates enim ille inscribuntureternaliter libro vite, ut patet de mandatis ^5decalogi. Secundo accipitur pro sacramento sensibiliquod Deus ordinat ad testandum veritatem salubrem, utpatet I. Cor. XI, 25: Hic calix novum testamentum estin meo sanguine. Tercio famosius accipitur pro scripturaquam moriturus condidit ad testandum voluntatem suam 3ode bonis sibi pertinentibus postquam obierit, de quoloquitur Apostolus Gal. III, 1 5 : Fratres (secundum hominemdicoj tamen hominis confirmatum testamentumnemo spernit aut multo minus subaudi 254*|testamentum confirmatum a Deo. Unde Hebr. IX, 16 33ostendendo quod Christus est mediator novi testamentisic subiungit: Ubi enim testamentum est, mors necesseest ut intercedat testatoris. Quod autem testamentum12. partriso; ita cod. 38. Cod.: intercidat.17. I. Cor. XVI, 22.

laniandasCAP. XXVII.] LIBER TERTIUS. 627accipiatur in malutn pro quacunque iuracione vel contestacioneperversa ut primo Machab. 1°: Eamus et disponamustestamentum cum gentibus^ est preter nostrumpropositum. Unde colligendo sensus grammaticales dicit5 metricus:Testor, si facio testamentum, sive iiiro,In testem ducens, vel si testimonium do, disposed of noConiurans te rogo. Sex hos sensus tibi dono.^^°b'*'wu°°'^^Christus autem Deus noster non condidit testamenlotumde bonis fortune (ut patet IV capitulo huius V),quia noluit esse civilis proprietarius, habendo quitquamunde tale conderet testamentum, sicut et religiosiusque hodie observant in religione perpetua,ymo et reges non subiecti legi humane non condunt but hebequeathed- , . ,. . ....lohumsmodi testamenta, quia non superest (ut dicitur) gifts of grace.qui dominaretur civiliter in bonis regis mortui propterheredem superstitem, ideo sibi soli in solidum pertinetde bonis suis disponere; de bonis vero nature, gracieet amicicie Christus dominus noster condidit testamen-20 tum, cum corpus suum tradidit ad sepeliendum inorto Joh. XIX et animam suam Deo Luc. XXIII; vestimentaautem sua permisit parcienda militibus Joh. XIX.De bonis vero amicicie adquisitis commendavit matridiscipulum Joh. XIX et e converso matrem dedit disci-25pulo; omnes autem apostolos dedit ecclesie ad eius2.H° utilitatem tamquam oves|a carnificibus veludlupis ad obsequium spirituale ecclesie. Sic enim oportetomnem salvandum manducare carnem Christi et bibereeius sanguinem pie recolendo Christi passionem, ut ip-Sosemet testatur Joh. VI, bona autem gracie ut virtutesdedit apostolis, ut patet Johannis XV capitulo et quatuorsequentibus, ubi condendo testamentum moriturusin crastinum. dedit eis humilitatem, pacienciam, carita- christ's doublctem et omnia genera virtutum, tam opere quam sermone.a^s^God^^anciB Et patet quod Christus secundum duplicem eius man.naturam duplex condidit testamentum: scilicet eternumsecundum deitatem, de quo Psalmo CXXXI, 12: Sicustodierint filii tiii testamentuni meum et testimonia meahec que docebo eos. Aliud autem testamentum condidit8. fortune ; in marg. al, manu; textus : fruitive.1. I. Macc. I, 12.40'

628 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVII.perpetuum et novum secundum eius humanitatem; dequo I. Cor. XI et quinque capitulis Joh. evangelii. UndeAugustinus in De Sermone Domini capitulo VI: Auctorpietatis in cruce pendens testamentum condidit, singulispietatis opera distribuens ; apostolis persecucionem, Judeis 5corpus; patri spiritum, virgini paranimphum, latroniparadysum, peccatori infernum, christianis vero penitentibuscommendavit crucem promittens premium. Istisexemplariter premissis restat videre utilitatem meriti inA work ot condicione testamenti secundum leges humanas, pro quo loin^^Ufe^s mme primo videtur quod minimum opus misericordie promeritorioustempore viacionis factum in gracia a testatore prethananythmg f .... .,done through destmato sit sibi prestancius quoad meritum quamexecutors.quQtlibet facta a suis executoribus ipso mortuo. Probatursic: Omne tale opus predestinati viventis est cum gracia i5per se meritorium |vite eterne, nullum autem opus 254'^factum post mortem huiusmodi predestinati est sibi tammeritorium, ergo conclusio, Maior patet ex hoc, quodomnis predestinatus diim manet in gracia viando mereturde congruo vitam perpetuam, iuxta illud Math. X, 42:20Quicunque potum dederit uni ex minimis istis calicemaque frigide, tantum in nomine discipuli, Amen dico vobis,non perdet mercedem suam. Et loquitur de mercedevite perpetue, que tantum valet quantum habes iuxtadicta . . . capitulo huius V. Minor autem ex hoc evidet 25quod opus quodcunque factum pro raortuo, dum preteritstatum merendi, non prodest sibi ad maximumnisi accelerando ipsum ad gaudium quod prius meruitvel diminuendo eius penam in purgatorio. Sed cumomne premium perpetuum in celo vel premii talis in- 3otensio sit infinitum prestancius quam bonum huiusmodiBequests part temporale, patet conclusio.°"thei7owner^ Ex qua videtur sequi ulterius, quod inutile est plurimumcan no longer condere testamenta: probatur: huiusmodi testacio testaturtestatorem percussum avaricia que tolht statum merendi, 3dergo cum talis testacio non prodest sibi pro hoc seculonec eciam pro futuro, racione mortalis peccati, sequiturconclusio.Assumptum patet pro secunda parte ex illo ApostoliEphes. V, 5: Hoc enim scitote intelligentes, quod omnis 4.025. Numerus capituli deest. 25. Cod. : Maior.3. In capit. cit. Sermonis Domini hic locus non extat. Cf. DeVerbis Domini Serm. VI, Opp. tom. V, 3^7.

corumCAP. XXVII.] LIBER TERTIUS. 629fornicator aut inmundus aut avarus quod est ydolorumservitus non habet hereditatem in regno Christi et Dei.Et prima pars assumpti ex hoc evidet, quod omnis sictestans non gratis dat pro amore Dei, sed tanta affeccione255* datorum percutitur quod convalescendo vult sua|repetereet sic quocienscunque post testacionem convaleat.C Ex quo videtur quod ea intencione et racione datlegata quod non potest illa datis paribus in personapropria possidere.10 Ex quo patet quod testans, si perpetue viveret cumisto amore temporalium, nunquam ipsa in elemosinamDeo daret. Ex quo videtur quod amor istorum temporaliumpreponderat amori quem talis habet, ut recreetmembra Christi, quia aliter gratis donaret simpliciter.loAddo ergo ut plurimum, quia multi sic testantes intemporalibus superhabundantes non darent simpliciteregenis, eciam cognita egestate in articulo quo condunthuiusmodi testamenta, sed secundum vocem sanctiEvangeliste I. Joh. III, 1 7 caritas Dei non manet in20 talibus; non negatur tamen, quin licet meritorie de iustepossessis testari postposita avaricia et assistente rectaintencione proficiendi ecclesie.Ex istis videtur tercio quod, licet talis testacio prosit W\\\s are aecclesie, tamen ut plurimum conturbat ipsam et dampni-^"en^^e^and25 ficat testatorem; prodest autem, cum timentibus Deum waste.omnia cooperantur in boniim^ Rom. VIII, 28. Et iterumsepe contingit, quod bona defuncti prius distribuerenturpauperibus non interveniente huiusmodi testamento.Causa turbat autem ecclesiam per fallaces testamentorumSoprobaciones et per palliatas bonorum defuncti consumpciones,cum in placitis ex lege testamentorumoriginatis tam ex parte executorum quam ex partelegistarum consumuntur bona ecclesie; et ex parte testatorisest error multiplex: primo palliat avariciam ex35 hoc quod colligit bona, sicut fingit ut post mortem sint255'' pro se et animabus ami ac ceterorum fidelium|copiosius distributa. Sed prima conclusio destruit huncerrorem. Secundo legat bona amicis carnalibus et communiterpotentibus, qui in vita fuerunt socii in peccatis;40 cum autem ut sic iniuriatum est pauperibus, quorumsunt bona huiusmodi, patet gravitas huius peccati.Tercio disponitur per temporalia huiusmodi in exequiisdefuncti sumptuosa consumpcio heredum venenosa ditacio;ymmo utrumque dampnosa bonorum colleccio;

cunctis630 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVII.cuius causa videtur fame fastuosa dilatacio et nominisquoad mundum contaminacio. Tales enim defunctoscommendant mundanis, dicentes quod potentes et gloriosivixerunt in seculo, mortui sunt pleni diviciis cum honorabilibusexequiis, non autem immemorabiles ut mendici. 5Quotlibet talia peccata ingeruntur ex hoc quod nominetenusChristiani bestialiter et infideliter advertuntur adsensibilia pro pompa seculi requisita dimissis bonisspiritualibus, que de substancia fidei et necessitate salutismortui requiruntur; talia enim communiter gravant 10mortuos, cum faciunt ipsos originasse totum malumculpe quod inde sequitur.At death Secundo accusando testantur quod defuncti erant per- D^not^be" severanter mundo dediti et quod est maximum periculumoccupied with \^ articulo mortis secundum affectum in temporalibus i5worldly things. . . ....mstare. Q^ui emm non postponit omnia temporahaeciam usque ad contemptum in mortis articulo, dolensquod sic splendebat in seculo, ponendo principaliter etintegraliter spem in Christo, non video, quomodo sitde numero salvandorum, quia iuxta dicta capitulo IV 20huius, oportet salvandum ad ultimum renunciare 255'|que possidet, et sic in pauperie sequi Christum, dicenteAugustino in De verbis Domini Sermone XV: Si imitaripatrein non vis, exheredari disponis, ideo dictum est infine capituli proximi, quoraodo omnes grati filii debent 25sequi patrem Christum. Unde Augustinus I De CivitateDei capitulo V commemorans totam istam pompamgentilem postquam ostenderit quod mors La^ari mendiciinter lingencium canum linguas famelici fuit preciosiorin conspectu Domini quam mors divitis epulonis induti 2,0purpura et bysso et epulati quotidie splendide, ut diciturLuc. XVI, 20; ex hoc quia concluserit quod mors mediainter duas vitas non posset esse mala, si vita virtuosaprecesserit et tantum alleviamen ac ministerium angelicumsequatur, sic concludit: curacio funeris, condicio 35sepulture, pompa exequiarum, magis sunt vivorum solaciaquam subsidia mortiiorum; aliter enim non preciosa sedabiecta foret in conspectu Domini mors sanctorum eiusquorum carnes date sunt bestiis terre, nec ipse cum6, 7. Cod.: ingerunt . . . advertunt. 16. Cod.: et instari. 24. Cod.exhereditare.23. Opp. tom. V, 45 1. 27. Non cap. V, sed XI Opp.tom. VII, pag. 12. 35. Cap. XII.

quofiniatur,CAP. XXVII.] LIBER TERTIUS. 631matre sua forent simpliciter funerati. Exemplum enimdedit nobis ut faciamus similiter. Ceca igitur adepcioet inexcusabilis christianum in mortis articulo pro bonismundi sollicite disponere et vanam famam nominis in5 mundo relinquere; ubi faciiius et meritorius possetomnem sollicitudinem suam in Christum proicere, temporaliacontempta ne distrahant mundo relinquere, velsi facultas adiacet bona sua pure pro Christo absolutedistribuere, ut sic exoneratus habendo meritum in255'' disposito in posset spem suam infigere gaudeat|in finali iudicio Christo obviam occurrere. Si igituroportet in via continue penitere, quanto magis in mortisarticulo, cum inpenitencia pro illa morula sit peccatumin Spiritum Sanctum irremissibile, ut dicit Christusi5 Math. XII, 31. Et dififuse exponit Augustinus in De VerbisE Domini Sermone XI. Est igitur signum inpenitencie desecularibus desideriis, quibus prius sumus implicati, percartas notare quod adest voluntas nobis pro illa hora,si adesset possibilitas ulterius seculariter conversari.20 Ideo (si non fallor) quicunque non habuerit pro illa His onehora voluntatem eligendi appropinquare Christo in celo be"tliat he^i^svel purgatorio dimissa conversacione seculi non video approacinngj . .Chnst.quod sit de numero salvandorum, quia aliter inpacienteret inpenitenter difformat scienter voluntatem suam vo-25 luntati divine eligendo irracionabile; quod ego nescio apeccato irremissibili excusare. Cum igitur tota doctrinavie tenderet ad finem ut sciamus bene mori, quanteniteremur perfecte istam leccionem cognoscere. Istaautem leccio requirit pro tunc perfectam penitenciam3o de commissis et firmam spem in Domino de promissis,ideo tunc non superest tempus intendendi huic seculo,proponendi vindicari pro debito vel attendendi cuiquamnisi Christo, nec potest illa leccio cognosci sine previoexercicio virtuoso, quia vita viciosa necessitat ut35 plurimum, ut diligens mundum dampnabiliter moriatur;quo contra consuetudo virtuosa necessitat ut vita ista256° contempta cum sancto desiderio quia secundum|Augustinum in De Vita Christana non poterit male moriqui bene vixerit. In illo igitur articulo est periculosissimus4otriumphus milicie; sed quia gracia domini nostri Jesui5. Opp. tom. V, pag. 384. 38. St. Augustini De DisciplinaChristiana, Opp. tom. VI, pag. 588.

632 DE GIVHJ DOMINIO. [CAP. XXVII.Christi subito posset quoscunque peccatores pro quocunqueinstanti vie respicere, ideo de nullo viatoresecundum Augustinum sermone XI super Math. estsimpliciter desperandum nec temere iudicandum; concedatigitur nobis Deus ne ex eleccione tali fatua con- 5dempnemur nec ab eleccione felici propter mortem inpeccatis et indisposicionem conversionis ad Dominumimminente mortis periculo perturbemur; et hec racio,quare Christus tam crebro mandat pro ista finali victoriavigilare. 10What we can Habito sic superficialiter de efficacia testamenti restatdo to help the ^. ... , _ .dead. videre de suftragiis factis a militantibus pro defunctis.believ"that ^" 1"^ materia oportet primo ex fide supponere permanispetuitatem humane anime, secundo remuneracionemimmoital and '.. . . jthat he is eius secundum quod meruit m corpore. Ex quo videtur i5good^^or 6^?^ tercio quod anime defunctorum habent post exitum acorpore triplicem mansionem. Alique quidem ut animesanctorum martirum et confessorum sic accenduntur inamore Christi pro mortis articulo, quod statim reponunturin celesti paradiso, non relicta macula ex- 20purganda; secundi habentes amorem dispersum ad temporalia,licet amor Christi in eis preponderat, habentvenialia expurganda; tercii vero, qui finaliter diligunttemporalia plus quam Christum, statim perpetuamdampnacionem recipiunt, cum extra statum merendi 2?positi sunt peccato finalis inpenitencie pregravati. Primasupposicio patet per illud Math. X, 28: No\lite timere 256''eos qiii occidunt corpus, animam aiitem non possiint occideresed pocius timete eum qui potest et corpus et animamperdere in gehennam ;quod non foret dictum pertinens 3

autemCAP. XXVII.] LIBER TERTIUS, 633sed cum alii salvandi decedunt in peccatis qui nonsatisfecerant pro commissis, alii autem pleni purgati,et in utroque sunt quotliloet gradus, Deus aput quemnon est personarum accepcio ordinat libramen iusticie5 pro utrisque; cum igitur non sit homini tempus merendisibi post separacionem sui a corpore, eo quod oportetnaturas conbeatificandas antea commereri. Et iterumcum non erit purgacio peccati in beatitudine, quia penaque est medicina peccati est illi opposita, patet quodlooportet esse statum et locum medium inter beatitudinemet locum meriti quem purgatorium nominamus. Etistam sentenciam inculcat Apostolus I. Cor. III, 8: Unusquisqiie,inquit, propriam mercedem accipiet secundumsuum laborem et quia Christus dominus noster est basisi5tocius meriti membrorum ecclesie, subiungit Apostolus,fundamentum aliud nemo potest ponere preter id quod2 56" est Christus Jesus. Si quis superedificat supra|fundamentum hoc aurum, argentum, lapides preciosos,lignum, fenum, stipulam, uniuscuiusque opus manifestum20 erit ; dies domini declarabit, quiain igne revelabitur; imiuscuiusqueopus quale sit, ignis probabit. Si cuius opusmanserit quod superedificavit mercedem accipiet, si cuiusopus arserit detrimentum pacietur, ipse autem salvus erit,sic tamen quasi per ignem. Quem textum Augustinus25 frequenter et ceteri doctores concorditer exponunt. Depurgatorio patet Enchiridion XII, super Psalmo LXXX,XXIII De Civitate Dei capitulo XXVII et alibi; vultenim sanctus Apostolus quod solus Christus est homofundamentaliter promerens humano generi beatitudinem,3o sic quod nemo alius meretur nisi in virtute huius lapidis.Sed alii superedificantes ad utilitatem ecclesie tanquamDei adiutores super hoc fundamentum sunt secundumApostolum bipartiti, ut alii faciunt opus Dei tam puraintencione quod afFeccio eorum in nullo affigitur citra35 Christum, sic quod nullius alterius adquisicio vel deperdicioperturbaret vel dirimeret affeccionem ad eum,cuiusmodi sunt speculativi omnem solicitudinem etaffeccionem proicientes in ipsum.G Alii autem vite active intendentes, licet afficianturcirca secularia, tamen amor Christi utrobique prepon-Proof thatthere is apurgatory.16. I. Cor. III, II — 14. 26. Rectius Enchiridion cap. LXIX,Opp. tom. VI, p. 222. 26. Rectius in Psalmum CIII et inPsalm. XXXVII. 27. Recte De Civ. Dei XXI, cap. XIV, XVII.

mimdirectanax634 DE GIVILI DOMINIO. [CAP. XXVIl.derat, sic quod omne temporale possibile amitterent,antequam prevaricando ofFenderent Salvatorem; ambosautem istorum continue probat ignis quem ignem videturAugustinus vocare iudicium temptacionis vel probacionisiuxta illud Eccli. XXVII, 6: Vasa figuli probat for ^oG**\et homines iustos temptacio tribulacionis. Iste autem ignisnon habet in opere aliquid prioris concremandum, cumopus suum manet purum terminatum ad obiectumeternum; ideo secundum Apostolum opus tale manetinnixum lapidi fundabili. Opus autem activi ardet, quando lodisplicencia de operibus inutilibus, ut ametur Deus,purgat ad puram dileccionem Dei; et iste ignis purgatoriisalvat inperfectos incipiens in hac vita et finiens,quando peccatum veniale vel pena pro mortali commissumplenarie est contritum. Et est utrumque istorum i5membrorum secundum Apostolum triplicatum; nam contemplativorumalii edificant aurum, alii argentum etThose who alii lapidcs preciosos. Aurum edificant mundi cordis'1'^^ doctrinam sapiencialium ut deitatis ac celestiumeold^^^sUvTr^andprecious stones seminant ad ediiicacionem ecclesie. llli autem argentum 20are the saints ,. „ ...,who go edihcant qui doctrmam creaturarum determinant, ut^^^'^^'^^'^^^^ Christi et aliarum creaturarum, per quamParadTse'^\h° sewho build of ascenditur ad Dei noticiam et amorem; sed tercii ediwood•&c. the r- i-j -j.. •.... ..•souls that need hcant lapides preciosos qui edocent ventates et eiuspurgation. potencias perornantes; purgandi vero in purgatorio sunt25secundum lignum, stipulam et fenum triplicati, per queaUqui intelligunt maiora peccata venialia, peccatamedia et peccata minora, alii autem amorem temporalium,amorem carnis et amorem vane glorie. Primumardet diutissime tanquam lignum quod habet maximum ."^ode terrestritate compactum. Secundum fenum carnisardet medio modo, sed tercium stipula fame mundi; et sic im-transit cum vento, ut dicitur Sapien. V, 1 5miscent hii cum intencione|docendi seculi 257"questum, hii carnis pastum voluptuosum et hii seculi 35fastum; vel per lignum intelligitur penitencia pro mortali,.per fenum penitencia pro actuali et per stipulam penitenciapro omissis per ignoranciam. Quiscunque autemfuerit sensus Apostoli, certum videtur quod remanetpena purgatorii post hanc vitam, quia aliter inpertinenter 40diceret Veritas Math. XII, 32 quod peccatiti in Spiritumcordes. 21. Cod.: defe-4. Cod.: temperacionis. iS. Cod. :minai2t. 27. Cod.: aliquid.

pusculoCAP. XXVII.] LIBER TERTIUS. 635Sanctum non remittetur nec in hoc seculo nec futuro.Et istam racionem tangit Gregorius IV Dyalog. XLI.Nisi enim remaneret sufFragium penitencium in futuro,superflue diceretur II. Machab. XII, 46 quod sancta et5 salubris est cogitacio pro defunctis exorare ut a peccatissolvantur. Nec foret bona conneccio dormiencium inpurgatorio ad duplicem ecclesiam extremalem, nisi dormientespossent mereri in personis viantibus continuantibusopus suum, ut dictum est XXIII capitulo huius V.H Hoc igitur supposito videndum est de corpore, loco et Corporeally,. 1- ^ ^ -^ • •r purgatory is aordme expurgandi. Corpus autem ponitur ignis tumosus smoky fire.qui habet convenienciam ad sensum misticum cumomni genere peccatorum, ascendit cum superbo, ardetcum invido, ebulit cum iracundo, caret operacioneiSfructuosa cum accidioso, crescit quantumlibet per apposicionemcombustibilium cum avaro, pascitur insaciabiliterinstar gulosi per pabulum huiusmodi unctuosi, sed etinordinate accendit propriam maliciam ad similitudinemluxuriosi; locus autem ponitur remotus a celo, quod2ospiritus racionalis naturaliter appetit. Nec mirum, utdicit Gregorius IV Dyalogorum III de tali colliganciaad locum quod, cum spiritus teneatur de lege nature257'' in cor quod vivificat, quod de lege Dei teneaturjubi mortificatur; forma vero puniendi ponitur secundum25 esse intencionale; ignis materialis non potest cremare It is not a.,spiritum racionalem, cum sit incorruptibilis multipli- fo,- that couid. . -i •!• 1 • !• material firc,catus, non expectans corpoream accionem nec aliquamtransmutacionem abicientem de sua substancia, cum agitsecundum esse intencionale speciem vel intencionem3o omnium dictarum proprietatum ignis et reducit admemoriam omnes operaciones stultas et Deo suo ingratas,quas in via peccando exercuit; et in huiusmodidisplicencia senciet penam quodammodo infinite excedentempenam corpoream, quia ultra omnem pro-35 porcionem racionalem que est pene corporee ad aliam,que pena subiectatur in potencia volutiva et sparsimin omnibus viribus spiritus quas secum tulit a corpore.Et ista videtur sentencia Augustini XII super Genes.ad litteram . . . dicentis quod corpus non agit in spiritum,40 quia generaliter agens est prestancius paciente, sed spiritusnot scorcli thesoul.3g. ad literam; sequitur lacuna (cap. XVI).2. Opp. tom. II, 445. 21. Opp. tom. II, SyS. Sg. Opp.tom. III, p. 3o8, 31 1.

636 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVII.mira celeritate rapit vel elicit intencionem vel speciema corpore obiecto quod apprehensum sub racione disconveniencieaut displicencie causat penam. Et ideodocet XXI De Civitate Dei capitulo X: Spiritus incorporeosseparatos posse pena corporalis ignis affligi sicut 5possunt in corpore. Et beatus Gregorius IV DyalogorumIgnem spiritus eo ipso patitur quo videt et quia concre-7nari se aspicit, concrematur. Et probat penam spiritusper ignem ex illo Luc. XVI, ig: Crucior in hac flamma etMatth. XXV, 41 : Ite maledicti in ignum eternum, qui pre- 10paratus est dyabolo. Et asserit ignem illum esse corporeum.Nec miretur philosophus de hac pena, cum ex- Iperimur nos secundum ymaginativam per sompnia|quantumlibet terrena et non minus quam vigiles quoad 257''animam cruciari, quanto magis cum erimus in pur- i5gatorio omnino vigiles per soporem sensus corporei nondistracti, sed clare cognoscentes ad esse quod tanteit is more nobis displicet. Et isto modo intelligendi sunt sanctisevere than ^ °., .. ..any natural dicentes quod ignis purgatorii tantum excedit in operandiacucie ignem nostrum quantum ignis naturalis superat 20ignem pictum ; intelligunt ut estimo secundum penalitatemaccioi^is intencionalis que racione capacitatisspiritus superat omnem penam corpoream quodammodoinfinite. Videmus enim quod melancolici naturalitertimidi, cum melancoliam que est obiectum timorem 25efficiens portant secum; magis vigil spiritus in tetro acfuliginoso loco violente intrusus in quo reducetur adeius memoriam tam recenter illud quod tantum displicetsensui tam capaci, appetit enim naturaliter libertatem,langwet circa beatitudinem speratam, quam cognoscit 3oex culpa vie stultissime et cum gracia Christi paratissimiad evitandum facillima ad sui vituperium et dispendiumIt includes the retardata ; et sic punitur tam pena dampni quam penapain of loss .j i^• ^ i c ^ \with that ot sensus et quod multum cruciat pena ex derectu volunsense.tatis et corporis non est meritoria. Consideremus itaque 35cum quanto languore atque molestia ferimus carenciamcommodi temporalis et arbitramur secundum proporcionemsensus et beatitudinis penam spiritus sic purgati4. Cod.: Dei deest. 8. aspicit. Cod.: afjicit. 24. naliiraliteradde: sunt. 33. Cod. : reiardatam. 35. Cod.: Consideremur.4. Opp. tom. VII, pag. 63 1. 6. St. Gregorii Dist. IV, cap.XXIX, Opp. tom. II, pag. 42^.

CAP. XXVII.] LIBER TERTIUS. 637omnem penam corporalem excedere, Quotlibet suntdicenda scolastice in ista materia que omitto graciabrevitatis, nec tracto particularius de igne, de locoj^Sy"* aut mora pene, quia scio quod aput summum iudicem5 super omnia intuentem libratur diuturnitas pene et eius The duration, i-^ j j !• ... T ] -r^ and sharpnessacucies proporcionabihter ad dehctum. Ideo cum Ueus of thevult quodT ienoremus otaha singularia,_'_videretur ceca punishmentvary accordingpresumpcio_inevidenter_talium noticiam_sompniare. to the sin.Dicit autem Thomas in De Veritate Ubro VII quodlooraciones, ieiunium et oblacio eucaristie sunt medicineprecipue pro purgatis; (si ymmo non fallor) omnis vitaviatoris meritoria valet illis et de quanto cum paribusmeritorior maeis valet, et (ut dicit doctor) prosunt eis tTayers and" ' ^'. . F masses maynon ad meritum vite eterne, sed ad mitigacionem pene lessen their• • j* •

corporis,638 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVII.gracie in quo vita ista finitur; beati enim, licet dicanturmereri sibi premium accidentale usque ad diem iudicii,sicut merentur nobis, tamen illi non merentur sibipremium essenciale, sed totum taxatur penes meritumhic in via. 5A man in Ex quo sequitur quod sufFragatur homini in pur-^hdped'^"In^^ gatorio proporcionaliter ut meruit hic in via, quia solumproportion toi;^;^ est locus merendi ex conclusione proxima: loquimurhis ment on . . . . . ., .^ .earth. enim de merito proprio quod est libera sui dignihcacioad beatitudinem. Unde beatus Gregorius IV Dyalogorum 10XLI loquendo de purgatorio sic effatur: Hoc tamensciendum est quod illic saltem de minimis nichil quisquepurgacionis obtinebit nisi bonis hoc actibus in hac vitaadhuc positus, ut illic obtineat, mereatur. Et capitulofinali: Sciendum, inquit, est quod illis sacre victime ibprosuntj qui hoc vivendo obtinuerunt eciam ut eos postmortem bona adiuvent, que hic pro ipsis ab aliis fiunt;et beatus Augustinus Enchiridion CX: Neque negandumest defunctorum animas pietate sociorum vivencium relevari,cum pro illis sacrijicium mediatoris offertur vel 20elemosine in ecclesia fiunt, sed eis hec prosunt qui, cumviverent, hec sibi ut postea possent prodesse meruerunt.Et patet ex racione divine iusticie, Deus enim non estpersonarum acceptor, sed unumquemque secundumdignitatem meriti premiat, mitigat sive punit. Aliter 2 5enim falsum diceret Apostolus II. Cor. V, 10: Omnes,inquit, nos manifestari oportet ante tribunal Christi, ut|accipiat unusquisque propria prout gessit sive 2 58"bonum sive malum. Ex quo patet, quod oportet quemcunquein gracia Dei racione meriti sui confidere, cum 3onemo potest mereri alteri nisi merenti ut sibi talitermereatur.He who would Quantum ad secundum quod est merentis habilitas, L^Mi grace. ^ patet quod multum prodest merentem esse in gracia,nam tunc merendo sibi ipsi amplificat meritum ecclesie 35militantis et per consequens purgandorum meritum. Ethinc, ut sacerdos caveat peccata caucius, ordinatur prolege quod plebs obsequens dominicis preceptis a pec-18. Cod.: cap. g. Correxi. 20. Cod.: offerunt.lo. Non cap. XLI sed XXXIX Opp. tom II, pag. 444,i5. Capit. LVII, Opp. 1. c. p. 472. 18. St. Aug. Opp. tom.VI, pag. 238.

legatCAP. XXVII.] LIBER TERTIUS. 639catore preposito separare se debet nec se ad sacrilegi It is the duty•of the laity to, . ^-^ . . . , ,sacerdotis ofncium miscere, quoniam ipsa plebs maxime ^eep aloofhabet potestatem et eligendi dignos sacerdotes et in-^'"pj^^ggtor^^o'^dignos recusandi, Et potest fundari racione, cum qui- depose him.5 libet debet esse memor et sollicitus circa salutem animeque consistit causaliter in suo proposito qui debet essefidelis procurator, actor natus vel mediator plebis adDeum. Magis autem caveret de isto procuratore terrevivencium, quam procurare redditus temporales; neclocaret ista lex racione scripture, cum talis proditor,adulator atque ypocrita debet ex lege Christi Math.XVIII, 17 esse Christiano tanquam ethnicus et publicanuset per consequens debet privari beneficio (ut notatur Vcapitulo IV huius). Unde XXXII distinccione Nullus sici5loquitur Nicholaus papa: Nullus, inquit, missam audiatpresbiteri quem scit concubinam indubitanter habere autsubintroductam mulierem. Unde eciam ipsa sancta synodushoc capitulum sub excommunicacione statuit; et Alexandersecundus ibidem sic loquitur: Precipiendo mandamus ut20 nullus missam audiat presbiteri quem scit concubinamhabere et sequitur: Nam et ipsa sancta synodus hocsub excommunicacione statuit dicens: Quicunque sacerdotum,dyaconorum, subdyaconoriim, post constitutumbone memorie predecessoris nostri sancti Leonis et20 Nicolai de castitate clericorum, concubinam palam duxeritvel ductam non reliquerit ex parte omnipotentis Dei etauctoritate principum apostolorum Petri et Pauli precipimuset omnino contradicimus ut missas non cantet2 58° nec evangelium\neque epistolam ad missam nec3o maneat cum clericis neque partem ab ecclesia suscipiat.Sed heu post declinacionem ecclesie ad peccata suscepitista lex glossas multiplices, ut hii dicunt, quod intelligiturde iusticia iuris non facti, hii quod clericus debetmoneri tantum ab episcopo et hii quod layci possunt35 a talibus subtrahere decimas sed tantum voluntarias.Veritas est enim, ut recitat archidiaconus ex Hugucio,quod sufficit monicio cuiuscunque, ymmo post notorietatemfacti que est maxima cum sit suspensus a Deoet excommunicatus horribiliter debet subire penas pre-9. Cod.: temporalis.i5. Dist. XXXII, cap. V. 19. Ib. cap. VI. 36. i. e. addecret. supradictam.

officit,640 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVIl.dictas, ut dicit Hostiensis IH" decretalium De decimis etOblacionibus; quamvis enim Archidiaconus dicat quoddura sit illa sentencia, tamen videtur concordare, eoquod qui non facit officium, non debet percipere beneficium.Et patet ex racione scripture racione periculi 5talis clerici quod debet sic puniri, licet papa dampnabitur,quod scienter faciat tales omnes transire in penas. UndeA bishop who beatus Gregorius, ut recitatur LXXXIII distinccione, dicitquod si qiiis episcoporum fomicaaoni clericorum consenseritdoes not .... ......enforcepf^

CAP. XXVII.] LIBEK TERTIUS. 64 1ac mediis mortuis, ut ostendat quomodo meritum Thc Cluirch'secclesie prodest eis: Cuni, inquit, sacrijicia sive altaris a?r'cvcn°thcsive quarumcunque elemosinarum pro baptisatis defunctis damned.omnibus offeruntur, pro valde bonis graciarum acciones3 sunt, pro non valde malis propiciaciones. Quibus autemprosunt, aut ad hoc prosunt ut sit plena remissio autcerte ut tolerabilior jiat ipsa dampnacio. Licet autemhoc dictum posset intelligi de dampnacione temporaliad carcerem in p;irgatorio; videtur tamen iuxta racionemlopredictam posse se extendere ad dampnatos in inferno,non quod pena eorum toUitur sive remittitur ad suummeritum vel gaudium, sed acucies pene cavetur, quamaliter incurrerent. Non enim videtur aliquos esse tammalos quin fecerint occasionaliter bona de genere vel in sei5vel in suis^ unde sint digni taliter a pene maliciamitigari; ympo dyabolus prodessencia qua servit Deovidetur micius cruciatus. Nam malum perpetratumamplius visum in condempnatis amplius puniretur quaminvidia habita de profectu quem reportant beati20 occasionaliter ex dampnatis. Ideo dicit Sf.sanctus Thomas Thomas,, ., ..... ., says we help,quod valent merentibus ad beatitudmem accidentalem oniy those weacquirendam, valent purgatis ad penam delendam et but^th^sTslnvalent dampnatis ad penam minuendam vel ut loquar enor.verius precavendam. Sed preter caritatem in purgando25 et promerente in via, ponit sanctus Thomas in DeVeritate Theologie libro ultimo, oportere quod promerensdirigat intencionem ad illos, quibus vult ut opera suaprosint, sed videtur quod non, nam tunc solumprodessent opera meritoria vie ipsis purgandis, quibus3o et quante intencionaliter ad eorum suffragia diriguntur;aliter enim non foret intericio promerentis per se causasuffragii. Sed consequens \ idetur erroneum propter multa;primo quia tunc intencio generalis solum inferret suffragiumgenerale; quod est inpossibile, quia oportet si est35 suffragium quod sit singulare.Item, tunc nulla proporcione racionali foret suffragium This errorex intencione generali procedens minus bonum quam contradictions.suffragium ex intencione singulari, cum confusio inten-2. Cod. : sacrificio. 12. Cod. : qua. i3. Cod. : esse deest. 14. Cod.ecerunt. 18. Cod.: puniret. 22. Cod. : valent-adquirendum twice.2. I. c. cap. CX. 25. St. Thomae De Veritate Theol.De Civili Dominio. III.41

promovensmeruit.642 DE CIVI[.I DOMINIO. [CAP. XXVII.cionis generalis in nuUa proporcione racionali se habetad distinccionem intencionis singularis.We may Item, ad hoc quod quis mereatur sibi ipsi non oportetcontinue concomitari intencionem sic merendi, quia tuncfor^oursefves'without thought oporteret semper actu intendere mereri, ergo multo 5of doing so, ^ . •. j u j •umuch more •for magis hoc non sequitur ad hoc quod quis alteri mereatur.others.Nam mereri alteri est facilius, cum extra graciam positimerentur nobis licet non sibi ipsis essencialiter.Item, viator non inducit meritum in spiritum defuncti, Nsed accepcio divina, nec distribucio Dei requirit sic 10intencionem merentis, ergo nec suffragium expurgandi.God distributes Item, posito quod Petrus promerens spiritibus expurmerit,not we. gandis remittatur in intencione meriti usque ad nongradum et intendatur in caritate quousque habueritgradum caritatis sine intencione merendi spiritibus, tunc i5cum ecclesia sit unum corpus, cuius caput incorrigibiliterintendit suffragium purgandi secundum eiusdignitatem, et ecclesia militans iam plus meretur quammeruit, quando datus ' singulariter intendebat259°purgati suffragium ; videtur quod ecclesia non plus 20meretur dormientibus in purgatorio quam tunc|A poor and Item, aliter sequeretur inconveniens multiplex, utwouid^^eeTrio P^^^' quod Petrus pauper quantumlibet Deo accepciorhelp, but it ex paupertate sua, oblitus in oracione ecclesie nonWOUld SO tO a •^- ^ rr 1 • I .. TL ^rich man participet sunragiorum ecclesie, vel quantumhbet remisse, 2.1though less^^j, Paulus mundo dives aput Deum indignior exspeciali clamore ad Deum quantumlibet amplius mereretur; scimus tamen quod non est Dei sic partirimerita qui non potest moveri vel flecti vocibus. Ideocredibile videtur quod multi pauperes mundo incogniti 3omagis participabunt suffragiis ecclesie post hanc vitamquam dati potentatus secundum elemosinas perpetuas,quantumlibet solemniter declamati.The Church Item, esto quod ista ecclesia militans non credatmight cease to ,. . , . . •1 „rbelieve in the explicite quod nunc sit purgatorium, cum non videtur 35aliquis articulorum hdei, vel aliter credat quod omnes^purg^atcfrv°^which is not anime in purgatorio sunt plene purgate faciendo multaan article of . ^ . . .,laith, yet if opera meritona pro se ipsis, tunc videtur, cum,multeanime in purgatorio meruerunt suffragari per opera^''^souh^'^'^in purgatory meritoria, que antecedenter causarunt hic in via, quod 40they would . _, ., , ,stiii profit. non abstraherent eorum determinatum sunragium propter27. Cod.: quamlibet. 3i. Cod.: participabant.

puerorumecclesieCAP. XXVII.] LIBER TERTIUS. 643negligenciam vel errorem superstitum; aliter enim foretindeterminate verum, quod mortui taliter meruerunt;cum hoc dependeret ab intencione vivencium et tuncnon bona opera sequerentur promerentem orando pro5 eo, licet non ponat obicem.Item, maior est communicacio felicititatorum in TheII-purgatorio et maior conveniencia cum statu inno- ^^of^Saints"cencie et beatitudinis quam est pureandorum super- imp''" that all_,,. .., . members have239' stilum, sed ex vi communionis membrorum their share in|loomnia hic participant merita singulorum, igitur multo ^i'e"church.magis in purgatorio dormientes. Non igitur unumraembrum ecclesie militantis prodest privatim unidormiencium in purgatorio et reliquum incommunicativeet appropriate alteri, quin pocius singulum membrum1 5 ecclesie militantis prodest communiter singulo dormiencium;sic enim illi superstites singuhs fratribussecundum suam capacitatem spiritualiter profuerunt;non igitur distribuit Deus unam partem operis meritoriiuni appropriate et aliam alteri, sed cum racio meriti20 sit quoddam spirituale quod non minuitur ex vi communionis,patet quod gracia communicatur singuhssecundum suam capacitatem; aliter enim laborarentdormientes invidia propter subtraccionem elemosine, utaccidit in mendicis.25 Item, ad meritum viatoris requiritur quod habeat Those who tryO ordinatam caritatem, sed potentatus ementes in hac vitasuftVag^s^forappropriata sufFragia intendentes alios postponi deficiunt themselves are,ab,.ordine. .cantatis,. .igitur non ut.sic'^merentur postacting againstcharity.mortem suffragium sed pocius deinerentur. Minor patet3o ex hoc quod secundum legem caritatis maius bonumdebet plus appeti. Cum igitur profectus communitatissit prestancior bono eius privato, videtur quod debetplus appeti. Videtur igitur quod fundantes lales elemosinasprivatas ymaginantur quod post mortem erunt proprie-35 tates civiles correspondenter ad questum civilem in via;sed quomodo participabunt Christus, apostoli et aliisequaces eorum qui reliquerant omnem possessionemhuius mundi propter Christum, cum in via noninpetraverant suffragia illo modo; deliramenta sunt ista259° et opinionibus similia, cum viator meretur|communicando bona ecclesie; et orando pro communitateet non providendo taHter annonam in temporalibus pro6. cuTO spe felicitatorum (sic) in cod. 37. Cod.; que.41 *

•644 HE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVII.vita futura; omnis providencia stat in bono virtutistanquam per se, tam quod bonum virtutis tollit talemafFeccionem ad temporalia et innititur lege Christi.Item, impetrans suffragium per elemosinam vie debetcognoscere quod non minor procuranti ymmo utilior ?foret elemosinarii oracio; quodcunque profuerit igiturhoc homo debet appetere subducta afFeccione inordinatacommodi personalis. Antecedens probatur primo ex hocquod in quantum meritum hominis prodest pluribus intantum habet promerens maiorem laudem a Deo et losingulis fratribus quibus prodest, cum de tanto sitmeritum suum extensius.Ex quo videtur quod utilius foret sibi quod pluresmerito oratoris sui participent^ cum de tanto non arciussed fecundius sibi prodesset. Secundo confirmatur ex i3hoc quod meritum Christi et cetera merita sanctorumprosunt posteris, ut patet ex fide ecclesie; et non exhoc colligitur a Christo vel aliquo sanctorum mercespro merito quin non' eo minus sed amplius premiatur,cum beati non errantes ad bonum suum hoc appetunt, 20ergo per idem quilibel in purgatorio conformiterappeteret de merito sui suffragatoris.Merit is not Tercio confirmatur ex hoc quod ecclesia prius merelur Pbecause manyparticipatequocunque mcrito partis sue quam aliquod eius membrumgj. pgj^, consequens prius distribuit meritum membris 2525q'dignis, qviam aliquod eius tnembrum et per consequensnon oportet divitem aspirare pro primiciis meriti sui, |cum exuens se illo errore amando communia participareteis uberius. Non enim est meritum Christi vel beatiexhaustum propter hoc quod plures ipso participant, 3ocum non dirimitur instar pecunie solute, sed quelibetpars meriti predestinati prodest singulis a mundi principio,quia aliter beati non plene communicarent inCommon errors gaudiis. Q.uid igitur valct procurare speciale suffragiumindulgences. pro loco et tempore, ubi de lege Dei invincibili erunt 35secundum capacitatem omnia bona communia singulorum?Ex islis videtur quod error latet in opinionibus indulgenciarumecclesie.Every soui in In ista materia videtur michi probabile quod omnes'^ purgatorio comunicative participant meritis ecclesie^o''"o^f°'nproportion to militantis proporcionabiliter secundum suam capacitatem,his capacitv. • j -11 • •• •j •....-•...sic quod iUe qui decessit in maion gracia magis participat^r^AI. Cod.: omnt. 4. Cod.: vie £; fortasse: variter.

. precavettemnemoCAP. XXVII.] LIBER TERTIUS. 6^5et cicius liberatur. Ideo (ut dixi in fine XX capitulihuius) multi divites mundi errant in isto, plurimumputantes quod ipsi singulariter habebunt de bonis abexecutoribus suis distributis appropriate sufFragium;5 contigit enim pauperes, quantumlibet illis incognitos,plus illis participare, ex quo fuerint aput Deum verioresdomini et plus ad honorem Dei usi fuerant de dictisbonis, ut patet ex condicione dominii gracie exemplata. • . capitulo huius quinti. Ideo (ut tangitur isto capitulo)lo magna videtur stulticia quod divites superstites nondistribuunt pauperibus bona sua, quod meminit beatusGregorius IV Dyalogorum capitulo ultimo: Inte^- hecinquit, sciendum quod tucior via sit ut bonum quod260* quisque post mor siiam sperat agi per alios agat|\b dum vivit ipse per se. Beacius est quippe liberum exire,quam post vincula libertatem querere; debemus itaquepresens seculum vel quia iam conspicimus defluxisse totamente contempnere, quotidiana Deo lacrimarum sacrificiaquotidianas carnis eius et sanguinis hostias ymolare;20 hec namque singulariter victima ab eterno interitu animassalvat ; sacerdoti autem prodest si se ipsum Deo incordis contricione et corporis maceracione mactaverit,et specialiter si delicta in ipsum dimiserit. Qiii, inquitGregorius, passionis dominice misteria celebramus, debemus2 5 imitari, quod agimus. Et hec efficax memoria passioniset imitacionis passionis Christi est causa precipuaministracionis huius venerabilis sacramenti. Unde subditGregorius in fine fidenter dico quia salutari hostia nonindigebimus, si ante mortem Deo hostia ipsi fuerimus.Q Nec sequitur ex dictis istis quod superfluunt oraciones Special prayersspeciales, quia per illas mens orantis caritate ampliori exckinc chantyaccenditur, et sic prosunt per accidens, sed non plus in the mind of.... ,• • • him who prays.quam oracio generahs, si m generali assit tanta cantasutrobique; et sic prodest intencio oratoris, cum hinc35 accenditur in amore et devocione et sciens quod nonmeretur eis quos tantum diligit nisi sit in graciapeccata sectando frequenciam bonorum operumet virtutes; ad talia requiritur privata intencio oratoris,260'' ut dicit sanctus Thomas, non quod in purgatorio|9. Numerus capituli deest. 18. Cod. : quo Deo.12. Non cap. ult, s?ci LVHI, Opp. tom II, 471. 24. Cap. LIX,38. Cap. LX,

646 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVII.participabit merito nisi cogitetur private de illo et utspecialius cogitatur, sic ille singulariter alleviatur. Nonsic, sed meritum ecclesie et capacitas vel dignitas purgandimensurant participium alleviacionis et abbreviacionispene, sic quod assistente maiori merito ecclesie et 5maiore capacitate purgati plus participatur de thezauroecclesie, licet promerentes nichil cogitaverint de purgando,quia quodlibet meritum ecclesie prodest omnibuset singulus secundum suam dignitatem. Et sic intelligendumest dictum Jeronimi positum in decretis de 10Consecracione distinccione V. Non mediocriter ; cum,inquit, pro cunctis animabus psalmus vel missa dicitur,nichil minus valet quam si pro quolibet ipsorum diceretur.Nec obest hiis dictis quod accelerentur cum discrecioneelemosine pro defunctis, quia de tanto plus meretur i5ecclesiaet per consequens redundat bonum omni ecclesieet dampnatis. Sed non est credendum quod specialiteranima potentatus liberabitur per huiusmodi multitudinemmissarum vel elemosinarum aliis capacioribus participantibus^cum communiter pauperes mundo incogniti erant 20maior causa huius boni operis, quam dictus potentatus,nam dominacio civilis non tantum promovet ad dictamcapacitatem suffragii, sicut paupertas evangelica.Founders of Ex quo patet quod fundantes perpetuas elemo- S^'"^^ ^^ abbaciis, cantariis et elemosinis huiusmodi 25h^ntrfes^aremostiy ex aflfeccione proprietaria ut plurimum sunt decepti.Christus enim et sui apostoli docent melius essequod temporalia minutim more pluvie sint dispersa.Ideo dicit Beda |in Epistola ad archiepiscopum 260'Eboracensem quod donaciones regum Anglie bonorum 3oecclesie erant stultissime. Et si obicitur quod non prodestiuxta istam sentenciam habere privatos oratores, diciturprobabiliter quod plus officit ecclesie quam proficitEvils caused by pfoptcr multa. Primo quia facit superstites fastu percutisuch in ordinando post se elemosinas tales perpetuas, secundo 35foundations. r , 1 • • j -• j- •. • •,quia racit bona ecclesie indebite distnbui pauperibuspropter appropriacionem temporalium ad manum mortuam,tercio quia facit divites dimittendo meritum12. Cod.; psalmus vel missa dicUur deest. 29, 3o, Cod.: Arche"*Eborum.II. Decreti tertia pars, dist. V, cap. XXIV. 29. Epist. adEgbertum antistitem, Migne, tom XCIV, p. 622.

CAP. XXVII.] I.IBER TERTIUS. 647proprium, de oracione elemosinarii fiicte confidere, cumomnes oraciones mundi non prosunt nisi ex dignitatemeriti sui capacibus et ille qui plus fervide imitaturChristum in moribus est meriti Christi et sui corporis5 mistici magis capax. Et quarto quia multiplicat discoloselemosinarios qui ex inproporcione, ypocrisi et aliorumviciorum generibus perturbant rempublicam, ut ostenditbeatus Gregorius in De Cura Pastorali, II capitulo. Talesenim circumveniendo scandalisant simplices. Netno,loinquit Gregorius, amplius in ecclesia nocet, quam qui Thosa men areperverse agens habet nomen et ordinem sanctitatis. Delin- have^ the^how'quentem, inquit, hunc redarguere niillus audet et in°^.u^"f''//exemplum ctilpa vehementer extenditur, quando peccator reality.pro reverencia ordinis honoratur. Tales tanti ponderisiD pericula fugerent, si veritatis sentenciam solUcite cogitarent.Qiii scandalisaverit, unum, inquit, de pusillis istis quiin me credunt, expedit ei ut suspendatur mola asinaria260'' in collum eius et demergatur in profundum maris. Per]molam quippe asinariam secularis vite cruciatus ac20 labor exprimitur et per profundam maris extremadampnacio designatur. Qui ergo ad sanctitatis speciemdeductus vel verbo ceteros destruit vel exemplo, meliusprofecto fuerat ut hunc ad mortem sub seculari habituterrena acta constringerent, quam quod sacra officia in25 culpa ruinosa mutabilem ceteris demonstrarent. Q.uianimirum si solus caderet, hunc utrumque pena infernitollerabilior cruciaret. Confidamus ergo de propriisoperibus nostris meritoriis, diligendo Christum et ecclesiamsponsam suam, habeamusque ipsos et membra eorum in3o cupida ex dignitate meriti oratores et sic perveniemusad statum in quo non sit necesse procuratorie sic orare.3i. in cupida; ita cod.8. Opp. tom. II, pag. 4; et cst dist. III, cap. Nemo quippecorp. iur. can.

INCIPIUNT CAPITULA LIBRI QUINTI.Summary. Capitulum primum premittit supposicionem triplicem,Chap. I.quarum tercia est: quid est ordo atqiie religio ; dividitquetotum ordinem christianum in tres partes; et declarandomembra probat quod seculares sunt religiosi; secundo 5obiciendo tripliciter quod non sit licitum mendicare,ponendo quid nominis terminorum servit obiectus. Ettercio postquam declaravit quod Christus mendicavit etper consequens quod Fratribus licet sic facere^, ostenditque mendicacio sit detestabilis tam in possessionatis quam loinFratribus.Chap. II. Capitulum secundum obicit tripliciter quod non licetsupra religionem Christi in scriptura sacra traditam novamsuperaddere et commentando religiones privatas ponittres conclusiones: Prima: nisi fuisset christianorum i5desidia, non oportuisset sectas privatorum ordinumintroduci; secunda conclusio: NuUi privati ritus preterillos qui in evangelio fundantur implicite constituuntnovum ordinem laude dignum.Tercia: nichil est essenciale alicui ordini nisi declinacio^oa peccato et conversacio virtuosa. Ex quo primo concluditcorrelarie quod omnis rehgiosus incidens inmortale ut sic apostatat a suo ordine; secundo quoddomus religiosa, dum est in mortali, iniuste occupatquidquid habet et quod omnis peccator ut sic apostatat. 35Confirmat tripliciter. Tercio infert correlarie quod nullusest prior vel alicuius dignitatis in ordine, dum fuerit inmortali; quod probat per Bernhardum et Augustinumde connexione virtutum. Quarto infert quod licet |a 261'domibus religiosis post apostasiam cognitam et tempore 3oprohibitam incorrectam auferre temporalia, quod probatscriptura autentica, dictis beati Augustini et evidencianaturaliv37. servit; ita cod. 12. triplici ; in cod. 27. Cod.: est deest.

. simaCAP. XXVn.] LIBER TERTIUS. 649Capituliim tercium adicit tres conclusiones alias; Summary.quarum prima dicit quod pure religio Christiana estChap. III.quacunque privata perfeccior, quod probat tripliciter;secunda conclusio: nulla obediencia facta preposito in5 religione privata prodest ad meritum obedienciarii, niside quanto inclinat ad principaliter obediendum Christoin observancia mandatorum, quod et probat tripliciter,inferens correlarie, quod prepositi debent diligentissimenotare in onerando suos subditos consilia evangelica etloprecepta; tercia conclusio dicit: licet votum obedienciefactum privato preposito prodest plurimum, tamen perfecciusforet simpliciter pure sub Christo unanimitermilitare. Et declarat tripliciter periculum hodie intrandireligiones privatas. Contra vero obicit: primo, quodiSstrenuus miles intraret religionem ad destruendumerrores claustralium et declarando oppositum ostenditquiditatem et formam obediencie et quomodo verahumilitas habet octo condiciones sufficientes pro regulacuiuslibet ordinis christiani; secundo obicitur per hoc20 quod secundum doctores oportet subditum obedire inactibus neutris suo preposito, et declarando sensumhuius ostendit, quod in actibus vocatis neutris obediredebet subditus solius Christi consiliis et quod resistendoinprudenti preposito obeditur; tercio obicitur per hoc2 5 quod ingressus in religionem delet peccata et habet161" multaIproficit, ostendit quod stat secularem ex lam perfectaalia comoda; sed declarando modum quo hocobediencia tante vel amplius promereri.Capitulum quartum premittens hanc maximam fidei, Chap. IV.3o quod oportet omnem christianum in moribus sequiChristum, secundo supponens tres supposiciones deChristO; probat tercio tripliciter quod fuit humanitussumme pauper. Prima racio tenet ex hoc quod venitad destruendum gentilitatem civilem^ secundo ex hoc35 quod vixit vitam perfectissimam viatoris, tercia exefFectu quomodo vixit totam viacionem suam in artispaupertateet confirmat ex dictis beati Augustiniet Bernhardi.Capitulum quintum dubitat si Christus dominatus Chap. V.40 fuit civiliter, et secundo, principaliter recitando quinquemodos regnandi Christi, exponit evidencias et oppo-16. Cod, : ostendunt-

cesserat,650 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVII.Summary. siciones domini Ardmachani; secundo toUit evidenciasquibus credi posset quod Christus habuit ius adregnandum civiliter; secundo arguit tripliciter contraillud, et tercio suadet simpliciter quod impossibile fuitChristum habuisse ius ad regnandum civiliter, osten- 5dendo quod regnacio Christi humanitus fuit solumregnacio spiritualis. Et ultimo solvit tres obiectussophisticos concludens quod Christus fuit optimus homopossibilis faciens cuncta opera sua ad regulam nondeclinando vel in minimo a medio iusticie vel virtutis, 10utpredicitur.Chap. VI. Capitulum sextum declarat primo ex processu actuumapostolorum, quomodo christiana religio ab abbateChristo pro|exponens regulam octuplicem 261'*christiane religionis Actuum IV. Secundo ostendit i5secundum regulam beati Augustini quod regulat clericumregularem esse proprietarium; et tercio ostendit idemex regula beati Benedicti addiciens quid dicunt Lincolniensiset Jeronimus in hac parte,Chap. VII. Capitulum septimum introducit regulam beati Francisci 20in testimonium evangelice paupertatis et premittendodescripcionem eius quid nominis declarat per ordinemeius excellenciam ex natura, ex scriptura et ex gracia.Ex natura tripHciter: Primo quia illa est statui innocencieconformior, secundo quia ille est status compendio- 2 5sissimus beatitudinem acquirendi, et tercio quia exmethaphisica Deus cui est cura de omnibus non potestservis suis in utilibus eis deficere. Et firmando exdictis Augustini et Jeronimi declarat quod voluntarie sicpauper non temptat Deum, sed quid se sollicitat citra 3omundum. Ex scriptura ostendit, primo quando Christuspredixit paupertatem evangelicam ex illo Math, VIII:Vulpes foveas habent; secundo ostendit ex superadditissanctorum testimoniis quod fuit in persona propriavere pauper et tercio quod apostoli et eius discipuli 35conceperunt sequendo eum se oportere profiteri paupertatem.Tercio vero ex gracia declaratur tripHciter, primoex vindicta capta in contravenientes huic, secundo exinspiracione apostolorum, quando sensum istum docuerantet tercio ex mirabilibus factis per observanciam huius 40sensus; ex quibus concludit quod omnes religiositenentur profiteri et defendere huiusmodi|paupertatem. 262"3i. Cod.: ostendit quod. 37. Cod. : Tercia.

CAP. XXVII.] LIBER TERTIUS. 65 1Capitulum octavum declarando concordiam sentencie Summary.domini Archidyaconi, declarat primo quomodo dives Chap. VIII.pauper accipitur multipliciter in scriptura; secundodeclarat sex conclusiones per ordinem: prima quod in5 Cliristo fuisset superfluum civile dominium, secundaquod utentes eisdem ditandi principiis positivis formalibusservant pro statu presentis miserie altissimam paupertatem,quibus innocenter viventes in statu ingenue sueprimeve originis ditissimi extitissent, tercia quod Christus10 nedum sit pauper, sed eciam summe pauper, quartanedum est catholicum quod Christus fuit pauperrimus,sed pertinaciter defendere oppositum ex maxime hereticumet allegat ad hoc decretalem Exiit ; quinta cumChristus nedum non iudicavit civiliter, sed impossibileiSfuit ipsum civiliter iudicare, asserere quia iudicavitciviliter est error periculosus religionis Christi secvilaritertardativus. Sexta conclusio quod paupertas evangelicainpertinens possessioni temporalium, sed modum habendirespiciens, potest cum augmento diviciarum nunc augeri,20 nunc minui, sicut econtra potest cum privacione eorumnunc minui, nunc augeri. Ultimo declarando quomodooportet vitam Christi esse exemplar cuicunque viteChristiani laudabili obicit tripliciter contra Christipauperiem et dissolvit etc.25 Capitulum nonum declarat quomodo non est consilii Chap. ix.evangelici quod persona ecclesie obliget se perpetuo262" ad carenciam possessionis vel usus singularis temporalium,quem non licet pro loco et tempore variare, sed satisest Christianum cum Deo pangere quod non consumat3o vel occupet bona ecclesie nisi de quanto opus est adsuum officium. Et inferendo tres conclusiones declarattriplicem usum possessionum atque dominii, secundomovendo dubium si Petrus fuit proprietarius post apostolatumex hoc, quod legitur habuisse navem, dissolvit35 dubium et recitando glossas palliatas conciliorum ipsasspecificat et confirmat ex sentencia Bede quomodoproprietatis aflfeccio est dissolucionis Christiane religioniscausa precipua, tercio arguit tripliciter contra fucumdicentem quod consilia non obligant generaliter et pro40 semper, detegendo sensum istorum Jteqiie duas tantumtunicas habeatis, addendo, quod de quanto Christianusvivit striccius in esculenciis et tegumentis cum correspondenciahabitus mentis, de tanto vivit religiosius;quarto obicit tripliciter probando sollicitudinem licere

quodlumine652 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVII.Summai-y. clericis, cum Apostolus fuit sollicitus et declarandoquodlibet sollicitari circa communia, ostendunt quomodomeum, tuum et suum sapiunt in scripturam. Secundoarguendo ex oracione dominica et gestis patrum utriusquetestamenti ac probando et respondendo ad duplex argu- 5mentum movet dubium, si licet pape civiliter dominari.Chap. X. Capitulum decimum arguit quintupliciter contra evangelicampaupertatem. Primum argumentum inducit quomodosecundum Aristotelem divicie sunt necessarie adfelicitatem et distinguendo de felicitate ti-iplici ostendit 10quod philosophi iudicarent paupertatem esse necessariamChristiano cuilibet in puro naturali. Secunda 262'|racio movet per hoc quod omnis virtus consistit inmedio et declarando distinccionem virtutum theologicarumab aliis, declarat quomodo paupertas tenet medium; i5tercia racio arguit compossibilitatem diviciarum etfelicitatis de Abraham, Job et David, et declarandoquomodo isti tres precipue ex imitacione paupertatisChristi erant adeo gl6riosi; declarat hoc singulatim dequolibet et specialiter de David, movendo dubium, quare 20David figuravit regnum Christi, licet ipse non regnavitvel iudicavit civiliter, quod probat ex sentencia sanctiThome. Quarto arguit tripliciter ex sentencia dominiArdmachani quod divicie plus sonant inperfeccionemevangelicam quam paupertas. Et detegendo equivoca- 25cionem probat quintupliciter, quod paupertas evangelicaest perfeccior quam divicie seculares, secundo quodcarencia civilitatis est perfecta simpliciter, carencia autempaupertatis est illius perfeccionis, quod si est perpetua,condempnat subiectum. Tercio probat quod carencia 3opossessionis civilis est perfeccior quam civilis possessioet declarando quomodo una paupertas excedit aliamsecundum speciem vel gradum in specie, declaratquomodo paupertates reponuntur in genere; quintoprincipaliter arguit: Si civile dominium sapit inper- 55feccionem, tunc maius saperet maiorem inperfeccionem,et negando consequenciam declarat conclusionem quintumembrem,ostendendo canonisacio divitum non 262*|arguit sanctitatem eorum super pauperes; secundoprincipaliter arguit: si bonum est dominari civiHter, 40melius foret extensius dominari; et negando consequen-8. Cod,: tnduet, 10. Cod,: f(licem, 19. Cod.: sifilaltm.

. omnibusGAP. XXVir.] LIBER TERTIUS. 653ciam, declarat quomodo oportet dominiura poner^ in Summary.mensura; tercio principaliter quod dominium civile sitnaturali perfeccius, quia est sibi superadditum; etdeclarando oppositum diffuse declarat commendacionem5 evangelice paupertatis.Capitulum undecimum dubitando si licet clericis chap. XI.dominari civiliter, ponit conclusionem, quod nulli puroclerico pro tempore gracie que est huiusmodi licetciviliter dominari. Pro cuius declai-acione premittitloprimo quid nominis clerici ex testimonio Augustini etJeronimi cum deteccione equivocacionis termini, ponitquequid nominis dominacionis civilis, cum declaracioneparcium descripcionis. Et tercio fundat sentenciam exillo Luc. XXII Reges dominantur eorum, ex quo eti5sentencia Crisostomi concludit triplicem veritatem, primaquod humilitas sufficit pro regula christiana, secundaquod correpcio est illicita nisi correptus inferior fueritcorreptore; et tercia estquod habere primatum secularemest civiliter dominari; et annectit quomodo dupliciter20 equivoce convenit hominem habere civile dominium,scilicet formaliter et materialiter multis modis.Capitulum duodecimum probat quintupliciter quod chap. Xll.illicitum est clerico dominari civiliter; primo ex sentenciaJeronimi et aliorum sanctorum, qua ponunt25 clericos per hoc differre a laycis; secundo ex hoc263* quod civile clericorum dominium non est fundabile ex|scriptura quod probat duplici racione yronica, tercioper hoc quod omnis clericus debet esse precipuussequax Christi summe pauperis et confirmat hoc tripli-Sociter; quarto per hoc quod civilitas fuit preclusa asacerdotibus veteris testamenti; et cOnfirmat hoc multipliciterexemplo beati Clementis, probans incidentahterquod omnia debent esse communia et quod hec sentenciadebet omnibus predicari; quinto arguit hoc idem35 per locum a maiori de sacerdotibus Pharaonis allegansad hoc originem et confirmans illud tripliciter debonis ecclesie universaHa communia.Capitulum tredecimum obicit per hoc quod a tempore chap. Xiii.beati Silvestri stetit dotacio ecclesie per sanctos plurimos40 confirmata et concedendo quod dotacio ecclesie estmeritoria, distinguendo de dotacione triphci ponittriplicem causam quare dotacio in temporalibus potest42. Cod.: quare mer. (scn mer-).

ecclesie654 DE ClVILl DOMINIO. ||GAP. XXVII.Summary. esse meritoria, et declarando quomodo occasione huiussecundum tres gradus clerici declinarunt ad seculum,ostendit ex sentencia Ardmachani et racione octo conclusiones,quarum una est quod stat clericum haberequotlibet temporalia atque dominia sine clerici domina- 5cione servata altissima paupertate. Et ultima conclusioest quod omnes sancti clerici renuent dotacionem civilem,de usu et naturali dominio contentali, quod probat tamracione quam cronica de vita Augustini et Bernhardi.Et post ponit septem differencias inter naturale dominium loet civile; ostenditque quomodo dominium dicitur tripliciter,et facta distinccione multiplici de partibus dominiiconcludit finaliter, quod licet dotacio cleri- 263''|corum cum temporalibus sit licita, utrobique tamenstatus primevus fuit securior, meritorior atque perfeccior; i5quod probat specialiter ex sufficiencia naturalis dominii.Chap. XIV. Capitulum decimum quartum allegat primo legemAnglie de forma dominandi ecclesie in perpetuamelemosinam quod licitum est clericis civiliter dominari;secundo allegat iura civilia quod res sacre nuUius in 20bonis sunt, tercio allegat triplicem legem canonicamtripartitam, et confirm.ando ex dictis doctorum iuriscanonici quarto obicit et solvit per hoc quod licetclericis habere patrimonium cum beneficio ecclesiastico,et in illa materia elicit quatuordecim conclusiones; 25notabiles; quarum quinta est: si per possibile bonaecclesie dedicata forent melius per laycos quam perclericos distributa, foret ecclesie utilius et legalius, quiacomplacencius, quod ablata forent a clericis et limitataministerio laycorum. Et alia conclusio est: quicunque 30clericus habitualiter proprietarie abutitur bonis ecclesie,debet redargui tanquam hereticus, ex quibus elicitcorrelarie, quod nedum licet dominis, sed tenenturauferre a sic abutentibus bona ecclesie.Chap. XV. Gapitulum decimum quintum venatur primam vul- 35peculam qua arguitur omnes actus civiles competerelicenter clericis, et tenendo contrarium describit actumcivilem et docendo tres conclusiones detegit equivocacionemdacionis et accepcionis et quod officium sacerdotumChristi nominatur tripliciter in scriptura et^ospecialiter per ministerium, quod probat scriptura39. Cod. : et quo.

actumCAP. XXVII.] LIBER TERTIUS. 655263° multiplici, eliciens distinccionem triplicem|evan- Summary.gelicum et civilem. Secundo ponendo difFerenciam interprestare ac repetere evangelicum ac civile declarat, cumquibus circumstanciis licet clericis bona sua repetere et5 obiciendo quod dominus papa potest dispensare contraapostolum infirmat illud tollendo evidencias, terciumpar actuum est venditacio et empcio, quorum equivocacionemdetegens declarat qualiter et quomodocivilis mercacio clericis inhibetur, et solvendo obiectuslodeclarat quomodo homo potest peccata remittere, quintodocet quod clerici debent mercando sequi Christumdando prestancius pro viliori et quomodo ex mercacionevie taxatur merces in die iudicii. Sed sexto exponitmercacionem monachi secundum sentenciam beati BerniShardiexponendo sermonem Domini in monte de octobeatitudinibus.Capitulum decimum sextum tractat primo de locare Chap. xvi.atque conducere, secundo de accomodare et mutuare,exponens illud Luc. XI : Amice, accomoda michi tres20 panes, tercio tractando de promissione facit sex evidenciasad suadendum quod illicitum est clericis inforo civili sua repetere. Ex quibus concludit triplexcorrelarium, quod fundatores debent de zelo domus Dei,qui debet comedere, divicias abusas clericorum repetere,2 5 quarto ostendit quomodo fideiussio nature racionaliconveniat et discuciens de fideiussione triplici declaratquomodo Deus fideiussit homini et quod fideiussio sua fuitstipulacio et quomodo fuit mediator Dei et hominumscribens cyrographum decreti, dequoColocens.il* et quo-263'' modo oportet nos crucifigere carnem nostram secundum|crucem simplicem; demum redeundo ad actum deposicionisdetegendo eius equivocacionem triplicem explanatquomodo deposicio celestis tam Deo quamcreature conveniat et congrue quomodo pignus tam35 divinum quam humanum datur in contractu inter Deumethominem.Capitulum decimum septimum nititur colorare repu- chap. XVJl.gnancias inter Nicholaum III et Johannem XXII; quarumprima stat quod Nicolaus reservat racione ecclesie in4ohonestum et declarat ex lege repugnancium ac regulaAugustini primo De Libero Arbitrio quod questiones23. Cod.: debet.

656 DE GIVILI DOMINIO. [CAP. XXVII.Summary. iUc non repugnant, concludens ex hoc triplex correlarium.Primum, quod licet papa habet potestatemcondendi leges contrarias, non tamen oppositas velmoraliter contrarias; secundum, licet quis dispensetcontra leges alterius, non tamen ex hoc dispensat contra 5ipsum ; ex quo infert simpliciter quod dominus papanon dispensat contra apostolum ; tercio infert ex plenitudinepotestatis pape, quod potest dispensare ut layciauferentes ab eis ministrent bona ecclesie; secundoconcordat sentencias Nicholai dicentis Christum nichil 10habuisse in proprio vel in communi et Johannis dicentishoc esse hereticum et allegando confessionem dominiArdmachani de Christo exponit ipsos probans tripliciterquod est distinccio inter dominium et usum; etobiciendo tripliciter contra glossam dicto Johannisi5inpositam, fingit triplicem eius seiisum; tercio dattriplicem radicem ex qua possunt pape concordarirecitando tres errores Johanni prepositos et quomodostat papam cum corisilio suo errare etc.Chap. XVIII. Capitulum decimum octavum respondet ad undeviginti 264'1argumenta magistralia quorum primum tangit quomodoChristus condescendit infirmis in lacione loculorum,tercium de habitacione Christi, quartum de dignitatemercedis predicancium supra de furto Jude, decimumtercium de sentencia Johannis XXII dicentis quod 2?Christus non aliam legem dedit apostolis quam quibuscumquealiis fidelibus; decimum quintum et sextumtangunt ex decretalibus quam plurimis quomodo apostolierant proprietarii; decimum septimum tangit quatuorconclusiones humanas ex tractatu Quoniam vir reprobus;?>oet decimum octavum tangit quomodo prelati suntsuperiores dominis secularibus et in temporalibus cumaliis incidenciis non dignis etc.Chap. XIX. Capitulum decimum nonum tangit alia duodecimargumenta; primum quomodo tres magi ofFerentes 35Christo munera erant civiles domini et tamen episcopi,secundum quomodo papa est superior in temporalibusimperatore, tercium quomodo clerici debent renunciareseculari honore, quartum quomodo dispensacio temporaliumet non earum dominacio pertinet clericis, quintum^oquomodo laboricia sunt clericis debita, sextum tangit10. Cod. sentencias deest. 24, 25. Index secundi et quarti usque adduodecimum argumentum excidit.

ecitatCAP. XXVII.] LIBER TERTIUS. 657de carnali copula clericorum, et quare eorum avaricia Summary.non punitur ut sua luxuria, octavum, nonum et decimumtangunt de potestate ad dispensandum et excommunicandum,sentencia vero de obediencia pape multa alia5 notabilia inferuntur.Capitulum vicesimum introducit secundam vulpeculamdicentem, quod licet clericis civiliter dominari in communi,contra quod facit duodecim argumenta, quorumduodecimum tangit materiam de mendicacione et ele-10 mosina eliciens sex notabiles veritates.264* Capitulum vii simum primum|cencium ex fundamento grammatice, quod nemo vivitChap. XX.ficciones di- Chap. XXI.vel dominatur nisi civiliter; secundo arguit quadruplicitercontra ipsum ad verba, deducendo ad multiplex inconi3veniens,tercio tangit realius de distinccione iurissecundum iuristas et philosophos, ut sic eliciatur, quidsit civiliter dominari. Quarto colligit de philosophiaAristotelis et legibus quod sacerdos Christi non debetciviliter iudicare et narrando de triplici gradu sacer-20 docii secundum tria tempora inculcat quomodo Ghristusexcellebat alios secundum sex primogeniture insignia;quinto movet duplex dubium; primo quomodo senesnon sunt pars civitatis secundum Aristotelem et dissolvit,secundo quomodo Paulus fuit civis Romanus et per25 consequens vixit civiliter et dissolvit; sexto ex triplicievidencia petit quid est civiliter dominari, probans quodex hoc quod omnia bona ecclesie debent esse communia,quod illicitum est cuicunque pure clericociviliter dominari propter defectum paupertatis evangelice3o que diminuit caritatem, ut probatur ex sentencia beatiThome et sancti Bernhardi quod illicitum est papeciviliter dominari. Et ultimo probat illud tripliciter exirregularitate quam civilis in casu contraheret. Et recitandoduas responsiones sophisticas excusat irregularitatem35 clericorum possessionatorum per hoc quod dominaciocivilis et auctorisacio actus sui residet aput dominosseculares quod ex hoc sunt irregulares et non religiosiconsencientes vel permittentes execucionem iusticie.Capitulum vicesimum secundum probat ex lege civili, Chap. xxir.264'' lege canonica et lege gracie cum exemplis quod ad|reges et dominos temporales pertinet abusa subtrahere37. Cod.: quid.Pe Civili Dominio. II42

onis658 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVII.Summary. et inculcat duplicem septenarium operum misericordie,narrando duplicem causam quare ipsa opera in dieiudicii renitant; secundo obiciendo de subtraccioneelemosine progenitorum retorquet instanciam ad oppositum,declarando primo quod avari sunt maxime in- 5dispositi ad orandum, secundo quod talis nocet sibi etuniversali ecclesie et dampnatis, tercio quod expediciusvel minus malum foret non habere huiusmodi oratores.Ex istis infert conclusio naturaliter quod ubicumquefuerint progenitores dominorum superstitum expediens loforet omniquaque elemosinarum rectificacio; tercio docetquod talis rectificacio extirparet errores ecclesie, narrandoin quos communiter incidunt fundatores de coUacioneelemosine, quorum quintus est quod plus prodestfundatori quam alii, et octavus quod specialis oracio i5plus prodest ut sic quam oracio generalis; et quartoconfirmat sentenciam de ablacione ex sentencia venerabilisBede etc.Chap. XXIII. Capitulum vicesimum tercium probat tripliciter quodnecessitati sumus in via peccare continue, et ostendendo 20quod omne peccatum est contra mandatum Dei, ostenditqui obliquant et qui declinant ab eius mandatis, Etsecundo declarando quod tota religio christiana stat indileccione Dei, ostendit in quibus tribus stat Dei dileccioet concludendo tres veritates quarum tercia est quod25omnis pretensus clericus abutens|ecclesie, ut sic 264*decidit a suo nomine; quo probato triplici auctoritatenarrat multa de castrimargia clericorum. Tercio infertquod stalus pauperum sequencium Christum est perfectissimuset recipiendo obiectus possessionatorum et 30mendicancium narrat multa signa religionis et sensuseorum duplices cum regula Christi ad cognoscendumtales falsos prophetas. Quarto inferendo pericula dotandiecclesias discutit, quomodo contingit constituere abbaciaset quis status sit reliquo perfeccior et quomodo obediencia 35confert ad meritum, et suadet tripliciter quod perfecciusest non vovere privato preposito, declarandoquid est votum et forma voti. Quinto dubitando demodo percipiendi bona ecclesie, distinguendoque deusu ponit pro conclusione, quod sicut omnia bona^oecclesie debent esse toti ecclesie quoad spiritualem.?. renilant: ita cod.

prescitusCAP. XXVIl.] LIBER TERTIUS. 659usum communia, sic debent esse quoad corporalem Summary.usum communia cuilibet digno assistenti et solvitflnaliter obiectus, quomodo in casu ymaginabili debentliberales bona ecclesie dispertiri.5 Capitulum vicesimum quartum recitando septem (jhap XXIV.opiniones inter peccatum mortale et veniale obicitcontra illas; primo dicit quod pro omni mortali per seest peccator dampnabilis, non autem pro veniali, secundavia dicit quod omne peccatum repugnans gracie gratumlofacienti est mortale et omne aliud veniale; tercia viadicit quod solum illud est peccatum mortale, cum quodiligitur aliquid plus quam Deus; quarta dicit quodomne peccatum infirmitatis est mortale et omne|265" peccatum ignorancie veniale; quinta via dicit, quodi5omne peccatum preter peccatum in Spiritum Sanctumest veniale, sexta via dicit, quod omne peccatum mortaleest in intellectu et omne veniale in sensu, alia via dicitquod solum illud peccatum quod peccator vellet esseiustum et perpetue inpunitum est mortale. In solvendo20 declaratur quomodo tripliciter dicitur peccatum mortalevel veniale, et ostenditur quod idem est mortale etveniale et quod omne eciam peccatum prius venialemortale concomitans est mortale, ymmo quod omnepeccatum est quodammodo mortale, cum status inno-25 cencie excludit quodlibet veniale, consequenter narrattriplex signum per quod possumus cognoscere si sumusexpertes mortalis et exponens illud Math. usque adseptuagies septies et Luc. XIV. Qui non odit hec septem,non potest meus es$e discipulus, et narrat ordinem dandi3o elemosinam quo modo debemus continue conteri, etnarrat triplicem conclusionem de remissione uniuspeccati cum alio posterius contra primum signummundicie a mortali per hoc quod oportet singulosservare tam consilia quam precepta evangelica, quod35 concedendo declarat excusaciones nostras in peccatiserisii et narrando factum Romane curie infert vigintisex conclusiones morales exponendo illud Math. VISi oculus tiius fuerit simplex, et declarans multiplicemignoranciam probat in conclusione vicesima quadrupli-40 citer quod predestinatus nunquam est dignus pena265'' perpetua nec vita eterna. In penultima con-|3G. Cod.: infert erisii (sic).42'

atque66o DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVII.Summary. clusione determinatur tripliciter, quod gravitas peccatiattenditur penes inputacionem pene quam Deus sibilimitat; et in ultima conclusione obicitur tripliciter,quod omne crimen sit dignum puniri perpetuo etdissolvit declarans quomodo Deus misericorditer et 5iustissime punit peccata etc.Chap. XXV. Capitulum vicesimum quintum premittit quomodopeccatum accipitur tripliciter et quid est peccatumformaliter intellectum, quomodo eius sensus distinguituret omnia sunt facinus atque flagicium; secundo descen- lodendo ad quidditatem peccati originalis arguit triplicitercontra hoc; peccatum originale est carencia iusticieoriginalis debite, et describendo peccatum originale quodsit originalis defectus moralis iusticie que debet inessecreature racionali. Ex istis docet primo quod primus i5parens non peccavit originaliter; secundo quod necesseest Deum infundere graciam homini pro primo instantisui esse nisi ipse vel principium suum impediat, tercioquod oportet omnes filios Ade secundum racionesseminales productos peccare originaliter; et quarto quod 20Christus non fuit in lumbis Abrahe decimatus, utponendo tria exempla quibus manuducimur in noticiampeccati originalis removet errores; consequenter solvitprimum obiectum, utrum caro vel anima prius inficituroriginali peccato; secundo solvitur difficultas, utrum 25Adam vel Eva peccavit gravius exponendo quomodoAdam non est seductus; tercio solvitur difficultas deordine temptacionis et permittente errorum|de- 255=fectus cum logica de accusacione et volicione peccati,quarto solvitur difficultas quis fuit primus actus peccati 3oponendo sex conclusiones; quinto obicitur tripliciter adpartes, utrum peccatum originale suscipiat magis etminus et solvendo tractat de iusticia; sexto obiciturquomodo grano spiritualis filii foret legittima de peccatoin Spiritum Sanctum et de dignitate ad mercedem, quod 35tractatum est in fine precedentis capituli, et obiciendotripliciter de mereri inculcat dubia multa et sophistica,et specialiter quomodo pena perpetua non mutatur inpenam temporalem.Chap. XXVI. Capitulum vicesimum sextum. declarat primo quod^oomnis viator citra Ghristum peccat continue et obiciendo34. grano ; ita cod.

. secunda:CAP. XXVII.J LIBER TERTIUS. 66 1dissolvit, primo quomodo meritum Christi toUeret omne Summary.peccatum, in quo ostendit tripliciter quod solius potencieinfinite est peccata potestative remittere, dissolvit quodminima pars passionis Christi super errogata meritabsanctorum, tolleret omnia peccata mundi et declaratquadruplex genus hominum in iudicio, exponens quomodoDeus vult omnes homines salvos fieri, tercio veroobicitur sextupliciter glosando sanctum Jeronimum ; nonmediocriter peccat qui prefert minus bonum, concludendoloquod possessionati peccant, que posterius obicit contratripliciter; primo quod homo iuxta hanc viam peccassetin statu innocencie et negando hoc distinguit de tripliciperfeccione; secundo arguitur per hoc quod nos lapsidemeremur continue et negando consequenciam declaratiSmaximum secundum triplicem possibilitatem nostri265* meriti, tercio |arguitur quod baptismus non deletomnem culpam; declarat quomodo infans lapsus peccat;conclusio et quomodo peccatum originale stante fomite . .Ulterius dubitatur, si supposita prevaricacione humani20 generis beata virgo potuit sine originali a parentibusinfectis naturaliter propagari et obiciendo ad partemtripliciter, tenet partem affirmativam et respondendoad tres obiectus declarat primo quod in statu innocenciehomo fuisset baptisatus, et dicto quod angelis25 dimissa sunt peccata, declarat quomodo dicitur tripliciternatura peccabilis et inpeccabilis; postremo relinquitdubium de inesse, docens quomodo oportet intenderesciencie scripture et quomodo Christus est via^ veritaset vita, et ex causa septuplici, quomodo ipse fuit per-3o tinencius incarnatus et sic narrat septem signa inmortuis et septem opposita in domino Jesu Christo.Capitulum vicesimum septimum ostendit quomodo Chap. XXVII.testamentum sumitur tripliciter in scriptura et quomodoChristus multipliciter condidit testamentum ; secundo35 ponit tres conclusiones; prima: infinitum utilius est,unum predestinatum facere elemosinam quam testari;inutile est ut plurimum condere testamentum;tercia: licet talis testacio prosit ecclesie, tamen utplurimum conturbat ipsam et dampnificat testatorem et40 inculcat noticiam moriendi; tercio tractando de sufFragiispremittitur triplex supposicio, quarum tercia est quod8. Cod.: glossantis. 23. Cod.: auo. 24. fuisset; sequitur ve ^ambaptisatum sit. 24, 25. Cod. : angelus dimissa sua. 33. Cod.: sumit.

|662 DE CIVILI DOMINIO. [CAP. XXVIl.Sumniary. anime defunctorum habent post exitum a corpore tresmansiones et exponitur dictum Apostoli Cor. III depurgandis; quarto tractat de igne purgatorii, de locoet accione docens quod valor purgacionis stat in ?G6"purgandi capacitate et in mentis humilitate; pro utroque 5adducitur multiplex testimonium et lex multiplex desacerdote fornicario et episcopo hoc fovente; quintoarguit per decem raciones, quod non requiritur admeritum mortui intencio cuiuslibet promerentis; finalitervero declarat quomodo oracio specialis prestat generalinisi de quanto mens orantis magis attenditur etc.

I. Index of Bible-Quotations (tom. I— III).G. n. I, I III, 433 Gen. XXXII, 24-^2 . I, 176 Dcnt. VI, 7 III, 382I, 16 III, 230XXXVII, 3 .... I. 173VI, 16 m, I, 28 III, i85XXXIX, 1-6 ... I, 17192XI, 28 I. 276I, 3i I, 18XL, I III, i53XV, 4 III, 7II, 22 I, 286XL, 1—3 III, 129XVII, 6 . . I, 332, II, 232III, 7 III, i39XLVII, 19 III, 278XVII, 16, 17 ... . I, 197III, 9 I, 238XLVII. 22 . . III, 208, 437XVII, 18, 19 ... . I, 197III, 14, 1 5 I, 420 - XLVII, 36 III, 437XVIII, I III, 201III, 16, 17 I, 356XLIX, 10 III, 177XX, 18 III, 427III, 19 III, 146XLIX, 14 I, i57XXI, 21 I, m, 23, 24 I, 38 - XLIX, 17 III, 218434XXII, 10 III, 481IV, 3, 4 I, 64 Lxod. I, II— 14 .... I, 226XXV, 5, 6 ... I, i6q. 214IV, 4—8 I, 295II, 14 II, 85XXVII, 12-16 ... 1, 356IV. 9 I, 145III, 18 I, 243XXVIII, 48 .... I, 225IV, 10 I, 145, 146XII, 35 II, 24XXXII, 4 I, 349IV, II I, 35iXV, i5 III, 624 - XXXII. 7 I, 376IV, i3 III, 5i6XVII, 10—12 ... 1, 573 Jonie VIII, I, 21 ... I, i5iIV, 17 I, i52XVIII, 17 II, 393 - VIII. 19—28 .... I, 186IV, 23, 24 I, 168XVIII, 18 I, 95 Judic. I, 2 I, i5iIV, 25 I, 2i3XX. 3 II, 234XI, 37, 38 I, i63V, 3 I, 2i3XX, 5 III, 309XV. 8-1 5 I, 186VI, 12 I, 239XX, 8-10 I, 280 - XIX, 22 I, i35VII, 23 I, 2i3XX, 16 II, 228 I. Reg. II, 12, l3, 16 . I, 279VIII, 6 III, 226XXI, I, 2 I, 228II, 3o I, 292. 4i5IX, 1—3 I, 64XXI, 17 II, 3iII, 3o—34 I, 291IX, 25 I, 229, 356XXII, 29 L 317VIII, 3 ....... II, 234X, 6 I, 229XXIII, 8 I, 2o5VIII, 5-7 I, 194X. 9 III, 422XXIV, 14 II. 187VIII, 11-17 I. 197,111, 28XI, 3, 4 I, 257XXV, 40 . . II, 70, III, 358VIII, i5 I, 200XI. 4 ni, 412XXVIII, 43 .... I, 415VIII, 19 I, 198XII, 3 I, 356XXX, 12 I, io5VIII, 20 . . I, 198, III, 68XIV, 20 I, 3i7XXXII. 10 I, io5XII, 2—4 ..... I, 2o3XV, 2 I, 207 - XXXIII, II, 19. . .III, 3i8XII, 3 III, 394XV, 6 III, 2 Num. II, 3 I, 214XIII I I, i35XVII, 8 .... I, 206, 292III. 9, 10 I, 206XIII, 14 III, i55XVII, 8, 9 I, 224XVI, i5 I, 2o3XV, 22 III, 33XVII, 14 I, 295XVIII, 20, 21 . . .III, 201XV, 26 1,198XVII. 19-21 ... I, 2i3XVIII, 23 . . . III, 259, 266XVI 11 I, 210XVIII, 4-6 . . . .III, i53XVIII, -26-28 ... I, 320XVI, II— 13 .... I, 214XVIII, 6-7 .... I, 229XIX. 20 I, 287XVI. 20 III. 414XVIII, 12 III, 424XXIII, 8 I, 357XX XVII, 47 • • I, 287XVIII, 20, 21 .1, 145, 146XXIII, 21 I, 121XXI, 6 .... I, 64, II, 28XVIII, 32 . . .1, 173, 474XXIII 23, 24 . . . III, 202XXII, 2 III, i56XX, I III, 3o2XXIII, 25 III, 469 - XXIV, i5 III, i56XXII 12 I, 294XXIV. 4 III, i34 II Reg. II, 26 III, 482XXII 17, 18 ... . I, l52XXV. 8 I, 186VI. 22 I, 210XXV, 3i I, 28 - XXVII, 8-11 ... I, 206xn, 1-14 I, 393XXVII. 36 I, 176 Lcvit. IV, I II, 5 - XXIII, 10 III, 5o4XXVII. 37 I, 2i3XI, 44'..III, 6o3 III Reg. III, II ... . I, 191XXVIII. 4 III. 3o2XI, 45 II, 102III, 12 . . . I, 191, III, 65XXVIII, i3 .... I, 224XII, 16 III, 53IX, 22 I, 228XXVIII, 20 . . . .III, 97XXIV. 10-23 ... I, 186X, 27 III, 232XXVIII, 22 .... I, 317 - XXVII 3o-32 . . I, 3i8XII, 14 I, 211XXVIII. 29 .... I, 356 Deut. IV, 2 .... I, 43o, 43iXIX, iio, 18 ... . I, 420XXIX, 20, 3o . . . I, 174V. 20 II. 232XXII, 5o I, 262- XXXI, 46-48 ... I, 256 - VI, 6, 7 I, 403 - XXIV, 17 I, 43

664 INDEX OF BIBLE-QUOTATIONS (TOM. I— III).IV Ree. XVIII, 4 . . . I, 190- XVIII, 75 II, 27I Paralip. XI, 12 . . .III, 504- XXIX, I I, 287II Haralip. I, 12 ... . III, 65- XIX, 2 II, 228Esdrae VII, 25 . . . .^111, 28Tobiae I, 20 I, 61- IV, 23 III, logJob I, 14 I, 329I, 21 I, 61III. 39 III, 5o5VII, I, 181IXj 4 III, 532XII, 6 I, 42XIl, 7 III, 427XIV, 14 ni, 355XIX, 21 III, 471XX, 5 I, 55XXIV, 3o I, 53XXVII, 19 I, 116- XXIX, 2 III, 17XXXI, 16 I, 161XXXI, 24 I, 140- XXXIV, 3o, I, 22, 43, 196,209XXXV, 27 III, 544- XXXVI, 16 ... .III, 607XXXVm, 5 . . . .111, 55o- XXXIX, 16 .... III, 5o2Fsalm. I, 2 I, 438I, 4 I, 327- I, 5 .... I, 406, III, 607L i5 III, 607II, 2 I, 184IL 6 III, 61, 67IV 3 III, 624IV, 5 II, 32V, 6 III, 64V, 7 I, 342VI, 3 III, 417VII, 14 I, 421VIII, 6 I, 65VIII, 8 III, 129IX, 24 III, 5i4X. 6 ... . I, 89, III, 537XIII, 3 m, 621XVI. i5 III, 293XVII, 4 III, 612XVII, 27 II, 26XVIII, 3 III, 14xvm, 8 I, 399XIX, 16 I, qXXI, 7 III, i55XXI, 21 III, 144XXII. 4 II, 96XXXIII, 8 III, 64XXIV, I I, i54XXIV, 2, 3 .... II, 191XXV, 6 I, 116XXVI, I III, 514XXVI, 12 I, 343XXIX, 10 II, 128XXXI, I III, 521XXXIII, 9 I, 385XXXV, 12 m, 577XXXVL 2 I, 421XXXVII, 27 ... . I, 188XXXVHi, 7 . . . , I, i83XXXVIII, 12 ... . I, i83XXXIX, 18 . . III. 8, 106XLI. 3 III, 294- XLIl, I I, 293Psalm. XLIV, 2 . . .III, 372 Prov. XX, 8 I, i35XLIV, 14 III, 17XX, 9 I, 6i5LXIV, 17 I, 376XX, 25 III, 509XLV. II III, 3iiXXi, 17 III, 629XLVin, i3 .... I, 179XXI, 3o I, i3iXLIX, 12 I, 382XXI, 7 I, 148XLIX 16, 17 .1, 341,111, 79XXII I I, 54XLIX, 20 I, 382XXII, 6 n, 195LVI, IL 414XXII, 3i III, 624J IX, i3 II, 200XXX 5, 6 I, 43iLXI, 1 II, 32XXX, 6 I, 43oLXI, 9 II, 146XXX, 8 . . . III, i52, 159LXV, i3, 14 • • • . III, 509 - XXXI, 10 III, 149LXVII, 3i II, 96 Eccle. I, 9, 10 .... I, 359LXVUl, 9 II, 200I, 18 III, 293LXVIII, 10 II, 207, III, 3o9li, 18 I, 210LXX,i5 III, 3iiIL 26 II, 147LXXl. I III, 65IV, I III, 5o5LXXli, 8 III, 5ooIII, I I, 87, 219LXXIII, 2 III, 120V I III, 5 08LXXIII, 21 III, 167VI 9 III, 626LXXV, 5 I, 116IX, I III, 543LXXV, 12 III, 5o8 - IX, 10 III, 293LXXVII, 19 .... III, -97 XXXI III, 349LXXVII, 39 • . . .III, 3i9 Cantic. I, 14 II, 206LXXXIII, 8 . . . . III, 427IV, 4 III, 238- LXXXIX, 9 .... I, 182VI, 8 I, 362XC, 5,6 I, 325 - Vlil 6 I, ii3- XC, 6 III, 268 Sap. I, 4 III, 294XC II Ui, 92I, 5 . . . . I, 342, III, 195XCIX I II. 149lil, 5 III, 554CI. I 528IV, 6 I, 262CIV 10, II I, i52V, 7 I, i58CIV, 44, 45 ... . I, 35iVI, 4, 5 I, 434CV, i3 III, 55iVI, 6 I, i34CV, 3o II, 90VII, 7, 8 I, 5iXVI, 24 I, 351VII, i3 III, 625CVlil 7 I, 342X, 19 io3CVIII, 8 . . .... III, 8XI, 21 I, 3i9, 405CVIII, 16, 17 . . .III, 8 - XIII, i m, 538CVIII, 28 I, 277 Eccli. II, II II, 260CXIII, 5 III, 624II, 14 I, 239CXin, i3 III, 3i2X, 8 I, i3oCXV, 12, i3 . . . . II, 198X, 14 III, 576CXVIII, 21 488X, i5 ... I, 107, III, 576cxviii, 21 I, 433XVII, 6 III, 634CXVIII, 63 .... II, 27XVII, 12 . . . .1, 404, 464CXVIII, 85 I, 400XVIII, 23 I, 342CXVIII, 86 .... I, 294XIX, 2 . . . I, 159, III, 23CXVm, 97 I, 191XX, 3i I, 2o5cxviii, 126 I, i3i, n, 179XXill, 28 I, 32CXXXI, 12 III, 627 - XXIV, 3i . . .1, 43i 442,CXXXIl, I III, 202III, 144CXXXII, I, 2 . . .III, i5XXVII, 6 III, 634CXXXII II III, 7XXIX, i3 I, 191- CXXXVIII, 16 . . . I, 379XXX, 24 . . III, 288, 414III, 14XXXVL 8-10 .. . I, i58- CXLIII i3, i5 . . . I, 354 - XXXVII, 23 ... . I, 202Prov. I, i3, 14 . . . .III, 412 Isaiae I, 24 II, 206VI, 6 III, 427II, VI, 6-8 III, 14614 L 234III, 10, II I, 344Vlil, i5 I, 191III, 18 II, 164XI, 24 I, 102V, 4 I, io5XL 28 I, 140V, 5 n, 179XII, 21 ... I, 85, III, 537Vi, 5 II, 65Xlli, 7, 8 I, 80VII, i5 Ui. VIXIII, 22 I, io3IX, 6.1, 40, 67, in, 6i, 65XVI, 12 L 191IX, 7 III, i55XVI, 16 I, 94IX, 26 I, 349xvn, 17 I, 91X, I, . l, 120, 396, III, 328XVII, 22 . I, i58, III, 461XI, 2 I, 287XVII, 23 I, 2o5XI, 2, 3 III, 321- XVIII, 3 III, 542 - XL 3 III, i57

INDEX OF BIBLE-QUOTATIONS (TOM. 1-lIIj. 665Isaiae XIV, 12 .... I, 283 Dan. X, i3 III, 63 Matth. VI, 22 I, 2, 180, II, 242,XIV, i2-i5 .... I, 373X, 20 III, 63III, 43, 339XIV, i3 I, 238 - XIV, 25, 41 .... I, iqo — VI, 23 52 5, 541 I, 2, 111,XVI, 5i III, i55 Oseae I, 23 I, 257243, 540, 541XX, 2 I, 257II, 14 III, 5o5VI, 24 III, 5, 80XXIV, 5 I, i3i - Ili, IV 111, io5 — VI, 26, 28 1, 326, II, 145,XXVI, 2 I, 383IV, 8 III, 562III, 91XXIX, 8 I, 116VIII, 4 . . . . I, 8, 23, 42VI, 33 I, 47. 11, 247, m, 91XXXIII, I I, 148XIII, 9— II ... I, 194, 432VI, 34 II, 146, 149, 111, 143— XXXIII, 2 2 .... I, 349XIII, II III, 76Vll, I II, 224XXXVIII, I .... I, 424 - XIII, 14 1, ii3 — Vll, 2 . . . . III, 289, 294XXXVIII, 5 . . . . III, 424 Amos I, 3 I, 334VII, 5 ... II, 16, iri, 192XXXVIII, 12 ... . I, 181 Jonae III, 4 I, 424VII, II I, 49XXXVIII, 17 . .1, 396, 434 - IV, 6 1, 190 - VII, 12 I, 228, 349, 398,XLII, I II, 262 .Michaeae V, 2 . . . . III, 68111, 260, 423, (Dl3XLVI, 8 III, 299 Zachariae I, 3 .... III, 465VII, i3, 14 1, 281XLVlil, II I, 352IX, 9 . . .111, 61, loi, ii3VII, i5 111, 497XLVIII, 22 . . I, 157, 437IX, 9, 10 III, 65VII, 16 II, 5iXLIX, 8 III, 637 - XI, 12 III, 65VII, 17 11, 241XLIX, 22 II, 46 Malachiae II, i-3 . . III, 469,VII, 21 ... 1, III, III. 293LIII, 2 III, 65470VII, 22 11, 228LV, I ... I, 246, III, 278 - II, 7 III, 470VII, 29. . 1, 43o, III, 118LV, 3 III, 278 I Macc. I, 12 III, 627VIII, 4 III, LVI, 10 . .1, 143, III, 217 V, 19 II, 284VIII, 19 .... III, 55, 98LVIII, 6 1, 248 H Macc. XII, 46 . . .111, 635 - VIII, 20 111, 47, 55, 98, 90,LVIII, 7 III, 341 Matth. II, 2 III, 419ii3, i3o, 202, 359LIX, 2 I, 348II, II III, 54IX, 9 III, 5o, 102LIX, 5 I, 184n, 16 I, 295- X, 9 III, 99, 198, 324, 367,— LXI, 6 III, 266III, 2 m, 172399Jerem. I, 10 . I, 73, II, 65, IIIIII, 4 11, 57X, 9, 19 1, 324394, 395IV, 2 III, 93- X, 10 1, 74, 324, 328, 339,II, i3 i, i3iIV, 5, 6 III, III, 92140, 207III, I I, 169IV, 20 III, io5X, 12 I, 324VL i3 III, 387V, I III, 291X, 14 I, 327VII 7, I, 382V, 2 . . . . I, loi, II, 242X, i5 1, 327VIII, II I, 437 - V, 3 I, 48, io3, III, 104,X, 16 .... III, 339, 541XI, 4, 5 III, 317120, 160, 294 X, 23 III, 16XII, i I, 42, 354V 3-10 III, 321X, 24 . . . 1, 77, III, 400XVIL i3 I, 106V, 4 III, 128, 292X, 24, 26 111, 198XVIII, 17 III, 465V, 5 III, 293X, 27 III, 35XVIII, 18 I, 383V, 6 III, 172X, 28 III, 632XXVII, 2 I, 257V, 7. . III, 288, 294, 461X, 34 ... I, 434, II, 259XXVII, 6 II, 5oV, 9, 10 fll, 295X, 37 .... Ill, 626, 527XXIX, 23 I, 147V, 10 . I, 48, 293, II, 208X, 38 ... III, 5i, 74, 527XXXli, 9, 10 ... . 1, 25oV, II I, 54X, 42 111, 628XXXII, 9-1 5 ... I, 256V, i3 III, 199XI, 8 II, 164XXXIV, 8, 9 ... I, 247V, 17 I, 119. 75o, III, 178XI, II 111, 366XXXV, 3-7 .... III, 33 - V, 18 I, 120XI, 10 III, 123— XXXVill, 3 .... II, 5oV, 20 I, 20XI, 2li 111, 545XXXVIII, 18-23 . I, 226 - V, 21, 22 . 1, 43o, II, 237, XI, 29 1, 332, III, 2q8, 545— XXXIX, 40 .... -II, 1 34III, 119 XI, 29, 3o I, 184, J^g, m,Thren. IV, 5 II, ii5V, 25 . . . I, 33, III, 3i940Bar. I, II I, 188V, 26 I. i34XII, 1—4 II, 28III, i3 I, i57V. 28 III, 5i7XII,— III, 24 III, 4257 I, 332V, 29 II 148XII, 18 II, 262Ez. III, 17 II, 3iV, 34 . . II, 162, III 5o6XII, 19 II, i5oIII, 26 II, 209V, 37 III, 5o6Xll, 3o III, 5, 48IV, I I, 21V, 39 111, i3iXII, 3i 111, 63iIV 4 I, 257V, 39, 40 . 1, 268, II, 399XII, 32 III, 634VIII, 16 III, 465V, 40 III, 207XII, 34 ...... I, 336XIII, 10 I, 157V, 44. 1, 104, 143, II, 248XII, 36 . . I, i55, III, 538XVI, 19 II, 253V, 45 I, 10XII. 42 III, 66XVI, 49 I, i59VI, I II, 162XII, 48 II,XVIII, 20 ... I, 219, 241VI, I, 2 III, 473144— XIL 5o I, 52, 65, 168, 228XLVI, 18 II, 39VI, 2—4 III, 444XIII, 12 I, 12Dan. II, 34 II, 195VI, 3, 4 III, 474 - XIII, 22 III,II, 40 II, 195146VI 5 I, i83 -XIII, 24 1, IIII III, 61VI, 10 ... . m. 258, 339XIII, 25 I, 236II, 44, 45 III, 69 - VI, 12 . . II, 108, III, 320XIII, 39 1, 236III, 96 I, 190 -- VI, 14 I, 117XIII, 44 I, 112^,=^24. . . .1, 16, III, 286VI, 19 1, 268XIII, 54 II, 204VII, i3 III, 61VI, 20 . . I. 142, II, 164 - XIII, 55— IX, 26 III, 65 -1, 232VI, 21 II, 259- XV, 3 .... 1, i3i, 400

m,m,666 INDEX OF BIBLE-QUOTATIONS (TOM. I-III).Matth. XV, 4, 5 . . III, 14, 35 Matth. XXII, 28 ... I, 347 Lucae I, 27 III, 61XV, 12, i3 . . I, 54. II, 64 - XXII, 3o I, 167I, 32 III, 64, i55XV, 14 III, 38 XXII, 37 . . . III, 487, 6o3I, 35 I, 173XV, 24 III, 63XXII, 39 I, 127I, XVI. 3 I, 25752 III. 322XXII, 40 I. 121, 35o, 399II, 7 ... . I, 214, m, 53XVI, 4 I, 69, 70XXIII, 3 . .II 162, III, loiII XVI, 15-19 .... r, 281 -14 ... II 243, III, 295XXIII, 10 .... . I, 78II, 21 II, 202XVI, 18 III, 187xxm, i5 III, 37II, 24 III, 53XVI, 18 . I, 285, 286, 288XXIII, 23 . I, 3i7, III, 341II, 35 I, 329XVI, 19 I, 281XXIII, 25 I, 148II, 42 III, 102XVI, 21—23 I, 263, II, 63XXIII, 26 II, 29III, 2 I, 195XVI, 22, 23 . . I, 283, 370 - XXIII, 27 m, 2!III, 7 II, 8XVI, 24 III, 320 - XXIII, 34, 35 . . . I, 2q5 - m, 14 II, 20, 276XVI. 26 I. 82 - XXIII, 34-36 ... I, 5qIII, 38 I, 233XVII, 3 I, 223 xxm, 35 I, 295IV, 17 II, 7XVIl, 19 II, 63XXIII, 37 III, 3oiIV, XVII, 23 m, loi -18, 19 III, 64XXIV, 6 II, 25qV, 3, 8 III, i3iXVII, 24—27 . I, loi, 188 - XXIV, 12 I, II 5, 396, 624",V,'3o I, 334XVII, 26 I, 200II, 259, III, 18, iqqVI, 12 I, XVII, 27 I, 20117XXIV, 34 I, 69VI, XVIII, 2, 3 ... .III, i8q27 II, i53XXIV, 36 III, 543 - VI, 3o II, 162, 166, II, 207XVIII, 2—4 . . . .III, 189XXIV,- 47 I, 644i3XVIII, 6 . . I, 434, II, 238,XXV, II, 26 . . . .III, 124 - VI, 34-38 III, 268m, 364XXV, 12 . . . III, i35, 541VI, 38 I, 249, II, 287,' 288XVIII, 7 II, 23q - XXV, 14 I, q, 94VI, 41, 42 J, 333XVIII, 8 . . I, 273, II, 2i3XXV, i5 i: 94VII, 2 III, 41XVIII, 9. . . III, 399, 549XXV, 28 I,-12, 42VII, . . .47 III, 53o, 620XVIII, i5 I, 3o3, ir, 120, - XXV, 29 I, 12, 85VIII, 1-3 III, 54270, III, 16XXV, 34 III, 69VIII, 10 III, 55- XVIII, 15-17 I, 3ii, 433,XXV, 35'. . . III, 5i8, 5i9Vm, 14 ... . I, 83, 273II, IIXXV, 40 III, i58 - Vm, 18 II, i3oXVIII, i5-i8 ... I, 3o6XXV, 41 III, 636 Vm, 43 ... . III, 43, 499XVIII, 17 . I, 3ii, III, 63qXXVI, 38 m, 354VIII, 45 III, 5oo- XVIIl, 18 I, 282, II, 17J,XXVI, 39 III, 418 - IX, 3 I,III, i8q74, 328, II, 169,XXVI, 55 I, 8qIII, 197^ 33o—- XVIII, 20 I, 383XXVI, 52 II, 263, III, 449IX, 25 II, 161XVIII, 21 m, 294XXVI, 60 I, 20IX, 26 I, 232xvm, 22 I, 3o3, m, 526XXVI, 61 II, 2o5IX, 54 III, XVIII, 38 II, 188XXVI, 65 II, 20493IX, 55 . . . I, 3o5, II, 255XIX, 5 III, i38XXVI, 6q-75 ... I, 371IX, 58 III, 100XIX, 6 m, 119XXVII, 23 III, loiX,-4 m, 197XIX. 6—8 I, 43oXXVII, 24 II, 229 - X,-7 .... I, 324, III, 35qXXVII, 28, 29 . . . II, 2o5- XIX, 9 169- XIX, II, 12 . III, 5o7, 525- XIX, 12 n, 161- XIX, 21 I, 321. II, 161, 181,214, III, 80, 104, 128, 292,444, 6i3XIX. 22 ... I, 17, II, iq8XIX, 23, 24 I, i38, II, 198XIX, 24 III, loq- XIX, 27 m, 102, 172, 197- XIX, 28 . . I, 24q, in, 6b7- XIX, 29 . . I, 52, m, io3- XX, 4 m, 598- XX, 8 I, 76, III, 265, 266XX, 20 I, 292XX, 21 III, 66XX, 27 ... . iqo, 441XX, 28 m, 298XXI, 5 III. 61XXI, 12 I, 186XXI, 17 ... .93, loi- XXI, 19 I, 257, 276. 356,m q3XXI, 33 III, 2q7- XXI. 43 II, i3o- XXII, 4 II, 248- XXII, ii-i3 . . . . I, 117- XXII, 12 I. 8qXXII, 14- XXII, 16- XXII, 21I,II,188,fo2o5200. I, i35,- XXVII, 34 III, 343- XXVII, 40 II, 2o5- XXVII, 46 III, 418XXVII, 57 III, 109XXVII, 60 III, 57- XXVIII, 8, 9 ... I, 268Mnrci I, 43 III, 55II, 14 .... III, io3, 104- II, 20 II, i3oII, 43 III, i55- m, 35 III, 214IV, 25 I, 12- VI, 7 I, 269- VI, 8 I, 74, 26q, 328, III,197IX, 40 III, 278X, 29, 3o .... I, 5i, 87- X, 36 .... m, 128, 2i3X, 45 I, 75, 77X, 47, 4q . . m, 265, 266XII, 41-44 • • iii, 475XII, 42 m, 278XII, 43 m, 356XIII, 27 I, 404XIV, 5 III, 352XIV, 3o I, 26XVI, 6 I, 424- XVI, 14 11, 8- XVI 17 18 .... I, 419Lucac I, 2 5 I, i63- X, 16 Iir, 533- X, 28—20 I, 57- X, 19 1, 277- X, 20 I, 21X, 28 I, 121X, 37 I, 160- X, 42 ... 162, i65, 166,III, 52X, 44 II, 147XI, 3 1, 288XI, 9 m, 228XI, i3 I, 49XI, 23 III, 400- XI, 33 III, 5o5- XJ, 41 III, 527XII, iq III, 477XII, i3, 14-11, 211, m, 56XII, i5 J, 44- XII, 16-21 .... I, i5o- XII, 19 I, 140XII, 20 I, 82XII, 20, 21 . I, 80, III, 52XII, 33 ... I, 126, m, 237- XII, 47.I, 178, II, 157, 227- XII, 49 ...III, 535, 609I, 107, 346XIV, 14- XIV, 18-20 I, III....III, 118- XIV, 22 m, 84- XIV, 23 . . I, 186, II, 10- XIV, 26 I. 257, III, 144, 200

INDEX OF BIBI.E-QUOTATIONS (TOM. 1—111). 667Lucae XIV, 27 . . . III, 180- XIV, 27-33 . I, 208, 272,II, iq, 61, 179, III, 5i-- XIV, 33 'III, 6, 52, 98, 197,2 38, 483XV, 7. . . I, 68, III, 5q8XV, 8 I, 3'i9- XVI, 2 I, i34XVI, 3- XVI, 9 . . 142,II,249, II,i3o16,XVI, 10- XVI, i3 . I,II,35, III,2142352.XVI, 14 II, i5, 217, 111, 92XVI, i5 III, 56- XVI, 19 III, 636- XVI, iq, 22 . I, 159, II, 64- XVI, 27III, 12II, 234- XVI, 28 III, 471- XVI, 3o III, 9- XVII, 3 III, 3 18XVII, 5 II, 62XVII, 12 III, 3oiXVII, 37 II, 266XVIII, II III, 397IV, 32 III, 438XVIII, 12 I, 317V, 19 II, 207XVIII, 23 III, 52V, 22 II 172- XVIII, 24 . I, i58, m, 52 - V, 27-34 III, i57VI, i5 III, 55, 69VI, 41 III, 5i, 417- VI, 59 I, 288- XVIII, 24, 2 5 ... I, i38XVIII, 25 I, i58XVIII, 29, 3o . . . I, 87- XVIII, 3o . I, 52, III, 128XIX, 5 m, 8, 10XIX, 8 . . .1, 320, III, 278XIX, 9 III, 207- XIX, f3-23 .... I, i55- XIX, 24 I, 249- XIX, 26 I, 12, 17, i35, iir,26, 479XIX, 41 . . I, 195, II, 200- XIX, 46, 47 ... .III, 457- XX, 26 JII 210XX, 27 m IXXI 10 11, 239- XXI, 19 I, 104, 23o, m,40, 290- XXI, 34.1, 116, 268, III, i?4,466- XXII, 8 III, 55- XXII, 17 III 3XXII,- XXII,24-27 I,25 . . i35,75, III,187,14192,- XXII, I, 192, 383, III,206, 227, 243, 3'8o263 80, 400, 429, 440. . I, 78, III, 187,- XXII, 27 XXII, 32 I, 383XXII, 34 III, 186- XXII, 35 . . . III, io3, 126XXII, 35, 36 .... I, 324190, 2d6- XXII, 36 .III, i38, 33o, 35236i, 364, 370, 176, 378- XXII, 38 . . . III, 239, 397- XXII, 42 III, 354- XXII, 44 II, 202- XXIII, 2 II, 204- XXIII, 16 II, 229- XXIII, 28 II, 2o5- XXIII, 33 II, 202- XXIII, 34 .... I, 204, III,363, 540Liicae XXIII, 35 ... II, 2o5 Johannis XIV 26 . •I, 40 5XXIII, 43 III, 625XIV, 3oIII, lOIXXIII, 46 III, 626XV, 5 .58, 439XXIV, 21 III, 66 - XV, 10 .I, i3- XXIV, 45 III, 107XV, 12 .II,Jahannis I, i . . 441, III 5iXV, i3 .I,I, 3 I, 7, III, 214XV, 13, II, 89I, 3, 4 I, 349XV, 18 .III,I, 9 I, 404 - XV, 19III, 198I, II m, 180XV, 20III, 1981, 12 I, 212, 220XV, 22III, 5441, 14 . . . .1, 220, III, 437XV, 23 .II, 208I, i5 III, IXVI, i5III, 212I, 16 III, 78XVI, 2 3III, 299I, 38 III, 358 - XVII, 3I, 240- 11, 14-16 II, 73 XVII, 10III, 212II, 19 II, 207XVII, 12I, 383III, 5 I, 2i3, 220XVII, 14I,III, i3 . . I, 359, 364, 369446XVII, i5,III,III, i5 : . I, 11467XVII, 17I,III, 34 I, 406440XVII, 22I, 366IV, 6 - III, 93 - xvm, 10III 353IV, 8 m, 278 - XVIII, IIII, 25(5 263IV, 9 I, 334 XVIII, i3I, 198- IV, 16 I, 49XVIII, 18III, 352XVIII, 20I, 362XVIII, 23II, 148XVIII, 35III,- XVIII, 36 II, 190, III, 60,- XVIII, 37III,—67XIX, I . .• • 11. 200VI, 71 I, 187, 362 - XIX, 5 .11, 202- VII, 28 I, 408 XIX, 6 .VII, 35 I, 214XIX, 7•I,VIII, II . . . III, 523, 537XIX, 8, 12,• • I, i83- VIII, 24-26 . . . .III, i54 - XIX, II.III, i59VIII, 33 I, 226XIX, 12- . II, 204VIII, 34 . . I, 36, 242, 348XIX, i3. . II, 229VIII, 44. . I, 236, III, 574XIX, 23206, III, i38VIII, 48 II, 204XIX, 27. . III, 180VIII, 5o I, 55XIX, 28. .III, 625VIII, 52 I, 423XIX, 3o. .III, 626- IX, 3 I, i5oXIX, 34286, II, 232IX, 5 II, 74 - XIX, 39-. .III, 57IX, 14 II, 204XX, 23• I, 282IX, 22 I, 275XX, 29- X, 8 .... • • I, 376I, 102, III, 362XXI, 3 .. . III, l32X, 9 I, 28 - XXI, 19. . III, 5oX, 28 I, 58 .\ct. I,20'— 26I,• 371X, 3o II, 2o3 - II, I . . .. III, 77X, 35 I, 441, II, 58 II, A .• • I, 416XI, 21 III, 418II, 38 . .. III, 540XI, 35 II, 200II, .41.III, 77XI, 42 II. 225'11, 6,III 56, q6, 172XI, 48 i; 296 - III, 17 • •. . rii, 540XII, 5 III, 56IV, 2 . .. . III, 148XII, 6 III, 196 - IV, 4 . . .416, III,XII, i3 III, 68 - IV, 12 . .II.XII, 25 . . .1, 384, III, 144 IV, 26 .I, 189 PXII, 26 . . III, 5o, loi, 102 - IV, 3 I, 36o, II, 192",- XII, 35 .... • . III, 637III, i38, 178, 196, 219,XII, 36 I, 2i523o, 401, 406, 44'oXII, 42, 43 .... I, 275IV, 32-34 III, 203XIII, 4, 5 . 232, II, 74IV, 32-37 ni,XIII, i5 III, i5IV, 34 ....- Xm, 7,34 II, 25i - IV, 34, 35 III, 3!?-- XIV, 2 I, 406- IV, 35 . . . I, 97, III, 125XIV, 5 ... I, 346, II, 38280XIV, 6 . . . . III, i5o, 624534XIV, 16 III, 3oo256XIV, 17 I, 44-5l2- XIV, 23 .... I, i57, 18456V, I 10 I,V, 29 . . .II, 23i, III,V, 41 II,VI, I m,- VI, 2 . . . II, 177, III,

668 INDEX OF BIBLE-QUOTATIONS (TOM. I— III).Act. VI, S I,99VIII, 3 III, 540VIII, 18, 19 . I, 28, III. 195— VIII, 20 . . I, 356, III, 411— VIII, 20, 21 .... III, 195— IX, 4 ]II, i58— X, 34, 35 . I, 383,111, 48- XI, 26 III, i5XI, 28 III, 142— XI. 29 III, 9XIII, 46, 47, 5i . . I, 327XIV, 21 II, 208XV, 7— n I, 428XV, 39 III, 33XVI, 36 II, 167XVII, 28 II, 69XVII, 29 I, 236XVIII, 3 I, 277XX, 19 III, 142XX, 26 III, 5oiXX, 28 I, 288XX, 29-3 1 .... III,499XX, 33 . .11, i5i, III, 394XX, 34 III, 143XX, 35 • . .1, 33 1, III, 10XX, 33—34 .... III, 5oiXXII, 25 III, 439XXII. 28, 29 ... . III, 439— XXIII, 3 . . I, 276, II, 149,III, 2 5XXIV, 10 II, 167XXV, 10 III, 28— XXV, 16 III, i59Rom. I, 14 III, 3i7I, 16 .... I, 232, III, 266— I, 21 III, 542— VIII, 28 .... I, 48, 4o5,III, 128, 468, 5io, 593Vni, 29 .... I, 220, 283— Vm, 3i I, 5o— VIII, 32 . . I, 5o, III, i85,212, 216, 3i8— VIII, 38 . . I, 369, n, 106,III, 555— VIII, 39 . . I, 369, II, 106,m, 555IX, 6-7 I, 217— IX, 6—8 III, 64Rom. IX, 7 I, 377 I Cor. IV, 5 II, 224IX, 16 in, 591IV, 7 . . . . III, 120, 292IX, 21 III, 595IV, ii-i3 .... m, 625X, 10 m, 499IV, 12 I, 277X, 14-17 I, 476IV, 14 I, 2x5X, 17 I, 377IV, i5 . I, 2i5, 367, ni, 35XI, 2 I, 420IV, 21 I, 328XI, i3 III, 266V, 3-5 . . I, 277, II, 172XI, 19—22 . . . . I. 414V, 12 II, 172XI, 22 i; 3iV, i3 . I, 434, II, i3o, 171XI, 33 I, 4o5VI. I III, 526XI, 33, 34 I, 218Vi; 3 III, 388XI, 96 ], 405VI, 4 III, 56, 119, i85, 428Xll, 4, 5 I, 3 60VI, 5 11, 173XII, 4-8 I, 383VI, 7 II, i5o- XII, 5 I, 273, 36oVI, 9 III, 6XII, 8 II, 146VI, 10 . . . I, 355. III, 128- XII, 11 III, 146VI, 12 ... . III, 36o, 5o8VI, 19 II, 173VI, 20 III, 277VI, 26, 28 III, 58VII, 3 III, 5i6VII, 7 III, 535- VII, 9 III, 535XII, 14 I, 355XII, i5 I, 100XII, 16 JI, 272XII, 18 II, 236- XII, 19 II, 263, 271, III,449, 558XII, 20 . . I, 144, 111, 461- XII, 21 II, 148- XIII, I I, 28, II, 242, III,28, 188, 36oXIII, I, 2 I, 188- XIII, 1-4 . I, 187, III, 188I Cor. I, II ... I, II, 111, 14I, 20 I, 382I, 23 II, 66I, 24 III, 5oI. 27, 28 I, 232It, 2 . . . . I, 122, III, 546- II, i5 II, 86, 91, 173, III,3^iIII, 3 III, 14III, 6 I, 33oIII, 8 III, 633III, 9 I, 89- III, II . II, 190, III, 486^53§, 5Si- 111, 11-14 III, 633- iii, 12 m, 121- III, 19 I, 63- Ill, 22 I, 66, 100, 369, III,371- III, 22, 23 . I, io3, III, 2i3- IV, I . . III, 80, 218, 265- IV, 3 K, 172- VII, 21 .... I, 2o3, 232- VII, 21, 23 .... I, 228- VII, 23 I, 228VII, 25 11, i59- VII, 32 . . II, 146, III, 46- VII, 37 III, 535- VIII, 2 III, 62, 542- XIII, 4 I, 75, 270, 434, II,97, III, 375, 449VIII, 9 III, 272XIII, 7 I, 201VIII, 9, i3 . I, 280, III, 52XIII, 7, 8 I, 200IX, 4 I. 269XIII, 8 . .II, i58, III, 421IX, 7 I, 328XIII, 9, 10 I, 23oIX, Q I, 329I, 25 I, 35XIII, lo 1,121, 35o, III, 544IX, ii III, 261I, 26 I, i35XIII, 12 II, 247IX, II, 12 IIL 62I, 32 . . I, 201, II, 87, 228XIV, 5 I, 94IX, 12 I, 339, III, 72, 273II, 18, 19 III, 64XIV, 7 III, 78IX, i3, 14 . . III, 195, 196III, 8 I, 275XIV, 17, 19 .... I, 285IX, 16 fll, 36oIII, 9—12 III, 621XIV, 23 . .II, 226, III, 145IX, 18 I, 24, i35III, 23 III, 617XV, I III, 463IX, 25, 26 I, 68IV, 16 I, 217XV, 1—3 . II, 235, III, 143IX, 26 II, 247V, 17 I, 3oXV, 4 I, 257, 440IX, 27 I, 62, 342V, 18 III, 621 - XV, 6 III, 78, i38 - IX, 29 III, 63V. iq III, 567XV, 8 . . I, 67, III, 2, 265X, 4 I, 281V, 20 I, 68XV, 26, 27 .... I, 278X, 17 I, 3 60VI, 17 I, 77 - XV, 27 ... I, 33o, II, 27X, 22 III, 36oVII, 14 I, 246 I Cor. I, 5 ... I, 81, III, 109X, 24 III, 78VII, 22 I, 73X, 25 ... I, 292, II, i65VII, 23 I, 406 - I, 14 III, 14X, 27 II, 232VIII, 8 III, 216- X, 3i I, 379, 439, III, 262,VIII, 9 I, 63525VIII, i5 . . I, 48, III, IX, 32, 33 II, 240VIII, 15-17 .... I, 65X, 33 III, 78VIII, 17 I, 216XI, i .... III. 5o, 534VIII, 18 III, 94XI, 3 .... III, 61, 424VIII, 21 I, 77XI, 19 . . .1, 406, III, 26^VIII, 23 I, 86XI, 20 III, 180— VIII, 26 . . I, 95, III, 593- XI, 22 I, 287- XI, 27, 29 I, 342- XII, 12 . . I, 36o, 36i, 366- XII, 17 I, 179- XII, 27 I, 273- XIII, 3 . I, 5, III, 167, 475- XIII, 4 I, i36- XIII, 5 I, 432, III, 37, 78,249XIII, 7 I, 4o5- XIII, 8 I, 93XIII, 10 III, 6i3- XIII, II III, 4o3

INDEX OF BIBLE-QUOTATIONS (TOM. I— III). 669I Cor. XIII, 12 ... . I, 376 Gal. VI, 5 III, 408XIV, 38 III, 541 — VI, 6 I, 28, 142, III, 265,XIV, 40 . . . III, 275, 55i273XV, 14 III, 79VI, 10 .... I, 141, II, 10XV, 20 I, 283 — VI, 14 II, ii3XV, 22 .... I. 216, 220 Eph. I, 6 I, I.XV, 24 I, iq3, 254, III, 6qI, 14 III, 323XV, 47 I, 235I, 20—23 I, 368XV, 5o I, 252II, 3 I, 242XV, 55 I, 112II, 19-21 I, 286XVI, 1,2 1, 278II, 22 I, 286XVI, 14 . . I, 65, III, 55oIII,—17 III, 3oiXVI, 22 . . . III, 538, 621IV, 3 I, 260, II, 146, III, 145II Cor. I, 17 III, 53IV, 6 I, 383I, 19 III, 100IV, i3 III, 6i3I, 22 III, 323IV, 24 III, 322III, 6 III, 4o3V, I I, 2i5III, 8, 9I, 28 — V, 5 I, 23o, III, i34, 386,IV, 3, 4I, 240628IV, 5 III, 79V, 6 I, 23oIV, 7 I, 88V, 18 I, 116IV, 8 III, io3V, 21 I, 77IV, 8, 9 III,94V, 25 I, 288IV, 9 III, 10V, 25, 27 I, 36iIV, 16 .... I, 61, II, 259 — V, 32 I, 168V, I I, 285VI, 5, 6 I, 2o3— V, 10 III, 638VI, 9 I, 23iV, 21. III, 3io, 56VI, II, i3 III, 63VI. 2m, 637VI, 17 III, 353VI, 4 III, 262 — VI, 18 11, 62VI, 7II, 247 Phil. I 9 I, 117V, 10III, i37I, 23 III, 169, 5o3— vm, 2III, i3oII, 2, 3 I, 78VIII, 9 III, 8, ii3, 418, 49C — II, 7 I, loi, 232, 369, II,IX, 5, 7. . . . I, 278201IX, 7 I, 142II, 9 III, 372X, 4 • • • • II, 247, III, 67III, 8 I, ii5, i58X, 8 . . • . I, 389, III, 55i — IV, 12 . .III, 120, 126, 128X, i3 I, 54 Col. I, 16 I, 7X, 18 . . . I, 53, III, 191I, 18 I, 222, III, II, 62, 37XI, 2 . .1, 367, m, 219i3-i5 III, 3i8XI, 3 III, 266III, I, 2 I, 266XI, 29 . I, 100, III, 79, 293m, 3 I, 88XII, 8, 9 I, 95III, i5 I, 368XII, i3 III, 274III, 17 I, 253XII, i5 III, 288 — IV, 22 I, 2o3— XIII, 3 III, 329 I Thess. IV, 6 ... .III, 3iiGal. I, 7—9 . ... I, 427 — V, 14 II, 71I, 8 I, 121, 357— I, II III, 534I Tim. VI, 2 . . I, 332, n, 12VI, 7 ... II, 60, III, 417VI, 7, 8 III, 80- VI, 8 I, 269, II, 21,181,111,37, 81, i34, 217, 219, 239,400, 495- VI, 9 ... .1, 161, II, i5oVI, 9, 10, I,-i59, 270, 432VI, 10 I, 370, III, i35, 576-VI, i5 I, 459VI, 17 I, i39, 45o, III, 128,339 375VI, 18 ..... . .111, 207- VI, 10 . . r ... I, 328II Tim. 1, 12 .... . III, 322II 4 .... I, -268, III, i85II, i3 ... I, io5, m, 3i7- III, 14 . .II, i5o, III, 571II, 20 III, 536III, I III, i35- III, 2 I, 118III, 16 I, 440IV, 5 ...... .JII, 266IV, 8 III, 323IV, 14 II, 172- VI, 20 III, 56Tit., I, 6 III, 275I, i5 I, 343- II, 9, 10 I, 2o3- II, II, 12 III, 5l- II, 12 .... III, i85, 428Hebr. I, 4 II, 200, III, 5i, 438-- I, 14 I, 67- II, 12 I, 332- II, 16 III, 5i- II, 17 II, 201III, I I, 265IV, 12 III, 353- V, 8 II, 207- VI, I II, 196- VI, 18 I, io5- VI, 19 III, 3oiVn, 5-10 I, 262- VII, 14 I, 2i3- VIII, I III, 3qvm, 6 III, 265- Vm, 10 .... III, 367IX, i3 II, 2o3— V, 17 I I, 418IX, 14 III, 437II Thess. II, 2 .... III, 263I, II, 12 I, 428X, 34 I, 60, 200II 8 I, 38on, I II, 63 —XI, 6 . I, 376, 437, III, 632III, 10 I, 346, III, 79, 196XI, 8 ....... I, 223II, 9 I, 63 I Tim. I, 5 . . ri, 18, m, 544XI, 8, 9 . .1, 223, III, i53II, II I, 393, II, 18, III, 534I, 9 II, 18XI, II, 6 III, 29 I, 223I, i3 III, 540II, 17 I, 349 —XI, 10 I, 224I, 20 I, 277XI, 33 I, 61IL 20 III, 287n, I, 2 I, 188, 192XI, 37 I, 86III, i3 111,201,111,277,284n, 2 I, 190III, 16 I, l52XII, I II, 273II, 4 III, 606XII III, 19 11, 184 . II, 55m, I . .11, 184, m, 38oXII, 5-6 III, 5i9III, 28 . I, 36o, 366, III, 7III, 2 m, 275IV, I I, 86XII, 8 III, 5i9III, 3 . . II, 256, III, 448 - XII 14 . . 1, 224, 29, II, i5,IV, 5 I, 2i5III, 12 m, 275III, 4, 419IV, 12 I, 107IV, I III, 497XIII,IV, 28 .1, 217, III, 64, 3o217 III, 33IV, 7, 8 III, 35 -IV, 29 I, 217XIII, 19 III, 197IV, 14 IIl, 438 Philem. XVIII . . . .III, 3i8V, i3 I, 79V, 8 III, 261, 262 Jacob, I, 5 I, 9V, 14 III, 544V, 17 II, 173I, 10, 21 III, 588V, 18 II, 18V, 18 m, 379I, 17 I. 7V, 20 III, 539V, 19, 20 II, 5I, 25 I, » 56V, 24 . . II, 190, III, 320V, 20 III, 323I, 26 III,VI, 2 ... I, 77, III, 463, i3V, 23 III, 349I, 27 m, 2— VI, 3 . . . . III, 545, 591 — VI, I I, 199 - II, 5, 6 ra. 58

670 INDEX OF BIBLE-QUOTATIONS (TOM. I— III).Jacob. II, 6, 7. . I, i38, 160II, 10 I, 347II, i3-III, 2g4, 461II, 17 III, 2- II, 24 m, 2- V, I .... I, 161, III, 109- V, 3, 4 I, 146- V, 4 I, 145I Petri I, 8 II, 66-II, 2 III, 189n, 9 . . I, 75, 288, II, ii3m, 378. I, 77, III, II, i3- II, i5 ......38,II,39IIII, 16 I, 237II, 18 1, i35, 199II, 19 ... I, 23o, II, 240II, 23 III, 448III, II III, 238III, 16 m, 34- IV, 8 I, 222IV,- IV,10IIIII,m,265267. . I, 439,I Petri V, 2 1,73,111, 25i, 263- V, 3 . .1, 268, III, 81, 218,V,-7VI, 4400, 440146, III, 147II, 167. . . II,II Petri I, 14 I,- II, 10 I,181203,...- I, 8 III, 610- II, 3, 5 I, 347. . . . II, -II,III,i51627III,I,i5ii59.I Joh. I, I, 2 .... I, 376- II, I, 2 m, 544III,- III,III, 78i I, 2352 . . I, 86, II, i56I Joh. V, 3 I, 347V, 5 III, 58V, 14 III, 544V, 16 ... I, 334, III, 58q- V, 18 . . I, 69, 216, III, 520- V, 21 III, 6o3ApOC. II, 4 III, IQQ- II, 6 I,99- II. 14 III, 427- III, 4 III, 554- III, 16 III, 199- III, 17 III, 109m, 17, 18 I, 81III, 18 ... I, iio, III, 278III, ig . . I, 32, III, 106VI, 10, II I, 147- VII, 7 II, 118III, 17. . . III, 78, 79, 629m, 24 I, 347XIV, 3 m, 289IV, I II, 207XIV, i3 I, 66IV, 2 III, 499XIX, 16 . II, 191, III, 372IV, 18 III, 489XXI, 2 III, 432IV, 20 III, 462 --XXII, 9 I, 77V, I I, 216

II. Index of Names., 39,A.Ananias I, 280.II. 121, 172, 271.Aaron I, 304.III, 47, 85, io5, 106, i35,195, 2o3.II. 223.187,m, 78, 79, 201, 202, 266, 438. Anastasiiis papa II, ii5, 116.Aaronita III, 3^5.Anathot III, 482.Abel I, 64, 145, 295.Andreas II, 256, 269.II, 242.III, 102, io3.III, 283.Anglia I, 37, 49, 74, '53, i55,Abelardus III, 473.i85, 2Q0, 292, 299, 3o9, 386.,354, 435, 449, 521. i5o, 17«, i83, 189, 273, 328,Abiathar 1, 291.II, 6, 7, II, 14, 33, 35II, 63.40, 41, 42, 43, 44, 45,III, 323, 464, 4B2.48, 49, 5i, 52, 75, 76, q8,Abraham I, io5, i52, 160, 207, ii3, 126, i33, i34, i36, i38,2i3, 214, 217, 218, 223, 224, 267, 276, 277.226, 229, 250, 252, 256, 262, III, 100, 128 235, 3i3, 3qi,317,349,356,377-3q2, 414, 426, 435,451,459,II, 57, 201, 204, 247, 261. 485, 491, 5o3, 646, 653.III, 41, 5i, 64, 106, i52, i53, Angli Iir, 391.i54, i56, i58, 3o2, 3i7, 3i8, Annas l, 184, 195.424, 471, 640, 65i, 659.II, 65.Achab II, 228.Anselmus I, 141, 25i, 3^3.II, 2, 4, 58, 201.III, 171.Achaia I, 278.III, 45, 102, 160 3i8, 421,Achar I, i5i.466, 494, 495, 566.III, 134.Antichristus I, 410.Achimeleli I, 64.II, 240.Achior I, i5i.III, 18, 74, 199, 263, 4o5,Adam I, 38, 41, 68, 70, i35,419, 496, 498, 504, 532.210, 216, 217, 219, 220, 233, Antiochia III, i5.234, 238, 242, 248, 261, 262, Antonius beatus III, 25i.286, 3i7, 366, 377, 4o5. Apollo I, 63.II, 200, 201.II, i65.III, 5q. 104, 147, 162, 228, III, 14.3i9, 336, 337, 338,382,425, Apollonius III, 14.433, 5i9, 524, 564, 567, ^70, Ardmachanus I, 38, 63, 72,571, 572, 573, 576, 586, 588, 2q5.6i3, 659.Ill, 60, 74, 99, 108, iio, ii3,Agapitus-papa II, 117.114, 116, 118, 122, 125, i3o,Agar I, 293.i3i, i33, i35, 142, 145, 148,Albani abbacia II, 5i.i57, 159, 176, 177, 179, 181,Albericus II, 117.i85, 186, 193, 202, 2o3, 2o5,Aldelmus II, 48.220, 222, 270, 277, 304, 324,Alexander I, 277.326, 337, 345, 347, 348, 35o,II, 171.Alexander magnus II484, 5o6, 5i2, 649, 652, 653,182.655.Alexander papa III, 348, 639. Aristoteles I, 3, 11, 14, 17, 5i,Airedus III, 102.54, 92, 99, 100, ii3, 1281 163,Amalech II, 249.180, 191, 193, 2o5, 212, 319,III, 534.344, 3o3, 357, 401,402,404,Amasias I, 261.448.Ambrosius I, 3o4, 126.II, 6, 9, 14, 58, 59, 85, 86,II, 28, 67, 71, 99, 212.102, i3o, 214.III, 47 66, loi, i63, 200, III, 23, 75, 125, i36, 148,342, 43i, 432, 433, 434, 435,437, 438, 5i3, 520, 586, 65i,656. 657.Armeni I, 29S.III, 3o4, 484, 5 12.Artaxerxes III, 28. •Asael II, 27.A'-sirii I, i52.II, 99.III, 177.Astarothll, 234.Athenienses III, 4^0, 433.Augustinus I, 3, 5, 6, 1825, 35, 44, 53, 58, 5q,65. 74, 79, 80, 81, 87,io3, io5, 108, 112, 117,128, 129, i3o, 139, 141,i5i, i53 i56, 166, 167,175, 187, 189, 190, 193,214, 2i5, 229, 236, 265,288, 293, 294, 29Q, 3o3,319, 326 327,333, 343,35o, 35i, 352, 354, 357,364, 369, 371, 394,397,399, 408, 410, 411, 412,420, 423, 439, 441, 442,452, 457.II. 4, 10, 23, 24, 3o,45, 5i, 57, 58, 61, 64,70, 71, 76, 81, 89, 93,110, 112, 128, i38, 148,i53, 175, 190, 192, 193,198, 218, 224, 228, 229,241, 252, 253, 254, 268,III, 3, 4, 17, 18, 19, 24.27, 3o, 47, 49,67,68, 69, 73,74, 76,8183, 91, 94, 95, 97, 102,107, 109, 121, 122, 13»,141, 144, 149, i5i, i52,i58, i59, 164, 175, 176,178, 182, 193, 194, 199,208, 2i3, 216, 224, 225,227, 23o, 238, 241, 245,249, 25o, 255, 258, 259,266, 267, 269, 272, 273,278, 281, 282, 288, 289,299, 3oo, 3oi, 3o8,3i6, 3i4, 3i5, 3i7, 3i9,325, 32^, 328,329,332,344, 345, 346, 347, 349,354, 356, 361,365, 366,374, 382, 383, 386, 390,393, 396, 397, 398,400,410, 414, 417, 4'9, 420,60.127,149,168,196,269,3o7,349,358,398,414,443,43,66,106,l52,194,26,5i, 57, 66,,82,io5,140,i56,177,202,226,248,264,274,298,309,323,343,353,367,392,401,423,

672INDEX OF NAMES.432, 433, 434,442,443,444,445, 455, 456, 458, 475,477, 484, 486, 487, 488, 492,499, 5oi, 504, 5i3, 5i4, 5i6,5i», 5ig, 521, 524, 523, 526,527, 528, 53o, 53i, 532, 535,536, 537, 545, 548, 549, 554,555, 562, 563, 564, 574, ^77,592, 593, 604, 610, 612, 614,6i5, 616, 617, 628, 63o, 63i,632, 633, 634, 635, 638,640,648, 649, 65o, 653, 655.Augustinus Anglorum ap. II,i3, 100.Augustus I, 210.II, i56.Aurelius III, 455, 484.Auxentius III, 449.Avicenna II, 149.Baal I, 420.— II, 234.Babel I, i52, 257.Babilonii II, 5o, ig6.III lOI.Babilonia I, 194, 247.Balaam I, 16, i5i, 357.II, 63, 95.III, i34, 427, 469.Balac III, 427, 469.Baptista I, 173, 292, 2g5.II, 8, 20, 21, 52, 57, 65, 252.III, I, 48, 85, g4, i55, 172,364, 5q5, 396, 401, 504, 5o5,585, 6ig.Barnabas I, 327.III, 9, 33, 62, 142.Baruch II, 96, 282.III, 425.Basiliiis II, 56.Beda I, 195.III, 5o, 64, loi, io3, 104,lo^, i34, i35, i38, i56. 365,480, 481, 482, 484, 485, 5o3,646, 65i, 657.Beghardi I, 177, 179, 373, 45i.II, i36, i58.III, 614.Belial I, 2i5.III, 22.Belus I, i52.Belzebub II, 16.m, 198.Benedictus II, 3, 3o, 38, 56,117, 118, i58.in, 17, i8, 21, 34, 68, 84, 85,122, 227, 400, 414, 5o3, 504,649.Beniamin l, 173, 174.Bernhardus, I, 260, 325, 390,Il^ 2, 3, 4, 25, 3i, 39, 53, 56,60, 61, ijg, 212, 268, 275,276, 282.III, II, 19, 20, 21, 25, 44,48, 49, 54, 58 71, 87, QO102, io5, 119, i35, i36, i56.193, 2i3, 237, 234, 241, 243.249, 255, 2go, 291, 292, 296,299, 339, 397, 402, 409, 41 5!419, 421, 441, 442, 445, 473,488, 507, 5i9, 533, 534, 535,538, 540, 541, 544, 548, 589,592, 6o3, 611, 612, 616, 617,648, 649, 653, 657.Bethania II, loi.Betleem III, 68, 3g.Boethius I, 56, go, 392.Bonaventura III, 89, 112, ii3.Bonifacius I, io3, 127, 187, ig^,35o.II, 10, 241, 254.m, 241, 367, 458.Bonifacins VIII, papa II, 118,iig, 264, 268.Bradwardensis III, 5 54.bragmani II, 182.III, g3, 377.Britania III, 292.Britones I, 148.Caldei 11, 47, 48, 5o.III, 53.Calvaria II, 200, 202.Canaan III, g7, 3o2.Cantuaria II, 48.Carolus magnus II, 117.Caym I, 64, 6g, 146, i52, 219,356, 527.II, i6g.III, 176, 177, 184, 283, 412,422, 425, 433, 434.Caymite I, 335.Cavphas I, i83, 184, ig5, 2g6,II, 765.m, 171.Celestinus V. papa II, 118.Cephas v. Petrus.Cesar I, i35, i83, 188, 200,43 o, 440.II, 21, 68, 69, 70, 167, 170,2o3, 2o5, 252, 271.III, 28, 66, i59, 45i.Cham I, i52, 229, 23o, 236,356.II, 88, gi.III, 1^3.Chanaan I, i52, 22g. 23o, 356.Charmi n, 245.Cheriptus haer. II, 171.Chore I, 2o3.Chrysostomusl, 21, 58, 6g, 274,3o4, 325, 38i, 43o 4^1.II, go, 2l5, 23o, 230, 261.III, 17, 4g, g8, 199, io3, 118,i34, 141, 149, i57, i58, 170,172, 176, 188, 189, 190, 191,192, 197, 201, 3i2, 3i3, 419,444, 457, 497, 498, 5oo, 652.Chusas III, 54.Ciprianus III, 549.Clastonia 11, 47, 48.Claudius III, 142.Clemens b. III, ii5, 117, 175,179, 202, 204, 206, 207, 208,210, 248, 25g, 255,400,653.Clemens II, pap. II, 118.Clemens V, papa II, 33,m, 107.Columpnenses II, 119.Coluulfus III, 480.Comestor III, igg, 414.Constantinopolitani II, 117.Constantinus II, 57, 77, 88, gi,108, ig6.III, 2i5, 216, 220, 236, 445.Copiosus III, 411.Corinthii I, 63, 277, 357-III, 14, 72.Cornelius II g3.III, 48.Crescentius II, 117.Cretenses III, 436.Crispus III, 14.Cuthpertus III, 211.Cyprus, II, 8g.Cystrensis (= Cestrensis) II,277.D.Damasceni I, 397.II, 119.Damascus I, 207, 234.Hamasus III, 25o, 281.Dani II, 48.Daniel II, 18, 88, 196, 197,220, 221.III, 91, i54, 177, 286, 323,368.David I, 43, 64, 160, 161, 177,i85, 191, 210, 214, 255, 276,2g3, 3g3.II, 27, 28, 32, 8g, 92, 160, 161,204, 247, 249, 256. 258, 269.III, 61, 64, 65, 68, 76, 77,loi, i52, i54, i55, i56, 1^7,i58, 162, 238, 394, 481, 5i9,528, 554, 567, 5g2, 625,65i, 652.Decius I, 3i2.Demagus II, go.Demetrius III, 387.Diana III, 387.Dioclecianus III, 412, 424.Dionisius II, 3, 17.Dioscorus II, 120.Dominicus III 17, 18, 400.Duuelmia II, 5i.Dunstanus II, 48, 52.E.Ebel mons I, 356.Eboracum II, 5i.III, 480, 646.Ebyon haeret. II, 171.Edgarus II, 5i, 52.Edigan II, 48.Edmundus II, 48.Edwardus sanctus I, i55.m, i6g.Egbertus III, 480.Egvpcii I, io5, 226, 22g, 243.III, 5, 6, 35, i53, i54, 409,436.Egyptus III, 54, 100, 146, 436,437.Elbidius III, io5.Eleazar I, ig5.III, 504.Elias II, 262.III, gi, 171.Eliezer, I, 207.

INDEX OF NAMKS. 673Eliodorus II, iSq.III, 401.Eliseus II, 207. 235.III, 46—48, 171, 394.Elizabcth I, i63.III, 53.Ephron I, 256.Epicurci I, 354..Esaii I, 28, 2i3.m, 8«.Essei III, 17.Ethelwaldus II, 52.Ethiopissa II, 91, 92.Eiieeniu.s papa I, 3c)o 393.II, 212, 263.III, 25, 193, 240, 397, 402,445.JLulogius III, 467.Eustochius III, 87, 95.Eva I 422.II, 201.III, 433, 565, 570, 571, 572,573, 576, 6i3, 659.Evangelista II, 3, 18.III, 2o5, 411, 589.Exuperancius III, 106, 109.Ezechias I, 181, i85, 190," 396.II, 27, 28.III, 464, 482.Faustinus III, 226.Faiistus II, 241, 242.III, 524.Florentini II, 90.Franci I, 3^3.II, 119, 245, 246.Francia II, 4, ii3, 119, i33,i34, 239.III, 391, 412, 435.Franciscus II, i56.III, 12, 17, 18, 88, 166, 400,649.Fndcncus nep. Innoc. IV, I, 385et scqq.G.Gabaa II, 92.Gabriel II, '201.III, 64.Gaius lil, 14, 226.Galati I, 437.Gaiileus III, 439.Garisim I, 356."II, 262.Garrinus III, 611.GeJasius III, 279,Gelboe I, 276.390, 434.Germani II, 33.Giscallus III, 439.Gloucistria II, 41.Gomorrha I. 146, 4^4.Gracianus II, 4, 5i, 63, 118,257.III, 240, 248, 249, 449.Greci I, i52, 377, 38i, 4i3,420.II, 33, 58, 196.III, i5. 63. 177, 202, 5i2.Grecia III, 142.De Civili Dominio. III.Grcgorius I, 68, 76, 94,i57, 171, .!74,,i7?,.i7t>,209, 3o5, 307, 320, 329,357, 359, 393, 394, 42'i,459.II, 63, 82, 87, 94, 100,117, 144, 149- 175, 176.184, i8g, 190, 191, 195,245, 247, 248, 261, 282.III, 36 88, io3, 119,175, 211, 244, 261, 283,355, 389, 396, 409, 410,457, 464, 466, 469, 475,477, 484, 5o2, 5o3, 5o4,53i, 544, 545, 549, 563,126,181,352,45i,104,i83,238,i36,3i3,411,47*',5o5,607,635, 637, 640, 645, 647.Gregorius VI papa II, 2 53.Gregorius VII papa II, 104,III, 245, 640.Gregorius IX papa III, ii5.Gregorius XI papa II, 94.Gundoforus I, 3i2.H.Haino II, 209.Hanan II, 228.Haudan (Howden) II, 5i.Hebrei I, 60, 65, 67, 228, 220,234, 256.II, 6, 84. 90, 198.III, 177,' 377, 427, 437, 5l2.Helia I, 177.II, 206.Helias I, 223, 420.III, 96, 292, 294, 394.Hellodorus'II, 93.Heliseus v. Eliseus.Hely I, 279, 291.II. 65.'III, 235.Hcnricus III imp. II. 118.Henricus VII imp. II, 33. 118.Henricus III rex Analie II, 52.Heiiricus Bastardus II, 34.Hertordia II, 47, 52.Herodes I, 199, 292.II. 23 1, 2 55. 'III, 67.Herwinus II, 48.Hesichius, III, 18.Helh I, 25o.Hibernia I, 75.II, 33, 34.Hostiensis I, 3 10, 3i3, 3^3,427, 757.III, 239, 25o, 353, 254, 256,259, 640.Hugo de S. Victore I, 65, 94,104, iio, 112, 359.II, 83.Itl, 42, 355, 571, 572, 573.Huaucius II, i32, 3o6.III, 254, 425, 639.Hyda II, 5i.Hymcneus I, 277.Hyspania II, 84.I et J.Jacob I, 28, 33, 82, 114, i5i,i52, 168, 173, 174, 176, 2l3,214,. 2l5, 22.-^,_224, 237, 238,224, 237, 264, 3i7, 356,II, 204, 262.III, 2, 3, 4, i3, 23, 64,io3, i56, 169, 177, 192,3i5, 461, 364, 5o8.Januensis III, 425.lconium I, 327.,Jeconia III, loi.Jephle I, i63.JcremiHs I, 42, 43, 73,247, 256, 253, 295, 437,455.II, 5o.III, 33, loij 387, 387,3()4, 395, 4^9, 619.Jcrouimus I, 20, 47, 65, 79232, 275, 291, 326, 335,410, 437.II. 93, loi, 189.III, 17, 29, 5'5, 87, 94,ti7, 98, 104, io5, 114,i38, 'i5o, i53, i54, 173,178, 188, 193, 184 195,249, 25o, 25i, 255, 272,366, 38o, 385, 401, 402,411, 4i5, 442, 443, 444,459, 486, 491, 494, 535,()09, 612, 646, 649, 65o,660.Jerusalem I, 94, i38,173, 224, 247, 278.II, 27, 29, 92, 126, 200,262.III, 9, 18, 61, 69, 126, 129,142, 143, i35, i56, 202, 206.232, 359, 432, 457.Jessc I, 21 5.Jesus I, II, III, 1 scqq.Jcsuani III, i5.Jctro I, 393.Jezabel III, 171.Ilias III, 338.Ina II. 48.India I, 3 12.III, 292, 377-Innocentius lll, papa 1,3 09.1I.'33, 256.III, 270, 410, 441.Joachim I, 325, 4i3.111, 258.Joas II, 4().Job I, 61, i5o, 160.II, 72, 175.III, 12, 162, i54, 160,5o2, 5o5, 53i, 532, 55o,65 1.Johanna III, 54, 78, 223.Johannes, I, 3, 114, 195,232, 233, 262, 295,408,441.66, ii3, II. 65, 159, 164,199, 229, 23o, 23i, 262,III. 3o, 5o, 56, 102, io3,169, 171, 180, 184, 187,209, 3o8, 352, 355, 368,,4.32, 440, 445, 462, 5 16,589, 608, 624, 627, 655,Johannes VIII papa II, 90.Johaiincs XII papa II, 117.Johannes XIII papa II, 52.Johannes XVII papa II, u43123,447-, 81,462,y5,i36,176,200,3i4,409,437,608,653,140,3o6,292,607,216,429,17',268.i34,544,656.

. III,674 INDEX OF NAMES.Johannes XXII papa III, i33,3o4, 324, 335, 336, 338, 340,342, 345, 347, 348, 358,370—373, 440, 443.Johannes rex AngHae II, 33,III, 100.Johannes Constantinop. III, 467.Johannes Damascenus I, 397.Johannes monachus III, 248,249, 410, 435.Johannes Teutonicus I, 3o5,II, 121.Jonadab III, 33.Joram I, 261.II, 27.Joseph I, 71, i52, 173, 174, u)o,226, 247.III, 57, 62, 67, 106, 14O.Joseph ab Arimathia III, 57,36o.Josepiius II, 4, 6, 46, 20?.losias I, i85, 261.II 27, 63, 245, 247, 249,259.III, 464, 482.Josue I, 148, 194, 440.Josaphat II, 27, 228.loyada II, 63.Ipponenses II, 57.III, 47, 175.Isaac I, '52, 2i3, 214, 217, 223,224, 294, 256.II, 201.III, 64, 88, i56, 317.Isachar I, 157.Isaias I, io5, i3i, 210, 2i5, 2^7,2q5, 424.ir; 74.III, 59, 71, 217, 358,414, 481,637.Isidorus I, 271, 3o5, 394.II, loi, 127.III, 422, 429, 43o, 434, 435,458, 459, 519.Ismahel I, 2i3.Israel I, i5o, i5i, i52, 160, 176,206, 208, 210, 2l5, 217, 223,228, 23o, 243, 265, 279, 332.II, 9, 3i, 34, 174, 25o.,III, 61, 63, 64, 65. 66, 68,76, io5, i56, 177, 201, 259,425, 427.Israeljtae I, no, 3q^.II, 2 5o.Ralici I, 412.436.Juda I, 175, 2i3, 214, 243, 247.II 27, 5o, 93.III, 33, 177, 195, 481.Judaea I, 200, 247, 420.II, 20, 46, loi, 207.III, 9, 72, 76, loi, 142, 216,371, 439.Judaei I, 169, i83, 188, 226,257, 275, 2Q2, 334,382,420.II, 9, 3o, "5i, 60, 64, 65,66, 08, 96, 202, 2o3, 2o5,206, 229, 240, 247, 253, 254,255, 255, 272.III, 10, 12, i5, 17, 28, 63, 64,66, 67, 68, 77, log, 142, 262,3i7, 355, 419, 464, 540, 575,621.Judaismus I, 295.Judas I, 16, 405.III, 73, 84, i35, 171, 194, 196,35i, 352, 354, 361,362, 268.Julianus II, i65.III, lo5.Julius III, 280.L.Laban I, 2 56.Lacedemonii III, 4^0, ^33.Lanfrancus II, 48.III, 5o3.Laodicea I, 81.III, 109.Lateranense Conc. I, 3i5.Latini I, 377, 420.II, 59.III, 409.Laurencius I, 294, 3i2.II, 116, 117, l32.Lazarus II, 200.III, 9, 12, 21, loi, 366, 418.Leo II, 70, 85, 94, 112, 117,120, 124.III, 104, 329, 332, 455.Letus li, 190.III, 144, 228.Levi I 206, 262.io3.II,III, 201, 438, 567.Levitae I, 223, 3i8, 3i9,322.III, 28.Ligures II, 80.Lincolniensis I, 3o8, 309,341, 342, 344, 374, 384,386, 387, 388, 389, 3qo,392, 393, 394, 397, 457,II, 17, 19, 25, 58, 61,124, i5o, 212, 263.III, 284, 320, 334, 395,412, 5i3, 5i7, 520, 522,575.Linus I, 39, 244.320,3i8,385,3q.,459.397,574,III, 4*3.Liihostrotos II, 229.Londonienses II, 7, ji, 245.III, 236.Loth III, 3oi.Lucas I, 2i5.n, 256.III, io5.Lucifer I, 238, 283, 373, 374,388, 389, 4o5, 420II, 19, 141.III, io5.Ludwicus imp. II, 94.Lya I, i63, 173, 174, 175, 176,"356.M.Macedones I, 189, 35i.III, i3o.Macedonia I, 278.Macedonius III, 282.Machabei I, 148, 292, 295.II, 247-III, 438.Macharius II, 56.m, 88.Machometus I, 410.n, i65.III, 74.Maaian III, 437.Madianita II, 249.Magdalena II, 161, 2 58.III, 54, 366, 620.Manichei III, 574.Marcellinus I, 265, 411.Marcellus II, 148, i52.Marcus I, 52, 53, 41Q.II, 29.IIIj loi, io5, 128, 141, 142.47-^.Maria I, 162, 16.-1, 16:), 173, 392.II, 2. 19, 91, 201, 204.III, 52, 53, 54, 61, 62, 64,127, iq5, 366, 567, 598, 599.6i3.Martha I, 162, i63, 175.II, 19 147.m, 359, 418.Martinus I, 320.II, 48.III, 211.Martinus papa II. 246.Maitinus papa III, 325.Matathias II, 2^7.Matthaeus I, 21 5, 368, 383.II, 90, 261.III, 99, 102, 104, i38, 141.321./Maximianus I, 79.III, 412, 424.Maximus III, 104.Medi I, i52.iq6.II,III, 177.Melchiades III, 213, 220.Melcliisedech 1, 75, 3i7.m, 437.Mendicantes III, 12, 35o.Messias II 60, 198.m, i5, 53, 61, 65.Mi^^hael I, 355.n, 7^.m, 63.Micol I, 210.Milo III, 125.Moabiti I,i5i.Moabitides II, 90.Moyses I, 94, 95, io5, i63, 173,177, 2o3, 218, 223, 243, 277,279, 304, 317, 377, 393, 428,43o.II, 17, 65, 91, 92, 126, 128,187, 206, 233, i^^S, 247.III, loi, 146, i54, 201, 202,2i5, 294, 3i8, 394, 482, 5o5.N.Nabal I, 21 5.Nabuchodonosor I, 16, 23, i3o,i3q, 161, 188, 191.II. "4, i5, 5o, 5i, 277.III, 167, 287.^'alhan I, 3q3.Nazareth III, 439.

INDEX OF NAMES.6T5Nemroth I, i52.III, 412, 422.Nepotianus III, lyS, 188, 25i,38o, 402, 442, 491.Nicholaite 1, qg, 100.Nicodemus IIl, 17, 57.Nicolaus diac. I, 99.Nicolaus papa I, 412, 448.II, 75, 93, ii5, 261.Nicolaus III, papa III, 107, ii5,204, 224, 270, 324, 326, 335,336, 338, 339, 342, 347, 348,355, 400, 440, 639, 655.Ninive I 424.III, 177, 184.Ninus 1, i52.Noe I, 2i3, 214. 217, 229, 256.Normanni I, 148.Normannia II, 48.O.Ochosias 1, 261.II, 27.Octavianu.s I, 289.II, 117.Olofernes I, i5i.Onesimus III, 3 18, 323.Oriuines I, 74, 375, 440.III, 200, 208, 261, 382, 436,465, 497-Oseas I, 257, 44.-1.III, 5o5.Oswaldus II, 53.Otho II, 117.Oxonia II, i, 5, 245.III, 423, 426.Oza 11, 95.Ozia I, 261.Pamachius III, 195, 38o, 494.Fapias III, 425.Parisiensis I, 3oi.Pascha II, 200.Paschasius II, 117.Paulinus I, 20, 47, i23, 227,232, 404.n, 79-III, 14, 94, 95, 416, 444.Paulus I, 17, 28, 38, 39, 63,66, 186, 244, 245, 258, 25g,276, 3oQ, 3io, 327, 344, 356,393, ^il.IL 3, 18, 56, 63, 68, 81, 94,95, 144, 149, i54, i55, 157,i65, 167, 172, 182, 219, 220,221, 23o, 2^4, 271,272.280,III, 9, II, 14, 22, 32, 33, 44,45, 46, 116, 147, 149, 134,i58, 209, 212, 216, 200, 273,3oo, 3i7, 329, 338, 352, 35^,355, 36i, 382, 387,400,438,444, 474, 477, 494, ^28, 53o,544, 553, 597, 611, 625, 642,657.Pechamensis archiep. Cant. I,321.Pelagiani III, 569.ius II, 80, i65.III,' 565 570.Perse I, n2.III, 177.Peterborough II, 5i.Petrus I, 4, 5, 8, i5, 17, 2526, 34, 38, 39, 61, 71, 7275, 98, 100, 107, i3o, i3i177, 178, 200, 204, 209, 2122l3, 221, 222, 228, 230, 232234, 244, 245, 248, 25l, 252258, 259, 263, 264^, 281, 282283, 284, 297, 298, 3o2, 3o3309, 3io, 3i2, 343, 344, 347356, 370, 38o, 38i, 382,3833g2, 393, 4i3, 4i5, 416, 417418, 428, 429.n, II, 18, 26, 34, 63, 66, 7881, 85, 87, 88, 93, 94, 95109, ii3, 114, 119, 120, 121i39, 140, 141, 142, 148, i53i54, i55, 157, 161, 179, 180199, 219, 220, 221, 23o, 2532'56, 258, 263, 271, 272.111,15,18,22,32,33,44,45,4648, 5o, 56, 77, 98, loi, 102io3, i3i, i54, i65, 166, 172i85, 187, 188, 189, 195, 198203, 209, 212, 216, 220, 223239, 260, 281, 3oo, 3o5, 341353, 366, 389, 392, 397,400407, 414, 427, 444, 449, 352453,474, 5o8, 5i2, 5i7, 519522, 526, 528, 534. 540, 544553, 555, 575, 585, 589, 591592, 597, 600, 601, 602, 609642, 6'5i.Petrus vide Comestor.Pharao I, 190, 224, 229, 243,III, i53, i54, 207, 208, 209,217, 653.Pharisaei I, 21, 54, 55, 144,148, 173, i83, 195, 275, 304,3i7, 428, 43o.III, 17, 47, 91, 92, 118, 157.Philemon, II, 317.Pilatus I, i83, 199.III, 39, 40, 06, 67, 68, 94,i55, r59.Placcntinus II, 117.Plato III, 178, 5i3.Pontinus II, 78.Porphyrius III, 179.Possidius III, 225' 227.Prosper III, 196, 233, 242, 245,25o.Ptolemeus III, 128.Pyiatus II, 202, 2o3, 229, 23o.Q.Quiiinus I, 4 52.II, 169.R.Rabanus II, 88, 209.III, io5, i38, 149, i57, 176,321.Raeliel I, i63, 173, 174, 176.Reblatha I, 247.Recab III, 33, 85.Recabita III, 33, 48, o3, 377,383.Richardus Angl. rex II, 98.Robcitus V. i-incoln.Roboam I, i5i, 211.Rogerus com. II, 47.Roma II, 117, 118.III, 198, 240.Romani I, i52, i83, 184, igb,208, 293, 296, 353,358,370,373, 374, 38o, 38i, 382, 384,392.223,ir, 117, 118, 167, 196,229, 253.III,' 67, 107, 177, 2i6, 392,412, 433, 43q, 440, 464.Ruben I, 2i3, 356.Rufus II, 47.Rusticus lit, 106.Ruth I, 194.Sadoch 1, 21)1.Saaucei II, 65.III, 17.Salem III, 4^7.Salomon I, 80, 87, 102, i^g,igi, 210 211, 228, 291, 43o.11,4, 63, 102, 23i, 245, 269.III, 65, 66, 118, 149, i54, 157,i59, 2i5, .323, 464,481,482,5o8.Salphat I, 206.III, 61, 76.Samaritanus I, 3o5. 334, 423.II, 82, 204, 255, 262.III, 36i.Samuel I, 194, 197, 198, 2o3,210, 277.II, 35, 204, 245.III, 17, 33,48, 393, 394, 3q5,534.Saphira I, 280.II, 121, 271.III 47, 84, io5, 106, i3'5,195, 2o3.Sara I, 229, 293.III, i53, 3o2, 424.Saraceni II, 160.Sareptana vid. III, 96.Sarum 11, 48.Sathanas II, 88.Saul I, i35, i5i, 102, 198, 202.III, i35. ' '-^ - ^Saulus II, 22, 92.III, 9, 142, 394, 534.Saxoncs I, 148.11, 117.Scarioth I, 36i, 371.II, 1, 181, 206.III, 56, 194, 352, 362, 366,53o.Scotus III, 157.Sedechias I, 247.II. 5o.III, 481.Sem I, 214, 234.III, i53.Servius II, i65.Seth ], 234, 261.43*

676 INBEX OF NAMES.Sicilia 11, 33.Silvester II, 3, 107, 117.III, 108, 2i5, 275, 333, 442,445, 653.Simeon I, 195, 256.Simon I. 28."' 52. ., , cIII, 84. q8, l.M, l32, 195,253, 366,599.Simplicianus I, 196.Smyrna III, 109.Socrates 1, 99, 100.Sodoma I, 434.II, 254.Sodomile I, i35, i^S, 146, 17.VSolippus I, 195.Stephanus I, 294, 295.II 93._III, 24b, 540.Stoici I, 354.Susanna I, 26.II, 221, 23l.III, 54..Svmmachus II, 116, 117.Syon III, 61, 64, 67, i56.Syri II(, 96.Syria II, 27, 28.Tarantasia III, 348.Tarraconensis III, 279.Taurus II, 248.Templarii II, 4, ii3, 279.Tharsites II, 26.Tharsus III, 439.Theodoricus rex II, 11 5, 116.Thobias I, 61, 3i3, 314.Tholomeus III, 339.Thomas I, 248, 274, 289, 291,292, 293, 294, 295, 296, 20Q,3i2, 33i, 339, 423, 457.II, 12, 63, 04, 139, 220.III, i57, 159 168, 377, 378,402, 43i, 443, 454,493, 504,521, 524, 637, 641, 645, 652,657.Timoiheus II, 186, 187.III, 63, 378.Ticonius I, 412.Titus I, i3i, 226, 355.II, 4, 253.III, 464.Trayanus III, 6o3.Treverensis ep. III, 270.Tur II, 47.U.Ur II, 187.Urbanus II, 34.III, 175.Ursus II, 48.Valerius III, 175, 281.Vespasianus I, i3i, 226.n, 4, 253.III, 464.Victor III, 42.Vigilancius III, 444.Vitiilo I, 237, 238.Volnsianus I, 397.W.Wadtord II,m, 35i.i.Walluses I, 3i4.Wenletum II, 52.Westmonasterium II, 3g, 40.Wilhelmus v. Wadtord.Wilhelmus II, 47, 49, 5i, 277.Wilhelmus Altissiod. III, 623.Wilhelmus de Longareto II,119.Wintonia II, 48, 5i.Wolstanus II, 53.III, 48, 5o3.Z.Zabulon I, 356.Zacharias I, igS.Zacheus I, 32o.II, 180.III, 8, 10, 195, 207, 25o, 278,359, 366.Zebedeus II, 198, 199.III, 66, 187.

III. General Index,A.De ablacione temporalium IT, i.Areumenta pro ablacione temporalium a cleroII, 2-35.Ablacio temporalium persuperstites fuiidatorumextirparet errores ecclesie III, 473—486.Ablacio temporalium excmpio iSiaburliodonosoriapprobatur II, 5o.Non quelibet ablacio civilis dominii religiosisest penalis II^ 100.Possibilitas ablacionis temporalium secundumiura civilia, can. et Anglicana II, 36—48.Melius est Deum auferre corporalia bona suaa peccante I, 45.Homo si bonis abutitur, deticit iusta vendicacioex titulo donacionis divine I, 45.Distinctio inter actum evangelicum et civilemIII, 265, 268—276.Melius est esse in amicicia proximi fundata incaritate quam habere bona naturalia I,gi, 92.Lex Anelie de forma dominandi in ecclesia III,235.Necesse est a quocunque iadice terreno appellaread sumiuum iudicem I, 145.Artare licet rebeiles ad fidem II, 10.Communitate vej persona ecclesiastica habiliterabutente diviciis, reges, principes et dominitemporales possunt legitime et meritorieipsas auferre, quibuscunque tradicionibussint confirmate I, 266—274.An licet ab ecclesia auferrc aliqua consecrataII, 97, seqq.Licet auferre ab ecclesia vasa templi in tribuscasibus II, iii, 112, ii3.Heresis periculosissima sequitur ex avariciasacerdotum II, 59. 60.Quare avaricia clericorum non punitur ut suaiuxuria III, 386, 388.De argucia Beghardorum quod nemo debetcuris vite active intendere I, 177 seqq.Omnia bona Dei debent esse communia I, t)(")seqq.Ecciesie bona debent esse communia et inquantum aliquis appropriat decidit a veroistorum dominio II, 107.Omnia bona sunt iustis communia 1, 47—53.Bona infima dominus temporalis in nomineDomini ordinat I, 258 et committit ministrosuo dacionem ministerialem I, 258.Bona communia racionc praestancie bonitatisdebent maxime ponderari I, 96.Bona clericis appropriata tempore necessitatissunt cunctis communia II, 101.Sacra quomodo dicuntur bona sacerdotumII,io3.Non licet superbe expendere bona pauperumin edificiis sumptuosis II, 101, 102.De diversis partibus boni I, 88 scqq.Ablacio bonorum fortune non tantum imperficithominem sicut ablacio bonorum natureI, 90.Pecuniis et aliis bonis fortune in monasteriiscongregatis domini temporales possunt inusus quos limitant sacri canones impertiriII,lOI.Bonum virtutis est melius quam bonum amiciciehumanc I. 62.De canonizacionibus III, i63.Carte humanitus adinvente de hereditate civiliperpetua sunt inpossibiles I, 252.Ad rectificacionem conquestus requiritur caritasconquestorum, auctoritas creatoris et indignilasintrusorum I, i5o.Signa cognoscendi si homo habeat caritatem I,iio— 118.Que impediunt et promovent ad caritatemI, IIO.Summa libertas christiani est observancin caritatisI, 233.De sedecim caritatis condicionibus I, io3—iio.Nec Christas nec eius discipuli obligarunt secontinue ad sineularem gradiim carenci.evel usus temporalium III, 125—127, 129.Carencia civilitalis est perfecta simpliciter III,161.An Christus ci\iliter dominatus fuerit III,60-77.Christus non regnavit seculariter III, 67— go.Christus fuit humanitas summe pauper III,5i, 53-60, ii3.Christus vixit vitam humanam perfectissimamIII, 52.En testimoniis sanctorum dominorum negaturChristuni fuisse proprietarium civilem III,88—100.Tempore apostolorum servabatur pro regulaquod sit in tota religione christiana unusabbas Christus III, 35.Observantes reguiam Christi sunt vere religiosim, 5.

678 gEnEral index.Supra religionetn Ghristi non licet fundarenovam III, i3—3o.Oportet omnem christianum in moribus sequiChristum III, 52—60.Fideles elegerunt in primitiva ecclesia vocariChristiani non Jesuani 111, i5.Oportet omnem christianum profiieri caritatemIII, 5.Nullus est prior in ordine christiano, dum estin peccato mortali III, laS.De potestate clavium I, 282.Clericus non debet pugnare in propria personaII, 260.Omnis pretensus clericus abutens bonis ecclesiedecidit a suo nomine III, 490/1.Clerus et omnes liabentes superhabundanciamtemporalium debent capere parcum pauperemhonestum usum, impertiri ministriset pauperibus et edificare et reparare domosIII, 5io.Clericus sollicitans se ad cjuerendum securitatemtemporalium excidit ab eorum dominioIII, 320.Clericus bona sua repetens debet attenderequod non propter affeccionem proprietariidominii sed propter utilitatem ecclesieprosequitur III, 271.Clericus si furatur, occidit etc, ad forum civilein defectu fori spiritualis debet trahi III, Sog.Clericus in peccato mortali est nominetenusclericus II, 93.Nullus clericus debet per coactivam ablacionembonorum corripi per brachium secularenisi auctoritate ecclesie in defectuspiritualis propositi II, 60 seqqClerici debent renunciare seculari honore III,375, 80.Clericj doctrinam Christi attendentes nonexigerent redditus crudelius quam dominitemporales II, 21.Clerici in Anglia solvunt regi decimas II, 7.Doctores quomodo interpretandi sunt, dicentesquod clerici non debent puniri a laicisII, 83.Clerus potest conveniri coram triplici iudiceII, 82.Illicitum est clericis in foro civili sua repetereIII, 3o2, 3o3.Carte clericorum possessionatorum superfiuunt,cum carte caritatis per se sufficiant III, 3o7.Impossibile secundumleges humanas vel divinasdotacionem cleri in temporalibus quoad civilitatemperpetuam stabiliri III, 3io.I)e carnali copula clericorum III, 384—6.De potestate clericorum ad dispensandum etexcommunicandum III, 38o—4o5.Dispensacio temporalium et non eorum dominaciopertinet clericis III, 38o.Illicitum est cuicunquc clerico actus civilesexercere 111, 265.Negociis secularibus principaliter intendereclericum in heresim inducit II, 60.Modus emendandi clerum abutentem II, 11.Si non licet clerico dominari civiliter, a pariepiscopi tenentur esse pauperes III, 36o.Prophetacio Coelestini V de Bonifacio VIIIII, 118.Vita contemplativa an sit melior quam activaI, 162— 1O9, 172—176.Nemo debet dimittere correctionemevangeiicampropter timorem excommunicationis I, 275.Correpcio est illicita nisi correptus fuerit inferiorquam correpto III, 192.Tam in causa civili quam criminali clericicorripi debent a domino seculari II, 79—81.Regna Anglie et Francie in Templarios correpcionemexercuerunt II, 4.Correpcio cleri sequi debet regulam ChristiII, 74.Modus et cause correpcionis cleri II, 1—8,63-68.Ordo in correpcione fraterna II, 70.Nullus christianus corripi debet per ablacionembonorum nisi incidit in mortale II 72.Nec Deus nec creatura potest ordinare quodnon liceat homini in temporalibus fratremsuum corripere II, 26.D.De modo dandi Christi et politici III, 268.Dator evangelicus dat ut servicium ecclesieministretur III, 268.Utrum decime debeantur sacerdotibus sicut inveteri testamento I, 3i7 et seqq.Nisi fuisset christianorum desidia, non oportuissetsectasprivatorum ordinum introduciIII, 18.Deus non potest donare homini quodvis donumquod quid auferat vel quod iustus perseveransprivatur dono aliquo nisi Deus recompensetI, 60 seqq.Deus nihil dat nisi optimo modo dandi I, 49seqq.Deus non potest dare bona ad abusum I, 41.Licet Deus sepe dispensat contra legem propriam,nec tamen potest esse contrariussibi ipsi III, 328.Non est possibile Deum prestare alicui aliquodnisi aigno I, 9Septuplex doctrina divitum I, i39— 142.Quomodo debemus imitari divites veteris testamentiI, 161.Divicias civiliter habere est onerosum' et periculosumI, i55, i58.Duodecim argumenta contra dicentes quod licetclericis civiliter dominari III, 377, 424.Quatuordecim conclusiones contra civile dominiumclericorum III, 257—261.Diversitas inter civiliter et evangelice dominantem1, I25— 133.De actibus dominii III, 265, 268, 276, 296 seqq.Ablacio civilis dominii prodest religiosis II, 111.Omnis civilis dominus peccat venialiter in curiositatesuperflua III, 169.Historia majorum nihil confert pro civili dominioclericorum 111, 377.Dominium civiie sapit peccatum III, 167.Deus non potest dare homini pro se et suisheredibus in perpetuum civile dominium I,Homo potest solum ministratorie filio daretemfjorale dominium I, 253.Dominium naturale presupponitur dominiocivili I, I.Omnis iniustus pretense dominans est infamishypocrita I, 53.Bonum fame est melius quam civilis dominaciopersonalis I, 54.Omnis creatura eciam natura angelica est solumadministratorifl (in- dominio) I, 259.Justificato restituitur dominium sicut et graciaI, 62/3.Humanum dominium racione lapsus hominisest extensius et graciosius quam fuisset toto

GENERAI. INnEX. 679liumano genere statum innocencie conservante1, 56—68.Ut discamus servare dominium necesse estobservancia caritatis 1, io3, 110.Omnisiustus custos temporalium est evangeliccsed non civilitcr dominus eorum I, ib.|.Quid sit civiliter dominari III, 42S—435.Nulli pure clerico pro tempore legis gracielicitum est civiliter dominari III, iy3~'Aj'3,442 seqq.I-icciones dicencmm quod nemo dominatur nisiciviliter III, 425—428.Laici dominantur civiliter. clerici evangelice,primi habent proprietatem civilem, aliioccupant bona ecclesie communia III, .141.Non licet civiliter dominanti uti bonis suisquomodocunquc voluerit I, i36.Sicut fuit Christus optimus homo possibilis,sic non habuit ius ad civiliter dominandumIII, 76/77.Cliristus noluit nec se nec suos apostolos seculariterdominari II, 209 seqq.Dubitacio si expedicens sit civile dominiumiure hereditario vel eleccione procedereI, 206-212.Titulus conquestus non est sutliciens ad iustumdominium I, i^8 seqq.Adversus civile dominium presupponitur disposiciovirtutis iusticie in dominante I, 6.Omnis iniustus caret vero dominio I, 38.^— — non iiistc simpliciter dominatur I, 33.Omne dominium hominis naturale vel civileest principaliter a Deo collatum homiuipro reddendo servicio debito I, 3/.Nullum civile dominium est iustum iiisi innaturali dominio sit fundatum I. 3/, 38.Justus dominatur toti mundo sensibili I, 47seqg.Nemo iuste dominatur riisi e.\ lege perfectelibertatis l, )55 seqq.Ex sentencia beatornm Thome et Bernliardievidet, quod illicitum est civiliter dominariIII, ,m5.Clerum dominari civiliicr quintupliciter improbatur111, i()3— 2i5.Aliud cst habere civile domiuiiini materialiteret aliud civiliter dominari formaliter III,223.Nec impcrator potest donare pape impciiiimvel dominaciouem civilem III, 150, 453.Xiilla creatura potest esse dominus aliciiiiisnisi Deus ipsimi donaverit I,39Domini temporaies possunt a clericis teinporaliaauferre II, 33, II l, 27.— — pos.sunt legitime aufcrre divicias a clericoIiabitiialiter abuteutc If. 127—1.45.— — debent tfiictus meiere de usu temporaliumregni sui III, 27.— — tenentur defendere libertates ecclesie II, 45.— — obligantur ad correptionem fraternam II.M-— — possunt ecclesiasticos corrigere II, 5.— — tenentur inlidelcs corrigere II, 879.non possnnt dotare ecclesiam nisi subconditionesubducta quod domino serviaturII, 107.Domini civiles sunt accomodatarii et procuratoresII, 188,Dona tortune vel nature suut in potestatecreature ut virtutes morales sunt Dei proprieII, 188.Dona gracie Deus donat, creatura administratI, 258.Non est possibile hominem dare donum nisiDeus ipsum donaverit I, 259.Deus non potest quicquam donare homini nisisub condicione quod serviat sibi in graciaI, 353.Pcriculosum est dotare ecclesias temporalibuselemosinis perpetuis III, 5o2.Omnes sancti clerici rcnuunt dotacionem civilemIII, 229.Licet dotacio ecclesie clericorum per temporaliasit licitaet meritoria, tamen status primevusfuit securior, meritorior atque perfccciorIII, 232/3.Occasione dotacionis ecclesie clerici declinariintad seculum III. 215—227.E.Ecclesia quot modis sumitur (, 287/8.De ecclesie audoritate I, 35S.Lcclesie auctoritas est nulla nisi de quantoemanat a Cliristo I, 377.Non omnes qui nuncupantur partes ecclesiesnnt christiani II, bi.Ecclesia Chri.^ti decrevit, quomodo It, 60.E.vpedicius foret ecclesie regi secundum legemDei per apostolos quam per reges I, 192seqq.Niilla persona citra Cliristum necessaria rcqiiiriturad componendnm dictam ecclesiam1, 3Si.Edilicacio ecclesie nou consistit in accumulacioncbonoriim fortune sed virtutum I, 285.Inferiores ecclesie possunt decimas repetere 1,353/4.15ona ccclesie melius per laicos qiiam per clericosdistribuantur III, 258.Christiani obedire debent Romane ecclesicde quanto dirigit secundum regulam legisChristi I, 3S4.Ecclesie construccio non consistit in mundidiviciis sed in observancia lcgis Christi I,280.Coiidiciones quibiis eoclesia Anglicana potestlegitime ac meritorie a clericis et religiosisauferre bona pauperum 1, 345.Exacciones ecclesiastice non (iant quin per illasserviatiir ecclesie 1, 202Oinnis ccclesiaslicus in mortali (pcccalo) distribuendobona ecclesie malc facit I, 345.Ecclesiastici peccant qiii se obligant ad primosfructus I, 201.Ecclesiastici e\equaiitur excommunicacionempocius propter amorem excommunicati acecclesie quam propter pecuniam sive questumI, 357/8.Nemo cui non lit specialis relevacio debet presumerese esse clcctiim I, 3iSi.Ubicumque fuerint progenitores dominorumsuperstiium, expedicius foret elemosinarumrectiiicacio III, 471.Episcopi debciu liatiere temporalia ex titulogracie III, 379.Condicio episcopi est spiritualiter operari etnon seculariter honorari III, 38o.De excommunicacione I, 274—285.De falsa excommunicacione I, 290.Excommunicare quare non licet pro decimisI, 335-358.In excommunicacione pro decimis excedimuslimites potestatis I, 336.Nemo debet excommunicare quemquam propterpecuniam vel decimas 1. 3of).

68oGENERAL INDEX.nisi ex amore I, ^299.Nemo debet excommunicari propter pecuniamI, 277-282.— - — nisi in causa Dei I, 276.Non cst possibile hominem excomm.unicarinisi excommunicatiir a se ipso I, 274 seqq.Si Romana ecclesia ex ignorancia scripture, zelovindicte vel appetitu commodi temporalisquemquam excommunicat, excommunicacioerronea est I, 374.Omne ens est fides credenda I, 407.De defectibus fidei II, 61—63.Fratres qui sunt? III, 6/7.Fratres possunt legitime mendicare III, 8.Fratres Minores in lioc conveniunt quod repugnatreligiohi sue habere quicquam civiliterIII, 349.Fratribus (Minoribus) reservacio dominii factaper Nicolaum III non profuit III, 324.Fundatorcs dcbent de zelo domus Dei diviciasabusas clericorum repeterc III, 3o8.considcrare quod bona collata ecclesiesunt quasi thesaurus depositus quem liceteis in temporc necessitatis repetere III, 455.G.De duobus gladiis ecclesie III, 397— 400.Deficiente gladio corporali recurrendum est adgladium spiritua)em JI, 11.Boiium glorie intinitum minus quam bonumincreatum I, 93.Bona gracie que sunt I, 92.Omnibus bonis melius est bonum gracie I, qS.Bona gracie pullulant ex virtute I, 91—3.Bona gracie, bona nature, sciencie, potestatiset fortune distribuit Deus servis suis in viaI, 93.Oportet preter i^uccessionem hereditariam caperetitulum gracie Domini I, 153.Nec testium deposicio nec iudicis sentenciacioneccorporalis possessio nec descensus hereditacio,donacio etc. dant homini verumdominium sine gracia super quoquam I,23-25.Unccio gracle predestinacionis salvat omnempredestinatum I, 5.Quilibet existens in gracia habct ius ad doniimDei et omnia bona Dei I, seqq.Resurgens post lapsum a gracia redit ad tantamgraciam vel maiorem F, 70/1.Papa Gregorius XI conccssit mvadere FlorentinosII, 90.H.Heresis quid est II, 58.Homo ut est virtuosior, nobilior est I, 234.Homo non potest proprie donare sed in spiritualibusaccessorie ministrare I, 258.Om.nis homo est solum praestarius, accommodaiiuset ballivus Dei sui I, 259.debet esse theologus et legisia I, 403.An homo dare possit alteri pro se et heredibusin perpetuum quodvis dominium I, 249—257.Totum genus liumanum complecius per mediatoremDei et hominum est redemptumquam fuit perditum I, 68.— non itabet potestatem ordinandi quodPetrus et genus suum dominetur politicesuper datum I, 25i.Nullius est hominis fama laudabilis nisi ubiqncfuerit promulgata I, 55/5.Humilitas sufficit pro regula christiana III, 192.Omnis iniustus dc divino beneplacito habctquidquid est iustum quod babeat I, 20.Iniustus non habet ius ad dominium i, 18.Iniustus quidquid fecerit continue peccatmortaliter I, i5.ludices docentur iudicare secundum exemplumnovi et veteris tcstamenti II, 85.Quantumcunque foedus vel pactum fortuneformatum fuerit iuramentis, munimentis etc.potest solvi I, 264.Duplex iurisdiccio in temporalibus, evangelicaet civilis III, 375.Jus divinum presupponitur iuri civili I, 1/2.Jus paternum non dat titulum iiereditatis I, 218.Nemo habet ius super quemquem nisi habucntad hoc beneplacitum Dei II, 7-Jura humana non sunt superflua I, 129.Justitia est virtutum preclarissima I. 3.NuIIum est civile dominium nisi in iusticiaevangelica sit fundatum I, 22.Nemo perdit possessum nisi dum eius privaturiusticia I, 3.L.Laboracio est clericis debita III, 382,Laici habent iurisdiccionem circa ecclesiastica:II, 80.Distincciones inter legem evangelicam, can'onicamet civilem I, i25 seqq.Multe sunt leges cum quibusnon poterit dispensariI, 265.Lex Christi sufticit regere totam ecclesiam I,35o.Lex Christi est omnium legum completiva I,118 seqq.sine lege humana superaddita sufScit—-—dirigere religionem christianam I, 393—442.sufficit dirigere sponsam suam I," 3^5.per se sufficit sine lege civili vel canonicaad regimen ecclesie militantis I, 119— 124,^48- ^ .Solum legem Christi licet practizare, disccrevel docere I, 402—403.Non licet christiano post plenam publicacionemcvangelii extraneas legesconderel, 425—429.Sine lege cvant;elica non potest aliquis civiliterdominari I, i56.Non potest esse pax homini sine lege evangeliiI, 157.Periculosum est hereticare legem humanam nisiforte patenter possit doceri quod sit Scripturesacre contraria I, 35i.Omiies leges humane quas lex evangelica nondocet sunt superflue et inique I, 399.Leges iheolf^gice non sunt superflue I, 124.Leges diaboli legi Dei contrarie I, 143/4.Totum corpus humanum debet inniti legievangelice I, i3q.LegeSj ruciones, auctoritates, que prohibentlaicos corrigere, quomodo intelligende suntII, 74/5.Lincolnicnsis quomodo respondit bullis papeI, 38.^-3c,3.

GENERAL INDEX. 68 1M,De martyrii c-ondicionibus I, 285— 2fig.Ad martyrium requiruntur iusticia cause, martyrizatipacieucia ct persequentis iniusticiaI, 293.De mendicacione et elemosina III, 4i3— 120..Mendicare dupliciter vel spiritualiter vel corporaliterII], 7.Que mendicacio sit detestabilis III, 11.Alendicus quis est III, 8.Alinister Dei nihil donat alteri sed ministratI. 25o.Venerabilis ordo Minorum consequitur regulamChristi III, 57.Nemo meretur aliquid nisi habuerit ius adillud I, ]?.Monachus qualiler debeat esse II, 10.Monachi secundum suam protessionem nihilhabere debent II, 53—58.Monachi contra professionem suam pecuniassibi accumulant III, i.De diflerencia monachorum III, 6.Genus moralium est melius quam genusnaturalium I, go/i.Non licet doctori catholico laxarc vel palliaredicta scripture de mundi reliccione lll, i35.O.Nulla obcdifncia facta preposito in religioneprivata (ordine) prodest. nisi de quantoinclinat ad obediendum Christo III, 36.Omnes private observancie religionum preterillas in scriptura fundatas difticultant adobservanciam mandatorum: ergo sunt illiciteIII, i5.Melius est homini nunc contemplari et nuneintendere opcribus misericordie I, 179.Valor boni operis et dotarium iniqui suntpro statu vie nobis incognita I, 2O0.Nulla ordinacio, dacio vel concessio esl laudabilisnisi de quanto Deus ipsam legitimatI, 263-In omni ordinacione hominis debet subintelligicondicionaliter conformitas legis Christi I,264.De ordinibus tractatur III, i seqq.Tres partes ordinis: seculares possessionati, regulareset mendicantes III, 4.Diiferencia inter ordines possessionatos etMendicantes III, 4.Unde possessionati ordines cxigunt decimasper censuras et tamen negatur fratribus humiliterpetendi III, 9.Ordines Benedicti, Dominici etc. quare introductisunt III, 18.Solum ordo observans caritatem est bonusordo III, 1.Nulli privati ordines preter illos qui in evangeliofundantur constituunt dienum ordinemfll, 19, 20.P.Papa est caput particularis ecclesie et qua talissuperior civili domino JII, 379.Debet supponi de papa quod sit caput particularisecclesie I, 4i5.Papa debet subducta civilitate ministrare ecclesiein hiis que sunt ad Deum III, 379.Papa non debet dispensari contra apostolumIII, 328-330.De Civili Doniinio. III.Papa licet habet potestatem condendi lcpescontrarias, non tamen oppositas vel moralitercontrarias III, 317.Papa debet esse humillimus, bonorum fortunestrictissimus abdicator II, 17.Utrum seculares papam corripere possint II,114—127.Si papa ab aliquo iudicari possit II, 120.Propter deviacioncm a fide papa deponipotest II, 121.Quomodo pape per imperatores depositi suntII, 116.Laici debent se opponere heresi papali II, 124.Pape debent obedire regibus, vectigalia solvereetc. III, 370.Papa habet potestatem ligandi et solvendi racionepeccati non potestatis civilis III, 389.Necesse est papam esse tlicologum I, 124.Non est possibile quod papa in bullis suisquemquam inhabilitet I, 255.lurisdiccio domini pape est extensior quamiurisdiccio civiliter dominantis III. 38o.In quibus pape obediendum sit III, 43, 44.Quomodo papis vita contemplativa sit meliorquam activa I, 170—176.An licet credere quod dominus papai et Romanacuria predestinandum excommunicatmlnus iuste I, 370.Dicentes papam iion posse committere simoniamattribuunt creature quod Deo estproprium 1, 372.Destruccio glosse quod papa nec peccare necerrare poterit I, 372 seqq.Nullum papam cum cetu cardinalium citraChristum esFe absolute necessarium capitaliterregere ecclesiam probatur I, 38o.Pape credendum est, in quantum ipse cumsuo collegio recipit influenciam a capiteecclesie Chrisfo I, 384.Non est articulus fidei, quod, si papa quidquamin bullis sive literis dictaverit, Spiritussanctus assit I, 410.Papa non habet potcstatcm interpretandi quomodocunquevoluerit, si in hoc erraverit,resistendum est ei III, 33i.Pape dispensacio non potest eximere a practicalegis Christi II, 16.Quomodo ius papam eligendi ad imperatoresdevolutum sit II, 116— 120.Signa infirmitatis capitis pape 11, i23.Constituliones papales conditionaliter date suntin, 347.non sunt paris auctoritatis cum ScripturaIIL 347-De repugnancia inter bullas paparum NicolaiIII et Johannis XXII, in, 324—35o.Privilegium Martini pape concessum Minoribusredundat ad dampnum et dedecus Roni.ecclesie III, 325.Paulus accusatus ad laicum iudicium prolibertate ecclesie appellavit III, 29.De paupertate evangelica III, 108—124, 148—173,III, 194.Pauperta.s evangelica est scola Christi reductivahominis ad statum innocencie III, 172.De gradibus paupertatis III, 120—122, 348— 35o.Status pauperum est statui innocencie conformiorIII, 89, 161.est perfectissimus III, 492—496.Professorem christiane religionis oportet profiteripaupertatem III, 5, 6.Pauper evangelicus est perfeccior quam civilisdominus III, it8.44

682 GENERAL INDEX.Plus necessarium est et condecens specialiterphilosopho commendare paupertatem evangelicamquam divicias seculares III, 170.Pertmaciter defendere quod Christus non tuitpauperrimus est heresis III, 114— 117.Carencia possessionis civilis est perfecciorquam civiUs possessio lil, 161/2.De peccato III, 562 seqq.De peccato originali I, 219.De gravedine peccati I, 71.Nemo peccans mortaliter habet corpus velanimam nec aliquod bonum nisi equivoceI, 3, 8 seqq.Domus religiosa dum est in mortali peccatoiniuste occupat, quidquid habet III, 24.Omnis homo qui.est mortali peccato non dominaturiuste simpliciter II, io5.Omnis peccans abutitur bonis Dei ct deficitsibi verum dominium I, 45.Utrum expedit peccatori pro tempore quo estin mortali peccato facere bonum opus degenere I, i3 seqq.Quis primorum parentum peccaverit graviusIII, 170.Non est possibite diffamare iustum nisi peccandoexcidat a virtutc I, 5^.Peccata religiosorujn III, i5, 16.Sancti dicunt se peccatores abiectissimos II,224.De optima policia in terris 1, iq2— igg.Populus debet providere sacerdotibus de necessariisvite II, 6.Melius occuparetur populus domi in preceptorumobservaneia quam in peregrinacioneIII, 164.Possessio triplex, civilis, viantis et celestis III,128.An christianus debeat potestatibus tyrannicisobedire I, 199.Proprietatis atfeccio est dissolucionis christianereligionis causa precipua III, i38.Predestinatus nunquam dignus cst pena perpetuanec prescitus vita eterna III, 53o,554 seqq.— solum iiabet preterita et futura I, 66.— non meretur penam perpetuam I, i5.Nullus prescitus meretur regnum vel graciamfinalis perseverancie I, i5.Nemo habet bonum, nisi Deus id sibi prestiteritI, 8 seqq.Prelati debent digniores in ecclesia proficereI, 204..Prelatis deficientibus domini corrigunt clerumII, 45.Habere primatum secularem civiliter est dominariIII, 192/3.,Avare murmurant ecclesiastici contra principesseculares colleftas vel decimas pro regnituicione exigentes I, 200.Racio principandi stat in gracia Dei I, 212 seqq.Differencia inter promissionem evangelicam etcivilem III, 3i5/6.Si licitum sit clericis pugnare II, 258—275.Illicitum est christianos pro temporalibuspugnare II, 233—258.R.Pro statu vie optimum est reges esse I,198/9.Rex habet universalem potestatem regnicoiassuos corripere II, 84/5.Rex habet patestatem coactivam humanauiuniversalissimam regni sui I, 270.Reges et alii tenentur observare processumevangelicum in correpcionibus II, 11.— habent ius et potestatem utendi in necessitatistempore bonis ecclesie III, 457.— Anglie tenentur facere inquisicionem diligencioremde numero ct honestate clericorumII, 42.corripuerunt summos pontifices II, 46.— veteris testamenti abstulerunt bona cleriII, 4-Si episcopi desiint in officiis suis, ad regespertinet eos corripere I, 29.Ad regem pertinet clerum diviciis abutentemper subtraccionem castigare I, 270defectum cleri emendare II, 43.clericos corrigere II, 75 seqq.Ex jege civili, canonica, lege gracie et exemplisprobatur quod ad reges pertinet abusaclericis subtrahere III, 45.1—485.Utrum expedicius sit regi secundum legem Dominiqnam secundum legem civilem aregibus I. 185—192.De ofticio regis i, 1^8—192.Officium regis est divinis legibus appropriatumI, 188.Regis officium est iustas leges condere etc. I,180.Incompletum est regis dominium, quando suiservitores diviciis abutuntur il, 22.Regula octuplex religionis christiane III, 177—180.Regula Christi sufricit discipulis. per trecentosnonaginta quinque annos III, 18.Regula religionis Christi est perfectissimaIII, 20.Regula Augustini de vita et moribus clericorumIII, 81-83.Regula Benedicti de vita clericorum III, 85.Francisci de vita clericorum III, 88/9.— Lincolniensis de vita clericorum III, 85/6.Religio est forma secundum quam personaordinis dicitur religiosa III, 2.Religio irregularis monastica unde habet originemIII, 5.Religio christiana est quacunque privata perfecciorIII, 30—49.Quomodo christiana religio a Christo et apostolisin succedentes est derivata III,77-88.Nec in vestimentorum varietate nec in corporaliobservanciastat habitus religionis sed quoadcultum anime III, 21.Religiosi in primitiva ecclesia servarunt regulampaupertatis III, io5— 108.Quomodo disponi debeat de religiosis possessionalisin Anglia II, 14.In primitiva ecclesia oportuit laycos renunciareomnibus suis ut intrarent in religionemChristi III, 3i2.Superstites debent elemosinas progenitorumsuorum clericis datas repetere III, 464—474.Quomodo de male quesitis restitucio sit facienda1, i54/5.Omnis ritus dans occasionem, ut fiat divisioin ecclesia est illicitus III, 14.Romanus episcopus (Leo IV) submisit se imperratorisiudicio Ii, 95.Superiores, eciam Roinanus pontifex, possuntlegitime a subditis accusari et corripi II,94/5.Credere possumus quod pontifex Romanus sitcaput particularis ecclesie I, 382.

GENERAL INDEX. 683An dabeat credi quod si quis sit rite electusin Romanum pontiticem, tunc est caput universalisecclesie I, 416.^>acerdotes sunt superiorcs dominis civilibusIII, 375.— frangentes ordinem vocacionis sue non suntnisi nuncupative de ordinc ecclesiasticehierarchie II, 18.— conliciunt corpus Christi, i. c. faciunt ministrativcquod corpus Christi sit sub accidentibusper verba sacra I, 260.— sunt domini, spiritualiter dominantes animasI, 73—80.— Christi nedum sunt domini sed reces I,73-80.— debent nominari ministri non domini III,266/7.lUicitum est sacerdoti advocare ve! iudicarein causa civili III, 435—440.De reverencia sacerdotibus exhibenda II, 88/u.Sacra vasa pro necessitate e.xpendi possunt II,27, 28.!\linus provide accipitur sacramentum prosacramentali gracia II, 25q.Multi sunt sancti in beatitudine quam datisancti III, 164.Scriptura ad regimen sufhcit 1, 427.Sola scriptura sacra est summe auctoritatisI, 416.In scriptura sacra que est unicus liber vite nonest error possibilis, licet in nostris codicibusincorrectis sint errores plurimi I, 378.Nulla communitas potest regi, prosperari etc.sine scriptura regulante I, 43o.t^ericulosum est quidquam (preter Scripturam)de novo statuere I, 426, 428.Nihil licet homini facere nisi auctoritate ScriptureI, 438.Testimonia, quod non est obediendum cuiquamin hiis, que sunt Deo vel Scripture Sacrecontraria III, 3o2.Pcriculosum est secularibus ncgociis implicariI, 32.Nemo condicionem servilem equanimiter tolleraredebet I, 232.Cause quare liomines servituti subiciantur i,225— 23l.J.eges hominum de servitutc hereditaria legievangelice non sunt conformes I, 240.Civilis servitus non est liereditaria nisi genitusconformis sit patri et causa huius servitutisI, 241.Sicut Silvester habuit potestatem onerandiecclesiam cum temporalibus, sic papa hodiehabet potestatem excuciendi illud onus III,333-335.Sup-eriores dcbent subditos dirigere secundumconsilia evangelica III, 33/4.De suffragiis mortuorum III, 032 seqq.Farabola de talentis explicatur I, 94, 99.Sicut Templariis sic aliis ecclesiasticis aiiferripossunt temporalia II, 5.Temporalia bona civiliter regere, regna conquirere,tributa exigere pertinet ad terrenumdominum non ad papam I, 124.Temporalia cleri-abusive vocaiitur sacra II, 27.Temporaha ab ecciesia possunt alienari II,107.— per censuras exigi non debent I, 278—280.De temporalium ablacione I, 266—274.Cura circa temporalia est causa exterminandiecclesiam I, i8o— 184.Omnis relinquens univcrsitatem temporaliumpropter Christum habet omnia illa melius1, 5i.Quicunque inordinate amat temporalia odit eaI, 84.— moderate odit temporalia, amat ea I, 88.— ordinate odit temporalia, est dominus eorumI, 85.Dogmatizare quod nulli domini temporalespossunt iuste auferre a clericis bona estheresis non minus pcriculosa quam heresisBeghardorum II, i3o.Non licet pro temporalibus pugnare II, 145.Sanctus Thomas non obiit pro temporaliumappropiacione sed legis Christi defcnsioneI, 289.Utile foret temporalium provisionem laiciscommittere II, 14.Si in manu dominorum essent temporalia,regnum Horesceret I, 14/5.Historia quomodo ablacio temporalium a clericisin Anglia sit practizata 11, 147—153.ADutens temporalibus est spoliandus bonis I,104.Officium theologi I, i3g.Tcstamentum tripliciter sumitur in ScripturaIII, 636.Christus multipliciter condidit testamentumIII, 627.Inutile cst plurimum condere testamenta III,628.Licet testacio prosit ccclesie tamen plurimumconturbat ipsam III, 62Q.Nulia tradicio humana est licitia nisi deq^uanto facilitat ad observanciam legisChristi III, 20.U. V.Cuilibet licet habere aliquem usuni utilem debonis fratris sui I, 99.Omnis veritas est catholica I, 404.Quelibct virtus morajis cst infinitum viatoriprestancior quam omnes divicie terrenepossibiles III, 296.Omne bonum lame oportet fundari in virtuteI, i53—160.W.VVadford (William) adversarius Johannis Wvclif1, II, III, 35i.Argumenta Guilellmi Wadford contra negacionemcivilis dominii clcricorumet solvuntur III, 35i—370.refutanturProtestacio Johannis Wyclif II, 114.de prebenda Lincolniensipapam ablata III, 334.sibi perWiclif a quibusdam dicitur liber inferni II, i5.Wiclif instruxit Johannem de Gaunt quodesset expediens si monachis subducta curascculi necessaria vite ministrarentur II, i3.Deridetur sentencia Johannis Wiclif de correpcioneclericorum et ablacione temporaliumII, i5.44^

CORRECTIONS.ni p. 6q 1. 8 for coadum read coacHvam.III p. 433 1. 41 for 23 read 25.

BUblON COLLEGE3 9031 01415626 9374341BR75.W8v.2,pt.ifWycliffe.Bapst LibraryBoston CollegeChestnut Hill, Mass. 02167