Historia septem sapientum. II. Johannis de Alta Silva Dolopathos ...

Alfons HilkaHistoria septerasapientum. 2.

'Sammlung mittellateinischerTexteherausgegeben vonAlfons Hilka===== 5.Historiaseptem sapientum.II.Johannis de Alta SilvaDolopathossiveDe rege etseptem sapientibusnach den festlandischen Handschriften kritisch herausgegebenvonAlfons Hi IkaHeidelberg 1913Carl Winter's UniversitatsbuchhandlungVerlags-Nr. 869.

FEB 12193516J2Alle Rechte,besonders das Recht der ttbersetzung in fremde Sprachen,werden vorbehalten.

PIAE MEMORIAEFRANCISCI SKUTSCHSVMMO DESIDERIOD. D. D.i*

Inhaltsverzeichnis.EinleitungSeiteVIIText: Praefatiuncula 1Historia 4Historia primi sapientis: Canis 45Historia secundi sapientis: Gaza 49Historia tertii sapientis: Senex 57Historia quarti sapientis: Creditor 63Historia quinti sapientis: Viduae filius 68Historia sexti sapientis: Latronis filii 71Polyphemus 73Striges 75Historia septimi sapientis: Cygni 80Historia Virgilii: Puteus 88Index nominum 109Anmerkungen 111

Digitized by the Internet Archivein 2011 with funding fromUniversity of Torontohttp://www.archive.org/details/historiaseptemsaOOdolo

VIIEinleitung.Das Erstlingswerk des Monches Johannes aus der ZisterzienserabteiAlta Silva (spater Haute-Seille), zum Bistum Nancygehorend, das er in seiner Praefatiuncula an den BischofBertrand von Metz (auf dem Bischofsstuhl 1179—1212) gerichtethat, ist einer der friihesten Zeugen fur die Verbreitung desokzidentalischenZweiges der groften Gruppe der Geschichte derSieben weisen Meister. Der Verfasser bezeichnet es als nopusculumde rege et septem sapientibus" und behauptet, sich aufdie miindliche Uberlieferung (non ut uisa }sed ut audita 107,29) zu stiitzen.Erhalten ist das Werk in folgenden Handschriften1. L= Stadtbibliothek Luxemburg, Nr. 110, Pergament, EndeXIII. Jhdts., fol. 139 — ia 170vb. Stammt aus der Bibl. derAbtei Orval (fol. l r von spaterer Hand: Bibliothecae AureaeVallis, und fol. 174 v von einer gleichzeitigen : libersancte Marie Aureeuallensis. quis eum abstulerit anathemasit). Ausfuhrlich beschrieben von Studemund, Ztschr.f. dt. Alt. XVIII (1875), 221 fif. Sonstiger Inhalt derSammelhs. von 8 Handen: Liber Solini de rememorabilibusmundi (fol. 1 — 29 rb ), Epitome Julii Valerii: OmnipotentisAlexandri hic conscripta tenentur|Ortus et occasusnecnon et prelia seua (fol. 29 va — 37vb ), Epistola AlexandriMagni ad Aristotelem de mirabilibus Indie, unvollstandig(fol. 37 vb — 4-0 vb ), Freculfi episcopi Lexoviensis historiarumlibri (fol. 41 la — 138vb ), Historia Garoli Magni (fol. 170 vbbis 174 ra ), dahinter Genealogia comitum Bulonensium,cf. Mon. Germ. SS. IX, 299 ff. (fol. 174 ra ~ rc), HistoriaTartharorum edita a fratre Johanne de Plano Carpiniordinis fratrum minorum, cf. Fabricius, Bibl. med. aet.lat. IV, 346 (fol. 175»— 187 ra ),Quot Bela rex Hungaro

VIIIEinleitung.rum uelut dominus papa nuntios ad Thartharos direxit(fol. 187 ra—rb ), ein anonymes Sttick zur Hunnengeschichtebis zum Tode Attilas (fol. 187 va — 190va ).Nur die Vorrede war bekannt durch Martene,Amplissimacollectio I, 949. Wahrend der franz. Revolution ging 1793 dieAbtei in Flammen auf. H. Oesterley (vgl. seine Erstausgabe:Johannis de Alta Silva Dolopathos sive de rege et septem sapientibus,Straftburg 1873, IX ff.) hatte das Gluck, den Kodexin Luxemburg zu entdecken; denn die Monche hatten nebsteinem Teile ihrer Bucherschatze durch einen unterirdischenGang entfliehen konnen und sich in dieser Stadt angesiedelt.Einer der gliicklichsten Funde hat somit die Forschung diesesGebietes in die richtigen Bahnen gelenkt.2. P = Univ.-Bibl. Prag, Nr. 2125, Papier, Anfang XV. Jhdts.,fol. 126 — ra 160rb: Incipit Cronica Lucinii Anno 1410conscripta. Zum sonstigen Iuhalt (darunter Gesta Romanorum,Historia Apollonii Tyrii, Fulgentii Imaginesdeorum) vgl. die Beschreibung bei Truchlaf, Gat. codd.mss. lat. qui in bibl. publ. atque Univ. Pragensis asservantur,Prag 1905, t. II, p. 880.3. p = Bibl. des Metropolitankapitels in Prag, G. 42, Papier r1. Halfte XV. Jhdts., fol. 33 — ra 67rb. Inhalt: Vitae etdicta philosophorum, Liber mineralium, Jacobi de Gessulisde moribus et officiis viventium (mit Bildern). Vgl. A.Podlaha, Die Bibl. des Prager Metropolitankapitels =Topographie der histor. u. Kunstdenkmaler im KonigreichBohmen II, 2, Prag 1904, S. 189 ff.Beide Prager Hss. entdeckte schon 1864— 1867 A.Mussafia und berichtete dariiber in den Sitzungsber. derWiener Akademie, phil.-hist. Klasse, LVII (1867), 37 ff.4. V = Hofbibl. Wien 4739, Papier, geschr. 1459-1460, fol.129 — ra 182ra: Hystoria pulcherrima ac delectabilis Lucinijqui fuit discipulus Virgilij magni philosophi. vtilispro humilitate paciencia obediencia castitate et silencioseruandis. Mahrischen Ursprungs, denn fol. 1 . Iste liberdomus sancte trinitatis prope Brunnam ordinis Carthusiensisin Kunigsfel (cf. Wolny, Kirchl. Topographie vonMahren I, 206 ff.), vgl. auch fol. 163 ra : herbae quam vocamusohnicze fasciculum. Sonstiger Inhalt: Speculum

Einleitung.IXhumanae salvationis, geschr. 1459, Burchardi de MonteSion terrae sanctae descriptio, Hystoria Grisheldis mulierisfidelis, Historia infidelis mulieris (die Geschichte desFreiherrn Rudolf von Schlusselberg, hgb. A. Schonbach,Studien zur Erzahlungsliter. des MA. V = Sitzungsber.der Wiener Akademie, phil.-hist. Klasse, GXLV (1902),1— 66), Historia de quodam iuvene Gluniacensi pro contemptuhujus seculi et de futura vita, geschr. 1460 (dieLegende vom ital. Konigssohne im Paradiese, Analysebei Mussafia a. a. 0. XLVIII (1864), 259; R. Kohlerin Kl. Schriften II, 224 ff. ; Reii3enberger in Ztschr. desVereins f. Volkskunde XI (1901), dann besonders Schonbacha. a. 0., S. 66 — 70), Historia Karolomanni magniKaroli filii (Mussafia a. a. 0., S. 261; Schonbach a. a. 0.,S. 71—74), Quedam pulcherrima narracio de duobus sociis(die zweite Renner Relation, vgl. Mussafia a. a. 0., S. 262;Schonbach in den Sitzungsber. der Wiener Akad., phil.-hist. Klasse, GXXXIX (1898), 56 ff. und GXLV (1902),74— 78), Hystoria Joseph translata de arabico in latinumper fratrem Alfonsum Bonihominis Hyspanum ordinispredicatorum (Mussafia gibt Ausziige a. a. 0., S. 265),Testamentum duodecim filiorum Jacob (Roberto Lincolniensiinterprete, vgl. Schonbach a. a. 0. 1902, S. 78).Von Mussafia 1864 entdeckt und in grofteren Ausziigenmitgeteilt, womit zuerst das lat. Original der altfranz. Dichtung(s. u.) ans Licht kam. Mussafia gebuhrt demnach das Verdienst,als erster die lat. Uberlieferung des Stoffes hervorgezogenzu haben.5. = Univ.-Bibl. Innsbruck, Nr. 60, Papier, geschr. 1471,fol.168 — r 210r: Hystoria Lucinij regis cum doctore Virgilio.Auf dem Vorsatzblatt : Daspuech hat CristoffRuether geben den erwirdigen frawen in vnser frawental ziv voldepp Anno &CLXXI ,ebenso zuletzt fol.248 v . Sonstiger Inhalt: Ammonicio b. Augustini admatrem, Hystoria beati Ewsebij ad beatum Damasumepiscopum Portuensem et ad xpianissimum TheodomumRomanorum senatorem de morte gloriosissimi Jeronimidoctoris exemij et ad beatum Cirillum, Epistola sanctiCirilli Jerosolimitani episcopi ad b. Augustinum de miraculisbeati Jeronimi, Historia de quodam rege (Albanus-

XEinleitung.legende), Barlaam et Josaphat, Hystoria Appolonij regisTyri, De sancta Maria Magdalena, endlich dt. Ghlagervber den tod in 34 Kapiteln.Von Oesterley gefunden, aber nicht naher beschrieben.6. M=London, Brit. Museum, Additional 18922, Pergament,XV. Jhdt., fol. 61 rb — 146 rb . Diese Hs. hat mehrereStiicke, die sich auf Bohmen und Schlesien beziehen.Incipit prologus in tractatum lucinius appeltatum, aberder Wortlaut dieses kurzen und unbedeutenden Prologs(bei Ward, Gatalogue of Romances, London 1893, II,232) hat so gut wie gar nichts mit unserer Praefatiunculazu tun. Explicit tractatus lucinius appellatus. —Ausfiihrlich beschrieben (16 Stiicke) von Ward (a. a. 0.,S. 228—234). Da keine Hs. iiber den Kanal wanderndarf, so haben wir uns mit den von Ward gemachtenund von Herrn J. Herbert privatim erganzten Angabenbegniigen miissen, sicherlich ohne daft dadurch unsereAusgabe einen grofien Schaden erleidet.Was das Verhaltnis dieser 6 Hss. zueinander anbelangt,so ergibt sich ohne weiteres die Einteilung in die westliche(lothringische) und ostliche (bohmisch-mahrische) Gruppe. Dieletztere erscheint oft arg gekiirzt und von falschen oder willkiirlichenLesarten im Laufe der langen Zwischenzeit durchsetzt.Dabei gehoren und V mit M enger zusammen, wahrendmir P ein direkter Ableger von p zu sein scheint. FoJgendesSchema mag dies veranschaulichen:( A.l p y 1IP/l\VMDie Mangel der Erstausgabe von Oesterley sind bald erkanntworden. Nicht nur hat er L ofters falsch gelesen oder sichkiirzere Auslassungen erlaubt, sondern auch die Bedeutung derzweiten Hss.-Gruppe unterschatzt, obwohl er ofters, wie esscheint, aus wenig zuverlassige Lesarten in den Text gesetzt

Einleitung.XIhat. Schon langst ist daher eine Neuausgabe von G. Parisund Studemund beabsichtigt worden, aber nicht zur Ausfiihrunggelangt. Den mangelhaften Text von Oesterley willdemnach unsere Edition durch den erstmaligen Versuch eineskritischen Verfahrens auf Grund des (fast) vollstandigen Materialsendgiiltig ersetzen. Aufs neue ergab sich die Uberlegenheitder so alten Hs. L, die an nicht gerade zahlreichen Stellendurch den Rest der spateren Uberlieferung korrigiert werdenmuftte. Dankbar konnten wir die Besserungsvorschlage mehrererhervorragender Textkritiker zu Hilfe nehmen, wie G. Paris(G. P.), Romania II (1873), 481 ff. TR. Kohler (K.), Jahrb. f.rom. u. engl. Lit. XIII, 328 ff., Studemund (St.), Ztschr. f.dt. Altertum XVII, 415-425 und XVIII, 221—250, dazu A.Eberhard (Eb.) in seiner sehr seltenen Schrift: A. Eberhardiin J. de Alta Silva librum qui inscribitur Dolopathos emendationumspicilegium, Magdeburg 1875, Fries, 16 S. (Munchen,Hofbibl.).Auf dem lat. Prosatext des Johannes, der gegen Ende desXII. Jhdts. anzusetzen sein wird,ist das umfangreiche altfranz.Epos (12901 Achtsilbner) des Herbert entstanden, eines begabtenDichters, der am Hofe Konigs Philipp August (f 1223)gelebthat. Ausgabe von Anatole de Montaiglon, Li Romansde Dolopathos, Paris 1856. Zu den dort beniitzten zweiPariser Hss. tritt auteer Montpellier, nr. 436 (G. Paris a. a. 0. 503)jetzt ein Fragment (1 Blatt) aus Bibl. Nat. nouv. acq. fr. 934,nr. 6 hinzu, vgl. P. Meyer, Bulletin de la societe des ancienstextes francais, 1896, 71 ff. Zur Dichtung siehe auch GrobersGrundr. II, 1, 608— 610. Jhr Text geht sicher auf x zuriick,wie schon die Erklarung des Namens Dolopathos zeigt: v. 134Por ce ot non Dolopathos, Car il soufri trop en sa vie De doleuret de tricherie. Denn nur L hat die Erklarung 4,7: dolumvel dolorem paciens, y laftt dagegen dolum vel weg. Vgl. fernerdie Ubereinstimmungen mit L: arioli 2,29 = v. 1 148 ; acuti 15,9= 1430; postulabant 17,1 = 1670; ad Palernitanum 25,28 =2713; keinerlei Abkiirzung des Wortlauts 56,29—57,5 = 6526bis 6549;vor allem auch 70,50—71,5 = 7950—76; bezeichnendferner in olorum morem 84,8= 9693; consederint 86,5 = 9919;igneoque 94,21 = 11773; kein Zusatz von y 89,5/6 = 11102(dagegen hat der Dichter die Empedoklesstelle ausgelassen,ebenfallsden liber logostelios) u. a. m. Der frz. Roman hat sichals eine ziemlich getreue Ubersetzung des lat. Originals heraus-

XIIEinleitung.gestellt, neu ist nur die Einfiihrung der Geschichte Inclusa undihre nicht gerade geschickte Verkniipfung mit Pateus in derErzahlung Virgils. Dazu treten zwei Zusatze in Gaza. G. Parisnimmt daher eine doppelte Redaktion des lat. Dolopathos durchJohannes selbst an.Die Hs. 1279 der Leipziger Univ.-Bibliothek (XV. Jhdt.)enthait eine auf y zuruckgehende deutsche Ubersetzungeinzelner unserer Erzahlungen, die M. Haupt in seinen AltdeutschenBlattern I, Leipzig 1836, S. 119 ff., abgedruckt hat:LatronisJohannes de Alta Silva hat im allgemeinen den Rahmender Sieben weisen Meister beibehalten, aber die Erzahlungenfilh — Cygni — Gaza — Greditor — Senex — Puteus.der Konigin vollig unterdriickt. Nach Gomparetti, Ricercheintorno al libro di Sindibad, Milano 1869, erzahlte in der Urformdieses Kreises jeder Weise nur eine Geschichte, auf diedie Konigin antwortete. Im orientalischen Zweige bringt einjeder deren zwei. Im lat. Dolopathos hat sich daraus nurGanis heriibergerettet, dagegen zeigen Beriihrung mit der westlichenForm, wie sie uns in den frz. und lat. Fassungen derHistoria septem sapientum entgegentreten, nur drei Erzahlungen,namlich Ganis, Gaza und Puteus (dazu tritt Jnciusa imfranz. Dolopathos). Den Rest (5 Stoffe) hat Johannes aus anderenQuellen heriibergenommen und schliefjlich als einzigen Lehrerdes Prinzen, dem er wie dem Vater einen besonderen griech.-lat. Namen zuweist, Virgil hingesteilt. Das Milieu ist Sizilienmit der Hauptstadt Palermo (irrtiimlich gilt dann die Geburtsstattedes Dichterphilosophen als eine sizilische Stadt, vgl. aberv. 1. zu 14,2), das Kolorit aber durchaus noch heidnisch. Daherhat der Monch dem Ganzen die Bekehrungsgeschichte des Lucinius(unter dem Einflusse von Barlaam und Josaphat) angehangt,deren Mittelpunkt eine Apologie des Ghristentumsgegen das Heidentum bildet. Eine eingehende Wiirdigung desganzen Werkes und Herberts hat namentlich G. Paris, Romania II,485 ff. gegeben, vgl. auch Oesterleys Einleitung, XIII ff.Zur Bibliographie der einzelnen Erzahlungen seinachdriicklichauf V. Ghauvin, Bibliogr. des ouvrages arabes, VIII(Liittich 1904), 30—31 verwiesen, der auch die allgemeineLiteratur ausfiihrlich beigebracht hat. Dasselbe gilt von K.Gampbell, The seven Sages of Rome, Boston 1907. Die folgendenAngaben sollen nur auf die Hauptdarstellungen derbetreffendenMotive aufmerksam machen.

Einleitung.XIIII. Canis. Ghauvin VIII 7nr. 31. Campbell, p. LXXIX.Wesselski, Monchslatein, Leipzig 1909, nr. XXXI.II. Gaza. Chauvin VIII, nr. 225. Campbell, p. LXXXV.R. Kohler, Kl. Schriften I, 201—209. G. Paris, Le contede Rhampsinite in Revue de 1'hist. des Religions 55(1907), 151— 187. 267—316. G. Huet, Romania XXXVII(1908), 162.III. Senex. Chauvin VIII, nr. 244. Mussafia in Sitzungsber.der Wiener Akad. ;ph.-hist. Kl., LXIV (1870), 595 ff., dazuR. Kohler, Kl. Schriften II, 401—405. Schon bei Ratherius,auch in Alexandri Neckam de naturis rerum (ed.p. 255. Gesta Rom. (ed. Oesterley), nr. 124.Wright),IV. Greditor. Ghauvin VIII, nr. 245; IX, p. 94. R. Kohler,Kl. Schr. I, 211. Gesta Rom., nr. 195. Simrock, Quellendes Shakespeare 2 1, 213 ff. Wesselski, Monchslatein,nr. CXXXVIII.V. Viduae filius. Chauvin, nr. 246. R. Kohler, Ki. Schr. II,380. G. Paris, La legende de Trajan, Paris 1878.VI. Latronis filii. Polyphemus. Chauvin VIII, nr. 247;IX, p. 93. W. Grimm in Abh. Rerliner Akad. 1857, 4—7.Striges. R. Kohler, Kl. Schr. I, 182—184. 0. Hackmann,Die Polyphemsage, Helsingfors 1904.VII. Gygni. Chauvin VIII, nr. 248. G. Paris, Romania XIX,314-340. G. Huet, Romania XXXIV (1905), 206-214.VIII. (Inclusa im frz. Dolopathos. Ghauvin VIII, nr. 67.Campbell, p. CIX. Sammlung mittellat. Texte 4, Hist. s.sap. I, p. XX u. 30 ff.). Puteus. Chauvin VIII, nr. 224;IX, .nr. 12. Campbell, p. XC. Wesselski, Monchslatein,nr. LXVII.Meinen verbiridlichsten Dank statte ich den sehr verehrtenRibliotheksvorstanden in Innsbruck, Luxemburg, Prag und Wienab, die mit groteter Liberalitat die Dolopathoshandschriften mirzur Renutzung in den Raumen der Rreslauer Kgl. Ribliothekzugesandt haben. Herrn Domkapitular Dr. Anton Podlaha inPrag verdanke ich eine Photographie der Hs. aus der dortigenMetropolitanbibliothek, dem ich gleichfalls fiir seine Muhewaltungherzlich danke. Vielleicht ist es rnir gelegentlich vergonnt,iiber die Londoner Hs. Naheres zu berichten, sobald ich wiederdie Mu6e gewinne, uber den uns trennenden Kanal zu fahren.Es mag auch als Entschuldigung gelten, daft ich bei den ohnehingebrachten erheblichen Opfern mich nicht entschliefien konnte,

XIVEinleitung.die Kosten des Photographierens jener mehr als 80 Blatter desenglischen Kodex auf mich zu nehmen.Mit einem Gefuhle tiefer Wehmut lege ich nach Ausarbeitungdieses Bandchens der aufstrebenden Sammlung mittellateinischerTexte die Feder aus den Handen. Ein hartes Geschickhat den verehrten und geliebten Meister hinweggerafft,der auch diesem Zweige der Latinistik unentwegt sein warmesInteresse und seinen fordernden Rat gewidmet hat, unserenProf. Franz Skutsch. Seine Augen haben sich fur immergeschlossen, die gern auch noch iiber diesen des color latinusnicht ganzlich entbehrenden Text in milder und fein bessernderKritik geschweift waren. So sei denn die Widmung, die denManen des teuren Lehrers gilt, ein Ausdruck des tiefen Wehs,das seine getreue Breslauer Schule durchzittert, und des Gelobnisses,stets in seinem Sinne der Wahrheit, Wissenschaft undWillenskraftzu wirken.Breslau, Weihnachten 1912.Dr. Alfons Hilka,Privatdozent an der Universitat.

[Praefatiuncula.]Eeuerendo patri ac domino Bertrando, dei ordinatione Metensiepiscopo Tfrater Johannes, qualiscumque in Alta Silva monachus,beate uiuere et beatius uite curriculum terminare. Olimdudum intra claustralium latebras pontificumque infulas uirumquesieram, in quo sibi cor meum complaceret, uirum dico uir- 5tutis, sanctum, iustum et perfectum, tam diuinis quam humanislegibus eruditum. Quesieram et defeceram in querendo, deinueniendo utique desperatus. Dolebam ergo et quod operamperdidissem et quod ut credebam in ecclesiis Cristi circa mepositis omnino defecisset, qui pastoris uel saltem mercennarii 10officio digne ac legittime fungeretur. Unde etiam pre habundantioritristicia deducebant oculi mei lacrimas, et aquis palpebremee iugiter defluebant, donec tandem michi in merore positouestra quamuis sero luce clarior resplendiuit sanctitudo. Respiransigitur a dolore tanto lecior de inuento quod tam auide 15quesieram effectus sum, quanto antea grauius de non inuentofueram contristatus. Visaque est michi uestra sanctitas eo preciosioret excellentior, quo nunc his diebus nostris qui malisunt, rarior quis similis uobis et difficilius inuenitur. Nam hocmaxime tempore secundum domini dictum uix inuenitur locus, 20ubi digne possit caput suum filius hominis reclinare, quia iamdefecit sanctus, iam non est propheta, iamque sicut populus,sic sacerdos. Rara etenim securis aureacRaraque auis in terris nigroque simillima cigno/Verum non mirandum quod uirtutem sua preciosiorem dixerim 25raritate, quamquam philosophorum quidam affirment ipsam nullomodo posse minui uel augeri.Si enim omne rarum ideo preciosumquia rarum, quanto magis uir uirtute et sciencia preditus preciosiorest omni precio estimandus,qui uix in mille hominum millibus,uix in tocius orbis circulo inuenitur. Ego autem ad columpnam 30firmam lucernamque ardentem ac lucentem in caliginoso loco,24 alboque.Sammlung mittellateinischer Texte. 5. 1•

uesfram dico sanctitatem, me totum conferens non quidem ut uosper me firmior aut darior reddamini, sed utego per uos et clarioret melior efficiar, presens opusculum de rege et septem sapientibuseditum, primicias scilicet ingenioli mei, uestre paternitati5 transmisi, et ut a uestre Minerue regula corrigatur et a uobisauctoritatem mutuet et patrocinium. Accipiat itaque uestradignacio libellum uestro nomini consecratum, accipiat inquamprimos fructus plante, quam plantauit amicus uester, dominusHenricus, monasterii mei uenerabilis dispensator, utque uobis de10 cetero si quid contigerit me scribere reuerenter assurgam, huiclibello uos patronum, non iudicem prebeatis. Geterum rogouos obnixius ut super hoc michi rescribere dignemini, quatinusuestra rescriptio inserta opusculo eidem auctoritatem prebeat ettutelam. Bene ualete, sanctissime pater.15 "j Teterum philosopborum studium hoc totum fuit rerum ueri-M tatem proprietatemquemultiplici uarioque sermone disquirere,regum bella et illustrium gesta uirorum, prout temporum decursusdeclarabant, proprie et nude describere, rerum gestarumfidem et temporum noticiam in exemplum et in admiracionem20 posteris relinquentes. Vnde non modicum sui laboris preciumconsecuti ad tanti honoris fastigium attigerunt, ut supra iuraconcessa mortalibus ritu deorum statuis aureis cultuque diuinomeruerint uenerari. Horum autem exemplo modernorum quidamincitati, sed eorum dicendi modum nequaquam sequentes animum25 et studium ad mendatia conuerterunt malueruntque falsas laudesuel uituperia commentari quam puram in propatulo positam dicereueritatem, conati insuper fermento mendatii meram ac simplicemipsam corrumpere ueritatem et ueritatis pallio mendatium obumbrare,siquidem propriis uoluntatibus tracti, prout libido, non30 ratio animo suggerebat, alios aliis non tam ueris quam adulatoriislaudibus preferentes indignos et immeritos usque ad celi culminaextulerunt, alios itidem eodem irrationabili mentis impeturabido ore carpentes frustatim ad Tartara direxerunt, per omniainequales, dum hos uel illos supra modum laude uel vituperio35 deprimunt uel extollunt. Illud etenim laudabile Oratii c mediumtenere' nescientes in duo collacteralia uicia dextra leuaquemedii posita sibique contraria corruerunt, dum aut nimium immundiet sordidi more reptilium serpentiumque humi serpuntet ut porci, immo spurci, paludes amant et sordibus delectantur,4 scilicet] similiter.

— 3 —aut dum nimium inflati et turgidi uento potius quam scienciainstar uesice crepitum dantis nichil aliud quam uerba uentosaboatu maximo proferunt et tam diu sicut stipula uel nebulaestiua uento rapta hac iilacque per inane aeris feruntur, donecpenitus euanescant. Fuerunt eciam alii philosophantes, quos 5meJius dixerim delirantes, qui nec uerum nec uerisimile quiddicentes ad tantam eciam stulticiam deuenerunt, ut quibusdammonstruosarum fabularum laruis repertis diuersas partes sibiquerepugnantes coniungere niterentur monstrisque libros suos replentesmonstruosam larualemque paginam hominibus traderent. 10Horum tamen omnium studia diuersa magnam utilitatem sequentibusattulerunt, quia, dum regionum ciuitatumque leges et iuracommemorant, dum prauorum bonorumque mores et actus describunthominum, dum his ridiculosis fabulis detinentur, et uice ioculatorumhumane miserie solatium prebuerunt et, quid eligendum 15quidue respuendum foret, posterorum iudicio reliquerunt. Egoautem dum ueterum recolo studium, dum eorum ammiror ingenia,cuiusdam regis gesta, sub quo et cui mira contigerunt, subitoin memoriam deuenerunt. Que quia adhuc scriptoribus intactauel forsitan incognita permanebant, timens ne tanta tanti regis 20opera paulatim successu temporis a memoria hominum omnicum tempore laberentur, presumpsi ea quamquam elinguis etydiota, quamquam nullius disciphne scienciam assecutus, saltemqualicumque stillo describere, non tam materiam phaleratisuerborum pompis cupiens colorare uel ut uerius decolorare 25dicam, quam materie ueritatem, prout res geste sunt, simplicipedestrique calamo satagens declarare. Nec tamen idcirco presumptionisseu temeritatis argui me dignum iudico, si opussupra uires meas conatus sum aggredi, cum non ostentationisuel inanis glorie causa hoc attemptauerim, sed solius exercicii 30gracia et amore gestorum. Geterum rogo te, o lector, si quidincultum uel minus apte positum reppereris, dones ueniamsciasque me non multum in Prisciani reguiis desudasse, necdumme in florigeros Quintilliani Tulliique ortuJos recubasse. Verumde his hactenus satis dictis ianuam feliciter narrationis nostre 35capiamus.1 aut] ut. — 6 deluantes. — 24 non tam] notam. — 33 cipriani.l*

_ 4 —Cum[Historia.]igitur sub diuo Augusto Romanorum fortuna Hitalie finibusnon contenta latius se per quadrifaria mundi climataporrexisset eorumque imperio reges ac principes cum totiusorbis latitudine tam feliciter quam fideliter subiaeerent, fuit rex5 quidam ex nobilium Troianorum sanguine deriuatus, qui quodamfatali presagio ex rerum futurarum euentibus nomen Dolopathos,id est dolum uel dolorem patiens, ex greco latinoque sermonecompositum sortitus est. Hic itaque patre rege defuncto regnumillud diues Sicilie iure hereditario ab Augusto Cesare adhuc in10 annis puerilibus recipiens cepit ilico regni negotia satis pro etateet uiribus strenue ac fortiter amministrare, Etenim sapientumac seniorum regni sui se totum tradens consiliis omnibus tambellis emergentibus quam ciuilibus causis obuiabat consilio etauxilio premunitus. Sicque crescente etate et uiribus corporis15 simulque uirtute animi ac sapiencia de puericia in adolescentietransiuit decorem ac deinde paulatim succrescendo proficiendoquede uirtute in uirtutem, ad iuuentutis robur euadens, famaprobitatis eius circumquaque discurrente, regnis maximis circa seprope et longe positis terror maximus effectus est in tantum20 ut eciam ipsi reges de se suisque regnis solliciti amiciciam eiusmagnorum munerum precio mercarentur nec se aliquis iu regnoposse permanere fateretur ;si regem Dolopathos in aliquo uelmodicum offendisset. Nec mirum; erat enim in bellis peragendisacerrimus, in muneribus dandis largissimus, in sermonum25 eloquentia facundissimus, et alios armis, alios donis, alios uerborumdulcedine capiebat. Girca uero minores et subditos itase mitem et clementem exhibebat, ut hunc patrem non regem,illos filios non seruos estimares. Gausam pupilli et uidue defendebatet pauperum inopiam sua munificentia subleuabat, iniuriam30 pauperi irrogatam sibi deputans penam in auctorem iniuriequanto cicius et acrius potuisset retorquebat. Porro cum itamisericorditer tutelam prestaret minoribus, contra superbos etmaleficos ita furere uidebatur, ut hunc dicere posses ferocitatem2 dimata L. — 5 ronianorum Pp — qui quondam OPpV. —6 dolopatos L, dolophatos V. — 7 dolum uel nur L. — 12 tradensV, credens LOPp. — 13 suorum vor cons. 0. — 17 euadens fehltOPpV. — 19 et a longe L. — 22 dolophatos OV — uel m. fehltOV. — 28 estimarent OPp, estimaret V. — 30 actorem OPpV. —31 quam cicius acrius requirebat OPpV. — 33 ita ferre Pp, itafacere V, ita seuire 0. — possemus 0.

— 5 —bestiarum imitari et magis tigridum mores factis exprimerequam humanos. Non enim redimebat aurum uel argentum inscelere deprehensum, non amicorum turba, non sanguinis nobilitasilJum absoluebat, licet eciam de regali semine ortus esset,quin statim dignum factis suis supplicium sortiretur. Neque 5iam tutum erat latroni uel malefico in uastitate solitudinis habitare,non cauerna, non fissura petre illum securum reddebat,dum sicut columba accipitrem, ita regem licet in extrema parteregni sui positum sue neci semper suspicaretur imminere.Gessabant ergo latrocinia, maleficia sopiebantur, conuersisque 10ad meliora studiis, qui de rapina pauperum antea uiuere solebatingratus, iam mente hilari de Jucro proprio pauperem sustentabat.Erat enim necesse cuilibet malefico unum ex tribus eligere,quod euitare non poterat: aut mores uidelicet prauos mutarein melius, aut regem patriamque uelut immanem fugere beluam, 15aut mortis subire supplicium. Excolebat ergo agros suos letusagricola et uiator securus iter suum peragebat. Iam non eratopus uallo uel munitione, cum nullus esset in totius regni latitudinedepredator. Juga montium uelieratis ouibus aliisquediuersi generis animalibus operiebantur et ualles frugibus habun- 20dabant. Omnis generis lignum fructu quem pepererat onustum,et uitis in sustentandis quos produxerat botrionibus laborabat.Replebantur horrea frumento, uino et oleo torcularia redundabant,lacte et melle manabat regio, et singulorum domus argentoet auro diuersarumque rerum copiis affluebant. Ipsa quoque 25elementa regis uoluntati quodammodo parencia ita temporumuicissitudines temperabant, ut semper estate uel hyeme ueristemperiem exhiberent ;quorum beneficio salute continua, uitadiuturna et fecunditate filiorum homines fruebantur. Quidplura? Tantorum bonorum rerumque affluentiam luxus et uite 30superbia secuta sunt. Nam cum quiescerent Martis arma, telaGupidinis et castra Veneris uiriles animos eneruabant. Neciam erat in armis querere gloriam, quia omnes ad delicias etmolles attactus amplexusque mulierum studia conuertebant.Ludebat iuuenis cum adolescuntula, puer cum puero iocabatur, 354 ullum abs. OV. — 6 soilicitudinis L. — 8 dumj unde PpV,quoniam inde 0. — 10 latrones latr. Pp. — 11 p. amodo —solebant alh Hss. — 12 grati iam hyl. m. V — sustentabantOV. — 19 al. diuersis an. OPpV. — 20 perhab. V. — 23 torc.fehlt V, celaria 0. — 32 Ven. fehlt OPp, et castrimargia vir. V— euertebant OPpV. — 34 molles actus OPpV — se conu. V.

— 6 —senex cum uetula sola fortes garrulitate ueteres actus suos recensentesuino mero sitim ydropicam temperabant, et certameneratRexeuacuare cyphos.autem Dolopathos cum iugi pace frueretur et diuiciis habundaretsubiectasque haberet circa se positas nationesuideretque ad pacis beneficium et deliciarum oblectamenta animosbellatorum suorum desides effici et uirile robur in muliebremresolui molliciem, uolens huic morbo consulere diuersaexercicia militibus instituit, quintanas uidelicet et lapidum iactus10 cursusque equorum et hastiludia, magna dona proponens eisqui in exerciciis legittime decertarent. Deinde uero per singulasregni sui ciuitates uice duodecim senatorum eiusdem numericonstituit seniores, qui ciuitatis totiusque regni utilitati prouidentesciuiles quoque causas et populum subiectum sibi iusto15 iudicio componerent; promouit eciam emeritorum filios ad decoramilitaria largitusque est singulis secundum generis dignitatemet uite meritum dignitates. Adhuc ampliori gloria et religioneregnum suum cupiens exaltare cepit per diuersas regni ciuitatesdiis templa magnis sumptibus a fundamentis erigere, pontiiices20 in eis collocans, qui diis per singulos dies offerrent libaminaet pro sua salute et regni statu numinibus supplicarent. Eratenim rex deorum sedulus cultor, eis deuote exhibens pietatem,cum hoc tamen sit impietas apud deum; sed nondum ei uelpartibus illis de summo ueroque deo quicquam fuerat nuncia-25 tum, quia nondum ueritas illa, illa pietas de celis ad terrasdescenderat que doctura erat homines unum deum in spirituadorare. Omnis igitur etas uel sexus, iuuenes et uirgines, senescum iunioribus regi, tantorum beneficiorum auctori, gracias red-1 sen. et u. L — sola fehlt OPpV — aceruos suos OPpV. —2 uino meram L — et labor vnus OV, et labor vniuersus Pp. —4 dolopatos L, dolophatos V (stets), dolopathus Pp — et delicijsOPpV. — 6 ad optatum ben. V. — 9 quindenas OPp; in.st. peragendascilicet lap. V. — 10 cursumque L. — h. eisque d. maximapromittens qui OPpV. — 12 d. senatores e.(in eisdem vnum 0) const.senatores (senatorem 0) OPpV. — 13 ciuitatum OPpV — utilitatemL, utilitatibus V — prouidens . . . componeret0. — 15 cunctorumf. V — decora Coni. (Eb.), sacra alle Hss. — 16 nobilitatem stattdign. schlagt Eb. vor. — 19 dei t. OPpV. — s. et f. LPp. — 21 muneribusOPp. — 23 hoc t. fehlt OPpV — cum sit summa pietas V— n. in p. i. OPpV. — 24 annunc. V. — 25 illaque p, PV, verai. p. — ad terram LO. — 26 doctrina LPpV.

dere satagentes in commune deos precibus et hostiis exorabant,quatinus regi semper propicii salutem ei et uitam diuturnamlargirentur.Interea autem diuus Augustus totius orbismonarchiam magnificeet feliciter gubernans audiebat sepe preclaras regis 5Dolopathos probitates, non quidem ut inuidus, sed qui eiusuirtutibus maxime delectaretur. Verum cum semper uirtusemulum et pie uiuens habeat detractorem, quidam pestilentissimipatrie proditores, osores pacis et quietis salutiquehominum inuidentes regis felicibus actibus derogabant. Hi 10ergo illius stimulati inuidia, illius pestifero ueneno potati quiprimo necauerat prothoplastum, pares in nequitia, equales inscelere, concordes in proditione, uno animo, uno studio, unoore loquentes ineunt consilium, armant sua contra regem ingenia,collocuntur quomodo eum dolo teneant et occidant, qua- 15tinus eo uite subtracto liberam deinceps facultatem habeantmalignandi. Sed hcc Martiali gladio effici non sine discriminesuorum corporum arbitrantur. Ad alia igitur uertentes consiliaatque alia machinantes querunt qua arte, quo ingenio quouepacto nefandissimum scelus perducere ualeant ad effectum, ni- 20chilque securius inueniunt quam ut, quod palam ferro nonaudent, hoc saltem in occulto hnguis efficiant uenenosis. Exacuuntergo in gladios linguas suas, intendunt arcum, parantsagittas in pharetra, ut sagittent in occulto et perimant innocentem.Neque moram nequicie sue patientes diutius, ut opor- 25tunum tempus nacti sunt, curiam adeunt, ut coram Gesaresacroque. senatu trisulcis linguis euomant uenenum. Qui tamen,ne sollercia prudentum uirorum mendaces esse deprehendanturet dolosi, machiilationi et amaritudini mentis sue mel apponunt,quedam uerba quasi pietatem habentia mendaciter pretendentes, 30dicentes se esse tales qui sue patrieque saluti uelint consulereet rei publice prouidere, et idcirco sub magno discrimine tantiitineris assumpsisse laborem, ac sic pietate pretensa primo ore1 adorabant V. — 5 r. dolopathi uirtutes ac pr. Pp. — 6 sedquod OpV. — 9 errores p. PpV, derogatores p. 0. — 10 felicis 0.— 12 in vor n. fehlt allen Hss. (Coni. St.), p. nequicie et e. OPpV.— 14 consilia V — arma sua OPV — c. r. acuunt quom. V. —15 collocant 0. — 16 eo viro 0, eo iure V. — 17 materiali Lp.— 18 uertantes L. — 19 quer. qua auctoritate uel arte OPpV. —20 nephandum Pp. — 22 Exacuerunt alle Hss. — 23 intenderuntparaverunt V. —- 25 ut . . . sunt fehlt OPp V. — 28 compreh. V.- 31 vellent OPpV. — 32 tanti fehlt OV. — 33 ac si LPpV.

— 8 —ut scorpius blandiuntur, ut postmodum securius et cautiuspungant cauda. Gonsedentibus itaque Gesari consulibus senatoribusqueac Romanorum nobilibus cum iussisset Cesar utcausam aduentus sui edicerent summumque silentium ab omni-5 bus teneretur, in hec tandem uerba prorumpunt pessimi delatores:Gum, inquiunt, totius orbis circulus uestre, o Gesar uosque,reuerendi patres, pareat dicioni omniumque tam pauperumquam diuitum paci et utilitati teneamini prouidere, cumqueregum tyrannides uestre uirga equitatis corrigantur nec maie-10 statem uestram latere quicquam, quamquam occulte longequefactum sit, credamus, miramur utrumne ad aures uestre clementieperuenerit regni Sicilie desolatio, regis crudelitas etcircumiacentium uastatio regionum. Ecce enim rex Dolopathos,cui adhuc puerulo sub tutoribus existenti regnum Sicilie con-1 5 cessistis, tantorum beneficiorum immemor, Augusti consulumqueatque senatorum decreta Romanorumque leges omnino paruipendensnoua et inaudita tyrannide in subiectos regionesquefinitimas debaccatur. Gaptiuat reges ab eis tributa exigens,resistentes uero bellis assiduis inquietat, nobiles regni sui patriis20 priuat honoribus, in quos degeneres introducit, scelerosos etmortis reos purgat a crimine, illos asserit uita dignos, illis suamexhibet graciam, innocentes uero omnium generum suppliciisperimit, eos maxime qui Romano fauent imperio. Quid plura?Non sufficit regis libidini Sicilia auro et argento rebusque om-25 nibus dicior cunctis regnis, sed nec sufficiunt quas inuasit etsubtraxit Romano imperio regiones, quin immo elatus in superbiamnouarumque rerum auctor effectus ab imperio iam defecitcongregataque armorum infinita copia et miiitum innumeramultitudine eciam contra rem publicam coniurauit. Nos autem30 timentes ne, dum istud maiestati uestre cognitum foret, ob unius1 scorpio OPpV. — 2 pungat Pp. — cesare LO. — 3 vidissetOPp V — nec c. Pp. — 4 sil. ut ab o. t. iussit OPp V. — 5 tamenPp — proditores OPpV. — 6 uestreque 0. — 10 quamquamConi. {Eb.), quamque L; nec maiestati vestre quicquam o. 1. f. sitlatere posse cr. OPpV. — 13 Etenim L — dolopathus Pp. —14 ex. fehlt L — contulistis OPpV. — 15 imm. fehlt L. — 18 fin.ac vicinas Pp; in subiectas singulas vicinias debachatur 0, in subiectasvicinas prouincias debachatur V. — 19 infestat OPpV. —20 iniquos d. Pp — ingeneres V. — 21 i. s. exh. gr. fehlt OPpV.— 22 supplicium L. — 23 per. et occidit OV. — 25 suff. fehlt LPpV.— 27 uanarumque L. — 28 mil. nimia mult. 0. — 30 illud OV.

— 9 —insolentiam uniuersapatriadeperiret, simulque nobis et rei publiceconsulentes necessarium duximus licet sub periculo capitis nostriad uos deferre querelam. Geterum uestra interest tantis criminibusresponderi. Tu ergo, o Gesar, propera nec tantum malumuenturas differ in horas, ne dilatio tibi et rei publice dampnum 5inferat.rOpprime, dum noua sunt, subiti mala semina morbi.Principiis obsta, sero medicina paratur,Gum mala per longas conualuere moras. 5Gesar uero quamquam subtilis esset ingenii nec certum haberet, 10utrum ex odio inuidiaque an ex ueritate uerba procederent,blande tamen ex consilio senatorum eos allocutus iubet in urbemanere et a se fidei sue condignos sperare honores. Qui ratisue machinamenta nequitie ad effectum prospere perduxissesecuri cum magno desiderio promissa Gesaris prestolantur. 15Tnterim Gesar plenius uolens cognoscere ueritatem missis sine- salutatione litteris regem iubet uenire ad curiam, sibi etsenatui super quibusdam criminationibus responsurum. Rexautem Dolopathos lectis imperialibus epistolis conuocat omnesseniores et principes regni sui, querit consilium utrum iussa 20Gesaris exequi debeat necne. Illi uero communiter respondentesaiunt non esse tutum tanti principis contempnere mandata necdandum esse locum occasionem querenti, presertim cum sesciat nichil sinistri aduersus Gesarem seu rem publicam machinatum.Qui principum suorum consiliis acquiescens parat itineri 25necessaria, associatis sibi amicis et principibus regni quamcicius potest Gesari se presentat spondetque se secundum iuscurie ad obiecta quelibet responsurum. Prefigitur dies a Gesarequo rex suique aduersarii audiantur. Postquam autem ad statutumdiem uentum est, uocantur consules, congregatur senatus, 30conueniunt quique nobiles Romanorum, uocatisque utrisquepartibus datur a Gesare licencia accusandi et accusationibus3 vestrum est OPpV. — 4responderi Coni. {Eb.), respondere alleHss. — 5 in auras V. — 9 inual. LOPp. — 10 quamuis OPpV.12 eos alloquitur OPpV. — 13 sue Coni. (Eb. St.), suos die Hss.— 14 consciencie uel nequ. OPpV. — produx. LPp. — 19 1. literisimp. c. OPpV. — 22 aiunt fehlt OPpV. — mandatum OPpV. —27 presentans OPpV — spondet quod L — sp. sec. . . . respondereOPpV. — 28 a Ces. fehlt OPpV. — 29 a cesare aud. PpV. — 30 vocauitc. congregantur senatores Pp. — 31 quique = quicumque (Eb.schlagt quoque vor). — utrimque L. — 32 et acc. r. felilt OPpV.

— 10 —responder.di; fabricatores uero mendatii predicta replicant, timidiustamen, et hiis noua quedam alia superaddunt. Rex autemDolopathos paulisper subticens atque hac illacque quasi qui reicuiuspiam nouitatem miratur oculos circumducens tandem in5 hunc modum exorsus est loqui : Gum, inquit, o Cesar, decennaletempus transierit ex quo regnum Sicilie a tua recepi clementia,mirum est quod in tanto temporis spatio nullus regumuel eorum quos criminatores mei obiciunt me inquietasse bellis,tributis honerasse, coram maiestate tua querelam deposuit, cum10 eadem ipsi qua et ego utantur libertate eundemque quem etego te scilicet habeant defensorem. Neque enim uerisimile estme regibus preter uoluntatem tuam imposuisse tributa, quitibi ea sicut et illi per annos singulos soluere conpellebar. Quodsiet istud aliquotiens temptassem, ipsi utique sub protectione et15 auctoritate tua se suaque fortiter defendissent. Gum hoc itaquestare non possit, restat consequenter ut et in aliis mei accusatoresexcesserint ueritatem. Verum cum tota nouerit Sicilianec uicina lateat regna hos semper sanguinarios et patrie fuisseproditores, indignarer utique nisi ob reuerentiam tui tibique20 assidentium me eis hactenus respondisse. Quos tamen ut cerciusnoueris tales esse et me ab hiis que obiciunt alienum,mitte uirum cui credas, qui mea et eorum facta sollercius acunctis Sicilie habitatoribus inuestiget. Placuit hoc Gesari, placuitRomane curie principibus, mittiturque legatus et diligenter25 inquirit per singulos publice et priuatim, qualis rex qualesueilli, si hoc uel illud de rege eiusque aduersariis unquam auditumsit. Omnes autem nobiles et ignobiles, simul in unum diueset pauper, quasi iam regem suum amisissent, dolentes unoore cum lacrimis clamabant patrem se habuisse Dolopathos,30 non regem sed nutricium, non dominum sed patrie saluatoremet rei publice defensorem ; illos econtra patrie proditores humaniquesanguinis effusores testantur totamque uitam suam diuersiscriminibusmaculasse.3 suspiciens PpV, suscipiens 0. — 9 querimoniam OPpV.— 11 scil. fehlt OPpV. — 12 pr. nobilitatem t. OPpV. — 13 seruireOPpV — compellor OPpV — quod etsi L. — 15 Cum i. st.non possent OPpV. — 17 Verumtamen OPpV. — 19 indignanter Pp,indignantur V. — 26 hoc et illud LOV — nunquam PV. —29 proclam. OpV — dolopathum OpV. — 30 sed fehlt OPpV.

Qui— 11 —Eegressus legatus Gesari ac senatui cuncta que de rege suisqueaduersariis audierat manifestat. Vocatis itaque Gesarfurciferis: Quoniam, inquit, promiseram uobis digna uestre fideipremia me daturum, ecce iam reor esse oportunum quo meritorumuestrorum iustus inueniar retributor. Iubeo itaque uos 5secundum Romanorum leges senatorumque ac consulum decretaequis indomitis pedibus alligatos ad exemplum terroremqueomnium resupinos trahi per cunctos uicos et plateas ciuitatis,precone clamante quod sanguinarii dominorumque suorum detractoresa Romane curie iudicibus talia mereantur. Sicque 10indigni uita digna morte perempti cadauera uolatilibus celi etbestiis terre et animas Plutonis satellitibus tradiderunt. Rexautem Dolopathos ad tantam postea Gesaris peruenit gratiamTut ei Gesar in amiciciam recepto ex consilio senatorum tributaSicilie perpetuo relaxaret eique sororem sue uxoris uidelicet 15Agrippe filiam cum tributis regionum ac prouinciarum que Siciliefmitime sunt, coniugio copularet, ea tamen conditione quod inomnibus faueret curie et rem publicam armis et consilio tutaretur.Post paululum uero temporis licentia repatriandi a Gesareimpetrata cum coniuge sua letus remeauit ad propria. Ad 20cuius aduentum resultat patria que dudum fleuerat eius absentiam:letantur omnes, exultant singuli et pro regis sui uictoriauel gloria diem ludis musicisque instrumentis festum ducunt.Salutant regem, salutant reginam, optantes eos diu et fehciterconregnare. Euocatis deinde ad se Dolopathos regibus et prin- 25cipibus prouinciarum de reddendis sibi tributis Gesaris datmandata.tabsque ulla cunctatione precepta Gesaris exequentesregi fidelitatem et homagium faciunt spondentque seei tamquam Gesari per omnia bono animo seruituros.1 Egressus OP — orania OPpV. — 2 manifestauit OPpV. —it. rex f. OPp. — 4 quod m. V. — 7 alligatis OPpV. — 8 peromnes u. OPpV. — 9 traditores OPp (proditores V) et r. cur.talia m. OPpV. — 12 s. deputentur Pp (corr. aus trad.). — 15 sororisL. — 17 ea sine c. L (ea una c. schlagt Eb. vor). — 18 in o.curie romane negocia et rem p. OPpV. — 22 uict. uel fehlt OPpV.— 27 a. u. contradicione cesaris ex. mandata regi f. et homagiumfacientes sp. OPpV. — 28 se fehlt PpV. — 29 seruientes L, seruitnrosOPp, seruitutem V.

— 12 —T>ex igitur Dolopathos exaltatus gloria diuiciisque augmentatus,*-* uolens sibi perpetuare nomen, palacium mire structure etinaudite magnitudinis in quadam regni sui ciuitate uirgultis,pratis et aquis dulcibus amena fertilisque glebe edificauit, quod5 usque in presens permanens Palernum uocatur. In hoc, utcetera mira et fere incredibilia pretermittam, tot sunt hostiaquot in anno dies computantur. In hoc eciam palatio uel civitatesedem regni sui collocans rex sollempniores dies peragebatmaioresque causas uel negotia pertractabat. Qui tamen quam-10 quam ita rerum copiis, que terra marique uehuntur, pre cunctisregibus habundaret nec esset aliquid quod sue deesset glorie,in hoc tamen eius felicitas minui uidebatur quod uidelicet careretliberis, regina sterili permanente. Vnde cotidie anxiustabescebat, metuens ne post mortem eius regnum et thesauri15 sui alienorum libidini subiacerent. Exorabat deos suos cotidie,placabat hostiis, muneribus honorabat, petens cum lacrimisquatinus ei ex regina concederent successorem. Post multorumautem annorum curricula cum iam rex penitus de prole desperaret,non quidem deorum suorum beneficio uel uirtute, cum20 nichil sint, sed solius dei uiui et ueri bonitate sterilis concepitregina peruenitque ad tempora pariendi. Que cum iam parituraesset, conuocat rex diuinos et mathematicos, sciscitatur abeis cui uel quali fato puer qui nascebatur subiaceret. Illi autemcircumspectis regulis suis consideratisque stellarum motibus25 aiunt partum quidem esse masculini sexus, uitalem fore, philosophummagnum, insidias multas passurum, regnaturum quidemin domo patris cultoremque dei summi futurum. Hec illi quamquamita futura essent, non ex artis sue sciencia cognouerunt,sed ille qui olim os asine aperuit et per os Balaam arioli Israe-30 litico populo benedixit, istis uero secretorum suorum aperiensuenam, que predestinata erant regis filio reuelauit. Interim1 augmentatur sed u. OPpV. — 4 ed. que u. OPpV. — 5 pr.tempus PpV — panormum 0,salernum V. — 6 intercludam OPpV.— 7 In hac ciu. OPpV. — 9 m. c pertr. fehlt OPpV. —10 ita fehlt OpV — aduehuntur Coni. Eb. — 14 et statt eius coni.Eb. — 15 libertati s. OPpV. — 18 autem fehlt OPpV. — ^l prou.— ad tempus OV — Que durn iam p. OV (p. foret 0). — 23 cuiuel fehlt OPpV. — 24 virgulis s. 0. — 25 quidem fehlt OPpV. —28 ita fehlt OPpV. — ex fehlt L — consciencia 0. — 29 as. sueOPpV — per fehlt L. — arioli nur L. — 30/31 istis . . . reuelauitfehltOPpV.

— 13 —nascitur regi filius, quem ipse a luce denominauit Lucinium,eo uidelicet quod in ortu filii quedam lux serena, quedam diesleticie patris animo refulsisset. Cuius eciam natiuitatis diempater extunc ac deinceps in omni loco dominationis sue precepitsollempniter celebrari. Puer uero traditus est nutricibus 5ad alendum nutriebaturque cum magna diligentia per septemannos continuos, usque ad tempus uidelicet quod statutum fueratnobilium filiis ab antiquis. Hic siquidem mos erat regum autnobilium filios non antea conuiuiis patrum interesse quam infantiamque septennio terminatur, exiuissent. 10T)orro Dolopathos cunctis sibi ex sententia procedentibus iam-L de successore securus reliquum uite in deliciis peragebat,nec ulla cura eius animum occupabat nisi tantum de Lucinionutriendo. Sed postquam anni circulus septies est reuolutus,nutrices puerum ablactatum, rudi iam infancia deposita, ipso 15natalitii sui die patris conuiuio, quod tunc forte regibus et principibuscongregatis sollempniter agebatur, presentant. Gaudetpater in aspectu filii, congaudent patri conuiue miranturquein puero corporis pulchritudinem, menbrorum elegantiam, uultussimplicitatem uenustatemque et in eo patris ymaginem ueneran- 20tur. Inter conuiuantes autem dum mutuo de puero loquerentur,quibus uidelicet magistris et tutoribus deberet committi instruendus,ad memoriam regis reuocata est quedam Platonis sententia,qua ait felicem fore rem publicam, si philosophi regnarentuel reges philosopharentur. Ex cuius occasione sententie bonum 25uisum est regi et omnibus ut philosopho traderetur erudiendusartibus quas liberaies uocant, ut videlicet per artes documentaqueuirorum prudentium, per regum et nobilium gesta, que in librisconscripta sunt, et se et subditos facilius regere posset et inimicorumsuorum, insidias precauere. 301 regis OPpV — lucisnium L — nominauit V. — 3 reluxituel ref. Pp. — 8 Hic quidem OPpV. — et nobilium OV,nobiliumque Pp. — 9 nob. ut filios non prius quam conu. infanciainteressent que septennorum numero terminabatur exuisset (sic.) Pp;ut filios non annuis prius c. i. quam infancia que septennorumnumero terminabatur venisset OF(exivisset 0). — 10 septimo L, septennioConi. — 11 cunctos sapiencia et virtute precedens et iam des. V. — 12 uite sue del. OPpV. — 13 lucisnio L. — 15 p. iamabl. OPpV. — 21 Inter conuiuendum L. — 24 que ait OPpV. —25 et reges OPpV. — 26 philosophie OPpV. — 29 ascripta PpV; in1. reperiuntur annalibus ita disceret ut se 0. — 30 precaueret Pp.

— 14 —T7]orebat per idem tempus Rome ille famosissimus poeta Vir-*- gilius, qui de Manthua, Sicilie ciuitate, oriundus optime notuserat regi, quia et sepe fuerat ab eo muneribus honoratus. Huicergo ob noticiam sui et quia tunc temporis inter philosophos5 precipuus habebatur, cum muneribus magnis pater transmittitiilium, obsecrans eum per deos suos quatinus puerum et scienciasua instrueret et a malignorum insidiis diligentius custodiretTimebat enim pater ne aliquid sinistri per inuidiam pateretur,quia hoc a diuinis et astrorum peritis acceperat. At Virgilius10 obreuerenciametamiciciam regis puerum recipiensprimo quidemei litterarum tradidit elementa ac deinde blandiendo leniendoque rut moris est magistrorum, siilabam ex litteris conficere et ex sillabisformare dictionem et ex dictionibus uero perficere orationemeum in angustia temporis perdocuit. Sicque paulatim proficiens15 puer iam per se et legere et utramque linguam, grecam uideiicetet latinam, proferre cepit. Letabatur Virgilius et tantam in puerouelocitatem ingenii mirabatur spemque de eo concipiens melioremampliorem ei curam impendebat. Puer uero animum dictis magistriaccomodans, qui naturaliter elegantis erat ingenii, quicquid20 semel audisset subtili statim ingenio intellectum uiuaci memoriecommendabat, nec opus erat ei secundo super hoc requirere preceptorem.Vnde factum est, ut infra unius anni circulum consociossuos qui eum et etate precedebant iamque quinquennio uel septenniosub disciplina fuerant magistrorum, transscenderet rogaretque25 Virgilium quatinus eum altioribus instruere dignaretur. Ipse uerouidens in eo infanti abolitam ruditatem iamque habilem fore adpercipiendum artiumdisciplinam, eiuslibenterannuituoluntati. Obdilectionem igitur ipsius earumdem artium liberalium immensamprolixitatem in tantam breuitatem quadam mirabili et ineffabili30 subtilitate contraxit ingenii, ut eas intra hbelluli manualis compendiumconcluderet possetque eas quiuis in tribus annis facilead perfectum addiscere quas ipse uix cum magno eciam sudorepercipere ualuisset. Hunc autem libellum nulli unquam uel2 mantua OV, mannircinia Pp, mamentinia M. — 3 et fehltOPpV. — 6 quod p. suum OPpV. — 10 ob reu. patris et am. p.OPpV — accipiens OPpV. — 11 ei fehlt OPpV. — 12 perdocuit ex lit.conf. ex sill. f. d. et ex d. ut perficeret or. Sicque OV (in ang.temp. fehlt 0). — 17 felicitatem i. 0. — 19 commendans OPpV. —1 9 quij quia Coni. Eb. — 25 Ipse enim OPp V. — 26 infanciam oblitamrud. 0. — 27 percipiendam Pp. — 28 imm. fehlt OPpV. —29 inenarrabili OPpV. — 32 ediscere V — vix eciam c. m. s.OPpV; vix .X. c. m. s. Coni. Eb.

— 15 —hora una concedere uoluit, non magistro, non discipulo, sednec ipsi principi orbis Augusto nisi tantum Lucinio cuius profectuiincumbebat. Huic ad cuius utilitatem ipsum ediderat,tradidit eundem, ei in conclavi et seorsum ab aliis in eodemde artibus amicabiliter disserens. 5primo quidem ei gramaticam que prima est et mater ar-Ettium exposuit; quam ipse cum tanta uelocitate comprehendit,ut ipse eciarn Virgilius miraretur. Dehinc ad dialeticamuentum est, in qua quantum acuti fuerit ingenii mirum dictuest. Nullus enim eo exercitatorum eciam magistrorum in oppo- 10nendis questionibus callidior, nullus facilior in soluendis. Indead florigeros rethorice campos transiuit, ex qua uenustatemeloquii integre comparauit. Hiis igitur tribus ad plenum adeptisad reiiquas quatuor, quas quadriuium uocamus, migrauit easquenon cum multo labore comprehendit dicebatque harum ultimam 15astronomiam scilicet fore ceteris digniorem ;cui eciam in tantumanimum dedit, ut per quasdam regulas sibi a Virgilio traditasex planetarum aliarumque stellarum motu et aeris facie cognosceretquicquid per mundum fieret uniuersum. Quod didicissemultum ei profuit, ut in sequentibus monstrabitur. 20Postquam igitur Lucinius omnium artium ex integro consecutusest scienciam, libros quoque poetarum ac philosophorum abeodem Virgilio non omisit audire. Extunc itaque et deincepsad altiorem philosophiam oculum mentis dirigens nomen magnorumphilosophorum sortitus est et honorem, non tamen sine 25multorum inuidia. Inuidebant enim ei quam plurimum qui adsummam sciencie eius perspicacitatem pertingere non ualebantdoiebantque puerulo reuerentiam exhiberi, que sibi senibusnegabatur.Unde et eum ueneno uel alio aliquo modo extinguerecogitabant, sed eorum maliciam terror Virgilii et regalis prosapie 30auctoritas aliquantulum refrenabat. Verum cum inuidia suumsemper possideat et torqueat possessorem nec eum uel mo-1 comodare OPpV. — 2 Aug. fehlt OPpV — lucisnio L. —3 intendebat V, intendebat et incumbebat 0. — 5 amicabiliter fehltL. — 6 et magistra 0. — 6/7 eum . . . perdocuit OPpV. — 8 eciamfehlt OPpV. — 9 astuti 0, astutus PpV — ingenio PpV —mirum fehlt OPpV — dictum est PpV. — 11 n. subtilior Pp. —13 integer LP. — 15 appreh. OV. — 16 esse cet. OPpV. — 18 et aerisinpressionem facile c. 0. — 20 ut . . . m. fehlt OPpV. — 21 lucisniusL. — 26 quam plurimi OV. — 27 persp.fehlt L. — 28 nolebantqueV — puero OPpV — exhibere PpV. — 29 deneg. Pp, abneg. 0.— 29/30 Unde etenim . . . eum cog. OPpV. — 32 eum uno mom. 0.

— 16 —mento quiescere patiatur, non potuit illorum odium quod germinabatet stimulabat inuidia, diutius cohiberi, quin eo dolo adconuiuium inuitato uino uenenum admiscerent. Quod tameneum non latuit, quia iam antea hoc ipsum et eorum erga se5 maliuolenciam per predictas regulas cognouerat. Verumtamenhec callide ignorare se simulans aiebat inuitantibus non decerenec debere tantum tantorumque conuiuium absque Virgilio etRomanorum nobilibus celebrari; si ueniret ille, eorum quidemmunificentiam gratanter reciperet, paratus eciam, cum oportunum10 foret, eorum uicem rependere largitati : ceterum autem sine Virgiliosuo, cum fidei sue commissus esset et magisterii eius uirgamsupra modum pertimesceret, se non posse sed nec auderequicquam uel modicum facere affirmabat. Hiis et huiusmodiauditis illi contenebrati in malicia sua inuitant Virgilium, uocant15 eciam aliquos Romanorum ciues, paruipendentes si et isti illo potuletifero deficerent, tantummodo ne Lucinius manus eorum ueneficaseuaderet. Instructo igitur conuiuio discumbunt singulisecundum etatum uel dignitatum differentiam, Virgilio tamenutpote honorabiliori quem honorare omnibus a Gesare preceptum20 erat, primum locum conuiuii tenente. Ille uero qui inuitaueratquique caput malicie erat cum quibusdam aliis ministrabat. Apponunturconuiuantibus supra numerum fercula, diuersa pigmentorumgenera propinantur et cum magna leticia et habundantiaconuiuium celebratur. Interim autem Lucinius regulas suas25 animo reuoluens expectabat, quando potus ille quem sibi miscuerantDumdeferretur.ergo perageretur conuiuium refectique essent conuiueomnibus que ad esum humana excogitari possunt arte,ecce ille pestifer, tortuosus serpens, quem caput malicie uocaui,30 aureum poculum magne capacitatis attulit plenum morte posuitqueante Virgilium. Statimque nares discumbentium quadamsuauitate odoris capiuntur, irritantur ad bibendum appetitus sin-1 quod genuerat L. — 2 quin ei dola L — dolose — conuocatoOV. — 5 supradictas OPpV. — 6 inuitatoribus PpV. —8 exhiberi PpV. — 9 magnif. L — paratusque cum OPpV. —12pert. nec posse L. — 14 aud. obtenebrati OPpV. — 15 ciues fehlt Ij.— 16 lucisnius L — eorum fehlt L. — 18 et. uel fehlt OPpV. —19 utpote honorabili OV, ut poete honorabili Pp. — 20 conu. precipiunttenere OPpV. — 27 Cum PpV. — 28 ad vsum OPp —excogitare possent OPp. — 29 et ecce OPp V — ille potus p. OPp V.— 30 mire et magne OPpV. — 32 suauitatis odore OPpV.

— 17 —gulorum. Iam singuli potum letiferum postulabant iamque Virgilioporrigebatur, cum Lucinius poculum rapiens manuque cunctissilencium indicens: Uereor, ait, ne ista suauitas aliquod«ontineat amarum, quia apis cum melle gerit acuieum et piscatorhamum in esca iacit piscibus capiendis. Illi autem quos 5cauteriata redarguebat consciencia, ad hec uerba rubore perfusisatis secundum poetamuultu et colore actum criminis fatebantur'.cAttamen dissimulare et respondere aliquid temptantes aiebantregis filium non equas sibi obsequium prestantibus referre 10gracias, qui tale uerbum licet ioculariter in medium protulisset.At ille: Ex hoc, inquit, probabitur uos ad hoc uerbumquod non iocans, sed iratus protuli immunes esse mequeac socios bono ac simplici animo inuitatos, si primi biberitisex potu; alioquin per patris Gesarisque salutem uite nostre 15contraria mcchinati estis. Quid agerent, quo se uerterent, quidad obiecta responderent? Vndique eis angustie, undique coartatiospiritus, undique desperatio salutis. Uidebant enim sibiduo proposita, quorum unum uitare non poterant, mori uidelicetaut bibere. Sed quid ex duobus eligerent, ignorabant; 20sciebant enim quia etsi biberent moriendum sibi esset, sinautem, ut malefici Gesari traderentur diuersis tormentorum generibuscruciandi. Melius tamen rati propria deficere manuquam aliorum ludibrio subiacere: In hoc, inquiunt, scies, oLucini, nos nichil tibi mali uel consedentibus fuisse machinatos, 25si post sumptum hoc pigmentum tribus superuixerimus diebus.Sumptoque qui detulerat poculo bibit ac deinde participibussceleris sui tradidit ebibendum. Qui biberunt et secundum dictumsapientis in foueam quam foderant aliis incidentes statimin ipso conuiuio oculis a capite exilientibus expirarunt. Sicque 30illustris puer sua industria se et suos a morte liberans inemulos callide uindicauit nomenque sibi celebre apud nobileset ignobiles acquisiuit, nec ultra ausus est quispiam contraeum sinistri aliquid machinari, sed nec cogitare quidem, omni-1 expectabant OPpV. — 2 porrigebant tunc 1. OPpV — lucisniusL. — 5 iactat OPpV. — 12 uos ab hoc uerbo OPpV. 14 ac consocios OPp — inuitatum LPp. — 15 uite vre PpV. —17 angustia OPpV. — 20 an bib. L. — 21 quia . . . esset Conl,quod . . . esse LO, sc. enim et si b. m. s. esse PpV. — 25 lucisniL, lucinij Pp. — 26 tr. uixerimus OPpV. — 27 attul. OPpV —poculum OPpV.Sammlung mittellateinischer Texte. 5. 2

— 18 —bus diuinitatem ei inesse putantibus, per quam haberet prescienciamfuturorum. Ipse autem cum tantus esset tantusqueestimaretur ab hominibus paremque eum sibi in omni facultateVirgilius predicaret, nunquam tamen ei consedere uoluit uel5 equari, sed semper sub uirga eius et disciplina mansit, ac situnc primum elementa disceret litterarum.eius humilitas comprobatur,Vnde ex hoc maximequia cum ipse procere stature esset,Virgilius uero pusille, ambulans uel stans cum magistro incuruatocontracto corpore erat, ne altior eo uel prestantior uideretur.10 T)eracto itaque Lucinius sub disciplina Virgilii septennio, cum-*- iam in artium seu philosophie sciencia nulli secundus uideretur,contigit ut quadam die Virgilio ad deducendum corpusegresso ipse solus in cubiculo remaneret seratoque ostio in libelloillo conscripto de artibus iegeret, astronomie regulas tena-15 tius commendans memorie, cum subita animi mutatione turbatusingenti clamore emisso in terram corruit resupinus. Uoceergo tanti doloris audita perterrita concurrit familia, conuolantuicinarum domorum uiri ac mulieres, quid acciderit quidue tantusclamor significet queritantes moreque suo impatientes seris20 ostii confractis cum impetu irrumpunt cubiculum uidentqueLucinium super pauimenta iacere exanimem. Propius ergo accedentespalpant singula corporis menbra inueniuntque rigida,caloris totius ac sensibilitatis carentia, nisi quod tantum circacor calor permoclicus pulsusque tenuissimus sentiebatur. Aderat25 tunc forte inter alios quidam medicinalis artis peritus, qui intelligensex tristicia defectum animi fieri suffocarique spiritum intracor sanguine undique coagulato inclusum iubet ut sibi celeriusaqua frigida ac calida deferatur.Qua adlata extrema menbrorumperfundit frigida calidamque lane infusam in modum emplastri30 pectori coadaptat ut uidelicet aqualis elementi calor sanguinem1 diu. eidem OPpV. — 3 existim. ab omnibus OPp. — 7 approbatur0. — 9 contractior — uel apparencior OPpV. —10 lucisnius L — sub eadem d. OPpV. — 11 artium seu fehlt OPpV— n. similis V — esset OPpV. — 13 ipse puer in c. OPpV. 15 mem. commendasset OPpV— an. turbacione mutatus OPpV. 16 emisso fehlt OPpV. — 17 dol. et clamoris — euolant OV. —19 t. dolor OPpV — querentes 01 pV. — 21 lucisnium L — s. pauimentoP — iacentem OPpV — 22 rig. et dura cal. V. — 24 calormodicus OPpV. — 26 def. eum feriri 0; defunctum L. — 27 preclusumV. — 28 Qua ablata LV, Electaque OPp (adlata Coni. St.,oblata A). — 30 coaptat LV — aqualis Coni. St., actualis die Hss.

— 19 —coagulatum paulatim dissolueret dissolutumque ad singula menbrorumloca remitteret pristina officia peracturum. Ac si spiritusab inclusione liberatus liberum arteriarum meatum recipiensmotum quoque corpori prestaret, apponit eciam naribus odoriferasspecies, que spiritum attraherent et confortarent. Hoc 5ergo facto post semis hore spacium natiuo colore ac caloremotuque menbris reddito surgens Lucinius resedit stupefactusde tanta multitudine populi congregata, satis autem ex habituuultus dolorem et tristiciam declarabat.Interea dum hec agerentur, Virgilius rei que acciderat ignarus 10reuertebatur, comitatus quibusdam Romane urbis philosophisac senioribus in ipsoque ingressu atrii domus tristem a quodampercepit nuncium quod scilicet Lucinius suus morte subitaneadefecisset. Ipse uero auditis uernaculi sui uerbis expauitet consternatus est animo et quamquam magnanimus, quam- 15quam exemplis documentisque uirorum fortium aduersa et prosperaequa lance ponderare doctus esset, non omnino tamendissimulare potuit quin conceptum dolorem singultibus uerbaet spiritum intercludentibus et prorumpentibus lacrimis uelletnollet manifestaret. Pugnabat tamen cum affectione uirtus et 20doloris magnitudinem intra pectoris angustias ut poterat comprimebat,sed dolor uehemens oculorum ymbre gutturisquespiraculo sibi negato instar ignis reclusi uicina queque depascentisloca amplius atque acrius circa precordia seuiebat. Tandemautem domum ut putabat luctus cum philosophorum 25seniorumque turba ingressus, cum iam magis de exequiis quamde uita Lucinii cogitaret, iniectis in cubiculum oculis, quemdefunctum merebat preter spem uidet uiuum inter medios populosresiclere intuitusque eum melius signa quedam tristiciedolorisque ex faciei pallore deprehendit. Eiectis igitur a cubi- 30culo cunctis exceptis quibusdam familiaribus sciscitatur ab illodoloris ac tristicie causam. IUe autem iterum longa ab imopectore trahens suspiria in hec tandem uerba respondit:1 singulorum OPpV. — 2 1. restitueret OV. — 4 corporisOV. — 6 maturo colore P. — 7 luscinius L — stupidus L. —11 Rome OPpV. — 12 in ipso quoque i. PpV. — 13 luscinius L (stetsfortdb). — 15 contristatus OPpF^contristatus spiritu anxiatus animo V).— 19 interrumpentibus Pp — profluentibusque OPpV — 24 seuiebantL. — 30 Eiectisque a cub. OPpV — 31 sciscitabatur OPpV. — 33 pectorisOPpV.2*

— 20 —Dum,inquit, tu, o illustrium uirorum uertex, hodie hora noneme relicto in cubiculo ad spaciandum exisses, forte nostrumarripueram libellum, ut regulas illas astronomie memoriefirmius commendarem. Et ecce in prima facie pagine ex aeris5 immutatione heu matrem meam quam unice diligebam defunctamesse cognoui patremque Dolopathos aliam sibi in coniugiumcopulasse. Iamque eciam legatos a se dimisit, qui me reducantin patriam regni dyademate coronandum. Ego autem tum promatris morte tum pro nostra separatione in tristiciam uersus animi10 eciam defectum passus sum, et nisi humana ars succursum prestasset,forsitan de me iam sentencia data foret. At VirgiliusEt ego, ait, hec iam dudum precognoueram, sed hactenus subsilentio tenueram, ne si tibi hoc propalassem, uiderer tibi dolorisac tristicie auctor existere. Gratulor autem quod hoc per te ipsum15 cognouisti et tue subtilitati congaudeo: uideo enim et gaudeo teomni scientia eruditum omnesque philosophie ascendisse gradus.Sed meminisse debes te artium initia a tuo Virgilio suscepisse decetquete quamquam regem, quamquam alti gloria sanguinis insignitum,quamquam eciam michi sciencia et animi acie coeque-20 ris, eum qui te ad ymaginem diuini reformauit numinis dumadhuc uixeris reuereri. Nec immerito ; si enim amandus et colendusest pater a filio, quia eum carnali coitu sui ipsius inpotentemin lucem protulit, quanto magis est preceptor a discipulodiligendus, qui ei diuinorum prestitit noticiam secretorum.25 Ego autem, quod maius inest, ipsius lucem diuinitatis tibi infudi.Scis etenim ,me nichil de humanis diuinisque te celassesecretis, quin ea tibi de uerbo ad uerbum ut amico, non discipulodenudauerim, et gracias ago quod ea uiuaci memorie firmitercommendasti; gracias inquam ago quod talem discipulum30 habere merui, de cuius perfectione merito possum apud sum-1 hodie mane OPp V— 2 vrum Pp, tuum OV, — 3 mihi arr. V—illas fehlt OV — mem. fehltL. — 6patr.meum OPpV. — quandamaliam Pp. — 8 tum eciam V, tam . . . quam 0, cum . . . tum Pp. —11 data dudum f. Pp — 12 preuideram OPpV. — 14 actor OPpV. —15 percepisti ac cogn. OV — 18 regem qu. fehlt OPp — gloria singularissangu. Pp, gloria singulariter sangu. OV. — 19 qu. nichil sc.Pp — et animi acie Coni. Eb., et amicicia die Hss. — 20 dum aduixerisL, dum vixeris O. — 22 eum fehlt OPpV. — 24 prebuit PpO,tribuit V. — 25 quod m. est OP, quod magis est pV — lucemarchanumque tibi diu. inf. O. — 28/29 ago . . . ago Augensprung inO — tenaci mem. OPp — firmiter fehlt PpV — 30 merito fehlt PpV

— 21 —mos eciam philosophos gloriari. Amor igitur qui hucusqueinter nos habitus est, rogo maneat inconuulsus nec ullo temporumfrangatur senio, sed de die in diem renouetur et licetmultis terrarum spaciis multisque interuallis temporum corporaliterdiuidatur, corde tamen et animo alternis semper amplexi- 5bus astringatur. Dum ergo a me dimissus paternum optinuerisregnum, exhibeas te in rege philosophum et in philosophoregem, regiam philosophie disciplina temperans maiestatemcommendansque philosophiam regie maiestati; omnibus te inquantum licet conformare studeto, omni etati, sexui uel condi- 10tioni ius suum tribuens, studeasque magis amari quam timeri.Sed de his hactenus: sufficienter enim de huiusmodi rebus abipsa philosophia instructus es.Ceterum autem quoniam necesse est et sic oportet fieri, utme in urbe relicto in patriam repedes, antea quam id fiat 15unum quod postulauero uolo ut concedas. At Lucinius: Etque, ait, uel quanta potest esse peticio quam tibi possim uelaudeam denegare? Eciam etsi paternum peteres regnum, ultroneusconcederem. Iube ergo quodlibet et tuam edicitouoluntatem. Virgilius: Prius, inquit, certe michi iuraueris per 20patris Cesarisque salutem quod quicquid precepero obseruabis.Iurauit ille se obseruaturum quicquid preciperet, quamquamesset ipsum graue et difficile, si tamen ab ullo posset hominumobseruari. Virgilius: Iubeo ergo et auctoritate magistri tibiprecipio, ut ex illa hora qua a me separaberis, nulli uerbum 25loquaris, non in uia, non in patria, non regi, non regine, nonprincipibus regni tui, sed nulli omnino hominum, donec iterumtuum uideas preceptorem. Heu, ait Lucinius, et quis tam grauepreceptum sufficiat obseruare, cum istud sit menbrum quod1 qui fehlt OV. — 2 est fehlt OV. — 4 corporaliter fehltOPpV. — 5 statt diuidatur coni. Eb. diuidamur, ebenso astringamur.-— 6 a me sis diuisus Pp, a me sis diuisurus OV — paternumqueOPpV. — 8 reginam OPp — philosophiam V. — disciplinam OV —maiestate PpV. — 9 comm. .. . mai. fehlt OPpV. — 12 h. non desistasOV — rebus Coni. Eb., fehlt den Hss. — 15 me ac u. I —repedes fehlt L, repedas 0, redeas Pp, repatries V (rel. tu p. revisasoder repetas oder rel. tu repatries schlagt St. vor). — 17 et quanta OP,aut quanta V — possum OPV. — 18 Etiamsi p. petere r. voluerisOPpV. — 19 ergo fehlt OPpV. — 21 quod fehltPpV— se seruaturumOPp V. — 23 esset fehlt LPp, foret 0. — 24 Virg. fehltOPpV. — 25 separaueris OPp, separatus fueris V. — 29 pr. potestuel s. Pp, potest uel sufficit 0, potest vel valeat V.

— 22 —quis unquam hominumfacilius labitur ac difficilius precauetur, etlinguam uel officium loquendi habens istud potuit, si non omninomutus fuisset et elinguis? In muto eciam motum linguelicet infructuosum uidemus. Sed esto, ecce iturus in patriam,5 tuis ut me decet uolens obedire mandatis, frenum lingue meeponam, ponam orimeo non solum custodiam, uerum eciamostiumuectibus ferreis obseratum. Gum igitur me post ]ongum tempusreceptum salutauerit pater, cum regina, cum principes regninobilesque matrone me laudibus sustollent ad sydera, quomodo10 istud membrum inquietum et impatiens potero cohercere, quinstatim ad uerba fauoris recludi contempnens ostio silentii diruptoin medium exiliat? Ut uideo impossibilia tuo Lucinio precepisti.Virgilius respondit: Tu certe, inquit, Lucini, iurasti etspopondisti te ea que preciperem seruaturum. Si me manda-15 taque mea tanti estimas, obseruabis ; sin autem, despicies.Aliam uim non inferam tibi ; uerum utrum obseruaueris necne,michi citius innotescet. Ad hec Lucinius: Mei quidem propositimeeque uoluntatis est, o iltustrissime preceptor, tuis semperet in omnibus obedire mandatis, sed nec in hoc uoluntatem20 tuam si potero preteribo.Cumigitur hec et aJia multa mutuo adhuc in cubiculo positicollocuntur, superueniunt eis legati regis sole iam ad occasumuergente Virgiliumque cum amicis et discipulo reuerenterex parte regis Dolopathos salutant. Quibus ut decebat resalu-25 tatis Virgilio quedam regis insinuant mandata, dona offeruntcum regalibus epistolis, quibus et matris obitus et patris declarabaturuoluntas. Quibus Virgilius respondit: Leue esset utmandatis parerem regis, si michi liceret ad patriam cum Luciniorepedare; verum cum ab urbe longius procedere nequeam,30 Gesaris quodam negotio prepeditus, intolerabilis uidetur michieius recessus. Tamen quamuis michi grauis separatio uideatur,uoluntati domini uestri contraire non possum, ne dum iugi1 quis inquam L. — 2 1. et off. L — i.— p. nisi o. OPpV— 2/3 si . . . el. ivill Eb. als Glosse tilgen — 3 officium1. v — 4 videatur 0. — 8 rec. fehlt L. — 9 s. in altum V — 10precauere potuit OVm. iniquum 0. — cohibere OPpV. — 11 diruto L. — 12 Et utuideo OPpV. — 14 te ea fehlt OPpV. — 15 existimas OPpV —sin a. obseruabis Pp, sin a. obseruaueris V, sin a. obseruare —16 obs. annon OPpV - 19 et in o. fehlt OPpV. — 24Dol. fehlt OPp— 25 Virg. quidam L — 27 Bene esset OV, Bonum e. Pp. —29 proc. non audeam neque valeam V.

— 23 —cupio amici contubernio frui, eius felicitatem magis uidear impedire.Verumtamen mane cum domini uestri filio cum sitisprofecturi, quod diei superest cum nocte sequenti dum uacatin leticia mutuisque colloquiis pariter expendamus delicatioribuscibis ac potibus indulgentes. Sollemnes itaque epulas alternaque 5colloquia usque ad diei sequentis initium protraxerunt.Cumque iam rutilans aureis aurora radiis suum terris iubarinfunderet Luciferque dudum precurrens Phebum Arctonproximum testaretur, surgunt legati itinerisque sui stramentisregiis sternunt uehicula, sicque ascensis equis una cum Luci- 10nio Virgilioque urbem egrediuntur, iter suum uersus patriamdirigentes. At Virgilius eos usque ad uadum quoddam quodsexto ab urbe miliario preterfluit secutus, ibi ultimum ualedicturus figit gressum. Tunc ergo alter incumbit alteri, alternantamplexus, ingeminant oscula, singultus commutant singul- 15tibus, suspiria suspiriis, lacrimas lacrimis admiscentes, sicquealter ab altero dum deficit se reficit et refectione amiciamico refectio generatur. Sed quot ibi suspiria, quot lacrime,quot ibi singultus ab imo pectoris utrimque eruperint, quisenumeret? Tandem autem post longum temporis spacium 20ultimum illud uale facientes Virgilius dimidium anime sue commendatlegatis reuertiturque ad urbem dimidiatus, cum partemanime sue Lucinium derelinquit. Lucinius uero itinere suopergens non minus se dolere Virgilio suspiriis ac lacrimis testabatur.Sed quotiens dum paulatim ab inuicem elongarentur, 25uultibus retrouersis in itinere substiterunt, ut saltem mutuis seoculorum aspectibus recrearent! Tam diu enim quisque incertopede itinereque ancipiti uectus est,quousque montis molesinterposita alterum alterius aspectibus defraudaret sicque hicad urbem, ille uero repedaret ad patriam. 302 cum sitis fehlt L. — 5 indulgendo OPpV. — 6 pertr. V. —8 arthon P, archton 0, fehlt V, arthico L. — 10 accensis niagnisPp, s. accensis cereis magnis V, s. decoribus magnis 0. —14 T. unus inc. OPpV -14/15 alt. oscula, ing. amplexus OPpV. —15 communicant OPpV. — 18 deffectio gen. OPp, defecto grauaturV. — 19 p. uterque Pp, p. vtriusque V, p. vtroque — eruperitPpV — 21 ult. fehlt PpV. — 22/23 ad u. dimidiam autem partema. s. Lucinio dereliquit OPpV. — 25 Sed . . . elong. fehltOPpV.

— 24 —Lucinius autem iniuncti sibi a magistro precepti non immemoros suum continuo silentio condempnabat , nulli omninosociorum alloquentium se respondit. Illi uero putantes eum inartibus occupari aut pro magistri absentia mestum fore, illo5 quidem die et crastino a colloquiis temperarunt, rem quomodoageretur penitus ignorantes. Gumque adhuc illo in silentiopermanente dies tercius illuxisset iamque ad fines Sicilie propinquassent,uerentes ne diuturno silentio immoderataque tristiciausum loquendi omnino dedisceret, illum nunc seriis, nunc10 ludicris pulsant et nunc de patris, nunc de regine gloria, nuncde principum regni multitudine, nunc eciam de mulierum pulcritudineuerba mouent. Gum uiderent igitur quod nec sic quidemillud graue frangeretur silentium nec blandis nec tristibusmoueretur, credentes ueraciter sensum animi et lingue officium15 amisisse, conturbati et ultra quam dici possit perterriti capilloseuelJere et absque misericordia unguibus lacerare uultus ceperunt rde se sibi in hec uerba conquerentes: Heu nobis, quid faciemus,quomodo seducti sumus, que nostra miseria, quod nostruminfortunium hoc malum meruit ut hac legatione20 fungeremur? Ve nobis, filium nostri domini sane mentis eteloquentissimum a magistro suo recepimus, et ecce inter manusnostras nescimus quomodo obmutuit! Qua igitur fronte patrifilium unicum mutum reddemus, qua audatia terribili astabimusaspectui? Numquid non ilico nos ut maleficos coram amicis,25 uxoribus et liberis diuersis cruciatibus laniabit? Neque enimexcusationem nostram audire sustinebit, putans nos filium suuminstinctu alicuius inimici sui ueneno uel maleficiis perdidisse.Nonne igitur melius ac tutius uidetur ut fuge querentes presidiumin hac ciuitate regis filium deseramus? Sed quo nobis30 fugere, quo ibimus, uel quo a facie eius fugiemus ? Quis locus,quis terre angulus, que cauerna uel latebra nos celare poterit?Etiam si in extremis maris habitauerimus, si uiuentes descenderimusin infernum, inde nos manus uirtutis sue abstrahetcaptiuosque reducet in patriam, et ibi coram amicis, uxoribus2 condempnauit OPpV — omn. fehlt OV. — 3soc. aliquantulumrespondens OPpV. — 5 et cr. fehlt OPpV. — 7 propinquarent OPpV— 8 diurnoP^F — sil. permanente 9 nunc verbis n. 1. OPp,nunc ludis nunc verbis pulsatum V. — 11 regni fehlt OpV. —12 quidem fehlt OPpV. — 17 nob. inquiunt OPpV. — 23 mutumfehlt OPpV. — 31 cau. que latebre nos c. poterunt PpV. — 33 adinf. OPpV — manu L — 34 ut ibi . . . statuamurOPpV.

— 25 —liberisque nostris ludibrium cuncto populo statuemur. Ve nobismiseris, ue nobis infortunatis, quia laqueum incidimus de quonon possumus liberari; vndique tribulamur, undique angustiiscoartamur! mors que mille modis in prosperis constitutosincautos perimis, cur nos preteriis iu miseriis constitutos, cur 5te desiderantes uideris fugere? nos felices, o nos terquequaterque beatos, si ante hos sex annos in illo uel in illo belloin obsequio regis positi gloriose mortui fuissemus ! Sed nostramiseria, nostra infelicitas nos huic obprobrio reseruauit. Sednumquid non melius est ut propriis manibus et gladiis fugientem 10queramus mortem, nosmetipsos perimentes quatinus per huiusmortis compendium a regis crudelitate et ab eterno obprobrioliberemur? Hiis et aliis pluribus conquesti legati uerbis omninoiam de salute desperantes arreptum nudatumque gladium suumsuo quisque lateri immergendum apponit. Quod cum cerneret 15Lucinius, festinanter eorum pedibus se prouoluens, quibuspoterat nutibus et indiciis eos exorabat, ne opus flebile perpetrarent,ac singulos oculis liniens, fouens amplexibus, eorumtristiciam in quantum poterat alleuabat. Quos etiam ut securioresefficeret et de salute redderet cerciores, litteris in cedula 20propria manu scriptis eos ammonebat ne mortem quererent,dum possent beate uiuere, quia et ipse eos de quo uerebanturoptime apud patrem Dolopathos excusaret et redderet absolutoset forsitan aliquando soluto lingue uinculo loqueretur. Recreatiigitur aliquantulum legati ad regem repedare quanto cicius pos- 25sunt festinant.Tnterea Dolopathos cunctos reges et principes sue subditos*• potestati ad Palernitanum fecerat conuenire, uolens quod etfilio, dum coronaretur, assisterent et suo homagio et fidelitatefacta ab ipso regna reciperent et honores. Gongregauerat etiam 30in hac eadem ciuitate frumenti et uini cunctorumque que terramarique uehuntur copias, que esui omnium aduentantium sufficerepossent. Sed quis numerum eorum qui de longinquisuicinisque regnis aduenerant, comprehendere uel estimare ualeat?Tanta enim militum mimorumque ac saltatricum illic 355/6 cur nos des. OPpV. — 9 huic ludibrio OPpV. — 17 opusterribile OPpV. — 18 et singulorum oculos 1. OPpV. — 19 alleuiabatPp, leniebat V, liniebat 0. — 23 Dol. fehlt OPpV. 25 al. fehlt OPpV. — 28 ad pallacium suum f. c. OPpV. —29 et sua homagia OPpV. — 34 uel est. fehlt OPpV. — 35 acsatelitum 0.

— 26 —raduenerat multitudo, ut nec eciam terciam partem eorum tantaciuitas tantumque palatium capere posset, sed sparsi per camporumplaniciem in circuitu ciuitatis et in tentoriis habitarent.Legati autem iam penetrati Siciliam cum ad quoddam castrum5 quod decem a Palerno distabat milibus peruenissent, ibi paululumquiescentes regi per nuntium mandauerunt ut stipatus regumet principum suorum multitudine filio suo occurreret aduentanti.Cognito rex aduentu filii supra id quod dici potest exhylaratusper uniuersam ilico ciuitatem preconis uoce clamari iubet10 ut omnes reges et principes et quicumque de miHtari ordineessent, filii quoque nobilium a quarto decimo anno et supra,sed et matrone nobiles ac uirgines decenter ornate in crastinumforis portam Romanam conuenirent, obuiam ituri filio a studiisreuertenti. Iubet etiam preconari ut quicquid in auro uel15 argento gemmisque ac diuersis palleis preciosum inueniri possetin ciuitate crastino in uia Romana a porta usque ad palatiumin honorem Lucinii exhiberetur eademque uia palleis sericisquediuersis coloribus sterneretur, ne quid turpe uel fedum oculosoffenderet intuentis. Erat tunc uidere ad uocem preconis to-20 tam resultare uocibus ciuitatem, hmc corizare uirgines, hincadolescentes colludere, hinc mimorum saltatricumque plausus,hinc musicorum instrumentorum concrepantium melodiam inaltum ferri. Preparabant igitur se cuncti in occursum Luciniiet illud crastinum cum magno desiderio expectabant, maxime25 uero uirguncule at adolescentuli quorum etas magis delectaturspectaculis.Cumigitur Phebus noctis obscure depulsis tenebris letior solitoaureum terris iubar spargens optatum sua presentiacrastinum illustrasset, gratum cuncti sompnum propellunt ab30 ocuhs et se festinant in occursum Lucinii preparare. Hinc regesac principes purpuras suas uestire, aureas capitibus coronascolloque torques coaptare student, inde uero matrone cum1 eorum fehlt L. — 4 iarn peruenti 0. 5 a passo OPp,ab vrbe V — distabatur L — miliaribus V. — 7 aduenienti V.— 8 Rex cognoscens aduentum OPpV. ]— 13 foras OPpV p. pariter c. 0, p. vrbis c. V. — 15 diuersicoloribus Coni. Eb. —15/17 prec. . . . palleis fehlt durch Augensprung OPpV. — 19 intuentesP. — 20 corizare L,ornare OV, ornate Pp. — 21 collidere L— mim. saltancium 0. — 23 lucinio OPpV. — 25 delectabaturOpPV. — 27 obscuris dispulsis OP. — 29 illustraret OPpV.

07 u iuirgunculis suis fucare facies satagunt, ut colorum reddanturbeneficio pulchriores, et quicquid monilium, quicquid ornamentorummuliebrium excogitari uel inueniri potest, sibi cum magnaambitione magnoque studio circumponunt suamque in speculisspeciem contemplantur. Adolescentibus uero ac scutiferis 5summum studium fuit equos mulasque regum matronarumquefrenis aureis infrenare, sternere stramentis sericis. Paratisigitur compositisque uniuersis primi omnium reges ac principescum omni militum iuuentute ascensis equis exeunt ciuitatem;quos matrone cum uirgunculis suis mulabus baiulis subsecun- 10tur, congregatique in unum foris portam Romanam aduentumregis Dolopathos prestolantur.Etecce ipse rex stipatus militum suorum multitudine cummimorum saltatricumque ac cytharedorum cytharisantiumin cytharis suis agmine aduenit, sedens super equum dignum 15regie maiestatis. Et ipse quidem, speciosus forma pre cunctisqui aderant regibus, erat uestitus purpura gemmatoque diadematecoronatus caput et torques aurea eius inserta collo accinctusquegladio super femur. Regina uero a dextris eius inuestitu deaurato circumdata uarietate mula candida uehebatur; 20quam filie regum in fimbreis aureis circumamicte uarietatibuscum exultatione et gloria sequebantur. Gongregatis igiturcunctis qui regis occursuri erant filio, in trinum se diuiduntagmen. Rex enim cum regibus principibusque suis, militumquoque et iuuenum decor in unum agmen collecti reginam cum 25matronarum et uirguncularum turma lento precedunt gressu,omne uero illud mimorum genus in aliud agmen collecti regemprecedunt multiphariis musicorum uocibus concrepantes, absuntuero a se inuicem agmina spacio stadii unius. Sed quis tantiapparatus gloriam, quis tantas diuicias possit describere, quis 30regum principumque ornatum, quis regine, quis matronarum,quis maxime adolescentularum lasciuientium fastum,quis saltem1 Mcare Pp. — 4 m. studio componunt OPp (exponunt V)m. gaudio L. — 6 mulosque PpV. 7 sericinis L, sericeis V.— 11 in vicum V — p. ciuitatis a, 0. — 12 regis fehlt OPpV. —14 sythared. L — cytharis. fehlt OPpV. — 15 adu. Con., fehlt denHss. — 16 sp. f. pre filiis hominum scilicet pre cunctis OPpV. 17 erat enim OFpV. — 18 accinctoque gl. OPpV. — 19 gl. eius f. V. —28 absunt Coni. Lb. fiir alii L ; concr. nec ad se i. agm. sp. st. vniversedisiungunt Pp (st. unius se contingunt 0, st. unius se distingunt V).— 30tantas JW* LPpV. — posset OV. — 32 lasciuiencium fastu PpV.

— 28 —equorum stramenta sufficiat enarrare? Gerte non hoc arbitrorposse facundiam Tullianam, sed nec Homerum nouem comitatumMusis. Nam ut de regum principumque ac mulierumgloria taceam, quicquid in equis superlectilis erat, aut aurum5 aut argentum aut gemme aut sericum erat. Regina, matroneac uirguncule uix uestium cultum moniliumque pondus sustentabant,quoniam tunc ibi iuxta poete dictum'minima pars erat ipsa puella sui\Interim autem qui in ciuitate remanserant, a porta Romana us-10 que ad palatium diuersis palleis ac multicoloribus straueruntuiam, dextrorsum sinistrorsumque appendentes quicquid preciosum,quicquid odoratu suaue, quicquid uisu pulchrum inauro, argento, gemmis uarioque ornatu uel in cuncti generisspeciebus in ciuitate potuit inueniri. Denique ipsum palatium15 templumque Iouis intus et extra eadem gloria uestiuere.Rexautem Dolopathos cum agmine suo lento incedens gressu,cum in quandam spaciosi campi planiciem duobus iamperactis miliaribus deuenissent, uidit a longe filium uenientemproximumque fore mimorum turme. Qui statim laxatis equo20 babenis ipsumque calcaribus urgens per mediam campi illiusplaniciem celeri cursu uectus peruenit ad filium, quem iammimi suorum musicorum uocibus salutabant. Ruunt ergo inmutuos amplexus pater et fihus optataque diu sibi imprimuntoscula, copiosius tamen pater nunc mellifluum os, nunc tene-25 ram faciem, nunc illa duo oculorum sydera deosculatur. Viderestunc reges, principes, milites et adolescentulos certatim concurrere,salutare Lucinium, osculari demissisque ceruicibusadorare. Patrem igitur et filium undique uallantes pariter adciuitatem uestigiis retrouersis repedant. Regina uero ac ma-30 trone cum uirgunculis suis moUiter ac gradatim ut morisest feminarum incedentes longe adhuc aberant. Que ubi repedantibussociate sunt, prior regina Lucinium reuerenter salutatumosculata est ac deinde relique omnes: nullam maritiretraxit zelotipia, nullam pudor uirginalis ab osculis que caste6 sustinebant OPpV. — 8 erat fehlt PpV; queque p. 0. —10 ac sericis mult. Coni. Eb. ac multis coloribus die Hss. —15 intra et extra V — eadem] edere Pp, ederaOF — vestire PV,vestiere 0. — 17 spaciosam OPp, speciosam V — duob. tamen PpV.— 18 milibus L. — 19 mim. curie V; t. ac saltatricum P. —23 diu fehlt OPpV. — 26 turbatim V. — 32 reu. fehlt OPpV.

— 29 —et pudice offerebantur, redarguit. Uoces ergo omnium tollunturin altum laudantium deos suos, qui talem ac tantum concessissentregi Dolopathos successorem; dulces ergo uirguncularumcantilene iuuenumque in equis currentium lusus ac mimorumdulcisone uoces letos omnium ahimos efficiunt letiores. Gum 5hac gloria, cum hac pompa Lucinius in modum triumphantisdeducitur ad urbem, ipse uero religionis sue non immemor unoeodemque modo semper fuit, omnibus hylarem exhibens faciemac salutantes se sine uoce, motu labiorum, oculorum nutu acsubmissione capitis resalutans, nec potuit quisquam in tanto 10tumultu concursuque populi eius aduertere silentium.Cumaudissent qui in ciuitate remanserant, quod iam proximusesset Lucinius ciuitati, exierunt ei obuiam cum floribusoliuarumque ramis clamantes et dicentes : Gloria, laus et honorsit filio Dolopathos regnaturo ! Sicque cum precedentium sub- 15sequentiumque laudibus, cum cytharis, cymbalis et psalteriis,symphoniis etsambucis omnique genere musicorum ingrediturciuitatem, uia illa auro, gemmis sericisque strata pergens adpalatium. cum quanta rerum gloria, cum quantis diuiciarumcopiis receptus est! Putares ibi confluxisse quicquid glorie 20continet orbis, quicquid aureis harenis Pactolus trahit, quicquidlapidum gemmarumque nutrit India, quicquid habet Alexandriaspecierum. Sed quid expJicare singula frustra conor?Nunquam cum tanta gloria, cum tanta pompa tantoque apparatuRoma potens orbisque domina aliquem suorum recepit con- 25sulum, sed nec suum Octauianum de Gleopatra triumphantem.Ipse etiam sol Lucinio quodammodo famulans solito clariorilluxerat terris; qui luminis sui radios in obiectas sibi auriargentiqiie ac gemmarum copias uibrans eorum intantum augmentaueratfulgorem, ut reuerberato fulgore intuentium acies in 30se ipsam reflecti cogeretur. Sic ergo uentum est ad templumIouis, ubi pater pro filio quem post longum tempus receperatsanum, diis gracias agens plurirnas uictimas immolauit dimisitquesingulos ad domos et ad tentoria abire. Ipse autem etLucinius cum priuata familia palatium illud auro, gemmis pal- 351 redarguebat OPp. — 2 concesserunt OPpV. — 5 dulcissimePpV — leniores OPpV. — 8 eod. momento OPpV. — 12 aud. autemOPpV. — 13 fl. et palmis V. — 15 sit fehlt L. — 21 aur.arinis PpV — pactiolus PpV, spaciosus 0. — 22 nitet in indiaOPpV. — 23 fr. teneor V. — 30 reuerberata f. L — f. in mediumacies PpV. — 35 auro et argento OPpV.

— 30 —liisque uestitum ascenderunt. Lucinius uero Virgibi preceptumquasi quoddam signum ante oculos ponens linguam suam artecustodie mancipabat salutationibusque ac plausibus omniumnutibus oculorum motuque capitis absque lingue officio respon-5 debat. Nec potuit pater hoc illo die aduertere, quadam leticiainenarrabili sensum animumque eius penitus occupante, sednec alius quidem exceptis legatis qui rei conscii erant.Verum cum Phebus suo cursu peracto in Esperias se recepissetundas noxque sopori quietique hominum ordinata10 preuiis tenebris aduenisset, rex Dolopathos cum regina in suumcubiculum se recepit. Lucinius autem uirguncularum sibi deputatarumministerio in aliud cubiculum coilocatus ilico menbradat fessa quieti animumque spectaculis lassum grato soporereficit. Hanc noctem Dolopathos de crastino apparatu sollicitus15 totam duxit insonnem ; surgens uero summo diluculo uenit adcubiculum filii insinuaturus ei intentionem et consilium suumexploraturusque eius super hoc uoluntatem. Exclusis ergo acubiculo uirginibus ostium obserauit filiumque excitatum, salutatumac deosculatum hiis uerbis allocutus est:20 /^uo mundus iste feratur casu cuiue fato ceco incertoque genusW» hominum subiaceat, te optime scire, fili mi dulcissime, nonignoro. Hic enim ut nosti mundus semper labilis starequenescius uarietati et inconstantie sue suos subigit amatores, aliosaliis cogit succedere, illos eicit ut istos introducat, priuat illos25 honoribus ac diuiciis et ad solum usque humiliat, ut istos exaltetditatos post modicum in deterius ruituros. Ipsos preterea regesac principes qui quodammodo naturaliter mundi pollent diuiciis,quanta inconstantia, quanta uarietate casuum Fortuna deludit!Nunc letis erigit, nunc aduersis deicit uariisque angit doloribus,2 arti custodia OPp, acri custodia V. — 3 salutacionibusapplausibusque ac omnibus allocucionibus nut. oculorumque niotucap. V. — 6 occupando PpV. — 8 Sero OV, Vero Pp — vesperinasV. — 9 nox soporem quietem cunctisque hominibus ord.;Ysop. et quieti cunctorum h. ord. 0, sop quietum cunctique h.ord. Pp. — 13 lassum fehlt PpV, inquietatum — 14 Sed hanc n.OPpV. — 16 significaturus P, insignaturus p, instigaturus 0. —19 alloquitur dicens OV. — 20 fato] facto L; ceco Coni. Eb.(mobili G. P.), fehlt den Hss. — g. humanum OPpV — 21 dilectissimeOPV. — 23 subicit OPpV. — 24 cog. subiacere OPpV.— 26 dit. ut p. modum in det. ruant OPpV. — in vor det. feJiltL. — 27 prepollent OV.

— 31 —nunc ad summam extollit gloriam, nunc iterum ad ultimamredigitcpaupertatem.Sic uarium Fortune ludibrium dat tribunal 5 .cOmnia sunt hominum tenui pendencia filoEt subito casu que ualuere ruunt 5 . 5Ipsa etiam inimica nature hominumque deuoratrix Mors c equopede pulsans regum turres pauperumque tabernas 5nec regi nec pauperi scit parcere. Non illam terret purpura,non auro argentoque domus tecta, non illam excludunt turresin montium superciliis constitute, quin eo modo regem inter 10purpuras aurumque cubantem indifferenter perimat, quo pauperculumhomuntionem in tuguriolo commorantem. Et heu,cum diutius se quis potentum uicturum putat aclurumque plura,tunc illumMors occupat insperata.'Inuida 5 est enim "fatorumseries summisque negatum 15Stare diu'.Hodie homo in regni solio positus ut deus ab hominibus adoratur,cras si mortuus fuerit ab eisdem a quibus adoratusfuerat, ut cadauer fetidum abhominatur. Videns igitur in rebustantam fallaciam mutabilitatemque quodque incertus sit homini 20fmis suus, boni esse consilii uisum est michi si, dum uitalibusfruor auris, dum mea prosperis uentis nauis deducitur, tibiregnoque Sicilie in posterum prouiderem, ut quandocumquepost hoc me fata suprema exemerint humanis rebus, tu securusde regno sis resque publica composita maneat et pacata. Hoc 25enim magnis regibus summe cure fuit et ob hoc felices commendabilesqueferuntur, si regna sua composita reliquissent.Feci ergo te cum magno cordis desiderio accersiri, ut te antequammoriar regni constituam successorem. Hec est intentio mea, hocconsilium meum, hoc uotum, hoc uiscerum meorum desiderium. 30Ego enim deorum adiutorio mundi gloria feliciter hucusque ususSic1 erigit gl. OPpV — it. red. in paup. PpV. — 3 fort. lubricumdat dubium trib. iudicium die Hss. (iudicis F, iudicio Pp, iudicibus0). — 4 hominis L. — 5 fehlt L. — 7 pauperum die Hss. —8 nec principi OPpV. — 9 tecte O.V. — 12 hominem OPp — intugurio OPpV. — 13 cum diuicijs OPp. — 17 ab omnibus OPp.— 22 dum meus status prosperitate ventus ded. 0, dum morsproprijs ventibus ducitur V. — 24 exuerint OPp V. — 27 si bene suacomp. 0, si cuncta comp. V. — 30 hoc nomen p — c. m. hocomen et felicitas visc. V.

— 32 —sum fortiterque amministraui regni negotia. Et ecce iam laboreet senio fractus sum, spiritus meus attenuatus est, defecit uirtusmea, fortitudo recessit, subintrauit corpus debilitas, tremormenbra occupauit nichilque michi aliud superesse uideo quam5 sepulchrum. Emeritus itaque tibi cedo, resigno honorem regniet honoris pondus. Tu ergo philosophorum studia intermittensad paterni regni negotia animum transfer, succede patri forti,tu fortior feliciorque felici, gesta mea tuis amplioribus illustransfactis.10 TJec et hiis similia patre perorante Lucinius quidem aures*-* prebebat uerbis, linguam uero suam iugi silentio coartabat.Quod cum cerneret pater, ait: Quid est, fili, quod taces? Bonanean mala tibi uidetur talis intentio, placet an displicet?Tuam, fili, edicito uoluntatem: quid tibi uidetur? Illo autem15 tacente, cum iam irasceretur indignareturque pater, Luciniusamplexatus eum iterum atque iterum osculatus quibus poteratsignis se omnino non posse loqui monstrabat. Pater hocintellecto conturbatus animo ac stupens ait: Gum septem essesannorum, maternam perfecte sonabas linguam, et modo cum20 quindecim peregeris, mutus effectus es? Ideo liberalibus studiisimbuendum te tradidi, ut mutus fieres ? Tantumne tibi prestititilla eloquentie mater, rethorica? Quid est, quid accidit, siuere obmutuisti? An mea uerba spernis meamque derides senectutem,an indignum me tua responsione iudicas? Gumque hec25 dicens pre dolore nimio hac illacque agittaret caput manusquecomploderet, Lucinius humili simplicique uultu pedibus eiusprouolutus nunc ipsos pedes, nunc ipsas manus, nunc ipsamuenerandam capitis caniciem deosculatur, per hoc attestansquod non contemptus patris esset in causa, sed necessitas. Sed30 magis ex hoc eius augmentauit dolorem, ita ut modo seipsum, modo Virgilium, modo Jegatos huius mali auctoreshiis uerbis proclamaret: Heu michi, unde michi consilium fuit,ut filium unicum a me remouerem? Huius doloris ego ipsemichi auctor existo. Virgili, ubi est amicicia, quam fingebas,1/2 sum...sum Augensprung OPpV. — 2 deficitOF. — 5 regninegocia tibi commendo et h. p. OPpV. — 6 oneris p. L. — 8/9 gesta. . . factis fehlt OPpV. — 10 et alijs sim. L. — 13 aut displ.OPpV. — 15 luxinius L. — 16 amplexus 0, amplexibus PpV. —18 stupefactus OPpV. — 22 eloquencia Pp, eloquentissima 0. —24 an vor ind. fehlt L. — 27 ipsam fehlt LPp. — 28 uerendam L— deosculatus L. — 29 sed nec. mera OV. — 32 Heu unde L.

— 33 —ubi fides ? Ita erudisti amici filium, ut mutum redderes? Sedquis hoc tibi imputet, quis credat te filio Dolopathos Gesarisquenepoti hoc intulisse malum? Sed hoc pessimis legatisimputo, hii alicuius corrupti pecunia te bono custode remotofilium perdiderunt. homines maleficos, o ueneficos, o mille 5mortibus perimendos ! ubi cruces, ubi aculei, ubi Siculorumtormenta? si taurum eneum haberem, ut hos inclusos ignesupposito horrendum cunctis spectaculum exhiberem! Luciniusautem uidens dolorem patris esse uehementem legatisque iammortem parari, scedulam et calamum et atramentum cum 10festinatione sumit scribitque patri quod eius non despiceretsenectutem, nec a Virgilio nec a legatis aliquas insidias passusesset, sed hoc ei ex matris defuncte tristicia dum ueniretacciderit. Absoluit ergo et magistrum et legatos a criminissuspicatione. 15Interim autem dum hec in cubiculo aguntur, amici regis inpalatium conuenerant, tractaturi cum rege de hiis que coronandoLucinio deberent fieri. Querunt ubi sit rex ;accipiuntqueeum summo diluculo filii cubiculum introisse. Accedunt autemad ostium, pulsant fiducialiter ut amici et ut sibi aperiatur 20postulant. Rex uero ut audiuit adesse amicos, surgit cito cumuultu lugubri eisque aperit. Visis ergo amicis iterum soluiturin fletum, deducunt oculi sui lacrimas et palpebre defluuntaquis ; dolor, singultus, suspiria renouantur. Turbantur amicistantque attoniti, stupent nouitatem reique mutationem mirantur. 25Sciscitantur quid acciderit, unde pristine leticie tanta successerittristicia. Tum rex ait: boni amici qui mee felicitatis hucusqueparticipes extitistis, audite quomodo uersa sit in luctumcythara mea et organum meum in uoces flentium ! Gasumqueeis filii per ordinem narrat. Amici uero consolatoriis utentes 30uerbis rogabant ut innate uirtutis esset et ne ampliori tristiciaanimum absorberet, quia ipsi facerent ut filius iterum loqueretur.6 singulorum t. OPpV. — 7 ut hos malefkos omnes igne s. Pp,ut hos maculosos i. s. OV. — 13 dum uiueret OPpV. — 14accidit V,acciderat LOPp, acciderit Coni. Eb: — 15 suspicione V. — 16agerenturPV. — 18 percip. die Hss. — 19 Acc. ante hostium OPp.— 24 d. sui uultus susp. OPpV. — 26 successerat LPp. — 28 aud.queso quom. Op V — uersa est OF. — 29 in uocem L. — 31 ut matureuirt. e. OPpV — esset nec. ampl. tr. V, e. nec maiori tr. Pp, e.nec ampl. dolore 0. — 32 i. efficerent OPpV — iterum fehlt OPpV.SammluDg mittellateiniscker Texte. 5. 3

— 34 —Aiebant errim phisicos tradere quod contraria contrariis curantur.Nunc ergo, aiunt, utere consilio nostro et depone luctumiubeque differre presentem curiam usque in diem septimum,et interim filio tuo quicquid leticie, quicquid gaudii excogitari5 potest, quicquid dulce musicorum resonant instrumenta exhibeas.Assistant ei uirgines speciose, que dulces susurrentmodulos eumque gestu attactuque, osculis et amplexibus adusum prouocent Uenerium. Vtatur lecioribus cibis uinoquefortissimo cotidie deebrietur; nichil fedum, nichil triste eius10 offendat oculos, sed cuncta leta, cuncta iocunda ei exhibeantur.Sic profecto tristicia eius inolita animo succedente ]eticia resolueturomninoque abolebitur filiusque tuus pristinam recipietloquelam. Inter hec uerba superuenit regina; audierat enimregem positum in merore. Que ut doloris causam cognouit15 consiliumque amicorum, ultro se regi offert dicens quod ipsaLucinium in suis reciperet thalamis exiberetque ei quicquidconsuluerant amici, spondetque se ei lingue officium reddituram.Gonfortatus ergo rex bonum iudicat amicorum consilium,gracias de oblato officio refert regine iuratque per deos20 suos quod si illud efficere possit, regnum illi proprium dimidiabit.Tradidit ergo regine Lucinium mandauitque regibus ac principibusquod ipse quibusdam prepeditus negotiis filium usquein diem septimum non posset coronare.Regina autem susceptum Lucinium suis uirginibus sociauit,summa cura laborans ut quod regi promiserat effectui manciparet.Elegit ergo ex tota ciuitate uirguucularum pulcherrimasque propriis uocibus musicisque instrumentis canere nossent,hasque suis uirginibus copulauit, precipiens omnibus utdecenter ornate Lucinio die noctuque assisterent eumque30 quibuscumque possent modis ad leticiam et ad opus Uenerisprouocarent: nullam uirginalis pudor retraheret, nulla illisinum,nulla gremium prohiberet. Ille uero lote uitro, fucate colori-1 enim] eum L — phisicis will St. — curarentur L. — 5 exhib.fehlt OPpV. — 7 g. actactu OPpV — oculis LO. — 8 uenerisOPpV — sanioribus c. OPpV. — 9 inebrietur PV— fetidum OPV.11 tr. abolita a. succendente Pp, tr. in oblectamenta succendente 0.— 12 f. tuus tristiciam deponens pr. Pp. — 16 in suum rec. thalamumwill St. — 17 amici fehlt OPp., quidqu. esset consolatorij V. —19 offert OPpV. — 22 quibusdam fehlt OPpV.— 23 diem fehlt 0.27 c. noscerent OV. — 29 insisterent OPpV. — 32 uitro fehlt OPpV— fuscate LPpV.

— 35 —bus, unguentis uariis delibute, amicte splendidis preciosisqueuestibus Lucinio, ut preceperat regina, assistebant, assidebantministrabantque. Et nunc quidem illum dulci cythare sono,nunc modulis uocum, nunc amatoriis uerbis, nunc uero amplexibus,nunc suauiis, nunc etiam impudicarum manuum circa 5loca pudenda attactibus ad leticiam ludumque Ueneris incitabant:hoc monebant uiole, hoc rose, hoc lilia, hoc lectulus floridusexpetebat. Regina quoque ipsa auro gemmisque tecta ei assidensad uirguncularum nuptias ortabatur, et ut cordi eiusleticiam facilius inmitteret redderetque ad Uenerem proniorem, 10uino forti eum inebriare studebat, sciens quod uinum letumfacundumque hominem redderet quodque ebrii et in uerba etin Uenerem precipites essent. Quid igitur illustrissimus iuuenisageret inter colubras cupidinisque flammas habitans? In ignepositus-non arderet, uirguncularum quas merito colubras dixi 15— non enim est astucia super astuciam serpentis nec maliciasuper maliciam mulieris — harum inquam omnium calliditatinon succumberet? Quis tam ferreus quem amplexus tales,talia suauia non emollirent, cuius cor adamantinum licet istanon frangerent, quis tam saxeus, tam insensibilis cuius caro 20ad impudicos attactus non titillaret? Et quid mirum? Quemenim sapientum mulierum species non decepit, quem nonsubuerterunt earum contubernia ! Sed iuuenis fortissimus etcontinentissimus, sciens quo hoc ageretur consilio, sciens quodomrii arte ars mulieris preualet, statuit et proposuit in animo 25quod omnia earum blandimenta preter usum Uenerium ob patrisgraciam pateretur, gloriosum sibi tutumque fore arbitrans,si de eo solum quod captiuabat etiam decrepitos ipse iuuenistriumpharet. Sciebat enim quia si in hac parte uinceretur, necessequoque esset ut et preceptum infringeret preceptoris. Pre- 30bebat ergo hylarem uultum singulis, earum amplexus, suauiaattactusque admittens, in Jectulo uero et ad usum petulantie1 delinite OPpV. — 2 assidebant fehlt OPpV. — 5 a. nuncsuauibus ac tactibus OPpV. — 6 ludosque OPp. — 8 expectabatOPpV. — 10 promciorem 0, promptiorem uel pron. Pp. — 14 ageretfehlt OPpV. — 16 serp. nec m. s. m. m. fehlt OPpV. — 17 harum quisi. OPpV — hominum c. 0. - 18 tam ferus OPpV — tales talislasciuia OPp (talisque lasc. V.) — 21 ad i. hos tactus non incitaretPp, ad i. actus non incitaretur V; c. carnem tam impudicus att. nonad veneris illecebras incitaret 0. — 25preualeret L — posuit OPpV.— 26 u. ueneris ob p. gr. OPpV. — 31 suauesque tactus OVpV.3*

— 36 —ut lapis insensibilis habebatur. Sic duos regina sueque uirginesin cassum duxerunt dies.Atregina dolens suam a iuuene deludi sollicitudinem magisdeliberauit semetipsam exponere quam quod cuperet non5 expleret. Preciosiori igitur solito cultu se preparat, pectusgemmis, anulis manus, collum circulis circumdat, lacte, rosisfaciem pingit, addit duplicem uestem, auro uerticem cingit, datauream errare comam per humeros. Hanc sic cultam, sicparatam si uideres, putares alteram Helenam te uidere, pro qua10 iterum merito totus Oriens commoueretur. Eius enim candoricomparata nigrabant lilia, rose pallebant admote rubori. Taliigitur cultu, tanta armata pulchritudine puellis a thalamoexclusis iuuenem inermem, omnino pudicicie protectumarmis aggreditur, obsidet undique, circumuenit multiphariis15 multimodisque sermonibus, enigmatibus uariis interrogat.Uibrat illa ignita Gupidinis iacula, machinas admouet, illamfirmissimam cupiens euertere pectoris arcem, et nunc proprialambendo, comprimendo sugendoque labellula, nuncobliquando circumflectendoque in eum oculos impudicos, nunc20 agitando brachia ad duellum Uenerisque certamen prouocat.Sed ille pretenso continencie clypeo iacula machinasque eiusfortiter repellit ; nec tamen desistit illa ceptis, sed acrior insurgitin eum. Dum igitur hoc modo die noctuque iuuenem obsideret,tandem et ipsa obsidens capitur fitque spolium predatrix. Dum25 enim candorem faciei iuuenis rubore permixtum sepius contemplatur,dum oculos ridentes flauamque cesariem, dum manuset brachia ceteraque nature munera, — nichil enim ei diuitiarumsuarum artifex hominum, Natura, subtraxerat — dum inquamad hec sepius aciem figit oculorum, repente ceco insanoque30 capta cupidine tota in amorem Lucinii flagrat. Ex hoc noniam uerborum ymaginibus uel circuitionibus utitur, sed nudeet aperte omni pudore postposito uerbis, suauiis, amplexibus2 dedux. PpV. — 3 Tunc uero reg. Pp, At vero reg. V. —6 circumdat Coni. Eb., fehlt den Hss. — 10 moueretur 0, morereturV (commoreretur coni. St.). — 11 amoto rubore OPpV — Tantoig.c. OPpV. — 12 adornata p. OPpV. — 13 omn.] nimio Pp, nimium0, nimie V. — 18 suggerendoque PpV — labia 0. — 19 obligandoPpV — pudicos OPp — oc. p. dirigit 0. — 24 tandem Coni. Eb.,tamen die Hss. — 26 radiantes will Eb. — 28 summarum will Eb.fiir suarum. — 31 circumuencionibus OPp, circumlocucionibus V.— 32 o. timore OPpV — u. nudis a. OPpV.

— 37 —attrectationeque uerendorum uiolenter impudenterque stuprumexigit. Interim autem regem bono animo esse iubebat, prosperaei de Lucinio nuntians. Iuuems uero existimans eam non tamdepuduisse quam uersam in insaniam, cum horrore et indignationemaxima eam a se repulit. Nec tamen repulsa quieuit 5illa, sed maiori igne succensa libidinis instat oportune inportunesemperque repulsam se pati dolet. Ad fortiora item incantationumueneficiorumque recurrit auxilia, consulit herbarumsucos et ex hiis potum confectum ad bibendum illi propinat.Sed Lucinius omnia precognoscens more aspidis surde et 10obturantis aures suas incantantis ueneficia non exaudit necpotum admittit amatorium. Illa uero nec se preualere in hacparte uidens ad preces et lacrimas iterum se conuertit, infelicissimammiserrimamque se proclamat omnium, que fide suatalia pateretur. Ipse uero nec mouetur precibus nec querelis 15nec lacrimis flectitur impudicis.Regina igitur cum nec sic nec sic proficeret amorque uehementioreius depasceret intima, ad se uocat puellas suorum consciassecretorum et alloquitur hiis uerbis ministras : meorum,ait, conscie secretorum meeque felicitatis participes, ecce dum 20regi placere cupio, dum eius affecto graciam dumque ei ut itadicam manum porrigo naufraganti, ipsa quoque incauta proruoin profundum, sicque nec illum liberaui, sed perdidi memetipsam.Eius etenim compassa dolori filio loquelam promiseramme illi reddituram, et non solum quod spoponderam non 25expleui, uerum potius, ut de uiatore refert fabula, serpentemglaciali rigore torpentem in sinu in mei perniciem calefeci.Intantum' enim eius flagro amore, intantum eius pulcritudinecrucior, ut nichil pulchrum, nichil dulce, nichil iocundum michipreter eum in mundi deliciis uideatur: fugit sonnus ab oculis, 30deseruit quies membra, tocius cibi suauitas et in amaritudinemet in fastidium uersa est, semper in illum cor, semper in illumoculi etiam me nolente feruntur. Pulsaui illum precibus, pulsauilacrimis, querelis ad misericordiam flectendum putaui,2/3 rex reginam b. a. expectabat pr. de 1. nunciaturain OPp. —4 cum rubore Pp. — 7 forcia OPpV. — 8 ueneficia OPp. — 9 adfehlt L — propinavit OPp — 17 nec sic fehlt OPpV — proficerese videret OV. — 18 p. s. comercia PpV, p. s. commercias 0. —19 et all. h. u. m. nach St., s, easque sic. all. u. die Hss. —20 conscientie LOPV. — 23 et perd. L. — 26 fert OPpV. —32 conuersa est 0, est conuersa PpV. — 34 ad insaniam fl. OPpV.

— 38 —adieci his herbarum sucos, incantationes, ueneficia, sed in cassum,quia omnia hec ut stipulam reputauit. Adamantinumsiquidem cor eius pectusque ferreum nec lacrimis mouetur necflectitur precibus nec ullis herbarum uel incantationumueneficiis5 superatur, non generositatem meam attendit, non speciem, sedut ancillulam in mola sedentem me contempnit. Nec tamenob repulse iniuriam tepescit amor, sed magis magisque estuanstenerum sine intermissione depascit corpusculum. Aliquandoetiam10(nec mens michi nec colorGerta sede manent, humor et in genasFurtim labitur, arguensQuam lentis penitus macerer ignibus. 5Quid igitur faciam, quod maius consilium, que michi post hec15 spes salutis relicta est? Aut enim mori michi aut potiri uotonecesse est. Sed facilius sol solitum mutabit cursum quam hicab obduratione mentis recedat. Restat igitur ut moriendummichi sit.Hecregina interrupte et immoderate ut moris est amantiumproferente una puellarum que ei familiarius inherebat,magna mentis simulata indignatione tali in eum inuectione usaest: uere, ait, omnium stultissima omniumque miserrimafeminarum, que ad tantum dedecus et ad tantam contumeliamdeuoluta es, ut pulchritudinem tuam, generositatem tuam muto25 et insensibili trunco prostitueris ;qui etsi sensu et lingue officiosicut homines ceteri uteretur, omni tamen odio tibi persequendusesset: quem accersiri ideo fecit pater, ut hunc supra ceruicemtuam regem constituat teque et filios si habueris a regnoSicilie exheredet. Huius ergo amore langues et torqueris30 pulcritudine, quem in tui tuorumque obprobrium et iacturamuiuere constat, presertim cum tuam omnino despiciat inpudicitiam?Muta igitur animum uiresque resume et hunc inimicissimumtibi omnes pariter perdere festinemus. Gras cum5 non sp. nec decorem OV — sed ut ancillam OPpV — 6 inmola id est in lapide V. — 13 lacerer OPpV. — 16 mutaret V. —17 m. s. mor. OV. — 21 stimulata i. OpV — versa est Pp — 22/23 st.mulierum et omnium mis. que ad t. cont. OPpV. — 25 quia etsiPp. — 27 ideo fehlt OPpV. — 29 exhereditandum 0, exeundumPp, exurendum V. — 30 tuor. perniciem et iact. OPpV. — 31 pres.tamen cum OPp. — 32 uir. refrena V. — in. pre omnibus par. V.— 33 festina V, sustinemus Pp — Gum omnes adunati OPpV.

— 39 —coadunati fuerint in palatio reges et principes, tu solito ornatacultu sola ad Lucinium ingredere et coram eo uestes, ora,crines manibus unguibusque discerpe, altissona uoce adiutoriumproclamans. Nos autem ad uocem clamoris accurremus similiquemodo nosmetipsas laniabimus totumque commouebimus 5palatium, dicentes filium regis thorum patris te scilicet stuprouiolenter maculare uoluisse. Tu uero ilico sic dissipata adregem uenias, eius prouoluaris pedibus coramque regibus etprincipibus super tanto flagitio iusticiam requiras. Virilis estoanimi, ne timeas mutum: adest pater tuus, adsunt fratres tui 10reges, adsunt quoque amici tui, patres nostri reges et principes,qui partem tuam potenter defendant. Hec dicens illa Medeeministra animum regine amore languidum tanta aduersumLucinium armauit rabie, ut maiori in eum seuiret odio amorequo prius urebatur. Sic ergo uertitur in crudelitatem amor, uerti- 15tur in furorem, uere ut ait poetaeuarium et mutabile semper femina.'Sub unius etenim hore spatio quod petiit spernit, odit quodamauerat, quod obtulerat negat, insequitur quod fugerat,eso]uitur in risum, lacrimis madidatur amaris 5 20et hec omnia e conuerso. Sed quid plura? Mane facto illaad Lucinium ingressa secundum quod edocta erat, in conspectuipsius unguibus exarat faciem manibusque capillos euellit.Cruorhaut modicus hinc proftuit atque inficit, hec uestes lacerat etuoce grandi concutit et conturbat aulam. Gonglomerantur in 25unum fautrices sceleris, strepitum clamoribus augent, dilacerant,rumpunt cum uestibus ora, capillos. Sed quid agis, Medea, oMedea .seuior, trunculentior Glitemnestra omniumque inpudentiormulierum, quid agis ? Vt perimas innocentem, te ipsamdilanias? Hunc quia recusauit stuprum, persequeris? Tan- 30tumne promeruit pudicitia? Vbi amor ille quo urebaris, ubi3 man. vngulis — decerpere stude OPp, disc. festina V —altissima OPpV. — 10 fr. reges L. — 15 utebatur V — Si ergo amoruert. in cr. uere ut OV. — 17 mut. cor mulieris et incredibilis feminasemper OPpV. — 18 spreuit Pp.23 ung. nur L — exaratid est laniat V, excerpit 0, exerat Pp — cap. euertit OPp, eicit V.— 24 hoc uest. L — laceratas LOPp. — 25 turbat L — GlomeranturLP. — 26 actrices sc. OPV — 26/27 str. persequentes sed quid OPp, str.perstrepentes sed quid V. — 27 Medea hinter agis fehlt OPpV. —30 dilanians Pp, declamans — Tantane pr. hic pudicus —31 quo vehebaris 0, quo utebaris V.

— 40 —lacrime, ubi preces, ubi amplexus, ubi suauia impudica? Vndenunc tantum odium? Sed idem, ut ait philosophus, exitus estodii et amoris insani. Hec est insania mulieris, hec audatia:cum uincere non potest, furit audetque omne nefas perpetrare.5 /^tongregati autem fuerant reges ac principes ad palatium^ tractaturi cum Dolopathos de quibusdam regni negociis persenserantqueclamorem etstrepitum, sed quid portenderet ignorabant.Et ecce illa uirulenta colubra cum caterua minorumcolubrarum de cauerna prodiens, ut erat, sparsa comas, lacerata10 genas suoque cruentata sanguine et uestibus usque ad umbilicumdiscissis, lugubribusque gressibus usque ad regem peruenit.Guius prouoluta pedibus ab omnibus se audiri rogat. At rexet qui aderant, uiso uultu habituque regine dolore, ira nouitatequerei turbantur. Rex uero Dolopathos reginam de terra15 eleuat iubetque ut citius edicat, quis in eam tantum nephascommittere ausus sit. At illa primo magno simulato dolorein argumentum probationemque eorum que dictura erat uerborum,singultus, suspiria lacrimasque testes inducit falsos aiens:Ego ob tui amorem et honorem, o equissime regum, filium20 tuum suscipiens omnibus modis die nocteque per me perquemeas puellas elaborare studui, quatinus hunc tibi sane mentisredderem et loquentem, putabamque id feliciter effecisse, cumuiderem et gauderem eum iocunde et loqui et epulari nobiscum.Verum hodie experta sum quod non dolor ex defuncta matre,25 non tristicia ex absentia magistri fuerit in causa, sed dolus.Gum enim me hodie solam in thalamo haberet, oportunitatemsui sceleris se ratus inuenisse, ut equus efrenis — quod etiamdicere confundor — in me insiluit uolens me uiolenter stupro illicomaculare. Ego autem tantum execrans facinus quantum potui30 petulantis reppuli impetum, sed ille totis uiribus utens, dumquod prece nequiuerat ui extorquere cupit, me ut uidetis unguibuslacerauit. Videns autem ego quod michi libidinosus preua-1 suauia oscula imp. OPpV. — 2/3 est odium am. insania 0.— 4 nephas OpV. — 7 quid pretenderet OPpV. — 9 colubrum dieHss., fehlt p. — 11 dicissis L, discussis lugubri gressu 0, discussislugubris gressibus Pp, discissis lugubrisque gressibus V. — 13 uisuOPp. — 16ausus est LV. — 19 Ego obtuli hon. et am. OPpV. —22/23 loqu. . . . uiderem fehlt OPpV. — 23 iocundari V — iocari stattloqui ivill Eb. — 24 Vere hodie PpV, sed h. 0. — 25 fuit OV.— 26 in pallacio hab. OPpV. — 27 ratus id est opinatus V —effrenus Pp. — 28 insilijt V. — illicito L. — 30 nitens 0.

leret, cum aliud agere non possem, fcrtiter exclamaui: porroundique accurerre puelle ceperunt meque ab insano liberarunt.Qui uidens quod iam in me preualere non posset, me relictain puellas conuertit rabiem easque modo simili lacerauit. Nosquidem in eum iniurias uindicassc possemus, sed maluimus ob 5tui reuerentiam cohibere furorem et ad te deferre querelas.Super tanto igitur scelere et obprobrio coram omnibus quiassunt principibus a te, o rex, iusticiam et iudicium expeto.Et hiis dictis conticuit.Rexuero uix dum regina sermonem finiret sustinens cum 10magno rugitu in hec prorupit uerba: dii immortales,ait, o Jupiter, o Apollo, o Mercuri, o Juno, o Uenus, cur contrame bella iniusta initis? Quare cultorem uestrum doloribussubitis cruciatis? Hucusque me felicem uiuere concessistis,hucusque erga me fuistis benigni, et ecce uitam meam mise- 15rabili, sed immerito clauditis fir.e ! Semper templa, aras ymaginesqueuestras deuotus colui, ampliaui sacrificiis, ornameniisdecoraui super omnes temporis mei reges. Filium diu optatum,diu expectatum precibus et lacrimis a uobis obtinui. Et quarehunc bene natum, bene educatum, bene instructum inuidi 20quodammodo collati muneris penitentes aufertis? Sed o me miserum,cur in deos benignos culpam retorqaeo? ac non potius meefiliique miserie peccatum deputemus ? Dii iusti, ego miser filiusqueblasphemus? uos omnes, reges et principes, gloria regniquemei robur, attendite et uidete si est dolor sicut dolor meus ! Filium 25enutriui et erudiui, quem exaltare decreueram, ipse autem intantumme spreuit, ut in me commiserit crimen quod nondumaliquis in patrem commisisse feratur. Dum hoc modo lamentareturpater, aduenit filius simplicem serenumque uultumgerens et astitit comminus patri. Mirabantur autem omnes 30si tanta uultus simplicitas tantum perpetrare facinus potuisset.Dolopathos autem uiso filio intantum assumit dolorem, innouatplanctum nouoque uulnere sauciatur. Fili, ait, si numquam1 aliter ag. Pp. — 2 cep. fehltL. — 3 Quid uideres quod L.— 5 iniurias fehlt OPpV. — 11 prorumpit L. — 12 o Apollo fehltOpV — o Juno fehlt L. — 13 dol. subditisP^>F ;dol. subditum(subditis tantis miserijs cruc. V). — 14 cruentatis Pp. — 15mis. fehltOPpV. — 19 diu exp. fehlt OPpV. — 20 nunc b. 0. — 22 ac nonfiir an non Coni. Eb. — 23 peccatoque deputemur L; p. deputemV. — 27 nunquam al. Pp. — 30 assistit V. — 31 t. scelus perpetr.V, t. scelus perpetrasse O. — 33 si fehlt L, utinam 0.

— 42 —fuisses natus, numquam me tua letificasset natiuitas, qui michitot malorum, tot obprobriorum auctor futurus eras! Verefallaces mathematici diuinique mendaces, qui te, fili, regnaturumsummique cuiusdam dei cultorem futurum predixerant! Nichil5 sinistri te acturum testati sunt, sed sapientem philosophum insidiasqueinuidorum passurum predixerunt; nec eos in hoc suafefellit ars. Et quomodo in aliis mentiti sunt, qui in hocuerum dixerunt? Anne iste sunt insidie quas tibi futuras uaticinatisunt? Ad hec uerba regina maiori succensa igne et10 furore acrior instat testans deos numquam se illum de ceteropro rege habituram, numquam recepturam illum in gremio,nisi prius plenam iusticiam de illata contumelia consequatur.Pater quoque et fratres cognatique ipsius, reges scilicet etprincipes qui aderant, constanter in medium prosilientes aiunt15 se quidem dolere super regis fortuna, nolle tamen iniuriamfilie sue manere inultam, presertim cum rex insidias suspicariuideatur nec credat uestibus uultibusque laceratis nec cruorimananti, que satis per se regina tacente Lucinii facinus accusarent.At uero ipse cui mens bene conscia, nichil respon-20 debat ad hec omnia patris illorumque uerba nec colorem eciammutauit nec faciem, ita ut ex hoc omnes cogeret ammirari.Quantus queso, o lector, tunc tumultus conflictusque in animoregis uersabatur, dum illum iusticia ad puniendum scelusimpelleret, paternus uero affectus inflecteret ad misericordiam?25 Quid ageret, cum se ipsum patrem regemque cerneret ? Alterumenim misericordiam, alterum iudicium exigit. Sed tandemuirtuti cedente affectu precipit rex principibus iudicare ferrequesentenciam, qua uidelicet morte esset filius puniendus. Illi ueroaliquanti temporis dilationem petentes ex licentia regis in se-30 cretum secedunt loeum, scrutantur Romanas per singula capitulaleges inueniuntque hunc talem fore ignibus concremandum.Sed quis liberos habens sciensque quantus inter patrem et4 s. iouis te cult. pr. 0. — 5/6 ins. inimicorum OPpV. — 9 igneet fehlt L. — 11 recepturam Coni. St., recepturum die Hss. — inregno OPpV. — 12 de illa cont. OPpV. — 14 prosiliunt aientesOPpV. — 15 infortunio PpV, infortuna 0. — 17 credit L. —19 boni c. 0, nichil fehlt OPp. — 20 nec col. mut. nec faciemOPpV. — 21 cogerentur OPpV. — 22 fletusque OPpV. — 23 instanciaOPpV. — 24 ad miseriam LPV. — 25 ipsum fehlt L. —26 misericordia LV — exigit filr diligit der Hss. Coni. Eb. —30 scr. per s. c. humanas leges rom. OPp. — 31 consumendum P.

— 43 —filium sit amor, regi de unico filio tam gravem tristemqueferret sententiam? Metuebat enim unusquisque, ne odiumregis incurreret, neue si aliquando tale ei infortunium accideret,similem subire sentenciam cogeretur. Ipsi etiam quipartium erant regine quique paulo ante ita efferati fuerant, ut 5imbelles damule pauideque ad leonum occursum tremebant.Denique cum reuersi essent ad regem, nullus eorum ausus estin medium ferre sentenciam, sed accusabant omnes ignorantiamsuam dicentes quod nec leges super hoc aliquid decreuissent.Rogabant ergo ut sibi ad propria remeandi daretur licentia et 10ipse quomodo uellet et quantum uellet filium castigaret; hocsibi gratum fore aiebant. Rex autem intelligens quod nonignorantia esset in causa, sed timor, iurabat per deos quodnullum eorum amore uel honore priuaret, si quod sentiretediceret. Ceterum non se moturum de loco testabatur, ante- 15quam de filio sententiam protulissent. Iterum ergo atque iterumad consilium reuertuntur totidemque uicibus se apud regemexcusant, sed illo urgente coacti tandem propalant, quid legesde talibus decreuissent. Approbat rex sententiam statimqueper totam ciuitatem preconari iubet ut omnes a minimo usque 20ad maximum, tam uiri quam mulieres, tam nobiles quam ignobiles,reges quoque et principes extra ciuitatem in quandamplanitiem lignis paleisque onusti conuenirent."Y/Tane igitur facto omnes, parui etmagni, lignorum uepriumque-"-- onerati fasciculis in designatam congregantur planitiem 25ibique sua in unum deponunt onera. Facile aduertere quispotest, quanta ibi lignorum congeries fuerit, ubi plus quamducenta' hominum milia onera singula deposuerunt. Dolopathosautem cum regibus principibusque ac regina cum puellis suisomnibus onustis uepribus ad locum pedes ueniebat, dextra 30quidem manu ignem leuaque fasciculum palee portans. PorroLucinius ut agnus innocens ac mansuetus sine uoce, sinereluctatione, nudis pedibus manibusque ad tergum ligatis actoto nudatus corpore ad supplicium ducebatur. Gum igitur3 al. fehlt PpV — ei fehlt LOPp. — 5 effrenati OPpV (necrebelles nec effrenati ut i. Pp). — 6 imbecilles OV — occ. negabantPpV. — 12 agebant L. — 14 am. uel fehlt OPpV — sedquod sentirent edicerent OPpV. — 18 probant 0. — 19 decr. utrogo iniecti pro tali incestus turpitudine concremari Pp. — 27 congeriensL. — 28 sing. fehlt OPp V — posuerunt LOp V. — 34 nudatoc. OPpV.

— 44 —peruenissent ad locum, rex propria manu ignem lignis supposuit.Qui statim uepres illas paleasque ac ligna humore carentiainuadens hac illacque lambendo singula queque discurrit.Gonsurgit in altum flamma, fumus ipsum obscurat aerem,5 horribilis omnibus prebetur aspectus. Precipit rex filium inflammas proici, sed nullus de tanto populo repertus est quimanum in illum auderet mittere; omnes enim tale preceptumcrudelitatem magis quam iusticiam existimabant. Sed quantustunc dolor paterna carpebat uiscera, cum hoc preciperet, quantus10 eciam meror amicorum animos, cum hoc audirent, laniabat!Mirabatur populus tantam rerum mutationem, pauebat casum,stupebat tante glorie tantam miseriam successisse dolebatqueperire quem super se putauerat regnaturum./lum igitur instaret rex iubendo omnesque iussionem decli-15 V/ narent, ecce senex reuerendi uultus prolixeque barbeet cani capitis, ramum oliue in signum pacis manu dexteraferens , mula candida uectus ad regem usque populis sibiiter prebentibus peruenit. Qui desiliens de mula regemomnesque qui aderant reuerenter salutat. Resalutato eo a20 rege ut decebat, querit rex patriam gentemque et casumaduentus, unde ueniat et quo uadat. At ille: Ego, ait, o rex, etgente et natione Romanus sum unusque de septem sapientibusdicor. Est autem mos michi circuire orbem et perambulareterras, urbes, castella uicosque pertransire, adire curias regum25 nobiliumque personas, iudicia exemplaque ac causas antiquorumad uiuorum noticiam proferendo; libenter quod nescio disco etdoceo quod didici. Dolopathos respondit: En nunc consiliomichi et auxilio opus esset sapientum, quia hodie prudentesin regno Sicilie defecere. At sapiens : Vellem, ait, nisi maie-30 stati tue contrarium uideretur, ut quis iste elegantis forme sitadolescens, quidue peccauerit, et quid tantum incendium significetedoceres. Rex uero iuuenem filium sibi unicum foretestatur enumeratque quomodo mutus effectus sit, qua intentioneregine commissus, unde et a quibus accusatus quamque12 tante fehlt OPpV. — 15 venerandi OPpV. — 17 deferensOPpV; preferens will St. — 20 rex fehlt OPpV. — 21 aut quo OP— Ergo ait OP. 22 sum fehlt LO — unus LV — u. s. seniorumsapientuin d. 0. — 25 ac c. fehlt OV. — 26 ad u. vniversam n.P — perfer. PpV — que nescio uPpV — 27 que did. OPpV. 28 opus est will Eb. — 29 defecerunt OV. — 32 ediceres L —iuu. fehlt OPpV.

— 45 —a principibus tulerit sententiam. At sapiens ait: Aut nimiacrudelitas aut nimia iusticia uidetur, cum pater unicum perimitfilium. Verum quoniam mei iuris est ut tibi de thesauro cordismei uetus exemplum proferam — sic enim omnibus regibuset principibus ad quos uenire contigerit soleo facere —, iube 5circumstantibus populis ut me patienter auscultent. Imperanteautem regeconticuere omnes intentique ora tenebant',eoculis tantum et auribus in illum intuentes. Sapiens uero inpreeminenti loco se statuens sic incipit: 10[Historia primi sapientis:Canis.]Fuit, o rex, quidam iuuenis secundum mortalium dignitatemnobilibus ortus natalibus. Qui auariciam ne sue derogaretgenerositali uitare uolens, immo potius famam suam latiusextendere summisque adequare cupiens res a parentibus sibisuccessione relictas prodige magis quam large dilapidare cepit. 15Ipse enim, ut moris est iuuenum,cCereus in uitium flecti, monitoribus asper,Vtilium tardus prouisor, prodigus eris,Sublimis cupidusque et amata relinquere pernix',militum seruientiumque turbam multiplicare studuit, per menses 20quoslibet mutare uestes, c equis armisque nouis gaudereet aprici gramine campi', omni petenti, mimis maximeet saltatricibus quarum ars studiumque in adulatione uersatur,sua absque modo tribuens. Porro amici eius et propinquiquibus cure erat, hunc sepius obiurgationibus et monitis ab 25inceptis temptabant retrahere, sed ipse eorum monita et consiliaquasi inuidentium fame et glorie sue uerba omnino respuebat.Sic igitur prodige uiuendo in paucis annis rebus mobilibusexhaustis proprium quoque fundum cepit distrahere.Interim autem dum hec ageret, fama eius per mundi partes 302 punit f. P. — 5 et princ. fehlt OPp V — uenire me contingitV. — 8 ora tacebant L, ora sua claudebant OPpV. — 11 quondamL. — 13 generi 0. — 15 successione nach Eb. St., successorienach K; successe L, fehlt OPpV. — 17 corruens OPpV. — 19 sublimiumV — cupidus die Hss. — pernix . . . turbam fehlt OPp V.— 20 pernicies 0, per vicos Pp, per vices quasl. V. — 22 et apr.gr. c. fehlt OPp V. — 23 quorum L — st. modulacionibus v. OPp.— 25 cura PV. — 28 mob. fehlt OPV — 29 f. distrahere studuit(disiungere Pp, estingwere V).

_ 46 —uecta in ore populi colebatur. Verum quoniam si semper accipiasinferasque nichil, e p uteal Libonis' exhaurire possis, hicsemper expendendo, acquirendo nichil, in breui rebus fundoquepaterno priuatus nichilque amplius quod daret uel acciperet5 habens, coactus est tandem dolens et contabescens suam quamuissero recognoscere stulticiam. Sic ergo, o rex, dum supramodulum suum gloriosus et potens uideri cupit, et modulumperdidit et gloriam quam supra id quod iustum eratin extrema paupertate deinceps constitutus est.affectaueratIlla autem omnis10 adulatorum turba quorum laudibus antea usque ad celi sideraferebatur, cessante munere ipsa quoque a laudum uocibus temperauit,nullo iam cum eo ambulante nec quicquam ei reuerentieexibente. Amici quoque et propinqui quorum dudumsalutaria contempserat monita, nec eum saltem uidere patie-15 bantur. Ipse uero in inferiori rote Fortune cantho uidens sepositum et quod non solum alienis, uerum et amicis oneri foretet risui, deliberauit patriam relinquere ignotasque adire regiones,melius beatiusque ratus inter extraneos quam cognitos misercesse, quoniam ut quidam ait Miseros faciunt loca sola20 beatos'. Paratus itaque, o rex, ire quocumque fortuna daret,sub intempeste noctis silentio, nemine sciente domum egressusest, nichil preter coniugem paruulumque in cunis positum,equum, canem accipitremque secum ducens : hoc solum ei deproprio supererat. Pertranseundo igitur terras, urbes. et uicos25 ad cuiusdam ignote regionis sibi ciuitatem deuenit. Hanc soleiam ad uesperam decJinante ingressus cum nesciret quorsumdiuerteret, in platea quadam ciuitatis substitit. Uidens eumciuium quispiam sciensque quod peregrinus esset, accessit propius,quesiuit quis et unde esset et ad quid uenisset. Ille30 autem et conditionem et fortunam narrat, subiungens quodlibenter in urbe maneret, si usquam hospitiolum inueniret.1 quoniam fehlt OPpV — 1/2 acc. ergo inferas quod p. libensPp, n. inferas puteum libens exh. posses V. — 2 p. libens exh.posset 0. — 3 exponendo OPpV — inquir. PpV, querendo 0. —4 daret uel fehlt OPpV. — 7 s. m. et super id quod (Lucke)0, supra m. pot. et glor. vid. cupiebat et mod. p. V. — 9 est fehltLOPp. — 11 mun. ipsum absurdis vocibus salutauit nullo iamOV. — 15 rota fort. OPp — cantho Coni. Eb. GP.K. St, cathodie Hss. — 18 cognatos PV. — 19 sola loca die Hss. — 26 quose d. OPpV. — 27 pl. cuiusdam c. OPpV. — 28 accedens OPpV. —31 hospicium OPpV.

— 47 —Ciuis uero super eum misericordia motus : Habeo, ait, domumlapideam, sed iam quinquennio ab homine inhabitata non est.Hanc si placet tibi concedo quam diu uolueris habitare. Gratiasagit ille. Vadunt pariter ad domum, recipit ille a ciue clauemseque et sua intro recipit. Mansit ergo miles in ciuitate cibos 5cottidie cane uel accipitre querens, quia aliud unde uiueret nonhabebat; neque enim eum more rusticorum uiuere, foderescilicet aut mendicare, sua generositas paciebatur. Ibat igiturut dixi cottidie uenari, uxore domi ieiuna manente, dum illerediens leporem aut gruem uel tale aliquid detulisset; si uero 10redisset uacuus, usque ad diei sequentis uesperam uel dum illecepisset aliquid ieiunabant. Gontigit autem ut quadam dienichil uenatione caperet sequentique mane adhuc abheri ieiunuscane domi relicto cum accipitre et equo tantum cibum solitumquesitum iret. Porro illo diutius remorante uxor eius biduanam 15famem non sustinens coacta est domum egredi matronequecuiusdam intrare hospicium, ut cibum rogaret. Interim autemdum ista in domo matrone, ille uero in uenatione esset, serpensimmanis de cauerna ueteris muri prodiens paruulum qui domiremanserat interimere aggressus est. Quod cum uideret canis, 20cathenam qua ligatus erat rupit pugnamque iniit cum serpente.Quo uicto et interfecto dentibus ipsum longius a paruulo traxit.In conflictu autem illorum cunabulum fuerat uersum, ita utuultus paruuli respiceret pauimentum. Ecce autem statim milescapta preda rediens intrauit domum uiditque uersum cunabu- 25lum, cruentatum canem totumque infectum sanguine pauimentum.Arbitrans igitur canem fame coactum paruulum deuorasse,fugisse uxorem, in impetu ire et nimie turbationis equumcanemque gladio trucidauit, deinde discerpsit accipitrem. Cumuero et se ipsum gladio extinguere uellet, uenit uxor erectoque 30rursum cunabulo filium lactauit. Tunc et serpentem interfectum2 non fehlt LOV — in ea hab. OPV. — 4 a ciue fehlt OPpV.5 et suam coniugem i. r. Pp. — Miser will St. — 6 et acc. OPp.— 7 fod. sc. will Eb. tilgen; fod. uel arare aut m. 0, f. arare noneciam m. Pp, f. arare nouit non m. eum sua g. p. V. — 9 domifehlt L — reman. P, perman. OV. .— 10 aut tale quid OPpV. —13 de uen. OV. - 14 sol. fehlt OPpV. — 17 intrauit PV. — 18 s.magnus OPpV. — 19 progrediens OPpV. 25/26 cun. cruorequetotum c. i. atque p. s. maculatum OPpV. — 28 in fehlt OPpV turb. motu OV. — 29 truncauit L — d. d. acc. fehlt P —decerpsit OV. — 30 gladio fehlt L.

— 48 —reperieruni fidemque cauis intuentur. Penitet commissi militem,sed sero. — Aduerte, o rex, quantum isti ira preceps nocuit,dum illud unde uiuebat impetuosus extinxit. Tu autem neforte sicut et iste penitenda committas, noli precipitare senten-5 tiam, sed consilio meo utens retracta et reuolue leges: forteinuenies aliquid latens quo filius tuus liberetur. Et quia tibiunum de thesauro meo exemplum protuli, rogo te ut loco beneficiiuel muneris uitam tuo quod superest diei filio concedas.Si interim aliquid consilii intercesserit melioris ut uiuat, tuum10 erit gaudium et commodum; sin autem, ad id exequendumquod ceperas cras satis adhuc festinus accedes. At rex:Quoniam, ait, mirum nec a me adhuc quicquam simile auditumnarrasti, non possum tibi quod petisti negare. Sicque rex cumfilio omnique populo ad ciuitatem reuersus est et sapiens pro-15 positum carpit iter.Iubente iterum rege retractatur sententia, repetitur consilium,releguntur leges, sed nichil aliud quam quod primo prolatumfuerat inuenitur. Tunc mane facto rex uoce preconis totiuspopuli multitudine congregata cum regibus et principibus,regina20 et filio, oneratis singulis lignis aut uepribus ad locum reditsupplicii. Succenso iterum igne iubetur filius a patre in flammasproici, sed hoc a nullo presumitur.T?t ecce asino magno insidens uenerandi habitus senex perH mediam uirorum ac mulierum multiludinem recto tramite25 uectus regi se cum ramo oliue obtulit. Qui ut decebatregem cunctosque qui aderant salutans recipiensque salutationema rege querit, quid populi conuentio, quid adolescens nudus,quidue ignis significent. Rex autem ei per ordinem et crimenfilii et principum sententiam narrans interrogat et ipse senem,30 quis et unde esset, que eum illuc uenire necessitas compulisset.1 Penitetque militem truculenciam improuide commissam pen.c. sed sero P, in p als Randzusatz. — 2 nocuerit will Eb. — 4 precipitariL. — 6 al. fehlt L — tuus fehlt L. — 7 unum de meisexemplis OPpV — ben. uel fehlt OPpV. — 9 aliquis pro filio tuoint. melius est OPpV. — 9/10 u. et hoc g. OPpV — 10 et comm. fehltOPpV. — 11 ceperatL — te paras V — eciam cras PpV, in cras0. — 15 cepit OPpV. — 16 igitur PpV. — 17 propalatum Pp, proclamatumV — 19 et princ. fehlt OV — cum regina V. — 23 m.equo i. OPpV — reuerendi V. — 26 reuerenter sal. V — resalut.V. — 27 conuentus V. — 28 significet PpV. — 30 illic L. — uen.fehltOPp.

— 49 —At ille: Ciuis, ait, sum Romanus unusque de septem sapientibusdicor. Soleo incessanter regum principumque curiasfrequentare, circuire ciuitates, uicos et castella, iudicia, legesmoresque regionum quarumlibet inuestigans ; casus fortunasquehominum audientibus narro, semper discens semperque docens. 5Sic euntem de loco ad locum fortuna, non necessitas me tibiobtulit. Sed miror nec satis mirari sufficio quomodo tam elegantemforma animoque prudentem filium unicum, quicquidlicet uel quantum peccauerit, flammis exuri tua uiscera patiantur.Verum antequam a te recedam, tributum quod ceteris 10regibus soluere teneor tibi soluam: narrabo quod quondamaccidit, si iubeas me audiri. Gunctis ergo iussu regis tacentibussapiens, in eminenti loco positus, sic incipit:[Historia secundi sapientis: Gaza.]Euit antiquo tempore rex quidam magnus et potens. Quicongregandi thesauros maximam curam habens magne alti- 15tudinis latitudinisque turrim auro, argento preciosisque quibuscumquerebus usque ad summum repleuerat. Habebat autemhic militem quem in multis fidelem expertus fuerat, cui etclaues sui commisit thesauri. At miles thesaurum seruandumsuscipiens, cum iam multis annis euolutis labore et senio fractus 20esset nec posset iam tumultum curamque curie sustinere, regemobnixe rogabat quatenus sue deinceps debilitati senectutiqueparcens claues sui thesauri reciperet eumque sineret ad propriamredire domum liceretque ei inter filios reliquum uite suetempus quietum ducere et iocundum. Rex uero considerans 25quod rationabiliter necessarioque peteret, eum magnis donatummuneribus mestus tamen abire permisit. Receptis itaque clauibuset thesauro ipsum iterum alii commisit seruandum. Milesautem domum ueniens curam sibi sueque familie sollicitus impendebat.Habebat hic multos filios, quorum primogenitus militari 301 de s. senioribus d. OV. — 2 cur. visitare PpV. — 4 inuestigareOPpV. — 7 satis fehlt PpV. — 8/9 quidve fecerit uel qu.p. 0, quicquid fecerit quantumve p. V. — 11 n. quia L. — 13 1.stans sic. i. dicens OPpV. — 16 argentoque gemmisque ac preciosisV — quibusque LV. — 18 qui (qui sibi V) in m. fidelis repertusf. OPpV. — 19 sui fehlt OPpV. — 20 iam fehlt OPpV. — 23 eumsin. eciam ad propria red. 1. Pp. — 24 sue t. fehlt L. — 26 nec. affectucum m. donis et m. OV. — 29 curam sui sue f. OPpV — intendebatV. — 30 Habuit OPpV.Sammlung mittellateinischer Texte. 5. 4

— 50 —iam balteo cingebatur. Quem cum pater nimis tenere diligeret,.omnes ei suas exposuit diuitias iussitque ut large expendensfamam sibi et amicos diuitiis compararet. Ipse uero ex licentiapaternis fiducialius largiusque utens rebus equos, arma, uestes5 ceteraque quibus magis adolescentum etas extolli delectariquesolet, studuit comparare, amicos multos muneribus emensfacile post munera ab amicicia recessuros. In breui ergo temporeloculos patris minuit, exhausta pecunia ad patrem reditdicens sibi pecunias defecisse. Tunc demum pater recogitans10 secum penitensque facti: Quoniam, inquit, te, fili, nimis et stultedilexi, quicquid habebam tue subdideram potestati. At tucernens frenum tibi laxatum temperantie immemor ita omniaconsumpsisti, ut nichil michi preter solam domum reliqueris.Quid ergo tibi magis faciam ? Doleo quidem quod fama nomen-15 que tuum in flore iuuentutis deperit, sed unde te sustentemnon habeo. Hoc tantum unum superest consilii, sed periculosum,ut si ea largitate qua prius uiuere uis, turrim inqua regis positi sunt thesauri sub oscure noctis silentio siadeas audeamus. Audito hoc filius : Nullum, ait, pater,20 graue licet periculum tecum subire refugio, tantum ne desintdiuitie, ne si ille defecerint, nominis quoque mei gloriaeuanescat. — Hic non, o rex, a uirtute sperabat gloriam, quieam pecuniis uel furtis putauerat obtinere. — Gonsurgunt igiturambo nocte, turrim adeunt, perforant malleis ferreis murum:25 intrat pater sublatoque quantum placuit de thesauro exiit obstruitqueforamen. Reuertuntur domum onusti opibus alienis,et iuuenis iterum sua utitur largitate. Quandocumque iterumopus erat opibus, ad thesaurum sibi notum reuertebantur.Gontigit autem ut rex thesaurum suum uidere uellet, accersi-30 toque custode intrat turrim uidetque magnam thesauri partem1 fungebatur 0. — 3 diu. fehlt OPpV. — 4 patris OPpV —6 studet contemptare P — 7 In fehlt Pp — 8 loculo p. minuit exhausta(exhaustus V) pec. OPpV — 9 cogitans OPpV. — 10 et st.fehlt OPpV. — 13 relinqueres PpV. — 14 quidem famam n. tuum in fl.tue i. deperire OPpV. — 16 unum fehlt OPpV. 18 regum Pp —sunt repositi V — si audes PpV, fehlt 0. — 19 fil. multumgauisus est Pater 1. gr. et periculosum V. — Multum ait p. gr. 1. etpericulosum sit tamen (tecum 0) ire non ref. (refuto OV) OPpV.— 22/23 gl. nisi eam pecuniam uel f. poterat obt. OPp. gl. nisieque pecunia uel f. poterat obt. V; Eb. urcft-putabat — 23/24 ergoilla n. OPpV. — 25 subintrat OPpV. — 26 onerati OpPV. —29 uocatoque c. intrat OPpV — vident m. p. th. Pp.

— 51 —sublatam fore. Furore ergo repletus, dissimulans tamen egredituruenitque ad decrepitum quendam senem consilium quesiturus.Fuerat hic senex aliquando famosissimus latro quemcomprehensum rex oculis priuauerat eique de mensa sua cotidianosconstituerat cibos. Hic regi consilium sepe bonum et 5utile prebebat, utpote qui multa uiderat et audierat suoque experimentodidicerat multa. Narrat ei rex dampnum suumqueritque quomodo perdita recuperare possit. Cui senex taledat consilium : Si ;inquit, o rex, nosse cupis, quis hoc an tuuscustos an alius egerit, iube faseiculum herbe uiridis in turrim 10inferri supponique ignem. Tu autem serato ostio turrim iterumatque iterum circueas, considerando si per aliquam muri rimulamfumum egredi uideris. Hoc facto ad me redeas consilium accepturus,quid post hec tibi agendum sit. Rex autem dictum senisfestinanter impleri iubens clausit ostium et cepit tacitus turris 15ambitum circuire. Ecce autem ex calore ignis uiridisque materiehumore fumus permaxime excitatus totam usque ad testudinemrepleuit turrim. Qui dum alias spiraculum non haberet,per locum foraminis illius, eo quod lapide tantum sine cementoobstructum fuerat, egreditur. Quod intuens rex festinus uenit 20ad senem, quid uiderit manifestat. Audiens hocsenex: Scias,ait, o rex, fures tibi tuos per locum ubi fumus egreditur abstulissethesauros; quos nisi aliqua arte capias, quod superestasportabunt. Non enim cessabunt, quippe quibus adhuc prosperecessit res, donec totum thesaurum exhauriant. Meo igitur 25utens consilio dampnum dissimula et preme silentio, ne rumorehoc per aures populi discurrente tuum furibus studium innotescat.Et tu interim cuppam latam et profundam calenti implebitumine, resa, pice et glutine, quam foramini introrsus opponas,ut dum fur more solito securus nullam deceptionem suspicans 30ad assuetum thesaurum recurrerit, repente in cuppam corruatcaptusque et colligatus glutine se tibi uelit nolit in crastinummanifestet. Admiratus rex astutum senis consilium cuppam1 s. esse V — diss. causam p. — 2 c. recepturus OpPV. —3 famosus OpV, fehltP. — 7 didiscerat L. — 9 dedit c. OPpV —hoc tuus L. — 11 deferri OPpV. — 14 quid postea agere debeas Pp,quid post hoc agere debeas OV. — 17 perm.fehlt L. — 19 eo fehltL. — 21 quod viderat V. — 22 f. exit OV. — 25 pr. res agiturOPpV. — 26 cons. utere d. OPpV. - 28 prof. tollens i. OPpV. —29 quam foramen intrusam appones Pp, quam foramini intrusamopp. 0, quam f. turris intrusam apponas V.4*

— 52 —illico feruenti impletam glutine opponit foramini seratoque ostioabscedit. Ecce autem fatalis illa dies, que neminem bonummalumue preterit, miserum patrem cum filio eadem nocte adturrim adduxit, remotoque a foramine lapide intrat pater nichil5 de pretensis laqueis suspicatus, dumque festinat ut heri etnudius tertius in pauimentum salire, incautus miser ut eratuestitus calciatusque cuppam mentotenus insilit statimque uallatusglutine redditur immobilis, ita ut nec manum nec pedem uelaliquod membrorum mouere posset, excepta lingua que tantum10 ab hac iniuria libera remanserat. Ingemiscens igitur infeKxfilium aduocat, insinuat quibus laqueis teneatur astrictus, oratut ei cito, antequam aliquis superueniat, caput amputet et abscedat,ne forte per caput cognitus eternam suo generi maculaminferat et iacturam. At vero filius totis uiribus patrem15 conatus extrahere, cum laborem suum frustrari uideret, cepitanxiari et hesitare, quid de duobus ageret: hinc etenim horrebatsuas in nece patris cruentare manus, hinc uero metuebatper faciem patris deprehendi. Dum ergo eum a nece retraheretamor, timor et necessitas urgeret, nesciens quid utilius ad20 tempus ageret, caput patris cultro abscisum fugiens asportauit.crastinum autem rexInsummo mane de lectulo surgensintrauit turrim cucurritque ad cuppam inuenitque murumperforatum et totam illam bituminis superficiem infectam sanguine,furem quoque adesse suum, sed truncato capite depre-25 hendit. Festinans ergo ad suum recurrit consiliarium, illumuidelicet senem, annuntians captum quidem furem, sed capitemutilatum. Quod cum audisset senex, parumper subridensMiror, ait, huius latronis astutiam. Quia enim nobilis erat necuoluit se uel genus suum prodere, idcirco a socio sibi caput30 amputari fecit. Vnde et difficile uidetur michi te posse aut thesaurumrecuperare aut cognoscere furem. Tunc rex uehementer1 vrenti — apponit PpV. — 2 discedit OPpV — Et eccef. OPpV — 3 pr. facientem m. OV. — 7 calceatusque Pp — cuppamfehlt OPpV. — 8 in glut. V — nec al. OPpV. — 12 adueniatOPpV — abscidat OPpV. — 15 conatur OPpV. — 19 urgebatOPpV. — 20 cultro V, cultor L, vltimo OPp. — Zusatz hinterasp. in OPp: Hic deest quomodo sepeliuit. — 21 s. diluculo m. s.OPpV. — 23perf. et fehlt P^ °>AMf r »nr»gtnTn pap rlpprphpngnmOPpV. — 27 parumque^f^T^^^^psejli^Jj^^ OPpV - perdereL. — 30 et fehlt L.

— 53 —urgebat senem ut daret consilium, minime de thesauro perditoaiens se curare, si tantummodo furem quis fuerit agnouisset.Gui senex: Fac illum, inquit, abstractum de cuppa caude equifortissimi alligari trahique per plateas et uicos ciuitatum regnitui. Porro milites armati subsequantur, capientes si quos uide- 5rint uiros uel mulieres ad aspectum cadaueris lacrimari tibiqueeos presentent. Et si fuerit ibi socius aut uxor aut filii, nequaquampoterunt a lacrimis temperare. Bonum rex ratus senisconsilium iubet festinato truncum equo fortissimo pedibusalligatum cum armatis militibus trahi per proximam ciuitatem. 10Qui dum miser traheretur, contigit eum ante fores domus suedeuenire. Stabat autem ille filius eius maior, qui et ei infurto fuerat socius, ante ipsas fores. Qui cum uideret patremsic miserabihter trahi, flere quidem non audens, sed nec valenslacrimas prohibere, occasione reperta cultellum lignumqne arripit, 15quasi aliquid incisurus, sinistreque manus pollicem ex industriasibi amputat. Tunc uero sub occasione pollicis uocem emittitluctuosam, erumpunt lacrime, accurrit mater, fratres et sororesdilacerant manibus uestes oraque et capillos, in persona filiipatris miseriam lamentantes. Affuerunt illico milites qui eos 20caperent ducerentque ad regem. At uero rex maximo effluctuansgaudio, sperans quod perdita recuperare posset, pollicebaturillis uitam et gratiam suam, si crimen confiterentur redderentquethesauros suos. Iuuenis autem ille ex metu et necessitateaudaciam sumens: Non ideo, ait, o serenissime rex, ego aut 25mei, quia hic miser truncus ad nos aliquid pertineat, lacrimaseffundimus, sed quia hic dies nefastus michi sinistre manuspollicem- abstulit. Ob hoc ergo lacrime effuse, exarate facies,capilli euulsi, quia ego adhuc iuuenis hodie heu uno et potiorimenbro debilitatus sum. Rex uero pollicem adhuc fluentem 30sanguine certissimum ueritatis araumentum fore ratus, motus1 cons. Non inquit de th. p. sed ut furem possit agnoscereCui s. Pp, cons. non inquit de th sed ut tantummodo de fure quisesset noscere posset OV. — 4 ciu. fehlt OPpV. — 7 presentent Coni.Eb., presentantes die Hss. — 8 pot. lacr. t. OPpV. — 9 iub. eum f. e.OPpV. — 12 illic OPpV. — in f. fehlt L — 13 ipsas fehlt OPpV.— 15 recepta OPpV — arripiens OPpV. — 1 7 amputauit OPpV. —181acrimosam OPpV.— accurrunt OPpV. — 191acerantPp. — 21 affluctuansPp. — 24 suos fehlt L — 25 uerendissime — et mei Pp,meique V. — 27 excercitate m. Pp, exsiccate m, OV. — 29 egofehltOPpV.

— 54 —miserericordia super fortuna iuuenis: Non est, ait, mirum sidolet cui male contigit. Vade in pace et hunc diem maleominatum de cetero precaueto. Sic ergo ille astucia sua sesuosque liberans ad propria remeauit, et rex similitudine delu-5 sus ueritatis redit ad senem consilium accepturus.Senex uero asserebat regem uix posse inuenire quod quereret,suadebat tamen ut cadauer iterum per eandem trahereturciuitatem. Quod et factum est. Gumque ut prius uentumesset ad domum eius, filius internum animi dolorem non ferens10 filium paruulum in puteum qui pro foribus erat clam proiecit,tuncque uultum unguibus carpens uoce lacrimosa populosquasi ad liberandum filium conuocat. Accurrit iterum matercum filiis,girant puteum, lacrimantur, aliique funibus ad extrahendumpuerulum in puteum se demittunt et alii eos iterum15 sursum trahunt. Quid plura? Gapitur iterum ille solus duciturquead regem, et interim cadauer per alias ciuitates in cassumtractum ad regem uix ossibus et neruis coherens reducitur.Porro rex uidens hunc iterum captum quem antea dimiserat etnimium admiratus: Quid prosunt, ait, tibi callide deceptiones?20 Dii summi te produnt, furta tua et crimina te accusant. Reddeergo thesaurum et iuro tibi per meam magnique Iouis potentiamquod nec te uita nec aliquo priuabo menbrorum, sedsanum et integrum liberumque dimittam. Tunc latro calliditatesua utens producta primo suspiria ab imo pectoris trahit, dehinc25 talem emittit uocem: me, inquiens, omnium infelicissimumhominum, quem tanto dii odio persecuntur, ut nec solum michidiem absque doloribus et cruciatibus corporis et animi transirepermittant! Heri michi dies infelix pollicem abstulit, hic hodieinfelicior filium unicum demersit in puteum, et ecce de thesauro30 regis requiror. Tunc etiam lacrimis falsis, immo uerissimisperfusus: Magnum, ait, o rex, beneficium solatiumque prestiterismisero, si me ab hac uita que omni tormento, omni morte— 2/3 et hunc.prec. fehlt OPpV. — 3 isie PpV, ista 0. — 4 r.iterum ad s. c. ab eo acc. OPpV. — 6 quem Pp — querebat OPpV.8 u. est OPp. — 9 f. eius iterum a. d. OPpV — perferens OV.— 10 m.fehltPp. 11 populum OPpV. — 13 cum fun. OV. —14 puerum OPpV — eos rursus tr. OPpV. — 16 per alios vicosOPpV. — 20 facta tua V — cr. tua 0.24 ab ymo cordis OPpV.— deinde OPpV. — 26 prosec. OPpV. — 30 inquiror V. — 32 omorte omnique torm. OPpV.1 super infortunio Pp, super miseria OV — 2 m. accidit OPp.

unum— 55 —michi grauior uidetur, subtraxeris. Rex autem cum iuuenemcrebris perfundi lacrimis mortemque loco beneficii querereuideret audiretque quod uereipso die filium perdidisset hesternoquepollicem, miseratus hominem abire permisit, centum eiargenti marcas pro solatio tribuens. Sic iterum rex deceptus 5consiliarium suum adiit aiens quod in uanum operam insumpsisset.8ed senex ad regem: Vnum, ait, adhuc superest agendum,quo nisi furem superstitem capias, iam frustra ad alia teconuertes: Elige tibi milites fortissimos quadraginta, quorum 10uiginti nigris armis nigrisque equis muniantur aliique uigintialbis equis armisque eiusdem coloris sint armati. Hiisquecadauer ligno pedibus suspensum nocte ac die custodiendumcommittas, uiginti albis hinc, inde uiginti nigris circa ipsumordinatis. Hii profecto si uigilanter custodierint, tuum capient 15furem, quia non patietur ipse diutius pendere socium, etiam sisciat se mortem protinus subiturum. Rex autem prout dixeratsenex milites nigris albisque munitos armis circa suspensumcadauer ordinauit. At uero fur ille suum patrisque obprobriumferre non ualens malensque semel mori quam diu infeliciter 20uiuere deliberauit in animo quod aut patrem turpi ludibrio subtraheretaut ipse cum eo pariter moreretur. Subtili ergo ingenioarma partita fabricat, tota scilicet ab una parte alba et nigraab altera. Quibus armatus equum hinc albo, inde nigro pannocoopertum ascendit, sicque lucente luna per medios transit 25milites, ut nigra pars armorum eius uiginti albos deluderet etalba pars deciperet nigros putarentque nigri unum esse ex albis€t albi,ex nigris fore. Sic ergo pertransiens uenit adpatrem depositumque a ligno asportauit. Facto autem manemilites uidentes furem furtim sublatum sibi confusi redierunt 302 cr. profundisque lacr. beneficiuni mortis quer. uid. OPpV. —3 hest. die Pp. — 5 pro consolacione 0, pro salario P. — 6 cons.s. adiens ait V. — operam incepisset 0, op. impendisset V, operaincepisset Pp. — 10 fort. fehlt OPpV — qu. decem 0. — 11 albisarmis albisque equis sint a. OPpV. — 13 die ac nocte OPpV. —14 decem nigris 0. — 18 mil. nigris arm. mun. albisque OPpV.— 19 ille sui patris obpr. OPpV. — 22 ergo animo OPpV. —23 fabricauit V — fabr. sed ab u. p. OV — ab alt. uero nigraOPpV. — 24 armatum e. OPp — hinc nigro OV. — 25 opertum L.— 26 decem albos 0. — 27 alia pars OV. — 28 et albi similiter un.«sse ex nigris OPpV. — 30 furem sibi furatum conf. redeunt OPpV.

— 56 —ad regem, narrantes quomodo eos miles albis nigrisque armispartitis decepisset. Desperans ergo iam rex posse recuperariperdita, et furem et thesaurum cessauit querere.Vides, o rex, quotiens et qualiter rex iste deceptus sit. Tantisenim ignorantie tenebris mundus iste obuoluitur, ut sepeque iniquissima et falsissima sunt, iustissima et uerissima abhominibus iudicentur. Tu ergo noli nimis properare perderefilium, quia forte latet quedam ueritas que te ab obprobrio etfilium tuum a morte ualeat liberare. Ego etiam rogo te quatinus10 pro exemplo quod tibi protuli uitam fiiio hodiernam concedas,crastina die, nisi melior superuenerit fortuna, facturus quodhodie omisisti. At rex: Gerte, ait, o uenerande sapiens, magnissi hoc petisses honoribus a me ditandus fueras, sed quoniamuitam tantum hodiernam filio postulasti, nephas duco tibi hoc15 denegare. Sic ergo rex cum filio cunctisque qui aderant domumrediit, et sapiens salutato rege discessit.Crastina iterum die, cum nullum pro Lucinio intercederet.misericordie consilium, rex et principes sui cunctusquepopulus in priori planitie congregantur, accenditur uehementer20 ignis, in quem filius a patre proici iubetur. Tristantur amiciregis dolentque ex animo, gaudet e conuerso regina fautoresquesui, insuper et regem de pusillanimitate et mollicie accusanLDum ergo isti seu illi diuersis trahuntur affectionibus, eccesuper equum nigrum reuerendi uultus senex per medios populos,.25 manu dextera in signum pacis preferens oliue uirentis ramum,ad regem usque peruenit. Quo cum astantibus salutato sciscitaturcausam materiamque spectaculi, ad quod tanta multitudopopuli conuenisset. Rex autem filium unicum huius spectaculicausam et materiem esse dicens crimenque et sententiam prin-30 cipum subiungens interrogat et ipse senem, quis sit uel unde rquidue noui afferat. Gui ille: Ego, ait, natione Romanus, unus-2 pertitus LOV — Desperatus OPpV — iam non posse recuperareOPpV. — 4 Vides ergo OPp. — 5 inuolu. Pp. — 6 etfallacissima OPp V — et uer. fehlt L — ab omnibus OV. — 9 tuumfehlt L. — 11 die fehlt LPp. — 14 n. est tibi V. — 15 negareV — qui ader. fehlt L. — 16 recessit V. — 17 Cr. autem Pp. —19 ueh. fehlt OPpV. — 20/23 in quem . . . zft.fehlt OPpV. — 23 etecce OPpV — 24equ. magnum n. OpV. — 25 deferens OF, ferensPp — uir. fehlt OPpV. — 26 usque nur LP. — 27/28 matconu. fehlt OPpV. — 29/5 (S. 57) causam testatur narrans quod ei aprincipio sicut ante dictum est Rex autem {Abhilrzung in OPp V).

uno— 57 —de septem sapientibus dicor. Est autem mos michi regibus acprincipibus mundi de cordis mei thesauro noua proferre etuetera. Vnde tibi etiam, quoniam me huc casus adduxit, uetusquidem sed forsitan tibi nouum, si me audiri iubeas, narraboexemplum. Rex autem cunctis manu silentium indicens tumul- 5tum populi citius repressit. At sapiens in edito loco se statuenssicCumincipit:[Historia tertii sapientis: Senex].olim Romanorum res publica admodum adhuc tenuissub primis regibus ageretur, rex quidam moriens regnumfilio adhuc adolescenti dereliquit. Gontigit autem eo regnante 10quod plerumque in mutatione regum fieri solet, turbari scilicetRomanorum regnum, urbem ipsam obsidentibus inimicis.Protracta uero obsidione in menses plurimos ceperunt ciuesfame ualida laborare. Porro dum cottidie foris pugne, intustimores essent famesque magis ac magis ingrauesceret, rex ille 15adolescens ex principum suorum consilio, qui eiusdem etatisac sapientie cuius et ipse erant, decretum posuit in urbe utomnis senum, uirorum ac mulierum etas occideretur, indignosaiens esse uita eos qui nec armis urbem tueri possent necpascere manuum laboribus tantumque cibi sumerent cottidie 20quantum quilibet fortiores. Eos uero qui parentes suos necisubtraherent, precepit cum ipsis parentibus mortis sententiesubiacere. Trucidabantur ergo parentes a filiis sine misericordiaet, quod dictu quoque est horrendum, nullum seuiorem hostempater quam filium sentiebat. Tantum autem hec crudelitas 25patuit, ut nullus in tota urbe huius etatis mortem euaderet7excepto ' sapiente sene, qui a filio, uxore tantum consciaque hoc secretum se habituram sacramento firmauerat, in specusubterraneo saluatus est. Interfectis igitur cunctis in quibus5/6 ind. sedit et sap. narracionem suam sic incepit OPpV. —8 Dum V. — 10 reliquit OPpV. — 13 Peracta autem OPpV. —14 P. cum OV. — 16 qui ei. fuerant sap. ac et. V. — 17 ut omnesPp — 18 omnis sexus uir. OV — ind. se dicentes esse uita qui OPp,ind. aiens esse u. qui V. — 19 armis fehlt L. — nec pacifice manulaborare 0, nec p. m. laborantibus PpV. — 21 quantumlibetf. Pp, qu. essent f. V. — 24 est fehlt L. — 26 potuit L. —27 qui ab ux. et filio consciis OPp, ab ux. et filia conscia V —28 qui hoc s. OPpV — se habituros V — firmauerant V — inspelunca subterranea V.

— 58 —uelut solis iubar sapientia refulgebat, non post multum tempusurbs ab obsidione pace inter se et hostes mediante soluta est.Rex autem ille adolescens cum nullum sapientem, nullumlegum iurisque pentum consiliarium haberet,—habebat enim5 multos malorum incentores, coetaneos uidelicet suos, qui eumsecum in omne nephas scelusque trahebant— cepit omnia corrumpere,libidine pro ratione uti, exercere in subditos tirannides,insidias in equales, putans sibi Jicere quicquid animo placuisset.Iamque uenerabiles leges ab usu deciderant nec secundum eas10 tractabantur cause, sed sepius iusti causam uel meritum tollebatimpius et innocens iniqui fortunam sustinebat. Gorrumpebanturboni mores et uicia pro uirtutibus colebantur. In hac ergoconfusione constituta urbs terraque illi subiecta de se suoquerege ac principibus dolens dicere cogebatur quod olim sapiens15 dixerat: c Ve', inquiens, "terre cuius rex puer est, et cuiusprincipes mane comedunt!' Interim autem iuuenis illequi patrem morti subtraxerat in curia utpote nobilis morabaturcausasque ibi propositas ad patrem in abdito referebat. Quarumsolutionem a patre suscipiens ad palatium reuertebatur easque20 iterum diligenter uentilans terminabat. Quod cum cottidie crescensin sapientia ageretregemque paulatim reduceret ad rectitudinemuite morumque honestatem, ad tantam eius pre ceteris quamquamnobilioribus ditioribusque repente peruenit familiaritatemet amicitiam, ut eum primum et super omnes principem et25 consiliarium ordinaret. Sed ob hoc maxime sodalium contraeum suscitantur insidie, odia succenduntur. Videntes enimiuuenes nobiles super se illum exaltatum, se uero ut inutilestrusos retrorsum, indignabantur uehementer et cogitabant undeeum et quomodo accusarent. Dum autem hic in uirtutibus,30 illi in malicia crescerent, uenit eis de patre iuuenis in mentempost1 temporis spacium Pp, non post modicum temporis V, nonmultum temporis 0. — 3 nullum vor legum nur L. — 4habebatautem OPp V. — 5 multos incensores V, malorum nur L. — 7 tirannidemV. — 8 ins. fehlt OV — et equa lege sibi put. licereOPpV. — 10 uel mer. fehlt PpV — sed sep. iusticia tollebatur 0.— 11 imp. . . . sust. fehlt OPpV. — 12 b. mores in uicia et pro Pp, b.m. per vicia et pro V. — 13 illis sub. Pp. — 15 inquiens nur L.— 17 in curia vbi nob. OPpV. — 18 causas sibi prop. audiens etad p. in abscondito ref. OPpV. — 20 determ. OPp. — 21 adduceretOPpV. — 24 s. o. principes ipsum pr. OPpV. — 27 nob. eum superomnes nobiliores ex. OPp V. — 30 illi in ira maliciaque cr. OPp V.

Porro— 59 —suspicio, ne forte uiueret ac filium istam doceret sapientiam.Quod cum frequenter submurmurarent nec tamen hoc ut dubiumin palam auderent dicere, artem qua et patrem prodant accusentquefilium machinantur. Adeunt etenim regem petuntque utsollempnes principibus suis exhibeat ludos sollempnesque 5epulas, precipiens cunctis ex edicto ut quilibet eorum amicorumprecipuum pessimumque inimicorum, meliorem mimum seruumquefideliorem secum adducat. Placuit ei petitio, statuuntursollempnizandi dies, euocantur principes, conueniunt singuli:alius quidem pro amico patrem, alius uxorem, alius amasiam 10cum eo quem magis oderat eoque quem fideliorem probaueratseruum, mimo quoque quem inuenerat meliorem secum cummagno fastu adducens. Interea autem iuuenis ad patremueniens ei quod gestum fuerat enarrauit. Qui mox dolumintelligens interrogat filium si quos haberet emulos, accipitque 15eum omnium sodalium inuidiam et odium incurrisse. Tuncad filium pater: Scio, ait, fili mi, propter me et te hoc exissedecretum et hec sollempnia celebrari, ut cum tu me amicumscilicet tuum meliorem regi obtuleris, continuo ut reus contemptorquedecreti regis, quia olim me non occideras, accuseris. 20Sed tu aliter quam sperant emuli faciens me ad presens omissocanem et asinum, uxorem et paruulum ad regem omniumultimus introducas. Et docuit eum pater, quem horum amicum,quem inimicum, quem seruum, quem mimum diceret quamueinterrogatus de singulis redderet rationem. Congregatis igitur 25cunctis principibus exhibitisque regi que adduxerant, introiuit etiste cum pompa sua satis mirabili dissimilique ceteris, regiqueastitit. diuersis musicarum instrumentis concrepantibus,omnia resonabant, ad quorum uoces asinus, stolidum animal,stupefactus aures erigit tenditque caudam magnisque conatibus 30rugit rugituque suo totum concutiens palatium regem omnesquequi aderant ad sui spectaculum congregauit. Inimici uero eius2 fr. hic murm. Pp. — 5 adhibeat Pp. — 6 ex debito OPpV— amicum OPpV. — 8 secum fehlt Pp — Pl. regi multum pet. OPp.— 9 sollempnes dies OPpV. — 11 eumque quem OPpV. — 12 mimumOPpV. — 13 adduxit — Interim OPpV. — 14 narr. OPp,nuncciauit V. — 15 habeat OPpV — accepitque o. PpV. — 17 hocesse d. OPpV. — 20 occideris OPpV. — 21 Si tu Pp. — 23 introducesPpV. — 24 quamque int. pV., quatenus int. 0. — 28 diuersorumOPpV — concr. palacio r. 0, concr. pallacium resonabatV. — 31 rudit L — inductuque suo OPpV — concutit OPpV.

— 60 —uidentes se esse deceptos ad irrisionem uerba uerterunt, subyroniaregi dicentes bonum sapientemque consiliarium se haberequi talibus suum palatium replesset monstris. At rex maledicorumuerbis minime intendens — sciebat enim hoc non5 absque re fieri — interrogabat iuuenem, quid unumquodqueeorum que adduxerat representaret. Cui ille per singula sicrespondit:Canis, inquit, meus tibi amicum optimum representat. Hicenim mecum quocumque iero uadens pericula fluminum10 latronumque mucrones dentesque ferarum subire non timet,sed ipsam prorsus mortem propter me despicit, sepe etiam meconuiuasque meos sua nobili reficit preda, nunquam absqueme letus, nunquam mecum tristis existens. Gerte, o rex, nunquamtam fidum sincerumque amicum potui inuenire, sed nec15 te quidem hoc potuisse reor.Asinum autem meum seruum fidelissimum patientissimumquetibi adduxi. Hic enim quolibet mane ad siluas pergenslignis inde redit onustus, quibus a dorso depositis frumentumad molendinum portat reportatque molitum, deinde cum utribus20 ad fontem pergit reuehitque domum plenos. Gum autem cottidiehec sine murmure et reluctalione faciat, non uestes preciosas,non cibos exigit lautiores, sed sufficit ei si parum feni uelpalee pro labore diuturno consequatur. *Quem queso, o rex,uel ubi talem seruum inueniam? Profecto nusquam.25 Auem autem tibi mimum meliorem filio paruulo adduxissem?^* Hic etenim michi cottidie exhibet ludos nouos, dumquequod uiderit uel audierit imitari conatur, gestus comicos representat,frangit uerba que plene proferre non ualet, et cumomnino non possit exprimere quod cogitauerit, signis illud30 motuque corporis manifestat. Sub uno eodemque hore momentoletus et tristis, flens et ridens inuenitur, nec hoc artificiose ut1 ad deris. OPpV. — 2 regi dicendo yconornum (iconomium V)sap. OPpV. — 3 tal. et. nunc pall. m. repl. PpV. — 3/4 mal. dictism. attendens OPpV — 4/5 non a. causa OPpV. — 10 mucrone Pp —dente suo OPpV — ferrum sub. OV. — 11 non despicit propter meOPpV. — 13 tr.exstitit OPpV. — 14 poterarn Pp. 16autem fehltOPpV. 17 siluam Pp. — 18 de dorso OPpV. — 20 ad domumOPpV. — 21 s. murmuracione OPpV. — 22 c. ex. preciosos uellauciores OPp, c. ex. deliciosos sed V. — 23 Quando qu. OV. —24 nunquam P. — 25 mel. meo f. OV. — 28 que pene Pp, que senexV. — 29 que cog. OPp V. — 30 eod. spacio hore OPp V. — 3 1 et flens Pp.

— 61 —alii, sed simpliciter natura et etate impellente agit, nichil indesperansPorropremii.grauiorem quem habeo inimicum uxorem obtuli. Atuxor cum uideret se huic iniurie reseruatam recoleretquefidem, misericordiam et humanitatem erga maritum maritique 5patrem habitam, furore succensa vixque dum ille uerba fmiretsustinens: omnium, inquit, pessimum ingratissimumque hominum,qui immemor beneficiorum misericordiarumque quas egopatri eius morti subtracto iam multis annis in cauea exibui, mecoram rege omnique populo inimicum sibi reputauit! At 10iuuenis: Ecce, inquit, o rex, uides uera esse de uxore quedixi, que pro solo uerbo et patrem occultum prodidit et memortis sententie mancipauit. Ideo sapientissimus quidam olimfilium suum docens eam maxime que in sinu suo cubaretcauendam esse mandauit, uxorem uidelicet uel pseudoamicum 15intelligi uolens. Gum enim manifesti inimici facile caueanturruxorem aut blandum inimicum qui semper incumbunt nullusuitare potest, quia amorem uehementissimum ore simulant etcorde insidias machinantur. Rex autem ille subtilitatem iuuenisammiratus intelligensque ueritatem dictorum accusatores eius 20preuenit: Vade, inquiens ad ipsum, securus esto patremquetuum, si adhuc uiuit, non differas nostris sollennijs exibere.Deductus ergo senex de specu ob inmensam sapientiam paterurbis patrieque iudex a rege constituitur. Qui in breui legeset iura ad antiquum statum reduxit, euulsit prauos mores725bonos inseruit, discordes reuocauit ad pacem multosque moriensreliquit uirtutum sectatores. — Hic ergo meum exemplum finiensatque discedens nichil aliud a te, o rex, postulo quam ut filiohodiernam concedas uitam, sciens quoddam latere indicium;quod si inueneris, et te ab homicidio et filium ab hoc supplicio 30liberabit. Huic quoque sapienti rex uitam filii concedens ualefactoeo cum suo comitatu ad palatium remeauit.2 pr. uel precii V. - 5 f. et mis. OPp V. — 6 patris Pp —nimio fur. OV. — 7 ait infelicissimum inpiissimum OPpV. —9 in cauerna V, incauta Op, incaute P. — 10 o. pop. rep. 0. —11 uides fehlt Pp. — 15/16 scilicet Pp; uid . . . . uolens fehlt OV. —17 incumbit OPpV. — 18/19 simulat . machinatur OPpV. — 19 ille. .fehlt OPpV. — 25 malos mores bonosque OPpV. — 27 ex. sumensV. — 28 filio tuo OV. — 31 liberabis OPpV — Huic ergo— ual. ei L. — 32 ad pal. suum — redijt OPpV.

— 62 —Consiliis iterum tota die et nocte illa inter principes habitisreuolutisque ex integro legibus cum nullum aliud quamignem remedium Lucinio decernere uiderentur, rex summo manecum uniuersali illo comitatu ad locum supplicii redit, filium5 suum ante se ducens. Quem cum iterum nudatum manibusqueretrorsum ligatis in ignem uehementer accensum proici iuberet,ecce Romanorum quidam indutus toga muloque morello insidensgrandeuus senex cunctis qui aderant mirantibus regi Dolopathosse presentat. Quem cum officiosissime cum astantibus salutasset,10 querit quis ille elegantis forme sit adolescens quodue crimeneius, qui tanti populi spectaculum tantique ignis pabulum fierimereretur. Ad hec pater senis uerba totis super filio commotusuisceribus, iusticia tamen rigoreque regio intimum reprimensanimi dolorem: Meus, inquit, o reuerende senex, est iste filius,15 qui ante hos decem dies a scolis rediens nescio quo modoobmutuit. Hunc autem regina intra thalamum suum suscipiens,dum ei loquelam polliceretur, adulterum, paterni thori inuasoremnobis eum, mutum nichilominus resignauit. Ob tantumfacinus a regibus principibusque nostris talem sententiam sor-20 titus est. Tu ergo, quoniam te huc fortuna adduxit, quid superhoc tibi uideatur ut dicas obsecro, genus tuum et patriammanifestans. At ille: Givis, ait, sum Romanus, ut habitus ipsemeus indicat, unusque de septem sapientibus dicor, iamqueper annos quadraginta orbem circueo iura, leges, iudicia mores-25 que et casus hominum inuestigans, et nondum simile huicmiraculum repperi, ut pater unicum filium flammis exitialibuscondempnasset. Verum ut quid michi super hoc uideatur insinuem,puto principes tuos circa leges male intellectas errasseac secus mortem et supplicium quod decernunt filii tui uitam30 et remedium omisisse. Quod ita fieri potuisse melius per prolatumexemplum intelligas: narrabo quod quondam accidit. Hoc1 Consilio . . . habito OPpV. — 7 et ecce — quidam fehlt L— mor. fehlt V, sorello L. — 8 cunctisque OPpV. — 9 se presentauitV. — cum] coram a . V — 10 quer. ille OPp — sit fehlt L. —12/14 Ad hec . . . dolorem fehlt V. — 13 intm LOp. — 14 uenerandeOPpV. — 17 se reddituram nach loqu. ergdnzt Eb. — adulterinumV. — 21 genusque OPpV. — 23 de septem senioribus 0, de s.sap. senioribus V. — 24/25 mores hom. et causas inu. OPp. — 26 fl.inextinguilibus0. — 28 circa Lp, contra die ubrigen Hss. — inter literaserr. Pp. — 29 supl. quod dicunt nunc V. — uite remedium Coni.Eb. — 30 f. potuit V — probatum OPpV. — 31 int. quod narr. Hoc 0.

— 63 —etenim ius meum est taleque tributum regibus ac principibussoluere teneor. Rex autem cum magna auiditate exemplumsapientis expectans cunctis ilico silentium imponit, et sapiensuoce utens mediocri sic incipit:[Historia quarti sapientis: Creditor.]Fuit quondam nobilis uir et potens, castellum munitissimum 5aliasque multas possessiones habens. Huic filia sola exuxore relicta fuerat. Quam ipse, cum nullum alium haberetheredem, liberalibus artibus decreuit imbuendam, quatinus exartiumdisciplina philosophorumque libris sapientiam que meliorest fortitudine mutuaret, per quam paternam sciret hereditatem 10tueri, quod posse armis aut uiribus ei muliebris infirmitasdenegarat. Nec fefellit eum in hoc spes sua. Tantam siquidemilla scientiam subtilitatemque ex artibus comparauit, ut magicamquoque artem nullo se docente magistro perciperet. Gontigitautem post hec patrem eius febre acuta correptum in lectum 15decidere. Qui infirmitatem se euadere non posse intelligensfiliam ex testamento omnium bonorum suorum designauit heredemsicque ordinatis rebus suis defunctus est. Puella uerohereditate patris potita firmauit in animo nullum se ducturamuirum, nisi quem sibi et sapientia et generis nobilitas adequaret. 20Ueniebant autem ad eam quam plurimi nobilium filii, seu eiuspulchritudine seu facultatibus capti.Sollicitabant eam de coniugio,pulsabant precibus, muneribus attrahebant, offerentes quidemplurima et multa promittentes. At illa, ut erat prudentis animi,nullum spernens nullique se denegans precantium cuiuis sui 25contubernium offerebat, sub tali dumtaxat conditione ut primanocte centum argenti marcas soluens ea prout uellet eiusqueamplexibus frueretur, ac deinde mane facto si alter alteri com-4 inc. dicens V. — 5 quidam n. OPpV. — 6 filia sua OV. —7 alium fehlt L. — 11 quod posse fieri Pp, quod p. a. tueri V; quoda. non possit et vir. que mulieribus inf. denegatur 0. — 12 denegaretp. — 13 ut artem mag. nullo OPpV. — 15 eiusdem OPp. —19 in an. fehlt Pp — accepturam OPpV. — 20 sap. et generosi sanguinisnob. 0, qui s. sap. et generositate generisque nobilitate PpV.— 22 eam coni. copulare P (in p am Rande). — 23/24 qu. multased plur. OPpV — 24 promittebant P. — 25 cuique OPpV. —26 suum cont. OV. — 27 solueret L — nach uellet erganzt Eb.uteretur. — 28 frui Pp.

— 64 —placeret, tunc sollemniores coram amicis nuptias ce)ebrarent.Hac igitur conditione audita ueniebant multi iuuenes, prouectiorisquoque etatis uiri, numerum et pondus marcarum uigintiofferentes, sed uacui tam ab eius amplexibus quam a pecunia5 recedebant. Incantauerat etenim illa magica sua arte nocturnestrigis pennarn. Quam cum capiti secum iacentis supposuisset,statim ille somno grauatus usque ad diei sequentis auroramuel quousque illa pennam tolleret immobilis permanebat. Sicqueilla multos spolians pecuniis infinitum sibi congregauit thesaurum10 et aliorum dampnis lucrum suum augmentauit.Inter eos autem qui ad hoc puteal suas pecunias offerebant,iuuenis nobilis quidam satis, sed minus facultatibus pollenscentum marcas super possessione sua mutuatas uirgini sub illaconditione obtulit. Quibus illa susceptis die illa cum iuuene15 multum cibi et uini sibi indulget seroque in lectum molliterstratum nudi ambo pariter se collocant, penna illa strigis priusiuuenis supposita ceruicali. Necdum autem ille membra lectoet ceruicali caput aptauerat, cum ipse obdormiens usque adhoram diei primam uirginis secum dormientis oblitus est. Tunc20 enim illa surgens pennam abstulit illumque euigiiatum confusummittit ad propria. Verum iuuenis se esse delusum dolens aquodam seruo diuite, cui quondam ipse iratus pedem absciderat,centum argenti marcas sibi mutuari rogat, uolens eas iterumaut perdere aut uirginitatis nomine uirginem spoliare. Cui25 seruus accepte quondam iniurie non immemor pecuniam subhoc pacto concessit, ut si infra annum ipsam non restitueret,ipse de carne et ossibus iuuenis ad centum marcarum pondusauferret. Quod iuuenis parum curans concessit insuperque eicyrographum suo munitum sigillo tradidit. Accepta ergo ille30 pecunia redit ad uirginem, offert argentum: accipit illa diemqueletum ad uesperum usque perducunt. Sero autem cum paratumesset cubiculum pennaque ex more puluillo subposita, illaiuuenem subsecutura premittit. Qui iuuenis ad lectum preteritenoctis ueniens delusionem sibi ex lecti mollicie contigisse putans4 offerebant Pp. — 5 a. sua mayca Pp. — 7 ille obdormiensOPpV. — 8 illarum Pp, illam — p. de capite secum iacentis toll.0. — 10 lucr. proprium V. — 11 puteum V. — 15 indulgens L.— 16 par. collocantur OPpV. — 17 autem nur L — illa PpV. —18 et vor ceru. 0. — 20 enim fehlt V. — 21 collusum Pp. — 29 illapec. OPpV — 30 illam OV. — 33 se i.subsecuturam promittit pV.

— 65 —ceruical illud molle reuoluit et remouit, cum quo et strigisfortuito casu excussit pennam. Quo facto membra demittitlecto, suspendit sursum palpebras et somno totis uiribus reluctatur.At iila iuuenem suis iterum magicis artibus obdormisseputans secura et nuda iuxta ipsum se collocat. Ille uero 5postquam aliquantulum grauiter se dormire simulasset, uirginemad se trahit, requirit debitum. Gonfusa illa repletaque stuporeuehementi pactum nequaquam negare potuit. Quid plura? Noxilla usque ad diem leta deducta est. Mane autem inter seuoto et assensu pari concordantes coram amicis et propinquis, 10non tamen sine admiratione inuidiaque multorum nuptiascelebrarunt.Porro iuuenis prosperis succedentibus creditoris sui oblituspecuniam infra terminum constitutum non reddidit. Vndeloripes ille ulciscende iniurie oportunitatem se inuenisse gauisus 15regem qui tunc temporis regnum tenebat adit, mouet de iuuenequerelam, testem pacti cyrographum profert in medium, iustitiamsibi super hoc fieri rogans. Rex autem ut equissimus crudelequamquam horresceret pactum, iuuenem tamen ad se uenireprecepit accusatoris sui responsurum querelis. Tunc tandem 20iuuenis debiti reminiscens, regis auctoritate perterritus, cumamicorum turba maximaque auri et argenti copia uenit adcuriam.Profert aduersarius cirographum, recognoscit ille iussuqueregis dant sententiam principes licere scilicet loripedi agerequod cirographum testabatur aut quantum uoluerit pro redemp- 25tione iuuenis pecuniam accipere. Rogabat ergo rex loripedemquatinus iuueni parcens duplicem reciperet pecuniam. Quodcum illo negante diebus multis efficere conaretur, ecce uxorillius dirili sumpto habitu uultuque et uoce magica sua artemutatis ante regis palatium equo descendit regemque adit 30reuerenterque salutat. Inquisita autem que esset aut undermilitem se esse respondit de uitimis mundi partibus oriundum,1 reuoluit et fehlt L. — 6 aliqu. nur L — dormisse V. — 9 letaConi. Eb., fehlt uberall. — 15 ulciscere iniuriam OPpV — gau. estOPpV. — 17 proferens OPpV. — 19 horreret OPpV. — 20 quer. auditurusV. — 24 dat s. princeps Pp; dat s. iudex vt iuxta tenorem cirographiiuuenis paciatur aut qu.loripesuol. — 25 quidquid cir.PpV. —25 detest. Pp. — 26 recipere V, acciperet Pp. — 27 receptaret 0, acciperetPpV. — 31 reuer. Coni. Eb., regemque .LOF, ipsumque Pp. —31 qualis esset OPpV. — 32 se fore OPpV.Sammlung mittellateinischer Texte. 5. 5

— 66 —iuris legumque peritum fore ac iudiciorum subtilem inuestigatorem.Gauisus rex iubet illam quam putabat militem consederesibi causamque inter loripedem et iuuenem uersatam illi committitterminandam. At illis uocatis utrimque partibus: Tibi,5 inquit, o loripes, secundum regis principumque sententiam licetde carne iuuenis centum marcarum pondus auferre. Sed inhoc quid lucraberis nisi mortem forsitan, si iuuenem interficias?Melius est ut pro eo septuplum pecunie aut decuplum accipias.Ille autem decem etiam marcarum milia se accepturum negabat.10 Illa autem linteum candidissimum iubet afferri iuuenemquenudatum ueste manibusque ac pedibus ligatum extendi desuper.Quo facto: Abscide, ait ioripedi, quocumque uolueris ferramentomarcarum tuarum pondus. Verum si plus aut minus iustopondere ad quantitatem cuspidis accus inde tuleris uel si una15 sanguinis gutta infecerit linteum, cum sanguis substantia sitiuuenis, scias te continuo mille mortibus perimendum discerptumquein mille frusta fore escam bestiarum et auium, totumquegenus tuum simili sententie subiacebit resque tue publicabuntur.Hanc ille horribilem expauescens sententiam: Quoniam, inquit,20 nullus est hominum excepto deo qui ita manum modificarepossit, quin plus minusue auferat, huic incerto me submitterenolens iuuenem absoluo dimittoque debitum, mille ei marcaspro reconciliatione superaddens. Sic ergo iuuenis uxoris prudentialiberatus letus ad propria remeauit. — Quis hac, o rex T25 subtilitate iuuenem liberari posse speraret? Vides quod feresub eodem puncto mors et uita, liberatio et dampnatio fuerit.Te quoque hoc exemplo monitum esse uolens rogo quatinusmei causa, immo tui quoque commodi gratia filio usque incrastinum prolonges uitam. Interimque Romanas relegas leges,30 inuenturus profecto cum dampnatione salutem filii contineri..Hucusque rex ad uerba sapientis suspensus manens: Quoniam,ait, mirum et subtile narrasti exemplum, dignum et iustumcenseo tum pro tui ipsius reuerentia tum pro meo commodo1 fori fiir fore will K. — aut iud. Pp — subtilium OPpV.4 uocans utramque partem OPpV. — 7 fortem fiir mortem willSt. — 10 At illa iubet 1. c. aff. OPpV. — 12 ait o loripes OPp.15 cum sanguine iuu. OPpV. — 16 disc. in m. fr. fehlt OPpV.— 21 aut minus OPpV — huic certe vie subm. P. — 25 posseliberare sp. Pp, — 26 fuit pV. — 29 1. inueniesque OpV. —30 pr. in condempnatione OpV. — 31/32 m. En ait subt. et mirabilePp.

- 67 —tue petitioni obedire. Iterum ergo rex cum filio eisque quiaderant ad palatium remeans sapientem salutatum dimisit.hoc autem regina sueque in malicia suffraganee, maleExrespondente sibi cautheriata conscientia, dolore metuquenimio cruciabantur, uerentes ne malicia quam erga insontem 5exercuerant in sua capita redundaret. Nec iam cum regedormiebat aut epulabatur regina, sed instar bestie humanumsanguinem sitientis tela et spicula, quibus cottidie a sapientibusenigmatice confodiebatur, furibunda spernens regem ipsuminiuriis et conuiciis afficiebat, desidem eum et iniustum indig- 10numque fore et nomine et honore regis clamitans qui impudentemiuuenem tot iam diebus uiuere permisisset. Verum rex cunctadissimulans leges ex integro reuolui iussit, sed spe suoquedesiderio frustratus est. Iterum ergo omnis illa regum et principumpromiscuique sexus multitudo cum patre et filio ad locum 15supplicii congregatur, accenditur iterum uehementer ignis,diffunditur hac illac flamma, non miuimum intuentibus prebenshorrorem. Super omnia autem admirabilis adolescens Luciniuscum alios flentes, alios subsannantes flammamque in aera ferriuideret, nec indictum sibi silentium fregit nec mutauit colorem, 20sed semper idem manens sine uoce, sine reluctatione ut animalmansuetissimum paratam sibi aram intrepidus expectabat. Dumergo eum pater ignibus tradere festinaret, ecce senex habituuultuque et etate suprascriptis per omnia similis de equo quouehebatur descendens regem eosque qui aderant salutat in- 25quiritque quo crimine teneatur reus cui tantum preparatum sitsupphcium. Gui rex seriatim cuncta que filio acciderant narransprincipumque pandens sententiam interrogat et ipse senem undeesset oriundus. At ille: Giuis, ait, sum Romanus unusque deseptem sapientibus dicor. Est autem mos michi diuersarum 30linguarum terrarumque peragrare regiones, regibus et principibusdiuersa exempla casusque mortalium narrans. Verum ut adpresentia transeam, non parum miror si filius tuus post tantamde matre defuncta tristiciam priuationemque Kngue potuerit uel1 tuis petitionibus 0. — 3 sueque pellices m. — suffraganteOV. — 4 corresp. OV. — 5 circa innocentem agebant 0. — 8 sitiensOPpV. — 9 enigmate OPp, fehlt V — configebatur Pp. — 16 congreganturOPpV. — 17 fl. magnum int. 0. — 19 in aere Pp. 29 sit OPpV. — 30 de s. senioribus 0. — 31 terr. fehlt Pp —peragere LPV. — 32 narrare PpV, narrabo V — ad fehlt OPpV.— 34 pot. uel fehlt Pp.5*

— 63 —uoluerit tantum nephas perpetrare. Uidetur enim michi inconsequensut aliquis, maxime philosophus cui semper deuirtutibus studium est, post tot et tanta infortunia sub eodemut ita dixerim momento ad tantam libidinem uelit uel possit5 defluere. Gum cunctis ergo dubium, immo prorsus ueritaticontrarium uideatur, darem, o rex, utile tibi consilium, ut factumcuiusdam iustissimi regis imitans filio parceres. Quicquid tamende eo acturus sis, audi rem gestam. Tunc rex cunctis submortis interminatione indicit silentium, et sapiens narrationem10 suam hiis uerbis incipit:[Historia quinti sapientis: Yiduae filius.]Quidam Romanorum rex dum aliquando contra hostes, quiiam maximam regni sui partem occupauerant, cum exercitupergeret, contigit ut per quendam transiret uiculum. Habebatibi uidua quedam pauper cum filio unico domunculam, unam15 tantum de cunctis que in mundo mouentur gallinulam possidens.Transeunte autem per ante huius doinum exercitu regis fiJiusadolescentulus accipitrem quem nobiiium more manu gestabatad gallinam uidue iecit. Qui dum recuruis unguibus miseramsuffocaret, uidue filius auicule succurrere uolens accurrit acci-20 pitremque fuste percussum occidit. Ob hoc regis filius indignatusuehementerque furens in ultione accipitris sui uidue filiummucrone transuerberat et abscedit. Quid ergo uidua pauperageret, filio unico et sua possessiuncula destituta? Cucurritconcita post regem assecutumque lacrimis, uoce, singultibus rogat25 quatinus filium suum iniuste occisum uindicaret. Rex uero yterat mansueti miserantisque affectus animi, gradum figens uiduamblande leniterque ammonet ut reditum eius ab hostibus sustineret.Tunc, inquiens, filium tuum ut uolueris uindicabo. Atuidua: Et quid fiet, ait, si in bello occideris? quis filium meum1/2 inconueniens V. — 4 dicam OPpV — uelit uel fehlt OPpV— posse Pp — 5 proftuere OPpV. — 7 mitissimi regis OPpV —imitareris filioque OPpV. — 7/8 Quicquid . . . gestam fehlt OPpV.— 9 termin. L, incriminacione OV. — 13 Hab. enim ibi OPpV.— 15 gallinam poss. OV. — 20 indignanter p. — 21 ueh. . . .acc. fehlt OPpV. — 22 mucr. nur L; fil. interfecit. Quid e. illaag. OPpV. — 23 f. u. et gallina unica dest. P, f. u. et galina dest.OpV. — 24 post r. clamans cum lacr. u. magna singultibusque OPpV.— 25/26 ut erat mansuetissimus (mansuetus OV) vidue blande responditlen. OPpV. — 29 meum fehlt L.

— 69 —uindicabit? Mando, ait, pro me ei qui michi in regno succedet.Et illa: Et quam, ait, mercedem accipies, si alius eum uindicaueritqui te uiuente, te regnante occisus est? Nullam, inquit.At uidua: Ergo tu ipse fac quod alii precepturus es, ut indelaudem ab hominibus et a diis premium consequaris. Motus 5rex tam ratione uidue quam etiam misericordia dilato iterumbello ad urbem regreditur. Gognito autem quod filius suusfilii uidue esset interfector: Gallina, ait, tua satis ut puto mortuoaccipitre conpensata est. Ceterum pro filio interfecto de duobusoptionem do tibi: aut enim si uis filium meum interficiam, aut 10si eum uiuere melius decreueris, do eum tibi loco mortui, ut tecolat ut matrem, adoret ut reginam, timeat ut dominam seruiatquetibi cunctis uite tue diebus. Illa uero utilius sibi foreiudicans regis filium uiuere quam mori, pro mortuo illumsuscepit translataque est de tugurio ad palatium, pannicilos et 15semicintias uestibus murice tinctis commutans. Rex autempost hec contra hostes profectus est pugnaturus. — Vide, orex, et imitare equissimi piissimique regis factum, consideraquomodo et iustitie rigorem tenuit, et tamen sua prudentiafilium reseruauit. Et hoc certe non suam, sed alterius et non 20cuiuslibet potentis, sed paupercule uidue iniuriam uindicauit.Tu ergo etiam huius exemplo filio, licet incestum patrareuoluerit, quamquam hoc michi incredibile uideatur, parcas,tamen regine et puellis suis quomodo uoluerint satisfaciens.Geterum autem si principum tuorum sententiam mutare non 25uis, uel hoc saltim impetrauerim a te ut ei huius diei spatiumsuperaddas. Cras enim sicut et hodie ligna et ignem facileinuenies,. quibus tuus filius concremetur. At rex: Bonum, ait,o sapientissime hominum, prebes consilium; sed cum quodconsulis facere non possim, hoc saltem faciam quod ultimo 30rogasti. Dimisso ergo sapiente rex cum eis qui conuenerant,regina tamen ac puellis suis beluino more furentibus, ad palatiumregressus est.1 ait rex OPpV — pro te ei LPp, certe ille 0. — 4/5 et inde. . . consequeris OpV. — 5 ab omnibus 0. — 7 reuertitur OPpV. —10 si uelis L. — 14 pro iilio eum susc. OpV. — 15 ad pal.pro pannis sericeis vestibus muriceque tinctis habitu est vestita Rexpost hec V. — 17 in hostes OPpV — prouectus pV. — 19 vigoremPp. — 24 satisfaciens Coni. Eb., satisfacient L, satisfiet 0, satisfaciendumPp, satisfacias V. — 26 sp. deprecor sup. OV. —32/33 reg. t. cum p. s. ... regressa est OPp V.

— 70 —Tn crastinum autem sicut prius cum regum principumque ac* populorum pompa uentum est ad supplicii locum, accenditursicut prius ignis iubeturque Lucinius in ipsum proici concremandus.Sed nullo penitus presumente regis adimplere preceptum,5 ecce quidam uenerande caniciei senex, Romanorum indutustoga, per mediam uirorum ac mulierum multitudinem lentotransiens gradu non sine multorum admiratione ad regem usqueperuenit. Quo cum astantibus reuerenter salutato doceri seuelle ait quamobrem tanta congregata foret populi multitudo.10 Gui rex cuncta que filio acciderant sententiamque super eumlatam patefaciens interrogat ipsum eundem senem quis essetuel unde aut cuius rei causa aduenerit. At ille: Vnus, ait,septem sapientum uocor, natus ex urba Romana, domina orbis,uti etiam species mei indicat uestimenti. Porro casus, non15 ullius rei causa me tibi obtulit. Soleo enim a iuuentute longitudinemlatitudinemque peragrare orbis, regibus ac principibusme notum faciens. Et licet unus septem sapientissimorumcredar, semper tamen quid discam sicut quid doceam inuenio.Verum ut de instantibus aliquid loquar, uti ex consequentia20 tuorum portendere queo uerborum, quod tamen sine tui tuorumqueiniuria dixerim, nec uerum nec uerisimile, immo penitusinconsequens michi uidetur filium tuum sompniasse saltem hocscelus, nedum uoluisse dicam. Quomodo enim tantis incommodistanta sub eodem ut ita dicam puncto continuata libido succedere25 posset, cum utique ex incommodis dolores, tristitie, meroresoriri soleant et ex uoluptatibus libido procedere? Gontrariasiquidem sunt sibique inuicem repugnantia tristicia et gaudium,risus et meror, libido et philosophia. Geterum impossibilephilosophum, cuius studium est uirtutes colere, frenare uicia,30 libidini, cum ipsa maxime sit uicium philosophie magis cantrarium,operam dare; alioquin philosophus non esset. Vnde magismichi uidetur, ut aliquid audentius loquar, per iniuriam aut6 per medium LPp, per medium uir. turbam OV— 6/7 mult. . . .admir. . . . fehlt OPpV. — 9 quare t. OPpV. — 10 c. que f. acc.narrans interr. Pp, c. de f. suo que acc. per ordinem narrat interr.OV. — 12 c. causa cicius adu. V — 13 de septem sapientibus dicorOPpV. — 13/14 domina . . . uest. fehlt OPpV. — 14 casu nullius(nulliusque V) causa rei me t. obtuli OPV — Der Rest bts zurndchsten Geschichte in OPpV abgekurzt: Soleo enim terras perambulareut supradictum est de ceteris sapientibus. Quod ut tibieuidencius pateat prolato ostendam exemplo ausculta.

Porro— 71 —alicuius iniurie simultatem filium tuum falso accusatum foreteque ac principes tuos, quod salua reuerentia uestra dixerim Tueri similitudine fuisse delusos. Nec multum miror si bonorumprudentia seduci potuit, cum et malorum interdum iniquitasmentiatur sibi et fallatur malicia peruersorum. Quod ut tibi 5euidentius prolato ostendam exemplo, ausculta. Tunc cunctisregis iussu silentio manentibus sapiens incipit:[Historia sexti sapientis: Latronis filiijLatro quidam famosissimus diuitias sibi furtis rrapinis et homicidiiscongregare uolens multos huius praue uie et peruerseemulos sibi copulauerat. Quorum princeps factus non urbium 10munitiones, non presidia castrorum sibi habitaculum posuit, sedremotas solitudines, speluncas et cauernas petrarum et opacaqueque et abdita siluarum. Diebus autem et noctibus incessantersecus difficiliores regalium uiarum transitus cum satellitibussuis latitans transeuntibus insidiabatur et quoscumque sibi 15fortuna obtulisset aduersa, cuiuscumque essent conditionis uelsexus, rebus et uita absque ulla misericordia spoliabat. In hacergo malicia tota uita sua usque ad senectutem transacta, cumiam immensis auri et argenti copiis sibi male acquisitis ditatusesset, sciens nichil inpunitum fore nichilque quod non reueletur 20occultum quodque non diutius glorietur in malicia potensiniquitate, huic tandem sero praue renunciauit consuetudini,reliquum uite sue in honestate et emulatione uirtutum ducens.Eratque cunctis miraculo quod tam repente pehem mutassetEthiops et pardus diuersicolor diuersicolores maculas abster- 25sisset.,cum ad decrepitam peruenisset etatem, tres filiossuos ex uxore susceptos honestioribus quam ipse fuisset eruditusdisciplinis instruere uolens diuersas eis et multiplices proposuitartes, libertatem tribuens eligendi sibi quam quis uellet, cumtertia dumtaxat sue substantie portione. Qui secum habito 30consilio nullam aliam artem quam eam qua pater illousqueuixerat se recipere uno ore responderunt. Quibus pater: Quoniam,inquit, sic placuit uobis ut relicta honestate securaque6/7 Tunc . . . inc. fehtt Pp. — 9 uite P. -r- 10 sibi sociauit V.— 14 diff. regura et reg. vrbium tr. OPpV. — 19 iramensi L. —dotatus P. — 22 renunciauerat OPpV — 23 reliqua OpV. — 24 EratL. — 25 p. diuersicolores mac. L, p. diuersi coloris mac. V. —26/27 fil. similes ex Pp. — 28 proponit OV. — 31 p. illorum hucusque OPp.

— 72 —uia ad sinistram que ducit ad interitum,uiam periculis subditamde qua fere nulli redire datum est, unanimes declinetis, utiminielectione uestra, nouas uobis diuitias latrociniis cum uite periculosub estu solis hyemisque frigore conquirentes, quoniam barum5 quas habeo diuitiarum nullus uestrum uel quadrantem habebit.Verumtamen sciatis quod paucis huius uie sectatoribus feliciexitu gaudere fortuna permittit. Sed illi ammonitione patriscontemtui habita nocte sequenti equum quo regina uehebaturomni fere pretio incomparabilem hac arte furati sunt: Golle-10 gerunt herbe quam eruum uocamus fasciculum — audierant enimequum illum talis esse nature quod omne pabuli genus hacexcepta herba fastitidiret — fratremque suum iuniorem in herbaabsconsum caute ad forum rerum uenalium circa uesperumquasi uenumdandum detulerunt. Ecce autem custos equi more15 solito forum deambulans hunc casu cum fasciculo suo repperitnesciensque latere dolum emit herbam, imposuit humeris, tulitin stabulum, apposuit equo seratoque iterum ostio dormitumabiit. Girca mediam autem noctem, quando cuncti mortaliumgrauiori solent somno deprimi, surgens qui 'uiridi latebat20 anguis inherba', equo frenum imponifc aureum, sternit serico rsuperponit sellam, antelam aptat, omnia hec ex auro purissimodependentia eiusdem metalli tintinabulis;que ille ne sonitumdarent, cera obstruit. Hoc facto reserat ostium, ascendit equumuelocique cursu pergit ad locum sibi a fratribus constitutum.25 Verum non bene cesserunt ei latrocinandi principia, quoniamuisus est a custodibus ciuitatis. A quibus etiam fugiens fortiterinsecutus est et ad locum designatum cum fratribus peruenienscomprehensus est et mane cum eisdem regine oblatus. Queuidens eos forme elegantis audiensque quod filii essent illius30 quondam famosissimi latronis — erat autem hic familiaris regine— retrusit eos in carcerem et interim patri ut ad se ueniret2 declinaretis LPp, declinantes V — vnanimi el. u. OPp. —7 illi Coni. Eb., ill&die Hss. — 9 incomparabili Op. — 10 herbam Pp— eruize 0, eruise Pp; quam voc. ohnicze. i. (dann leerer Raum)fasc. V— 11 equ. album i.Pp — 12 herba fehlt LO — fastidiebatOpV. — 14 venumdandi causa Pp. 15 hos cum f. L. — 16 intulit Pp.— 17 ser. stabulo d. ab. OPpV. — 20 anguis fehlt Pp — apponitpV, apposuit OP — vor serico setzt Mussafla etwa ephippio an. —21 antellam 0, fehlt V, mantelam Coni. Eb. — 24 a fr. deputatumsiue const. 0. — 27 ad 1. constitutum a fr. perueniens fehlt L. —29 forma elegantes OPpV. — 30 erat enim V.

— 73 —mandauit. Qui cum uenisset, interrogabatur a regina si filiosredimere uellet. Illo negante obolo saltem eos redimere uelle:Nunc ergo, ait regina, refer michi casus uel pericula que tibi,dum latrocinia exerceres, unquam acciderint grauiora, et filiosliberos reddam tibi. At ille, ut ipsius uerbis melius utar: 5Quoniam, inquit, secundum poetamcperdere uerba leue est paruaque iactura5multo leuius puto uerbis solis lucrari.Audi ergo, ait ad reginam,sub sponsione tua casus qui me unquam magis terruerunt:[Polyphemus.]Audieramus aliquando gigantem multa auri argentique milia 10possidentem intra sotitudinem uiginte fere milibus remotumab hominibus habitare. Gongregati igitur in unum centumlatrones auri cupiditate illecti ad habitationem eius magno cumlabore peruenimus, eoque non inuento gauisi abstulimus quicquidauri et argenti potuimus inuenire. Sed dum secure 15repedaremus, gigas ille nouem aliis comitatus nobis inprouisussuperuenit, captique sumus proh pudor! centum a decem. Quinos inter se diuidentes, deueni. eeo miser cum nouem aliis inpartem eius cuius nos diuitias abstuleramus. Ligatis ergomanibus retrorsum minabat nos ad antrum suum quasi decem 20ouiculas statua illa tredecim cubitos excedens. Dum autemei immensam pro redemptione nostra pecuniam offerremus,ille insultando nobis non aliud quam carnes nostras se accepturumrespondens eum statim quem inter nos pinguioremuidit comprehensum iugulat diuisumque membratim in cacabum 25proicit coquendum. Quid plura? Sic illum, sic rehquos usquead me iugulatos coctosque deuorauit meque proh nefas! de singuliscomedere coegit. Porro cum et me iugulare uellet, mentitussum me esse medicum, promittens me eius oculos quibusgrauiter dolebat curaturum, si mortis discrimen euaderem. Quo 30libenter hoc pro oculorum remedio consequendo annuente1 si eos red. (liberare V) vellet OPpV. — 4 grauiores L. —7 perdere pauca 0; uerba fehlt PpV — 8 puta Pp. — 9 sub sp.]suspicionem 0, sub pensione V, sub pensione tua p. — 10 Aud.quondam 0. — 11 miliaribus V. — 13 electi OpV. — 16 ille fehltL — n. sodalibus Coni. Eb., n.cum aliis L, n.aliis OPpV. — 17 dolor0. — 19 abstul. Coni. Eb., tuleramus die Hss. — 20 minauitPpV. — 21 stat. . . . exc. fehlt PpV. — 25 in cac. fehlt OPpV, incacabrum L. — 29 quos gr. d. OV. — 31 rem. consenciente 0.,

— 74 —roganteque ut promissa citius effectui manciparem, imposui oleisextarium igni, admiscens ei in magna quantitate calcem, salem,sulphur et auripigmentum ceteraque que nociuiora oculis essecognoueram, factumque exinde collirium, uti super ignem feruebat,5 super patientis caput ex improuiso effudi. Mox ille feruenti oleototas corporis funditus partes decoriatus pelleque tota contractain rugam neruisque rigentibusillud tantillum lumen quod habereuidebatur amisit. Videres ergo enormem statuam illam quasiquendam epilenticum per pauimentum uolutari et nunc rugitus10 leonum, nunc taurorum imitari mugitus, horrendum nimis michisui spectaculum exibentem. Diu autem uolutatus cum sic doloremmitigare non posset, furibundus clauam suam accipitmeque cum illa querens parietes interdum ac pauimentum quasiquodam ariete quatiebat. Sed ego tunc quid agerem, quo fu-15 gerem? Clausa erat undique muro solidissimo domus necaliunde nisi per ostium patebat exitus ; sed et illud uectibus ferreisseratum erat. Gum ergo ille per angulos domus me querendodiscurreret, ego tandem aliud agere non potens ad tectum perscalam ascendi arreptaque trabe nocte et die tota manibus herens20 pependi deorsum. Verum cum hoc diutius ferre non possem,coactus sum iterum descendere, et aliquando inter ipsius cruragigantis, aliquando inter ouium suarum gregem occultabar.Habebat enim gigas ille mille fere oues, quas cum numeratascottidie, una pinguiori sibi retenta, ad pascua dimitteret, eas25 tamen nescio qua arte uel maleficiis incantatas sero de pascuissponte sua reuertentes integro recipiebat numero. Has dumcottidie innumerando emitteret, ego euadere cupiens pelle arietisuillosa me circumdedi, aptaui capiti cornua sicque exeuntibusme miscui. Porro cum sub manum numerantis uenissem, ille30 me palpatum ut pinguem retinuit. De te, inquiens, ego hodieuentrem saginabo ieiunum. Sic septies sub manum eius ueni2 adm. magnarn qnantitatem alpheni (calfeni 0, amfore V)salem OPpV. — 3 nociua— 4 noueram OpV. — 5 eximpr. fehltL. — 6 funditus Coni. Eb., tota c. profunda parte 0, totas c. profunditatep. LPpV — 8 Videns PpV; Vidit enorm. 0. — 9 uolutarePpV, volitare 0. — 10 rugitus OPp. 12 clauem L. — 15 m. altissimoO — nec alias OV, nec alius p. — 16 patuit OpV. — 18 tandemConi. Eb., autem die Hss. — valens OPpV. — 19 ascendens OPpV.— 20 Verumtamen V. — 22 gr. accubare OPp V. — 23 Wlefehlt L — ferefehlt OPp V. — 27 numer. V, in enum. Pp. — 29 deuenissem OPp V.— 30 palpatum Coni. Eb., palpato die Hss. — 31 saciabo sicque OPpV.

— 75 —septiesque retentus sum, et tamen semper manus eius euasi.Ad extremum uero cum sub manum eius uenissem, ecce illeme palpans iratus nimis extra ostium me expulit: Vade, inquiens,lupi te comedant qui iam totiens dominum tuum decepisti.Ego autem euulsus ab eo quantum iactus est lapidis cepi insul- 5tare ei quod totiens deceptum euasissem. Ipse uero anulumaureum de digito abstrahens: Tene, ait, pro munere; non enimdecet te a tanto uiro inmunem dimitti. Porrectum michi anuluminserui digito, statimque nescio quibus maleficiis captus cogebareundo clamare: Ecce ego, ecce ego. Ipse uero quamquam cecus 10perpeti tamen cursu uocem clamantis sequens minora quequetransiliebat arbusta offendensque interdum pedibus quasi quedammoles maxima corruebat. Verum cum iam michi propinquusfieret nec ego a clamore temperare possem nec anulum a digitoeuellere, coactus sum ipsum digitum cum anulo dentibus abs- 15cidere proicereque in eum. Sicque amissione menbri totumab imminenti morte seruaui corpus. — Hiis dictis latro: Ecce,ait ad reginam, multis tibi periculis sub uno casu pro redemptionefilii narratis et alios etiam pro reliquis euentus subiungam:[Striges.]f" iberatus itaque a gigante cepi per auia solitudinis uaste 20-U errabundus discurrere, ignorans penitus quorsum irem.Ascendebam persepe excelsas abietes cedrosque sublimes, scandebammontium supercilia, ut in alto positus terram hominibushabitabilem uisu saltem a longe comprehendere possem, sednichil aliud quam undique silue et undique celum oculis occurre- 25bat. Descendebam de excelsis montium in profunda ualliumquasi in abyssum quandam, iterumque ab eisdem super montesquasi usque ad celos consurgebam. Quot autem interim leonibus,ursis, apris, pardis ac lupis obuiauerim, quot michi bubalorumonagrorumque occurrerint greges, quot satiri diuersorumque 30genera monstrorum nescio quid contra me barbarum inter2 deuenissem OPp V — ecce Coni. Eb., et die Hss. — 3 mepalpaturus nimis L. — 8 immuneratuin 0, absque munere V. —9 st. quibusdam mal. 0. — 11 prepeditus OpV, prepeditu cum cursuV. — 12 quedam massa corr. PpV, qued. vesania c. 0. — 14 foretOPpV. — 15 dent. fehlt L. — 19 narrans alios OpV. — pro rel.paris eu. filiis s. PpV. — 20 per deuia OPpV. — 26 profundum Pp.— 28 Quid Pp — 30 greges obuiauerunt Pp — occurrerunt serocontra me fuerit dentata barbaries fingam nescio aut quod serp. 0.

— 76 —dentes fringentium, quot serpentes bicipites et tricipites aduersumme sibilantes obuios habuerim, memimsse etiam timorem incutit.Verum cum biduo per abrupta montium ualliumque concauainter feras et serpentes ieiunus lassusque ac timidus errassem r5 ad montis tandem cuiusdam cacumen sole ad uesperum declinanteperueni. Et ecce in uallem quandam tenebrosam horribilemqueprofunditate sua oculos dirigens conspicio a longe fumum quaside clibano consurgentem. Notans igitur locum festinanter demonte descendi, et ecce ad montis radices tres latrones recenter10 suspensos repperio. Horrui illico nimio terrore correptus cepiquehesitare et desperare de salute, putans quod in alicuiusgigantis habitationem incidissem. Tamen ex necessitate audaciamsumens, cum etiam tederet me uiuere, ante me progrediorinuenioque domumculam ostium apertum habentem, in qua15 unam tamen cum paruulo mulierculam ad prunas sedere conspexi.Intro autem domum, accedo ad eam, saluto interrogoquequid ibi sola agat, si uirum habeat quantumue ab hominumhabitatione distem. Illa uero triginta milibus a terra habitabilime remotum esse affirmans subinfert cum lacrimis se cum filio20 nocte transacta a sinu uiri sui ab eis quas striges uocant raptamfore delatamque in heremum, iussam etiam ut filium coqueretcoctumque proponeret sero strigibus deuorandum. Ad hec egosuper mulieris casu motus misericordia filium cum ipsa meliberaturum promitto, et quamquam lassitudine nimia nimiaque25 inedia affectus essem, quamquam etiam de mea desperaremsalute, recucurri tamen ad ilJos tres latrones quos pendentestransieram depositumque eorum medium qui pinguissimus eratattuli mulieri, monens ut filio michi commisso coctum latronemlamiis apponeret. Goncessit illa filiumque michi tradens latronem30 in frusta concisum igni superposuiL Porro ego paruulumoptime in concauo abscondens ligno me prope domum abscondi Tuolens et monstra dum uenirent uidere et si opus esset suc-1 constringencium V. — 2 terrorem OPpV. — 3 apruta L.— 7 aspicio Pp. — 10 Horum OPpV — cepi OPpV. — 11 dubitareet hes. V. — 12/13 aud. forte s. Pp. — 14 quandam dom. Pp;domiculam 0. — 15 mulierem OPpV. — 18 distem Coni. Eb., distaremdie Hss. — miliaribus OV — habitaculi LP. — 22 apponeretOPpV. — 25 effectus L, afflictus L. — 26 recurri OPp.— ad locum ad illos tres 1. OV. — 27 eor. vnum sciiicet quiOPpV. — 29 laruis app. OPp — Concesserat p, Gonsenserat P.

— 77 —currere mulieri. Ecce autem sole iam Hesperias tingente undasintueor de montibus quasi quasdam simias innumerabiles cumstrepitu magno descendere nescio quid cruentum post se trahentes.Que intrantes domum maximum accendunt rogumilludque cruentum inter se dentibus carpentes deuorant. In- 5teruallo deinde facto ollam nefandam ab igne deponunt frustaquecocti latronis inter se diuidentes sibi Thyesteam peragunt cenam.Hoc facto illa que inter ceteras potentior uidebatur muliereminterrogat utrum eius filium an alium deuorassent. Qua sicfuisse factum respondente: Magis, ait lamia, puto quod filio 10reseruato unum illorum trium nobis apposueris latronum. Quodut citius probem, ite, ait tribus strigibus, deferte michi dequolibet latronum frustum carnis. Hoc ego audiens festinusprecucurri meque inter duos latrones meiium manibus suspendo.Subsecute illico striges duo frusta de natibus latronum abs- 15cidunt, tertium de femore meo, ut adhuc cicatrix et fossaindicat, tollentes et post hec ad suam principem reuertuntur. —Hiis dictis latro: Ecce, ait ad reginam, hac fortuna periculosasatis narrata putans tibi pro secundo filio satis factum terciampro tercio filio fortunam subnectam. 20(^rauiter igitur sauciatus de ligno in quo pependeram me*submitto locumque uulneris pannis lineis circumliganssanguinem qui instar riuuli in terram defluebat stagnare uoluinec potui. Magis tamen de salute mulieris, quam sub fide meadefendendam susceperam, quam de me ipso sollicitus ad meas 25redii latebras, crebro ibi ob nimium sanguinis fluxum nimiamqueinediam uigilias, lassitudinem defectum, cordis patiens. Illauero lamiarum princeps singula latronum frusta degustans,cum meam quoque carnem ore cruento temptasset: Ite, ait,citius latronemque medium apportate, quia recentes et optime 30sunt carnes eius. Hoc ego audito ad suspendium redii mequeiterum inter latrones suspendo. Veniunt iterum ministre tenebrarummeque depositum a ligno per manus ac pedes perque1 tangente P; sole in vesperas iam tendente vndas V. — 3 n.quem truncum post se tr. V. — 4 acc. ignem aliumque truncumV. — 6 ollaru] illam OPV, ollam illam p. — 7 inter se nur Pp.— tihasteam L, cibastam die ubrigen Hss. — 9 an illum latronemP. — 11 latr. fehlt L. — 14 suspendi V. — 15 fr. dentibusV. — 19 filio fehlt L. — 20 subiungam P. — 25 promiseramOPpV. — 29 carnem cruentam OV. — 32 Venerunt OPpV.

— 78 —capillos supra uepres ac cautes ad domum usque protrahunt.Iamque singule super me dentes acuebant iamque auida onmiumad me deuorandum hyabant ora, cum ecce nescio cuius occulteuirtutis sibi contrarie perterrite maiestate cum clamore magno5 uelut quedam tempestas per ostium, per tectum perque foraminadomus diffugiunt, me intacto cum muliere relicto. Statim autempost duarum uel trium horarum spatium effugatas noctis tenebrasministrasque tenebrarum rutilans diei aurora subsequitur.Et ego muliere arrepta ac paruulo solitudinem pertransiens uix10 tandem post quadraginta dies, herbarum radicibus ac foliisarborum interim uictitans, ad homines perueni, mulierem etparuulum suis reddidi. — Hiis dictis latro tres filios cummuneribus a regina letus recepit. — Vide ergo, o rex, quomodoin prima fronte malicie illi tres decepti sint fratres, vide quotiens15 ipsorum pater Poliphemum illum gigantem fefellerit, quomodoipse idem per anulum sit deceptus, quomodo ipse et quotiensnocturnas deluserit striges. Hec idcirco replico ut deinde intelligaste uel principes tuos, cum sitis boni, similitudineueritatis facile potuisse deludi, cum etiam sepius fallantur ipsius20 malicie repertores. Ne ergo in futurum bonitatem tuam deceptamfuisse doleas, meis queso acquiesce consiliis, immo petitionibusfilioque tuo uitam dones. Ad hec rex sapienti respondit: Boniquidem, ait, et miserantis uiri tuum est, o sapiens, consiliumtuaque peticio, sed hiis acquiescere omnino non audeo, ne uidear25 regum et principum sententie tanquam iniuste refragrari neueputer reginam ex suspicione magis quam ex ueritate superfictis criminationibus accusasse. Ecce enim hodie sexta diesest qua hic cottidie uenio, michique cottidie multum mirantiunus septum sapientum nescio quo fato occurrit, narrat exem-30 plum, impetrat filio uitam meque ad leges remittit asseuerans1 cap. supra fehlt L — cautes trahentes PpV, attrahentes— pertrahunt OPpV. — 2 acuerant V — auide Pp. — 7 duarumuel fehlt OPpV. — 7/8 effugatis n. tenebris ministris ten. OPpV. —8 diei hora OPp. — 9 arrepta Coni. Eb., accepta LOPp, receptaV. — 10 post .XXX. dies Pp. — 11 int. viuens 0, int. recreatusPp, int. nutritus V — ad h. ciuitatis P. — 15 philomenum OV, filiomenumPp. — 17 ut dein intelligi L., Ues: ut demum i. ? St.will: ut dem intelligi. — 20 inceptores P. — 24 non valeo OPpV— 25 tantorum r. 0. — pr. facta PpV — iniusta V — neue putentV: nach Eb. : neue putare (scil. uidear). — 28 quo hic L, quodhic V — mich. cott. nur L. — 29 facto Pp. — 30 asserens OPpV.

— 79 —quod in eis filil liberatio contineatur. Ego autem petitionibuseorum acquiescens differo ac recrastino sententiam, relego leges,pondero singula uerba, sillabas trutino, nec tamen inuenio quodpromittunt. Hinc iam ipsi reges ac principes ipsaque reginamerito contra me indignantur: hii quod eorum sententie minime 5credere uidear, illa quod suam iniuriam differam uindicare.Vnde mollis, pusillanimis, tepidus regioque indignus honoreuocor. At sapiens: Gerte, inquit, cum hactenus a nullo principummea petitio effectu priuata sit, magnam et importabilemmichi feceris iniuriam, si michi negas quod aliis concessisti. 10Hoc autem audito rex: En, ait, quicquid contingat, faciam quodrogasti. Regressus est ergo cum suis ad palatium, et sapiensitinere quo ceperat profectus est.Exhoc iam reges et principes moleste ferentes se tam diu incuria detineri regem adeunt ipsiusque pedibus prouoluuntur, 15rogantes et obsecrantes quatinus sibi licentia ad propria remeandiconcessa filiouitam donaret nichilque de regia seruitute uel gloriaminui aientes, si aliquid de legibus, cum non diuine sed humanesint, misericordie uel clementie intuitu dispensaret. Econtraautem regina tigride seuior ac puelle sue uiperarum imbute 20uenenis iniqua consihVperuersaque iudicia inclamabant, iniustumregem, principes infideles corruptosque muneribus esse dicentes,qui et antea iustam sententiam in scelestum iuuenem protulissentet modo a rectitudinis limite recedentes absoluere niterentur quemantea dampnauissent. Hec rex Dolopathos conuicia diutius fer- 25re non ualens deos suos testatus est quod ipsa die et contumeliosisuerbis et sceleri finem daret, iussitque preconis uoce per totamclamari ciuitatem ut omnes a minimo usque ad maximum,reges et principes, seruus et liber, ancilla et matrona, onustiomnes lignis ad locum supplicii conuenirent. Quibus ut pre- 30ceptum fuerat ilico concurrentibus septies solito uehementioraccenditur ignis, in quem a patre iubetur filius proici. Nullotamen in illum manum mittere presumente, ecce senex longe2 ac procrast. P, d. in crastinum V. — 3 scrutino 0. —10 faceres ini. P, feres ini. Op. — 13 iter quod cep. prouectus estV. — 16 ex lic. PpV. — 17 seru. uel fehlt OpPV. — 18 minuiarguentes 0. — 19 mis. uel fehltPp. — 20 strigide L. — 21 ini. cons.et iniusta iud. et peruersa concl. OPpV. — 25 condempnassentOPpV. — 27 uerb. celerem finem P. — 29 rexL. — 31 illisqueoccurrentibus Pp — sol. more OPp V. — 32 nulli t. L.

— 80 —ceteros persone eminentia gloriaque uultus et habitus precellens,hedera uirenti coronatus caput ferulamque auream manu gestans,cunctis stupentibus ante regem a fauello quo uehebatur descenditsalutatque regem ac circumstantes. Intuens autem iuuenem5 nudum flammamque uisu terribilem sciscitatur quid peccaueritqui tam horrendum populi spectaculum sit factus. Rex ueroipsum esse suum filium indicans subiungit reditum eius abscolis et quomodo obmutuisset, quamobrem regine commissus,quomodo interim et quo crimine ab ipsa accusatus sit quamque10 a regibus principibusque tulerit sententiam. At senex nimiumsuper hoc se ammirari uultus immutatione significans: Quis,inquit, sani capitis credere iuuenem possit tam elegantis formesimplicisque uultus ipsumque philosophum inter tot maximetantaque incommoda tantum scelus uel animo concepisse ac non15 potius animaduertat reginam inpudicasque puellas eius fuissepulchritudine captas eumque, quia earum libidini acquiescerenoluerit, ficto uel falso crimine fuisse accusatum? Certe, o rex,ueteris prouerbii meminisse debueras mulieri scilicet non magisquam scorpioni credendum eamque maxime precauendam que20 in sinu tuo dormitet. Sed ne stultum temerariumque me putesqui hoc proferre audeam, ciuem Romanum unumque de septemsapientibus me esse noueris, a quo etiam fortunam que quondamaccidit, ut muJieris malieia detegatur, audire te conuenit.Non longum est quod narraturus sum, accommoda tantum25 paulisper aures strepitumque tumultuantis populi compesce.Sedato statim auctoritate regis populi tumultu sapiens hiis uerbisincipit:[Historia septimi sapientis: Cygni.]A dolescens quidam magnus secundum eos quos uulgo ex^*- nobilitate sanguinis et ex rerum opulentia magnos uocamus30 aliquando siluam cum canibus uenandi gratia ingressus ceruamniue candidiorem, decem in quolibet cornu habentem ramos incollibus inuenit. Quam fugientem ipse ueloci equo per saltus1 eminencior Pp. — 2 viridi OPpV. — 3 ab asello V. —5 fl. u. horribilem et t. OPpV. — 5/6 quid tanti pop. sp. OPpV. —10 a legibus L. — 13 maxima 0. — 14 sc.in an. conc. OPpV. —ac non Coni. Eb., an non die Hss. — 15 animaduerteret PV. —15/16 puellas deceptas pulchr. eumque OPpV. — 17 ficto uel fehltOPpV. — 20 dormiret LOp. — 30 al. fehlt Pp — ceruum L. —31/32 in coll. fehlt L. — 32 Quem L — uelocius OPpV.

— 81 —opacitatem insequens longius in siluam progressus in uallemquandam profundam condensamque arboribus descendit. Vbicerua canibusque amissis dum hac illacque cornicando reuocandoquecanes peruagalur, fontem repperit nimphamque in eouirginem cathenam auream tenentem manu nudaqua menbra 5lauantem conspicit. Guius statim pulcritudine et amore captusilla non presciente accurrit cathenamque in qua uirtus et operatiouirginis constabat auferens ipsam nudam inter brachia de fonterepente leuat. Oblitus ergo cerue canumque suorum illamstatim sibi desponsauit uxorem eademque nocte sub diuo iuxta 10fontem nuptias celebrauit. Sub mediantis autem noctis silentionimpha iam uirginitatis priuata nomine stellarum cursum consideranssex filios cum filia se concepisse cognouit hocquetremens et pauens insinuauit coniugi. Quam ille amplexibusuerbisque recreans consolatoriis mane facto ad castrum suum 15rediit uxorem secum ducens. Mater autem iuuenis uisa nimphacognitoque quod eam filius duxisset uxorem, sciens quod sibicitius potestate et honore preferretur, anxiabatur animo, inuidiatorquebatur et quibus poterat modis filium ab amore eiusreuocare odiumque inter eos seminare studebat. Sed cum hoc 20efficere non posset, uerba eius non solum filio non audienteTuerum etiam contra eam grauiter indignante ad alia se conuertitnephandumque scelus, ipso auditu horrendum, animo concipitconceptumque usque ad tempus oportunum intra pectoris archanapremit. Et ut cautius scelus meliusque implere possit, ferales 25dissimulat inimicitias, celat internum animi rancorem blandamqueexterius nurui exibet faciem,honorat ut dominam, ut filiamfouet et instruit. Verum ipsa cum utero cottidie intumescentead tempus pariendi peruenisset, sex natos cum filia, sicut iamdudum ante predixerat, cathenulas aureas in circulorum modum 30circa collum habentes in gremio impie socrus feliciter an m-feliciter dixerim nescio enixa est. Tunc etiam et socrus scelus3 ceruo L — tornando — 4 prouocatur OPp, prouocat V. —5 in manu OPpV. — 9 cerui L. — 10 in ux. OPpV. — 11 submedio V. — 12 uirginis OPpV. — 14 insinuat OPpV. — 15 consolatur0. — 17 in ux. OPpV. — 20 reuocabat Pp V, reuocauit 0. —23 concepit PpV. — 24/25 intra . . . scelus fehlt OPpV. — 25 meliusquo scelus i. p. OPpV. — 26/27 bl. interim n. L. — 29deuen.OPpV — sex filios OPpV — iam fehlt L. — 30 cathenas OPpV —in catulorum m. P.Sammlung- mittellateinischer Texte. 5. 6

— 82 —quod iam dudum conceperat animo oportunitate temporis operibuscomplens septem filios matri furata est, pro quibus septemcatellos infra nouem dies natos iuxta dormientis lectum collocatParuulos autem cuidam seruo suo fideli tribuens adiurat eum5 sacramento fidei sue ut ipsos suffocatos terra reconderet autsubmergeret undis. Quod se ille caute fideliterque acturumpromittens susceptos paruulos tulit in siluam deposuitque subarbore. Quos cum manibus suffocare pararet, ab hoc misericordiaseu horrore sceleris reuocatus uiuos reliquit, aiens inter10 se quod et manus seruasset innoxias et mandatum fidelitersatis impleuisset. Gonditor autem satorque omnium deus quicuncta respicit cunctaque sustentat et gubernat, maxime autemhominum genus, paruulos illos licet modicas creaturas suatamen opera esse recognoscens eis eadem hora qua seruus15 recesserat nutricium misit, senem uidelicet quendam qui philosophandigratia siluam pro urbe elegerat inque specu quodammorabatur. Hic eos repperiens ut proprios filios collegit tulitquead antrum suum, septem annis eos lacte cuiusdam cerue nutriens.Interim autem dum paruuli a prefato seruo in siluam20 portarentur, nefanda anus filium ad se uocans: Veni, ait, fili,uide quam pulchros et generosos filios tibi tua genuerit uxor.Et ostendit ei catulos, increpans eum quod eo usque uerba matrisquibus eum a tali coniuge reuocare temptabat, minime audisset.Gredulus nimium ille matri horruit uxorem, cuius amore primo25 intantum flagrabat, conuersusque totus in odium eius catellosquidem submergi fecit, ipsam uero nulla sibi pro se respondendiaut negandi crimen facultate concessa uiuam in mediopalatii sui infodi usque ad mamillas iubet, precipiens omnibusmilitibus, seruientibus, scurris et parasitis ut pransuri aut cena-30 turi manus super uxoris caput abluerent abstergerentque capillisnullusque ei alius ad reficiendum daretur cibus quam qui cani-1/2 op. pariens s. f. L, op. coinplens parientis s. f. Pp. —3 catulos OPpV. — 4 seruulo suo f. 0, seruo fidelissimo V. —7 spondens s. V. — 8 suff. se pararet PpV, suff. speraret 0. —9 seu errore PpV. — 10/11 fid. adimplesset OPpV. — 11 sacrorumqueo. Pp, factorumque 0. — 17 c. educauit OPpV. — 21 generauitOpV. — 22 adhuc usque OPp, huc usque V. — 23/24 reu.studebat min. attendisset. Gredidit igitur nim. m. et horr. OV. —24 primum L, primitus (pr. imenso flagrauerat); pridem Coni. Eb.— 25 confususque est totus animus eius Pp, conu. est totus amoreius in od. catulos V. — 26 subm. iubet PpV.

— 83 —bus parabatur. Mansit autem sub hac iniuria per septemcontinuos annos et nudata sunt menbra illa candida, uestimentisuetustate corruptis, conuersusque est candor ille niueus innigredinem, fuscata facies, defossi oculi, rugata frons, nigraticapilli consumptisque carnibus pellis tantum super ossa remansit 5extensa. Paruuli autem a sene illo philosopho optime per septemannos illos lacte educati ceruino iam carnibus auium ferarumquequas ipsi uenatione capiebant uescebantur. Post hoc autemdispensatione cuncta cernentis dei contigit ut patri siluamuenandi gratia ingresso paruuli ex inprouiso occurrerent cathenas 10aureas circa colla habentes. Qui naturali statim tactus affectucepit fugientes insequi uolens capere eos, sed illis repente aboculis eius disparentibus fraudatus desiderio suo ad castrumrediit, narrat matri ac ceteris quid reperisset. Illa uero consciamali, animo eius super auditis titillante, ilico seruum aduocat, 15inquirit si paruulos occiderit aut reliquerit uiuos. Gonfiteturille uiuos quidem sed statim morituros sub arbore reliquisse.Tunc ilJa: Gerte hodie, ait, a filio meo inuenti sunt, et nisi citosuccurras querasque paruulos cathenasque auferas quoquomodo,et me et te perdidisti. 20Cervus autem tam pro se quam pro domina sua sollicitus^ siluam festinus ingreditur pueros quesiturus. Quos cumprimo et secundo et tercio die per densum saltum quesisset,inuenit eos tandem die quarta in cygnos transformatos, ludentesin flumine quodam, sorore super ripam eorum cathenas seruante. 25Dum ergo hac illacque ludentes discurrerent et puella eorumludos intenta conspiceret, seruus ille caute molliterque mouenspedes illi inprouisus superuenit abstulitque ei fratrum cathenas,sua sibi tantum quam ille auferre non potuit remanente. Reditergo letus ad dominam offertque ei cathenas, uocat illa auri- 30fabrum sibique exinde cyphum fieri iubet. Sumptis ille cathenisigni eas temptauit dissoluere nec potuit, temptauit eas martellofrangere, sed in uanum laborem consumpsit, illis nec ferro necigni cedentibus, excepto unius cathene anulo qui parumperquassatus est. Videns ergo quod nichil proficeret, ponderauit 353 corruptusque est Pp. — 9 patre OPpV. — 10 occurruntPpV. 15 tillitante L, titubante P. — 16 occidisset aut reliquissetPpV. — 23 d. nernus OV. — 26 lud. videret OPpV. — 26/27 etpuellam ludis eorum intentam conspicit OPpV. — 34 parum OPpV.— 35 qu. fuerat PpV — quod parum aut (uel 0) n. prof. OPpV6*

— 84 —cathenas easque apud se reposuit sumensque de auro suo adipsarum pondus ciphum inde parauit, paratum uetule reddidit.Quem illa statim in scrinio suo reponit, nunquam in eo bibens Tnunquam illum filio uel aHcui ostendens.5 T)ueri uero transformati ut dictum est in cygnos amissis*- cathenulis suis ad formam humanam redire non potuerunt.Tunc casum suum ut fata illa suprema disposuerant in olorummorem mutati suarum dulcedine uocum multnm diuque deflentesassumpta secum sorore in specie cigni transformata in altum10 alarum adminiculo se tollunt, quesituri stagnum seu flumenaliquod habile sibi ad manendum. Diu autem per inane aerisuolitantes conspiciunt stagnum longitudine et latitudine suamirabile, contiguum cuidam castro. Guius pulchritudine delectatiin ipsum se demittunt congruum sibi manendi locum inuenisse15 gaudentes. Erat hoc castrum patris ipsorum quod ita naturaloci in cuiusdam prerupti montis rupe situm erat, ut a stagnofere undique cingeretur. Porro ipsa rupes de monte exuberanstante erat altitudinis, ut magis nubibus herere uideretur quamterre, ex parte montis tantum difficiliimum angustissimumque20 sui prebens ascensum, ex altera uero toto corpore in stagnumporrecta, ut superne pendulam si uideres, putares eam ilicocum tota edificiorum mole in baratrum ruituram. In hac parteerat constructum palatium, fenestras habens in stagnum respicientes.Ad quas se tunc forte castri dominus nescio quid25 secum meditans inclinauerat, cum ecce hoc genus auium ipsiadhuc incognitum eo loco intuetur. Quorum puichritudine etsuauitate uocum delectatus precepit cuncte familie sue, ne quiseos terrere presumeret, sed eis potius ciborum mensarumquereliquie diebus singulis proicerentur, quatinus hiis assuefacti in30 stagno libentius morarentur. Quod cum a seruis paucis fieret6 cathenis OPpV — poteran* OV. — 7/8 disp. fehlt L - olerumalle Hss. aufier L. — 8 mut. fehlt L — disp.diu flentes amissamdulcedinem ass. s. in c. speciem transformati 0, deposuerant cignorummorem imitati sua dulc. V. — 11 habitabile V — 11/12 Mane autema terris uol. P, Dum autem mane a terris volitant.es p, Dum autem manevias aeris volarent V. — 15 ita nat. 1. fehlt OPpV. — 17 emergeretur0. — 20 asc. seu accessum P; in p accessum iiber asc. —in stagno posita Pp. — 21 superne Coni. Eb.; ut supremam p. L,ut si ipsam p. u. O, ut se ipsam p. v. Pp, ut ipsam quasi p. v. V.23 constr. fehlt L. — 26 eo Coni. Eb., fehlt den Hss. — 30 tertius0, cicius Pp, diucius V.

— 85 —diebus, ila repente domestici facti sunt, ut cottidie prandii uelcene hora seeus ripam uenirent solitum uictum cum magnaauiditate prestolantes. Eratque uidere iocundum et delectabile,dum semesas panis aut piscium particulas per stagni undasinsectarentur. At pueliula, cignorum uidelicet soror, humana 5iam forma resumpta castrum ascenderat cottidianumque uictumut orpbana mendicabat, et quicquid fragmentorum de patrisaccepisset mensa reseruabat partemque inde nimphe, que utdictum est defossa mammilla tenus in palatii medio tenebatur,offerebat flebatque super eam naturali compulsa affectu, nesciens 10tamen lianc suam esse matrem, residuum uero fratribus adstagni litus portabat. Qua uisa cigni ilico aduolabant sororiqueplausu alarum uocumque modulatione adgaudentes delatos cibosin sororis gremio sumebant osculatisque dehinc amplexatisqueilla singulis ad castrum remeabat, noctibus iuxta matrem, quam- 15quam ipsam ut dixi non cognosceret, dormiens. Videbant eamomnes cottidie ad stagnum descendere ac cignis diuidere quemendicando quesisset, uidebant eam super defossa nympha flereet mirabantur, dicentes eam eundem fere uultum habere quemet nimpha habuerat dum prosperis frueretur. Sed et castri 20dominus cum eandem uideret, naturali amore cogebatur in eamsepius oculos figere, donec ipsa ad se uocata diligentiusque intuitaquedam in ea generis sui notaret signa cathenamqueauream circa eius collum deprehenderet. Tunc ilico sue recordansnymhe: Dic, ait, michi, o puellula, que sis aut unde, qui 25parentes tui et quomodo cignos ad te de stagno uenire facias.At illa suspirans perfunclensque lacrimis ora: Utrum, ait, midomine» patrem aut matrem habuerim quos ipsa non uiderimnec alium uidisse eos uel cognouisse acceperim, ignorare medicerem, si aliqUem absque hiis nasci uel esse hominibus natura 30pateretur. Verum cigni de quibus me interrogas fratres mei1 rep. domiti sunt 07, rep. domiti seu dom. f. sunt P, rep.dom. {dariiber domiti) f. s. p. — 2 secus rupem L. — 4 dum squamosaspennas 0, dum semotas pennas Pp, dum abiectos panes V.— 6 ascendit Pp. — 7 mendicauerat V. — 8 acceperat V. — 9 infossaOPpV. — in. m. castri P. — 10 compassa OPpV. — 16agnosceretV. — 18 acquisisset OPpV — s. defossam nympham OPpV. —20 habebat OPpV — pr. f. successibus pV. — 24 recordatus OpV.— %5 unde veneris Pp. — 26 de st. fehlt OPpV. — 30 a. hiis nostividetur e. in omnibus hominibus nat. Pp, nasci vel esse rerum nat.in hominibus pat. 0.

— 86 —uterini sunt. Et narrauit quomodo a sene philosopho inuentisint, quomodo per septennium ceruino lacte nutriti, quomodofratres in flumine balneantes cathenulas perdiderint suas necualuerintpostea ad humanam redire formam, quo etiam consilio5 in stagno illo consederint.Aderat tunc ibi anus illa,totius iniquitatis coagulum omniumquepessimarum mulierum caput, seruus quoque qui tantisceleris minister extiterat, et inter puelle uerba sese mutuorespiciebant utpote conscii huius mali nec omnino dissimulare10 poterant, quin rubore uultus proderent crimen occulte commissum.Et quoniam semper occasione aliqua bonum uel malumomne panditur, cunctarum rerum sator parensque deus, cuiusoculus cuncta penetrat, cuius scientiam nichil effugit, qui necinsontes perire nec iniquos patitur diutius de malicia gloriari,15 cruentum uetule seruique animum ad hoc incitari permittit, utipsam puellulam perimere conarentur. Nam ipsam suo more adstagnum descendentem secutus est seruus; sed dum eam nudatogladio fugientem insequitur, superuenit a tergo castri dominuscasu de agro rediens eique gladium euaginatum de manu ex-20 cutit. Territus ille mortis metu secretum statim scelus aperitnarratque per ordinem sibi hoc a domina sua imperatum fuisseproclamans. Quid plura? Requirit ille super hoc matremscelestam ueritatemque ab ea tormentis extorquet, profertur descrinio cyphus ille aureus qui de cathenulis paratus esse puta-25 batur, uocatur etiam aurifaber et an cathenulas in cyphumexpenderit interrogatur. Qui quod actum fuerat confessus redditcathenas. Quas puella leta suscipiens fratribus ad stagnumrefert redditque singulis singulas. Redeunt ergo omnes adhumanam formam, excepto uno cuius cathenule anulum fre-30 gerat faber. Hic reformari nequaquam potuit, sed cignus permanensuni suorum adhesit fratrum. Hic est cignus de quofama in eternum perseuerat quod cathena aurea militem innauicula traxit armatum. Recognouit ergo recepitque paterfilios, receperunt filii patrem, educitur iterum nimpha de cauea5 confugerunt Pp, confugierunt OV. — 6 tante in. OPpV. —13 nichil extingwit qua nec OPpV. — 16 puellam OPpV. — 19 euag.de fehlt L. — 20 statim fehlt OPpV. — 22 procl. fehlt OPpV. —24 de cathenis factus OPpV. — 25 faber L — cathenas OPpV. —26 factum OPpV — 28 defert PpV — reddiditque LV. — 29 humanasformas Pp — cathene OPpV. — 31 uni sociorum LP. — 33 trahatL. — 34 de fouea Pp.

— 87 —balneisque, unguentis ac uariis fomentis in solitam speciemreparatur. Porro pessima anus que conceperat et pepereratiniquitatem secundum sapientis sententiam in foueam quamfoderat incidens pene qua nimpha dannata fuerat conpellitursubiacere. 5Videergo, o rex, quanta sit mulieris malicia, meoque utensconsilio ac precibus acquiescens filio tuo ut insonti parcas,sciens quod tibi citius nuda pateat ueritas. Nondum sapiensuerba finierat deprecatoria, cum regina ut leena que propriosamiserit catulos furens prorumpit in medium: Me me, inquiens, 10o omnium iniquissime regum, me quia libidinem filii tui patinolui, quia non tacui, flammis trade, parcens filio tuo criminiso.Hec hii deliri senes a te inducti figmentis suis expetunt, utimpudicum reserues filium et perimas me innocentem? Huiusmodiconuicia rex Dolopathos audiens et diutius ferre non 15ualens manum leuat ad celos iuratque per deos quod filium persemetipsum flammis iniceret. Tunc clamor populi, tunc omniumuoces tolJuntur in altum, concutitur ac reboat tota illiusterre planicies clamorosis vocibus et fletibus singulorum. Iamquepater filium manibus a terra leuauerat, iam in flammas 20ipsum proicere conabatur, cum ecce Virgilius noster superalipedem quasi fulgur per medium populi discurrens superuenitilliusque frangit conatum hec clamans: Gessa, o rex, retrahemanum ab innocente, leges innocentem occidi prohibent. Reuerteread iudicium, quia et falso accusatus est et iniuste ac contra 25leges dampnatus. Ad hec Lucinius uiso auditoque magistroquasi de somno euigalans illud tandem graue rumpit silentium:Aue, inquiens, o preceptor. Stupet igitur pater loqui audiensfilium, mirantur reges, principes stantque attoniti, concurritundique populus, erectis auribus stupidi ut asini perseuerant. 30A t Virgilius in reginam mordaci utens inuectione: 0, ait, furor,-^- o scelus, o nequicia, o malicia mulieris, ouere monstrum, mulier,monstruosius cunctis monstris, quis tantum scelus uidit, quis7 ac principibus OPpV. — 8 p. vitis Pp. — 14 me fehlt L. —15 audiens et fehlt L. — 16 manus — ad celum OPpV. — 17 inmitteretP, mitteret conburendum Op, mitteret ad conburendum V.— 18 ac reboat Coni. Eb. St, ac roborat L, fehlt OPpV. 19 clamosisLV; voc. et fehlt L. — 20 manibus fehlt OPpV. — 21 ipsumfehlt L. — 22 s. aspidem OPpV. — 24 innocentes OPpV. —25 quia f. crimine acc. OPpV. — 27 grande V. — 31 mord. correccioneOV, mord. correpcione Pp.

— 88 —audiuit, quis huic simile cognouit nec cogitauit! Legi DeianiiamHerculem ueneno peremisse, legi Glitemestram iugulasse Agamennonem,sed hec omnia huic comparata esse minima uidebuntur.Ecce uix tandem credidi quod audieram mulierem scilicet una5 arte uicisse diabolum nec esse maliciam que sue ualeat preualere.Quis enim etiam sapientium eius animum circumscribat rquis cordis eius abissum scrutari sufliciat, quis inuitam ualeatcustodire? Non hanc turris enea seruare poterit, non catheneferree eius frangunt conatus, non sere, non porte eius euincunt10 consilia. Per hanc commouentur reges, oriuntur bella, cuertuntururbes, uastantur regiones multorumque nobilium sanguis effunditur,per mulierem suscitantur ire, rixe, inuidie, detractiones remulationes, dissensiones ac simultates. Quid plura? Per mulieremdenique totus perditus est mundus. Grande malum15 mulier.En[Historia Yirgilii:Puteus.]memini, en subito in mentem redit quod ipse uidi, quomodoa muliere quidam deceptus sit philosophus. Qui cumnubere uolens a me super hoc consilium quereret egoque omnimodisid facere dissuaderem asserens sapienti ut uxorem ducat20 omnino non expedire, quia per hanc maxime impeditur philosophianec a quoquam seruari potest in uita, cetera quoqueque in libro aureolo ponit Theophrastus mulieris impedimenta rrespondit ille se artem excogitasse qua eius omnes insidias eluderet.Nupsit ergo preter uoluntatem meam fabricauitque turrim lapi-25 deam, uno tantum ostiolo ac fenestrula contentam. In hacuxorem inclusit, nullum omnino uirum aut mulierem ad eamaccedere permittens. Glauem autem ostii secum portabat etsiue intus stans seu foras exiens semper ostium reserabat acdormitum iens clauem capiti supponebat. Cum ergo paucis30 diebus illam tanto zelo tantaque diligentia custodiret, illa solain turri per fenestram forte prospiciens iuuenem ante fores1 cogn. nec fehlt L — dianam Op, dyanam PV. — 2 perisseOp. — 7/8 quis cordis . . . cust. fehlt OPpV. — 10 corruunt r. OPp,ruunt r. V — mouentur b. OPpV. — 13 diss. fehlt OPpV — simulacionesOPpV. — 14 perditur m. Pp — Gr. m. m. nur L. —18 omnino Pp., omnimode V. — 19 ne ux. Pp. — 21 pot. inuictaV. — 22 theofrastus Pp, theoplastus V, theroplastus 0. — 23 a.cognouisseP — delud.j? V. — 25 fenestra OPpV — 26 conclusit OPpV.— ac mul. OPpV. — 28 siue foris (exterius V) existens OPpV.

— 89 —opposite domus uidet sedentem. Quem itcrum atque iterumintuita ilico amore illius capitur nec ardorem diu passa libidinisillum manu uocat. Demittit ei per fenestram cartulam, ignessuos locumque et tempus et horam et modum quo ipsa sibiloqui uelit continentem, hoc ammonens ne alieui dicat nec sig- 5nificet. Annuens hoc ille letus discessit. Illa uero artiumsuarum non inmemor philosopho sero redeunti letiorem solitoexibet faciem, astringit arnplexibus, osculis demulcet, uerbispalpat mollibus eumque tandem huiuscemodi inani detentumleticia fortissimo inebriat uino. Quid plura? Inebriatus ille 10somno statim premitur graui, furatur illa clauem, reserat ostium,currit ad suum illum iuuenem seque diu cupita satiat uoluptate.Interim dum hec cum amasio remoratur, euigilat ille iam digestouino, se ab uxore deceptum dolet. Surgit statim et ostiumfortissimis repagulis introrsus frrmat, ne adultere pateat introitus 15redeunti. Reuersa illa ostium seratum uirumque uigilanteminuenit. Precibus ergo, uocibus quasi lacrimosis maritum utsibi aperiat pulsat, spondens omnem emendationem uitii proquo egressa fuerat. Negat ille introitum iurans quod eam incrastinum ut adulteram coram amicis et iudicibus traderet pu- 20niendam. At illa in proximum puteum se submersuram clamanslapidem magnum in ipsum proicit, se uero sub cuiusdam statueumbra abscondit. Porro pbilosophus audito sonitu putans illamuere mergi ostium concitus aperrt, currit ad puteum demissoquetelone uxorem liberare conatur. Sed dum bic circa puteum 25laborat frustra, illa repente domum insilit clauditque ac seratostium, uirum de omnibus accusans de quibus ipsa debuerataccusari. Deceptus ergo philosophus uxorem uersa uice ut sibiaperiat rogare cogitur, spondeus prius quod numquam eam decetero recluderet aut seruaret inuitam. Vixque intrare permissus 30ostium statim turrimque diruit, uxori dans licentiam eundi quoamm. .1 opp.. signfehltfehltOPpV.L. —— 26 Annuitard. sueillep.etlib.1. d.OPpV.OPpV.— 5 hoc— 9 p. me-.lioribus OPp. — 11 sompno st.gr. obdormiuit f. OPpV. — 12 cupidaOPp. — 13 moraretur OPpV. — 14 statim Coni. Eb.\ tamendie Hss. — 15 f. rep. i. fehlt Pp — ingressus OPpV. — 1G redeundiL. — 16/17 uig. offendit Pp. — 18 ap. rogat OPpV. — 21 semers. OPpV. — 23/24 p. i. se submergi Pp — 24 dim. rancore 0, dimissaqueclave V. — 27 accusant OV. — 29 ap. rogavit 0, ap.rogare cepit V. — 30 recl. aut fehlt OPpV. — 31 dirimit Pp. —

— 90 —uellet. — Et ecce maiorem hac in muliere uideo maliciam, quequasi regi compatiens filium sanandum suscipit ipsumque quiasue non uult parere libidini asserit sibi uiolentiam intulisse.8ed ut hiis iam finem imponam, tu, o rex, uosque, o principes,contra leges sententiam in Lucinium protulistis,mutum nec respondere nec se excusare ualentem condempnantes.Nam quamuis leges singulis criminibus singulas decernantpenas, nulli tamen excusandi se uel pro se respondendiadimunt facultatem, nullum uero surdum aut mutum nisi de10 his que omnibus patent dampnare uidentur: hunc quia excusarese aut pro se respondere non ualet, illum quia nec audiresufficit accusantem. Soluitur ergo iussu Virgilii Lucinius induiturqueuestibus, ex precepto magistri narrat per ordinem quomodoab eo recesserit quodue ab ipso acceperit mandatum, qui-15 bus eum modis regina ac puelle ad libidinem inclinare conate sint,quo etiam consilio contra eum coniurauerint uultus, crines, uestesmanibus unguibusque laniantes. Tunc cuncto populo contrareginam eiusque puellas proclamante, in eodem loco absque ulladilatione a propriis parentibus et cognatis igni tradite sunt et20 consumpte, sicque in foueam quam foderant et in laqueum quemtetenderant incidentes dignam satis maleficiis suis receperuntpenam. Lucinius autem cum omnium leticia ad palatium reductusregni diademate coronatus est homagiumque et fidelitatema regibus et principibus recepit, postque omnibus ad sua redire25 permissum est.Mortuus est autem eo anno rex Dolopathos, sed et Virgiliusobiit illosque duos caternulos quos de artibus conscripserat insuprema mortis sue hora manu inclusit, nec ultra ab aliquopotuerunt euelli. Aiunt aliqui eum per inuidiam hoc fecisse,30 alii dicunt idcirco factum, ne, dum artes ab omnibus facilediscerentur, uilescerent nec ulli amodo honor debitus pro ipsarumscientia prestaretur. Horum corpora Lucinius ritu gen-1 uid. nequam 0, uid. nequiciam V. — 3 sue noluit p. OPpY.— 5 leguui 0, legis V — male prot. OV. — 7 singulas fehlt OPpV— disc. PpV — 9 denegat fac. V — 10 d. audent V. — 10/11 exc.aut L — 11 non ualet nunquam nec aud. Pp. — 13 narrat omnia p.o. OV. — 14 recep. m. OV. — 15 ad lib. hunc prouocare OPp —con. sunt die Hss. — 17 lacerantes OV — 18 concl. V. — 23 diad. aregibus cor. e. — hominiumque L. — 24 post hec Pp. — 24/25 omniaad s. red. propria vnicuique p. e. OV. — 26 eodem OPpV. —27 quatern. die Hss. — 30 facile fehlt L.

- 91 —tilium igni comburcns ossa in aureis reposuit urnis et patremquidem in Palerno, magistrum uero in Mantua ciuitate collocauit.8ed ut michi antequam ad alia transeam, uirtutes patris etfilii parumper liceat contemplari, quanta, rogo, erat in patreiusticia, dum filium unicum legibus supponebat! Quanta forti- 5tudo in eo regnabat qui unicum perire pati poterat! Et defilio quid dicam? Laudem in eo obedienciam custodiamqueprecepti an eius mirer constantiam, patientiam ac pudicitiam?Non inter histrionum plausus mimorumue instrumenta magistrineglexit mandatum, non inter regum principumque allocutiones, 10salutationesque nobilium feminarum iniunctum fregit silentium,inter tot incantatrices reginam dico eiusque puellas mandatumseruauit et pudicitiam, septies accusatus septiesque dampnatusmandatumtenuit,ignibusapplicatus magnaconstantiaususest. Nonmutauit uultum, non deflexit oculos, non emisit lacrimas, non 15trepidauit, non timuit, sed semper unus atque idem immobiliset intrepidus mansit. Quis hodie regum uel principum autsaltem abbatum patris imitetur iusticiam? Quis pauperummonachorum dumtaxat, ne dicam secularium, filii obedientiamet patientiam exequatur? Sed de hiis hactenus, ne conari uidear 20meis attolere laudibus quos proprii illustrant actus.Lucinius igitur regno rebusque patris integraliter potitus illudfeliciter cum pace usque ad ultima Tyberii Gesaris temporagubernauit, sic regem agens, ut se etiam philosophum habitu,uultu et moribus testaretur. Iam autem eo tempore ueritas de 25terra orta fuerat, iam de sinu patris uerbum prodierat, dominusnoster Jhesus Ghristus, iam passus fuerat, iam resurrexerat, iamascenderat celos iamque apostoli discipulique eius per totiusmundi partes euangelium predicabant. Quorum tunc unus quiex Iudeis Romanis in Ghristum crediderat, predicandi gratia 30Siciliam ingressus in una urbium in qua tunc forte Luciniusmorabatur Ghristum libera uoce predicabat, affirmans ipsumcreatorem esse saluatoremque omnium hominum, deum uerum2 in salerno F, in panormo 0. — 4 rogo L, ergo OPpV. —6 in eum L — qui talem ac tantum iuuenem p. p. OPpV. — 8 acprudenciam OPp, prudenciam custodiamque precepti ac pudiciciam V.— 11 nob. dominarum inc. 0. — 13 reseruauit OV. — 16 non timuit. . . immob. fehlt OPpV. — 17 permansit OV. — 19 d. autsec. OPpV. — 20 exequetur L — de hiis taceam ne V. — 21 1.uelle quos actus proprii illustrarunt 0. — 22 Luc. autem OpPV. —28 iamque discipuli per OPpV.

— 92 —de deo uero, ante secula genitum de ore patris, nouissimisuero temporibus de uirgine natum fuisse, passum, crucifixum,mortuum pro gentium redemptione, resurrexisse autem tertiadie et ascendisse celos, inde uenturum ad iudicium, ut reddat5 unicuique secundum opera sua, bonis gloriam, malis uero suppliciaeterna. Idola autem que colebantur uana esse, surda etmuta uitaque carentia, nullum cultoribus suis subsidium ualentiaprestare affirmabat neque cleos esse, sed potius clomicilia demoniorum.Ad tam nouam inauditamque predicationem stupefacti10 ciues ad regem currunt, suggerentes quendam neglecte formeuirum in foro esse qui nouam quandam religionem predicaret.Moxque iussu regis uocatus interrogatur ab ipso, de qua natione,de quo genere esset oriundus, cuius conditionis esset uel quidprofiteretur. At uir sanctus regi per singula respondens natione15 Romanum, Iudeum genere, condicione liberum, Ghristianumprofessione se esse testatur. Gui rex Lucinius subiungens: Etque est, ait, noua hec et supersticiosa religio quam introducereconaris? Quis est iste deus recens, nobis adhuc nomine incognitus,quem tu nobis diis magnis neglectis colere persuades?20 An ignoras a Romanis prohibitum esse principibus, ne quisrecentem deum absque senatorum principumque consensu introducerepresumat? Non, inquit uir sanctus, o illustrissimesapientissimeque regum, recentem, sed antiquum predico deumquem et philosophi uestri summum bonum satoremque omnium25 rerum appellant. Hic cum ex nichilo, non ex preiacenti uelcoeterna sibi materia celum, terram, mare et omnia que hiscontinentur creauerit, nouissimo tempore pro redemptionehominisperditi incarnari nascique de uirgine uoluit. Verum quoniamte philosophum scio et ad ea que profero uideo intentum,30 paulisper si placet in secretum secedamus locum, ne dum tibiutpote subtilissimo redemptionis saluationisque nostre reseromisteria, infirmis intellectibus incredulitatem potius generentquam admirationem. R.ex autem Lucinius uerba sancti nimiumaudire cupiens illum in secretum cubiculum ceteris exclusis ad-3 mort. sepultum redemptorem res. 0. — 4 iud. redditurus u.OPpV. — 6 colebant OPpV. — 8 demonum Pp. — 10/11 formepreelecte vir. 0. — 11 qu. legem populo 0, qu. legem V — predicetPp. — 13/14 uel quo proficisceretur OP. — 16 protestatur OPpV.— 18 rec. uel (et V) adhuc OPpV. — 24 actoremque P. — 26/27 quein eis sunt et cont. creauit OPpV. — 31 subtilissima PV. — 32 generemwill St. — 33 obduracionem V.

— 93 —mittens: Ecce, ait, ambo sine teste sumus: redde ergo promissum,insinuansmichi quomodo perditus fuerit homo, pro quo saluandonecesse fuerit creatorem omnium fieri creaturam.Cuisanctus: Vt, inquit, o illustrissime uirorum, facilius intelligas,in qua gloria creatus sit homo et quomodo ab ipsa 5ceciderit et in hoc dampnatus sit mundo quoue ordine recuperatussit, paulum superius si placet ordiamur sermonem. Deusergo, omnium rerum principium,ipse tamen sine omni principioexistens, celum, terram, mare creauit, non quidem ex informiuel aliqua preiacenti materia, quam Plato ylem uocat, sed ut 10dixi ex nichilo. Ex hiis omnem hanc solis ac lune et stellarum,animalium quoque quadrupedum auiumque ac piscium, arborumatque herbarum fecit pulcritudinem. Ordinato igitur mundopulcherrimeque disposito delectatus est summus artifex in operesuo uisaque sunt in oculis suis omnia ualde bona. Verum 15quoniam non erat qui hac pulchritudine delectaretur, secumipse summe bonus omnique carens inuidia aliquem habereuoluit, cui posset sue glorie ac bonitatis diuitias impertiri.Plasmauit itaque alto consilio quoddam eximium ceterisque excellensanimal, hominem scilicet ad ymaginem et similitudinem 20suam, quoddam ei diuinum inspirans quo carent cetera animalia,rationalem uidelicet animam qua sciret conditoris sui seruaregratiam et discernere bonum a malo. Fecit etiam sibi adiutoriumilli per omnia simile, mulierem. Nec hos quidem quadrupedesaut mutos aut oculos deorsum tenentes creare uoluit, 25sed erectos, eloquentes oculosque sursum habentes. Nam"Getera cum prona spectent animalia terras,Os.homini sublime dedit celumque tueri,Iussit et erectos ad celum tollere uultus, 5ut semper ad illum oculos haberet defixos a quo originem tan- 30tique honoris teneret principatum. Hunc pulcberrimum acsapientissimum omnium que sub celo creauerat constituit principemposuitque eum cum uxore in orto deliciarum, quem ipsein Orientis capite plantauerat, omnis generis arboribus et herbis6 operatus 0, reparatus V — 7 paulum Coni. Eb., parum dieHss. — ordinemus OPpV. — ex forma uel OPpV. — 10 ylePpV. — 14 opifex V. — 17 i. summus b. OPpV. — 18 impertireOPp. — 22 seru. animam Pp. — 23/24 Fecit... mulierem fehlt OPpV.25 mutos claudos oculosque d. tendentes OPpV. — 26 elegantes 0. —27 spectant OpV — terram OPpV. — 29 tendere V. — 32 ques. celo sunt creauit constituitque OPV. — 33 cum ux. fehlt Pp.

— 94 —consitum, lignum quoque uite habentem, de quo qui semelgustaret numquam moreretur, et lignum scientie boni et mali.Posuit, inquam, hominem in hoc orto, ut operaretur sine laboreet uiueret in eo sine dolore, usque dum eum in meliorem5 transferret locum. Dedit autem eis licentiam uescendi de fructuomnis ligni paradisi, excepto ligno tantum scientie boni et mali.Illud eis prohibuit annuntians quod in quacumque die gustarepresumerent, morerentur. Sed non diu creatoris sui seruaueremandatum. Nam uix adhuc septem horas ibi habitauerant,10 cum diabolus qui ob superbiam qua contra deum intumueratfuerat dampnatus, glorie et felicitati hominis inuidens, mulieriutpote infirmiori ore serpentis persuasit, ut de fructu ligniuetiti comederent, affirmans mendax quod gustato fructu fierentimmortales essentque quasi dii, scientes bonum et malum, deum15 uero ex inuidia eis huiusmodi denegasse cibum. Gonfusadeceptaque mulier comedit deditque uiro. Qui comedit, statimquesenserunt ambo quanto bono nudati fuerint, in quantumetiam ceciderint malum. Quid plura? Statim subsecuta estsententia iudicis eiectique sunt primi parentes de orto illo de-20 liciarum et in hanc miserie et caliginis detrusi uallem. Paradysusautem muro igneoque aquarum tractu circumclusus est.[~ ucinius: Si, inquit, presciuit deus hominem peccaturum?-^ Plane, inquit sanctus, presciuit, nam et ante mundi constitutionempresciuit et preuidit qualia queque essent futura,25 preteritaque et futura quasi presentia comprehendit et conspicitsue oculus maiestatis. Lucinius: Si igitur presciuit hominis casum,quare hunc talem condidit qui posset cadere, uel quare arboremillam plantauitque foret homini peccandi materia et damnationisoccasio, presertim cum tu hunc summe bonum predices et hoc30 quoque Plato noster affirmet? Gerte si presciuit et potuit necuoluit a lapsu custodire, reus est dampnationis eius et culpabilisdicetur, nec iam summe bonus erit. Si autem uoluit nec potuit,impotentie merito arguetur. Quodsi ideo cadere permisit autuoluit, ut hunc iterum releuaret, ociosus michi uel insipiens esse1/2 de quo . . . mor. fehlt OPpV. — 9 horis OPpV — habuerantL. — 15 negasse OVPp. — 15/16 confusa . . . uiro fehltOPpV — Perfusa L\ Persuasa will G. P. — 16/17 Qui comederuntst. consenserunt a. uide qu. honore n. OPpV. — 19 ereptique OPp. —21 muro magnoque alle Hss. au&erL. — aqu. circuitu 0. — 22 Tuncluc. Si enim OPp — luc. Numquid pr. V — casurum V. — 29summum bonum — 32 est pV. — 33 perm. aut fehlt OPpV.

— 95 —uidebitur, quia et artifex de stulticia merito arguitur, si domumideo male edificet, ut reedificet lapsam.Virdomini respondit: Deus hominem talem condidit, ut immortalispermanere posset, si uellet. Dedit enim ei mandatum,duo ei obedientie uel inobedientie proponens premia, 5immortalitem scilicet et mortem : uitam si mandatum seruaret,mortem si negligeret. Inter hec duo eum ut ita dicam mediumposuit, liberum dans ei arbitrium, ut non coactus, sed spontaneusduorum alterum eligeret, gratia cooperante qua teneretmelius et resisteret deteriori. Verum homo libero male utens 10arbitrio, nulla necessitate cogente, nullo impellente, ultroneusarma sua id est gratiam dei proiciens temptantis suasoriisconsensit uerbis. Qui si temptanti aliquantulum restitisset,statim ex occasione obedientie — querit enim occasiones deusquibus hominesiuste glorificet — in meliorem transferretur gradum 15confirmareturque in bono, quemadmodum et boni angeli malisruentibus confirmati sunt, fieretque talis quod iam mori nonposset. Sed quia mandatum dei scienter et sine necessitatepreteriuit, iusto dei iudicio dampnatus est. Porro lignum illudscientie boni et mali non ad ruinam bominis, sed ad glorifi- 20cationem plantatum est, ut per abstinentiam eius ampliorisglorie efficeretur dignus. Presciuit tamen deus casurum hominem,non autem preordinauit neque uoluit, immo sub mortisinterminatione prohibuit peccatum, quia, cum sit summe bonusnullum malum uult, uult autem omne bonum. Cum igitur summe 25bonus sit deus, est etiam omnipotens et summe iustus, iustusautem nil agere aut uelle potest nisi quod omnino iustum est.Quantumcumque ergo summe bonus et summe potens sitdeus, nichil tamen agere aut uelle potest nisi quod sua summadictauerit iusticia. Hominem autem liberare iustum non erat 30qui scienter et sponte peccauit. Non potuit ergo nec uoluitdeus hominem conseruare, quia iustum non fuitutillum seruaretqui se ipsum custodire leuiter gratia cooperante poterat. Sicitaque dici potest omnipotens posse et non posse, uelle et nolle,1 arguetur pV. — 3 Tunc vir d. r. OPpV. — 6 et mortalitatemOV. — 11 nullo interpellante OPpV. — 14 occ. obedissetOPpV. — 15 clarificet — glor. ut in melius transferantur gaudiumOPpV. — 16/17 ang. mentibus malis conf. Pp. — 21 ampliorigloria OPpV. — 28 Quanto ergo OPp\ Quamquam will Eb. —32 conseruaret OV. — 34 et non velle OPpV.

— 98 —quia potest omne quod iustum est et non potest quicquidiniustum est, uult omne quod bonum est et non uult quicquidmalum est. Vnde uult omne malum peccatum esse et peccatumesse nichil. Cum illud deus, sine quo nichil fit, agere aut uelle5 non possit, probamus dampnari a deo peccatorem, non quidempro nichilo, sed pro uoluntate et intentione cp4a contrarius est ei.Ne autem deum de insipientia aut ociositate accuses, quasi hominemuolenter infirmum condiderit ut lapsum restauraret, quiaipse sapienter fortiterque disponens gubernansque omnia, cuncta10 quidem pulchra et perfecta simul et ualde bona creauit, hominemautem condidit uirtute, sapientia et pulchritudine omnibusprestantiorem. Qui neglectis dignitatis sue bonis armisque utita dicam deiectis proprio uicio sciens et spontaneus cecidit.Iusticie ergo fuit quod permisit deus cadere eum qui se ipsum15 deiciebat, et summe fuit misericordie quod iuste dampnatumsaluauit. Ceterum numquid dicere potest uas luteum ei qui sefinxit: Cur me fecisti sic? Aliud enim uas in honorem, aliudin contumeliam prout sibi placet facit. Sic quoque deus, plasmatorhominum, alium quidem misericorditer ad se trahens20 regni sui omniumque honorum participem facit, alium ueroiusto sed occutto iudicio a se repulsum pabulum constituit igniumeternorum.Placet, inquit Lucinius, quod dicis, sed uellem apertius scirequomodo iuste dampnatus sit homo. At ille: Si quis lata25 incedens uia, in cuius medio puteus altus haberetur, premunitusesset ut ipsum caueret scienterque omissa dextrorsum sinistrorsumqueuia in illum se precipitem daret, quis, rogo, illumplangeret, quis ei iuste manum porrigeret? Quis fieat Empedoclem,deus immortalis haberi qui cupiens sponte30 flagrantem frigidus Etnam insiluit? Ita de homine quiscienter suggestione, innecessitate peccauit, intelligas.H ut quo ordine redemptus sit homo subiungas. Vir sanctus|" ucinius: Satis, inquit, conuenienti ratione hiis probatis restat5 dampnariqe L. — 7 incuses et acc. OPpV; accuset L. —7/8 hom. volens infimum condidit OpV, hom. volens quod infimumideo condiderit V, — 9 gub. fehlt OPpV. — 17 sic fehlt L. —21 a se rep. c. i. et. participem OPpV. — 23 lucisnius L. — 24/25 lalami. (insidens Pp) uiam OPpV. — 28/30 fehlt V, verderbt in 0,porr. ergo relinquens pontis auxilium cupidus in vndis demergituritaque de hom. : in Pp: plang. quis cupiens sponte flagrante frigidusin vndam insiluit — empeclocle L — 30 etham L.

— 97 —respondit: Prothoparentes igitur ut dictum est mandato deinegligentia corrupto a beatitudine in qua creati fuerant detrusiin hanc uallem miserie, uitam mortalem et fragilitati obnoxiamdeciderunt, terre huius diuina maledictione dampnate habitaculumpro paradiso deliciarum commutantes. Iam uero qui 5ex huiuscemodi genitoribus per orbem terre diffusi sunt, ferinomagis ac beluino ritu oberrantes non urbes ad societatem, nonmores ad honestatem, non leges ad uite iustitiam tenuere,artium autem disciplinarumque apud eos et totius prophetie necipsum quidem nomen habebatur, sed agrestes et uagi per deserta 10incerti, nullis sedibus firmati uagabantur. Si qua uero in ipsisboni semina nuturaliter clementia inoleuerat conditoris, hec incultaet incondita relinquentes magis ad usum malicie quo uiahumani generis procliuius uergitur conferebant. Ex quo acciditut nefariis sceleribus inter semetipsos agentes nunc corriperen- 15tur, nunc etiam interimerentur ab inuicem, eo usque procedenteimmanitate ut etiam deuorarentur ab alterutro. Hinc ille quemundo sceleris tabulas reliquerunt theomachie et gigantomachieexorte sunt, donec nefariis ausibus ultio diuina nunc inundationediluuii, nunc etiam populatione ignei ymbris obsisteret et imma- 20nitates seculi et impietates penarum uarietate conprimeret.Verum quoniam creatori suo humanum genus malicie morbo eteontagione corruptum emendandum uidebatur potius quam delendum,miseratus tunc obscuratas per nequiciem mentes ettenebris cecitatis obstructas idem ipse qui creauerat nunc 25angelorum et ministrorum, nunc uirtutum legationibus utitur,nunc etiam ineffabili dignatione ipse adest, et rarum sicubiquem dei , ac iusticie memorem repperit, diuinis reuelationibus,monitis salubrioribus, instructione uidelicet qua deum decethunc imbuit et per hunc reformare ac reuocare de tenebris 30humanum nititur genus, non in alia quam in hominis speciequa solum homines doceri aliquid et instrui ac iuuari possunt,donec paulatim gentem integram que Hebreorum appellabatur ad1/2 m. d. ex negl. 0; m. dei neglecto a b. V. — 2 altitudine 0.— 3 u. mis. fehlt L. — 5 del. fehlt Pp. — 6 seuino m. Pp, leoninom. V. — 7 quam bel. OPpV. — 10 pro dextra inc. PpV. — 11 firm.fehlt L; locati V. — 14 confluebant V. — 15 corrump. OPpV. —17/18 ille sceleste sciencie OV — 18 tabulas Coni. Eb., fabulas dieHss. — 19 ausis LPp — nunc inundati aque dil. OPp, nunc inundantisaque diluuio V. — 20 pluicione V. — 24 moderatus V. —32 ac iuuari fehlt L.Sammlung mittellateinischer Texte. 5. 7

— 98 —sui cultum uenerationemque conuertit. Quibus etiam utpoteadhuc rudibus et a contagione uite prioris infectis per Moysenprophetam diuini cultus cerimonias preceptaque legalia uelutelementa sacratioris olim future eruditionis inpressit. Que lex5 cum uelut initium quoddam luminis huic mundo effulsisset etodoris sui fraglantia mare et terras longe lateque complesset,ex ipsa diuersis in orbis partibus prudentiores quique sapienteslegislatores uel philosophi modesta queque et uerecondioraprecepta atque honestatis ac iuslicie conscia auditoribus suis10 paulatim tradere atque insinuare ceperunt, feros et agresteshominum mores ad decora atque honesta instituta reuocantes.Hinc Gecropee cetereque leges sumpserunt initium. Tunc amicitiiscoire inter se uiros et concordie subire federa docuerunt,tunc iuuare seinuicem homines et usum rerum discunt habere15 communem, donec huiuscemodi imbuti preceptis apti iam etparati etiam ad diuina fierent instituta patrisque omnium deiscientie capaces existerent. Gum ergo uenit tempus illud inquo ipse creator hominis hominem redimere disposuerat, ipseomnium uirtutum magister, ipse sermo ac ratio, et uerbum ac20 sapientia dei, ipse qui initio cum patre hominem creauerat,ipse inquam humane nature assumpta substantia et specie formeseruilis indutus, in nullo penitus ab eo quod nos sumus differensexcepto peccato, tempore quo Romani imperii regnum subAugusto Gesare nobilius latiusque consurgere ipse prestiterat,25 de uirgine natus hunc mundum ingreditur communi quidemnobiscum nascendi aditu, sed nullo auctore patefacto. Qui secundumquod de eo diuinitus inspirati prophete predixeranthomines paternam pietatem docens seque deum et hominemesse miraculis innumerabilibus manifestans ad extremum pro re-30 demptione humani generis mortem crucis a perfidis Iudeisperpessus est, ac die tertia resurgens cum discipulis quos ipsesibi aggregauerat per quadraginta mansit dies, conuescens etbibens cum eis, ut ueram carnis resurrectionem ostenderet,tandemque ad predicandum baptizandumque gentes discipulos3/4 uelud clemencia sacratorum Pp, uelud clemencia saluatoris0, uelud clementis sacratoris V. — 5 refuls. Pp. — 7 diu. moribusprud. quibus sapientibus Pp. — 10 atque inspirare Pp. — seuos eta. OPpV. — 12 cicropee L, citropie 0, cicropi Pp, citrapes V —suppresserunt L. — 16 et ad L. — 21/22 f. similis Pp; et ipse informa uerba similis 0, et nostre forme similis ind. V. — 31 passusest OPpV — 31/32 quos congr. OV.

— 99 —mittens celos ipsis uidentibus baiulis nubibus ascendit, undeipsum quoque uenturum ad iudicium expectamus.Lucinius Velim : ait, scire quid cause fuerit quod non omnibusTpassim sicut nunc etiam antea innotuerit et ad omnes eiusfides ac scientia peruenerit. Vir sanctus respondit: Nondum 5capere poterat perfectam Christi doctrinam rudis adhuc munduset totius peritie ignarus; parum enim aut nichil differebant abrutis animalibus homines. Gonfirmant hec mea uerba hii quia Prometheo primum homines esse factos tradunt ob id tantumquod, cum sapiens esset, feritatem eorum et nimiam imperitiam 10ad humanitatem et scientiam transfigurabat.'Silvestres' quoque ut ait Oratius, homines e sacer interpresquedeorumGedibus et uictu fedo deterruit Orpheus,Dictus ob hoc lenire tigres rabidosque leones, 15Dictus et Amphion, Tebane conditor urbis,Saxa mouere sono testudinis et prece blandaDucere quo uellet.' Nam initio, ut idem ait poeta,(Cura prorepserunt primis animalia terris,Mutum et turpe pecus glandem atque cubilia propter 20Unguibus et pugnis, dein fustibus, atque ita porroPugnabant armis que post fabricauerat usus,Donec uerba quibus uoces sensusque notarentNominaque inuenere; dehinc absistere bello,Oppida ceperunt munire et ponere leges, 25Ne quis fur esset neu latro neu quis adulter. 5Geterum autem quidam ex vestris prophetis ex celi terrequecompositione, ex elementorum concordi discordia, ex temporumuicissitudine planetarumque motu deum esse qui hec regeretcognouerunt; sed cum agnouissent, non sicut deum glorifi- 30cauerunt, sed euanuerunt in cogitationibus suis, et insipiensfactum est cor illorum, seruientes potius creature quam creatori.In angelos siquidem reprobos inciderunt, eos pro deo colentes,diuersorumque extiterunt auctores errorum, dum quisque quod2 ad iudicandum 0. — 3 Tunc luc. vellem autem scire OPpV.— 6/7 r. a. nudus L\ r. a. et nudus et t. p. i. homo OPpV. —14 sedibus OPpV. — 15 rapidosque L. — 16 arcis bei Hor. —17 cum prece OP, et fehlt L. — 20 et cub. die Hss. — 21 deindef. LpV, necnon t — 24 assist. die Hss. — 30 sed cum agn.fehltOPpV.7*

— 100 —sentit uerum esse testatur. Tam enim diuersa ac dissona decreatione mundi eiusque conditore senserunt, ut merito condampnentur.Aristotiles siquidem in mundi creatione quatuorponit causas, id est principia coeterna, materiam scilicet et opi-5 ficem ac formam, quam ipse ydos uocat, facientisque propositum;Plato quinque: materiam, opificem, formam facientisque propositumet ydeam, id est exemplar; Tales Milesius duo: ignem etaquam; Epicurus item duo: inane et athomos, et ex athomisquatuor elementa facta asserit mundumque sine rectore casu10 uolui. Guius sententia si uera esset, iam dudum hic mundus,qui ex contrariis partibus eonstat, in antiquum redisset chaos.Stoycorum autem alii duo principia ponunt: materiam et opificem,alii tria his apponunt: tempus quando, locum ubi, motumcum quo deus mundum creauit. Quomodo igitur uera dixerunt15 qui tam diuersa senserunt? Non enim uerum esse potest quoddiuersum est.Lucinius: Rogo te, ait, que fuit necessitas ut deus tam crudelemortis genus pro homine pateretur, cum ipsum per hominemuel per angelum liberare potuisset? At ille: Nulla, inquit, neces-20 sitas urgebat deum, sed sua miseratio, sua dispositio fuit etuoluntas, ut is qui primum hominem uicerat ab homine quisimul esset et deus uinceretur; nam neque angelus nequehomo carnalis ad hoc idonei erant. Lucinius : Gerte, ait, indignumstultumque michi uidetur ut hec deus pro homine patiatur. At25 ille: Non hoc stultum dixeris, sed potius dignationem dei pensa.Pensa quanti estimauerit hominem quem nullo alio pretio quamproprio sanguine redimere uoluerit. Propter hominem quippehumanitatem assumpsit ultro nec tamen perdidit deitatem, immopotius nostram deificauit humanitatem: assumpsit quod non erat,30 mansit tamen quod erat. Vnde eleganter ex persona eiusmatrisque uirginis quidam ex nostris dixisse uidetur:cSum' inquiens e quod eram, nec eram quod sum, modofactus utrumque.'5 ydeam V. — 6 artificem L. — 7 Tales fehlt PpV. — 8 Epic.]Ciprianus OPp. — 9/10 casu regi noluit OV. — 12 scenicorum— artificem LOPp. — 13 addunt V. — 20 urget L. — 24 stult. fehltOPp. — 25 st. fehlt L. — 26/27 quam precioso s. suo PpV. — 28 ultroConi. St.; fehlt den Hss. (in L verstilmmelt) — diuinitatem die Hss.(dei tem L). — 29 deific L, edificauit OPy V. — 30 manensOPp — eleg. nur L — ex pajtte"tj^¥' WFr^T^S^stris OP.— 32 nec eram fehlt OPp.

— 101 —Secundum autem mandatum homini — nam primumquidemprothoplastus corruperat — imposuit, baptisma scilicet quod exaqua et spiritus sancto per confessionem et inuocationem sanctetrinitatis efficitur, triplexque illud Ade peccatum: superbiamscilicet qua dei mandatum contempsit, gastrimargiam qua cibum 5uetitum concupiuit, auariciam qua deus esse uoluit, confessionesancte trinitatis purgauit.Lucinius: Quid tu, ait, trinitatem appellas? Respondit: Unum,inquit, deum in tribus personis. Nec ideo tamen tibi triaprincipia predico, sed unum simplicemque deum, a quo omnis 10hec rerum turba non quidem ex preiacenti materia, ut Platouoluit, sed ex nichilo creata est. Trinitatem autem tribusnominibus distinguimus: patre uidelicet et filio et spiritusancto, id est potentia, sapientia et beneplacito. Hec tria:posse uidelicet, scire et uelle, in quolibet artifice aliquid facere 15proponente concordare oportet; alioquin, si horum unum desit,effectus rei non sequitur. Que tamen tria cum in hominesint, non tres homines ideo sunt, sed unus. Sic ergo unumdeum confitemur in tribus personis colendum, et patri quidemex quo omnipotentiam, filio uero per quem omnia 20sapientiam, spiritui autem sancto in quo omnia beneplacitumattribuimus, quamquam et sapiens sit pater et potens sit filiuset sapiens sit spiritus sanctus, et equalis sit patri filius et patriet filio et coequalis et coeternus sit spiritus sanctus. Sed dehac ineffabili et indiuidua trinitate tibi utpote gentili et forsitan 25incredulo longius disserere non audemus, quia et hec tantumsupra nos est quantum suam creator supereminet creaturamrcum et quod corde concipimus et sentimus ore proferre ea dignitateuerborum qua deceat non possimus, immo prorsus opprimamura gloria et in scrutanda maiestate deficiat intellectus. 30I" ucinius: Placent michi que dicis, sed uellem scire si unquamU reprobi angeli quos tu cecidisse asseris misericordiam sicutet homo consequi merebuntur. Vir sanctus respondit: Numquamcerte ueniam consequentur, quia neque ipsam querunt, sedsemper in malo eorum uersatur ingenium, iusto dei iudicio 35indurati. Quia enim ex subtilissima substantia creati pondere1 nam propter pr. Pp — pr. quod pr. OPp. — 2 corriperatL. — 3 conf. et fehlt OPpV. — 5 castr. die Hss. — 9 tibi fehlt L.— 11 ex preexistenti 0. — 12/13 tr. modis d. OPpV. — et filio fehltPp. — 16 deest V. — 31 michi fehlt LPp.

— 102 —terrene materie ut homo pregrauati non erant nulloque suggerenteuel instigante, sed propria malicia in ipsum auctoremsuum peccauerunt, merito in eternum dampnantur. Homoautem qui proprie carnis mole grauatus angelo malo suggerente5 peccauit, ueniam deo miserante consecutus est.Lucinius: Sufficientem, inquit, de hoc reddidisti rationem, sedadhuc uellem scire quid tu de diis nostris sentias. Ad hocille: Quid aliud, ait, quam quod poeta Virgilius sentiebat:Trimus 5 inquiens e in orbe deos fecit timor. 5 A Nino10 enim qui primus omnium arma mouens in exteras gentestyrannidem exercuit humanique effusione sanguinis hominibusdominari quesiuit, hee statue auree, argentee ligneeque ac lapideeet metalline initium hac occasione ceperunt: Ninus siquidem,cum dolorem ex morte Beli patris sui ferre non posset,15 ymaginem ei subtiliter fabricauit, ut ex hoc saltem aliquantulumsuum temperaret uel potius pasceret merorem. Eratque ei mosdiebus singulis genu flexo patris statuam adorare, sed dumdolori suo cupit satisfacere, tanti erroris tanteque perditionisexemplum prebuit. Nam et alii uiri potentes per alias orbis20 partes factum huius imitati parentibus suis et caris statuaserexerunt; ad quas cum confugerent rei, mortem sibi a dominispro commissis criminibus inferri timentes ipsarum gratia ueniammerebantur. Geperunt ergo ipsas ymagines quarum gratiamortis discrimen euaserant pro diis habere, sicque paulatim25 herror creuit in terra. Sed et demones semper saluti hominuminuidentes eorumque insistentes perditioni, ut ceptum herroremsumpta humana forma nigro-tenacius hominibus imprimerent,mantiam et ydolatriam docuerunt ipsaque deinde intrantes simulacrase deos simulabant hominesque aliquando ambiguis fallebant30 responsis, quemadmodum Delphicus ille Apollo Pirrum Epirotarumregem ambiguo decepit uersu: € Aio te' inquiens e o Eacida,Romanos uincereposse 5 duplicem includens sensum : quod,scilicet et uincere posset Romanos et uinci a Romanis ;quorumalterum, si bellum fieret, Pirro sine dubio futurum erat.Postremo35 etiam ipsi tiranni et qui in criminibus famosiores extiterant dii6 rat. dedisti OPpV. — 7 uelim L. — 15 ei subtiliter Coni.G. P., ei simpliciter L, ei summo studio 0, ei suppliciter Pp, ei similemV. — 16 uel p. pasc. fehlt OPpV — dolorem OPpV. —17 st. salutare L. — 21 rei mortis et mortem OPpV. — 34/35 Porroipsi t. OPpV.

— 103 -uocati sunt. Habes enim Saturnum propriorum uoratoremfiliorum, Iouem patrem de regno expellentem et nunc quidemin taurum, nunc in cignum iterumque in aurum mutatum adulteriacum mulierculis committentem, habes Martem furantem,ebrium Bacum et stertentem, Venerem autem nunc cum Marte, 5nunc cum Vulcano, nunc cum Anchise aliisque multis fornicantem.Et quomodo deos nomines, quorum uitam et actusimitari erubescas ? Goluerunt etiam miseri ipsa elementa, solemquoque et lunam et planetas, que omnia pro uoluntate et ordinationeconditoris necessitate mouentur aut stant. Animalia 10etiam, boues et asinos, capras et simias, ligna quoque et cepeet alia coluerunt, maxime autem Egiptii quorum stoliditas quantasit patet. Quid etiam liricus noster rex et propheta David dediis tuis sentiat audi: T)eus autem noster in celo omniaquecumque uoluit fecit. Simulacra autem gen- 15tium, argentum et aurum, opera manuum hominum.Oshabent, etnon loquentur: oculos habentet non uidebunt. Aures habent, et non audient: nareshabent, et non odorabunt. Manus habent, et nonpalpabunt: pedes habent, et non ambulabunt: non 20clamabunt in gutture suo. Similes illis fiant quifaciunt ea, et omnes qui confidunt in eis 5 , id estinsensibiles. Sed et alius propheta — Ysaias is uocatur —ydola eorumque cultores deridens ait: Taber lignariussuccidit lignum et medietatem eius conbussit igni 25et coxit panes et pulmentum, reliquum autem eiusdeum fecit et sculptile sibi. Guruatur ante illudet adorat illud et obsecrat dicens: Libera me, quiadeus meus es tu. Non recogitat neque intelligit,ut dicat: Medietatem eius conbussi igni et coxi 30super carbones eius panes, coxi carnes et comedi,et de reliquo eius ydolum faciam? ante truncumligni procidam? 5 5Alius quoque propheta : T) i iinquitqui celum et terram non fecerunt, dispereant det e r r a. 5 Sed et Flaccus uester, cum quendam deum de se 35loquentem introduceret, quid aliud quam deos tuos irridebat?5 stridentem OPpV. — 7 nominas OPp. — 10 nec. fehlt OPpV— mou. astaroth OPpV. — 12 alium will K. — 13 liricusj lucanuset proph. OPpV. — 14/15 Deus... fecit fehlt OPpV. — 15 autem nurL. — 17/23 oculos hab insens. fehlt OPpV. — 18/19 nares . . .odor. mit St. erganzt. — 34 pereant OPpV. — 36 deridebat OPpV-

— 104 —e01im' inquitc truncus eram ficulnus, inutile lignum,Gum faber, incertus scamnum faceretne Priapum,Maluit esse deum. Deusinde ego, furum auiumqueMaxima formido; nam fures dextra cohercet5 Obscenoque ruber porrectus ab inguine palus.'Lucinius: Iam eos, ait, deos omnino deserere Ghristumquetuum colere persuaderes, si aliquem de philosophis ipsitestimonium dixisse monstrares. Sed cum tantum de ignotisnescio quibus hominibus proferas testimonia, incertum habeo10 uera an falsa sint. At ille: Certe, ait, recte me mendacii argues,nisi et a tuis dicta Ghristo domino testimonia protulero:Et primum quidem ad Sibile Tiburtine scripta mitto te, ubiquid Augusto sciscitanti utrum decretum senatorum deum eumac dominum appellare uolentium reciperet responderit, quale15 Ghristo meo testimonium dederit inuenies. Triduo enim priusin uigiliis ac ieiuniis celebrato Augustum intra secretarium suumadiit hec inquiens: e O Gesar, pro certo eritJudicii signum tellus sudore madescet,E celo rex adueniet per secla futurus,20 Scili]cet in carne presens ut iudicet orbem;Vnde deum cernent incredulus atque fidelis.'Et cetera que sequuntur que de natiuitate Ghristi, passione etresurrectione et futuro iudicio apertissime leguntur. Item alioin loco ait: Tilius deus deum dedit filiis hominum25 colendum, ipsum autem tuum cognosce dominumdei filium esse. 5 Et de ligno crucis Ghristi ait: c O terquequaterque beatum lignum in quo deus extensus est.*Virgilius quoque uester, inquam, quia nobiscum facit et sentitde Ghristo, de quo illos uersus: 'Iam noua progenies celo30 demittitur alto,' quid promebat nisi de Ghristo qui postpaucos annos nasciturus erat de uirgine? Vnde ipsius quoque uirginisin precedenti uersu mentionem facit:c Iam redit etuirgo,'inquiens, 'redeunt Saturnia regna. 5 Verba queque patriscNate, mee uires, mea magna potentiaad filium:35 salus.' Et de saluatore in cruce pendente: c Talia perstabat1 tr. e. curuus OPp, tr. e. terrenus et V. — 4 cohercent Pp rarcebantur 0. — 5 fehlt OPpV. — 6 eos] me L, me deos deserendosV. Iam inquit deos o. desererem Pp. — 7 colendum OPpV.12 primum Coni. Eb., primo L, fehlt OPpV. — 28 inquantum OV.— 30 quid fehlt L. — 30/31 post p. dies OPpV. — 35 solus LpV.

— 105 —memorans fixusque manebat.'Mercurii etiam, Semele filii rqui a uobis mediator deorum et hominum falso creditus est rhabetur liber qui logos telios id est de perfecto uerbo titulumhabet, ubi se hominem mortalem tantum et non deum apertissimeprodit uerumque mediatorem dei et hominum filii dei 5Ihesum Ghristum futurum pronuntiat: Dominus' c rinquit, c etomnium factor deus secundum fecit dominum. Quoniamergo hunc fecit primum et solum et unum,bonus autem ei uisus est et plenissimus omniumbonorum, letatus est et ualde dilexit unigenitum 10suum quem primo factum dei tanquam unigenitumpostea appellauit. Ego autem non sum filius dei.Itemque filius benedicti dei atque bone uoluntatiscuius nomen non potest humano ore narrari. 5Sed etmagnus Socrates Athenis altare edificauit titulum inponens 15•Ignoto deo. Qui cum deum celi solummodo coleret idolaquenec saltem nominare dignaretur, a quinquaginta tyrannis circumuentusesse legitur, qui tamen eius fortem animum necprece nec pretio, sed neque minis ad hoc inclinare potuerunt rut uel Iouem aut Mercurium inuocaret, sed hoc ydolum esse r20illud argentum rillud aurum aut lignum aut lapidem dicebat.Vnde postremo in carcere potatus cicuta pro fide quam in deumhabebat interiit. In Egipto etiam antiquissimi Heliopolitanorumpontifices uirgineam ymaginem puerum leuo tenentem brachioin templo suo posuerunt rhoc posteris suis dantes signum quod 25tunc ydola Egipti corruerent, cum uirgo que filium peperissetillud intraret templum. Nato autem Ghristo cum uirgo materHerodem, Iudee prouincie regem rpuerum uolentem occiderefugiens' in Egiptum descendisset intrassetque templum, statimydola quibus plenum erat ante eius pedes corruerunt. Quod 30uidentes sacerdotes hominesque ciuitatis uirginem ac puerumdiligenter intuiti sunt similitudinemque sue uirginee ymaginisac pueri in ipsis deprehenderunt expressam. Venerati ergo suntuirginem et puerum ut deum adorauerunt. Sed et Rome tem-1/14 Merc. narrari fehlt OPpV. — 3 logostolios die Hss. —7 f. deorum L. — 11 tanquam fehlt L, zugesetzt mit K. — 15Socr.philosophus OPpV — ponens OPpV. — 20 nominaret die Hss. —21 dicebat Coni. Jbb., diceret die Hss. — 22 in c. positus cognita f.OPpV. — 23 helyopotanorum 0,elyopotanorum Pp, eliopoetanorumV. — 24 virginis ym. PpV — infantem 1. V. — 27 N. ergo OPpV.

— 106 —pore natiuitatis Ghristi templum Pacis et Goncordie corruitfunditus, in cuius superliminari scripserat Romulus quod nonantea corrueret quam uirgo filium peperisset. Quod utrumprophetando dixerit an negando, quasi impossibile esset ruere5 templum sicut uirginem parere impossibile uidebatur, tu uideris.Hoc tamen constat quod nato Ghristo de uirgine templumeuersum est. Rome etiam trans Tiberim natiuitatis ipsiustempore fons olei erupit de terra et tota die defluxit in Tyberim,significans uerum oleum, id est ueram misericordiam, de terra,10 id est de uirgine, ortam esse. Passionis quoque ipsius dietantus factus est terre motus ut lapides scinderentur solequedeficiente facte sunt tenebre super uniuersam terram ab horasexta usque in horam nonam. Vnde et Phlego, olimpiadumegregius disputator, meminit ita dicens: Anno quarto ducen-15 tesime secunde olimpiadis, id est decimo octauo anno TiberiiGesaris, magna et excellens inter omnes que ante eam acciderantsolis defectio facta est; dies ab hora sexta ita in tenebrosamnoctem uersus, ut stelle in celo uise sint ac terre motusin Bithinia multas Nicee urbes euerteret. Quam solis defec-20 tionem preter morem solitum, id est .XIIII. a luna qua semperIudei suum celebrant pascha in quo et Ghristum crucifixerunt,omnes tam Grecorum quam Latinorum philosophi uidentesfactam, cum semper .XXX. a aut prima luna soleat euenire,turbati sunt et cum nullam aliam inuenirent rationem, deum,25 nature conditorem, pati dixerunt. Sufficiunt tibi ista, o rex,an adhuc plura desideras a tuis Ghristo proferri testimonia?[" ucinius: Vere, ait, sufficiunt. Magna certe et omni uene-•U ratione digna sunt que dicis, sed tenebre quedam crassecordis mei obducte oculis lumen ueritatis me plenius intueri30 non sinunt. Et ego, ait sanctus, confido in domino quod heecordis tui tenebre lumine sue uisitationis citius illustrabuntur.His autem dictis, ecce iuuenis nobilis quidam nuper defunctusefferebatur gentilium ritu extra ciuitatem concremandus, quemmagna populorum turba clamantium ac flentium sequebatur.35 Porro Lucinius audito clamore flentium agnitoque quod funus2/3 in c. sup. . . . corrueret fehlt OPpV. — 3 cum virgo OPpV.— 5 tu uideris L, cum iudeis OPpV. — 6 constet quia OPpV. —12 un. fehlt L. — 13 plego P, philego V. — 14 supputator memineritL. — 19 et in b. multe vrbes euerse sunt OV. — 23 solebatPp. — 25 cond. fehlt L. — 26 des. a vero chr. 0, des. a nostrochr. V. — 27 o. laude et uen. OPp. — 31 incitacionis OV.

— 107 —plangerent: En, ait, o reuerende uir, iam omnem de corde meoexpellere posses incredulitatis nebulam, si hunc iuuenem in deitui nomine resuscitare ualeres. Protinus uir sanctus confidensde Ghristi uirtute currit iubetque stare feretrum inuocatoquenomine Ghristi alta uoce clamat: Adolescens, in uirtute domini 5Ihesu Ghristi saluatoris tibi dico: Surge et predica populopotentiam dei magni. Et surrexit qui erat mortuus et magnificabatChristum, hunc esse solum deum et uerum proclamans,ydola uero non deos esse sed demonia. Fit ergo magnus populorumconcursus laudantium et magnificantium Ihesum Chri- 10stum, et siccate sunt lacrime plorantium gaudio subsequente.TDodem autem die Lucinius cum magna populi parte in Ghristum•*-*credens baptizatus est nomenque priscum sibi retinuit. Indeuero desiderans uidere Ghristi apostolos, regnum illud diuesSicilie cuidam amicorum fidelissimo ordinato in regem dereliquit 15assumptoque secum uiro sancto tantum Iherosolimam pedesperrexit. Verum quid post hec egerit, utrum apostolos adpredicationem gentium secutus fuerit an circa loca sancta remanserit,incertum habentes hoc certum habemus quod adregnum suum ulterius non rediit. Aiunt tamen quidam quod 20circa natiuitatis et passionis Ghristi loca sancta usque ad finemuite sue manserit. Quidquid autem egerit, confidimus in eo quieum et ad fidem suam uocauit et ad loca sancte conuersationissue traxit, quod usque in finem eius actus direxerit eumque inquietis susceperit mansionem. 25Hicergo narrationi mee finem imponens lectorem rogo neincredibilia uel impossibilia me scripsisse contendat nec meiudicet reprehensibilem, quasi eos imitatus sim quorum uitia inlibri prefatiuncula carpserim, quia non ut uisa sed ut auditaad delectationem et utilitatem legentium, si qua forte ibi sint, a 30me scripta sunt; quamquam etiam etsi facta non sint, fieritamen potuisse credendum. Geterum autem cogetur nemomunus habere meum, neminem hec legere compello. Verum9 Sic ergo OP. — 11 plangencium OPpV — g. s. propter miraculumfactum Pp — 13 patriscum.O, patris V — sibi iugiter Pp recipuit 0. — 15 reliquit OPpV. — 19 incerti sumus OPpV. —20 ultra L. — 21 sancta fehlt L. — 23 uocauit fehlt L — sanctefehlt L. — 25 quietudinis OPp, quietam V. — 27 uel imp. fehltOPp V. — 29 scripserim OPp V — 30 ad del. audiencium V. — ibi]tibiPp.V.

— 108 —si quis malicia aut inuidia magis quam iusto zelo succensusnostra dampnat nec nostram recipit satisfactionem, dicat et ipsemichi quomodo magi Pharaonis uirgas suas in colubros mutauerint rquomodo produxerint ranas de paludibus, quomodo aquas Nili5 uerterint in sanguinem; dicat et ipse michi quomodo Pythonissaprophetam suscitauerit Samuelem, quomodo etiam Girce, Solisfilia, Vlixis socios in diuersa transformauerit animalia, quoduere factum beatus Augustinus Ysidorusque Hyspalensis testantur.Et cum hec negare omnia non possit,nostra quoque ut recipiat10 necesse est.1 i. stilo suspensus V. — 3/4 magi . . . pal. quom. fehlt Pp V.— 5 et ipse fehlt L. — 6 qu. e. crete OpV, crethe P. — 7 transmutaueritOPpV. — 8 Hysp. fehlt OPpV. — 9 neg. omnino Pp —non possunt OPp, non possint V — recipiant OPpV — 10 nec. sit L.SchluM 0: Amen. Explicit historia Guiusdam Regis nomine dolopathoset lucinij eius filij. SchluM P: Amen amen Amen. Explicitvgl. Einl. SchluM p: Amen. SchluM V: Et sic est finis.

— 109 —Indexnominum.Adam 101,4 (Adae triplex peccatum)Eacides 102,31 (Pirrus, Epirotarumrex)Egiptus terra 105,23. 29; ydolaEgipti 105,26Egiptii 103,12 (eorum cultus etstoliditas)Ethiops 71,25 (pellem repentemutat)Etna, mons flagrans 96,30 (inquem Empedocles insiluit)Agamemno 88,2 (iugulatus a Glitemnestra)Agrippa 11,16 (eius filia regisDolopathos fituxor)Alexandria urbs 29,22 (famaspecierum eius)Amphion 99,16 Tebane conditorurbisAnchises coniunx Veneris 103,6Apollo Delphicus 41,12. 102,30Arctos sidus 23,8Aristotiles philosophus 100,3Athene urbs 105,15Augustinus beatus 108,8Augustus Gesar 4,1. 9; 7,4(divus). 8,15. 15,2. 98,24. 104,13. 16Bacus deus 103,5 (ebrius etstertens)Balaam ariolus 12,29Belus rex 102,14Bertrandus Metensis episcopus1,1Bithinia terra 106,19Cesar = Augustus imperator7,26. 8,2 sq. (persaepe = imperator)Cecropee leges 98,12Christianus 92,15Circe, Solis filia 108,6 (Vlixis sociostransformavit in animalia)Cleopatra regina 29,26 (victaab Octaviano)Clitem(n)estra 39,28 (truculenta).88,2 (iugulavit Agamemnonem)Cupido deus5,32(Cupidinistela).36,16 (eiusdem iacula)David rex et propheta 103,13Deianira 88,l(Herculem venenoperemit)Dolopathos rex Sicilie 4,6 sq.Empedocles philosophus 96,28(qui in Etnam insiluit)Epicurus philosophus 100,8Epirote populus102,30 (PirrusEpirotarum rex)Flaccus= Horatius poeta 1 03,35Fortuna 30,28. 31,3. 46,15Hebrei populus 97,33Helena 36,9Heliopolitani (incolae urbisAegypti) 105,23Henricus dispensator in AltaSilva monasterii 2,8Hercules 88,2 (veneno a Deianiraperemptus)Herodes (Iudaeae rex) 105, 28Hesperius 30,8 (in Hesperiasundas se recipit Phoebus). 77,1(sol Hesperias tingit undas)Homerus poeta 28,2Oratius poeta 2,35. 99,12India terra 29,22 (lapidesgemmasquenutrit)Ysaias propheta 103,23Ysidorus Hyspalensis 108,8Israeliticus populus 12,29Hitalia terra 4,1Iherosolima urbs 107,16

110 -Johannes frater, in Alta Silvamonachus, auctor huius opusculi1,2Judea provincia 105,28Judeus 92,15; Judei 91,30Juno dea 41,12Jupiter 41,12. 54,21. 103,2.105,20; Jouis templum 28,15.29,32Libo, puteal Libonis 46,2Lucifer sidus 23,8L u c i n i u s , regis Dolopathos filius13,1 sq.Mantua (urbs Siciliae) 14,2. 91,2(ubi Virgilius noster nascitur etsepelitur)Mars deus 5,31. 103,4. 5Martialis gladius 7,17Medea 39,12. 27 (saeva)Mercurius deus 41,12. 105,1.20Minerua dea 2,5 (Minervae regula)Mors 31,6Moyses propheta 98,2Muse nouem 28,3Natura 36,28Nicea Bithinie urbs 106,19Nilus flumen 108,4O c t a u i a n u s 29,26 (de Gleopatratriumphans)Oriens 36,10 (commotus proHelena). 93,34 ortus deliciarumplantatus a deo in OrientiscapiteOrpheus poeta 99,14Pactolus flumen 29,21 (trahensaureas arenas)Palernum,urbsSicilie 12,5.26,5.91,2; Palernitanum 25,28Pax, templum Pacis et ConcordieRome 106,1Pharao rex 108,3 (magi Pharaonis)Phlego olimpiadum egregiusdisputator 106,13Phebus = sol 23,8. 26,27. 30,8Plato philosophus 13,23. 93,10.94,30. 100,6Pluto deus 11,12Priapus 104,2Priscianus grammaticus 3,33(Prisciani regulae)Prometheus 99,9 (qui primushomines fecit)Pirrus Epirotarum rex 1 02,30 sq.Pythonissa 108,5 (suscitavitSamuelem prophetam)Quintillianus rhetor 3,34 (florigerieius hortuli)Roma urbs 14,1. 29,25. 105,34Romanus 44,22 sq.; Romani4,1 sq.; Romane leges 42,30.66,29; porta Romana 26,13.27,11. 28,9 (Palerni urbis);Romana urbs 70,13Romulus rex 106,2Samuel 108,6Saturnius 104,33 (Saturniaregna)Saturnus deus 103,1Semele Mercurii mater 105,1Sicilia terra 4,9 sq.Siculi 33,6 (Siculorum tormenta)Socrates magnus 105,15 Athenisaltare edificauit tituluminponens: Ignoto deoSol, Circes pater 108,6Stoyci philosophi 100,12Sib^ila Tiburtina 104,12Tartarus 2,33Tales Milesius philosophus100,7Tebanus 99,16 (Thebana urbs)philosophusTheophrastus88,22 (in libro aureolo ponitmulieris impedimenta)Thyesteus 77,7 (Thyestea cena)Tiberis flumen 106,7.8Tyberius Cesar 91,23. 106,15Troiani 4,5Tullius = Cicero orator 3,34;facundia Tulliana 28,2Vlixes 108,7Venus dea 5,32. 34,30. 35,6.36,20. 41,12. 103,5; Ueneriususus 34,8. 35,26Virgilius sapiens, Lucinii nostrimagister 14,1 sq.Virgilius poeta 102,8. 104,28Vulcanus deus 103,6.

— 111 —Anmerkungen.1,20 secundum domini dictum.Matth. 8,20 (Vulg.)1,24 Juvenalis Sat. VI 1652,35 Vgl. Hor. Epist. I 18,95,19/21 Vgl. Psalm 64,14. Indutisunt arietes ovium, et vallesabundabunt frumento5.23 Vgl. Joel 2,24. Et implebunturareae frumento, et redundabunttorcularia vino etoleo5.24 lacte et melle manabat regio.Vgl Num. 16,13 u. a.5,27 trisulcis linguis. Vgl. Verg.Georg. III 439; Aen. II 4759,7/9 Ov. Rem. amoris V 81 u.91 9212,29/30 Vgl. Num. 22,28—30;23 717,8Quelle?17,30 Ausspringen der Augen infolgeGifttranks, vgl. Mafimann,Kaiserchronik III 827. 83023,21 Vgl. Hor. Od. I 3,8. Ov.Trist. I 2,44; IV 10,3224,32/34 Vgl.Psalm 54,16;— 10;'Num. 16,30138,728,8 Quelle?31,4/5 Ov.ExPonto IV 3,35—3631,6/7 Vgl. Hor. Od. I 4,13-1431,15/16 LucaniPharsalial 70—7133.7 Vgl. MaHtmann, KaiserchronikIII 74837,26 Vgl. Phaedrus IV 19. Disc.clericalis, exemplumV(ed. Hilka-Soderhjelm)38,10/13 Hor. Od. I 13,5—839,16 Verg. Aen. IV 56939.20 Quelle?45.8 Verg. Aen. II 145,17/19 Hor. Arspoet. 163—16545.21 Vgl. Hor. Ars poet. 16246,2 Vgl. Hor. Epist. I 19,846,19/20 Quelle?72,19/20 Vgl. Verg. Ecl. III 9373.6 Ov. Her. VII 6.77.7 Vgl. Ov. Ex Ponto IV 6,47;Met. XV 462 ; Hor. Ars. poet. 9184,7 Vgl. Alex. Neckam, De naturisrerum, p. 100 (ed. Wright)93,27/29 Ov. Met. I 84—8696,28/30 Vgl. Hor. Ars poet. 464— 466. Auch Dissuasio Valeriiad Rufinum philosophum neuxorem ducat, z. B. bei WalterMapes, De nugis curialium,ed.Wright 1850, p. 14399,12/18 Hor. Ars poet. 391—39699,19/26 Hor. Sat. I 3,99-106100,32 Quelle?102,9 Servius zu Verg. Aen. II715; Statius Theb. III 661102,14 Vgl. Cvrillus Alex. adversusJulian/(Paris 1638) VI 110102,31 Vgl. Vahlen zu Ennius p.30 sq. Quintil. Instit. VII 9,6103, 11/12 Vgl. Plin. nat. hist.XIX 6103,14/22 Psalm 113,3—8103,24/33 Vgl. Jesaias 44,13—19103,33/35 Jeremias 10,11104,1/5 Hor. Sat. I 8,1—5104,18/21 Vgl. Mirabilia Romae,ed. Parthey, Berlin 1869, p. 33.Rzach, Oracula Sibyllina, Vindobonae1891, p. 153.104,24/26 Vgl. Rzach, 1. c. p. 88.104,26/27 Vgl. Rzach, 1. c. p. 132.104,30 Verg. Ecl. IV 7104,33/34 Verg. Ecl. IV 6104,35/36 Verg. Aen. I 664104,36 Verg. Aen. II 650105,3 Gemeint ist die Schrift desHermes Trismegistos, die Jo-

- 112hannes wohl aus Lactantii div.institutiones kannte.Vgl.die demApuleius beigelegte lat. tFbersetzung(ed.Hildebrand, II 279),sowie Pseudo-Augustini Tractatusadversus Vhaereses, cap. 3(Augustini Opera, AntwerpiaeVIII (1700), Appendix p. 3), wodie Stelle 105,6/14 fast gleichlautet. Vgl. Rzach, 1. c. p. 158.105,13/16 Vgl. Acta Apost. 2722 23.105,23 sq. Vgl. Thilo, Codex apocryphusNovi Testamenti, Lipsiae1832, I 398 (Historia denativitate Mariae et de infantiaSalvatoris, cap. 22—23)106,1 sq. Vgl. Mirab. Romae,p.55106,7 sq. Vgl. Eusebii PamphiliGhronica, ed. Scaliger, LugduniBat. 1606, p. 153; Petrus Comestor,Hist. scholastica, Ev.cap. 5.106,11 Matth. 27,51-52; Marcus15,33; Lucas 23,44—45106,13 Vgl. Hieronymus in Phlegonte.Speculum humanae salvationis8108,3 Vgl. Exodus 7,9—22108,5 Vgl. I Reg. 28108,6/8 Vgl. S. Augustini de civitateDei XVIII, 17—18; IsidoriHispal. EtymologiarumVIII 9.Corrigenda.1,14 1. resplenduit (Klausel).31,3 war nicht als Zitat zu drucken.59,28 1. musicorum.70,30 1. contrarium.77.27 1. lassitudinem, defectum cordis93.28 Komma zu tilgen.Anm. Die Betrachtung der sprachlichen und satzrythmischenZuge (Klauselgesetz, von G. Paris, Romania II 496 gestreift), mufiteaus Raummangel unterbleiben.

MOM^feM•P(D•HP,dCQTHE 1NSTITUTF. OF WFDIAFVAI STIMES10 EtMSLEY PLACETORONTO 6, CANADA,