12.07.2015 Views

Abschlussarbeiten mit LaTeX - Matthias Pospiech

Abschlussarbeiten mit LaTeX - Matthias Pospiech

Abschlussarbeiten mit LaTeX - Matthias Pospiech

SHOW MORE
SHOW LESS
  • No tags were found...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

<strong>Abschlussarbeiten</strong> <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>Strukturierung, Verweise, Literatur, Mathematik, Bilder undTabellenDr. <strong>Matthias</strong> <strong>Pospiech</strong>Institut für QuantenoptikLeibniz Universität HannoverWS 2011


Inhalt15 Tabellen16 Fragen und Antworten17 sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)


Installation, VorkenntnisseInhalt1 Installation, Vorkenntnisse2 Begriffe3 Editor (TexStudio)4 Kapitel, Überschriften, Paragraphen5 Strukturierung des Inhaltes6 Verweise7 Seitenlayout


Installation, Vorkenntnisse<strong>LaTeX</strong>-SystemVorausgesetztes <strong>LaTeX</strong>-SystemDistribution (<strong>LaTeX</strong> Programme, Schriften, Pakete)◮ MikTeX 2.9 (Windows) + neueste Updates!◮ TeX Live 2011 (Windows, Linux ➞ Ubuntu Pakete zu alt!)◮ MacTeX 2011 (Mac)Editor (integrierte Entwicklungsumgebung (IDE))◮ TexStudio 2.x (Windows, Linux, Mac)PDF-Betrachter◮ integriert in TexStudio◮ Acrobat Reader, PDF-XChange Viewer, Sumatra PDF,Evince, Okular, Ghostscript


Installation, Vorkenntnisse<strong>LaTeX</strong>-SystemVorausgesetzte Kenntnisse◮ Syntax von Klassen, Befehlen, Umgebungen und Sonderzeichen◮ Grundlegende Pakete für die Präambel (babel, inputenc, graphicx,amsmath, . . .).◮ Textsatz (Kapitel, Abschnitte, Listen, Paragraphen)◮ Mathematik: einzeilige Formeln◮ Einbinden von Bildern◮ einfache Tabellenz. B. Nachzulesen in:http://www.matthiaspospiech.de/blog/2011/05/15/latex-einfuehrung/


BegriffeBegriffeBegriffe und DefinitionenEngine Programm, dass den Code compiliert. (TeX, pdfTeX, lua-TeX, . . .)Format Zusammenstellung von Makros, die in ein binäres Formatkompiliert werden so dass sie sehr schnell geladen werdenkönnen. (plainTeX, <strong>LaTeX</strong>, conTeXt, . . .)Distribution Zusammenstellung von Programmen, Makros und Schriften(MikTeX, TeX Live)


BegriffeBegriffeBegriffe und DefinitionenEngine Programm, dass den Code compiliert. (TeX, pdfTeX, lua-TeX, . . .)Format Zusammenstellung von Makros, die in ein binäres Formatkompiliert werden so dass sie sehr schnell geladen werdenkönnen. (plainTeX, <strong>LaTeX</strong>, conTeXt, . . .)Distribution Zusammenstellung von Programmen, Makros und Schriften(MikTeX, TeX Live)Beispielepdflatex Programm: pdfTeX, Format: <strong>LaTeX</strong>


BegriffeBegriffeBegriffe und DefinitionenEngine Programm, dass den Code compiliert. (TeX, pdfTeX, lua-TeX, . . .)Format Zusammenstellung von Makros, die in ein binäres Formatkompiliert werden so dass sie sehr schnell geladen werdenkönnen. (plainTeX, <strong>LaTeX</strong>, conTeXt, . . .)Distribution Zusammenstellung von Programmen, Makros und Schriften(MikTeX, TeX Live)Beispielepdflatex Programm: pdfTeX, Format: <strong>LaTeX</strong>lualatex Programm: luaTeX, Format: <strong>LaTeX</strong>(Nachfolger von pdflatex )


BegriffeBegriffeBegriffe und Definitionenmeint:Ich schreibe meine Arbeit <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>.Ich schreibe meine Arbeit in der Makrosprache <strong>LaTeX</strong>, die aufTeX basiert, in einem Editor, der zum Kompilieren dasProgramm pdflatex aufruft.


BegriffeBegriffeBegriffe und Definitionenmeint:Ich schreibe meine Arbeit <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>.Ich schreibe meine Arbeit in der Makrosprache <strong>LaTeX</strong>, die aufTeX basiert, in einem Editor, der zum Kompilieren dasProgramm pdflatex aufruft.Weitere Informationen in: tex-overview.pdf


Editor (TexStudio)Inhalt1 Installation, Vorkenntnisse2 Begriffe3 Editor (TexStudio)4 Kapitel, Überschriften, Paragraphen5 Strukturierung des Inhaltes6 Verweise7 Seitenlayout


TexStudioEditor (TexStudio)


Editor (TexStudio)Vorteile/Funktionen von TexStudio◮ aktiv weiterentwickelter Editor◮ für Windows, Linux und Mac.◮ Unterstützt UTF8◮ Projektmanagement (Masterdokument)◮ Integrierter PDF Betrachter <strong>mit</strong> Vorwärts/Rückwärts Suche (synctex)◮ Integrierte Rechtschreibprüfung


Editor (TexStudio)Konfiguration (anpassen)Optionen ➞ TexStudio Einrichten . . .➞ Befehle◮ Pdf<strong>LaTeX</strong>: pdflatex -synctex=1 -shell-escape -interaction=%.tex◮ Pdf Betrachter: [x] interner BetrachterOptionen ➞ TexStudio Einrichten . . .➞ (erweitert) Allgemein◮ Wörterbücher: [ ] <strong>LaTeX</strong> SyntaxüberprüfungOptionen ➞ TexStudio Einrichten . . .➞ (erweitert) FortgeschrittenerEditor◮ Spezielle Optionen: Zeilenumbruch nach max. Zeichen◮ Spezielle Optionen: max. Zeichen [120]


Editor (TexStudio)TastenkürzelSTR-C kopierenF6 PDF Erstellen (pdflatex)STR-X ausschneidenSTR-V einfügenSTR-F suchenF7 PDF anzeigen/öffnen (auf aktuellerSeite)F11 bibtex/biber ausführenSTR-M weitersuchenSTR-R ersetzenSTR-Z rückgängig machenSTR-T kommentierenSTR-U Kommentar entfernen


Editor (TexStudio)ÜbungÜbung: Arbeit <strong>mit</strong> dem EditorDokument: Uebung/01-sample-document/latextext.tex.Aufgabe◮ Dokument kompilieren und Ausgabe kontrollieren.◮ Strukturansicht benutzen.◮ Tastaturbefehle für suchen/ersetzen und kommentieren testen.◮ synctex testen.


Kapitel, Überschriften, ParagraphenInhalt1 Installation, Vorkenntnisse2 Begriffe3 Editor (TexStudio)4 Kapitel, Überschriften, Paragraphen5 Strukturierung des Inhaltes6 Verweise7 Seitenlayout


Kapitel, Überschriften, ParagraphenStrukturInhalte1 Überschriften2 Inhaltsverzeichnis3 Absätze und Paragraphen


Kapitel, Überschriften, ParagraphenGliederungÜberschriftenDie verfügbaren Überschriften sind abhängig von derDokumentenklasse:\part{...} Teil book, report\chapter{...} Kapitel book, report\section{...} Abschnitt 1. Ordnung book, report, article\subsection{...} Abschnitt 2. Ordnung book, report, article\subsubsection{...} Abschnitt 3. Ordnung book, report, article\paragraph{...} Paragraph book, report, articleVerfügbarkeit analog bei scrbook, scrreprt, scrartcl.


Kapitel, Überschriften, ParagraphenGliederungÜberschriften\chapter{Wissenschaftliche Dokumente}\section{Textsatzsysteme}\subsection{<strong>LaTeX</strong>}\subsubsection{Erstellen der Gliederung}Die Gliederung wird durch verschiedene Befehle vorgenommen1 Wissenschaftliche Dokumente1.1 Textsatzsysteme1.1.1 <strong>LaTeX</strong>Erstellen der GliederungDie Gliederung wird durch verschiedene Befehle vorgenommen . . .


Kapitel, Überschriften, ParagraphenGliederungInhaltsverzeichniswird automatisch generiert <strong>mit</strong> \tableofcontents\tableofcontents % Erfordert 2 <strong>LaTeX</strong> Durchläufe!\section{Textsatzsysteme}\subsection{<strong>LaTeX</strong>}...Inhaltsverzeichnis1 Textsatzsysteme 11.1 <strong>LaTeX</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 Textsatzsysteme1.1 <strong>LaTeX</strong>Erstellen der Gliederung


Kapitel, Überschriften, ParagraphenGliederungÜberschriften – weitere Optionen\tableofcontents\section*{Einleitung} % ohne Nummer\section{Textsatzsysteme}% \subsection[Kurzform]{Lange Überschrift}\subsection[<strong>LaTeX</strong>]{WissenschaftlicheDokumente <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>}Inhaltsverzeichnis1 Textsatzsysteme 11.1 <strong>LaTeX</strong> . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 1Einleitung1 Textsatzsysteme1.1 Wissenschaftliche Dokumente <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>


Kapitel, Überschriften, ParagraphenGliederungGliederungstiefeTiefe der Nummerierung der Überschriften\setcounter{secnumdepth}{2} %Tiefe der Nummerierung des Inhaltsverzeichnisses\setcounter{tocdepth}{2} %Inhaltsverzeichnis1 section 11.1 subsection . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11 section1.1 subsectionsubsubsection


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeZeilen- und SeitenumbrücheZeilenumbruchAm Ende dieser Zeile isteine Zeilenumbruch \newline % oder \\im Satz enthalten.Am Ende dieser Zeile ist eine Zeilenumbruchim Satz enthalten.➞ häufigste Anwendung: mehrzeilige Gleichungen, Tabellen


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeZeilen- und SeitenumbrücheZeilenumbruchAm Ende dieser Zeile isteine Zeilenumbruch \newline % oder \\im Satz enthalten.Am Ende dieser Zeile ist eine Zeilenumbruchim Satz enthalten.➞ häufigste Anwendung: mehrzeilige Gleichungen, TabellenSeitenumbruchHinter diesem Satz kommt ein Seitenumbruch\newpage % Alternativ: \clearpageText auf der nächsten Seite.


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeAbsätze / Paragraphenfehlende optische Trennung ➞ Themenwechsel nicht erkennbarAls elektromagnetische Welle bezeichnet man eine Welle aus gekoppeltenelektrischen und magnetischen Feldern. Dazu gehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen,Licht, Röntgenstrahlung und Gammastrahlung. Die Wechselwirkungelektromagnetischer Wellen <strong>mit</strong> Materie hängt von ihrer Frequenz ab, die überviele Größenordnungen variieren kann. Entsprechend unterscheiden sich dieQuellen, Ausbreitungseigenschaften und Wirkungen der Strahlung in den verschiedenenBereichen des elektromagnetischen Spektrums. Anders als zumBeispiel Schallwellen, benötigen elektromagnetische Wellen kein Medium,um sich auszubreiten. Sie pflanzen sich im Vakuum unabhängig von ihrerFrequenz <strong>mit</strong> Lichtgeschwindigkeit fort. Als Transversalwellen zeigen elektromagnetischeWellen das Phänomen der Polarisation. Im freien Raum stehen dieVektoren des elektrischen und des magnetischen Feldes senkrecht aufeinanderund auf der Ausbreitungsrichtung.(aus Wikipedia)


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeAbsätze / Paragraphenrichtig: eingerücktAls elektromagnetische Welle bezeichnet man eine Welle aus gekoppeltenelektrischen und magnetischen Feldern. Dazu gehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen,Licht, Röntgenstrahlung und Gammastrahlung. Die Wechselwirkungelektromagnetischer Wellen <strong>mit</strong> Materie hängt von ihrer Frequenz ab, die überviele Größenordnungen variieren kann. Entsprechend unterscheiden sich dieQuellen, Ausbreitungseigenschaften und Wirkungen der Strahlung in den verschiedenenBereichen des elektromagnetischen Spektrums.Anders als zum Beispiel Schallwellen, benötigen elektromagnetische Wellenkein Medium, um sich auszubreiten. Sie pflanzen sich im Vakuum unabhängigvon ihrer Frequenz <strong>mit</strong> Lichtgeschwindigkeit fort.Als Transversalwellen zeigen elektromagnetische Wellen das Phänomen derPolarisation. Im freien Raum stehen die Vektoren des elektrischen und desmagnetischen Feldes senkrecht aufeinander und auf der Ausbreitungsrichtung.


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeAbsätze / Paragraphenrichtig: abgesetzt (halbe Zeile)Als elektromagnetische Welle bezeichnet man eine Welle aus gekoppeltenelektrischen und magnetischen Feldern. Dazu gehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen,Licht, Röntgenstrahlung und Gammastrahlung. Die Wechselwirkungelektromagnetischer Wellen <strong>mit</strong> Materie hängt von ihrer Frequenz ab, die überviele Größenordnungen variieren kann. Entsprechend unterscheiden sich dieQuellen, Ausbreitungseigenschaften und Wirkungen der Strahlung in den verschiedenenBereichen des elektromagnetischen Spektrums.Anders als zum Beispiel Schallwellen, benötigen elektromagnetische Wellenkein Medium, um sich auszubreiten. Sie pflanzen sich im Vakuum unabhängigvon ihrer Frequenz <strong>mit</strong> Lichtgeschwindigkeit fort.Als Transversalwellen zeigen elektromagnetische Wellen das Phänomen derPolarisation. Im freien Raum stehen die Vektoren des elektrischen und desmagnetischen Feldes senkrecht aufeinander . . ..


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeAbsätze / Paragraphenfalsch: ZeilenumbruchAls elektromagnetische Welle bezeichnet man eine Welle aus gekoppeltenelektrischen und magnetischen Feldern. Dazu gehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen,Licht, Röntgenstrahlung und Gammastrahlung. Die Wechselwirkungelektromagnetischer Wellen <strong>mit</strong> Materie hängt von ihrer Frequenz ab, die überviele Größenordnungen variieren kann. Entsprechend unterscheiden sich dieQuellen, Ausbreitungseigenschaften und Wirkungen der Strahlung in den verschiedenenBereichen des elektromagnetischen Spektrums. \\Anders als zum Beispiel Schallwellen, benötigen elektromagnetische Wellenkein Medium, um sich auszubreiten. Sie pflanzen sich im Vakuum unabhängigvon ihrer Frequenz <strong>mit</strong> Lichtgeschwindigkeit fort. \\Als Transversalwellen zeigen elektromagnetische Wellen das Phänomen derPolarisation. Im freien Raum stehen die Vektoren des elektrischen und desmagnetischen Feldes senkrecht aufeinander und auf der Ausbreitungsrichtung.


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeAbsätze / Paragraphenfalsch: Zeilenumbruch ➞ optische Trennung geht verlorenAls elektromagnetische Welle bezeichnet man eine Welle aus gekoppeltenelektrischen und magnetischen Feldern. Dazu gehören z.B. Radiowellen,Mikrowellen, Licht, Röntgenstrahlung und Gammastrahlung.Die Wechselwirkung elektromagnetischer Wellen <strong>mit</strong> Materie hängtvon ihrer Frequenz ab, die über viele Größenordnungen variieren kann.Entsprechend unterscheiden sich die Quellen, Ausbreitungseigenschaftenund Wirkungen der Strahlung in den verschiedenen Bereichen deselektromagnetischen Spektrums. \\Anders als zum Beispiel Schallwellen, benötigen elektromagnetischeWellen kein Medium, um sich auszubreiten. Sie pflanzen sich im Vakuumunabhängig von ihrer Frequenz <strong>mit</strong> Lichtgeschwindigkeit fort. \\Als Transversalwellen zeigen elektromagnetische Wellen das Phänomender Polarisation. Im freien Raum stehen die Vektoren des elektrischenund des magnetischen Feldes senkrecht aufeinander und auf der Ausbreitungsrichtung.


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeAbsätze / Paragraphenfalsch: Absatz + Zeilenumbruch (typischer Fehler)Als elektromagnetische Welle bezeichnet man eine Welle aus gekoppeltenelektrischen und magnetischen Feldern. Dazu gehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen,Licht, Röntgenstrahlung und Gammastrahlung. Die Wechselwirkungelektromagnetischer Wellen <strong>mit</strong> Materie hängt von ihrer Frequenz ab, die überviele Größenordnungen variieren kann. Entsprechend unterscheiden sich dieQuellen, Ausbreitungseigenschaften und Wirkungen der Strahlung in den verschiedenenBereichen des elektromagnetischen Spektrums. \\Anders als zum Beispiel Schallwellen, benötigen elektromagnetische Wellenkein Medium, um sich auszubreiten. Sie pflanzen sich im Vakuum unabhängigvon ihrer Frequenz <strong>mit</strong> Lichtgeschwindigkeit fort. \\Als Transversalwellen zeigen elektromagnetische Wellen das Phänomen derPolarisation. Im freien Raum stehen die Vektoren des elektrischen und desmagnetischen Feldes senkrecht aufeinander und auf der Ausbreitungsrichtung.


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeAbschnitte / Paragraphenwerden erzeugt durch Leerzeilen:Quellen, Ausbreitungseigenschaften und Wirkungen derStrahlung in den verschiedenen Bereichen deselektromagnetischen Spektrums.Anders als zum Beispiel Schallwellen, benötigenelektromagnetische Wellen kein Medium, um sichauszubreiten. Sie pflanzen sich im Vakuum unabhängigvon ihrer Frequenz <strong>mit</strong> Lichtgeschwindigkeit fort.Quellen, Ausbreitungseigenschaften und Wirkungen der Strahlung inden verschiedenen Bereichen des elektromagnetischen Spektrums.Anders als zum Beispiel Schallwellen, benötigen elektromagnetischeWellen kein Medium, um sich auszubreiten. Sie pflanzen sich im Vakuumunabhängig von ihrer Frequenz <strong>mit</strong> Lichtgeschwindigkeit fort.


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeAbschnitte / Paragraphenwerden erzeugt durch Leerzeilen oder <strong>mit</strong> \parQuellen, Ausbreitungseigenschaften und Wirkungen derStrahlung in den verschiedenen Bereichen deselektromagnetischen Spektrums.\parAnders als zum Beispiel Schallwellen, benötigenelektromagnetische Wellen kein Medium, um sichauszubreiten. Sie pflanzen sich im Vakuum unabhängigvon ihrer Frequenz <strong>mit</strong> Lichtgeschwindigkeit fort.Quellen, Ausbreitungseigenschaften und Wirkungen der Strahlung inden verschiedenen Bereichen des elektromagnetischen Spektrums.Anders als zum Beispiel Schallwellen, benötigen elektromagnetischeWellen kein Medium, um sich auszubreiten. Sie pflanzen sich im Vakuumunabhängig von ihrer Frequenz <strong>mit</strong> Lichtgeschwindigkeit fort.


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeAbsätze◮ Einrücken und AbsatzDies ist ein Beispieltext ohne einensinnvollen Inhalt.Dies ist ein Beispieltext ohneeinen sinnvollen Inhalt. Dies ist einBeispieltext ohne einen sinnvollenInhalt.Dies ist ein Beispieltext ohne einensinnvollen Inhalt.Dies ist ein Beispieltext ohne einensinnvollen Inhalt. Dies ist ein Beispieltextohne einen sinnvollenInhalt.◮ <strong>LaTeX</strong>: Klassenoption parskip, (siehe scrguide.pdf)% Einrückung\KOMAoptions{%parskip=false}% 1/2 Zeile Abstand\KOMAoptions{%parskip=true}◮ Einrücken im professionellen Buchdruck üblicher


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeAbsätzeunbemerktes Einrücken an UmgebungenDies ist ein Beispieltext ohne einen sinnvollen Inhalt.a = b + c (1)Dies ist ein Beispieltext ohne einen sinnvollen Inhalt. Dies ist ein Beispieltext ohneeinen sinnvollen Inhalt. Dies ist ein Beispieltext ohne einen sinnvollen Inhalt.Dies ist ein Beispieltext ohne einen sinnvollen Inhalt.\begin{equation}a= b + c\end{equation}Dies ist ein Beispieltext ohne einen sinnvollen Inhalt.Dies ist ein Beispieltext ohne einen sinnvollen Inhalt.


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeAbsätzeunbemerktes Einrücken verhindernDies ist ein Beispieltext ohne einen sinnvollen Inhalt.a = b + c (2)Dies ist ein Beispieltext ohne einen sinnvollen Inhalt. Dies ist ein Beispieltext ohneeinen sinnvollen Inhalt. Dies ist ein Beispieltext ohne einen sinnvollen Inhalt.Dies ist ein Beispieltext ohne einen sinnvollen Inhalt.%\begin{equation}a= b + c\end{equation}%Dies ist ein Beispieltext ohne einen sinnvollen Inhalt.Dies ist ein Beispieltext ohne einen sinnvollen Inhalt.


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeAbsätzeOptische Strukturierung des Quellcodes:\subsection{Vektorielle Beugungstheorie}\label{sec:Vektorielle Beugungstheorie}Ausgehend von den Maxwellgleichungen für ungeladene und nichtleitende Medien wirddie Propagation in linearen, isotropen und homogenen Medien durch dieWellengleichung des elektrischen Feldes beschrieben\begin{equation}\label{eqn:Wellengleichung}\nabla^2 \vec E = \frac{n^2}{c^2} \frac{\partial^2 \vec E}{\partial t^2}\,.\end{equation}Für eine monochromatische Lichtwelle $\vec E(z,t) = \vec E_0 \e^{\i (\omega t +kz)}$ lässt sich diese umformen zur Helmholtzgleichung\begin{equation}\label{eqn:Helmoltzgleichung}\nabla^2 \vec E + k^2 \vec E = 0\,,\end{equation}<strong>mit</strong> der Wellenzahl $k=n\frac{2\pi}{\lambda_0}$, Brechungsindex im Medium $n$ undVakuumwellenlänge $\lambda_0$.Unter der Bedingung, dass sich alle Raumrichtungen des elektrischen undmagnetischen Feldes gleich verhalten, lässt sich die Helmholtzgleichung\eqref{eqn:Helmoltzgleichung} auf eine Dimension reduzieren.


Kapitel, Überschriften, ParagraphenAbsätzeAbsätzeOptische Strukturierung des Quellcodes:\subsection{Vektorielle Beugungstheorie}\label{sec:Vektorielle Beugungstheorie}Ausgehend von den Maxwellgleichungen für ungeladene und nichtleitende Medien wirddie Propagation in linearen, isotropen und homogenen Medien durch dieWellengleichung des elektrischen Feldes beschrieben%\begin{equation}\label{eqn:Wellengleichung}\nabla^2 \vec E = \frac{n^2}{c^2} \frac{\partial^2 \vec E}{\partial t^2}\,.\end{equation}%Für eine monochromatische Lichtwelle $\vec E(z,t) = \vec E_0 \e^{\i (\omega t +kz)}$ lässt sich diese umformen zur Helmholtzgleichung%\begin{equation}\label{eqn:Helmoltzgleichung}\nabla^2 \vec E + k^2 \vec E = 0\,,\end{equation}%<strong>mit</strong> der Wellenzahl $k=n\frac{2\pi}{\lambda_0}$, Brechungsindex im Medium $n$ undVakuumwellenlänge $\lambda_0$.Unter der Bedingung, dass sich alle Raumrichtungen des elektrischen undmagnetischen Feldes gleich verhalten, lässt sich die Helmholtzgleichung\eqref{eqn:Helmoltzgleichung} auf eine Dimension reduzieren.


Strukturierung des InhaltesInhalt1 Installation, Vorkenntnisse2 Begriffe3 Editor (TexStudio)4 Kapitel, Überschriften, Paragraphen5 Strukturierung des Inhaltes6 Verweise7 Seitenlayout


Strukturierung des InhaltesStrukturInhalte1 Strukturierung einer Abschlussarbeit2 Strukturierung <strong>mit</strong> Überschriften3 Unterteilung in Paragraphen


Strukturierung des InhaltesAufteilung in KapitelStrukturierung einer Abschlussarbeit Bachelor/Master◮ Titelseite (Cover)◮ Inhaltsverzeichnis◮ Hauptteil gegliedert z.B. in◮◮◮EinleitungGrundlagen, Experimente, ErgebnisseZusammenfassung (und Ausblick)◮ Literaturverzeichnis◮ Verzeichnisse (Abbildungsverzeichnis, Tabellenverzeichnis, Abkürzungsverzeichnis,Formelverzeichnis)◮ Anhang (Wird nicht bewertet!)◮ Erklärung der Urheberschaft◮ Danksagung


Strukturierung des InhaltesAufteilung in KapitelStrukturierung einer Doktorarbeit◮ Titelseite (Cover)◮ Kurzfassung /Abstract◮ Inhaltsverzeichnis◮ Hauptteil (Einleitung, Grundlagen, Experimente, . . ., Zusammenfassung)◮ Literaturverzeichnis◮ Verzeichnisse (Abbildungsverzeichnis, Tabellenverzeichnis, Abkürzungsverzeichnis,Formelverzeichnis)◮ Anhang (Wird nicht bewertet!)◮ Erklärung der Urheberschaft (Extra Formular)◮ Publikationen◮ Lebenslauf◮ Danksagung


Strukturierung des InhaltesStrukturierung <strong>mit</strong> ÜberschriftenStrukturierung des Textes◮ Paragraphen definieren Themenabschnitte.◮ Überschriften strukturieren größeren Themenabschnitte.◮ Kapitel und Abschnitte beginnen <strong>mit</strong> Einführungen und enden<strong>mit</strong> Überleitungen und Zusammenfassungen.➞Der Leser muss immer wissen worum es im aktuellen Abschnittgeht (roter Faden).


Strukturierung des InhaltesStrukturierung <strong>mit</strong> ÜberschriftenStrukturierung des Textes: Beispiel für Überschriftentypischer Aufbau eines Kapitels:\chapter{Kapitel}Einleitung (warum geht es)Übersicht über untergeordnete Überschriften (sections)\section{Überschrift}Übersicht über untergeordnete Überschriften (subsections)\subsection{Überschrift}Einleitung (was erzähle ich hier)InhaltÜberleitung oder Zusammenfassung\section{Zusammenfassung}Zusammenfassung des Kapitels


Strukturierung des InhaltesUnterteilung in ParagraphenStrukturierung des Textes: Beispiel für Paragraphentypischer Aufbau eines Abschnittes und Unterteilung in Paragraphen:\section{Überschrift} % oder \subsectionÜbersicht der im folgenden dargestellten Themen.Thema 1Thema 2Thema 3 ...Vergleich/Diskussion/ZusammenfassungÜberleitung zum nächsten Abschnitt


Strukturierung des InhaltesUnterteilung in ParagraphenFehler bei der Strukturierung◮ zu wenig Überschriften◮ zu viele Paragraphen (typ. 2-5 pro Seite)◮Satzenden definieren keinen Themenwechsel◮ Hinter einer Überschrift kommt nicht direkt eine untergeordneteÜberschrift.◮ Hinter einer Überschrift kommt niemals direkt eine Abbildung,Tabelle oder Gleichung.◮ Ein Abschnitt beginnt und endet nicht <strong>mit</strong> einer Formel.


VerweiseInhalt1 Installation, Vorkenntnisse2 Begriffe3 Editor (TexStudio)4 Kapitel, Überschriften, Paragraphen5 Strukturierung des Inhaltes6 Verweise7 Seitenlayout


VerweiseQuerverweiseQuerverweiseVerweise im Text hervorgehoben:In dieser Arbeit wird die Interaktion von Femtosekunden-Laserpulsen<strong>mit</strong> transparenten Gläsern (Kapitel 3 und 4) und biologischem Gewebe(Kapitel 5) untersucht. Dieser Abschnitt gibt einen Überblicküber die zugrundeliegenden physikalischen Prozesse, im speziellen dienichtlineare Ionisation und die Avalanche-Ionisation in Abschnitt 2.1.1.Anschließend werden die zeitlich nachfolgenden Effekte der Relaxationin dielektrischenMedien dargestellt. Die Verteilung der Energie führtin Gläsern zu einer lokalisierten Dichte- und Brechungsindexänderung,die in Abschnitt 2.2.2 diskutiert wird. Diese Prozesse finden Anwendungbei der Erzeugung von Wellenleiterstrukturen, weiter dargestelltin Abschnitt 2.3 und Kapitel 3. Die speziellen Wechselwirkungen vonFemtosekunden-Laserpulsen <strong>mit</strong> biologischem Gewebe werden gesondertin Kapitel 5 dargestellt.


VerweiseQuerverweiseQuerverweise: Beispiele\section{Nichtlineare Wechselwirkungen}\label{sec:NichtlineareWechselwirkungen}%Dieser Abschnitt gibt einen Überblick über diezugrundeliegenden physikalischen Prozesse,im speziellen die nichtlineare Ionisation unddie Avalanche-Ionisation inAbschnitt~\ref{sec:NonlinearIonisation}....%\subsection{Nichtlineare Anregungsprozesse}\label{sec:NonlinearIonisation}


VerweiseQuerverweiseQuerverweise\label{key} weist dem aktuellen Element (Überschrift, Gleichung,Grafik usw.) den Schlüssel key zu.\ref{key} zitiert das Element <strong>mit</strong> dem Schlüssel key <strong>mit</strong> einerentsprechenden Zeichenfolge.\eqref{key} zitiert eine Gleichung <strong>mit</strong> dem Schlüssel key <strong>mit</strong> einerentsprechenden Zeichenfolge in Klammern (nur <strong>mit</strong>amsmath).\pageref{key} gibt die Seitenzahl des Elements <strong>mit</strong> dem Schlüssel keyaus.


VerweiseQuerverweiseQuerverweise: Schreibweise der KeysKapitel chap:keyAbschnitte sec:keyGleichung eqn:keyAbbildung fig:keyTabelle tab:key. . . siehe Kapitel∼\ref{chap:key}. . . siehe Abschnitt∼\ref{sec:key}. . . siehe Gleichung∼\eqref{eqn:key}. . . siehe Abbildung∼\ref{fig:key}. . . siehe Tabelle∼\ref{tab:key}➞ Eindeutiger was zitiert wird.


VerweiseÜbungÜbung: Querverweise in Text integrierenAufgabe◮ In Dokument Uebung/02-references/latextlabelrefs.texalle Referenzen einfügen, so dass die Ausgabelatextlabelrefs-MitQuerverweisen.pdf entspricht.1 zuerst alle Überschriften und Gleichungen <strong>mit</strong> Labels versehen2 danach die Labels referenzieren.


SeitenlayoutInhalt1 Installation, Vorkenntnisse2 Begriffe3 Editor (TexStudio)4 Kapitel, Überschriften, Paragraphen5 Strukturierung des Inhaltes6 Verweise7 Seitenlayout


SeitenlayoutStrukturInhalte1 Satzspiegel2 Kopf und Fußzeile3 Nummerierung der Seitenzahlen4 Seitenumbruch


SeitenlayoutSatzspiegelSatzspiegel / RänderSatzspiegel:Festlegung einer Nutzfläche auf dem ausgewählten Seitenformat(Festlegen der Seitenränder)Festlegung des Satzspiegels:


SeitenlayoutSatzspiegelSatzspiegel / RänderSatzspiegel:Festlegung einer Nutzfläche auf dem ausgewählten Seitenformat(Festlegen der Seitenränder)Festlegung des Satzspiegels: 9er-Teilung12 3 4 5 6 7 8 923456789


SeitenlayoutSatzspiegelSatzspiegel / RänderSatzspiegel:Festlegung einer Nutzfläche auf dem ausgewählten Seitenformat(Festlegen der Seitenränder)Festlegung des Satzspiegels: 9er-Teilung <strong>mit</strong> Bindekorrektur12 3 4 5 6 7 8 923456789


SeitenlayoutSatzspiegelSatzspiegel / RänderSatzspiegel:Festlegung einer Nutzfläche auf dem ausgewählten Seitenformat(Festlegen der Seitenränder)◮ Doppelseiten: Außenbreite = 2 × Innenbreite◮ Zeichen in einer Zeile: 80-120 (gut lesbar)


SeitenlayoutSatzspiegelSatzspiegel <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>book Klasse (ungünstige Aufteilung)\documentclass[a4paper]{book}%


SeitenlayoutSatzspiegelSatzspiegel <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>Koma Script (scrbook/typearea): 9er Teilung\documentclass[a4paper]{scrbook} % Koma Script\KOMAoptions{DIV=9, BCOR=0mm}%


SeitenlayoutSatzspiegelSatzspiegel <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>Koma Script (scrbook/typearea): 11er Teilung <strong>mit</strong> Bindekorrektur\documentclass[a4paper]{scrbook} % Koma Script\KOMAoptions{DIV=11, BCOR=10mm}%


SeitenlayoutSatzspiegelSatzspiegel <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>Koma Script (scrbook/typearea): 11er Teilung <strong>mit</strong> Bindekorrektur\documentclass[a4paper]{scrbook} % Koma Script\KOMAoptions{DIV=11, BCOR=10mm}%dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. Atvero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, nosea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore etdolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Loremipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, seddiam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clitakasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet.Duis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestie consequat,vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis at vero eros et accumsan et iusto odiodignissim qui blandit praesent luptatum zzril delenit augue duis dolore te feugait nullafacilisi. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nonummynibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquam erat volutpat.Ut wisi enim ad minim veniam, quis nostrud exerci tation ullamcorper suscipit lobortisnisl ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis autem vel eum iriure dolor in hendreritin vulputate velit esse molestie consequat, vel illum dolore eu feugiat nulla facilisisat vero eros et accumsan et iusto odio dignissim qui blandit praesent luptatum zzrildelenit augue duis dolore te feugait nulla facilisi.Nam liber tempor cum soluta nobis eleifend option congue nihil imperdiet domingid quod mazim placerat facer possim assum. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetueradipiscing elit, sed diam nonummy nibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magnaaliquam erat volutpat. Ut wisi enim ad minim veniam, quis nostrud exerci tationullamcorper suscipit lobortis nisl ut aliquip ex ea commodo Lorem ipsum dolor sitamet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justoduo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Loremipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, seddiam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clitakasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Duis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestie consequat,vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis at vero eros et accumsan et iusto odiodignissim qui blandit praesent luptatum zzril delenit augue duis dolore te feugait nullafacilisi. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nonummynibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquam erat volutpat.Ut wisi enim ad minim veniam, quis nostrud exerci tation ullamcorper suscipit lobor-Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. Atvero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, nosea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore etdolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Loremipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, seddiam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clitakasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet.Duis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestie consequat,vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis at vero eros et accumsan et iusto odiodignissim qui blandit praesent luptatum zzril delenit augue duis dolore te feugait nullafacilisi. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nonummynibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquam erat volutpat.Ut wisi enim ad minim veniam, quis nostrud exerci tation ullamcorper suscipit lobortisnisl ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis autem vel eum iriure dolor in hendreritin vulputate velit esse molestie consequat, vel illum dolore eu feugiat nulla facilisisat vero eros et accumsan et iusto odio dignissim qui blandit praesent luptatum zzrildelenit augue duis dolore te feugait nulla facilisi.Nam liber tempor cum soluta nobis eleifend option congue nihil imperdiet domingid quod mazim placerat facer possim assum. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetueradipiscing elit, sed diam nonummy nibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magnaaliquam erat volutpat. Ut wisi enim ad minim veniam, quis nostrud exerci tationullamcorper suscipit lobortis nisl ut aliquip ex ea commodo consequat.Duis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestie consequat,vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et doloremagna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo doloreset ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, At accusamaliquyam diam diam dolore dolores duo eirmod eos erat, et nonumy sed tempor et etinvidunt justo labore Stet clita ea et gubergren, kasd magna no rebum. sanctus sea sedtakimata ut vero voluptua. est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sitamet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat.Consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore etdolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Loremipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, seddiam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clitakasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum


SeitenlayoutSatzspiegelSatzspiegel <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>geometry Paket: beliebiges Layout (Word Standard)\documentclass[a4paper]{scrbook} % Koma Script\usepackage{geometry}\geometry{% Word Standard Aufeilung (typografisch falsch!)a4paper, twoside=false,left=2.5cm, right=2.5cm, top=2.5cm, bottom=2cm,marginparwidth=0pt,}


SeitenlayoutSatzspiegelSatzspiegel <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>geometry Paket: beliebiges Layout


SeitenlayoutSatzspiegelSatzspiegel / RänderDokumentationen:◮ http://de.wikipedia.org/wiki/Satzspiegel◮ komasatzspiegel.pdf<strong>LaTeX</strong> Paketetypearea Sinnvolle Aufteilung über Paremter DIV/BCORgeometry Angepasste Aufteilung der Seitenränder und Anzahl vonZeilen (Option: \geometry{lines=45})


SeitenlayoutKopf und FußzeileKopf und FußzeileKoma Script (scrbook) <strong>mit</strong> Paket scrpage2:\documentclass[fontsize=12pt, a4paper]{scrbook} % Koma Script\usepackage[headsepline,automark,komastyle,nouppercase]{scrpage2}\pagestyle{empty} % Leere Kopf und Fußzeilen1 KapitelüberschriftDuis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestieconsequat, vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis at vero eros et accumsan etiusto odio dignissim qui blandit praesent luptatum zzril delenit augue duis dolorete feugait nulla facilisi. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit,sed diam nonummy nibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquam eratvolutpat.1.1 AbschnittsüberschriftLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. Atvero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos etaccusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.1.1.1 UnterabschnittsüberschriftLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. Atvero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos etaccusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.


SeitenlayoutKopf und FußzeileKopf und FußzeileKoma Script (scrbook) <strong>mit</strong> Paket scrpage2:\documentclass[fontsize=12pt, a4paper]{scrbook} % Koma Script\usepackage[headsepline,automark,komastyle,nouppercase]{scrpage2}\pagestyle{scrplain} % Fußzeilen <strong>mit</strong> Seitenzahl1 KapitelüberschriftDuis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestieconsequat, vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis at vero eros et accumsan etiusto odio dignissim qui blandit praesent luptatum zzril delenit augue duis dolorete feugait nulla facilisi. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit,sed diam nonummy nibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquam eratvolutpat.1.1 AbschnittsüberschriftLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. Atvero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos etaccusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.1.1.1 UnterabschnittsüberschriftLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. Atvero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos etaccusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor in-vidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.123


SeitenlayoutKopf und FußzeileKopf und FußzeileKoma Script (scrbook) <strong>mit</strong> Paket scrpage2:\documentclass[fontsize=12pt, a4paper]{scrbook} % Koma Script\usepackage[headsepline,automark,komastyle,nouppercase]{scrpage2}\pagestyle{scrheadings} % Kopf und Fußzeilen2 1 Kapitelüberschrift1.1 Abschnittsüberschrift 31 KapitelüberschriftDuis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestieconsequat, vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis at vero eros et accumsan etiusto odio dignissim qui blandit praesent luptatum zzril delenit augue duis dolorete feugait nulla facilisi. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit,sed diam nonummy nibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquam eratvolutpat.1.1 AbschnittsüberschriftLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. Atvero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos etaccusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.1.1.1 UnterabschnittsüberschriftLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. Atvero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos etaccusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor in-vidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsumdolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor inviduntut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam etjusto duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctusest Lorem ipsum dolor sit amet.1


SeitenlayoutKopf und FußzeileKopf und FußzeileKoma Script (scrbook) <strong>mit</strong> Paket scrpage2: Code\documentclass[fontsize=12pt, a4paper]{scrbook} % Koma Script\usepackage[headsepline,automark,komastyle,nouppercase]{scrpage2}\pagestyle{scrheadings} % Kopf und Fußzeilen\clearscrheadings % löschen der Stile\clearscrplain\ohead{\pagemark} % Neudefinition\ihead{\headmark}\ofoot[\pagemark]{}\automark[section]{chapter} % Kopfzeile: [rechts]{links}


SeitenlayoutKopf und FußzeileKolumnentitel löschen / verhindernbenötigt bei nicht nummerierten Überschriften\chapter*{Kapitelüberschrift ohne Nummer}\markboth{}{}oder\addchap*{Kapitelüberschrift ohne Nummer}siehe scrguide.pdf Abschnitt 3.5.2, Seite 59


SeitenlayoutNummerierung der SeitenzahlenSeitenzahlen1, 2, 3, 4, ...\pagenumbering{arabic}a, b, c, d, ...\pagenumbering{alph}i, ii, iii, iv, ...\pagenumbering{roman}


SeitenlayoutSeitenumbruchBeispiel%1 AbschnittsüberschriftLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos etaccusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimatasanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscingelitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat,sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.1.1 UnterabschnittsüberschriftLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos etaccusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimatasanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscingelitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat,sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum


SeitenlayoutSeitenumbruchNeue Seite (newpage)\newpage % Alternativ \clearpage (gibt floats aus)1 AbschnittsüberschriftLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos etaccusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimatasanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscingelitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat,sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.1.1 UnterabschnittsüberschriftLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos etaccusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimatasanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscingelitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat,sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam


SeitenlayoutSeitenumbruchSeitengröße ändern\enlargethispage{5\baselineskip} % im Quelltext auf der Seite1 AbschnittsüberschriftLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos etaccusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimatasanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscingelitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat,sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.1.1 UnterabschnittsüberschriftLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos etaccusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimatasanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscingelitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat,sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,


SeitenlayoutSeitenumbruchSeitengröße ändern\enlargethispage{-5\baselineskip} % im Quelltext auf der Seite1 AbschnittsüberschriftLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos etaccusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimatasanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscingelitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat,sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.1.1 UnterabschnittsüberschriftLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos etaccusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimatasanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscingelitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat,sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, seddiam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasdgubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolorsit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut laboreet dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duodolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsumdolor sit amet.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod temporinvidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusamet justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus estLorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr,sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed


SeitenlayoutÜbungÜbung: Layout einstellenIm Dokument Uebung/03a-layout/pagelayout.tex:Aufgabe◮ Bindekorrektur 10cm und Seitenaufteilung <strong>mit</strong> 11 Blöcken◮ Kolumentitel <strong>mit</strong> headern aktivieren◮ Kolumentitel auf Seite 6 löschen◮ Inhaltsverzeichnis römisch nummerieren, danach arabisch◮ letzten Paragraph auf Seite 2 vollständig auf Seite 2 darstellen.


Aufteilung komplexer DokumenteInhalt8 Aufteilung komplexer Dokumente9 Schriften10 Silbentrennung11 Literaturverzeichnis12 Literatur erstellen und verwalten (JabRef)13 Einheiten und Mathematik14 Abbildungen und Beschriftungen


Aufteilung komplexer DokumenteStrukturInhalte1 Aufteilung in Unterdokumente (input, include, includeonly)2 Vorspann, Hauptteil, Anhang


Aufteilung komplexer DokumenteAufteilung in UnterdokumenteStruktur eines <strong>LaTeX</strong> Dokumentes\documentclass[paper=a4, fontsize=11pt]{scrartcl}% Präambel: (Pakete Laden, Layout Einstellungen)% 100 - 1000 Zeilen\usepackage[utf8]{inputenc}\usepackage[ngerman]{babel}...% Dokument: > 2000 Zeilen\begin{document}\chapter{Einleitung}Viel Text ...\chapter{Grundlagen}...\end{document}Typische Anzahl Codezeilen: 2000-8000 ➞ unübersichtlich


Aufteilung komplexer DokumenteAufteilung in UnterdokumenteAufteilen in DateienAufteilung in Unterdokumente. Laden <strong>mit</strong> \input{datei}Masterarbeit.tex\documentclass[%paper=a4,fontsize=11pt]{scrartcl}\input{preambel.tex}\begin{document}\input{einleitung.tex}\input{grundlagen.tex}\end{document}preambel.tex\usepackage[utf8]{inputenc}\usepackage[ngerman]{babel}...einleitung.tex\chapter{Einleitung}...


Aufteilung komplexer DokumenteAufteilung in UnterdokumenteStruktur eines <strong>LaTeX</strong> DokumentesAufteilung in Unterdokumente und Unterverzeichnisse.Laden <strong>mit</strong> \input{datei}Masterarbeit.tex\documentclass[%paper=a4,fontsize=11pt]{scrartcl}\input{preambel/preambel.tex}\begin{document}\input{inhalt/einleitung.tex}\input{inhalt/grundlagen.tex}\end{document}preambel/preambel.tex\usepackage[utf8]{inputenc}\usepackage[ngerman]{babel}...inhalt/einleitung.tex\chapter{Einleitung}...


Aufteilung komplexer DokumenteAufteilung in UnterdokumenteBefehl \input◮ fügt Inhalt in den Quelltext ein.◮ kann verschachtelt werdenDatei1.tex\input{Datei2.tex}Datei2.tex\input{Datei3.tex}Datei3.texInhalt ...


Aufteilung komplexer DokumenteAufteilung in UnterdokumenteBefehl \include◮ fügt Inhalt in den Quelltext ein und erzeugt einen Seitenwechsel◮ kann nicht verschachtelt werden◮ nur nach \begin{document} sinnvoll\documentclass[%paper=a4,%fontsize=11pt%]{scrartcl}\input{preambel/preambel.tex}\begin{document}\include{inhalt/einleitung.tex}\include{inhalt/grundlagen.tex}\end{document}


Aufteilung komplexer DokumenteAufteilung in UnterdokumenteBefehl \includeonly◮ kontrolliert eingefügte Dokumente zentral◮ erhält Querverweise◮ vor \begin{document}\documentclass[paper=a4,fontsize=11pt]{scrartcl}\input{preambel/preambel.tex}\includeonly{%inhalt/Einleitung, % wird nicht kompiliertinhalt/Grundlagen}\begin{document}\include{inhalt/einleitung} % ohne .tex Endung\include{inhalt/grundlagen}\end{document}


Aufteilung komplexer DokumenteVorspann, Hauptteil, AnhangVorspann, Hauptteil, AnhangTitelseite + Rückseite◮ keine Seitenzahlen, keine Kolumnentitel in Kopf oder Fußleiste\pagestyle{empty}\pagenumbering{alph}\setcounter{page}{1} % für hyperref PaketInhaltsverzeichnis◮ römische Seitenzahlen, Kopfleiste (headings) <strong>mit</strong> Kolumnentitel\frontmatter\pagestyle{scrheadings}Hauptteil◮ arabische Seitenzahlen, Kopfleiste (headings) <strong>mit</strong> Kolumnentitel\mainmatter


Aufteilung komplexer DokumenteÜbungÜbung: Dokument aufteilenAufgabe◮ Dokument Uebung/03b-subdocuments/maintext.tex in Dokumenteaufteilen und <strong>mit</strong> \input und \include laden.◮ \includeonly hinzufügen, einzelne Dateien auskommentierenund testen.Projekte in TeXStudioHauptdokument zur Masterdatei erklären:◮ Hauptdokument auswählen◮ Menü: Optionen ➞ Aktuelle Datei zur Masterdatei erklären


Aufteilung komplexer DokumenteÜbungLösung: Dokument aufteilen (gekürzt)\documentclass[...]{scrbook}\input{preambel/packages.tex}\input{preambel/package-settings.tex}\begin{document}\pagestyle{empty}\include{inhalt/0-Titel}\cleardoublepage\frontmatter\pagestyle{scrheadings}\tableofcontents\mainmatter\include{inhalt/1-Einleitung}\include{inhalt/2-Grundlagen}\include{inhalt/3-Wellenleiter}\end{document}


SchriftenInhalt8 Aufteilung komplexer Dokumente9 Schriften10 Silbentrennung11 Literaturverzeichnis12 Literatur erstellen und verwalten (JabRef)13 Einheiten und Mathematik14 Abbildungen und Beschriftungen


SchriftenStrukturInhalte1 Schriftstil einstellen2 Schriften laden, Schriftmischung


SchriftenSchriftstilSchriftstilBeispiele<strong>LaTeX</strong> unterstützt die Formatierungen fett, kursiv (italic),schräggestellt (slanted), serifenlos (grotesk), KAPITÄLCHEN undSchreibmaschinenschrift.Sowie beliebige Kombinationen derselben: fett kursiv, fett schräg, fettserifenlos und serifenlos schräg.Je nach Schrift sind jedoch nicht alle Kombinationen möglich. In demFall bekommt man die Fehlermeldung ‘Some font shapes were notavailable, defaults substituted.’


SchriftenSchriftstilSchriftstilÜbersichtFormatierung Befehl Schalternormal (roman) \textrm{...} \rmfamily ...serifenlos (grotesk) \textsf{...} \sffamily ...Maschinenschrift. \texttt{...} \ttfamily ...fett \textbf{...} \bfseries ...kursiv (italic) \textit{...} \itshape ...schräggestellt (slanted) \textsl{...} \slshape ...KAPITÄLCHEN \textsc{...} \scshape ...


SchriftenSchriftstilFormatierungenBeispiel für Befehle und SchalterDas folgende Wort ist \textbf{fett}. Im Unterschieddazu ist alles ab hier \bfseries in fetter Schriftgeschrieben. Und ab hier \normalfont wieder normal.Das folgende Wort ist fett. Im Unterschied dazu ist alles ab hier in fetterSchrift geschrieben. Und ab hier wieder normal.


SchriftenSchriftstilSchriftgrößenÜbersichtFormatierung Befehl Formatierung Befehltiny \tiny large \largescriptsize \scriptsize Large \Largefootnotesize \footnotesize LARGE \LARGEsmall \small huge \hugenormalsize \normalsize Huge \Huge


SchriftenSchriftwahlWahl der SchriftserifenlosLatin Modern SansAls elektromagnetische Welle bezeichnet man eine Welleaus gekoppelten elektrischen und magnetischen Feldern.Dazu gehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen,Licht, Röntgenstrahlung und Gammastrahlung. DieWechselwirkung elektromagnetischer Wellen <strong>mit</strong> Materiehängt von ihrer Frequenz ab, die über viele Größenordnungenvariieren kann. Entsprechend unterscheidensich die Quellen, Ausbreitungseigenschaften und Wirkungender Strahlung in den verschiedenen Bereichendes elektromagnetischen Spektrums.ArialAls elektromagnetische Welle bezeichnet man eine Welle ausgekoppelten elektrischen und magnetischen Feldern. Dazugehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen, Licht, Röntgenstrahlungund Gammastrahlung. Die Wechselwirkung elektromagnetischerWellen <strong>mit</strong> Materie hängt von ihrer Frequenz ab, dieüber viele Größenordnungen variieren kann. Entsprechend unterscheidensich die Quellen, Ausbreitungseigenschaften undWirkungen der Strahlung in den verschiedenen Bereichen deselektromagnetischen Spektrums.Bera SansAls elektromagnetische Welle bezeichnet man eine Welleaus gekoppelten elektrischen und magnetischen Feldern.Dazu gehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen, Licht, Röntgenstrahlungund Gammastrahlung. Die Wechselwirkungelektromagnetischer Wellen <strong>mit</strong> Materie hängt von ihrerFrequenz ab, die über viele Größenordnungen variierenkann. Entsprechend unterscheiden sich die Quellen, Ausbreitungseigenschaftenund Wirkungen der Strahlung inden verschiedenen Bereichen des elektromagnetischenSpektrums.VerdanaAls elektromagnetische Welle bezeichnet man eine Welleaus gekoppelten elektrischen und magnetischen Feldern.Dazu gehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen, Licht, Röntgenstrahlungund Gammastrahlung. Die Wechselwirkungelektromagnetischer Wellen <strong>mit</strong> Materie hängt von ihrerFrequenz ab, die über viele Größenordnungen variierenkann. Entsprechend unterscheiden sich die Quellen, Ausbreitungseigenschaftenund Wirkungen der Strahlung inden verschiedenen Bereichen des elektromagnetischenSpektrums.


SchriftenSchriftwahlWahl der Schrift<strong>mit</strong> Serifen ➞ Führen das Auge beim LesenLatin Modern RomanAls elektromagnetische Welle bezeichnet man eine Welleaus gekoppelten elektrischen und magnetischen Feldern.Dazu gehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen, Licht,Röntgenstrahlung und Gammastrahlung. Die Wechselwirkungelektromagnetischer Wellen <strong>mit</strong> Materie hängtvon ihrer Frequenz ab, die über viele Größenordnungenvariieren kann. Entsprechend unterscheiden sich dieQuellen, Ausbreitungseigenschaften und Wirkungen derStrahlung in den verschiedenen Bereichen des elektromagnetischenSpektrums.TimesAls elektromagnetische Welle bezeichnet man eine Welleaus gekoppelten elektrischen und magnetischen Feldern. Dazugehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen, Licht, Röntgenstrahlungund Gammastrahlung. Die Wechselwirkung elektromagnetischerWellen <strong>mit</strong> Materie hängt von ihrer Frequenzab, die über viele Größenordnungen variieren kann.Entsprechend unterscheiden sich die Quellen, Ausbreitungseigenschaftenund Wirkungen der Strahlung in den verschiedenenBereichen des elektromagnetischen Spektrums.CharterAls elektromagnetische Welle bezeichnet man eineWelle aus gekoppelten elektrischen und magnetischenFeldern. Dazu gehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen,Licht, Röntgenstrahlung und Gammastrahlung. DieWechselwirkung elektromagnetischer Wellen <strong>mit</strong> Materiehängt von ihrer Frequenz ab, die über viele Größenordnungenvariieren kann. Entsprechend unterscheidensich die Quellen, Ausbreitungseigenschaften und Wirkungender Strahlung in den verschiedenen Bereichendes elektromagnetischen Spektrums.FourierAls elektromagnetische Welle bezeichnet man eine Welleaus gekoppelten elektrischen und magnetischen Feldern.Dazu gehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen, Licht,Röntgenstrahlung und Gammastrahlung. Die Wechselwirkungelektromagnetischer Wellen <strong>mit</strong> Materie hängt vonihrer Frequenz ab, die über viele Größenordnungen variierenkann. Entsprechend unterscheiden sich die Quellen,Ausbreitungseigenschaften und Wirkungen der Strahlungin den verschiedenen Bereichen des elektromagnetischenSpektrums.


SchriftenSchriftwahlWahl der SchriftSchriftencharakterTimesAls elektromagnetische Welle bezeichnet man eine Welleaus gekoppelten elektrischen und magnetischen Feldern. Dazugehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen, Licht, Röntgenstrahlungund Gammastrahlung. Die Wechselwirkung elektromagnetischerWellen <strong>mit</strong> Materie hängt von ihrer Frequenzab, die über viele Größenordnungen variieren kann.Entsprechend unterscheiden sich die Quellen, Ausbreitungseigenschaftenund Wirkungen der Strahlung in den verschiedenenBereichen des elektromagnetischen Spektrums.Entwickelt 1931 für Zeitschriften➞ schmale BuchstabenCharterAls elektromagnetische Welle bezeichnet man eineWelle aus gekoppelten elektrischen und magnetischenFeldern. Dazu gehören z.B. Radiowellen, Mikrowellen,Licht, Röntgenstrahlung und Gammastrahlung. DieWechselwirkung elektromagnetischer Wellen <strong>mit</strong> Materiehängt von ihrer Frequenz ab, die über viele Größenordnungenvariieren kann. Entsprechend unterscheidensich die Quellen, Ausbreitungseigenschaften und Wirkungender Strahlung in den verschiedenen Bereichendes elektromagnetischen Spektrums.Entwickelt 1987 für Geräte <strong>mit</strong> geringerAuflösung➞ breite dicke Buchstaben


SchriftenSchriftwahlWahl der Schrift◮ Wahl der Schrift abhängig von Leseverhalten◮◮Werbebroschüre ➞ Serifenlos<strong>Abschlussarbeiten</strong> ➞ Serifenschrift◮ . . . und dem persönlichen Geschmack und der Zielgruppe.


SchriftenSchriftwahlWahl der Schrift◮ Wahl der Schrift abhängig von Leseverhalten◮◮Werbebroschüre ➞ Serifenlos<strong>Abschlussarbeiten</strong> ➞ Serifenschrift◮ . . . und dem persönlichen Geschmack und der Zielgruppe.◮ Schönheit alleine ist nicht entscheidend!


SchriftenSchriftwahlSchriftfamilien% Latin Modern (<strong>LaTeX</strong> Standard)\usepackage{lmodern}Latin Modern RomanLatin Modern SansLatin Modern Typewriter% Bera\usepackage{bera}Bera SerifBera SansBera Mono


SchriftenSchriftwahlSchriftmischungSchriften <strong>mit</strong> passender Höhe, Breite, Dicke, Grauwert, . . .% Times, Helvetica, Courier% (Word 2003 Standard...)\usepackage{mathptmx}\usepackage{helvet}\usepackage{courier}TimesArial (Helvetica)Courierpasst nicht zusammen!


SchriftenSchriftwahlSchriftmischungSchriften <strong>mit</strong> passender Höhe, Breite, Dicke, Grauwert, . . .% Times, Helvetica, Courier% (Word 2003 Standard...)\usepackage{mathptmx}\usepackage{helvet}\usepackage{courier}TimesArial (Helvetica)Courierpasst nicht zusammen!% Charter, Bera Sans,% Luxi Mono\usepackage{charter}\usepackage{berasans}\usepackage{luximono}\usepackage[charter]{mathdesign}CharterBera SansLuxi MonoÜbersicht über mehr als 100 Schriften:http://www.tug.dk/FontCatalogue/


SchriftenSchriftwahlSchriftwahl in DokumentLaden der Schriften in der Präambel\usepackage{lmodern} % Latin Modern Familie\usepackage[T1]{fontenc} % Kodierung der Schrift\usepackage{textcomp} % zusätzliche Symbole


SchriftenSchriftwahlSchriftwahl in DokumentLaden der Schriften in der Präambel\usepackage{lmodern} % Latin Modern Familie\usepackage[T1]{fontenc} % Kodierung der Schrift\usepackage{textcomp} % zusätzliche SymbolePassende Matheschrift laden:Schrift Paket Paket für MatheschriftLatin Modern lmodern automatisch geladenTimes mathptmx automatisch geladenCharter charter \usepackage [charter]{mathdesign}für weitere Matheschriften siehe: ftp://ctan.tug.org/tex-archive/info/Free_Math_Font_Survey/survey.html


SchriftenÜbungÜbung: Schriften ausprobierenAufgabe◮ Im Dokument Uebung/03c-fonts/sampletext.tex die Schriftenoder Schriftfamilien◮◮◮Latin ModernCharterTimes<strong>mit</strong> passenden Mathematikschriften testen.


SilbentrennungInhalt8 Aufteilung komplexer Dokumente9 Schriften10 Silbentrennung11 Literaturverzeichnis12 Literatur erstellen und verwalten (JabRef)13 Einheiten und Mathematik14 Abbildungen und Beschriftungen


SilbentrennungSilbentrennung in <strong>LaTeX</strong>Silbentrennung in <strong>LaTeX</strong>◮ erfolgt automatisch◮ verwendet umfassende Silbentrennungsdaten


SilbentrennungSilbentrennung in <strong>LaTeX</strong>Silbentrennung in <strong>LaTeX</strong>◮ erfolgt automatisch◮ verwendet umfassende Silbentrennungsdaten◮ scheitert aber bei◮◮◮unbekannten Wörtern (insb. Fachausdrücken)zusammengesetzten WörternWörtern, die einen Bindestrich enthaltenBeispiel: zu große Löcher im TextDieser Prozess wird daher als Avalanche-Ionisation bzw. alsLawinen-Ionisation bezeichnet. Im Gegensatz zur nichtlinearenMultiphotonen-Ionisation steigt die Avalanche-Ionisation linear <strong>mit</strong>der Laserintensität.


SilbentrennungSilbentrennung in <strong>LaTeX</strong>Silbentrennung in <strong>LaTeX</strong> - Lösungen◮ Silbentrennung von unbekannten und zusammengesetzten Wörtern% vor \begin{document}\hyphenation{Multi-pho-to-nen-io-ni-sa-tionDif-frak-ti-ver Fem-to-se-kun-den Laser-pul-senFluores-zenz-mo-le-kü-le Fo-kus-eb-ene Ava-lancheMi-kros-kop-ob-jek-tivs Mi-kros-kop-ob-jek-tiv}◮ Wörter <strong>mit</strong> Bindestrich: - durch "= ersetzen.Dieser Prozess wird daher als Avalanche"=Ionisationbzw. als Lawinen"=Ionisation bezeichnet. ImGegensatz zur nichtlinearen Multiphotonen"=Ionisationsteigt die Avalanche"=Ionisation linear <strong>mit</strong>der Laserintensität.


SilbentrennungSilbentrennung in <strong>LaTeX</strong>Silbentrennung in <strong>LaTeX</strong> - Lösungen◮ Wörter <strong>mit</strong> Bindestrich: <strong>mit</strong> -Dieser Prozess wird daher als Avalanche-Ionisation bzw. alsLawinen-Ionisation bezeichnet. Im Gegensatz zur nichtlinearenMultiphotonen-Ionisation steigt die Avalanche-Ionisation linear<strong>mit</strong> der Laserintensität.◮ Wörter <strong>mit</strong> Bindestrich: <strong>mit</strong> "=Dieser Prozess wird daher als Avalanche-Ionisation bzw. als Lawinen-Ionisationbezeichnet. Im Gegensatz zur nichtlinearen Multiphotonen-Ionisationsteigt die Avalanche-Ionisation linear <strong>mit</strong> derLaserintensität.weitere Informationen:http://de.wikibooks.org/wiki/<strong>LaTeX</strong>-Wörterbuch:_Silbentrennung


SilbentrennungSilbentrennung in <strong>LaTeX</strong>Umbrüche allgemein verbessernPaket microtype\usepackage[%expansion=true,protrusion=true]{microtype}verändert Zeichen und Wortabstände auf nicht sichtbaren Größen.


SilbentrennungÜberstehende WörterÜberstehende Wörter verhindernBeispiel:Dieser Prozess wird daher als Avalanche-Ionisation bzw. als Lawinen-Ionisationbezeichnet. Im Gegensatz zur nichtlinearen Multiphotonen-Ionisation steigtdie Avalanche-Ionisation linear <strong>mit</strong> der Laserintensität.Lösungen1 Silbentrennung verbessern2 Satz umformulieren3 Umbruch <strong>mit</strong> \linebreak einfügen


SilbentrennungÜberstehende WörterÜberstehende Wörter verhindernBeispiel:Dieser Prozess wird daher als Avalanche-Ionisation bzw. alsLawinen-Ionisation bezeichnet. Im Gegensatz zur nichtlinearen Multiphotonen-Ionisation steigt die Avalanche-Ionisation linear <strong>mit</strong> der Laserintensität.Lösungen1 Silbentrennung verbessern2 Satz umformulieren3 Umbruch <strong>mit</strong> \linebreak einfügen◮zu große Wortabstände


SilbentrennungTrennung verhindernTrennung verhindern◮ nicht-trennbares Leerzeichen einfügen <strong>mit</strong> ∼, z. B.Abbildung~\ref{fig:NonlinearInteraction}◮ Abkürzungen <strong>mit</strong> halben Leerzeichen: \,d.\,h. oder z.\,B.◮ Wörter <strong>mit</strong> \mbox vor Trennung und Umbruch schützen\mbox{diese Wörter bleiben in derselben Zeile}weitere Informationen siehe: http://homepage.ruhr-uni-bochum.de/georg.verweyen/silbentrennung.html


LiteraturverzeichnisInhalt8 Aufteilung komplexer Dokumente9 Schriften10 Silbentrennung11 Literaturverzeichnis12 Literatur erstellen und verwalten (JabRef)13 Einheiten und Mathematik14 Abbildungen und Beschriftungen


LiteraturverzeichnisStrukturInhalte1 Zitate2 Literaturverzeichnis3 bib-Datei4 biblatex, Zitatstile, biber


LiteraturverzeichnisZitateZitierenWann/warum◮ wenn die Daten/Methoden dem Zuhörerkreis nicht bekannt sind.◮ ermöglichst schnellen Zugriff auf relevante weiterführende Informationen.Was◮ keine Webseiten, sofern anders verfügbar◮ keine Lehrbücher (Demtröder, Nolting, usw.)◮ keine populäre Wissenschaftsliteratur (Spektrum der Wiss. o. ä.)◮ Fachliteratur◮Artikel in Fachzeitschriften, sog. Paper◮aktuelle Fachliteratur, z. B. Springer, Handbook of Lasers andOptics.


LiteraturverzeichnisZitateZitierenWörtliche Zitate: „ . . .“◮ werden <strong>mit</strong> \enquote{ ... } realisiert, siehe Paket csquotes.◮ sind in der Physik nicht üblich.


LiteraturverzeichnisZitateZitierenPlatzierung der Zitateim Satz bei konkreten Zahlen, Jahren, Methoden.Seit der Erfindung im Jahr 1960 [1; 3] hat sich der Laserzu einer Technologie entwickelt, die für viele Anwendungenin der Forschung und der Industrie unentbehrlichist.. . . In der Mikroskopie werden diese Systeme z. B. zurVerbesserung des Kontrastes [1], der Auflösung [2] oderder Fixierung mehrerer Zellen an definierten Positionen[3] verwendet.


LiteraturverzeichnisZitateZitierenPlatzierung der Zitateim Satz bei konkreten Zahlen, Jahren, Methoden.nach Satz Aussage des Satzes ist im Zitat wiederzufinden.Bei Quarzglas besteht diese Materialveränderung aus einerErhöhung des Brechungsindexes entweder über das Hineindiffundierenvon Dotierungsstoffen oder durch die lokaleMaterialveränderung <strong>mit</strong> UV-Laserpulsen [7].


LiteraturverzeichnisZitateZitierenzusätzliche Informationen (Seitenzahl, Kapitel, . . .):wie dargestellt in [5, Kap. 3] oder [6, S. 66–72].◮ angeben, wenn die Information für den Leser schwer zu findenist.◮ nicht bei wissenschaftlichen Artikeln (typ. 3-10 Seiten)


LiteraturverzeichnisZitateZitierenzusätzliche Informationen (Seitenzahl, Kapitel, . . .):wie dargestellt in [5, Kap. 3] oder [6, S. 66–72].◮ angeben, wenn die Information für den Leser schwer zu findenist.◮ nicht bei wissenschaftlichen Artikeln (typ. 3-10 Seiten)<strong>LaTeX</strong>-Zitatbefehle (für weitere Zitatbefehle siehe: biblatex.pdf)Befehl zitiert . . .\cite{key} Nummer: [5]\cite[Kap.∼3]{key} Nummer <strong>mit</strong> Zusatz: [5, Kap. 3]\citeauthor{key}\citetitle{key}Author: DemtröderTitel: Laserspektroskopie


LiteraturverzeichnisLiteraturverzeichnisLiteraturverzeichnismanuell erstellt◮ numerisches Schema [1, 2, 3-5] (üblich in der Physik)◮ nicht sortiert (manuell sortiert)


LiteraturverzeichnisLiteraturverzeichnisLiteraturverzeichnismanuell erstellt - <strong>LaTeX</strong>-Code\documentclass[paper=a4,fontsize=11pt]{scrartcl}% Pakete laden ...\begin{document}Viele Zitate in einem Satz \cite{Demtroeder2000,Agrawal1993}und \cite{Meschede1999}.\begin{thebibliography}{}\bibitem[1]{Demtroeder2000}Demtröder.\newblock \emph{Laserspektroskopie}\newblock Springer Verlag, 4. Auflage, 2000.\bibitem[2]{Agrawal1993}Niloy K.~Dutta Govind P.~Agrawal.\newblock \emph{Semiconductor Lasers}.\newblock Van Nsotrand Reinhold, New york, 2. Auflage, 1993....\end{thebibliography}\end{document}


LiteraturverzeichnisLiteraturverzeichnisLiteraturverzeichnismanuell◮ Verwaltung und Aufwand unpraktikabel◮ Typische Anzahl von Zitaten:Bachelor 10-30, Master: 20-50, Doktor: 50-150.


LiteraturverzeichnisLiteraturverzeichnisLiteraturverzeichnismanuell◮ Verwaltung und Aufwand unpraktikabel◮ Typische Anzahl von Zitaten:Bachelor 10-30, Master: 20-50, Doktor: 50-150.automatisch◮ BibTeX (früher)◮ biblatex und biber (aktueller Standard)


LiteraturverzeichnisLiteraturverzeichnisLiteraturverzeichnismanuell◮ Verwaltung und Aufwand unpraktikabel◮ Typische Anzahl von Zitaten:Bachelor 10-30, Master: 20-50, Doktor: 50-150.automatisch◮ BibTeX (früher)◮ biblatex und biber (aktueller Standard)Trennung von◮ Literatur (.bib) BibTeX-Dokument (Autor, Titel, Verlag, . . .)◮ Inhalt (.tex)◮ Layout<strong>LaTeX</strong>-Dokument (was wird zitiert)der Zitate und des Literaturverzeichnisses


LiteraturverzeichnisLiteraturverzeichnisBibTeX-Datei (Literatur Datenbank)Literatur.bib (gekürzt)@BOOK{BornWolf1999,title = {Principles of Optics: Electromagnetic Theory of Propagation,Interference and Diffraction of Light (7th Edition)},publisher = {Cambridge University Press},author = {Born, Max and Wolf, Emil},edition = {7th}, month = {10}, day = {13}, year = {1999}}@ARTICLE{Hell1994,author = {Stefan W. Hell and Jan Wichmann},title = {Breaking the diffraction resolution li<strong>mit</strong> by stimulatedemission: stimulated-emission-depletion fluorescence microscopy},journal = {Opt. Lett.},year = {1994}, volume = {19}, number = {11}, month = {6},pages = {780--782}}...


LiteraturverzeichnisLiteraturverzeichnis<strong>LaTeX</strong>-Code für das Literaturverzeichnis<strong>LaTeX</strong>-Dokument:\documentclass[paper=a4,fontsize=11pt]{scrartcl}% Pakete laden ...% Stil der Zitate und der Bibliographie\usepackage[style=numeric-comp]{biblatex}% Bibliographie laden\addbibresource{Literatur.bib}\begin{document}Viele Zitate in einem Satz <strong>mit</strong> Artikeln\cite{Zipfel2003, <strong>Pospiech</strong>2011, Hell1994}, einer Dissertation\cite{Schaffer2001a} und einem Buch \cite{BornWolf1999}.\printbibliography % Ausgeben\end{document}


LiteraturverzeichnisLiteraturverzeichnis<strong>LaTeX</strong>-Code für das Literaturverzeichnis<strong>LaTeX</strong>-Dokument:\documentclass[paper=a4,fontsize=11pt]{scrartcl}% Pakete laden ...% Stil der Zitate und der Bibliographie\usepackage[style=numeric-comp]{biblatex}% Bibliographie laden% \addbibresource{Literatur.bib}% alternativ (in Zukunft nicht mehr unterstützt)\bibliography{Literatur}\begin{document}Viele Zitate in einem Satz <strong>mit</strong> Artikeln\cite{Zipfel2003, <strong>Pospiech</strong>2011, Hell1994}, einer Dissertation\cite{Schaffer2001a} und einem Buch \cite{BornWolf1999}.\printbibliography % Ausgeben\end{document}


LiteraturverzeichnisLiteraturverzeichnisresultierendes PDF-DokumentViele Zitate in einem Satz <strong>mit</strong> Artikeln [2, 3, 5], einer Dissertation [4] und einem Buch [1].Literatur[1] Max Born und Emil Wolf. Principles of Optics: Electromagnetic Theory of Propagation, Interferenceand Diffraction of Light (7th Edition). 7th. Cambridge University Press, 1999. ISBN:0521642221. URL: http://www.worldcat.org/isbn/0521642221.[2] Stefan W. Hell und Jan Wichmann. „Breaking the diffraction resolution li<strong>mit</strong> by stimulatedemission: stimulated-emission-depletion fluorescence microscopy“. In: Opt. Lett. 19.11(1994), S. 780–782. DOI: 10.1364/OL.19.000780. URL: http://ol.osa.org/abstract.cfm?URI=ol-19-11-780.[3] <strong>Matthias</strong> <strong>Pospiech</strong> u. a. „Superresolved femtosecond laser nanosurgery of cells“. In: Biomed.Opt. Express 2.2 (2011), S. 264–271. DOI: 10.1364/BOE.2.000264. URL: http://www.opticsinfobase.org/boe/abstract.cfm?URI=boe-2-2-264.[4] C. B. Schaffer. „Interaction of Femtosecond Laser Pulses with Transparent Materials“. Diss.Harvard University, 2001.[5] Warren R. Zipfel, Rebecca M. Williams und Watt W. Webb. „Nonlinear magic: multiphotonmicroscopy in the biosciences“. In: Nature Biotechnology 21.11 (2003), S. 1369–1377. DOI:10.1038/nbt899. URL: http://dx.doi.org/10.1038/nbt899.


Literaturverzeichnisbib-DateiLiteraturdatenbank(en)BibTeX-Datei: Literatur.bib@ARTICLE{<strong>Pospiech</strong>2011,author = {<strong>Matthias</strong> <strong>Pospiech</strong> and Moritz Emons andKai Kuetemeyer and Alexander Heisterkampand Uwe Morgner},title = {Superresolved femtosecond laser nanosurgeryof cells},journal = {Biomed. Opt. Express},year = {2011},volume = {2},pages = {264--271},number = {2},}


Literaturverzeichnisbib-DateiLiteraturdatenbank(en)BibTeX-Datei: Literatur.bib@BOOK{BornWolf1999,title = {Principles of Optics: Electromagnetic Theoryof Propagation, Interference and Diffraction of Light},publisher = {Cambridge University Press},year = {1999},author = {Born, Max and Wolf, Emil},edition = {7th},month = {10},day = {13},isbn = {0521642221},}


Literaturverzeichnisbib-DateiInformationen zur bib-Syntax◮ „BibTeXing“http://bibtexml.sourceforge.net/btxdoc.pdf◮ „Tame the BeaST“ftp://ftp.dante.de/tex-archive/info/bibtex/tamethebeastttb_en.pdf◮ „Der <strong>LaTeX</strong>-Begleiter 2 von M. Goossens, F. Mittelbach, A. Samarin“Programm zur Erstellung und Verwaltung der bib-Dateien◮ Jabref: http://jabref.sourceforge.net/


Literaturverzeichnisbiblatexbiblatex◮ Makropaket 1 zum Erstellen von Literaturverzeichnissen◮Vollständiger Ersatz der Literaturverwaltung von <strong>LaTeX</strong>.Ersetzt die Pakete: babelbib, backref, bibtopic, bibunits, chapterbib,cite, citeref, inlinebib, jurabib, mcite, mciteplus, multibib,natbib, splitbib, . . .1 Handbuch: biblatex.pdf


Literaturverzeichnisbiblatexbiblatex◮ Makropaket 1 zum Erstellen von Literaturverzeichnissen◮◮Vollständiger Ersatz der Literaturverwaltung von <strong>LaTeX</strong>.Stile werden in <strong>LaTeX</strong> festgelegt1 Handbuch: biblatex.pdf


Literaturverzeichnisbiblatexbiblatex◮ Makropaket 1 zum Erstellen von Literaturverzeichnissen◮◮Vollständiger Ersatz der Literaturverwaltung von <strong>LaTeX</strong>.Stile werden in <strong>LaTeX</strong> festgelegt◮ Unterstützt biber (BibTeX Nachfolger)1 Handbuch: biblatex.pdf


Literaturverzeichnisbiblatexbiblatex◮ Makropaket 1 zum Erstellen von Literaturverzeichnissen◮◮Vollständiger Ersatz der Literaturverwaltung von <strong>LaTeX</strong>.Stile werden in <strong>LaTeX</strong> festgelegt◮ Unterstützt biber (BibTeX Nachfolger)Sollte verwendet werden <strong>mit</strong> den Paketenbabel Unterstützung von Sprachencsquotes Einstellung der Anführungszeichenbei Zitaten („x“, »x«, “x”)1 Handbuch: biblatex.pdf


Literaturverzeichnisbiblatex<strong>LaTeX</strong>-Dokument\documentclass[paper=a4,fontsize=11pt]{scrartcl}% Pakete laden ...\usepackage[ngerman]{babel}\usepackage[babel, german=quotes]{csquotes}% Stil der Zitate und der Bibliographie\usepackage[style=numeric-comp]{biblatex}% Bibliographie laden\addbibresource{Literatur.bib}\begin{document}Viele Zitate in einem Satz <strong>mit</strong> Artikeln\cite{Zipfel2003, <strong>Pospiech</strong>2011, Hell1994}, einer Dissertation\cite{Schaffer2001a} und einem Buch \cite{BornWolf1999}.\printbibliography\end{document}


LiteraturverzeichnisÜbungÜbung: biblatex verwendenAufgabe◮ Bibliographie in <strong>LaTeX</strong>-Dokument(Uebung/04a-biblatex/biblatexdemo.tex)automatisch erstellen lassen.Literatur einfügen:1 pdflatex: Zitate suchen2 bibtex: Bibliographie erstellen3 pdflatex: Bibliographie einfügenBedienung von TeXStudio:F6 pdflatex (PDF erstellen)F7 PDF anschauenF11 bibtex/biber (Bibliographie erstellen)


LiteraturverzeichnisZitatstileAnpassen des StilsSortieren: alphabetisch nach Name, Titel und Jahr\ExecuteBibliographyOptions{sorting=nty} % StandardNicht Sortieren\ExecuteBibliographyOptions{sorting=none}Links ausschalten\ExecuteBibliographyOptions{%isbn=false, url=false, doi=false, eprint=false,%}%Vornamen als Initialen\ExecuteBibliographyOptions{%firstinits=true,}%


LiteraturverzeichnisZitatstileZitatstil: nummeriertOption: style=numeric-comp – nicht-sortiert, ohne URL, <strong>mit</strong> InitialenViele Zitate in einem Satz <strong>mit</strong> Artikeln [1–3], einer Dissertation [4] und einem Buch [5].Literatur[1] W. R. Zipfel, R. M. Williams und W. W. Webb. „Nonlinear magic: multiphoton microscopyin the biosciences“. In: Nature Biotechnology 21.11 (2003), S. 1369–1377.[2] M. <strong>Pospiech</strong> u. a. „Superresolved femtosecond laser nanosurgery of cells“. In: Biomed. Opt.Express 2.2 (2011), S. 264–271.[3] S. W. Hell und J. Wichmann. „Breaking the diffraction resolution li<strong>mit</strong> by stimulated emission:stimulated-emission-depletion fluorescence microscopy“. In: Opt. Lett. 19.11 (1994),S. 780–782.[4] C. B. Schaffer. „Interaction of Femtosecond Laser Pulses with Transparent Materials“. Diss.Harvard University, 2001.[5] M. Born und E. Wolf. Principles of Optics: Electromagnetic Theory of Propagation, Interferenceand Diffraction of Light (7th Edition). 7th. Cambridge University Press, 1999.


LiteraturverzeichnisZitatstileZitatstil: alphabetisch <strong>mit</strong> KürzelnOption: style=alphabeticViele Zitate in einem Satz <strong>mit</strong> Artikeln [ZWW03; Pos+11; HW94], einer Dissertation [Sch01]und einem Buch [BW99].Literatur[BW99][HW94][Pos+11][Sch01][ZWW03]M. Born und E. Wolf. Principles of Optics: Electromagnetic Theory of Propagation,Interference and Diffraction of Light (7th Edition). 7th. Cambridge University Press,1999.S. W. Hell und J. Wichmann. „Breaking the diffraction resolution li<strong>mit</strong> by stimulatedemission: stimulated-emission-depletion fluorescence microscopy“. In: Opt.Lett. 19.11 (1994), S. 780–782.M. <strong>Pospiech</strong> u. a. „Superresolved femtosecond laser nanosurgery of cells“. In: Biomed.Opt. Express 2.2 (2011), S. 264–271.C. B. Schaffer. „Interaction of Femtosecond Laser Pulses with Transparent Materials“.Diss. Harvard University, 2001.W. R. Zipfel, R. M. Williams und W. W. Webb. „Nonlinear magic: multiphoton microscopyin the biosciences“. In: Nature Biotechnology 21.11 (2003), S. 1369–1377.


LiteraturverzeichnisZitatstileAnpassen des Stils alphabetic\ExecuteBibliographyOptions{%maxbibnames=99, % Alle Autoren (kein et al.)maxcitenames=1, % Kürzel nur aus 1. Autorbackref=true, % Rückverweise auf Zitatseiten}%\renewcommand*{\labelalphaothers}{} % alpha label ohne +% Ändere "In: " zu ""\renewcommand*{\intitlepunct}{}\DefineBibliographyStrings{german}{in={}}% Ändere Darstellung von ’volume’ und ’number’ zu ’Bd. 33(14): ’\renewbibmacro*{volume+number+eid}{%\setunit{\addcomma\space}\bibstring{volume}\setunit{\addspace}\printfield{volume}%\iffieldundef{number}{}{%\printtext[parens]{\printfield{number}}}%\setunit{\addcomma\space}\printfield{eid}}...


LiteraturverzeichnisZitatstileViele Zitate in einem Satz <strong>mit</strong> Artikeln [ZWW03; Pos+11; HW94], einer Dissertation [Sch01]und einem Buch [BW99].Zitatstil: alphabetisch <strong>mit</strong> Kürzeln (angepasst)Option:Literaturstyle=alphabetic(oben: standard, unten: angepasst)[BW99]M. Born und E. Wolf. Principles of Optics: Electromagnetic Theory of Propagation,Interference and Diffraction of Light (7th Edition). 7th. Cambridge University Press,1999.[HW94] S. W. Hell und J. Wichmann. „Breaking the diffraction resolution li<strong>mit</strong> by stimu-einem emission: Satz <strong>mit</strong> stimulated-emission-depletion Artikeln [Zip03; Pos11; Hel94], fluorescence einer Dissertation microscopy“. [Sch01] In: und Opt.Viele Zitate inlatedeinem Buch [Bor99]. Lett. 19.11 (1994), S. 780–782.[Pos+11]LiteraturM. <strong>Pospiech</strong> u. a. „Superresolved femtosecond laser nanosurgery of cells“. In: Biomed.Opt. Express 2.2 (2011), S. 264–271.[Sch01] C. B. Schaffer. „Interaction of Femtosecond Laser Pulses with Transparent Materials“.Diss. Harvard University, 2001.[Bor99] M. BORN und E. WOLF: Principles of Optics: Electromagnetic Theory of Propagation,Interference and Diffraction of Light (7th Edition). 7th. Cambridge University Press,[ZWW03] 1999 W. (siehe R. Zipfel, S. 1). R. M. Williams und W. W. Webb. „Nonlinear magic: multiphoton microscopyin the biosciences“. In: Nature Biotechnology 21.11 (2003), S. 1369–1377.[Hel94] S. W. HELL und J. WICHMANN: „Breaking the diffraction resolution li<strong>mit</strong> by stimulatedemission: stimulated-emission-depletion fluorescence microscopy“. Opt. Lett. (1994),Bd. 19(11): S. 780–782 (siehe S. 1).[Pos11][Sch01]M. POSPIECH, M. EMONS, K. KUETEMEYER, A. HEISTERKAMP und U. MORGNER: „Superresolvedfemtosecond laser nanosurgery of cells“. Biomed. Opt. Express (2011), Bd.2(2): S. 264–271 (siehe S. 1).C. B. SCHAFFER: „Interaction of Femtosecond Laser Pulses with Transparent Materi-


Literaturverzeichnisbiberbiber: Bibliographie-Verarbeitungsprogramm◮ BibTeX Ersatz speziell für biblatex◮ Eigenschaften (siehe biber.pdf, Abschnitt 1.4)◮◮◮◮löst alle BibTeX-Problemeunterstützt Unicode (sortiert richtig)keine Li<strong>mit</strong>ationen bzgl. der Anzahl der Referenzenunterstützt in Zukunft weitere Datenformate außer .bib◮ aktuelle Version von biber: 0.9.5


Literaturverzeichnisbiberbiber: Bibliographie-VerarbeitungsprogrammVerwendung\ExecuteBibliographyOptions{%backend=biber, % (bibtex, biber)bibencoding=utf8, % wenn .bib in utf8, sonst ascii}%Änderung des Programms im Editor (TexStudio 2.2)


Literaturverzeichnisbiberbiber: Bibliographie-VerarbeitungsprogrammVerwendung\ExecuteBibliographyOptions{%backend=biber, % (bibtex, biber)bibencoding=utf8, % wenn .bib in utf8, sonst asciibibwarn=true, % Warnung bei fehlerhafter bib-Datei}%◮ Fehlermeldung: (biblatex) - Invalid format of field ’month’. Anpassungder bib-Dateien: Monatsangaben müssen als Zahlen(1-12) angegeben werden.◮ bib-Encoding kann vom <strong>LaTeX</strong>-Encoding abweichen!(siehe Dokumentation Abschnitt: 2.4.3.4)


LiteraturverzeichnisÜbungÜbung: biblatex-Stil modifizierenAufgabe◮ <strong>LaTeX</strong>-Dokument(Uebung/04b-biblatex/biblatexdemo.tex) so erweitern,dass <strong>mit</strong> biblatex und biber die Literatur zitiert wird.◮ Verwendung der Optionen für: Initialen, Ausschalten von URLs.Bedienung von TeXStudio:F6 pdflatex (PDF erstellen)F7 PDF anschauenF11 bibtex/biber (Bibliographie erstellen)


Literatur erstellen und verwalten (JabRef)Inhalt8 Aufteilung komplexer Dokumente9 Schriften10 Silbentrennung11 Literaturverzeichnis12 Literatur erstellen und verwalten (JabRef)13 Einheiten und Mathematik14 Abbildungen und Beschriftungen


Literatur erstellen und verwalten (JabRef)JabRefJabref (aktuelle Version: 2.7)


Literatur erstellen und verwalten (JabRef)JabRefJabrefFunktionen◮ Verwaltung von bib-Dateien (Erstellen, Hinzufügen, Suchen)◮ Automatische Erzeugung von Bibtexkeys◮ Import von Bibliographien (bib, ris, . . .)


Literatur erstellen und verwalten (JabRef)Literaturdaten findenDaten für Artikel finden◮ Exportfunktionen der VerlagswebseitenOptics Express


Literatur erstellen und verwalten (JabRef)Literaturdaten findenDaten für Artikel finden◮ Exportfunktionen der VerlagswebseitenSpringerlink


Literatur erstellen und verwalten (JabRef)Literaturdaten findenDaten für Bücher finden◮ google scholar (http://scholar.google.de/)Bibtex export aktivieren


Literatur erstellen und verwalten (JabRef)Literaturdaten findenDaten für Bücher finden◮ google scholar (http://scholar.google.de/)Suche nach „Nonlinear Optics“


Literatur erstellen und verwalten (JabRef)Literaturdaten findenDaten für Bücher finden◮ google scholar (http://scholar.google.de/)Suche nach „Nonlinear Optics“ liefert den bibtex code:@book{boyd2003nonlinear,title={Nonlinear optics},author={Boyd, R.W.},year={2003},publisher={Academic Pr}}


Literatur erstellen und verwalten (JabRef)Literaturdaten eintragenEintragen in Jabrefneues Buch hinzufügen (leer)


Literatur erstellen und verwalten (JabRef)Literaturdaten eintragenEintragen in Jabrefbibtex Daten einfügen


Literatur erstellen und verwalten (JabRef)Literaturdaten eintragenEintragen in Jabrefbibtexkey formatieren


Literatur erstellen und verwalten (JabRef)EinstellungenEinstellungen in JabrefFile ➞ Database Properties➞ Database Encoding◮ Cp1252 (Standard)◮ UTF8 – bevorzugt <strong>mit</strong> biber+biblatex verwenden


Literatur erstellen und verwalten (JabRef)ÜbungÜbung: Erstellung einer neuen bib-Datei:Aufgabe◮ Literaturdaten suchen für:◮◮Fundamentals of photonics, SalehAdvanced optical imaging theory, Min Gu◮<strong>Pospiech</strong>, „Single-Sweep Production of Complex 3-D-WaveguideDevices Produced by Adaptive Femtosecond Laser Writing“◮A. L. Schawlow, „Infrared and Optical Masers“Bibliographiedaten der Verlage den Daten von google scholarvorziehen.◮ bibtex Datei <strong>mit</strong> UTF8 Encoding erstellen.◮ In Datei (04c-Literatur/LiteraturZusammenstellung.tex)Bibliographie laden und alle Einträge <strong>mit</strong> \cite zitieren.


Einheiten und MathematikInhalt8 Aufteilung komplexer Dokumente9 Schriften10 Silbentrennung11 Literaturverzeichnis12 Literatur erstellen und verwalten (JabRef)13 Einheiten und Mathematik14 Abbildungen und Beschriftungen


Einheiten und MathematikStrukturInhalte1 Pakete, Mathematik Umgebungen2 Typographische Regeln im Formelsatz3 spezielle Mathematik Umgebungen (align, aligned, alignat, cases)4 Mathematik Formelsatz (Klammenr, Brüche, Abstände)


Einheiten und MathematikMathematik UmgebungenMathematik UmgebungenPakete% Mathematik\usepackage{amsmath}% Verhindert Benutzung von Befehlen die% <strong>mit</strong> amsmath inkompatibel sind.\usepackage[all, error]{onlyamsmath}BeispieleSatz von Green∫∫∫u∇ 2 v + (∇u, ∇v) d 3 V =u ∂ v∂ n d2 AJacobi MatrixJ f (a) := ∂ f∂ x (a) := ∂ (f 1, . . . , f m ) ∂ fi∂ (x 1 , . . . , x n ) (a) := (a)∂ x j i=1,...,m; j=1,...,nBeispiele aus: Wikipedia, mathmode.pdf


Einheiten und MathematikMathematik UmgebungenMathematik UmgebungenFormelsatz in <strong>LaTeX</strong>Man unterscheidet zwischen◮ inlinemode : Formeln in der Zeile (Zeilenmodus)◮ displaymath mode : abgesetzt FormelnZeilenmodusEine Formel a 2 + b 2 = c 2 im Text.wird realisiert durch◮ $a^2 + b^2 = c^2$◮ \(a^2 + b^2 = c^2\)➞ $ . . . $ - Variante ist vorzuziehen


Einheiten und MathematikMathematik UmgebungenMathematik UmgebungenAbgesetzte FormelnEinzeilige abgesetzte Formeln wieDie Bewegungsgleichung einer Masse mm¨⃗x = ⃗F (3)werden realisiert durch◮ \begin{equation} ... \end{equation}◮ \begin{equation*} ... \end{equation*}◮ \[ ... \](nummeriert)(nicht nummeriert)(nicht nummeriert)*-Varianten schalten die Nummerierung aus.


Einheiten und MathematikTypographische Regeln im FormelsatzTypographische Regeln im Formelsatz◮ Variablen, skalare Größen: kursivE = mc 2


Einheiten und MathematikTypographische Regeln im FormelsatzTypographische Regeln im Formelsatz◮ Variablen, skalare Größen: kursiv◮ Vektoren: kursiv (fett)E = mc 2⃗F(⃗r) = m⃗a(⃗r) oder F(r ) = ma(r )


Einheiten und MathematikTypographische Regeln im FormelsatzTypographische Regeln im Formelsatz◮ Variablen, skalare Größen: kursiv◮ Vektoren: kursiv (fett)E = mc 2◮ Funktionen, Indizes: aufrecht⃗F(⃗r) = m⃗a(⃗r) oder F(r ) = ma(r )F bel = sin(ω) · e iωt statt F bel = sin(ω) · e iωt


Einheiten und MathematikTypographische Regeln im FormelsatzTypographische Regeln im Formelsatz◮ Variablen, skalare Größen: kursiv◮ Vektoren: kursiv (fett)E = mc 2◮ Funktionen, Indizes: aufrecht⃗F(⃗r) = m⃗a(⃗r) oder F(r ) = ma(r )◮ Einheiten: aufrechtF bel = sin(ω) · e iωt statt F bel = sin(ω) · e iωtm · kg/s 2 statt m · kg/s 2


Einheiten und MathematikTypographische Regeln im FormelsatzTypographische Regeln im Formelsatz◮ Variablen, skalare Größen: kursivE = mc 2 \[ E=mc^2 \]◮ Vektoren: kursiv (fett)⃗F(⃗r) = m⃗a(⃗r)\[ \vec{F}(\vec{r}) =m \vec{a}(\vec{r}) \]


Einheiten und MathematikTypographische Regeln im FormelsatzTypographische Regeln im Formelsatz◮ Funktionen, Indizes: aufrechtF bel = sin(ω) · e iωt\[ F_\text{bel} = \sin(\omega)\cdot\mathrm{e}^{\mathrm{i} \omega t} \]Ausnahme: mathematische Variablen:⎧\[ \delta_{ij} = \begin{cases}⎨1 & \text{falls } i = j \\1 falls i = jδ i j =0 & \text{falls } i \neq j \end⎩0 falls i ≠ j{cases}\]


Einheiten und MathematikTypographische Regeln im FormelsatzAufrechte Schrift in MatheumgebungenZu verwenden bei Funktionen, Indizes und Abkürzungen◮ $r_\mathrm{Mond}$ r Mond aufrechte Matheschrift <strong>mit</strong> Serifen◮ \rmfamily $r_\text{Mond}$ r Mond aufrechte Textschrift\sffamily $r_\text{Mond}$r Mond


Einheiten und MathematikTypographische Regeln im FormelsatzAufrechte Schrift in MatheumgebungenZu verwenden bei Funktionen, Indizes und Abkürzungen◮ $r_\mathrm{Mond}$ r Mond aufrechte Matheschrift <strong>mit</strong> Serifen◮ \rmfamily $r_\text{Mond}$ r Mond aufrechte Textschrift\sffamily $r_\text{Mond}$r MondOperatoren / Funktionen◮ \DeclareMathOperator{\rot}{rot} \rot \vec v = \nabla \times \vec vrot⃗v = ∇ × ⃗vExponentialfunktion / Imaginäre Einheit◮ \newcommand{\e}{\mathrm{e}} \e^{\i \phi} e iφ


Einheiten und MathematikTypographische Regeln im FormelsatzEinheitenPakete (Satz von Einheiten und Symbole)\usepackage{textcomp}\usepackage{siunitx}Beispiele:33\,\textmu m 33 µm$1,23\,\si{\micro m/s}$1, 23 µm/s$\SI{0,25e-11}{m/s^2}$ 0,25 · 10 −11 m/s 2weitere Informationen: siunitx.pdf


Einheiten und MathematikTypographische Regeln im FormelsatzUnterschied zwischen \si und \mathrm◮ \mathrm{} und \text{}◮ \si{}ändern nur die Schriftart (schnell)startet komplexes Programm (langsam)Befehle des siunitx Paketes nur zur Ausgabe von Zahlen undEinheiten verwenden.


Einheiten und MathematikTypographische Regeln im FormelsatzsiunitxKonfiguration\usepackage{siunitx}\sisetup{%mode = math,detect-all,exponent-product = \cdot,number-unit-separator=\text{\,},output-decimal-marker={\text{,}},}


Einheiten und MathematikTypographische Regeln im FormelsatzVerweise<strong>mit</strong> KlammernSiehe Gleichung~\eqref{eqn:Pythagoras}\begin{equation}c^ = a^2 + b^2\label{eqn:Pythagoras}\end{equation}Siehe Gleichung (4)c 2 = a 2 + b 2 (4)


Einheiten und MathematikÜbungÜbung: Gleichungen, Verweise und EinheitenAufgabe◮ Gleichungen und mathematische Umgebungen in Datei(05a-math/MatheAufgaben.tex) entsprechend der Lösungeinfügen.


Einheiten und Mathematikspezielle Mathematik UmgebungenMathematik UmgebungenMehrzeilige Formeln (amsmath)Die Bewegungsgleichungen ergeben sich durch\begin{align}\dot{q}_i & = \frac{\partial H}{\partial p_i} \\\dot{p}_i & = -\frac{\partial H}{\partial q_i}\end{align}Die Bewegungsgleichungen ergeben sich durchweitere Umgebungen: gather, multline, split, . . .Dokumentation: amsldoc.pdf,mathmode.pdf˙q i = ∂ H∂ p i(5)ṗ i = − ∂ H∂ q i(6)


Einheiten und Mathematikspezielle Mathematik UmgebungenMehrzeilige Formeln <strong>mit</strong> einer Nummer: alignedDie Bewegungsgleichungen ergeben sich durch\begin{equation}\begin{aligned}\dot{q}_i & = \frac{\partial H}{\partial p_i} \\\dot{p}_i & = -\frac{\partial H}{\partial q_i}\end{aligned}\end{equation}Die Bewegungsgleichungen ergeben sich durch˙q i = ∂ H∂ p iṗ i = − ∂ H∂ q i(7)


Einheiten und Mathematikspezielle Mathematik UmgebungenMehrfache Ausrichtung◮ align: sehr großer Abstand\begin{align}a & = b + c & = d - c \\m & = n + k + w & = l - f\end{align}a = b + c = d − c (8)m = n + k + w = l − f (9)


Einheiten und Mathematikspezielle Mathematik UmgebungenMehrfache Ausrichtung◮ alignat: kein Abstand, Anzahl Spalten benötigt\begin{alignat}{3}a & = b + c && = d - c \\m & = n + k + w && = l - f\end{alignat}a = b + c = d − c (10)m = n + k + w = l − f (11)Ausrichtung nach dem Muster rlrl ... rl, hier also r .. lr ..


Einheiten und Mathematikspezielle Mathematik UmgebungenAusrichtung bei alignatAusrichtung l-r\begin{alignat}{2}a & = b + c& = d - c \\m & = n + k + w& = l - f - g\end{alignat}Ausrichtung l-rl\begin{alignat}{3}a & = b + c&& = d - c \\m & = n + k + w&& = l - f - g\end{alignat}a = b + c= d − ca = b + c= d − cm = n + k + w= l − f − gm = n + k + w = l − f − g


Einheiten und Mathematikspezielle Mathematik UmgebungenSpezielle Umgebungen: cases\operatorname{rect}(t) =\begin{cases}0 & \text{wenn } |t| > \frac{1}{2} \\\frac{1}{2} & \text{wenn } |t| = \frac{1}{2} \\1 & \text{wenn } |t| < \frac{1}{2}\end{cases}⎧0 wenn |t| > 1⎨21rect(t) = wenn |t| = 1 ⎩ 221 wenn |t| < 1 2


Einheiten und Mathematikspezielle Mathematik UmgebungenSpezielle Umgebungen: MatrizenDie Matrix\[ A=\begin{pmatrix} a & b \\ c & d \end{pmatrix} \]hat die Determinante\[ \det A = \begin{vmatrix} a & b \\ c & d \end{vmatrix}= ad-bc. \]Die Matrixhat die DeterminanteA =adet A =cacbdb= ad − bc.d


Einheiten und Mathematikspezielle Mathematik UmgebungenMathematik UmgebungenVerbotene Matheumgebungen◮ eqnarray, siehe „Avoid eqnarray“www.tug.org/pracjourn/2006-4/madsen/madsen.pdf◮ $$ . . . $$ : TeX Code, kein <strong>LaTeX</strong> Code.siehe auch l2tabu.pdf.


Einheiten und MathematikMathematik FormelsatzMathematikKlammern\begin{equation*}r = \sqrt{z^2 + (\xi - x)^2 + (\eta - y)^2}\approx z + \frac{1}{2}(\frac{\xi - x}{z})^2 +\frac{1}{2}(\frac{\eta - y}{z})^2 + \ldots\end{equation*}r =z 2 + (ξ − x) 2 + (η − y) 2 ≈ z + 1 2 (ξ − xz➞ falsche Größe!) 2 + 1 2 (η − y ) 2 + . . .z


Einheiten und MathematikMathematik FormelsatzMathematik: KlammernKlammern - \left( ... \right)\begin{equation*}r = \sqrt{z^2 + (\xi - x)^2 + (\eta - y)^2}\approx z + \frac{1}{2}\left(\frac{\xi - x}{z}\right)^2+\frac{1}{2}\left(\frac{\eta - y}{z}\right)^2 + \ldots\end{equation*}r = z 2 + (ξ − x) 2 + (η − y) 2 ≈ z + 1 2 ξ − x 2+ 1 η − y 2+. . .z 2 z


Einheiten und MathematikMathematik FormelsatzMathematik: BrücheStandard Bruch: \frac{1}{2} – wird automatisch kleiner\begin{equation*}\frac{1}{1 + \frac{1}{2 + \frac{1}{3 + \frac{1}{3}}}}\end{equation*}11 + 12+ 13+ 1 3


Einheiten und MathematikMathematik FormelsatzMathematik: Brüchedisplaystyle fraction: \dfrac{1}{2}\begin{equation*}\dfrac{1}{1 + \dfrac{1}{2 + \dfrac{1}{3 + \dfrac{1}{3}}}}\end{equation*}111 +2 + 13 + 1 3


Einheiten und MathematikMathematik FormelsatzMathematik: Brüchetiny fraction: \tfrac{1}{2}\begin{equation*}\tfrac{1}{1 + \tfrac{1}{2 + \tfrac{1}{3 + \tfrac{1}{3}}}}\end{equation*}111+2+ 13+ 1 3


Einheiten und MathematikMathematik FormelsatzMathematik: Bra-Ket NotationBra-Ket Notation <strong>mit</strong> \langle ... | ... | ... \rangle\begin{equation*}\psi(\vec x)= \langle \vec{x}|\psi\rangle \qquad\langle\phi | \frac{\partial^2}{\partial t^2} | \psi\rangle\end{equation*}ψ(⃗x) = 〈⃗x〉 ψ 〈φ| ∂ 2∂ t 2 |ψ〉


Einheiten und MathematikMathematik FormelsatzMathematik: Bra-Ket NotationBra-Ket Notation <strong>mit</strong> dem Paket braket\begin{equation*}\psi(\vec x)=\Braket{\vec{x}}{\psi} \qquad\Braket{ \phi | \frac{\partial^2}{\partial t^2} | \psi }\end{equation*}ψ(⃗x) = 〈⃗x〉 ψ ∂ 2 φ ∂ t 2 ψsiehe Dokumentation braket.pdf für alle Befehle.


Einheiten und MathematikMathematik FormelsatzAbständeVergleiche∫r sin φdφdr<strong>mit</strong>∫r sin φ dφ dr


Einheiten und MathematikMathematik FormelsatzAbständeVergleiche∫r sin φdφdr<strong>mit</strong>∫r sin φ dφ dr\begin{equation*}\int r\sin\phi \mathrm{d} \phi \mathrm{d}r\qquad \text{<strong>mit</strong>} \qquad\int r\sin\phi \,\mathrm{d} \phi\,\mathrm{d}r\end{equation*}


Einheiten und MathematikMathematik FormelsatzAbstände\! →←→←\, → ←\: → ←\; → ←\quad → ←\qquad → ←


Einheiten und MathematikDokumentationenDokumentationen: Mathematik <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>◮ Einführung (englisch, 1996): „Math into <strong>LaTeX</strong>“: mil.pdf◮ Dokumentation von amsmath: amsldoc.pdf◮ Umfassende Dokumentation: Mathmode.pdf(Enthält die Lösung(en) zu praktisch allen Fragen bzgl. Mathematikin <strong>LaTeX</strong>).


Einheiten und MathematikÜbungÜbung: komplexere GleichungenAufgabe◮ Gleichungen und mathematische Umgebungen in Datei(05b-math/MatheAufgaben.tex) entsprechend der Lösungeinfügen.


Abbildungen und BeschriftungenInhalt8 Aufteilung komplexer Dokumente9 Schriften10 Silbentrennung11 Literaturverzeichnis12 Literatur erstellen und verwalten (JabRef)13 Einheiten und Mathematik14 Abbildungen und Beschriftungen


Abbildungen und BeschriftungenStrukturInhalte1 includegraphics, Grafikformate2 Gleitumgebungen (figure), Positionierung, Abbildungsverzeichnis,draft-Modus3 minipage, Bilder nebeneinander, subcaption, subfigure4 Bilder im Fließtext (wrapfig)5 Dokumente einbinden (pdfpages)


Abbildungen und BeschriftungenincludegraphicsAbbildungenPakete% Bilder\usepackage{graphicx}% eps-Bilder automatisch in pdf-Bilder konvertieren\usepackage{epstopdf}% Erweiterte Einstellung für Beschriftungen\usepackage{caption}% Option [H]\usepackage{float} % Alternativ: floatrowSyntax:\includegraphics[Optionen]{Datei}


Abbildungen und BeschriftungenincludegraphicsAbbildungen% \includegraphics[Optionen]{Datei}\includegraphics{images/einstein-relativity.jpg}Bild von http://www.chrismadden.co.uk/science-cartoons/einstein-relativity.html


Abbildungen und BeschriftungenincludegraphicsAbbildungen% \includegraphics[Optionen]{Datei}\includegraphics[width=0.45\textwidth]{images/einsteinrelativity.jpg}


Abbildungen und BeschriftungenincludegraphicsAbbildungen% \includegraphics[Optionen]{Datei}\includegraphics[width=0.35\textwidth, angle=45]{images/einstein-relativity.jpg}


Abbildungen und BeschriftungenincludegraphicsOptionen von includegraphicswidth=x Skalierung auf Breite ‘x’:width=0.8\textwidthheight=x Skalierung auf Höhe ‘x’:height=0.4\textheightscale=x Vergrößerung um Faktor ‘x’:scale=1.2angle=x Drehung um ‘x’ Grad (gegen Uhrzeigersinn):angle=90page=x Lädt nur die Seite ‘x’ aus einem PDF <strong>mit</strong> mehreren Seitenpage=2Dokumentation: grfguide.pdf


Abbildungen und BeschriftungenGrafikformateGrafikformateVektor vs. BitmapgrafikenAbbildung: Vektorgrafik (links) vs. Bitmapgrafik (rechts)(aus http://nl.wikipedia.org/wiki/Vectorafbeelding)


Abbildungen und BeschriftungenGrafikformateGrafikformatevon pdflatex unterstützt werden . . .. . .nur die Grafikformate von PDFpng (Bitmap) – für Skizzen, 3D Plotsjpg (Bitmap) – für Fotospdf (Bitmap oder Vektor) – für alles . . .nicht untertützt wird eps!


Abbildungen und BeschriftungenGrafikformateGrafikformatevon pdflatex unterstützt werden . . .. . .nur die Grafikformate von PDFpng (Bitmap) – für Skizzen, 3D Plotsjpg (Bitmap) – für Fotospdf (Bitmap oder Vektor) – für alles . . .nicht untertützt wird eps!werden <strong>mit</strong> dem Paket epstopdf automatisch nach pdf konvertiert.


Abbildungen und BeschriftungenÜbungÜbung: Einfügen von AbbildungenAufgabe◮ In (06a-graphics/document.tex) die BilderHuygensFresnel.eps und HuygensFresnelBrechung.eps<strong>mit</strong> \includegraphics an beliebigen Stellen einfügen.◮ HuygensFresnel.eps um 90° drehen und <strong>mit</strong> 50 % Textbreite◮ HuygensFresnelBrechung.eps <strong>mit</strong> 40 % der Texthöhe


Abbildungen und BeschriftungenGleitumgebungenGleitumgebungen<strong>LaTeX</strong> übernimmt die Positionierung ➞ Abbildung ist beweglich\begin{figure}[〈Position〉]\includegraphics{〈Bilddatei〉}\caption{〈Beschriftung〉}\label{〈fig:key〉}\end{figure}Dokumentationen◮ epslatex.pdf◮ gleitobjekte.pdf◮ Suchbegriffe: „latex Gleitobjekte“, „latex floats“


Abbildungen und BeschriftungenGleitumgebungenGleitumgebungenoder wie platziert und beschriftet man die Grafik:\begin{figure}[t] % oben auf Seite\centering % Bild zentrieren\includegraphics{images/standard-deviation.pdf}\caption{Normalverteilung} % Beschriftung\label{fig:stddeviation} % key für Verweis\end{figure}( )1 −x 2σ √ 2π exp 2σ 2σ34% 34%14%14%0.1% 2% 2% 0.1%−3σ −2σ −σ σ 2σ 3σxAbbildung: Normalverteilung


Abbildungen und BeschriftungenGleitumgebungenGleitumgebungen: PositionierungLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At veroeos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetursadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magnaaliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et earebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sitamet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimatasanctus est Lorem ipsum dolor sit amet.( )1 −x 2σ √ 2π exp 2σ 2σ34% 34%14%14%0.1% 2% 2% 0.1%x−3σ −2σ −σ σ 2σ 3σAbbildung 1: Normalverteilung (aus http://www.texample.net/)Duis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestie consequat,vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis at vero eros et accumsan et iusto odiodignissim qui blandit praesent luptatum zzril delenit augue duis dolore te feugait nullafacilisi. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nonummynibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquam erat volutpat.Ut wisi enim ad minim veniam, quis nostrud exerci tation ullamcorper suscipit lobortisnisl ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis autem vel eum iriure dolor in hendreritin vulputate velit esse molestie consequat, vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis atvero eros et accumsan et iusto odio dignissim qui blandit praesent luptatum zzril delenitaugue duis dolore te feugait nulla facilisi.Nam liber tempor cum soluta nobis eleifend option congue nihil imperdiet doming idquod mazim placerat facer possim assum. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscingelit, sed diam nonummy nibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquamerat volutpat. Ut wisi enim ad minim veniam, quis nostrud exerci tation ullamcorpersuscipit lobortis nisl ut aliquip ex ea commodo consequat.Duis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestie consequat,vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr.Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At veroeos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetursadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magnaaliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et earebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sitamet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimatasanctus est Lorem ipsum dolor sit amet.Duis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestie consequat,vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis at vero eros et accumsan et iusto odiodignissim qui blandit praesent luptatum zzril delenit augue duis dolore te feugait nullafacilisi. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nonummynibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquam erat volutpat.Ut wisi enim ad minim veniam, quis nostrud exerci tation ullamcorper suscipit lobortisnisl ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis autem vel eum iriure dolor in hendreritin vulputate velit esse molestie consequat, vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis atvero eros et accumsan et iusto odio dignissim qui blandit praesent luptatum zzril delenitaugue duis dolore te feugait nulla facilisi.Nam liber tempor cum soluta nobis eleifend option congue nihil imperdiet doming idquod mazim placerat facer possim assum. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscingelit, sed diam nonummy nibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquamerat volutpat. Ut wisi enim ad minim veniam, quis nostrud exerci tation ullamcorpersuscipit lobortis nisl ut aliquip ex ea commodo consequat.Duis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestie consequat,vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr.( )1 −x 2σ √ 2π exp 2σ 2σ34% 34%14%14%0.1% 2% 2% 0.1%x−3σ −2σ −σ σ 2σ 3σAbbildung 1: Normalverteilung (aus http://www.texample.net/)( )1 −x 2σ √ 2π exp 2σ 2σ34% 34%14%14%0.1% 2% 2% 0.1%x−3σ −2σ −σ σ 2σ 3σAbbildung 1: Normalverteilung (aus http://www.texample.net/)Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At veroeos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetursadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magnaaliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eos et accusam et justo duo dolores et earebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sitamet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At vero eoset accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no sea takimatasanctus est Lorem ipsum dolor sit amet.Duis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestie consequat,vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis at vero eros et accumsan et iusto odiodignissim qui blandit praesent luptatum zzril delenit augue duis dolore te feugait nullafacilisi. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nonummynibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquam erat volutpat.Ut wisi enim ad minim veniam, quis nostrud exerci tation ullamcorper suscipit lobortisnisl ut aliquip ex ea commodo consequat. Duis autem vel eum iriure dolor in hendreritin vulputate velit esse molestie consequat, vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis atvero eros et accumsan et iusto odio dignissim qui blandit praesent luptatum zzril delenitaugue duis dolore te feugait nulla facilisi.Nam liber tempor cum soluta nobis eleifend option congue nihil imperdiet doming idquod mazim placerat facer possim assum. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscingelit, sed diam nonummy nibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquamerat volutpat. Ut wisi enim ad minim veniam, quis nostrud exerci tation ullamcorpersuscipit lobortis nisl ut aliquip ex ea commodo consequat.Duis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestie consequat,vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis.At vero eos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren,no sea takimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet,consetetur sadipscing elitr.1Option [h]möglichst hier.1Option [b]möglichst unten.1Option [t]möglichst oben.◮ Bilder können nur nach dem Quellcode platziert werden!◮ bzw. auf der selben und allen folgenden Seiten.


Abbildungen und BeschriftungenGleitumgebungenGleitumgebungen: Positionierungp einzelne Seite ausschließlich für die Abbildungt (möglichst) oben auf der Seiteb (möglichst) unten auf der Seiteh (möglichst) exakt hier!h (wenn es irgentwie geht) exakt hierH hier (gleiten ausgeschaltet)◮ Optionen können kombiniert werden: [tbh]


Abbildungen und BeschriftungenGleitumgebungenSinnvolle Positionierung◮ nach dem Verweis auf die Abbildung („siehe Abbildung 2.1“)◮ auf der gleichen oder der folgenden Seite wie der Verweis.◮ im Textfluss - bei viel Text und kleinem Bild, sonst◮ oben oder unten.nicht◮ oberhalb der Abschnittsüberschrift


Abbildungen und BeschriftungenGleitumgebungenRegeln zur Positionierung1 auf aktueller Seite (oben, unten, hier) wenn Textanteil auf Seite:◮ (t) wenn Textanteil < 70 % \topfraction◮ (b) wenn Textanteil < 30 % \bottomfraction◮ (hbt) wenn Textanteil > 20 % \textfraction2 Bilder werden auf der aktuellen oder folgenden Seiten positioniert.


Abbildungen und BeschriftungenGleitumgebungenPositionierung von Gleitumgebungen verbessernAnforderung an Textanteile verringern% Positionierung vereinfachen\renewcommand{\floatpagefraction}{.75} % vorher: .5\renewcommand{\textfraction}{.1} % vorher: .2\renewcommand{\topfraction}{.8} % vorher: .7\renewcommand{\bottomfraction}{.5} % vorher: .3Anzahl maximal erlaubter Bilder vergrößern\setcounter{topnumber}{3} % vorher: 2\setcounter{bottomnumber}{2} % vorher: 1\setcounter{totalnumber}{5} % vorher: 3


Abbildungen und BeschriftungenGleitumgebungenPositionierung von Gleitumgebungen verbessernPakete% Gleitumgebungen immer erst nach der Referenz setzen\usepackage{flafter}% Gleitumgebungen werden spätestens bei% der nächsten \section ausgegeben.\usepackage[section]{placeins}Befehle% Seite beenden und alle Gleitumgebungen ausgeben\clearpage% Alle Gleitumgebungen ausgeben (von placeins)\FloatBarrier


Abbildungen und BeschriftungenGleitumgebungenBeschriftung ohne GleitumgebungBild zentrieren und beschriften ohne figure Umgebung:\begin{center}\includegraphics{〈Bilddatei〉}\captionof{figure}{〈Beschriftung〉}\label{〈fig:key〉}\end{center}oder\begin{center}\captionsetup{type=figure}\includegraphics{〈Bilddatei〉}\caption{〈Beschriftung〉}\label{〈fig:key〉}\end{center}


Abbildungen und BeschriftungenVerzeichnisse und NamenVerzeichnisse <strong>mit</strong> Leerzeichen und Namen <strong>mit</strong> PunktenPunkte im Namen\includegraphics{latex.pdf.png}Fehler:<strong>LaTeX</strong> Warning: File ‘latex.pdf.png’ not found! <strong>LaTeX</strong> Error: Unknown graphics extension: .pdf.png.


Abbildungen und BeschriftungenVerzeichnisse und NamenVerzeichnisse <strong>mit</strong> Leerzeichen und Namen <strong>mit</strong> PunktenPunkte im Namen\includegraphics{Pfad <strong>mit</strong> Leer zeichen/latex.png}Fehler:<strong>LaTeX</strong> Warning: File ‘Pfad <strong>mit</strong> Leer zeichen/latex.png’ not f


Abbildungen und BeschriftungenVerzeichnisse und NamenVerzeichnisse <strong>mit</strong> Leerzeichen und PunkteLösung% Encoding of _files and directories_% (ensures that any file can be loaded without problems)\usepackage[%extendedchars, encoding, multidot, space,filenameencoding=latin1, % Windows XP, Vista, 7% filenameencoding=utf8, % Linux, OS X]{grffile}


Abbildungen und BeschriftungenAbbildungsverzeichnisseAbbildungsverzeichnisseVerzeichnisse in <strong>LaTeX</strong>\tableofcontents % Inhaltsverzeichnis\listoffigures\listoftables% Verzeichnis der Abbildungen% Verzeichnis der TabellenGeben jeweils einen Liste der Beschriftungen (captions) aus.Abbildungsverzeichnis1 Beugung einer ebenen Wellen an einem Spalt nach Huygens und Fresnel 22 Brechung einer ebenen Wellen an einem Brechungsindexübergang nachHuygens und Fresnel . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 3


Abbildungen und Beschriftungendraft-Modusdraft-Modus - ausgeschaltetLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At veroeos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetursadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magnaaliquyam erat, sed diam voluptua.Abbildung 1: TestbildDuis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestie consequat,vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis at vero eros et accumsan et iusto odiodignissim qui blandit praesent luptatum zzril delenit augue duis dolore te feugait nullafacilisi. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nonummynibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquam erat volutpat.


Abbildungen und Beschriftungendraft-Modusdraft-Modus - eingeschaltetLorem ipsum dolor sit amet, consetetur sadipscing elitr, sed diam nonumy eirmodtempor invidunt ut labore et dolore magna aliquyam erat, sed diam voluptua. At veroeos et accusam et justo duo dolores et ea rebum. Stet clita kasd gubergren, no seatakimata sanctus est Lorem ipsum dolor sit amet. Lorem ipsum dolor sit amet, consetetursadipscing elitr, sed diam nonumy eirmod tempor invidunt ut labore et dolore magnaaliquyam erat, sed diam voluptua.images/Testbild.pngAbbildung 1: TestbildDuis autem vel eum iriure dolor in hendrerit in vulputate velit esse molestie consequat,vel illum dolore eu feugiat nulla facilisis at vero eros et accumsan et iusto odiodignissim qui blandit praesent luptatum zzril delenit augue duis dolore te feugait nullafacilisi. Lorem ipsum dolor sit amet, consectetuer adipiscing elit, sed diam nonummynibh euismod tincidunt ut laoreet dolore magna aliquam erat volutpat.◮ Boxen <strong>mit</strong> gleicher Größe wie Bilder ➞ kompiliert schneller


Abbildungen und Beschriftungendraft-Modusdraft-ModusFür Alle Pakete inklusive graphicx\documentclass[draft,paper=a4,% [Todo: add alternatives]paper=portrait, % landscapepagesize=auto, % driverfontsize=11pt,%version=last, %]{scrartcl} % Classes: scrartcl, scrreprt, scrbookNur für graphicx-Paket\usepackage[draft]{graphicx}Im Quelltext (für graphicx-Paket)\setkeys{Gin}{draft=true}


Abbildungen und Beschriftungendraft-Modusdraft-ModusFür die Abgabe Ausschalten!\documentclass[final,paper=a4,% [Todo: add alternatives]paper=portrait, % landscapepagesize=auto, % driverfontsize=11pt,%version=last, %]{scrartcl} % Classes: scrartcl, scrreprt, scrbookNur für graphicx-Paket\usepackage[final]{graphicx}Im Quelltext (für graphicx-Paket)\setkeys{Gin}{draft=false}


Abbildungen und BeschriftungenWahl der Bildgröße<strong>LaTeX</strong>-Variablen zur Textgröße◮ \textwidth: Textbreite◮ \textheight: Texthöhe◮ \linewidth: Breite des Textes in der aktuellen Umgebung


Abbildungen und BeschriftungenWahl der Bildgröße<strong>LaTeX</strong>-Variablen zur Textgröße◮ Bilder sollten immer in Abhängigkeit der Textgröße (Textbreite)gesetzt werden.richtig\includegraphics[width=0.7\textwidth]{images/pict.pdf}falsch\includegraphics[width=6cm]{images/pict.pdf}


Abbildungen und BeschriftungenÜbungÜbung: Beschriftung, Größe und Position vonAbbildungenAufgaben◮ Die Bilder in (06a-graphics/document.tex) in figure Umgebungeneinbinden und <strong>mit</strong> Beschriftungen (captions) versehen.Das erste Bild sollte auf der zweiten Seite oben, das zweite aufder dritten Seite unten platziert sein.◮ Einfügen eines Abbildungsverzeichnisses◮ Die figure Umgebungen in (06b-graphics/document.tex) bezüglichBildgröße und Position der Gleitumgebung so anpassen,dass die Ausgabe 06b-graphics/Lösung.pdf entspricht.◮ Einschalten des draft Modus


Abbildungen und BeschriftungenminipageMinipages\begin{minipage}[〈Position〉]{〈Breite〉}Inhalt\end{minipage}Drei minipages nebeneinander:The <strong>LaTeX</strong> documentpreparation systemis a special version ofDonald Knuth’s TEXprogram.The <strong>LaTeX</strong> documentpreparation systemis a special version ofDonald Knuth’s TEXprogram.The <strong>LaTeX</strong> documentpreparation systemis a special version ofDonald Knuth’s TEXprogram.◮ erzeugt eine rahmenlose Box der angegebenen Breite.◮ verhält sich im Allgemeinen wie eine richtige Seite.◮ aber: darf keine Gleitumgebungen (wie figure) enthalten.


Abbildungen und BeschriftungenVariablen zur Textgröße<strong>LaTeX</strong>-Variablen zur Textgröße\begin{minipage}{1.0\textwidth} ... \end{minipage}\begin{minipage}{1.0\linewidth} ... \end{minipage}\begin{minipage}{0.5\textwidth} ... \end{minipage}\begin{minipage}{0.25\textwidth} ... \end{minipage}\begin{itemize} \item\begin{minipage}{1.0\linewidth} ... \end{minipage}\end{itemize}1.0\textwidth1.0\linewidth0.5\textwidth0.25\textwidth◮1.0\linewidth


Abbildungen und BeschriftungenVariablen zur Textgröße<strong>LaTeX</strong>-Variablen zur TextgrößeUmgebungen haben zusätzlichen Abstand\begin{minipage}{0.25\textwidth} ... \end{minipage}\begin{minipage}{0.25\textwidth} ... \end{minipage}\begin{minipage}{0.25\textwidth} ... \end{minipage}\begin{minipage}{0.25\textwidth} ... \end{minipage}0.25\textwidth 0.25\textwidth 0.25\textwidth0.25\textwidth◮ Gesamtbreite aller Boxen passt nicht in die Textbreite


Abbildungen und BeschriftungenVariablen zur Textgröße<strong>LaTeX</strong>-Variablen zur Textgröße➞ kleiner Breite der Boxen\begin{minipage}{0.24\textwidth} ... \end{minipage}\begin{minipage}{0.24\textwidth} ... \end{minipage}\begin{minipage}{0.24\textwidth} ... \end{minipage}\begin{minipage}{0.24\textwidth} ... \end{minipage}0.24\textwidth 0.24\textwidth 0.24\textwidth 0.24\textwidth


Abbildungen und BeschriftungenVariablen zur Textgröße<strong>LaTeX</strong>-Variablen zur Textgröße\begin{minipage}{0.8\textwidth}\begin{minipage}{0.8\textwidth}\begin{minipage}{0.8\textwidth}\end{minipage}\end{minipage}\end{minipage}0.8\textwidth0.8\textwidth0.8\textwidth◮ \textwidth ändert sich bei minipage


Abbildungen und BeschriftungenVariablen zur Textgröße<strong>LaTeX</strong>-Variablen zur TextgrößeSpeichern der Original-Textbreite und -höhe\newlength{\doctextwidth}\setlength{\doctextwidth}{\textwidth}\newlength{\doctextheight}\setlength{\doctextheight}{\textheight}...\begin{document}...0.8\textwidth0.38\doctextwidth0.38\textwidth0.38\doctextwidth0.38\textwidth


Abbildungen und BeschriftungenVariablen zur TextgrößeMinipages <strong>mit</strong> BildernBeispieltext\begin{minipage}[t]{0.15\textwidth}\centering\includegraphics[width=0.9\textwidth]{TestBild.png}\end{minipage}\begin{minipage}[t]{0.2\textwidth}\centering\includegraphics[width=0.9\textwidth]{TestBild.png}\end{minipage}Beispieltext


Abbildungen und BeschriftungenAbständeAbstände: horizontal\centeringBild \hspace{2em} Bild \\Bild \hspace{0.2\textwidth} Bild \\Bild \hfill Bild \\Bild \hfill Bild \hfill Bild \\Bild BildBildBildBildBildBild Bild Bild◮ \hspace: fest definierter Abstand◮ \hfill: füllt Zwischenraum maximal aus


Abbildungen und BeschriftungenAbständeAbstände: verticalBild1 \vspace{0.5em} \\ Bild2Bild2 \vspace{1\baselineskip}\\ Bild3Bild4 \\[2em] Bild5Bild1Bild2Bild2Bild3Bild4Bild5◮ \vspace: fest definierter Abstand (benötigte \\)◮ \\[〈Länge〉]: Umbruch <strong>mit</strong> Abstand


Abbildungen und BeschriftungenBilder nebeneinanderBilder nebeneinander\begin{figure}[ht]\centering\begin{minipage}{0.4\linewidth}% Bild\end{minipage}\hspace{2em} % Abstand\begin{minipage}{0.4\linewidth}% Bild\end{minipage}\end{figure}


Abbildungen und BeschriftungenBilder nebeneinanderBilder nebeneinander\begin{figure}[ht]\centering\begin{minipage}[t]{0.4\linewidth}\includegraphics[width=1.0\linewidth]{images/TestBild}\caption[Kurzform]{Lange Abbildungungsbeschriftung.}\label{fig:Testbild}\end{minipage}\hspace{2em}\begin{minipage}[t]{0.4\linewidth}\includegraphics[width=1.0\linewidth]{images/TestBild2}\caption[Kurzform]{Lange Abbildungungsbeschriftung.}\label{fig:nocheinTestbild}\end{minipage}\end{figure}


Abbildungen und BeschriftungenBilder nebeneinanderBilder nebeneinanderAbbildung: Lange Abbildungungsbeschriftung.Abbildung: Lange Abbildungungsbeschriftung.


Abbildungen und BeschriftungenBilder nebeneinanderBilder und Tabelle nebeneinander\begin{figure}[ht]\centering\begin{minipage}{0.4\linewidth}\includegraphics[width=1.0\linewidth]{images/TestBild}\caption[Kurzform]{Lange Abbildungungsbeschriftung.}\label{fig:Testbild}\end{minipage}\hspace{2em}\begin{minipage}{0.4\linewidth}\begin{tabular}{|c|c|} \hline Spalte & Spalte \\\hline \end{tabular}\captionof{table}[Kurzform]{Lange Beschriftung.}\label{fig:nocheinTestbild}\end{minipage}\end{figure}


Abbildungen und BeschriftungenBilder nebeneinanderBilder und Tabelle nebeneinanderSpalteSpalteAbbildung: Lange Abbildungungsbeschriftung.Tabelle: Lange BeschriftungeinerTabelle.◮ Problem: Ausrichtung an Beschriftung anstatt Bildern/Tabellen◮ Lösung: z. B. <strong>mit</strong> Paket floatrow


Abbildungen und BeschriftungenUnterabbildungen: subcaption/subfiguressubcaption / subfiguresBilder <strong>mit</strong> (a), (b), . . . und eigener Beschriftung nummerieren.(a) Ein Testbild(b) Ein weiteres Testbild(c) Ein FarbkreisAbbildung: Testbilder für Fernsehen und Druck


Abbildungen und BeschriftungenUnterabbildungen: subcaption/subfiguresUmsetzung <strong>mit</strong> subcaption\begin{figure}[H]\begin{minipage}[t]{.3\linewidth}\centering\includegraphics[width=0.7\linewidth]{images/TestBild}\subcaption{Ein Testbild\label{fig:1a}}\end{minipage} \hfill%\begin{minipage}[t]{.3\linewidth}\centering\includegraphics[width=0.7\linewidth]{images/testbild2}\subcaption{Ein weiteres Testbild\label{fig:1a}}\end{minipage}%...\caption{Testbilder für Fernsehen und Druck}\label{fig:1}\end{figure}


Abbildungen und BeschriftungenUnterabbildungen: subcaption/subfiguresUmsetzung <strong>mit</strong> subfigure Umgebung\begin{figure}[H]\begin{subfigure}[t]{.3\linewidth}\centering\includegraphics[width=0.7\linewidth]{images/TestBild}\caption{Ein Testbild}\label{fig:1a}\end{subfigure} \hfill%\begin{subfigure}[t]{.3\linewidth}\centering\includegraphics[width=0.7\linewidth]{images/testbild2}\caption{Ein weiteres Testbild}\label{fig:1a}\end{subfigure}%...\caption{Testbilder für Fernsehen und Druck}\label{fig:1}\end{figure}


Abbildungen und BeschriftungenUnterabbildungen: subcaption/subfiguresViele Bilder anordnen(a) first(b) second(c) third


Abbildungen und BeschriftungenUnterabbildungen: subcaption/subfiguresViele Bilder anordnen\begin{figure}[H]\begin{minipage}[b]{.3\linewidth}\begin{subfigure}[t]{1.0\linewidth}\centeringBild 1\end{subfigure}\\[10pt]%\begin{subfigure}[t]{1.0\linewidth}\centeringBild 2\end{subfigure}\end{minipage}\begin{minipage}[b]{.6\linewidth}\begin{subfigure}[t]{1.0\linewidth}\centeringBild 2\end{subfigure}\end{minipage}\end{figure}


Abbildungen und BeschriftungenUnterabbildungen: subcaption/subfiguresVeraltete PaketeNicht empfehlenswerte Lösungen:◮ subfigure Paket - ersetzt durch subfig◮ subfig Paket - wird nicht mehr weiterentwickelt (und enhältFehler)beide werden ersetzt durch◮ caption◮ subcaption (benötigt caption)◮ floatrow (wenn subcaption nicht ausreicht)siehe z. B. Diskussion auf http://www.golatex.de/subfig-vs-subcaption-floatrow-etc-t4226.html


Abbildungen und BeschriftungenBilder im FließtextBilder im Fließtext: wrapfig PaketSuspendisse vel felis. Ut lorem lorem, interdumeu, tincidunt sit amet, laoreet vitae, arcu. Aeneanfaucibus pede eu ante. Praesent enim elit,rutrum at, molestie non, nonummy vel, nisl. Utlectus eros, malesuada sit amet, fermentum eu,sodales cursus, magna. Donec eu purus. Quisquevehicula, urna sed ultricies auctor, pedelorem egestas dui, et convallis elit erat sed nulla.Abb.: Ein wrapfloatBeispielDonec luctus. Curabitur et nunc. Aliquam dolor odio, commodo pretium,ultricies non, pharetra in, velit. Integer arcu est, nonummy in, fermentumfaucibus, egestas vel, odio. Suspendisse vel felis. Ut lorem lorem,interdum eu, tincidunt sit amet, laoreet vitae, arcu. Aenean faucibuspede eu ante.


Abbildungen und BeschriftungenBilder im FließtextBilder im Fließtext: wrapfig PaketBeispiel\begin{wrapfloat}{figure}{r}{0.3\textwidth}\centering\includegraphics[width=0.8\linewidth]{images/TestBild.png}\caption{Ein wrapfloat Beispiel}\label{fig:wrapfloat}\vspace{-1\baselineskip}% falschen Abstand korrigieren\end{wrapfloat}Text ...◮ sehr fehleranfällig: manuelles Korrigieren von Abständen◮ sparsam einsetzen!


Abbildungen und BeschriftungenDokumente einbinden: pdfpagesDokumente einbinden: pdfpagesPDF-Dokumente können (seitenweise) <strong>mit</strong> dem Paket pdfpageseingebunden werden:\usepackage{pdfpages}...\begin{document}\includepdf[page=1]{document.pdf} % 1. Seite\includepdf[page={1,3,4}]{document.pdf} % Seiten 1, 3, 4\includepdf[page=-]{document.pdf} % alle Seiten\end{document}


Abbildungen und BeschriftungenÜbungÜbung: subfigures, wrapfiguresAufgaben◮ Die Bilder in (06c-graphics/document.tex) entsprechend derLösung platzieren und als Unter-Abbildungen realisieren. (bibereinmal für die Literatur laufen lassen)◮ Die Bilder in (06d-graphics/document.tex) entsprechend derLösung platzieren und als Unter-Abbildungen realisieren.◮ Die Bilder in (06e-graphics/document.tex) entsprechendder Lösung platzieren und als wrapfigures <strong>mit</strong> 40 % Textbreiterealisieren.


TabellenInhalt15 Tabellen16 Fragen und Antworten17 sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)


TabellenStrukturInhalte1 Grundlegende Syntax, Spaltendefinitionen (lrc), Linien, Übung2 Erweiterte Spaltendefinitionen: (*{}, >{},


TabellenSyntaxTeil 1: Grundlagen von TabellenInhalt1 Pakete, Dokumentation2 Syntax3 Spaltenausrichtung4 Linien5 Übung


TabellenSyntaxTabellenPakete% Basispaket für alle Tabellen\usepackage{array}% longtable und tabularx Pakete\usepackage{ltxtable}% ’hübschere’ Tabellen\usepackage{booktabs}% Farbe in Tabellen\usepackage[table]{xcolor}% tabu (Alternative Tabellen)% \usepackage{tabu}% ’Themes’ für Tabellen (noch nicht veröffentlicht)% \usepackage{tablestyles}


TabellenSyntaxTabellenDokumentationen◮ Beschreibung aller Pakete für Tabellen:Tabellen <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>, Herbert Voß, Lehmanns Verlag.◮ http://en.wikibooks.org/wiki/<strong>LaTeX</strong>/Tables◮ http://www.torsten-schuetze.de/tex/tabsatz-2004.pdf◮ http://www.andy-roberts.net/writing/latex/tables


TabellenSyntaxSyntax\begin{tabular}{lcr} % {〈Spaltenausrichtung〉}left & center & right \\ % oder \tabularnewlineA & B & C \\\end{tabular}left center rightA B C& Spaltentrenner\\ Zeilentrennerl Ausrichtung: linksc Ausrichtung: zentriertr Ausrichtung: rechts


TabellenSyntaxSyntaxAusrichtung des Quellcodes ist nicht relevant\begin{tabular}{lcr}left &center &right \\%A &B &C \\\end{tabular}left center rightA B C


TabellenLinienLinienVertikal\begin{tabular}{|l|c|r|}links & <strong>mit</strong>tig & rechts \\12 & 3 & 45 \\6 & 89 & 10 \\\end{tabular}links <strong>mit</strong>tig rechts12 3 456 89 10


TabellenLinienLinienVertikal\begin{tabular}{|l|c|r|}links & <strong>mit</strong>tig & rechts \\12 & 3 & 45 \\6 & 89 & 10 \\\end{tabular}links <strong>mit</strong>tig rechts12 3 456 89 10Behindern das Auge beim Lesen


TabellenLinienLinienHorizontal\begin{tabular}{lcr}\hlinelinks & <strong>mit</strong>tig & rechts \\ \hline12 & 3 & 45 \\6 & 89 & 10 \\ \hline\end{tabular}links <strong>mit</strong>tig rechts12 3 456 89 10◮ \hline nach \\ (Ausnahme: Tabellenanfang).


TabellenLinienLinienHorizontal - einzelne Spalten\begin{tabular}{lcr}\hlinelinks & <strong>mit</strong>tig & rechts \\ \cline{1-2}12 & 3 & 45 \\ \cline{2-3}6 & 89 & 10 \\ \hline\end{tabular}links <strong>mit</strong>tig rechts12 3 456 89 10◮ Syntax: \cline{〈von〉-〈bis〉}


TabellenLinienLinienHorizontal - cmidrule vom booktabs Paket\begin{tabular}{lcr} \hlinelinks & <strong>mit</strong>tig & rechts \\ \cmidrule(r){1-1}\cmidrule(lr){2-2}\cmidrule(l){3-3}12 & 3 & 45 \\6 & 89 & 10 \\ \hline\end{tabular}links <strong>mit</strong>tig rechts12 3 456 89 10◮ Syntax: \cmidrule(〈trim〉){〈von〉-〈bis〉}


TabellenÜbungÜbung: Tabelle <strong>mit</strong> LinienAufgabe◮ folgende Tabelle im Dokument Uebung/07a-tables/main.texumsetzen:1 2 34 5 67 8 911 12 13


TabellenÜbungLösung: Tabelle <strong>mit</strong> LinienLösung\begin{center}\begin{tabular}{c|c|c}\hline1 & 2 & 3 \\ \cline{2-3}4 & 5 & 6 \\ \cmidrule(r){1-1}\cmidrule(lr){2-2}\cmidrule(l){3-3}7 & 8 & 9 \\ \cline{1-2}11 & 12 & 13 \\ \hline\end{tabular}\end{center}


TabellenSpezielle SpaltenbefehleTeil 2: Spezielle SpaltenbefehleInhalt1 Spezielle Spaltenbefehle (*{}, >{},


TabellenSpezielle SpaltenbefehleSpezielle Spaltenbefehle: *{...}{...}Syntax◮ *{〈Anzahl〉}{〈Spaltentyp〉}Spaltentyp n-mal\begin{tabular}{l*{3}{c}r} \hlineheader l & header c & header c & header c & header r\tabularnewline\hline1 & 3 & 3 & 3 & 1 \tabularnewline\hline\end{tabular}header l header c header c header c header r1 3 3 3 1


TabellenSpezielle SpaltenbefehleSpezielle Spaltenbefehle: @{...}Syntax◮ @{〈Argument〉}ersetzt Spaltentrenner durch Argument\begin{tabular}{|@{}l@{}|c|c|}\hlinesome & text & columns\tabularnewline\hline\end{tabular}some textcolumns➡Mit leerem Argument wird der Zellenabstand entfernt


TabellenSpezielle SpaltenbefehleSpezielle Spaltenbefehle: @{...}Syntax◮ @{〈Argument〉}ersetzt Spaltentrenner durch Argument\begin{tabular}{r@{,}l}3 & 14159 \\16 & 2 \\123 & 456 \\\end{tabular}3,1415916,2123,456➡Ersetzen des Spaltentrenners durch »,«-Zeichen.


TabellenSpezielle SpaltenbefehleSpezielle Spaltenbefehle: >{...} und {〈Code〉}◮ {\bfseries}ll}fett & normal \\fett & normal \\fett & normal \\\end{tabular}fettfettfettnormalnormalnormal➡Formatierung einer kompletten Spalte: fett


TabellenSpezielle SpaltenbefehleSpezielle Spaltenbefehle: >{...} und {〈Code〉}◮ {$}l


TabellenSpezielle SpaltenbefehleSpezielle Spaltenbefehle: >{...} und {$}ll{$}ll


TabellenSpezielle SpaltenbefehleSpezielle Spaltenbefehle: !{...}Syntax◮ !{〈Code〉}fügt 〈Code〉 als Spaltentrenner ein\begin{tabular}{l!{:}r!{$\rightarrow$}c|c!{\vline}}left & right & center & center \\l & r & c & c \\\end{tabular}left : right → center centerl : r → c c◮ \vline fügt eine senkrechten Linie ein.


TabellenSpezielle SpaltenbefehleSpezielle Spaltenbefehle: kombiniert\begin{tabular}{>{$}r{$}l


Tabellenmulticolumn, multirowmulticolumn - Spalten zusammenfassenSyntax◮ \multicolumn{〈Anzahl〉}{〈Format〉}{〈Text〉}\begin{tabular}{|l|c|r|} \hlineleft & center & right \\ \hline\multicolumn{3}{|c|}{3 columns} \\ \hline1 & 2 & 3 \\ \hline\end{tabular}left center right3 columns1 2 3◮ Mehrere Zellen zusammenfassen


Tabellenmulticolumn, multirowmulticolumn - Spalten zusammenfassenSyntax◮ \multicolumn{〈Anzahl〉}{〈Format〉}{〈Text〉}\begin{tabular}{lcr}left & center & right \\ \hlinea & \multicolumn{1}{|>{\bfseries}r|}{right} & c \\1 & 2 & 3 \\\end{tabular}left centered righta right c1 2 3◮ Ausrichtung einer einzelnen Zelle formatieren


Tabellenmulticolumn, multirowmultirow - Zeilen zusammenfassenSyntax◮ \multirow{〈Anzahl〉}{〈Breite〉}{〈Text〉}◮ \multirow{〈Anzahl〉}{*}{〈Text〉}<strong>mit</strong> Breite des Textes\usepackage{multirow}\begin{tabular}{|l|c|r|} \hlineleft & centered & right \\ \hline\multirow{2}{*}{two cells} & b & c \\ \cline{2-3}& 2 & 3 \\ \hline\end{tabular}left centered rightb ctwo cells2 3


Tabellenmulticolumn, multirowmultirow + multicolumn\begin{tabular}{|c|c|c|} \hline1 & 2 & 3 \\ \hline\multicolumn{2}{|c|}{\multirow{2}{*}{2x2 cells}} & 6 \\ \cline{3-3}\multicolumn{2}{|c|}{} & 9 \\ \hline\end{tabular}1 2 32x2 cells69◮ \multirow innerhalb von \multicolumn◮ \multicolumn in letzter Zeile um Linien zu löschen.


Tabellenmulticolumn, multirowFormatierung einzelner Zellen / Zeilen\begin{tabular}{lll} \hline\bfseries header & \bfseries header & \bfseries header \\\textit{important} & 1.2 & 2.3 \\\multicolumn{1}{>{\bfseries\itshape}r}{very important}& 0.2 & 1.5 \\ \hline\end{tabular}header header headerimportant 1.2 2.3very important 0.2 1.5◮ Zellen direkt oder <strong>mit</strong> \multicolumn◮ Zeilen in jeder Zelle einzeln formatieren


TabellenÜbungÜbung: komplexere TabellenAufgabe◮ folgende Tabelle im Dokument Uebung/07a-tables/main.tex<strong>mit</strong> \multicolumn und \multirow umsetzen:ZeilenSpalten100 200300 400◮ folgende Tabelle im Dokument Uebung/07a-tables/main.tex<strong>mit</strong> \multicolumn und speziellen Spaltenbefehlen umsetzen:BezeichnungEigenschaftDichte ρ = 2, 2 g/cm 3spez. Wäremekapazität c p = 703 j/gKTransmissionsbereich 185 - 2500 nm


TabellenÜbungLösung: komplexere TabellenZeilenSpalten100 200300 400\begin{tabular}{c|c|c|}\multicolumn{1}{r}{} &\multicolumn{2}{c}{Spalten} \\ \cline{2-3}\multirow{2}{*}{Zeilen} & 100 & 200 \\ \cline{2-3}& 300 & 400 \\ \cline{2-3}\end{tabular}


TabellenÜbungLösung: komplexere TabellenBezeichnungEigenschaftDichte ρ = 2, 2 g/cm 3spez. Wäremekapazität c p = 703 j/gKTransmissionsbereich 185 - 2500 nm\begin{tabular}{l>{$}r{$}l


TabellenSpalten <strong>mit</strong> TextumbruchTeil 3: Spalten <strong>mit</strong> TextumbruchInhalt1 p-Spalten, X-Spalten (tabularx)2 Exkurs: Längen in <strong>LaTeX</strong>3 Neue Spaltentypen (newcolumntype)4 Zahlen in Tabellen5 Übung


TabellenSpalten <strong>mit</strong> TextumbruchSpalten <strong>mit</strong> TextumbruchSpaltenbreite nicht begrenzt bei l,r,c\begin{tabular}{|l|l|}\hlineheader l &header l \tabularnewline\hline%left &text which is considerably longer thanthe width of the column\tabularnewline\hline\end{tabular}header lleftheader ltext which is considerably longer than the width of the column


TabellenSpalten <strong>mit</strong> Textumbruchp-Spalten: begrenzte Breite\begin{tabular}{|l|p{0.5\linewidth}|}\hlineheader l &header p \tabularnewline\hline%left &text which is considerably longer thanthe width of the column\tabularnewline\hline\end{tabular}header lleftheader ptext which is considerably longerthan the width of the column


TabellenSpalten <strong>mit</strong> Textumbruchp-Spalten: begrenzte BreiteSyntax◮ p{〈Breite〉}◮ \newlineBlocksatz <strong>mit</strong> ZeilenumbruchZeilenumbruch innerhalb von p-Zelle0.1 0.2 0.55textwhichis considerablylongerthantext which isconsiderablylonger thanthe width ofthe columntext which is considerably longer thanthe width of the column \newlinetext which is considerably longer thanthe width of the column


TabellenSpalten <strong>mit</strong> Textumbruchp,m,b-Spalten: vertikale Ausrichtung◮ m,b-Spalten: wie p-Spalte aber <strong>mit</strong> vertikaler Ausrichtung\begin{tabular}{|p{0.3\linewidth}|m{0.3\linewidth}|b{0.3\...linewidth}|}header p header m header btext which is considerablylonger thanthe width of the columntext which is considerablylonger thanthe width of the columntext which is considerablylonger thanthe width of the column


TabellenSpalten <strong>mit</strong> TextumbruchExkurs: Längen in <strong>LaTeX</strong>pt 1/72 Zoll = 1/72 × 2,54 cmmm Millimetercm Centimeterin inch (Zoll).ex ungefähr die Höhe von einem ‘x’em ungefähr die Breite von einem ‘M’


TabellenSpalten <strong>mit</strong> TextumbruchX-Spalten: automatische BreitePakete\usepackage{tabularx} % alternativ ltxtable...\begin{tabularx}{〈Breite〉}{llXX}...\end{tabularx}◮ X Spalten nehmen die verbleibende Breite einl l X Xleft column left column text which is considerablylonger thanthe width of the columntext which is considerablylonger thanthe width of the column


TabellenNeue Spaltentypen (newcolumntype)newcolumntypeSyntax (benötigt Paket array)\newcolumntype{〈Kürzel〉}[〈Anzahl Argumente〉]%{>{〈Befehle〉}〈Spaltentype〉{#1}}% Formeln (links ausgerichtet)\newcolumntype{f}{>{$}l{\Centering\arraybackslash\hspace{0pt}}p{#1}}% rechts ausgerichtete X-Spalte:\newcolumntype{Y}%{>{\RaggedLeft\arraybackslash\hspace{0pt}}X}◮ \arraybackslash korrigiert Definition von \\,◮ \hspace{0pt} ermöglicht Trennung des ersten Wortes


TabellenNeue Spaltentypen (newcolumntype)newcolumntype\begin{tabularx}{1.0\textwidth}{|l|f|C{0.25\textwidth}|Y|}l f (math) C (center/p) Y (right/X)∑ ∞ 1left columnn=0text which is text which is considerablylonger than thenconsiderablylonger than width of the columnthe width ofthe column% Formeln (links ausgerichtet)\newcolumntype{f}{>{$}l{\Centering\arraybackslash\hspace{0pt}}p{#1}}% rechts ausgerichtete X-Spalte:\newcolumntype{Y}{>{\RaggedLeft\arraybackslash\hspace{0pt}}X}


TabellenZahlen in TabellenAusrichten von Zahlen (siunitx)\sisetup{table-format = 2.4}\begin{tabular}{%S % standard -> zentriert (center)S[table-number-alignment = center]S[table-number-alignment = left]S[table-number-alignment = right]}\hline{Some Values} & {Some Values} & {Some Values} & {Some Values} \\...Some Values Some Values Some Values Some Values2,3456 2,3456 2,3456 2,345634,2345 34,2345 34,2345 34,234556,7835 56,7835 56,7835 56,7835


TabellenZahlen in TabellenSerifenlose Mathematikschrift◮ ohne Anpassungen ➞ Komma- und Prozentzeichen falsch%\sffamily\begin{tabular}{ll}\SI{1.23}{\%} & 1,23\,\% \\\end{tabular}1,23 % 1,23 %


TabellenZahlen in TabellenSerifenlose Mathematikschrift◮ siunitx Anpassungen\sisetup{detect-all,output-decimal-marker={\text{,}}}\sffamily\begin{tabular}{ll}\SI{1.23}{\%} & 1,23\,\% \\\end{tabular}1,23 % 1,23 %


TabellenListen in TabellenKorrekturen für Listen in TabellenTabelle 1: table item list using tableitemizeheader X header items (X) header enums (X)The L A TEX document preparationsystem is a special versionof Donald Knuth’s TEX program.TEX is a sophisticatedprogram designed to producehigh-quality typesetting, especiallyfor mathematical text.• The L A TEX document preparationsystem is a specialversion of DonaldKnuth’s TEX program.• TEX is a sophisticatedprogram designed toproduce high-qualitytypesetting,• especially for mathematicaltext.1. The L A TEX document preparationsystem is a specialversion of DonaldKnuth’s TEX program.2. TEX is a sophisticatedprogram designed toproduce high-qualitytypesetting,3. especially for mathematicaltext.◮ Tabelle ohne Anpassungen ➞ falsches Einrücken


TabellenListen in TabellenKorrekturen für Listen in TabellenTabelle 1: table item list using tableitemizeheader X header items (X) header enums (X)The L A TEX document preparationsystem is a special versionof Donald Knuth’s TEX program.TEX is a sophisticatedprogram designed to producehigh-quality typesetting, especiallyfor mathematical text.• The L A TEX document preparationsystem is a special versionof Donald Knuth’s TEXprogram.• TEX is a sophisticated programdesigned to producehigh-quality typesetting,• especially for mathematicaltext.1. The L A TEX document preparationsystem is a special versionof Donald Knuth’s TEXprogram.2. TEX is a sophisticated programdesigned to producehigh-quality typesetting,3. especially for mathematicaltext.◮ Tabelle <strong>mit</strong> Korrektur


TabellenListen in TabellenKorrekturen für Listen in Tabellen...The ...&\tableitemize %


TabellenListen in TabellenDefinition von \tableitemize\makeatletter\newcommand{\tableRemoveIndentation}{%\leftmargini=\labelsep%\advance\leftmargini by \labelsep%}\newcommand\tableitemize{\@minipagetrue%\tableRemoveIndentation}\makeatother


TabellenÜbungÜbung: Tabellen <strong>mit</strong> Spaltenumbruch / neueSpaltentypenAufgabe◮ folgende Tabelle im Dokument Uebung/07a-tables/main.tex<strong>mit</strong> X, p und S Spalten und neuen Spaltendefintionen <strong>mit</strong>\newcolumntype umsetzen.fixed block fixed left fixed center numbers var block var lefttext which is considerablylongerthan the width ofthe columntext which isconsiderablylonger than thewidth of thecolumntext which isconsiderablylonger thanthe width ofthe column23,567 text which isconsiderablylonger thanthe width ofthe column123,078text which isconsiderablylonger thanthe width ofthe column


TabellenÜbungLösung: Tabellen <strong>mit</strong> Spaltenumbruch / neueSpaltentypen% links (p):\newcolumntype{L}[1]{>{\RaggedRight\arraybackslash\hspace{0pt}}p{#1}}% zentriert (p):\newcolumntype{C}[1]{>{\Centering\arraybackslash\hspace{0pt}}p{#1}}% links (X):\newcolumntype{V}{>{\RaggedRight\arraybackslash\hspace{0pt}}X}\sisetup{table-format = 2.4}\begin{tabularx}{\linewidth}{|p{0.15\linewidth}|L{0.15\linewidth}|C{0.15\linewidth}|S|X|V|}\hlinefixed block & fixed left & fixed center & {numbers} & var block & var left\\ \hlinetext which is considerably longer than the width of the column &...\end{tabularx}


TabellenTabellen UmgebungTeil 4: Schöne TabellenInhalt1 Tabellen Umgebung2 Schöne Tabellen3 Exkurs: Farben in <strong>LaTeX</strong>4 Farben in Tabellen5 Übung


TabellenTabellen Umgebungtable Umgebung (analog zu figure)\begin{table}[〈Position〉]〈Formatierungen〉\begin{tabular}{〈Spalten〉}Inhalt...\end{tabular}\caption{〈Beschriftung〉}\label{〈tab:key〉}\end{table}


TabellenTabellen Umgebungtable Umgebung (analog zu figure)\begin{table}[〈Position〉]〈Formatierungen〉\begin{tabular}{〈Spalten〉}Inhalt...\end{tabular}\caption{〈Beschriftung〉}\label{〈tab:key〉}\end{table}\begin{table}[H]\centering\begin{tabular}{ll}Dies & ist \\eine & Tabelle \\\end{tabular}\caption{Eine Tabelle}\label{tab:EineTabelle}\end{table}Dies isteine TabelleTabelle: Eine Tabelle


TabellenTabellen Umgebungtable Umgebung (analog zu figure)◮ Tabellen haben Überschriften\begin{table}[H]\centering\captionabove{Eine Tabelle}\label{tab:EineTabelle}\begin{tabular}{ll}Dies & ist \\eine & Tabelle \\\end{tabular}\end{table}Tabelle: Eine TabelleDieseineistTabelle


TabellenSchöne TabellenBeispieltabelleIn diesem System wird die Verstärkung <strong>mit</strong> einer Stab-Faser (rod-type fiber) durchgeführt, diefür sehr hohe Leistung ausgelegt ist. Die anschließende Kompression erfolgt über Transmissionsgitter.Die verstärkten Laserpulse erreichen Pulsenergien bis zu 12 µJ bei einer komprimiertenPulslänge von 450 fs und einer Pulswiederholrate von 1 MHz. Die Details des Systems sindin der folgenden Tabelle 1 aufgeführt. Für weitere Informationen zu dem Lasersystem sei aufdie Veröffentlichungen verwiesen.Tabelle 1: Verwendete Lasersysteme bei der Materialbearbeitung.Parameter pos. disp. Oszillator <strong>mit</strong> FaserverstärkerRepetitionsrate: 1 MHz 1 MHz<strong>mit</strong>tlere Ausgangsleistung: ≤ 1 W ≤ 12 WPulsenergie: ≤ 1 µJ ≤ 12 µJPulsdauer (komprimiert): 420 fs 450 fsspektrale Breite: 8 nm 5,4 nm◮ Tabelle ohne Anpassungen◮ Linien nur zur Hervorhebung des Anfangs, Endes und der Kopfzeile.


TabellenSchöne TabellenBeispieltabelle: Code\begin{table}[H]\centering\captionabove[Spezifikationen des Lasersystems.]%{Verwendete Lasersysteme bei der Materialbearbeitung.}\label{tab:Lasersysteme}\begin{tabular}{lcc}\hlineParameter & pos. disp. Oszillator & <strong>mit</strong> Faserverstärker \\\hlineRepetitionsrate: & \SI{1}{MHz} & \SI{1}{MHz} \\...


TabellenSchöne TabellenSchriftgrößeIn diesem System wird die Verstärkung <strong>mit</strong> einer Stab-Faser (rod-type fiber) durchgeführt, diefür sehr hohe Leistung ausgelegt ist. Die anschließende Kompression erfolgt über Transmissionsgitter.Die verstärkten Laserpulse erreichen Pulsenergien bis zu 12 µJ bei einer komprimiertenPulslänge von 450 fs und einer Pulswiederholrate von 1 MHz. Die Details des Systems sindin der folgenden Tabelle 1 aufgeführt. Für weitere Informationen zu dem Lasersystem sei aufdie Veröffentlichungen verwiesen.Tabelle 1: Verwendete Lasersysteme bei der Materialbearbeitung.Parameter pos. disp. Oszillator <strong>mit</strong> FaserverstärkerRepetitionsrate: 1 MHz 1 MHz<strong>mit</strong>tlere Ausgangsleistung: ≤ 1 W ≤ 12 WPulsenergie: ≤ 1 µJ ≤ 12 µJPulsdauer (komprimiert): 420 fs 450 fsspektrale Breite: 8 nm 5,4 nm◮ Tabelle und Text <strong>mit</strong> gleicher Textgröße


TabellenSchöne TabellenSchriftgrößeIn diesem System wird die Verstärkung <strong>mit</strong> einer Stab-Faser (rod-type fiber) durchgeführt, diefür sehr hohe Leistung ausgelegt ist. Die anschließende Kompression erfolgt über Transmissionsgitter.Die verstärkten Laserpulse erreichen Pulsenergien bis zu 12 µJ bei einer komprimiertenPulslänge von 450 fs und einer Pulswiederholrate von 1 MHz. Die Details des Systems sindin der folgenden Tabelle 1 aufgeführt. Für weitere Informationen zu dem Lasersystem sei aufdie Veröffentlichungen verwiesen.Tabelle 1: Verwendete Lasersysteme bei der Materialbearbeitung.Parameter pos. disp. Oszillator <strong>mit</strong> FaserverstärkerRepetitionsrate: 1 MHz 1 MHz<strong>mit</strong>tlere Ausgangsleistung: ≤ 1 W ≤ 12 WPulsenergie: ≤ 1 µJ ≤ 12 µJPulsdauer (komprimiert): 420 fs 450 fsspektrale Breite: 8 nm 5,4 nm◮ kleinere Schriftgröße ➞ kompaktere Tabellen\begin{table}[H]...\centering\small


TabellenSchöne TabellenZeilenhöheIn diesem System wird die Verstärkung <strong>mit</strong> einer Stab-Faser (rod-type fiber) durchgeführt, diefür sehr hohe Leistung ausgelegt ist. Die anschließende Kompression erfolgt über Transmissionsgitter.Die verstärkten Laserpulse erreichen Pulsenergien bis zu 12 µJ bei einer komprimiertenPulslänge von 450 fs und einer Pulswiederholrate von 1 MHz. Die Details des Systems sindin der folgenden Tabelle 1 aufgeführt. Für weitere Informationen zu dem Lasersystem sei aufdie Veröffentlichungen verwiesen.Tabelle 1: Verwendete Lasersysteme bei der Materialbearbeitung.Parameter pos. disp. Oszillator <strong>mit</strong> FaserverstärkerRepetitionsrate: 1 MHz 1 MHz<strong>mit</strong>tlere Ausgangsleistung: ≤ 1 W ≤ 12 WPulsenergie: ≤ 1 µJ ≤ 12 µJPulsdauer (komprimiert): 420 fs 450 fsspektrale Breite: 8 nm 5,4 nm◮ größere Zeilenhöhe ➞ bessere Lesbarkeit\begin{table}[H]\centering\small\renewcommand{\arraystretch}{1.4}


TabellenSchöne TabellenSerifenlose SchriftIn diesem System wird die Verstärkung <strong>mit</strong> einer Stab-Faser (rod-type fiber) durchgeführt, diefür sehr hohe Leistung ausgelegt ist. Die anschließende Kompression erfolgt über Transmissionsgitter.Die verstärkten Laserpulse erreichen Pulsenergien bis zu 12 µJ bei einer komprimiertenPulslänge von 450 fs und einer Pulswiederholrate von 1 MHz. Die Details des Systems sindin der folgenden Tabelle 1 aufgeführt. Für weitere Informationen zu dem Lasersystem sei aufdie Veröffentlichungen verwiesen.Tabelle 1: Verwendete Lasersysteme bei der Materialbearbeitung.Parameter pos. disp. Oszillator, <strong>mit</strong> FaserverstärkerRepetitionsrate: 1 MHz 1 MHz<strong>mit</strong>tlere Ausgangsleistung: ≤ 1 W ≤ 12 WPulsenergie: ≤ 1 µJ ≤ 12 µJPulsdauer (komprimiert): 420 fs 450 fsspektrale Breite: 8 nm 5,4 nm◮ Serifenlose Schrift ➞ bessere Unterscheidung vom Fließtext\begin{table}[H]\centering\small\renewcommand{\arraystretch}{1.4}\sffamily


TabellenSchöne TabellenFarbeIn diesem System wird die Verstärkung <strong>mit</strong> einer Stab-Faser (rod-type fiber) durchgeführt, diefür sehr hohe Leistung ausgelegt ist. Die anschließende Kompression erfolgt über Transmissionsgitter.Die verstärkten Laserpulse erreichen Pulsenergien bis zu 12 µJ bei einer komprimiertenPulslänge von 450 fs und einer Pulswiederholrate von 1 MHz. Die Details des Systems sindin der folgenden Tabelle 1 aufgeführt. Für weitere Informationen zu dem Lasersystem sei aufdie Veröffentlichungen verwiesen.Tabelle 1: Verwendete Lasersysteme bei der Materialbearbeitung.Parameter pos. disp. Oszillator, <strong>mit</strong> FaserverstärkerRepetitionsrate: 1 MHz 1 MHz<strong>mit</strong>tlere Ausgangsleistung: ≤ 1 W ≤ 12 WPulsenergie: ≤ 1 µJ ≤ 12 µJPulsdauer (komprimiert): 420 fs 450 fsspektrale Breite: 8 nm 5,4 nm◮ Farbe ➞ bessere Lesbarkeit der Zeilen◮ <strong>mit</strong> \rowcolor und \rowcolors (xcolors Paket)


TabellenFarbenExkurs: Farbe in <strong>LaTeX</strong>xcolor-Paket\usepackage[dvipsnames, % Load a set of predefined colorstable, % Load the colortbl packagehyperref, % Support the hyperref packagefixinclude, % Prevent dvips color reset before .eps file]{xcolor}Verwendung von FarbenDies ist in normaler Farbe. \color{red} Ab hier ist derText rot, nur \textcolor{blue}{hier blau} aber hierwieder rot. \normalcolor Und ab hier wieder schwarz.Dies ist in normaler Farbe. Ab hier ist der Text rot, nur hier blau aberhier wieder rot. Und ab hier wieder schwarz


TabellenFarbenExkurs: Farbe in <strong>LaTeX</strong>Vordefinierte Farbenred, green, blue, cyan, magenta, yellow,black, gray, white, darkgray, lightgray, brown,lime, olive, orange, pink, purple, teal, violet.Neue Farben%\definecolor{〈Name〉}{〈Modell〉}{〈Farbanteile (0-1)〉}\definecolor{OrangeRed}{rgb}{1,0.27,0}% rgb-Modell\definecolor{BlueLUH}{cmyk}{1.0,0.275,0,0} % cmyk-ModellOrangeRed,BlueLUH.siehe auch:http://en.wikibooks.org/wiki/<strong>LaTeX</strong>/Colors


TabellenFarbenExkurs: Farbe in <strong>LaTeX</strong>Farben Mischen%\colorlet{〈Name〉}{〈Farbdefinition〉}\colorlet{Grau}{Gray} % nur neuer Name% Grau <strong>mit</strong> 25% weiß\colorlet{LightGray}{Gray!25}% 20% blau + 80% weiß\colorlet{LightBlue}{BlueLUH!20!white}% 60% blau + 40% schwarz\colorlet{DarkBlue}{BlueLUH!60!black}Grau, LightGray, DarkBlue, BlueLUH, LightBlue.


TabellenFarbenExkurs: Farbe in <strong>LaTeX</strong>Farben für Tabellen\colorlet{tablebodycolor}{white!100}\colorlet{tableheadcolor}{gray!30}\colorlet{tablerowcolor}{gray!15}tablebodycolor, tableheadcolor, tablerowcolor.Beispieltabellehead head headcontent content contentcontent content contentcontent content content


TabellenFarben in TabellenZellen einfärben◮ \cellcolor{〈Farbe〉}\begin{tabular}{|c|c|c|}\hlinecontent & content & content \\content & content & content \\content & \cellcolor{LightGray} content & content \\content & content & content \\ \hline\end{tabular}content content contentcontent content contentcontent content contentcontent content content


TabellenFarben in TabellenSpalten einfärben◮ \columncolor{〈Farbe〉}\begin{tabular}{|c|>{\columncolor{LightGray}}c|c|}\hlinecontent & content & content \\content & content & content \\content & content & content \\content & content & content \\ \hline\end{tabular}content content contentcontent content contentcontent content contentcontent content content


TabellenFarben in TabellenZeilen einfärben◮ \rowcolor{〈Farbe〉}\begin{tabular}{|c|c|c|}\hlinecontent & content & content \\content & content & content \\\rowcolor{LightGray}content & content & content \\content & content & content \\ \hline\end{tabular}content content contentcontent content contentcontent content contentcontent content content


TabellenFarben in TabellenZeilen abwechselnd einfärben (zebra tables)◮ \rowcolors{〈Startzeile〉}{〈Farbe ungerade〉}{〈Farbe gerade〉}\rowcolors{1}{LightGray}{white} % vor der Tabelle!\begin{tabular}{|ccc|}\hlinecontent & content & content \\content & content & content \\...\end{tabular}content content contentcontent content contentcontent content contentcontent content contentcontent content content


TabellenÜbungÜbung: Schöne TabellenAufgabe◮ folgende Tabelle im Dokument Uebung/07a-tables/main.tex<strong>mit</strong> den entsprechenden Stilanpassungen und Farben umsetzen.Tabelle: Eigenschaften der verwendeten MikroskopobjektiveHersteller Melles Griot Zeissnumerische Apertur 0,65 0,80Vergrößerung 40× 40×Brennweite 4,6 mm 2 mmTransmission (bei 1030 nm) 76 % 70 %


TabellenÜbungLösung: Schöne Tabellen\begin{table}[H]\centering\small\sffamily\renewcommand{\arraystretch}{1.4}\newcolumntype{C}{>{\centering\arraybackslash}X}\rowcolors{1}{tablerowcolor}{tablebodycolor}%\captionabove{Eigenschaften der verwendeten Mikroskopobjektive}\begin{tabularx}{0.8\textwidth}{lCC}\hline\rowcolor{tableheadcolor}Hersteller & Melles Griot & Zeiss \\\hlinenumerische Apertur & 0,65 & 0,80 \\Vergrößerung & $\mathsf{40 \times}$ & $\mathsf{40 \times}$ \\Brennweite & 4,6\,mm & 2\,mm \\Transmission (bei 1030\,nm) & 76\,\% & 70\,\% \\\hline\end{tabularx}\end{table}


TabellenSehr große TabellenTeil 5: Sehr große TabellenInhalt1 longtable/ltxtable Paket Tabellen über mehrere Seiten2 filecontents Paket3 addmargin Umgebung für sehr breite Tabellen4 sideways/sidewaystable Tabelle im Querformat


TabellenSehr große Tabellenlongtable/ltxtable: BeispielTabelle 1: Longtable Tabelle <strong>mit</strong> tabularx SpaltenTitel Titel Titel Titel Titel TitelBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt Inhaltweiter auf der nächsten Seite . . .Titel Titel Titel Titel Titel TitelBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt


TabellenSehr große Tabellenlongtable/ltxtable: Codelongtable bzw. ltxtable Paket% longtable und tabularx Pakete kombiniert\usepackage{ltxtable} % -> nach hyperref ladenLaden der Tabellen{}〈Stilanpassungen, Farben〉\LTXtable{〈Tabellenbreite〉}{〈Tabellendatei〉}{}\small\sffamily\renewcommand{\arraystretch}{1.2}\rowcolors{1}{tablerowcolor}{tablebodycolor}\LTXtable{\textwidth}{tables/example.tex}◮ Tabellen müssen in extra Dateien abgelegt werden!


TabellenSehr große Tabellenlongtable Code\begin{longtable}{〈Spaltendefinitionen〉}\captionabove{〈Beschriftung〉}\label{tab:longtable} \\〈Definition erster Tabellenkopf〉\endfirsthead〈Definition andere Tabellenköpfe〉\endfoot〈Definition letzter Tabellenfuß〉\endhead〈Definition andere Tabellenfüße〉\endlastfoot... & ... & ... \\... & ... & ... \\\end{longtable}Tabelle 1: Longtable Tabelle <strong>mit</strong> tabularx SpaltenTitel Titel Titel Titel Titel TitelBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt InhaltBeschreibung Inhalt Inhalt Inhalt Inhalt Inhaltweiter auf der nächsten Seite . . .


TabellenSehr große Tabellenlongtable Code\begin{longtable}{>{\itshape}l*{5}{Y}}\captionabove{Longtable Tabelle <strong>mit</strong> tabularx Spalten} \\% erste Kopfzeile\hline\rowcolor{colortablehead}\upshape\bfseries Titel & \bfseries Titel & \bfseries Titel &\bfseries Titel & \bfseries Titel & \bfseries Titel \\ \hline\endfirsthead\hline\upshape % andere KopfzeilenTitel & Titel & Titel &Titel & Titel & Titel \\ \hline\endfoot\hline % letzter Tabellenfuß\endhead\hline % andere Tabellenfüße\multicolumn{6}{r}{\emph{weiter auf der nächsten Seite \ldots}}\endlastfootBeschreibung & Inhalt & Inhalt & Inhalt & Inhalt & Inhalt \\\end{longtable}


TabellenSehr große TabellenDateien <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> erstellen (filecontents)\usepackage{filecontents}\begin{filecontents}{〈Dateiname〉}〈Inhalt der Datei〉\end{filecontents}\begin{filecontents}{content/longtable.tex}\begin{longtable}{ll}...\end{longtable}\end{filecontents}{% \LTXtable{\textwidth}{content/longtable.tex}}


TabellenSehr breite TabellenSehr breite TabellenPellentesque mollis nunc sed mauris tempor molestie. Aliquam adipiscingnisi eu metus. Proin viverra odio ac lorem consequat condimentum.Suspendisse bibendum tellus. Pellentesque mollis nunc sed mauris tempormolestie. Aliquam adipiscing nisi eu metus. Proin viverra odio ac loremconsequat condimentum. Suspendisse bibendum tellus. Pellentesque mollisnunc sed mauris tempor molestie. Aliquam adipiscing nisi eu metus.Proin viverra odio ac lorem consequat condimentum. Suspendisse bibendumtellus. Pellentesque mollis nunc sed mauris tempor molestie. Aliquamadipiscing nisi eu metus. Proin viverra odio ac lorem consequat condimentum.Suspendisse bibendum tellus.Tabelle 1: Sehr breite Tabelle <strong>mit</strong> breiter Beschriftung <strong>mit</strong> mehr Wörtern undnoch mehr Wörtern und noch viel mehr Wörtern.head head head headtext which is considereablylonger than the reably longer than the reably longer than the reably longer than thetext which is conside-text which is conside-text which is conside-width of the column width of the column width of the column width of the columntext which is considereablylonger than the reably longer than the reably longer than the reably longer than thetext which is conside-text which is conside-text which is conside-width of the column width of the column width of the column width of the columntext which is considereablylonger than the reably longer than the reably longer than the reably longer than thetext which is conside-text which is conside-text which is conside-width of the column width of the column width of the column width of the columnPellentesque mollis nunc sed mauris tempor molestie. Aliquam adipiscingnisi eu metus. Proin viverra odio ac lorem consequat condimentum. Suspendissebibendum tellus. Pellentesque mollis nunc sed mauris tempormolestie. Aliquam adipiscing nisi eu metus. Proin viverra odio ac loremconsequat condimentum. Suspendisse bibendum tellus. Pellentesque mollisnunc sed mauris tempor molestie. Aliquam adipiscing nisi eu metus.Proin viverra odio ac lorem consequat condimentum. Suspendisse bibendumtellus.head head head head head headTabelle 1: Sehr breite Tabelle.text which text which text which text which text which text whichis considereabldereabldereabldereabldereabldereablyis consi-is consi-is consi-is consi-is consi-longer than longer than longer than longer than longer than longer thanthe width of the width of the width of the width of the width of the width ofthe column the column the column the column the column the columntext which text which text which text which text which text whichis considereabldereabldereabldereabldereabldereablyis consi-is consi-is consi-is consi-is consi-longer than longer than longer than longer than longer than longer thanthe width of the width of the width of the width of the width of the width ofthe column the column the column the column the column the columntext which text which text which text which text which text whichis considereabldereabldereabldereabldereabldereablyis consi-is consi-is consi-is consi-is consi-longer than longer than longer than longer than longer than longer thanthe width of the width of the width of the width of the width of the width ofthe column the column the column the column the column the columnTabelle 1: Sehr breite Tabelle.head head head head head headtext which is text which is text which is text which is text which is text which isconsidereablylonger than ly longer than ly longer than ly longer than ly longer than ly longer thanconsidereab-considereab-considereab-considereab-considereab-the width of the width of the width of the width of the width of the width ofthe column the column the column the column the column the columntext which is text which is text which is text which is text which is text which isconsidereablylonger than ly longer than ly longer than ly longer than ly longer than ly longer thanconsidereab-considereab-considereab-considereab-considereab-the width of the width of the width of the width of the width of the width ofthe column the column the column the column the column the columntext which is text which is text which is text which is text which is text which isconsidereablylonger than ly longer than ly longer than ly longer than ly longer than ly longer thanconsidereab-considereab-considereab-considereab-considereab-the width of the width of the width of the width of the width of the width ofthe column the column the column the column the column the column◮ in den Randbereich erweitern, oder◮ im Querformat setzen


TabellenSehr breite TabellenIn den Randbereich schreiben◮ addmargin-Umgebung(Koma Script, siehe scrguide.pdf, S. 132)% Gesamtbreite des Randbereiches (margin) er<strong>mit</strong>teln\newlength{\marginwidth}\setlength{\marginwidth}{\marginparwidth}\addtolength{\marginwidth}{\marginparsep}% Inhalt reicht 80% in den Randbereich\begin{addmargin*}[0pt]{-0.8\marginwidth}%... Breiter Inhalt ...\end{addmargin*}


TabellenSehr breite TabellenPellentesque mollis nunc sed mauris tempor molestie. Aliquam adipiscingnisi eu metus. Proin viverra odio ac lorem consequat condimentum. Suspendissebibendum tellus. Pellentesque mollis nunc sed mauris tempormolestie. Aliquam adipiscing nisi eu metus. Proin viverra odio ac loremconsequat condimentum. Suspendisse bibendum tellus. Pellentesque mollisnunc sed mauris tempor molestie. Aliquam adipiscing nisi eu metus.addmargin-Umgebung <strong>mit</strong> TabellePellentesque mollis nunc sed mauris tempor molestie. Aliquam adipiscingnisi eu metus. Proin viverra odio ac lorem consequat condimentum.Suspendisse bibendum tellus. Pellentesque mollis nunc sed mauris tempormolestie. Aliquam adipiscing nisi eu metus. Proin viverra odio ac loremconsequat condimentum. Suspendisse bibendum tellus. Pellentesque mollisnunc sed mauris tempor molestie. Aliquam adipiscing nisi eu metus.Proin viverra odio ac lorem consequat condimentum. Suspendisse bibendumtellus. Pellentesque mollis nunc sed mauris tempor molestie. Aliquamadipiscing nisi eu metus. Proin viverra odio ac lorem consequat condimentum.Suspendisse bibendum tellus.Tabelle 1: Sehr breite Tabelle <strong>mit</strong> breiter Beschriftung <strong>mit</strong> mehr Wörtern undnoch mehr Wörtern und noch viel mehr Wörtern.head head head headtext which is considereablylonger than thewidth of the columntext which is considereablylonger than thewidth of the columntext which is considereablylonger than thewidth of the columntext which is considereablylonger than thewidth of the columntext which is considereablylonger than thewidth of the columntext which is considereablylonger than thewidth of the columntext which is considereablylonger than thewidth of the columntext which is considereablylonger than thewidth of the columntext which is considereablylonger than thewidth of the columntext which is considereablylonger than thewidth of the columntext which is considereablylonger than thewidth of the columntext which is considereablylonger than thewidth of the column


TabellenSehr breite Tabellenaddmargin-Umgebung <strong>mit</strong> Tabelle: Code\begin{table}[H]\captionsetup{parboxrestore=full} % Beschriftung <strong>mit</strong> Textbreite\begin{addmargin*}[0pt]{-0.8\marginwidth}%\centering\captionabove{Sehr breite Tabelle ...}\begin{tabularx}{1.0\linewidth}{*{4}{X}}\hlinehead & head & head & head \\...\hline\end{tabularx}\end{addmargin*}\end{table}


TabellenSehr breite TabellenTabelle im QuerformatPaket rotating\usepackage{rotating}Umgebungen:◮ sideways - dreht nur Inhalt (Tabelle, Abbildung, o. A.)◮ sidewaystable - dreht Tabelle inkl. Beschriftung


TabellenSehr breite Tabellensideways: Code\begin{table}[H]\captionabove{Sehr breite Tabelle.}\begin{sideways}\begin{tabularx}{0.90\textheight}{*{6}{X}}\hlinehead & head & head & head & head & head \\...\end{tabularx}\end{sideways}\end{table}◮ caption muss außerhalb von sideways-Umgebung sein.◮ Breite der Tabelle muss Platz für Beschriftung lassen (hier 90 %)


TabellenSehr breite Tabellensideways: BeispielTabelle 1: Sehr breite Tabelle.head head head head head headtext which text which text which text which text which text whichis considereabldereabldereabldereabldereabldereablyis consi-is consi-is consi-is consi-is consi-longer than longer than longer than longer than longer than longer thanthe width of the width of the width of the width of the width of the width ofthe column the column the column the column the column the columntext which text which text which text which text which text whichis considereabldereabldereabldereabldereabldereablyis consi-is consi-is consi-is consi-is consi-longer than longer than longer than longer than longer than longer thanthe width of the width of the width of the width of the width of the width ofthe column the column the column the column the column the columntext which text which text which text which text which text whichis considereabldereabldereabldereabldereabldereablyis consi-is consi-is consi-is consi-is consi-longer than longer than longer than longer than longer than longer thanthe width of the width of the width of the width of the width of the width ofthe column the column the column the column the column the column


TabellenSehr breite Tabellensidewaystable: Code\begin{sidewaystable}\begin{center} %


TabellenSehr breite Tabellensidewaystable: BeispielTabelle 1: Sehr breite Tabelle.head head head head head headtext which is text which is text which is text which is text which is text which isconsidereablylonger than ly longer than ly longer than ly longer than ly longer than ly longer thanconsidereab-considereab-considereab-considereab-considereab-the width of the width of the width of the width of the width of the width ofthe column the column the column the column the column the columntext which is text which is text which is text which is text which is text which isconsidereablylonger than ly longer than ly longer than ly longer than ly longer than ly longer thanconsidereab-considereab-considereab-considereab-considereab-the width of the width of the width of the width of the width of the width ofthe column the column the column the column the column the columntext which is text which is text which is text which is text which is text which isconsidereablylonger than ly longer than ly longer than ly longer than ly longer than ly longer thanconsidereab-considereab-considereab-considereab-considereab-the width of the width of the width of the width of the width of the width ofthe column the column the column the column the column the column


TabellenPaket tabuEin einzelne Lösung für (fast) alle Tabellen% Paket\usepackage{tabu}% Einstellungen für tabu\tabulinesep=5ptDokumentation:http://mirror.ctan.org/macros/latex/contrib/tabu/tabu.pdf


TabellenPaket tabutabu: einfache Tabelleleft right leftText Text TextText Text Text\begin{tabu}{|l|r|l|}\hlineleft & right & left \\Text & Text & Text \\Text & Text & Text \\\hline\end{tabu}


TabellenPaket tabutabu: fixe Breite / X-Spaltenleft X (right) X (left)Text Text TextText Text Text\begin{tabu} to 0.6\textwidth{|l|X[r]|X[l]|}\hlineleft & X (right) & X (left) \\Text & Text & Text \\Text & Text & Text \\\hline\end{tabu}


TabellenPaket tabutabu: n-fache X-Spalten1x 2x 3x 1xleft center center rightText Text Text Text\begin{tabu} to 0.6\textwidth{|X[1,l]|X[2,c]|X[3,c]|X[1,r]|}\hline1x & 2x & 3x & 1x \\left & center & center & right \\Text & Text & Text & Text \\\hline\end{tabu}


TabellenPaket tabutabu: vielfache Spalten1x (1) 1x (2) 1x (3) 2xleft left left centerText Text Text Text\begin{tabu} to 0.6\textwidth{|*3{X[1,l]}|X[2,c]|}\hline1x (1) & 1x (2) & 1x (3) & 2x \\left & left & left & center \\Text & Text & Text & Text \\\hline\end{tabu}


TabellenPaket tabutabu: Ausrichtung (horizontal, vertikal)left (p) left (m) left (b) justified (p)text which isconsiderablylonger than thewidth of thecolumntext which isconsiderablylonger than thewidth of thecolumntext which isconsiderablylonger than thewidth of thecolumntext which is considerablylonger thanthe width of the column\begin{tabu} to 0.9\textwidth{|X[2,lp]|X[2,lm]|X[2,lb]|X[2,j]|}\hlineleft (p) & left (m) & left (b) & justified (p) \\ \hlinetext which is considerably longer thanthe width of the column &... & ... & ... \\\hline\end{tabu}


TabellenPaket tabutabu: Ausrichtung (horizontal, vertikal) + Zeilenumbruchleft (p) center (m) right (b) justified (p)text which is considerablylongerthan the width ofthe columntext which isconsiderablylonger thanthe width ofthe columntext which is considerablylongerthan the widthof the column text which isconsiderably longerthan the widthof the column\begin{tabu} to 0.9\textwidth{|X[2,Lp]|X[2,Cm]|X[2,Rb]|X[2,J]|}\hlineleft (p) & left (m) & left (b) & justified (p) \\ \hlinetext which is considerably longer thanthe width of the column &... & ... & ... \\\hline\end{tabu}


TabellenPaket tabutabu: Formatierung einer ganzen Zeilehead head head headText Text Text TextText Text Text TextText Text Text TextText Text Text Text\begin{tabu} to 0.6\textwidth{|X[1,l]|X[1,c]|X[1,c]|X[1,c]|}\hline\rowfont[l]{\bfseries}\rowcolor{colortablehead}head & head & head & head \\ \hlineText & Text & Text & Text \\...\hline\end{tabu}


TabellenPaket tabutabu: an Zahlen ausrichten (siunitx)\def\usermacro#1{\SI[%group-four-digits=true, % thousand separatorround-mode=places, % round numbersround-precision=2, % with 2 decimal digitsround-integer-to-decimal=true, % add trailing 0per-mode=symbol]{#1}{}}\begin{tabu} to 0.4\textwidth{|*2{>{\tabudecimal \usermacro}X[r]|}}\hline\rowfont[c]{}\rowcolor{colortablehead}{Januar} & {Februar} \\12.32 & 15.46 \\2.18 & 5.75 \\54.197 & 18.67 \\\hline\end{tabu}


TabellenPaket tabutabu: an Zahlen ausrichten (siunitx)JanuarFebruar12,32 15,462,18 5,7554,20 18,67\begin{tabu} to 0.4\textwidth{|*2{>{\tabudecimal \usermacro}X[r]|}}\hline\rowfont[c]{}\rowcolor{colortablehead}{Januar} & {Februar} \\12.32 & 15.46 \\2.18 & 5.75 \\54.197 & 18.67 \\\hline\end{tabu}


TabellenTabellen UmgebungTeil 6: tablestyles PaketZiel: Stil für Tabellen einmal festlegen und für alle Tabellen anwenden.Inhalt1 Code2 Beispiele\usepackage{tablestyles}◮ Paket noch nicht veröffentlicht . . .


TabellenTabellen UmgebungBeispiel TabelleTabelle: Beschriftung der Tabellehead head headcontent content contentcontent content contentcontent content content


TabellenTabellen UmgebungBisheriger Code\newcolumntype{Z}{>{\centering\arraybackslash}X}\begin{table}[H]\centering\small\sffamily\renewcommand{\arraystretch}{1.4}\rowcolors{1}{tablerowcolor}{tablebodycolor}%\captionabove{Beschriftung der Tabelle}\begin{tabularx}{0.8\textwidth}{lZZ}\hline\rowcolor{tableheadcolor}\bfseries head & \bfseries head & \bfseries head \\\hlinecontent & content & content \\content & content & content \\content & content & content \\\hline\end{tabularx}\end{table}


TabellenTabellen Umgebungtablestyles Code\newcolumntype{Z}{>{\centering\arraybackslash}X}\begin{table}[H]\centering\small\sffamily\renewcommand{\arraystretch}{1.4}\rowcolors{1}{tablerowcolor}{tablebodycolor}%\captionabove{Beschriftung der Tabelle}\begin{tabularx}{0.8\textwidth}{lZZ}\hline\rowcolor{tableheadcolor}\bfseries head & \bfseries head & \bfseries head \\\hlinecontent & content & content \\content & content & content \\content & content & content \\\hline\end{tabularx}\end{table}


TabellenTabellen Umgebungtablestyles Code\newcolumntype{Z}{>{\centering\arraybackslash}X}\begin{table}[H]\tablestyle[sansbold]%\captionabove{Beschriftung der Tabelle}\begin{tabularx}{0.8\textwidth}{lZZ}\hline\rowcolor{tableheadcolor}\bfseries head & \bfseries head & \bfseries head \\\hlinecontent & content & content \\content & content & content \\content & content & content \\\hline\end{tabularx}\end{table}


TabellenTabellen Umgebungtablestyles Code\newcolumntype{Z}{>{\centering\arraybackslash}X}\begin{table}[H]\tablestyle[sansbold]%\captionabove{Beschriftung der Tabelle}\begin{tabularx}{0.8\textwidth}{lZZ}\hline\rowcolor{tableheadcolor}\bfseries head & \bfseries head & \bfseries head \\\hlinecontent & content & content \\content & content & content \\content & content & content \\\hline\end{tabularx}\end{table}


TabellenTabellen Umgebungtablestyles Code\newcolumntype{Z}{>{\centering\arraybackslash}X}\begin{table}[H]\tablestyle[sansbold]%\captionabove{Beschriftung der Tabelle}\begin{tabularx}{0.8\textwidth}{lZZ}\theadstart\bfseries head & \bfseries head & \bfseries head \\\tbodycontent & content & content \\content & content & content \\content & content & content \\\tend\end{tabularx}\end{table}


TabellenTabellen Umgebungtablestyles Code\newcolumntype{Z}{>{\centering\arraybackslash}X}\begin{table}[H]\tablestyle[sansbold]%\captionabove{Beschriftung der Tabelle}\begin{tabularx}{0.8\textwidth}{lZZ}\theadstart\bfseries head &\bfseries head &\bfseries head \\\tbodycontent & content & content \\content & content & content \\content & content & content \\\tend\end{tabularx}\end{table}


TabellenTabellen Umgebungtablestyles Code\newcolumntype{Z}{>{\centering\arraybackslash}X}\begin{table}[H]\tablestyle[sansbold]%\captionabove{Beschriftung der Tabelle}\begin{tabularx}{0.8\textwidth}{lZZ}\theadstart\thead head &\thead head &\thead head \\\tbodycontent & content & content \\content & content & content \\content & content & content \\\tend\end{tabularx}\end{table}


TabellenTabellen Umgebungtablestyles Code\newcolumntype{Z}{>{\centering\arraybackslash}X}\begin{table}[H]\tablestyle[sansbold]%\captionabove{Beschriftung der Tabelle}\begin{tabularx}{0.8\textwidth}{lZZ}\theadstart\thead head &\thead head &\thead head \\\tbodycontent & content & content \\content & content & content \\content & content & content \\\tend\end{tabularx}\end{table}


TabellenTabellen Umgebungtablestyles Code% Z - definiert durch tablestyle Paket\begin{table}[H]\tablestyle[sansbold]%\captionabove{Beschriftung der Tabelle}\begin{tabularx}{0.8\textwidth}{lZZ}\theadstart\thead head &\thead head &\thead head \\\tbodycontent & content & content \\content & content & content \\content & content & content \\\tend\end{tabularx}\end{table}


TabellenTabellen UmgebungTabelle <strong>mit</strong> tablestyles PaketIdentisch <strong>mit</strong> vorherigem Beispiel, nur allgemeinerer CodeTabelle: Beschriftung der Tabellehead head headcontent content contentcontent content contentcontent content content


Fragen und AntwortenInhalt15 Tabellen16 Fragen und Antworten17 sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)


Fragen und AntwortenLiteraturhinweisezusätzlich zu den bisherigen Literaturhinweisen◮ <strong>LaTeX</strong>-Sündenregister: l2tabu.pdf„Veraltete Befehle, Pakete und andere Fehler“Skripte älter als 6 Jahre nur <strong>mit</strong> l2tabu.pdf gleichzeitig lesen!


Fragen und AntwortenLiteraturhinweiseEmpfehlenswerte Bücher◮ „Wissenschaftliche Arbeiten schreiben <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>“ von JoachimSchlosser◮ „<strong>LaTeX</strong> Beginner’s Guide“, Stefan Kottwitz◮ „Der <strong>LaTeX</strong>-Begleiter 2“ von Frank Mittelbach (2005)◮ Bücher von Herbert Voss:◮◮◮◮◮<strong>LaTeX</strong> in Naturwissenschaften und MathematikTabellen <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>Mathematiksatz <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>Präsentationen <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>Bibliographien <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong>◮ RRZN Handbuch „Einführung in das Textsatzsystem“.


Fragen und AntwortenHilfe bekommenErfahrungen ?


Fragen und AntwortenHilfe bekommenFragen und Antworten (Q&A) Webseite◮ http://tex.stackexchange.com/Web Foren◮ http://www.latex-community.org/forum/◮ http://www.golatex.de/Fragen stellen◮ Minimalbeispiele http://www.minimalbeispiel.de/Vergleich der Plattformen, sowie weitere Möglichkeiten:http://texblog.net/tex-online.pdf


Fragen und AntwortenVorlagenVorlage für Bachelor und Masterarbeiten (geplant Anfang 2012)◮ http://www.matthiaspospiech.de/latex/vorlagen/


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Inhalt15 Tabellen16 Fragen und Antworten17 sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)StrukturInhalte1 Malen <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (tikz/pgf)2 Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)3 einzelne Bilder erzeugen (pgfplots, preview)


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)tikz/pgfMalen <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (tikz/pgf)◮ tikz-Code:potentperimetersitesextraelectronNon − metallicmoleculesinglemetalatom


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)tikz/pgfMalen <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (tikz/pgf)einfacheres Beispiel:v 2v 3v 0 v 1v 4v 5


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)tikz/pgfMalen <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (tikz/pgf)einfacheres Beispiel: Code\begin{tikzpicture}[scale=2.5]\tikzstyle{every node}=[draw,shape=circle];\path (0:0cm) node (v0) {$v_0$};\path (0:1cm) node (v1) {$v_1$};\path (72:1cm) node (v2) {$v_2$};\path (2*72:1cm) node (v3) {$v_3$};\path (3*72:1cm) node (v4) {$v_4$};\path (4*72:1cm) node (v5) {$v_5$};\draw (v0) -- (v1)(v0) -- (v2)(v0) -- (v3)(v0) -- (v4)(v0) -- (v5);\end{tikzpicture}


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)tikz/pgfMalen <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (tikz/pgf)Dokumentationen◮ pgfmanual.pdf (aktuell 2.10) (726 Seiten)◮ http://www.tug.org/pracjourn/2007-1/mertz/mertz.pdf (22 Seiten)Beispiele◮ http://www.texample.net/tikz/examples/Laden\usepackage{pgf, pgffor}\usepgflibrary{arrows}\usepackage{tikz}\usetikzlibrary{positioning}\usetikzlibrary{shadows}...


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)3530f (x) = x 2 − x + 4252015105−6 −4 −2 0 2 4 6x


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)\usepackage{pgfplots}\pgfplotsset{width=0.8\textwidth,compat=1.4,x tick label style={/pgf/number format/use comma},y tick label style={/pgf/number format/use comma},z tick label style={/pgf/number format/use comma}}\begin{tikzpicture}\begin{axis}[xlabel=$x$,ylabel={$f(x) = x^2 - x +4$}]% use TeX as calculator:\addplot {x^2 - x +4};\end{axis}\end{tikzpicture}


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots) und gnuplot500sin(x)(x + 1) + 3x400sin(x)(x + 1) + 3x30020010000 20 40 60 80 100x


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots) und gnuplot\pgfplotsset{width=0.8\textwidth,compat=1.4,samples=2000}\begin{tikzpicture}\begin{axis}[xlabel=$x$, ylabel={$\sin(x) (x+1) + 3x$},grid=major,/pgfplots/enlargeli<strong>mit</strong>s=false, ymax=500,/pgfplots/xtick={0,20,...,100},/pgfplots/ytick={0,100,...,600},]%\addplot[domain=0:100,blue,style={line width=0.7pt}]gnuplot{sin(x)*(x+1) + 3*x};%\legend{$\sin(x) (x+1) + 3x$}\end{axis}\end{tikzpicture}


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)pgfplots: Daten einlesen\begin{tikzpicture}\begin{axis}[〈Optionen〉]\addplot[〈Optionen〉] file{〈Dateiname〉};\end{axis}\end{tikzpicture}\begin{tikzpicture}\begin{axis}[scale only axis,xmin=963,xmax=983, ymin=5, ymax=1090,xlabel=Wellenlänge $\lambda$/nm,ylabel=normierte Intensität]%\addplot[style=solid,color=blue,mark=none]file{2011-10-20_Spektren/50A-17W.Master.Scope};\end{axis}\end{tikzpicture}


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)pgfplots: Daten einlesen1.000800normierte Intensität600400200964 966 968 970 972 974 976 978 980 982Wellenlänge λ/nm


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)pgfplots: Daten einlesen1.000800normierte Intensität60040026W64W108W155W178W2009W964 966 968 970 972 974 976 978 980 982Wellenlänge λ/nm


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)pgfplots: Daten aus Tabelle einlesenDaten aus mehreren Spalten einlesen\pgfplotstableread{Datei.dat}\datatable% Spalte <strong>mit</strong> Header "s1.5"\addplot[] table[y = s1.5] from \datatable;% Spalte <strong>mit</strong> Header "s2.8"\addplot[] table[y = s2.8] from \datatable;siehe http://pgfplots.sourceforge.net/pgfplotstable.pdf


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)pgfplots: 3D10,610,60,2−0,2−0,6−100,2−0,2−0,660 120 180 240 300 0 60120180240300−1


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)pgfplots: 3D\begin{figure}[H]\pgfplotsset{width=0.8\textwidth,compat=1.4}\centering\begin{tikzpicture}\begin{axis}[view={30}{30},grid=major,/pgfplots/xtick={0,60,...,300},/pgfplots/ytick={0,60,...,300},/pgfplots/ztick={-1.0,-0.6,...,1.0},colorbar, colorbar style={ytick={-1.0,-0.6,...,1.0},ymin=-1,ymax=1}, colormap/jet]%\addplot3[surf,domain=0:360,samples=60] {sin(x)*sin(y)};\end{axis}\end{tikzpicture}\end{figure}


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)pgfplots: Speicherli<strong>mit</strong>sSpeicher von pdflatex stark begrenzt (pgfplots benötigt mehr)! TeX capacity exceeded, sorry [main memory size=3000000].\pgfplotsapplistXXpushback@smallbufoverfl ...toka\the \t@pgfplots@tokb \the...l.16 {sin(x)*sin(y)};◮ pgfplots.pdf: Abschnitt 6.2


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)pgfplots: Bilder erzeugenErzeugen von Bildern z. T. sehr zeitaufwendig➞➞Plots unabhängig vom Dokument erzeugen.eigene <strong>LaTeX</strong>-Datei für die Plotsexternal: erzeugt einzelne PDF Dateien\usepackage{pgfplots}\usepgfplotslibrary{external}\tikzexternalize% activate externalization!


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)pgfplots: Bilder erzeugenexternal: erzeugt einzelne PDF Dateien\usepackage{pgfplots}\usepgfplotslibrary{external}\tikzexternalize% activate externalization!\begin{document}\begin{figure}\begin{tikzpicture}\begin{axis} \addplot {x^2}; \end{axis}\end{tikzpicture}\end{figure}\begin{figure}\begin{tikzpicture}\begin{axis} \addplot {x^3}; \end{axis}\end{tikzpicture}\end{figure}\end{document}


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)pgfplots: Bilder erzeugenexternal: erzeugt einzelne PDF Dateien201001000−6 −4 −2 0 2 4 6plots-figure0.pdf−100−6 −4 −2 0 2 4 6plots-figure1.pdf


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)Ausschnitte aus PDFS (allgemein)Alle Bilder auf einzelnen Seiten\usepackage[active,tightpage]{preview}\PreviewEnvironment{figure}\setlength\PreviewBorder{0.1cm}%


sonstiges (tikz/pgf, pgfplots)Plotten <strong>mit</strong> <strong>LaTeX</strong> (pgfplots)pgfplotsDokumentationen◮ pgfplots.pdf◮ pgfplotstable.pdf◮ http://www.tug.org/TUGboat/tb31-1/tb97wright-pgfplots.pdf◮ http://www.dante.de/events/mv43/Programm/pinnow/pinnow-folien.pdf

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!