epistolarum tam ab 10. cal vino quam ad eum - Archive ouverte UNIGE
epistolarum tam ab 10. cal vino quam ad eum - Archive ouverte UNIGE epistolarum tam ab 10. cal vino quam ad eum - Archive ouverte UNIGE
&m EPISTÖLAE 2735-2737 660 2735. MELANCHTHON CALVINO. Colloquii Wbrmatiensis trisUa fata. Hébetiorum t&iam legatio wx aliquid i/mpetratura. {Ex autographo mutilo Bibl. nationalis Parisiensis. Ooll. Dapuy Cod. 268, fol. 8. — Corp. Ref. IX. 328.) Reverendo viro eruditione et virtute praestanti D. Iobanni Oalvino fratri suo carissimo. [&] D. Reverende vir et carissime frater. Oollegae nostra postquam adversariis exbibuerunt condemnationem vestrarum ecclesiarum, bine discesserunt. *) Nunc domi triumphos agent tanquam de Oadmea victoria. Nos adbuc in arce manemus ac oramus filium Dei ut sit ßqaßtm^g noster. Yiris excellentibus eruditione et virtute quos ad nos misistis 8 ) non defuerunt nostra officia, quae quidem praestare potuimus. Sed quid impetraturi sint nostri, etiamsi fiant ixitm, dubito. Nam ecclesia, quum fit supplex, bypocritis plerumque est velut navis hctrevovoa itétqav, ut in veteri versu dicitur. Exspecto in bac senecta, post médiocres labores, similes casus quos vestri iam experiuntur. Ideo misericordia vestrorum magis adficior, et filium Dei oro ut et vestris et mihi in omnibus opem ferat. Bene [vale]. Die octava Octobris in urbe [Vangionum] s ) Philippus. 2736. LEGATI GALLORUM THEOLOGIS WORMA- TIAE CONGREGATIS. Vénérant Wormatiam a thedlogis ibi congregatis petitmri ut principes suos Jiortarentur ut pro Pari- siensïbus graviter vexatis apud Begem intercédèrent. Quibus iniunctilm est ut ante omnia fidei suae confessionem exhibeant. (Ex autographo Marbachii in Bibl. Seminar. Argent. A. VII. 5 nnnc deleto. Edidit Baum. I. 409. Contnlimus etiam exemplar Tnrio. Arch. Pint. VI. Vol. 106, olim Serin. B. Bpp. T. II. fol, 698 ex quo desoripsit Simler. Vol. 91'. Alia apographa et plnres editiones recenset Bretschneider in Corp. Bef. IX. 332. Quibus adde Buebat VI. 214, Sattler, Gesch. v. Wfirtemb. IV. Beil. 42. De re ipsa cf. Bp.Besîae N. 2762. In màrgine adscribimns variantes ex Corp. Bef.) Reverendi viri, quod a nobis pqstulatis ') confessionem doctrinarum 2 ) ecclesiarum Gallicarum, quarum membra sunt illi ipsi captivi propter quos boc iter suscepimus, sapienter et recte facitis, et quum sciamus in tanta confusione generis humani tantam earn 8 ) esse varietatem opinionum et de nobis fortassis spargi diversos sermones, gaudemus a nobis peti confessionem et libenter ubique earn exhibebimus. 4 ) Itaque primum omnium pie et constanter affirmamus, nos damnare omnes blaspbemias pugnantes cum scriptis propbeticis et apostolicis et symbolis, et nominatim exsecrari furores Serveti, Anabaptistarum, Libertinorum, Epicureorum et idola papistica. Pie autem et constanter affirmamuB, nos et Gallicas ecclesias, quarum membra et nos sumus et captivi illi de quibus diximus, amplecti s ) scripta propbetica et apostolica et svmbola apostolieum Nicaenum et Atbanasianum, sicut noster Oatecbismus ostendit octo Unguis editüs. Et quum legerimus vestram confessionem quae Augustae exbibita est anno 30, prorsus earn in omnibus articulis 6 ) congruere cum nosfcris ecclesiis iudicamus, et earn amplectimur*, excepto tamen uno articulo, videlicet de coena Domini, in quo adbuc controversiae baerent, de quibus colloquia cum vestris semper expetivimus, et speramus dirimi eas posse si eruditorum et piorum explicatio audiatur. Nunquam boc nos sensi-» mus aut docuimus, coenam Domini esse tantum Signum professionis, sicut Anabaptistae sentiunt, aut sicut vociferatur Schwenkfeldius, 7 ) aut 8 ) esse signum tantum absentis Gbristi. Papistas damnamus qui conversionem panis et adorationem docent, et horribiliter cumulant idola adorantque panem in oir- 2735. 1) Fuerunt illi D. loach. Moerlin superiniendens Brunsvicensis, DD. Erh. Schnepfius et Vict. Strigelius profes? sores Ienenses, lo. Stoesselius concioriator aulicus Vinariensis, Erasmus SarceriUs superintended Mansfeldensis el Basil. 2736. 1) postulastis. Monner eonsiliarius Vinariensis. Declarationem suam ex- 2) doctrinae (om. T.). Mmerunt Cal. Oct. (Planck VI. 140. Corp. Bef. IX. 314. 3) confosionem tantam esse T. Salfg IÎL. 318.) Fuit haec cotisa s. praetextus dirimendi 4) exhibemuB. colloquii. 5) constanter ampleotimnr nos et 6. ecclesiae 2) Budaeo, Beeae, Carmelo, quitus se FaréOus ad- diximus (T.). iunxerat: videntur Octobre ineunte advenisse. Haec prima 6) in omnibus articulis. Haec verba Bretsehn. suspecta fuit Bezae c. Philippo conversatio. habet et non in omnibus exx. legi videntur. 3) Bretsch. praèbet: Wormatiae d. 8. menais Octobris 7) Stenkfeldius (T.). 3557. 8) cancellat Br. — vel nuda tantum signa proponi T.
661 1557 OOTOB. (662 cumgestatione, in repositione, inelevatione •) et oblatione. Haec idola damnare nos fotemur et retinemus propositionem, nihil habere rationem sacramenti nisi in usu institute. Constantissime 10 ) affirmamus, filium Dei missum esse ut per eum eolligatur eo clesia, et adesse eum suo ministerio, et in ooena testificari quod faciat nos sibi membra. Et verba Pauli sequimur qui ait: Panis est xowuvta corporis, i. e. ilia * ') res quam quum sumimus alius Dei vere adest et faoit nos per fidem sibi membra, et testificatur se nobis dare et applicare remissionem peccatorum, spiritum sanctum et vitam aeternam. Retinemus et Hilarii dictum : Haec sumpta et hausta faciunt ut Christus sit in nobis et nos in eo. . Denique maxime optamus ut docti et pii de hac tota re colloquantur. In caeteris articulis omnibus iudicamus doctrinam nostrarum ecclesiarum prorsus cum vestra confessione congruere, et sentimus nos et vos unain veram ecclesiam filii Dei esse, et damnamus vobiscum idola papistica et idolorum defensores, et vobiscum invocamus verum Deum aeternum patrem Domini nostri Iesu Christi, 12 ) et conseusum cum vestris eoclesiis pium et aeternum propter gloriam Dei et salutem plurimorum optamus. ,B ) Haec subscripsimus Gallicarum ecclesiarum nomine ad illustrissimos et vere pios Germaniae principes legati Guilhelmus Farellus Neocomensis ecclesiaé pastor, loannes Budaeus civis Genevensis, Caspar Carmelus Parisiensis ecclesiae minister, Theodorus Beza Lausannensis academiae D. 14 ) et reverendis viris ao patribus D. Philippo Melanthoni, D. Ioanni Brentio, D. Michaeli Dillero, D. Ioanni Maroachio, D. Ioanni Pistorio, 15 ) D. Georgio Karg, 16 ) D. Iacobo Andreae exhibuimus nostris manibus consignât». Anno 1557 die Octobris 8. Wormatiae. ") Guilhelmus Farellus. loannes Budaeus. Caspar Carmelus. Theodoras Beza. 18 ) 9) Haec alio ordine. 10) T. et Br. praemittii: Et. 11) est ilia (T.). 12) add. in vera agnitione 1 et fidneia mediatoris Iesu Christi, sed obelisco notât Br. Habet tarnen T. 13) Hic subsista exemplar Turicense et Simlerianum. 14) lector Br. 15) qui tum erat .superintendens Niddanus, a Landgravio Wormatiam missus. 16) superintendent* Onoldino Marchionis Qeorgii Frideriei legato. Caeterum nomina apud Br. alio ordine veniunt. 17) Br. add. in conventu religionis ergo habito. 18) Subscriptions in Corp. Bef. non adduntur. — De hac eadem legatione P. JËberus in ep. ad Bugenh. eodem die ex Wormatia scribit: Advenerunt hac quatuor legati W. Farellus reverendus senex agens annum lxviii, Th. Beza eruditissimus vir, Io. Budaeus Bndaei filins et C. Oarmelns conoionator S737. DD3 ZU WORMS VERSAMMELTEN PROTES TANTISCHEN THEOLOGEN AN DIE PROT. FÜRSTEN. Empfehlung des von den französischen Gesandte» eingereichten Gesuchs um Intervention für die Pariser evangelische Gemeinde. *) (Copie yon Marbaohs Hand auf der ehem. Strassb. Bibl. siehe das vorhergehende Document. Daraus Baum. I. 309. Ans einer Casseler HS. Oorp. Bef. EX. 334. f. Der Brief war fpr den Landgrafen, den Pfälzischen Chnrfnrsten, den Hz. v. Wurtemberg und den Pfalzgrafen v. Zweybrüoken bestimmt, und wurde den vier Gesandten mitgegeben. Vgl. Nendeoker, Nene Beirr, zur Gesch. der Bef. I. n. 61, p. 143. Sattler IV. 120. Barthold, Dentschl. u. d. Hngen. I. 233.) Gottes Gnad durch seinen eingebornen Sohn Ihesum Christum unsern Heyland und wahren Helffer, der ihm gewiszlioh eine wahrhaftige Kirch durchs Evangelium sammlet, zuvor. Durchleuchtiger, Hoohgeborner Fürst und Herr : E. F. G. haben ohne zweifei vernohmen wie in Parysz hundert xxx und v personen von wegen der christlichen religion gefangen sindt, darunder ertliche tugendliche Fraw.en und Jungkfrawen von Adel, derhalb diese beglaubte und wolgelarte Menner, Wilhelmus Farellus, Theodoras Beza, loannes Budaeus, Caspar Carmelus, zu uns gesandt dasz wir bey Ew. F. G. und ertlichen anderen «hristlichen Chur- und Fürstenn underthe» niglich ansuchen wollten dasz Ew. F. G. neben anderen christlichen Fürsten ein Legation in Frankreich schicken oder ein sohrifftliche Vorbitt thun wollten. Daruff wir ihn diese Antwort geben : erstlich dasz wir nitt gefallen dran haben dasz die Leuth, mann Frawen und Jungkfrawen in fremden heuszern und sonderlich gegen die nacht zusammen khomen, haben auch solches forthin widerhalten und angezeigt dasz die Leuth in ihren heuszern mit ihren Kindern lesen und den Catechismum lernen und betten wollen, die sacrament in solch Stedten nach Gelegenheit suchen, da oeffentliche ehrliche christliche Kirchen sindt oder sich deren enthalten. Zum andern haben wir geantwortet, so ein Legation oder Vorbitt bedacht wird, dasz gleichwoL in Gallica ecolesia Parrhisiis, nt consilio theologornm hio uterentnr, nnm posBit impetrari a Germanicis prinoipibns nt legatione missa ad Regem intercédant pro his piis captivis, quos. ni viri sancti affirmant nullo fanatico errore aut dogmate in— fectos esse, sed eornm doctrinam cum nostra confessione congruere, nisi quod in coena dorn, reiioiant illam pauis oonversionem papisticam et adorationem. {Corp. Bef. IX. 331.) Cf. etiam quae annotata leges ad N. 2762, not- 9. 2737.1) Eberus l. I. Nostri theologi scripserunt ad quatuor principes. . Quid efieoturae sint hae literae inoertum est. 42*
- Page 291 and 292: 557 1557 AUGUST. 558 difficile erat
- Page 293 and 294: 561 1557 AUGUST. ßß? reserve les
- Page 295 and 296: 565 1557 AUGUST.. 566 rependant vic
- Page 297 and 298: 569 1557 AUGUST. 570 vous rameine e
- Page 299 and 300: 573 1557 AUGUST. * 574 vectigal hoc
- Page 301 and 302: 577 1557 AUGUST. 578 dum sim ita co
- Page 303 and 304: 581 1557 AUGUST. 582 habuimus, ut n
- Page 305 and 306: 585 1557 AUGUST. ' 586 fide pereipi
- Page 307 and 308: 589 1557 AUGUST. ' 599 (Reperies in
- Page 309 and 310: 593 1557 AUGUST. • 594 mea fieret
- Page 311 and 312: 597 1557 SEPTEMB. . 598 nitati tuae
- Page 313 and 314: 601 1557 SEPTEMB. * 602 causa scrip
- Page 315 and 316: 605 1557 SEPTEMB. * eöÖ täte fia
- Page 317 and 318: 609 1557 SEPTEMB. 610» (Hz autogra
- Page 319 and 320: 613 1557 SEPTEMB. 614 municet, quam
- Page 321 and 322: 617 1557 SBPTEMB. ' 618 tsönsilio
- Page 323 and 324: 621 1557 SEPTEMB. • 622 niai prom
- Page 325 and 326: 625 1557 SEPTEMB. 626 2712. FARELLU
- Page 327 and 328: 629 1557 SEPTEMB. 630 2715. ne lais
- Page 329 and 330: 633 1557 SBPTEMB. 634 tains et orgu
- Page 331 and 332: 637 1557 SEPTFMB. • . 638 cap. 47
- Page 333 and 334: 641 1557 SEPTEMB. 642 veniat, at no
- Page 335 and 336: 645 1557 SEPTEMB. ' . ' 64« german
- Page 337 and 338: 649 1557 SEPTEMB.-OCTOB. 650 •872
- Page 339 and 340: 653 1557 OOTOB. 654; Càkmus et Tig
- Page 341: 657 1557 OOTOB. 658, fieri oladibas
- Page 345 and 346: 665 1557 OCTOB. 666 quorum non minu
- Page 347 and 348: 669 1557 OCTOB. 670 cunt, tibi fas
- Page 349 and 350: 673 1557 OCTOB. 674 non amplius con
- Page 351 and 352: 677 155,7 OOTOB. * 678 quae tarnen
- Page 353 and 354: 681 1557 OCTOB. 682 3747, VIRETUS L
- Page 355 and 356: 685 1557 OOTOB. 686 lui, eoque magi
- Page 357 and 358: 689 1557 NOVBMB. 69Ô sunt varia et
- Page 359 and 360: 693 1557NOVEMB. 69Î simus senatus
- Page 361 and 362: 697 1557 NOVEMB. 698 mala fide, vul
- Page 363 and 364: 701 1557 NOVEMB. 702 Eximio Christo
- Page 365 and 366: 705 1557 NOVEMB. . 706 Haec ille in
- Page 367 and 368: 709 1557 NOVEMB. 710 quasi voce sua
- Page 369 and 370: 713 1557 NOYEMB. 714 caroere, in qu
- Page 371 and 372: 717 1557 Clarissimo viro D. Heinryc
- Page 373 and 374: 721 1557 DEOEMB. ' 722 propter inso
- Page 375 and 376: 725 1557 DECEMB. 726 (Ez apographo
- Page 377 and 378: 729 1557 DEOEMB. 730 stance telleme
- Page 379 and 380: 733 1557 DBOEMB. • 734 Mesmee jl
- Page 381 and 382: 737 1557 DEOEMB. 738 cultatibus et
- Page 383 and 384: 741 1557 DEOEMB. 742 noverunt, our
- Page 385 and 386: 745 1557 DECEMB. 746 guine, si opus
- Page 387: 749 1557 s. d. 750 suggestions Sata
661 1557 OOTOB. (662<br />
cumgestatione, in repositione, inelevatione •) et oblatione.<br />
Haec idola damnare nos fotemur et retinemus<br />
propositionem, nihil h<strong>ab</strong>ere rationem sacramenti<br />
nisi in usu institute. Constantissime 10 ) affirmamus,<br />
filium Dei missum esse ut per <strong>eum</strong> eolligatur eo<br />
clesia, et <strong>ad</strong>esse <strong>eum</strong> suo ministerio, et in ooena<br />
testificari quod faciat nos sibi membra. Et verba<br />
Pauli sequimur qui ait: Panis est xowuvta corporis,<br />
i. e. ilia * ') res <strong>quam</strong> quum sumimus alius Dei<br />
vere <strong>ad</strong>est et faoit nos per fidem sibi membra, et<br />
testificatur se nobis dare et applicare remissionem<br />
peccatorum, spiritum sanctum et vi<strong>tam</strong> aeternam.<br />
Retinemus et Hilarii dictum : Haec sumpta et hausta<br />
faciunt ut Christus sit in nobis et nos in eo.<br />
. Denique maxime op<strong>tam</strong>us ut docti et pii de<br />
hac tota re colloquantur. In caeteris articulis omnibus<br />
iudicamus doctrinam nostrarum ecclesiarum<br />
prorsus cum vestra confessione congruere, et sentimus<br />
nos et vos unain veram ecclesiam filii Dei<br />
esse, et damnamus vobiscum idola papistica et idolorum<br />
defensores, et vobiscum invocamus verum<br />
D<strong>eum</strong> aeternum patrem Domini nostri Iesu Christi, 12 )<br />
et conseusum cum vestris eoclesiis pium et aeternum<br />
propter gloriam Dei et salutem plurimorum<br />
op<strong>tam</strong>us. ,B )<br />
Haec subscripsimus Gallicarum ecclesiarum nomine<br />
<strong>ad</strong> illustrissimos et vere pios Germaniae principes<br />
legati Guilhelmus Farellus Neocomensis ecclesiaé<br />
pastor, loannes Budaeus civis Genevensis, Caspar<br />
Carmelus Parisiensis ecclesiae minister, Theodorus<br />
Beza Lausannensis ac<strong>ad</strong>emiae D. 14 ) et reverendis<br />
viris ao patribus D. Philippo Melanthoni, D.<br />
Ioanni Brentio, D. Michaeli Dillero, D. Ioanni Maroachio,<br />
D. Ioanni Pistorio, 15 ) D. Georgio Karg, 16 )<br />
D. Iacobo Andreae exhibuimus nostris manibus consignât».<br />
Anno 1557 die Octobris 8. Wormatiae. ")<br />
Guilhelmus Farellus.<br />
loannes Budaeus.<br />
Caspar Carmelus.<br />
Theodoras Beza. 18 )<br />
9) Haec alio ordine.<br />
10) T. et Br. praemittii: Et.<br />
11) est ilia (T.).<br />
12) <strong>ad</strong>d. in vera agnitione 1 et fidneia mediatoris Iesu<br />
Christi, sed obelisco notât Br. H<strong>ab</strong>et tarnen T.<br />
13) Hic subsista exemplar Turicense et Simlerianum.<br />
14) lector Br.<br />
15) qui tum erat .superintendens Niddanus, a Landgravio<br />
Wormatiam missus.<br />
16) superintendent* Onoldino Marchionis Qeorgii Frideriei<br />
legato. Caeterum nomina apud Br. alio ordine veniunt.<br />
17) Br. <strong>ad</strong>d. in conventu religionis ergo h<strong>ab</strong>ito.<br />
18) Subscriptions in Corp. Bef. non <strong>ad</strong>duntur. — De<br />
hac e<strong>ad</strong>em legatione P. JËberus in ep. <strong>ad</strong> Bugenh. eodem die<br />
ex Wormatia scribit: Advenerunt hac quatuor legati W. Farellus<br />
reverendus senex agens annum lxviii, Th. Beza eruditissimus<br />
vir, Io. Budaeus Bndaei filins et C. Oarmelns conoionator<br />
S737.<br />
DD3 ZU WORMS VERSAMMELTEN PROTES<br />
TANTISCHEN THEOLOGEN AN DIE PROT.<br />
FÜRSTEN.<br />
Empfehlung des von den französischen Gesandte»<br />
eingereichten Gesuchs um Intervention für die Pariser<br />
evangelische Gemeinde. *)<br />
(Copie yon Marbaohs Hand auf der ehem. Strassb. Bibl. siehe<br />
das vorhergehende Document. Daraus Baum. I. 309. Ans<br />
einer Casseler HS. Oorp. Bef. EX. 334. f. Der Brief war fpr<br />
den Landgrafen, den Pfälzischen Chnrfnrsten, den Hz. v.<br />
Wurtemberg und den Pfalzgrafen v. Zweybrüoken bestimmt,<br />
und wurde den vier Gesandten mitgegeben. Vgl. Nendeoker,<br />
Nene Beirr, zur Gesch. der Bef. I. n. 61, p. 143. Sattler IV.<br />
120. Barthold, Dentschl. u. d. Hngen. I. 233.)<br />
Gottes Gn<strong>ad</strong> durch seinen eingebornen Sohn<br />
Ihesum Christum unsern Heyland und wahren<br />
Helffer, der ihm gewiszlioh eine wahrhaftige Kirch<br />
durchs Evangelium sammlet, zuvor. Durchleuchtiger,<br />
Hoohgeborner Fürst und Herr : E. F. G. h<strong>ab</strong>en ohne<br />
zweifei vernohmen wie in Parysz hundert xxx und<br />
v personen von wegen der christlichen religion gefangen<br />
sindt, darunder ertliche tugendliche Fraw.en<br />
und Jungkfrawen von Adel, derhalb diese beglaubte<br />
und wolgelarte Menner, Wilhelmus Farellus, Theodoras<br />
Beza, loannes Budaeus, Caspar Carmelus, zu<br />
uns gesandt dasz wir bey Ew. F. G. und ertlichen<br />
anderen «hristlichen Chur- und Fürstenn underthe»<br />
niglich ansuchen wollten dasz Ew. F. G. neben<br />
anderen christlichen Fürsten ein Legation in Frankreich<br />
schicken oder ein sohrifftliche Vorbitt thun<br />
wollten. Daruff wir ihn diese Antwort geben : erstlich<br />
dasz wir nitt gefallen dran h<strong>ab</strong>en dasz die Leuth,<br />
mann Frawen und Jungkfrawen in fremden heuszern<br />
und sonderlich gegen die nacht zusammen<br />
khomen, h<strong>ab</strong>en auch solches forthin widerhalten<br />
und angezeigt dasz die Leuth in ihren heuszern<br />
mit ihren Kindern lesen und den Catechismum<br />
lernen und betten wollen, die sacrament in solch<br />
Stedten nach Gelegenheit suchen, da oeffentliche<br />
ehrliche christliche Kirchen sindt oder sich deren<br />
enthalten.<br />
Zum andern h<strong>ab</strong>en wir geantwortet, so ein Legation<br />
oder Vorbitt bedacht wird, dasz gleichwoL<br />
in Gallica ecolesia Parrhisiis, nt consilio theologornm hio uterentnr,<br />
nnm posBit impetrari a Germanicis prinoipibns nt legatione<br />
missa <strong>ad</strong> Regem intercédant pro his piis captivis, quos.<br />
ni viri sancti affirmant nullo fanatico errore aut dogmate in—<br />
fectos esse, sed eornm doctrinam cum nostra confessione congruere,<br />
nisi quod in coena dorn, reiioiant illam pauis oonversionem<br />
papisticam et <strong>ad</strong>orationem. {Corp. Bef. IX. 331.) Cf.<br />
etiam quae annotata leges <strong>ad</strong> N. 2762, not- 9.<br />
2737.1) Eberus l. I. Nostri theologi scripserunt <strong>ad</strong> quatuor<br />
principes. . Quid efieoturae sint hae literae inoertum est.<br />
42*