Liber primus de officiis - Itinerari Medievali

RUBRICARIO DEGLI STATUTI DEL COMUNE DI REGGIO
EMILIA DEL 1500
[Edito a stampa in I rubricari degli statuti comunali di Reggio Emilia (secc.
XIII-XVI), a cura di A. Campanini, Reggio Emilia 1997, pp. 207-234. ©
Antonella Campanini. Distribuito in formato digitale da Itinerari Medievali]
Præfatio. (cc. Xr-Xv)
Statutorum magnificæ comunitatis Regii liber primus de officiis
fœliciter incipit.
1. Quod officiales iusticiæ limites non pretereant. (c. 1r)
2. Cuius conditionis et qualitatis esse debeat potestas Regii. (c. 1r-v)
3. De qualitate et conditione iudicis appellationum. (c. 1v)
4. Quod potestas, vicarius, miles et alii de familia potestatis et iudex
appellationum vacent ab officiis certo tempore. (cc. 1v-2r)
5. De iuramento domini potestatis in introitu officii sui. (cc. 2r-3v)
6. De iuramento et officio domini vicarii et iudicis domini potestatis Regii.
(c. 3v)
7. De officio et iuramento militis domini potestatis. (c. 3v)
8. De forma iuramenti prestandi a domino iudice appellationum Regii. (cc.
3v-4r)
9. De iuramento iudicis et officialis et notariorum victualium et stratarum et
dugalium Regii. (c. 4r)
10. De officio et balia ac iurisdictione domini potestatis Regii. (c. 4r-v)
11. De officio vicarii et assessoris domini potestatis Regii. (cc. 4v-5r)
12. Quod omnes officiales debeant sedere bis in die. (c. 5r)
13. Quod omnes officiales et iusdicentes in civitate Regii stent contenti
salariis suis. (c. 5r)
1

14. Quod potestas civitatis Regii teneat toto tempore sui officii familiam sibi
deputatam. (c. 5r-v)
15. De officialibus residentiam non facientibus. (c. 5v)
16. De iurisditione et arbitrio concessis domino potestati et eius iudicibus
Regii super exactionibus haveris comunis Regii. (cc. 5v-6r)
17. Quod potestas et iudex ad hoc deputatus teneantur exigere
condemnationes quas facient tempore sui regiminis. (c. 6r)
18. Quod officiales deputati ad recuperandum havere comunis teneantur
dare bonos fideiussores et de pœna contrafacientis. (c. 6r)
19. Quod potestas et eius vicarius teneantur inquirere res et iura comunis, et
de fide adhibenda scripturis archivi loquentibus de iuribus et rebus comunis
Regii. (c. 6r-v)
20. Quod officiales civitatis Regii non possint contractum aliquem facere
tempore officiorum eorundem ad suam utilitatem. (c. 6v)
21. Quod potestas et quilibet alius iudex et officialis civitatis Regii non
possit precipere alicui volenti dicere ius suum vel alterius ne illud dicat. (cc.
6v-7r)
22. Quomodo ad tribunal iuris coram iusdicente comparentes se habere
debeant in dicendo et petendo ius. (c. 7r-v)
23. Quod rectores comunis Regii teneantur mittere suos baroarios pro
negociis comunis. (c. 7v)
24. Quod electio, creatio et nominatio et assortatio ancianorum spectet ad
comune Regii. (c. 7v)
25. De electione consiliariorum fienda singulo anno et eius forma. (c. 7v)
26. Quod nullus qui non sit doctor aut licentiatus in iure possit esse prior
ancianorum. (c. 8r)
27. Qui prohibeantur esse de consilio. (c. 8r)
28. De non vocando consilium generale nisi fuerit prius deliberatum et
obtentum in consilio ancianorum. (c. 8r)
29. Quod omnia partita et provisiones ponantur ad fabas albas et nigras. (c.
8r-v)
2

30. (postilla) De substitutionibus consiliariorum. (c. 8v)
31. De iuramento prestando per consiliarios. (c. 8v)
32. (postilla) Quod non possint interesse consiliis illi de quorum negotio
agitur. (c. 8v)
33. De arbitrio et auctoritate dominorum ancianorum, adiunctorum et
quadraginta et aliorum consiliariorum civitatis Regii. (c. 8v)
34. De ambasiatoribus sive oratoribus mittendis nomine comunis Regii. (c.
9r)
35. Ordines et statuta super imbussolatione et distributione officiorum
comunis. (cc. 9r-10r)
36. De modo et tempore extraendi et dandi officia comunis Regii. (c. 10r-v)
37. Quæ officia comunis sint annalia et quæ semestria. (c. 10v)
38. De officiis comunis Regii nullo tempore impetrandis et de pœna
contrafacientium. (c. 10v)
39. Quod nullus qui non subit onera et factiones cum comuni Regii et qui sit
vel prætendat se exemptum ab oneribus comunis possit eligi ad officia et
honores dicti comunis. (cc. 10v-11r)
40. Quod quicumque debitor comunis qui perseveraverita in debito per
semestre, etiam non interpellatus vel monitus per mensem, sit inhabilis ad
officia vel honores comunis Regii. (c. 11r)
41. Rubrica quod notarii comunis non placitentb . (c. 11r)
42. Quod duo de eadem familia insimul habitantes non possint in uno
eodemque semestri eligi ad unummet officium. (c. 11v)
43. De iuramento prestando per officiales comunis Regii ad officia dicti
comunis ellectos. (c. 11v)
44. De substitutionibus et renuntiationibus fiendis de officiis. (cc. 11v-12r)
45. De bailia et arbitrio quinque iudicum comunis Regii. (c. 12r-v)
a corretto su persueraverit.
b capitolo aggiunto a piè di pagina.
3

46. De officio advocati comunis. (c. 12v)
47. De officio sindici generalis comunis et palatii. (cc. 12v-13v)
48. De officio presidentium Montis pietatis et eorum imbussolatione et
extractionec . (c. 13v)
49. De officio superstitum sive officialium super abundantia bladorum. (c.
13v)
50. De electione et officio presidentium Montis pietatis. (cc. 13v-14r)
51. De officio et bailia superstitum et officialium super aquis et navigiis
comunis Regii. (c. 14r-v)
52. De officio provisorum super alodiamentis tam in civitate quam extra. (c.
14v)
53. De officio thesaurarii seu massarii intratarum comunis Regii et eius
iuramento. (cc. 14v-15v)
54. De officio exactoris comdemnationum comunis Regii. (cc. 15v-16v)
55. De officio rationatoris comunis Regii. (cc. 16v-17r)
56. Quod nullus daciarius aut particeps daciorum possit eligi ad officium
thesaurarie et racionariæ nec ad officium macinæ si partem habuerit in dacio
aut additione macinæ. (c. 17r)
57. De officio magistri computi generalis comunis. (c. 17r-v)
58. De officio iconomorum, massariorum, rectorum, conservatorum et
provisorum bonorum consorcii fratrum de la Charitate alias de Parolo et
eorum notario. (c. 17v)
59. De officio conservatorum clavium archivi et capsetæ officiorum. (cc.
17v-18r)
60. De officio notariorum archivi comunis Regii. (c. 18r)
61. De officio notariorum reformationum. (cc. 18r-19r)
62. De officio notariorum appellationum. (c. 19r-v)
c capitolo cassato con righe.
4

63. De officio notariorum ad civilia deputatorum. (c. 19v)
64. De officio notariorum damnorum datorum. (cc. 19v-20v)
65. De officio notariorum malefficiorum. (cc. 20v-21r)
66. De officio notariorum deputatorum ad cancellandum bamna et
condemnationes. (c. 21r)
67. De officio notariorum quinque iudicum. (c. 21r-v)
68. De officio notariorum victualium. (c. 21v)
69. De officio notariorum stratarum et dugalium. (c. 21v)
70. De officio notariorum daciorum. (cc. 21v-22r)
71. De officio officialium macinæ. (c. 22r-v)
72. De officio massaroli laboreriorum comunis. (cc. 22v-23r)
73. De officio regulatoris horologii. (c. 23r-v)
74. De officio estimatorum sortium ebreorum. (c. 23v)
75. De officio estimatorum damnorum datorum in clausuris. (c. 23v)
76. De officio curatorum pontium, portarum civitatis et tectorum
edificiorum comunis Regii. (cc. 23v-24r)
77. De officio datorum viarum. (c. 24r)
78. De officio hostiarii ancianorum. (c. 24r-v)
79. De guaitonibus et eorum officio. (cc. 24v-25r)
80. De officio turresanorum. (c. 25r)
81. De officio tubatorum comunis Regii. (c. 25r-v)
82. De officio nunciorum comunis Regii. (cc. 25v-26v)
83. De officio superstitis aggerum. (cc. 26v-27r)
84. De electione sindicatorum. (c. 27r-v)
5

85. De modo sindicandi potestatem eiusque familiam et quoscumque alios
officiales comunis. (cc. 27v-28v)
86. Quod insignia et vexilla prætoribus non donentur nec pro eis litteræ
comendaticiæ scribantur. (c. 28v)
87. De sindicatoribus eligendis pro sindicando potestates et officiales
castellanciarum et locorum ducatus et episcopatus Regiid . (c. 29r)
88. Quod forenses habentes attinentes in civitate vel episcopatu Regii non
possint esse officiales in civitate Regii. (c. 29r)
89. Quod statuta artium civitatis Regii serventur. (c. 29r)
90. Quod statuta loquentia de iuribus et iurisditionibus comunis Regii sint
semper in viridi observantia. (c. 29r-v)
91. Quod nulla obligatio vel alienatio fieri possit de iuribus et haveree
comunis. (cc. 29v-30r)
92. De iuribus comunis Regii non impetrandisf . (c. 30r)
93. Quod ius reddi nec peti possit in aliquo loco districtus Regii per aliquam
personam nec alios actus iurisditionarios exerceri nisi per dominum
potestatem Regii et eius iudices et alios officiales civitatis Regii. (c. 30r-v)
94. De modo et ordine tenendis contra declinantes iurisditionem domini
potestatis et comunis Regii. (c. 30v)
95. De immunitate civium et de oneribus non imponendis civibus et
districtualibus Regii. (cc. 30v-31r)
96. De immunitate prestanda forensibus venientibus ad habitandum in
civitate Regii. (c. 31r)
97. De exemptione venientium de episcopatu Regii ad habitandum in
civitate Regiig . (c. 31r-v)
98. De observantia statutorum et de eorum conservationeh . (c. 31v)
d capitolo cassato con righe.
e corretto su a iure.
f capitolo cassato con righe.
g capitolo cassato con righe.
6

99. De conservatoribus statutorum. (cc. 31v-32r)
100. De officio officialium ciche. (c. 32r)
101. De electione et officio rectorum hospitalium Sancti Lazari et Sancti
Petri. (c. 32r-v)
Statutorum civitatis Regii liber secundus causarum civilium
1. De citationibus fiendis. (c. 36r-v)
2. De modo citandi absentes vel vagabundos a civitate et districtu Regii et
de citationibus non ammovendis. (cc. 36v-37r)
3. Quod contumax reus sive actor possit ad petitionem comparentis gravari,
et de expensis reficiendis comparenti per contumacem. (c. 37r)
4. De modo citandi universitatem. (c. 37v)
5. De modo citandi et conveniendi illos qui non habent personam legitimam
standi in iudicio. (cc. 37v-38r)
6. De responsione fienda interrogatoriis preparatoriis et de potestate iudicis
contra non respondentem. (c. 38r-v)
7. De modo et forma procedendi in causis non excedentibus summam
librarum decem et de instantia ipsarum causarum. (cc. 38v-39r)
8. Rubrica in quibus casibus possit procedi summarie. (c. 39r)
9. De modo procedendi in causis ordinariis excedentibus summam vel
valorem librarum decem et de earum instantia. (cc. 39r-41r)
10. De positionibus et qualiter ipsis sit respondendum. (cc. 41r-42r)
11. De appellationibus et instantia causarum ipsarum. (cc. 42r-43v)
12. Quis modus servari debeat pro testibus vel iuribus extra iurisdictionem
domini potestatis Regii existentibus. (cc. 43v-44r)
13. Rubrica de copiis dandis et cuius expensis. (c. 44r)
h capitolo cassato con righe.
7

14. De pena iudicis et notarii non tradentis copias actorum et scripturarum
partibus. (c. 44r-v)
15. Quod semel producta iterum producantur parte petente. (c. 44v)
16. De recusatione notariorum. (cc. 44v-45r)
17. De recusatione iudicis suspecti. (c. 45r-v)
18. De testibus examinandis et de electione examinatorum. (cc. 45v-46r)
19. Rubrica quibus diebus non liceat examinare testes. (c. 46r-v)
20. De compulsione testium. (c. 46v)
21. Modus tenendus contra confessos in iudicio in causis civilibus. (cc. 46v-
47r)
22. Qualiter procedatur in favorem creditorum habentium instrumenta
contra debitores suos. (cc. 47r-48r)
23. De sacramento dando vel subeundo. (c. 48v)
24. De consilio habendo. (cc. 48v-49r)
25. De modo eligendi confidentes. (cc. 49r-50r)
26. Quod creditor non subiectus iurisdictioni comunis Regii primo teneatur
procedere contra debitorem et eius bona quam contra fideiussorem. (c. 50r)
27. De modo et ordine tenendis per fideiussorem contra principales et eius
heredes et bona. (c. 50r-v)
28. De fideiussione prestanda per non subiectum actorem et reum qui agere
et defendere voluerit. (c. 50v)
29. De sacramento calumniæ. (cc. 50v-51r)
30. Cui et quando sacramentum debeat deferri in supplementum semiplenæ
probationis. (c. 51r)
31. De modo tenendo contra debitores fugitivos vel alios civium debitores
habitantes extra civitatem et districtu Regii. (cc. 51r-52r)
32. Rubrica in quibus diebus et locis quis pro debito civilli capi non possit.
(c. 52r)
8

33. Qualiter creditores quibus non est solutum per debitorem seu debitores
possint procedere contra illos qui accepissent in solutum de bonis debitoris
quoquomodo. (c. 52r-v)
34. Quod solutum uni creditori in pecunia numerata non possit ab alio
creditore advocari. Rubrica. (c. 52v)
35. Quod nulla tenuta detur nisi citato possessore. (c. 52v)
36. Qualiter procedi debeat per iusdicentem ad dationem tenutæ de bonis
debitorum et ad subhastationem ad dandum in solutum et ad alia necessaria
ad petitionem creditorum. (cc. 52v-53v)
37. De ordine tenendo in contradictionibus fiendis per creditores potiora
iura habentes. (cc. 53v-54r)
38. De nominando dominum in iudicio. (c. 54r)
39. Quod pendente causa in reali vel mista non liceat rem in iudicio
deductam in alium transferre vel devastare. (c. 54r-v)
40. De sassimentis et sequestrationibus. (cc. 54v-55r)
41. Qualiter fieri debeant excussiones contra principales debitores et eorum
bona. (c. 55r-v)
42. De scripturis privatis. (cc. 55v-56r)
43. Quod nullus possit pro aliquo non subiecto iurisdictioni comunis Regii
fideiubere. (c. 56r)
44. Quod non possit procedi contra clientulos eorum qui essent in serviciis
comunis Regii. (c. 56r-v)
45. Quod nullus possit agere contra comune Regii nisi servata forma
infrascripta. (c. 56v)
46. De instrumentis gabellatis. (c. 56v)
47. Qualiter conveniantur et obligentur filii familias. (cc. 56v-57r)
48. De arbitris et arbitratoribus. (cc. 57r-58v)
9

49. De pœna officialis forensis pacientis se elligi i in arbitrum et pena
elligentisj eum. (c. 58v)
50. Quod laici non detineantur ad petitionem clericorum. (c. 58v)
51. Rubrica quod christianus non possit detineri ad instantiam non
christiani. (c. 58v)
52. Rubrica quod statuta non prosint clericis. (cc. 58v-59r)
53. Qui succedere debeant ab intestato. (c. 59r-v)
54. De bonis ingredi volentium monasteriumk . (c. 59v)
55. Quod legitimati non succedant. (c. 59v)
56. De emancipationibus. (cc. 59v-60r)
57. Quod non subiectis iurisdictioni comunis Regii reddatur ius solum de
sorte. (c. 60r)
58. Qui dies sint utiles et qui sint feriati. (cc. 60r-61r)
59. Si ultima dies termini fuerit feriata, sequens non feriata intelligatur de
termino. (c. 61r)
60. Quod instantia causarum non possit prorogari neque suspendi. (c. 61r)
61. Rubrica de vachetis notariorum fiendis del diebus utilibus et non feriatis.
(c. 61r)
62. Quod credatur libris, scripturis et iuribus existentibus in archivo publico
comunis Regii. (c. 61r-v)
63. Quod sit in electione obligati ad aliquam quantitatem bladi solvere
precium infra limitatum vel ipsum bladum transacto certo tempore. (c. 61v)
64. Quod aliquis non contrahat cum aliquo cui sit interdictum. (c. 61v)
i corretto su eligi.
j corretto su eligentis.
k capitolo cassato con righe.
l de aggiunto nell’interlinea da altra mano con segno di richiamo.
10

65. Quod pignorationes non fiant contra formam infrascriptam. (cc. 61v-
62r)
66. Quod aliquis non possit mutuare alicui ad ludum prohibitumm . (c. 62r)
67. Quis modus servari debeat in contractibus minorum et mulierumn . (cc.
62r-63r)
68. Quod auctoritates et decreta ac precepta fieri possint diebus feriatis. (c.
63r)
69. Quod mulieres in solutum accipere non possint pro dotibus suis de bonis
mobilibus ubi extant immobilia. (c. 63r)
70. De annuis prestationibus. (c. 63r-v)
71. De dotibus et donationibus mulierum. (cc. 63v-64r)
72. De dote lucranda et restituenda. (c. 64r)
73. Quod confessio de dote recepta teneat. (c. 64r-v)
74. Quod pro fructibus uxorum aut fratrum non competat actio. (c. 64v)
75. De alimentis prestandis uxori dote non soluta et de exactione ipsius. (c.
64v)
76. Quod mulier dotata legitime non possit habere regressum ad bona
paterna. (cc. 64v-65r)
77. Quando et qualiter quarta per uxores peti possit. (c. 65r)
78. De executione sententiæ et coram quo peti possit et qualiter ea petita
procedatur. (cc. 65r-66r)
79. Quando quis non possit pro debito privato personaliter detineri. (c. 66r)
80. De prescriptione quindecim annorum. (c. 66r-v)
81. Quod non fiat alienatio rei immobilis in personam non subiectam
comuni Regii et nono substinentem onera in dicto comuni. (cc. 66v-67r)
m capitolo aggiunto a piè di pagina da altra mano ed inserito con segno di richiamo.
n et mulierum aggiunto da altra mano.
11

82. Quod qui vendidit vel vendere aut retrovendere promissit rem tradere
teneatur. (c. 67r)
83. Quod nullus possit effici vassalus alicuius persone. (c. 67r-v)
84. Quod nullus possit vendere vel emere castrum vel fortilicium aliquod.
(c. 67v)
85. De instrumentis et contractibus ficticiis cassandis. (cc. 67v-68r)
86. Quod in alienatione cuiuslibet rei immobilis salvum sit ius laboratorum.
(c. 68r)
87. Quod testamenta et ultimæ voluntates executioni mandentur. (c. 68r)
88. De statutis notariorum. (c. 68v)
89. De pena illius qui exercuerit officium notariatus contra formam
statutorum collegii notariorum Regii. (c. 68v)
90. Quod notarii teneantur instrumenta per eos rogata bene annotare et
explere. (cc. 68v-69r)
91. Quod contrahentes ad instantiam notariorum possint cogi ad relevandum
instrumenta et satisfaciendum notariis de eorum mercede. (c. 69r-v)
92. De scripturis originalibus per notarios non dandis. (c. 69v)
93. Quod notarii possint tradere instrumenta de quibus fuerint rogati ad
scribendum et auctenticandum. (c. 69v)
94. Quod filius notarii possit explere et auctenticare instrumenta rogata per
patrem. (cc. 69v-70r)
95. Quod quilibet notarius requisitus teneatur conficere instrumentum. (c.
70r)
96. De sedis, imbreviaturis et protocollis notariorum defunctorum. (c. 70r-v)
97. De pena lacerantis, abscondentis vel ementis imbreviaturas notariorum.
(cc. 70v-71r)
98. Quod nullus de collegio iudicum vel notariorum civitatis Regii
fideiubeat. (c. 71r)
o non aggiunto nell’interlinea da altra mano con segno di richiamo.
12

99. De mezadris, colonis, molinariis, inquilinis et laboratoribus terrarum
reddentibus affictum perpetuum et ad tempus. (c. 71r-v)
100. Quod comunia laborent terras quæ non laborantur propter metum. (c.
71v)
101. De mezadris et terzarinis sparandis et qui intelligantur mezadri et
terzarini. (cc. 71v-72r)
102. Quot vicibus arari debeant terræ. (c. 72r)
103. Quod mezadri seu terzarini tenere non possint bestias ab alio quam a
domino suo. (c. 72r)
104. Quod laboratores terrarum et mezadri teneantur requirere patronos
tempore messium et vindemiarum et conducere fructus ad domum. (c. 72rv)
105. Quod mezadri seu terzarini non debeant carrezare cum bestiis
comunibus nec laborare in alicuius terris nec in suis sine licentia domini. (c.
72v)
106. Quid debeat esse de paleis, feno et stramine mezadriæ et terræ et de
ordine tenendo in triturando blada. (cc. 72v-73r)
107. De mezadris, terzarinis et aliis non conducendis sine voluntate
dominorum suorum. (c. 73r-v)
108. Quid debeant facere mezadri vel laboratores dominis suis. (cc. 73v-
74r)
109. De vitibus zapandis. (c. 74r)
110. De leguminibus et fabis zapandis. (c. 74r)
111. Ad quem terminum debeant mezadri et quicumque alii laboratores
terrarum et vinearum refutare seu excomiari a dominis. (c. 74r)
112. Quod domini præferantur in bonis mezadriæ uxoribus et creditoribus
mezadrorum. (c. 74r-v)
113. Quando habens terram confinantem possit compelli ad vendendum. (c.
74v)
114. Quando habenti terram non habentem viam cogatur confinans vendere
pro via habenda. (cc. 74v-75r)
13

115. De erroribus notariorum. (c. 75r-v)
Liber tertius de malefficiis
1. De modo et forma instituendi accusas in causis criminalibus et quæ forma
servari debeat in ipsis. (c. 76r-v)
2. De modo citandi accusatum re vel verbo et de modo et forma procedendip
contra accusatos presentes vel absentes. (cc. 76v-77v)
3. De malefficiis notificandis per capitaneos viciniarum et consules
villarum. (cc. 77v-78r)
4. Quod medici et barberii teneantur denuntiare illos quos medicant. (c. 78r)
5. In quibus casibus possit procedi ex officio. (c. 78r)
6. Quod potestas procedere possit contra nominatos per malefactores. (c.
78r-v)
7. De modo citandi et procedendi contra inquisitos. (cc. 78v-79r)
8. Qualiter et quando procurator intervenire possit in causis criminalibus. (c.
79r-v)
9. Quod nullus captus carceretur nec relaxetur pro malefficio nisi notario
malefficiorum rogato. (c. 79v)
10. Qualiter et quando et quibus ex causis possit quis tormentis subiici. (cc.
79v-80r)
11. Quod in dilatione sive termino non computetur dies termini. (c. 80r)
12. Quod ultima dies termini non computetur in termino si fuerit feriata. (c.
80r)
13. Quando satisdare volens idonee detineri personaliter non possit. (c. 80rv)
14. Quod potestas, vicarius et iudex malefficiorum bis in die iuridica in
palatio sedeant. (c. 80v)
p corretto su procendi.
14

15. Quod minor annis viginti quinque accusari et testificari possit. (c. 80v)
16. De feriis in causis criminalibus. (c. 80v)
17. Quod pendente inquisitione si accusator supervenerit possit procedi per
iusdicentem super qua maluerit. (cc. 80v-81r)
18. Quod testes diligenter examinentur per potestatem et seu per iudicem
malefficiorum in causis criminalibus et de modo scribendi dicta testium. (c.
81r)
19. De defensione danda reo ante condemnationem. (c. 81r-v)
20. Quod condemnationes criminales fiant pure et non sub condictione. (c.
81v)
21. Quod a sententiis et mulctis latis in causis criminalibus non possit
appellari nec de nullitate dici. (c. 81v)
22. Quod pulsatio campanæ habeatur pro citatione legitima. (c. 81v)
23. Quod bamnitus vel condemnatus in pecunia habita gratia vel soluta
condemnatione canceletur. (cc. 81v-82r)
24. Quod condemnatio libere canceletur si iniusta fuerit pronuntiata et infra
quantum tempus debeat terminari et cancelari. (c. 82r)
25. Quod in condemnationibus apponatur nomen, cognomenq et pronomen
condemnati et eius fideiussoris. (c. 82r)
26. Quod processus et condemnationes fieri possint de forasteriis licet
nomen et cognomen sciri non possit. (c. 82v)
27. Quod universitas teneatur dare auxilium ad consignandum malefactores.
(c. 82v)
28. Quod minor quatuordecim annis non puniatur corporaliter. (c. 82v)
29. De pœna blasfemantis Deum vel sanctos. (cc. 82v-83r)
30. De pœna damnati de heresi et disputantis contra fidem catholicam. (c.
83r)
q cognomen aggiunto nell’interlinea da altra mano con segno di richiamo.
15

31. De pœna eius qui principi nostro maledixerit aut crimen lesæ maiestatis
incurrerit. (c. 83r)
32. De pœna facientis et venientis et procurantis contra iurisdictiones et
honores comunis Regii. (c. 83r-v)
33. De pœna facientis insultum ad domum alicuius. (c. 83v)
34. De pœna facientis insultum cum armis contra aliquem alibi quam ad
domum. (c. 83v)
35. De pœna percutientis aliquem cum armis vel sine. (cc. 83v-84r)
36. De pœna amputationis, debilitationis vel evulsionis membri. (c. 84r)
37. De pœna sgrafignantis aliquem. (c. 84r)
38. De pœna mordentis aliquem. (c. 84r-v)
39. De pœna proicientis aliquem in terramr . (c. 84v)
40. De pœna percutientis cum balota terrea ex balotaria vel zarabotana de
ligno vel alio instrumento pro iciendo balotas de terra vel bolzonellos. (c.
84v)
41. De pœna homicide. (cc. 84v-85r)
42. De pœna rustici occidentis vel vulnerantis civem Regii vel e contra. (c.
85r)
43. De occidente vel vulnerante inventum in domo de nocte. (c. 85r)
44. De pœna potestatis, vicarii aut iudicis mallefficiorum aut alterius de sua
familia aliquem occidentis in tormentis vel relinquentis. (c. 85v)
45. De pœna asassinorum et occidentis vel vulnerantis aut occidi vel
vulnerari facientis precio aut precibus. (cc. 85v-86r)
46. De assassinis expellendis de civitate vel districtu seu ducatus Regii. (c.
86r)
r capitolo cassato con righe.
s seu ducatu aggiunto nell’intelinea da altra mano con segno di richiamo.
16

47. Quod in publicatione bonorum intelligantur reservata iura creditorum.
(c. 86r)
48. De pœna patricide. (c. 86r)
49. De pœna proicientis lapidem fraudulenter. (c. 86r)
50. De pœna euntium cum larvis sive mascharis. (c. 86v)
51. De pœna larvati seu mascharati percutientis aliquem. (c. 86v)
52. De pœna iniuriantis advocatis et procuratoribus. (cc. 86v-87r)
53. De pœna dicentis verba iniuriosa coram iusdicente et extra tribunal et in
iudicio et extra iudicium. (c. 87r)
54. De pœna cognoscentis vel rapientis per vim mulierem. (c. 87r-v)
55. De pœna mulieris comittentis stuprum vel adulterium. (c. 87v)
56. De pœna tentantis vel insequentis mulieres aliquas vel induentis se
vestibus mulieris. (cc. 87v-88r)
57. De pœna eius qui alicuius mulieris domum etiam inhoneste viventis
intraverit vel contra eius voluntatem ingredi tentaverit. (c. 88r)
58. De pœna viri habentis uxorem et aliam desponsantis et e contra. (c. 88r)
59. De pœna desponsantis aliquam mulierem vel puellam contra voluntatem
propinquorum. (c. 88r)
60. De pœna comittentis sodomiam et vicium bestiale contra naturam. (c.
88r-v)
61. De pœna committentis incestum. (c. 88v)
62. De pœna illius qui per metum fecerit aliquem redimere. (c. 88v)
63. Quod fures et latrones et quicunque alii malefactores capi possint. (cc.
88v-89r)
64. De pœna impedientis ne malefactores consignentur. (c. 89r)
17

65. De pœna auferentis aliquem de manibus vel fortia domini potestatis t vel
eius familia vel alterius officialis Regiiu . (c. 89r-v)
66. De pœna capientis aliquem malefactorem et ipsum non consignantis vel
manifestantis. (c. 89v)
67. De pœna committentis schachum et robariam. (c. 89v)
68. De pœna plagiarii. (c. 89v)
69. De maleficis. (c. 89v)
70. De pœna venefici. (cc. 89v-90r)
71. De fure famoso. (c. 90r)
72. De pœna committentis furtum. (c. 90r)
73. (postilla) Rubrica de receptatoribus furtorum. (c. 90r-v)
74. De pœna facientis furtum vel robariam extra civitatem, districtum vel
ducatum vel episcopatum Regii. (c. 90v)
75. Si furtum factum fuerit patri, marito vel domino per filium, uxorem,
servum vel dominum. (c. 90v)
76. De pœna recipientis rebelles, bamnitos et condemnatos. (cc. 90v-91r)
77. De pœna recipientis malefactorem in domo vel eum associantis ante
bamnum seu condemnationem. (c. 91r)
78. De moneta falsa. (c. 91r-v)
79. De pœna falsificantis sigillum domini nostri vel comunis Regii vel
alterius singularis personæ. (c. 92r)
80. De pœna falsificantis scripturas existentes in archivo comunis. (c. 92r)
81. De pœna facientis cartam vel scripturam falsam. (c. 92r)
82. De pœna producentis instrumentum, testes, cartam vel scripturam
falsam. (c. 92r-v)
t segue cancellato Regii Regii.
u vel alterius officialis Regii aggiunto da altra mano.
18

83. De pœna facientis officium nuntii. (c. 92v)
84. De pœna nuncii publiciv facientis falsam ambasiatam vel relationem. (c.
92v)
85. De pœna prohibentis tenutam vel pignus nuntio comunis Regii. (c. 92v-
93r)
86. De pœna illius qui falsum testimonium dixerit in causa criminali. (c.
93r)
87. De pœna illius qui dixerit falsum testimonium in causa civili. (c. 93r)
88. De pœna iurantis falsum in manibus officialium comunis Regii. (c. 93r)
89. De pœna mutantis sibi nomen vel cognomen. (c. 93r-v)
90. De abbreviaturis notarii infamati gubernandis. (c. 93v)
91. Quod condemnatus de falso non possit exercere officium publicum. (c.
93v)
92. De pena comittentis falsum. (c. 93v)
93. De arbitrio potestatis in falsitatibus. (cc. 93v-94r)
94. De incendio. (c. 94r)
95. De pœna damni dati aliter quam per incendium. (c. 94r)
96. Quod comunia ducatus et episcopatus Regii teneantur capere damnum
dantes. (c. 94r-v)
97. De capiendis malefactoribus ab hominibus locorum. (cc. 94v-95r)
98. De pœna iniuriantis dominum potestatem et eius familiam. (c. 95r)
99. De pœna portantis hominem mortuum intra civitatem. (c. 95r)
100. De pœna rumpentis pacem. (c. 95r-v)
101. In quem pervenire debet pœna propter pacem ruptam. (c. 95v)
v segue cancellato et.
19

102. De pœna daciarii facientis vel officialis exigentis ultra quam sit sibi
commissum. (c. 95v)
103. De pœna daciarii facientis falsas accusas. (cc. 95v-96r)
104. De pœna officialis committentis furtum, fraudem vel baratariam. (c.
96r)
105. De pœna tentantis corrumpere potestatem vel officialem. (c. 96r-v)
106. De pœna ludentis ad ludum azari. (cc. 96v-97r)
107. Quod obligationes factæ occasione ludi vel bischizarie non valeant. (c.
97r)
108. Quod consules teneantur denuntiare ludentes et tenentes ludum. (c.
97r)
109. De pœna euntium de nocte. (c. 97r)
110. De pœna portantis arma per civitatem Regii de die. (c. 97r-v)
111. De non faciendo coadunationes gentium. (cc. 97v-98r)
112. De pœna stipendiariorumw forensium intrantium domos. (c. 98r)
113. Quod contractus facti super rebus invasis sint nulli. (c. 98r-v)
114. De pœna custodis carcerum relaxantis seu dimittentis fugere
carceratos. (c. 98v)
115. De pœna fractoris carcerum vel aliter fugientis. (cc. 98v-99r)
116. De pœna custodis gravantis carceratos indebite. (c. 99r)
117. De pœna decapilantis aliquem. (c. 99r)
118. De pœna sburlantis aliquem seu spingentis. (c. 99r)
119. De pœna dilacerantis pannos alicui. (c. 99r-v)
120. De pœna accipientis biretum sive caputeum alicui de capite. (c. 99v)
w stipendiariorum aggiunto nell’interlinea da altra mano con segno di richiamo.
20

121. De pœna vendentis rem immobilem duobus emptoribus separatim et
diversis temporibus. (c. 99v)
122. Bamniti de malefficio possint impune offendi et de premio eos
capientis. (cc. 99v-100r)
123. Quod bamniti in civitate, ducatu vel episcopatu Regii intelligantur
bamniti in omnibus terris tentis per dominum nostrum ducem. (c. 100r)
124. De bamnito non parente bamno. (c. 100r)
125. De satisdatione prestanda de non offendendo aliquem. (c. 100r-v)
126. De pœnis duplicandis et ubi. (c. 100v)
127. Qui sunt confines plateæ. (c. 100v)
128. Quod quarta pars condemnationis remittatur pro pace et alia quarta pro
confessione. (cc. 100v-101r)
129. De pœna intrantium stangas ubi sedet iudex vel potestas pro tribunali
super palatio. (c. 101r)
130. De pœna amoventium terminum. (c. 101r)
131. De pœna colligentis pedagium. (c. 101r)
132. De pœna intrantis vel exeuntis civitatem alibi quam per portas. (c.
101r-v)
133. De pœna devastantium domum sive edificium. (c. 101v)
134. De damnis furtive datis. (cc. 101v-102r)
135. De pœna nominantis partem vel squadram. (c. 102r)
136. De pœna rebellantium se et subvertentium statum domini nostri et
comunis Regii. (c. 102r)
137. De pena rumpentis aggeres vel ripas alicuius fluminis seu torrentis,
devastantis et quomodo refici debeant. (c. 102r-v)
138. De pœna facientium pignorationes sine licentia iudicis. (c. 102v)
139. De pena turbantis aliquem in possessione. (cc. 102v-103r)
21

140. De pœna spoliantis aliquem sua possessione. (c. 103r)
141. Quod heredes cuiuslibet defuncti intelligantur possidere bona quæ ipse
defunctus tempore mortis suæ tenebat et possidebatx . (c. 103r)
142. De pœna communitatis quæ iret armata ad faciendum insultum contra
aliquam terram. (c. 103r-v)
143. De pœna venientium hostiliter sine tuba vel sine tamburino tempore
guerræ in districtu, ducatu vel episcopatu Regii. (c. 103v)
144. De pœna invadentium vel occupare presumentium castra episcopatus
vel ducatus Regii. (c. 103v)
145. De pœna tabellionis nolentis scribere ambasiatam sibi factam per
nuncium communis Regii. (c. 103v)
146. De pœna petentis debitum solutum. (c. 103v)
147. De pœna proicientis aquam vel putredinem de domo. (cc. 103v-104r)
148. De pœna tenentis privatum carcerem. (c. 104r)
149. De pœna habentium fortilicia occidentium vel occidi mandantium
aliquem popularem habitatorem civitatis vel districtus Regii. (c. 104r)
150. De pœna illius qui dederit alapam alicui. (c. 104r)
151. De pœna illorum qui stant in pustribulo cum meretricibus post tertium
sonum campanæ. (c. 104r-v)
152. De pœna capientium columbos domesticos vel turresanos. (c. 104v)
153. De vindicta non facienda per aliquos offensos in aliquem de agnatione
vel cognatione offendentis. (c. 104v)
154. De pœna caporalium nobilium euntium cum magna comitiva coram
officialibus comunis Regii. (cc. 104v-105r)
155. De pœna habentium castra et receptantium rebelles et bamnitos
civitatis Regii. (c. 105r)
x capitolo cassato con righe.
22

156. De fortiliciis de novo non reficiendis vel fiendis vel fortificandis alio
modo quamy ad presens sint z . (c. 105r-v)
157. Quod notarii qui scribentaa vel publicabunt aliquas condemnationes
teneantur ipsas scribere duplicatas. (c. 105v)
158. De modo tenendo per dominum potestatem et eius curiam in puniendo
delinquentes quando pœna non est comprehensa in statutis civitatis Regii.
(c. 105v)
159. De pœna prestantis auxilium vel fieri mandantis. (cc. 105v-106r)
160. Quod nullus debilitetur in platea, nec contra civem die fori capitalis
sententia feratur. (c. 106r)
161. Quod liceat famulum furem capere et captum tenere. (c. 106r)
162. Qualiter et quando procurator intervenire possit in causis criminalibus.
(c. 106r-v)
163. Quod commorantes in eadem domo ad invicem rixantes non possint
puniri. (c. 106v)
164. De pœna currentis ad rumorem. (c. 106v)
165. De pœna ementis vel vendentis bestias quas vendens habebatbb in
socidam vel ad zoaticam. (cc. 106v-107r)
166. De pœna recedentis a possessione vel eam transferrentis in alium
contra voluntatem eius a quo recognoverat. (c. 107r)
167. De pœna mingentium vel ruschum immittentium in ecclesia maiori
Regina et aliis locis infrascriptis. (c. 107r-v)
168. De pœna accipientis terram de terraleis. (c. 107v)
169. De pœna notarii non existentis ad banchum suum tempore quo ius
redditur in palatio comunis Regii. (c. 107v)
y corretto su quo.
z corretto su sunt.
aa corretto su scribunt.
bb segue cancellato ab ipso.
23

170. De pœna imponenda universitati occasione delicti vel negligentiæ
cuiuscunque officialis in officio commissæ. (c. 107v)
171. De pœna militis et notarii malefficiorum non euntium per civitatem de
nocte. (cc. 107v-108r)
172. Quod rustici et comitatini non deferrant arma. (c. 108r)
173. Quod inventores armorum lucrentur quartam partem pœnæ. (c. 108r-v)
174. Quod nullus civis vel habitator civitatiscc trahatur ad alienum forum.
(c. 108v)
175. De pœna iudei exeuntis de domo die iovis, veneris et sabbati sancti. (c.
109r)
176. De pœna facientium matutinatas de nocte. (c. 109r)
177. De pœna facientis, portantis aut tenentis cartas et taxillos ad ludendum
in civitate Regii. (c. 109r)
178. De pœna euntium ad moniales. (c. 109v)
Liber quartus de damnis datis
1. Notarii ad damna data deputati: ad quæ teneantur in eorum officio. (c.
111r-v)
2. Quod consules et seu massarii villarum districtus Regii singula ebdomada
se presentent notariis damnorum datorum. (cc. 111v-112r)
3. De estimatoribus eligendis in pendicibus et villis civitatis et districtus
Regii et de eorum officio et salario. (c. 112r-v)
4. De officialibus et seu custodibus clausurarum pendicum civitatis Regii et
campariis villarum districtus Regii et gualdemanis particularium
personarum eligendis et de eorum officio. (cc. 112v-113v)
5. Quod camparii, officiales et gualdemani teneantur omni die circuire et
custodire loca suæ custodiæ et de temporibus galisegnarum. (cc. 113v-114r)
6. Quid sit galesegna maior et minor. (c. 114r)
cc segue cancellato Regii.
24

7. Quod quælibet persona ad interrogationem camparii vel custodis teneatur
dicere sibi nomen et cognomen et in quo locodd moratur. (c. 114r)
8. Quod audientes clamare camparios et gualdemanos teneantur currere ad
rumorem et auxiliandum ipsis campariis et guardatoribus. (c. 114v)
9. Quod camparii et officiales non teneantur custodire terras ecclesiarum. (c.
114v)
10. Quod campariis accusantibus laboratorem vel aliquem de familia
damnum passi non credatur etiam de visu nisi probaverint per unum testem.
(c. 114v)
11. Camparii et officiales clausurarum et gualdemani non possint compelli
ad faciendum accusam et seu remissionem nec accusari possint si voluerint
resarcire damnum illatum. (cc. 114v-115r)
12. Camparii si reperierint bestias in campanea damna dantes cum custodia
vel sine: quid facere debeant. (c. 115r)
13. Quod officiales clausurarum et camparii sint immunes ab omni onere
personali et quod eis liceat portare arma. (c. 115r)
14. Quod nullus qui aliquam artem sive ministerium exerceat propter quod
officium campariæ impediatur possit esse camparius. (c. 115v)
15. Qui fuerit camparius alicuius villæ cessare debeat ab officio campariæ
per unum annum et similiter cohabitantes cum eo, et aliquis non permaneat
in officio campariæ nisi per annum. (c. 115v)
16. Quod loca quæ non reperiuntur sub custodia alicuius camparii sint et
esse intelligantur sub custodia camparii proximioris villæ. (c. 115v)
17. Quod offerentesee estimationem damni non possint accusari nec
condemnari. (cc. 115v-116r)
18. Dies in quibus non debent recipi accusæ de damno dato sunt videlicetff .
(c. 116r)
19. De modo accusandi et denuntiandi damnum dantes. (cc. 116r-117r)
dd loco nell’interlinea con segno di richiamo.
ee corretto su afferentes.
ff sunt videlicet aggiunto da altra mano.
25

20. Quod nullus equester vel pedester qui iverit iuxta vias publicas per quas
iri non possit ob lutum per tria brachia non possit accusari in infrascriptis
temporibus. (c. 117r)
21. Quod in causis damnorum datorum et seu damnis datis procedatur
sumarie et non liceat appellare, supplicare nec consilium sapientis petere. (c.
117r)
22. Si damnum enorme furtive fuerit datum, comunia et homines illius loci
cogantur ad emendationem dicti damni. (c. 117v)
23. De damnis absconse datis. (c. 117v)
24. Quando locus in quo damna per comunia et homines emendari debeant
reperitur in confinio duarum villarum, quomodo fieri et procedi debeat. (c.
117v)
25. Quando intelligatur damnum datum et non furtum. (cc. 117v-118r)
26. Si damnificatus cognoverit res ablatas penes aliquem credatur eius
iuramento de rebus ablatis et de damno sibi dato. (c. 118r)
27. Quando accusa intelligatur et declarari debeat calumniosa. (c. 118r)
28. Quod damnificati quandocunque possint renuntiare accusis ante
sententiam, et facta renuntia et remissione super ipsis accusis ulterius non
procedatur, accusato tamen prius solvente prout infra in statuto ordinatur. (c.
118v)
29. De modo et forma citandi et procedendi contra accusatos de damno dato
et in causis damnorum datorum. (cc. 118v-119v)
30. Quod potestas Regii vel eius vicarius et iudex singulis duobus mensibus
faciat bonum et diligens examen super accusis, et quod condemnationes
earum etiam fiant. (cc. 119v-120r)
31. De pœnis damnum dantium et damnorum datorum. (c. 120r)
32. De damnis datis in vineis, pergolatis et in lignamibus vinearum et
pergolatorum. (c. 120r-v)
33. De pœna damnum dantis in arboribus sive plantis et in vitibus. (cc.
120v-121r)
26

34. De pœna scapantium, scalvantium et seu scapizantium cavacias aut
zochos. (c. 121r)
35. Quod nulli liceat vites cum radicibus vel plantas aliquas arborum
fructiferarumgg insitarum vendere. (c. 121r)
36. De plantis fassandis. (c. 121r)
37. De pœna facientis vadonum sive passum in sepe vel aliis serraliis aut per
fossata et ipsam sepem aut serralias exterminantis in terram et fossata
atterrantis. (c. 121v)
38. De pœna conducentis vel duci facientis currum, carretam, lilziamhh ,
barrotium, versurum, vehiculum vel aliud instrumentum per terram alterius.
(c. 121v)
39. De pœna illius qui transitum et iter fecerit per terram alterius, pedes vel
eques vel cum bestiis. (cc. 121v-122r)
40. De pœna frangentis vel devastantis portam vel hostium et evellentis
catinatium vel aliud de portis vel hostiis. (c. 122r)
41. De pœna vulnerantis vel occidentis bestiam aliquam vel eam morderiii a
cane facientis. (c. 122r-v)
42. Quod qui non potuerit solvere condemnationem si fuerit diffamatus
ponatur ad catenam. (c. 122v)
43. Quod condemnatus de damno dato intelligatur condemnatus ad
emendationem damni, et de pignorandis condemnatis ad requisitionem
damna passorum. (c. 122v)
44. De his qui non possunt tenere bestias in districtu Regii. (cc. 122v-123r)
45. De gallinis, anseribus et pullis repertis dare damnum. (c. 123r)
Liber quintus super victualibus
1. De officio iudicis vel militis victualium. (cc. 127r-128r)
gg corretto su fructiferum.
hh corretto su lilzam.
ii corretto su momordi.
27

2. De festivitatibus sanctorum celebrandis per artifices et quascunque alias
personas. (c. 128r-v)
3. Quibus diebus debeat fieri mercatum et de ipsius diei mercati libertate.
(cc. 128v-129r)
4. Quod omnes artifices et alii de quibus in infrascripto statuto exerceant
suas artes et negociationes legaliter et absque fraude. (c. 129r-v)
5. Quod colegia artium teneantur habere in scriptis statuta spectantia ad
artes suas et de iuramento consulum et seu potestatum dictarum artium. (c.
129v)
6. Quod quilibet consul et seu potestas cuiuslibet artis teneatur ire cum
iudice victualium ad circandum per apotecas et stationes pro inquirendis
fraudibus apotecariorum. (c. 129v)
7. In quibus locis sint et stare debeant et penes quos campioni ponderum et
mensurarum ad quos cetera instrumenta mensurentur et bulentur. (cc. 129v-
130v)
8. De stateria tenenda in bechariis Regii. (c. 130v)
9. Quomodo panni lanei et cuiuscunque alterius qualitatis mensurari
debeant. (c. 130v)
10. Mensura et modus tenendus in mensurando blada et terras, ligna, fenum
et alios fructus. (cc. 130v-131r)
11. Quod nullus possit emere blada in plateis in die mercati causa
revendendi. (c. 131r)
12. De bladis non extrahendis extra episcopatum et ducatum Regii sine
licentia. (c. 131r-v)
13. Quod habentes blada teneantur de illis conducere in mercato ad
vendendum ad mandatum dicti domini iudicis et seu militis. (c. 131v)
14. Ad quæ teneantur panaterii et alii vendentes panem et de calmerio panis.
(cc. 131v-132r)
15. Calmerium. (cc. 132r-133v)
16. De fornariis et de his ad quæ tenentur. (cc. 133v-134r)
17. De bechariis et de his quæ sunt sibi prohibita et quæ permissa. (c. 134v)
28

18. Quod becharii habeant staterias et pensas iustas et dent carnes ad bonam
pensam. (c. 134v)
19. Quod becharii permittere debeant carnes in sui natura, nec carnes unius
maneriei vendere pro carnibus alterius maneriei. (cc. 134v-135r)
20. Quod becharii non vendant carnes morticias aut infirmas aut sagatatas.
(c. 135r)
21. Quod becharii non teneant putredinem in locis in quibus carnes
vendiderint nec tenere pelles circa bestias excorticatas. (c. 135r)
22. Quod becharii teneantur vendere carnes cuilibet volenti absque aliqua
adiuncta pedis vel similium. (c. 135r-v)
23. Quod becharii teneantur occidere bestias in loco in quo dictas carnes
vendere voluerint nec carnes absconditas tenere. (c. 135v)
24. Quod carnes vendantur secundum calmerium et non ultra. (c. 135v)
25. Quod becharii postquam inceperint vendere carnes unius bestiæ
residuum dictarum carnium tenere debeant super bancho. (c. 136r)
26. Quod non liceat bechariis in diebus mercati emere ante nonam in
civitate Regii capretos et cetera nec etiam aliis diebus bestias silvestres. (c.
136r)
27. Quod liceat domino iudici victualium inquirere et circare in omnibus
locis bechariorum et videre an contraveniant statutis et ipsos punire et
cetera. (c. 136r)
28. Quod becharii inter sejj aliquam non possint facere conventionem de
emendo bestias certo precio. (c. 136r)
29. Quod vituli non extrahantur de civitate et districtu Regii. (c. 136r-v)
30. Quod becharii ementes bestias teneantur illas levasse et precium solvisse
infra octo dies. (c. 136v)
31. De piscatoribus et piscibus. (c. 136v)
32. Quod nullus becharius possit emere pisces pro vendendo. (cc. 136v-
137r)
jj se nell’interlinea con segno di richiamo.
29

33. De tabernariis. (c. 137r-v)
34. De brentatoribus. (cc. 137v-138r)
35. Quantæ capacitatis et quantitatis debeant esse vasa quibus tabernarii et
alii utuntur ad vinum vendendum aut mensurandum. (c. 138r-v)
36. De officialibus deputatis in macina ad pensam et de eorum officio. (c.
138v)
37. De molendinariis et ad quæ tenentur. (cc. 138v-140v)
38. De fornasariis. (cc. 140v-141r)
39. De marescalchis et ferratoribus equorum et de eorum mercede. (c. 141r)
40. De trecolis et revenditoribus. (c. 141v)
41. Quod nulla persona portet ad vendendum fructus aliquos nisi illos
collegerit super rebus suis. (cc. 141v-142r)
42. De sepo et candellis de sepo fiendis. (c. 142r)
43. Quod speciarii non possint habere societatem cum medicis in arte
speciariæ et medicinarumkk . (c. 142r)
44. Decretum continens nonnulla ad quæ tenentur calegarii et calciolarii.
(cc. 142v-144r)
45. In quibus locis calegarii, pellecani, piliparii et varrotarii debeant
conficere coramina et pelles. (c. 144r)
46. Quod nullus audeat excoriare cadavera brutorum et bestiarum
morbosarum in civitate Regii. (c. 144r)
47. Quod nullus proiciatll sanguinem flobotomiarum, capillos vel alias feces
per loca infrascripta. (c. 144r-v)
48. De pœna leprosi euntis per civitatem vel burgos. (c. 144v)
Statuta pro abundantia bladorum
49. Rubrica de electione officialium et de eorum potestate. (cc. 144v-145r)
kk capitolo aggiunto a piè di pagina.
ll corretto su prociat.
30

50. Quando precium et calmerium bladis taxari possit vel non. (c. 145r)
51. De bladis extra civitatem non relaxandis. (c. 145r-v)
52. De descriptionibus bladorum faciendis. (c. 145v)
53. De bladis vendendis et non vendendis iuxta mandatum, et emendis et
non emendis. (c. 145v)
54. Quod officiales abundantiæ vocentur in consilio cum tractabitur de
pertinentibus ad eorum officium et abundantia. (cc. 145v-146r)
55. Quod officiales curam habeant ut panis fiatmm et vendatur ad pondus
debitum. (c. 146r)
56. Quod blada etiam forensia quæ per decem dies steterunt in civitate aut
ducatu non possint amplius per transitum ducinn. (c. 146r)
57. Quid servari debeat si contingat tractas aliquas concedi. (c. 146r-v)
58. Rubrica quæ et ubi bulletaoo fieri habeant et debeant de bladis. (c. 146v)
59. Quod inventores et executores denuntiare habeant omnia nec possint
accipere aliquid. (cc. 146v-147r)
60. Quod conducentes blada per transitum fidem facere teneantur quod sint
forensia. (c. 147r)
61. Quid officiales ad macinam et molendinarii servare debeantpp . (c. 147r)
62. Quod nullus possit prohibere aliqua blada vel grassam aliquam conduci
ad civitatem Regii. (cc. 147v-148r)
iber sextus stratarum et dugalium
1. De officio et potestate iudicis seu officialis stratarum et dugalium. (c.
149r-v)
mm segue cancellato et fiat.
nn nel testo dici.
oo corretto su bulletæ.
pp capitolo cassato con righe.
31

2. Quod iudex stratarum et dugalium sit iudex litium quæ oriri contigerint qq
occasione confinium, servitutum et aliorum huiusmodi inter convicinos. (c.
149v)
3. Quod dictus iudex quotienscunque fuerit requisitus teneatur accedere ad
locum differentiæ et de eius et de notarii sui mercede. (c. 149v)
4. Quomodo et quibus temporibus teneatur dictus iudex facere circhas suas
in exercendo officium suum. (c. 150r)
5. Quod dictus iudex non possit facere aliquas condemnationes nisi cum
examine et presentia domini sindici comunis et aliis servatis de quibus in
infrascripto statuto. (c. 150v)
6. Quod dictus iudex teneatur executioni mandare et fieri facere cum effectu
ea quæ erunt sibi commissa et ordinata circa eius officium. (c. 150v)
7. Quomodo et qualiter debeat procedi et satisfieri notariis et nuntiis
stratarum et dugalium pro operibus faciendis et seu fieri faciendis in
districtu Regii. (cc. 150v-151v)
8. De plateis civitatis Regii. (c. 151v)
9. De inmundiciis non proiciendis neque tenendis in plateis civitatis Regii.
(cc. 151v-152r)
10. De pœna currere facientis equum per plateam et civitatem Regii. (c.
152r)
11. De pœna conducentis plaustrum cum bobus in plateis et sedentis super
plaustro eundo per civitatem. (c. 152r)
12. De letamine et inmundiciis non ponendis nec tenendis in viis et stratis
civitatis Regii. (c. 152r-v)
13. De stratis civitatis Regii reaptandis, elevandis et deprimendis ubi opus
fuerit. (c. 152v)
14. De stratis, locis et viis publicis civitatis occupatis disgomberandis. (c.
152v)
15. De dischis, banchis et aliis rebus non tenendis in viis publicis aut
porticibus. (c. 152v)
qq corretto su contingent.
32

16. De stratis et seu contratis civitatis Regii tavellandis. (cc. 152v-153r)
17. Quod in viis et stratis non sint neque discurrant seclarii, aquarolli,
plazolæ, sedilia et seu necessaria, latrinæ et dugariæ ni fuerint cupertæ. (c.
153r)
18. Quod in viis et stratis nemo audeat per fenestras aut hostia proicere
aquas vel inmundicies aliquas. (c. 153r)
19. Quod necessaria et seu sedilia vel latrinæ sint cohopertæ. (c. 153v)
20. Cloacæ, andronæ, dugariæ et seu plazolæ vel conductus civitatis Regii:
quomodo fieri, manuteneri, conservari et purgari debeant. (c. 153v)
21. De canalibus decurrentibus per civitatem Regii conservandis, reaptandis
et purgandis. (c. 154r)
22. Quod cotesserarr molendinorum deprimantur et reducantur ad debitum
statum et exinde non eleventur. (c. 154r-v)
23. De pontibus existentibus in civitate Regii super canalibus fiendis et
manutenendis. (c. 154v)
24. De puteis existentibus in viis vel locis publicis civitatis Regii aptandis et
manutenendis et per quos. (cc. 154v-155r)
25. Quod nemini liceat edificare vel aliquod edificium removere causa
reedificandi, vel ponere aut fundare in viis vel locis publicis absque licentia
dominorum ancianorum. (c. 155r-v)
26. Quod nulla persona audeat de novo edificare vel ex antiquis reficere nisi
primo notificaverit convicino suo. (c. 155v)
27. De dugalibus. (c. 156r-v)
28. De fossatis fiendis et manutenendis. (cc. 156v-157r)
29. Quod fossata fiant iuxta vias publicas. (c. 157r-v)
30. De stratis, viis et pontibus fiendis, manutenendis et reaptandis. (cc.
157v-158v)
31. Quod sepes, plantæ et arbores quæ essent in stratis, viis, fossatis et
dugalibus ammoveantur et de cetero ibi non ponantur nec fiant. (c. 158v)
rr corretto su contessera.
33

32. Quod consules villarum singulo mense cum duobus vel pluribus vicinis
se presentent coram iudice stratarum ad denuntiandum ei defectus dugalium,
pontium, zapellorum, fossatorum et viarum. (c. 159r)
33. Decretum ducale super aquis et navigio comunitatis Regii. (cc. 159v-
160v)
34. Aliud decretum ducale super navigio. (c. 161r-v)
35. Super navigio canali magno et aquis fluminum et torrentum comunitatis
Regii et de eorum conservatione. (cc. 162r-164r)
36. De canali aquæ Henciæ. (c. 164r)
Liber septimus extraordinarius nuncupatus
1. De vestibus et ornamentis mulierum. (c. 166r-168v)
2. Rubrica de dotibus et donis mulierum et earum aredamentis. (cc. 168v-
169r)
3. De meretricibus publicis. (c. 169r-v)
4. De mulieribus impudice et turpiter se gerentibus et cognosci se
facientibus. (c. 169v)
5. De concubinis et concubinariis. (cc. 169v-170r)
6. De lenonibus. (c. 170r-v)
7. Quod nulli liceat prestare auxilium aut habitationis comoditatem
meretricibus publicis, mulieribus inhoneste viventibus et lenonibus. (c.
170v)
8. Quod dominus potestas et officialis bulletarum forensium civitatis Regii
habeant cognitionem et iurisdictionem contra mulieres inhoneste viventes,
meretrices et lenones. (c. 170v)
9. De signo per hebreos et hebreas portando. (c. 171r)
10. Forma iuramenti deferrendi ebreisss . (c. 171r)
ss capitolo cassato con righe.
34

11. De rebus et bonis conductis intus civitatem non possit aliquid arripi per
comestabiles portarum, gabellinos vel eorum famulos. (c. 171r-v)
12. De carceratis. (cc. 171v-172r)
13. De officio custodis carcerum, et quomodo se habere debeat erga
carceratos et de solutionibus fiendis dicto custodi per carceratos. (cc. 172r-
173r)
14. De mulieribus non ponendis in carceribus cum viris. (c. 173r)
15. Quod mulieres non cogantur venire in palatium. (c. 173r)
16. Quomodo et qualiter eligi debeant capitanei viciniarum civitatis Regii et
de eorum officio. (c. 173r-v)
17. De modo dividendi et solvendi onera et factiones in viciniis civitatis
Regii. (c. 174r)
18. De modo et ordine servandis per volentes cedere bonis suis creditoribus.
(c. 174r-v)
19. De modo servando in petentibus inducias quinquenales vel salvum
conductum. (c. 174v)
20. De veneratione festivitatis sancti Prosperi civitatis Regii patroni. (cc.
174v-175r)
21. De bravio sive palio currendo in die festivitatis sancti Prosperi. (c. 175r)
22. De exequiis mortuorum et de modo tenendo circa sepulturam et officium
septimæ mortuorum. (cc. 175v-176r)
23. De celebritate et processione fienda in die sanctissimi Corporis Christi.
(c. 176r-v)
24. De conviviis. (c. 176v)
25. De obstetricibus. (cc. 176v-177r)
Liber octavus
1. De sportulis, salariis et mercedibus. (cc. 178r-180r)
35

2. De salariis advocatorum. (cc. 180v-181r)
3. De salariis et mercedibus procuratorum. (cc. 181r-182v)
4. De salario et mercede examinatorum. (cc. 182v-183r)
5. De mercedibus notariorum. (cc. 183r-185r)
6. De instrumentis et contractibus. (cc. 185v-189v)
7. De testamentis. (cc. 189v-190r)
8. De mercede notariorum ad malefficia deputatorum. (cc. 190v-191r)
9. De mercede notariorum ad damna data. (c. 191r)
10. De salariis et mercedibus militis sive collateralis domini potestatis Regii,
nuntiorum comunis Regii et quorumcunque aliorum executorum. (cc. 191r-
193v)
11. In exactionibus cameræ et daciorum. (cc. 193v-195v)
12. De mercede exactoris et notarii camerætt ducalis pro exactionibus et
cancellationibus condemnationum. (cc. 195v-198r)
13. De mercede tubatorum. (c. 198r)
14. De salario messetorum seu prosonetarum. (c. 198r-v)
15. De mercede cuzonorum. (c. 198v)
Conclusio præsentium statutorum. (cc. 198v-200r)
tt cameræ nell’interlinea con segno di richiamo.
36