кулндык, мешьур-жуст

кулндык, мешьур-жуст кулндык, мешьур-жуст

library.psu.kz
from library.psu.kz More from this publisher
13.01.2015 Views

окушылардын бейнелшк пен катар стиль туралы угым-тусшт калыптасуына нёиз каланады. Мугалш алдымен эр акында 9pi оны баска оз замандас каламгерлер1мен ундеспретш ортак сипаттармен 6ipre шындыкты бейнелеуде, каЬарман муандеуде, сэз колдануда т.б. эзшдЬс колтанба, озгешелжтер болатынын тусшдареда. Мэселен, Б.Майлин кэбшесе карапайым адамды калыпты жагдайда кэрсетш отырады. С.Сейфуллин "Асыгып тез аттандык" элецшде бостандыкты карсы алуга эдеттеп ат емес, тек тулпар мшит, тым шапшан ушыртып барса, Б.Майлин "Кырда" олещнде азаттыкка канша мерейленсе де , катардагы адам мумкшдцтн пайдаланудан аспауымен назар аудартады: Кеш едь Сол арада кун де батты, Шык тусш, жердщ жуз! акдаыл тартты. Ауылга -ез аульша бет тузед1м, Камшьшап астымдагы шнЁён атты. Мше, мунда Сэкендеп алаботен алып-ушу жок, кайта сабырлылык, катардагы пенде эрекетш, мумкшдйтн канагат туту басым. Bip гана "камшылап" созшде аккула емес, эдеттеп аттьщ журкй гана эрнектелген. Осы TyciHiicri окушыларга дарытканнан кейш мугал1м Сэкеннщ "Тулпарым" туындысын отерде мына сауалдарды усынып, жауап эз1рлеуаи тапсырады: 1. Сэкен стшйн, озшдйс ерекшелшн, ашарлык сез бен сез пркестерш тауып, саралау. Атап айтканда: 1а. Лирикалык каЬарманнын бостандыкты етпеттей кастерлеуш кайдан кэрем13 1э. Сэкеннщ лирикалык каЬарманы тап болган киындыктыц осал емеспгш им дэлелдещй 16. Сэкен асыккан тау бшкгш. 1в. Сэкен мшген ат жуйрйспп. 1г. Сэкен тшеген дыбыс окшаулыгы. 1д. Сэкен кощл бэлген пшын (форма) сипаты. 1е. Лирикалык каЬарман тынымсыздыгы. 2. Сэкен стилш дамытуга багындырьшган суреттеу куралдары, орнек ynrmepi: 2а. Шарттылык 94

2e. Эарелеу. 26. Улттык, ернек. 2в. KenTiK угымы. 2г. Дереказд1 заттандыру. З.Сэкен стшйнщ шарпуына беленген керкем сез нак,ыштары: За. Kepixreyim (эпитет). Зе. Тецеу. 36. Алмастыру (метонимия). Ыктимал жауаптар: -"TeMip торлы тас уйде// KeidperiM толды шерменен", - деген бастапкы жолдардагы "тем1р торлы тас" сездер1 epi "уйде" сезш айкындаушы KepiKTeyiui (эпитет), ягни (За) белпсше лайык, epi бул орам лирикалык, каЬарман ушыраган ауыртпалыктьщ кесек екенднш (1е) ашады. Ce6e6i "TeMip торлы тас" болгандыктан да, ондай турмеш бузып шыгудьщ аса киындыгы, демек, лирикалык каЬарман аркалаган жук жоталылыгы ангарылады. Ал, eiciHuii тармактагы "толды" ce3i аркылы epi дерекйз угым "шер" сезш заттандыру (2г) (заттанбаса, тола ма), epi кегпж угымы (2в) (кеп болгасын да кернещц гой) жузеге аскан. -"Кднатты, тагы тулпарым / / Аркырап келип кермеден",- деген жолдардагы "канатты" ce3 i ep i ес1релеу (2е), ep i KepiKTeyiui (За). Мундагы ес!релеу де, керпегеумж те em eyip алына салмаган, Секен стилше сай келиршген. Б. Майлин поэзиясынан бул icneiri сезд1 Ke3flecTipMeyiMi3, не тым сирек ушырастыруымыз тепн емес. Осы арада поэзиядагы шарттылык (2а), ыктимал емест1 жузеге асырып, шыгармадагы ыргак, еуез, ойнакылык, уйкас шарпуына кемкеру нэтижес1нде ат канаты болуына cenaipy де жузеге аскан. Расында, кара сезбен жетьазсек, Секен каЬарманы канаты бар ат MiHrici кел1п отыр десек, ешк1мд1 иландыра да, есерленд1ре де алмас едйс. Ал, мунда елецнщ букш тынысына сай ат канаты болуын т.б. тез уйып кабылдаймыз. Келт1ршген узшдщеп "аркырап" ce3i де - Секен стил1 айнасы. Сезбе-сез зерделесек, Секен кдЬарманын куткаруга келген ат карулы кузетшшерге шалынбас ушш, негурлым yHci3, байкалмай келуге тию ед1. Ал, мунда Сэкеннщ 95

2e. Эарелеу.<br />

26. Улттык, ернек.<br />

2в. KenTiK угымы.<br />

2г. Дереказд1 заттандыру.<br />

З.Сэкен стшйнщ шарпуына беленген керкем сез нак,ыштары:<br />

За. Kepixreyim (эпитет).<br />

Зе. Тецеу.<br />

36. Алмастыру (метонимия).<br />

Ыктимал жауаптар:<br />

-"TeMip торлы тас уйде// KeidperiM толды шерменен", -<br />

деген бастапкы жолдардагы "тем1р торлы тас" сездер1 epi "уйде"<br />

сезш айкындаушы KepiKTeyiui (эпитет), ягни (За) белпсше<br />

лайык, epi бул орам лирикалык, каЬарман ушыраган ауыртпалыктьщ<br />

кесек екенднш (1е) ашады. Ce6e6i "TeMip торлы<br />

тас" болгандыктан да, ондай турмеш бузып шыгудьщ аса<br />

киындыгы, демек, лирикалык каЬарман аркалаган жук жоталылыгы<br />

ангарылады. Ал, eiciHuii тармактагы "толды" ce3i аркылы<br />

epi дерекйз угым "шер" сезш заттандыру (2г) (заттанбаса,<br />

тола ма), epi кегпж угымы (2в) (кеп болгасын да кернещц<br />

гой) жузеге аскан.<br />

-"Кднатты, тагы тулпарым / / Аркырап келип кермеден",-<br />

деген жолдардагы "канатты" ce3 i ep i ес1релеу (2е), ep i<br />

KepiKTeyiui (За). Мундагы ес!релеу де, керпегеумж те em eyip<br />

алына салмаган, Секен стилше сай келиршген. Б. Майлин<br />

поэзиясынан бул icneiri сезд1 Ke3flecTipMeyiMi3, не тым сирек<br />

ушырастыруымыз тепн емес. Осы арада поэзиядагы шарттылык<br />

(2а), ыктимал емест1 жузеге асырып, шыгармадагы ыргак,<br />

еуез, ойнакылык, уйкас шарпуына кемкеру нэтижес1нде ат<br />

канаты болуына cenaipy де жузеге аскан. Расында, кара сезбен<br />

жетьазсек, Секен каЬарманы канаты бар ат MiHrici кел1п отыр<br />

десек, ешк1мд1 иландыра да, есерленд1ре де алмас едйс. Ал,<br />

мунда елецнщ букш тынысына сай ат канаты болуын т.б. тез<br />

уйып кабылдаймыз. Келт1ршген узшдщеп "аркырап" ce3i де -<br />

Секен стил1 айнасы. Сезбе-сез зерделесек, Секен кдЬарманын<br />

куткаруга келген ат карулы кузетшшерге шалынбас ушш,<br />

негурлым yHci3, байкалмай келуге тию ед1. Ал, мунда Сэкеннщ<br />

95

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!