кулндык, мешьур-жуст

кулндык, мешьур-жуст кулндык, мешьур-жуст

library.psu.kz
from library.psu.kz More from this publisher
13.01.2015 Views

Сол буркактьщ астында Кдналган 6ip ун шыгад. Кдналад да, кущренед, Аскар элде туншыгад, Баскан оны кай кудай Tycri ме екен найзагай Жатыр ма екен жау жайлап Гималай аскар неге олай1 Шыгарманьщ алгашкы "Сурау" бел1м1ндеп шумактардын бэр! "Гималай аскар неге олай" сауалымен 6iTin, соган баса назар аударуга кызмет етсе, туындыныц "жауап" бел1мшде бул зобаланга деген куйзелю жоталана тускен. Кешнп сауалдарга ден кою барысында "Жауап" бол1мшдеп ор KepiKTeyiui (эпитет), ор тецеу, ор ауыстыру (метафора), эр кейштеу, эр астарлау (символ), эр дереказ угымды заттандыру т.т. иык суйесе келе Гималай азабын жан-жакты ашуга кызмет еткенш кейшп жауаптарда да дэлелдемекшз. MiHe, муньщ 6epi, Гималай куйшн суреткердщ каншалык ерерш орнектей алганын деледдейдь 16. Алгашкы шумактагы:"Анасындай алтын кун”-тарма гындагы-"алтын"; "Есейген аскар Гималай" жолындагы -"аскар"; екшшщеп:"Б1рде жылы нурланып" шйндеп -"жылы", - 6opi де езекп идеяны, Гималай артыкшылыгын эспеттеуге арналган KepiKTeyiui (эпитет) улгшерь Сонымен 6ipre туындыда кесемше, eciMiue KeMeriMeH жасалган керисгеушггердщ улгайган турлер1 отау тиосен. Моселен, "Буырканып, бурсанып",-деп басталатын екгнзш шумактын алгашкы бес жолы:- "Ыргалып, тулап, тербелш", -тармагын мандай еткен ушшипнщ бастапкы ал ты тармагы; бесшппнщ:"Булт тамшылап, кдмшылып",-куйшде ершген 6ipiHmi жолы;"Тауды, тасты кашатып", -жолымен ерютеген оньшшынын алты тармагы -6opi кесемшеге иек артып, туйдектелш, Ti3Uiin кеп, KopiicreyiinTiH (эпитеттщ)езшдж курдел1 турш уйыстыруымен кецш белпзед1. Ал, жетшхш шумактагы: Кунш кемш, батырган, взенш тас катырган, Кузын, музын шенгедцеп, 66

TereypiHiH батырган, Апшысын аяз куырып, Кдкдлса кан какырган,- Бар 6ip баскдн тумандай-жолдарына зер салайык,- (Бхраз ретте ютаптарда бурын орын алып келген кате белгшерд1 тузеп, нуктелерд1 уйрмен ауыстырып, сол аркылы сездердщ уйысу, киысу, матасу тэрпбш шынайы калыпка келг1руд1 жон кердйс. Соньщ нэтижесшде бастапкы жолдарда айтылганныц 6opi кейшп туман сипатын ашарлык курдел1 аныкгауышка ягни курдел! керпсгеуппке айналды-К,.Ж.). Зерделесек, бастапкы жолдардьщ эр екшшюше нукте коюга болмайды. Ce6e6i онда айтылгандардыц бэр! окшау калмай, Канаттасып барып, кейшп туман сипатын ашуга cenTiriH типзуде. Мше, осы таразымен олшесек, 6i3 келпрген узшдщеп соцгы жолга дейшгшщ 6epi курделД аныктауыш, ягни курдеш Kopiicreyiin (аныктауыштьщ 6opi керисгеуиц бола бермейтшш ескерсек те -К,.Ж.) ynruiepi. Ce6e6i Гималайды баскан жай 6ip туман емес, "Кунш кемш батырган,// взенш тас катырган" т.т. туман деп есептесек кана, акынныц сез колдану, сез еру шеберлагш тани да, таныта да аламыз. Сезбе-сез угынсак, кущи кемш батыру да, езенд! тас катыру да ерен алапат куши, эсерд1 танытады. Сонымен 6ipre шыгармадагы бар елен шумактарын катар алып карастырсак, бэршде де бастапкы жолдардагы ойлардын т1збектеле келе соцгы сауалга мандай прейтшш, бул б1рлмсй, ундестжй есептемей, шыгарманы толык тус1ну мумкш eMecTiriH багамдай аламыз. Рас, бул KepiKTeyiurrepfli курделентпей, жшпсгеп, ягни оныц шпнде жеке KepiKTeyiin, тецеу, символдык белп, метафора барын т.т. ажыратуга болады. Эйтсе де шыгарма идеясын кабылдау ушш одагайланган, окщау турган метафорадан т.т. repi уйыскан, курделенген кержтеуци ynrwepi пэрмещцрек кызмет етсе, 6i3 оны ecKepyiMi3 керек. 17. Шыгармадагы курд ел i деп тапкан кер1ктеушггерд1 жек алып та, белек калдырмай, одан кейш шацырак кетерген тецеуге 6ipiicripin, курдел1 тецеу деп, берш соган багындыруга да болады. Мэселен: 67

TereypiHiH батырган,<br />

Апшысын аяз куырып,<br />

Кдкдлса кан какырган,-<br />

Бар 6ip баскдн тумандай-жолдарына зер салайык,-<br />

(Бхраз ретте ютаптарда бурын орын алып келген кате<br />

белгшерд1 тузеп, нуктелерд1 уйрмен ауыстырып, сол аркылы<br />

сездердщ уйысу, киысу, матасу тэрпбш шынайы калыпка<br />

келг1руд1 жон кердйс. Соньщ нэтижесшде бастапкы жолдарда<br />

айтылганныц 6opi кейшп туман сипатын ашарлык курдел1<br />

аныкгауышка ягни курдел! керпсгеуппке айналды-К,.Ж.). Зерделесек,<br />

бастапкы жолдардьщ эр екшшюше нукте коюга болмайды.<br />

Ce6e6i онда айтылгандардыц бэр! окшау калмай,<br />

Канаттасып барып, кейшп туман сипатын ашуга cenTiriH<br />

типзуде. Мше, осы таразымен олшесек, 6i3 келпрген узшдщеп<br />

соцгы жолга дейшгшщ 6epi курделД аныктауыш, ягни курдеш<br />

Kopiicreyiin (аныктауыштьщ 6opi керисгеуиц бола бермейтшш<br />

ескерсек те -К,.Ж.) ynruiepi. Ce6e6i Гималайды баскан жай<br />

6ip туман емес, "Кунш кемш батырган,// взенш тас катырган"<br />

т.т. туман деп есептесек кана, акынныц сез колдану, сез<br />

еру шеберлагш тани да, таныта да аламыз. Сезбе-сез угынсак,<br />

кущи кемш батыру да, езенд! тас катыру да ерен алапат<br />

куши, эсерд1 танытады. Сонымен 6ipre шыгармадагы бар елен<br />

шумактарын катар алып карастырсак, бэршде де бастапкы<br />

жолдардагы ойлардын т1збектеле келе соцгы сауалга мандай<br />

прейтшш, бул б1рлмсй, ундестжй есептемей, шыгарманы толык<br />

тус1ну мумкш eMecTiriH багамдай аламыз. Рас, бул<br />

KepiKTeyiurrepfli курделентпей, жшпсгеп, ягни оныц шпнде<br />

жеке KepiKTeyiin, тецеу, символдык белп, метафора барын<br />

т.т. ажыратуга болады. Эйтсе де шыгарма идеясын кабылдау<br />

ушш одагайланган, окщау турган метафорадан т.т. repi уйыскан,<br />

курделенген кержтеуци ynrwepi пэрмещцрек кызмет етсе,<br />

6i3 оны ecKepyiMi3 керек.<br />

17. Шыгармадагы курд ел i деп тапкан кер1ктеушггерд1 жек<br />

алып та, белек калдырмай, одан кейш шацырак кетерген тецеуге<br />

6ipiicripin, курдел1 тецеу деп, берш соган багындыруга<br />

да болады.<br />

Мэселен:<br />

67

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!