кулндык, мешьур-жуст

кодцаныстардьщ метафора деп саналатынын бшмеее де, жаксы
угым, коркем айшык екенш байкдмайды емес. Эрине, акындардын
03ip баламаларды сол калпында ала салмайтыны, оз
ерекшелшне сай оны кулпыртып, дамытып окетепш де белгш.
Бйдщ айтпагымыз: одеби тш дамуы ушш соз айшыктарын
турлентш колдану да керек, 6ipaK тек едем1 дегендермен шектелуге
де болмайды. Оган долел-Абайдьщ соз колданысы. Осы
орайда казак одеби тш тарихын ашуда жещсш енбек етш,
кош басы бола бшген белгш галым Рабига Сыздыкованьщ
мына 6ip niitipiH еске салгымыз келедг "Абайда жалпы суретгеме
(окушынын коз алдына белгш 6ip суретп елестету)
Tocuii куши бершген. Мунын ©3i де-казак поэзиясында тын
норсе. Осы одю олен тшше кунделйсп турмыс-салтка байланысты
лексика тобын окедгй. Мысалы, "Куз" деген елещнде
келпршген: жыртык кшм, шуда жш, кемйс суйек, сорпа-су,
жамау, ыс-деген создер бурынгыдай ауыспалы магынада емес,
тура оз магыналарында еурет уппн пайдаланылган.1
Рас, карабайыр сездерд1 колданудын да шеп, аясы бар.
Кдрабайыр создерда орынсыз колдану, дербес максаткд айналдыру,
керекс1з жершде тыкдалау 6ipa3 ретте натурализмге,
карадурсшдшйасе, орс1зщкке апарып соктыруы да мумкш.
Алыска бармай-ак 03iMi3 келирш отырган мысалдар шогырындагы
"сасьпс, мунар" (ушйшп узшдщеп) иркесше назар
аударайык- Осы сез колданые Жетасу зейнеттшггн ашу ушш
6ipfleH -6ip кажет улп, немесе окырманга жагымды осер тудыратын
таркес дей алмайтынымыз анык. Эйтсе де осы Topiami
жекелеген агаттыктарга бола карабайыр сездерда енпзу аркылы
отау таккен озшдйс жетаелктер монш де темендетпеуш1з
керек. Моселен, "жарбиып" (бдршшще), "кожьф" (бесшшще)
сездер1 niiniH (форма), бедер ерекшелшн накгы ернектеу ушш
алынып, еурет шынайылыгын арттыруга cerrririH типзуде. Ал,
"баладай былдыраган сакау самал" сез колданысы (ушшшще),
сондай-ак "TiMicicin" (екшпцце), "ецкшдеп" (тертшшще), "лагып”
(алтыншыда) етютж сездер! белгш 6 ip ун, ерекет, козгалыс
сипатын танытумен 6 ip re лирикалык каЪарманнын ту-
1Кдзак эдеби тишин тарихы //Алматы, Ана тш , 1993, 284 б.
38