кÑлндÑк, меÑÑÑÑ-жÑÑÑ
кÑлндÑк, меÑÑÑÑ-жÑÑÑ ÐºÑлндÑк, меÑÑÑÑ-жÑÑÑ
12. "Жыл" сёз!нщ де уакыт мелшерш бщщретш дерёкш угым екегй белгш. Сейткен жылдьщ (жылдардьщ) канаты болуы жэне онын шапшан жетуше уйыту-тагы да акыннын сез магынасын турленту, кулпырту шеберлтнщ, метафоралык TipKecii (жыл кднатын) орынды пайдалануынын айнасы. 13. "©м1р"-дерекс1з десек, "от" сезше TipKecyi тусында ("от OMipiM") онын "euiin" калуы мумкгндю де занды. Эйтсе де 6ipi (акыннын лирикалык каЬарманы) коз жумса да, екшшшерДщ (акын елшщ) кэшпей калатынына сену, сейтш 6 ip i ел1, 6 ip i Tipi куйшде туган жерде б1рлйсге калатынын зерделеу, ел1мге деген екшшггёй rep i, о дуниеге отсе де, era турган жерде калатынына насаттануга карай кеб1рек бетмдейдь Соныц нэтижеанде егам дэлел1, кайтыс болган адам жаткан орны KepiHici: "Жатармын ез жерьмде 6 ip темпешйс" -opi кайгы (ёл!м кашан да жаксы емес), e p i шуюршшк (6 9 p i6 ip ез елшде, жepiндe калды) катар ep 6 y iH непздейдь Сейтш "тап-таза" 6 ip сез1м емес, не б1рьщгай кайгы, не б1рынгай куаныш та емес, eKeyiH аралас еру нэтижесшде акын курйёлдлрсг! шынайылыкпен уштастыра бшген. 14. "Журегш енд! канша согар тынбай",-деп келш, "Мерт болган балапаннын канатындай", "актык рет 6ip талпынып", "тьшшыр ма",-деп сауал коюда езщдш шеберлж бар. Акыннын ёшрде суйеташ жалан баяндала сатмайды. Улкен кус та емес, балапан канатыньщ мерт болуы , аса екшшгп екенш зерделесек, соньщ "акгык рет" 6ip талпынуына журектщ сонгы согысын тенеу де кейшп эрекет аяныштылыгын белш керсетуге, демек, е т р р кимаушылык сезшщ аялауга кызмет етуде. 15. Акьш оты да-Касым енизген метафоралык пркес. ДерёкЫз угым "акыл" ce3i деросп “от" сезшен иык суйескеннен кейш, жай акьш емес, кызуканды, яотерга| Kyurri акьшга айналганы анык Оньщ устше акылдын жай 6ip оты емес, сондай 6ip багалы оты —"алтын оты " ceHyi, соньщ алдында гана "ой сэулесш шартарапка", "туарген" оты euiyi,-6opi ерекше eceprci. Соган шесе бершген жай 6ip ун емес, "санкыддаган сункар" уннщ табигатка "судай сщш" Keryi ыкгималдыгы —6opi eMip еткшшшпне даярлаумен 6ipre Ke3i жумьшганша сонша аянбаган лирикалык каЬарман жiгepiнe, ерлтне бас илзедь 26
Мугал1м корытындысы: Муныц 6api неш ацгартады Шыгарманыц езекп идеясына , кдЬарман ерекшелтн танытуга елендей эр сездщ багындырылганын дэлелдейдь Керкем шыгарманы, оньщ шпнде шагын елещц ой елейнен етюзбей, кур сьщыртып оки беруден ештене шыкпайтынына осы елещц талдау барысында да кез жетюзуге болады. 0лец талдау онай емес. Эйтсе де угайыншы, бшейший деген адамга баспа бетшде жарияланып жаткдн шырлер аз емес. Мэселе соньщ берше назар аудара бшуде, 1здену, талаптануда, ершбеуде жатыр дер едж. 7-сыныпта 9cipece окигалы елендерд! талдау тусында дамыту (градация) угымын бере бшу керек. Мэселен, Сэбит Денентаевтыц "Бозторгай" елецшде бозторгайдыц кысым KepyiH, зорлык иес! юмдер екенш танып бшуш керсету аркылы акын элеуметпк тецс1здиспц тамыры мен мэнш ашкан. Назар аударарлык жэйт: акын ерб1ту эдюш сэтт1 колданган. Алдымен бозторгайдыц турымтайдан зорлык Kepyi гана аталып етед!. Ол кандай зорлык екенш накты кермеймДз. Келес! шумактарда кыргидыц беденеге жасаган киянаты бершед1. BipaK мунда жай кысым керд! деп ете шыкпай, оны накты бейнелейд1. Бедененщ кыргидан коркып бугып жатканы керсетшедЛ. Бедененщ 6ip жолдасын кырги устап жегеш баяндалады. Кур зорлык кылды дегеннен repi булай ернектеу накты да эсерщ екеш белгш. Ал, келер елец жолдарында каршыганыц уйректерге жасаган залалы одан да мол, коркынышты: "Келдей кеп уйректщ арасынан// Шулаган каршыгалап зар шыгады://...Тыцдаса бул дауысты жакын келш,// Эр жерде 6ip шурегей жатыр елш". КейанР! шумактарда ернектелген лашынныц казга жасаган ектемдай будан бурынгылардыц бэршщ юшен асып туседа: Тубвде 6ip теректщ бекзадасы Жеп отыр каздыц етш кеирек керш. Мше, осы ерютеулер болмай, б!рден лашынныц каздыц етш калай жегеш бершсе, елец eeepi KeMip ед1. Олец идеясы негурлым эсерла, пэрменд! болу ушш акын керкем дамытуды шебер пайдалана биту керек. Сейзшпп сыньшта оган дешнй едебиет сабагьшда камтыл- 27
- Page 2 and 3: кулндык, мешьур-жус
- Page 5 and 6: К1Р1СПЕ Крзак эдеби
- Page 7 and 8: бермейтшш, б1ркдтар
- Page 9 and 10: месе оныц мазмуным
- Page 11 and 12: —Heri3rici сол: Эдеби ш
- Page 13 and 14: Мугатйм туацщредк
- Page 15 and 16: 7. Кшк азапталуыныц
- Page 17 and 18: Эншешнде есемдйс с
- Page 19 and 20: Эр сурак ретше сай
- Page 21 and 22: 1."Журепм, жалын атк
- Page 23 and 24: куйд! тербету, TinTi т
- Page 25: куш-жпер жумсаганы
- Page 29 and 30: леген адам кайгы epie
- Page 31 and 32: Bipimui сауалга байлан
- Page 33 and 34: сипатын ашуга кызм
- Page 35 and 36: Оныншыга катысты д
- Page 37 and 38: 8. Аркырап айкай сал
- Page 39 and 40: ган жер езгешелйсг
- Page 41 and 42: -"Бассын". Тагы да же
- Page 43 and 44: шалгын арасында кы
- Page 45 and 46: I/ мен де талантты а
- Page 47 and 48: 15. Лирикалык каЬарм
- Page 49 and 50: KepiHiciH лирикалык каЬ
- Page 51 and 52: (сол жетшшще) эйгше
- Page 53 and 54: магыныц жеке ез1-ак
- Page 55 and 56: Муны:" Кец даланы ку
- Page 57 and 58: курдел1 KepiKTeyiui улгт
- Page 59 and 60: селен, "Куз" елещнде
- Page 61 and 62: лирикалык, каЬарма
- Page 63 and 64: 2. Сезбе-сез угынсак
- Page 65 and 66: 11. Жогарыда келт1рш
- Page 67 and 68: TereypiHiH батырган, Апш
- Page 69 and 70: Кулдыц канын кылгы
- Page 71 and 72: шыгарманыц езегсп
- Page 73 and 74: М.ЖУМАБАЕВ 0ЛЕНДЕР1
- Page 75 and 76: Б.Майлин "К,ырда" ел
12. "Жыл" сёз!нщ де уакыт мелшерш бщщретш дерёкш<br />
угым екегй белгш. Сейткен жылдьщ (жылдардьщ) канаты<br />
болуы жэне онын шапшан жетуше уйыту-тагы да акыннын сез<br />
магынасын турленту, кулпырту шеберлтнщ, метафоралык<br />
TipKecii (жыл кднатын) орынды пайдалануынын айнасы.<br />
13. "©м1р"-дерекс1з десек, "от" сезше TipKecyi тусында ("от<br />
OMipiM") онын "euiin" калуы мумкгндю де занды. Эйтсе де<br />
6ipi (акыннын лирикалык каЬарманы) коз жумса да,<br />
екшшшерДщ (акын елшщ) кэшпей калатынына сену, сейтш<br />
6 ip i ел1, 6 ip i Tipi куйшде туган жерде б1рлйсге калатынын зерделеу,<br />
ел1мге деген екшшггёй rep i, о дуниеге отсе де, era турган<br />
жерде калатынына насаттануга карай кеб1рек бетмдейдь<br />
Соныц нэтижеанде егам дэлел1, кайтыс болган адам жаткан<br />
орны KepiHici: "Жатармын ез жерьмде 6 ip темпешйс" -opi кайгы<br />
(ёл!м кашан да жаксы емес), e p i шуюршшк (6 9 p i6 ip ез елшде,<br />
жepiндe калды) катар ep 6 y iH непздейдь Сейтш "тап-таза" 6 ip<br />
сез1м емес, не б1рьщгай кайгы, не б1рынгай куаныш та емес,<br />
eKeyiH аралас еру нэтижесшде акын курйёлдлрсг! шынайылыкпен<br />
уштастыра бшген.<br />
14. "Журегш енд! канша согар тынбай",-деп келш, "Мерт<br />
болган балапаннын канатындай", "актык рет 6ip талпынып",<br />
"тьшшыр ма",-деп сауал коюда езщдш шеберлж бар. Акыннын<br />
ёшрде суйеташ жалан баяндала сатмайды. Улкен кус та<br />
емес, балапан канатыньщ мерт болуы , аса екшшгп екенш<br />
зерделесек, соньщ "акгык рет" 6ip талпынуына журектщ сонгы<br />
согысын тенеу де кейшп эрекет аяныштылыгын белш керсетуге,<br />
демек, е т р р кимаушылык сезшщ аялауга кызмет етуде.<br />
15. Акьш оты да-Касым енизген метафоралык пркес.<br />
ДерёкЫз угым "акыл" ce3i деросп “от" сезшен иык суйескеннен<br />
кейш, жай акьш емес, кызуканды, яотерга| Kyurri акьшга<br />
айналганы анык Оньщ устше акылдын жай 6ip оты емес,<br />
сондай 6ip багалы оты —"алтын оты " ceHyi, соньщ алдында<br />
гана "ой сэулесш шартарапка", "туарген" оты euiyi,-6opi ерекше<br />
eceprci. Соган шесе бершген жай 6ip ун емес, "санкыддаган<br />
сункар" уннщ табигатка "судай сщш" Keryi ыкгималдыгы —6opi<br />
eMip еткшшшпне даярлаумен 6ipre Ke3i жумьшганша сонша<br />
аянбаган лирикалык каЬарман жiгepiнe, ерлтне бас илзедь<br />
26