кулндык, мешьур-жуст

кулндык, мешьур-жуст кулндык, мешьур-жуст

library.psu.kz
from library.psu.kz More from this publisher
13.01.2015 Views

ты казак ушш етене жакын тел агытуга, ягни улттык ернекке сай келущен де деталь мэнш кенейте тускен. 15. Дереказд1 заттандыру гана емес, сонын кемепмен жандандыру да шыгарма есерлшшн кушейтетшше осы туынды айгак бола алады. "Акылга алгыр кустай ашу тещ а' (366.) сейлемщдеп "тендд" сезш сараптасак, ашудьщ дереказ угым екенш ecKepin, онын заттана отырып жанданганына, ягни тенгенше кез жетыземАз. Одан epi: "Акырда ашу ерд1 билеп кетщ,//Жалп етш сенген шамдай акыл елдГ (376.)- дегенде, акылдьщ заттанып жанданганы соншалык, елу! нэтижесшде накыш acepi жоталана тускен. Сондай-ак:"Тандырган MeHi eciMHeH гашыктык кой,//B ip тынбай сур жыландай жаным жеген" (40б.)-уз1ндкпндеп гашыкгыктын жан иесше айналып, "сур жыландай" жанды же>а де дереказда заттандыра отырып, жандандырып, магына устеу KepiHici. 16. Мугалш тусндармесг -Bi3 эдетте кущц-бостандык, бтмдипкгщ; тущи карангылык, бугаудьщ; айды-эсемджтщ; желд}-езгер1стщ; сункардыершщдйс, тегеур1ндшктщ т.б. дайын, туракты символы ретщде алып келд1к. Осы шыгармадагы:"Эдем1 еткенд1 ойлап айнымасам,//Сум eMip Kyurri уын аяды ма (29б.)-жолдарындагы "уьпг" сезш камтыган "eMip ... уын" рркемш ауыстыру TipKeci деп алуга да болады. Сонымен 6ipre бул ернектщ ауыстыру аясына сьшмайтын кед угым екенш бажайласак, оны символдык бедп, каскунемд1кт!н туракты нышаны, ретшде TyciHflipyre болатынына кез жепазем1з. Сондай-ак;"Акын да 6ip бала гой айга умтылган,//Еримен езьак отка барады да" (29).-байымдауындагы айга умтылу туракты TipKec,немесе дагдылы ауыстыру TipKeci деп алсак та, "от" сезш де ауыстыру дей алмаймыз. Ce6e6i "от" угымы, оган коса акыннын отка баруы ауыстыру шецберше сыймайды, кайта одан анагурлым кен TyciHiiace непзделген. Осы орайда МешЪур-Жусш Кепейулынын 1907 жылы Кдзан каласында басылып, казак даласында кен тараган Щрлгкге кеп жасагандыктан, керген 6ip тамашамыз" итабындагы: "Тубше сол арманньщ жетемш деп, / / Перуэна ерлер шамга жангандагы"-байламындагы шамга, ягни отка жангандар угымына назар аударамыз. "Пэруана"- 148

парсы C03i, "тун кебелегГ магынасын беретшш туптесек, эдетте кебелекгщ тунде от атаулыга умтылып, куйш жататынын зерделеп, ел камы ушш бастап курескец ерлер тагдыры да соган уксас екенш пайымдаймыз. Демек МэшЬур-Жусштеп от, курескерлерд! азаптайтын орын, туракты символдык белп десек, оньщ Мапкандагы "ерюмен оз1-ак отка" баруга да толык сай келетшш, ендеше аталган сездщ символдык белп екенш аныктаймыз. 20. Осы орайда мугал1м окушыларга:"Сойлеудщ кандай TypiH бшесшдер"-деп сауал кояды да, мынадай ыктимал жауаптар ез1рлейда: - Свйлеу турлер1 кеп. Моселен: баяндау, желтей свйлеу, киыстыру, бажайлау, бипаздау, жаймалап айту, такылдау, сапыдцау, ecin сейлеу, еюлену, сампылдау, баркылдау, бажалактау, з!рюлдеу, шаптыга сейлеу, кагыту, келекелеу, айбаттау, даттау, кекеу, мшеу, шенеу, айыптау, кыжырту, сегу, жазгыру, туйрей свйлеу, сыкдырту, зеку, бажылдай свйлеу, дшмарсу, бесу, кеку, оспактау,астарлау, зукиту, кейту, ыскырта свйлеу, кынкылдау, какылдау, Kecin айту т.б. MyraniM ce3i: -Tin байлыгы дегенде, 6ip шыгармада осыньщ берш тугендеп, тепе камту мшдетт1 емес. Эр туындыда белгт1 6ip угымньщ, онын шшде, айталык, сейлеудщ 6ipep TypiH накты берсе де, белшек аркылы бул щи елестетш, казак Trni байлыгына коз жетизуге болады. Ецщ тап осы дастанга сейлеудщ 6ipep Typi енпзтее, соган кен т белеййс. Ыктимал жауап: -"Кестелеп, сезбен сипап айтты Канай" (32б.)-дегенде, батырлар мен хан арасында Tycimcney тумау ушш, Абьтайдан есигенш Канайдьщ дунк етизе салмай, еппен ешекейлеп жетк!зу1 накты ернектелген. Ал, Ноян мен калмак кызыньщ кашып кеткенш еспртуш! аксакал меймецкес1з хабарлайды: Ауылдын аксакалы сезд1 екелген Деп бастап:"Баян-айым, 6ip маскара ic. Откен тун болып капты... -деп шубыртып, Жаудырды ею жаска нелет-каргыс. Алайда жас Ноянды актай сейлеп, Дей берда:"К£1лды-ау 6i3re калмак кар кыз" (366.) 149

парсы C03i, "тун кебелегГ магынасын беретшш туптесек, эдетте<br />

кебелекгщ тунде от атаулыга умтылып, куйш жататынын зерделеп,<br />

ел камы ушш бастап курескец ерлер тагдыры да соган<br />

уксас екенш пайымдаймыз. Демек МэшЬур-Жусштеп от,<br />

курескерлерд! азаптайтын орын, туракты символдык белп<br />

десек, оньщ Мапкандагы "ерюмен оз1-ак отка" баруга да толык<br />

сай келетшш, ендеше аталган сездщ символдык белп<br />

екенш аныктаймыз.<br />

20. Осы орайда мугал1м окушыларга:"Сойлеудщ кандай<br />

TypiH бшесшдер"-деп сауал кояды да, мынадай ыктимал жауаптар<br />

ез1рлейда: - Свйлеу турлер1 кеп. Моселен: баяндау,<br />

желтей свйлеу, киыстыру, бажайлау, бипаздау, жаймалап айту,<br />

такылдау, сапыдцау, ecin сейлеу, еюлену, сампылдау, баркылдау,<br />

бажалактау, з!рюлдеу, шаптыга сейлеу, кагыту, келекелеу,<br />

айбаттау, даттау, кекеу, мшеу, шенеу, айыптау, кыжырту,<br />

сегу, жазгыру, туйрей свйлеу, сыкдырту, зеку, бажылдай<br />

свйлеу, дшмарсу, бесу, кеку, оспактау,астарлау, зукиту, кейту,<br />

ыскырта свйлеу, кынкылдау, какылдау, Kecin айту т.б.<br />

MyraniM ce3i:<br />

-Tin байлыгы дегенде, 6ip шыгармада осыньщ берш тугендеп,<br />

тепе камту мшдетт1 емес. Эр туындыда белгт1 6ip угымньщ,<br />

онын шшде, айталык, сейлеудщ 6ipep TypiH накты берсе<br />

де, белшек аркылы бул щи елестетш, казак Trni байлыгына<br />

коз жетизуге болады. Ецщ тап осы дастанга сейлеудщ 6ipep<br />

Typi енпзтее, соган кен т белеййс.<br />

Ыктимал жауап:<br />

-"Кестелеп, сезбен сипап айтты Канай" (32б.)-дегенде, батырлар<br />

мен хан арасында Tycimcney тумау ушш, Абьтайдан<br />

есигенш Канайдьщ дунк етизе салмай, еппен ешекейлеп<br />

жетк!зу1 накты ернектелген. Ал, Ноян мен калмак кызыньщ<br />

кашып кеткенш еспртуш! аксакал меймецкес1з хабарлайды:<br />

Ауылдын аксакалы сезд1 екелген<br />

Деп бастап:"Баян-айым, 6ip маскара ic.<br />

Откен тун болып капты... -деп шубыртып,<br />

Жаудырды ею жаска нелет-каргыс.<br />

Алайда жас Ноянды актай сейлеп,<br />

Дей берда:"К£1лды-ау 6i3re калмак кар кыз" (366.)<br />

149

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!