кÑлндÑк, меÑÑÑÑ-жÑÑÑ
кÑлндÑк, меÑÑÑÑ-жÑÑÑ ÐºÑлндÑк, меÑÑÑÑ-жÑÑÑ
ты казак ушш етене жакын тел агытуга, ягни улттык ернекке сай келущен де деталь мэнш кенейте тускен. 15. Дереказд1 заттандыру гана емес, сонын кемепмен жандандыру да шыгарма есерлшшн кушейтетшше осы туынды айгак бола алады. "Акылга алгыр кустай ашу тещ а' (366.) сейлемщдеп "тендд" сезш сараптасак, ашудьщ дереказ угым екенш ecKepin, онын заттана отырып жанданганына, ягни тенгенше кез жетыземАз. Одан epi: "Акырда ашу ерд1 билеп кетщ,//Жалп етш сенген шамдай акыл елдГ (376.)- дегенде, акылдьщ заттанып жанданганы соншалык, елу! нэтижесшде накыш acepi жоталана тускен. Сондай-ак:"Тандырган MeHi eciMHeH гашыктык кой,//B ip тынбай сур жыландай жаным жеген" (40б.)-уз1ндкпндеп гашыкгыктын жан иесше айналып, "сур жыландай" жанды же>а де дереказда заттандыра отырып, жандандырып, магына устеу KepiHici. 16. Мугалш тусндармесг -Bi3 эдетте кущц-бостандык, бтмдипкгщ; тущи карангылык, бугаудьщ; айды-эсемджтщ; желд}-езгер1стщ; сункардыершщдйс, тегеур1ндшктщ т.б. дайын, туракты символы ретщде алып келд1к. Осы шыгармадагы:"Эдем1 еткенд1 ойлап айнымасам,//Сум eMip Kyurri уын аяды ма (29б.)-жолдарындагы "уьпг" сезш камтыган "eMip ... уын" рркемш ауыстыру TipKeci деп алуга да болады. Сонымен 6ipre бул ернектщ ауыстыру аясына сьшмайтын кед угым екенш бажайласак, оны символдык бедп, каскунемд1кт!н туракты нышаны, ретшде TyciHflipyre болатынына кез жепазем1з. Сондай-ак;"Акын да 6ip бала гой айга умтылган,//Еримен езьак отка барады да" (29).-байымдауындагы айга умтылу туракты TipKec,немесе дагдылы ауыстыру TipKeci деп алсак та, "от" сезш де ауыстыру дей алмаймыз. Ce6e6i "от" угымы, оган коса акыннын отка баруы ауыстыру шецберше сыймайды, кайта одан анагурлым кен TyciHiiace непзделген. Осы орайда МешЪур-Жусш Кепейулынын 1907 жылы Кдзан каласында басылып, казак даласында кен тараган Щрлгкге кеп жасагандыктан, керген 6ip тамашамыз" итабындагы: "Тубше сол арманньщ жетемш деп, / / Перуэна ерлер шамга жангандагы"-байламындагы шамга, ягни отка жангандар угымына назар аударамыз. "Пэруана"- 148
парсы C03i, "тун кебелегГ магынасын беретшш туптесек, эдетте кебелекгщ тунде от атаулыга умтылып, куйш жататынын зерделеп, ел камы ушш бастап курескец ерлер тагдыры да соган уксас екенш пайымдаймыз. Демек МэшЬур-Жусштеп от, курескерлерд! азаптайтын орын, туракты символдык белп десек, оньщ Мапкандагы "ерюмен оз1-ак отка" баруга да толык сай келетшш, ендеше аталган сездщ символдык белп екенш аныктаймыз. 20. Осы орайда мугал1м окушыларга:"Сойлеудщ кандай TypiH бшесшдер"-деп сауал кояды да, мынадай ыктимал жауаптар ез1рлейда: - Свйлеу турлер1 кеп. Моселен: баяндау, желтей свйлеу, киыстыру, бажайлау, бипаздау, жаймалап айту, такылдау, сапыдцау, ecin сейлеу, еюлену, сампылдау, баркылдау, бажалактау, з!рюлдеу, шаптыга сейлеу, кагыту, келекелеу, айбаттау, даттау, кекеу, мшеу, шенеу, айыптау, кыжырту, сегу, жазгыру, туйрей свйлеу, сыкдырту, зеку, бажылдай свйлеу, дшмарсу, бесу, кеку, оспактау,астарлау, зукиту, кейту, ыскырта свйлеу, кынкылдау, какылдау, Kecin айту т.б. MyraniM ce3i: -Tin байлыгы дегенде, 6ip шыгармада осыньщ берш тугендеп, тепе камту мшдетт1 емес. Эр туындыда белгт1 6ip угымньщ, онын шшде, айталык, сейлеудщ 6ipep TypiH накты берсе де, белшек аркылы бул щи елестетш, казак Trni байлыгына коз жетизуге болады. Ецщ тап осы дастанга сейлеудщ 6ipep Typi енпзтее, соган кен т белеййс. Ыктимал жауап: -"Кестелеп, сезбен сипап айтты Канай" (32б.)-дегенде, батырлар мен хан арасында Tycimcney тумау ушш, Абьтайдан есигенш Канайдьщ дунк етизе салмай, еппен ешекейлеп жетк!зу1 накты ернектелген. Ал, Ноян мен калмак кызыньщ кашып кеткенш еспртуш! аксакал меймецкес1з хабарлайды: Ауылдын аксакалы сезд1 екелген Деп бастап:"Баян-айым, 6ip маскара ic. Откен тун болып капты... -деп шубыртып, Жаудырды ею жаска нелет-каргыс. Алайда жас Ноянды актай сейлеп, Дей берда:"К£1лды-ау 6i3re калмак кар кыз" (366.) 149
- Page 97 and 98: к -"Сыпыра шауып кыр
- Page 99 and 100: лык; кэЬарманньщ бе
- Page 101 and 102: 2. Сэкен стилше багы
- Page 103 and 104: -Осы icnerri пшрда "Жаз
- Page 105 and 106: ЕК1Н Ш 1 Б0 Л 1М МЕКТЕ
- Page 107 and 108: Ыктимал жауаптар: -
- Page 109 and 110: -Балалар , манадан 6e
- Page 111 and 112: оньщ пншде ертегше
- Page 113 and 114: де, хан да 6ipa31зденг
- Page 115 and 116: Ал, ец соцында Жама
- Page 117 and 118: лыскд дэл бага беру
- Page 119 and 120: нады. Сондыктан да
- Page 121 and 122: шырауы да сол "аппа
- Page 123 and 124: 5. Ок тигеннен кейшп
- Page 125 and 126: шалык, келемд1 болы
- Page 127 and 128: 1. Саркытындай ел1мн
- Page 129 and 130: 5. 1. (Аккулар туралы)
- Page 131 and 132: сыбырлауы (6ipiHnrifle);
- Page 133 and 134: 3. Ill отымай шолжац е
- Page 135 and 136: "Мына жаткан "Жетш к
- Page 137 and 138: Сауал бершгесш, муг
- Page 139 and 140: Бесшшщеп "ж1бек"-эр1
- Page 141 and 142: де, Баянды актарлык
- Page 143 and 144: жузеге асады. Мэсел
- Page 145 and 146: кейш орныгып, мацай
- Page 147: орналасуга тик "тас
- Page 151 and 152: г агытудыц сейлеу Ty
- Page 153 and 154: маганын, жапырагы м
- Page 155 and 156: Тастарды домалаткд
- Page 157 and 158: -"Оралган am белше". -T
- Page 159 and 160: -Адактыц куши екенш
- Page 161 and 162: icnerrec болганы анык,.
- Page 163 and 164: ец алдымен акку унш
- Page 165 and 166: С.СЕЙФУЛЛИННЩ "АККУ
- Page 167 and 168: "Кдзак, тш нщ тусшде
- Page 169 and 170: акку, мурша келмей,/
- Page 171 and 172: келге жылап акты//А
- Page 173 and 174: аныктауда сез магы
- Page 175 and 176: I. ЖАНСУПРОВТЩ "КУЛА
- Page 177 and 178: нын багамдауына му
- Page 179 and 180: "бултылдап", былкыл
- Page 181 and 182: Бакырмай домбыраны
- Page 183 and 184: аркылы Акан уш эсер
- Page 185 and 186: Суалдьщ, сорлы иецн
- Page 187 and 188: Ыкгимал жауаптар: -"
- Page 189 and 190: -Кулагерге кастанд
- Page 191 and 192: мен 6ipre "терт аяк,ты
- Page 193 and 194: Аулына ас бергеннщ
- Page 195 and 196: Жерге алып нокгалы
- Page 197 and 198: Y IIIIH IIII Б0Л1М М ЕКТЕП
парсы C03i, "тун кебелегГ магынасын беретшш туптесек, эдетте<br />
кебелекгщ тунде от атаулыга умтылып, куйш жататынын зерделеп,<br />
ел камы ушш бастап курескец ерлер тагдыры да соган<br />
уксас екенш пайымдаймыз. Демек МэшЬур-Жусштеп от,<br />
курескерлерд! азаптайтын орын, туракты символдык белп<br />
десек, оньщ Мапкандагы "ерюмен оз1-ак отка" баруга да толык<br />
сай келетшш, ендеше аталган сездщ символдык белп<br />
екенш аныктаймыз.<br />
20. Осы орайда мугал1м окушыларга:"Сойлеудщ кандай<br />
TypiH бшесшдер"-деп сауал кояды да, мынадай ыктимал жауаптар<br />
ез1рлейда: - Свйлеу турлер1 кеп. Моселен: баяндау,<br />
желтей свйлеу, киыстыру, бажайлау, бипаздау, жаймалап айту,<br />
такылдау, сапыдцау, ecin сейлеу, еюлену, сампылдау, баркылдау,<br />
бажалактау, з!рюлдеу, шаптыга сейлеу, кагыту, келекелеу,<br />
айбаттау, даттау, кекеу, мшеу, шенеу, айыптау, кыжырту,<br />
сегу, жазгыру, туйрей свйлеу, сыкдырту, зеку, бажылдай<br />
свйлеу, дшмарсу, бесу, кеку, оспактау,астарлау, зукиту, кейту,<br />
ыскырта свйлеу, кынкылдау, какылдау, Kecin айту т.б.<br />
MyraniM ce3i:<br />
-Tin байлыгы дегенде, 6ip шыгармада осыньщ берш тугендеп,<br />
тепе камту мшдетт1 емес. Эр туындыда белгт1 6ip угымньщ,<br />
онын шшде, айталык, сейлеудщ 6ipep TypiH накты берсе<br />
де, белшек аркылы бул щи елестетш, казак Trni байлыгына<br />
коз жетизуге болады. Ецщ тап осы дастанга сейлеудщ 6ipep<br />
Typi енпзтее, соган кен т белеййс.<br />
Ыктимал жауап:<br />
-"Кестелеп, сезбен сипап айтты Канай" (32б.)-дегенде, батырлар<br />
мен хан арасында Tycimcney тумау ушш, Абьтайдан<br />
есигенш Канайдьщ дунк етизе салмай, еппен ешекейлеп<br />
жетк!зу1 накты ернектелген. Ал, Ноян мен калмак кызыньщ<br />
кашып кеткенш еспртуш! аксакал меймецкес1з хабарлайды:<br />
Ауылдын аксакалы сезд1 екелген<br />
Деп бастап:"Баян-айым, 6ip маскара ic.<br />
Откен тун болып капты... -деп шубыртып,<br />
Жаудырды ею жаска нелет-каргыс.<br />
Алайда жас Ноянды актай сейлеп,<br />
Дей берда:"К£1лды-ау 6i3re калмак кар кыз" (366.)<br />
149