Antiquissima illustrissimorum Comitum Arci prosapia, atque ipsius ...
Antiquissima illustrissimorum Comitum Arci prosapia, atque ipsius ...
Antiquissima illustrissimorum Comitum Arci prosapia, atque ipsius ...
Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Franco Giovanni Battista<br />
<strong>Antiquissima</strong> <strong>illustrissimorum</strong> <strong>Comitum</strong> <strong>Arci</strong><br />
<strong>prosapia</strong>, <strong>atque</strong> <strong>ipsius</strong> origo privilegiorum,<br />
diplomatum, investiturarum, et aliorum iurium in<br />
tempora digestorum (1164-1497).<br />
Haec omnia vetustate ex hominum memoria<br />
propemodum exciderant. Nunc vero conquisitis<br />
veterum monumentorum subsidiis comperiebat, <strong>atque</strong><br />
e tenebris eruta assiduis vigiliis et laboribus in lucem<br />
conspectumque exactissima<br />
prodebat<br />
Ambrosius Francus<br />
Arcensis<br />
<strong>Arci</strong> 31 maii 1593<br />
***<br />
Subiecta sunt alia multa documenta ex authographis,<br />
vel authenticis in Tabulario, seu Archivo Castri Boni<br />
Consilii Tridenti existentibus descripta fideliter per me<br />
Fratrem Iospehum Hippolytum a Pergino eiusdem<br />
Tabularii revisorem, <strong>atque</strong> registratorem actualem.<br />
Tridenti Anno 1760.<br />
_______________________________________________
Premessa del trascrittore<br />
Presento la trascrizione del manoscritto N. 231 della Biblioteca San Bernardino di<br />
Trento dei Frati Minori.<br />
Riguardo all’autore del codice da cui fu tratta questa copia da me qui riprodotta, si<br />
deve tenere presente in primo luogo la sottoscrizione dell’ultimo notaio, che traduco dal<br />
latino: “Io Ambrogio Franco figlio del defunto magnifico signor Giovanni Franco<br />
d’Arco, notaio pubblico con autorità imperiale, attesto, e confesso, che tutti i privilegi,<br />
diplomi, testamenti, codicilli, documenti dotali, lettere e le altre numerose memorie e<br />
documenti di qualunque genere contenuti in questo codice dall’anno 1164 e fino al<br />
1497, furono descritti e trascritti affinché fossero più facilmente fruibili e si potesse<br />
tornare ai loro originali, per la massima parte dall’eccellentissimo dottore signor<br />
Giovanni Battista Franco mio fratello e in parte anche da me, tratti diligentemente e<br />
fedelmente dai loro originali e autentici e da alcuni esemplari manoscritti dagli egregi<br />
ed eccellenti notai signor Francesco Ischia, e Simone Varignano, i quali pure li<br />
desunsero dagli originali. Il tutto fu collazionato più volte e fu trovato concorde con gli<br />
autografi. In fede di ciò, mi sono sottoscritto di mano propria, con i notai soprascritti, e<br />
lo autenticai col mio solito segno notarile.<br />
Ultimo giorno di maggio 1593.<br />
Lode a Dio Ottimo Massimo”;<br />
e in secondo luogo l’Animadversio, di mano del P. Ippoliti, realizzatore della copia<br />
che qui viene presentata, posta a pagina [II]: “Sequentia documenta fideliter sunt a me<br />
Fratre Iosepho Hippolyto a Pergino Provinciae Minorum Reformatorum s. Vigilii<br />
alumno in conventu s. Bernardini extra Tridentum anno 1760, ex papyraceo Codice<br />
dominorum <strong>Comitum</strong> de Arco, qui a Ioanne Baptista Franco fuit conscriptus, et ab<br />
Ambrosio Franco illius fratre quibusdam marginalibus notis propria manu additis<br />
illustratus, et genealogia <strong>Comitum</strong> insignitus: quas notas et ego addidi, quibusdam<br />
exceptis nullius frugi. Advertas proinde velim, quod dies mensium in margine adnotati<br />
singulis documentis, debent intelligi vel intrante, vel exeunte ipso mense, prout in ipsis<br />
documentis videre est. Adverte insuper, quod notae illae, quae asterisco * signantur,<br />
fuerunt a me ipso additae vel ad correctionem alicuius erroris, vel ad illustrationem<br />
rerum etc.”<br />
Sulla pagina [I] il P. Giangrisostomo Tovazzi (1731-1806) fa questa annotazione:<br />
“Codex omni cautela servandus in archivo Provinciae Tridentinae sancti Vigilii Fratrum<br />
Minorum Reformatorum”.<br />
Più sotto scritta del P. Marco Morizzo (1849.1915): “Nota di 100 anni dopo. Il<br />
Codice è certamente prezioso, e da conservarsi gelosamente; ma anche stampandolo non<br />
ci andrebbe dell’onor di nessuno, né de’ vescovi di Trento, né dei Conti d’Arco”.<br />
Nel contropiatto vi è questa nota del P. Teodorico Asson (1871-1962): “Una copia<br />
di questo Codice si trova nella biblioteca civica di Rovereto, compilata da: F. G. S. f.,<br />
cioè fra Girolamo Sala francescano”.<br />
Segue. Animadversio altera, di mano del P. Giangrisostomo Tovazzi.<br />
Chartaceum Codicem notariorum manibus authenticatum precario accepit ab ill.mo<br />
et excell.mo domino Iohanne Baptista S.R.I. Comite ab Arco noster Admodum Rev. P.<br />
Benedictus Bonellus de Cavalesio lector emeritus, ac definitor Generalis, a quo illum<br />
describendum obtinuit P. Iosephus Hippolytus.<br />
3
Seguono notizie relative alla seconda parte del Codice contenente documenti tolti<br />
dall’Archivio del principato, pure trascritti dall’Ippoliti di cui il Tovazzi apporta qualche<br />
annotazione relativa alla vita e alle opere del medesimo trascrittore.<br />
***<br />
Nel 1584 è stato stampato ad Arco un fascicolo con questo frontespizio:<br />
"Ioannes Guettus a Iudicharia Inci. 1584.<br />
Privilegia et diplomata et quas investituras vocant, olim a Divis Romanorum<br />
imperatoribus, regibus, ac aliis Principibus illustrissimis Comitibus de Arco irrogata, et<br />
concessa.<br />
Nuperrime opera Ambrosii Franci è tenebris propemodum eruta, et <strong>Arci</strong> excussa”.<br />
Si conosce una sola copia di quest’edizione, ma mutila in fondo e della quale<br />
sopravvivono 24 carte 1 .<br />
Il nostro manoscritto è completo di pagine 101 più 2 non numerate all’inizio,<br />
formato cm 31x21.<br />
La copia stampata è dell’anno 1584, quella di Ambrogio Franco del 1593, e<br />
contiene molte note marginali di Ambrogio Franco e del trascrittore P. Giuseppe<br />
Ippoliti, oltre che un numero sicuramente superiore di documenti trascritti.<br />
Nella trascrizione le note marginali le poniamo in nota; quelle del P. Ippoliti<br />
precedute da un asterisco, come sono nella copia che possediamo.<br />
Davanti al singolo documento abbiamo premesso un numero progressivo; così de<br />
Arco, de Arcu ecc.<br />
Il dittonghi ae, oe sono spesso ridotti a semplice e: rispetto la grafia del manoscritto<br />
che ho davanti.<br />
Il documento n. 6 è stato pubblicato dal P. Benedetto Bonelli in: Notizie istorico<br />
critiche intorno al B.M. Adelpreto, vol. II, Monauni, Trento 1762, pp. 500-504; Nel<br />
Codex Wangianus del Kink; cfr. anche Cretti Maria-Matteotti Mario, La chiesa di s.<br />
Tomaso, Riva 1998, pp. 31-45.<br />
***<br />
Come dice il frontespizio, verranno pure trascritti i documenti dal n. 76 al 143,<br />
relativi ai signori d’Arco, ma non contenuti nel manoscritto del Franco, bensì aggiunti<br />
dal P. Giuseppe Ippoliti e desunti dall’archivio del principato vescovile di Trento.<br />
NB. I refusi sono del trascrittore, il quale è ben lieto di riparare se gli vengono<br />
segnalati dai cortesi lettori.<br />
P. Remo Stenico<br />
Biblioteca San Bernardino-Trento 2<br />
1 *Cfr. però Aldo Chemelli, Trento nelle sue prime testimonianze a stampa, Trento 1975, pp. 148-<br />
151.<br />
2 Inizio della trascrizione venerdì 20 luglio 2007.<br />
4
Frontespizio dell’edizione di Arco del 1584<br />
5
1. Papiae, 1164 28 maii.<br />
Privilegium Friderici imperatoris concessum domino Ulrico, et domino Friderico<br />
fratribus filiis quondam domini Alberti de Arco, provisionis 24 librarum imperialium 3 .<br />
Fridericus Dei gratia Romanorum imperator augustus omibus imperii nostri<br />
fidelibus praesentibus, futuris notum esse volumus, quod Nos fidelibus nostris Ulrico et<br />
Friderico de Arcu pro fideli servitio, quod nobis frequenter exhibuerunt, viginti quatuor<br />
libras imperialium 4 singulis annis concessimus, ita quod a quindecim diebus post festum<br />
s. Martini apud Laudum, vel alibi ubi nobis placuerit, et eis commodum fuerit, cum<br />
omni plenitudine recipiant. Ipsi autem nobis hominium fecerunt, et fidelitatem contra<br />
omnem hominem nobis iuraverunt, et omnes inimicos 5 nostros pro suis inimicis<br />
reputabunt, et nominatim veronenses, vicentinos, paduanos, et venetos. Cum vero<br />
opportunitas se nobis offeret de nostra terra aliqua, vel de feudo, eos investiemus: de<br />
praedictis viginti quatuor libris, quas interim a nobis habent, ab eis erimus absoluti.<br />
Huius rei testes sunt episcopus mantuanus, Guspianus cancellarius, Otho Pallatinus<br />
Camerae Comes, Gebehardus de Lupamberg, Marcoardus de Huriba, Gerardus de<br />
Assia, at alii quam plures.<br />
Datum Papiae apud Sanctum Salvatorem V kalendas iunii.<br />
2. <strong>Arci</strong>, 1175 12 februarii<br />
Domini Odoricus et Fridericus de Arco fratres filii quondam domini Alberti<br />
investiunt quosdam de Naco de quibusdam locis apud Sanctum Andream.<br />
In Christi nomine. Die martis, que est duodecima kalend. februarii, in loco de Arcu<br />
infra castellum de Arcu, in praesentia horum hominum, quorum nomina subtus<br />
leguntur. Per lignum quod in suis tenebat manibus dominus Odelricus et dominus<br />
Fridericus fratres et filii quondam domini Alberti de Arcu investivere Isolanum de<br />
Nacu, et Albertum, et Achillem, et Riprandum fratres, patrem et filios per Albertum, et<br />
Achillem missos suo nomine, honorabiliter per feudum nominative de monte, qui<br />
nuncupatur Rota, iacente apud lacum, et apud s. Andream de Turbolis, similiter et de<br />
muta plaustrorum Salarotum, et de tribus olivis, quae iacent ibi prope, et de duobus ploi<br />
terrae in tribus petiis; prima petia iacet subtus robore, cui coheret a capite strata, a latere<br />
Brazollus 6 ; secunda ibi, cui coheret a capite via, ab altero Brazolus; tertia ibi, cui<br />
coheret a capite Brazollus, a latere Olverardus. Eo vero ordine fecerunt suprascriptam<br />
investituram honorabiliter per feudum, ut ipsi pater et filii, suique haeredes masculini et<br />
foeminini sexus (masculinis deficientibus) foemine habere debent in feudum et tenere.<br />
Ibi vero iuravere ipsi Albertus et Achilles ad Evangelia Dei fidelitatem praedictis<br />
dominis de suprascripto feudo contra omnem personam, nominatim de Rota et aliis<br />
rebus: salva fidelitate domini imperatoris, et suorum successorum dominorum, et quod<br />
debeant custodire semper ipsum locum Rotae et aedificium superpositum, ita ut si per<br />
guerram praedictis dominis, suisque haeredibus necesse fuerit, debeat aperiri, et in ipsis<br />
permanere, ipse locus Rotae, donec guerra erit. Et quocumque tempore inde transierint<br />
domini, securi et salvi esse debent, se et suos sine fraude ipsi vassalli intus suscipere si<br />
necesse fuerit, per pacem in ipsos suos vassallos redire debeat, et in perpetuum ita<br />
3 Albertus de Arco: Ulricus, Fridericus.<br />
4 Librae 24 imperiales faciebant ad minus tunc florenos 1200, nunc vero saltem 1560.<br />
5 Inimici domini imperatoris, argue hinc quanti Caesar faciebat dominos <strong>Arci</strong>.<br />
6 *Supra hoc verbum scriptum est: semita.<br />
6
tenere et custodire sicut superius dictum est. Factum anno Domini 1175, indictione<br />
octava. Interfuere Guilielmus de Maleng, Gualfestinus rubeus dictator, Bellonutus, et<br />
Riprandus Ceresia testes.<br />
Ego Guido qui et Bracius notarius imperatoris interfui et rogatus scripsi.<br />
3. <strong>Arci</strong>, 1186 die 28 martii<br />
Investitura Alberti episcopi tridentini 7 in dominum Federicum, et dominum<br />
Odoricum fratres filios quondam domini Alberti de Arco.<br />
In Christi nomine. Die dominico, secundo exeunte mense martii. In Arco, in<br />
ponticello sacerdotum, in praesentia domini Conradi Vicedomini, et magistri Romani<br />
canonici Tridenti, et domini Arponis de Clesio, et domini Warimberti de Cagno, et<br />
domini Gislodii de Seiano, et domini Ribaldi de Buttezollis, et domini Butii 8 de Stenego<br />
et aliorum. In eorum praesentia dominus Albertus Dei gratia tridentinus episcopus per<br />
birettam quam in sua tenebat manu, investivit dominum Fridericum, et dominum<br />
Odulricum fratres de Arco de omnibus suis feudis, que tenebant ipsi ab episcopatu<br />
Tridenti, aut aliis pro eis, et de omni eo, quod ipsi fratres habebant et tenebant ab<br />
episcopatu Tridenti, iure et non iure eos ad rectum feudum investivit honorifice. Et ibi<br />
dominus Federicus et dominus Oldericus de Arco iuraverunt fidelitatem nobiliter, et<br />
libere dicto domino episcopo, et osculati sunt ab eo.<br />
Actum est hoc suprascripto die et loco anno Domini 1186, indictione quarta.<br />
Ego Zuco Sacri Palatii notarius rogatus interfui, et hanc cartam scripsi.<br />
4. Romeni, 1191 die 10 augusti<br />
Pax inter dominos Fridericum et Udalricum de Arco fratres, et dominum<br />
Gumponem de Madrutio, et sententia domini Conradi episcopi tridentini.<br />
In nomine Domini. Dum dominus Conradus tridentinae sedis venerabilis episcopus<br />
resideret apud Romenum in Curta episcopali iuxta ecclesiam s. Thomae ad lites su<br />
controversias audiendas, deliberandas, et fine debito decidendas, ac determinandas,<br />
praesentibus et coram positis ibi domino Gerardo assessore suo, et iudice tridentinae<br />
Curiae, et domino Trucone iurisperito, et Cornelio canonico tridentini chori, domino<br />
Baldrico, et domino Petro iurisperitis, et Pruzo notario, domino Bertoldo vicedomino,<br />
Odolrico Comite de Flaun, Hezelino et Riprandino de Perzine, Henrico de Beseno,<br />
Oluradino de Oeno, Andrea de Telvo, Amelrigoto de Muntagnun, Boglieto de Verona,<br />
Arpone de Cleis dapifero, Frederico Pincerna, Zucone, Odolrico, Bertoldo, Artuico, et<br />
Grimoldo de Cagno, Henrico Huap, et nepote Henrico, <strong>atque</strong> Hermano de Livo,<br />
Rodegerio de Meze, Bozone de Stenico, Frederico de Civizano, Trintino et Odolrico<br />
germanis, Odolrico de Tuller, Warimberto de Arsio, et pluribus aliis.<br />
Confessi sunt Fedricus et Odolricus de Arcu ex una parte, et Gumpo de Madruzo ex<br />
altera parte sede omnibus maleficiis, iniuriis, offensionibus, et damnis inter se datis<br />
iurasse obedire, attendere, et stare praecepto domini episcopi invicem. Quas lites seu<br />
controversias maleficiorum, iniuriarum, offensionum et damnorum inter se datorum<br />
praefatus dominus episcopus decisit in infrascriptum modum per transactionem,<br />
videlicet Federicus et Odolricus germani de Arcu per se et suos servos et liberos et per<br />
7<br />
Albertus II, Salamoni episcopo tridentino suffectus, sex annorum pontificatum gessit,<br />
aedificavitque castellum Stenicum. NB. hoc recentiori manu additum videtur.<br />
8 *melius Bozii.<br />
7
totam suam partem, et per omnes, quos operari et disturbare poterint, bona fide sine<br />
fraude et datione sui aeris ex una parte, et Gumpo de Madruzo cum filiis Oprandino et<br />
Adelpreto per se, et per Gumpolinum suum filium et per totam suam partem et per suos<br />
liberos, et servos, et per omnes quos disturbare poterint bona fide sine fraude et datione<br />
sui aeris ex altera parte, ad praeceptum <strong>ipsius</strong> qui supra domini episcopi eis per<br />
dominum Baldricum de Tusculano factum per lignum, quod in manibus tenebat sub<br />
poena mille librarum promissa ab utraque parte per stipulationem sibi ad invicem, finem<br />
fecere inrevocabilem nominative de hominibus interfectis, et de omnibus maleficiis,<br />
iniuriis, damnis datis, et offensionibus usque in illam diem inter se ab utraque parte<br />
perpetratis invicem, eo tamen excepto, quod dominus episcopus eis dari aut dare<br />
preceperit, seseque nomine pacis sunt osculati.<br />
Ibique dominus Gumpo cum filiis Oprandino, et Adelpreto super Evangelia iurare<br />
voluerunt, quod in morte hominum suprascriptorum Fedrici et Odolrici de Arcu<br />
consilium neque operam dederant, hoc tamen excepto, quod interfectores in suam<br />
domum susceperant, et servaverant: quod sacramentum suprascripti Federicus et<br />
Odolricus germani eis remiserant. Sed quoniam secundum eorum confessionem<br />
interfectores, ut superius videlicet susceperant, et quia praefati Federicus et Odolricus<br />
germani de Arcu iuramentum eis a domino Gumpone sit remissum, se praeferentes<br />
iurare voluerunt, quod nullus suorum hominum, excepto eo, qui fuerat interfectus,<br />
offenderant vel... seu raubum fecerant domini Gumponi ab ea die in za, quo apud<br />
Drenam pacem fecerant. Iccirco iam dictus dominus episcopus Gumponi suo proprio<br />
ore precepit sub debito iuramenti, quo suo praecepto stare iuraverat, quatenus usque ad<br />
festum s. Andree proximum venturum ducentas libras bonorum denariorum<br />
veronensium spendibilium, et dehinc ad proximum festum Olive alias ducentas libras<br />
denariorum bonorum veronensium spendibilium domino Federico et Odolrico germanis<br />
dare vadiatur: quod et fecit, et Odolricus Othonis Richi fideiussorem se constituit cum<br />
stipulatione, sicut mos est tridentinae Curiae.<br />
Preterea super facto advocatiae, de qua inter suprascriptum dominum Odolricum ex<br />
una parte, et inter dominum Gumponem ex altera parte lis fuerat, idem saepedictus<br />
dominus episcopus talem sententiam protulit dicens: quia per dictos testes probatum est<br />
dominum Gandulphinum dedisse advocatiam, de qua lis est, domino Odolrico, et quia<br />
per alios testes probatum est dominum Odolricum per triginta annos ipsam advocatiam<br />
tenuisse et habuisse, et quia allodium Gandulphini fuit, et homines mutati sunt, non ideo<br />
amisit illud ius, quod habuit super terram allodii: iccirco condemno dominum<br />
Gumponem ut de cetero non inquietet dominum Odolricum de illa praedicta advocatia,<br />
<strong>atque</strong> ipsam advocatiam allodium esse pronuntio. Insuper etiam sicut superius<br />
suprascriptam finem et pacem eos fecisse, videlicet invicem sic suo corporali<br />
sacramento prestito eandem pacem et finem inviolatum et incorruptum habere et tenere<br />
et conservare iuravere in perpetuum; sicque praememoratus dominus episcopus sub<br />
destricto iuramenti et pene et obligationis et per suam authoritatem utrique parti<br />
praecepit eundem suprascriptum finem et pacem firmam habere, et tenere in perpetuum.<br />
Actum est hoc anno dominice nativitatis 1191, die sabati qui fuit quarto idus<br />
augusti, indictione nona.<br />
Ego Albertus a domini Federico Romanorum quondam imperatore serenissimo<br />
notarius factus interfui, et ex mandato <strong>ipsius</strong> qui supra domini episcopi hanc cartam<br />
pacis, finis, transactionis, et datae sententiae scripsi.<br />
8
5. 1192, die 10 ianuarii<br />
Anno 1192, X ianuarii, Odoricus filius quondam Alberti de Arco una cum<br />
Albertino nepote ex sorore cognominato Mitifoco Vallis Camulorum possessor erat, et<br />
in feudum ab episcopo tridentino habebat decimam Bagolini, et aliorum in ea valle<br />
locorum, ut ex documento didici, quod quia vetustate corrosum, et mancum erat, hic<br />
referre non potui.<br />
Ambrosius Francus vidit, et testatus est 9 .<br />
6. Sancti Thomae, 1194, die 11 augusti<br />
Consecratio Sancti Thomae. Fundata fuit haec ecclesia, et dotata a domino Udalrico<br />
filio quondam domini Alberti de Arco.<br />
In Dei nomine. Anno Domini 1194, indictione 12, die 11 augusti Henrico domino<br />
imperatore regnante, et causa acquisitionis regni Siciliae in Apulia existente, <strong>atque</strong><br />
domino Celestino Papa in Romana Cathedra praesidente, haec ecclesia a domino<br />
Odorico seniore de Arcu, inter Archum et Rippam nomine infirmorum fundata, et a<br />
domino Conrado Dei gratia illustri sanctae tridentinae ecclesiae episcopo hodie est<br />
consecrata ad honorem Dei, et Sanctissime Dei Genitricis Virginis Mariae, et<br />
Sanctissimae Sanctae Crucis, et ad honorem domini, et Sanctissimi Thomae martyris et<br />
episcopi Cantuariensis, et ss. Apostolorum, Sancti Ioannis Apostoli et Evangelistae et<br />
Sancti Zachariae, et sanctorum martyrum Stephani, Apollinaris, Caesarii, Vigilii,<br />
Laurentii, Vincentii, Innocentis, et sanctorum confessorum Corbiniani, Engleberti, et<br />
sanctae Euphemiae virginis. Et ibi praesentialiter suprascriptus dominus episcopus<br />
expresse considerans, et attendens quod misericordia superexaltat iudicium, et quod ille<br />
qui pater est totius misericordiae ait: misericordes estote si misericordiam consequi<br />
desideratis: ideoque intendens miserabilibus personis subvenire per se et suos<br />
successores et Ecclesia tridentina investivit praefatum dominum Odolricum, qui<br />
praefatum locum ad honorem Dei et suprascriptorum Sanctorum Dei construxerat, cum<br />
annulo quae tenebat in manu solemniter investivit de dicto loco et ecclesia memorata<br />
cum vase aquae, quae per antedictam domum labitur, et discurrit, cum plena et libera<br />
licentia et facultate accipiendi dictam aquam undecumque voluerit ad plenum usum et<br />
utilitatem suam, suorumque successorum, et dicti loci, et constructione unius molendini,<br />
et sufficiens dictae aquae, sine <strong>ipsius</strong> domini episcopi suorumque successorum vel<br />
alterius cuiusque personae contradictione, et cum plena et libera facultate et<br />
iurisdictione capulandi, pasculandi, buscandi, incidendi, et omnia alia et singula<br />
faciendi super plebatibus <strong>Arci</strong>, Rippae, Thenni, Naci, et iurisdictionibus ad dictos<br />
plebatus spectantibus et pertinentibus absque ulla dictorum plebatuum personae<br />
contradictione ipsum dominum Odoricum pro se 10 et dicto loco, et suis successoribus<br />
recipientem libere absolvens ab omni iugo dictorum plebatuum et habitatorum<br />
eorumdem, et absolutos esse pronuncians <strong>atque</strong> mandans. Quam investitionem idem<br />
dominus episcopus fecit in praedictum dominum Odolricum nomine quo supra tantum<br />
in vita eius, ita quod post <strong>ipsius</strong> decessum institutio <strong>ipsius</strong> rectoris <strong>ipsius</strong> loci ad ipsum<br />
dominum episcopum spectet, et spectare debeat pleno iure, cum alia conditione adiecta,<br />
quod dominus Odoricus et eius successores teneantur et debeant quamlibet personam<br />
infirmam de dictis plebatibus in dicto loco cum illis rebus, quas illa persona infirma ipsi<br />
loco prestare potuerit, recipere, et si qua ex illis personis nil habere au dare posset,<br />
ipsam nihilominus recipere teneantur, et secundum dicti loci facultatem et<br />
9 *Hoc totum alia manu conscriptum est, et, uti videtur, <strong>ipsius</strong> Ambrosii Franchi.<br />
10 *additum in margine alia manu: et suis haeredibus: quod manifeste contradicit sequentibus.<br />
9
possibilitatem in dicto loco retinere, mandans ex nunc prout ex tunc omibus et singulis<br />
habitatoribus dictarum plebatuum praesentibus et futuris qualiter sub<br />
excommunicationis poena, in qua ex nunc incurrant, nullatenus audeant vel presumant<br />
dicti loci habitatores contra praedicte investitionis formam aliqualiter molestare.<br />
Retinens etiam in se praefatus episcopus iurisdictionem et arbitrium institruendi, et<br />
confirmandi in dicto loco sacerdotem vel clericum, qui infirmis, et servientibus dicti<br />
loci praesentibus et futuris officium faciat et ministret ecclesiastica Sacramenta. Et ibi<br />
persentialiter suprascriptus dominus episcopus veniam fecit et in perpetuum octo<br />
diebus ante et octo post dictae ecclesiae consecrationem omnibus et singulis ad dictum<br />
locum accedentibus, vel qui dicto loco de bonis sibi a Deo collatis elemosinas fecerint<br />
vel miserint decem annos de criminalibus, et omnnium venialium, et insuper fraudes<br />
poenitentiarum factarum sine fraude, vel per negligentiam, et qui fuerint in precepto<br />
ecclesiae, vel infra octo dies venerit, misericorditer relaxavit. Statuens etiam quod si<br />
quis offenderit aliquam personam eundo vel redeundo per totum tempus ad dictam<br />
ecclesiam, et maxime in his quindecim diebus, suprascriptus dominus episcopus eum et<br />
eos ex nunc prout ex tunc in scriptis excommunicavit, donec ad satisfactionem ecclesiae<br />
venerit plenariam et condignam. Insuper suprascriptus dominus episcopus<br />
suprascriptam ecclesiam in epsicopatu retinuit, et ab omni iugo plebatuum et<br />
plebanorum absolvit, et absolutam esse pronunciavit. Praetera idem dominus episcopus<br />
ipsi dominio Odolrico recipienti pro se et suis successoribus liberam licentiam et<br />
mandatum generale concessit corrigendi, et puniendi, excommunicandi, poenam et<br />
poenas iniungendi omnibus et singulis in dicto loco habitantibus tam sanis quam<br />
infirmis, et eos absolvendi authoritate propria quantenus casus occurrerit, et sibi<br />
videbitur expedire. Qui autem dominus Odolricus ob reverentiam Dei Patris, Beate<br />
Virginis Marie et Matris, et beati Thomae martyris et remedium anime, suorumque<br />
parentum, fecit dationem, traditionem, et investituram liberam et expeditam in<br />
praedictum dominum episcopum pro dicto loco et ecclesia recipientem ad refectionem<br />
infirmorum et sacerdotis sive clerici, et sanorum ibi existentium de omnibus bonis, quae<br />
ibi acquisiverat, et specialiter de duobus mansis quos tenebat Curlus de hominibus, et<br />
Rodegerius eius frater cum omnibus iuribus et iurisdictionibus, quas ab eo tenebant.<br />
Insuper adiunxit quatuor galetas olei, quas dabat ei Fedricus Theutonicus pro domo una<br />
quae iacet in Ripa apud Rigolium, uno capite via, uno latere apud Albertum de Gallicia,<br />
et apud Rigolium. Qui praefatus dominus Odolricus pro se, et suis successoribus et dicto<br />
loco pro recognitione dicte investitionis promisit omni anno in sacris s. Vigilii vel in<br />
octava dare, reddere, et prestare eidem domino episcopo et eius successoribus, vel<br />
massario s. Vigilii unam libram thuris, et nihil aliud. Ibi testes dominus Alneperius<br />
abbas s. Laurentii Tridenti, pre’ Vincentius archipresbyter de Arcu, presbyter Artonius,<br />
Corradus presbyter capellanus, et Odolricus capellanus, Albertus de Nago, Ioannes<br />
Clericus, Mussus de Dosso, Federicus de Civizano.<br />
Ego Riprandus notarius quondam domini Alberti tridentini episcopatus rogatus<br />
interfui, et hanc cartam scripsi.<br />
7. <strong>Arci</strong>, 1200 die 23 decembris<br />
Investitura Conradi episcopi in dominum Odolricum filium quondam domini<br />
Federici de Arco de muta Turbulae et Rippae 11 .<br />
11 Fridericus I: [filii] Odelricus II, Fridericus II.<br />
10
In Christi nomine. Die sabati nono exeunte mense decembris. In Arcu in choro s.<br />
Marie plebis <strong>Arci</strong>, in praesentia domini Magneti presbyteri, et Iacobini, et Martarelli, et<br />
Decazati de loco Mallesesini, et Gulielmi de Ripa, et Domalselli de Arco, et aliorum<br />
testium rogatorum. Ibique dominus Conradus Dei gratia tridentinae ecclesiae episcopus<br />
per birettam, quam in sua manu tenebat, investivit 12 dominum Odelricum de Arcu filium<br />
quondam domini Friderici ad rectum feudum et nomine recti feudi nominative de muta<br />
stratae Turbulae et Ripae tali modo, quod dictus dominus Odelricus, et sui haeredes de<br />
caetero nomine recti feudi accipiant et tollant, et habeant ad suam utilitatem in<br />
perpetuum de quaquaque soma onerata transeunte duodecim denarios veronensis<br />
monetae, et de unoquoque plaustro onerato tres soldos eiusdem monetae sine<br />
contradictione iam dicti domini Conradi episcopi, suorumque successorum, et cum sua<br />
defensione suorumque successorum, et ita promisit iam dictus dominus Conradus<br />
episcopus per se et per suos successores per stipulationem dicto domino Odelrico et suis<br />
heredibus perpetuo attendere et observare sub poena dulpli dictae mutae, secundum<br />
quod valuerit ad rectum feudum. Et insuper dictus Odelricus iuravit ad Dei Evangelia<br />
verbo dicti domini episcopi, et super animam eius per se et per suos successores<br />
praedictum feudum et investituram semper firmam habere et tenere nec contravenire: et<br />
ibi iuravit fidelitatem praedicto episcopo sicut vassallus domino, et ipse dedit iam dicti<br />
feudi verbum ei, ut intret in tenutam.<br />
Anno Domini millesimo ducentesimo, indictione tertia.<br />
Ego Salvatera notarius domini Friderici imperatoris interfui, et rogatus scripsi.<br />
8. Sancti Nazarii Ripae, 1200, 11 octobris<br />
Generalis investitura omnium feudorum a Conrado episcopo irrogata domino<br />
Odorico filio quondam Friderici de Arco 13 .<br />
In Christi nomine. Anno ab eius nativitate 1200, indictione 3, die 11 intrante mense<br />
octobris, in pertinentia Ripae iuxta ecclesiam sancti Nazarii in praesentia domini Arpi<br />
de Cleso, et domini Petri de Malusco iudicis, et domini Brixiani iudicis de Toscolano,<br />
domini Alberti mitifogi 14 , domini Alberti de Stenico, domini Alberti de Bonvicino de<br />
Ripa, domini Gerardi de mala silice, Salvatere notarii, Iacobini de Regaiolo 15 , et aliorum<br />
testium rogatorum 16 . Ibidem in eorum praesentia dominus Conradus Dei gratia<br />
tridentinae ecclesiae episcopus per lignum, quod in sua manu tenebat, investivit<br />
dominum Odolricum filium quondam domini Federici de Arco ad rectum feudum, et<br />
nomine recti feudi nominative de omni eo, quod ipse dominus Odolricus iure, et non<br />
iure habet et tenet, et tollit, vel ipse habuit et tenuit et tolluit, seu sui antecessores aliquo<br />
tempore iure vel non iure habuere, et tenuere in toto episcopatu et Comitatu et Ducatu et<br />
Marchia tridentina. Ita quod iam dictus dominus Odolricus et sui haeredes sive<br />
successores habeant et teneant et possideant in futurum omnia suprascripta in<br />
perpetuum ad rectum feudum et nomine recti feudi sine omni contradictione iam dicti<br />
domini Conradi tridentini episcopi suorumque successorum, et cum omni sua<br />
suorumque successorum defensione. Et insuper praefatus dominus episcopus praecepit<br />
dicto domino Odolrico, ut ipse sua authoritate intret in possessionem et tenutam iam<br />
dicti feudi, et ibi confessus fuit iam dictus dominus episcopus, quod dictus dominus<br />
12 Confirmat hanc investituram Philippus Romanorum rex anno 1207.<br />
13 Confirmatio Philippi regis 1207.<br />
14 mitifocorum familia in valle Camonica.<br />
15 Ragaioli.<br />
16 *Hoc documentum videtur compendiatum ex sequenti, omissis etc.<br />
11
Odolricus fecerat iam ei fidelitatem 17 , et dixit quod nollebat ut aliam faceret fidelitatem,<br />
et ei eam fidelitatem remisit. Et insuper dictus dominus Arpus de Cleso, dicto domino<br />
Conrado episcopo tridentino renuntiante omni suo iuri et omni legum auxilio, iuravit ad<br />
sancta Domini Evangelia per parabolam dicti domini Conradi tridentini episcopi, et<br />
super eius animam in omnibus et per omnia in integrum attendere et observare ut<br />
superius continetur omni occasione et exceptione remota: salva tamen dignitate praefati<br />
domini episcopi quod possit facere rationem dicto domino Odolrico de eo, si dominus<br />
Odolricus faceret superfluum. Et tamen quod dominus episcopus teneatur domino<br />
Odolrico in omnibus et per omnia ut superius locare. Et ibi dominus Odolricus per<br />
stipulationem promisit dicto domino Conrado episcopo adiuvare eum episcopum de<br />
guerra, quam habet cum tridentinis 18 , et de omnibus aliis guerris, et discordiis, quae ei<br />
evenerint vel apparuerint pro facto episcopi in episcopatu et Comitatu, Ducatu et<br />
Marchia tridentina, expensis tamen domini episcopi, et episcopatus, quae deinceps ei<br />
evenerint, et pro hoc attendendo dictus dominus Odolricus investivit nomine pignoris<br />
iam dictum dominum Conradum episcopum de tanto suorum bonorum, quod valeat ter<br />
mille librarum bonorum denariorum veronensium, ita quod si non attenderet ut dictum<br />
est, quod dictus episcopus sua authoritate possit intrare in iam dictis bonis et uti et<br />
possidere et sibi satisfacere in ter mille librarum bonorum denariorum veronensium sine<br />
omni sua suorumque haeredum contradictione. Et ita per omnia ut dominus Odolricus<br />
fecit, iuravit attendere omni occasione, et exceptione remota. Et insuper dictus dominus<br />
episcopus ibi incontinenti per stipulationem promisit domino Odolrico, quod si<br />
oportebit quod Castrum Drenae guarniretur, resarcire de expensis illud, quod dominus<br />
Odolricus voluerit et congruum erit sine fraude 19 .<br />
Actum est hoc totum cum stipulatione subnixa ab utraque parte.<br />
Ego Salvatera notarius domini Federici imperatoris omnibus et singulis interfui et<br />
me subscripsi.<br />
Ego Isachus notarius Sacri Palatii et a domino Henrico Romanorum imperatore<br />
confirmatus interfui rogatus, et hanc cartam scripsi.<br />
9. Sancti Nazarii Ripae, 1200, 11 octobris<br />
Iura feudalia dominorum de Arco ab episcopo tridentino domino Odolrico filio<br />
quondam domini Friderici de Arco concessa post mortem domini Trentini soceri 20 .<br />
In Christi nomine. Anno ab eius nativitate 1200, indictione 3, die 11 intrante mense<br />
octobris in pertinentia Rippae iuxta ecclesiam s. Nazarii: in praesentia domini Arpi de<br />
Cleiso, et domini Petri de Malusco iudicis, et domini Brexani iudicis de Toscolano, et<br />
domini Alberti mittefogi, domini Alberti de Stenico, domini Alberti de Boviano 21 de<br />
Ripa, domini Gerardi de Malexilice, Salvatere notarii, et Iacobini de Regaiolo de<br />
Maleynmo 22 , et aliorum testium rogatorum. Ibique in eorum praesentia dominus<br />
Conradus Dei gratia tridentinae ecclesiae episcopus per lignum, quod in sua manu<br />
tenebat, investivit dominum Odolricum de Arco filium quondam domini Federici ad<br />
rectum feudum de omni toto, quod dominus Trentinus quondam Pater dominae<br />
17 *Iuramentum fidelitatis fecerat anno 1198 die 2 novembris in ecclesia sancte Masencie de<br />
Magnano prope lacum sita Toblini, uti ex originali documento didici, quod habetur in Tabulario Castri<br />
Boni Consilii tridentini.<br />
18 Episcopus bellum susceperat cum tridentinis.<br />
19 Castrum Drenae illorum de Arco, fui emptum ab illis de Seiano anno 1175, die 14 octobris.<br />
20 Confirmatio Philippi regis 1207.<br />
21 *Boviano supra Bonvicino.<br />
22 Ragaioli de Maleynverno.<br />
12
Mabiliae 23 uxoris dicti domini Odolrici tempore habebat et tenebat, vel alii pro eo<br />
ubicumque essent, et inveniri possent, et de omnibus rationibus et actionibus ad illud<br />
pertinentibus, domino Odolrico recipiente investituram pro se et pro domina Mabilia<br />
uxore sua: ita quod dominus Odolricus et domina Mabilia et sui haeredes totum<br />
suprascriptum in perpetuum habeant et teneant et possideant et ad suam utilitatem ad<br />
rectum feudum et nomine recti feudi, feudum pro feudo, et alodium pro alodio,<br />
fictalicium pro fictalicio, libelarium pro libelario, sine omni contradictione dicti domini<br />
Conradi episcopi et suorum successorum, et cum omnia sua suorumque successorum<br />
defensione. Et insuper iam dictus dominus episcopus Conradus praecepit domino<br />
Odolrico, ut sua authoritate intret in possessione et tenuta pro se et uxore sua domina<br />
Mabilia de omnibus suprascriptis et de qualibet alia re pertinente ad suprascripta, vice<br />
omnium suprascriptarum rerum. Et ibi similiter in praedictorum praesentia dictus<br />
dominus Conradus episcopus per lignum quod in sua manu tenebat, investivit dictum<br />
dominum Odolricum de Arco ad rectum feudum, et nomine recti feudi, nominative de<br />
omni et toto eo, quod dominus Odolricus iure et non iure habet et tenet et colit, vel ipse<br />
habuit, et tenuit, et coluit, seu sui antecessores aliquo tempore iuire vel non iure habuere<br />
et tenuere in toto episcopatu, et Comitatu, et Ducatu, et Marchia tridentina, ita quod<br />
dominus Odolricus et sui haeredes sive successores habeant et teneant et possideant in<br />
futurum omnia suprascripta in perpetuum ad feudum, et nomine recti feudi sine omni<br />
contradictione iam dicti domini Conradi episcopi, suorumque successorum defensione.<br />
Et insuper praedictus dominus episcopus praecepit dicto domino Odolrico, ut ipse sua<br />
authoritate sit et intret in possessione et tenuta iam dicti feudi. Et ibi confessus fuit<br />
praescriptus dominus episcopus, quod dominus Odolricus fecerat iam ei fidelitatem, et<br />
dixit quod non volebat ut aliam faceret fidelitatem, et ei eam fidelitatem remisit. Actum<br />
est hoc cum stipulatione subnixa, et statim ibi in suprascriptorum praesentia incontinenti<br />
dominus suprascriptus episcopus Conradus promisit per stipulationem domino Odolrico<br />
suprascripto dare et solvere per se vel per suum certum nuncium ter mille libras<br />
bonorum veronensis monetae, scilicet mille libras hinc ad festum Sancti Ioannis<br />
Baptistae 24 proximum venturum, et alias mille libras hinc ad festum Sanctae Mariae<br />
cerialis proximum venturum, alias mille libras hinc ad festum Sancti Martini proximum<br />
venturum et inde ad unum annum, et totum illud plus, quod dominus Arpus de Cleso, et<br />
dominus Petrus de Malusco praeceperint et dixerint, omni occasione et exceptione<br />
remota, et omnium legum auxilio, per quod iam dictus dominus episcopus se tueri<br />
posset aut vellet, et per haec attendendo et observando dictus dominus episcopus<br />
investivit iam dictum dominum Odolricum nomine pignoris de toto eo et omni eo, quod<br />
praedictus episcopus vel episcopi episcopatus tridentini habent et tenent, et ad ipsum<br />
episcopum seu episcopatum pertinet in tota pertinentia et plebatu <strong>Arci</strong>, ita quod si<br />
dominus episcopus Conradus non solverit praedictos denarios, ut dictum est, quod<br />
dominus Odolricus valeat intrare sua authoritate in praedicto pignore et uti et possidere,<br />
et fruges habere, donec solverit praedictos denarios, frugibus non computatis in sorte,<br />
sine omni contradictione praedicti domini Conradi episcopi, suorumque successorum, et<br />
cum omni sua, suorumque successorum defensione, et similiter iam dictus dominus<br />
Conradus episcopus promsiit per stipulationem dicto domino Odolrico adiuvare eum de<br />
omnibus suis discordiis et guerris et negotiis et factis, quae habet et habuerit, et<br />
conservare et manutenere eum in omnibus suis possessionibus et tenutis et rebus, quas<br />
habet vel habuerit antea pro se et pro domina Mabilia uxore sua, seu pro hominibus suis<br />
23 Domina Mabilia filia quondam domini Trentini de Gando uxor domini Odolrici de Arco.<br />
24 *potius Evangelistae.<br />
13
liberis et servis quocumque modo ipsi habebant, et tenebant, seu possidebant, vel in<br />
antea habuerint seu possederint; et pro hoc attendendo iam dictus dominus Conradus<br />
episcopus investivit nomine pignoris suprascriptum dominum Odolricum de toto eo et<br />
omni eo, quod dictus dominus Conradus episcopus vel episcopatus tridentinus habet in<br />
tota pertinentia et territorio Randenae, ita quod si non solverit, et non attenderit iam<br />
dictus dominus Conradus episcopus, ut dictum est, quod dominus Odolricus habeat et<br />
teneat illud donec dominus Conradus solverit dicto domino Odolrico alias tres mille<br />
libras bonorum denariorum veronensium redditibus non computatis in sorte. Et insuper<br />
praedictus dominus Arpus de Cleso dicto domino episcopo Conrado, omniumque legum<br />
auxilio, et suo iuri renunciante, iuravit ad Sancta Dei Evangelia per parabolam dicti<br />
domini Conradi episcopi, et super animam eius domini episcopi in omnibus et per<br />
omnia attendere et observare ut superius continetur omni occasione et exceptione<br />
remota, ita salva tamen dignitate praedicti domini episcopi quod possit facere rationem<br />
dicto domino Odolrico in omnibus et per omnia ut superius loquitur. Versa vice<br />
dominus praefatus Odolricus per stipulationem promisit dicto domino Conrado episcopo<br />
adiuvare eum dominum episcopum de guerra quam habet cum tridentinis 25 , et de<br />
omnibus aliis guerris et discordiis quae evenerint vel apparuerint praedicto episcopo in<br />
episcopatu et Ducato, et Comitato, et Marchia tridentina, expensis tamen domini<br />
episcopi et episcopatus, quae deinceps ei evenerint, et pro hoc attendendo dictus<br />
dominus Odolricus investivit loco pignoris iam dicto domino episcopo de tanto suorum<br />
bonorum, quod valeat ter mille librae bonorum denariorum veronensis monetae. Itaque<br />
si non attenderit ut dictum est, quod dominus episcopus sua authoritate possit intrare in<br />
iam dictis bonis et uti et possidere, et sibi satisfacere de praedictis bonis in ter mille<br />
libris bonorum denariorum veronensium sine omni sua suorumque haeredum<br />
contradictione et ita per omnia ut dominus Odolricus fecit, iuravit attendere omni<br />
occasione et exceptione remota. Et insuper dictus dominus episcopus ibi incontinenti<br />
per stipulationem promisit domino Odolrico, quod si oportebit quod castrum Drenae 26<br />
guarniretur, resarcire de expensis illud quod dominus Odolricus voluerit et congruum<br />
erit sine fraude. Actum est hoc totum ut supra dictum est ab utraque parte cum<br />
stipulatione subnixa.<br />
Ego Salvatera notarius domini Federici imperatioris his omnibus interfui, et me<br />
subscripsi.<br />
Ego Isachus notarius Sacri Palatii et a domino Henrico Romanorum imperatore<br />
confirmatus interfui rogatus, hanc cartam scripsi.<br />
10. Tenni, 1205 die 21 septembris<br />
Colognae, 1205 die 23 septembris<br />
Vici Lomasii, 1205 die 2 octobris<br />
Gaudenti, 1205 diebus 2 et 3 octobris<br />
Syndicatus seu mandatum procuratorium hominum Cugorei, Stimiachae, Flavei,<br />
Dasyndi, Campi in Magnum de Faurio ad vendendum<br />
Castrum Comandoni.<br />
In Christi nomine. Anno a nativitate eius 1205, indictione octava, die martis XI<br />
exeunte mense septembris 27 in Theno in domo sacerdotum in praesentia domini Brixiani<br />
causidici de Tusculano, et domini Riprandi de domino Ponzone, et Marchariae, et<br />
25 Bellum episcopi cum tridentinis.<br />
26 Castrum Drenae.<br />
27 die XI septembris exeunte= 21 settembre.<br />
14
Calepini de domina Guerrera, et Dominici Balestrerii, et Viviani fabri de Theno, <strong>atque</strong><br />
Othoboni filii quondam presbyteri Rambaldi, et aliorum complurium testium rogatorum.<br />
Ibique Pelegrinus de Cugoreo filius quondam Gavaci, et Otho de Gugoreo, et<br />
Personaldus, et Ioannes Tornarius de Campo, et Martinus de Aginolfo, et Cugeriaus, et<br />
Martinus filius quonndam Lanfranchini de Campo.<br />
Item postea die iovis 9 exeunte mense septembris.... apud domum Alii quondam<br />
Pelegrini de Cologna, in praesentia domini Brixiani causidici de Tusculano, et<br />
Marchariae, et Ioannis et Facini de Dasindo, et Moscardi de Faurio, et Viviani fabri de<br />
Theno et aliorum complurium testium rogatorum. Ibique.... Othobonus et Ioannes de<br />
Casa nova, et Riprandus, et Zambonus de Campo, et Costa, et gatta, et Bartholomaeus,<br />
et Manfredinus, et Dominicus, et Adam, Rambaldus, et Ioannes et Curtius et Albericus<br />
filius quondam fabri de Campo, et Marcius filius quondam Gauaci de Cugoreo.<br />
Item postea die dominico 2 intrante mense octobris in Nomasso in ecclesia plebis in<br />
praesentia domini Brixiani causidici de Tusculano, et Rufalcazi de Arco, et domini<br />
Riprandi de domino Panzone (sic), et Dominici Balestrerii, et Moscardi filii Magni, et<br />
aliorum testium rogatorum.<br />
Ibique Martinus de Campo, et Margaretus, et Ribaldus, et.... de Campo, et Ioannes<br />
filius Belengani de Flaveo, et Curtus eius frater, et Vivianus de Flaveo, et Gualferius de<br />
Stimiaga, Civetonus de Flaveo, et Mayfredus, et Rugerius, et Tancredinus, et Fridricus,<br />
et Martinus de Flaveo, et Vitalis de s. Zenone, et Albertinus frater Morandi, et Martinus<br />
frater filius quondam Ruberti de Stimiaga, et Dominicus, et Buschus, et Otho, et<br />
Albertinus, et Pasqualinus de Stimiaga, et Vitalis de Dasindo, et Baiamattus, et<br />
Paganellus, et Arcusius, et Rivanus, et Ribaldus, et Ioannes de presbytero, et Barutius,<br />
et Malanottus, et Malfatus, et Zeno de Dasindo, et Mayfredinus, et Lanfrancus, et<br />
Ioannes et Martinus fil. quondam Bonetti, et Mayfredinus, et Henricus de Dasindo.<br />
Item postea eodem die in Nomasso in ecclesia s. Ioannis, in praesentia Brixiani<br />
causidici de Tusculano, et Rufalcazi de Arco, et Dominici Balestrerii, et Moscardi de<br />
Faurio, et aliorum complurium testium rogatorum. Ibique Marulus de Flaveo, et Ioannes<br />
et Albertinus eius filii, et Benedictus de Flaveo, et Fedricus, et Albertus eius frater, et<br />
Vivianmus, et Riprandus de Flaveo, et Vitalis Lodranus, Batillus de Stimiaga, et<br />
Martinus, et Facinus de Dasindo, et Mayfredinus de Campo, Vivianus et Martinus de<br />
Campo.<br />
Item postea die lunae tertio intrante mense octobris in Nomasso in ecclesia s.<br />
Ioannis, in praesentia Brixiani causidici de Tusculano, et Dominici Balestrerii, Calepini<br />
de domina Guerrera de Arco, et Facini et Moscardi de Faurio, et aliorum testium<br />
rogatorum. Ibique Dominicus de Flaveo frater Morulli, et Zuco de Flaveo, et Iacobinus,<br />
et Otholinus de Stimiaga, et Riprandus de villa de Flaveo, et Reda.<br />
Item postea in via publica apud Pontem Carare in praesentia domini Tusculani<br />
causidici, et Rufalcatii, et domini Odorici de Bolpesino, et Marchariae, et aliorum<br />
testium rogatorum. Ibique Carboncinus et Othobonus filii quondam Guife de Dasindo.<br />
Omnes isti suprascripti secundum quod erant, ut superius dictum est, per diversa<br />
loca, fecerunt et constituerunt Magnum de Flaurio suum syndicum, sive actorem, seu<br />
procuratorem, vel nuncium ad placitum sive placita, quod et quae intendunt facere, aut<br />
facere voluerint contra Riprandum et Odoricum, et Armanum, et Aldrighettum, et<br />
Gratiadeum, et Boninsegnam fratres de Campo, et specialiter ad petendum castrum<br />
Comandoni, sive possessionem <strong>ipsius</strong> castri in totum vel pro parte, et nominatim ad<br />
faciendam vendicionem, seu cessionem de praedicto castro de toto vel de parte domino<br />
Odorico de Arco cum omnibus actionibus et racionibus, et iure, quas, et quod habebant<br />
15
vel habere poterant aliquo modo in praedicto castro, et quicquid fecerit seu dixerit<br />
stipulatione subnixa tam in agendo quam in vendendo, seu cedendo ut supra dictum est,<br />
firmam habere promiserunt, et contra non venire sub hypotheca suarum rerum. Et<br />
praedictus Pellegrinus de Cugoreo, et Martinus filius quondam Lanfranchini de Campo<br />
per se, et verbo Othonis de Cugoreo, et Personaldi, et Ioannis tornarii de Campo, et<br />
Martini de Aginolfo, et Engerini iuraverunt super suam animam, et super animam<br />
istorum, qui dederunt parabolam ad S. Dei Evangelia secundum quod supra dictum est<br />
in totum et per totum semper ratum et firmum habere, et numquam contravenire.<br />
Omnes vero alii suprascripti iuraverunt per se omnia praedicta firma habere, praeter<br />
Martinum et Facinum de Dasindo, et Mayfredinum filium quondam Negorboni, qui<br />
confessi fuerunt, quid iuraverant praedictum iusiurandum. Quibus omnibus peractis<br />
praedictus Magnus syndicus seu actor, aut procurator sive nuncius iuravit ad Sancta Dei<br />
Evangelia omnia suprascripta facere sine fraude.<br />
Ego Ioannes Sacri Palatii notarius interfui, et rogatus scripsi.<br />
11. Veronae, 1205 die 8 octobris<br />
Domini Odorici quondam domini Friderici de Arco ab hominibus Flavei,<br />
Stimiachae, Dasyndi, Cugorei et Campi emptio castri Comandoni, nunc Spinetum<br />
vocatur. In Christi nomine. Anno a nativitate eius 1205 indictione octava, die sabbati<br />
octavo intrante mense octobris in civitate Veronae in domo domini Odorici de Arco in<br />
praesentia domini Gambarini iudicis, et domini Bonacursi iudicis de domino Enverardo<br />
pilipario, et domini Folchini iudicis de Verona, et domini Brixiani de Toscolano, et<br />
domini Firadroni 28 archipresbyteri de Salodio, et domini Arnoldi de Mezo, et Picii<br />
notarii de Malsesino, et Enrigeti notarii Veronae de ora s. Quirici, et Manentini de Poya,<br />
et Tancredini de Arco, <strong>atque</strong> Mili de Ronchono, et aliorum plurium testium rogatorum.<br />
Ibique Magnus de Faurio syndicus et procurator universitatis de Flaveo et Stimiaga,<br />
et Dasindo, et Cugoreo et Campo de uno et de alio, et hominum praedictarum<br />
universitatum de plebatu Nomassi, sicuti vidi et legi: et continetur in infrascripto a me<br />
Ioanne notario facto, investivit per se, et dictis universitatibus et hominibus dictarum<br />
universitatum nomine venditionis dominum Odoricum de Arco nominatim de omnibus<br />
iuribus et actionibus, quae et quas praedictus syndicus et universitates et earum homines<br />
habent vel aliquo modo habere possent in castro Comandoni, quod iacet in plebatu<br />
Nomassi 29 , nominatim pro pretio quingentarum librarum bonorum denariorum<br />
veronensium, quas iam dictus Magnus syndicus et procurator venditor confessus fuit<br />
pro se et dictis universitatibus, et hominibus earum accepisse a iam dicto domino<br />
Odorico nomine certi et finiti pretii, eo renunciante pro se et iam dictis universitatibus,<br />
et earum hominibus exceptioni non dati, et non numerati, et non soluti pretii, et omni<br />
iuri, per quod iam dictus syndicus et universitates ullo modo possent se tueri. Tali modo<br />
fecit iam dictus Magnus syndicus et procurator praefatam investituram suo nomine, et<br />
nomine suprascriptarum universitatum et earum hominum in praenominatum dominum<br />
Odolricum de Arco, ut ipse dominus Odolricus et sui haeredes, aut cui dederint,<br />
habeant, et teneant perpetualiter ad proprium et ad alodium iam dictam vendicionem in<br />
futurum sine contradictione iam dicti Magni syndici et procuratoris et praedictarum<br />
universitatum et hominum earum: et si plus valeret, nomine donationis iam dictus<br />
dominus Odolricus inter vivos investivit, ita ut amplius revocari non possit, et<br />
renunciavit quod non possit dicere, quod donatio non valeat sine insinuatione, et quod<br />
28 Tirachoni.<br />
29 Castrum Comandoni in plebe Nomassi.<br />
16
non sit facta coram Praetore, vel iudice, et quod non excedat modum, et quod non sit<br />
facta cum solemnitate. Praeterea iam dictus Magnus syndicus et procurator dictarum<br />
universitatum et hominum earum promisit per satipulationem pro se et pro iam dictis<br />
universitatibus et earum hominibus iam dicto domino Odorico de Arco emptori et suis<br />
haeredibus, aut cui dederint iam dictam vendicionem ad proprium cum omnibus<br />
racionibus, actionibus, et iuribus ad eam pertinentibus ab omni impediente et<br />
contradicente persona defendere et guarentare sub poena dupli totius damni, quod aliquo<br />
tempore ei veniret, et pro dicto domino Odolrico iam dictus dominus Magnus sindicus<br />
praedictarum universitatum et earum hominum omnia suprascripta possidere<br />
maniefstavit, et ei parabolam dedit, ut sua authoritate ingrediatur et intret in possessione<br />
et tenuta de omnibus suprascriptis. Actum est hoc suprascripto loco, et die feliciter.<br />
Ego Ioannes Sacri Palatii notarius omnibus his suprascriptis interfui, et rogatus<br />
scripsi.<br />
12. Sancti Danielis Veronae, 1209 die 19 augusti<br />
Otho Romanorum rex confirmat privilegium domini Friderici imperatoris domino<br />
Odorico filio quondam Friderici de Arco.<br />
Die martis quartodecimo exeunte mense augusti in episcopatu Veronae in pratis<br />
Sancti Danielis iuxta lacum Gardae. In praesentia domini Conradi Dei gratia episcopi<br />
spirensis, et regalis Aulae cancellarii, domini Henrici de Calendino regalis Aulae<br />
mariscalchi, domini Guielmi marchionis de Monte Ferrato, domini Henrici de Malineke,<br />
domini Marquoardi de Virech, Henrici de Constantia scribae regalis Aulae, domini<br />
Alberti Strutii de Cremona iudicis regalis Aulae, domini Brixiani causidici de<br />
Tusculano, domini Ziraconi archipresbyteri Salodii, domini Alberti Mittifogi, domini<br />
Martaris de Arcu et aliorum <strong>atque</strong> Ioannis de Theno, qui fuere rogati testes, et<br />
specialiter ad hoc convocati. Ibique coram domino Othone domina Ponta Romanorum<br />
rege semper augusto dominus Odelricus de Arcu filius quondam domini Federici petiit<br />
investitruram de suo recto feudo nomine recti feudi, quod feudum est de 24 libris<br />
imperialibus, quas ipse dominus Odelricus debet accipere et habere ab ipso domino rege<br />
vel a suis nunciis in festivitate s. Martini post 15 dies omni anno apud Laudum, vel alibi<br />
ubi ei domino rege placuerit, et opportunitas eidem domino Odelrico fuerit, secundum<br />
quod concessum fuit a quondam domino Federico Romanorum imperatore domino<br />
Frederico de Arcu patri dicti domini Odolrici, et domino Udelrico patruo eiusdem<br />
domini Odelrici, ut in quodam privilegio sigillato sigillo quondam piae memoriae<br />
domini Federici Romanorum imperatoris suprascripti continetur, ibi coram domino rege<br />
Othone ostenso et lecto, cuius tenor talis est: Fredericus etc. ut supra numero 1. legitur.<br />
Quod feudum et privilegium dictus dominus rex sua regali maiestate confirmavit<br />
excepto quod dictus dominus Odolricus non habeat veronenses, vicentinos, et paduanos<br />
et venetos tamquam inicmicos reputare, nisi a dicto domino rege fuerint inimicati. Et<br />
insuper dictus dominus Odolricus de Arcu incontinenti nobiliter iuravit fidelitatem<br />
nominato regi Othoni contra omnem hominem, sicut vassallus domino facit, et ipse<br />
dominus rex ipsum dominum Odelricum osculatus fuit pro iam dicto feudo.<br />
Actum est hoc anno a nativitate Domini M.CC.VIIII, indictione XII:<br />
Et ego.... Sacri Palatii notarius interfui et rogatus, ac ex praecepto domini Othonis<br />
regis et voluntate hanc....<br />
17
13. <strong>Arci</strong>, 1210 die 24 decembris (octavo exeunte decembris)<br />
Testamentum domini Odolrici filii quondam domini Friderici de Arco 30 .<br />
In Christi nomine. Die veneris octavo exeunte mense decembris. Actum est hoc in<br />
Arco in domo Ruffacatii in praesentia dominorum Balderici, et Brixiani iudicum de<br />
Tusculano, Provedini archipresbyteri de Arcu, Petri et Pauli fratrum, Odelrici de<br />
Vulpasino, Pellegrini de Durento, Tebaldi scutiferi, Turchetti scolaris, Calepini eius<br />
fratris, Riprandi quondam .... Ribaldi quondam Iaseppi de Arcu, Mulli caniparii,<br />
Simonette Francigenae, Alberti medici de Terratio, Aluichi teutonici et aliorum ad hoc<br />
specialiter testium rogatorum et vocatorum. Ibique dominus Odolricus filius quondam<br />
domini Friderici de Arco iacens infirmus in lecto, de qua infirmitate obiit, testamentum<br />
per nuncupationem condere proposuit. In primis filios suos Adelpretum et Riprandum<br />
impuberes sibi haeredes in omnibus bonis suis instituit, et eos ad invicem substituit tali<br />
modo, quod si quis illorum intra pubertatem decesserit, vel quocumque tempore post<br />
pubertatem decesserint sine filiis, commisit fidei illorum, et eos per fidei commissum<br />
rogavit, ut restituant haereditatem Federico fratri illius domini Odolrici.<br />
Ecclesiae sanctae Mariae de Arcu pro remedio animae suae, suorumque<br />
antecessorum XXV libras veronensium denariorum vel valens reliquit.<br />
Ecclesiae s. Adelpreti 31 de Campagna <strong>Arci</strong> centum solidos veronense reliquit.<br />
Ecclesiae s. Thomae et infirmis centum soldos veronenses reliquit.<br />
Marsilium de Dosso cum filiis suis et cum toto peculio suo, excepto eo, quod<br />
Marchariae dederat, liberos instituit Bonamfantem filiam quondam Maretti, et filium<br />
suum Gratianum cum toto peculio suo liberos instituit, si venerint in partem filiorum<br />
suorum: et si venerint in partem fratris sui Federici, et ei Federico placebit accipere<br />
Artusium et uxorem et filios pro contracambio, quod accipiat, et illo [illam]<br />
Bonamfantem et eius filiis dictis liberi sint, ut dictum est. Caresunam uxorem Marcariae<br />
cum filia et filiis suis liberos statuit, et eis totum peculium suum concessit si venerint in<br />
partem filiorum suorum. Bonacordum filium Raimundini, si venerit in partem filiorum<br />
suorum, liberum statuit et reliquit. Ibique Garimbertum de Cagno filiis suis iam dictis<br />
tutorem ordinavit, <strong>atque</strong> consitituit. Dominam Mabiliam 32 uxorem suam domnam et<br />
dominam donec voluerit esse cum filiis in domo sine marito, concessa sibi<br />
administratione domus, et omnium bonorum dictorum filiorum suorum instituit: ita<br />
tamen, quod dicta domina Mabilia consilio dicti tutoris administret et faciat, et dictus<br />
dominus tutor consilio dictae Mabiliae similiter faciat. Dominis Balderico et Brixiano<br />
iudicibus de Tusculano suprascriptis pro servitiis et laboribus et expensis, quae et quas<br />
sustinuerunt pro facto domus <strong>Arci</strong>, centum libras imperiales legavit: ita tamen quod de<br />
eis 100 libris terra ab eis vel ab aliis loco Tusculani ematur, et eam terram a filiis et a<br />
fratre dicti domini Odelrici in feudum teneant. Et confessus fuit dictus dominus<br />
Odolricus, quod imperaverat dictas centum libras eis dare in dictum modum. Et dixit et<br />
voluit dictus dominus Odolricus hoc esse suum ultimum testamentum et suam ultimam<br />
voluntatem, et iussit et voluit ut omnia suprascripta valeant iure testamenti vel iure<br />
codicillorum seu ultimae voluntatis, vel quocumque alio iure valere possit. Et si aliud<br />
testamentum aliquo tempore praeter istud fecit, illud irritavit et cassavit.<br />
Actum est hoc in suprascripta die et loco. Anno Domini 1210, indictione 13.<br />
Ego Aldeprandus Sacri Palatii notarius huic testamento interfui, et rogatus a<br />
testatore hoc scripsi.<br />
30 Odoricus filius domini Friderici, filii domini Alberti: Adelpretus, Riprandus seu Riprandinus.<br />
31 Ecclesia s. Adelpreti.<br />
32 Domina Mabilia uxor domini Odorici fuit filia domini Trentini de Gaio vel de Gando.<br />
18
14. Brindisi, 1221 die 27 februarii<br />
Privilegium Friderici II, qui dominos <strong>Arci</strong> Comites, et districtum Comitatum<br />
constituit 33 .<br />
Fridericus II divina favente clementia Romanorum imperator semper augustus et<br />
rex Siciliae etc. Imperialis excellentiae dignitas tunc dignae laudis titulis rutilat, cum<br />
erga fideles suos et devotos favorabilem se exhibet et benignam, et eorum grata servitia<br />
non patitur inremunerata transire. Inde est, quod nos attendentes puram fidem et<br />
sinceram devotionem, quam Fridericus de Arco, et eius nepotes Adelpretus et<br />
Riprandinus ad nostram excellentiam exhibuerunt, et poterunt, praestante Domino, in<br />
posterum exhibere, ipsos et eorum haeredes ex eis legitime descendentes de largitate et<br />
benevolentia nostra honore et nobilitate Comitatus nobilitamus, et eos ex certa scientia<br />
de cetero nobiles Comites facimus, et constituimus ac si antiquitus ex antiquis et<br />
nobilibus Comitibus originem pertraxissent: liberantes eos et eorum legitimam<br />
generationem in perpetuum penitus eximentes ab omnibus angariis, perangariis, et ab<br />
omnibus oneribus rusticanis. Insuper investimus, damus, <strong>atque</strong> largimur, et imperiali<br />
authoritate confirmamus iam dictis Friderico et nepotibus eius Adelpreto, et Riprandino,<br />
et suis haeredibus generaliter et integraliter iurisdictionem et districtum, merum<br />
mixtumque imperium, rimania, banna, telonea, ripatica, et omnem publicam functionem<br />
totius Curtis et territorii castri <strong>Arci</strong>, Burgi, et villae de Turbulis, castri Drenae, et castri<br />
Spinedi, et omnium locorum, quae dictus Fridericus, et eius nepotes habent et tenent,<br />
vel in futurum habebunt, et omnium habitantium in praedictis terris et locis nunc et in<br />
futurum, et quicumque descendentes ex ipsis in montibus et planis, agris, pratis, pascuis,<br />
sylvis, venationibus, piscationibus, molendinis, ripaticis, cum omni iure et honore, ita<br />
quod liceat eidem Friderico et eius haeredibus, et suis nepotibus Adelpreto et<br />
Riprandino, eorumque haeredibus et cohaeredibus usque in infinitum praefatam<br />
iurisdictionem libere exercere in criminalibus et pecuniariis, ac liberalibus causis, in<br />
bannis auferrendis, in collectis ponendis, et in omnibus generaliter agendis quaecumque<br />
ad iurisdictionem et districtum, et ad alia praefata pertinent. Haec omnia suprascripta<br />
statuimus et facimus <strong>atque</strong> decernimus ex certa scientia et spontaneo motu: insuper<br />
volentes quae dubia sunt, vel quae a sapientibus in dubium possunt deduci, nos clara<br />
interpretatione manifesta facere, cum sit nobis datum legem condere, et interpretari, et<br />
maxime beneficia imperialia largissime exponere et interpretari; concessionem<br />
suprascriptam sic interpretamur, ut nedum verum utile dominium, sed honor et districtus<br />
utilis, et etiam merum imperium, et plenissima iurisdictio concessa sit, et esse videatur<br />
praedicto Friderico, suisque nepotibus Adelpreto, et Riprandino, eorumque haeredibus<br />
in praefatis terris et locis et pertinentiis, et personis in eis quandocumque habitantibus:<br />
et hanc interpretationem et expositionem ex certa scientia, et ex consilio procerum<br />
facimus, iniungentes, et statuentes, et etiam concedentes, ut sic in omnibus praesentibus,<br />
praeteritis, et futuris observetur. Statuentes et imperiali authoritate firmiter<br />
praecipientes, ut nulli unquam personae altae vel humili, ecclesiasticae vel saeculari<br />
licitum sit hanc nostrae donationis, <strong>atque</strong> concessionis et confirmationis paginam<br />
33 *Hoc privilegium merito in dubium revocari potest. Nam certum est episcopos tridentinos<br />
habuisse iurisdictionem in Arco, et annno 1233 die 10 septembris Aldricus episcopus tridentinus<br />
investivit dominos Fridericum et Riprandum de Arco de eorum rectis feudis, et hi tamquam homines Casa<br />
Dei s. Vigilii iuraverunt illi fidelitatem contra omnes homines etc., tamquam de nobili macinata s. Vigilii<br />
etc. Insuper numquam in authenticis documentis Comites vocantur ante saeculum 15 etc. Profecto male<br />
consarcinatum est hoc documentum, nec singulae notae chronologicae verae sunt etc.<br />
19
infringere, vel eis temeritatis ausu obviare: et si quis contra praedicta venire tentabit,<br />
mille libras puri auri persolvet, medietatem Camerae nostrae, aliam medietatem<br />
iniuriam passis. Ut autem haec nostra donatio, et concessio in perpetuum inviolabiliter<br />
observetur, praesentem paginam conscribi, et nostro sigillo iussimus communiri. Huius<br />
rei testes Albertus Sancta Magdenburgen S. E. archiepiscopus, Albertus tridentinus<br />
electus 34 , Andreas Alpinus, Anselmus de Zustino, Riciardus Camer. s , Brixianus iudex,<br />
Gerardus de Ceruo et reliqui. Acta sunt haec anno Domini MCCXXI, indictione IX,<br />
imperante D. N. Friderico invictissimo Romanorum imperatore semper augusto et rege<br />
Siciliae anno Romani regni eius 9°, in Sicilia 23°, imperii vero eius 2° 35 . Datum apud<br />
Brundusium 3° Cal. martii feliciter 36 .<br />
15. Ripae, 1243 die 14 februarii<br />
Investitura in dominum Riprandum de Arco nomine imperatoris de bonis domini<br />
Iacobi de Lizana.<br />
Anno Domini 1243, indictione prima die sabati 14° intrante februario in Ripa<br />
coram domino Oderico de Beseno, domino Armano de Campo, domino Azone de<br />
Castrobarco, domino Azolino iudice, Alberto iudice, domino Cognovito de Campo,<br />
domino Alberto de Campo, domino Bernardino de Condino, domino Iacobo Mitifoco 37 ,<br />
domino Silvestro de Lodrono, domino Seto de Ripa, Calocho de Tridento testibus<br />
rogatis etc.<br />
Dominus Sodegherius de Thito Potestas Tridenti et episcopatus per dominum<br />
Federicum imperatorem ita dixit: Cum dominus Riprandus de Arco sit fidelis domini<br />
imperatoris et suorum nunciorum, et Communis Tridenti, et Iacobus de Lizana et filii<br />
sint proditores domini imperatoris, et Communis Tridenti, et fidelium domini<br />
imperatoris, non tantum semel sed pluries, stando cum brixiensibus, et Comite de s.<br />
Bonifacio 38 , et cum inimicis domini imperatroris facendo guerram hominibus de<br />
Tridento 39 et episcopatui, et Potestati tridentino cum brixiensibus; praenominatus<br />
dominus Sodegherius Potestas authoritate domini imperatoris et tamquam Potestas<br />
Tridenti et episcopatus et pro episcopatu investivit praedictum dominum Riprandum,<br />
<strong>atque</strong> datum fecit in se suisque haeredibus, et cui dederit, nominatim de cunctis<br />
mobilibus bonis et immobilibus suprascripti Iacobi de Lizana, et filiorum, quae<br />
habebant et tenebant sive possidebant antequam venissent contra dominum<br />
imperatorem, et ad societatem praedictorum et suprascriptorum, et quae modo tenent et<br />
possident, vel alius pro eis, ubicumque sint et inveniri poterunt in montibus et in plano<br />
in plebatu Lizanae tantum et non alibi, excepto eo toto, quod praedictus Potestas dedit<br />
domino Olderico de Beseno in Terragnuolo: et specialiter de tota terra, et<br />
possessionibus, et pratis, et boschis, et aqua, et de vineis, et arboribus, et castris, e de<br />
macinatis suis, et feudis, et allodiis, et decimis, et iure decimarum, et de fictis cum iure<br />
fictorum, et de toto hoc, pro quo fictus redditur, et de albergariis, et de omni<br />
iurisdictione, quam habebant sive habent faciendi racionem de aliqua persona in dicto<br />
34 *Ex authenticis documentis constat, Albertum fuisse electum saltem sub initium anni 1220, et<br />
anno 1221 die 20 iunii erat in sua dioecesi.<br />
35 *Hoc falsum est, nam adhuc erat annus primus imperii.<br />
36 *Ex Muratorio in Annal. fuit coronatus rex Romanorum anno 1212 sub initium decembris.<br />
Coronam imperialem accepit Romae anno 1220 die 22 novembris. Investituram regni Siciliae habuit ab<br />
Innocentio III anno 1198.<br />
37 Iacobus Mitifocus filius quondam Alberti maternum genus a dominis de Arco trahebat.<br />
38 vocabatur Richardus iste Comes.<br />
39 Bellum in tridentinos.<br />
20
plebatico, et de omni eo, quod pertinet vel pertinere posset aliquo tempore pro praedictis<br />
rebus omnibus, et de Comitatu, quod ipse Iacobus habebat in dicto plebatico: excepto<br />
quod non possit iudicare homines in personis iure Comitis: ita quod praedictus dominus<br />
Riprandus et eius haeredes, et cui dederint suprascripta omnia et singula, possit vendere,<br />
donare, pro anima iudicare cui voluerit ad suam voluntatem, et quod habeat et teneat, et<br />
inde quicquid voluerit faciat, et quod de cetero per aliquam personam non debeat<br />
molestari in aliquo de praedictis rebus omnibus: et fecit ei datum praedictus dominus<br />
Sodegherius Potestas de omni iure, racione, et actione, quod et quae habebant sive<br />
habent vel habere possent in dicto plebatico de praedictis rebus omnibus, ita ut sic possit<br />
agere, petere, et omnia facere ut ipsi facere poterant vel possent, et in omni loco<br />
ipsorum eum posuit. Et promisit praedictus dominus Sodegherius Potestas pro domino<br />
imperatore et pro episcopatu tridentino et tamquam Potestas supradicto domino<br />
Riprando et eius haeredibus, et cui dederint, praedicta omnia et singula defendere et<br />
expedire ab omni homine, aut ei totum damnum restituere, et ita constituit se hoc totum<br />
possidere, vel quasi, nomine ipsorum, et constituit eum procuratorem tanquam in rem<br />
suam, et praecepit ei in tenutam accipere sua propria authoritate. Et hanc investituram et<br />
datam eidem Riprando fecit praedictus dominus pro dicto domino imperatore et pro<br />
episcopatu tridentino, expeditam et rectum feudum, et pro recto et honorabili feudo, et<br />
ipsum per feudum investivit de praedictis rebus omnibus. Qui dominus Riprandus<br />
ibidem iuravit fidelitatem suprascripto domino Potestati pro episcopatu tridentino contra<br />
omnes personas, salva fidelitate suorum dominorum antiquorum; et pro damnis datis de<br />
domibus destructis, et molendinis combustis, et aliis rebus praedicto domino Riprando<br />
stando ad fidelitatem domini imperatoris similiter dominus Potestas dictam datam ed<br />
investituram fecit.<br />
Ego Albertus Agnellus notarius Sacri Palatii his omnibus interfui, et rogatus scripsi.<br />
16. Tridenti, 1255 die 1...<br />
Investitura Egnonis episcopi tridentini in archipresbyterum <strong>Arci</strong> cuiusdam viridarii.<br />
Anno Domini 1255, indictione 8, die primo intrante.... in Tridento apud castrum<br />
civitatis Tridenti, praesentibus domino Odolrico Tridenti decano, domino Odelrico<br />
Tridenti archidiacono, domino Aldrighetto de Castrobarco, domino Odolrico Panzera de<br />
Arco 40 , domino Wilelmo de Belvederio, domino Nicolao quondam domini Gonselini de<br />
Tridento et aliis testibus. Ibique dominus Egno Dei gratia sanctae tridentinae ecclesiae<br />
venerabilis episcopus, cessionem, et investituram fecit et concessit in dominum<br />
Gratiadeum archipresbyterum ecclesiae sanctae Mariae plebis de Arco, et in dominum<br />
Wizardinum confratrem <strong>ipsius</strong> ecclesiae de Arco, et totius Capituli praenominatae<br />
ecclesiae, nominatim de uno suo horto et iam dicti episcopatus Tridenti iacente in<br />
territorio de Arco ubi dicitur in Broilo, secundum quod murus <strong>ipsius</strong> ecclesiae de Arco<br />
vadit, et praedicti fratres et Capitulum eiusdem ecclesiae habebant et tenebant in<br />
praedicto loco Broili: cui cohaeret ab una parte terra et possessio iam dictae ecclesiae de<br />
Arco, ab alia parte Broilum et terra episcopatus Tridenti, ab aliabus partibus terra et<br />
possessio praedictae ecclesiae de Arco: cum omnibus racionibus et actionibus, iuribus<br />
praedicto horto pertinentibus, ita ut de caetero iam dictus archipresbyter et Capitulum<br />
40 Fridericus II filius Friderici I filii quondam Alberti. Mathildis uxor: Cunitia uxor Paridis de<br />
Lodrono 1264; Odoricus Pancera; Adelperius: Uxor Beatrix f.q. domini Crosnae Lendinariae familiae<br />
Trilaci; Fridericus III; Henricus Soga; Albertus canonicus Tridenti.<br />
21
<strong>ipsius</strong> ecclesiae pro ipsa ecclesia de Arco 41 dictam datam et investituram habere et<br />
tenere et uti debeant secundum quod alia bona et possessiones eiusdem ecclesiae faciunt<br />
et facere possunt: dando eis dominum Odoricum Panzeram, qui eos pro ipsa ecclesia in<br />
tenutam et corporalem possessionem inducat. Et insuper praenominatus episcopus per<br />
se suosque successores dictis dominis archipresbytero et Wizardino, et vice sui Capituli<br />
ac suis successoribus promisit et convenit dictam datam et investituram in eis factam<br />
defendere et warentare et expedire ab omni potestate, et persona cum racione, et omnia<br />
suprascripta firma et rata habere, et non venire contra aliquo iure sub hypotheca<br />
bonorum episcopatus.<br />
Ego Iacobus de Taio domini Federici quondam imperatoris notarius interfui, et<br />
rogatus scripsi.<br />
17. Tridenti, 1258 die 9 ianuarii<br />
Investitura Egnonis episcopi facta domino Henrico Sogae de Arco filio quondam<br />
domini Friderici de bonis Bertoldi de Dro rebellis.<br />
Anno Domini 1258, indictione prima, die mercurii nono intrante ianuario, in<br />
Tridento in domo sive castro domini Episcopi, praesentibus domino Iacobo Mitifoco,<br />
domino Liabardo de Caldario, domino Trentino filio quondam domini Othonis de<br />
Gando, domino Riprando domini Gonselini, domino Nicolao Bissoli et aliis testibus.<br />
Quia dignum ac iuri conveniens esse videtur, ut infideles de eorum perfidia pati debeant<br />
detrimentum, et fideles de eorum legalitate suscipiant profectum non modicum et<br />
honorem: quo circa dominus Egno Dei gratia tridentinus episcopus habens prae oculis<br />
qualiter Bertoldus de Gosselingo de Dro tanquam proditor proditoribus et infidelibus est<br />
nequissimus nequiter sociatus: et qualiter dominus Henricus Soga de Arco tanquam<br />
fidelis et legalitate laudandus servitia sanctae Matris Ecclesiae exercuit laudabiliter toto<br />
posse eidem domino episcopo devota obsequia impendendo, non immerite ipsi domino<br />
Henrico voluit debite providere. Quare idem dominus Egno episcopus fecit datam et<br />
investituram in manibus <strong>ipsius</strong> domini Henrici de omnibus bonis <strong>ipsius</strong> Bertoloti tam<br />
mobilibus quam immobilibus, quae habet in toto episcopatu tridentino tam in monte<br />
quam in plano: ita tamen quod ipse dominus Henricus ea bona tam mobilia quam<br />
immobilia <strong>ipsius</strong> Bertoloti de caetero ipse et eius haeredes habere et tenere, donare, pro<br />
anima iudicare, et omnem piam utilitatem facere tanquam de re sua. Insuper idem<br />
dominus episcopus promisit per stipulationem per se, et suos successores dicto domino<br />
Henrico et suis haeredibus de caetero praedicta bona a violentia defendere, et warentare:<br />
et dedit ei licentiam sua authoritate intrandi in tenutam et corporalem possessionem<br />
praedictorum bonorum.<br />
Ego Arnoldus notarius domini Federici Romanorum imperatoris interfui, et rogatus<br />
scripsi 42 .<br />
18. In castro <strong>Arci</strong>, 1264 die 31 maii<br />
Finis dotis factus a domina Cunitia uxore domini Parisii quondam Silvestri de<br />
Lodrono fratribus suis Odorico Panzerae, Adelperio, Henrico Sogae et Friderico filiis<br />
quondam domini Friderici de Arco.<br />
41 *Anno 1251 pridie idus novembris Innocentius Papa IV sua Bulla confirmavit numerum<br />
canonicorum ecclesiae Sanctae Mariae de Archo a domino Gerardo episcopo tridentino prius<br />
determinatum, ut nempe computato archipresbytero essent decem, et non plures, aut pauciores etc.<br />
42 1262. Il Pigna fol. 183 fa menzione di Filippo d’Arco.<br />
22
In Christi nomine. Die sabati ultimo exeunte maio super castrum de Arco, in<br />
pallacio dominorum de Arco, in praesentia dominorum Iordani, et Bovulchini fratrum<br />
de Garduno, Ioannis iudicis de Cavedeno, magistri Venturani de Arco, Girardi de<br />
Cremona, Benevenuti Calcagni de Condino testium rogatorum. Ibi domina Cunitia filia<br />
quondam domini Federici de Arco uxor domini Parisii filii quondam domini Silvestri de<br />
Lodrono, una cum notitia <strong>ipsius</strong> domini Parisii fecit finem, et refutationem et pactum<br />
expressum seu datum de non petendo dominis Odorico Panzerae, Adelperio, Henrico,<br />
Federico fratribus eiusdem dominae Cunitiae filiis praedicti quondam domini Federici<br />
nominatim de omni haereditate et successione ac iudicamento et institutione, et iure sibi<br />
aliquo modo seu tempore competenti ex parte dicti quondam domini Federici patris<br />
dictae dominae Cunitiae, et dictorum fratrum suorum, seu quondam dominae Metheldae<br />
eorum matris, sive alicuius sui fratris olim, vel futuro mortui, sive haerede, et de omni<br />
eo, quod dictis suis fratribus dicere, seu aliquo modo unquam petere posset pro dictis<br />
haereditatibus, successionibus, institutionibus, et iudicamento seu iure. Hoc quidem<br />
fecit dicta domina Cunitia pro mille et centum libris bonorum denariorum veronensium<br />
parvulorum, et quatuor familiis de macinata, quas et quos confessa et manifesta fuit se a<br />
dictis suis fratribus recepisse nomine pro dicta fine et refutatione et dato, renuncians<br />
exceptioni etc. Promisit insuper dicta domina Cunitia stipulationibus praedictis suis<br />
fratribus verbo dicti sui viri, quod numquam impediet eos ultra quod dicta sunt, et<br />
semper tacita et contenta erit huic fini, refutationi et dato sub poena dupli totius damni<br />
et dispendii dictis fratribus incurrentis, et renuncians omni suo iuri authenticario et<br />
hypothecario. Iuravit insuper idem dominus Parisius super animam <strong>ipsius</strong> dominae<br />
Cunitiae, et ad eius instantiam, quod omnia suprascripta attendet et observabit perpetuo<br />
sub dicta poena, nec unquam deceptionem opponet.<br />
Ego Adelpretus de Lavinono notarius interfui, et rogatus scripsi,<br />
19. Tridenti, 1265 die 27 ianuarii<br />
Investitura I, et donatio castri Restorii in plebe Blezii facta a domino episcopo<br />
Egnone domino Friderico III de Arco filio quondam domini Friderici II.<br />
Anno Domini 1265, indictione 8, die martis 5° exeunte ianuario, in Tridento in<br />
pallatio episcopatus, praesentibus domino Bono de Montorio iudice, Viviano eius fratre,<br />
Odorico Panzeria, Nicolao de Monata de Verona, Concio de Corba, et aliis testibus.<br />
Ibique dominus Egano Dei gratia episcopus Tridenti, considerans ea quae sibi et<br />
episcopatui, et hominibus sui episcopatus in pertinenciis Blecii fuerunt contraria per<br />
infideles et contrarios suos 43 de Stenego, Banallo et Campo, quod quotidie offendunt et<br />
ledunt ipsum dominum episcopum, et dictos homines de plebatu Blecii, et cum locus,<br />
qui dicitur Dossus Viduae, et nunc appellatur Resteure 44 , qui iacet in dicto plebatu<br />
Blecii, maliciis ipsorum infidelium auxiliare possit, quam alia fortalitia <strong>ipsius</strong> domini<br />
episcopi commodius obviare, et ipsam terram Blecii ac homines <strong>ipsius</strong> plebatus et<br />
eorum bona ab ipsis inimicis et infidelibus ipsi domino episcopo illaesos conservare: et<br />
considerans etiam probitate et legalitate nobilis viri domini Federici de Arco, et quia<br />
dignum est bene agentibus pro meritis responderi; hinc est, quod idem dominus<br />
episcopus cum uno capucio, quem in suis tenebat manibus, nomine et vice recti feudi<br />
investivit dominum Iordanum de Garduno tanquam nuncium et procuratorem dicti<br />
domini Federici, ut in carta procuratoris manu Armanini notarii facta per me Arnoldum<br />
notarium visa et perlecta, et procuratorio nomine recipientem per se in se et suos<br />
43 Bellum in Iudicaria citeriori contra Blezios.<br />
44 Castrum Restauri. – Domini <strong>Arci</strong> anno 1183 habebant castrum in plebe Blecii.<br />
23
haeredes de ipso loco, dosso, munitione, et guardia <strong>ipsius</strong> loci Dossi Viduae, qui<br />
appellatur Restaure cum introitibus et exitibus superioribus et inferioribus eidem loco,<br />
munitioni, et guardiae pertinentibus, tali quidem modo, quod idem dominus Federicus,<br />
et eius haeredes ipsum locum, munitionem, et guardiam ad rectum feudum habeat<br />
teneat, et possideat, et exinde quicquid voluerit facere faciat tanquam de suo recto feudo<br />
sine aliqua contradictione suprascripti domini episcopi, eiusque successorum, eo tamen<br />
salvo, quod idem locus, munitio, et guardia per pacem et per guerram apertum esse<br />
debeat ipsi domino episcopo, et suis successoribus in suis opportunitatibus guarnitum, et<br />
non guarnitum ad <strong>ipsius</strong> domini episcopi beneplacitum voluntarie, et quod ipse dominus<br />
Federicus cum dicto loco. munitione, et guardia custodiet et conservabit praedictam<br />
terram Blecii, et homines <strong>ipsius</strong> terrae, et eorum bona, et quod ipsi homines Blecii cum<br />
personis et rebus, et in eorum necessitatibus refugium habeant ad dictum locum, et se<br />
possint et debeant incastellare se ibidem, ita tamen quod ipse dominus Federicus nec per<br />
se nec per aliquem de suis de ipso loco, munitione, guardia non offendet, nec offendere<br />
permittat aliquem praedictorum hominum de Blecio iurisdictionis <strong>ipsius</strong> domini<br />
episcopi et epicopatui pertinenti tum in personis quam in rebus ipsorum, et quod<br />
neminem euntem, stantem, vel redeuntem per districtum <strong>ipsius</strong> loci, munitionis, et<br />
guardiae non debeat nec audeat molestare, et quod semper erit et permanebit subditus et<br />
fidelis <strong>ipsius</strong> domini episcopi, et de sua parte, et fidelium et amicorum <strong>ipsius</strong>, et si<br />
contrafecerit, idem dominus Federicus cadere debeat a iure suo <strong>ipsius</strong> feudi, et libere<br />
deveniat ad ipsum dominum episcopum et episcopatum Tridenti. Promist namque idem<br />
dominus episcopus dicto domino Iordano procuratori, et procuratorio nomine recipienti<br />
pro ipso domino Federico pro se et suis haeredibus ipsum feudum defendere et<br />
guarentare, prout racio consimilis feudi postulat et requirit, dando sibi licentiam sua<br />
authoritate intrandi tenutam. Iuravit insuper dictus dominus Iordanus procurator et<br />
procuratorio nomine pro eo domino Federico et super eius animam fidelitatem ipsi<br />
domino episcopo pro ut vassalllus domino, et sicut in Sacramento fidelitatis vassallorum<br />
continetur.<br />
Ego Arnoldus notarius domini Federici Romanorum imperatoris interfui, et rogatus<br />
scripsi.<br />
20. <strong>Arci</strong>, 1265 die 16 maii<br />
Concordium dominorum Odolrici Panzeriae, Adelperii, et Henrici Sogae fratrum de<br />
Arco cum Gislimberto et Nicolao de Lizana.<br />
In nomine Christi. Anno Domini eiusdem 1265, indictione 8, die 16 intrante maio,<br />
in canonica plebis Archi in ponticello plebis, in praesentia domini Gerardi de Perzino, et<br />
domini Iacobini de Garduno, et domino Venturani de Arco, et domini Federici filii<br />
quondam domini Federici de Arco et aliorum testium. Ibique tale fuit concordium et<br />
pactum inter dominum Gislembertum de Eno per se et per Nicolaum filium quondam<br />
Iacobini de Lizana, cuius dicebat se fore tutorem, et tutorio nomine pro eo ex una parte,<br />
et dominos Odolricum Panzeram, Adelperium, et Henricum Sogam filios quondam<br />
domini Federici de Arco ex altera, super venditione per ipsum dominum Gislembertum<br />
pro se et tutorio nomine per ipsum Nicolaum facta in dictum dominum Panzeram per se<br />
et fratres suos, ut continebatur in una carta facta per Thomasium notarium ut dicebatur,<br />
pro 450 libris veronensibus, videlicet quod dictus dominus Panzera et Henricus et<br />
Adelperius teneantur, et dare promiserunt dicto domino Gislemberto pro se et tutorio<br />
nomine pro ipso Nicolao in solutione, et pro parte solutionis suprascriptarum 450<br />
librarum veronensium hic ad proximum festum Sanctae Mariae Cirialis 20 libras, et pro<br />
24
quolibet anno ad dictum festum 20 libras usque ad solutionem dictarum 450 librarum,<br />
eo salvo, quod in quolibet tempore, quia ispi fratres domini Panzeria, Adelperius, et<br />
Henricus possent quiete et expedite possidere dictam emptionem, quod teneantur et<br />
debeant solvere superfluum de eo quod remansisset solvi de dicto debito solutis 20 libris<br />
pro computata solutione et summa dictorum 20 librarum solutarum pro terminis dictis in<br />
solutione dictarum 450 librarum. Quia ipsi fratres volendo possidere et tenere quiete, ut<br />
dictum est, quod tunc teneantur solvere et expedire defectum dictarum librarum pro<br />
terminis ad arbitrium et praeceptum domini Porcardi de Cagno. Item quod ipsae 28<br />
librae, quas ipse dominus Panzera dat dicto domino Gislemberto nunc pro praesenti<br />
anno sint in donatione, videlicet in debito dictarum 450 librarum debeant computari.<br />
Ego Otho domini Conradi regis Siciliae notarius interfui, et rogatus scripsi.<br />
21. <strong>Arci</strong>, 1265 die 23 augusti<br />
Divisiones bonorum quondam domini Riprandi de Arco filii quondam domini<br />
Udalrici II inter dominos Odoricum Panzeram, Adelperium, et Henricum fratres filios<br />
quondam domini Federici II de Arco.<br />
In nomine Christi. Anno Domini eiusdem 1265, indictione 8, die 9 exeunte<br />
augusto, in Arco, in domo domini Enrici filii quondam domini Federici, in praesentia<br />
domini Parisii de Lodrono, et domini Bevolchibni, et domini Zordani fratrum de<br />
Garduno, et Bartholomaei notarii de Gargnano, et Iacobini de Moneta brixiensis, modo<br />
habitatoris Tridenti, et Alexandri quondam Peramusii de Garduno, et aliorum testium.<br />
Ibique dominus Odoricus Panzera, Adelperius, et Henricus fratres filii quondam domini<br />
Federici de Arco volentes inter se dividere omnia bona et possessiones, et haereditates,<br />
quae et quas habebant communia, et communes, tres partes fecerunt, in una quarum<br />
posuerunt omnia infrascripta, quae per sortem venit suprascripto domino Henrico: in<br />
primis omnes homines de plebatu Lomassi tam per homines de colta, quam vassalli, et<br />
homines alii de iurisdictione quacumque, quos quondam dominus Riprandus habebat et<br />
possidebat vel quasi possidebat. Item omnes homines et singuli tam de colta, quam<br />
vassali vel alia qualibet conditione, quos praedictus dominus Riprandus habebat et<br />
tenebat vel quasi possidebat in plebatu Rendenae. Item omnes homines et singuli tam de<br />
colta quam vassali de alia qualibet conditione, quosque iam dictus dominus Riprandus<br />
habuit et tenuit vel possedit vel quasi possedit in plebatu Thioni. Item omnes homines et<br />
singuli tam de colta quam vassali seu qualicumque alia conditione, quosque dominus<br />
Riprandus superius nominatus habuit et possedit vel quasi possedit in plebatu de Bono.<br />
Item omnes decimae, et singulae, et iura decimationum quas et quae quondam dominus<br />
Riprandus saepedictus habebat et tenebat et possidebat vel quasi possidebat, vel fuit<br />
visus habere, tenere, et possidere vel quasi in plebatu Banali. Item omnes decimae et<br />
singulae et iura decimationum quas et quae quondam praelibatus dominus Riprandus<br />
habuit et tenuit et possedit, vel quasi possedit, vel visus fuit habere, tenere, et possidere<br />
in plebatu Lomassi. Item omnia ficta cum proprietate unde solvuntur, quae quondam<br />
dominus Fridericus pater suprascriptorum dominorum Panzerae, Adelperii, et Henrici<br />
habuit, et tenuit, et possedit vel quasi, sive visus fuit habere, et tenere, et possidere vel<br />
quasi in plebatu Lomassi. Item sequuntur alia quae omissa sunt, quae non faciunt ad<br />
rem nostram. Item praeter racionem et iurisdictionem quas quondam dominus<br />
Riprandus praedictus habebat in plebatu Randenae et in Prevoro cum Confaloneriis de<br />
Brixia. Item medium rivaticum de Turbulis, Item medietatem illarum rerum, quae<br />
25
fuerunt auctae ad partem castri de Castellino 45 , exceptis denariis. Item racionem<br />
pischeriae de Sarcha, et molendinum quondam domini Riprandi praedicti, et<br />
molendinum quondam domini Friderici, quae habebat in Turbulis. Item omnes nobiles<br />
vassalos, quos quondam dominus Riprandus suprascriptus habebat, vel visus fuit habere<br />
in plebatu Lomassi, Banali, Randenae, Thioni, et Boni. Item omnes homines de Rippa<br />
tam nobiles vassalos, quam vassalos de districtu personarum. Item vassalaticum<br />
quondam Ribaldi quondam Bondi de Ripa. Item vassalaticum Taloni. Item vassalaticum<br />
de Mitefocis, quod fuit dicti domini Friderici. Item vassalaticum Mariae quondam<br />
Festae de Ripa, et decima vinearum de Spineto quondam domini Riprandi praedicti.<br />
Item totum feudum quod tenebat quondam ser Pellegrinus de Stenico a quondam<br />
domino Riprando praedicto tam in hominbus quam in fictis et in decimis seu aliis rebus<br />
in plebatu Banali. Item omnia alia ficta, quae solvebantur quondam domino Riprando in<br />
praedicto plebatu Banali, quod sit feudum. Item vassalaticum de domo de Turbulis,<br />
quam tenent filii quondam domini Isolani de Naco: quae omnia suprascripta et singula<br />
pervenerunt in partem domino Enrico a suprascriptis dominis Oderico Panzeria et<br />
Adelperio fratribus eiusdem tam ex haereditate quondam domini Riprandi praedicti de<br />
feudis, quam in haereditate quondam domini Federici superius nominati tam in allodiis<br />
quam in feudis, ita quod iam dictus dominus Enricus omnia suprascripta et singula<br />
habeat et teneat et possideat sine contradictione suprascriptorum dominorum Odelrici<br />
Panzerae, et Adelperii, et ex iis quicquid voluerit facere faciat, quemadmodum omnes<br />
simul ante divisionem factam facere postuissent cum omnibus racionibus et actionibus<br />
et iuribus, et honoranciis pertinentibus ad omnia suprascripta et singula tam nominata<br />
quam innominata.<br />
Cetera erant vetustate corrosa.<br />
22. <strong>Arci</strong>, 1266 die primo martii<br />
Iuramentum fidelitatis cuiusdam vassali domini Henrici Sogae filii quondam<br />
domini Friderici II de Arco.<br />
In Christi nomine. Anno Domini 1266, indictione 9, die primo intrante martio in<br />
plathea <strong>Arci</strong> ante domum Taloni, in praesentia domini Venturani de Arco, ser Gosselini<br />
de Stafora, Nic. eius nepotis, ser Abundi de Stafora, Grandi notarii, Albertini notarii, et<br />
Odolrici notarii testium et aliorum. Ibi dominus Paulus quondam domini Othonis Rubei<br />
de Dro iuravit fidelitatem domino Henrico quondam domini Friderici de Arco sicut eius<br />
homo de masnata, natus de ancilla et homine quondam domini Riprandi de Arco, et<br />
servire ei domino Henrico, et eius haeredibus de cetero cum rebus et persona pro se et<br />
eius haeredibus eidem domino Henrico et eius haeredibus et successoribus per eius<br />
hominem de masnata in perpetuum salvo eo, quod si habeat aliquid ius, non praeiudicet,<br />
quod hinc ad unum annum proximum et in diem ostendere debeat ipsi domino Henrico.<br />
Ego Henricus domini Corradi regis notarius interfui rogatus et scripsi.<br />
45 *Hoc castrum legi in alio documento situm esse in Cuvalo, nempe prope Terlacum, et sequiori<br />
aetate vocatur Castelletum, ubi nobilis familia Busia, quae de Castelletto dicebatur, forte originem traxit.<br />
Attamen ex investitura episcopi Nicolai episcopi tridentini 13339 constat hoc Castellinum fuisse positum<br />
super montem Gardumi, proinde aliud de Castellinum positum olim in Cuvalo.<br />
26
23. Tridenti, 1266 die 28 iulii<br />
Ripae, 1315 die 13 augusti<br />
Testamentum dominae Cubitosae filiae quondam domini Riprandi filii quondam<br />
domini Odorici de Arco 46 .<br />
In Christi nomine. Anno Domini 1315, indictione 13, die 13 intrante augusto, Ripae<br />
sub domo Communis, praesentibus ser Ingelfredo, et Ioanne, et magistro Zanbono<br />
notario, et Paulo quondam domini Petri de Fulgaria de Arco, et aliis testibus. Ibique<br />
dominus Bonaventura de Scudelis de Tridento Vicarius Ripae, et totius Iudicariae pro<br />
nobilibus militibus dominis Gulielmo, et Aldrigetto de Castrobarco capitaneis dictae<br />
Iudicariae pro venerabili in Christo patre domino Enrico Dei gratia episcopo tridentino,<br />
dedit mihi Petro notario subscripto verbum, licentiam, et authoritatem hoc infrascriptum<br />
instrumentum exemplandi bona fide, cuius tenor talis est.<br />
In Christi nomine. Die mercurii quarto exeunte iulio in civitate Tridenti, in canipa<br />
magistri Bonomi canonici Tridenti, quae est apud plateam Communis Palatii Tridenti et<br />
fuit quondam magistri... 47 praesentibus domino Redolfo de Segonzano, domino<br />
Benvenuto presbytero filio Arnolfi de Teno, praedicto Arnolfo, Petro de Seiano, Delaito<br />
della Moma, qui fuit de Naco, nunc habitator in dicta civitate Tridenti, Bonaventura qui<br />
dicitur Calcagnitus, qui fuit de Ferraria, Belebono qui dicitur a Vacis, qui moratur apud<br />
platheam praedicti palatii, ser Nigro a Caseo, qui moratur in eadem Contrata, Coradino<br />
notario de Blezo, qui nunc moratur in praedicta civitate, Albertino filio Gardeli de<br />
Bolognano de plebatu <strong>Arci</strong>, Magnono de Ceniga filio magistri Centi eiusdem plebatus,<br />
et Sacrino notario filio Conteste de Arco, et aliis testibus rogatis etc.<br />
Ibique domina Cubitosa filia quondam domini Riprandi de Arco de episcopatu<br />
Tridenti sanae mentis constituta iacens in lecto, recordans humanam naturam cito labi,<br />
ne ab intestato decederet, de suis bonis tale statuit testamentum; in primis sic dixit:<br />
Relinquo et iudico pro anima mea, et parentum meorum, et specialiter pro anima mei<br />
patris domini Riprandi meam partem castri de Arco, prout consueverat esse quondam<br />
domini Riprandi praedicti mei patris, et omnes alias raciones, quas habeo et habere<br />
debeo in aliquibus castellis in episcopatu Tridenti, ex haereditate mei patris praedicta<br />
vel alia causa, seu quocumque iure, praeter partem meam castri de Drena cum omni iure<br />
et iurisdictione praedicto castro de Drena quocumque iure pertinenti: et praedictam<br />
partem relinquo memorabili loco ecclesiae Beati Vigilii patroni nostri de Tridento, tali<br />
vero ordine et modo, quod praedicta vendi non possint, donari, pignorari, dari, neque<br />
feudari, neque quocumque alio modo extra praefatam ecclesiam Tridenti alienari; et hoc<br />
dico et statuo propter reverentiam, quam habeo, et habui, et semper habebo in praefatam<br />
ecclesiam venerabilis loci, et non alienentur praedicta, et si alienata fuerint praedicta,<br />
ipso iure sit nulla, et nullum ius acquiratur eis vel ei, in quem seu quibus facta fuerit<br />
talis alienatio, et maxime nulla sit alienatio prae caeteris quae fieret, vel quae fieri<br />
posset de facto, etsi non de iure, in cognatos vel agnatos meos de Arco, cum meorum et<br />
mei inimici extiterint capitales: et si quocumque modo fieret alienatio extra ecclesiam<br />
Tridenti (Deus avertat) ipso iure alienator cadat a iure suo, et iura praedicta permaneant<br />
ecclesiae memoratae: et si de futuro fieret alienatio, Comites Tyrolenses habeant 48 et ad<br />
eos revertantur. Item lego et iudico pro anima mea et parentum meorum Fratribus<br />
Minoribus de Tridento et de Ripa XXV libras denariorum veronensium parvulorum de<br />
46 Riprandus filius domini Odorici filii domini Friderici filii domini Alberti de Arco: Adelpretus II,<br />
Cubitossa.<br />
47 In alio exemplari legitur: Spummpei.<br />
48 Causa belli inter Comites Tyrolis et dominos <strong>Arci</strong>, vide infra sub anno 1276, 2 ianuarii.<br />
27
meis bonis. Item lego et iudico fratribus Praedicatoribus de Tridento X libras<br />
veronensiun parvulorum de mei bonis. Item ecclesiae s. Mariae de Arco X libras<br />
veronensium parvulorum de meis bonis. Item ecclesiae s. Georgii post castrum Tridenti<br />
lego et iudico XXV libras veronensium parvulorum. Item lego et iudico domino<br />
Odorico archidiacono tridentino et suo fratri domino Dutimantio de Seiano pro damnis<br />
magnis eis per quondam dominum Riprandum meum patrem et per me datis et factis, et<br />
pro remedio animarum quondam praedicti mei patris, et meae, meam partem castelli de<br />
Drena, et relinquo et iudico eis praedictis de Seiano omnes alias iurisdictiones et<br />
actiones et iura, quas ego seu quod meus pater praedictus haberemus, seu visi sumus<br />
habere, vel quod nobis pertinere posset in dicto castro de Drena, seu de aliquo alio loco<br />
episcopatus Tridenti ubicumque reperiretur occasione venditionis seu datae vel<br />
impignorationis factae per quondam dominum Bartholomaeum patrem domini... 49 de<br />
Seiano, seu per quondam dominum Nicolaum, vel per aliquem alium dominum, seu<br />
dominos de Seiano. Item lego et iudico Osbetae Bastardae quondam domini Riprandi<br />
mei patris, quae moratur in Naco, centum libras denariorum veronensium parvulorum<br />
de meis bonis. Item lego et iudico Adelpreto meo fratri de 50 ... CC libras denariorum<br />
veronensium parvulorum de meis et super meis bonis. Item lego et iudico Federico<br />
Spoletae de Arco totam illam rationem et rationes, quam et quas meus pater dominus<br />
Riprandus vel ego pro ipso haberemus, et visi eramus habere in domibus quondam<br />
domini Alberti de Ripa 51 , quae possidebat quondam dominus Iacobus Mitifocus pater<br />
praedicti Federici Spoletae. In omnibus vero aliis meis bonis mobilibus et immobilibus<br />
ubicumque sint seu inveniri possint, instituo mihi haeredes scilicet dominos de domo<br />
Castrobarci, dominos castelli de Campi, dominos castelli de Madrutio, et dominos<br />
castelli de Seiano, et Varibertum filium domini Ioannis de Gaio propinquum meum 52 ,<br />
taliter quod praedicti domini de dictis castellis, et dictus Varibertus praedictam meam<br />
haereditatem in quinta parte pro rata dividere et habere debeant: et dico <strong>atque</strong> volo et<br />
praecipio quod praedicti mei haeredes suprascripta mea legata et iudicia de meis bonis<br />
solvere et attendere debeant: eo modo et conditione quod praedicti haeredes mei non<br />
donent, non vendant, non infeudare debeant, nec aliquocumque modo alienare aliquid<br />
vel aliqua, quae acquirent vel aquisiverint in praedicta mea haereditate in parentes, vel<br />
cognatos, vel agnatos meos de Arco, et si quis vendiderit, cadat a iure suo, et ad alios<br />
meos haeredes revertatur: et hanc alienationem inhibeo fieri in praefatos, cum meorum<br />
et mei capitales extiterint inimici, et exhaeredo filios quondam domini Federici de Arco<br />
parentes agnatos et cognatos meos, quia patrem meum quondam dominum Riprandum<br />
in carcere <strong>atque</strong> captivitate usque ad mortem suam detinuerunt 53 , et me etiam<br />
suprascriptam fida custodia tenuerunt usque ad tempus evasionis meae. Et hoc volo esse<br />
ultimum testamentum, et meam ultimam voluntatem, et quod valeat iure testamenti, et<br />
iure ultimae voluntatis: et si non poterit valere iure testamenti, volo iure codicillorum<br />
vel causa mortis, seu quocumque modo testamentum et ultima voluntas melius valere<br />
poetst, hoc melius valeat, et teneat; et quodlibet testamentum et aliam ultimam<br />
voluntatem quocumque tempore et loco per me factum et factam, et testamentum<br />
factum, et donationem seu donationes, venditionem seu venditiones, vel aliam<br />
quamcumque alienationem, et maxime testamentum quod feci in castro de Arco, seu in<br />
49 *supple ex alio exemplari:Issoradi.<br />
50 *supple ex dicto exemplari: bastardo.<br />
51 Albertus, Iacobus Mitifocus, Fridericus Spoleta.<br />
52 Ioannes de Gaio. Varibertus de Gaio propinquus dominorum de Arco.<br />
53 Mors domini Riprandi filii quondam domini Udalrici de Arco in carcere. Vide infra.<br />
28
terra, irrito, casso, et nullius valoris ac momenti pronuntio et iudico, quia quae feci,<br />
propter mortis timorem feci, et timens mortem, ne me interficerent cognati vel agnati<br />
mei praedicti de Arco, sicuti patrem meum quondam dominum Riprandum antedictum<br />
in captivitate et carcere interfecerunt 54 . Praeterea dico et praecipio infrascriptis notarii,<br />
quod in dicto testamento ponere et scribere debeant quicquid iudex et sapiens homo plus<br />
et melius de iure dixerit <strong>atque</strong> consiliaverit valere et tenere; et de hoc eis verbum et<br />
licentiam concedo, et cuilibet habenti partem in dicta mea haereditate et testamento<br />
valenti cartam dicti testamenti, ei facere debeant et possint.<br />
Anno Domini 1266, decima 55 indictione.<br />
Ego Varinus de Bono notarius interfui rogatus et scripsi.<br />
Ego Pellegrinus notarius domini Conradi regis in concordio cum Varino<br />
suprascripto hoc testamentum interfui rogatus, scripsi, et me subscripsi.<br />
Ego Petrus notarius filius quondam domini Odorici notarii de Canipa Sacri Palatii<br />
hoc testamentum suprascriptum de evrbo licentia, et authoritate suprascripti Vicarii<br />
fideliter exemplavi, signum meum posui, et me subscripsi.<br />
24. <strong>Arci</strong>, 1269 die 23 septembris<br />
Divisiones datiorum <strong>Arci</strong>, Ballini, et Turbularum inter dominos fratres de Arco.<br />
Anno domini 1269,indictione 12, die dominico 9 exeunte septembris in Burgo <strong>Arci</strong>,<br />
sub porticu domus domini Panzerae, in praesentia Bosselli de Pellaconibus, Henrici,<br />
Odulrici notarii de Canipa, Ribuldatii de Strayfora, Calapini de Ripa, et aliorum testium.<br />
Ibique dominus Odolricus Panzera, Adelperius, et Henricus fratres de Arco volentes<br />
facere divisionem de infrascriptis bonis, fecerunt tres partes inter se, et egerunt sortes.<br />
Una quarum partium venit domino Henrico: muta de Balino, accipiendo pro unaquaque<br />
somma 12 denarios veronenses, pro carrata urnae vini 3 solidos denariorum veterum,<br />
pro plaustro vini, et grani secundum quod plus quilibet feret valens ultra sommam grani,<br />
et urna vini accipiant, et tollant sine fraude, et pro unaquaque galleta olei et mellis 12<br />
denarios veronenses, pro homine onerato unum denarium veronensem. De omnibus aliis<br />
rebus qualescumque sint vel fuerint, secundum quod valent ultra sommam grani<br />
accipiant et tollant. Item venit ipsi domino Henrico [cum] regula vinearum, terris et<br />
possessionibus de Runcmarzolio cum surgo custodiae castri <strong>Arci</strong> de Runcamarzolio.<br />
Item venit in parte domini Odolrici Panzerae muta de Arco cum regula vinearum, terris,<br />
et possessionibus de Burgo <strong>Arci</strong>, et cum surgo custodiae castri <strong>Arci</strong> de Burgo <strong>Arci</strong>,<br />
accipiendo de praedicta muta <strong>Arci</strong> ut supra scriptum est. Item venit in partem domini<br />
Adelperii muta de Turbulis accipiendo de praedicta muta ut supra scriptum est cum<br />
surgo de Ultrasarca custodiae castri <strong>Arci</strong>, et cum regula vinearum, terris et<br />
possessionibus de Ultrasarca. Et quilibet praedictorum fratrum steterunt contenti cum<br />
suis partibus, et dederunt uni alteri, <strong>atque</strong> cesserunt suum ius omne, et rationes, quae et<br />
quas habent in praedictis mutis, surgo, et regulis. Et si quis praedictorum fratrum<br />
acciperent de praedictis mutis ultra id, quod eis pertinet de ratione promiserunt dividere<br />
unus cum altero. Et si quis homo praedictorum fratrum tam in Burgo <strong>Arci</strong> et Ultrasarca<br />
et Runcmarzolio non attenderent regulas quisque in sua parte habet verbum pignorandi<br />
homines alterius fratris. Et omnes tres fratres corporaliter ad Sancta Dei Evangelia<br />
iurarunt praedictas partes semper in perpetuum firmas et ratas habere et tenere, et non<br />
contravenire, et facere suos homines attendere regulas sub hypotheca omnium suorum<br />
bonorum praesentium et futurorum, et dederunt uni alteri verbum et licentiam<br />
54 Dominus Riprandus pater dominae Cobitosae in carcere interfectus.<br />
55 *in alio exemplari verius dicitur: nona.<br />
29
unusquisque ex sua authoritate intrandi tenutam et corporalem possessionem de suis<br />
partibus.<br />
Ego Barifaldus domini Enrici episcopi tridentini notarius interfui rogatus et scripsi.<br />
25. Tridenti, 1272 die 27 martii<br />
Feudum Naci baronum de Castrobarco.<br />
Anno a nativitate Domini 1272, indictione 15, die veneris 5° exeunte martio.<br />
Tridenti sub porticu domus Dominici Facini hosterii, praesentibus dominis Maximiliano<br />
iudice de Tridento, Antonio iudice de Tarvisio, Bonaventura filio domini Boninsegnae<br />
de Aichebonis, Rubeo de Gardelis testibus, et aliis rogatis. Hoc est feudum quod<br />
dominus Bonifacius de Castrobarco habet a domino Maynardo Comite de Tyrolis,<br />
videlicet Comitatus de Nacu et de Turbulis de 82 galletis olei affictus perpetualis, quas<br />
percipere debet ab hominibus Naci, et vassallis cum tota hac iurisdictione, quod ipse<br />
dominus Bonifacius habet in Nacu et in Turbulis, et tota decima, quam habet in Murio<br />
et in toto territorio Murii, et quinque mansis terrae, quos habet in Murio, et medietas<br />
castri Pradaiae cum medietate castellanciae, et cum omni iure dictae medietati<br />
pertinente. Et totum podere quod fuit iam quondam domini Sodegerii in Murio et in<br />
Brentonico. Et medietas totius poderis, quod ipse dominus Sodegherius habebat in<br />
territorio de castro Cornu. Protestans ipse dominus Bonifacius, quod si quid aliud de<br />
veteri feudo inveniretur, quod in scriptis non dederit, cum ad praesens nihil aliud sciat,<br />
per hoc ei nullum praeiudicium generetur; et hoc dicit pro fidelitate facta praenominato<br />
domino de feudo praedicto.<br />
Ego Facinus de Bono Sacri Palatii notarius praedictis interfui, et rogatus scripsi.<br />
26. Bulzani, 1272 die 27 augusti<br />
Investitura domini episcopi Egnonis de muta Ripae facta domino Odorico Panzerae.<br />
Anno Domini 1272, indictione 15, die V exeunte augusto, in Bozano, in pallatio<br />
episcopali, in praesentia Bartholomaei spisatoris 56 , Matthaei det Bertoldi de Sarentina et<br />
aliorum etc. Ibique dominus Egno Dei gratia episcopus tridentinus investivit Simeonem<br />
spisatorem procuratorem domini Odolrici Panzeriae de Arcu nominatim de muta terrae<br />
de Ripa, et nomine et vice dicti domini Panzeriae recipientem, et pro eo ad colligendum<br />
et exigendum pro eo domino episcopo, et sua authoritate hic ad duos annos proximos, et<br />
ad ponendum mutarios et exigitores ad suam voluntatem dicti domini Panzeriae, et eum<br />
in suum locum posuit, et quod possit constringere omnes ad solvendum dictam mutam:<br />
et dicit praecipiendo omnibus hominibus de terra Ripae, ut de dicta muta dicto domino<br />
Panzeriae intendant, et obediant tanquam personae dicti domini Episcopi.<br />
Ego Zacheus Sacri Palatii notarius huic interfui, et rogatus scripsi.<br />
27. Bulzani, 1271 die 12 septembris<br />
Investitura alia de eadem muta in eundem dominum Odoricum Panzeriam.<br />
Anno 1272, indictione 15, die lunae 12 intrante septembri in Bozano in pallatio<br />
episcopatus, in praesentia Friderici spistoris, et eius nepotis, Bartholomaei, Eberardi, et<br />
Mattaei servientium infrascripti domini episcopi et aliorum etc. Ibique dominus Egno<br />
Dei gratia tridentinae ecclesiae episcopus investivit Simeonem spisadrum procuratorem<br />
domini Olrici Panzerae de Arcu nomine, et vice pro eo, et datam fecit de muta de terra<br />
Ripae tali modo, quod dictus dominus Odoricus Panzera dictam mutam debeat habere et<br />
56 *Di mano del Tovazzi: Spisator non est agnomen, sed ministerii titulus.<br />
30
tenere et de ea facere quicquid velit usque ad duos annos proximos sine contradictione<br />
et molestatione dicti domini episcopi vel alterius personae: et quod possit dictus<br />
dominus Panzera constringere omnes homine ad solvendum dictam mutam et ponere<br />
mutadros et exigitores tanquam persona dicti domini episcopi. Promisit quoque dictus<br />
dominus episcopus dicto procuratori recipienti pro praedicto domino Odorico Panzera<br />
dictam investituram et datam, ut dictum est superius, de dicta muta firmam et ratam<br />
habere et tenere, et non contravenire per aliquam causam, et illam ei defendere et<br />
warentare ab omni impedienti persona. Insuper praecipiendo mandat dictus dominus<br />
episcopus omnibus hominibus de Ripa et aliunde, ut ei domino Panzerae intendant et<br />
obediant de dicta muta, et eum in aliquo non impediant, nec molestent sub rerum et<br />
personarum etc,<br />
Ego Zacheus Sacri Palatii notarius huic interfui, et rogatus scripsi.<br />
28. Trameni super castrum Enticlari, 1275 die 18 decembris<br />
Instrumenta tria pacis inter Comitem <strong>Arci</strong>, et Comitem Goritiae et Tyrolis etc.<br />
Anno Domini 1275, indictione 3, die iovis 8 57 exeunte decembris in capella de<br />
Trameno super castrum Enteclari in pallatio, praesentibus domino Enrico de Marech, et<br />
domino Enrico de Matarago, domino Otho de Kunespergo, domino Conrado de Unsto,<br />
domino Ollino de Tablat, Campalerio de Bozano, et aliis testibus rogatis ad hoc etc.<br />
Ibique domini Maynardus et Adelpretus Comites Goritiae et Tyrolis, et ecclesiarum<br />
aquilegiensis, tridentinae, et brixinensis advocati fecerunt, constituerunt, <strong>atque</strong><br />
ordinaverunt dominum Suicherium de Arso praesentem suum certum et specialem<br />
nuncium, et procuratorem in faciendo pactum, pacem, finem ac remissionem cum<br />
dominis Odolrico Panzera, Adelperio, et Enrico fratribus de Arcu de omnibus damnis<br />
datis, homicidiis, incendiis usque nunc factis et perpetratis per ipsos vel eorum amicos,<br />
et in faciendo dictam finem, refutationem seu resignationem praedictis dominis de Arcu<br />
de omni iure, et pacto, quod ipsi habent, vel aliquo modo habere possent in podere, et<br />
possessionibus quondam domini Riprandi de Arcu occasione vendicionis, donationis<br />
seu datae factae per dominum Sodegherium quondam domini Sodegherii de Teton 58 in<br />
praedictos dominos Comites 59 , vel alio quocumque modo, et specialiter de castro <strong>Arci</strong>,<br />
macinatis, et decimis <strong>ipsius</strong>: et in dando et cedendo eisdem omne ius et pactum,<br />
raciones et actiones, quae et quas habent, vel aliquo modo habere in dictis locis et<br />
possessionibus quondam dicti domini Riprandi possent, tam de castris quam de aliis<br />
bonis, possessionibus, et macinatis, et promittendo reddere et restituere eisdem fratribus<br />
de Arcu omnia instrumenta, quae habent super praedictis iuribus, alioquin sint cassa et<br />
vana et nullius valoris et momenti: et in recipiendo pacem, finem, et remissionem ab<br />
ipsis dominis Adolrico Panzera, Adelperio, et Enrico fratribus de Arcu de omnibus<br />
57 Cum scriptor videret hoc documentum praecedere debere sequentem, et ignoraret modum<br />
computandi dies exeuntis mensis, notam chronologicam seu diem immutavit. Censeo igitur hic ponendum<br />
die 13° exeunte, qui reapse fuit dies iovis, et 18 decembris iuxta praesentem morem: et sequenti<br />
documento restituendum die 8° exeunte, qui revera fuit dies martis, et 23 decembris, ut modo numeramus.<br />
Caetera quadrant.<br />
58 *melius de Tito.<br />
59 *hoc verbum censeo esse scriptoris arcensis additamentum, qui sui saeculi stylum in gratiam<br />
suorum dominorum adhibere voluit. Supra enim in hoc ipso documento Comites non nominantur. Censeo<br />
proinde hic legendum Fratres, loco Comites; et hunc titulum vel imperitia scriptoris fuisse ex originali<br />
perperam intellecto, vel ex assentatione [per cortigianeria] additum. Faciliter enim decipi potuit ob<br />
verbum abbreviatum, uti fieri consuevit, Fre, ex ositantia, vel praeventione, legendo Comites, loco<br />
Fratres.<br />
31
damnis datis, homicidiis, et feritis usque nunc factis et perpetratis per ipsos vel eorum<br />
amicos, ac totum quicquid dictus procurator fecerit, seu dixerit in omnibus praedictis et<br />
circa praedicta se firmum et ratum habere et tenere promiserunt domini Comites sub<br />
obligatione omnium suorum bonorum praesentium et futurorum eidem procuratori<br />
pignori obligando, et pro eo se possidere manifestarunt: et dederunt mihi notario<br />
verbum et licentiam quolibet tempore meliorandi dictum instrumentum, complendi, et<br />
aliud faciendi secundum quod quilibet sapiens homo praeceperit quod sit plus utile et<br />
validum dictae procurationi.<br />
Ego Rolandus Sacri Palatii notarius interfui rogatus, et scripsi.<br />
29. Turbularum, 1275 die 23 decembris<br />
Secundum pacis instrumentum<br />
Anno Domini 1275, indictione 3, die martis 13 60 exeunte decembre in Portu de<br />
Turbulis, in praesentia fratrum Ioannis Guardiani Fratrum Minorum de Ripa, Gregorii<br />
eiusdem Ordinis, fratrum Alberti, qui fuit de Tridento, Petri qui fuit de Ripa Ordinis<br />
Fratrum Praedicatorum, domini Sinibaldi de castro Cornu, Zordani, Baudechini fratrum<br />
de Garduno, domini Adelpreti iudicis, Florii Rab. Rubei notarii de Scholis de Ripa,<br />
Blanchi filii domini Venturani medici, Ribaldatii de Stranfora.Alberti quondam domini<br />
Isolani de Nacu et aliis testibus etc. Ibique dominus Svicherius de Arso nuntius et<br />
procurator dominorum Maynardi, et Adelpreti <strong>Comitum</strong> Goritiae et Tyrolis, et<br />
ecclesiarum aquilegensis, tridentinae, et brixinensis advocatorum, ac procuratorio<br />
nomine pro eis, pro se, et omnibus eorum amicis, quos ipsi et quilibet ipsorum potest,<br />
seu possunt mittere vel trahere ex una parte, nec non et dominus Odolricus Panzera,<br />
Adelperius et Enricus fratres de Arcu pro sese et omnibus eorum amicis, quos ispi, vel<br />
quilibet ipsorum potest, seu possunt mittere vel trahere ex altera: ad honorem Dei, et<br />
Beatae Virginis Mariae. Salvo omni iure et honore Sanctae Romanae Ecclesiae, Beati<br />
Vigilii, domini episcopi tridentini, praedictae partes vicissim inter sese una pars alteri<br />
parti, intercedentibus osculis et amplexu fecerunt pacem, pactum, finem, et<br />
irrevocabilem remissionem de omnibus damnis datis, homicidiis, incendiis, feritis, et<br />
depraedationibus usque in praesentem diem datis, factis, et perpetratis inter praedictas<br />
partes vel eorum amicos. Promittentes dictae partes per stipulationem sibi ad invicem<br />
praedictam pacem, pactum, finem, et remissionem, et omnia et singula praedicta semper<br />
in perpetuum omni tempore firma et rata, seu firmam et ratam et validam habere, et<br />
tenere, et numquam aliqua causa seu racione contravenire sub poena 2.000 librarum<br />
veronensium parvulorum, quae poena toties comitatur, quoties aliqua partium<br />
contrafecerit, et non attenderit: qua poena soluta vel non, ratis omnibus existentibus,<br />
nihilominus attendere et observare teneantur. Renunciantes legum dicenti, quod poena<br />
et sors simul et separatim exigi possit cum effectu, et Eple divi Adriani, et novae et<br />
veteri constitutioni et omni alii legis auxilio expresso et non expresso, quo vel quibus se<br />
tueri possent: et pro sic omnibus et singulis attendendis et observandis dictae partes sibi<br />
ad invicem obligarunt omnia eorum bona praesentia et futura pignori, et utraque pars<br />
pro altera se tenere, et possidere maniefstavit. Insuper dictae partes tactis Scripturis<br />
corporaliter ad s. Dei Evangelia iurarunt, et specialiter idem dominus Suicherius<br />
procurator, et procuratiorio nomine dictorum dominorum Maynardi, et Adelpreti<br />
<strong>Comitum</strong>, et super eorum animas: et dominus Odolricus Panzera praesentibus suis<br />
fratribus dominis Adelperio et Enrico, et eorum verbo per se et super eorum animas<br />
60 * vie notam in praecdenti documentom et hic repone 8, prout etiam ex sequenti tertio<br />
instrumento fit certum.<br />
32
praedcitam pacem, pactum, finem, et remissionem, et omnia et singula praedicta firmum<br />
et ratum, sei firma et rata omni tempore habere et tenere, et nulla ratione seu causa<br />
contravenire sub dicta poena. Et etiam idem dominus Suicherius per stipulationem<br />
promisit dictis fratribus, quod suo posse praedictos dominos Comites praedictam<br />
pacem, pactum, finem, et remissionem, et omnia et singula praedicta in omnibus faciet<br />
laudare, et confirmare.<br />
Ego Barifaldus quodam domini Egnonis episcopi tridentini et domini Ioannis<br />
Comitis s. Bonifacii notarius interfui rogatus, et scripsi.<br />
30. In Tyroli castro, 1276 die 2 ianuarii<br />
Tertium pacis instrumentum.<br />
Die iovis 2 intrante ianuario, in Tyrolo, in praesentia domini Odorici de Tur, et<br />
domini Othi Abellini, et domini Reupreti de Kunispergio, et aliorum testium etc.<br />
Ibique dominus Maynardus Comes de Tyrolo pro se et vice et nomine sui fratris<br />
domini Alpreti Comitis Goritiae, pro se et eorum haeredibus laudaverunt, et<br />
confirmaverunt domino Suicherio de Arso procuratori dominorum de Arco recipienti<br />
procuratorio nomine pro ipsis mihi notario <strong>atque</strong> ratificavit illam pacem, finem, pactum<br />
et remissionem, ac etiam illam datam, donationem, cessionem, et resignationem, quae et<br />
quas Suicherius de Arso nuncius et procurator fecit cum dominis Odolrico Panzera,<br />
Adelperio, et Enrico fratribus de Arcu, et eidem datam, donationem, cessionem, et<br />
resignationem de omni iure et pacto, ratione, et actione quod et quae habent, vel aliquo<br />
modo habere possent in bonis et possessionibus quondam domini Riprandi de Arcu 61 , et<br />
specialiter occasione venditae, et donationis factae per Sodegherium quondam<br />
Sodegherii de Tito, vel per dominam Cobitosam filiam quondam domini Riprandi, vel<br />
ab aliquo alio, vel aliquibus aliqua ratione seu causa, tam de castro <strong>Arci</strong>, quam de aliis<br />
castris, macinatis, decimis, et aliis possessionibus, prout continetur in cartis pacis, finis<br />
et remissionis, ac etiam datae, cessionis, et resignationis scripstis manu Barufaldi notarii<br />
anno Domini 1275, indictione 3, die martis 8° 62 exeunte decembre, praedictus dominus<br />
Maynardus Comes per stipulationem promisit per se, et vice et nomine domini Alpreti<br />
Comitis dicto procuratori recipienti nomine dominorum fratrum de Arcu dictam<br />
confirmationem, pacem, finem, et remissionem, ac etiam datam et donationem,<br />
cessionem, et resignationem, et omnia et singula praedicta semper in perpetuum firma,<br />
et rata habere et tenere, et nulla ratione seu causa contravenire sub obligatione omnium<br />
suorum bonorum praesentium et futurorum dicto procuratori pignori obligatorum, et pro<br />
eo se tenere et possidere manifestavit. Insuper praedictus dominus Maynardus Comes<br />
laudavit et confirmavit praedicto domino Suicherio de Arso sicut procuratori pro dictis<br />
dominis de Arcu, et iuravit ad Sancta Dei Evangelia praedictam pacem et concordiam,<br />
et praedictus dominus Maynardus vult habere et tenere praedictum sacramentum supra<br />
suam animam firmum et ratum, et numquam contravenire nulla ratione seu causa sub<br />
obligatione omnium suorum bonorum, et suppellectilium dicti domini Maynardi<br />
Comitis.<br />
Anno Domini 1276, indictione quarta.<br />
Ego Villielmus quondam domini Ioannis de Verona domini Federici imperatoris<br />
notarius interfui rogatus et scripsi.<br />
61 Causa belli inter Comites Tyrolis et dominos <strong>Arci</strong> vide supra testamentum dominae Cubitossae<br />
anno 1266<br />
62 *en hic veram praecdentis documenti datam.<br />
33
31. Oeniponti, 1284 die 5 iulii<br />
Investitura Maynardi Comitis Goritiae et Tyrolis in dominum Odoricum Panzeram,<br />
et Fridricum nepotem quondam domini Adelperii de bonis quondam domini Riprandi de<br />
Arco 63 .<br />
Nisi scripturis et testibus gesta mortalium roborentur, cum tempore, quo fiunt,<br />
simul transeunt, et memoriae nomen perdunt. Ea propter nos Maynardus Tyrolis et<br />
Goritiae Comes, aquilegensis, tridentinae, et brixinensis ecclesiasum advocatus tenore<br />
praesentium recognoscimus profitentes, quod nobile viros Udalricum de Arco, et<br />
Zordanum de Garduno tanquam actores dominae Beatricis tutricis Friderici filii sui pro<br />
ipso Federico de Arco 64 , praesentes de omnibus et singulis possessionibus, hominibus,<br />
honoribus, iurisdictionibus, et aliis bonis, que fuerunt quondam domini Richeprandi de<br />
Arco, et quae dominus Sodegherius de Teto quondam Potestas Tridenti emit ab ipso<br />
domino Richeprando, sive sint allodia sive feuda, ad rectum et legale feudum<br />
investivimus, et authoritate praesentium investimus pro se et haeredibus suis feudali<br />
titulo perpetuo possidendis. Promittentes pro nobis et haeredibus nostris et eos et<br />
haeredes eorum in praedictis defendere, et varentare cum ratione contra quoscumque qui<br />
eos pro ispis decreverint impulsare, et concedimus insuper ipsis universa et singula<br />
feuda antiqua, quae progenitores eorum a nobis et a nostris progenitoribus habuerunt<br />
pero se et haeredibus suis retione ractti et legalis feudi perpetuo possidenda. In cuius rei<br />
testimonium et robur praesentem paginam nostri sigilli munimine fecimus roborari.<br />
Testes sunt Henricus de Rotenburg, Iacobus Trautsen, Henricus de Durenstein milites,<br />
Ulricus de Tablach, Frisaunus de Bellundo, Arigus de Arso 65 , Henricus et Ebhardus<br />
Purgravis, et alii plures. Actum et datum in Insprugc anno Domini 1284 quinto intrante<br />
iullio, indictione 12.<br />
32. In castro <strong>Arci</strong>, 1298 die 25 iulii<br />
Testamentum domini Friderici filii quondam Adelperii de Arco.<br />
In Christi nomine. Anno Domini 1298, indictione 11, die 7 exeunte mense iulii, in<br />
castro <strong>Arci</strong>, in camera turris infrascripti testatoris, praesentibus domini Armano de<br />
Campo, Ramperto dicto Comite de Flaono, Pyrallo quondam domini Ribaldi de Arco,<br />
Georgio quondam domini Ottolini de Visiono, Gulielmo notario quondam domini<br />
Odocrici Macri de Arco, Martino Paia de Leudro, Odorico filio domini Armani<br />
praedicti, Tertio filio quondam domini Mayfredini de Tridento et Bartholoameo filio<br />
quondam domini Uberti de Brentonico testibus, et aliis rogatis, et ad infrascripta omnia<br />
specialiter convocatis.<br />
Ibique nobilis vir dominus Fridericus filius quondam domini Adelperii de castro<br />
<strong>Arci</strong> iacens infirmus in lecto suo, adhuc sanae mentis, licet aeger corporis, et recte<br />
loquens: cogitans quod multae sunt humanae sortes, quae nec dici nec numerari possint,<br />
et quod multis generibus hora mortis periculum metui potest, et quod nil certius morte,<br />
nil incertius hora mortis, et timens humanam fragilitatem, nolens ab inetstato decedere,<br />
nec posterius discessum de suis bonis aliqua discordia oriretur: volens nuncupativum<br />
seu per nuncupationem condere testamentum, sic dixit: In primis lego unam galletam<br />
olei ficti perpetualis ecclesiae s. Mariae de Arco 66 , et volo quod ematur per<br />
63 1279. I trentini occupano Limon, e Tremosine. Capr. 122.<br />
64 Adelperius filius domini Federici II, cuius uxor Beatrix de Trilaco et de Lendinaria: [filii]<br />
Argentarius; Fridericus III, uxor Flordiana de Castro Barco.<br />
65 Suicherisu de Arso.<br />
66 Legatum Sanctae Maria de Arco<br />
34
infrascriptum meum haeredem una possessio, super qua, sive ex qua solvatur dicta<br />
galleta olei, vel quod assignetur per infrascriptum haeredem una de possessionibus<br />
praedicti mei haeredis habilis a praedictum fictum solvendum. Item lego X libras<br />
veronenses praedictae ecclesiae s. Mariae pro Missis celebrandis in remissione, et pro<br />
remissione peccatorum meorum. Item lego fratribus Minoribus prope Ripam decem<br />
libras veronensium, similiter pro Missis celebrandis. Item lego ecclesiae S. Thomae X<br />
libras veronensium. Item lego pauperibus Christi 100 libras denariorum veronensium in<br />
remissione peccatorum meorum, et animarum quondam patris et matris meae: et illos<br />
intelligo fore pauperes Christi, quos infrascriptus dominus Odolricus meus fide<br />
commissarius elegerit, et ex nunc prout ex tunc illos eligo, quos ipse duxerit eligendos.<br />
Item lego Thebaldo filio Todeschae filiae quondam domini Thomasii de Arco 200 libras<br />
veronensium de meis bonis. Item lego dominae Thofariae sorori meae naturali 150<br />
libras veronenesium de meis bonis. Item lego Nicolao de Spinedo fratri meo naturali<br />
150 libras veronensium de meis bonis. Item lego magistro Riprando physico 150 libras<br />
denariorum veronensium, de meis bonis. Item lego magistro Paci de Ripa 25 libras<br />
veronensium. Item lego dominae Flordianae uxori meae 1000 libras veronensium quas<br />
ab ea recepi in dotem 67 . Item lego praedictae dominae Flordianae ultra praedictas dotes<br />
suas 500 libras veronensium denariorum de meis bonis. Item lego domino Odorico 68<br />
consanguineo sive germano meo filio quondam domini Henrici de castro <strong>Arci</strong> omnia<br />
iura, omnesque iurisdictiones personales et reales, que vel quas habeo, vel habere<br />
possem, vel essem visus habere et tenere in castro Penede, et eius munitione, et<br />
pertinentiis dicti castri. Item lego praedicto domino Odorico filio quondam domini<br />
Henrici omnia iura, omnesque iurisdictiones personales et reales, quae et quas habeo,<br />
vel habere possem, vel visus essem habere et tenere in castro Restorii, et eius munitione,<br />
et pertinentiis dicti castri. Item lego dicto domino Odorico quondam domini Henrici de<br />
Arco omnia iura, omnesque iurisdictiones et actiones reales et personales, quae, et quas<br />
habeo, vel visus essem habere et tenere in castris Spinedi et Caramallae, et eorum<br />
munitionibus, et pertinentiis eorum. Item lego eidem domino Odorico omne ius,<br />
omnesque actiones reales et personales, et iura, et alia cuiuscumque generis sint, quae et<br />
quas habeo, vel habere possem in castro <strong>Arci</strong>, et tota eius munitione, et dosso praedicti<br />
castri usque in planitiem cum omni honore, et iurisdictione eisdem castris vel locis<br />
omnibus suprascriptis, et mihi testatori modo aliquo pertinente. Item lego libertatem<br />
Amencae meae ancillae filiae Riprandi quondam dominae Baladueris de Arco, eamque<br />
iubeo esse liberam, et civem romanam constituo, ut ab inde in antea possit facere et<br />
exercere quemadmodum quaelibet alia mulier facere posset. Item lego suprascripto<br />
domino Odorico consanguineo meo omnes meas macinatas, et alios omnes meos servos<br />
cuiuscumque generis sint, et qualitatis, cum peculiis ipsorum, quae et quas ubique<br />
locorum habeo, vel habere possem tam in masculis quam in foeminis. Item lego eidem<br />
domino Odorico omnes meos vassallos, omnesque iurisdictiones meas cuiuscumque<br />
generis sint tam in personis quam in rebus quoquo modo ad me spectantes, et in<br />
quolibet loco reales et personales, angarias et perangarias, et alios cuiuscumque generis<br />
sint. Item lego eidem domino Odorico omnes fictus, omnesque redditus, iura, et<br />
decimas percipiendas vel quasi, et alia mea bona cuiuscumque generis, quae et quas<br />
habeo vel habere possem in Valle Lagari et Brentonico, et eius pertinentiis, et in plebatu<br />
Naci, Bletii, Nomasii, Boni, Condini, Banalli, et Cavedeni, et eorum pertinentiis. Item<br />
laudo et confirmo quandam venditionem, quam feci domino Rampreto dicto Comiti de<br />
67 Domina Flordiana uxor domini testatoris, filia quondam domini Friderici de castro Barco.<br />
68 Henricus Soga: [filius] Odoricus.<br />
35
Flaono de una domo iacente in burgo apud platheam <strong>Arci</strong>, cui domui cohaeret ab una<br />
parte et alia via, et de retro haeredes quondam ser Paganini, et ante via communis, et<br />
omne ius, quod haberem, vel si quid ad me spectaret in dicta domo eidem domino<br />
Rampreto lego. Item volo et iubeo, quod infrascripta haeres mea teneatur defendere<br />
bona, quae fuere quondam Bertholdi quondam domina Bellavederiis vendita per<br />
Riprandum eius fratrem, si ab emptoribus evincerentur de iure. Item laudo et confirmo<br />
quandam datam et venditionem factam Gulielmo quondam domini Raymundi de Arco<br />
de tribus petiis terrae, prima quarum arativa, aliae duae sunt vidatae: prima iacet ad<br />
Mognum: alia iacet in Roureda: tertia iacet in loco Peguniae etc., et omne ius, quod<br />
haberet in dictis petiis terrae, vel si quid ad me spectaret, eidem Gulielmo lego. Item<br />
volo, quod suprascripta omnia legata per me relicta solvantur per infrascriptam meam<br />
haeredem. Item ad omnia suprascripta legata persolvenda constituo dominum Odoricum<br />
suprascriptum meum fidecommissarium. Item infrascriptae meae filiae Gulielmae<br />
constituo tutorem suprascriptum dominum Odoricum donec ipsa pupilla pervenerit ad<br />
aetatem 12 annorum, et post ipsam aetatem 12 annorum, eundem dominum Odoricum<br />
constituo curatorem donec ipsa Gulielma pervenerit ad aetatem 25 annorum. Item in<br />
omnibus aliis meis bonis mobilibus, et immobilibus instituo mihi haeredem dictam<br />
dominam Gulielmam meam filiam: et si dicta mea filia Gulielma decesserit in pupillari<br />
aetate, vel postea quandocumque sine filiis sive liberis ex se descendentibus, eidem<br />
substituo pupillariter praedictum dominum Odoricum per fideicommissum. Etiam ipsam<br />
rogo, ut haereditatem meam praedictam per me eidem relictam restituat praedicto<br />
domino Odorico, et hoc volo quod sit meum testamentum ultimum, meaque ultima<br />
voluntas: et si non potest valere iure testamenti, volo quod valeat iure codicillorum: et si<br />
non potest valere iure codicillorum, volo quod valeat iure donationis causa mortis: et<br />
[si] non potest valere iure donationis causa mortis, volo quod valeat iure alterius<br />
cuiscumque ultimae voluntatis, qua melius valere poterit, et tenere de iure.<br />
Ego Antonius quondam Gerardini de Penzolo domini Lodoici Veronensis Comitis,<br />
et domini Henrici episcopi tridentini notarius una cum infrascripto Ioanne notario<br />
interfui, et rogatus scripsi.<br />
Ego Ioannes notarius domini Lodoici Veronensis una cum suprascripto Antonio<br />
omnibus suprascriptis de mandato et iussu suprascripti domini Federici interfui, et<br />
rogatus scripsi, meumque signum apposui ad robur omnium praedictorum.<br />
33. In castro Stenici, 1302 die 6 septembris<br />
Investitura generalis Philippi episcopi tridentini omnium feudorum facta domino<br />
Odolrico filio quondam domini Henrici Soghae de Arco 69 .<br />
In Christi nomine amen. Die iovis 6 septembris in castro Stenici in episcopali<br />
palatio, praesentibus nobilibus viris dominis Thadeo de Monte alto canonico Tridenti<br />
vicario venerabilis domini episcopi infrascripti 70 , Alberto milite, nato olim domini<br />
Bonifacii de Castrobarco, religiosis viris Fratribus Conrado de la Rupta, Thomasino de<br />
Scanniis, et Bonaventurino de Lieltate de Mantua Ordinis Minorum eiusdem domini<br />
episcopi capellanis, testibus et aliis rogatis et vocatis. Venerabilis Pater dominus Frater<br />
69 Henricus Soga filius domini Friderici II, filii domini Friderici I, filii domini Alberti: [filii<br />
eius].Albertus, Odoricus IV, Beatrix.<br />
70 NB. Additum hic recenti manu: Philippus Bonacoltius, et ut Pintius asserit, Arrivabenus, patria<br />
mantuanus, ex Ordine Minorum s. Francisci, ad sedem tridentinam assumptus anno 1289, sepultus in<br />
ecclesia s. Francisci Mantuae. Certavit cum Maynardo Tyrolis Comite, iniusto detentore iurium<br />
epsicopalium anno 1295. Rodulphus imperator de domo Nassau regalia ei concessit anno 1296.<br />
36
Philippus Dei et apostolica gratia episcopus Tridenti nobilem virum dominum<br />
Odoricum natum olim domini Henrici Soghae de Arco tridentinae diocesis petentem<br />
humiliter et cum instantia requirentem, ac pro se suisque haeredibus recipientem de<br />
omnibus feudis, rebus, bonis, et iuribus, quae praefatus genitor, et antecessores <strong>ipsius</strong><br />
domini Odorici, et quondam dominus Odoricus Panzera dictus avunculus, et Fridericus<br />
filius olim domini Adelperii consanguineus domini Odorici praefati, caeterique de domo<br />
illorum de Arco dudum a praedecessoribus <strong>ipsius</strong> domini episcopi, episcopatu, et<br />
ecclesia tridentina iuste ac racionabiliter tenuerunt, et quae ipse dominus Odoricus nunc<br />
tenet et possidet ad modum, conditionem, et formam, quibus genitor, antecessores<br />
avunculus, consanguineus praelibati, ac alii domini de domo praedicta, feuda ipsa, res,<br />
bona, et iura a praedictis praedecessoribus, epsicopatu, et ecclesia tenuerunt, per<br />
anulum, quem manu tenebat, iure feudi personaliter investivit, confirmans authoritate,<br />
qua fungitur, et admittens omnia privilegia, immunitates, et gratias non abrogatas,<br />
revocatas, et cassatas, quas Romani principes, et praedecessores praelibati praefatis<br />
genitori, antecessorinìbus avunculo, consanguineo, ipsique domino Odorico, et caeteris<br />
de domo praedicta iuste racionabiliter concesserunt. Factis igitur et receptis investitura<br />
et confirmatione praemissis, idem dominus Odoricus praedicto domino episcopo<br />
recipienti pro se, successoribus, episcopatu, et ecclesia praelibatis, corporaliter fecit, et<br />
praestitit fidelitatis debitae iuramentum ad modum, conditionem, et formam, quibus<br />
antecessores, et alii de domo praedicta, et ipse dominus Odoricus praedecessoribus,<br />
epsicopatui, et ecclesiae praemissis hactenus praestiterunt: promittens per se et suos<br />
haeredes sub debito praestiti iuramenti memorato domino episcopo recipienti<br />
nominibus, quibus supra, perpetuo facere, et observare ipsi domino episcopo,<br />
succesoribus, episcopatui, et ecclesiae memoratis omnia et singula, quae in capitulis<br />
fidelitatis habentur. Quo facto dictus dominus episcopus ad maiorem firmitatem et<br />
evidentiam gestae rei praenominatum Odoricum ad osculum pacis admisit, mandans de<br />
praedictis per me Bonum Ioannem notarium infrascriptum duo <strong>ipsius</strong> tenoris eiusdem<br />
instrumenta conscribi, unum scilicet patri utrique dandum.<br />
Ego Bonus Ioannes Bonandreae imperiali authoritate notarius, et scriba domini<br />
episcopi praelibati, investiturae, confirmationi, et omnibus suprascriptis praesens,<br />
mandato dicti Patris ea publice scripsi.<br />
34. In castro <strong>Arci</strong>, 1308 die 12 novembris<br />
Testamentum dominae Guielmae filae quondam domini Federici IV, quondam<br />
domini Adelperii de Arco 71 .<br />
In Christi nomine. Anno Domini 1308, indictione 6, die 12 novembris super castro<br />
de Arco, in camera turris eiusdem castri, praesentibus dominis Perothone<br />
archipresbytero plebis <strong>Arci</strong>, P. Bartholomaeo presbytero de Mantua nunc commorante<br />
<strong>Arci</strong>, Conto de Baxano clerico plebis praedictae <strong>Arci</strong>, Odorico clerico plebis<br />
praenominatae, Fieto iudice filio quondam domini Levami de Salodo, Gerardo de<br />
Marano de Brixia, Philippo notario filio quondam domini Bertholdi de Arco, Landino<br />
notario filio domini Heridelfredi notarii eiusdem loci, et Iachino notario nato domini<br />
Peterloni de Gargnano testibus et aliis ad hoc specialiter convocatis, et ab infrascripta<br />
domina Vilielma testatrice rogatis.<br />
Ibique nobilis domina domina Vilielma filia et haeres quondam nobilis viri domini<br />
Federici filii quondam domini Adelperii de castro <strong>Arci</strong>, per Dei gratiam sanae mentis,<br />
71 Fridericus IIII filius Adelperii, uxor Flordiana de Castrobarco: ]filii] Bertoldus Philippus –<br />
Gulielma.<br />
37
licet corpore languens, volens per nuncupationem condere testamentum sine scriptis,<br />
tale nuncupativum condidit testamentum sic dicens: In primis lego ecclesiae, sive plebi<br />
de Arco X libras veronensium parvulorum pro remedio animae meae. Item lego et<br />
relinquo conventui Fratrum Minorum de Ripa 5 libras veronensium parvulorum pro<br />
remedio animae meae. Item lego et relinquo ecclesiae s. Stephani positae super dosso<br />
<strong>Arci</strong> 3 galletas olei pro remedio animae meae. Item lego et relinquo praedicto domino P.<br />
Bartholomaeo presbytero 40 solidos veronenes parvulos pro remedio animae meae. Item<br />
lego et relinquo dominae Beatrici filiae quondam domini Enrici de Arco cingulum<br />
meum argenteum cum marsupio meo de serico, quod est iuxta ipsum cingulum 72 . Item<br />
lego et iudico Cunecae filiae quondam Bovefini de Nacu tunicam meam de viridi. Item<br />
lego et relinquo Blasiae filiae quondam Tedae de Albano guarnatiam meam de viridi<br />
suffultam de pellibus vulpinis. Item lego et relinquo dominae Flordiane 73 matri meae<br />
filiae quondam domini Federici de castro Barco x libras veronensium parvulorum et in<br />
ipsis X libris ipsam dominam Flordianam mihi haeredem instituo, et volo et iubeo<br />
ipsam fore tacitam et contentam de tota mea haereditate, vel placidia sibi debita iure<br />
naturae vel iure institutionis, vel bonorum subsidio, vel alio quocumque iure, et modo.<br />
Item dico et confiteor, quod dominus Odoricus filius quondam domini Henrici de Arco<br />
integraliter et plene mihi rationem reddidit de omnibus bonis meis, quae gessit et gerere<br />
debuit ratione administrationis tutelae meae, et de quod tanquam tutor, vel negotiorum<br />
gestor, vel pro tutore administravit bona mea tam in pupilari aetate, quam post<br />
pupillarem aetatem usque ad hunc praesentem diem, et reliqua mihi praestitit: et si<br />
reperiretur vel reperiri posset de iure vel de facto ipsum dominum Odoricum fore<br />
obligatum ratione dictae administrationis vel gestionis, vel aliquo quocumque modo,<br />
iure, causa, vel actione, totum illud quod reperiretur, vel in futurum reperiri poterit,<br />
ipsum mihi in aliquo obligatum fore vel fuisse, eidem domino Odorico lego et relinquo,<br />
praecipiendo omnibus meis haeredibus ex testamento vel ab intestato venientibus, ut de<br />
praedictis et quolibet praedictum ipsum nullatenus non impediant, vel molestent de iure<br />
vel de facto. In omnibus autem aliis meis bonis mobilibus et immobilibus, iuribus et<br />
actionibus mihi haeredem instituo dominum Gerardum 74 filiun suprascripti nobilis viri<br />
domini Odorici de Arco: et hoc volo esse meum testamentum, meamque ultimam<br />
voluntatem, et iure testamenti nuncupativi valere volo, et si non posset valere iure<br />
testamenti, volo quod valeat iure codicillorum, et si iure codicillorum valere non posset,<br />
volo quod valeat iure donationis causa mortis, et iure cuiuslibet alterius ultimae<br />
voluntatis, quam melius valere poterit et tenere.<br />
Ego Omobonus filius quondam domini Ioannis de Ripa imperiali authoritate<br />
notarius his omnibus etc.<br />
Ego Ioannes filius domini Almerici, et domini Laurentii Comitis notarius his etc.<br />
Ego Henricus filius quondam Mileti de Arco notarius Sacri Palatii omnibus et<br />
siongulis etc.<br />
72 Domina Beatrix filia quondam domini Henrici Soghae de Arco.<br />
73 Domina Flordiana filia quondam domini Federici de Castrobarco uxor domini Friderici filii<br />
quondam domini Adelperii de Arco, et nmater Guielmae testatricis.<br />
74 Henricus Soga: Odoricus: Gerardus.<br />
38
35. Pisis, 1310 die 20 martii<br />
Sententia imperialis ad favorem domini Odorici filii quondam domini Hernici<br />
Soghae, et dominae Biniae a Lavello lungo iugalium, et Nicolai et Gerardi eorum<br />
filiorum contra fratres dictae dominae Biniae et alios lata 75 .<br />
Henricus Dei gratia Romanorum imperator augustus, Notum facimus quod nos<br />
tenore cuiusdam sententiae latae per honorabilem Alberonem decanum ecclesiae<br />
curiensis subdelegatum nostrum pro parte dilectorum nostrorum fidelium Odorici de<br />
Harco, Biniae uxoris eius, ac Gerardi et Nicolai filiorum suorum nobis exhibitum<br />
vidimus continentiae infrascriptae. In Christi nomine. Cum nos Albero decanus<br />
ecclesiae curiensis subdelegatus in hac parte a venerabili Patre Sifredo Dei gratia<br />
curiensis episcopo, et delegato in hac parte a serenissimo domino domino Henrico Dei<br />
gratia Romanorum rege semper augusto litteras receperimus sui sigilli cerei pendentis<br />
munimine roboratas, quarum tenor sequitur in hac forma: Nos Sifredus Dei gratia<br />
episcopus curiensis delegatus in hac parte inter infrascriptas partes, et super infrascriptis<br />
causis a serenissimo principe domino Henrico Dei gratia Romanorum rege semper<br />
augusto. Provido et sapienti viro Alberoni decano ecclesiae curiensis salutem in<br />
Domino. Causam appellationis vel nullitatis, seu causas appellationum vel nullitatis, et<br />
dependentia ab eisdem coram nobis vertentes inter nobilem virum dominum Odoricum<br />
de Arco, dominam Biniam eius uxorem, sororem quondam Biaquini de Laudelongo 76 , et<br />
Gerardum et Nicolaum fratres et filios praedictorum iugalium, seu Ioannem dictum<br />
Valetum de Persino notarium olim procuratorem dictorum dominorum de Arco, et<br />
dictae dominae Biniae, sive Henricum notarium filiun magistri Mileti de Arco nunc<br />
praedictorum dominorum de Arco, et dictae dominae Biniae procuratorem ex una parte:<br />
et dominos Iulianum Balzalerium, et Muzinum Troylusium, et Antoniolum de Gaitanis,<br />
Iacobum quondam domini Gerardi, Symoninum, et Florium fratres filios quondam<br />
domini Cavalcabovis dictos de Rozonibus, omnes cives Brixiae ex altera parte: in qua<br />
quidem causa, seu in quibus quidem causis appellationum vel nullitatis ex vigore<br />
commissionis a regali culmine nobis factae, partibus citatis, et dicti Henrici dicto modo<br />
et nomine petitione recepta, <strong>atque</strong> dato ambabus partibus termino peremptorio ad<br />
dicendum de aequitate vel iniquitate sententiae vel sententiarum, a qua seu a quibus<br />
extitit appellatum, receptisque iuribus productis, et nobis praesentatis a dicto Henrico<br />
dicto modo et nomine, conclusimus, et conslusum fore pronunciavimus in causa seu<br />
causis praedictis et adeo in dicta causa seu causis processimus, et de ipsis causis<br />
cognovimus, praedictorum dominorum de Gaietanis, et Rozonibus contumatia non<br />
obstante, quod non restat nisi sententiam ferre, quam nos ferre non possumus ex eo quia<br />
nos incontinenti ad praelibatum dominum Enricum regem Romanorum ire oportet,<br />
secundum formam literarum, quas nuper recepimus ab eodem, et quam nondum ferre<br />
potuimus, licet partes fuerint citatae ad sententiam audiendam, nobis ante diem termini a<br />
loco statuto ad sententiam proferendam absentantibus, dicto Henrico dicto modo et<br />
nomine semper in quolibet termino, et in loco ordinato comparente, vestrae commitimus<br />
et delegamus sive subdelegamus prudentiae decidendam, seu decidendas, et fine debito<br />
terminandam seu terminandas, sententiam seu sententias, quam seu quas credidit ritam<br />
fore et iustam seu iustas partibus legitime citatis proferendo de praemissis in his<br />
omnibus et singulis, et aliis dicendis, audiendis, et faciendis, et alia quae fuerint dicenda<br />
et audienda authoritate, qua fungimur vobis totaliter committentes vices nostras<br />
75 Odoricus IIII filius quondam domini Henrici Sogae filii quondam domini Friderici II, uxor Binia<br />
de Lavellongo: [filii] Nicolaus, Gerardus: [filius] Ioannes.<br />
76 Biaquinus de Laude Longo frater dominae Biniae.<br />
39
faciendo quod decreveritis per bannum imperiale et alios modos legitimos firmiter<br />
observari. In quorum omnium praemissorum fidem et evidens testimonium sigillum<br />
nostrum praesentibus duximus appendendum. Datum Curiae anno Domini 1310,<br />
indictione 8, die veneris 13 intrante februario.- Unde volentes nobis mandata et<br />
commissa a suprascripto domino episcopo et delegato reverenter exequi, ut tenemur,<br />
visi prius dictis literis et petitione seu petitionibus praedicto domino delegato et coram<br />
eo et nobis productis per dictum Henricum dicto modo et nomine, et per ipsum ad nos<br />
admissa, seu admissas, cuius petitionis seu petitionum tenor sequitur in haec verba:<br />
Coram vobis venerabili Patre et domino domino Sifredo Dei gratia episcopo curiensi<br />
delegato in hac parte inter infrascriptas partes et causas a serenissimo principe domino<br />
Henrico Dei gratia Romanorum rege et semper augusto, assero, propono ego Henricus<br />
notarius filius magistri Mileti de Arco tridentinae diocesis, procurator et procuratorio<br />
nomine domini Odorici de Arco, et dominae Biniae eius uxoris, et sororis quondam<br />
domini Biaquini de Lavellolongo 77 , nec non Gerardi e Nicolai filiorum communium<br />
dictorum iugalium, omni iure et modo, quibus melius possum, quod cum dum esset<br />
quaestio, seu olim quaestio fuisset inter Ioannem dictum Valletum notarium de Persino<br />
olim et tunc procuratorem praedictorum iugalium, et dictorum eorum filiorum ex una<br />
parte dicto modo, et nomine, et Giroldinum de Canedo notarium procuratorem et<br />
proprio nomine dominorum Ziliani, Bazalerii, Muzini, Troylusii, et Antonioli dictorum<br />
de Gaitanis, Iacobi quondam domini Girardi, Symonini et Florini filiorum quondam<br />
domini Cavalcabovis dictorum de Ruzonibus, nec non Ioannis et Borgesi fratrum<br />
filiorum quondam Gaitanini, Ioannis quondam domini Buetii, Fredegini quondam<br />
domini Baruffaldini, et Mileti quondam domini Alberti, Ioannis quondam domini<br />
Leonis, et Bresciani quondam domini Guidotti de Lavellolongo ex altera: Coram<br />
discreto domino Lanfrancho de Suchis consule appellationum domini episcopi<br />
brixiensis de bonis quondam domini Biaquini de Lavellolongo fratris dictae dominae<br />
Biniae super quibusdam appellationibus interpositis a quondam sententia seu Consilio,<br />
pronuntiata seu pronuntiato per dominum Azonem de Ponzano iudicem et assessorem<br />
domini Attonis de Polenta tunc Potestatis Communis Brixiae, die iovis 15 septembris<br />
1306, indictione quarta et scripta seu scripto per Ioannem de Briel notarium et ipsa<br />
appellatio seu appellationes interposita seu interpositae fuerunt die martis 20 septembris<br />
eodem millesimo et indictione, a qua sententia seu Consilio idem Ioannes notarius dicto<br />
modo et nomine cum tunc esset procurator dictorum iugalium, et dictorum suorum<br />
filiorum in omnibus capitulis, in quibus pronunciatum erat contra suam partem, et<br />
Giroldius dicto modo et nomine in omnibus capitulis, quae faciebant contra suam<br />
partem appellaverunt. Idem dominus Lanfrancus consul de dictis appellationibus<br />
cognoscens indebite, per propriam male et iniuste sententialiter iudicavit et pronunciavit<br />
omnia infrascripta; scilicet per dominum Giroldum procuratorem et proprio nomine<br />
praedictorum de Gaitanis et de Ronzonibus bene appellatum in eo, quod non fuit<br />
prinuntiatum omnia bona immobilia, honores, iurisdictiones, et iura, quae quas et quos<br />
habebat, tenebat et possidebat quondam dictus dominu Biaquinus, et ei pertinebant in<br />
terris et territorii de Boctesino a sero de Boctesino, a mane de s. Vigilio de Gussiago et<br />
de Mulziano esse feudalia, et ei pertinuisse ex successione feudi quondam suorum<br />
antecessorum, et duas partes dictorum bonorum immobilium, honorum, iurisdictionum<br />
et iurium pertinere ad dictum Giroldinum dicto modo et nomine, et per eum ad dictos<br />
dominos de Gaitanis et de Rozonibus, et eo modo in tenutam et possessionem<br />
77 Lavellolongo, sed supra scriptum Laudelongo.<br />
40
inducendos fore, et inductos defendi, et eis pro duabus partibus de frugibus responderi<br />
debere. Item obmisit pronuntiare indebite et iniuste tam praedictus Azo de Ponzano<br />
iudex dicti Potestatis in prima sententia, quam dictus Lanfrancus consul appellationum<br />
in eadem sententia appellationis pronuntiare et sententiare, quod tertia pars omnium<br />
bonorum, quae erant feudalia quondam domini Biaquini deberet pertinere ipsi Ioanni<br />
dicto modo et nomine, et per ipsum ad praedictos Gerardum, et Ncolaum, quorum<br />
procurator tunc erat, quia ipse Ioannes dicto modo et nomine gravatus enormiter ad<br />
dominum Romanorum regem sano ductus consilio appellavit, ad cuius egragiam<br />
constitutionem pertinet quemlibet oppressum contra iustitiam sua benigna iustitia<br />
relevare: Quare humiliter supplico, et peto ego Henricus dicto modo et nomine, quod<br />
dignemini vestra sententia pronuntiare per dictum Azonem male iudicatum esse in eo,<br />
quod dedit terminum dictis partibus ad probandum super dicta tertia parte dictorum<br />
bonorum feudalium, et in eo quod obmisit pronuntiare dictam tertiam partem ipsorum<br />
bonorum feudalium spectare et pertinere dictis Gerardo et Nicolao, quorum procurator<br />
erat tunc dictus Ioannes, sive dicto Ioanni dicto nomine, et super hoc appellationem per<br />
ipsum Ioannem interpositam confirmetis, et sententiam dicti Azonis cassetis et irritetis,<br />
et etiam pronuntietis omnia bona, quae feudalia legitime per publica instrumenta<br />
apparent, et qaue fuissent quondam dicti domini Biaquini, spectare et pertinere pro tertia<br />
parte praedicto Henrico procuratori praedictorum Gerardi, et Nicolai, et per eum<br />
praedictis Gerardo et Niclolao, et sibi de frugibus responderi dicere. Item quod<br />
pronuntietis sententiam dicti Lanfranchi eam iniquam et iniustam in eo, quod<br />
pronuntiavit omnia bona immobilia, honores, iurisdictiones et iura, quae, quas et quos<br />
habebat, tenebat et possidebat, vel quasi, dictus Biaquinus in suprascriptis terris et<br />
territoriis esse feudalia, et duas partes pertinere seu spectare ad dictos de Ronzonibus et<br />
de Gaitanis, et ipsam sententiam in ea parte cassetis et irritetis, et appellationem super<br />
hoc per dictum Ioannem interpositam esse iustam pronuntietis, et confirmetis, et<br />
pertinere praedicto Henrico procuratori dicto modo et nomine, et per eum Henricum<br />
procuratorem praedictis domino Odorico, dominae Biniae eius uxori, Gerardo et<br />
Nicolao eorum filiis, et ipsos defendendos fore in possessione dictorum bonorum si<br />
sunt, et si non sunt, in tenutam et possessionem ipsorum bonorum inducendos fore, et<br />
sibi de ipsorum frugibus responderi dicere, et ipsos condemnetis in expensis factis<br />
praelibata taxatione prius: quae omnia praedicta assero, propono, et peto ego Henricus<br />
notarius procuartor praeditorum, et proprio nomine eorum omni iure et modo, quibus<br />
melius possum, deducendo in iuditium omne ius illorum, quorum sum procurator, et id<br />
solum quod sufficiat ad victoriam suae causae et praesentis quaestionis, adstringendo<br />
me proprio nomine quo supra ad ea probanda solummodo, quae sufficiant ad victoriam<br />
praesentis quaestionis seu quaestionum. Et visis iuribus et sententiis seu consiliis latis<br />
tam in principalibus causis, quam appellationum inter dictas partes super praedictis, et<br />
instrumentis quibusdam, et aliis agitatis in causis praedictis, ac toto processu, tam coram<br />
primariis iudicibus, et dicto domino Syfredo delegato, quam coram nobis facto per<br />
dictum dominum Valetum dicto modo et nomine, sive per dictum Henricum notarium<br />
dicto modo et nomine coram domino Sifrido delegato et coram nobis productis, et<br />
iuribus tam canonicis quam civilibus facientibus ad praedicta, et intellectis etiam et<br />
auditis allegationibus dicti Henrici notarii dicto modo et nomine, parte altera pluribus<br />
citationibus legitime citata tam ex parte domini delegati, quam nostra per congrua<br />
temporum intervalla minime comparente, sed se ccontumaciter absentantem, et super<br />
praedictis omnibus et singulis praehabita matura et diligenti provisione, et deliberatione,<br />
quorundam nostrorum et dicti domini Sifredi delegati sapientum consilio habito in<br />
41
praemissis et plene instructi de voluntate et scientia dicti domini Sifredi delegati:<br />
Domini nostri Iesu Christi nomine invocato pro tribunali sedenets in his scriptis<br />
authoritate, qua fungimur in hac parte, dicto Henrico dicto modo et nomine praesente, et<br />
parte adversa, seu partibus adversis absentantibus, quarum absentia Dei praesentia<br />
repleat, sententiamus ac pronuntiamus per dictum dominum Azonem de Ponzano olim<br />
iudicem et assessorem domini Attonis de Polenta tunc Potestatis Brixiae male iudicatum<br />
esse in eo, quod dedit terminum dictis partibus ad probandum super dicta tertia parte<br />
dictorum bonorum feudalium, et in eo quod obmisit pronuntiare dictam tertiam partem<br />
dictorum bonorum feudalium spectare et petinere dictis Gerardo et Nicolao, quorum<br />
procurator erat tunc dictus Ioannes Valetus, sive dicto Ioannis dicto nomine et modo, et<br />
appellationem per ipsum Ioannem Valletum super hoc dicto modo et nomine<br />
interpositam confirmamus, et sententiam dicti domini Azonis in hac parte cassamus, et<br />
irritamus, et etiam pronuntiamus omnia bona, quae feudalis legitime per publica<br />
instrumenta apparerent, et quae fuissent quondam dicti domini Biaquini spectare et<br />
retinere pro tertia parte dicto Henrico procuratorio nomine dictorum Gerardi et Nicolai,<br />
et per eum Henricum praedictis Gerardo et Nicolao, et sibi de frugibus dicere<br />
responderi; et dictam sententiam latam per dictum dominum Lanfranchum iudicem<br />
pronuntiamus iniustam et iniquam in eo, quod pronuntiavit omnia bona immobilia,<br />
honores, et iurisdictiones et iura,quae, quas, et quos habebat, possidebat, et tenebat vel<br />
quasi dictus dominus Biaquinus in suprasdictis terris et territoriis de Boctesino a sero,<br />
de Boctesino a mane, de s. Vigilio de Mulzano, et de Gussiago esse feudalia, et duas<br />
partes pertinere ad dictos dominos de Gaitanis, et de Rozonibus, et dictam sententiam in<br />
ea parte cassamus, et irritamus, et appellationem interpositam super hoc per dictum<br />
Ioannem Valletunm dicto modo et nomine iustam esse pronuntiamus, eamque<br />
confirmamus. Et etiam pronuntiamus omnia praenominata bona, quae sunt in praedictis<br />
terris et territoriis spectare, et pertinere praedicto Henrtico dicto modo et nomine, et per<br />
eum Henricum procuratorem domino Odorico, dominae Biniae eius uxori, et Gerardo et<br />
Nicolao filiis dictorum iugalium et ipsos defendendos in possesione dictorum bonorum<br />
si sunt, et si non sunt, in tenutam et possessionem dictorum bonorum inducendos fore,<br />
et sibi de ipsorum frugibus responderi debeant. Et quia victus victori secundum ius<br />
canonicum et civile in expensis condemnari dicitur, et hoc requirat et inducat<br />
contumatia et absentia praedictorum de Gaitanis et Ronzonibus et cuiuslibet ipsorum,<br />
authoriatte praemissa qua fungimur in hac parte sententialiter condemnamus praedictos<br />
dominos de Gaitanis et Ronzonibus in octingentis florenis aureis boni et legalis auri, et<br />
iusti ponderis dandis et solvendis ad quatuor menses iam dicto Henrico dicto modo, et<br />
nomine, et per eum praedictis dominis, et dominae, quorum et cuius procurator est, pro<br />
expensis factis coram dicto domino Sifredo delegato, et coram nobis in appellatione et<br />
super appellatione praemissa, et aliis causis principalibus et appellationum, et inter<br />
praedictas partes super praedictis agitatis, et factis, et pronuntiatis, taxatione per nos<br />
praemissa de ipsis et super ipsis expensis, et praestito coram nobis sacramento per<br />
dictum Henricum notarium dicto modo et nomine, quod praedicti docmini et domina,<br />
quorum et cuius est procuartor, seu praedicti et alii eorum procuratores tantum<br />
expenderant in dictis causis, litibus et quaestionibus, seu ipsarum occasione. In his<br />
expensis minime computatis ducentis florenis aureis, in quibus alias per dictum<br />
dominum Sifredum delegatum authoritate regia praedicti domini de Gaitanis et de<br />
Rozonibus fuerunt condemnati pro expensis factis per dictum Ioannem Valletum tunc<br />
procuratorem, et procuratiorio nomine dictorum dominorum et dictae dominae Biniae<br />
de Arco coram praedicto domino domino Henrico Romanorum rege et semper augusto<br />
42
occasione prosequendi di tam appellatione, seu appellationes coram ipso propter<br />
contumaciam dictorum dominorum de Gaitanis et de Rozonibus.<br />
Lata et pronunciata fuit suprascripta sententia in suprascriptis per dictum dominum<br />
Alberonem subdelegatum, ut superius continetur, anno Domini 1310, indictione 8, die<br />
veneris, 20 intrante martio, in civitate curiensi ante fores ecclesiae curiensis positae<br />
iuxta esicopatum, quam sententiam dictus dominus subdelegatus mandavit registrari, et<br />
sui sigilli munimine roborari.<br />
Nos igitur imperator praedictus Odorici, et eius uxoris, ac filiorum suorum<br />
praedictorum precibus inclinati tenore praresentium ex certa scientia praedictam<br />
sententim confirmamus de plenitudine potestatis, et praesentis scripti patrocinio<br />
communimus, quicquid contra dictam sententiam a die citra, a qua ad nostram<br />
maiestatem extitit appellatum, de facto attentatum est hactenus, vel in futuro attentari<br />
contigerit irritum et inane praesentialiter decernentes.<br />
Nulli ergo omnino hominum liceat hanc paginam nostrae confiramtionis,<br />
communicationis et decreti infringere, vel ei auso temerario contraire: si quis autem hoc<br />
attentare praesumpserit, indignationem nostram, et poenam 200 librarum auri pro<br />
dimidia parte fisco nostro, et pro reliqua dimidia passo iniuriam solvendarum se noverit<br />
incursurum. Datum Pisis idibus iulii, regni nostri anno quinto, imperii vero secundo.<br />
(Loco sigilli pendentis)<br />
36. In castro Tenni, 1327 die 10 martii<br />
Investitura Henrici episcopi tridentini facta domino Nicolao quondam domini<br />
Odorici de Arco 78 , et domino Ioanne eius nepoti filio quondam domini Gherardi filii<br />
quondam eiusdem domini Odorici.<br />
In Christi nomine amen. Anno nativitatis eiusdem 1327, indictione X, die X martii<br />
in episcopali castro Theni, praesentibus religioso viro domino Fratre Waltero de Mettis<br />
Ordinis Cisteciensis infrascripti domini episcopi capellano, nec non honorabilibus et<br />
discretis viris domino Henrico de Campo decano ecclesiae tridentinae, Conrado s.<br />
Mariae de Ripa, et Gulielmo s. Laurentii de Nomasso ecclesiarum tridentinae diocesis<br />
archipresbyteris, <strong>atque</strong> magistro Gregorio de Toculis de Leudro physico, Enrico<br />
magistri Mileti, et Petro Guilielmi de Arco, et Odorico domini Gislimberti de Campo<br />
notariis, Ioanne de Sarburch, Vinchone et Ioanne familiaribus infrascripti domini<br />
episcopi testibus, et aliis vocatis et rogatis. Venerabilis in Christo Pater dominus<br />
Henricus Dei et apostolicae Sedis gratia tridentinus episcopus 79 , Dux, Marchio, <strong>atque</strong><br />
Comes pro se ac successoribus suis canonice intraturis, et pro episcopatu, <strong>atque</strong> ecclesia<br />
tridentina osculo pacis investivit nobilem virum dominum Nicolaum natum olim nobilis<br />
militis domini Odorici de Arcu tridentinae diocesis flexis genibus devote petentem et<br />
recipientem pro se principaliter, et tutorio nomine, ut dicebat, et tanquam coniuncta<br />
persona Ioannis nepotis sui, filii quondam domini Gerardi fratris olim dicti domini<br />
Nicolai, ac pro suis, et praefati Ioannis liberis legitimis masculis, et ex masculis in<br />
perpetuum descendentibus ex eisdem de omnibus eorum feudis antiquis et rectis, seu<br />
bonis feudalibus, quae quondam progenitores eorum dum viverent iuste et rationabiliter<br />
ab ipsis episcopatu, et ecclesia tenuerunt, et quae ipsi dominus Nicolaus, et Ioannes sic<br />
78 Odoricus IV de Arco: [filii] Gerardus, Nicolaus; [filius Gerardi] Ioannes.<br />
79 NB. additum recentiori manu: Henricus de Metis monacus Cisterciensis, abbasque villariensis,<br />
cancellarius lucemburgensis imperatoris, ad preces eiusdem adlectus fuit episcopus Tridenti anno 1310.<br />
Henricus rex Bohemiae Maynardi Comitis Tyrolis filius, et pater Margarethae Mauthasiae huic restituit<br />
vallem flemamrum. Praefuit an. 26.<br />
43
tenent, seu quae ad eos iuste devoluta sunt, vel legitime spectant, sub tali modo, forma,<br />
et condicione, secundum quos idem dominus episcopus bonae memoriae dominos<br />
Odoricum patrem, et Gherardum fratrem <strong>ipsius</strong> domini Nicolai hactenus investisse<br />
dignoscitur: dum tamen non sint feuda vel bona feudalia, quae propter <strong>ipsius</strong> domini<br />
Nicolai vel suorum offensas notabiles ipso facto reciderint in episcopum, et ecclesiam<br />
tridentinam, vel sint bona obligata, vel decime, quae per ipsos dominum Nicolaum et<br />
Ioannem eius nepotem de iure nequeant possideri. Quam investituram fecit idem<br />
dominus episcopus salvo iure dictorum episcopatus et ecclesiae tridentinae ac omnium<br />
personarum, ita videlicet, quod per eam nullum penitus eisdem epsicopatui et ecclesiae<br />
vel personis praeiuditium ingeratur. Ex altera vero parte ibidem et in praesenti dictus<br />
dominus Nicolaus per se principaliter, ac tutorio nomine, et tanquam coniuncta persona<br />
praedicti Ioannis nepotis sui promisit praedicto domino episcopo legitime stipulanti et<br />
recipienti pro se ac successoribus, episcopatu, et ecclesia praelibatis, et in suam, et<br />
praedicti Ioannis nepotis sui animas corporaliter tactis Scripturis ad Sancta Dei<br />
Evangelia iuravit, quod ipsi amodo dicto domino episcopo, successoribus suis,<br />
episcopatui, et ecclesiae suprascriptis fideles erunt vassali, ipsosque et eorum honores,<br />
et iura, personas et res totis viribus conservabunt, tuebuntur pariter, et augebunt, nec<br />
aliquid per se vel alios, facto vel verbo, sive alias qualitercumque tractabunt,<br />
machinabuntur, aut facient, quod vergat seu cadat, vel vergere possit in eorum damnum,<br />
seu dedecus, contumeliam, vel offensam: quinimo si quos haec vel eorum aliquid facere<br />
vel tractare cognoverint, quam cito poterunt, domino revelabunt, et eis totis viribus se<br />
opponent, et generaliter puram et meram fidelitatem eisdem domino episcopo,<br />
successoribus suir, episcopatui, et ecclesiae per omnia impertientur, et reddent. Quibus<br />
omnibus sic peractis praenominatus dominus episcopus dicto domino Nicolao recipienti<br />
pro se ac nepote sui praedicto sub debito praestiti iuramenti districte praecepit, ut infra<br />
duorum mensium spatium ab hodie computandum feuda seu bona feudalia, quae ab<br />
ipsis domino episcopo, episcopatu, et ecclesia tridentina tenent, notificent ei per<br />
publicum instrumentum. Ut autem praemissis omnibus maioris firmitatis robur accedat<br />
dictus dominus episcopus praesens publicum instrumentum mandavit secreti sigilli sui<br />
munitione roborari.<br />
Ego Trintinus Zuccolini de Tuyeno publicus imperiali authoritate notarius et<br />
praefati domini episcopi scriba praedictis omnibus interfui, et rogatus haec scripsi.<br />
(Locus sigilli pendentis)<br />
†<br />
37. Tridenti in castro Boni Consilii, 1339 die 31 decembris<br />
Investitura Nicolai episcopi 80 tridentini in dominum Nicolaum filium quondam<br />
domini Odorici, et dominum Ioannem filium quondam domini Gherardi quondam<br />
domini Odorici de Arco.<br />
In Christi nomine amen. Coram vobis venerabili Patre et domino domino Nicolao<br />
Dei, et apostolicae Sedis gratia episcopo tridentino etc., comparuit nobilis miles<br />
dominus Nicoalus de castro <strong>Arci</strong> filius quondam nobilis militis domini Odorici de dicto<br />
80 NB. additum recentiori manu: Nicolaus episcopus era de familia Bruna (errat, nam non ex familia,<br />
sed ex Bruna civitate oriundus erat) Moraviae, decanus olumucensis, Caroli IV Romanorum regis<br />
secretarius, electus antistes anno 1338. Pertulit hic multas aerumnas a Ludovico marchione<br />
brandenburgensi, qui Tridentinum Ducatum suae ditionis per 17 annos sola cupiditate imperii fecit. E.<br />
C.C. ab Arco [parola disegnata con un arco con freccia]: * idest Eugenius Chieppius Comes ab Arco, qui<br />
omnes has recentes additiones scripsit ut infra pag. 92.<br />
44
castro <strong>Arci</strong> pro se, et ut procurator, et procuratorio nomine nobilis viri Ioannis eius<br />
nepotis filii quondam nobilis viri domini Gherardi filii etiam quondam dicti domini<br />
Odorici de Arco tridentinae diocesis. Asserens pro se et procuratorio nomine<br />
suprascripto se per vos venerabilem Patrem nuper investitos esse de eorum antiquis,<br />
iustis, et rectis feudis, quae ipsi habent et tenent, et eorum praedecessores habuerunt et<br />
tenuerunt ab ecclesia tridentina, praedecessoribus vestris, et a vobis venerabili Patre<br />
praedicto, certis terminis per vos eisdem statutis, infra quos praedicti domini Nicolaus et<br />
Ioannes vobis in scriptis praesentare deberent feuda illa, et bona feudalia, quae a vobis<br />
et a dicta ecclesia in feudum habent et tenent, et visi sunt tenere et possidere, et sui<br />
praedecessores. Unde praedictus dominus Nicolaus pro se, et procuratorio nomine dicti<br />
Ioannis nepotis sui, volens tanquam verus, antiquus, et fidelis vassallus vestris obedire<br />
mandatis, pro se et procuratorio nomine saepedicto, et eius debitum adimplere, dicit,<br />
profitetur, et recognoscit se cum dicto Ioanne eius nepote, habere et tenere, et eorum<br />
praedecessores habuisse et tenuisse in feudum, et feudi nomine infrascripta feuda et<br />
bona feudalia ab ecclesia tridentina et praedecessoribus vestris, et nunc a vobis, et<br />
ecclesia praelibata. Quae feuda et bona feudalia eorum praedecessores et ipsi tenuerunt<br />
et possederunt, vel quasi, et recognoverunt ab ecclesia antedicta per X, XX, 30, 40, 50,<br />
60, 100 CC annos, et ultra et tanto tempore, cuius non extat memoria videlicet:<br />
In primis castrum Archi cum omnibus suis iuribus et pertinentiis, cum omni<br />
iurisdictione iuris meri et mixti imperii, decimis, vassalatico, macinatis, rimaniis, et aliis<br />
honoribus, et privilegiis, et immunitatibus ad dictum castrum spectantibus.<br />
Item castrum Drenae eodem modo cum omnibus suis iuribus, et pertinentiis, cum<br />
iurisdictione, decimis, vasalatico, macinatis, rimaniis, et aliis honoribus, privilegiis et<br />
immunitatibus ad dictum castrum spectantibus et pertinentibus.<br />
Item castrum Spinedi cum omnibus suis iuribus et pertinentiis, et cum omni<br />
iurisdictione iuris meri et mixti imperii, decimis, vassalatico, macinatis, rimaniis, et aliis<br />
honoribus, privilegiis, et immunitatibus ad dictum castrum spectantibus et pertinentibus.<br />
Item castrum Restorii cum omnibus suis iuribus et pertinentiis et cum omni<br />
iurisdictione iuris meri et misti imperii, decimis, vasalatico, macinatis, rimaniis, et aliis<br />
honoribus, privilegiis, et immunitatibus ad dictum castrum spectantibus et pertinentibus.<br />
Item Dossum sive castellaniam castri ville plebatus Thyoni cum omnibus suis<br />
iuribus et pertinentiis ipsi Dosso et castellaniae spetctantibus, et pertinentibus.<br />
Item Dossum, sive castellaniam Caramallae situm iuxta Condinum cum omnibus<br />
suis iuribus, et pertinentiis, et cum omni iurisdictione iuris meri et mixti imperii,<br />
decimis, vassalatico, macinatis, rimaniis, et aliis honoribus, privilegiis, immunitatibus<br />
ad dictum castrum sive Castllaniam spectantibus, et pertinentibus.<br />
Item castrum Castellini positum super Gardumum super montem cum omnibus suis<br />
iuribus, et pertinentiis, cum omnibus honoribus, et iurisdictionibus, ipsi castro<br />
spectantibus, et pertinentibus.<br />
Insuper dicit et protestatur praedictus dominus Nicolaus pro se et ut procurator<br />
domini Ioannis eius nepotis, quod ipse et dominus Ioannes eius nepos de iure habere et<br />
tenere debent, et eorum praedecessores habuerunt ab antiquo, et tenuerunt in feudum<br />
iustum, antiquum, et rectum a praedicta ecclesia, et praedecessoribus vestris castrum<br />
Penede, cum omnibus suis iuribus et pertinentiis, et cum omni iurisdictione iuris meri et<br />
mixti imperii in Naco et in Turbulis, cum decimis, muda, vassalatico, macinatis,<br />
rimaniis, et aliis honoribus, privilegiis, et immunitatibus ad dictum castrum spectantibus<br />
et pertinentibus, quod castrum dominus Azo et Gulielmus fratres de Castrobarco<br />
iniuste, et indebite tenent, et tenuerunt cum suis pertinentiis et iuribus praedictis; quare<br />
45
petit idem dominus Nicolaus pro se, procuratorio nomine suprascripto supradictis per<br />
vos reverendum Patrem de opportuno remedio provideri, cogendo eorum occupatores<br />
eis restituere dictum castrum cum omnibus suis iuribus et pertinentiis de iure debitis.<br />
Item decimas et ius decimationis in plebatu et territorio de Tignalo, quas tenent et<br />
possident, et eorum praedecessores tenuerunt et possiderunt cum omnibus honoribus, et<br />
iurisdictionibus ispis decimis spectantibus.<br />
Item decimas et iura decimationis in plebatu Lomassi, quas ipsi tenent et possident<br />
et sui praedecessores tenuerunt, et possiderunt cum honoribus et iurisdictionibus ipsis<br />
decimis pertinentibus et spectantibus.<br />
Item decimas et iura decimationis in plebatu et territorio Banalli inferioris et<br />
exterioris, quas ipsi tenent, et possident, et sui praedecessores tenuerunt et possiderunt<br />
cum omnibus honoribus et iurisdictionibus ipsis decimis spectantibus et pertinentibus.<br />
Item decimas et iura decimationis in plebatu et territorio Bletii, quas ipsi tenent et<br />
possident, et sui praedecessores tenuerunt et possiderunt cum omnibus honoribus et<br />
iurisdictionibus ipsis decimis spectantibus, et pertinentibus.<br />
Item decimas et iura decimationis, quas ipsi tenent et possident in plebatu et<br />
territorio de Thyono, et sui praedecessores tenuerunt et possiderunt cum omnibus<br />
honoribus et iurisdictionibus ipsis decimis spectantibus et pertinentibus.<br />
Item decimas et iura decimationis in plebatu et territorio de Rendena, quas ipsi<br />
tenent et possident, et praedecessores sui tenuerunt et possiderunt cum omnibus<br />
honoribus et iurisdictionibus ipsis decimis spectantibus et pertinentibus.<br />
Item decimas et iura decimationis in plebatu et territorio de Cavedeno, quas ipsi<br />
tenent et possident, et sui antecessores tenuerunt et possiderunt, cum omnibus honoribus<br />
et iurisdictionibus ipsis decimis spectantibus et pertinentibus.<br />
Item decimas et iura decimationis in plebatu et territorio Thenni, quas ipsi tenent et<br />
possident, et praedecessores eorum tenuerunt et possiderunt cum omnibus honoribus et<br />
iurisdictionibus ipsis decimis spectantibus et pertinentibus.<br />
Item decimas, et iura decimationis in plebatu et territorio Ripae, quas ipsi tenent et<br />
possident, et eorum praedecessores tenuerunt et possiderunt cum iurisdictionibus et<br />
honoribus ipsis decimis pertinentibus.<br />
Item decimas et iura decimationis in plebatu et territorio de Cavedeno et villa<br />
Drenae, quas ipsi tenent et possident, et eorum praedecessores tenuerunt possiderunt<br />
cum omnibus honoribus et iursidictionibus ipsis decimis pertinentibus.<br />
Item decimas et iura decimationis in plebatu et territorio Calavini, quas ipsi tenent<br />
et possident, et eorum praedecessores tenuerunt et possiderunt cum omnibus honoribus,<br />
et iurisdictionibus ipsis decimis pertinentibus.<br />
Item decimas et iura decimationis in plebatu Naci et Turbularum, et territorio<br />
eiusdem, quas praedecessores eorum tenuerunt et possiderunt, et nunc dominus<br />
Gulielmus et Azo fratres eas iniuste tenent, prohibentes ipsos dominos Nicolaum et<br />
Ioannem a possessione dictarum decimarum iniuste et violenter 81 .<br />
Item rivaticum, quod exigitur in terra Ripae a forensibus, qui non sunt de<br />
episcopatu tridentino venientibus per lacum Gardae ad dictam terram, de baldo,<br />
legumine, oleo, et sale; quod ius et rivaticum tenent et possident, et sui praedecessores<br />
tenuerunt et possiderunt cum omnibus iuribus et iurisdictionibus ipsi rivatico et<br />
exactioni eiusdem pertinentibus et spectantibus.<br />
81 Decimae Naci, et Turbularum occupatae ab illis de Castrobarco.<br />
46
Item teloneum sive mudam in Turbulis, in Arco, Ballino, Saxis de Banallo, et in<br />
Condino secundum quod in eorum privilegiis, et publicis instrumentis et investituris<br />
clarius et planius continetur cum omnibus iuribus spectantibus eisdem.<br />
Item Pischeriam Sarchae et lacus iuxta Turbulas, quas habere et tenere dicunt de<br />
iure, et sui praedecessores habuerunt et tenuerunt vobiscum, sive cum praedecessorinus<br />
vestris medietatem pro indiviso, et nunc praedicti domini Azo et Gulielmus eam iniuste<br />
et indebite tenent et occupant.<br />
Propterea protestatur et dicit, ac etiam recognoscit praedictus dominus Nicolaus pro<br />
se, et uti procurator praedicti Ioannis eius nepotis, et procuratorio nomine pro eo coram<br />
vobis venerabili Patre praedicto, quod ipsi dominus Nicolaus et Ioannes de iure habere,<br />
et tenere debent,et eorum antecessores ab antiquo habuerunt et tenuerunt in feudum<br />
iustum, antiquum et rectum a praedicta ecclesia et praedecessoribus vestris,<br />
iurisdictionem multorum hominum in Iudicaria: videlicet in plebatibus Theni, Bletii,<br />
Nomasssi, Banalis interioris et exterioris, Rendenae, Thyoni, Boni, Condini, Leudri,<br />
Tignali, Naci, Cavedeni, et Calavini degentium, qui eis vigore dictae feudalis<br />
iurisdictionis obedire et subesse tenentur in collectis, angariis, perangariis, et aliis<br />
factionibus. Quod feudum et quam iurisdictionem feudalem eorum praedecessores<br />
habuerunt et tenuerunt, et possiderunt, vel quasi, pacifice et quiete per X annos et ultra<br />
iure recti, iusti, et antiqui feudi dictam iurisdictionem in dictos homines tanquam veros<br />
subditos fideles exercendo, licet aliquo tempore per quondam dominum Antonium 82<br />
praedecessorem vestrum de facto, cum de iure non posset, indebite etiniuste privati<br />
fuerunt iurisdictione praedicta, prout haec vobis plane liquere possunt per inquisitionem<br />
et processum eundem olim factum super dicta iruisdictione in dica Iudicaria per<br />
officiales praedicti domini Antonii 83 episcopi praedecessoris vestri per ipsum super hoc<br />
specialiter deputatos. Quam inquisitionem et processum eundem vos Reverende Pater<br />
habetis, et invenire potestis, nisi sint dispersa in archivio scripturarum et<br />
instrumentorum episcopatus et ecclesiae praelibaate: quia praedictus dominus episcopus<br />
videns processum dictae inquisitionis, et testes super ea receptos facere pro dictis<br />
dominis Nicolao et Ioanne, et eorum praedecessorum, et eorum ius confirmare, iussit<br />
dictam inquisitionem et processum ad cameram suam poni, dicens velle super eis<br />
deliberare: quorum inquisitionis processus, et testium receptorum praedicti domini<br />
Nicolaus et Ioannes vel eorum praedecessores nunquam copiam habere potuerunt<br />
propter subcellationem praedictam. Quare cum instantia postulat, et requirit praedictus<br />
dominus Nicolaus pro se et procuratorio nomine dicti Ioannis a vobis venerabili Patre,<br />
quatenus dignemini et velitis eorum ius illaesum conservare super iursidictione et feudo<br />
praedictis sicut tenemini, et de vobis sperant, non obstante inisuta et indebita privatione<br />
praedicta, et ipsos tanquam veros et antiquos vassallos legitime investire specialiter de<br />
iurisdictione praedicta tanquam de recto, iusto, et antiquo feudo; et si super praedictis<br />
vestrae paternitati dubitatio aliqua oriretur, supplicat praedictus diominus Nicolaus pro<br />
se et procuratorio nomine quo supra, quod super praedictis faciatis diligenter rerum<br />
veritatem inquiri in dicta Iudicaria, et si ita esse, et eos iustitiam fovere invenietis in<br />
praemissis, ipsos in iustitia defendatis, sicut vestram decet paternitatem.<br />
Insuper dicit et protestatur praedictus dominus Nicolaus pro se et procuratorio<br />
nomine dicti Ioannis eius nepotis, quod propter dictam recognitionem dictorum<br />
feudorum non intendit sibi praeiudicare, vel per eam aliquod eis praeiudicium inferre<br />
super praedictis feudis et bonis feudalibus in aliquo iure vel aliquibus iuribus, privilegiis<br />
82 *Exemplari, quod habetur in Tabulario castri Boni Consilii Tridenti corrige: Henricum.<br />
83 *Corrige ut supra.<br />
47
et gratiis eorum praedecessoribus, et eis concessis, vel quoquo modo eis attributis super<br />
dictis bonis feudalibus per imperatorem, vel imperatores Sacri Romani Imperii, quo pro<br />
tempore fuerunt: volens pro se et procuratorio nomine suprascripto, omnia iura<br />
praedictis eorum antecessoribus et eis acquisita per dicta privilegia in dictis bonis<br />
feudalibus semper eis esse salva, intacta, et illaesa, et eis per dictam recognitionem<br />
feudorum nullatenus derogare: et si aliqua iura ex bonis suprascriptis designata fuissent<br />
esse feudalia, et essent allodia, protestatur pro se te procuratorio nomine suprascripto,<br />
quod per dictam recognitionem sibi, nec suo nepoti aliquod praeiudicium generetur,<br />
cum habet iustam causam ignorandi, ex eo quia sunt haeredes, et in alterius locum<br />
successerunt. Dicit etiam et protestatur praedictus dominus Nicolaus pro se et ut<br />
procurator dicti Ioannis eius nepotis, et procuratorio nomine pro eo, quod per dictam<br />
recognitionem feudorun non inetendit sibi praeiudicare, vel eis praeiudicium per eam<br />
generari in aliquibus aliis bonis, quae in posterum feudali apparerent, quae ipsi in<br />
feudum haberent, vel habere et tenere deberent. vel eorum praedecessores habuissent ab<br />
antiquo in feudum ab ecclesia praelibata, et quod quam cito ad eius notitiam pervenerint<br />
aliqualia feuda, et bona feudalia, que eorum praedecessores in feudum habuissent, vel<br />
ipsi haberent et tenerent, vel ipsi habere et tenere deberent a dicat ecclesia in feudum,<br />
indilate vobis domino episcopo revelabunt, et ea bona feudalia reconoscent, et ex nunc<br />
sine praeiudicio recognoscunt, cum ad praesens alia feuda, vel bona feudalia se tenere<br />
vel habere a dicta eccelsia non recordentur.<br />
Anno Domini 1339 indictione 7, die ultimo decembris in castro Boni Consilii, in<br />
capella superiori dicti castri episcopalis, praesentibus Reverendo domino Othone de<br />
Epiano canonico tridentino Generali Vicario praedicti domini episcopi tridentini<br />
sapienti viro domino Cino iudice eiusdem domini episcopi Vicario in Tridenti, discretis<br />
viris Enrico canonico tridentino praedicti domini episcopi scriba, Crescenbono notario<br />
qui fuit de Verona, nunc habitator Tridenti, nobilibus viris dominis Federico de Campo,<br />
et Bernardo quondam nobilis viri domini Rampreti olim Comitis de Flaono habitatore in<br />
Arco testibus rogatis et aliis.<br />
Coram suprascripto domino Nicolao Dei gratia episcopo tridentino, suprascriptus<br />
dominus Nicolaus de Arco pro se se, et nomine suprascripto praesentavit omnia<br />
suprascripta feuda cum protestationibus suprascriptis, et omnia et singula suprascripta in<br />
scriptis dicto domino episcopo. Qui dominus episcopus eas, et ea acceptavit dicens,<br />
quod omnia suprascripta admittebat in quantum de iure poterat et debebat: asserens se<br />
terminum prolungasse dicto domino Nicolao ad dictas dessignationes faciendas usque<br />
ad Epiphaniam, licet primo suprascripto assignaverit 30 dies, ut in investitura feudorum<br />
continetur: non obstantibus quod praesentatae non fuerint infra dictum terminum, dicens<br />
dictus dominus episcopus, quod de praedicta praesentatione non facta in praedictos 30<br />
dies habebat eum pro excusato, et habere volebat, et de iure tenebatur, cum de gratia<br />
speciali sciens, et cogitans occupationes et impedimenta <strong>ipsius</strong> domini Nicolai<br />
prolungavit, et prolungasset dictum terminum 30 dierum usque ad Epiphaniam<br />
proximam: approbans et confirmans dictam praesentationem utpote rite factam per se et<br />
successores suos, et admittens omnes protestationes dicti domini Nicolai in quantum<br />
potest et debet de iure, utpote boni, fidelis, et legalis vassalli, salvis etiam et reservatis<br />
omnibus iuribus ecclesiae tridentinae etc.<br />
Ego Nicolaus de Ripa tridentinae diocesis filius quondam domini Rabaudi notarius<br />
Henrici Comitis de Lomello praedictis praesentationi, et omnibus et singulis<br />
suprascriptis interfui, et rogatus scripsi.<br />
48
38. Tridenti, 1348 die 29 maii<br />
Vicesgerentes domini Gerardi 84 electi episcopi tridentini constituerunt capitaneos in<br />
tota Iudicaria dominos Nicolaum, et Ioannem eius nepotem de Arco.<br />
Anno Domini 1348, indictione prima die iovis 29 mensis madii in Tridento in<br />
cathedrali ecclesia in sacristia dictae ecclesiae, praesentibus sapiente viro domino<br />
Trentino de Toculis de Leudro cive Tridenti iurisperito, ser Francisco dicto Toccolino<br />
notario de Burgo Archi, Ghirardo quondam ser Nicolai Sichi de Tridento, Vinciguerra<br />
familiare infrascripti domini Fulzerii, Frigetio filio quondam ser Avantii de Cumeghello<br />
Bletii, et Alberto testore de dicto loco habitatore Tridenti testibus ad infrascripta<br />
vocatis, specialiterque rogatis. Ibique venerabiles viri domini Otho de Epiano<br />
archidiaconus, Fulzerius de Coneglano, Franciscus de Placentia, Bartholomaeus de<br />
Valesella, Iacobus dictus Franciscus de Gaio, Placentius de Mercadentis de Tridento,<br />
Fontesius de Florentia, Ioannes de Parma, et Venturinus de Pergamo canonici tridentini,<br />
tanquam maior et sanior pars canonicorum Capituli tridentini residentium ad praesens in<br />
dicta cathedrali ecclesia ad sonum campanae more solito congregati tamquam<br />
vicesgerentes reverendi in Christo Patris et domini domini Gherardi Dei et apostolicae<br />
Sedis gratia electi tridentini episcopi, omni modo, iure, et forma, quibus melius<br />
potuerunt, elegerunt, constituerunt, et ordinaverunt pro dicto domino electo et ecclesia<br />
tridentina nobiles viros dominum Nicolaum de Arco militem, et Ioannem eius nepotem<br />
filium quondam domini Gherardi de Arco licet absentes in tota Iudicaria tridentini<br />
districtus capitaneos generales dicti domini electi, et ecclesiae tridentinae, et ipsorum<br />
dominorum canonicorum eiusdem domini electi vicesgerentium, usque ad <strong>ipsius</strong> domini<br />
electi, seu ipsorum dominorum vicesgerentium voluntatem cum salario consueto, et<br />
secundum pacta illa, et conditiones illas, quae et quas capitanei generales in dicta<br />
Contrata Iudicariae, et specialiter quondam dominus Conradus de Schenan miles<br />
capitaneatum ipsum a quondam bonae memoriae Nicolao episcopo tridentino hactenus<br />
habuerunt et tenuerunt. Concedentes dicto domino Nicolao et Ioanni capitaneis licet<br />
absentibus, et ser Federico quondam dominae Avinantis de Burgo Archi, et domino<br />
Adrigetto clerico in ecclesia de Arco tanquam ipsorum dominorum Nicolai et Ioannis<br />
capitaneorum procuratoribus et procuratorio nomine ipsorum praesentibus et<br />
stipulantibus, ac recipientibus omnimodam authoritatem et potestatem exequendi<br />
iurisdictionem temporalem, criminalem videlicet et civilem cum mero et mixto imperio,<br />
et gladii potestate, et omnia et singula liberaliter exercendi prout et sicut capitanei dictae<br />
Iudicariae a quondam praedicto domino episcopo Nicolao deputati exequi et exercere<br />
sunt soliti, et tam de iure, quam de consuetudine facere et exercere consueverunt, et<br />
debent. Non derogantes propter praesentem electionem, constitutionem, et contractum<br />
domino Wernerio filio quondam domini Conradi militis de Schenan in salario suo, quod<br />
percipit et percipere consuevit in dicta Contrata Iudicariae, quominus ipsum exigat et<br />
habeat ita, et eotenus in posterum, sicut et quatenus hactenus habuit et percepit.<br />
Mandantes universis et singulis communitatibus et universitatibus plebatuum et<br />
villarum dictae Iudicariae, ac syndicis sive maioribus, et consulibus plebatuum et<br />
villarum praedictarum, caeterisque singularibus personis tam publicis quam privatis,<br />
quatenus ipsos dominos Nicolaum et Ioannem capitaneos, quinimo ipsum dominum<br />
electum per ipsorum capitaneorum personas repraesentatum benigne recipientes, et<br />
honorifice pertractantes, eisdem in omnibus et singulis, quae ad ipsum capitaneatus<br />
officium tam de iure quan de consuetudine spectaverit, plene pareant et intendant,<br />
84 NB. additum recenti manu: Gerardus de Marnacho [Manhac] de Widers decanus de Bauterio<br />
ecclesiae constantiensis, Nicolao episcopo tridentino successit anno 1347.<br />
49
alioquin sententias sive poenas, quas rite et rationabiliter tulerint, seu inferent in<br />
rebelles, ratas habebunt ipsi domini vicesgerentes, et facient illas, auctore Deo,<br />
inviolabiliter observari usque ad satisfactionem debitam et condignam. Mandantes mihi<br />
Nicolao notario infrascripto, quod de praedictis publicum conficerem instrumentum,<br />
ipsumque ad robur et validitatem omnium praedictaorum sigilli Capituli tridentini<br />
appensione muniri.<br />
Ego Nicolaus de Tridento filius quondam magistri Dominici muratoris, imperiali<br />
authoritate notarius praedictis interfui, et de mandato dictorum dominorum<br />
canonicorum, et Capituli tridentini vicesgerentium sub iopsius Capituli appensione<br />
sigilli publici scripsi.<br />
39. <strong>Arci</strong>, 1351 die 10 septembris<br />
Domini della Scala dominantur in iurisdictione <strong>Arci</strong>.<br />
In Christi nomine. Anno eiusdem 1351,indictione 4, die sabati x intrante mense<br />
septembri in Burgo Archi diocesis tridentinae sub porticu domus nobilis militis domini<br />
Nicolai de Arco, ubi ius reddit, praesentibus ser Odorico dicto Poppo, Ioanne dicto<br />
Zoanella, et Paulo dicto Bozardo omnibus de dicto Burgo <strong>Arci</strong> testibus, et aliis.<br />
Ibique dominus Franciscus notarius de Arco dictus ser Toccolinus Vicarius et ius<br />
reddens in dicto Burgo Archi de hominibus et personis totius plebatus <strong>Arci</strong><br />
iurisdictionis episcopatus per nobilem et potentem militem dominum Nicolaum de Arco<br />
capitaneum dicti plebatus <strong>Arci</strong> praedictae iurisdictionis episcopatus pro magnificis<br />
dominis dominis dalla Scalla de Verona, dedit mihi notario Ioanni infrascripto liberam<br />
licentiam, et authoritatem infrascripta instrumenta exemplandi, quorum tenor talis est.<br />
In Chisti nomine. Anno eiusdem 1332 indictione 15, die primo ianuarii in Burgo Archi<br />
in curtivo domus dominae Lenae 85 uxoris quondam nobilis viri domini Gherardi de Arco<br />
etc.<br />
Quae sequuntur non faciunt ad rem etc. Erat quaedam procura.<br />
40. <strong>Arci</strong>, 1352 die 20 februarii<br />
Canis grandis a Scalla de Verona capitaneus generalis iurisdictionis <strong>Arci</strong> et<br />
Cavedeni pro domino Ioanne episcopo tridentino.<br />
In Christi nomine amen. Anno nativitatis eiusdem 1352 indictione V, die lunae 20<br />
intrante mense februarii in Burgo Archi diocesis tridentinae sub porticu domus nobilis<br />
militis domini Nicolai de castro Archi, ubi ius redditur: praesentibus discreto viro<br />
magistro Armano physico quondam ser Ioannis, Henrico dicto Ligobello quondam ser<br />
Philippi, notario Paulo dicto Bolzetto barbitonsore quondam Bozi barbitonsoris,<br />
omnibus de dicto Burgo Archi, et Ribaldo quondam.... de villa Clarani Archi plebatus,<br />
testibus et aliis specialiter ad haec rogatis et vocatis. Ibique honorabilis et discretus vir<br />
dominus Franciscus notarius de dicto Burgo <strong>Arci</strong> Vicarius, et ius reddens in dicto Burgo<br />
Archi dictae diocesis tridentinae de hominibus et personis totius plebatus <strong>Arci</strong> et<br />
Cavedeni iurisdictionis episcopatus per nobiles viros, ac potentes milites dominum<br />
Nicolaum, nec non dominum Ioannem eius nepotem capitaneos dicti plebatus Archi et<br />
Cavedeni in dicta iurisdictione pro magnifico viro domino Canegrando della Scalla de<br />
Verona capitaneo generali pro reverendo in Christo Patre et domino domino Ioanne 86<br />
Dei gratia episcopo tridentino, ad petitionem, et instantiam ser Petri quondm domini<br />
85 Domina Elena uxor quondam domini Gerardi de Arco.<br />
86 *Erat hic Ioannes de Pistorio, qui ob violentas Ludovici Brandeburgensis usurpationes quietam sui<br />
episcopatus possessionem habere non potuit: unde Ripam se contulit, vocatis in auxilium Scaligeris etc.<br />
50
Othi quondam domini Dulci de dicto Burgo Archi dedit mihi Borgesio notario<br />
infrascripto verbum et licentiam infrascripta instrumenta exemplandi etc. Quae<br />
sequuntur nihil faciunt ad rem etc. Erat item procura.<br />
41. In castro <strong>Arci</strong>, 1356 die 4 aprilis<br />
Dominus Ioannes filius quondam domini Gerardi de Arco nonnulla iurisdictiones,<br />
et bona domino Nicolao eius patruo cedit.<br />
In Christi nomine amen. Anno eiusdem 1356 indictione 9, die lunae quarto intrante<br />
mense aprilis, in episcopatu Tridenti in castro Archi in camarino superiori eiusdem<br />
castri: praesentibus discretis viris domino Dum Archeto archipresbytero ecclesiae plebis<br />
s. Mariae de Arco, ser Petro quondam ser Othi de Burgo <strong>Arci</strong>, ser Omnebono notario de<br />
Vico Lomassi, nunc habitatore Burgi <strong>Arci</strong>, ser Ugolino quondam domini Enrici de<br />
Brenne 87 Thyoni nunc habitatore Burgi <strong>Arci</strong>, Bartholomaeo dicto Tecla quondam ser<br />
Omneboni de Morandinis de praedicto Burgo <strong>Arci</strong>, et Rigobello quondam Viviani de<br />
Villa Thyoni plebatus Thyoni nunc habitatore in suprascripto Burgo <strong>Arci</strong> testibus et<br />
aliis ad infrascripta per patrtes infrascriptas convocatis et rogatis.<br />
Nobilis et potens vir dominus Ioannes filius quondam nobilis et potentis viri domini<br />
Gherardi de castro Archi plebatus Archi tridentinae diocesis per se et suos haeredes<br />
omni iure, via, et forma quibus melius potest, sponte et ex certa scientia dedit, cessit,<br />
transtulit, et mandavit, et refudavit, et resignavit nobili et egregio militi domino Nicolao<br />
filio quondam nobilis et egregii militis domini Odorici de praedicto castro <strong>Arci</strong> dicti<br />
plebatus <strong>Arci</strong> praefatae diocesis tridentinae eiusdem domini Ioannis patruo stipulanti, et<br />
recipienti pro se et suis haeredibus specialiter omnem illam iurisdictionem suam, et<br />
totam illam iurisdictionem quam ipse dominus Ioannes habebat, tenebat, et visus fuerat<br />
habere, tenere, et possidere ipse et quondam sui praedecessores in Conteyo Ronchoni<br />
plebatus Boni tridentinae diocesis, quae iurisdictio appellatur et nominatur Vainans,<br />
secundum quod in dicto Conteyo Ronchoni rationem facere et reddere tenetur et debet<br />
de certis postis et ordinamentis hominum, et personarum dicti Conzey Ronchoni, tam de<br />
hominibus suae iurisdictionis, seu de suis vassallis, et vassalis iurisdictionis maioris<br />
episcopatus tridentini et generaliter totam suam iurisdictionem cuiusvis qualitatis et<br />
generis existat, quam ipse dominus Ioannes habebat, tenebat, seu visus fuerat ipse, et<br />
quondam sui praedecessores tenere et possidere ultra Duronum in plebatu Condini,<br />
Boni, Thyoni, et Randenae praefatae tridentinae diocesis, et omnem ac totam suam<br />
iurisdictionem et omnes et singulos vassallos, et vassalaticum, et ius vassalatici cuiusvis<br />
qualitatis et generis existant, et exsistat, quod habebat et tenebat, et visus fuerat habere<br />
et tenere etc. 88<br />
Insuper praedictus dominus Ioannes solemni stipulatione promisit, et convenit per<br />
se, et suos haeredes praedicto domino Nicolao stipulanti, et recipienti pro se, et suis<br />
haeredibus omni exceptione remota suprascriptam iurisdictionem etc. 89 domino<br />
imperatori quotiescumque et quando fuerit in civitate Tridenti vel domino episcopo<br />
tridentino 90 quandocumque et quoties ipse dominus episcopus tridentinus fuerit, et erit in<br />
Tridento in sua episcopali sede, et alteri vel aliis dominis et principibus, cui et quibus<br />
investitura praedictae irisdictionis de iure spectat, et pertinet, aut spectare et pertinere<br />
87 alias Breune.<br />
88 * hic omisi inutilem quandam repetitionem de praedictis.<br />
89 *eadem fit repetitio.<br />
90 *NB.aberat Maynardus de Nayhaus seu de nova domo a suo epsicopatu tridentino ob invasionem<br />
violentam Ludovici brandeburgici.<br />
51
videatur, refutare, cedere, et resignare; et illico facere et procurare, quod investiat<br />
praedictum dominum Nicolaum, et suos haeredes de praedicta iurisdictione, faciens et<br />
constituens dictus dominus Ioannes praedictum dominum Nicolaum suum patruum,<br />
nuncium et procuratorem tanquam in re sua, et ponens ipsum in locum suum, ita quod<br />
amodo ipse dominus Nicolaus et eius haeredes possint et valeant suo nomine actionibus<br />
utilibus, et directis uti adversus homines, et personas dictae iurisdictionis et contra<br />
vassalos dictae iurisdictionis et eorum haeredes, et in ipsorum bonis,et eis ac ipsis<br />
vassalis salaria, collectas, factiones, et omnia alia et singula ponere, et posita ipsa ab<br />
ipsis vassalis dictae iurisdictionis et ab haeredibus suis exigere, recipere<br />
condemnationes crimunum, et defectus reddere et facere si commiserint etc. 91<br />
Quam quidem iuris cessionem iurisdictionis praedictorum vassalorum fecit<br />
praedictus dominus Ioannes nominatim pro pretio et nomine pretii novem centum et<br />
septuaginta quinque ducatorum boni auri, et iusti ponderis, quos confessus fuit se<br />
recepisse a praedicto domino Nicolao emptore etc. 92 .<br />
Ego Iordanus filius quondam domini Otolini dicti Rubei de Ranzio imperiali<br />
auctoritate notarius una cum infrascripto magistro Iacobo, ser Francisco notario dicto<br />
Toccolino notario infrascripto de Burgo Archi sociis meis his omnibus et singulis<br />
interfui, meque rogatus publice subscripsi etc.<br />
42. In ecclesia s. Mariae <strong>Arci</strong>, 1358 die 11 martii<br />
Investitura cuiusdam feudi seu census facta nonnullis de Cugoreo a dominis<br />
Gerardo, Vinciguerra, Gulielmo, et Antonio fratribus fillis quondam domini Nicolai de<br />
Arco 93 .<br />
In Christi nomine amen. Anno eiusdem nativitatis 1358, indictione 11., due<br />
dominico 11. intrante mense martii in Arco diocesis tridentinae, in ecclesia s. Mariae de<br />
Arco: praesentibus ser Benino notario de Gavatio, ser Francisco notario dicto Toccolino<br />
de Arco, Thomasio notario filio Lutii Morelli de Arco, et Nicolao notario fratres mei<br />
notarii infrascripti.<br />
Ibique nobiles et potentes viri domini Gherardus, Vinciguerra, Gulielmus fratres et<br />
filii quondam potentis militis domini Nicolai de Arco pro se ipsis, et nomine Antonii<br />
eorum fratris, pro medietate infrascripti feudi, quod habent commune cum nobili viro<br />
domino Ioanne eorum consanguineo 94 , ac filio quondam nobilis viri domini Gherardi de<br />
Arco, cum cartis, quas in suis manibus tenebant, nomine recti et honorabilis feudi<br />
investiverunt ser Vitalianum notarium quondam ser Thomaei de Cugreo 95 plabatus<br />
Lomassii diocesis tridentinae recipientem pro se et procuratorio nomine Bertholdi<br />
quondam Dellavanzi de Cugreo praedicto.<br />
Item investiverunt Iacobum quondam Bartholomaei dicti Zambonini de Cugreo<br />
praedicto rcipientem pro se, et vice et nomine Bertholini quondam Gherardi de Cugreo<br />
praedicto ibidem praesentes, devote petentes, ac benigne recipientes pro se ipsis, et<br />
dictis Bertholdo, et Bertholino, et eorum cuiuslibet liberis utriusque sexus, quas habent<br />
et habituri sunt, de omni suo recto et antiquo feudo secundum quod Trossus filius<br />
91 *eadem prosequitur cum solita instrumentorum formula.<br />
92 * finem imponit more solito.<br />
93 Nicolaus filius quondam domini Odorici quarti ex Beatrice de Castro Barco genuit: Gerardum II,<br />
Vinciguerra I, Guilielmum, Antonium, cuius uxor Usolina de Corrigia.<br />
94 Ioannes filius quondam Gerardi I de Arco vivit: anno 1358.<br />
95 *Cugreum erat villa non longe a castro Campi in Iudicaria, et desolata remansisse dicitur tempore<br />
pestis; modo unus tantum extat mansus, sive domus iuris castri Campi, retento tamen Cugrei nomine.<br />
52
quondam Petri de Cugreo, Bacsettus, et Pinus de Cugreo praedicto praedecessores<br />
dictorum ser Vitalliani, Bertholdi, Iacobi, et Bertholini habebant et tenebant in feudum a<br />
quondam nobili viro domino Friderico de Arco, ut patet publico instrumento scripto<br />
manu Habriani domini Conradi Dei gratia tridentinae ecclesiae Sacri Palatii notarii<br />
exemplati per duos notarios, videlicet Dominicum quodam ser Albertini de Cugreo<br />
notarium et Bartholomaeum quondam domini Albertini de Cugreo notarium ibi coram<br />
dictis dominis producto et lecto, et nunc sic tenent et habent in feudum dicti ser<br />
Vitalianus, Bertholdus, Iacobus, et Bertholinus a dictis dominis Ioanne et dominis<br />
Gerardo, Vinciguerra, Gulielmo et Antonio fratribus de Arco, videlicet de sex soldis<br />
denariorum veronensium quos ipsi feudatarii, sive eorum praedecessores annuatim<br />
solvere consueverant de domo sua, e de omni colta, albergaria, bano, scufio et omni<br />
superimposita condictione, pro qua dictis dominis Gherardo, Vinciguerra, Gulielomo, et<br />
Antonio fratribus, et suis haeredibus pro aliquo tempore tenerentur. Promittentes dicti<br />
domini praedictis feudatariis numquam in aliquo molestare nec impedire occasione<br />
aliqua, sed semper dictum feudum habere et tenere debeant sine contradictione dictorum<br />
dominorum, et suorum haeredum, et si dicti domini dictos vassalos in aliquo impedirent<br />
vel molestarent, quod dictum vassalaticum et feudum sit apertum in episcopatu Tridenti,<br />
nec dictis dominis de dicto feudo in aliquo teneantur. Et promiserunt dictum feudum<br />
defendere ab onmi impedienti persona in poena dupli damni et dispendii, si quo tempore<br />
evenirent; et si dictum feudum esset in aliquo impeditum, ipsum expedire promiserunt<br />
suis propriis expensis, sub obligatione omnium bonorum praesentium et futurorum. Et si<br />
contigeret aliquo tempore dominum imperatorem, qui pro tempore erit, ire Romam, vel<br />
alio, ita quod ostaticum de dictio feudo solvi deberet, quod dicti vassali non teneantur<br />
dare nisi 20 soldos denarionum veronensium parvulorum pro ostatico inter omnes, et<br />
non plus in capite inter eos distributum. Et si necessaria esset investitura dicti feudi fieri<br />
dictis vassalis, vel suis haeredibus per dictos dominos vel eorum descendentes, quod pro<br />
investitura non teneantur dare nisi 20 soldos denariorunm veronensium secundum quod<br />
pro parte cuiuslibet poterit evenire etc., et promiserunt dicti domini dictum vassalaticum<br />
per se suosque haeredes non alienare modo aliquo, et si contarfaceret per se vel suos<br />
haeredes, quod sui vassali, et sui descendentes in aliquo non teneantur de suo feudo<br />
dictis dominis, nec suis haeredibus, nec illi in quem facta esset illa alienatio: sed in<br />
continenti dictum vassalaticum sit apertum in episcopatu, et episcopo tridentino qui pro<br />
tempore erit, de dicto feudo respondere teneneantur etc. Quo facto dictus ser Vitalianus<br />
pro se et procuratiorio nomine dicti Bertholdi, et dictus Iacobus pro se et nomine dicti<br />
Bertholini corporaliter tactis Scripturis iuraverunt secundum quod praedecessores sui<br />
iuraverant praedicto quondam domino Federico, videlicet quod ipsi vassali iuraverunt<br />
tanquam liberi et gentiles homines suo domino fidelitatem dictis dominis pro dicto<br />
feudo contra omnes homines de mundo, et manutenere honorem dictorum dominorum,<br />
et personas, et facere rectum laudum in sua Curia, et venient ad Curiam suorum<br />
vassalorum per episcopatum Tridenti si necesse fuerit, et omnia facere, quae continentur<br />
in sacramento fidelitatis.<br />
Ego Ioannes filius quondam domini Petri de Menutis de Arco publicus imperiali<br />
autoritate notarius his omnibus interfui, et rogatus scribere publice scripsi.<br />
53
43. Tridenti in castro Boni Consilii, 1372 die 16 februarii.<br />
Prima investitura episcopi Alberti 96 decimarum Pellugi, Vici, Aurilii, Iaurilii,<br />
Pinzoli, Vidaioni, et Iustini facta domino Antonio filio quondam domini Nicolai de<br />
Arco.<br />
In Christi nomine amen. Anno eiusdem nativitatis 1372, indictione 10, die lunae 16<br />
intrante mense februarii Tridenti in episcopali castro Boni Consilii in stupa parva<br />
superiori, praesentibus nobili milite domino Simone Robinario, nobili et potenti viro<br />
domino Armano filio quondam nobilis et egregii militis domini Friderici de<br />
Castrobarco, venerabilibus viris domino Enrico canonico tridentino et domino Iacobo de<br />
Sternon plebano in Leunano, domino Xoaldo <strong>ipsius</strong> domini episcopi capellanis, Blasio<br />
notario filio quondam... de Murio, et nunc massario in Iudicaria, <strong>atque</strong> Bigarino de<br />
Pergamo nunc habitatore praedictae civitatis Tridenti testibus ad haec rogatis, et aliis<br />
etc. Nobilis vir Ioannes notarius filius quondam ser Ogutionis de Comaio plebatus<br />
Lomassi et diocesis tridentinae per se et suos haeredes refutavit, et resignavit in<br />
manibus reverendi in Christo Patris et domini domini Alberti Comitis in Ortemburg Dei,<br />
et apostolicae Sedis gratia episcopi Tridenti ibidem praesentis, et acceptantis pro se, et<br />
succesosoribus suis canonice intraturis, et pro episcopatu et ecclesia Tridenti omnes<br />
decimas, et ius, et feudum, quod et quas habere, vel modo aliquo habere posset in<br />
decimis infrascriptis, et iure decimationum earum, quas decimas, te quae iura decimandi<br />
quondam Richebonus filius quondam Zucholini de Caderzono Vallis Randenae<br />
praefatae diocesis tridentinae habebat et tenebat in feudum a praedicto Ioanne notario, et<br />
quae devoluta sunt ad dictum Ioannem notarium propter mortem dicti Richeboni post se<br />
aliquibus liberis non relictis, et quae decimae percipiuntur et colliguntur in bonis et<br />
pertinentiis infrascriptis.<br />
In primis in decima et iure decimationis, ac perceptione fructuum et reddituum<br />
decimalium villarum Pellughi, Vigi, Arei, et Iaurei praedictae Vallis Randenae, et<br />
earum pertinentiarum.<br />
Item in decima villarum Penzoli, Vidaioni, et Zustini, et earum pertinentiarum<br />
praedictae Vallis Randenae, in quibuscumque rebus exsistat, secundum et prout<br />
quondam dictus Richobonus, et eius praedecessores percipere, et colligere<br />
consueverunt: ipsique iuri renuntiavit totaliter, <strong>atque</strong> cessit, et hoc specialiter et expresse<br />
fecit dictus dominus Ioannes notarius praedictas refutationem renuntiationem, et<br />
resignationem, ut idem dominus episcopus investire debeat iure feudi de dictis decimis<br />
nobilem et potentem virum dominum Antonium filium quondam nobilis et egregii<br />
militis domini Nicolai de castro <strong>Arci</strong> praedictae diocesis tridentinae pro quibus quidem<br />
renunciatione, refutatione, et resignatione praedictus nobilis vir dominus Antonius de<br />
Arco ibidem et in praesenti dedit, et tradidit titulo venditionis praedicto Ioanni notario<br />
certas et plures possessiones arativas, prativas, grezivas, et vineatas positas et iacentes<br />
in dicto plebatu Lomassi, prout in instrumento dictae venditionis scripto manu mei<br />
Ioannis notarii infrascripti die praedicto, loco, et testibus plenius continetur. Quibus<br />
omnibus sic peractis, et per praefatum dominum episcopum receptis, admissis, <strong>atque</strong><br />
confirmatis, idem reverendus Pater et dominus dominus Albertus Dei, et apostolicae<br />
Sedis gratia episcopus Tridenti, Dux, Marchio, <strong>atque</strong> Comes pro se, et successoribus<br />
suis canonice intraturis, nec non pro episcopatu, et ecclesia tridentina, cum uno annulo,<br />
quem in suis manibus habebat, ad rectum et honorabile feudum investivit praedictum<br />
nobilem virum dominum Antonium de Arco ibidem praesentem, et flexis genibus<br />
96 NB. additum recenti manu: Albertus Comes de Ortemburg episcopus tridentinus viginti septem<br />
annis rexit ecclesiam.<br />
54
devote recipientem pro se et liberis suis masculis legitimis, et ex masculis in perpetuum<br />
descendentibus ex eisdem de feudo, et decimis suprascriptis sicut praemittitur refutatis<br />
etc. 97 .<br />
Ego Ioannes filius quondam Petri de Menutis de Arco publicus imperiali authoritate<br />
notarious una in societate cum infrascripto Francisco notario his omnibus dum sic<br />
agerentur interfui, et rogatus scribere ea publice scripsi, <strong>atque</strong> meum sigillum apposui<br />
consuetum.<br />
44. In castro Novo Vallis Lagarinae, 1384 die 4 februarii<br />
Dos dominae Catharinae filiae quondam domini Gerardi de Arco, et uxoris domini<br />
Bonifacii Castri Novi de Castrobarco.<br />
In Christi nomine amen. Anno a nativitate eiusdem 1384, indictione 7, die quarto<br />
intrante mense februarii in Valle Lagarina diocesis tridentinae, super et in Castro novo<br />
dictae Vallis Lagarinae plebis Lagari, super camino magno superiori dicti castri,<br />
praesentibus nobilibus et egregiis viris domino Gulielmo iuris canonici perito habitatore<br />
castri Lizanae, Loisio filio nobilis viri domini Alberti dicti de Avio, Iacobo filio<br />
quondam domini Caroli, Azone filio quondam domini Antonii dicti de Lizana, omnibus<br />
praedictis de domo de Castrobarco, reverendo Patre et domino domino Bartholamaeo de<br />
Bononia abbate s. Apollinaris, sive abbatiae de prope Tridentum, domino Antonio iuris<br />
civilis perito filio magistri Nicolai de Tridento, honesto viro domino domino Bartholino<br />
de Mantua nunc archipresbytero plebis sanctae Mariae de Arco, Iacobino filio quondam<br />
magistri Iacobi de Arco praefatae diocesis, et magistro Antonio cyroico filio quondam<br />
ser Benedicti de Burgo <strong>Arci</strong> praedicti testibus ad haec rogatis, et aliis multis.<br />
Ibique nobilis vir Bonifacius filius quondam nobilis viri domini Thomasii de castro<br />
praedicto de domo de Castrobarco diocesis tridentinae, contentus, confessus, et<br />
manifestus fuit se habuisse, ac recepisse, ac sibi integre datos, solutos, traditos, et<br />
numeratos esse a nobili et potente milite domino Antonio de Castro <strong>Arci</strong> licet absente<br />
diocesis praedictae dante et solvente dotis nomine, et pro dote nobilis dominae dominae<br />
Catharinae suae neptis, et filiae quondam nobilis viri domini Gerardi 98 olim fratris <strong>ipsius</strong><br />
domini Antonii, sive ipsa domina Catharina ibidem praesente, et ipsi nobili viro<br />
Bonifacio matrimonio copulatae novemcentum ducatos boni auri, et iusti ponderis, inter<br />
denarios et res mobiles communi concordio aestimatas: exceptioni sibi non datae et non<br />
solutae praedictae et numeratae quantitatis pecuniae et rerum mobilium, sive praedictae<br />
quantitatis 900 ducatorum boni auri, et rerum mobilium, sive dotis, et omi alio auxilio<br />
sibi competenti, et competituro omino renuncians. Et promittens dictus nobilis vir<br />
Bonifacius per se et suos haeredes dictae dominae Catherinae ibi praesenti, et pro se et<br />
suis haeredibus stipulanti, solvere, dare, et restituere eidem, aut suis haeredibus, vel cui<br />
ius et casus dederit dictos 900 ducatos, sive dictam dotem in omnem casum et eventum<br />
restituendae dotis, sub poena, et in poena dupli, refectionis damnorum, expensarum, et<br />
interesse litis, et extra, stipulatione praemissa quod poena soluta vel non, nihilominus<br />
omnia et singula in hoc contractu contenta firma et rata perdurent; pro quibus omnibus<br />
et singulis firmiter observandis, et plenius attendendis obligavit eidem Catherinae ipse<br />
Bonifacius omnia sua bona praesentia, et futura.<br />
97 *sequitur iuramentum fidelitatis iuxta consuetas formulas.<br />
98 Gerardus filius quondam Nicolai de Arco. – Catherina uxor domini Bonifacii filii quondam<br />
domini Thoame de Castrobarco, qui dominabatur in Castro novo.<br />
55
Ego Ioannes filius quondam domini Petri de Menutis de Arco praedicto, publicus<br />
imperiali authoritate notarius his omnibus interfui, et rogatus ea publice scribere,<br />
scripsi.<br />
45. Tridenti in castro Boni Consilii, 1390 die 20 aprilis<br />
Tridenti in castro Boni Consilii, 1390 die 1 iunii<br />
Feuda, quae domina Ursulina de Corrigia uxor quondam domini Antonii 99 de Arco<br />
recognoscere asseruit ab episcopo, et ecclesia Tridenti per procuratorem suum.<br />
In Christi nomine amen. Anno nativitatis eiusdem 1390, indictione 13, die mercurii<br />
20 mensis aprilis Tridenti in castro Boni Consilii in salla maiori pallatii altioris dicti<br />
castri: praesentibus egregiis et potentibus militibus domino Odorico a Ducatto de<br />
Amacia, domino Petro de Sporo, domino Varelio de Spiano Epiano, reverendo in<br />
Christo Patre domino Bartholomaeo decretorum in spiritualibus civitatis Tridenti<br />
Vicario generali, venerabilibus viris, domino Ioanne de Milla, domino Iacobo plebano<br />
in Radmansdorfe capellanis infrascripti domini Episcopi, sapiente viro domino<br />
Bonaventura iurisperito de Calapinis de Tridento, venerabilibus viris domino Melchiore<br />
de Tridento, domino Friderico de Cazofloreni (Sacrosteten) canonicis Tridenti, domino<br />
Maphaeo de Mediolano archidiacono ecclesiae antedictae, ac nobilibus viris Petro de<br />
Matarello, et Iacobo de Rocabruna civibus Tridenti testibus et aliis quampluribus rogatis<br />
etc.<br />
Ibique nobilis et potens domina Ursulina relicta olim nobilis et potentis militis<br />
domini Antonii de Arco tridentinae diocesis tanquam tutrix, et tutorio nomine Antonii,<br />
et Nicolai pupillorum filiorum, et haeredum quondam dicti domini Antonii pro duabus<br />
partibus constituta ante praesentiam R.mi in Christo Patris et domini domini Alberti<br />
Comitis in Hirtemburg Dei gratia ecclesiae tridentinae episcopi, ac honorandi et<br />
sapientis viri domini Antonii de Tridento in iure civili licentiati Vicarii, et ius publice<br />
reddentis in civitate, et Curia tridentina pro praelibato domino episcopo tridentino<br />
etc. 100 .<br />
In Christi nomine amen. Anno nativitatis eiusdem 1390, indictione 13, die mercurii<br />
primo mensis iunii Tridenti in suprascripta salla castri Boni Consilii praesentibus<br />
venerabilibus viris domino Ioanne de Milla, domino Iacobo plebano in Radmansdorf<br />
capellanis suprascripti domini episcopi, sapiente viro domino Antonio de Tridento in<br />
iure civili licentiato Vicario in spiritualibus 101 in Tridento, domino Henrico de<br />
Lietenstain, domino Inaexo dicto Gallo pinzerna <strong>ipsius</strong> domini episcopi, domino<br />
Henrico capitaneo castri Boni Consilii, et Iacobo notario de Revo habitatore Tridenti<br />
testibus et aliis quampluribus rogatis.<br />
Ibidem praefatus magister Nicolaus physicus tanquam actor, et actorio nomine<br />
nobilis et generosae dominae Ursulinae de Corrigio tutricis, et tutorio nomine Antonii,<br />
et Nicolai pupillorum filiorum, et haeredum pro duabus partibus quondam domini<br />
Antonii de Arco, et tanquam procurator, et procuratorio nomine Vinciguerra filii etiam<br />
et haeredis dicti quondam domini Antonii pro reliqua tertia parte, habens ad infrascripta<br />
99 Antonius filius quondam Nicolai ex Ursulina Corrigia genuit: Antonium II, uxor Angela filia<br />
domini Nicolai Nogarola de Verona; VinciguerraII, uxor Blanchina; Nicolaum II; Agnetem uxorem<br />
Azonis Francisci de Dosso maiori de Castrobarco.<br />
100 *Sequitur instrumentum procurae in personam honesti viri magistri Nicolai physici quondam ser<br />
Concii de Clesio civis Tridenti, quem pariter suum procuratorem constituit dominus Vinciguerra filius<br />
alter dictae dominae Ursulinae, qui iam quartumdecimum aetatis annum explerat, et super hoc<br />
iuramentum praestitit de non contraveniendo etc.<br />
101 *verius temporalibus.<br />
56
omnia peragenda speciale et solemne mandatum, ut superius apparet, constitutus ante<br />
praesentiam R.mi in Christo Patris et domini domini Alberti Dei gratia episcopi<br />
tridentini, manifestando et declarando feuda, et bona feudalia, quae dicti Antonius et<br />
Nicolaus, et dicta eorum tutrix pro eis, et quae dictus Vinciguerra tanquam haeredes<br />
dicti quondam eorum patris domini Antonii de Arco tenent, et possident, et<br />
recognoscunt in feudum ab epsicopatu, et ecclesia tridentina, coram praedicto domino<br />
episcopo exhibuit, produxit, et praesentavit quoddam publicum instrumentum tenoris<br />
infrascripti, dicens, et assignans in omnibus, et per omnia, prout in ipso publico<br />
instrumento continetur.<br />
Coram vobis R.mo in Christo Patre, et domino domino Alberto Comite in<br />
Ortemburg Dei et apostolicae Sedis gratia episcopo tridentino, compareo ego Nicolaus<br />
physicus de Tridento tanquam actor et actorio nomine egregiae et potentis dominae<br />
dominae Ursolinae de Corrigia olim uxor quondam nobilis et potentis militis domini<br />
Antonii de castro Archi diocesis vestrae tridentinae, matris, et tutricis Nicolai, et<br />
Antonii fratrum filiorum, et haeredum quondam dicti domini Antonii, nec non tanquam<br />
procurator, et procuratorio nomine Vinciguerrae adulti filii quondam domini Antonii,<br />
parendo iussioni et mandato per vos facto, ego actorio, et procuratorio nominibus<br />
antedictis designo feuda infracscripta per hunc modum.<br />
In primis castrum <strong>Arci</strong> cum omnibus suis iuribus, et pertinentiis, et cum omni<br />
iurisdictione meri et mixti imperii totius plebatus <strong>Arci</strong>, et decimas, quas tenent, et<br />
possident praedicti haeredes in dicto plabatu Archi, et aliis honoribus, privilegiis, et<br />
immunitatibus ad ipsos haeredes, ed ad dictum castrum spectantibus, et pertinentibus.<br />
Item castrum Drenae eodem modo situm in plebatu <strong>Arci</strong>, et diocesi tridentina plebis<br />
Cavedeni.<br />
Item castrum Spinedi eodem modo situatum in plebatu Lomassi praefatae diocesis<br />
tridentinae.<br />
Item castrum Restorii eodem modo situatum in plebatu Blecii praefatae diocesis<br />
tridentinae.<br />
Item castellaniam castri, seu Dossi Villae situm in plebatu Thyoni eodem modo.<br />
Item Dossum seu castellaciam (sic) Carameli situm iuxta Condinum praefatae<br />
diocesis tridentinae eodem modo.<br />
Item castrum Penedae, cum omni iurisdictione meri et mixti imperii Naci, et<br />
Turbularum, cum omnibus decimis, quas tenent, et possident in dicto plebatu Naci, cum<br />
muta, et pischaria, et aliis honoribus ad dictos haeredes, et castrum spectantibus, et<br />
pertinentibus.<br />
Item omnes decimas et iura decimandi, quas ipsi haeredes tenent et possident in<br />
plebatibus Lomassi, Blecii, Banalli, Thyoni, Randenae, Boni, et Condini, Cavedeni, et<br />
Calavini praefatae diocesis tridentinae, cum omnibus suis honoribus et iurisdictionibus<br />
ipsis haeredibus et dictis decimis specatntibus et pertinentibus.<br />
Item decimas, et ius decimationis cum mero et mixto imperio, quas praedecessores<br />
sui tenuerunt, et ipsi haeredes tenent et possident civiliter, sive animo et voluntate in<br />
plebatibus Tenni, Ripae, Leudri, et Tignali praefatae diocesis tridentinae.<br />
Item rivaticum, quod exigitur in terra Ripae a forensibus, qui non sunt de dicta terra<br />
Ripae, et episcopatu tridentino vanientibus per lacum Gardae ad dictam terram Ripae,<br />
cum omnibus suis iuribus, honoribus, et iurisdictionibus ipsis haeredibus spectantibus,<br />
et dictis decimis, iurisdictioni, et rivativo (sic) pertinentibus, quamvis dominus Coñ<br />
(sic) dictas decimas et rivaticum a iurisdictione dictorum hominum occupet et teneat<br />
ipsis haeredibus.<br />
57
Item teloneum sive mutam de Balino, Saxis de Banallo, et in Condino secundum<br />
quod in privilegiis seu publciis instrumentis clare et plene continetur, cum omnibus<br />
iuribus, et honoribus eisdem spectantibus et pertinentibus.<br />
Item iurisdictionem cum mero et mixto imperio multorum suorum hominum<br />
degentium sive habitantium in Iudicaria dictae diocesis tridentinae cum omnibus iuribus<br />
et honoribus ipsis haeredibus, et ad dictam iuridictionem spectantibus et pertinentibus.<br />
Protestans ego Nicolaus dictis nominibus, quod si aliqua bona ex suprascriptis<br />
designata fuisset esse feudalia, et essent allodialia, quod per dictam designationem ipsis<br />
haeredibus nullum praeiudicium generari, nec mihi actori et procuratori praeterito, cum<br />
habeam iustam causam ignorandi, ex eo quia sunt haeredes, et in alterius locum<br />
succedunt.<br />
Item dico et protestor, quod per dictam designationem non intendo dictis haeredibus<br />
praeiudicare in aliquibus aliis bonis, quae in posterum feudalia apparerent, et in feudum<br />
habere deberent, vel eorum praedecessores habuissent ab antiquo in feudum ab ecclesia<br />
praelibata, et quod quam cito ad mei notitiam pervenerint aliqua bona alia esse feudalia<br />
dictae ecclesiae tridentinae, quam cito potero vobis domino episcopo revelabo etc.<br />
Quod quidem publicum instrumentum, et omnia et singula in eo contenta<br />
praelibatus dominus episcopus tridentinus, omni modo, iure, via, et forma, quibus<br />
melius potuit, tanquam legitimum, et iuridicum admisit, acceptavit, et pro admisso, et<br />
acceptato esse voluit, et mandavit inviolabiliter observari, salvo iure <strong>ipsius</strong> domini<br />
episcopi et ecclesiae suae tridentinae, et successorum suorum, ac omnium aliarum<br />
personarum.<br />
Ego Marchus filius quondam ser Odorici de Tridento, quondam ser Iacobi de Spuro<br />
maiori imperiali authoritate notarius his omnibus interfui, et rogatus una cum<br />
infrascripto Alberto notario publice scripsi etc.<br />
Ego Albertus quondam ser Negrati de Sacho diocesis tridentinae imperiali<br />
authoritate notarius his omnibus una cum suprascripto Marcho notario interfui rogatus,<br />
et hic me subscripsi.<br />
46. Tridenti in castro Boni Consilii, 1390 die 20 aprilis<br />
Exemplar investiturae desumptum ex authentico membranaceo codice<br />
investitrurarum domini Alberti episcopi tridentini in Tabulario castri Boni Consilii<br />
existente.<br />
In Christi nomine amen. Anno eiusdem nativitatis 1390, indictione 13, die mercurii<br />
20 mensis aprilis, super castro Boni Consilii de Tridento, super sala maiori dicti castri,<br />
praesentibus nobili et egregio viro domino Odorico advocato de Amatia, nobili milite<br />
domino Petro de Sporo, domino Gualterio de Stading, nobilibus viris dominis Anthonio<br />
olim nobilis militis domini Azonis de Castrobarcho, Hainrico de Liechstein, et Firmo<br />
Soco de Caravazio Comitatus mediolanensis, venerabilibus, et circumspectis viris<br />
dominis Bartholomaeo de Bononia decretorum doctore, abbate abbaciae tridentinae,<br />
Ioanne de Milla secretario infrascripti domini episcopi tridentini plebano in Bolzano,<br />
Iacobo plebano in Radmansdorf capellano eiusdem domini episcopi tridentini, Federico<br />
Priore in s. Martino de Tridento, Melchiore de Tridento canonicis tridentinis, Maphaeo<br />
de ... mediolanensis diocesis archidiacono cathedralis ecclesiae tridentinae, sapientibus<br />
viris dominis Bonaventura de Calapinis de Tridento iuris utriusque perito, Anthonio de<br />
Tridento in temporalibus Vicario in Tridento et Curia tridentina, nobilibus viris Iacobo<br />
de Rochabruna filio ser Hainrici, Petro de Zamboninis alias de Matarelo, et Musa<br />
58
quondam ser Gerardi Musatae de Tridento testibus ad haec omnia infrascripta, et aliis<br />
quampluribus.<br />
Ibidem ante praesentiam R.mi in Christo Patris et domini domini Alberti spectabilis<br />
et generosi Comitis in Ortenburg, Dei et apostolicae Sedis gratia episcopi ecclesiae<br />
tridentinae, constitruta nobilis domina, domina Ursolina quondam nobilis militis domini<br />
Azonis de.... relicta quondam nobilis militis domini Anthonii de castro <strong>Arci</strong>, tanquam<br />
mater et tutrix filiorum suorum Anthonii et Nicolai fratrum pupillorum ac filiorum et<br />
haeredum quondam dicti domini Anthonii de Archo, nec non et Vinciguerra filius et<br />
haeres quondam praefati domini Anthonii de Archo, qui dicitur esse pubes, et de qua<br />
tutella constat publico documento scripto et anotato per Ioannem quondam Henrici de<br />
Campo habitatorem Burgi Archi publicum imperiali auctoritate notarium sub anno<br />
Domini 1388, indictione 11, die iovis 23 mensis iulii, constitruti, et devote, ac humiliter<br />
supplicantes eidem R.mo Patri domino episcopo tridentino, quatenus ipsam dominam<br />
tutricem praesentem, et dicto tutorio nomine dictorum Anthonii et Nicolai petentem, et<br />
instantem pro ipsis filiis suis, et filiis et haeredibus ut supra, ac etiam ipsum<br />
Vinciguerram fratrem dictorum Anthonii et Nicolai petentem, praesentem et instantem<br />
investire dignaretur de suis rectis et antiquis feudis, quae praefata domina Ursolina dicto<br />
tutorio nomine praedictorum Vinciguerare, Anthonii et Nicolai fratrum, et quondam<br />
praedictus eorum pater et praedecessores sui de castro Archi hactenus habuerunt,<br />
tenuerunt et possiderunt, ac in feudum recongnoverunt a praefato domino episcopo,<br />
praedecessoribusque suis et ecclesia tridentina, et quae ad praesens iuste, legitime et<br />
rationabiliter tenent et possident, ac de quibus hactenus fuerunt legitime investiti. Qui<br />
praefatus dominus Albertus episcopus praelibatus studens pro viribus in bonis et utilibus<br />
ecclesiae suae tridentinae praedecessorum suorum vestigia imitari, et acquisitum <strong>atque</strong><br />
relictum sibi et ecclesiae praelibatae thesaurum incomparabilem, amicos videlicet et<br />
fideles, quae pro cura et sollicitudine conservare: petitionibus <strong>atque</strong> votis dictorum<br />
Vinciguerare et praefatae dominae tutricis dicto tutotio nomine inclinatus, audito et<br />
intellecto quod quondam dominus Nicolaus quondam diomini Odorici de dicto castro<br />
Archi avus paternus dictorum Vinciguerrae, Anthonii et Nicolai, et sui praedecessores<br />
hactenus fuerunt per praedecessores <strong>ipsius</strong> domini episcopi de suis rectis et antiquis<br />
feudis legitime investiti, eosdem Vinciguerram puberem, ut asseruit, praefatam<br />
dominam Ursolinam tutricem et tutorio nomine suprascripto devote genibus flexis<br />
petenters, praesentes, et recipientes pro se et eorum Vinciguerrae, et Anthonii ac<br />
Nicolai, et omnibus eorum, et cuilibet eorum filiis masculis legitimis dumtaxat ex eis, et<br />
quolibet eorum descendentibus, de omnibus eorum rectis et antiquis feudis, quae<br />
quondam dictus dominus Nicolaus, et praedecessores sui hactenus ut supra iuste,<br />
legitime et rationabiliter tenuerunt et possiderunt, ac in feudum habuerunt et<br />
recognoverunt a praedecessoribus praelibati domini episcopi tridentini et ecclesia<br />
tridentina et episcopatu tridentino, quocumque nomine censeantur, cum uno annulo,<br />
quem praelibatus dominus episcopus in suis habebat manibus, legitime et realiter<br />
investivit, ad habendum, tenendum, et possidendum cum omnibus iuribus suis et<br />
honorantiis quibuscumque praedictis huiusmodi feudis spectantibus et pertinentibus et<br />
adiacentibus. Promittens stipulatione solemni idem praefatus dominus episcopus per se<br />
successoresque suos canonice intraturos praedictis Vinciguerrae et praefatae dominae<br />
tutrici dicto tutorio nomine stipulanti pro se et haeredibus eorum fratrum, et cuilibet<br />
eorum masculis legitimis ex eis et quolibet eorum descendentibus dictam investituram,<br />
et omnia alia suprascripta et singula, ac infrascripta firmam et ratam, ac firma et rata<br />
habere, tenere, attendere, et observare, et non contrafacere vel venire per se vel per alios<br />
59
aliqua ratione, causa vel ingenio, de iure, vel de facto: salvo semper iure praefati domini<br />
episcopi, successorumque suorum, et ecclesiae suae tridentinae, omniumque aliarum<br />
personarum. Quae domina Ursolina tutrix praedicta et qui Vinciguerra, qui dicitur<br />
pubes, ibidem promiserunt stipulatione solemni praelibato domino episcopo praesenti,<br />
et stipulanti pro se et successoribus suis canonice intraturis, et dicta ecclesia tridentina,<br />
et corporaliter iuraverunt ad Sancta dei Evangelia manu tactis Scripturis, quod de cetero<br />
ipsi Vinciguerra, Anthonius, et Nicolaus fratres eidem praefato domino Alberto<br />
episcopo, successoribusque suis canonice intraturis, et praefatae ecclesiae suae<br />
tridentinae erunt fideles vasalli, et quod in omnibus et per omnia attendent,<br />
manutenebunt, et observabunt ipsi praefato domino epsicopo, successoribusque suis<br />
canonice intraturis, et dictae ecclesiae tridentinae, quae in sacramento fidelitatis, et in<br />
suis omnibus capitulis quomodolibet continentur, et prout debent et tenentur quilibet<br />
veri vasalli domino suo. Ac promisit dictus Vinciguerram et iuravit ut supra eidem<br />
praefato domino episcopo praesenti, et sipulanti pro se et ut supra, quod quandocumque<br />
ipse Vinciguerra legitimae aetatis fuerit, coram praefato domino episcopo, aut eius<br />
successore, qui pro tunc fuerit in dicto episcopatu, se praesentabit, et novam sibi de<br />
dictis feudis, quantum pro parte sua fieri investitruram pariter instabit et requiret, ac toto<br />
suo posse acquiret et procurabit habere; et eodem modo et forma praefata domina<br />
Ursolina tutrix praedicta promiti et iuravit praefato domino episcopo ut supra, quod<br />
durante eius tutella ipsa bene et fideliter conservabit dictos suos filios, et omnia eorum<br />
bona et feuda, et ad honorem et statum praefati domini episcopi, successorumque<br />
suorum, et ecclesiae suae tridentinae. Et quando erunt praedicti Anthonius et Ncilalus<br />
legitimae aetatis, comparebunt et se personaliter praesentabunt coram praelibato domino<br />
episcopo, vel eius successore canonice intraturo, qui eo fuerit tempore, et novam de<br />
dictis bonis feudalibus eis investituram petent, et sibi fieri instabunt, ac eorum posse<br />
acquirent et recipient cum omni debito fidelitatis iuramento. Praetera quia dominae sive<br />
mulieres sunt volubiles et naturaliter inconstantes, et ut sibi praedicto domino episcopo,<br />
successoribusque suis caninice intraturis et ecclesiae suae tridentinae tocius caveat,<br />
ibidem praefatus egregius vir dominus Odoricus advocatus de Amacia socer dicti<br />
Vinciguerare, nobilis vir Anthonius de Castrobarcho olim nobilis militis domini Azonis<br />
de dicto Castrobarcho barbonus eorum Vinciguerrae, Anthonii, et Nicolai fratrum, et<br />
nobilis vir Firmus Sechus de Caravazo Comitatus mediolanensis eorum fratrum<br />
cognatus, et quilibet eorum promiserunt in manibus praefati domini episcopi praesentis<br />
et recipientis ut supra pros e, et successoribus suis canonice intraturis, se facturos et<br />
cum effectu curaturos, quod praedicti Vinciguerra, et praefata domina Ursolina tutrix<br />
praedicta tutorio nomine, et uterque eorum praedicta omnis suprascripta et singula<br />
attendent, et firmiter observabunt et manetenebunt in omnibus et per omnia prout<br />
dictum est, et superius expressum, et quod tempore debito,et quando dicti Vinciguerra,<br />
Antonius et Nicolaus fratres erunt aetatis legitimae, novam ab eodem praefato domino<br />
episcopio, aut eius successore, qui pro tunc ad sedem fuerit, de dictis feudis eis petent,<br />
et instabunt investituram habere, ac eorum posse acquirent cum omni debito fidelitatis<br />
iuramento, et prout in talibus requiruntur, sub omnium bonorum suorum obligatione.<br />
Quibus omnibus sic peractis praefatus dominus episcopus praedicto Vinciguerrae, et<br />
praedictae dominae Ursolinae tutrici praedictae praesentibus et audientibus et uterque<br />
eorum sub debito praestiti iuramenti distincte praecepit, ut infra duorum mensium<br />
spatium ab hodie computandum feuda seu bona feudalia, qua ab eodem praefato domino<br />
episcopo, episcopatu, et ecclesia tridentina tenent et possident, eidem praefato domino<br />
episcopo per publicum notificent instrumentum. Ut autem praemissis omnibus maioris<br />
60
firmitatis robur accedat, praelibatus dominus episcopus hoc praesens publicum<br />
instrumentum fieri mandavit, et sigilli sui, quo ad praesen utitur, appensione muniri.<br />
Ego Alberthus quondam ser Negrati de Saco diocesis tridentinae civis et habitator<br />
tridentinus publicus imperiali auctoritate notarius praedictis supplicationibus,<br />
investiturae, iuramentis, promissionibus, et aliis omnibus suprascriptis et singulis dum<br />
sic, ut praemittitur, agerentur et promitterentur et fierent una cum infrascripto Marco<br />
notario subscripto et praenominatis testibus interfui rogatus, et de mandato praefati<br />
domini episcopi praedicta omnia publice scripsi cum meis nomine et signo solitis et<br />
consuetis in testimonium praemissorum.<br />
47. Tridenti in castro Boni Consilii, 1391, die 9 aprilis<br />
Investitura Georgii 102 episcopi tridentini renovata dominis Vinciguerrae, Antonio et<br />
Nicolao fratribus filiis quondam domini Antonii de Arco de eorum feudis.<br />
In Christi nomine amen. Anno eiusdem nativitatis 1391, indictione 14, die<br />
dominico 9 mensis aprilis Tridenti super castro Boni Consilii in stupa parva dicti castri;<br />
praesentibus nobilibus et potentibus viris domino Henrico de Rotemburg capitaneo in<br />
Levigo, <strong>atque</strong> Petro et Mathia fratribus molitibus de Spauro, domino Stambergo de<br />
Stamberg, Henrico Liethensteinero, Azone Francisco de Castrobarco, Antonio quondam<br />
nobilis militis domini Aldrigeti de Castrobarco, Antonio de s. Ippolito Vallis Annaniae,<br />
sapiente viro domino Antonio quondam ser Machini de Carero diocesis tridentinae<br />
legum doctore, providis viris Marco notario quondam Odorici de Spauro, et Paulo<br />
notario quondam ser Martini de Tridento testibus ad infrascripta vocatis et rogatis, et<br />
aliis quampluribus.<br />
Ibidem ante praesentiam R.mi in Christo Patris et domini domini Georgii superna<br />
dispositione dignissimi episcopi tridentini constitutus Vinciguerra filius et haeres pro<br />
parte tertia quondam nobilis et potentis militis domini Antonii de Arco diocesis<br />
tridentinae pro se et etiam vice et nomine fratrum suorum Antonii et Nicolai filiorum et<br />
haeredum pro aliis partibus duabus quondam praefati domini Antonii de Arco<br />
absentium, humiliter ac devote supplicavit eidem domino episcopo tridentino, quatenus<br />
ipsum Vinciguerram praesentem, petentem, et instantem pro se, et dictis fratribus suis<br />
Antonio et Nicolao investire dignaretur de eorum rectis, et antiquis feudis, quae dictus<br />
Vinciguerra, et fratres de praesenti tenent, et possident iure feudi, et quae quondam<br />
dominus Antonius eorum pater hactenus iuste, legitime, ac rationanbiliter habuerunt,<br />
tenuerunt, possiderunt, ac in feudum recognoverunt a praedecessoribus praefati domini<br />
episcopi, et ecclesia tridentina, et praecipue de infrascriptis feudis, et bonis feudalibus<br />
existentibus in praefata diocesi tridentinam de quibus alias fuerunt investiti per<br />
proximum praedecessorem <strong>ipsius</strong> praefati domini episcopi. Qui praefatus dominus<br />
Georgius episcopus studens pro viribus in bonis et utilitate ecclesiae suae tridentinae,<br />
praedecesorum suorum vestigia imitari, <strong>atque</strong> acquisitum et relictum sibi, et ecclesiae<br />
praelibatae thesaurum incomparabile, amicos vdielicet et fideles omni qua potest cura et<br />
sollicitudine conservare, precibus <strong>atque</strong> votis dicti Vinciguerrae inclinatus, ac cognito et<br />
viso, quod dictus Vinciguerra pro parte tertia et nobilis domina, domina Usolina (sic) de<br />
Corrigia tanquam mater et tutrix dictorum Antonii et Nicolai, nec non dicti<br />
Vinciguerrae, pro aliis duabus partibus per praedecessorem suum proximum dominum<br />
episcopum Albertum de Ortemburg noviter fuere investiti, eundem Vinciguerram<br />
102 NB. additum recenti manu: Georgius Comes de Lichtenstein in Nicholspurg, praepositus s.<br />
Stephani Viennae a Capitulo tridentino in antistitem electus, a Bonifacio IX Pontifice confirmatus 1390,<br />
multas aerumnas sustulit.<br />
61
maiorem quatuordecim annis praesentem ibidem, et genibus flexis devote petentem et<br />
recipientem pro se et dictis fratribus suis Antonio et Nicolao absentibus, eorumque<br />
liberis masculis legitimis duntaxat ex eis, et quolibet eorum in perpetuum<br />
descendentibus de omnibus eorum rectis et antiquis feudis, quae quondam dominus<br />
Nicolaus, et quondam dominus Antonius eorum Vinciguerrae, Antonii, et Nicolai pater,<br />
et praedecessores sui hactenus iuste, legitime et rationabiliter habuerunt, tenuerunt, et<br />
possiderunt, ac in feudum recognoverunt a praedecessoribus <strong>ipsius</strong> domini episcopi, et<br />
ecclesia tridentina in episcopatu praefato tridentino existentibus, quocumque nomine et<br />
vocabulo censentur, cum uno instrumento, quod idem dominus Georgius episcopus in<br />
suis habebat manibus, legitime et realiter investivit ad habendum, tenendum, et<br />
possidendum cum omnibus suis iuribus et honorantiis quibuscumque praedictis<br />
huiusmodi feudis spectantibus, pertinentibus, et adiacentibus: promittens idem dominus<br />
episcopus pro se et successoribus suis dictam investituram firmam et ratam habere, et<br />
tenere, et non contrafacere vel venire: salvo semper et reservato omni iure quod dictus<br />
dominus episcopus pro dicta ecclesia sua tridentina et successores sui canonice intraturi<br />
habent vel modo aliquo habere possent in ipsis bonis feudalibus, vel aliquo seu<br />
aliquibus eorum, et etiam salvo iure omnium aliarum quarumcumque personarum, ac<br />
etiam salvo et reservato dictis Vinciguerrae et fratribus suis omni iure, quod habent in<br />
dictis feudis, et in aliis bonis, quae eis occupantur. Qui Vinciguerra ibidem in manibus<br />
praelibati domini Georgii episcopi promisit, et corporaliter ad Sancta Dei Evangelia<br />
manu tactis Scripturis per me notarium infracsriptum delato iuramento iuravit, quod<br />
amodo ipse Vinciguerra, et fratres sui praedicti, et quilibet eorum eidem domino<br />
Georgio episcopo tridentino successoribusque suis canonice intraturis, et dictae<br />
ecclesiae tridentinae fideles erunt vassali, et in omnibus et per omnia attendent,<br />
observabunt, et manutenebunt ipsi praefato domino episcopo, successoribusque suis, et<br />
dictae ecclesiae tridentinae, quae in sacramento fidelitatis, et in suis capitulis<br />
quomodolibet continetur, et prout habent, et tenentur quilibet veri vassali domino suo.<br />
In quorum etc.<br />
Ego Albertus quondam ser Negrati de Sacho diocesis tridentinae, civis et habitator<br />
Tridenti, publicus inperiali authoritate notarius his omnibus interfui, et ea rogatus<br />
mandato dicti domini episcopi publice scripsi.<br />
48. Tridenti in castro Boni Consilii, 1391 die 27 novembris<br />
Sententia Georgii episcopi super Confalonia Randenae.<br />
Georgius Dei gratia episcopus tridentinus fidelibus nostris Francisco<br />
Draiffenstein 103 , et Ioanni Chel Vicariis nostris in Stenico, salutem in Domino. Cum<br />
nuper inter nobilem dominam Ursulinam uxorem quondam nobilis viri Antonii de Arcu,<br />
et eius filios ex una, et sindycos ac homines Communitatis Vallis nostrae Rhendenae ex<br />
parte altera super Confoloneria 104 et eius iuribus fuisset orta materia questionis: dicta<br />
namque Ursulina per suos procuratores se asseruit dicta Confolonaria de facto et sine<br />
iuris ordine per dictos homines spoliatam: verum habito super praemissis cum debita et<br />
matura deliberatione prudentum <strong>atque</strong> peritorum consilio et informatione diligenti, quia<br />
nobis notorie constitit praefatam dominam, et Antonium eius maritum praedicta iura<br />
103 *In codice investiturarum domini Georgii episcopi legitur: Graifenstainer: et melius; ac legendum<br />
Federico.<br />
104 *Confalonerius apud Du Cangium in Glossario idem est ac vexilliefr. Sed Confaloneria epud<br />
eundem importat etiam quandoque ius aliquod in magistratum: et forte hic accipitur pro iure regulandi,<br />
seu Regulani maioris.<br />
62
possedisse notorie, pacifice, et quiete per plura tempora retroacta, et tandem de facto,<br />
non de iure per dictos homines spoliatos: quare nobis fuit pro parte eiusdem dominae<br />
Ursulinae, et dictorum filiorum suorum humiliter supplicatum, quatenus ipsos intuitu<br />
iustitiae in possessionem Confalonariae, et iurium praedictorum manutenere, et<br />
restituere dignaremur. Nos igitur attendentes huiusmodi petitionem fore consonam<br />
rationi, praefatam dominam Ursulinam, et eius filios ad supradicta iura reponimus, et<br />
restituimus: mandantes vobis Vicariis, quatenus ipsos, et eius procuratorem in dictorum<br />
iurium Confalonariae corporalem possessionem, vel quasi, authoritate nostra inducatis,<br />
et inductos defendatis, facientes sibi dictos homines de fructibus, proventibus,<br />
honoribus, et honorantiis quemadmodum praeteritis temporibus possederunt, integre<br />
responderi. Salvo semper iure nostro, et iure proprietatis partis utriusque, ac etiam<br />
alterius cuiuscumque. In quorum fidem et testimonium praesentes nostras literas sigilli<br />
nostri appensione fecimus roborari. Acta sunt haec Tridenti in castro nostro Boni<br />
Consilii praesentibus honorabilibus viris et dominis Ioanne Conter doctore decretorum<br />
prothonotario nostro, Antonio de Pergamo Vicario in temporalibus nostrae civitatis<br />
tridentinae, Antonio de Tridento licentiato in iure civili, ac domino Henrico<br />
Liexhtenstsiner et aliis testibus etc. Sub anno 1391 die 27 mensis novembris.<br />
49. In Stams, 1399 die 22 augusti<br />
Diploma Leopoldi Ducis Austriae etc. dominis Vinciguerrae, et Antonio filiis<br />
quondam domini Antonii de Arco concessum.<br />
Nos Leopoldus Dei gratia Dux Austriae, Stiriae, Carinthiae, et Corniolae, Comes<br />
Tyrolis etc. Recognoscimus, et tenore praesentium profitemur, quod nos attenta sedula<br />
fidelitate nobilium et fidelium nostrorum Vinciguerrae et Antonii de Arco germanorum,<br />
ipsos cum hominbus, castris, subditis, et bonis ipsorum quibuscumque in nostram<br />
gratiam et protetionem, nec non in familiares nostros domesticos recepimus, et<br />
admittimus gratiose promittendo praefatos de Arco tanquam caeteros nostros familiares<br />
in iuribus ipsorum manutenere, nec non contra omnes iniuriam seu violentiam inferre<br />
volentes eosdem fideliter defendere. Harum testimonio literarum. Datum in Stams die<br />
22 mesnis augusti 1399.<br />
Dominus Dux in consilio.<br />
50. <strong>Arci</strong>, 1405, die 14 ianuarii<br />
Investitura decimae in districtu Thenni et Ripae facta per dominos de Arco<br />
quibusdam vassallis de Prancio.<br />
In Christi nomine amen. Anno 1405 indictione 13, die mercurii 14 mensis ianuarii,<br />
in burgo Archi diocesis tridentinae, super plateam burgi <strong>Arci</strong> praedicti, penes puteum:<br />
praesentibus nobili viro Gulielmo 105 filio naturali quondam spectabilis et egregii ac<br />
potentis militis domini Antonii de castro Archi infrascripti, Ioanne notario quondam ser<br />
Lutheri de Madice, magistro Federico quondam ser Martini de Ballino, ambobus plebis<br />
Blecii diocesis tridentinae habitatoribus nunc in dicto burgo <strong>Arci</strong>, ser Thomasio dicto<br />
Manganella quondam ser Ioannis de Canis, ser Nicolao quondam ser Dominici de<br />
praefato burgo <strong>Arci</strong>, ser Iacobo quondam ser Petri dicti Cheminati de villa Canipae<br />
plebis <strong>Arci</strong>, et Ianne quondam ser Petri notarii de Lem Vallis Boni diocesis tridentinae<br />
ambobus nunc habitatoribus praefati burgi <strong>Arci</strong> testibus, et aliis ad haec specialiter<br />
vocatis et rogatis.<br />
105 Gulielmus filius naturalis quondam domini Antonii quondam domini Nicolai de Arco.<br />
63
Ibique spectabiles et potentes vidi domini Vinciguerra, Odoricus, et Antonius<br />
fratres et filii ac haeredes universales quondam spectabilis et egregii ac potentis militis<br />
domini Antonii 106 de castro <strong>Arci</strong> dioecesis tridentinae cum cartis, quas in suis manibus<br />
tenebant, ad rectum et honorabile feudum investiverunt Petrum dictum Mutium<br />
quondam ser Ioannis Corradi de villa Prancii dioecesis tridentinae ibidem praesentem,<br />
recipientem pro se, ac vice et nomine Ioannis Corradini pupilli filii quondam Ioannis<br />
quondam Corradini fratris dicti Petri dicti Mutii, et filii quondam dicti Ioannis Corradini<br />
de dicta villa Prancii absentis. Item investiverunt Bonvisinum quondam Odorici, et<br />
Odoricum filium quondam ser Petri dicti Guela nepotem dicti Bonvisini quondam<br />
Odorici ibidem praesentes de dicta villa Prancii, et flexis genibus devote et humiliter<br />
petentes, et recipientes pro se et iberis suis masculis legitimis, et ex masculis in<br />
perpetuum descendentibus ex eisdem et quolibet eorum de omnibus suis rectis et<br />
antiquis feudis secundum quod suprascripti feudatarii, et sui praedecessores habebant,<br />
tenebant, et possidebant in feudum a quondam suprascripto sapienti et egregio ac<br />
poetnte milite domino Antonio de dicto castro <strong>Arci</strong> eorum patre, et a suis<br />
praedecessoribus in plebatibus Tenni et Rpae, et in eorum pertinentiis etc. 107 .<br />
51. Tridenti in castro Boni Consilii, 1407 die 25 aprilis<br />
Investitura Georgii episcopi dominis Vinciguerrae, et Antonio fratribus tradita de<br />
quibusdam bonis unius rebellis de Lundo.<br />
Nos Georgius Dei gratia episcopus tridentinus etc. Supplicavit nobis fidelis noster<br />
Vinciguerra de Arco, quatenus de speciali gratia dignaremur eidem pro se, et nomine<br />
Antonii de Arco fratris sui cedere et donare iura nostra, et ecclesiae tridentinae<br />
cuiuscumque manierei et conditionis exsistant, quae habemus in bonis mobilibus et<br />
immobilibus, iuribus, et actionibus tacitis et expressis ac mixtis olim Romagnolli filii<br />
quondam ... de Lundo plebis Lomassi de Iudicariis publici foeneratoris et usurarii: et<br />
ideo volentes fideles nostros praedictos iuxta eorum benemerita pertractare, ac eis digna<br />
rependere, tandem praesentem facimus <strong>atque</strong> impendimus praedictis Vinciguerrae et<br />
Antonio liberam cessionem et donationem inter vivos de omnibus bonis monilibus, et<br />
immobilibus, iuribus et actionibus tacitis et expressis dicti quondam Romagnuoli (sic)<br />
de Lundo publici foeneratoris et usurarii ut supra eolim devolutis, et spectantibus nobis<br />
et ecclesiae nostrae quolibet praetextu vel causa. Dantes et concedentes praedictis<br />
Vinciguerrae et Antonio fratribus licentiam et potestatem ac liberum et plenum<br />
arbitrium intrandi in tenutam et corporalem possessionem omnium bonorum ac iurium<br />
suprascriptorum et cuiuslibet ipsorum. Quam donationem seu cessionem volumus et<br />
mandamus per nos et successores nostros firmiter et inviolabiliter observari, et ea<br />
revocari seu infringi non posse aliqua ingratitudine vel offensa, seu iniuria, dolo vel<br />
culpa, vel alia quacumque causa, quae dici vel cogitari posset. In quorum testimonium<br />
praesentes fieri mandavimus, nostrique sigilii consueti appensione muniri. Datum in<br />
castro Boni Consilii die 25 mensis aprilis, anno Domini 1407, indictione 15.<br />
106 Dominus Antonius filius quondam domini Nicolai ex Ursulina Corrigia habuit filios masculos<br />
solum Vinciguerram Nicolaum, et Antonium, et non Odoricum, unde arbitror hic positum esse Odoricum<br />
pro Nicolao, vel Odoricum esse nomen coniunctum cum Vinciguerra, et potuit appellari illis duobus<br />
nominibus coniunnctis, eo modo quo dicimus Ioannem Franciscum, Ioannem Iacobum et similia. Istum<br />
tamen Vinciguerram hoc nomine Odorici fuisse appellatum in nulla alia scriptura inveni.<br />
107 *sequitur fidelitatis iuramentum, ac deinde per longum, et latum fit manifestatio huius feudi,<br />
describendo singulas terrae petias cuom suis confiniis, ex quibus decima illa percipitur, quaecumque sunt<br />
numero quamplures, simul cum domibus, casamentis etc. quae omnia hic describere non vacat.<br />
64
52. 1411 die 18 augusti<br />
1411 die 18 augusti domina Agnes filia quondam domini Antonii de Arco, et uxor<br />
quondam domini Azonis Francisci de Castro Barco fecit donationem domino<br />
Vinciguerrae et Antonio fratribus 108 .<br />
53. In Innsbrug, 1413 die 21 augusti<br />
Diploma Friderici Ducis Austriae etc. datum domino Vinciguerrae de Arco.<br />
Nos Fridericus Dei gratia Dux Austriae, Styriae, Carinthiae, et Carniolae, Comes<br />
Tyrolis etc. Notum facimus per praesentes, quod nobilem dilectum Vinciguerram de<br />
Arco in nostrum familiarem recepimus, nec non ipsum cum haere, persona, et singulis<br />
suis castris, bonis, et hominibus in nostram singularem gratiam, et protectionem<br />
assumimus. Volentes ipsum manutenere, protegere et defendere contra quoscumque qui<br />
ipsum contra ius vellent molestare, inquietare vel perturbare, fideliter et sine fraude.<br />
Volumus etiam quod dictus Vinciguerra miles, et familiaris noster singulis gratiis,<br />
privilegiis, et libertatibus gaudeat et fruatur quibus caeteri nostri familiares gaudent, et<br />
fruuntur. Quare fidelibus nostris dilectis capitaneis, purgraviis, Vicariis, oficialibus, et<br />
subditis nostris praesentibus et futuris seriose praecipiendo mandamus, quatenus dictum<br />
Vinciguerram de dicta nostra libertate et gratia pacifice gaudere permittant, nullamque<br />
sibi molestiam, aut impedimentum contra iustitiam faciant, aut ab aliis inferri patiantur<br />
quovis modo, nostrae favoris et gratiae sub obtentu: nam in his stat firma nostra<br />
voluntas. Harum serie literarum. Datum in Insprugga XXI die mensis augusti anno<br />
Domini 1413 etc.<br />
Dominus Dux per se.<br />
54. Curiae, 1413 die 4 septembris<br />
Privilegium Sigismundi imperatoris elargitum domino Vinciguerrae filio quondam<br />
domini Antonii de Arco, in quo nomen priscum Comitatus <strong>Arci</strong> 109 e tenebris eruit, et<br />
denuo Comites erigit.<br />
In nomine Sanctae et individuae Trinitatis feliciter amen. Sigismundus Dei gratia<br />
romanorum rex semper augustus, ac Hungariae, Dalmatiae, Croatiae etc. rex. Ad<br />
perpetuam rei memoriam. Spectabili Vinciguerrae de Arco Comiti <strong>Arci</strong> nostro et imperii<br />
sacri fideli dilecto gratiam regiam, et omne bonum. Septrigera regiae dignitatis<br />
sublimitas, sicut inferioribus dignitatibus officii et authoritatis elatione praefertur, ut<br />
commissos sibi fideles optatae gubernet consolationis praesidio, quae thronus regius<br />
tanto solidetur felicius, ac uberiori prosperitate perficiatur, quantum indeficientis suae<br />
virtutis donaria largiori benignitatis munere fuderit in subiectos, sic a coruscante<br />
splendore regalis solii nobilitates aliae, velut e sole radiis prodeuntes, fidelium status et<br />
conditiones illustrant, quod primae lucis integritas minorati luminis detrimenta non<br />
patitur, imo amplioris utique scintillantis iubaris expectato decore profunditur. Sane<br />
dum nobilitatem antiquae <strong>prosapia</strong>e tuae, ac odorem famae laudabilis, quae de tua<br />
persona opinione laudabile usquequaque percepit nostra serenitas, attenta mente,<br />
108 *Hoc additum hic manu <strong>ipsius</strong> Ambrosii Franchi.<br />
109 *prisco illo Comitatus nomine tanquam commentitio penitus reiecto, et de quo nullum in<br />
authenticis documentis vestigium apparet, ab hac haera Comitis nomen arcensibus primo datum. Advertas<br />
velim, .hoc privilegio soli Vinciguerare, et suis filiis, non vero Antonio fratri, ex quo tamen iuxta Franchi<br />
genealogiam posteriores arcenses derivarunt, fuisse concessum. Vide infra Diploma anni 1419 in quo<br />
legitur: Vinciguerra Comes de Arco, et Antonius eius frater.<br />
65
pensamus, dumque tuae virtuosae constantiae circumspectam industriam, aliarumque<br />
multiplicium virtutum ac meritorum insignia, super quibus in conspectu maiestatis<br />
nostrae regiae fide digno multorum testimonio commendatus existis, ad examen<br />
providae discussionis adducimus, tanto erga te ampliori zelo afficitur imperialis nostra<br />
maiestas, quanto ad hoc tuis benemeritis, quae ex quodam debito rationabilis invitamur.<br />
Horum itaque meritorum tuorum intuitu, non per errorem, aut improvide, sed animo<br />
deliberato, proprioque nostri motus instinctu, sano etiam principum, comitum, baronum,<br />
procerum, ac nobilium nostrorum et imperii sacri fidelium accedente consilio, de certa<br />
nostra scientia, ac de romanae regiae potestatis plenitudine, castrum tuum <strong>Arci</strong><br />
tridentinae diocesis cum omnibus et singulis hominbus, subditis, iuribus, honoribus,<br />
libertatibus, terris, villis, curiis, domibus, molendinis, agris, vineis, pratis, pascuis,<br />
sylvis, rubetis, nemoribus, venationibus, aquis, piscationibus, metis, limitibus,<br />
districtibus, planis locis, montibus, usibus consuetudinibus, observantiis, censibus,<br />
redditibus, et aliis quibuscumque emolumentis, bonis, et pertinentiis suis, quocumque<br />
vocabulo nuncupentur, in verum ac perpetuum Comitatum, et ad veri ac perpetui<br />
Comitatus dignitatem ereximus, et virtute praesentium erigimus, teque supradictum<br />
Vinciguerram, et filios tuos legitimos Sacri Romani Imperii Comites, Comitatus <strong>Arci</strong><br />
videlicet, creavimus, fecimus, publicavimus, insignivimus, et decoravimus, creamus,<br />
facimus, sublimamus, insignimus, ac decoramus, ac coeterorum nostrorum et imperii<br />
sacri <strong>Comitum</strong> numero, spectabilique coetui duximus aggregandum: Volentes,<br />
statuentes, et hoc edicto regio decernentes, quod idem Comitatus cum praefatis<br />
pertinentiis suis, et singulis iuribus, honoribus, libertatibus, dignitatibus, privilegiis,<br />
exemptionibus, et consuetudinibus, quibus coeteri imperiales Comitatus liberati,<br />
exempti, et decorati sunt, ac quomodolibet esse noscuntur, liberatus, exemptus et<br />
decoratus esse debeat: et quod tu Vinciguerra, filii tui, et eorum haeredes masculi ex te,<br />
et ex ipsis legitime descendentes in infinitum, huiusmodi Comitatus <strong>Arci</strong>, ac<br />
pertinentiarum suarum praedictarum Comites sitis, et sint in perpetuum, nominarique<br />
dici, et ab omnibus reputari, et teneri, tituloque Comitatus huiusmodi, nec non omnibus<br />
et singulis iuribus, honoribus, libertatibus, immunitatibus, nobilitatibus, privilegiis et<br />
exemptionibus gaudere ac perfrui possitis ac possint, debeatis et debeant, quibus coeteri<br />
nostri et Imperii Sacri Comites gavisi sunt, et fruiti hactenus, seu gaudent et fruuntur<br />
quomodolibet consuetudine vel de iure: quodque Comitatus praedictus cum praescriptis<br />
suis pertinentiis nobis et successoribus nostris Romanorum imperatoribus, sive regibus,<br />
ac ipsi Sacro Romano Imperio sine aliquo medio subiacere debeant. Itaque nullus iudex,<br />
bailinus, potestas, iustitiarius, aut quaecumque alia persona, cuiuscumque<br />
praeheminentiae status, gradus, aut conditionis existat in eodem Comitatu et pertinentiis<br />
suis praedictis iurisdictionem aliquam in quacumque civili vel criminali aut mixta<br />
causa, sive negotio, salvis tamen in omnibus et per omnia sacrosancta ecclesiastica<br />
libertate, et quorumlibet aliorum iuribus, te Vinciguerra, filiis tuis, et eorum haeredibus<br />
antedictis duntaxat exceptis, valeat exercere; tibi namque Vinciguerrae Comitatum<br />
eundem cum praescriptis suis pertinentiis, ac <strong>ipsius</strong> Comitatus dignitatem de uberiori<br />
dono gratiae nostrae regiae in feudum nobile et gentile, seu honorificum et legale cum<br />
mero et misto imperio, ac gladii potestate, nec non omnibus ac singulis iurisdictionibus<br />
et regalibus nobis et Sacro Romano Imperio in Comitatu praedicto ac eius pertinentiis<br />
iure fidelitatis et superioritatis nostrae semper reservato, competentibus, ac ad nos et<br />
Romano Imperio spectantibus, recepto prius a te fidelitatis et homagii debito iuramento,<br />
concessimus: teque prout moris est investivimus de eisdem huiusmodi Comitatu cum<br />
praedictis pertinentiis suis, mero et mixto imperio, ac gladii potestate per te, dictosque<br />
66
filios tuos, et haeredes in feudum nobile et gentile, seu honorificum et legale, ad instar<br />
aliorum Comitatuum ab Imperio Sacro dependentium, tenendi, possidendi, ac a nobis et<br />
successoribus nostris Romanorum imperatoribus et regibus toties quoties expedit, et<br />
natura talis feudi requirit, recipiendi iuxta ritum et modum in talibus servari solitum<br />
consuetudine sive iure: non obstantibus aliquibus legibus, constitutionibus, sive statutis<br />
imperialibus, municipalibus, generalibus, sive specialibus, publicis aut privatis, decretis,<br />
indultis sive consuetudinibus iam factis seu fiendis in posterum, quae praemissis, aut<br />
aliquo praemissorum viderentur seu possent quomodolibet obviare: quibus omnibus et<br />
singulis quoad praemissa duntaxat totaliter ex certa nostra scientia, et de romanae regiae<br />
potestatis plenitudine derogamus, et per omnia derogatum esse volumus, ac si tenores<br />
talium praesentibus niostris literis de verbo ad verbum essent inserti, etiam si de iis aut<br />
ipsorum aliqua iuris necessitate vel terrae consuetudine plenam opus esset in<br />
praesentibus fieri mentionem. Supplentes nihilominus omenm defectum, si quis in<br />
praemissis, aut eorum altero ratione solemnitatis, omissa, dubia, vel obscura<br />
interpretatione sententiarum, seu defectu verborum, aut alia quavis actione vel causa<br />
compertus fuerit de plenitudine Romanorum Regis potestatis. Nulli ergo omnino<br />
hominum liceat hanc nostrae creationis, erectionis, sublimationmis, decorationis,<br />
exemptionis, liberationis, gratiae, concessionis, et investiturae paginam infringere, aut ei<br />
ausu quovis temerario contraire: si quis autem hoc attentare praesumpserit,<br />
indignationem nostram gravissimam, et poenam 100 librarum auri purissimi, quam ab<br />
eo, qui contrafecerit, toties quoties contrafactum fuerit, exigi, earumque medietatem<br />
imperiali aerario sive fisco, residuam vero partem iniuriam passorum usibus applicari<br />
volumus et statuimus, eo ipso se noverit irremissibiliter incursum. Praesentium sub<br />
nostrae regiae maiestatis sigilli testimonio literarum. Datum in civitate Curiensi, anno a<br />
nativitate Domini 1413, quarta die septembris, regnorum nostrorum anno... Hungariae<br />
27°, Romanorum vero 3° etc.<br />
Ad mandatum domini Regis<br />
Ioannes Richen.<br />
55. Curiae, 1413 die 4 septembris<br />
Privilegium armorum, seu gentilitatis insignium Comiti Vinciguerare ab eodem<br />
imperatore donatum.<br />
Sigismundus Dei gratia Romanorum rex semper augustus, ac Hungariae,<br />
Dalmatiae, Croatiae etc. rex. Spectabili Vinciguerrae de Arco Comiti <strong>Arci</strong> nostro et<br />
Imperii Sacri fideli dilecto gratiam regiam, et omne bonum. Spectabilis dilecte. A claro<br />
lumine throni caesarei velut e sole radii nobilitates aliae legitimo iure procedunt,<br />
omniumque nobilitatum insignia ab imperatoria maiestate dependent, ut non sit alicuis<br />
generositatis insigne, quod a gremio non proveniat caesareae claritatis. Sane attendentes<br />
benigniter magnam et approbatam fidelitatis tuae constantiam, ac multiplicia<br />
servitiorum obsequia, quibus ad honorem regium, et pro Sacri Romanorum Imperii<br />
augmento felici crebris et indesinentibus studiis claruisti, quotidie clares, et in antea<br />
tanto quidem ferventius et utilius clarere poteris et debebis, quanto insigniora<br />
dignitatum beneficia te cognoveris a nostro culmine recepisse, animo deliberato, sano<br />
etiam principum, nobilium, et fidelium nostrorum accedente consilio, ac de nostra<br />
scientia, tibi, filiis, et haeredibus tuis legitimis, ac ab eis legitime descendentibus<br />
perpetuo hic depicta arma vestra seu nobilitatis insignia virtute praesentium authoritate<br />
romana regia approbantes de abundanti plenitudine specialis gratiae nostrae ad maiorem<br />
gloriam vestrae nobilitatis motu proprio concessimus, concedimus, ac praesentibus<br />
67
elargimur, ut tu Vinciguerra, praefati filii tui, ac omnes ab eis per rectam lineam<br />
perpetuo descendentes in superiori parte clipei armorum huiusmodi aquilam nigram in<br />
campo glaucei coloris, sicuti in praesentibus figuris oculis subiectis visibilibus pictoris<br />
magisterio distinctius sunt depicta in banderiis, vexillis, bellis, praeliis, torneamentis,<br />
hastiludiis, campis et locis, <strong>atque</strong> in omnibus <strong>atque</strong> singulis militaribus exercitiis, et<br />
actibus gestare valeatis, pariter et deferre. Gaudeat 110 igitur favore regio ac dono tantae<br />
gratiae tua progenies merito exultet, tantoque fideliori studio ad honorem Sacri Romani<br />
Imperii eius quodammodo sodetur intentio, quanto ampliori favore praeventam se<br />
conspicit munere gratiarum. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc nostrae<br />
approbationis, concessionis, largitionis et gratiae paginam infringere, ait ei ausu quovis<br />
temerario contraire sub poena 20 marcharum auri puri, quas ab eo qui contravenire<br />
praesumpserit irremissibiliter exigi volumus, et decrevimus, ac earum medietatem<br />
nostrae regalis camerae Fisco, residuam vero partem iniuriam passorum usibus<br />
applicari. Praesentium sub nostrae regiae maiestatis sigilli testimonio literarum. Datum<br />
in civitate Curiensi, anno a nativitate Domini 1413, quarta die septembris regnorum<br />
nostrorum anno Hungariae 27, Romanorum vero 3° etc. Ad mandatum domini regis<br />
Ioannes Ruchen (sic).<br />
56. Constantiae, 1415 die 6 martii<br />
Diploma immunitatis Sigismundi imperatoris domino Vinciguerrae datum.<br />
Sigismundus Dei gratia Romanorum Imperator augustus, Hungariae, Dalmatiae,<br />
Croatiae etc. rex, nobili Vinciguerrae Comiti <strong>Arci</strong> nostro, et sacri Imperii fideli dilecto<br />
110 *Nel testo: Gaugeat.<br />
68
gratiam regiam et omne bonum. Nobilis fidelis dilecte. Magnus tuae fidelitatis affectus,<br />
quem ad nos et Sacrum Romanorum geris Imperium, nec non multiplicia probitatis et<br />
constantiae tuae merita rationabiliter promerentur, ut personam tuam dignis attollamus<br />
honoribus, et familiaritatis titulo decoramus. Hinc est, quod nos consideratione et intuitu<br />
praemissorum inducti, te in familiarem nostrum gratanter assumpsimus per praesentes,<br />
ac aliorum familiarium nostrorum numero et coetui benigius aggregamus. Decernentes<br />
espresse, et hoc regio statuentes edicto, quatenus ex nunc in antea universis et singulis<br />
privilegiis, iuribus, libertatibus, immunitatibus, honoribus, <strong>atque</strong> gratiis ubique locorum<br />
gaudere, et perfrui debeas, quibus caeteri nostri familiares potiuntur, et utuntur<br />
quomodolibet consuetudine vel iure: mandantes universis, et singulis principibus<br />
ecclesiasticis et saecularibus, comitibus, baronibus, nobilibus, militibus, clientibus,<br />
capitaneis, castellanis, offitialibus, antianis, potestatibus, theolonariis (sic), boletariis,<br />
passuum custodibus, civitatum, oppidorum, villarum et aliiorum locorum<br />
communitatibus ac rectoribus eorundem, coeterisque nostris et imperii sacri subditis et<br />
fidelibus dilectis, quibus praesentes exhibitae fuerint, firmiter et districte, quatenus et<br />
dum et quotiens ad eorum dominia et loca perveneris te recommandatum habentes,<br />
propensius decenti honore pertractent, et condignis favoribus prosequantur: nec non te<br />
cum familia, equis, valisiis, arnesiis et aliis rebus suis singulis per quoscumque passus,<br />
portus, pontes, terras, dominia, districtus, iurisdictiones, civitates, castra, castella,<br />
oppida, villas, et quaelibet alia loca nostra, tam per aquas quam per terram absque<br />
aliquali solutione datii et pedagii, theolonei, tributi, cristumae, gabellae, vel alterius<br />
cuiuscumque solutionis genere, ac omni impedimento remoto, in eundo et redeundo,<br />
transire, stare, morari, et redire libere, promittntes, tibique et comitivae tuae una cum<br />
rebus tuis singulis dum et quotiens per te, aut tuo nomine desuper requisiti fuerint de<br />
securo et salvo, ac scorta velint et debeant providere conductu, ad honorem et specialem<br />
reverentiam nostrae regiae maiestatis, et sicut nobis singulariter voluerint complacere.<br />
Praesentium sub nostri regalis sigilli appensione tdestimonio literarum. Datum<br />
Constantiae anno Domini 1415, 6 die mensis martii, regnorum nostrorum anno<br />
Ungariae 28, Romanorum electionis 5°, coronationis vero primo etc.<br />
Ad mandatum domini regis<br />
Ioannes Praepositus de Strigonio vicecancellarius<br />
57. Merani, 1419, die 21 ianuarii<br />
Diploma confederationis, et promissio Friderici Ducis Austriae etc. dominis<br />
Comitibus Vinciguerrae, et Antonio fratribus de Arco.<br />
Nos Fridericus Dei gratia Dux Austriae, Styriae, Carinthiae, et Corniolae, Comes<br />
Tyrolis etc. Notum facimus tenore praesentium universis, quod attendentes, et<br />
considerantes fidelia servitia, et multiplices benevolentias, quas nobis nobiles, et fideles<br />
dilecti Vinciguerra Comes de Arco, et Antonius eius frater temporibus transactis<br />
indefesse exhibuerunt, et fideliter exhibere dispositi sunt in futuro, et praesertim quia se<br />
una cum suis castris, et hominibus nobis colligaverunt taliter, quod nobis assistere, et<br />
nobiscum permanere volunt contra quoscumque, nullo excepto, prout in literis nostris<br />
desuper datis clarius continetur. Quare eorundem praetextu ipsos praefatos germanos ad<br />
nostram gratiam et singularem protectionem recepicmus, volentes eos manutenere et<br />
defendere: nihilominus promittentes eis sub ducali nostra fide, quos ipsos in Vicarios<br />
generales vallis Iudicariarum, et capitaneos castrorum Stenici, Castelmanii, et Roke<br />
facere, et constituere volumus cum competenti salario, prout Parisius de Lodrono et<br />
caeteri capitanei ibidem consueti sunt, quam cito haec eadem vallis, et dicta castra<br />
69
eorum adiutorio ad nostras manus pervenerint: tali cum conditione adiecta, quod<br />
antequam dictam vallem ipsis et castra assignabimus, securitatem nobis sufficientem<br />
praestent, de qua merito possimus contentari, ut ad restitutionem dictorum castrorum,<br />
dumodo per nos requisiti fuerint, contradictione semota sint parati sine fraude: In casu<br />
etiam quo episcopatum praesenti episcopo, vel eius successoribus resignaremus, tunc<br />
volumus notras preces efficaces interponere, quod idem episcopus praefatos de Arco<br />
simili modo in capitaneos, et Vicarios confirmabit. Et in evidens testimonium has literas<br />
nostri sigilli appensione iussimus communiri. Datum in Merano 21 die mensis ianuarii,<br />
anno Domini 1419.<br />
Dominus Dux per seipsum praeentes conscripsit etc.<br />
58. Tridenti, 1425 die 3<br />
Fides ex qua colligitur matriminium dominae Agnetis filiae quondam domini<br />
Antonii de Arco cum domino Azone Francisco de Castro Barco.<br />
Universis et singulis ad quos praesentes devenerint, scire pateat earumdem, quod<br />
Carachristus filius magistri Antonii de Pegolotti de Arco, qui die martis 18 mensis<br />
augusti de 1411 indictione quarta, confecit, et in publicam formam redegit quoddam<br />
instrumentum donationis continens inter caetera, qualiter nobilis et egregia domina<br />
Agnes filia quondam magnifici, et potentis militis domini Antonii de castro <strong>Arci</strong>, et<br />
consors olim spectabilis, et potentis militis domini Azonis Francisci de Castro Barco de<br />
Doso maiori 111 fecit donationem de omnibus suis bonis spectabili et egregio militi<br />
domino Vinciguerrae Comiti <strong>Arci</strong> eius dominae Agnetis fratri recipienti pro se ipso, ac<br />
etiam nomine et vice domini Antonii sui fratris, et fratris praedictae dominae Agnetis,<br />
prout haec et alia in dicto instrumento donationis plenius continetur, est verus et<br />
publicus et legalis notarius ad artem notariae sive tabelionatus in civitate Tridenti et toto<br />
episcopatu per X et XV annos et ultra publice et legaliter exercuit, et exercetur,<br />
instrumentisque per ipsum confectis ibidem quotidie plena fides adhibetur tanquam<br />
instrumentis a publico et legali notario confectis. In quorum omnium evidens<br />
testimonium has patentes iussimus compilari, et sigilli nostri robore communiri. Datum<br />
Tridenti 6 intrante mense augusti 1425, indictione tertia.<br />
L.S. Antonius de Cenobiis de Leudro in iure civili public e licentiatus Vicarius<br />
Tridenti in temporalibus generalis .<br />
59. In castro Stenici, 1425 die 11 septembris<br />
Investitura Alexandri episcopi tridentini Comitibus Vinciguerrae et Antonio<br />
fratribus de Arco quorumdam castrorum, decimarum, et datiorum.<br />
Alexander Dei Gratia episcopus tridentinus, et Dux Mazoviae etc. 112 Significamus<br />
tenore praesentium quibus expedit universis, quomodo quamvis ex innata nobis<br />
clementia soliti simus omnium fidelium nostrorum honestis et exaudibilibus precibus<br />
benigne annuere, eosdemque fideles nostros favorabiliter pertractare: illorum praecipue<br />
petitiones libentius admittimus, et maioribus gratiis, et favoribus eosdem prosequi<br />
consuevimus, quos et antecessorum suorum, et propria, quibus ecclesiae nostrae<br />
complacuerunt, merita recommendant, ut sic fidelitas et aliarum probitatum ac virtutum<br />
suarum se condigna videntes recipere praemia,ad nostra et ecclesiae nostrae servitia et<br />
beneplacita celeriores reddantur, et fortius animentur. Cum itaque magnificus miles<br />
111 Dossum maius nunc vocatur Castrum Brentonici.<br />
112 NB. additum recenti manu: Alexander ex Ducibus Massoviae, patriarca aquilegiensis, S.R.E.<br />
cardinalis, et praesul tridentinus. - + 1444.<br />
70
dominus Vinciguerra, et Antonius fratres Comites <strong>Arci</strong> fideles nostri dilecti sint de<br />
numero fidelium nostrorum notabilium, qui temporibus retroactis tam per se quam per<br />
suos praedecessores, ex quibus processerunt, ecclesiae nostrae et antecessoribus nostris:<br />
his vero temporibus nobis et ecclesiae nostrae per ipsorum fidelia servitia, et maxime<br />
circa recuperationem castrorum nostrorum Rochae, Bragutii, et castri Romanii, quae per<br />
Parisium de Lodrono per longa tempora contra Deum et iustitiam occupabantur,<br />
plurimum complacuerunt, et aucto fidelitatis studio proponunt et promittunt magis ac<br />
magis complacuere; horum intuitu praenarratum dominum Vinciguerram Comitem<br />
coram nobis flexis genibus ac devote pro se et dicto Comite Antonio fratre suo, et<br />
eorum haeredibus masculis duntaxat in perpetuum ex eisdem descendentibus petentem,<br />
ut eum suo, ac dicti fratris sui et haeredum ex eis descendentium nomine de infrascriptis<br />
bonis feudalibus eis de iure spectantibus, et quae ipsi fratres et eorum progenitores a<br />
praedecessoribus nostris episcopis ecclesiae nostrae tridentinae hactenus tenuerunt et<br />
recognoverunt in feudum, quamvis de aliquibus illorum feudorum, prout literae eorum<br />
antiqaue referunt per quondam magnificos et potentes dominos della Scalla iniuste, et<br />
quasi per tyrannidem privati et spoliati fuerint, investire dignaremur, benigne<br />
exaudivimus eum pro se, dictoque fratre suo Comite Antonio, ac eorum haeredibus<br />
masculis duntaxat sic ut praefertur in perpetuum ab eis descendentibus per manus<br />
nostrae solemnem stipulationem de eisdem feudis ut praemittitur infra notatis, et<br />
generaliter de omnibus aliis rectis et antiquis feudis, quae ipsi, et eorum progenitores<br />
tenuerunt, et quae ipsi adhuc habent, tenent, et possident in feudum ab ecclesia nostra<br />
tridentina, et de quibus alias legitime investiti sunt, pro nobis et successoribus nostris, et<br />
ecclesia nostra investivimus, et praesentibus investimus ad habendum, tenendum,<br />
possidendum, ac usifruendum cum omnibus iuribus, et honorantiis ipsis bonis quovis<br />
modo spectantibus secundum bonas, et antiquas consuetudines hactenus introductas;<br />
primo videlicet de castro <strong>Arci</strong> cum omnibus suis iuribus et pertinentiis universis,<br />
cum omni iurisdictione meri et mixti imperii, decimis, vassalatico, macinatis, rimaniis,<br />
et aliis honoribus, privilegiis, et immunitatibus ad dictum castrum spectantibus et<br />
pertinentibus.<br />
Item de castro Drenae eodem modo cum omnibus suis iuribus, et pertinentiis.<br />
Item de castro Spinedi eodem modo cum omnibus suis iuribus et pertinentiis.<br />
Item de castro Restorii cum omnibus suis iuribus et pertinentiis.<br />
Item de Dosso sive castellania castri villae plebatus Thyoni cum omnibus suis<br />
iuribus et pertinentiis.<br />
Item de Dosso sive castellania Caramallae sito iuxta Condinum cum omnibus suis<br />
iuribus et pertinentiis.<br />
Item de castro Castellini posito supra Gardunum super montem cum omnibus suis<br />
iuribus et pertinentiis.<br />
Item de castro Penedae cum omnibus suis iuribus et pertinentiis universis, et cum<br />
omni iurisdictione iuris meri et mixti imperii in Naco et Turbulis, cum decimis, muta,<br />
pischeria, vassalatico, macinatis, rimaniis. et aliis honoribus, privilegiis, et<br />
immunitatibus tam ad id castrum, quam ad praedicta castra et Dossa spectantibus, et<br />
pertinentibus.<br />
Item de decimis, et iure decimationis, quas habent et sui praedecessores habuerunt,<br />
tenuerunt, et possiderunt in plebatibus Lomassi, Blezii, Banalli, Thyoni, Rhandenae,<br />
Boni, Condini, Cavedeni et Calavini diocesis tridentinae, cum omnibus suis iuribus,<br />
honoribus, et iurisdictionibus sibi et dictis decimis spectantibus, et pertinentibus.<br />
71
Item de decimis et iure decimationis, quas habent et praedecessores habuerunt,<br />
tenuerunt, et possiderunt in plebatibus Ripae, Thenni, Leudri, et Tignalis praedictae<br />
diocesis tridentinae, cum omnibus suis iuribus, honoribus, iurisdictione, mero et mixto<br />
imperio sibi spectantibus et pertinentibus.<br />
Item de rivatico Ripae quod exigitur a forensibus conducentibus venalia ad ipsam<br />
terram Ripae per lacum Gardae.<br />
Item de francatione seu libertate portus de Turbulis secundum bonam et antiquam<br />
consuetudinem, ita quod condicionari non possit per homines nostros de terra Ripae, sed<br />
quod mercimonia cuiscunque condicionis existant discaregari et caregari, ac conduci, et<br />
exportari valeant de Turbulis per quoslibet mercatores sine ullo impedimento, et<br />
gravamine aliquo, dumodo solvant mutam ipsorum dominorum de Arco, quae illic exigi<br />
et solvi consuevit pro introitu et exitu portus antedicti.<br />
Item de parte pischeriae fluminis Sarcae prope Turbolas spectante ab olim ecclesiae<br />
nostrae tridentinae.<br />
Item de confallonia vallis Randenae, quae spectat ipsis dominis de Arco, et quam<br />
ipsi, ut privilegia canunt, multis annis possederunt pacifice et quiete.<br />
Item de decimis de Condino Vallis Boni, quam progenitores dictorum dominorum<br />
de Arco, prout antiqua eorum privilegia narrant, tenuerunt et possederunt,licet Petrus de<br />
Lodrono ipsam per iniuriam, et contra omne ius per privilegia eorum ac ipsos dicitur<br />
occupasse et detenuisse.<br />
Item de theoloneo sive muta in Turbulis, Naco, Arco, Ballino, Saxis de Banallo, et<br />
in Condino, secundum quod in eorum privilegiis et publicis instrumentis clarius et<br />
plenius continetur, cum omnibus iuribus et honoribus spectantibus eisdem, et cuilibet<br />
ipsarum.<br />
Hanc enim investituram fecimus praedicto domino Vinciguerrae stipulanti et<br />
recipienti nomine suo, ac vice Comitis Antonii fratris sui praedicti et cuiuslibet eorum<br />
filiorum masculorum legitimorum ex eis duntaxat descendentium: promittentes sibi<br />
stipulatione solemni per nos et successores nostros canonice intraturos dictam<br />
investituram et omnia suprascripta et singula infrascripta firmam et ratam, ac firma et<br />
rata habere, tenere, attendere, et observare, et non contrafacere vel venire per nos vel per<br />
alios aliqua ratione, causa vel ingenio, de iure vel de facto, salvo semper iure nostro, et<br />
ecclesiae nostrae tridentinae, ac omnium aliarum personarum. Ex adverso dictus<br />
dominus Vinciguerra pro se et dicto suo fratre Comite Antonio ac eorum haeredibus<br />
legitimis masculis duntaxat, promisit solemniter ac iuravit tactis corporaliter Scripturis,<br />
quod ipsi amodo nobis et ecclesiae nostrae, ac successoribus nostris canonice intraturis<br />
erunt fideles vassali, nosque, et successores nostros, ac ecclesiam nostram in iuribus,<br />
honore, persona, et rebus totis viribus conservabunt, manutenebunt, procurabunt,<br />
augebunt, tuebuntur, et fideliter observabunt, et omnia alia facient, quae in sacramento<br />
fidelitatis, et in suis capitulis continentur. In quorum omnium testimonium sigillum<br />
nostrum praesentibus est appensum. Datum in castro nostro Stenici secunda 113 mensis<br />
septembris anno Domini 1425, praesentibus nobilibus viris Ioachino de Montanea,<br />
Balthassario, Antonio, Sigismundo, et Ulrico de Thonno, Petro Formianer, Michaele de<br />
Corredo, et multis aliis testibus fide dignis: per manus venerabilis Stanislai de Sobnovo<br />
magistri arcium magnae Coloniae, ac nostri cancellariis.<br />
Locus + Signi.<br />
113 *legi debet die undecima prout clare constat ex codice investiturarum domini Alexandri episcopi<br />
in Tabulario acstri Boni Consilii tridentini.<br />
72
60. In castro Stenici, 1425 die 2 septembris<br />
Litterae episcopi Alexandri super confallonia Rhendenae in favorem <strong>Comitum</strong> <strong>Arci</strong><br />
contra dominos de Lodrono.<br />
Alexander Dei gratia episcopus tridentinus, et Dux Mazoviae etc. Nobili, fideli<br />
nostro dilecto Balthassario de Thono capitaneo nostro Stenici, et Vallium nostrarum<br />
Iudicariarum Vicario generali gratiam nostram et omne bonum. Sua nobis magnificus<br />
Vinciguerra Comes <strong>Arci</strong> fidelis noster dilectus petitione monstravit, quod ipse, et<br />
nobilis vir Antonius eius frater per plures annos per Parisium de Lodrono illicitum<br />
detentorem et occupatorem fuerint indebite et violenter spoliati confallonia vallis<br />
Randenae, de qua ipsi et eorum progenitores per praedecessores nostros episcopos<br />
tridentinos alias sunt legitime investiti, supplicans nobis humiliter, quatenus ipsos ad<br />
possessionem dictae confalloniae restituere, et reponere dignaremur. Nos igitur visis<br />
literis et iuribus dictorum Vinciguerrae et Antonii fratrum super huiusmodi<br />
confalloneria coram nobis productis et ostensis, attendentes etiam petitionem praedicti<br />
Vinciguerrae Comitis fore iustam et consonam rationi, ipsos ad possessionem dictae<br />
confallonariae reponimus, et restituimus per praesentes. Committentes tibi quatenus<br />
praefatos fratres de Arco seu eorum procuratorem nomine ipsorum in dictae<br />
confallonariae, iuriumque <strong>ipsius</strong> tenutam, et corporalem possessionem ponas, et<br />
inducas, faciendo ipsis de iuribus, proventibus, et honorantiis praedictae confallonariae<br />
integre responderi: salvo tamen iure nostro, et ecclesiae nostrae tridentinae et alterius<br />
cuiuscumque. In quorum fidem et testimonium praesentes nostras literas iussimus sigilli<br />
nostri appensione roborari. Datum in castro nostro Stenici, 2 die mensis septembris<br />
anno Domini 1425 etc.<br />
61. Veronae, 1433 die 21 augusti<br />
Dos dominae Franciscae filiae quondam domini Nicolai Pellegrini de Verona, et<br />
uxoris domini Comitis Francisci filii domini Antonii ab Arco.<br />
In Christi nomine amen. Anno nativitatis eiusdem 1433, indictione 11, die veneris<br />
21 mensis augusti Veronae in contrata s. Firmi maioris Veronae in domo nobilium<br />
virorum Federici, et Iacobi fratrum quondam domini Corradi de Cavallis de sancto<br />
Firmo praedicto, et habitationis et residentiae infrascriptae dominae Isabettae de<br />
Pellegrinis, in sala terrena penes Athesim: praesentibus ipso Federico de Cavallis, et<br />
prudentibus viris ser Nicola quondam Hieronymi de Bonaveriis, Troilo quondam<br />
domini Dulceti de Dulzanis ambobus de s. Firmo maiori Veronae, et Bartholomaeo<br />
quondam Roffini a Campanea de Falsurgo Veronae, Ioanne notario quondam Paganini<br />
de Zerba de s. Eufemia Veronae rogato una cum me notario infrascripto de iis publicum<br />
conficere instrumentum, Pauloandrea a Seta quondam Bartholomaei de Dionisiis de s.<br />
Vitale Veronae testibus rogatis ad haec, et pro idoneis et notis adhibitis.<br />
Nobilis et magnificus vir Comes Franciscus de Arco filius magnifici et potentis viri<br />
domini Antonii Comitis de Arco 114 procurator legitimus constitutus ad recipiendum<br />
dotem infrascriptam, et faciendum donationem propter nuptias, et ad alia, prout de ipsa<br />
procura constat publicum instrumentum scriptum sub signo, et nomine Carachristi<br />
notarii quondam domini Antonii de Pegolotis de Arco anno, et indictione instantibus,<br />
die et mense in eo contentis, et prout etiam ipse Carachristus ibidem dixit, et affirmavit,<br />
pro se et suo proprio nomine, et procuratorio nomine dicti sui patris nomine dotis<br />
nobilis et honestae dominae Franciscae <strong>ipsius</strong> Comitis Francisci sponsae, et uxoris, et<br />
114 Dominus Antonius filius quondam domini Antonii de Arco uxorem habuit Angelam Nogarolam.:<br />
[Filii]: Galeatius, Feranciscus Philippa quae fuit uxor Balthassaris de Tono.<br />
73
filiae quondam Nicolai de Pelegrinis de s. Benedicto Veronae, praesente ibidem,<br />
instante, et requirente, et acceptante ipsa domina Francisca, contentus et confessus fuit<br />
et stetit se pro se, et dicto procuratorio nomine habuisse et recepisse cum effectu ab<br />
eadem domina Francisca 2000 ducatos boni auri, et iusti ponderis, computatis et<br />
compensatis in praesenti confessione dotis constitutae mille ducatis auri ibidem datis et<br />
traditis in pecunia in acentis ducatorum et florenorum boni auri et iusti ponderis, et<br />
saculis monetarum argentearum prout tantam ducatorum et florenorum ac monetarum<br />
dictus Comes Franciscus pro se, et dicto nomine praesente ibidem, requirente et<br />
acceptante dicta domina Francisca, contentus et confessus fuit et stetit esse quantitatem,<br />
et computatis etiam et compensatis omnibus, et quibuscumque denariorum et aliarum<br />
rerum quantitate sibi dotis, traditis, et numeratis per ipsam dominam Franciscam, sive<br />
dictam dominam Isabetham eius matrem, aut alium, sive ab ea pro eis, et earum<br />
nominibus: de qua quidem dote, sive de quibus 2000 ducatis auri constitutis ut supra,<br />
610 auri ducati pervenerunt ad manus <strong>ipsius</strong> dominae Franciscae ex deposito facto<br />
penes Iacobum campsorem de Pompeio quondam domini Pompei de Insulo infra<br />
Veronam per sapientem et egregium legum doctorem dominum Madium quondam<br />
domini Ioannis de Madiis de s. Eufemia Veronae de precio unius decimae octavae partis<br />
pro indiviso Campi martii magni Veronae venditae pro solvendo eidem dominae<br />
Franciscae per nobilem et honestam dominam Isabetam matrem <strong>ipsius</strong> dominae<br />
Franciscae, et filiam quondam domini Petri Caroli de Venetiis, et uxorem quondam<br />
domini Nicolae de Pelegrinis de s. Benedicto Veronae, habitatorem Veronae in contrata<br />
s. Firmi maioris Veronae, prout de praedictis constat publico instrumento rogato per me<br />
Antonium notarium infrascriptum anno et indictione instantibus, die et mense in eis<br />
contentis: et 1000 ducatis auri de praedictis pervenerunt ad manus <strong>ipsius</strong> dominae<br />
Franciscae ex Legato 4000 ducatorum auri sibi relictorum in valore tot possessionum<br />
per Andream de Pelegrinis fratrem <strong>ipsius</strong> dominae Franciscae et filium quondam domini<br />
Nicolai 115 de Pelegrinis in suo nuncupativo testamento, cum condictione et gravamine,<br />
quod si dicta domina Francisca unquam decederet absque filiis, et descendentibus<br />
legitimis et naturalibus, dictum Legatum devenerit libere in dominam Caterinam<br />
sororem ipsorum Andreae, et Franciscae et suos filios et descendentes. Et si ipsa domina<br />
Cattarina decederet absque filiis et descendentibus, quod tunc dictum Legatum dictarum<br />
possessionum, ipsa etiam Francisca discedente absque filiis et descendentibus, vendatur,<br />
et precium dispensetur, et distribuatur amore Dei, ut in testamento <strong>ipsius</strong> Andreae<br />
scripto per Baptistam notarium quondam Bartholamaei de Cendratis de Clavica<br />
Veronae plenius continetur etc. * sequitur ratificatio praecedentium, cum assecuratione<br />
dotis super bonis omnibus Comitis Francisci et eius patris Comitis Antonii: et quia<br />
dictus Comes Franciscus minor erat 25 annis, maior tamen 21, iuramentum praestitit pro<br />
praemissorum observatione, tandem concluditur:<br />
Christi <strong>atque</strong> Matris gloriosissimae Virginis Mariae, totiusque coelestis curiae<br />
nominibus in vocatis per me Antonium notarium infrascriptum, non tamen animo<br />
novandi matrimonium inter ipsos infrascritos iugales, seu novum matrimonium<br />
contrahendi, sed potius animo adhaerendi matrimonio alias inter ipsos iugales contracto<br />
et facto, interrogata fuit dicta domina Francisca per me Antonium notarium<br />
infrascriptum per verba de praesenti, si sibi placebat, et volebat dictum dominum<br />
Comitem Franciscum de Arco ibidem praesentem, et in eum consentiebat tanquam in<br />
suum sèponsum et legitimum maritum: quae respondit dicens: sic volo; et vice versa<br />
115 Dominus Nicolaus de Pelegrinis de Verona, cuius uxor Isabetha filia domini Petri Caruli de<br />
Venetiis: [Filii]:ç Andreas, Francisca, Caterina.<br />
74
interrogatus fuit dictus Comes Franciscus per me iam dictum Antonium notarium<br />
infrascriptum per verba de praesenti, si sibi placebat, et volebat dictam dominam<br />
Franciscam ibidem praesentem, et in eam consentiebat tanquam in suam sponsam et<br />
legitimam uxorem, qui respondit dicens, sic volo. Et sic factis dictis interrogationibus,<br />
et debitis subsecutis responsionibus dictus Comes Franciscus dictam dominam<br />
Franciscam eius uxorem ibidem incontinenti in annulari digito suae manus dexterae<br />
cum uno annulo auri, quem in suis manibus habebat, affectu uxorio, et in signum<br />
matrimonii desponsavit etc.<br />
Ego Antonius de Toni de Cavaiono filius magistri Ognabeni notarii de Roariis de<br />
Arsio de s. Matteo Veronae publicus imperiali authoritate notarius praedictis omnibus<br />
interfui.<br />
Ego Augustinus de Languardis filius quondam magistri Marci de omnibus Sanctis<br />
Veronae publicus imperiali authoritate notarius, officialis et scriba ad officium Registri<br />
communis Veronae etc.<br />
Ego Iacobus filius spectabilis legum doctoris domini Nicolai de Florinis de s.<br />
Michaele ad portas Veronae publicus imperiali authoritate notarius et iudex ordinarius,<br />
ac officialis ad officium Registri communis Veronae, deputatus etc.<br />
62. Tridenti, 1433 die 4 octobris<br />
Privilegium Sigismundi imperatoris domino Antonio filio quondam domini Antonii<br />
ab Arco datum.<br />
Sigismundus Dei gratia Romanorum imperator semper augustus, ac Hungariae,<br />
Bohemiae, Dalmatiae, Croatiae etc. rex ad perpetuam memoriam. Notum facimus tenore<br />
praesentium universis. Imperatoriae maiestatis dignitas tunc dignis attollitur laudibus, et<br />
summis praeconiis exaltatur, dum subditos suos dextera suae liberalitatis remunerat,<br />
ipsisque suae clementiae antidotum gratiosius exhibet et impendit. Sane accedens<br />
nostrae maiestatis praesentiam spectabilis ac nobilis Antonius de Arco Comes <strong>Arci</strong><br />
noster, et imperii sacri fidelis dilectus, nobis exhibuit quaedam privilegia progenitoribus<br />
suis a divis praedecessoribus nostris Romanorum imperatoribus et regibus super<br />
Comitatu suo, ac nonnullis castris, bonis, et iurisdictionibus data et concessa,<br />
supplicavitque maiestati nostrae, ut eadem privilegia, Comitatum de Arco, castra,<br />
iurisdictiones, et bona sibi et haeredibus suis legitimis confirmare, ac ipsos de eisdem<br />
authoritate caesarea investire gratiosius dignaremur. Nos vero considerantes summam<br />
fidem, quam progenitores sui Sacro Imperio hactenus exhibuerunt, suae quoque<br />
constantiae circumspectam industriam, ac caetera merita sua: iccirco non per errorem<br />
aut improvide, sed animo deliberato, sano principum, comitum, et fidelium nostrorum<br />
accedente consilio, et de certa nostra scientia, praefato Antonio, et haeredibus suis<br />
legitimis praefata privilegia omnia in omnibus suis punctis, sententiis, Comitatum de<br />
Arco, et caetera castra et dominia, quae possidet, iura, libertates, exemptiones, gratias<br />
confirmamus, ratificamus, de novo concedimus, et roboramus, eosdemque Antonium et<br />
haeredes suos de praefato Comitatu, et universis pertinentiis suis, quibuscumque<br />
nominibus censeantur, ac generaliter et integraliter de iurisdictione ac districtu, mero<br />
mixtoque imperio, rimaniis, bannis, theloneis, ripaticis, et omni publica functione totius<br />
curtis, et territorii castri <strong>Arci</strong>, burgi et villae de Turbulis, castri Drenae, Castellini, et<br />
castri Restorii, et omnium aliorum locorum, quae tenent ac possident ad praesens, et<br />
omnium habitantium in praedictis terris et locis, recepto a nobis Francisco de Arco filio<br />
praefati Antonii fidelitatis debito iuramento, quantum de iure possumus gratiosius<br />
investimus. Nulli ergo omino hominum liceat hanc nostrae confirmationis, ratificationis,<br />
75
de novo concessionis, et investiturae paginam infringere, aut ei quovis ausu temerario<br />
contraire. Si quis autem hoc attentare praesumpserit, nostram et Imperii Sacri<br />
indignationem gravissimam, et poenam 50 marcarum auri puri totiens quotiens<br />
contrafactum fuerit ipso facto se noverit incursurum, cuius medietatem imperialis fisci<br />
seu aerarii nostri, reliquam vero partem iniuriam passorum usibus decernimus applicari.<br />
Praesentium sub nostrae imperialis maiestatis sigillo testimonio literarum. Datum<br />
Tridenti anno Domini 1433, die 4 mensis octobris, regnorum nostrorum anno Hungariae<br />
etc, 47, Romanorum 23, Boemiae 14, imperii vero primo. etc.<br />
Ad mandatum domini imperatoris<br />
Caspar Slittk miles et cancellarius.<br />
63. Mediolani, 1439 die 24 decembris<br />
Philippus Maria Dux Mediolani iurisdictionem Bissoni, et Rumenenghi dominis<br />
Vinciguerare, et Antonio Comitibus <strong>Arci</strong> elargitur.<br />
Philippus Maria Anglus Dux Mediolani etc. Papiae, Angleriaeque Comes, ac<br />
Ianuae dominus. Attendentes qua promptitudine, quo animi fervore spectabiles amici<br />
nostri optimi dominus Vinciguerra miles, et Antonius fratres <strong>Arci</strong> Comites pro nobis et<br />
Statu nostro contra hostes venetos guerram ingressi sunt, facultates, loca, et personas<br />
ipsas discriminibus infinitis exponendo, nullisque parcendo laboribus ac expensis:<br />
attendenets etiam gravia damna et incommoda, quae, ut ex guerris aliquando evenit,<br />
perpessi fuerunt, decrevimus erga eos aliquam gratitudinem et liberalitatem ostendere,<br />
quo intelligant laudabiles operationes suas, ac eorum merita aliqua ex parte recognosci,<br />
et ad melius agendum incendantur. Harum igitur serie ex certa scientia, motuque nostro<br />
proprio ac de plenitudine potestatis titulo purae, merae, ac irrevocabilis donationis inter<br />
vivos damus, concedimus, et largimur, ac omni via, modo, et forma, quibus melius,<br />
validius, et efficacius possumus, pleno iure transferimus dictis domino Vinciguerrae et<br />
Antonio fratribus Comitibus pro se haeredibusque suis, ac successoribus, et quibus<br />
dederint, castra sive loca Rumenenghi districtus sive diocesis civitatis nostrae<br />
Cremonae, et Bissoni Comitatus nostri Papiae cum omnibus ipsorum castrorum et<br />
locorum villis, territoriis, possessionibus, domibus, vineis, campis, buschis, molendinis,<br />
aquis, aquaeductibus, utilitatibus, commoditatibus et pertinentiis suis quibuscumque,<br />
intra suos confines contentis: ita ut praedicti dominus Vinciguerra et Antonius donatarii,<br />
suique haeredes ac successores, et quibus dederint ut supra, possint ac valeant, ac sibi<br />
liceat amodo in antea praedicta castra et loca Rumenenghi ac Bissoni, dictaque bona et<br />
iura habere, tenere ac possidere, et quasi, ac eis libere frui et gaudere, ac de ipsis<br />
disponere, et facere pro libito voluntatis sine nostra, haeredumque et successorum<br />
nostrorum contradictione, et prout nos sive camera nostra ante praesentem donationem<br />
poteramus et potuissemus. Dantes, cedentes, et transferentes dictis domino Vinciguerrae<br />
et Antonio donatariis omnia iura, omnesque actiones et rationes utiles et directas, reales<br />
et personales, hypothecarias <strong>atque</strong> mixtas nobis et camerae nostrae competentes et<br />
competituras in praedictis castris, locis, bonis, et iuribus, ac eorum praetextu et<br />
occasione: facientes et constituentes ipsos dominum Vinciguerram, et Antonium fratres<br />
in praedictis et occasione praedictorum procuratores in rem suam, et ipsos in omnibus et<br />
per omnia ponentes in nostrum et camerae nostrae locum, ius, et statum: ita et totaliter,<br />
quod sibi liceat et licitum sit etiam propria authoritate docta bona apprehendere, et<br />
apprehensa retinere sine alicuius iudicis authoritate, licentia, vel praecepto. Quam<br />
quidem donationem, concessionem, et omnia suprascripta eo acto et expresse declarato<br />
fecimus, ut nullo modo nos aut nostri successores de et pro evictione superius<br />
76
donatorum vel alicuius partis eorum teneamur, vel teneri, et obligati esse intelligamur,<br />
nisi pro nobis dato et facto nostro tantum. Quod datum et factum intelligatur, si de<br />
praedictis castris, locis, bonis, et iuribus alicui fecissemus donationem, venditionem,<br />
obligationem, vel aliud aliquid, propter quod de facto nostro donatio praedicta in totum<br />
vel pro parte impediretur, vel aliter effectum sortiri non posset. Promittentes<br />
nihilominus eam donationem nullo unquam tempore revocare, infringere, vel annullare,<br />
sed eam perpetuo ratam, gratam, et firmam habere ac tenere, et ei nullo modo<br />
contrafacere, nec venire; quinimo defendere, et authorizare ab omni persona comuni vel<br />
coll. o sub obligatione et hypotheca omnium nostrorum et camerae nostare bonorum<br />
praesentium et futurorum. Supplentes eisdem potestate, scientia, et motu proprio<br />
omnibus et singulis defectibus tam insinuationis et cuiusvis solemnitatis, quam alterius<br />
cuiuscumque formae, quae dici vel allegari posset in hac donatione nostra intervenire<br />
debuisse. Declaramus tamen intentionis nostrae esse, quod in praesenti donatione nostra<br />
resevata semper sint pro nobis et camera nostra gabella salis, a qua neminem reservari<br />
volumus, ac datia mercantiae, et ferraritiae, quae non sunt propria dictorum locorum,<br />
sed ad civitates, in quibus incantantur, spectant et pertinent. Et similiter reservatum sit<br />
datium gualdorum, quae omnia exerceri et exigi debeant pro camera nostra in dictis<br />
locis illis modo et forma, quibus praesentialiter exiguntur et exercentur. Declaramus<br />
etiam et decernimus, quod ipsis domino Vinciguerrae et Antonio fratribus suisque ut<br />
supra, praedicta concessio et donatio facta esse intelligatur et sit cum ista conditione,<br />
quod si et quandocumque decreverimus sibi aliter vel alibi dare, et concedere<br />
aequivalentem intratam, teneantur et debeant praesenti donationi renuntiare, et voluntati<br />
nostrae penitus consentire. Denique vero mandamus magistris intratarum nostrarum tam<br />
ordinariarum, quam extraordinariarum, ac negotiorum gestori possessionum nostrarum,<br />
caeterisque omnibus officialibus nostris, ad quos spectat, et spectare poterit, quatenus<br />
hanc nostram donationem firmiter observantes, et facientes observari, praedictos<br />
dominum Vinciguerram et Antonium fratres, sive legitimam personam pro eis<br />
quandocumque fuerint requisiti, ponant et inducant, positosque manuteneant in et ad<br />
possessionem dictorum castrorum, locorum, bonorum, et iurium donatorum secundum<br />
tenorem et formam praesentis nostrae donationis sub poena nostro arbitrio auferenda. In<br />
quorum testimonium praesentes fieri iussimus, et registrari, nostrique sigilli, ac<br />
corniolae nostrae secretae munimine roborari. Datum Mediolani die 24 decembris 1439,<br />
tertia indictione.<br />
Lanzalottus<br />
Urbanus<br />
64. Mediolani, 1441 die 14 februarii<br />
Litterae eiusdem Ducis Mediolani super differentia reddituum Bissoni, ubi apparet<br />
de captura Comitis Francisci.<br />
Spectabilis amice nostre carissime. Piget nos differentiae, quam inter vos, dominum<br />
Vinciguerram fratrem, et filios vestros esse scribitis occasione introituum et reddituum<br />
possessionis Bissoni: et quamquam optaremus continuo rem vobis omnibus gratam et<br />
accomodam efficere, et quae communem in honorem redundaret: non videtur tamen ut<br />
iis simus, qui compartitionem hanc inter vos faciamus, quoniam et aliae nos excelsiores<br />
curae tenent, et minus dignum est ut alium quaeratis, aliudve medium, a quo res vestrae<br />
componantur. Pro filio autem vestro Francisco 116 , quem dicitis a spectabili Taliano<br />
116 *apparet hic fuisse scriptum domino Antonio de Arco.<br />
77
Furlano domum inermem et spoliatum fuisse missum, et sibi nolle satisfieri pro<br />
tempore, quo Venetiis captivus fuit, quamquam capitula nobiscum habeat Talianus<br />
idem, quod de socialibus suis nos impedire nequaquam debeamus: in commendationem<br />
tamen et favorem suum scribimus, sibi dolentes, quod Franciscus ipse taliter<br />
pertractetur, quem et probitatis, et devotionis erga nos suae respectu diligimus. De pace<br />
vero, si quam fieri conclusionem obtinget, vestri memores erimus, et vestras res in<br />
numero nostrarum esse docebimus, sicuti bene sunt quidem. Datum Mediolani die 14<br />
februarii 1441.<br />
Filippus Maria Angelus Dux Mediolani etc.<br />
Papiae, Angleriaeque Comes, et Ianuae dominus.<br />
65. <strong>Arci</strong>, 1444 die 29 septembris<br />
Elogium 117 domini Vinciguerrae filii quondam Antonii Comitis <strong>Arci</strong>.<br />
In Christi nomine amen. Anno eiusdem 1444, indictione 7, die martis penultimo<br />
mensis septembris in burgo <strong>Arci</strong> diocesis tridentinae, in domo habitationis infrascripti<br />
magnifici domini Vinciguerrae sita in contrata Stranforii prope dossum Castri <strong>Arci</strong>, in<br />
camera cubiculari: praesentibus magnifico et potente domino domino Antonio Comite<br />
<strong>Arci</strong> fratre infrascripti domini Vinciguerrae testatoris etc., Iachelino 118 eius filio naturali,<br />
magistro Gavardino ciroicho quondam expertissimi artium medicinae doctoris magistri<br />
Maffei de Garignano Riperiae brixiensis habitatore suprascripti burgi <strong>Arci</strong>, domino<br />
presbitero Georgio quondam domini Ferderici mareschalchi de Obenndorf diocesis<br />
augustensis capellano suprascriptorum dominorum <strong>Arci</strong>, venerabili presbitero Albertino<br />
quondam domini presbiteri Clereghini archipresbitero plebis <strong>Arci</strong>, Paulino notario<br />
quondam ser Antonii dicti Stopini de suprascripto burgo <strong>Arci</strong>, Ioanne filio Dominici<br />
Bonorae de villa Colognae plebatus Theni habitatore suprascripti burgi <strong>Arci</strong>, Ioanne<br />
quondam Guidotti de Bulbeno vallis Iuricariarum habitatore suprascripti burgi <strong>Arci</strong>,<br />
Francisco quondam ser Petri a Furno de villa Canipae plebatus <strong>Arci</strong>, Iacobo quondam<br />
Avantii de villa Saoni suprascriptae vallis Iudicariarum habitatore in dicto burgo <strong>Arci</strong>,<br />
Asiato quondam Martini Asiati de Leudro nato et habitatore in dicto burgo <strong>Arci</strong>,<br />
Nicolao dicto Fragiorgio quondam... de Steminiato habitatore dicti burgi <strong>Arci</strong>, ser<br />
Aldrighetto quondam Alberti de villa Nomexini plebis Gardumi diocesis tridentinae<br />
familiare ac canipario infrascripti domini testatoris, Antonio aurifabro quondam Ioannis<br />
Lucae de Fanzinis de Tridento habitatore suprascripti burgi <strong>Arci</strong>, Alexio quondam<br />
magistri Bartholamaei de Bononia olim civis Tridenti habitatore suprascripti burgi <strong>Arci</strong>,<br />
magistro Antonio carpentario quondam magistri Nicolae Madurelli de plebe Lomassi<br />
vallis Iuricariarum et diocesis suprascriptae tridentinae olim iam diu habitatore<br />
suprascripti burgi <strong>Arci</strong>, et aliis quampluribus ibidem astantibus, et audientibus omnia et<br />
singula infrascripta.<br />
Ibique magnificus et potens miles et dominus dominus Vinciguerra Comes <strong>Arci</strong> etc.<br />
quondam magnifici et potentis militis et domini domini Antonii olim Comitis et domini<br />
<strong>Arci</strong>, licet in infirmitate gravatus, et iacens in lecto, tamen mente et intellectu satis bene<br />
sanus et vigens, et ore proprio loquens, coram omnibus suprascriptis taliter dixit, et<br />
locutus ac promulgavit. Ego volo aptare negotia mea.<br />
In primis quidem lego, quod salarietur unus bonus et idoneus, ac honestae vitae<br />
sacerdos pro ducatis 50 in anno, qui semper et continue celebret officium divinum, et<br />
oret pro anima mea et meorum praedecessorum.<br />
117 *idest testamentum.<br />
118 Iachelinus filius natutalis domini Antonii de Arco.<br />
78
Item lego in subsidium hospitalis burgi <strong>Arci</strong> et pauperum ibi venientium medium<br />
plaustrum vini, et galletas X, quorum bladorum annuatim pro anima mea et meorum<br />
praedecessorum.<br />
Item lego Blanchinae consorti meae hic praesenti pro dotibus suis 2000 ducatorum<br />
aut plus prout fuerunt et apparebit. Item lego suprascripate meae consorti domum in qua<br />
habitat; item vineas de Vargnano, ac vineas de Lumego; item lego quod habeat tantum<br />
de possessionibus Ultrasarcae, quod possit tenere duos famulos, duas ancillas sive<br />
foeminas, ac duos boves et duas vaccas. Item lego sibi medietatem frugum, videlicet<br />
baldorum castri Spinedi, quae ibidem sunt de duobus annis.<br />
Item lego Catherinae filiae meae legitimae et naturali 3000 ducatorum sibi<br />
dandorum pro dotibus suis si liberabitur et nupserit. Item lego suprascriptae filiae meae<br />
medietatem denariorum affictus Bissoni, et mutae burgi <strong>Arci</strong>.<br />
Item lego Ioannae 119 hic praesenti braidam superiorem et inferiorem et vineam de<br />
Romarzolo; item domos istas hic cum omnibus bonis et massariciis in eis existentibus,<br />
et cum ortibus circumstantibus. Item viridarium cum columbaria; item prata de via<br />
Pizola; item medietatem frugum sive bladorum duorum annorum, quae sunt in castro<br />
Spinedi.<br />
Item lego Alvixiae filiae meae omnes meos boves et vaccas, exceptis illis, quae<br />
sunt Blondinae; item medietatem denariorum affictus Bissoni, et medietatem mutae<br />
burgi <strong>Arci</strong>.<br />
Item lego Francisco filio meo naturali pro suis laboribus pro tempore quo mihi<br />
servivit, campos meos a Ziroldae, et vineas a Credatio, et usque ad valorem 400<br />
ducatorum.<br />
Item lego Nicolao de Foroiulii familiari meo pro suis laboribus pro tempore quo<br />
mihi servivit, illas duas possessiones, vel petias terrae in pertinentiis ultra Sarcam, quas<br />
sibi iam diu assignavi intra suos confines.<br />
Item lego Nicolao quondam Gulielmini nepoti meo pro suis laboribus pro tempore<br />
quo mihi servivit, domum de canipa, quam sibi diu assignavi et dedi.<br />
Item lego Gasparino familiari meo de Lundo pro suis laboribus ducatos 50 aut<br />
tantum de bonis meis.<br />
Item lego Galeaz nepoti meo de bonis meis libras 50 bonae monetae.<br />
Item lego Francisco nepoti meo medietatem castri <strong>Arci</strong>, et medietatem burgi,<br />
videlicet partem meam cum omnibus aliis meis decimis, et feudis, videlicet in casu, quo<br />
vellet assumere Alvixiam filiam meam pro uno ex filiis suis, et in casu quo mitatt etiam<br />
omnia suprascripta legata executioni; et in casu quo non, tunc lego omnia mea bona<br />
ecclesiae s. Vigilii de Tridento, et hanc volo esse ultimam meam violuntatem.<br />
Ego Carachristus filius quondam ser Antonii notarii de Pegolotis de Arco imperiali<br />
authoritate notarius hiis omnibus et singulis suprascriptis praesens fui, et ea omnia<br />
audivi, et rogatus scripsi.<br />
66. <strong>Arci</strong>, 1447 die 27 aprilis<br />
Elogium 120 domini Antonii filii quondam Antonii Comitis <strong>Arci</strong>.<br />
In Christi nomine amen. Anno eiusdem Domini 1447, indictione X, die iovis 27<br />
mensis aprilis in burgo <strong>Arci</strong> diocesis tridentinae, in domo et habitatione infrascripti<br />
magnifici domini testatoris sita ad platheam dicti burgi, in et super camera, quae vocatur<br />
caminum: praesentibus egregio viro magistro Alvisio physico quondam Pasquetini de<br />
119 Ioanna filia.<br />
120 Testamentum.<br />
79
Capellinis de terra Salodii Riperiae brixiensis cive et habitatore civitatis Tridenti,<br />
domino presbitero Georgio quondam domini Tilmani marscalchi de Hobendorf diocesis<br />
augustensis capellano praesente infrascripti testatoris, magistro Madexino ceroico<br />
quondam magistri Pedroti de Madice habitatore dicti burgi <strong>Arci</strong>, magistro Gavardino<br />
ceorico quondam sapientissimi artium medicinae doctoris magistri Maphei de<br />
Garignano, Riperiae brixiensis habitatore dicti burgi <strong>Arci</strong>, Iacobo notario quondam ser<br />
Floriani notarii de Ruffalcatiis de dicto burgo <strong>Arci</strong>, Christoforo quondam Franceschini<br />
dicti Taccagnini de Drena capitaneo sive negotiorum gestore infrascripti domini<br />
testatoris, magistro Ioanne Sartore quondam Antonii de villa Varani plebis Gardumi, ac<br />
suprascriptae diocesis tridentinae habitatore dicti Burgi <strong>Arci</strong>, Bertolino quondam<br />
presbiteri Iacobi de Facinis de Mantua nato, et habitatore in dicto burgo <strong>Arci</strong>, Antonio<br />
Marcello filio mei Carachristi notarii, Ioanne Possento quondam Nicolini cerdonis de<br />
suprascripto burgo <strong>Arci</strong>, ac Zenone eius filio, Ioanne dicto Malsona filio domini<br />
Bertholdi quondam ser Ioannis Gulielmi de Stranforio de dicto burgo <strong>Arci</strong>, Valentino<br />
quondam Antonii Maroxii de villa Vignolae plebatus <strong>Arci</strong>, ser Aldrighetto quondam<br />
Berti de villa Nomexini plebis Gardumi ac suprascriptae diocesis tridentinae canipario<br />
praedicti domini testatoris infrascripti, Federico quondam Iacobi dicti Brentegane de<br />
villa... plebis Bletii Iudicariarum, ac Andreolo notario quondam ser Philippi notarii de<br />
Montagna habitatore dicti burgi <strong>Arci</strong> testibus et aliis ad hoc rogatis, et specialiter<br />
rogatis.<br />
Ibique magnificus et potens dominus dominus Antonius Comes <strong>Arci</strong> etc. quondam<br />
piae memoriae magnifici militis et domini domini Antonii senioris Comitis <strong>Arci</strong> etc. per<br />
Dei gratiam sanus mente, et intellectu, ac recte loquens, corpore tamen languens, et in et<br />
super lecto iacens, considerans humanam vitam esse fragilem et caducam, et timens<br />
propter infirmitatem sibi incombentem ne ab intestato decederet, cupiensque pro anima<br />
sua, et suorum mortuorum praedecessorum providere, et ordinare, ac etiam eandem<br />
animam suam exonerare a pluribus debitis, et per ipsum debendis, et nolens quod post<br />
eius mortem de bonis suis aliqua inter eius haeredes et successores oriatur discordia,<br />
suorum bonorum et rerum omnium per hoc praesens et nuncupativum testamentum sine<br />
scriptis talem dispositionem facere procuravit, et ordinavit; mandans mihi Carachristo<br />
notario infrascripto ore suo proprio, ut publicae personae, quod taliter scribere et notare<br />
debeam praesentibus suprascriptis testibus prout infra, videlicet:<br />
In primis quidem iussit, voluit et legavit quod teneretur et inveniretur unus bonus et<br />
idoneus sacerdos per suos haeredes infrascriptos, qui semper et quotidie dum sit<br />
personaliter celebret et oret pro anima sua et suorum mortuorum praedecessorum, cui<br />
pro eius salario dentur 50 ducati, aut tantum aequivalens singulo anno, prout etiam<br />
legavit et ordinavit piae memoriae magnificus dominus Vinciguerra eius frater in sua<br />
ultima voluntate.<br />
Item iussit et ordinavit, quod pro ut legavit etiam praefatus eius frater illa vestis<br />
panni aurei, qui fuit quondam <strong>ipsius</strong> sui fratris, debeat dari, et dispensari, ut de ipsa fiat<br />
una planeda, quae stet et operetur in ecclesia plebis s. Mariae de Arco.<br />
Item iussit et ordinavit, quod de una sua clamyde veluti bruni fiat una altera<br />
pleneda, quae operetur quando celebratur in capella castri <strong>Arci</strong>.<br />
Item iussit et legavit fratri Thomae de Placentia suo confessori ducatos 8 qui sibi<br />
debeant dari, ut habeat causam semper orandi pro anima sua, et suorum mortuorum<br />
praedecessorum.<br />
Item iussit et legavit Helisabeth eius domini concubinae pro laboribus suis, et pro<br />
bona deportatione, quam fecit semper et habuit circa eius personam, unam<br />
80
possessionem valoris 200 ducatorum, ultra ea quae sibi iam dedit. Item legavit<br />
suprascriptae Elisabeth iure legati unum pratum, quod dicitur pratum del <strong>Arci</strong>prenedo<br />
prope viam communem, per quam itur ad s. Caterinam, et ad campaneam burgi <strong>Arci</strong>.<br />
Item legavit suprascriptae Elisabeth iure legati unum lectum fulcitum, videlicet super<br />
quo Iachelinus eius filius naturalis.<br />
Item dixit, iussit, et voluit, quod ipse suprascriptus Iachelinus eius filius sit, et esse<br />
debeat liber et absolutus integraliter a quacumque ratione reddenda per ipsum de<br />
omnibus et singulis bonis, et denariis suis, quos ipse Iachelinus hactenus habuisset, et<br />
administrasset, et ad eius manus pervenissent.<br />
Item iussit, dixit, et mandavit, quod Franciscus, Ioannes, et Iacobus fratres et filii<br />
quondam ser Ioannis Guaitarini de Turbulis sint et esse debeant plene et integraliter<br />
liberi et absoluti a quacumque ratione per ipsos, aut alterum ipsorum reddenda de<br />
omnibus et singulis bonis et denariis, ac rebus suis, quae et qui pervenissent hactenus ad<br />
eorum manus in gubernando, et administrando ea sua bona, praecipue spectantia, et<br />
quae spectaverunt eius castro Drenae, sive alio quovis modo, et quod non cogantur per<br />
eius haeredes et successores ad aliquam rationem de ipsis reddenda.<br />
Item iussit et legavit magnificae et honestissimae suae filiae legitimae et naturali<br />
dominae Caterinae nubili iure institutionis ducatos 1000 auri sibi dandos in dotem, et<br />
dotis nomine quando nupserit, cum consilio tamen magnificorum fratrum suorum<br />
Comitis Francisci et Comitis Galeatii, et in ipsis mille ducatis eam sibi haeredem<br />
instituit, et eam voluit: volens et mandans tamen, ipsam esse tacitam, et contentam de<br />
tota sua haereditate, et quod ipsa de ea amplius aliquid petere non possit, nec valeat<br />
ultra ipsos 1000 ducatos.<br />
Item iussit et legavit Tomasio et Nicolao fratribus paternis tantum, et eius filiis<br />
naturalibus iure legati et eo modo, quo melius de iure fieri potest et potuit ducatos 500<br />
aut valorem eorum.<br />
Item iussit et legavit dominae Dorotheae eius filiae naturali, et uxoris nobilis viri<br />
domini Georgii de Visintayner de Valle Annaniae pro dotibus suis, quas sibi promisit<br />
tempore contracti matrimonii inter ipsum dominum Georgium, et ipsam dominam<br />
Dorotheam, et quas... sibi dedit, aut solvit ducatos 200.<br />
Item legavit Gasparino quondam... de Lundo eius familiari pro laboribus suis,<br />
videlicet pro tempore quo sibi servivit ac promeruit ducatos 25.<br />
Item legavit pro anima sua Iacobae et Basinae quondam magistri Dominici de<br />
Gardumo olim habitat. suprascripti burgi <strong>Arci</strong> ducatos 10 et quia etiam diu sibi servivit<br />
in domo sua, et circa negotia sua.<br />
Item iussit et ordinavit, quod dominus Ioannes Hieronymus de Pontenico de<br />
Cremona diu eius Vicarius et servitor sit cum tota eius familia recommendatus<br />
praedictis suis filiis Comiti Francisco et Comiti Galeatio, et quod fiant iura sua<br />
secundum suos libros, et sibi satisfiat de eo, quod habere debet.<br />
Item iussit, quod dominus presbyter Antonius de Cremona Beneficiatus in plebe s.<br />
Mariae de Arco sit et esse debeat recommandatus praedictis suis legitimis Comiti<br />
Francisco, et Comiti Galeatio, et eum bene tractare debeant, et velint.<br />
Item iussit et odinavit, quod Bartolamaeus de Meza Mosca cum filiis suis sit et esse<br />
debeat absolutus a quibuscumque et de omnibus et singulis, in quibus sibi aliquo modo,<br />
sive aliaua causa hactenus obligatus fuisset.<br />
Item iussit et ordinavit quod fierent rationes Osbaldi sui familiaris de tempore quo<br />
sibi servivit, et quod plene sibi satisfiat per eius haeredes.<br />
81
In omnibus autem suis bonis mobilibus, et immobilibus, iuribus, et actionibus,<br />
ubicumque sint et reperiri possint, suos haeredes universales instituit, et esse voluit<br />
aequalibus portionibus Comitem Franciscum et Comitem Galeatium eius filios<br />
legitimos et naturales. Et hanc dixit velle esse suam ultimam voluntatem, et ultimum<br />
testamentum, quam quidem valere dixit et voluit iure testamenti, et si iure testamenti<br />
non valeret, voluit valere iure codicilli, et si iure codicilli non valeret, voluit valere<br />
saltem iure donationis causa mortis, vel alterius cuiuscumque ultimae voluntatis, quo<br />
melius de iure valere, et tenere possit et debeat.<br />
Ego Carachristus filius quondam ser Antonii notarii de Pegolotis de Arco imperiali<br />
authoritate notarius publicus hiis omnibus et singulis praesens fui, et ea omnia audivi, et<br />
rogatus scripsi.<br />
67. Bulzani, 1447 die tertiadecima iunii.<br />
Investitura Georgii episcopi tridentini facta Comitibus Francisco et Galeatio de<br />
Arco.<br />
Nos Georgius Dei gratia episcopus tridentinus notum facimus tenore praesentium<br />
quibus expedit universis, quod libenter precibus illis annuimus, quarum ex auditione<br />
noster et eccesiae tridentinae honor, reverentia, et utilitas procurantur, et subditi nostri et<br />
ecclesiae nostrae circa iura, quae per se aut suos progenitores ab ecclesia et<br />
praedecessoribus nostris suis obtinuerunt meritis, prout ratio suadet, et iustitia exigit,<br />
merito conservantur: per hoc enim favores et gratiae dominorum ad subditos foventur,<br />
et subditi ad impendendam fidelitatem et obedientiam suis debitam dominis fortius<br />
animantur. Hinc est, quod constitutus coram nobis magnificus fidelis noster dilectus<br />
Franciscus Comes <strong>Arci</strong> nobis humiliter supplicavit ut ipsum pro se, et tamquam seniore<br />
suae progeniei, nec non vice te nomine Galeatii de Arco fratris sui de infrascriptis bonis<br />
feudalibus eis de iure spectantibus, quae ipsi, et eorum progenitores a praedecessoribus<br />
nostris ecclesiae nostrae tridentinae episcopis hactenus tenuerunt et recognoverunt in<br />
feudum, quamvis de aliquibus illorum feudorum, prout literae ipsorum antiquae referut<br />
per quondam magnificos et potentes dominos della Scalla minus iuste, et quarum per<br />
tyrannidem privati et spoliati fuerunt, gratiose dignaremur investire:<br />
Primo 121 videlicet de omnibus eorum iuribus, decimis, et iuribus decimandi, ac<br />
affictibus, proventibus, et honorantiis cuiuscumque conditionis et manierei existant<br />
positis et existentibus Ripae, Theni, Vallis Leudri et Tiganlis, nec non in Iudicariis citra<br />
et ultra Duronum, videlicet in Blecio, Lomasso, Banallo, Randena, Thiono, et Bono, ac<br />
in Nacho et Gardumo nostrae tridentinae diocesis, quae dicebatur decima Castellini.<br />
Item de rivatico terrae Ripae, quod exigitur a forensibus conducentibus venalia ad<br />
ipsam terram Ripae per lacum Gardae.<br />
Item de francatione seu libertate portus de Turbulis secundum bonam et antiquam<br />
consuetudinem, ita quod conditionari non possit per homines nostros de terra Ripae, sed<br />
quod mercimonia cuiuscumque conditionis existant, discargari et exportari valeant de<br />
Turbulis per quoslibet mercatores sine ullo impedimento, et gravamine aliquo, dumodo<br />
solvant mutam dominorum de Arco, quae illic exigi et persolvi consuevit pro introitu et<br />
exitu portus praedicti.<br />
Item de parte pischeriae fluminis Sarcae prope Turbulas spectante olim ecclesiae<br />
nostrae tridentinae.<br />
121 * Enumeratio feudorum, ubi nulla amplius de castro <strong>Arci</strong>, et eius districtu occurrit mentio.<br />
82
Item de confalloneria vallis Randenae, quae spectat dictis dominis de Arco, et quam<br />
ipsi, prout ipsorum privilegia canunt, multis annis possederunt pacifice et quiete.<br />
Item de decima in Condino Vallis Boni, quam progenitores dictorum dominorum<br />
prout eorum privilegia antiqua narrant, tenuerunt et possiderunt, quam nunc nobiles de<br />
Lodrono per iniuriam et contra omne ius dictorum <strong>Comitum</strong> de Arco, ut ipsi de Arco<br />
asserunt, tenent et occupant. Nos supplicationibus dicti Francisci favorabiliter inclinati,<br />
eundem coram nobis flexis genibus constitutum ac devote petentem, et recipientem pro<br />
se et fratre suo praedicto Galeatio, et eorum haeredibus legitimis masculis dumtaxat in<br />
perpetuum ex eis descendentibus, de eisdem suprascriptis feudis, et generaliter de<br />
omnibus aliis tectis, et antiquis feudis, quae ipsi et eorum progenitores habuerunt et<br />
tenuerunt, et possiderunt, et quae ipsi adhuc tenent, habent, et possident in feudum ab<br />
ecclesia nostra tridentina, et de quibus alias legitime investiti sunt, pro nobis et<br />
successoribus nostris, ac ecclesia nostra tridentina per manus nostras 122 solemnem<br />
stipulationem investivimus, et per praesentes investimus ad habendum, tenendum,<br />
possidendum, et utifruendum cum omnibus iuribus et honorantiis ipsis bonis feudalibus<br />
quovis modo spectantibus et pertinentibus, secundum bonas et antiquas consuetudines<br />
hactenus introductas. Salvo tamen iure nostro, ecclesiae nostrae tridentinae, ac omnium<br />
aliarum personarum. Ex adverso praedictus Comes Franciscus pro se et fratre suo<br />
praedicto solemniter promisit, et tactis corporaliter Sacrosanctis Evangelicis Scripturis<br />
iuravit, quod ipsi amodo nobis, ecclesiae nostrae tridentinae et successoribus nostris<br />
fideles erunt vassalli, nosque, ecclesiam nostram, et successores nostros in iuribus,<br />
honore, persona, et rebus totis viribus conservabunt, manutenenbunt, tuebuntur, et<br />
fideliter obsevabunt, nec aliquid per se aut alios verbo aut facto qualitercumque directe<br />
aut indirecte, palam aut occulte tractabunt, machinabuntur, consulent aut facient, quod<br />
veniret aut cederet in nostrum, ecclesiae nostrae et successorum nostrorum damnum,<br />
dedecus, contumeliam, aut offensam. Quinimo, si quem aut quos hoc vel aliquid horum<br />
facere aut tractare congnoverint, quantocitius poterint nobis, aut successoribus pro<br />
tempore existentibus revelabunt, et totis viribus se nobis adversantibus opponent: et<br />
generaliter puram et meram fidelitatem, quam quilibet fidelis vassallus domino suo<br />
tenetur, et debet, nobis impartientur, facient, et ostendent. In quorum omnium<br />
testimonium sigillum nostrum praesentibus est appensum. Datum in oppido nostro<br />
Bolzani tertiadecima die mensis iunii, anno Domini 1447, praesentibus ibidem<br />
venerabile et egregio, ac nobilibus viris Ioanne Sulzbade in decretis licentiato, decano et<br />
canonico ecclesiae nostrae tridentinae nostro cancellario, Ioanne de Castrobarco de<br />
Castro Novo, Dagone Fuchs, et multis aliis fide dignis testibus.<br />
68. Tridenti in castro Boni Consilii, 1452 die 23 octobris.<br />
Investitura Georgii episcopi tridentini concessa domino Comiti de Arco filio<br />
quondam domini Antonii de bonis dominorum de Seiano.<br />
Nos Georgius Dei gratia episcopus tridentinus notum facimus tenore praesentium,<br />
quibus expedit universis, quod nos attendentes fidelia obsequia, quibus nobis, et<br />
ecclesiae nostrae tridentinae magnificus fidelis noster dilectus Franciscus Comes <strong>Arci</strong><br />
plurimum complacuit, ac in futurum magis aucto fidelitatis studio deservire intendit,<br />
eidem dignae gratitudinis vicem impendere cupientes, intelligentesque, quod quondam<br />
nobiles de Seiano olim subditi et feudatarii ecclesiae nostrae praedictae machinaverunt<br />
et tractatus fecerunt, et inierunt, ac tandem rebellionem commiserunt contra<br />
122 * in textu nostrae.<br />
83
praedecessoers nostros, et contra ecclesiam nostram tridentinam, prout clare constat<br />
publico instrumento scripto manu Tebaldi quondam domini Friderici de Arco publici<br />
imperiali authoritate notarii, ut constat etiam per licentiam datam per quondam<br />
reverendissimum dominum episcopum Eganum nostrum praedecessorem ipsis dominis<br />
de Arco, et consulibus ibidem in destruendo dictum castrum propter rebellionem ut<br />
supra, de qua licentia extat publicum instrumentum scriptum manu Azolini notarii sacri<br />
Palatii. Et attendentes quod praedictus Franciscus Comes <strong>Arci</strong> et sui praedecessores<br />
fuerunt et steterunt, et hodie de praesenti sunt et stant in quieta et pacifica possessione<br />
nemine contradicente persona infrascripturarum rerum et bonorum per 10, 20, 40, 50 et<br />
100 annos, et per tantum temporis spatium, cuius initii memoria non extat in<br />
contrarium: ac etiam principaliter attendentes, quod praedicti nobiles de Seiano, neque<br />
aliquis eorum nomine a nobis 123 , nec a pluribus et pluribus antecessoribus nostris<br />
canonice institutis aliquam unquam acceperunt, nec habuerunt investituram temporibus<br />
debitis secundum formam iuris de praedictis et infrascriptis rebus et bonis feudalibus,<br />
quapropter ad ecclesiam nostram merito et de iure devoluta sunt; eapropter cognito quod<br />
praedicta seu infrascripta bona de iure devoluta sit nobis et ecclesiae nostrae, et cognita<br />
pariter et intellecta obedientia et fidelitate praedictorum dominorum de Arco, et<br />
intendentes praedictis dominis de Arco gratiam nostram cum augmento retributionis<br />
impendere, eundem Franciscum Comitem <strong>Arci</strong> de Doso et castellania de Seiano positis<br />
ultra Sarcam cum omnibus et singulis iuribus, iurisdictionibus, decimis, pascuis,<br />
affictibus, allodiis, honorantiis et praeeminentiis tam per dictos de Arco emptis quam<br />
etiam non emptis, sed quomodocumque vel qualicumque acquisitis cuiuscumque<br />
generis existant spectantibus et pertinentibus olim dictis nobilibus de Seiano, et ad<br />
castrum seu Dossum de Seiano quoquomodo, et prout praedicti quondam nobiles de<br />
Seiano eadem a praedecessoribus nostris, et ab ecclesia nostra tridentina in feudum<br />
habuerunt et tenuerunt, et ad nostros praedecessores et ecclesiam nostram praefatam,<br />
propter praedictam inobedientiam et rebellionem ipsorum quondam nobilium de Seiano,<br />
et aliis rationibus iustis, et legitimis de causis devoluta existunt: praedictus Franciscus<br />
de Arco pro se et haeredibus suis legitimis masculis duntaxat in perpetuum ex eo<br />
descendentibus de gratia speciali investimus et infeudamus iure nobilis, directi, et<br />
antiqui feudi de omnibus rebus et bonis suprascriptis etc. ad habendum, tenendum, et<br />
possidendum, et quicquid sibi Francisco et eius haeredibus deinceps placuerit perpetuo<br />
faciendum, prout iuris est feudorum et ecclesiae nostrae praedictae. Salvo quoque iure<br />
nostro, ecclesiae nostrae tridentinae, ac omnium aliarum personarum. Confirmantes<br />
quoque ipsi Comiti Francisco et haeredibus suis masculis in perpetuum descendentibus,<br />
et de novo concedentes decimam villae de Vezano, decimam vallis Cavedeni, decimam<br />
villae de Dro, et decimam <strong>Arci</strong> cum iure decimandi, et aliis pertinentiis prius emptos a<br />
dominabus, videlicet a domina Francisca quondam dominae Otellae de Mezasomis de<br />
Tridento et uxoris quondam domini Benedicti de Seiano: et a domina Iacoba filia et<br />
123 Stirps de Seiano non fuit omnino deleta: sed duo infantes dati fuerunt in castrum Barcum, et Avii.<br />
*Albertus de Seiano florebat anno 1200, filium habuit Odolricum, qui vivebat anno 1225 cum uxore sua<br />
domina Pasqualina filia quondam domini Pasqualis filii quondam Odolrici de Otone Richo: hoc eodem<br />
anno 1225 florebat etiam Enricus de Seiano, vel Selano, quod idem est (Anno 1211 in quodam<br />
instrumento originali nominatur dominus Enricus filius quondam domini Gisloudi de Selano, et in alio<br />
eiusdem anni nominatur Odelricus, et Enricus fratres de Selano). Anno 1290 floruit dominus Petrus de<br />
Seianio (In quodam instrumento de anno 1281 dicitur dominus Petrus filius quondam domini Alberti de<br />
Seyano). Anno 1225 (vide supra N. 23) florebat dominus Odelricus de Seyano archidiaconus ecclesiae<br />
tridentinae; erat canonicus anno 1210: Anno 1329 floruit dominus Iohannes quondam domini Petri de<br />
Seyano, et Benedictus eius frater.<br />
84
haerede quondam dominae Margaretae dictae Grettae olim filia etiam dictae dominae<br />
Otellae, et uxoris quondam domini Ioannis de Seiano, et filiae etiam quondam dicti<br />
domini Ioannis olim fratris praedicti quondam domini Benedicti: et a domina Agnete<br />
filia quondam domini Aldrighetti de Dosso Maiori, uxoris quondam domini Seiani de<br />
Seiano, prout constat publico instrumento scripto Tridenti manu Zucholini de Thenno 124<br />
publici imperiali authoritate notarii et subscriptum manu Petri notarii sacri palatii filii<br />
quondam magistri Petri physici de Tridento prout investiturae factae et concessae per<br />
reverendos dominos dominum Nicolaum, et successive dominum Albertum<br />
praedecesores nostros clare sonant, in quibus dominum Nicolaum, et dominum Ioannem<br />
de Arco investiverunt. Nos autem ad maius robur in hac nostra suprascripta concessione<br />
nova et concedendo dedimus, et de abundanti gratia volumus et concedimus, ut omne<br />
ius, quod nobis, ecclesiaeque nostrae de praesenti quomodolibet pertineret aut<br />
competeret, ex certa nostra scientia in ipsum Comitem Franciscum et suos haeredes<br />
transfundimus, ita quod ipsi omnia illa allegare et producere possint et valeant, quae nos<br />
pro nobis et ecclesia nostra quoquo modo pro valetudine et robore huius nostrae<br />
concessionis et investiturae allegare possemus aut uti. Ex adverso praedictus Comes<br />
Franciscus de Arco tactis corporaliter Evangelicis Scripturis iuravit, quod ipse amodo<br />
nobis et successoribus nostris fidelis erit vassallus, nosque, ecclesiam nostram, ac<br />
successoers nostros in iuribus, honore, persona et rebus totis viribus conservabit,<br />
manutenebit, tuebitur, et fideliter observabit, et generaliter omnem puram et meram<br />
fidelitatem nobis debet, et tenetur. In quorum omnium testimonium sigillum nostrum<br />
praesentibus est appensum. Datum Tridenti in castro nostro Boni Consilii 23 die mensis<br />
octobris anno Domini 1452 125 .<br />
===========================================================<br />
In foliolo insertum inter paginas manuscriptas 84-85 extant notitiae sequentes:<br />
In documento 1434, die 17 novembris nominatur Azo quondam Antonii et Albertus<br />
quondam Nicolai nobiles de Saiano, qui pro summa ducatorum 735 auri emerunt a<br />
Venetis decimas villae Pilcanti in Valle Lagarina.<br />
In documento donationis castri Boni Consilii de anno 1277 dominus Thomasius de<br />
Seiano. [filius]: Gisloudus de Selano ante annum 1200: [filii]: Odelricus 1211), Albertus<br />
de Seyano, Enricus seu Enrigetus.<br />
Albertus de Seyano 126 : [filii]: Petrus, Odolricus 127<br />
Petrus, Odolricus: [fillii]: Ioannes, Sejanus, Benedictus<br />
Benedictus: [filius]: Albertus 128<br />
Albertus: [filii]: Nicolaus, Antonius<br />
Nicolaus: [filius]: Albertus<br />
Antonius: [filius]: Azo<br />
***<br />
124 * de Thuyeno.<br />
125 NB. Hoc eodem anno 1452 Tridenti in acstro Boni Consilii die 23 octobris dominus Georgius<br />
episcopus tridentinus ad instantiam dominorum <strong>Comitum</strong> Francisci et Galeacii fratrum de Arco citat<br />
dominos Georgium, et Petrum fratres de Lodrono eius Vicarios, et capitaneos in Iudicaria, quia non<br />
permittebant dictos Comites <strong>Arci</strong> gaudere quibusdam decimis in Iudicaria, et de quibus erant a tridentina<br />
ecclesia investiti.<br />
126 * Hic fratrem habuit nomine Enrigetum, ut ex documento anni 1213, in quo ambo nominantur.<br />
127 * Et hic uxorem habuit Pasqualinam filiam Pasqualis filii Odolrici de Otone Richo.<br />
128 *hic uxorem habuit Elisabetam filiam ser Nicolai de Plicanto (sic), quae anno 1363 tamquam<br />
tutrix duorum suorum filiorum pupillorum de eorum feudis investitruram accepit a domino Alberto<br />
episcopo tridentino.<br />
85
An. 1303 floruit dominus Perzevalus de Seiano, quo teste domina Sophia uxor<br />
quondam domini Petri de Seiano civis Tridenti tanquam tuttrx filii sui Benedicti filii et<br />
heredis pro tertia parte quondam dicti domini Petri, et dominus Franciscus quondam<br />
domini Zambonini iudicis de Tridento tanquam tutor suorum nepotum Ioannis et Seiani<br />
filiorum et heredum pro aliis partibus egerunt coram domino Simone dicto de Gardulis<br />
Vicario in Curia tridentina pro domino Fratre Philippo episcopo tridentino egerunt pro<br />
extinctione debitorum praedicti domini Petri etc.<br />
Igitur Petrus de Seiano, qui dicto anno iam obierat duas habuisse videtur uxores;<br />
prima quae fuerit soror praedicti domini Francisci ex qua genuit Ioannem, et Seianum;<br />
secunda suprascripta Sophia, ex qua Benedictus.<br />
Itaque ex documento 1281 Albertus de Seyano, filium habuit Petrum; Petrus<br />
Ioannem, Seianum, Benedictum.<br />
In documento 1205 pag. 155 huius manuscripti nominantur domini Albertus,<br />
Odoricus, et Endrighetus de Selano.<br />
In documento anni 1184 nominatur Gisloldus de Sellano.<br />
In documento anni 1159 habentur Bebulcus, Conradus de Scillano.<br />
==============================================================<br />
69. In Nova Civitate 129 , 1453 die 10 martii.<br />
Privilegium Friderici III imperatoris concessum dominis Comitibus Francisco et<br />
Galleatio fratribus de Arco 130 .<br />
Fridricus divina favente clementia Romanorum imperator semper augustus,<br />
Austriae, Styriae, Carinthiae, et Corniolae Dux, Comes in Habsburg, Tiroli, Ferreti, et in<br />
Kiburg, marchio Burgoviae, et Landgravius Alsatiae ad perpetuam rei memoriam notum<br />
facimus tenore praesentium universis. Imperatoriae maiestatis dignitas tunc dignis<br />
attollitur laudibus, ac summis praeconiis exaltatur dum subiectos dextera suae<br />
liberalitatis remunerat, ipsisque suae clementiae antidotum gratiosius exhibet ac<br />
impendit. Sane cum magnificus et nobilis Franciscus Comes <strong>Arci</strong> noster et imperii sacri<br />
fidelis dilectus per procuratorem suum, videlicet honorabilem Georgium Mareschalch<br />
archipresbyterum collegiatae ecclesiae sanctae Mariae in Arco nostrum et imperii sacri<br />
fidelem dilectum ad hoc authoritate procuratorii ei concessi plenum madatum habentem,<br />
celsitudini nostrae humili cum instantia supplicaverit, quatenus eidem Francisco et suo<br />
fratri nobili Galleatio similiter Comiti <strong>Arci</strong>, et eorum haeredibus legitimis omnia et<br />
singula privilegia progenitoribus suis, et per eos ipsis a divis praedecessoribus nostris<br />
Romanorum imperatoribus et regibus super Comitatu suo, ac nonnullis castris, bonis, ac<br />
iurisdictionibus data et concessa, ac Comitatum de Arco cum pertinentiis suis, castrum<br />
de Penede, castrum Drenae; item castrum Spinedi, item castrum Restorii, et castrum<br />
Castellini cum eorum singulis pertinentiis, iurisdictionibusque, et bona confirmare, ac<br />
ipsos de eisdem authoritate caesarea investire gratiosius dignaremur: Nos vero<br />
considerantes summam fidem, quam progenitores eorumdem <strong>Comitum</strong> de Arco sacro<br />
imperio hactenus exhibuerunt, suae quoque constantiae circumspectam industriam,<br />
habentes nihilominus benignum respectum ad multiplicia merita grata fidelitatis, quibus<br />
praedicti Franciscus et Galleatius nobis et sacro imperio exhibuerunt, quotidie exhibent,<br />
et in antea ferventius exhibere poterunt in futurum: iccirco animo deliberato, sanoque<br />
129 *Neustadt.<br />
130 Comes Galleatius uxorem habuit Ioannam Aldobrandinam comitissam Sanctae Florae in Tuscia,<br />
cuius insignia erant Leonis rubri, et aquilae rubrae medietatem in aureo clypeo.<br />
86
principum, <strong>Comitum</strong>, et fidelium nostrorum et imperii sacri fidelium accedente consilio,<br />
et de certa nostra scientia praedicto Francisco et Galleatio ac eorum haeredibus<br />
praedicta privilegia omnia in omnibus suis punctis, sententiis, ac Comitatum de Arco ac<br />
caetera castra et dominia, quae possident, iura, libertates, exemptiones et gratias<br />
confirmamus, ratificamus, de novo concedimus, et roboramus, eosdemque Franciscum<br />
et Galleatium et haeredes suos de praedicto Comitatu et universis pertinentiis suis,<br />
quibuscumque nominibus censeantur, ac generaliter et integraliter de iurisdictione ac<br />
districtu, mero mixtoque imperio, rimaniis, bannis, theoloneis, ripaticis, et omnia<br />
publica functione totius curtis et territorii castri <strong>Arci</strong>, Burgi, et villae de Turbulis,<br />
castrorum Drenae et Castellini, et Spinedi, et Restrorii, ac Penedae, et omnium aliorum<br />
locorum, quae rire tenent et possident ad praesens, et omnium habitantium in praedictis<br />
terris, recepto tamen prius a suprascripto Georgio nomine procuratorio in animas<br />
praedictorum <strong>Comitum</strong> Francisci et Galleatii fidelitatis et obedientiae debito et consueto<br />
in manibus nostris praestito iuramento, quantum de iure possumus, investivimus, et<br />
tenore praesentium investimus, et eadem conferimus a nobis et sacri Romanorum<br />
imperio habenda et possidenda perpetuo. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc<br />
nostrae confirmitationis, ratificationis, de novo concessionis et investiturae paginam<br />
infringere, aut ei quovis ausu temerario contraire; si quis autem hoc attentare<br />
praesumpserit, nostram et imperii sacri indignationem gravissimam, et poenam 50<br />
marcharum auri puri totiens quotiens contrafactum fuerit, ipso facto se noverit<br />
incursurum: cuius medietatem imperialis fisci seu aerarii nostri, reliquam vero partem<br />
iniuriam passsorum usibus decernimus applicandam. Praesentium sub nostrae imperialis<br />
maiestatis sigilli testimonio literarum. Datum in Nova Civitate die 10 mensis martii<br />
anno Domini 1453, regni nostri anno 13°, imperii vero primo.<br />
Ad mandatum domini imperatoris dominus Sigismundus de Spaur<br />
Referendarius clericus Meltzlr etc.<br />
70. Tridenti in castro Boni Consilii, 1456 die 6 februarii<br />
Investitura Georgii episcopi tridentini facta Comiti Francisco de Arco, in qua<br />
apparet Comiets <strong>Arci</strong> esse vassallos, et subditos 131 Sacri Romani Imperii.<br />
Nos Georgius Dei gratia episcopus tridentinus. Recognoscimus per praesentes,<br />
quod coram nobis comparuit honorabilis devotus noster dilectus Beoxius archipresbyter<br />
ecclesiae collegiatae Beatae Mariae Virginis in Arco procurator, et procuratorio nomine<br />
magnifici fidelis nostri dilecti Francisci Comitis <strong>Arci</strong> ad infrascripta specialiter ab eo<br />
constitutus et deputatus, de cuius procurationis mandato nobis per literas patentes sigillo<br />
dicti Comitis Francisci sigillatas et roboratas plena fides extitit, facta in eum qui<br />
sequitur modum, dicens et proponens: quod licet dictus Franciscus et sui progenitores<br />
castra, videlicet Restorii et Spinedi, sita et iacentia in terra ac dominia ecclesiae nostrae<br />
tridentinae hactenus a sacro Romanorum imperio in feudum habuerint, et recognoverint<br />
tanquam ii, qui aliud nesciverint 132 : praefatus tamen Franciscus nunc certis rationibus et<br />
iuribus sit instructus, quod petendo investituras de dictis castris ab ipso sacro<br />
Romanorum imperio errare potuit, cum omnes decimas ipsis castris spectantes alias a<br />
nobis, et ecclesia nostra tridentina in feudum habeat et teneat, et in petendo investituram<br />
a nobis de dictis castris negligentiam commisit: praememoratus quoque Franciscus<br />
huiusmodi negligentiam purgare volens: archipresbyter praedictus procurator et<br />
131 *utique arcenses contra ius et fas a subiectione tridentinae ecclesiae arcesnem districtum<br />
turbidissimis operibus subtraxere.<br />
132 *num vere sciverint, testantur praecedentes investiturae ab episcopis tridentinis datae.<br />
87
procuratorio nomine <strong>ipsius</strong> Francisci nobis humiliter et flexis genibus supplicavit,<br />
quatenus ipsum Franciscum Comitem <strong>Arci</strong>, eiusque haeredes legitimos ex eo<br />
descendentes de dictis castris, Restorio videlicet, et Spinedo, et eorum pertinentiis, in<br />
quantum etiam ex quacumque causa ad nos et ecclesiam nostram essent devoluta, de<br />
novo et gratiose investire dignaremur, salvis tamen iuribus, et honoribus, quibus ut<br />
Comes <strong>Arci</strong> et vassallus sacro Romanorum imperio est obligatus. Nos attendentes<br />
supplicationem <strong>ipsius</strong> fore iustam, volentes quoque praedictum Comitem Franciscum<br />
gratia speciali prosequi, praenominatum Beoxium procuratorem dicti Comitis Francisci<br />
coram nobis flexis genibus constitutum, et humiliter petentem, pro se et suis haeredibus<br />
legitimis ex eo descendentibus, et masculis duntaxat, de parte et rata ipsum Comitem<br />
Franciscum in dictis castris tangentibus cum omnibus ipsorum iuribus, honoribus, et<br />
pertinentiis dictis castris spectantibus et pertinentibus per manus nostrae capiti eius<br />
impositionem gratiose, et de novo investivimus, ac per praesentes investimus, salvis<br />
tamen iuribus imperii sacri, nostris et ecclesiae nostrae, ac omnium aliarum personarum.<br />
Ex adverso praelibatus presbyter Beoxius procuratorio nomine dicti Comitis Francisci<br />
secundum tenorem mandati traditi, quod ipse Comes Franciscus, ac sui haeredes<br />
legitimi, nobis et ecclesiae nostrae, ac successoribus nostris erit fidelis et abediens<br />
vassallus, bonum et utilitatem nostram, et ecclesiae nostrae pro posse procurabit, malum<br />
quoque et incommodum nostrum et ecclesiae nostrae, ac nostrorum successorum<br />
evitabit, neque erit in consilio ubi malum et damnum nostrum, ecclesiae nostrae, ac<br />
succesorum nostrorum tractabitur, sed quam statim intellexerit nobis per se aut suum<br />
nuntium fidelem quantocitius fieri potest intimabit: feuda quoque occultata, quae nobis<br />
et ecclesiae nostrae spectant, si ita scit, aut sciverit, nobis, et successoribus nostris<br />
revellare et propallare: dicta quoque castra ad omnem nostram necessitatem, ecclesiae<br />
nostrae, et successorum nostrorum aperta tenere, nos et nostros quos ad hoc<br />
deputaverimus, ad ea intromitetre, ibi stare, exire, et reddire permittere, nostris tamen<br />
expensis, ac dolo, et fraude remotis, ac omnia et singula facere et adimplere, quae in<br />
sacramento fidelitatis sunt descripta, et quae vassallus domino suo facere debet et<br />
tenetur. In cuius rei testimomium sigillum nostrum maius praesentibus est appensum.<br />
Datum Tridenti in castro nostro Boni Consilii 6 die mensis februarii anno Domini 1456.<br />
71. <strong>Arci</strong>, 1482 die 20 maii<br />
Elogium 133 Comitis Francisci filii quondam domini Antonii de Arco, ubi legitur<br />
fundatio coenobii Sanctae Mariae Gratiarum.<br />
In Christi nomine . Amen. Anno Domini 1482, indictione 15, die lunae 20 mensis<br />
maii in burgo <strong>Arci</strong> diocesis tridentinae, in contrata platheae publicae in pallatio<br />
infrascripti magnifici et generosi domini testatoris, in eius camera cubiculari, in qua<br />
solitus est tempestate dormire: praesentibus religioso domino Fratre Lodovico Brugnolo<br />
de Mantua, et venerabili Fratre Blasio de Morsis de Verona eius socio ambobus Ordinis<br />
Minorum de Observantia, ac reverendo domino Paulo Fassolo de burgo sancti Domnini<br />
archipersbytero collegiatae ecclesiae s. Mariae de Arco, <strong>atque</strong> venerabili domino<br />
presbytero Antonio de Rupere de Godio canonico dictae ecclesiae, nec non celeberrimo<br />
artium et medicinae doctore domino magistro Vincentio de Ceronibus habitatore <strong>Arci</strong><br />
suprascripti, et Ioanne della Betta notario de Arco suprascripto, et magistro Bernardino<br />
notario de Ioannonis de Vigo habitatore <strong>Arci</strong> suprascripti, <strong>atque</strong> etiam magnifico et<br />
133 Testamentum. - Obiit Comes Franciscus ultimo die maii 1482.<br />
88
elegantissimo iuris utriusque consulto domino Iusto de Iustis de Verona testibus vocatis,<br />
et adhibitis, et ore proprio infrascripti magnifici domini testatoris rogatis in testes etc.<br />
Ibique magnificus et generosus dominus dominus Franciscus 134 Comes ac dominus<br />
<strong>Arci</strong> tridentinae diocesis, ac totius eius Comitatus et iurisdictionis filius quondam<br />
legitimus et naturalis magnifici et generosi domini Antonii Comitis, et domini <strong>Arci</strong>, per<br />
Dei omnipotentis gratiam sanus mente et sensu, licet corporis aegritudine ad praesens<br />
gravatus: considerans naturae humanae periculum et fragilitatem labendi more aquae<br />
fluentis, et nolens ab intestato decedere, ne post eius mortem aliqua de suis bonis<br />
quaestio oriantur, suarum rerum, bonorumque omnium dispositionem et ordinationem<br />
per praesens suum testamentum nuncupativum sine scriptis facere procuravit, et<br />
ordinavit in hunc modum.<br />
Et primo animam suam quando de hoc saeculo emigrari contigerit, Altissimo Deo<br />
nostro commendavit: corpus vero suum quando vitam cum morte commutare contigerit,<br />
iussit honorifice sepeliri in sepulcro suo, in quo caetera corpora suorum praedecessorum<br />
sepulta iacent 135 .<br />
Item legavit, quod infrascripti sui haeredes celebrari faciant septimum, trigesimum,<br />
et anniversarium <strong>ipsius</strong> domini testatoris iuxta modum et consuetudinem Domus <strong>Arci</strong> in<br />
talibus observandam.<br />
Item legavit, et voluit, quod infrascripti sui haeredes universales curent, et cum<br />
effectu faciant, quod monasterium 136 et ecclesia s. Mariae de Gratia Comitatus <strong>Arci</strong><br />
praedicti perveniat ad suum debitum finem, et complementum, prout ipse magnificus<br />
dominus testator in eius vita disposuerat: ita quod possit habitari per fratres religiosos,<br />
ut forma similis negotii et operis requirit. Item legavit et iussit, quod infrascripti sui<br />
haeredes universales emant dicto monasterio, et ecclesiae praedictae tria plodia terrae<br />
apud ipsum monasterium, videlicet duo a parte anteriori pro cimiterio <strong>ipsius</strong> ecclesiae<br />
faciendo, reliquum autem plodium a parte posteriori dicti monasterii pro maiori<br />
largitudine zardini, seu viridarii dicti monasterii. Item legavit et voluit, quod infrascripti<br />
sui haeredes universales faciant, et curent cum effectu, quod habeant Bullam papalem,<br />
cuius vigore habeant tenutam dicti monasterii et ecclesiae, et in ipsa ecclesia possit<br />
celebrari divinum officium semper et in perpetuum hac lege, et conditione, quod omnes<br />
et singuli Religiosi, qui pro tempore mansionem habebunt in dicto monasterio, et<br />
divinum officium celebrabunt in suprascripta ecclesia habeant in commemorationem in<br />
suis orationibus animam praedicti magnifici domini testatoris.<br />
Item legavit et voluit, quod infrascripti sui haeredes teneant, et alimentent<br />
Pacificam eius domini testatoris filiam naturalem usquequo ipsa pervenerit ad aetatem<br />
annorum XVIII, et postea eam maritent, et nubant, et pro dotibus suis dent eidem<br />
Pacificae filiae ducatos 200 auri, sub hac tamen conditione, quod ipsa vitam honestam<br />
et pudicam servet usquequo nupta fuerit, et si aliter ipsa filia sua fecerit, dos ei<br />
constituatur arbitrio dictorum haeredum praedicti magnifici domini testatoris.<br />
134 Franciscus filius quondam domini Antonii uxorem habuit Franciscam Pellegrinam de Verona:<br />
[filii]: Andreas (uxor Barbara Martinengo), Camillus, Odoricus (uxores Caecilia Gonzaga et Susanna<br />
Collalta).<br />
135 Sepulchra dominorum <strong>Comitum</strong> <strong>Arci</strong>, erant in sacello Beatae Mariae de Arco antequam<br />
restauraretur templum, ubi nunc est ara sanctissimi Rosarii, et extra hostium cryptae sancti Michaelis sub<br />
quibusdam fornicibus.<br />
136 Fundatio, et institutio coenobii s. Mariae Gratiarum reverendorum Patrum Minorum observantiae<br />
s. Francisci inter Arcum, Thenium (sic), et Ripam.<br />
89
Item Comiti Galeatio impio 137 et ingrato fratri suo filio quondam praefati magnifici<br />
domini Comitis Antonii, cum hoc sit, quod iam pluribus annis propter crudeles eius<br />
cogitationes, nefariosque reatus et tractatus contra se fratrem, filiorumque suorum<br />
sanguinem conspiratos in carcere detentum intra arcem <strong>Arci</strong> habuit, et iustissimis de<br />
causis habet, fraterna quadam pietate impulsus, quam ille semper crudeliter violavit, et<br />
reverentia Dei ductus, ut remittens inimico magis et ipse dignus sit remissione apud<br />
Deum, reliquit, voluit, et mandavit praedictus magnificus dominus testator per<br />
infrascriptos suos haeredes reddi et donare libertatem, quam nullum maius munus<br />
homini tribui posse videtur in terris, relaxando eum ex carcere: in quem etiam pietatis<br />
quamquam immerite fines extendens, voluit et statuit eosdem haeredes suos ut toto eius<br />
vitae tempore ei realiter subministrent et solvant annuatim ducatos 200 pro alimentis: et<br />
quandocumque dictus Comes Galeatius per ultimam voluntatem testari voluerit,<br />
facultatem habeat disponendi et reliquendi ducatos 1000, quos post mortem eius<br />
praedicti haeredes teneantur dare et persolvere in quamcumque personam et causam ille<br />
reliquerit et mandaverit. Et haec dictus dominus magnificus Comes Franciscus testator<br />
fieri, et esse voluit sub iis modis et conditionibus, videlicet quod ipse Comes Galleatius<br />
faciat infrascriptis haeredibus praedicti domini testatoris, et haeredibus ipsorum<br />
haeredum plenariam finem et remissionem, et omnimodam renuntiationem<br />
quorumcumque bonorum, fructuum, iurium, et actionum, quae qualitercumque, et<br />
quomodocumque olim sibi spectasse, et in futurum spectare ad se posse pretenderet.<br />
Item quod solemniter promittat et caveat dictis haeredibus testamentariis, quod post<br />
libertatem redditam numquam machinabitur quomodolibet conspirationem aliquam<br />
contra haeredes et bona <strong>ipsius</strong> testatoris, nec se ullo tempore personaliter proximabit<br />
confinibus <strong>Arci</strong> praedicti et cuicumque alii castro et loco iurisdictionis suae ad centum<br />
milliaria. Item quod pro observatione praedictorum idem Comes Galleatius provideat, et<br />
realiter exhibeat eisdem haeredibus domini testatoris idoneam et dignam fideiussionem,<br />
sive satisfactionem, quae exigibilis sut usque ad quantitatem 25.000, videlicet<br />
vigintiquinque millium ducatorum auri, ad quorum penam cadat, et ipso facto cecidisse<br />
intelligat absque ulla exceptione, quotiescumque in aliquo praenotatorum capitulorum<br />
contrafecisse ei contigerit: quam quidem satisfactionem et cautionem si dictus Comes<br />
Galleatius dare recusaverit, vel non potuerit, quia non invenerit, qui eum fore extraneo<br />
fidelem cum fratri, et sanguini proprio tam immaniter extiterit infidelis, tunc et eo casu<br />
ipse testator liberavit, ordinavit, et liberos esse voluit praedictos haeredes suos ab<br />
obligationibus suprascriptis libertatis illi restituendae, et annuae praestationis ducatorum<br />
200, et hoc ne crudeliora in futurum facinora cogitare, et perpetrare possit; quia bene<br />
cognovit illum numquam poenituisse immanissimi animi, et propositi sui, cuius rei<br />
occasione ipse testator in eo casu solum voluit, et gravavit haeredes suos suprascriptos,<br />
quatenus ipsi Comiti Galleatio teneantur, et obligati sint in dicta arce <strong>Arci</strong> exhibendo<br />
plusculum libertatis, quam in diem praesentem habuerit, praestare bonam societatem,<br />
alimentaque tam victus, quam vestitus honesta et condecentia donec, et quousque<br />
vixerit, reservareque et manutenere facultatem, et liberum arbitrium testandi, et<br />
disponendi in ultimo mortis articulo de praedicta quantitate 1000 ducatorum, ad quorum<br />
solutionem gravavit haeredes suos sub obligatione animarum, et bonorum suorum.<br />
Item Comiti Camillo 138 reprobo et rebelli filio <strong>ipsius</strong> magnfiici domini Comitis<br />
Francisci testatoris idem testator legavit, et reliquit ducatos 5000 dandos et<br />
137 Dominus Comes Galeatius rebellis post fratris obitum im carcere periit.<br />
138 Dominus Camillus rebellis ut plurimum vitam egit Ripae, et reliquit quasdam decimas in<br />
territorio Ripae fratribus Conventualibus s. Francisci seu eorum monasterio extra Ripam.<br />
90
consignandos ei in tot fundis et possessionibus, vel tot aliis bonis immobilibus<br />
aequivalentibus, quae recipere teneatur in quibuscumque locis intra centum milliaria<br />
dare et consignare visum et placidum fuerit infrascriptis haeredibus suis: volens et<br />
mandans eum tacitum et contentum fore de omni eo, quod tam debito naturae, quam<br />
alio quocumque iure vel causa de bonis <strong>ipsius</strong> testatoris et Comitis Galleatii antescripti<br />
patrui suis facinorosa crudelitate tibi simillimi, ad se spectare quomodocumque<br />
praetenderit. Item quod idoneam et sufficientem securitatem et fideiussionem praestet,<br />
et praestare obligatus sit dictis haeredibus <strong>ipsius</strong> testatoris, se numquam personaliter<br />
praesentaturum prope confinia <strong>Arci</strong> praedicti et quorumcumque locorum iurisdictionis<br />
suae ad 30 milliaria. Similiter quod nec per se, haerdesque suos, nec per alium<br />
qualitercumque sine ulla temporis praefinitione movebit litem, quaestionem,<br />
controversiamque aliquam contra voluntatem ultimam dicti testatoris, et quod nullo<br />
tempore machinabitur, neque machinationis alicuius particeps fiet contra bona,<br />
haeredesque ipsos, etiam haeredes haeredum praedicti magnifici domini testatoris. Si in<br />
aliquo autem praedictorum capitulorum dictus Comes Camillus ullo tempore<br />
contrafecisse repertus fuerit, nec stare huic ultimae voluntati sub modis et conditionibus<br />
praescriptis contentus fuerit, ipse testator ex nunc prout ex tunc, et ex tunc prout ex<br />
nunc cum privavit, et exhaereditavit in dictis 5000 ducatorum et ab omnibus aliis suis<br />
bonis mobilibus et immobiliobus, iuribus, et actionibus generis cuiuscumque, et<br />
praedicta omnia idem testator ordinavit, voluit et mandavit agnoscendo pietatem<br />
propriam, non tribuendo iuxta merita imparissimi 139 filii, qui nec filius dici, nec ulla in<br />
parte haberi debuit, cum semper patris nomen crudeliter deformaverit, nec reverentiae,<br />
aut mandatis eius fuerit obtemperans: quia etiam (quo nihil crudelius dici aut excogitari<br />
potest) incendia perpetravit in suos, agrosque immaniter depopulatus, de parricidio non<br />
solum cogitaverit, sed conspirationem inivit, aliisque pluribus gravissimis et nefariis<br />
reatibus obnoxius fuit: ex quibus meritus est non solum bonorum, sed cuiuscumque<br />
gratiae paternae exhaeres fieri, omnibus humanis et divinis legibus id permittentibus, et<br />
suadentibus.<br />
In omnibus autem suis bonis mobilibus, et immobilibus, titulis, honoribus, et<br />
iurisdictionibus, iuribus et actionibus tam praesentibus quam futuris ubicumque sint, et<br />
reperiri possint, haeredes suos universales sibi instituit, et esse voluit magnificum et<br />
generosum dominum Andream, et magnificum et generosum dominum Odoricum<br />
fratres Comites de Arco filios suos legitimos et naturales aequis portionibus. Et hanc<br />
esse voluit suma ultimam voluntatem, seu ultimum testamentum, quam et quod valere<br />
voluit iure testamenti etc. iuxta consuetas formulas.<br />
Ego Bartholamaeus quondam ser Iacobi notarii de Ruffalcatis de suprascripto burgo<br />
<strong>Arci</strong> publicus imperiali authoritate notarius praedictis omnibus etc.<br />
72. Tridenti in castro Boni Consilii, 1489 die 24 augusti.<br />
Diploma Udalrici episcopi tridentini pro divisione bonorum <strong>Comitum</strong> Andreae et<br />
Odorici filiorum quondam domini Francisci de Arco.<br />
139 *forte impiissimi.<br />
91
Udalricus 140 Dei gratia episcopus tridentinus. Notum facimus per praesentes, quod<br />
cum inter magnificos et procerosos 141 fideles nostros dilectos Andream et Odoricum<br />
fratres Comites <strong>Arci</strong> occasione dividendorum inter se bonorum haereditario iure sibi<br />
spectantium ortae sint dicordiae et differentiae, super quibus ut easdem, tanquam feudi<br />
dominus, sopiremus, et concordiam inter eosdem faceremus ab eisdem fratribus crebrius<br />
requisiti, tandem per caesaream maiestatem commissione nobis facta, praefatos fratres<br />
ad nos evocavimus, qui eandem litem seu differentiam libero arbitrio ad manus nostras<br />
remiserunt: promittentes ratum et gratum habere quicquid occasione huiusmodi<br />
divisionis inter eos per nos arbitratum foret, et in nullo contravenire, nec contradicere<br />
velle. Qua promissione facta, et sufficienti consilio sapientum nostrorum desuper<br />
habito, commissione imperiali freti ad infrascriptam devenimus definitionem 142 : Et<br />
primo definivimus, quod in rebus divisis consistat divisio, in rebus vero non divisis fiat<br />
divisio, ita tamen, ut merum et mixtum imperium, et iursidictio non sit divisa, et<br />
regimen eorum consistat primo anno apud iunioren, secundo apud seniorem Comitem,<br />
et regiminis sit unus iudex et officialis, qui amborum voluntate eligatur, et ambobus<br />
iuret, et reddet rationem, et unicuique det partem suam: excepto castro Drenae, quod<br />
permaneat secundum antiquam consuetudinem hucusque introductam, et ita sit duobus<br />
annis; quibus praeteritis si id displicuerit, accedant ad nos, et rem ipsam ulterius meliori<br />
modo, facultate nobis in hac parte pertinente, et authoritate imperiali commissa, quae<br />
poterimus, et videbitur,determinabimus: reservata tamen facultate nobis declarandi in<br />
praemissis, si quid dubii inter partes emerserit. Primus vero annus a calendis septembris<br />
anni praesentis incipiet. In quorum omnium fidem et testimonium praesentes literas<br />
fieri, sigillique maioris nostri iussimus appensione muniri. Datum Tridenti in arce nostra<br />
Boni Consilii die 24 mensis augusti anno Domini 1489.<br />
V. Hildosheimez etc.<br />
73. Ex loco nostro S. Ludovici apud Riperium 143 , 1490 die 9 maii<br />
Litterae Indulgentiarum 144 a Generali Patre Fratrum Minorum irrogatae domino<br />
Comiti Andreae filio quondam domini Francisci de Arco, et dominae Barbarae uxori 145 .<br />
Magnifico et generoso domino domino Andreae comiti <strong>Arci</strong>, et dominae Barbarae<br />
eius uxori, ac filiis et filiabus suis praesentibus et futuris loci nostri s. Mariae Gratiarum<br />
in campestribus <strong>Arci</strong> praenominati procuratoribus, ac Ordinis Seraphici Patris Nostri<br />
Francisci devotissimis benefactoribus. Frater Ioannes de Sigestro eiusdem Ordinis<br />
Reverendi Patris Generalis in partibus cismontanis quo ad Fratres de Observantia<br />
nuncupatos Vicarius Generalis, salutem et pacem in Domino sempiternam. Quamvis ex<br />
140 NB Additum recenti manu: Udalricus Fronspergensis augustanus Udalrici baronis a Fronsperg et<br />
Barbarae Eberardi baronis a Rechberg et haeredis Mindelheimensis filiae filius, Georgique a Fronsperg<br />
Carioli V caesaris haerois famae incliti germanus frater, erat canonicus brixinensis cum crearetur in<br />
praesulem tridentinum, anno 1486. Loco eius Fridericus III imperator Georgium Baltenstein iuvenem et<br />
admodum clarum Maximiliano filio intrudere tentavit, sed lis implicita Udalricum Pontifex Innocentius<br />
VIII approbavit, et confirmavit anno 1488, decessit anno 1493. Eugenio Comiti Chieppio ex <strong>Arci</strong><br />
Comitibus, qui hoc anno 1740 hunc librum legit, has notationes addere placuit.<br />
141 * melius generosos.<br />
142 NB. Magna contentione certatum est inter dominos arcenses Andream et Odoricum super<br />
divisione iurisdictionum, et bonorum, et compositiones, ac arbitramenta sunt facta ab episcopo brixinensi,<br />
Aliprando de Clesio, Simone de Thono, ac praecipue ab Udalrico episcopo tridentino commissariis<br />
delegatis ab imperatore Maximiliano, eiusque praedecessore Federico.<br />
143 * Dal convento di s. Lodovico presso Revere (MN).<br />
144 *melius Fraternitas spiritualis.<br />
145 Domina Barbara uxor Comitis Andreae erat de Martinenghis de Brixia.<br />
92
charitatis debito omnibus teneamur, illis tamen longe amplius obligati noscimur,<br />
quorum devotionem certis beneficiorum indiciis frequentius experimur. Proinde vere<br />
devotionis synceritatem attendens, quam ad nostrum geritis Ordinem, veluti fratrum<br />
certa relatione cognovi, dignum putavi ac Divinae acceptabile voluntati, ut ab ipso<br />
Ordine praerogativas sentiatis spiritualium gratiarum: verum quia nudi temporalibus<br />
bonis charitatis vere subsidiis dignam rependere vicem nequaquam temporaliter<br />
valemus, spiritualibus beneficiis compensare plurimum affectamus. Ea propter ego, qui<br />
(licet indignus) curam fratrum minorum de Observantia, sororumque s. Clarae de<br />
Observantia, ac Tertii Ordinis habeo generalem, vos, et omnes pro quibus intenditis, ad<br />
confraternitatem nostram et ad universa et singula nostrae Religionis suffragia in vita<br />
recipio pariter et in morte, plenam vobis participationem omnium charismatum et<br />
spiritualium bonorum, videlicet Missarum, orationum, suffragiorum, officiorum<br />
divinorum, ieiuniorum, abstinentiarum, devotionum et omnium aliorum spiritualium<br />
bonorum tenore praesentium liberaliter conferendo, quae per praefatos Ordines operari,<br />
et acceptare dignabitur Clementia Salvatoris. Addens insuper de dono et gratia singulari,<br />
quod cum divinae placuerit voluntati de exilio instantis miseriae vos vocare, vesterque<br />
obitus (annuente Domino) multo tempore differendus, nostro fuerit Capitulo nuntiatus,<br />
item volo, ut et pro vobis fiat officium, quod pro fratribus nostris defunctis recitatis<br />
ibidem annuenti ex more per totum Ordinem fieri consuevit. Valete in Domino. Ex loco<br />
nostro s. Ludovici apud Riperium. Anno Domini 1490, die 9 maii.<br />
Frater Ioannes de Sigestro qui supra, manu propria scrispsit.<br />
74. In Arce Norimbergensi, 1491 die 2 augusti.<br />
Diploma Maximiliani imperatoris Comiti Odorico filio quondam Comitis Francisci<br />
donatum<br />
Maximilianus divina favente clementia rex romanorum semper augustus,<br />
Hungariae, Dalmatiae, Croatiae etc. rex, Archidux Austriae, Dux Burgundiae,<br />
Britanniae, Barbantiae etc. Comes Flandriae, Tyrolis etc. omnibus et singulis haec<br />
visuris vel audituris salutem. Cum benemerentium virtutes ac merita regia munificentia<br />
honoribus ac praemiis soleat decorare, eorumque praesertim, quos et morum honestas,<br />
et probitatae vitae fides <strong>atque</strong> prudentia dignos ostantat, notum facimus per praesentes,<br />
quod nos de fide, probitate, prudentia, ac integritate nobilis ac magnifici viri Odorici<br />
Comitis <strong>Arci</strong> fidelis nostri sincere dilecti plene instructi, ac confidentes, accedentibus<br />
etiam maiorum suorum meritis, quos erga nos, illustrissimamque Domum... ac sacrum<br />
Romanorum imperium semper fidos, obedientes, promptosque reperimus, ipsum<br />
Odoricum consiliarium, et servitorem nostrum... per praesentes retinuimus, et<br />
retinemus, et aliorum consiliariorum, ac domesticorum servitorum nostrorum numero et<br />
consortio per praesentes aggregamus cum privilegiis, praerogativis, honoribus, ac<br />
libertatibus, quibus alii nostri domestici servitores et consiliarii potiuntur, fruuntur, et<br />
gaudent. De cuius autem erga nos fide et probitate iuramentum ab eo in manibus nostris<br />
accepimus: eapropter dilectis nostris cancellariis, ac caeteris nostris officiariis per<br />
praesentes mandamus, quatenus ipsum Odoricum consiliarium nostrum in consiliis<br />
nostris sine ulla difficultate recipiant, et admittant, eumque privilegiis, praerogativis,<br />
honoribus, et libertatibus, quibus caeteri nostri domestici servitores ac consiliarii<br />
uttuntur, fruuntur et gaudent, uti frui, et gaudere sinant <strong>atque</strong> permittant. In quorum<br />
omnium documentum ac testimonium sigillum nostrum his literis apponi iussimus.<br />
Datum in arce nostra Norimbergensi secunda augusti anno Domini 1491, regnorum<br />
nostrorum Romani sexto, Hungariae vero etc. primo.<br />
93
75. Allis, 1497 die 16 ianuarii<br />
Privilegium Maximiliani imperatoris dominis Andreae et Odorico Comitibus <strong>Arci</strong><br />
filiis quondam Comitis Francisci tributum.<br />
Maximilianus divina favente clementia Romanorum rex semper augustus, ac<br />
Hungariae, Dalmatiae, Croatiae rex, Archidux Austriae, Dux Burgundiae, Geldriae etc.,<br />
Comes Flandriae, Tyrolis etc. ad perpetuam rei memoriam. Notum facimus tenore<br />
praesentium universis. Imperatoriae maiestatis dignitas tunc dignis attollitur laudibus, et<br />
summis praeconiis exaltatur, dum subditos dextera suae liberalitatis remunerat,<br />
<strong>ipsius</strong>que suae clementiae antidotum gratiosius exhibet et impendit.<br />
Sane cum nobilis Odoricus Comes <strong>Arci</strong> noster, et imperii sacri fidelis dilectus<br />
celsitudini nostrae humili cum instantia supplicaverit, quatenus eidem, et suo fratri<br />
seniori Andreae similiter Comiti <strong>Arci</strong>, et eorum haeredibus legitimis, omnia et singula<br />
privilegia progenitoribus suis, et per eos ipsis a divis praedecessoribus nostris<br />
Romanorum imperatoribus ac regibus super Comitatu suo, ac nonnullis castris, bonis, ac<br />
iurisdictionibus data et concessa, ac Comitatum de Arco cum pertinentiis suis, castrum<br />
de Penede, castrum Drenae: item castrum Spinedi 146 , item castrum Rastorii (sic), et<br />
castrum Castellini cum eorum singulis pertinentiis, iurisdictionesque et bona<br />
confirmare, ac ipsos de eisdem authoritate caesarea investire gratiosius dignaremur. Nos<br />
vero considerantes summam fidem, quam progenitores eorumdem <strong>Comitum</strong> de Arco<br />
sacro imperio hactenus exhibuerunt, suae quoque constantiae circumspectam<br />
industriam, habentes nihilominus benignum respectum ad multiplicia grata fidelitatis 147 ,<br />
quibus praedicti Andreas et Odoricus nobis, et sacro imperio exhibuerunt, quotidie<br />
exhibent, et in antea ferventius exhibere poterunt in futurum: iccirco animo deliberato,<br />
sanoque principum, comitum, et fidelium nostrorum et imperii sacri accedente consilio,<br />
et de certa nostra scientia, praedictis Andreae, et Odorico, ac eorum haeredibus praefata<br />
privilegia omnia in omnibus suis punctis, sententiis, ac Comitatum de Arco, ac caetera<br />
castra, et omnia quae possident, iura, libertates, exemptiones, et gratias confirmamus,<br />
ratificamus, de novo concedimus, et roboramus, eosdemque Andream et Odoricum, et<br />
haeredes suos de praedicto Comitatu, ac universis pertinentiis suis, quibuscumque<br />
nominibus censeantur, generaliter et integraliter de iurisdictione et districtu, mero<br />
mixtoque imperio, rimaniis, bannis, theoloneis, ripaticis, et omni publica functione<br />
totius Curtis et territorii castri <strong>Arci</strong>, Burgi, et Villae de Turbulis, et castri Drenae, et<br />
Castellini, et castri Rastorii, et castrorum Penedae, Drenae, et Spinedi, et omnium<br />
aliorum locorum, quae rite tenent et possident ad praesens, et omnium habitantium in<br />
praedictis terris et locis, recepto tamen prius fidelitatis et obedientiae debito et consueto<br />
in manibus nostris praestito iuramento, quantum de iure possumus investivimus, et<br />
tenore praesentium investimus, et eadem conferimus a nobis, et sacro Romanorum<br />
imperio habenda et possidenda perpetuo. Nulli ergo omnino hominum liceat hanc<br />
nostrae confirmationis, ratificationis et de novo concessionis et investiturae paginam<br />
infringere, aut ei quovis ausu temerario contraire, Si quis autem hoc attentare<br />
praesumpserit, nostram et imperii sacri indignitatem gravissimam, ac poenam 50<br />
marcharum auri totiens quotiens contrafactum fuerit ipso facto de noverit incursurum,<br />
cuius medietatem imperialis fisci aerarii nostri, reliquam vero partem iniuriam passorum<br />
146 *En iterum tentant filii subtrahere duo castra Spinedi, et Rastorii a iurisdictione ecclesiae<br />
tridentinae, qaue pater eorum ab ipsa ecclesia coactus fuit recognoscere in feudum, ut supra ad annum<br />
1456.<br />
147 *adde: merita, vel servitia.<br />
94
usibus decernimus applicandam. Praesentium sub nostrae imperialis maiestatis sigilli<br />
testimonio literarum. Datum Allis die 16 ianuarii anno salutis 1497, regnorum<br />
nostrorum Romani XI, Hungariae VII.<br />
Ad mandatum domini Regis proprium etc.<br />
========================<br />
Ego Ioannes Baptista Francus artium et medicinae doctor <strong>Arci</strong> omnia privilegia,<br />
diplomata, investituras, testamenta, et alia quaecumque monumenta in praesenti codice<br />
comprehensa ab anno 1164 usque ad annum 1497, manu propria exaravi tum ex<br />
authenticis tum ab exemplaribus manu egregiorum notariorum domini Francisci Ischiae,<br />
domini Simonis Varegnani, et Ambrosii Franci fratris mei <strong>Arci</strong> descripta, et ab eis ab<br />
authographis desumpta, et ad perpetuam rei memoriam requisitus manu mea subscripsi<br />
ad laudem omnipotentis Dei, et Beatae Deiparae Virginis, et sigillavi.<br />
Exceptis nonnulis manu fratris mei in hoc eodem libro descriptis etc. Laus Deo.<br />
(L.S.) Ego Franciscus filius quondam domini Nicolai Ischia de Arco publicus<br />
imperiali authoritate notarius fateor plurima privilegia, investituras, et alias scripturas ex<br />
contentis in praesenti codice ab anno 1164 usque ad annum 1497 ab authenticis mihi ab<br />
egregio notario domino Ambrosio Franco exhibitis fideliter descripsisse, et postmodum<br />
in hanc librum ab excellenti artium et medicinae doctore domino Ioanne Baptista Franco<br />
fideliter desumpta, et in tempora digesta fuisse: et quia cum ipsis authenticis concordia<br />
sunt reperta, me in fidem subscripsi, et signo offitii mei solito roboravi.<br />
(S.N.) Ego Simon filius quondam magnifici et excellentis iurisperiti domini Ioannis<br />
Baptistae Vargnani de Arco notarii publicus apostolica et caesarea authoritate tabellio<br />
plura privilegia etc. fere ut supra in praecedenti etc.<br />
(S.N.) Ego Rudulphus filius quondam egregii domini Lelii Vargnani publicus<br />
imperiali authoritate notarius <strong>Arci</strong> auscultavi requisitus pluribus vicibus scripturas<br />
cuiuscumque generis in hoc libro descriptas ab excellentissimo doctore domino Ioanne<br />
Baptista Franco cum suis autographis, et quia in omnibus concordia reperta sunt, manu<br />
propria subscripsi, et signo meo roboravi.<br />
(S.N.) Ego Ioseph filius quondam egregii domini Bartholomaei Segalae notarii<br />
publicus non atntum caesarea, sed etiam pontificia authoritate notarius una cum<br />
antescriptis et infrascriptis dominis tabellionibus praesens auscultavi pluribus vicibus<br />
privilegia etc. sequitur more solto etc.<br />
(S.N.) Ego Ambrosius Francus filius quondam magnifici domini Ioannis Dominici<br />
Franci ab Arco publicus imperiali authoritate notarius fidem facio, et fateor, omnia<br />
privilegia, diplomata, testamenta, codicillos, instrumenta dotalia, literas, et alia omnia<br />
monumenta ac documenta cuiusvis generis hoc codice comprehensa ab anno 1164<br />
usque ad annum 1497 ab excellentissimo doctore domino Ioanne Baptista Franco fratre<br />
meo maxima ex parte, a me etiam aliqua ex parte diligenter et fideliter ab eorum<br />
originalibus et authenticis, et a nonnullis exemplaribus manuscriptis ab egregiis et<br />
praestantibus tabellionibus domino Francisco Ischia, et Simone Varignano, qui ea<br />
pariter ab authenticis desumpserant, ut citius expedirentur, et originalia restitui possent,<br />
descripta, et exarata fuisse. Quae omnia facta collatione pluribus vicibus cum<br />
authographis concordia reperta sunt. In quorum fidem una cum suprascriptis<br />
tabellionibus manu propria subscripsi, et signo meo solito roboravi. Die ultima maii<br />
MDXCIII.<br />
Laus Deo Optimo Maximo.<br />
95
100
Quae sequuntur (a numero 76) documenta ex Tabulario castri Boni Consilii<br />
Tridenti desumpta fuerunt per me Fratrem Iosephum Hippolytum a Pergino.<br />
76. Sanctae Maxentiae, 1198 die 2 novembris.<br />
Iuramentum fidelitatis domini Odolrici de Arcu.<br />
Anno Domini 1198, indictione 1, die mercurii secundo intrante mense novembri. In<br />
ecclesia s. Masencie de Magnano 148 , que est sita prope lacum, presentibus domino<br />
Turcone decano tridentini chori, Adelpreto de Porta Auriola, et magistro Viviano<br />
canonicis tridentine ecclesie, domino Martino archipresbytero Lagarensi 149 , Balderco et<br />
Petro de Malusco iudicibus, domino Peregrino de Beseno, Petarino, Vicomario<br />
Rambaldi, Enrico Ottonis grassi, et Moscardo, Peregrino Adhuini, Bozo de Stenego,<br />
Alberto eius filio, et Montenario Ottobelli fratre, et domino Odolrico de Vezano,<br />
Gutifredo, Dietemario, et Swikerio omnes de Vezano, et Federico filio domini Odolrici<br />
suprascripti, et Vezanello de Vezano, et aliis multis.<br />
Ibique Odolricus quondam domini Federici de Arcu filius supra librum ad Sancta<br />
Dei Evangelia iuravit fidelitatem domino Conrado Dei gratia tridentine ecclesie<br />
episcopo ibi presenti contra omnem hominem, et contra omnes homines, qui sint in toto<br />
mundo, salva fidelitate recti imperatoris in qua fidelitate continetur et expressum fuit,<br />
quod suprascriptus Odolricus debet ab hodie in antea esse fidelis prefato domino<br />
episcopo, et manutenere, et adiuvare, defendere suum episcopalem honorem, suum<br />
Ducatum, suum Comitatum, et suam Marchiam, et omnes suos honores in integrum ab<br />
omni homine, et ab omnibus hominibus, qui vellet vel vellent prenominato domino<br />
episcopo infestare vel violentiam inferre, suas credencias servare, et sua raciones dicere,<br />
et recta laudamenta facere quando dominus episcopus ab eo pecierit, sine dolo et fraude,<br />
et ea omnia bona fide observare, que in fidelitate continetur, et quod non debet dare<br />
conscilium neque adiutorium alicui personae que vellet vel vellent honorem predicti<br />
domini episcopi minuere sive defraudare, vel personam eius offendere, et eum osculatus<br />
est ibi nomine pacis, nec aliqua investitura feudi ibi facta fuit, nec aliqua mencio fuit<br />
facta in illa fidelitate de libertate eiusdem Odolrici, nec utrum esset de macinata Casadei<br />
s. Vigilii: sed sic iuravit fidelitatem prefato domino episcopo, ut supra legitur: nec ibi<br />
aliquam finem prefatus dominus episcopus fecit eidem Odolrico de aliquo facto.<br />
Ego Ercetus domini Friderici Romanorum imperatoris notarius interfui, et ex<br />
precepto prenominati domini episcopi scripsi 150 .<br />
77. In burgo Ale, 1204 die 2 martii<br />
Concordium initum inter dominum episcopum tridentinum et Commune Veronae,<br />
ac dominum Ulricum de Arco occasione cuiusdam mute.<br />
Anno Domini 1204 indictione 7, die martis 2 intrante marcio in Burgo Ale in<br />
carrubio, quod est ante domum Berte: presentibus domino Adelpreto Comite de Tirol, et<br />
domino Comite Egenone de Ultemo, et domino Comite Henrico de Hepan, domino<br />
Nicolao de Egna, Roperto de Salurno, Briano de Castrobarco, Peramusio de Garduno et<br />
Gumpo fratribus, Albertino de Castronovo, Bursa, Odolrico de Beseno, Petro de Numio,<br />
Iordano filio Ottolini de Telve, Iohanne de Perzino, et Pasquale quondam Odolrici Oti<br />
148 *est vicus prope lacum Toblini, qui nunc vocatur: Santa Massenza.<br />
149 *nunc vocatur Parochia de Villa Nogareti in Valle Lagarina.<br />
150 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 57/5.<br />
101
Richi filio, domino Turcone decano, magistro Viviano canonico et domino Petro de<br />
Malusco causidico, Patarino, Vicomario Rambaldi, Rudolfo de Aicardo, Arnoldo<br />
Moscardi, et domino Conradino de Ylasi, et domino Iacobino de Clavega, et Petro de<br />
Clavega iudicibus, et domino Tobaldo Turisendi, Alleangosa, Riprandino Bigi,<br />
Cavalcasella, Musto et Petro Ungarini, Trintinello de Maresano omnibus de Verona, et<br />
aliis multis.<br />
Ibique in nomine Patris,et Filii, et Spiritus Sancti amen. Ego Drudo Marcelling<br />
potestas Veronae et pro Communi Veronae, et pro omnibus ex sua parte, et pro<br />
Odolrico de Arcu facio finem et pacem perpetualem domino Conrado Dei gratia<br />
tridentine ecclesie episcopo recipienti pro se et pro omnibus de eius parte de maleficiis<br />
omnibus commissis et dampnis datis a parte episcopi tempore exercituum utriusque<br />
civitatis, vel antea vel postea occasione huius discordie Communi Verone vel Odolrico<br />
de Arcu, vel alicui ex parte Verone et bona fide dabo operam, quod Odolricus de Arcu<br />
nihil accipiat neque per se neque per alium de muta, unde contemptio est, donec causa<br />
determinabitur in Curia episcopi, sententia vel transactione vel pacto: omiaque ex mea<br />
parte in potestaria Verone, vel prius ea, sunt intromissa de re mobili vel immobili sine<br />
tenore distromittantur: salvo tamen ire mee partis in rebus immobilibus ante potestariam<br />
illac intromissis, et ille pro quo facta fuerit intromissio, ius suum si voluerit ordine<br />
iudiciario consequatur. Et nullam mutam nullumque teloneum permittam in districtu<br />
Verone auferri alicui mercatori de Tridento vel eius districtu, eunti vel redeunti<br />
Veronam nisi anticum a 30 annis retro dari consuetum, excepto sale, de quo omnia<br />
accipientes, qui accipiunt non intelligantur contra pacem vel contra suprascripta facere,<br />
nec de voluntate episcopi Tridenti sumere. Et omnes homines Tridenti et eius districtus<br />
per totum districtum Verone securos in rebus et personis pro posse habere, exceptis<br />
bannitis tridentinis. Et si offensio evenerit alicui tridentino in districtu Verone in rebus<br />
vel personis, illam emendari faciam infra 60 dies, ex quo querimonia mihi facta fuerit,<br />
secundum quod ius vel bona consuetudo dictaverit pro qualitate persone et delicti. Et<br />
illum vel illos qui offensione fecerint, vel emendam dare non poterint, in banna Verone<br />
ponam, nec de banno extram donec ad plenam venerint satisfactionem: Hii quibus<br />
offensio facta fuerit 151 ........bannitus erit; et illos qui bannito auxilium vel consilium<br />
dederint, offensionem emendare faciam sicuti ipsam personam malefactoris facerem, et<br />
hoc observato, nisi verbo reclamatoris remanserit. Illud idem observato in quocumque<br />
debitore hominibus Tridenti et eius districtus in solutione cessante si non solverit vel<br />
solvere non poterit: hoc addito, quod omnia bona debitoris mobilia et immobilia que<br />
inveniri poterunt, bona fide intromittam, et ea plus dare volenti vendam, submota omni<br />
fraude, infra mensem ex quo in solutione fuerit cessatum, et mihi requisitum erit.<br />
Emptore autem non invento, creditori ea dabo in solutum, vel in Communi Verone<br />
recipiam, et hoc ad voluntatem creditoris, detracta quarta parte precii extimata arbitratu<br />
bonorum hominum, et pecuniam exinde redditam pro rata debiti dabo creditoribus,<br />
salvis privilegiis creditorum et creditricum. Et faciam omnes in eis ius habentes<br />
consentire vendicioni et dationi illi, salvo iure dominorum in feodis et libellis, videlicet<br />
quod de fructibus feodi satisfaciat creditoribus vivente vasallo vel eius herede. Mortuo<br />
autem vasallo sine herede, feodum libere ad dominum redeat, et bona fide adiuvabo<br />
emptores manutenere, et defendere vel sibi venditam vel datam ab omni persona,<br />
maxime ab his, qui in ea ius aliquid habuerunt, et nullam de ea re violenciam paciar<br />
emptori fieri durante predicto concordio facto inter Commune Verone et domino<br />
151 * membrana hic est corrosa.<br />
102
Conrado episcopo tridentino (sic). Milites burgenses episcopatus vel Ducatus Tridenti et<br />
eorum castra vel municiones non suscipiam pro Communi Verone contra dominum<br />
episcopum tridentinum. Eas personas Casadei de districtu Tridenti quas episcopus<br />
tridentinus recipit agendum vel testificandum non excipiam, sed eas admittam, vel<br />
admitti faciam secundum consuetudinem Tridenti. Et hec omnia adtendam et observabo<br />
bona fide sine fraude pro posse meo hinc ad kalendas ianuarii, et in statutis Verone<br />
adiciam, ut rectores Communis Verone, qui fuerint pro tempore, sint astricti sacramento<br />
hec observare et adtendere hinc usque ad decem annos, et etiam plus, quantum dominus<br />
Conradus episcopus tridentinus extiterit: eo salvo, quod ego et mei successores pro<br />
Communi Verone possint facere banna ad voluntatem Communis Verone, et salva omni<br />
societate et securitate facta a veronensibus, vicentinis, tarvisiensibus, et omnibus aliis<br />
suis amicis, et domino Olrico de Arcu, et omnia que superius scripta sunt, iuro et<br />
promitto me observaturum bona fide et sine fraude.<br />
Ergo Ercetus domini Friderici Romanorum imperatoris notarius interfui huic<br />
concordio, et rogatus scripsi 152 .<br />
78. Augustae in castro Urci, 1210, die 26 maii<br />
Diploma Ottonis IV, quo concessionem de muta in Arcu, et Turbulis domino Ulrico<br />
de Arco a Philippo rege factam annullat.<br />
In nomine Sancte et individue Trinitatis: Otto quartus Dei gratia Romanorum<br />
imperator et semper augustus. Pium est, et nostram decet mansuetudinem ut ad <strong>ipsius</strong><br />
laudem et honorem, cuius nos gratia mirabiliter exaltavit, omnium ecclesiarum<br />
intendamus profectibus: et si quid malignorum conatibus noverimus in earum gravamen<br />
et iniuriam perperam attemptatum, ad tramitem iustitie diva reducere studeamus<br />
constitutione. Quapropter universis imperii fidelibus tam presentis evi quam futuri<br />
duximus innotescendum, quod accedens ad maiestatis nostrae presentiam apud<br />
Augustam dilectus princeps noster Fridericus venerabilis tridentinus episcopus, una cum<br />
ecclesie sue familia, nobis exposuit et conquestus fuit, quod preteritis diebus cum<br />
imperium in discordia et turbatione esset constitutum, antecessor noster bone memorie<br />
rex Philippus in preiudicium et dampnum ecclesie tridentine Ulrico de Arcu de theloneo<br />
sive de muta accipienda apud Arcum et apud Turbulum quandam de novo fecisset<br />
concessionem, postulans attentius per principum, qui aderant, et Curie nostrae<br />
sententiam inquiri, si concessio taliter facta valere deberet. Super quo quid iuris foret<br />
cum a fidelibus imperii et Curie nostre prudentioribus diligenter perquireremus, talis<br />
data est, et ab omnibus approbata sententia: quod memorata concessio, ad lesionem<br />
tridentine ecclesie inordinate facta, nullum prorsus debeat habere vigorem, vel quod<br />
ipse Ulricus huius concessionis occasione aliquod inconsuetum ibidem theloneum sive<br />
mutam exigere non posset. Cum igitur ecclesiarum iura tueri, et ipsarum obpressioni<br />
subvenire velimus, concessionem thelonei sive mute a supradicto rege Philippo factam<br />
penitus cassamus, et Ulrico de Arcu ne ipse vel sui heredes, aut aliquis pro ipsis amodo<br />
ibi theloneum accipiant firmiter inhibemus; antefacto episcopo suisque successoribus<br />
fideliter pollicentes, quod numquam Ulrico de Arcu in eisdem locis vel alibi alicui<br />
persone ut aliquam magnam parvamque thelonei sumat exactionem concedemus, vel<br />
prebebimus auctoritatem. Statuentes et imperiali edicto sanctientes, quod nullus de<br />
cetero hominum, nullaque omnino persona humilis vel alta, parva vel magna,<br />
ecclesiastica vel secularis contra hoc serenitatis nostre privilegium venire presumat.<br />
152 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/1.<br />
103
Quod quicumque facere attemptaverit, in ultionem temeritatis sue mille marcas auri puri<br />
componat, quarum medietas fisco nostro, reliqua iniuriam passo persolvant. Ad cuius<br />
rei perpetuam evidentiam presens privilegium inde conscribi iussimus imperialis<br />
maiestatis nostre sigillo communiri. Huius rei testes sunt Marchio de Baden, Comes<br />
Hartmannus de Wirtenberc, Comes Hermannus de Harblac, Comes Armannus de<br />
Gwident, Beringerus de Ravensteine, Albertus Strucius de Cremona imperialis Curie<br />
iudex, Walfredus de Turicella papiensis, Arnoldus Strucius placentinus imperialis Curie<br />
iudices, Alme Urbis prefectus, Salinguerra de Ferraria, Philippus de Placentia, et alii<br />
quam plures.<br />
Signum Domini Ottonis Quarti impratoris (Signum) invictissimi.<br />
Ego Cunradus spirensis episcopus imperialis aule cancellarius vice domini<br />
Theodorici coloniensis archiepiscopi recognovi.<br />
Acta sunt hec anno dominice incarnationis 1210, indictione XIII.<br />
Regnante domino Ottone Romanorum imperatore invictissimo anno regni eius<br />
duodecimo, imperii vero primo.<br />
Datum apud castrum quod dicitur Urci per manum Walcherii prothonotarii die<br />
dominico, septimo kalendas iunii 153 .<br />
79. In Stercengo, 1305, die 4 septembris.<br />
Ottonis et Henrici <strong>Comitum</strong> Tyrolis epistola ad Odoricum de Arco in favorem<br />
Benini et consortium viatorum de Arco.<br />
Otto et Henricus Dei gratia Duces Karinthie, Comites Tyrolis, et Goricie, viro<br />
nobili et prudenti fideli eorum dilecto domino Odorico de Arco salutem cum plenitudine<br />
omnis boni. Cum Beninus, et sui consortes exhibitores presentis viatores <strong>Arci</strong>, ut in<br />
eorum publicis vidimus institutis, a multis episcopis Tridenti et karissimo patre nostro<br />
Mengenardo illustri Duce Karintie, hanc habuerint gratiam specialem, quod ab omnibus<br />
daciis, coltis, scufiis, et aliis quibuscumque publicis factionibus esse debeant liberi et<br />
immunes: nobilitatem tuam requirimus et rogamus omni studio et affectu, volentes<br />
omnino quatenus predictos viatores in omni eo iure, quo hactenus permansere, in antea<br />
persistere consentias et permittas quousque te ad nostram presentiam videlicet notri<br />
Ottonis venire personaliter te contingat: iniungentes firmiter sindicis <strong>Arci</strong>, quod ipsi<br />
viatores in suo iure nullatenus aggravent vel perturbent, et specialiter tibi committimus,<br />
prout de te confidimus, quatenus sepedictos viatores in suo iure nostri intuitu<br />
manuteneas, et conserves, in quo nobis facies obsequium valde gratum, non obstantibus<br />
aliquibus ordinationibus per nos factis capitaneo Tridenti, vel aliis personis<br />
quibuscumque. Volumus etiam omnino, ut presentes litteras reddere debeas, mandans<br />
efficaciter executionem. Datum in Stercengo quarto intrante septembri indictione tertia.<br />
(L.S.) 154 .<br />
80. In episcopatu Tridenti inter Tennum et Varignanum, 1210 die 11 septembris.<br />
Concordium, seu compositio inter dominum epsicopum tridentinum et dominum<br />
Odolricum de Arco.<br />
Anno Domini 1210, indictione 13, die 11 intrante septembri in episcopatu Tridenti<br />
inter Tennum et Vargnanum, presente domino Odolrico Comite, domino Petro de<br />
Malusco, domino Nicolao de Egna, domino Otone de Telvo, domino Briano de<br />
Castrobarco, Odolrico de Beseno, Adelpreto et Riprandino fratribus de Madrucio,<br />
153 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/3.<br />
154 Cfr. copia pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/25.<br />
104
Alberto de Stenego, Alberto de Seiano, Muso de Dosso, Montenario, Odolrico<br />
Rambaldi, Riprandino Otonis Richi, Alberto de Nago, Grimoldo de Cagno, Artuico,<br />
Salatino, Ribaldo, Quintano, Bexuino, Lafranchino de Ripa, Arpono de Cleiso,<br />
Ansselmo de Meze, Alberto Mittefoco, Armanno de Campo, magistro Marino, Iacobo<br />
de Verona iudice et aliis.<br />
Ibique concordium inter dominum Federicum Dei gratia tridentinum episcopum et<br />
dominum Odolricum de Arcu tale factum fuit, quod dominus Odolricus de Arcu sine<br />
omni tenore et condicione, et absolute reddidit et restituit prefato domino episcopo<br />
Federico pro tribus vel quatuor millibus librarum denariorum veronensium, et finem et<br />
remissionem in iam dicto domino episcopo Federico de predicta quantitate trium<br />
millium vel quatuor millium librarum veronensium fecit. Insuper sua molendina sita<br />
apud Sarcam destruere vel retro traere, ita quod pisces possint ire et redire per aquam: et<br />
Braidam habere debet si de iure poterit probare suum feudum esse. Item denarios illos,<br />
quos accepit vel habuit ab hominibus de Leudro reddere promisit dicto domino<br />
epsicopo, bis ostenderit se solvisse alicui persone pro facto episcopatus. Item furcas<br />
latronum factas apud Arcum debet destruere, nec alias edificare: et insuper de maleficiis<br />
seu contractibus in plebatu <strong>Arci</strong> non debet aliquam racionem facere, nisi tantum de suis<br />
hominibus, sicut alii milites episcopatus Tridenti faciunt et instrumenta pignorationis<br />
trium millium vel quatuor millium librarum reddere promisit, et si non reddiderit, sint<br />
vane et casse et nullius momenti. Item omnia instrumenta seu privilegia si que habebat<br />
de facto mute, reddere debet dicto domino episcopo, et si non reddiderit sint vane et<br />
casse et nullius momenti: et similiter reddere debet, et promisit ipsi domino episcopo<br />
instrumentum vel instrumenta libertatis, si que haberet: alioquin sin vana et cassa et<br />
nullius momenti. Et ibidem incontinenti prefatus dominus Odolricus de Arcu, et frater<br />
eius dominus Federicus ad sancta Dei Evangelia super librum corporaliter iuraverunt<br />
fidelitatem Beato Vigilio, et prememorato Federico episcopo et eius successoribus ut<br />
homines de nobili macinata Casadei s. Vigilii. E converso prenominatus dominus<br />
episcopus Federicus fecit finem illi domino Odolrico dicto de Arcu de toto eo, quod ipse<br />
dominus Odolricus habuit vel accepit de muta aliquo tempore: et similiter fecit illo<br />
domino Odolrico finem de toto eo, quod ipse habebat ad dicendum, vel aliquo modo<br />
dicere poterat de XV millibus librarum denariorum veronensium de quibus idem<br />
dominus episcopus dicebat ipsum dominum Odolricum incidisse in pena obligacionis,<br />
quia iverat ad Curiam domini imperatoris: et similiter eandem finem fecit ipsi domino<br />
Odolrico de facto septingentorum marcarum argenti, quas idem dominus episcopus<br />
expendidit occasione mute in Curia domini imperatoris: et similiter fecit finem dicto<br />
domino Odolrico de omnibus offensionibus seu questionibus iniuriarum usque ad hunc<br />
diem: excepto eo quod idem dominus episcopus noluit firmum habere dacionem seu<br />
cessionem vel societatem, quam idem dominus Odolricus fecit universitati de Verona,<br />
seu alicui vel aliquibus personis de episcopatu Verone de facto suorum castrorum, vel<br />
aliarum rerum. Item dictus dominus episcopus noluit firmum habere si dictus dominus<br />
Odolricus aliquam societatem seu dacionem aliquam fecit cum universitate Brixie vel<br />
hominibus episcopatus Brixie suorum castrorum, vel aliarum rerum suarum: et<br />
suprascriptas daciones seu cessiones factas predictis universitatibus Verone et Brixie, et<br />
hominibus illorum episcopatuum prenominatus dominus episcopus cassavit et in irritum<br />
eas deduxit, et sic omni tempore firmum esse precepit dictus dominus episcopus et in<br />
omnibus his, salvis omnibus racionibus prenominati domini episcopi si aliquod ius<br />
habet ad dicendum, vel dicere voluerit aliquo tempore dictus dominus episcopus vel<br />
105
eius successores de castro Penne de eo loco Penne, quod bene possit uti et petere et<br />
causare suas raciones quandocumque voluerit 155 .<br />
Ego Iohannes sacri Palatii notarius interfui, et hoc scripsi 156 .<br />
81. Tridenti, 1233 die 10 septembris.<br />
Investitura data a domino episcopo tridentino dominis Federico et Riprando de<br />
Arco.<br />
Anno Domini 1233, indictione 6, die dominico X intrante septembri in pallatio<br />
episcopatus Tridenti in presentia domini Odelrici decani, domini Bonfadi, magistri<br />
Odelrici scolastici et aliorum.<br />
Ibique dominus Aldricus Dei gratia tridentine ecclesie episcopus ad rectum feudum<br />
investivit dominos Federicum et Riprandum de Arco de eorum recto feudo secundum<br />
quod quondam dominus episcopus Federicus quondam dominum Odelricum de Arco<br />
investivit: et dicti domini Federicus, et Riprandus tanquam homines de Casadei s.<br />
Vigilii contra omnes homines fidelitatem iuraverunt eidem domino episcopo, et sint<br />
homines de nobili macinata Sancti Vigilii.<br />
Ego Matheus de Placentia sacri Palatii notarius interfui et scripsi 157 .<br />
82. Tridenti 1216 die 12 iulii<br />
Investitura data a domino episcopo tridentino domino Adelpreto de Arco.<br />
Anno Domini 1216 indictione 4, die 12 intrante iullio in Tridento in pallatio<br />
episcopatus presentibus domino Enrico decano, domino Erardo archidiacono, domino<br />
Conrado capellano, et domino Petro de Malusco, domino Degelwardo, domino Iacobo,<br />
domino Gerardo iudicibus, domino Manfredino qui fuit de Sancto Urso, domino Alberto<br />
de Seiano, domino Alberto Mitifoco, domino Wicomario et domino Odolrico suo<br />
nepote, et aliis.<br />
Ibique coram domino Federico Dei gratia tridentino episcopo, et regalis aule Legato<br />
et Vicario Adelpretus filius quondam domini Odolrici de Arcu ad Sancta Dei Evangelia<br />
corporaliter supra librum iuravit fidelitatem suprascripto domino episcopo contra<br />
omnem hominem sicut homo de nobili macinata Casadei sancti Vigilii, sicut precipit<br />
fidelitas, et dominus episcopus investivit eum de suo recto feudo.<br />
Ego Iohannes sacri Palatii notarius interfui, et hoc scripsi 158 .<br />
83. Veronae, 1253 die 10 maii.<br />
Investitura data ab Ezelino de Romano domino Sodegerio de Tito Potestate Tridenti<br />
de medietate castri <strong>Arci</strong> etc.<br />
Anno Domini 1253 indictione 11, die 10 intrante madio in civitate Verone supra<br />
ponticellum domus domini Ecelini de Romano, in presentia dominorum Aldrigeti de<br />
Castrobarco, Bruti de Monfino, Mathei de Coneclano, Petri de Formeniga, Federici de<br />
Paldo, magistri Rodulfi medici et aliorum testium rogatorum.<br />
Ibique dominus Ecelinus dictus de Romano 159 nomine recti ac gentilis feudi cum<br />
uno baculo, quem in suis manibus tenebat, investivit dominum Sodegerium de Thito<br />
155 Pergamena originale in AST, Codex Wangianus, in Kink n. 186; ex Codex Wangianus. I<br />
cartulari della Chiesa trentina (secoli XIII-XIV), Bologna, Il Mulino, vol. II, pp. 661-664, n. 62.<br />
156 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/4, copia capsa 30/5.<br />
157 Pergamena originale e copia in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 57/6-7.<br />
158 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 62/4.<br />
106
Potestatem Tridenti, de medietate pro indiviso totius montis et Dossi castri Archi, ut de<br />
robore et edificamine, et de omni honore et iurisdictione, introitu et exitu dicto monti et<br />
Dosso et castro pertinentibus.<br />
Item de omnibus suis famulis, mascinatis, rimaniis tam masculis quam feminis cum<br />
omni peculio, domibus, terris cultis et incultis, aratoriis et pradivis, vineatis et<br />
nemoribus, et de omnibus bonis dictis servis, mascinatis, famulis et rimaniis<br />
pertinentibus, secundum quod dictus dominus Ecelinus erat in tenuta et possessione in<br />
omnibus et per omnia, secundum quod continetur in quodam instrumento facto manu<br />
Boninsigne notarii et secundum quod dominus Riprandus visus erat habere, tenere, et<br />
possidere. Quam medietatem pro indiviso dicti montis et Dossi castri <strong>Arci</strong>, et quas res<br />
omnes supradictus dominus Ecelinus per se et suos heredes promisit dicto domino<br />
Sodegerio ac suis heredibus semper et omni tempore defendere et warentare et expedire<br />
ab omni persona cum racione suis propriis expensis, que fient in iudicio vel extra<br />
iudicium sub pena dupli et tocius dampni et dispendii, quod dictus dominus Sodegerius<br />
vel eius heredes fecerint vel habuerint occasione dicti feudi. Tali quidem via, modo, et<br />
ordine, quod dictus dominus Sodegerius et huius heredes debeant habere tenere et<br />
possidere dictum feudum honorabiliter sine aliqua contradictione dicti domini Ecelini,<br />
et suorum heredum, et quod ipse dominus Ecelinus nec sui heredes non possint nec<br />
debeant permutare nec vendere, dictam vasalacionem sine voluntate dicti domini<br />
Sodegerii et suorum heredum; et si fecerit, non valeat, nec teneat, et vana et cassa sit<br />
data et nullius valoris. Et pro quibus omnibus suprascriptis et singulis attendendis et<br />
observandis predictus dominus Ecelinus obligavit dicto domino Sodegerio et suis<br />
heredibus omnia sua bona mobilia et immobilia, presentia et futura, et specialiter ea que<br />
de generali obligacione tacite excipiuntur, et pro eis se possidere manifestavit. Dando ei<br />
domino Sodegerio licentiam intrandi in tenutam et corporalem possessionem de dicto<br />
feudo. Iuravit quoque predictus dominus Sodegerius fidelitatem dicto domino Ecelino<br />
contra omnes personas huius mundi, excepto suo aventurano domino, si quem habet.<br />
Ego Bonmartinus notarius de Verona interfui rogatus et scripsi 160 .<br />
84. Tridenti, 1256 die 19 februarii.<br />
Conventio inter dominum episcopum tridentinum et dominum Riprandum de Arco<br />
pro defensione episcopatus contra Ecelinum.<br />
Anno Domini 1256 indictione 14, die veneris 11 exeunte februario in domo domini<br />
episcopi de Tridento, presentibus dominis Aldrighetto et Azone fratribus de<br />
Castrobarco, et Tolameo de Brentonego, Iacobo Mitifoco, Meraceto de Naco,<br />
Bonensegna domini Aycheboni, domino Calapino iudice, magistro Venturano medico et<br />
aliis testibus.<br />
Ibique cum dominus Egheno episcopus Tridenti fecisset, ac dedisset quanam<br />
pignorationem domino Riprando de Arco precio mille librarum veronensium<br />
denariorum de omnibus frugibus et redditibus ac proventibus, quas et que ipse dominus<br />
episcopus habet vel ad eum pertinet in plebatu Arcus, ut in carta manu mei notarii<br />
Bertoldi infrascripti continetur; idem dominus Riprandus promisit et convenit dicto<br />
domino episcopo, quod eum manutenebit cum toto suo posse, et cum omnibus suis<br />
castris et municionibus ad manutenendum cum in suo episcopatu et suo Ducatu, et<br />
Comitatu, et in toto suo honore contra quamlibet personam volentem sibi offendere, et<br />
159 Hic dominatus est in toto episcopatu tridentino cui multa intulit damna, et obiit exeunte anno<br />
1254, vel ineunte 1255, et dominari coepit nomine imperatrois anno 1239.<br />
160 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 57/9.<br />
107
specialiter contra perfidum inimicum sanctae Matris Ecclesie Ecilinum de Romano 161 , et<br />
contra inimicos omnes et rebelles Sancte Matris Ecclesie Romane, et ecclesie Tridenti<br />
ac episcopatus, et quod nullam faciet societatem seu composicionem cum dicto domino<br />
Ecelino perfido et inimico Sancte Eccelsie, nec cum aliquo inimico et rebelle Ecclesie:<br />
et si inveniretur quod ipse dominus Riprandus contra predicta faceret, quod privatus sit<br />
a dicta pignoratione, quam dictus dominus episcopus eidem domino Riprando in plebatu<br />
Arcus precio dictarum duarum mille librarum, ut in dicta carta convenerant facta dicti<br />
Bertoldi notarii et etiam ab omnibus suis feudis et allodiis: ita tamen quod ab ipsa die in<br />
antea quod faceret, quod dictus dominus episcopus possit se intromittere ut de sua re<br />
propria 162 .<br />
Ego Bertoldus notarius sacri Palatii interfui rogatus, et scripsi 163 .<br />
85. <strong>Arci</strong>, 1272 die 7 martii<br />
Conventio alia inter dominum episcopum tridentinum et dominos de Arco.<br />
In Christi nomine amen. Anno Domini 1272, indictione 15, die 7 intrante marcio in<br />
Arco in domo infrascripti Bonacursi, in presentia Enrici filii domini Warimberti de<br />
Cagno, ac Bonacursi qui dicitur Gerus de Arco, et Riprandi de Arco rogatis testibus.<br />
Ibique dominus Adelperius de Arco per se et per dominum Panceriam fratrem suum<br />
promisit Federico Spisadro domini Egenonis Dei gratia tridentini episcopi, recipienti<br />
pro dicto domino Egnone episcopo, et nomine et vice eius, quod si contigerit, quod<br />
dictus dominus episcopus veniret ad partes Ripe et <strong>Arci</strong> cum consilio dictorum<br />
dominorum Pancere et Adelperii, quod tunc eidem domino episcopo relinquent et<br />
dimittent quiete gastaldias de Arco, de Leudro et de Nomasio et de Blezo, non obstante<br />
aliqua investitura de dictis gastaldiis facta per dominum episcopum in Federicum et<br />
Symonem procuratores dictorum dominorum, et quod dabunt et designabunt dicto<br />
domino episcopo a presenti die in annos IIII aut suo nomine medietatem omnium<br />
bannorum maleficiorum in dictis gastaldiis, sive usque ad terminum, ad quem habent<br />
dictas gastaldias: exceptis bannis de postis et ordinamentis factis et promissis domino<br />
Pancere per homines de Leudro occasione sui capitaniatus. Confessus et contentus stetit<br />
dictus dominus Federicus accipiens pro dicto domino episcopo a dictis Pancera et<br />
Adelperio LX libras veronenses renunciams exceptioni non dati et numerati, et dicit<br />
recepisse.<br />
Ego Redolfus notarius sacri Palatii interfui rogatus et scripsi 164 .<br />
86. <strong>Arci</strong>, 1276 die 2 novembris<br />
Investitura data a domino episcopo tridentino dominis Federico, et Attenguerio de<br />
Arco.<br />
Anno Domini 1276 indictione 4, die lune 2 intrante novembri in burgo Archi in<br />
canonica plebis <strong>Arci</strong> in presentia domini Olrici Panzerie de Arcu, dominorum Erardi et<br />
Nicolai Verli fratrum de Tingestan, dominorum Nicolai Spagnolli iudicis, Nicolai<br />
quondam domini Ieremie de Castronovo, Marci filii domini Iacobini quondam domini<br />
161 *hic obiit ex acceptis in bello contra mediolanenses vulneribus anno 1259 die 27 septembris.<br />
162 NB. Hoc eodem anno die iovis 12 exeunte februario in palatio domini episcopi. Idem dominus<br />
Egheno episcopus pro 2000 liberrarum veronensium parvorum nomine pignoris investivit dominum<br />
Riprandum de Arco de omnibus redditibus et proventibus, quos dictus dominus episcopus, et episcopatus<br />
habet, et visus est habere et tenere in toto plebatu Archi. Actum presentibus fratribus de Castrobarco etc.<br />
[Cfr. Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 2/13.<br />
163 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/13.<br />
164 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/14.<br />
108
Aycheboni, Bonaverii de Belenzano, Nicheli Faffi de Bancho, et Odolrici Cozelini, et<br />
aliorum rogatorum testium.<br />
Ibique dominus Henricus Dei gratia venerabilis episcopus tridentinus investivit<br />
dominum Henricum Sogam de Arcu, et dominum Zordanum de Garduno tanquam<br />
actores, nuncios, et procuratores dominorum Fedrici et Attengueris 165 fratrum filiorum<br />
quondam domini Adelperii de Arcu de eorum rectis, et antiquis feudis, et pro eis<br />
fratribus hanc investituram recipientibus, que ipsi fratres de iure possident, et sui<br />
antecessores ab antiquo tenuerunt ab episcopatu et ecclesia tridentina, et que ad ipsos<br />
rite et ractionabiliter sint devoluta. Qui vero domini Henricus Soga, et Zordanus<br />
tanquam tutores ipsorum fratrum, et super animas eorum puerorum fidelitatem ipsi<br />
domino episcopo 166 secundum quod in sacramento fidelitatis plenius dignoscitur<br />
contineri: et quando ipsi fratres erunt in sua etate, tunc debeant humiliter iurare<br />
fidelitatem dicto domino episcopo et episcopatui secundum quod ius feudi exigit et<br />
requirit.<br />
(S.N.) Ego Zacheus sacri Palatii notarius interfui, et rogatus scripsi 167 .<br />
87. Tridenti, 1279 die 20 novembris<br />
Inquisitio facta in generali synodo ab Henrico episcopo tridentino contra Odoricum<br />
Panceriam de Arco.<br />
Anno Domini 1279 indictione 7, die 11 exeunte novembri Tridenti super chorum<br />
ecclesie sancti Vigilii congregatis tam clericis civitatis, quam quasi omnibus clericis<br />
tocius diocesis tridentine, in presentia dominorum Goxalchi decani, Olrici archidiaconi,<br />
Odorici scolastici, Adelurandi, et aliorum canonicorum ecclesie tridentine et Tebaldi<br />
abbatis monasterii s. Laurentii iuxta muros civitatis tridentine, Hanrici Prepositi de<br />
Novezela brixinensis diocesis, Henrici Prepositi monasterii sancte Marie de Augea<br />
tridentine diocesis, Hanrici Prepositi monasterii s. Michaelis Ordinis s. Augustini,<br />
aliorumque archipresbiterorum, plebanorum, Vicariorum, et aliorum clericorum.<br />
Ibique venerabilis Pater et dominus Henricus Dei, et apostolica gratia episcopus<br />
tridentinus, indutus sacris vestibus et ornamentis pontificalibus insignitus lamentabiliter<br />
proposuit de detentionibus et detentoribus bonorum ecclesie Beati Vigilii, et specialiter<br />
contra dominum Odoricun Panzeriam de Arcu, proponens et asserens, quod idem<br />
dominus Panzeria detinebat in preiudicium ecclesie sue burgum Ripe cum palacio et<br />
tutti, et cum iurisdictione et cum redditibus ad mensam episcopalem pertinentibus: item<br />
burgum <strong>Arci</strong> cum iurisdictione et hominibus: item castrum Tenni cum hominibus<br />
plebatus, et cum iurisdictione et redditibus ibidem. Item plebatus Leudri, Boni cum<br />
castro Romani, Tignali et Naci cum iurisdictionibus, honoribus, hominibus, et<br />
redditibus ad ecclesiam tridentinam pertinentibus, et quod sepe sepius et sepissime<br />
dictus dominus episcopus rogaverit et monuerit dictum dominum Panceriam per<br />
seipsum et per Religiosas personas tam de Ordine Fratrum predicatorum, quam de<br />
Ordine Fratrum Minorum, nec non per suprascriptum decanum, ac per nobiles viros<br />
Erardum de Tinguenstan, Frisonum de Belvedero, Bartolameum de Telvo, Bertoldum<br />
de Levigo, Aproynum de Castronovo, Symonem de Dosso, Zamboninum iudicem,<br />
Iordanum de Gardumo, et Hanricum Sogam fratrem <strong>ipsius</strong> Pancerie, et per alios<br />
quamplures, quod deberet dimittere et restituere omnia bona redditus et ficta, honores et<br />
iurisdictiones, burgos et castra et alias municiones, nec non et homines, quos et que iam<br />
165 *Apud Francum hic vocatur Argentarius.<br />
166 *supple: iuraverunt.<br />
167 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 57/11.<br />
109
per multos annos detinuit et adhuc detinet occupata in ecclesia tridentina et <strong>ipsius</strong><br />
episcopi preiudicium, nec non proprie sue anime detrimentum. Ipse autem Odoricus<br />
Panzeria spretis denunciationibus et monicionibus, supradicta reddere et restituere<br />
recusavit: unde licet exigente <strong>ipsius</strong> protervia et contumacia ipse dominus episcopus<br />
contra eum procedere potuisset, nullo alio dando termino ad constrigendum eum per<br />
censuram ecclesiasticam: idem tamen episcopus mitius volens agere cum eodem ad<br />
superhabundantem cautelam terminum XV dierum perhemptorium ipso Odolrico<br />
Panzerie duxit statuendum, et publice in synodo generali preceptum et edictum faciens<br />
ipsi Panzerie, quod supradicta omnia male detenta infra dictum terminum deberet eidem<br />
domino episcopo restituere et libere dimittere, alioquin ex nunc prout ex tunc supposuit<br />
ecclesias et plebes dictarum terrarum Ripe, <strong>Arci</strong>, Naci, Leudri, Boni, Tignali et Condini,<br />
et totum territorium quod, et qui ei subiacet ecclesiastico interdicto; ulterius ad<br />
excommunicationis sententiam personarum processurus nulla alia facta denunciatione et<br />
amonicione. Et commisit idem dominus episcopus Benvenuto archipresbitero plebis<br />
<strong>Arci</strong>, Iacobo archipresbitero plebis Ripe, et archipresbitero Blezi, quod predictum<br />
terminum et predicta omnia ex parte <strong>ipsius</strong> domini episcopi denunciare deberent dicto<br />
Panzerie, et eum karitative amonere: asserendo idem dominus episcopus, quod<br />
supradictos archipresbuiteros ad hoc suos constituit nuncios speciales, precipiendo eis in<br />
virtute sancte obedientie, quod suum preceptum deberent prosequi in hac parte,<br />
significando et denunciando dicto Panzerie tam amonicionem quam terminum<br />
constitutum, et penas et sententias, quas incurrere, et incurrere posset, si sibi in<br />
restitutione predictorum celeriter non provideret: Benvenutus autem archipresbiter <strong>Arci</strong><br />
surgens in synodo rogavit dominunm epsicopum, ut ipsum de huiusmodi precepto<br />
sublevaret, asserens et dicens, quod dictus Panzeria odiebat eum ad mortem, et quod<br />
aliquam denunciationem sibi faceret, idem Panzeria ipsum sine dubio interficeret.<br />
Dominus autem episcopus nullatenus euom voluit relevare.<br />
Tridenti, 1279 die 29 novembris<br />
Et postea eodem anno, die tertio exeunte novembri Tridenti in castro boni Consilii,<br />
in presentia dominorum Iohannis scribe domini episcopi, Gabrielis de Porta, et Dieteri<br />
de Austria et aliis. Ibique venerabilis Pater et dominus episcopus tridentinus supradictus<br />
per obedientiam requisivit dominum Iacobum archipresbiterum Ripe, quod ipse in<br />
virtute sancte obedientie dicere deberet et recitare denunciationem ei per dominum<br />
episcopum commissam superius nominatam. Qui archipresbiter respondit, et dixit, quod<br />
ipse bene iverat ad dominum Panzeriam sepedictum, qui dominus Panzeria bene<br />
presciebat de denunciatione sibi facienda, et ei inceperat tangere verba de supradictis et<br />
cum dominus Panzeria intellexisset predicta, cepit facere ipsi archipresbitero<br />
comminaciones valde graves dicendo: o archipersbiter, si mihi feceritis aliquam<br />
denunciationem vel amonicionem ex parte domini epsicopi, vel movere mihi aliqua<br />
verba, sciatis quod incontinenti propria manu amputabo vobis capud, et dixit publice. Si<br />
presbiteri non cantabunt divina, eos flere faciam cum effectu: unde propter metum<br />
mortis ipsa hora non scivi predicta integraliter denunciare; tetigi sibi tamen quedam<br />
verba.<br />
Tridenti, 1279 die 13 decembris<br />
Predicto vero anno die 13 intrante decembri in dicto castro Boni Consilii, in<br />
presentia Engelperti et Filippi Gammatierum, Otolini, Flonzerii, et Iohannis Canevarii<br />
110
de Levigo, et aliorum 168 . Coram dicto domino episcopo dictus archipresbiter Ripe per<br />
obedientiam, quam ei fecerat, confessus ac contentus stetit, quod ipse bene ex parte<br />
<strong>ipsius</strong> domini episcopi predictam denunciationem et monicionem et dictum terminum<br />
publice coram populo in terra Ripe fecerat et publicaverat, et ibi fuerat Anzelinus<br />
notarius de Tocho, qui est valde amicus domini Pancerie, fautor et secertarius <strong>ipsius</strong>: et<br />
dictus Anzelinus audita monicione facta ab eodem archipresbitero dixit, quod Deus<br />
poneret in malum annum dictum dominum Panzeriam, si ipse non faciet ipsum<br />
archipresbiterum Ripe frustatim dividi et occidi. Hoc autem dicto ipse Anzelinus<br />
equitavit statim ad dictum dominum Panzeriam et revelavit indictam monicionem et<br />
denunciationem per eundem archipresbiterum in terra Ripe factam: unde ipse<br />
archipresbiter non erat ausus propter metum occisionis persone exire hospicio, et ire ad<br />
publica: venerunt enim Religiosi ad ipsum archipresbiterum dicendo ipsi<br />
archipresbitero, quod ipse sibi precaveret de dicto domino Panzeria, alioquin dampnum<br />
habebit. Et ipse archipersbiter stetit absconse in quadam domo per 15 dies ex metu dicti<br />
domini Panzerie. Postmodum dominus Frixonus venit Ripam, et rogavit dominum<br />
Panzeriam pro eo archipersbitero, et vix ordinavit cum domino Panzeria quod eum ad<br />
dominum episcopum tridentinum venire permisit.<br />
Tridenti, 1280 die 31 ianuarii<br />
Preterea anno Domini 1280, indictione 8, die mercurii ultimo exeunte ianuario<br />
Tridenti in stuppa castri Boni Consilii in presentia dominorum Iacobi archipresbiteri<br />
plebis Ripe, Iohannsi scribe cabnonici tridentini, Manegoldi et Cristani de Alemania,<br />
Odorici de Bolzano, et Stefani capitanei Castelmanii. Nos Frater Henricus Dei, et<br />
apostolica gratia episcopus tridentinus ad notitiam universorum hominum, et<br />
singulorum commorantium in Ripa, Arcu, Leudro, et Bono, ac alibi sub districtu<br />
Panzerie de Arcu, quorum iurisdictio ad ecclesiam tridentinam noscitur pertinere,<br />
presentem nostram prohibicionem volumus pervenire. Prohibemus itaque expresse<br />
tenore presentium Olrico Panazerie de Arcu, quod ipse de cetero, vel aliquis pro eo non<br />
exerceat iurisdictionem in criminalibus vel civilibus ibidem in terris predictis hominibus<br />
et bonis, quorum iurisdictio ad nostram ecclesiam noscitur spectare. Item quod aliquis<br />
iudex, advocatus, notarius et preco pro ipso Panzeria vel pro aliquo substituto ab eodem,<br />
hominiubus et bonis predictis ibidem officia iudiciarie, advocatie, notarie et preconie<br />
non debeat aliquatenus exercere, sed ab huiusmodi officiis in predictis exercendis infra<br />
octo dies postquam hoc preceptum ad eorum pervenerit noticiam, eos omnino cessare<br />
volumus, et penitus abstinere. Quicquid autem contra hanc nostra prohibicionem temere<br />
fuerit attemptatum, illud nullius fore decrevimus firmitatis. Omnia etiam que per<br />
eosdem acta et alias antea sine nostra auctoritate fuerint attemptata tam in iudicio quam<br />
extra iudicium contra predicta ex nunc cassa decrevimus, irrita <strong>atque</strong> vana. Predicto<br />
insuper iudices, advocatos, notarios et precones, qui huic nostro mandato contempserint<br />
obedire, et coram dicto Panzeria vel substituto ab eo, postquam hec nostra prohibicio ad<br />
eorum pervenerit noticiam, presenti decreto, iudicatus, advocacie, notarie, et preconie<br />
officia presumpserint predictis hominibus et bonis exercere, et ab officiis eorum<br />
perpetuo presenti decreto privamus, eosque perpetue infamie subiicimus, nec ad aliquos<br />
actus legitimos eos de cetero admitti volumus; ipsos nihilominus ex nunc ut ex tunc si<br />
contra premisse venerit, excommunicationis vinculo innodamus 169 .<br />
168 * Nel MS aliis.<br />
169 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/24.<br />
111
Tridenti, 1280 die 16 martii<br />
Postea ipso anno etc. In nomine Patris et Filii et Spiritus Sancti amen. Pastoralis<br />
cura officii pastoris diligentiam solicitat et invitat, oves commissas pro pastu sic ad<br />
pascuuorum ubertate adducere, ut tamen caveat ne per abrupta gradientes, precipiciis<br />
illabantur. Sic quoque pastorem decet pastoralem baculum gerere, ut nunc dispersas<br />
attrahendo congreget, aberrantes stimulando baculi aculeo ab erroris invio ad ovile<br />
dirigat et reducat. Nos itaque Frater Henricus Dei ac Sedis apostolice gratia episcopus<br />
tridentinus dolentes referimus, quod Odoricus Panceria de Arcu tanquam ovis erratica<br />
extra consorcium gregis dominici perversionis semitis, immo inviis innititur, et<br />
preponens sine modo modum avaricie ad capescenda lucra illicita debachatus, non<br />
solum privatorum hominum nobilium et plebeiorum iura, bona, et possessiones<br />
usurpando; verum etiam ea, que divini iuris sunt, videlicet iura, bona, et possessiones,<br />
iurisdictiones et homines Beati Vigilii, immo potius patrimonium Crucifixi cupiditate<br />
nephandissima detinuit, et detinet occupata. Ex quo ecclesie tridentine, nobisque et<br />
niostris fidelibus dispendia honoris, bonorum, et status multipliciter eveniunt. Licet<br />
autem pro restitucione male detentorum, videlicet burgi Ripe, ac burgi <strong>Arci</strong>, nec non<br />
iurisdictionis plebatuum Leudri, Tygnali, Naci, Condini, Boni, et Tenni, ac castrorum<br />
castri Romani, Tenni, una cum redditibus, honoribus, et iuribus, nec non hominibus<br />
pertinentibus ad ecclesiam tridentinam apud eundem Olricum Panzeriam per nos et<br />
nostros nuncios clericos et laicos, castellanos et cives frequentius institerimus: ultimo<br />
quoque per archipresbiteros de Ripa et de Blezio amonicione paterna ipsum<br />
convenerimus; idem tamen more surde aspidis obturans aures, nesciensque<br />
mansuescere, elata obstinacione, et obstinata elatione omnia detenta supradicta per<br />
multos annos et specialiter nostris temporibus per quinquennium et ultra in salutis<br />
proprie periculum et nostrum preiudicium calidis quibusdam cavillationibus, et<br />
occasionibus frivole adinventis, restituere distulit et recusat. Interdicti quoque<br />
sententiam, quam in dictas plebes ob dictas causas premissa ammonicione canonica<br />
promulgavimus, vilipendens, clavesque ecclesie despiciens, alios ad celebrandum,<br />
immo prophanandum divinum compellit: archipresbiterum autem de Ripa observantem<br />
interdictum sic comminacionibus sue tirannidis terruit, quod habitare apud suam<br />
ecclesiam non presumit. Qui plura: cum processus iudiciales et sententias in plebatibus<br />
Ripe et <strong>Arci</strong> exercitos, et latas per eundem Olricum Panzeriam vel suos Vicarios<br />
decreverimus irritos et inanes, iudicibus, assessoribus, advocatis, tabellionibus, et<br />
preconibus contra nostrum decretum venientibus penam perdicionis dignitatum et<br />
officiorum suorum cum nota perpetue infamie infligendo: ipse idem Olricus crudelitate<br />
tyrannica evaginato ense supradictos, qui nostris preceptis obtemperaverint, nisi<br />
precepta nostra violent, amputare capita publice cominatur. Quia igitur in hiis culpis<br />
culpa est relaxare vindictam: nos cum apostolo parati ad ulciscendum eius<br />
inobedientiam, immo Dei offensam manifestissimam, prefatum Olricum in hiis scriptis<br />
propter detentionem dictorum bonorum ecclesie nostre, et quia sepius requisitus noluit<br />
restituere: et quia iurisdictionem nostram ausu temerario precipit violari,<br />
excommunicamus, et anathematizamus, tradentes eum Sathane in interitum carnis, ut<br />
spiritus eius salvus fiat in die Domini: precipientes ab omnibus Christi fidelibus eum<br />
attentius evitari: dantes nihilominus in preceptis omnibus archipresbiteris, plebanis,<br />
Vicariis, et rectoribus ecclesiarum parochialium per civitatem et diocesim tridentinam<br />
constitutis, ut eundem singulis diebus dominicis et festivis publice denunciare debeant<br />
excommunicationis laqueo innodatum. Amonemus etiam Iordanum et Bovelchinum de<br />
Gardumo, Franciscum, Loringum et Belesinum de Albano, Hermannum et Bernardum<br />
112
de Campo, omnesque nobiles de Madruzo, quatenus se a dicti Pnazerie communione,<br />
consilio, auxilio et favore abstineant: ne nos trina monitione premissa, ad ipsos<br />
excommunicandos similiter procedamus. Lata est hec sententia in scriptis a venerabile<br />
Patre domino Henrico Dei gratia episcopo tridentino anno Domini 1280, indictione 8,<br />
die sabati 16 intrante marcio Tridenti in choro ecclesie s. Vigilii in presentia dominorum<br />
Fratrum Clementis Prioris, Flocii lectoris fratrum Predicatorum apud Tridentum;<br />
Fratrum Boninsigne Vardiani Fratrum Minorum, Seneche de eodem Ordine, Fratris<br />
Otolini Prioris Fratrum Heremitarum de Tridento, dominorum Goxalchi decani, Odorici<br />
archidiaconi, Odorici scolastici, Adelurandi, Iacobi, Iohannis scribe canonicorum<br />
tridentinorum, Vigilii capelani, Dominici plebani ecclesie s. Marie de Tridento, Fedrici<br />
Vicarii ecclesie s. Petri, dominorum Drandei legum doctoris, Gislodi, Zanbonini, et<br />
Danielis iudicum, Aproyni, Odorici de Bolzano, Ebesi, Thomasii, et Cencini<br />
notariorum, et aliis rogatis testibus.<br />
(S.N.) Ego Zacheus sacri Palaii notarius hiis interfui, et rogatus scripsi 170 .<br />
88. Brixiae, 1280 die 12 augusti<br />
Controversia inter dominum Henricum episcopum tridentinum et Odoricum<br />
Panceriam de Arco, qui bona episcopatus occupaverat.<br />
In Christi nomine. Die lune 12 intrante augusto in monasterio s. Faustini de Brixia,<br />
presentibus domino Patre Iacobo de Luizino 171 presbitero dicti monasterii, et Brexiano<br />
Salvatico notario dicte civitatis testibus rogatis. Ibi coram domino Philippo Electo<br />
mantuano dominus Petrus clericus mansionarius ecclesie Beati Vigilii de Trento<br />
tanquam procurator et procuratorio nomine domini Henrici Dei gratia episcopi<br />
tridentini, ut constat in carta dicte procure coram dicto dominio Electo producta, et<br />
scripta per tridentinum notarium die 8 intrante augusto millesimo infrascripto:<br />
representavit se coram dicto domino Electo volens prosequi causam, que ei commissa<br />
per dominum Raymundum patriarcham aquileiensesm vertentem inter dictum dominum<br />
episcopum tridentinum ex una parte, et dominum Panceriam de Arcu ex altera, etiam<br />
finiendi et terminandi dictam causam seu questionem commissam dicto domino<br />
Philippo Electo per dictum dominum patriarcham aquileiensem. Et dictus dominus<br />
Philippus Electus respondit se nihil scire de dicta commissione sive delegatione facta in<br />
eum per dictum dominum patriarcham aquileiensem, nec per alteram aliam personam de<br />
aliqua questione vertente inter predictos dominum episcopum ex una parte, et dominum<br />
Panceriam de Archu ex altera. Anno Domini 1280, indictione 8.<br />
Ego Iacobus de Lacu notarius de Brixia affui rogatus et scripsi 172 .<br />
89. Tridenti, 1280 die 12 aprilis<br />
Anno Domini 1280 indictione 8, die 12 intrante aprili Tridenti in castro Boni<br />
Consilii, in presentia domini Iacobi archipresbiteri Ripe, dominorum Odorici dicti de<br />
Bozano, Gabrielis de Porta de Tridento, Conzelini dicti Vostelle et aliorum testium.<br />
Coram venerabili Patre domino Henrico Dei gratia episcopo tridentino dominus Petrus<br />
archipresbiter Blezii corporaliter ad sancta Dei Evangelia iuravit tacto libro<br />
Evangeliorum per eundem dominum episcopum Patrem venerabilem sibi prestito dicere<br />
veritatem, si fidelitter executus fuerat mandatum sive commissionem eidem factam per<br />
eundem dominum episcopum ad denunciandum et monendum dominum Olricum<br />
170 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/24.<br />
171 *In Brixiana dioecesi est pagus parochialis dictus ab indigenis Inzino, et alius Lavino.<br />
172 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/18.<br />
113
Panceriam dictum de Archu, quod ipse infra 15 dies post denunciationem eidem factam<br />
per eundem, omnia bona et omnes redditus, iurisdictiones, honores et castra in<br />
plebatibus Archi, Ripe, Leudri, Boni, Condini, Naci, et Tegnali ad Beatum Vigilium et<br />
ipsum dominum episcopum, et episcopatum tridentinum pertinentia, que illicite detinet<br />
occupata, restituere deberet infra predictos 15 dies alioquin predicte terre ulterius<br />
interdicto ecclesiastico subiacerent. Qui dominus Petrus archipresbiter Blezii dixit per<br />
sacramentum suum, quod bene accesserat ad castrum de Arcu ut predictam faceret<br />
denunciationem eidem domino Olrico dicto Pancerie, et eum non potuit invenire; sed<br />
invenit unum de famulis suis, et illi denunciavit omnia predicta, et reversus de castro<br />
predicto in burgum,et querens eum dominum Olricum Panceriam, non potuit invenire:<br />
et cum per duas vices accessisset de Archu Ripam, et Ripa Archum, et de <strong>ipsius</strong> persona<br />
non potuisset habere copiam, accessit ad Ripam ante domum Communis, ubi<br />
consueverat reddi ius, assumpto secum domino Iacobo archipresbitero Ripe in presentia<br />
multorum hominum de burgo Ripe circumstancium denunciavit et dixit: Cognoscant<br />
omnes, qui sunt hic presentesm quod in mandatis habeo a venerabili Patre domino<br />
Henrico Dei gratia episcopo tridentino quod amonere debeam dominum Olricum<br />
Panceriam de Archu, et denunciare eidem, quod ipse usque ad 15 dies deberet restituere<br />
et dimittere omnia bona, possessiones, iurisdictiones et honores in plebatibus Archi,<br />
Ripe, Naci, Leudri, Condini et Tegnali, et Boni, et Teni, nec non et castra, scilicet<br />
castrum Teni, et castrum Romanum, et burgum Ripe cum pallacio et turri spectantia ad<br />
Beatum Vigilium et ipsum dominum episcopum, et episcopatum tridentinum; sed cum<br />
non possim habere copiam persone <strong>ipsius</strong> domini Olrici Pancerie, dico et coram vobis<br />
denuncio, quod ipse dominus Olricus Panceria restituere et dimittere debeat omnia bona<br />
predicta occupata per eudem usque ad 15 proximos dies ipsi domino episcopo<br />
tridentino, alioquin cognoscat dictas terras et plebatus deinceps interdicto ecclesiastico<br />
subiacere. Inter quos homines fuerunt Ezelinus Tocus de Ripa, et Zilembertus eiusdem<br />
loci, ut asseruit et dixit ipse dominus Petrus archirersbiter de Blezio.<br />
Ego Tridentinus sacri Palacii notarius interfui rogatus et scripsi 173 .<br />
90. Brixiae, 1280 die 17 augusti<br />
In Christi nomine. Die sabati 17 intrante augusto, in monasterio s. Faustini civitatis<br />
Brixie, presentibus Alberto Tayasacho notario, et Brazebono de Verona notario, et<br />
domino Bonomo de Precanova iudice, et domino archipresbitero de Azano testibus<br />
rogatis. Ibi coram domino Philippo Electo mantuano delegato prout dicitur domini<br />
Raymundi aquileiensis patriarche, et in presentia suprascripti Brazeboni de Verona<br />
habitatoris Brixie procuratoris domini Oldrici Panceria de Arcu, dominus Petrus clericus<br />
et mansionarius Beati Vigilii de Tridento, et nuncius et procurator ad quedam facienda<br />
et exercenda domini Henrici Dei gratia episcopi tridentini, et procuratorio nomine <strong>ipsius</strong><br />
dixit et proposuit, et protestatus fuit, ac ipsi domino Electo denunciavit, quod ipse<br />
dominus Electus non debeat procedere ad absolvendum dominum Odolricum dictum<br />
Panceriam de Archu a sententiis excommunicationis in ipsum legitime latis per dictum<br />
dominum Henricum episcopum tridentinum, nec etiam relaxare sententiam interdicti<br />
latam in terras, homines, et districtus dicti domini Pancerie per dictum dominum<br />
Henricum, cum non appareat dictum dominum Henricum requisitum fuisse per dictum<br />
dominum Panceriam, seu eius sufficientem nuncium, quod ipse dominus Henricus<br />
deberet absolvere dictum dominum Panceriam, et dictum interdictum relaxare, de cuius<br />
173 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/15.<br />
114
equisicione primo constare debet, antequam possit dictus dominus Electus predictas<br />
sententias relaxare, ut satis patet et constare videtur ex forma commissionis et<br />
delegationis facte et commisse eidem domino Philippo ex parte domini Raymundi Dei<br />
gratia aquileiensis patriarche. Preterea dixit et protestatus fuit, quod dictus dominus<br />
Electus non deberet procedere ad relaxandum dictas senetntiasm nisi prius dominus<br />
Henricus citetur, qui per se vel sufficientem nuncium et defensorem debeat comparere<br />
coram dicto domino Electo occasione iuris sui defendendi et manutenendi et<br />
conservandi super dictis sententiis, et occasione earum, cum in his ipse Petrus non<br />
credat se sufficientem esse, et specialiter in omnibus, ubi non est sibi locus tutus ad<br />
predicta omnia exercenda. Item dictus Petrus proposuit et allegavit et protestatus fuit<br />
coram dicto domino Electo, quod dicte sententie excommunicationis, et interdicti late<br />
contra dictum dominum Odolricum Panceriam de Archu et homines suos, et sui<br />
districtus, et suas terras, iuste, ordine solemni et ex causa iusta, et ex manifesta offensa<br />
legitime prolate sunt per dictum dominum Henricum episcopum tridentinum. Et ut<br />
predicta possit probare dictus Petrus petit, quod per dictum dominum Electum debeat<br />
sibi et per eum dicto domino suo Henrico Dei gratia episcopo tridentino locus tutus et<br />
idoneus assignari, cum locus civitatis Brixie, ubi moratur dictus dominus Electus, non<br />
sit tutus et idoneus sibi et dicto domino suo, et hominibus tam laicis quam clericis, per<br />
quos predicta possunt probari, et per quos intendit et vult probare dictus dominus<br />
Henricus episcopus vel suus nuncius et procurator supradicta: cum dicat et allegat dictus<br />
Petrus, quod represalie imminent, et vigent et sint inter civitatem et homines Brixie et<br />
eius districtus, et civitatem et homines de Tridento et <strong>ipsius</strong> districtus 174 : et etiam cum<br />
Were et inimicitie capitales immineant, et vigeant, et sint inter dictum dominum<br />
Henricum et homines de Tridento et dictum dominum Oldricum Panceriam et homines<br />
de Arcu et sui districtus: ad que probanda dictus Petrus se offert legitime probaturum in<br />
loco idoneo et tuto, non astringens ad probandum omnia supradicta, sed ea que sibi<br />
sufficiant et dicto domino episcopo ad predicta probare, que supra scripta. Dictus Petrus<br />
dixit et protestatus fuit, ac ei denunciavit, quod non debeat predictas sententias relaxare,<br />
cum ipse sententie iuste sint ed ordine, ex causa, et animo, utpote late pro manifestata<br />
offensa, eo quod dictus dominus Panceria iura, possessiones, iurisdictiones et honores et<br />
castra, que notorie ad ecclesiam tridentinam pertinent, contra voluntatem dicti domini<br />
episcopi tridentini detinet: que omnia, vel alterum eorum, quod sibi sufficiat, dictus<br />
dominus episcopus probare potest et vult, quatenus de iure proabre tenetur, vel suus<br />
nuncius et procurator.<br />
Item die, loco, testibus etc. Cum dominus Philippus electus mantuanus precepisset<br />
dicto domino Petro mansionario de Tridento procuratori et procuratorio nomine domini<br />
Henrici Dei gratia episcopi tridentini, quod debeat sibi dare et tradere et producere<br />
quoddam instrumentum cuiusdam amonicionis facte per quemdam archipresbiterum de<br />
Blezio de mandato dicti domini Henrici in dominum Oldricum Panceriam de Archu, et<br />
publice in terra et districtu dicti domini Pancerie, quod instrumentum scriptum fuit per<br />
Tridentinum notarium die 12 intrante aprili MCCLXXX, ac etiam dictus dominus<br />
Philippus amonuisset ipsum Petrum primo, secundo, et tertio, quod dictum<br />
instrumentum sibi debeat tradere sub pena excommunicationis: idem Petrus dixit et<br />
proetstatus fuit, quod ipse non fuerit usus, nec ad presens uti volebat coram ipso dicto<br />
instrumento, unde dictum instrumentum non debebat nec debet, nec tenebitur nec<br />
tenetur tradere ipsum isntrumentum eidem domino Philippo; propter quod dixit et<br />
174 Represaliae inter tridentinos et brixienses, <strong>atque</strong> etiam bellum cum Odolrico Panceria de Arco.<br />
115
protestatus fuit dictus Petrus quod ipse dominus Philippus non deberet nec posset contra<br />
ipsum de iure propter hoc procedere aliquo modo, et si procederet, cuim gravaret<br />
iniuste, et indebite,et etiam eum gravavit ex dicto precepto.<br />
Item die, loco, et testibus etc. Cum dictus dominus Electus ordinasset et precepisset<br />
dicto Petro, quod debeat comparere coram ipso die lune proxime venienti ad<br />
procedendum in causa, que vertebatur, seu verti sperabatur inter ipsum Petrum<br />
procuratorio nomine domini Henrici episcopi tridentini, et Banzebonum de Verona<br />
notarium procuratorem et procuratorio nomine domini Oldrici Pancere de Archu, et hoc<br />
pro primo, secundo, et tertio termino, alioquin procederet secundum iuris ordinem in<br />
dicta causa: idem Petrus protestando dixit, quod non recipiebat, nec acceptabat dictum<br />
terminum sibi datum, et dictum preceptum sibi factum, cum ipse velit accedere ad<br />
dicum dominum suum Henricum episcopum tridentinum in civitate tridentina ad<br />
exponendum sibo totum processum, et ea que facta fuerunt in processu circa processum<br />
habitum et factum inter dictas partes coram domino Philippo Electo mantuano, et ut<br />
cum eo possit deliberare ea que sibi in predictis et circa predictum processum, et<br />
occasione <strong>ipsius</strong> expediunt facienda, et quod interim non debeat procedere contra<br />
dictum dominum Henricum episcopum nec contra eius nuncios. Et predicta omnia dixit,<br />
proposuit, et allegavit, <strong>atque</strong> protestaus fuit salvo omni suo iure, et iure dicti domini<br />
Henrici, ecclesie, et civitatis tridentine. Anno Domini 1280, indictione 8.<br />
Ego Iacobus de Lacu notarius affui rogatus et scripsi 175 .<br />
91. Brixiae, 1280 die 18 augusti<br />
In Christi nomine, Die dominico 18 intrante augusto in ecclesia sancti Faustini<br />
mayoris civitatis Brixie, presentibus dominis Dumpero Marchesio monico dicti<br />
monasterii, et Filipino de Lacu notario testibus rogatis. Ibi dominus Petrus clericus et<br />
mansionarius Beati Vigilii tridentini procuartor et procuratorio nomine domini Henrici<br />
Dei gratia episcopi tridentini dedit, porrexit et presentavit in manibus domini Filippi<br />
Electi mantuani infrascripta apellationem, tenor cuius talis est: In Christi nomine. Ego<br />
Petrus mansionarius Beati Vigilii tridentini procurator et procuratorio nomine domini<br />
Henrici Dei gratia episcopi tridentini sentiens me fore gravatum, et per me dictum<br />
dominum Henricum Dei gratia episcopum tridentinum, ex eo videlicet quod cum ego<br />
venerabili domino Filippo Electo mantuano delegato, ut dicitur, domini Raynaldi<br />
aquileiensis patriarche super causa appellationis interposite, ut dicitur, per dominum<br />
Olricum Panceriam de Arcu a quibusdam sententiis excommunicationis et interdicti<br />
latis per dominum Henricum episcopum tridentinum contra dictum dominum Olricum<br />
Panceriam, et homines, et terras districtus <strong>ipsius</strong> pluries petiisse locum tutum et<br />
idoneum assignari per vos ad probandum dictas sententias iuste et legitime latas fore;<br />
cum locus civitatis Brixie, in qua moramini, non sit tutus et idoneus ad predicta<br />
probanda, cum propter represalias que vigent, et imminent inter civitatem et homines<br />
Brixie, et civitatem et homines de Tridento, tum etiam propter alias causas, ad que<br />
probanda, vel alterum eorum prout mihi sufficient, et dicto domino Henrico me obtuli<br />
probaturum, et adhuc dictum locum statuere noluistis, ser per terminum et terminos me<br />
duxistis, et indebite me, <strong>atque</strong> dominum meum Henricum episcopum aggravastis, et<br />
laboribus et sumptibus fatigastis: et etiam quia mihi precepistis indebite, quod vobis<br />
tradere deberem quoddam instrumentum cuiusdam admonicionis scriptum per<br />
Tridentinum notarium die 12 intrante aprili 1280,indictione 8, quo instrumento non<br />
175 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/17.<br />
116
fueram coram vobis usus, nec ad presens uti volebam: et hoc precepistis mihi sub pena<br />
excommunicationis: ex quibus omnibus, seu altero eorum me gravastis indebite, et per<br />
dictm preceptum factum die 17 augusti 1280, iccirco a predictis gravaminibus seu altero<br />
eorum in his cfriptis ad dominum Papam appello, Apostolosque cum instantia peto.<br />
Anno Domini 1280, indictione 8.<br />
Ego Iacobus de Lacu notarius affui rogatus et scripsi 176 .<br />
92. Tridenti, 1263 die 4 maii<br />
Refutatio facta a domino Henrico Soga de Arco in dominum Egnonem episcopum<br />
tridentinum de vassalatico Bonacursii de Rippa.<br />
Anno domini 1263 indictione 6, die veneris quarto intrante madio Tridenti in<br />
palatio episcopatus, in presentia domini Riprandini notarii de Nacu, Arnoldi notarii<br />
domini episcopi, Zachei notarii de Dosso, Bertoldi et Tritelli servientium dicti domini<br />
episcopi, Gizani de Nacu, et aliorum. Ibique coram domino Egenone Dei gratia<br />
tridentine ecclesie episcopo, cum vasallaticus persone Bonacursii de Rippa filii<br />
quondam Wiscardini quondam Pegole, qui fuit de Nacu, faciendi rationem, et aliis<br />
rationibus sicut gentillis homo, et gentillis vassallus sub domino Henrico Soge de Arcu<br />
sine aliquo banno solvendo, et sine aliis condictionibus prestandis, occasione investiture<br />
facte in dominum Wiscardinum quondam patrem <strong>ipsius</strong> Bonacursii, et in heredes <strong>ipsius</strong><br />
utriusque sexus per dominum Federicum de Archo patrem dicti domini Henrici, et per<br />
dominum Albertum quondam de Mitifoco tanquam curatorem <strong>ipsius</strong> domini Federici, et<br />
pro eo, et Isolanum quondam dicti Wiscardini et pro se et ipso Wiscardino recipientem,<br />
prout continetur in carta inde scripta manu Boni notarii: et dictum vasallaticum dicti<br />
Bonacursii venit in partem ipsi domino Henrico in divisione sua, quam fecit cum suis<br />
fratribus, ut idem dominus Henricus ibidem dixit et confessus fuit, et ipse dominus<br />
Henricus pro se, et eius heredibus presentibus et futuris refutavit in dictum dominum<br />
Egenonem episcopum tridentinum pro se et suo episcopatu recipientem pro gentilli<br />
homine et gentilli vassallo vasallaticum <strong>ipsius</strong> Bonacursii, et eius heredum presentium<br />
et futurorum utriusque sexus cum omni iurisdictione, districtu personarum, ficto, et<br />
omni alia ratione, quam ei facere vel prestare tenerentur aliquo modo vel aliqua<br />
occasione iuste vel iniuste, ad hoc ut ipse dominus Egeno episcopus per se et eius<br />
successoribus, et suo episcopatu ad modum infrascriptum ad rectum et per honorabile<br />
feudum et anticum investire debeat dictum Bonacursium in se et eius heredibus<br />
utriusque sexus de omnibus et singulis infrascriptis. Qua refutatione ibidem facta, dictus<br />
dominus Egeno venerabilis episcopus tridentinus pro se et eius successoribus et suo<br />
episcopatu ad et per honorabile feudum anticum investivit dictum Bonacursium<br />
tanquam liberum, et gentillem hominem et gentillem vasallum in se et eius heredes<br />
utriusque sexus, et eorum descendentes usque ad infinitum sine ulla condictione<br />
prestanda vel solvenda: nominatim de banno sue persone, et de omni alio banno,<br />
excepto banno maleficii, quod nulli indulgetur, et generaliter de omni ficto, et omni<br />
condictione, et exactione, et ratione, quod vel quas ipse Bonacursius vel eius pater<br />
quondam Wiscardus vel eius antecessores dare vel prestare tenebantur seu tenentur<br />
aliquo modo vel aliqua occasione iuste vel iniuste quondam domino Federico vel eius<br />
filiis: ita ut ipse Bonacursius eiusque heredes utriusque sexus usque in infinitum dictum<br />
feudum habeant, et teneant pro antiquo feudo et vasallatico, et ei pertinere debebat de<br />
cetero usque in perpetuum sine omni predicti domini episcopi contradictione et eius<br />
176 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/16.<br />
117
successorum, vel alterius persone, distringendo se, et rationem de ipso facendo tantum<br />
per dictum dominum episcopum, vel per eius vicedominum, vel assessores Curie<br />
tridentine, et non per aliquem gastaldionem, vel aliam personam, et non solvendo<br />
bannum aliquod, nisi bannum maleficii, et promittens dictus dominus episcopus pro se<br />
et eius successoribus et episcopatu, quod dictum vasallaticum semper ipse habebit et<br />
tenebit in episcopatu, et manu episcopatus et quod ipsum extra episcopatum non<br />
feudabit, nec vendet, nec pignorari obligabit, nec aliquo modo alienabit, et si<br />
contrafactum fuerit, quod illa alienatio sit cassa et vana et nullius valoris. Promisit<br />
quoque dictus dominus episcopus pro se et suis successoribus et suo episcopatu dictum<br />
feudum et investituram ab omni contradicente persona defendere; quibus ita factis<br />
dictus Bonacursius dicto domino Egenoni episcopo pro se et episcopatu recipiente<br />
tanquam gentillis homo, et gentillis vassallus fidelitatem iuravit: pro qua vero<br />
refutatione dictus dominus Henricus fuit confessus se recepisse a dicto Bonacursio<br />
trigintaunam libram veronensium, quapropter pro se et eius heredibus promisit et<br />
convenit dicto Bonacursio dictum feudum et refutationem ab omni persona in ratione<br />
defendere, et expedire, aut dampnum in duplum ei restituere: et quod dabit ei cartam<br />
divisionis et quomodo vasallaticum ei venit in partem suam in laude sapientis sub<br />
obligatione omnium suorum bonorum.<br />
(L.S.) Ego Ubertinus sacri Palatii notarius Abyaticus quondam domini Oberti<br />
notarii de Placentia hoc suprascriptum instrumentum ex imbreviaturis canzellatis<br />
quondam dicti domini Oberti notarii sumpsi, traxi, et in suprascriptam formam redegi<br />
bona fide sine fraude nil addito vel diminuto, nisi forte punctum vel sillabam, quod<br />
sensum mutet, vel variet intellectum, et ut in ipsis imbreviaturis continetur, ita et in isto<br />
continetur instrumento, de verbo et auctoriatte domini Guallenghi plebani Marnighe<br />
venerabilis domini Fratris Henrici Dei gratia episcopi tridentini in spiritualibus Vicarii<br />
generalis, secundum quod continetur in instrumento dicte auctoritatis scripto per<br />
Vivaldum dictum Salvatorem notarium de Scana, et de mandato dicti Vicarii meum<br />
signum posui, et me subscripsi 177 .<br />
93. Inscriptiones posite supra portas urbis <strong>Arci</strong> 178 .<br />
+ DOMINUS<br />
GERARDUS<br />
DE ARCO FE<br />
CIT FIERI<br />
HOC OPUS PER MAGIST<br />
RUM GURARDUM<br />
ANNO M<br />
CCC<br />
XXV.<br />
+ ANIS.MIL.CCC.V.XX.<br />
D. NICOLAI VIRI NOB S Q E<br />
D. ARCO<br />
MANDATO DNI TUC EXTE BO<br />
NINO<br />
OPE MAGISTRO D s CUMIS NC s<br />
IN ISTO.<br />
Explica:<br />
Annis millenis trecentis quinque viginti<br />
domini Nicolai viri nobilisque de Arco<br />
mandato domini tunc existente Bonino<br />
opere magistro de Cumis natus in isto.<br />
177 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 5/5.<br />
178 1325. NB. Hae duae inscriptiones gothicis characteribus sunt insculptae, haec prima conspicitur<br />
supra arcum portae, que meridiem respicit et vocatur. Porta della Pina. Altera iacet supra portam, quae<br />
respicit orientem, et ducit versus monastrium monialium extra urbem.<br />
118
Sequens inscriptio reperitur in eccelsia conventus sive hospitii Patrum<br />
Celerstinorum apud Sarcham infra Toblinum.<br />
NICOLAUS ET GIRARDUS AMBO<br />
FRATRES COMITES ARCHI ISTI<br />
SUNT FUNDATORES AC PRAECIPUI<br />
BENEFACTORES ISTIUS MONASTERII<br />
ANNO M.CCCXXV 179 .<br />
94. Tridenti, 1315 die 16 aprilis<br />
Subiectio exhibita domino episcopo tridentino a domino Gerardo de Arco.<br />
Die mercurii 16 intrante aprili in castro Boni Consilii tridentine diocesis, in<br />
presentia nobilium militum dominorum Guillelmi quondam domini Azonis de<br />
Castrobarco, et Aldrigeti eius nepotis filii quondam domini Federici de Castrobarco<br />
fratris domini Guillelmi predicti, nec non reverendorum virorum dominorum Fratris<br />
Petri abbatis monasterii s. Laurentii prope Tridentum et Fratris Coradi capellani<br />
infrascripti domini episcopi tridentini, Gislenberti de Campo decani tridentini, Henrici<br />
canonici tridentini eius fratris, Laurentii iudicis de Vello Vicarii infrascripti domini<br />
episcopi, Guillelmi iudicis de Bellenzanis de Tridento, Riprandi domini Xicherii de<br />
Arsso, Scimonis quondam domini Gratiadei de Campo, Delaiti notarii de Novaria<br />
habitatoris Tridenti, et Baldini notarii de Arco, et aliorum testium ad hoc specialiter<br />
vocatorum, et rogatorum. Ibique coram venerabili in Christo Patre domino Fratre<br />
Henrico Dei, et apostolice Sedis gratia episcopo tridentino, comparuit dominus<br />
Gerardus filius quondam domini Odorici de Archo pro se et fratres suo domino Nicolao<br />
absente, flexis genibus exponens humiliter et devote, quod de lite et controversia, que<br />
fuit et vertitur inter prefatum dominum episcopum et ecclesiam tridentinam et dictos<br />
dominos Gerardum et Nicolaum fratres super iurisdictione quorundam hominum de<br />
Iudicaria, quos idem dominus episcopus sue asserit iurisdictioni suppositos, et<br />
subiectos: et ex adverso dicti domini Gderardus et Nicolaus fratres dictos homines ad se<br />
racione iurisdictionis spectare dicunt, ad arbitrium et voluntatem domini episcopi<br />
antedicti se pro se et dicto suo fratre liberaliter et totaliter exposuit, supplicans et<br />
exorans, ut de ipso, et de suo fratre misericorditer et benigne agat et disponat de hiis et<br />
de aliis pro sue libito voluntatis. Qui quidem dominus episcopus solita pietate et<br />
misericordia ductus tanquam dominus misericors et benignus pro bono, tranquilo et<br />
pacifico statu tocius episcopatus et ecclesie tridentine suorumque fidelium subditorum,<br />
dictos dominos Gerardum presentem et Nicolaum licet absentem ad suam gratiam et<br />
amorem pie et benigne recepit, et de dicta lite et controversia cum dictis fratribus<br />
gratiose disposuit in hunc modum, videlicet quod omnimoda et totalis iurisdicendo<br />
criminalis cuiuscumque condicionis et qualitatis existat de dictis hominibus de quibus<br />
est lis, per dictum dominum episcopum et suos officiales libere exerceatur, et<br />
cognoscatur, et quod dictus dominus episcopus vel eius officiales duas collectas<br />
annuatim quadraginta solidorum parvorum pro quoquo foco inponat hominibus<br />
antedictis iurisdicendo vero civilis per dictos fratres vel eorum officiales exerceatur et<br />
cognoscatur, dum tamen de iurisdictione aliquorum hominum de burgo <strong>Arci</strong> se<br />
nullatenus intromittant, nec de ipsis aliquam iurisdictionem exerceant: et hec omnia<br />
179 *Cfr. Tovazzi Giangrisotomo OFM, Variae Inscriptioes tridentinae, Trento 1994, nn. 178-180,<br />
pp. 201-202. –Haec inscriptio posita videtur post annum 1413 cum ante illud tempus in documentis<br />
titulus Comitis arcensibus non sit datus.<br />
119
hinc ad completum terminum sic firma maneant et perdurent, infra quod terminum si<br />
esse poterit iura prefati domini episcopi et dictorum fratrum dignosci debeant et finiri.<br />
Ita tamen quod propter predicta vel aliquid predictorum iuri dicti domini episcopi,<br />
episcopatus, et ecclesie tridentine et dictorum fratrum nullum preiudicium generetur.<br />
Que quidem omnia et singula suprascripta per dictum dominu episcopum disposita,<br />
ordinata, et gratiose collata idem dominus Gerardus pero se et dicto fratre gratanter et<br />
benigne acceptavit et approbavit: promittens stipulatione solempni pro se et dicto eius<br />
fratre dicto domino episcopo recipienti pro se, ac episcopatu, et ecclesia tridentina se et<br />
dictum suum fratrem ipsi domino episcopo, episcopatui, et ecclesie tridentine perpetuo<br />
fore fideles, et numquam contra ipsum et ecclesiam prelibatam facere vel venire, sed<br />
ipsum dominum episcopum et ecclesiam sepedictam in omnibus perpetuo defendere, et<br />
iuvare. Pro quibus omnibus et singulis attendendis et observandis, et ad conservacionem<br />
et defensionem omnium predictorum idem dominus Gerardus pro se, et dicto eius fratre<br />
promist ac convenit solempniter <strong>atque</strong> sponte dicto domino episcopo pro se, et ecclesia<br />
prelibata tradere et consignare in manibus et custodia <strong>ipsius</strong> domini episcopi vel suorum<br />
nunciorum castrum et fortalicia Drene infra tres dies proximos secuturos: quod quidem<br />
castrum idem dominus episcopus tenere et possidere debeat hinc ad sequentes tres<br />
annos completos: et completis dictis tribus annis dictum castrum in manibus dictorum<br />
fratrum debeat resignare et presentare. Eo tamen salvo, quod si infra dictum terminum<br />
contingeret dictum dominum episcopum ad maiorem dignitatem transferri, vel etiam,<br />
quod absit, de hoc seculo transmigravit, quod dictum castrum incontinenti dictis<br />
fratribus debeat restitui et libere dimitti et relaxari. Et pro predictis omnibus et singulis<br />
attendendis et observandis dictus dominus Gerardus obligavit ipsi domino episcopo pro<br />
se et ecclesia tridentina recipienti et stipulanti omnia sua bona presentia et futura.<br />
Promisit insuper dictus dominus Gerardus quod dictus dominus Nicolaus eius frater<br />
usque ad octo dies laudabit, approbabit et ratificabit omnia supradicta et se obligabit<br />
cum sacramento in omnibus et per omnia quemadmodum dictus dominus Gerardus<br />
promisit et obligavit. Iuravitque dictus dominus Gerardus corporaliter tactis Scripturis<br />
Sacrosanctis ad santa Dei Evangelia se omnia et singula suprascripta firma et rata<br />
habere et tenere, et nullo modo vel causa contra facere vel venire. Anno Domini 1315<br />
indictione terciadecima.<br />
Ego Cristanus imperiali auctoritate notarius de Rouredo interfui, et rogatus<br />
scripsi 180 .<br />
95. 1316 181 o 1348<br />
Epistola Ludovici brandenburgensis Tyrolis Comitis super destructione castrorum<br />
Restorii, et Spinedi 182 .<br />
Ludovicus Dei gratia etc. Quum nos ex multorum autenticorum, ac fide dignorum<br />
relatione precipimus, et firmiter novimus ab experto, Nycolaum de Archo, et Iohannem<br />
<strong>ipsius</strong> nepotem 183 , ex ipsorum elatione et superbia preter ius et iustitiam de castris<br />
Rastorii et de Spinis, que detinent in plebatibus Blexii et Nomassi tridentini districtus,<br />
180 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/27.<br />
181 seu melius circa annnum 1348.<br />
182 NB. Exemplar huius epistole est imperfectum, et mutilum, et sine chronologicis notis, annus<br />
enim supra notatum 1316, habetur ab extra forte recentiori manu additus: ceterum ex originali a<br />
contemporaneo scriptore videtur descriptum. Deest quoque nonen illius, cui epistola ipsa fuit directa;<br />
attamen dubitari nequit de veritate eius etc.<br />
183 *Erat enim filius domini Gerardi de Arco.<br />
120
quamplura illicita et enormia scelera et delicta in dictis plebatibus et tota Iudicaria<br />
audaciter perpetrasse, et cottidie non sufficere perpetrare in preiudicium et gravamen<br />
Gratiadei de Campo fidelis nostri dilecti, et <strong>ipsius</strong> amicorum, ac etiam quorumlibet<br />
commorantium in partibus seu plebatibus supradictis. Quapropter de destructione seu<br />
deruchatione 184 predictorum castrorum tanquam de radicibus et seminibus tantorum<br />
scelerum commissorum non immerito fore duximus providendum, taliter quod ipsis<br />
castris in antea nemo valeat aliqualiter commorari: promittentes bona fide, quod<br />
dictorum castrorum destructioni intendere volumus, ac etiam facere et adimplere quam<br />
primum facultas seu possibilitas se obtulerit ad predicta 185 .<br />
96. In ecclesia s. Thomae inter Arcum et Ripam, 1317 die 10 martii<br />
Compositio inter dominum episcopum tridentinum et dominos de Arco etc.<br />
Anno Domini 1317 indictione 15, die 10 intrante marcio in ecclesia s. Thome inter<br />
Archum et Ripam, presentibus dominis Antonio iudice de Leudro, Alchele de Saynano<br />
(sic), Wilielmo de Castronovo, et Libanorio de Ripa testibus et aliis. Ibique reverendus<br />
vir dominus Frater Conradus Ordinis Cisterciensis venerabilis in Christo Patris domini<br />
Fratris Henrici Dei et apostolice Sedis gratia episcopi tridentini Vicarius generalis, et<br />
nobiles milites domini Gralantus de Lawenbur, Gozalchus gastaldio Egne, et<br />
Volchemarius de Tirol Potestas Ripe nomine et vice dicti domini episcopi tridentini, et<br />
pro ipso domino episcopo et episcopatu tridentino ex una parte, nec non et nobiles viri<br />
domini Gerardus de Archo pro se, et ut coniuncta persona domini Nicolai eius fratris, et<br />
Parisius quondam domini Guichemarii de Madruci pro se et filiis suis, et ut coniuncta<br />
persona dominorum Iacobini et fratrum ac filiorum suorum quondam domini Aldrigeti,<br />
et Iovii quondam domini Tridentini, ac Alberti et fratrum filiorum quondam domini<br />
Ziramonti de Madrucio, et omnium aliorum amicorum suorum de Madrucio, et ipsi<br />
ambo etiam pro omnibus suis amicis ex altera: pro bono pacis fecerunt ad invicem<br />
infrascriptas composiciones et concordias. Primo quod prefati nobiles de Archo usque<br />
ad duos annos proxime subsequentes debeant habere et tenere universalem<br />
iurisdictionem in civilibus et criminalibus, preterquam de morte et membri abscissione,<br />
burgi et tocius plebatus Archi, et pro dicta iurisdictione dicti burgi et plebatus predictus<br />
dominus episcopus tridentinus et sui capitanei et officiales usque ad dictum terminum<br />
duorum annorum debeat habere omnes homines et personas cuiuscumque condicionis<br />
existant de tota Iudicaria iurisdictione ipsorum nobilium de Arco, et qui ad ipsos<br />
spectant quocumque iure vel modo: hoc addito expresse, quod ex hoc infra dictum<br />
tempus et postea nullun preiudicium generetur dicto domino episcopo et ecclesie<br />
tridentine et nullum etiam ius in proprietate et possessione vel quasi ipsis nobilibus<br />
acquiratur: et e converso quod ex hoc ipsis nobilibus nullum preiudicium generetur in<br />
suis hominibus ac iurisdictionis eorum in Iudicaria et alibi si quos habent, et quod per<br />
hoc ipsi domino episcopo et ecclesie tridentine nullum ius acquiratur. Item quod<br />
suprascriptis aliis nobilibus detur per dominum episcopum pro relaxatione suorum<br />
hominum et eorum iurisdictionis si quos habent, quos usque ad dictum terminum<br />
duorum annorum retinere debeat ipse dominus episcopus per se et suos officiales, totum<br />
illus in pecunia, quod suprascripti nobiles milites et dominus Guarnerius 186 preceperint<br />
eis dari, ita quod per hoc nullum preiudicium generetur, ut superius in alio capitulo est<br />
expressum.<br />
184 *Diroccare, abbattere distruggere.<br />
185 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/29.<br />
186 *hic erat de Tablato, et in alio exemplari id additur hic loci.<br />
121
Item quod dominus Nicolaus de Archo et omnes suprascripti nobiles, et eorum<br />
omnes sequaces absolvantur libere ab omni banno et delicto, in quod inciderint vel<br />
incidissent propter gueram exercitus de Madrucio, et presentis guere.<br />
Item quod castrum Drene teneatur cum pactis et condicionibus in instrumento<br />
primo facto contentis, et quod transacto illo termino in ipso instrumento contento, ipsum<br />
castrum restituatur suprascriptis nobilibus de Archo, non obstante quod ipsi nobiles<br />
usque in hunc presentem diem fecissent contra ipsum dominum episcopum, quia hoc<br />
totum debet esse remissum, et eisdem nobilibus nullum preiudicium generare. Et hec<br />
omnia debent confirmari per dominum episcopum tridentinum per publicum<br />
instrumentum, vel per literas sigillatas suo sigillo.<br />
Ego Bartholomeus imperiali auctoritate notarius quondam Ambrosii interfui et<br />
scripsi 187 .<br />
97. <strong>Arci</strong>, 1317 die 18 martii<br />
Anno Domini 1317, indictione 15 die veneris 18 intrante marcio in platea<br />
Communis Archi, presentibus dominis Conrado presbitero, qui fuit de Mantua, Antonio<br />
iudice de Leudro, Francisco domini Guizardi de Archo, et Iohanne domini<br />
archipresbiteri de Randena, Nicolao de Toblino, et Hengenfredo de Archo testibus et<br />
aliis. Ibique nobiles viri domini Nicolaus de Archo, Iacobinus quondam domini<br />
Aldrigeti pro se et fratribus suis, Iorius quondam domini Tridentini, Albertus, Pinterius<br />
fratres quondam domini Ziramonti de Madruzzo pro se et suis amicis, Simon et Feraza<br />
fratres quondam domini Gratiadei de Campo, et Aproinus quondam domini Petri de<br />
Predagolaria pro se et fratribus suis, ac ceteris suis amicis: attendentes et considerantes,<br />
quod ea, que eorum nomine gesta sunt, ratificari possunt et rata haberi, id circho (sic)<br />
viso quodam instrumento quarumdam composicionum factarum inter reverendum virum<br />
dominum fratrem Conradum Ordinis Cisterciensis venerabilis in Christo Patris domini<br />
Fratris Henrici Dei et apostolice Sedis gratia episcopi tridentini Vicarium generalem, et<br />
nobiles dominos Gralantum, Gozalchum gastaldionem Egne, et Wolchemarium<br />
potestatem Ripe nomine et vice suprascriptis domini episcopi et episcopatu tridentino ex<br />
una parte, nec non et nobiles viros dominos Gerardum de Archo pro se et ut coniuncta<br />
persona dicti domini Nicolai sui fratris, et Parisium quondam domini Wichemarii de<br />
Madrucio pro se et filiis suis, et ut coniuncta persona Iacobini et fratrum suorum<br />
filiorum quondam domini Aldrigeti, et Iorii quondam domini Tridentini, et Alberti et<br />
fratrum suorum filiorum quondam domini Ziramonti de Madrucio, et omnium suorum<br />
amicorum, et ipsi ambo etiam pro omnibus suis amicis de Campo, nobilibus de<br />
Predagolaria, et Benedicto de Seyano ex parte altera; cuius instrumenti dictarum<br />
composicionum scripti manu mei notarii infrascripti tenor superius est expressum:<br />
laudaverunt et ratificaverunt omnes et singulas composiciones et concordias<br />
suprascriptas, et omnia et singula in suprascripto instrumento contenta, scilicet dictus<br />
dominus Nicolaus suprascriptum primum capitulum de permutatione iurisdictionis burgi<br />
et plebatus Archi cum hominibus suis et sue iurisdictionis tocius Iudiacrie, quos suos<br />
homines dicte iurisdictionis asseruit esse suos in civilibus et criminalibus causis: et<br />
tercium capitulum de absolutione delicti et exemptione banni: et ultimum capitulum de<br />
facto Drene. Et ceteri nobiles suprascripti secundum capitulum de suis hominbus pro<br />
illo precio, quod preceperint dicti nobiles in ipso capitulo contenti, et tercium capitulum<br />
de dicta absolutione et banni exemptione promittentes dicti nobiles pro se et suis amicis<br />
187 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/30-31.<br />
122
predictis mihi notario infrascripto stipulanti et recipienti nomine et vice dicti domini<br />
episcopi, et omnium personarum, quarum interest vel interesse poterit, dictas concordias<br />
et composiciones, et omnia et singula in ipso instrumento contenta perpetuo firma et<br />
rata habere et tenere, et non contra facere vel venire de iure vel de facto sub suorum<br />
bonorum obligatione presentium et futurorum.<br />
Ego Bartholomeus imperiali auctoritate notarius quondam Ambrosii interfui rogatus<br />
et scripsi 188 .<br />
98. Tridenti, 1317 die 16 martii<br />
Die 16 intrante marcio 189 sub dicto millesimo et indictione, Tridenti in castro Boni<br />
Consilii, presentibus domino Gualengo plebano Marnige, Boniohanne canonico<br />
tridentino, Antonio iudice de Leudro, et Bonaventura quondam magistri Rubei de<br />
Tridento testibus et aliis. Ibique venerabilis in Christo Pater dominus Frater Henricus<br />
Dei et apostolice Sedis gratia episcopus tridentinus, considerans et attendens, quod ea<br />
que rite et iuste processerunt, maxime circa vigorem pacis, debent perpetua firmitate<br />
gaudere; viso quodam instrumento in presentia prefati domini episcopi et duorum<br />
testium perlecto quarundam composicionum factarum inter reverendum virum<br />
dominum Fratrem Conradum Ordinis Cisterciensis <strong>ipsius</strong> domini episcopi Vicarium<br />
generalem, et nobiles milites dominos Gralantum, Goxalcum gastaldionem Egne, et<br />
Wolchemarium de Tirol pro dicto domino episcopo potestate Ripe, nomine et vice<br />
<strong>ipsius</strong> domini episcopi, et pro ipso domino episcopo et suo episcopatu ex parte una, nec<br />
non nobiles viros dominos Gerardum de Archo pro se, et ut coniuncta persona domini<br />
Nicolai eius fratris, et Parisium quondam domini Guichemarii de Madrucio pro se et<br />
filiis eius et ut coniuncta persona Iacobini quondam domini Aldrigeti de Madrucio, et<br />
fratrum suorum et eiusdem filiorum, et Iorii filii quondam domini Tridentini, ac Alberti<br />
filii quondam domini Ziramontis, et fratrum suorum de Madrucio, et ipsi ambo etiam<br />
pro omnibus suis amicis de castro Campi et de Predagolara, ac Benedicto de Seyano, et<br />
pro omnibus suis amicis ex parte altera, laudavit, ratificavit, et approbavit omnes et<br />
singulas composiciones et concordias suprascripta ut in suprascripto instrumento<br />
continentur, et omnia et singula in suprascripto instrumento contenta modo et forma<br />
superius experssis, mandans prefatus dominus episcopus mihi notario infrascripto ut de<br />
predictis duo publica conficerem instrumenta, unum quorum dari debeat prefato domino<br />
episcopo, et alterum adverse parti, scilicet suprascriptis nobilibus, et cuilibet ipsorum si<br />
opus fuerit.<br />
Ego Bartholomeus quondam domini Ambrosii de Enno imperiali auctoritate<br />
notarius suprascriptis omnibus et singulis interfui, et rogatus scripsi 190 .<br />
99. In castro Tenni, 1327 die 14 februarii<br />
Dominus Henricus episcopus tridentinus concedit iurisdictionem domino Nicolao<br />
de Arco.<br />
Frater Henricus Dei et apostolice Sedis gratia tridentinus episcopus universis<br />
presentes literas inspecturis salutem in Domino sempiternam. Assidue meditantes vias<br />
et modos, per quos homines et subditi nostri in tota Iudicaria quiete et pace simul<br />
possint frui et gaudere, deliberato animo duximus ordinandum, ut inter nos et nobilem<br />
virum Nicolaum de Archu nullius scrupuli et turbationis possit materia reperiri, fidem et<br />
188 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/30-31.<br />
189 *ordine chronologico hoc documentum debet preponi antecedenti.<br />
190 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/31.<br />
123
legalitatem <strong>ipsius</strong> Nicolai attendentes, ipsum in burgo nostro Archi et toto plebatu<br />
nostrum capitaneum et rectorem constituimus per presentes, committentes eidem<br />
iurisdictionem nostram, quam habemus ibidem racionabiliter exercendam usque ad<br />
nostre beneplacitum voluntatis, modis et viis subnotatis, per hoc intendentes, quod in<br />
tota Iudicaria nihil habeat disponere vel agere, sed contentus esse debeat predictis burgo<br />
et plebatu nostris, ac iurisdictione nostra sibi commissis, in quibus ipsum nostrum<br />
fecimus capitaneum et facimus pro nostre libito voluntatis. Dantes et concedentes sibi<br />
plenam et liberam potestatem inquirendi, corrigendi et puniendi excessus quoslibet per<br />
quoscumque committendos ibidem, neminem tamen contra Deum et iustitiam<br />
aggravando, vel aliqualiter alleviando, dumodo non sint tales excessus, in quibus mortis<br />
periculum aut mutilatio membrorum exigatur, ad quorum excessuum penam nolumus<br />
quod sua potestas extendatur: sed volumus quod committentes excessus huiusmodi vel<br />
aliquem eorundem, presententur ad nostrum palatium tridentinum, et ibidem de consilio<br />
sapientum et prudentum virorum secundum Deum et iustitiam corrigantur. Insuper<br />
eidem Nicolao capitaneo nostro sub pena nostro arbitrio infligenda districte precipimus<br />
et mandamus, quatenus bannitos aliquos vel malefactores quicumque sint, et<br />
undecumque in commissis sibi burgo et plebato ac iurisdictione nostris predictis nullo<br />
casu receptare seu tenere audeat vel presumat. Volentes et mandantes ac iniungentes<br />
universis et singulis dicti nostri burgi Archi et totius plebatus eiusdem iurisdictionis<br />
nostre sindicis, ancianis, communitatibus, et hominibus, quatenus sub penis quibuslibet<br />
tam spiritualibus, quam temporalibus nostro arbitrio infligendis, in hiis que ad<br />
huiusmodi capitaneatus officium spectaverint, sibi tanquam capitaneo eorum per nos ad<br />
nostre voluntatuis arbitrium constituto, plene pareant et intendant. Alioquin sententias<br />
sive penas, quas iuste tulerit vel inflixerit in rebelles, auctore Deo faciemus<br />
inviolabiliter observari usque ad satisfactionem debitam et condignam. Si autem ipsum<br />
Nicolaum processu temporis a predicto capitaneatu nostri burgi Archi et plebatus<br />
eiusdem, et iurisdictione nostra amovere vellemus, vel amoveremus, nollemus tamen<br />
nec volumus, quo in hominibus et iurisdictione si quos vel si quam in Iudicaria iuste et<br />
rite habere deberet, vel docere posset legitimis documentis, aliquod preiudicium<br />
generetur. Nostre enim voluntatis est et esse debet, omnes subditos nostros in suis iustis<br />
iuribus, quantum potuerimus et sciverimus, defensare et favorabiliter conservare. In<br />
quorum fidem presentes fieri fecimus, et sigilli nostri munimine roborari. Actum et<br />
datum in Tenno castro nostro die sabbati 14 februarii nativitatis dominice anno 1327,<br />
indictione decima 191 .<br />
(Locus Sigilli pendentis)<br />
+<br />
100. 1385 die 14 maii<br />
Pacta et compositiones factae inter dominum episcopum tridentinum et dominum<br />
Antonium de Arco.<br />
In Christi nomine amen. Anno eiusdem nativitatis 1385 indictione 8, die dominico<br />
14 mensis madii. Hec sunt conventiones et pacta facta et promissa inter nobiles virum<br />
dominum Petrum militem de Sporo et Henricum de Lietestain nomine et vice Re.mi in<br />
Christo Patris et domini domini Alberti Dei gratia episcopi tridentini et Comitis in<br />
Hortemburg ex una parte, et egregium militem dominum Antonium de Arco ex alia<br />
parte. In primis quod dominus Antonius predictus teneatur et dare debeat castrum<br />
191 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/32.<br />
124
Madrucii in manibus et balia predictiorum dominorum Petri et Henrici de Lietestain, et<br />
quod predicti debeant et teneantur conservare castrum Madrucii et nemini parcium dare,<br />
donec nobiles electi infrascripti dixerint et determinaverint inter prefatum dominum<br />
episcopum, et antedictum dominum Antonium super petitionibus fiendis ab utraque<br />
parte, et secundum quod infrascripti electi dixerint et determinaverint de castro<br />
Madrucii, quod predicti domini Petrus de Sporo et Henricus de Lietestain presentare<br />
teneantur castrum Maducii et de ipso facere prout predicti electi dixerint et<br />
determinaverint. Item quod infrascripti electi possint valeant audire, cognoscere, et<br />
determinare quidquid predictus dominus Antonius petere vult predicto domino episcopo<br />
tridentino tam super facto iurisdictionis Iudicarie et mute de Banallo, ut asserit idem<br />
dominus Antonius, sibi spectanti, quam aliorum quecumque petere vellet prelibato<br />
domino episcopo. Item e converso, quod infrascripti electi possint et valeant audire,<br />
cognoscere, et determinare quidquid prelibatus dominus epsicopus petere vult perdicto<br />
domino Antonio et si aliquid tenet et occupat de bonis epsicopatus Tridenti ipso domino<br />
episcopo pertinentibus. Item quod suprascripte partes firmum et ratum habere debeant<br />
quidquid infrascripti electi dixerint et determinaevrint de suprascriptis, et infrascriptis<br />
tam super facto Madrucii, quam super eorum petintionibus quibuslibet. Item quod<br />
predictus dominus episcopus tridentinus deberat suo sigillo sigillare instrumenta domini<br />
Antonii predicti concessionis in feudum per ispum dominum episcopum. Item quod<br />
dominus Antonius predictus emendare debeat et satisfacere dicto domino episcopo pro<br />
iniuriis castri Madrucii, et detemptionis, et captivationis Vochexi cum servitiis prout<br />
dixerint infrascriptus dominus Antonius de Lizana, et suprascriptus Henricus de<br />
Lietestain. Item quod prelibatus dominus episcopus debeat et teneatur audire Nicolaum<br />
de Madrucio et filias domini Petri de Madrucio, et alios expulsos de Madrucio<br />
occasione domini Antonii in eo et super eo, quod predicti ius haberent, et quod gaudere<br />
debeant iure suo, si quod haberent: et quod in casu quo prelibatus dominus episcopus<br />
aliquod ius haberet in dicto castro Madrucii, iure suo gaudeat prout decet et convenit.<br />
Electi autem per partes suprascriptas sunt hii.<br />
Primo dominus Advocatus de Amatia.<br />
Item dominus Fridericus de Grifestain.<br />
Item dominus Petrus de Sporo.<br />
Item dominus Antonius vel Guillelmus de Lizana.<br />
Item dominus Iohachinus de Vilandres.<br />
Et si dominus Advocatus interesse non posset, quod predicti suprascripti electi pro<br />
eorum libito voluntatis debeant super predictis petitionibus fiendis ab utraque parte<br />
determinare, licet idem dominus Advocatus absens sit, et illum ordinem quem dabunt<br />
predicti electi super castro Madrucii, dominus Petrus de Sporo, et Henricus de<br />
Lietestain teneantur facere et observare. Item quod predicti Petrus de Sporo, et Henricus<br />
de Lietestain debeant tenere et conservare dictum castrum Madrucii hinc ad proximum<br />
festum sancti Martini proxime venturi. Item quos si contingat casus, quod unus de<br />
electis interesse non possit, vel alio quoquo modo vacaret, alii electi eligere possint<br />
unum ydoneum loco illius qui abesset vel interesse non posset. Quibus suprascriptis<br />
dominus Antonius ad evidenciam premissorum sigillum suum fecit apponi.<br />
(L. imago arcus cum sagitta. S.) 192 .<br />
101. In campis Drenae, 1398 die 12 iulii<br />
192 Documentum cartaceum originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/35.<br />
125
Treugua sive inducie inter dominum episcopum tridentinum et dominos de Arco.<br />
Ego Vinciguerra de Archo meo nomine, ac nomine et vice Antonii et Nicolai<br />
fratrum meorum, pro quibus promitto me facturum, curaturum cum effectu, quod<br />
infrascripta omnia et singula attendent, et inviolabiliter observabunt, cupiens ad<br />
tranquillam et bonam pacem meo nomine, et nomine fratrum meorum predictorum<br />
devenire cum R.mo in Christo Patre ac magnifico domino domino Georio Dei gratia<br />
episcopo et domino tridentino, firmas et fideles treuguas nominibus quibus supra, feci<br />
ac facio a die date presentium usque ad festum s. Georgii proxime sequuturum; quas<br />
quidem treuguas nomine meo, et fratrum meorum promitto per me et dictos fratres<br />
meos, fautores, adherentes, subditos, et quoscumque colligatos meos et fratrum meorum<br />
predictorum firmas et ratas habere, et tenere, et fideliter observare, promittensque quod<br />
ego, nec fratres mei predicti aut subditi, adherentes, vel alii prenominati tam mei quam<br />
predictorum fratrum meorum turbabimus, vel offendemus prefatum dominum<br />
episcopum, subditos vel adherentes vel sequaces, nec turbare vel offendere, aut<br />
molestare realiter vel personaliter permittam per tempus supradictum. Hoc tamen<br />
expresse acto, quod neutra partium, videlicet egomet dicti fratres mei, adherentes,<br />
fautores, subditi vel sequaces mei et dictorum fratrum meorum aliquid novi dictis<br />
treuguis durantibus quovis modo attemptare debeamus, nec castrum Spini diruptum<br />
aliqualiter fortificari faciemus: et similiter quod dictus dominus episcopus, adherentes,<br />
fautores, sequaces, vel subditi, non facient vel permittent fieri aliquod hedifficium quod<br />
redundet vel redundare possit in preiudicium meum et fratrum meorum. Promitto etiam<br />
meo nomine, et nomine fratrum meorum, quod durante dicta treugua non dabo nec dare<br />
faciam auxilium, consilium, vel favorem alicui iniurianti vel iniuriare volenti prefato<br />
domino episcopo, eiusque subditis, fautoribus, adherentibus, vel amicis pro dicto<br />
tempore. Supradictas ingitur treuguas promitto pro me et omnibus et singulis supradctis<br />
cum pactis predictis ratas, ac grata et firma fideliter tenere, et inviolabiliter observare, et<br />
me facturum et curaturum, quod per fratres meos inviolabiliter observabuntur, excepto<br />
duntaxat si predictus dominus episcopus haberet gueram cum illustrissimo domino meo<br />
Duce Mediolani, quia tunc et eo casu nolo esse obligatus meo nomine, nec nomine quo<br />
supra, ad non offendendum dictum dominum episcopum: ymo volo et esse intendo in<br />
guerra, et posse licite facere guerram pro ipso, et cum ipso domino Duce Mediolani<br />
contra ipsum dominum episcopum, eiusque subditos, adherentes, sequaces, et fautores;<br />
et aliter vel alio modo esse obligatus vel astrictus ad predicta vel aliquod predictorum.<br />
Inter alios autem coligatos et adherentes meos et fratrum meorum nomino spectabilem<br />
militem dominum Azonem Franciscum de Castrobarcho, dominos Antonium et<br />
Ottonem de Castrobarcho de Agresta, salvo et reservato mihi iure et habilitate iterum et<br />
de novo pluries ac tociens quocienscumque mihi placuerit et voluero alios de novo<br />
nominandi. Actum in Campis Drene 1398, sexta indictione, die 12 mensis iullii, in<br />
presentia nobilium virorum Antonii de Carpo, Girardi de Sesadello, Iohanini Mazochi<br />
omnium stipendiariorum ill.mi domini domini Ducis Mediolani, nec non Iacobi de<br />
Rochabruna et Francischi Campane: et ad maiorem firmitatem sigillum meum apposui.<br />
(L.S.)<br />
(L.S.) Ego Rolandinus de Cologno publicus papiensi imperialique auctoritate<br />
notarius huic instrumento presens fui, scripsi, et in testimonium premissorum me<br />
subscripsi 193 .<br />
193 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/36.<br />
126
102. <strong>Arci</strong>, 1399 die 8 octobris<br />
Prorogatio treuguae suprascriptae.<br />
Ad notitiam universorum per presentes deducimus nos Vinciguerra et Antonius<br />
fratres de Archo, quod cum inter R.mum in Christo Patrem dominum Georium Dei<br />
gratia episcopum tridentinum et eiusdem domini episcopi sequaces, colligatos, fautores,<br />
fideles et adherentes ex una parte, et nos fratres, et nostrorum atthinentes, amicos,<br />
fautores, sequaces, subditos, et adherentes ex altera parte facte fuerunt fideles et firme<br />
treuge, de mandato ill.mi principis et domini domini Leopoldi Ducis Austrie etc.<br />
durature tantum a duodecima die mensis marcii proxime preteriti usque ad festum s.<br />
Michaelis proxime preteriti, ipsas treugas in prioribus literis comprehensas de mandato<br />
prelibati domini vollentes eidem complacere et obedire in omnibus, pro nobis et<br />
omnibus nostris amicis, fautoribus, sequacibus, subditis et adherentibus, cum omnibus<br />
et singulis modis, pactis, capitulis, et clausulis in eisdem contentis hinc usque ad<br />
octavam Resurrectionis domini nostri Ihesu Christi proxime venturam inclusive<br />
prorogamus, prolongamus, et firmamus: promittentesque eas ab ea firmiter,<br />
inviolabiliter, et fideliter observare. In quorum fidem et testimonium presentes literas<br />
fieri fecimus et sigillo nostro munimine roborari. Datum Archi die mercurii 8 mensis<br />
octobris 1399, septima indictione.<br />
(L.S.) 194 .<br />
103. In castro <strong>Arci</strong>, 1456 die ultima ianuarii<br />
Littere reversales domini Francisci de Arco attestantis suam subiectionem.<br />
Ego Franciscus Comes Archi recognosco pro me meisque heredibus: sicuti pater<br />
meus et predecessores mei Comites Archi felicis memorie moniciones, precepta, et<br />
citaciones reverendissimorum in Christo Patrum et dominorum, dominorum<br />
episcoporum ecclesie tridentine cum debita obedientia et reverencia uti subditi et<br />
homines prememorate ecclesie tridentine susceperunt, obediverunt, eisdemque<br />
paruerunt: ita ego polliceor per presentes bona fide, fraude et dolo semotis, quod nunc et<br />
in futurum pariter omnes et singulas moniciones, precepta, et citaciones R.mi in Christo<br />
Patris et domini domini Georgii Dei et apostolice Sedis gratia episcopi tridentini domini<br />
mei gratiosissimi, suorumque successorum recipere, ipsisque cum omni humilitate<br />
obedientia et reverencia veluti subditus et homo ecclesie prenotate, in quantum<br />
rationabilia et iusta feurint, attendere, parere, et obedire; alia quoque omnia et singula,<br />
que mei predecessores cum ipsorum subditis ecclesie et episcopis tridentinis fecerunt,<br />
pariformiter facere, et adimplere volo. Castra quoque mea, videlicet Restorium et<br />
Spinedum, que iacent et sita sunt in dominio, terra et fundo ecclesie prelibate, a prefato<br />
domino Georgio episcopo tridentino eiusque ecclesia et suis successoribus ac ecclesia<br />
tridentina mihi et heredibus meis legitimis masculis dumtaxat ex me descendentibus, in<br />
quantun ipsa etiam ob quamcumque causam ad eius R.mam Paternitatem,dictamque<br />
ecclesiam tridentinam quoquo modo sint aut fuerint devoluta, in feudum nobile et<br />
rectum concedere et conferre debet et tenetur; meque vice et nomine quibus supra<br />
graciose investire; salvis tamen semper iuribus et honoribus sacri Romani imperii,<br />
quibus ut Comes et eisudem imperii sacri vasallus ipso sacro Romano imperio astrictus<br />
sum et obligatus, quibus per premissa nullatenus derogare intendo. In cuius rei<br />
testimonium sigillum meum presentibus est appensum. Datum in castro Archi ultima<br />
die mensis ianuarii, anno Domini 1456.<br />
194 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/37.<br />
127
(Loc. Sig. pend) 195 .<br />
104. <strong>Arci</strong>, 1456 die 15 ianuarii<br />
Epistola super discordia inter dominos Franciscum et Galeatium de Arco.<br />
Extra: R.mo in Christo Patri et excelso domino gratioso, domino Georgio Dei gratia<br />
episcopo tridentino dignissimo etc.<br />
Reverendissime in Christo Pater et excelse domine domine gratiose. Christophorus<br />
Tartarus cancellarius meus mihi ex parte R.me Dominationis vestre retulit non nulla de<br />
factis Comitis Galeacii, ex quo novi Reverendam Dominationem vestram non bene<br />
informatam de his, que per me acta fuere, ut fratres istos in tranquillam et unam pacem<br />
ponerem, licet nequierim, non tamen aliquo meo defectu. Ut igitur prefata R. Dominatio<br />
vestra clare cognoscat quod per me nullatenus defecit, rem hanc ut se gessit<br />
quambrevius potero enarrare conabor. Dum successisset casus domini Iohannis de<br />
Castronovo, vocatis strictissime per magnificum Comitem Franciscum cognatum meum<br />
huc Archum cum circa decem mecum statim accessi. Et cum hic essem, servitores tam<br />
Comitis Galeacii quam Comitis Francisci simul uniti venerunt ad me rogantes ut nullo<br />
modo hinc recedere deberem, donec ipsos fratres ad concordiam reduxxissem. Et sic<br />
cupidus huius rei, ivi ad Comitem Franciscum quem semper in eadem voluntate et bono<br />
proposito continue reperi, offerendo se velle facere omnia, que ego volebam, pur quod<br />
(sic) Comes Galeacius vellet erga ipsum servare illam bonam fraternitatem, quam ipse<br />
faceret versus eum. Deinde ivi ad Comitem Galeacium, qui requisitus a me quenam<br />
essent eorum differentie, dixit quod Comes Franciscus habebat penes se certa bona, que<br />
fuerant quondam domine Blamche, de quibus habere debebat medietatem: et sic feci<br />
quod Comes Franciscus portare fecit ipsa bona ut dividerentur, que reperta fuere multo<br />
maioris quantitatis quam foret scriptum super una cedula, quam habebat ipse Comes<br />
Galeacius penes se: ex quo cxognovi Comitem Franciscum non habere animum<br />
decipiendi fratrem, et sic inter ipsos concorditer bona predicta fuere divisa: postmodum<br />
dixi ipsi Comiti Galeacio si habebat aliud petendum a fratre suo, qui respondit, quod<br />
erant etiam alia petenda, sed non erat tempus nec locus illa petendi, et quando sibi<br />
videretur illa peteret, et quod nemo poterat compelli ad agendum. Quod audiens, cepi<br />
ipsum bonis verbis reprehendere dicendo, quod hoc non erat bona via pacificandi, et<br />
bene vivendo cum fratre suo, rogans eum, ut vellet eligere duos ex servitoribus suis<br />
intelligentioribus, et qui melius scirent facta eorum, et Comes Franciscus eligeret duos<br />
de suis, in quibus se se compromittere vellent, quia ego etiam essem cum eis. Demum<br />
post multa verba et preces meas dixit, se nullo modo velle facere aliquod<br />
compromissum: sed erat contentus stare de omnibus sacramento Comitis Francisci, qui<br />
licet recusaret dicens non esse honestum, quod ipse deberet esse iudex in facto proprio,<br />
tandem cohactus per me, fuit contentus, dumodo fieret scriptura de his, que ipse per<br />
sacramentum suum declarabat, quia nolebat amplius postea esse ad differentiam cum<br />
fratre suo. Finaliter Comes Galeacius dixit se nolle fieri aliquam scripturam de predictis<br />
quod licet mihi et aliis astantibus videretur inhonestum, quia se reddebat suspectum;<br />
tamen ego desiderosus concordii, feci Comitem Franciscum iurare presentibus pluribus<br />
servitoribus utriusque partis, quod ipse super animam sui diceret ea, que mera<br />
conscientia sibi iudicaret in predictis. Et cum divisissent et asportassent bona predicte<br />
domine Blanche, illo sero Comes Franciscus misit Girardum Capirolam socialem meum<br />
ad Comitem Galeacium dicendo, quod deberet esse contentus, ut ponerent communiter<br />
195 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/40.<br />
128
custodias super monte, ut de iure debent, et apparet per scripturam, quam etiam viderunt<br />
oratores R.me Dominationis Vestre. Comes Galeatius tunc respondit quod nullo modo<br />
pati volebat, quod frater poneret custodias super eius monte, dicendo hec verba:<br />
videretur quod ego essem proditor: ego nolo quod ponat custodias super meo monte: et<br />
si non cavent sibi et Cesar, et Franciscus in una hora habebo hic tot gentes, quod faciam<br />
eos salere a fenestris castri Archi, et satis erit eis, si poterunt evadere per fenestras:<br />
replicando etiam hec verba: ego non accipio terminum hec faciendi uno vel duobus<br />
mensibus, sed per spacium unius hore. Et cum hec mihi relata fuissent per Girardum<br />
suprascriptum socialem meum, me movi statim veniendo ad ipsum Comitem<br />
Galeacium, quem reperi recessisse ex castro et descendisse in burgum: que cum<br />
vidissem, dessendi personaliter in burgum hora circa secunda noctis causa ipsum<br />
alloquendi et mitigandi: sed illo sero noluit inveniri, abscondens se solum ut non<br />
alloquerer ipsum et illomet sero convocavi servitores utriusque partis confortando eos,<br />
ut vellent se unire et dicere dominis suis, ut deberent se insimul pacificare, et bene<br />
vivere, aliter darent eis causam providendi sibi de uno alio domino; et ex tunc ego fui<br />
deliberatus recedere, quia non videbam propter obstinationem Comitis Galeatii posse<br />
ahbere honorem de hac re: sed rogatus a servitoribus utriusque partis remansi, et licet<br />
illo sero noluissem me ipsum alloqui, tamen feci sibi proferre per servitores suos, et<br />
postmodum in mane replicavi, quod si ipse Comes Galeacius volebat se pacificare cum<br />
fratre, et bene vivere secum, volebam ipsum assumere in sextum meum filium ultra<br />
quinque filios quos habeo, et ipsum facere participem pro sexta parte in omnibus bonis<br />
meis, et de his me facturum publica instrumenta et autenticas obligationes. Et deinde<br />
tota die stabam in burgo ante domum suam causa volendi ipsum alloqui. Se fecit me<br />
stare per duos dies antequam potuissem ab eo habere audientiam; finaliter tercia die<br />
fecit mihi dici, quod erat contentus audire me, sed nolebat ut dicerem aliquid quod sibi<br />
displiceret: cui respondere feci, quod non dicerem aliqua, que sibi merito displicere<br />
deberent, quia non querebam nisi bonum suum et sui fratris. Ultimate ego ex parte<br />
Comitis Farncisci obtuli sibi medietatem provisionis, quam ipse habet ab ill.mo domino<br />
Duce Sigismundo, et deqnique obtuli sibi cartam albam; ita quod de bonis disponeret<br />
quomodo ei placeret, quia Comes Franciscus erat dispositus dare sibi de parte sua casu<br />
quo non contentaretur de parte sibi adventa; purquod (sic) esset securus de Statu. Qui<br />
Comes Galeatius respondit talia: nunc quando meus frater habet aquam usque ad gullam<br />
offert mihi ista: sed ego nolo provisionem suam, neque cartam albam. Comes<br />
Franciscus frater meus intravit in unum lamberintum, de quo exire non potest sine me.<br />
Et multa alia dicta et facta fuere, que forent longum scribere. Hec narravi R.me<br />
Dominationi Vestre que verissima sunt, ut possit eadem Dominatio Vestra cognoscere si<br />
per me deffecit, quin sequeretur concordium: et si in aliquo videtur R.me Dominationi<br />
Vestre me fuisse negligentem, precor illam dignetur me avisare. Et hoc non obstante,<br />
ipse Comes Franciscus fuit avisatus per literas a pluribus partibus et personis fide<br />
dignis, quod frater eum tradebat, et ego vidi literas sibi presentatas illo sero, quo cepit<br />
eum, adeo quod ego non poteram aliud in eo cognoscere, nisi quod habebat intentionem<br />
male tractandi fratrem, videlicet Comes Franciscus et ut patet ex confessionibus<br />
plurimorum, que suo tempore ostendentur, nec ego, quando bene voluissem, potuissem<br />
vetare Comiti Francisco quia ipsum caperet, quia eram ibi cum paucis, nec alia nisi<br />
quod me R.me Dominationi Vestre totum vivendo, et in omnibus offero. Data Archi die<br />
XV ianuarii 1456.<br />
Rev.me Dominationis Vestre<br />
Servitor Cesar de Martinengo<br />
129
armorum capitaneus etc. 196<br />
105. <strong>Arci</strong>, 1456 (sed 1455) die penultima decembris 197<br />
Epistola super treugua inter dominos Archi, et Lodroni facienda etc.<br />
Extra: R.mo in Christo Patri domino domino Georgio episcopo tridentino etc.<br />
domino suo semper colendo.<br />
R.me Pater domine domine colende. Litteris Vestre R.me Dominationis hodie<br />
receptis, perlectis, et sane intellectis, allocutus sum Vestre R.me Dominationis fidelem<br />
Comitem Franciscum, quem nunc, ut semper, ad voluntatem Vestre R.me Dominationis<br />
paratum inveni; ita quod ipse Comes Franciscus prout in literis Vestre R. Dominationis<br />
lacius continetur, de treuga inter dominum Archi, et magnificorum de Lodrono fienda,<br />
quo medio Vestra R. Dominatio una mecum ad perfectam pacem et concordiam pro<br />
posse intendere, ita significo Vestre R. Dominationi, quod ipse Franciscus<br />
prememoratus assensit, et assentit ut talis treuga per Vestram R. Dominationem fiat et<br />
firmiter ab hinc usque ad diem sancti Blasii, que tercia est mensis februarii, et illis<br />
durantibus nulla parcium predictarum alteram in persona seu bonis quovis modo<br />
offendat, perturbet, aut molestet, ad que Vestra R. Dominatio nunc utiliter intendat, et in<br />
continenti me de huiusmodi perpetracione per literas certificet et informet etc. R.me<br />
domine hodie decima dies est, quod ego super hoc insudavi, ut Comes Franciscus et<br />
Galeacius fuissent concordes, et omnibus postpositis misissent ad Vestra R.<br />
Dominationem et cum bona intelligentia vestra se vobis dedissent et adunassent, quod<br />
nulla via mundi nec modo potui ab ipso Galeacio obtinere, et hoc notorium est omnibus<br />
hic existentibus: sed nunc rebus sic secundatis certifico R.mam Dominationem Vestram<br />
quod iusto, equo et honesto ipse Comes Franciscus se numquam subtrahet. Datum Archi<br />
penultima decembris anno 1456.<br />
Eiusdem R.me Dominationis fidelis<br />
Cesar de Martinengo 198 .<br />
106. <strong>Arci</strong>, 1456 die 8 ianuarii<br />
Epistola alia eadem de re. Extra: R.mo in Christo Patri et excelso domino gratioso<br />
domino Georgio Dei gratia episcopo tridentino.<br />
R.me in Christo Pater, et excelse domine gratiose. Recepi literas R.me<br />
Dominationis Vestre quibus cognovi legitimam excusationem meam de tardatione<br />
adventus mei gratiose esse acceptatam, non obstante quod eadem R.ma Dominatio<br />
Vestra sua solita clementia freta me libenter vidisset. Exinde recepi copiam literarum<br />
trugarum vestris literis inclusam, quarum quia scriptura est prolixa, et apud nos italicos<br />
inusitata, dimissis aliquibus minime ad bonam fidem servandam necessariis, remitto<br />
excellentie Vestre breviores copias in breviori et sufficienti forma conscriptas: Nostis<br />
enim R.me domine, quod ad firmandum cor sincerum, sola fides sufficit. Talem quidem<br />
probatum et optimum virum magnificum Comitem Franciscum cognatum meum<br />
continue invenio, ut non dubitem se se ulterius adimplere quam promiserit. Ulterius<br />
quia Christoforus Tartarus cancellarius meus stimulat me accelerare ad convocandum<br />
196 *Documentum cartaceum originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/41.<br />
197 1456, penultima decembris, idest anno 1455 die 30 decembris, iuxta presentem computandi<br />
morem: nam tunc sumebatur initium anni a festo Nativitatis Domini: constat enim hanc epistolam prius<br />
antecedenti fuisse scriptam, quando nempe Comes Galeacius necdum fuerat captivatus: quod ex hisce<br />
epistolis evenisse constat circa festum Nativitatis Domini anno 1455.<br />
198 Documentum cartaceum originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/41.<br />
130
tam magnificum dominum Antonium de Martinendo, quam magnificum dominum<br />
Petrum de Advocatis et alios amicos utriusque partis pro celeriori concordia<br />
concludenda, cum R.ma Dominatio Vestra non velit in hoc deficere, significo prelibate<br />
Dominationi Vestre me iam multis diebus expectasse ipsum magnificum dominum<br />
Antonium ea de causa: sed si vocabitur ipse cum magnifico domino Petro Advocato per<br />
Vestram R.mam Dominationem facilius movebuntur. Rursus R.me domine expediantur<br />
litere treugarum, quia erunt non parvum iudicium concordii: quod si forte deerit,<br />
imputabitur partibus honesta vetantibus, et non Vestre R.me Dominationi, neque nobis<br />
omnibus praticantibus pro tali concordio fiendo. Ex castro Archi die 8 ianuarii 1456.<br />
Cesar de Martinengo<br />
Armorum Ductor 199 etc. 200<br />
107. <strong>Arci</strong>, 1456 (sed 1455) die 28 decembris 201<br />
Alia epistola. Extra: R.mo in Christo Patri domino domino Georgio Dei gratia<br />
episcopo tridentino etc. domino suo colendo.<br />
R.me Pater et domine domine colende. Quemadmodum Vestra R.ma Dominatio me<br />
vestris tabellis visitare dignata est in se continentibus, qualiter ex nunciis eiusdem R.me<br />
Dominationis ad magnificum fidelem Vestre R. me Dominationis Franciscum Comitem<br />
Archi occasione captivi germani sui Galeatii transmissis, eorundem relacione habuerit,<br />
quomodo multum forem dispositus pro unione et pace et vero concordio inter dominum<br />
Archi et Lodoroni fiendis, de quo facto Vestra R.ma Dominatio gratissimum sibi<br />
reputaret effectum diu desideratum, et adhuc minime potuisse assequi, et si modum<br />
viamque et formam habere, mediantibus quibus domus predicte uniri et pacificari<br />
possent, et tunc Vestra R. Dominatio una mecum omni diligentia, studio, fidelique<br />
corde pro ipsarum parcium unione, pace et concordia laborare pretendat, prout lacius in<br />
literis R.me Dominationis Vestre continetur. Quibus ea reverentia, hilaritate, et<br />
iucunditate animi receptis ut docuit, Vestre Dominationi respondeo, quod non alia ex<br />
causa huc et ad hunc locum calles direxi, nisi ut unionem inter dominos germanos, et<br />
domos tractarem, quod ex nimia et longa pertinacitate et obstinacia <strong>ipsius</strong> Galeacii<br />
perficere nequivi, cum semper magnificum Comitem Franciscum Vestre R.me<br />
dominiationis devotum et fidelem in omni via regia, et equitate reperi et probavi: unde<br />
et ltiassimus in melius providit. Quare R.me domine exscribo magnifico militi domino<br />
Antonio de Martinengo cosnanguineo meo, ut subito se ad huiusmodi partes mora<br />
postergata transferre non postponat, et aliis quampluribus servitoribus magnificorum<br />
dominorum de Lodrono scripsi super huiusmodi negocio consumando, et piam, iustam,<br />
sanctamque affectionem Vestre R.me Dominationis in hoc ipsis expressi: unde non<br />
aliud spero Vestra R.ma Dominatione sic perseverante, quin concupita Vestre R.me<br />
Dominationis, et mea sortiantur effectum. Quare Vestra R.ma Dominatio velit ceptis<br />
insistere, et nunc taliter providere, ut nihil novi oriatur, quod huic affectioni Vestre R.<br />
Dominationis obstaculum quovis modo generare posset. Itidem summo studio e regione<br />
fieri conabor dum in hac parte literis Vestre R.me Dominagionis clarius fuero edoctus:<br />
personaliter vero me minime ad presens ad Vestram R. Dominationem aptare possum<br />
iustis et necessariis urgentibus causis, ut Vestra R, Dominatio lacius capit quam calamo<br />
et atramento exprimere possum, et clarius Vestre R.me Diominationi declarabo dum ore<br />
199 NB. Pro sigillo habet aquilam verso ad dexteram rostro.<br />
200 Documentum cartaceum originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/41.<br />
201 1456, in die Sanctorum Innocentium, idest die 28 decembris anni 1455 iuxta praesenten morem,<br />
ut supra.<br />
131
ad os loquar, quod in brevi fieri statui, recommittendo me Vestre R. Dominationi ut<br />
intimum et singularem servitorem ad omnia concupita preparatum. Datum Archi in die<br />
Sanctorum Innocentium anno 1456.<br />
Eiusdem R.me Dominationis humilis subiectus<br />
Cesar de Martinengo 202 .<br />
108. <strong>Arci</strong>, 1456 die prima ianuarii<br />
Alia epistola. Extra: R.mo in Christo Patri et excelso domino gratioso domino,<br />
domino Georgio Dei gratia episcopo tridentino.<br />
R.me in Christo Pater, et excelse domine gratiose. Hoc in sero recepi literas<br />
Dominationis Vestre continentes, quod non potuistis pandere mentem et voluntatem<br />
domini Georgii de Lodrono, quia nec est domi, sed ivit Brixiam suis illic agendis: nam<br />
dominus Petrus eius frater Vestre scripsit Dominationi, quod quam cito ipse dominus<br />
Georgius redierit domum, celsitudinem vestram advisabunt de eorum mente et<br />
violuntate super treughis inter magnificum cognatum meum Comitem Franciscum de<br />
Archo, et ipsos nobiles de Lodrono concludendis: quorum habita mente et voluntate,<br />
eandem mox reserare mihi non tardabitis: Unde responsum prefate Dominationis Vestre<br />
expecto super predictis. Ex castro Archi die primo ianuarii 1456.<br />
Cesar de Martinengo<br />
Armorum Ductor etc. 203<br />
109. <strong>Arci</strong>, 1456 die 3 aprilis<br />
Epistola Comitis Francisci de Arco super Treugua cum Lodroniis.<br />
Extra: R.mo in Christo Patri et excelso domino meo gratiosissimo domino Georgio<br />
Dei gratia episcopo Tridentino etc.<br />
R.me in Christo Pater, et excelse domine gratiosissime. Retulit mihi venerabilis<br />
dominus Georgius Mareschalci archipresbiter hic in Archo qualiter Dominatio Vestra<br />
Rev.ma simul cum magnifico domino Percevalo capitaneo Atesis deliberaverat truguam<br />
inter illos de Lodrono et me debere confirmari et prolongari usque ad reversionem ill.mi<br />
domini domini Sigismundi et per mensem post. Quare ego tanquam filius obedientie<br />
nolo iussis excellentie vestre quovismodo repugnare, imo magis in dies obediens<br />
obtemperare. Dignetur ergo prelibata Dominatio Vestra R.ma michi suis literis<br />
significare qualitetr tam in dicta treugua quam in ceteris vivendum sit, ut melius suam<br />
iuxta conscillium et mandata Dominationis vestre me regere. Preterea michi redet ad<br />
gratiam specialem, si a Dominatione Vestra R.ma ero advisatus de ocurentibus, et de<br />
causa propter quam oratores Ill.mi principis et excellentie vestre iverunt Venetias. Ex<br />
Archo tertio aprilis 1456.<br />
Franciscus Comes Archi 204 .<br />
110. Tridenti, 1519 die 24 et 25 octobris<br />
Reversale domini Comitis Vinciguerrae de Arco cum investitura etc.<br />
Ego Vinciguerra Comes Archi recognosco per presentes pro me et heredibus meis,<br />
quod de anno, die, mense et loco, quibus infra, comparui coram R.mo in Christo Patre et<br />
domino domino Bernardo episcopo et principe tridentino, domino meo<br />
observandissimo, ac debita cum instantia petivi, ut sua R.ma paternitas pro se et<br />
202 Documentum cartaceum originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/41.<br />
203 Documentum cartaceum originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/41.<br />
204 Documentum cartaceum originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/41.<br />
132
successoribus suis et ecclesia tridentina me de feudis infrascriptis, quae antiquis<br />
temporibus progenitores mei ab olim felicis memoriae praedecessoribus Suae Rev.mae<br />
Dominationis episcopis tridentinis in feudum tenuerunt et recognoverunt, non obstante<br />
quod sub quatuor immediatis praedecessoribus illa recognita non fuerint, propter quod<br />
ad suam R.mam Dominationem maerito devoluta essent, gratiose investire, et in feudum<br />
nobile concedere dignaretur. Praelibatus itaque R.us dominus episcopus tridentinus me<br />
benigno ac paterno favore prosequi volens, et in fidelitate sua et ecclesiae suae<br />
ferventius animare, me suprascriptum Comitem Vincigueram de feudis infrascriptis,<br />
licet ex causa praeallegata ad suam R.mam Paetrnitatem et eius ecclesiam iure devoluta<br />
essent, gratiose investivit, quemadmodum in literis investiturarum desuper confectis, et<br />
mihi exhibitis plenius continetur huiusmodi sub tenore: - Bernardus Dei gratia<br />
episcopus tridentinus notum facimus tenore praesentium, quod constitutus coram nobis<br />
magnificus generosus fidelis noster dilectus Vinciguera Comes Archi, nobis exposuit,<br />
quod alias quondam magnificus Comes Franciscus de Archo eius avus paternus, suique<br />
progenitores fuerunt investiti a quondam praedecessoribus nostris felicis recordationis<br />
de feudis et bonis pluribus, maxime de castro Spinedi sito in plebe Lomassi citra<br />
Duronum cum omnibus suis iuribus et pertinentiis ad dictum castrum quomodolibet<br />
spectantibus et pertinentibus. Item de omnibus iuribus decimandi, ac affictibus,<br />
proventibus, et honorantiis, cuiuscumque conditionis existant, positis et existentibus in<br />
iurisdictionibus nostris Rippae, Theni, Vallis Leudri, Tignalis, nec non in Iudicariis citra<br />
et ultra Duronum, videlicet in Lomasso, Banallo, Randena, Thiono, et Bono. Item de<br />
decima in Condino Vallis nostre Boni, quam progenitores sui possederunt, licet Comites<br />
Lodroni illam nunc possideant, prout de huiusmodi investitura nobis fiden fecit per<br />
literas quondam praedecessorum nostrorum nobis exhibitas; quodque idem Comes<br />
Vinciguera post mortem quondam magnifici Comitis Andreae eius patris feuda<br />
supranominata licet simul pro indiviso possederit cum ceteris suis fratribus, nihilominus<br />
quod nuper factis inte eos divisionibus de bonis paternis et allodialibus, feuda praedicta<br />
praefato Comiti Vinciguerae in partem obvenerint, petiitque a nobis humiliter, ut<br />
habentes ratam et gratam huiusmodi divisionem, eum pro se, et haeredibus suis investire<br />
dignaremur. Nos quamquam consideremus praefatum Comitem Vincigueram, eiusque<br />
fratres, ac eorum patrem sub quatuor immediatis nostris praedecessoribus fuisse<br />
contumaces et negligentes in non recognoscendo feudo praedicto ac ceteris bonis, quae<br />
ab ecclesia nostra recognosci per eos merito debuissent, propter quod ea iure ad nos et<br />
ecclesiam nostram devoluta essent, et eadem pro devolutis iure prosequi merito<br />
possemus, nihilominus volenets gratiosius cum praefato Comite agere, ac eum per<br />
huiusmodi nostram gratiam in futurum adducere, et astringere, ut erga nos, successores<br />
nostros et ecclesiam nostram ad obsequia ceteraque fidelitatis debita ex prompto<br />
promptissimus reddatur, eundem coram nobis constitutum humiliter ac devote petentem<br />
et recipientem pro se, et haeredibus suis legitimis masculis dumtaxat descednentibus ex<br />
ipso, de feudis praedictis investiendum duximus, et tenore praesentium investimus,<br />
prout ea de praesenti in usu sunt: salvo tamen semper iure nostro et ecclesiae nostrae<br />
tridentinae, ac omnium aliarum personarum. Ex adverso vero praefatus Comes<br />
Vinciguera nobis solemniter promisit, ac tactis corporaliter Sacrosanctis Scripturis<br />
Evangelicis iuravit, quod ipse et sui haeredes legitimi ammodo nobis successoribusque<br />
nostris episcopis tridentinis canonice intrantibus, et ecclesiae nostrae tridentinae fideles<br />
erunt vasalli, nos et ecclesia nostra, ac successores nostros in iuribus, honore, persona et<br />
rebus totis viribus conservabunt, manutenebunt, procurabunt, augebunt, tuebuntur et<br />
fideliter observabunt, malumque et incomodum nostrum et ecclesiae nostrae ac<br />
133
successorum nostrorum pro posse avertent, neque aliquid per se, seu alium vel alios<br />
verbo vel facto qualitercumque directe vel indirecte, palam vel occulte tractabunt,<br />
machinabuntur, consulent vel facient, quod vergeret aut cederet, seu vergere aut cedere<br />
posset in nostrum, ecclesiae nostrae, aut successorum nostrorum damnum, dedecus,<br />
contumeliam vel offensam; quinimo si quem vel quos hoc vel horum aliquid facere aut<br />
tractare cognoverint, quantocius poterint nobis aut successoribus nostris pro tempore<br />
existentibus per se sive interpositas personas revelabunt, et totis viribus se nobis<br />
adversantibus opponent; feuda quoque occulta, quae nobis et ecclesiae nostrae spectant,<br />
si ista sciunt vel sciverint, nobis et successoribus nostris revelare et propalare: dictum<br />
quoque castrum ad omnia nostram necessitatem, ecclesiae nostrae, et successorum<br />
nostrorum apertum tenere, nos et nostros, quos ad hoc deputaverimus, ad illud<br />
intromittere, ibi stare, exire, et redire permittere teneantur, nostris tamen expensis, dolo<br />
et fraude semotis, et generaliter omnia et singula facere et adimplere, quae in iuramento<br />
fidelitatis descripta sunt, et fidelis vasallus domino suo facere debet et tenetur. Salvis<br />
tamen iuribus et honoribus, quibus ut Comes Archi et vasallus sacro Romano imperio<br />
est obligatus. Datum Tridenti in arce nostra Boniconsilii die 24 octobris anno Domini<br />
1519 praesentibus venerabilibus, nobilibus, et egregiis devotis fidelibus dilectis Antonio<br />
de Leudro doctore et in spiritualibus Vicario nostro generali, Nicolao de Neuhaus<br />
canoncis nostris tridentinis, Iacobo de castro Clesii fratre et capitaneo nostro Stenici,<br />
Antonio de Tesino, et Andrea de Regio doctoribus et consiliariis nostris, et Michaele<br />
Hess notario et secretario nostro ad praemissa vocatis et requisitis. In quorum fidem et<br />
testimonium praesentes fieri, nostrique sigilli maioris iussimus appensione communiri.<br />
Ego itaque praefatus Comes Vinciguera polliceor per praesentes pro me et<br />
haeredibus meis legitimis masculis, quod nos praelibato R.mo domino tridentino et<br />
ecclesiae nostrae tridentinae fideles erimus vasalli, et omnia et singula in dictis literis<br />
contenta omni studio observabimus, manutenebimus, adimplebimus, et omnia faciemus,<br />
quae quilibet fidelis vasallus domino suo feudi tenetur, quemadmodum ego etiam<br />
observare promisi, et tactis corporaliter Sacrosanctis Scripturis Evangelicis iuravi pro<br />
me et dictis haeredibus meis, omni dolo et fraude remotis. Datum Tridenti 25 die<br />
octobris anno Domini 1519. In quorum fidem et testimonium sigillum meum<br />
praesentibus apposui.<br />
(L.S.) 205 .<br />
111. Tridenti, 1519 die 25 octobris<br />
Reversale domini Hieronimi Comitis Archi cum investitura etc.<br />
Ego Hieronimus Comes Archi recognosco etc. iisdem verbis ut in praecedenti.<br />
Investitura autem sic habet: Bernardus Dei gratia episcopus tridentinus notum facimus<br />
tenore praesentium, quos constitutus coram nobis magnificus generosus fidelis dilectus<br />
Hieronimus Comes Archi exposuit, magnificum generosum fidelem nostrum dilectum<br />
Odoricum Comitem Archi eius patrem nuper fecisse divisiones bonorum suorum<br />
feudalium et allodialium inter ipsum Comitem Hieronimum ceterosque filios <strong>ipsius</strong><br />
Comitis Hieronimi fratres, et in huiusmodi divisionibus obvenisse in partem ipsi Comiti<br />
Hieronimo infrascripta feuda, videlicet castrum Restorii situm in plebe Blezii in<br />
territorio et dominio vallis nostrae Iudicariae citerioris cum omnibus iuribus et<br />
honorantiis, nec non decima in Blezio, et aliis quibuscumque decimis et iure decimandi<br />
ad dictum castrum quomodolibet spectantibus et pertienntibus, excepta decima in<br />
205 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/42.<br />
134
Stenico, de qua tanquam adhuc indivisa investituram a nobis recipere debeat ille, cui ex<br />
filiis dicti Comitis Odorici illa in partem obvenerit: et si talis decima eidem Comiti<br />
Hieronimo in partem obvenerit, ex tunc praesentibus de illa etiam investitus intelligatur<br />
et esse debeat. De quibus feudis simul cum aliis bonis pluribus, de quibus quondam<br />
Comes Franciscus dicti Comitis Odorici pater, et eius progenitores fuerunt a quondam<br />
praedecessoribus nostris felicis recordationis investiti, prout ex literis investiturarum<br />
nobis praesdentatis plenius constat. Ideo dictus Comes Hieronimus nobis humiliter et<br />
devote supplicavit, ut huiusmodi divisionem ratam et gratam habere, et ipsum pro se et<br />
haeredibus suis de suprascriptis feudis gratiose investire dignaremur. Nos quamquam<br />
etc.<br />
Sequitur ut in praecedenti iisdem verbis usque ad finem, hoc solo excepto, quod<br />
data huius investiturae signatur sub die 25 octobris et praecedentis sub die 24 206 .<br />
112. Tridenti, 1519 die 2 novembris<br />
Reversale domini Nicolai Comitis Archi cum investitura etc.<br />
Ego Nicolaus Comes Archi recognosco per praesentes pro me et haeredibus meis,<br />
quod de anno, die, mense et loco quibus infra comparui coram R.mo in Christo Patre et<br />
domino domino Bernardo episcopo et principe tridentino, domino meo<br />
observandissimo, debita cum instantia petivi, ut sua R.ma Dominatio pro se et<br />
successoribus suis, et ecclesia nostra tridentina me de feudis infrascriptis, quae antiquis<br />
temporibus progenitores mei ab olim felicis memoriae praedecessoribus suae R.mae<br />
Dominationis episcopis tridentinis in feudum tenuerunt et recognoverunt, non obstante<br />
quod sub quatuor inmmediatis praedecessoribus illa recognita non fuerint, propter quos<br />
ad suam R.mam Dominationmem merito devoluta essent, gratiose investire, et in<br />
feudum nobile concedere dignaretur. Praelibatus itaque R.mus dominus Bernardus<br />
episcopus tridentinus me benigno ac paterno favore prosequi volens, et in fidelitate sua,<br />
et ecclesiae suae ferventius animare, me suprascriptum Comitem Nicolaum de feudis<br />
infrascriptis, licet ex causa praeallegata ad suam R.mam Dominationem et eius<br />
ecclesiam iure devoluta essent, gratiose investivit, quemadmodum in literis<br />
investiturarum desuper confectis, et mihi exhibitis plenius continetur huisumodi sub<br />
tenore.- Bernardus Dei gratia episcopus trideninus notum facimus tenore praesentium,<br />
quod constitutus coram nobis magnificus generosus fidelis noster dilectus Nicolaus<br />
Comes Archi, exposuit magnificum generosum fidelem nostrum dilectum Odoricum<br />
Comitem Archi eius patrem nuper fecisse divisiones bonorum suorum feudalium et<br />
allodialium inter ipsum Comitem Niclolaum, ceterosque eius filios, et in huiusmodi<br />
divisionibus obvenisse in partem ipsi Comiti Nicolao decima magna in Stenico. Item<br />
decima in Vezano: item medietas decimae in Drena cum iure regulandi in istis decimis,<br />
quae decimae, cum aliis pluribus bonis quondam Comes Franciscus dicti Comitis<br />
Niclolai avus paternus et sui progenitores a quondam praedecessoribus nostris felicis<br />
recordationis fuerunt investiti, prout ex literis investiturarum nobis praesentatis plenius<br />
constet, petiit a nobis humiliter, ut dictam divisionem ratam et gratam habere, et ipsum<br />
pro se et haeredibus suis de dictis decimis gratiose investire dignaremur. Nos<br />
quamquam etc. ut in superiori, omissis tantum iis quae ad aperturam castri spectant.<br />
Datum Tridenti in arce nostra Boni Consilii die secunda novembris anno Christi 1519,<br />
praesentibus venerabilibus nobilibus devotis, fidelibus nostris diclectis Antonio de<br />
Leudro doctore canonico et in spiritualibus Vicario generali, Iacobo de castro Clesii<br />
206 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/44.<br />
135
fratre et capitaneo nostro Stenici, Antonio de Thesino, Gratiadeo de Campo capitaneo<br />
nostro Silvae, Georgio de Stettn, Michaele Hess notario ac secretario nostro, et<br />
nonnullis aliis ad praemissa rogatis et vocatis. In quorum fidem et testimonium<br />
praesentes fieri, nostrique sigilli maioris iussimus appensione communiri. – Ego itaque<br />
praefatus Comes Nicolaus polliceor per praesentes pro me et haeredibus meis legitimis<br />
masculis, quod nos praelibato R.mo domino tridentino et ecclesiae tridentinae fideles<br />
erimus vasalli, et omnia et singula in dictis literis contenta omni studio observabimus,<br />
adimplebimus, et omnia faciemus, quae quilibet fidelis vasallus domino suo feudi<br />
tenetur, quemadmodum ego et observare promisi, ac tactis corporaliter Sacrosanctis<br />
Scripturis et Evangelicis iuravi pro me et dictis haeredibus meis omni dolo et fraude<br />
semotis. In quorum fidem et testimonium sigillum meum praesentibus apposui. Datum<br />
Tridenti die secunda novembris anno Christi 1519.<br />
(L.S.) Ego idem Comes Nicolaus<br />
manu propria me subscripsi.<br />
113. Wormatii, 1521 die 16 aprilis<br />
Protestatio episcopi tridentini contra dominos Comites Archi.<br />
In Christi nomine amen. Anno a nativitate eiusdem 1521 indictione 9, die vero<br />
martis 16 mensis aprilis, regnante sacratissimo et invictissimo principe et domino<br />
domino Karolo electo Romanorum imperatore, et rege catholico, ac Germaniae,<br />
Hispaniae, utriusque Siciliae, Hierusalem, Hungariae, Dalmatiae, Croatiae etc. rege,<br />
archiduce Austriae, Duce Burgundiae, Brabantiae etc., Comite Habsburgiae, Flandriae,<br />
Tyrolis etc. Romanorum secundo, aliorum vero omnium sexto annis, in civitate<br />
imperiali wormatiensi in aula episcopali ubi nunc residet praelibata sacra cesarea<br />
maiestas, in Consilio Germaniae, et ubi Consilium Germaniae celebrari solet. Ibique<br />
coram R.mo in Christo Patre et domino domino Matheo titulo s. Angeli s. Romanae<br />
ecclesiae cardinali archiepiscopo saltzburgensi etc. dominis Iacobo Villinger<br />
thesaurario, Cipriano Serntiner cancellario Comitatus tirolensis, Iohanne Renner, et<br />
Gabriele Vogt consiliariis cesareis illustrissimi et excellentissimi congregatis more<br />
solito in Consilio praelibati sacratissimi domini imperatoris praesentibus et audientibus,<br />
personaliter constitutus nobilis dominus Ioahnnes Gaudentius de castro Madrutii<br />
tridentinae diocesis eques, ut nuncius et Legatus R.mi in Christo Patris et domini domini<br />
Bernhardi episcopi et pricnipis tridentini cesarei consiliarii, a quo ad hec et alia<br />
infrascripta speciale mandatum ostendit per literas praefati R.mi domini episcopi et<br />
pricnipis tridentini eius vero sigillo sigillatas ibidem ostensas et visas, pro interesse<br />
castrorum Spinedi, et Restorii, quae tenent Comites Archi tridentinae diocesis et in<br />
quibus idem dominus tridentinus praetendit nomine ecclesiae tridentinae, cuius est verus<br />
pastor seu dominus feudi; omnibus melioribus modo, via, iure, et forma, quibus dici,<br />
fieri, et esse potest et poterit, significando, et significari faciendo in voce continentiam<br />
scripturae infrascriptae, quoad substantiam dixit et protestatus fuit iuxta tenorem et<br />
continentiam certae scripturae productae, quam ibidem produxit et exhibuit actualiter<br />
dicendo, protestando prout in eadem continetur, instando eam registrari, et prout latius<br />
in ea, cuius quidem sacratissime et invictissime princeps domine imperator et rex etc.<br />
domine domine graciosissime et clementissime etc. ad aures et noticiam R.mi domini<br />
mei domini Bernardi episcopi et principis tridentini devenit, qualiter quum in diocesi et<br />
principatu eiusdem R.mi tridentini extent duo castra, videlicet Spinedum et Restorium,<br />
quae alias semper antiquis temporibus Comites Archi soliti erant recognoscere, ac prout<br />
debebant, recognoscebant a R.mis tridentinis et ecclesia tridentina, sed per certos annos<br />
136
et tempora aliqui ex dictis Comitibus sive errore, sive ignorantia, vel alio proposito, in<br />
damnum tamen ecclesie tridentine,et iurium dictae ecclesiae, ut dicitur de dictis castris<br />
ausi sunt et de facto attentarunt petere investituras vel etiam obtinere a sacris aliquibus<br />
imperatoribus, uno vel pluribus, sive sacro Romano imperio, licet nulliter, perperam,<br />
illicite, et de facto: et maxime quum tale admissum non potuit, neque innotuit episcopis<br />
tridentinis praedecessoribus, qui si scissent, non tollerassent, prout apparet, etiam talia<br />
fuisse vera ex recognitione et confessione quondam Francisci Comitis Archi, seu eius<br />
procuratoris erga quondam Deo amabilis memorie episcopum Georgium tridentinum<br />
praedecessorem, et investitura ab eodem domino episcopo eidem Francisco Comiti<br />
facta, cuius exemplum ostenditur et exhibetur, cuius originale, si id negarent Comites,<br />
offeretur, ostendetur, et exhibebitur: Proinde ego Ioannes Gaudentius de castro Madrucii<br />
eques, vasallus, et nuncius ac Legatus praelibati R.mi domini episcopi tridentini, prout<br />
patet ex literis credentiae et veri mandati eiusdem R.mi domini mei eius sigillo secreto<br />
roboratis, quas exhibeo et praesento, primo insto, et peto, quod casu quo nondum se<br />
investierint iidem Comites Archi de dictis castris Spinedi et Restorii, non debeant etiam<br />
investiri, stante notorio iure praelibati R.mi domini, et ecclesiae tridentinae veri domini<br />
feudi dictorum castrorum, vel casu quo sint investiti, vel aliquis eorum non sit investitus<br />
de dictis castris Spinedi et Restorii ex nunc prout ex tunc protestor dicto nomine, quod<br />
talis investitura facta, vel investiturae factae quomodocumque vel a sacra cesarea<br />
maiestate vestra, vel praedecssore, vel eorum cuiusque auctoritate, sint, et esse debeant<br />
nulla et nullae, nulliusque valoris et momenti, et in nullo debeant generare praeiudicium<br />
iuribus praelibati domini mei et ecclesiae tridentinae. Immo eius iura, ecclesiaeque<br />
tridentinae semper et ubique sint salva undecumque quomodocumque et qualitercumque<br />
competencia et competitura etc. Et hoc omnibus melioribus modo, via, iure, et forma, et<br />
causa quibus possum et debeo etc. Super quibus omnibus et singulis praefatus nobilis<br />
dominus Ioannes Gaudentius nuncius et Legatus sibi a me notario publico infrascripto<br />
unum vel plura publicun seu publica confici <strong>atque</strong> fieri petiit instrumentum et<br />
instrumenta. Acta fuerunt haec sub anno, indictione, die, mense, imperio, et loco quibus<br />
supra, praesentibus venerabilibus clarissimis et circumspectis viris dominis Iohanne<br />
Luca canonico tridentino, Iohanne Andrea a Scutellis cive tridentino legum doctore,<br />
Georgio Gandio secretario cesareo et aliis quampluribus personis fide dignis testibus ad<br />
praemissa vocatis specialiter <strong>atque</strong> rogatis.<br />
(L.S.) Ego Iohannes Guddel de Winheim clericus wormatiensis diocesis publicus<br />
sacris apostolica et imperiali auctoritatibus notarius quia supra specificati mandati<br />
sigillati ostensioni, scripturae seu cedulae praeinsertae productioni et exhibitioni ac<br />
protestationi, omnibusque aliis et singuli dum sic, ut praemittitur, fierent et agerentur<br />
una cum praenominatis testibus praesens interfui, eaque omnia et singula sic fieri vidi et<br />
audivi: Idcirco praesens publicunm instrumentum manu mea propria scriptum exinde<br />
confeci, subscripsi, publicavi, et in hanc publicam formam redegi, signoque et nomine<br />
meis solitis et consuetis consignavi in fidem et testimonium omnium et singulorum<br />
praemissorum rogatus pariter, <strong>atque</strong> legitime requisitus 207 .<br />
114. Tridenti, 1553 die 8 aprilis<br />
Reversale domini Vinciguerrae Comitis Archi pro castro Spinedi etc.<br />
Ego Vinciguerra Comes Archi uti et tanquam procurator Comitis Oliverii fratris<br />
mei senioris, ut de procura constat ex instrumento rogato per Baptistam Bargnanam de<br />
207 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/45.<br />
137
Archo notarium sub die 5 mensis aprilis anno Domini 1553, et proprio nomine<br />
recognosco per praesentes pro me et haeredibus mesi, quod de anno, mense, die, et loco,<br />
quibus infra comparui coram R.mo et Ill.mo in Christo Patre et domino domino<br />
Christophoro cardinale episcopo tridentino et brixinensi domino meo observandissimo,<br />
ac debita cum instantia petivi, ut sua Ill.ma et R.ma Dominatio pro se et successoribus<br />
suis et ecclesia tridentina me de feudis in divisionibus bonorum paternalium feudalium<br />
et allodialium, patri meo cum ceteris fratribus suis factis, in partem obventis, et quae<br />
antiquis temporibus progenitores mei olim ab felicis memoriae praedecessoribus<br />
Dominationis suae ill.mae, et R.mae episcopis tridentinis in feudum tenuerunt et<br />
recognoverunt: quod in specie de castro Spinedi sito in plebe Lhomassi vallis<br />
Iudicariarunm citra Duronum cum omnibus iuribus, honoribus, pertinentiis suis gratiose<br />
investire dignaretur, et in feudum nobile concedere. Praelibatus itaque ill.mus et R.mus<br />
dominus Christophorus cardinalis et episcopus tridentinus me benigne et paterno favore<br />
prosequi volens, et in fidelitate su et ecclesiae suae ferventius animare, me supradictum<br />
Comitem Vinciguerram uti procuratorem ut supra, de dictis feudis gratiose investivit:<br />
quemadmodum in literis investiturarum desuper confectis et mihi exhibitis plenius<br />
continetur. Ego itaque praefatus Comes Vinciguerra polliceor per praesentes pro me et<br />
haeredibus meis legitimis masculis dumtaxat, et dicti fratris mei: quod nos praelibato<br />
Ill.mo et R.mo domino episcopo tridentino et ecclesiae suae fideles erimus servitores et<br />
vasalli, omniaque et singula in iuramento fidelitatis descripta, et quae fideles vasalli<br />
domino suo feudi facere debent et tenentur, omni studio observabimus, et implebimus:<br />
et in specie dictum castrum ad omnem requisitionem et necessitatem Dominationi suae<br />
Ill.mae et R.mae, ecclesiae suae et successorum suorum tenebimus, et Dominationem<br />
suam Ill.mam et R.mam, et successores suos omnes, et alios, quod ad haec deputaverint,<br />
ad illud intromittemus, tanquam ad bona et feuda dictae ecclesiae, suis tamen sumptibus<br />
et expensis, et absque damno nostro, omni dolo et fraude semotis. In quorum fidem et<br />
testimonium praesentibus sigillum meum apposui.<br />
Datum Tridenti in castro Boni Consilii die 8 mensis aprilis anno Domini 1553.<br />
(Loc Sig. pend.) 208 .<br />
115. Cavalesii, 1553 die 16 augusti<br />
Reversale domini Scipionis Comitis Archi pro se et fratribus.<br />
Ego Scipio Comes Archi recognosco per praesentes pro me et fratribus meis<br />
Prospero, Pirro, Maximiliano, Baptista et Claudio, meisque haeredibus ac ipsorum,<br />
quod de anno, die, mense, et loco quibus infra, comparui coram Ill.mo et R.mo in<br />
Christo Patre et domino domino Christophoro cardinale episcopo principe tridentino<br />
domino meo observandissimo debita cum instantia, ut sua Ill.ma et R.ma Dominatio pro<br />
se, et successoribus suis, et ecclesia sua tridentina me et fratres meos praedictos de<br />
feudis infrascriptis, quae antiqui progenitores nostri ab olim felicis recordationis<br />
praedecessoribus suae Ill.mae et R.mae Dominationis episcopis tridentinis in feudum<br />
tenuerunt, et recognoverunt, gratiose investire, et in feudum nobile concedere<br />
dignaretur. Praelibatus itaque Ill.mus et R.mus dominus Chritophorus cardinalis<br />
episcopus princeps Tridenti me ac fratres meos benigno et paterno favore prosequi<br />
volens, et in fidelitate sua, et ecclesiae suae ferventius animare, me supradictum<br />
Comitem Scipionem, et fratres meos de feudis infrascriptis gratiose investivit,<br />
quemadmodum in literis investiturarum desuper confectis, et mihi exhibitis plenius<br />
208 Documentum cartaceum originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/52<br />
138
continetur huiusmodi sub tenore: Christophorus etc. Ego itaque praefatus Comes Scipio<br />
polliceor per praesentes pro me, et supradictis fratribus meis, nostrisque haeredibus<br />
legitimis masculis, quod nos praefato R.mo, et Ill.mo cardinali episcopo tridentino et<br />
successoribus eius fideles erimus vasalli, et omnia et singula contenta in dictis literis<br />
cum studio observabimus, adimplebimus, et ea omnia faciemus, quae quilibet fidelis<br />
vasallus domino suo feudi tenetur et debet, quemadmodum ego ea observare promisi, ac<br />
per tactum manus iuravi pro me et fratribus meis, nostrisque haeredibus, omni dolo et<br />
fraude semotis. In quorum fidem et testimonium sigillum meum praesentibus apposui.<br />
Datum Cavalesii Vallis Flemmarum 16 augusti 1553, praesentibus ibidem nobili<br />
domino Leonardo Emo patritio veneto, Gaspare Brugnolo canonico et secretario praefati<br />
Ill. et R.mae Dominationis, Luca Contili, Laurentio Pratono etiam secretario.<br />
(L. S. pend.) 209 .<br />
116. Ripae, 1275 die 3 februarii<br />
Iurisdictio a domino episcopo tridentino concessa domino Olrico Pancerie de Arco<br />
in palatio et turri de Ripa.<br />
(L.S.) Anno Domini 1275, indictione 3, die dominico 3 intrante februario in burgo<br />
Ripe iuxta ecclesiam s. Marie plebis, presentibus Fratre Salvatore lectore Fratrum<br />
Minorum, Fratre Iohanne Wardiano Fratrum Minorum aput Ripam, Fratre Bertoldo,<br />
fratre Filippo, fratre Petro, Fratre Odolrico de Ordine Predicatorum, Fratre Conrado de<br />
Sulze de Ordine Teutoinicorum, domino Basilico presbitero, dominis Sinibaldo de<br />
Castrocorno, Zordano, Bovolchino frtaribus de Garduno, Eisloldo, Adelpretto, Rodulfo<br />
Papo iudicibus, Aldrigetto de Cavedeno, Bertoldo Vivioni, Aldrigetto domine Marie,<br />
Benvenuto Rosegini, Ezelino, Nicolao, Omnebono, Iacobo notariis, Benvenuto<br />
quondam Fruzerii, Albertino Malcoredi, Olrico Macharii, Pasalino, Bontempo Calabrie,<br />
Rivanino Botasamte, Alberto Marquardi, Cavacurte, Waldello caliario, Parentino,<br />
omnes de Ripa, et aliis testibus. Cum coram domino Henrico Dei gratia episcopo<br />
tridentino imperialis aule prothonotario nobilis vir dominus Olricus Panzeria de Archo<br />
proposuit dicens, quod ipse in cosntruendo, murando et hedifficando ac meliorando<br />
turrim et palatium Ripe episcopatu pertinenti, quamplures expensas fecerat, ac in<br />
custodiendo et custodiri faciendo tam in wardis quam in aliis necessariis ad ipsum<br />
castrum et turrim custodeindum similiter quamplures fecerit et facit expensas, super<br />
quibus et ad predica facienda quondam dominus Egno Dei gratia tridentinus episcopus<br />
sibi constituerat habere pro warda et custodia <strong>ipsius</strong> palatii et turris certam quantitatem<br />
pecunie per annum: similiter quod plenam solutionem habeat, et habere debeat<br />
expensarum factarum per eum in construendo, hedifficando, meliorando et abtando<br />
ipsum palatium et turrim, sicuti in cartis concessionis per dictum dominum Egnonem<br />
scriptis manu Agostini notarii plenius dignoscitur contineri: quapropter idem dominus<br />
Panzeria subplicat eidem domino episcopo, ut eum secundum ipsam concessionem<br />
factam per dictum dominum Egnonem ipsum quiete habere permitatt donec sibi<br />
provisum feurit, sicut in predictis instrumentis concessionis continetur. Ad hec<br />
respondens dictus dominus episcopus, quod de sua voluntate procedit, quod idem<br />
dominus Panzeria predicta habeat et teneat donec sibi provisum fuerit, sicut in predictis<br />
continetur instrumentis, cum dignus sit mercenarius mercede sua.<br />
Ego Arnoldus notarius domini Federici Romanorum imperatoris interfui et rogatus<br />
scripsi 210 .<br />
209 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/47.<br />
210 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 5/6.<br />
139
117. Ripae, 1268 die 31 octobris<br />
NB. Extant in Tabulario castri tridentini duo originalia documenta, quorum primum<br />
de anno 1268, indictione 11, die mercurii ultimo exeunte octobri in burgo Ripe in<br />
ecclesia s. Marie plebatus Ripe, in quo homines de Ripa pro se et pro Communitate de<br />
Ripa fecerunt et constituerunt Boninsignam notarium de Ripa dicte Communitatis<br />
sindicus, nuncium, et procuratorem nominatim in petendo pro eis, et pro dicta<br />
Communitate a domino Egno episcopo tridentino turrim et palatium episcopatus<br />
edificatum Ripe ad custodiendum, salvandum, et gubernandum ad honorem Dei, et<br />
sancte Ecclesie sub certa poena etc. 211 .<br />
118. Ripae, 1268, die 31 octobris<br />
Alterum eodem anno, mense,, et die in Ripa in palatio episcopatus, presentibus<br />
Fratre Ianuario Priore s. Marie Coronate, presbitero Vigilio capellano, presbitero<br />
Trabucho de Tyono, Adelpreto iudice, magistro Gilberto de Arcu, Montenario notario<br />
de Disuculo, Porcardo filio domini Tridentini Rubei, Gozelino de Formigaro etc., ubi<br />
dominus Egno episcopus tridentinus Boninsigne notario de Ripa procuratori<br />
Communitatis, et hominum de Ripa, quorum nomina recenentur, tradidit turrim et<br />
palatium episcopatus edificatum Ripe ad custodiendum, salvandum et gubernandum ad<br />
honorem Dei, Beati Vigilii, et <strong>ipsius</strong> domini episcopi, et ad honorem et statum<br />
Communitatis Ripe etc., ita tamen ut quoties ab ipso domino episcopo, vel eius<br />
successore, vel eorum nuncio postulati fuerint, representare et assignare debeant sub<br />
poena etc. data securitate super omnibus etc. 212<br />
119. In castro Toblini, 1521 die 16 martii<br />
Confinia Comitatus Archi ex parte septentrionali versus Toblinum.<br />
In Christi nomine amen. Anno Domini 1521 indictione 9, die vero 16 mensis martii<br />
in castro Toblini diocesis tridentinae in quadam sala apud stubam dicti castri,<br />
praesentibus magnifico domno Thieno Comite et equite vicentino, magnifico domino<br />
Iacobo de castro Clesii capitaneo Stenici dignissimo, domino Martino de Thono,<br />
excellentissimo iuris utriusque dominis Antonio Quetta, et Andrea de Regio doctoribus<br />
et consiliariis infrascripti R.mi domini domini tridentini dignissimi, spectabili legum<br />
doctore domino Alovisio de la Betta habitatore Rovereti, domino Leonardo Grasso<br />
veronensi et ser Bartholomeo filio domini Ioannis Antonii de Cilao Vicario Stenici<br />
testibus notis, vocatis, et ad haec specialiter rogatis. Ibique cum lis, questio, sive<br />
diferentia verteretur, seu verti dubitaretur inter Commune et homines Dro, et Ciniga<br />
Comitatus Archi ex una, et honorabilem virum dominum Bapistam Cariolum ad<br />
praesens capitaneum castri Toblini facientem et intervenientem pro iuribus dicti castri,<br />
nec non ser Gulielmum quondam Francisci Travaiae de Cavedeno mansorem seu<br />
colonum possessionis mansi de Petra Murata, pro quo idem dominus Baptista Cariolus<br />
promisit in valida forma de rato, et se facturum et cum effectu curaturum, quod dominus<br />
Gulielmus quantum sit pro iuribus ipsum tangentibus in hac causa ratificabit praesens<br />
instrumentum, et omnia et singula in eo contenta sub obligatione omnium suorum<br />
bonorum ex altera, occasione eiusdem mansi confinium et pertinentiarum, nec non<br />
confinium ad castrum Toblini pertinentium pro iuribus dicti mansi et castri, existentis in<br />
iurisdictione magnifcorum et generososrum dominorum Antonii et fratrum <strong>Comitum</strong><br />
211 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 5/31.<br />
212 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 5/60.<br />
140
Archi, spectantis ad mensam episcopalem tridentinam, quae quidem differentia talis<br />
esse dicebatur: Conquerebant enim et querimonias faciebant dictum Commune et<br />
homines de Dro et Ciniga, quod dominus Gulielmus colonus ut supra a certis annis citra<br />
longe plus debito apprehenderat, et dilataverat fimbrias dicti mansi seu possessionis et<br />
iurium et pertinentiarum de Petra Murata et castri Toblini, usurpando et occupando<br />
indebite multa loca communia ipsorum hominum de Dro et Ciniga, et illa sub pretextu<br />
dicti mansi et iurium castri suprascripti culturando et laborando, ipse vero Gulielmus<br />
dicebat praedicta et multa plurima pro eius libito tanquam spectantia dicto manso, et<br />
iuribus et pertinentiis dicti mansi, et castri Toblini suprascripti, quem mansum dicebat<br />
se extendere longe plus quam hactenus laboraverit et ad culturam reduxerit: tandem<br />
cognoscentes ipsae partes parvas res concordia crescere, discordia vero magnas labi; nec<br />
non utilius esse inire concordiam licet tenuem quam sperata victoria litigare, amicorum<br />
verbis, et quamplurimorum nobilium ibidem astantium persuasionibus ad infrascriptam<br />
compositionem, transactionem, et pactum perpetuum, generale et speciale devenere ut<br />
infra, videlicet Lautherius quondam Ioannis Lautherii syndicus ad infrascripta omnia et<br />
singula sufficiens Communis et hominum Dro et Cinigae Comitatus Archi, de quo<br />
syndicatu constat ex rogationibus mei Ioannis de Leporibus notarii infrascripti rogatus<br />
sub die proxime praecedenti loco et testibus in eo contentis cum praesentia et consensu<br />
infrascriptorum, videlicet Donati Brigenti, Francisci Iacobelli, Francisci Malferri,<br />
Antonii Leonis, Bartholomei quondam Ioannis Antonii de Dro Trenti Andreae filii<br />
Dominici Bozardi, Martini Pivae, Stephani Benuzi, Girardi Benuzi, Ioannis de Faurio,<br />
Evangelisate Gartanini, Melchioris Sanctonae, Iacobi filii Angeli de Turbulis de Dro<br />
consentientium, contentantium omnibus et singulis infrascriptis, faciens nomine et vice<br />
dictorum Communis et hominum Dro et Ceniga in praesentia semper magnifici et<br />
generosi domini Comitis Vinciguerrae de Archo pro uti gubernatoris et administratoris<br />
iurisdictionis praefatorum dominorum <strong>Comitum</strong>, ex una; et Gulielmus suprascriptus,<br />
pro eo interveniente antedicto domino Baptista Cariolo ut supra, ac ipse idem dominus<br />
Baptista tanquam capitaneus castri Toblini de voluntate, licentia, consensuque R.mi<br />
domini nostri Bernardi episcopi et principis tridentini dignissimi ibidem praesentis et ad<br />
infrascripta consentientis tam pro directo dominio quod habet in dicto mansu, quan<br />
etiam pro iuribus castri sui Toblini: quae praelibata Dominatio sua R.ma habet intra<br />
designationes infrascriptas, separatim et divisim, unanimiter et concorditer, et ex eorum<br />
certa scientia nullo errore neque dolo interveniente transigendo, componendo, et se<br />
concordando convenerunt, transigerunt, pacti sunt, et composuerunt, quod mansus<br />
praedictus et iura castri Toblini terminentur secundum terminos infrascriptos, et<br />
confinia dicti mansi et castri Toblini se extendant usque ad designationem<br />
infrascriptam.<br />
Primo videlicet incipiendo ab uno termino lapideo rubeo fixo subtus orbedam<br />
versus et penes lacum, seu subtus viam publicam, qua itur de Archo Tridentum, qui est<br />
in capite campi existentis penes lacum praedictum, per quem lacum flumen Sarchae<br />
habet exitum, et qui campus pertinet ad Predam Muratam, et a dicto termino ascendendo<br />
superius per directum usque ad unum alium terminum lapidis albi fixum et plantatum<br />
penes et subtus viam publicam, et deinde a dicto termimo tendendo pro ut tendit via<br />
supradicta usque ad alios terminos simul iunctos posito et fixos subtus viam praedictam<br />
parum infra ubi dicta via incipit flecti, videlicet subtus quandam smitem, per quam<br />
ascenditur quidam collis, et ponit caput in viam praedcitam, quorum duorum<br />
terminorum alter recte inspicit versus cingula sive cronas Montis Alti: alter vero<br />
correspondet eundo versus mane ad alios duos terminos subsquentes, qui fixi sunt<br />
141
veniendo versus mane in summitate unius collis, quorum duorum unus est lapidis albi,<br />
qui respicit et correspondet ad alios duos terminos proxime nominatos; alter vero lapidis<br />
rubei designans per directum versus castrum Toblini tendendo per directum usque ad<br />
unum alium terminum lapidis rubei fixum super summitate alterius collis ab isto<br />
termino eundo per directum usque ad unum alium lapidem magnum existenetm super<br />
summitate unius dossi seu collis, super quo sculpta est una crux et millesimus anni<br />
praesentis 1521, et a dicto saxo seu lapide tendendo per directum usque ad collem<br />
proximum, ubi similiter fixus est alter terminus rubeus, a quo descendendo per vallem<br />
existentem in medio duorum collium per directum usque ad unum saxum existens quasi<br />
prope quandam marognam factam in capite pratorum castri Toblini, in quo similiter sunt<br />
sculptae duae cruces, quarum una respicit terminum proxime praecedentem, altera vero<br />
eundo recte per dictam marognam verus orientem terminat usque ad flumen Sarchae:<br />
quod flumen sicut labitur tam a mane quam a meridie sit terminus usque ad primum<br />
terminum supra, in principio praesentis designationis designatum: qui quidem omnes<br />
termini suprascripti sunt sculpti crucibus cum millesimo anni praesentis, videlicet 1521,<br />
declarando et conveniendo per pactum expressum solemni stipulatione vallatum, quod<br />
quicquid est infra superius nominatos terminos, id totum sit et esse debeat de iuribus<br />
dicti mansi Petrae Muratae et castri Toblini liberum ab omni molestia, et vexatione,<br />
inquietatione Communis et hominum praedictorum tam in pasculando, buscando,<br />
culturando, incidendo, piscando etc. omnia faciendo, quae veri domini facere possunt,<br />
cum onere tamen faciendi, quod dicti homines possint habere haustum aquae pro<br />
animalibus eorum in lacu nominato Lago negro existente subtus terminos simul iunctos<br />
superius nominatos. Extra vero dictos terminos incipiendo a dictis proxime duobus<br />
simul iunctis existentibus supra lacum praedictum et eundeo per directum usque ad<br />
cingulas sive cronas Montis Alti praedicti et veniendo versus castrum Toblini usque ad<br />
lacum dictum el Lagestel sive el Laghetto, qui est subtus et prope viam, qua itur de<br />
Archo Tridentum, et qui lacus est prope pasqua Sarchae divisa inter ipsos homines de<br />
Dro et Ciniga, id totum sit proprium hominum praedictorum Dro et Ciniga, ita ut de illo<br />
possint facere ad libitum suum pasculando, incidendo, cultivando et dividendo et alia<br />
faciendo prout et quemadmodum facere possunt veri domini rerum suarum; et salvo<br />
quod capitaneus Toblini, et qui pro tempore fuerit, nec non colonus dicti mansi et<br />
successores sui possint in eisdem locis cum omnibus et singulis eorum animalibus, et ad<br />
ipsos tantummodo pertinentibus, et non forensibus sive alienis cuiuscumque generis<br />
libere pasculandi absque aliqua contradictione vel impedimento hominum praedictorum<br />
Dro et Cinigae et suorum successorum, dumodo non inferant damnum in locis reductis<br />
et reducendis ad culturam per dictos homines, et inter eosdem dividendo: et cum hoc<br />
quod dicti homines Dro et Ciniga quando voluerint locare dicta loca eis appropriata,<br />
quod illud faciant sine praeiudicio iurium pascendi bestiamina <strong>ipsius</strong> capitanei et coloni<br />
praedicti et praeterea quod dictum Commune et homines Dro et Cinigae habeant ius<br />
viae, quae est apud marognam praedictam, per quam possint conducere foena pratorum<br />
contiguorum dictae marogane; et quod postea sit pax, finis, et remissio inter<br />
suprascriptas partes de omnibus et singulis,quae invicem sibi petebant seu petere<br />
intendebant super praemissis etc. Quae autem pacta, conventionem, transactionem,<br />
terminorum affixionem, confinium terminationem, et omnia et singula suprascriptae<br />
partes dictis nominibus promiserunt sibi invicem firma, rata et grata habere, tenere,<br />
attendere et observare, et non contrafacere vel venire per se vel alium aliqua ratione,<br />
causa, vel ingenio, de iure vel de facto sub poena marcarum 200, quarum medietas<br />
applicetur fisco praefatorum magnificorum dominorum <strong>Comitum</strong> Archi, in quorum<br />
142
iurisdictione dictus mansus esse reperitur in praesentia magnifici et generosi domini<br />
Comitis Vinciguerrae de Arco stipulantis et recipientis, et nostrorum notariorum<br />
infrascriptorum, videlicet mei Ioannis de Leporibus, et Antonii Carioli uti personarum<br />
publicarum stipulantium et acceptantium vice et nomine magnificorum eius fratrum pro<br />
portionibus ipsis tangentibus de dicta poena: alia vero medietas applicetur parti<br />
attendenti, totiens exigenda, quotiens contrafactum vel ventum fuerit contra praemissa:<br />
qua soluta vel non, rata et firma maneant omnia et singula suprascripta: item reficere,<br />
reddere et restituere sibi invicem promiserunt omnia damna, expensas, ac interesse litis<br />
et extra: pro quibus omnibus et singulis suprascriptis sic firmiter observandis partes<br />
suprascriptae obligaverunt omnia eorum bona, videlicet dominus Lutherius syndicus ut<br />
supra, omnia bona dicti sui Communis, et dominus Baptista Cariolus suprascriptus<br />
omnia bona propria, domini Gulielmi, et castri Toblini consensu R.mi domini accedente<br />
praesentia et futura generis cuiuscumque.<br />
(L.S.) Et ego Antonius quondam Iacobi Carioli civis, et habitator Tridenti publicus<br />
imperiali auctoritate notarius quia suprascriptis transactioni, compositioni, concordio, et<br />
terminorum plantantioni dum sic, ut praemittitur, agerentur, dicerentur et fierent una<br />
cum suprascriptis testibus, ac suprascripto domino Ioanne de Leporibus notario ad<br />
scribendum in consonantiam una cum me notario praesens fui, eaque omnia et singula<br />
sic fieri vidi et audivi, et in notam sumpsi: ideo me aliis occupato negociis hoc praesens<br />
publicum instrumentum collationatum cum instrumento dicti domini Ioannis de<br />
Leporibus notarii manu alterius fideliter scriptum exinde confeci, conscripsi, et in hanc<br />
publicam formam redegi, signoque et nomine meo solitis et consuetis signavi, et in<br />
fidem et testimonium omnium et singulorum praemissorum rogatus et requisitus.<br />
(L.S.) Ego Ioannes filius providi viri ser Antonii de Leporibus de Flaveo plebis<br />
Lomasi diocesis tridentinae habitator Archi publicus imperiali auctoritate notarius quia<br />
suprascriptis transactioni, compositioni, concordiae, et terminorum affixioni tunc sic ut<br />
praemittitur fierent, dicerentur, et agerentur una cum suprascripto spectabili domino<br />
Antonio Cariolo notario et cive tridentino rogato ad scribendum suprascriptum<br />
instrumentum transactionis in consonantiam una cum me notario praesens fui, eaque<br />
omnia sic fieri vidi et audivi, et in notam scripsi: et quia suprascriptum instrumentum<br />
cum meo collationatum concordare comperii, huic instrumento me subscripsi, signoque<br />
meo et nomine solitis et consuetis signavi, in fidem et testimonium omnium et<br />
singulorum praemissorum rogatus et requisitus 213 .<br />
SUPPLEMENTUM<br />
120. In villa Caiay, 1309 die 16 iunii<br />
Investitura facta a domino Odorico de Arco Marsilio de Gaio de suo feudo.<br />
In Christi nomine 214 . Die lune 16 iunii in villa Caiay 215 de plebe Nomassi in curte<br />
infrascripti nobilis viri domini Odorici de Archo, presentibus domino Paulo<br />
archipresbitero plebis s. Laurentii de Nomasso, Armano dicto Scaya de Flaveo,<br />
Rodegerio clerico dicte plebis, Bartolomeo filio Guielimini de burgo <strong>Arci</strong> et aliis<br />
testibus huius rei. Ibique vir nobilis dominus Odoricus de castro <strong>Arci</strong> cum uno sporrono<br />
quod in suis manibus tenebat, nomine recti, honorabilis et antiqui feudi investivit<br />
213 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 3/53.<br />
214 Ex Tabulario castri Boni Consilii.<br />
215 **Caian, maso presso la pieve di Vigo Lomaso.<br />
143
Marsilium filium quondam ser Alberti de Gaio plebis Blezii pro se, et recipientem<br />
nomine ac vice suorum fratrum Odorici, Signe, et Baldessari de suo recto honorabili, et<br />
antiquo feudo cum omni suo honere et honore, quod quondam dictus ser Albertus<br />
eorum pater et sui antecessores a dicto domino Odorico et eius predecessoribus in feudo<br />
habebant et tenebant et possidebant, et ussum 216 seu ussi erant habere tenere et<br />
possidere, addendum quemadmodum dictus eorum pater et predecessores eiusdem<br />
tenebant et possidebant et habebant ad feudum et feudi nomine, cum honore et honere et<br />
condicione universis, quo facto dictus Marsilius pro se et nomine ac vice antedictorum<br />
suorum fratrum iuravit fidelitatem ad sancta Dei Evangelia Scripturis tactis suprascripto<br />
domino Odorico contra omnes personas hoc modo videlicet et tenore, ut dictus eorum<br />
pater ser Albertus suprascripto domino iuravit, ut in sacarmento prime fidelitatis<br />
dignoscitur plenius contineri. Insuper predictus dominus Odoricus precepit antedicto<br />
Marsilio presenti pro se et nomine quo supra, ut hinc ad 30 dies proximos ab hodierna<br />
presentaverit sibi domino Odorico in publico instrumento omne et quidquid quod tenet<br />
et possidet in feudo ab eo per sacramentum fdelitatis in pena sacramenti fidelitatis<br />
predicte. Anno Domini millesimo trecentesimo nono, indictione septima.<br />
(L.S.) Ego Omnebonus notarius per dominum Deodatum Comitem his affui<br />
presens, et rogatus scripsi 217 .<br />
121. In plazo ecclesiae s. Lurentii de Lomasio, 1318 die 21 iunii<br />
Resignatio liberalis facta a dominis Gerardo et Nicolao de Arco domino Alberto<br />
dicto Feraza de castro Campi 218 .<br />
(L.S.) In Christi nomine. Anno Domini 1318, indictione 1, die 21 intrante iunio in<br />
Nomasio in plazo ecclesie s. Laurentii, presentibus domino Parisio de Madrucio, ser<br />
Odorico de Campo, Omnebono notario de Vico, et magistro Iohanne de Pongasio<br />
testibus rogatis et aliis. Ibique dominus Gerardus quondam nobilis militis domini<br />
Odorici de Arco pro se et tanquam procurator domini Nicolai eius fratris tanquam filii et<br />
heredes quondam suprascripti domini Odorici sui patris refutavit in manibus ser Alberti<br />
dicti Feraze de castro Campi 219 omnia sua iura omnesque raciones et actiones reales et<br />
personales, corporales et incorporales, speciales et generales, utiles et directas, mistas et<br />
pretorias, que et quas ipse dominus Gerardus pro se et tanquam procuartor et<br />
procuratorio nomine dicti sui fratris, et tanquam filii et heredes quondam antedicti sui<br />
patris habet et habent, seu aliquo modo habere posset vel sperat in bonis, possessionibus<br />
et hereditatis quodam Gerardi quondam Pelegrini de Gaudento plebis Nomassi aliqua<br />
ratione vel causa, tam de iure quam de facto promittens per stipulationem predictus<br />
dominus Gerardus pro se et tanquam procurator quo nomine supra per se et suos<br />
heredes dicto domino Alberto et suis heredibus de predictis bonis, possessionibus seu<br />
hereditatis quondam suprascripti Gerardi abac in antea numquam impedire, petere nec<br />
molestare sub pena dupli dampni ac interesse suo litis et extra se predictam refutationem<br />
semper firmam et ratam habere et tenere et numquam contra facere vel venire aliqua<br />
racione vel causa tam de iure quam de facto: et pro omnibus et singulis suprascriptis<br />
firmiter attendendis et observandis dictus dominus Gerardus pro se et tanquam<br />
procurator domini Nicolay obligavit ei domino Alberto omnia eius bona tam habita<br />
216 idest visum seu visi.<br />
217 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 68/42.<br />
218 ex eodem tabulario.<br />
219 hic erat filius domini Graciadei de castro Campi.<br />
144
quam habenda, et hoc facere dictus dominus Gerardus dictam refutationem ei domino<br />
Alberto de gratia liberali.<br />
Ego Antonius imperiali auctoritate notarius his interfui rogatus et scripsi 220 .<br />
122. <strong>Arci</strong>, 1327 ultimo februarii<br />
Investitura facta a domino Nicolao de Arco etc. feudatariis de Gayo 221 .<br />
(L.S.) In Christi nomine. Anno Domini 1327 indictione 10, die ultimo februarii,<br />
super castrum Archi, presentibus Bonapassio filio ser Zilberti de Tiyono, Federico<br />
quondam Riprandi domine Pitadine de Archo, Bono filio Done Floris de Bolegnano, et<br />
Floriano filio Ture de Cagalardi de Nacho testibus et aliis. Ibique nobilis vir Nicholaus<br />
filius quondam nobilis militis domini Odorici de Archo pro se et tamquam tutor<br />
Iohannis sui nepotis, et filii quondam nobilis viri domini Gerardi eius fratris et tutorio<br />
nomine pro eo cum duobus zirotecis, quos in suis tenebat manibus nomine recti<br />
honorabilis et antiqui feudi investivit Baudesarium filium quondam ser Alberti de Gayo<br />
plebatus Blezii pro se recipientem et nomine et vice sui fartris Signe, et suorum<br />
nepotum Alberti, Petri, Iohannis et Bartolomei fratrum filiorum quondam ser Marsilii de<br />
Gayo de suo recto, honorabili et antiquo feudo cum omni suo honere, onore, racione, et<br />
iurisdictione dicto feudo pertinenti, vel que pertinere potest de iure vel de facto ipsi<br />
feudo, quod quondam predicti ser Albertus et ser Marsilius eorum patres, et sui<br />
predecessores a quondam dicto domino Gerardo et a quondam dicto domino Odorico<br />
eorum patre et suis predecessoribus habebant, tenebant, et possidebant in feudo, et ussi<br />
erant habere, tenere et possidere in feudo a dictis dominis de Archo et predicti<br />
Baudesarius, Signa, Albertus, Petrus, Iohannes et Bartolomeus modo et forma habent,<br />
tenent, et possdent dictum feudum a dicto domino Nicholao pro se et tutorio nomine<br />
dicti Ioahnnis sui nepotis ad rectum et honorabile feudum, ut quondam predicti eorum<br />
predecessoers tenebant, et possidebant ad feudum a dictis dominis de Archo una cum<br />
omni honere, onore, racione, et iurisdictione dicto feudo pertinenti vel que pertinere<br />
potest de iuire, vel de facto ipsi feudo et iure feudi, et ipsi Baudesarius, Signa, Albertus,<br />
Petrus, Iohannes et Bartolomeus et quilibet ipsorum de cetero dictum feudum habere,<br />
tenere et possidere debeant et sui successores ad rectum honorabile feudum a dictis<br />
dominis de Archo et suis successoribus, Quo facto predictus Baudesarius pro se et<br />
nomine et vice dictorum Signe, Alberti, Petri, Iohannis et Bartolomei iuravit<br />
corporaliter ad Sancta Dei Evangelia tactis Scripturis fidelitatem ipsi domino Nicholao<br />
pro se et tutorio 222 dicti Ioahnnis sui nepotis contra omnes personas ut vassalus suis<br />
dominis tenetur, ut in sacramento fidelitatis consimilis feudi continetur. Insuper dictus<br />
dominus Nicholaus pro se, et tutorio nomine quo supra precepit ipsi Baudesario presenti<br />
pro se recipienti nomine et vice dictorum Signe, Alberti, Petri, Iohannis etr Bartolomei,<br />
quod ad XXX dies proximos det et pressentet dictum feudum in scriptis dictis dominis,<br />
quod ab eis dominis tenent in feudo, pena sacramenti fidelitatis et feudi amissionis per<br />
publicum instrumentum.<br />
Ego Omnebonum domini Philipi Comitis de Mediolano noatrius interfui, et rogatus<br />
scripsi 223 .<br />
123. <strong>Arci</strong>, 1358 die 26 februarii<br />
220 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 51/66.<br />
221 ex eodem Tabulario castri Boni Consilii Tridenti.<br />
222 Nempe: nomine.<br />
223 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 68/94.<br />
145
Investitura data a dominis arcensibus Iohanni de Gayo 224 .<br />
In Christi nomine Amen. Anno eiusdem nativitatis 1358, indictione 11, die domino<br />
26 intrante mense februarii in Archo diocesis tridentine super platea Communis.<br />
Presentibus domino Prearcheto 225 archipresbitero Sancte Marie de Archo, domino<br />
Odorico de Sporo nunc Archi habitatore, Cursio quondam magistri Bertollamey ciroyci<br />
de Archo, et Antonio quondam Parelli de villa Clarani nunc famulo mei notarii<br />
infrascripti testibus et aliis rogatis et vocatis. Ibique nobiles et potentes viri domini<br />
Gerardus et Vinciguerra fratres et filii quondam nobilis et potentis militis domini<br />
Nicollay de Archo pro se ipsis, et vice ac nomine Gulielmi et Antonii suorum fratrum<br />
pro medietate pro indiviso infrascripti feudi, quod habent commune cum domino<br />
Iohanne eorum consanguineo quondam nobilis viri domini Gerardi de Arco, ad rectum<br />
et honorabile feudum cum cartis, quas in suis manibus tenebant, investiverunt Iohannem<br />
filium quondam ser Marsilii de Gayo plebatus Blezii ibidem presentem, et flexis<br />
genibus devote petentem et recipientem pro se et liberis suis masculis legitimis et ex<br />
masculis in perpetuum descendentibus ex eisdem de omni suo recto et antiquo feudo et<br />
honorabili cum omni honere, iurisdictione et honore et iure ipsi feudo pertinenti,<br />
secundum quod quondam dictus ser Marsilius et Albertus, Petrus et Bertollameus fratres<br />
dicti Iohannis habebant, tenebant, et possidebant, vel quasi in feudum a predictis<br />
dominis de Archo et suis predecessoribus, et nunc ipse Iohannes tanquam successor<br />
quondam dicti ser Marsilii sui patris, et Alberti, Petri et Bartolomei eius fratrum sic<br />
tenet et possidet, et habet in feudum a predictis dominis Iohanne de Archo, et Gerardo et<br />
Vinciguerra fratribus investientibus per se, et vice et nomine dictorum Gullelmi et<br />
Antonii suorum fratrum. Quo facto dictus Iohannes iuravit corporaliter tactis Scripturis<br />
ad sancta Dei Evangelia, quod ipsis dominis et eorum heredibus bonus et fidelis erit<br />
vassallus, ipsorumque personas, res, et iura totis viribus conservabit, tuebitur pariter et<br />
augebit: et si quos contra hec vel eorum aliquid facientes cognoverit, quam cito poterit<br />
dominis revelabit, et totis viribus se opponet; et generaliter puram et meram fidelitatem<br />
eis et suis heredibus per omnia impertietur et reddet. Quibus omnibus sic peractis, dicti<br />
domini mandaverunt dicto Iohanni, quatenus pena amissionis feudi, et sub debito<br />
prestiti iuramenti feudum, quod tenet ab eis, infra 30 dies proximas eis notificet per<br />
publicum instrumentum. Qui Iohannes 226 volens mandatis dictorum dominorum fideliter<br />
obedire, sacramento, quod fecit, dixit, et confessus fuit, se habere et tenere in feudum a<br />
predictis dominis Iohanne de Archo, et dominis Gerardo, Vinciguerra et fratribus suis<br />
de Archo totam decimam, quam recolligit in plebatu Blezii, specialiter illam, que mixta<br />
est cum dictis dominis Gerardo et Vinciguerra, et fratribus suis in regullis villarum Gay,<br />
Madessi, Marzay, Caurasti, Balbini et Saoni superioris, de qua decima potest habere et<br />
recolligere omni anno circa sex galetas bladi, et partrem sibi contingentem nudrimorum<br />
et vini. Et si plus inveniet plus dabit in scriptis. Demum rogaverunt me notarium<br />
infracsriptum ut de predictis duo unius eiusdem tenoris deberem publica conficere<br />
instrumenta, unum videlicet pro unaquaque partium predictorum.<br />
224 Ex eodem Tabulario castri Boni Consilii.<br />
225 ** Presbitero Archeto.<br />
226 NB. anno 1370 indictione 8, die martis 18 iunii in burgo Archi etc. iste Iohannes refutavit hoc<br />
feudum sive decimam in manibus nobilis et potentis militis domini Nicolai de castro Archi, reservata<br />
tamen sibi decima quarumdam terrarum et possessionum, quam ex consensu dicti domini Antonii in<br />
feudum retinuit, uti ex originali documento archivi castri tridentini liquet, in quo specificantur terrae et<br />
possessiones, super quibus decimam in feudum sibi dictus Ioahnnes reservavit: Pergamena originale in<br />
AST, Archivum principatus tridentini, capsa 68/195.<br />
146
Ego Iohannes filius quondam domini Petri de Menutis de Archo imperiali<br />
auctoritate notarius hiis omnibus interfui, et rogatus scribere scripsi 227 .<br />
124. In castro Campi, 1205 die 20 octobris<br />
Arbitramentum inter dominum Odoricum de Arco, et dominos de castro Campi pro<br />
castro Toblini 228 .<br />
In Christi nomine. Anno a nativitate eius 1205 indictione 8, die iovis 12 exeunte<br />
mense octobris, in Verona 229 , in domo domini Odorici de Arco in presentia domini<br />
Otoboni archipresbiteri de Condino, et Galeti diaconi de Leudro, et Annizini de<br />
Bardolino, et Calapini de domina Guerera de Arco testium rogatorum. Ibique dominus<br />
Albertus de Stengo (Stenego), et Tridentinus de Garda, et dominus Brixianus causidicus<br />
de Toscolano, et Marcharia de Arco electi arbitri inter dominum Odoricum de Arco ex<br />
una parte, et dominos de Campo, scilicet dominum Riprandum, et Aldrigetum,<br />
Odoricum, Armanum, Graciadeum, et Bonensegnam, et dominos de Selano, scilicet<br />
dominum Albertum, Odoricum, et Endrighetum. Ita fuerunt iam dicti arbitri concordes.<br />
In primis quod dominus Turesendus de Toblino, et omnes domini, qui habent partem in<br />
Toblino debent esse restituti in possessionem rerum mobilium et immobilium castri<br />
Toblini, et eiusdem castri, etsi aliquid defuerit, ad preceptum suprascriptorum<br />
arbitrorum restituetur, prius prestita securitate a domino Guillelmo et Turisendo de<br />
Toblino, et ab iam dictis fratribus de Campo, Ribaldo, et Toblino, quod nullam vim<br />
facient in predicto castro Toblini sub pena mille librarum veronensium. Similiter quod<br />
facient securitatem sub eadem pena, quod facient rationem de castro Toblini domino<br />
Odorico de Arco si petierit sub Marcharia et Trentino vel aliis, quos partes per<br />
concordium eligere voluerint. Versa vice dominus Odoricus de Arco et Toblinus et<br />
Ribaldus facient securitatem dominis Turisendo et Guilelmo et suprascriptis dominis de<br />
Campo, scilicet domino Riprando et fratribus, quod nullam vim facient sub eadem pena<br />
mille librarum veronensium. Et de hoc due carte uno tenore sunt facte.<br />
(L.S.) Ego Iohannes sacri Palatii notarius rogatus interfui, et hanc cartam ex<br />
precepto suprascriptorum arbitrorum scripsi 230 .<br />
125. Tridenti, 1241 231 die 28 decembris<br />
Investitura domino Odolrico Pancerie data 232 .<br />
Anno Domini 1241, indictione 14, die veneris 4 exeunte decembri, in camera palatii<br />
episcopatus tridentini in presentia Raymondini de Gayo, Litoldi, Bonifacii, Xoartarii et<br />
aliorum. Ibique dominus Aldricus Dei gratia tridentine ecclesie episcopus ad rectum<br />
feudum investivit Odolricum Panceriam de Arco filium quondam domini Federici de<br />
suo recto feudo, secundum quod quondam pater eius et alii sui antecessores investiti<br />
fuerunt. Et idem Odolricus tanquam homo Casa Dei Sancti Vigilii contra omnes<br />
homines fidelitatem iuravit eidem dominio episcopo, et sicuti nobilis homo de nobili<br />
macinata Sancti Vigilii.<br />
(L.S.) Ego Matheus de Placentia sacri Palatii notarius interfui et scripsi 233 .<br />
227 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 68/193.<br />
228 Ex eodem Tabulario.<br />
229 Documentum hoc originale habet: in Ver ’ ., quod Veronam signifcare puto, prout alias saepe...<br />
230 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/1.<br />
231 Rectius 1240, ex initio anni a Nativitate.<br />
232 Ex authentico Wanghiano codice eiusdem Tabularii.<br />
233 Pergamena originale in AST, Codex Wangianus, in Kink n. 186; Codex Wangianus. I cartulari<br />
della Chiesa trentina (secoli XIII-XIV), Bologna, Il Mulino, vol. II, p. 667 n. (65).<br />
147
126. <strong>Arci</strong>, 1196 die 28 iulii<br />
De castro <strong>Arci</strong>, quod fuit Communitatis de Arcu 234 .<br />
(L.S.) In Christi nomine. Die dominico 4 exeunte iulio, in cstro <strong>Arci</strong>, in palatio<br />
domini Friderici, in presentia domini Balderici causidici, et Brixiani et Dodonis<br />
causidicorum, et Gerardi et Iacobini de Malsisino, et Graciadei de Isola, et Ambrosini<br />
de Gargnano, et Goffi de Drena, in eorum presentia. Ibique dominus Fridericus filius<br />
quondam domini Alberti de Arcu dixit et warentevit in iure, quod castrum <strong>Arci</strong> et<br />
castellancia erat et est allodium Vicinitatis et Communitatis de plebe <strong>Arci</strong>: sed dixit<br />
districtum, et honorem esse suum, quod fuit de patre suo, et de avo, et de antecessoribus<br />
suis. Actum est hoc suprascripto die anno Domini 1196, indictione 14.<br />
Ego Ribaldus notarius ab domino Conrado tridentino episcopo rogatus interfui, et<br />
hanc cartam scripsi.<br />
Ego Ercetus domini Federici Romanroum imperatoris notarius authenticum huius<br />
vidi, legi, et exemplavi, et me subscripsi 235 .<br />
127. Tridenti, 1211 die 25 novembris<br />
Locatio unius broili ad plantandum oliva.<br />
Testes dominus Bertoldus tridentine ecclesie vicedominus, et dominus Albertus de<br />
Stinicho, et dominus Odolricus de Polengo, et dominus Odolricus de Rambaldo, et<br />
Contolinus de s. Petro, et Montenarius de Disuculo, et dominus Anselmus de Mezo, et<br />
Nicholaus de Stinicho, et alii. Anno Domini 1211 indictione 14, die veneris 6 exeunte<br />
novembri in Tridento in palatio episcopali. Ibique dominus Federicus Dei gratia sancte<br />
tridentine sedis episcopus nomine sui episcopatus iure locationis in perpetuum donec<br />
mundus iste durabit investivit Wilelmum de Arcu filium quondam Malengi de uno<br />
broilo de terra ad oliva plantandum in dicta terra, que iacet in pertinencia de Arcu prope<br />
burgum Sari [<strong>Arci</strong>], ab una parte broilus domini episcopi, ab alia via, et superius<br />
Cadranus et eius nepotes, et inferius Iohannes de Calvo et Conradinus eius nepos: ea<br />
vero ratione ut amodo in antea suprascripti Wilielmus et sui heredes semper debeant<br />
dictum broilum in se habere et laborare a suprascripto domino episcopo et suis<br />
successoribus, quibus semper debet dare et solvere medietatem totius olei, et quartam<br />
partem totius blave, quam in illa terra seminaverit, et collecta fuerit omni anno, vel eius<br />
nuncio in villa <strong>Arci</strong> presentare debet. Et promisit suprascriptus dominus episcopus<br />
predictam locationem defendere et warentare etc.<br />
Ego Conradinus domini Henrici Romanorum imperatoris notarius interfui et<br />
rogatus scripsi 236 .<br />
128. Tridenti, 1233 die 8 maii<br />
Preceptum domini episcopi tridentini contra dominum Riprandum de Arcu 237 .<br />
(L.S.) In nomine Domini. Die dominico octavo intrante madio in civitate tridentina<br />
in palatio episcopatus in camera in qua iacet dominus episcopus, presentibus domino<br />
Bonfanto doctore legum, Boverio eius serviente, domino Connovuto de Campo.<br />
234 Ex eodem codice.<br />
235 Pergamena originale in AST, Codex Wangianus, in Kink n. 59; Codex Wangianus. I cartulari<br />
della Chiesa trentina (secoli XIII-XIV), Bologna, Il Mulino, vol. II, pp. 784-785,n. 120.<br />
236 Pergamena originale in AST, Codex Wangianus, in Kink n. 265; Codex Wangianus. I cartulari<br />
della Chiesa trentina (secoli XIII-XIV), Bologna, Il Mulino, vol. II, pp. 859-860, n. 153.<br />
237 Ex eodem codice.<br />
148
Odorico de Malusco marzscalo domini electi testibus rogatis. Ibique dominus Aldricus<br />
Dei gratia ecclesie tridentine electus episcopus protestatus fuit et dixit, quod non<br />
placebat ei , quod dominus Riprandus ficaverit et posuerit furcas in eius Comitatu seu<br />
Ducatu, et suspenderat latronem in eis: nec ad eius iurisdictionem pertinebat nec<br />
pertinet aliquo modo. Et precepit eidem Riprando, ne de cetero hoc attentare presumat.<br />
Actum est hoc anno Domini 1233, indictione sexta.<br />
Ego Lanfrancus de Cruce sacri Palatii notarius hiis interfui, et iussu dicti domini<br />
electi hanc cartam scripsi 238 .<br />
129. Tridenti, 1533 die 18 decembris<br />
Cessio quatuor Vicariatuum facta a dominis Comitibus <strong>Arci</strong>.<br />
Nos Alexander et Vinciguerra fratres et Felix eorumque nepotes similiter fratres<br />
filii quondam Comitis Antonii facientes pro nobis et Sigismundo ac Andrea fratribus<br />
nostris (pro quibus de rato promittimus, quod omnia et singula infrascripta laudabunt et<br />
ratificabunt sub obligatione omnium bonorum) omnes Comites Archi. Notum facimus et<br />
recognoscimus pro nobis et haeredibus nostris tenore praesentium quibus expedit<br />
universis; quod die hodierna a R.mo et Ill.mo principe et domino domino Bernardo<br />
S.R.E. presbytero cardinale, et episcopo tridentino dignissimo domino nostro<br />
observandissimo per manus mgnifici et generosi domini Christophori Philippi Comitis<br />
de Liechtenstain etc. vice et nomine Dominationis suae R.mae numeratis et exbursatis<br />
realiter et cum effectu accepimus, habuimus, et in nos recepimus infrascriptas summas<br />
pecuniarum, quas quondam magnificus et generosus Comes Geradus frater et patruus<br />
noster charissimus super castris Avii, et Brentonici mutuavit et habuit, et pro qua<br />
summa dicta castra cum eorum iurisdictionibus, ac quatuor Vicariatibus Avii, Alae,<br />
Murii, et Brentonici eidem Comiti Gyrardo impignorata et obligata fuerunt; videlicet<br />
septem milia renensium iuxta inscriptionem imperatoris Maximiliani felicissimae<br />
recordationis, datae in civitate imperiali Augusta die 17 mensis iulii anno Domini 1518.<br />
Item quingentos sexaginta octo renenses, grossos 51 cum quatrinis 3 in fabricis<br />
praedictorum castrorum exbursatos, prout continetur in literis sacratissimae caesareae<br />
maiestatis impeartoris Caroli, quarum datae sunt Inspruggae die 9 mensis ianuarii anno<br />
Domini 1523. Item 700 renenses per antedictum Comitem Gyrardum in tumultibus<br />
proxime praeteritis ad requisitionem sacrae Romanorum regiae maiestatis Ferdinandi<br />
etc. tunc archiducis Austriae etc. mutuo praestitis et exbursatis, iuta tenorem literarum<br />
desuper emanatarum de data Inspruggae die 15 mensis novembris anno Domini 1525,<br />
una cum 210 renensibus pro affictibus de supradictis 700 renensibus decursis et retentis,<br />
ac per sex annos non solutis. Item 950 renenses occasione peditum supernumerariorum<br />
in dictis castris Avii et Brentonici tempore dictorum tumultuum habitorum et<br />
interventorum. Item renenses 50 novissime in castro Brentonici in fabricam necessariam<br />
erogatis et exbursatis. Quae postae omnes et summae suprascriptae in totum faciunt<br />
104,78 renensium, et grossos 51, cum quatrenis 3 bonae usualis et currentis monetae in<br />
Comitatu tyrolensi. Pro qua quidem summa 104,78 renensium, et grossos 51, cum<br />
quatrenis 3 nos fratres et nepotes Comites Archi antedicti pro nobis et haeredibus nostris<br />
praelibatum R.mum dominum cardinalem, et ecclesiam suam tridentinam seu et<br />
antedictum Comitem de Liechtenstain ac successores et haeredes ipsorum, aut alios<br />
quoscumque qui quietatione aut absolutione aliqua opus habent seu indigent, omni<br />
meliori modo, via, iure, forma, causa et effectu, quibus de iure melius possumus et<br />
238 Pergamena originale in AST; Codex Wangianus; Codex Wangianus. I cartulari della Chiesa<br />
trentina (secoli XIII-XIV), Bologna, Il Mulino, vol. II, pp. 927-928, n. (184).<br />
149
debemus, tenore praesentium absolvimus, quietamus et liberamus, ac absolutos et<br />
liberatos esse volumus: reservata tamen actione 2.000 renensium iuxta continentiam<br />
obbligationis, quam a praefato domino Comite de Liechtenstain scriptam, et sigillo eius<br />
sigillatam habemus, cuius tenor de verbo ad verbum sequitur et est talis. Ego<br />
Christophorus Philippus Comes de Liechtenstain baro castri Cornu, et dominus<br />
Schennae, regius consiliarius, et capitaneus Ratembergae cis Oenum, notum facio pro<br />
me, et haeredibus meis, ac recognosco tenore praesentium, quod cum discordia et<br />
differentia suborta fuisset inter reverendos magnificos strenuum, nobiles ac spectabiles<br />
dominos capitaneos, locumtenentes et consiliarios R.mi domini cardinalis et episcopi<br />
tridentini etc. ex una, ac magnificos et generosos dominos Alexandrum ac Vinciguerram<br />
fratres, et Franciscum ac Felicem eorum nepotes omnes Comites Archi, partibus ex<br />
altera, de et super exbursatione pecuniarum, quas hodie eisdem Comitibus vice et<br />
nomine praelibati R.mi domini cardinalis et episcopi tridentini pro redemptione<br />
castrorum Avii et Brentonici cum eorum iurisdictionibus, ac quatuor Vicariatibus Avio,<br />
Ala, Murio et Brentonico numeravi: praetendebant namque praefati Comites ultra<br />
summam 7.000 renensium, de qua in inscriptione, quam habuerunt a Cesare<br />
Maximiliano felicissimae recordationis de data die 17 mensis iulii anno Domini 1518,<br />
ipsos adhuc habere summam 2.000 renensium per ipsos iuxta quietantias suas<br />
exbursatorum. Ipsi vero domini locumtenentes e contra contendebant, antedictos 2.000<br />
renensium computatos fuisse in exbursatione dictorum 7.000 renensium, attento<br />
maxime, quod ipsorum <strong>Comitum</strong> quietanciae, quas pro iam dictis 2.000 renensium a<br />
domino Udalrico Moringer camerario tyrolensi habent, clare sonant, quod per prius de<br />
ista summa 2.000 renensium assecuarti sint super castris praefatis, et sic comprehensos<br />
fuisse in inscriptionibus anterioribus, videlicet Maximiliani et Caroli imperatorum, quas<br />
ipsi Comites habent, et stante quod dictae inscriptiones non sonant, quod summam in eis<br />
contentam solverint, sed quod ex post ad certos terminos solvere debeant, et sic indebite<br />
et bis peti ab ipsis dominis Comitibus, et quum praefati domini Comites se reduxerint ac<br />
plane remiserint absque ulla alia ulterioiri exceptione ad arbitrium et sententiam<br />
praelibati R.mi domini cardinalis tridentini, ego Comes de Liechtenstain antedictus<br />
tenore praesentium polliceor et promitto, quod si per praelibatum dominum R.mum<br />
cardinalem tridentinum decretum et cognitum feurit, ipsos dominos Comites adhuc ultra<br />
summam exbursatam esse veros creditores de 2.000 renensibus petitis, et praelibatum<br />
R.mum dominum seu ecclesia tridentinam ad eos exbursandos fore et esse obligatos: ex<br />
tunc et eo casu me illis velle absque aliqua contradictione de eisdem satisfacere sub<br />
ypotheca et obligatione omnium bonorum meorum praesentium et futurorum. Proviso<br />
tamen quod antedicti domini Comites in uno mense postquam R.mus dominus<br />
cardinalis Tridentum applicuerit, declarationem memoratam apud Dominationem suam<br />
R.mam sollicitare incipiant. Nam si debitam diligentiam non adhibuerint, et negotium<br />
infra mensem, postquam R.mus dominus cardinalis,ut supra Tridentum applicuit,<br />
sollicitare non inceperint, dicto mense post adventum Dominationis suae R.mae elapso,<br />
ad nihil teneri volo, sed a praesenti mea obligatione et promissione penitus esse<br />
liberatus et absolutus, reservato etiam mihi iure si aliquid in praeiuditium meum<br />
declararetur, agendi de damnis meis contra quos mihi competeret actio, absque dolo et<br />
fraude. In quorum fidem et testimonium sigillum meum praesentibus es appensum.<br />
Datum Tridenti die 18 mensis decembris anno Domini 1353. – In quorum fidem et<br />
testimonium praesentes literas fieri fecimus, et sigillis magnificorum, generosi,<br />
nobilium ac strenuorum dominorum Egidii baronis in Vels capitanei Rippae, Caroli<br />
Trapp domini Biseni, et Nicolai a Trautmanstorf amborum equitum auratorum et<br />
150
consiliariorum regionum sigillari, quae ad preces nostras, stante quod sigilla nostra<br />
propria ad manus non habemus, praesentibus appenderunt, absque tamen damno et<br />
praeiudicio suo, sigillorum pariter et haeredum suorum. Praesentibus nobilibus, validis<br />
et providis viris Iacobo a Brandis de Leonburg capiatnei Schennae, Iohanne de castro<br />
Artzi, Baptista de Prato cive tridentino et aliis quam plurimus testibus ad praemissa<br />
rogatis et vocatis. Datum et actum Tridenti in castro Boni Consilii die 18 mensis<br />
decembris anno Domini 1533.<br />
(L.S. pend.) (L.S. pend.) (L.S. pend.) 239 .<br />
Hic subscribunt tres Comites <strong>Arci</strong> manu propria.<br />
130. Ripae, 1404 die 17 maii.<br />
Pro reparatione castri Spinedi in Iudicaria 240 .<br />
Nos Georgius Dei gratia episcopus ac dominus tridentinus. Tenore presentis litere<br />
ad noticiam universorum deducimus evidenter, quod quamquam temporibus preteritis<br />
ex aliquibus certis et rationabilibus causis nos et ecclesiam nostram tridentinam<br />
concernentibus arma moverimus, ac guerram fecerimus cum nobilibus et fidelibus<br />
vasallis nostris dilectis Vinciguerra et Antonio fratribus de castro Archi, ipsaque guerra<br />
tunc vigente inter nos et ipsos fratres eorum castrum Spinedi in valle Iudicariarum ac<br />
iurisdictionibus nostris situm per gentes nostras diruptum, ac etiam dirutum fuerit: quia<br />
tamen prefati fratres nobis postmodum plene reconciliati sunt, ipsosque in nostram<br />
gratiam, ac gremium ecclesie nostre tridentine omnino suscepimus, comprestita nobis<br />
per eos primitus ac premissa debita obedientia, ad quam nobis et ecclesie nostre ex<br />
debito fidelitatis vasallagii dignoscuntur obligati ratione predicti castri, nec non aliorum<br />
castrorum suorum, et bonorum feudalium, que ipsi et eorum progenitores a nobis et<br />
predecessoribus nostris et ecclesia tridentina semper recognoverunt, et adhuc deinceps a<br />
nobis et successoribus nostris canonice intraturis, et ab ecclesia nostra predicta in<br />
perpetuum per se et per suos heredes recognoscere tenentur: ideoque ipsis fratribus ad<br />
eorum instantem et humilem petitionem harum serie expresse damus verbum et<br />
licentiam predictum castrum denuo erigendi, elevandi, ac penitus reparandi.<br />
Nichilominus contenti sumus et annuimus per presentes ex speciali favore pariter et<br />
dilectione, quibus erga prefatos fratres afficimur, ut si qui ex subditis et servitoribus<br />
nostris sua opera et iuvamina circa reparationem <strong>ipsius</strong> austri eis impendere ac ehibere<br />
voluerint, quod hoc facere queant licite et impune: et insuper precipimus et mandamus<br />
omnibus et singulis capitaneis et officialibus nostris, quatenus subditos et servitores<br />
nostros quoscumque in huiusmodi eorum benivolentia, nostraque licentia sic concessa<br />
nullatenus debeant prohiberi. Datum in terra nostra Rippae die sabbati 17 mensis maii<br />
anno Domini 1404 nostri sigilli sub appensione 241 .<br />
131. Tridenti, 1508 die 21 septembris<br />
Conventio pro recognitione castrorum Spinede et Restorii.<br />
Georgius Dei gratia episcopus tridentinus. Notum facimus tenore praesentium,<br />
quod quum inter felicis memoriae antecessores nostros episcopos tridentinos a proximo<br />
episcopo Georgio citra versa fuisset, et in praesentiarum inter nos vertatur lis et quaestio<br />
ex una, et magnificos generosos fideles nostros dilectos Udalricum et Gerardum,<br />
239 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 33/4.<br />
240 Ex authentico codice investiturarum episcopi Georgii in Tabulario castri Boni Consilii Tridenti.<br />
241 Documento originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 22/4; capsa 76. Codex<br />
clesianus, vol. IV, carta 62.<br />
151
eiusdemque fratres Comites Archi parte ex altera, super castris Spinedae et Restorii sitis<br />
in valle nostra Iudicariae, quae nostrum et ecclesiae nostrae feudum esse asserimus, ea<br />
inter caeteras ratione, quia dicta castra fuerunt per quondam Franciscum Comitem Archi<br />
<strong>ipsius</strong> Udalrici patrem, et dictorum fratrum avum paternum a proximo episcopo Georgio<br />
antecessore nostro recognita, prout latius in literis desuper confectis constat; et<br />
consequenter dictos Comites uti legitimos et naturales descendentes fuisse et esse<br />
obligatos ad recognoscendum praedicta castra in feudum a nobis et ecclesia nostra. Ex<br />
adverso praefati Comites replicabant, fuisse et esse sacri Romani imperii feudum,<br />
quemadmodum ex litteris investiturarum ab eo acceptarum constare dicebant: et sic ex<br />
hac, et aliis rationibus non posse nec debere dicta castra a nobis et ecclesia nostra<br />
recognoscere, pollicentes tamen pro sua in nos et ecclesiam nostram fide et observantia,<br />
faciliorique causae expeditione, ne in alterutram partem declinantes peccarent,<br />
caesaream maiestatem, sine etiam cuius consensu huiusmodi causa saltem commode<br />
dirimi non posset, super his ostensis tam iutribus suis, quam nostris, quae ad eandem<br />
caesaream maiestatem sibi dare duxerimus, consulere velle: quae si eos ad nos de dictis<br />
castris investiendos remiserit, ex nunc prout ex tunc, et e converso, obtulerunt se<br />
debitam fidelitatem nobis propterea facturos, duximus praefatis Comitibus Udalrico et<br />
Gerardo intervenienti pro se et fratribus suis, pro quibus de rato promisit, praesentibus<br />
et acceptantibus, terminum medii anni proxime futuri a data praesentium computandi,<br />
statuendum, et praesentibus statuimus super praemsisis, ad consulendam et<br />
informandam ostensis tam nostris quam suis iuribus, caesaream maiestatem petituris se<br />
ex rationibus in investitura per praefatum quondam Comitem Franciscum accepta<br />
adductis, et aliis deducendis, se ad nos tamquam ipsorum castrorum feudi patronum<br />
investiendos gratiose remitti. Salvo iure nobis et ecclesiae nostrae ex praemissa causa<br />
competenti, si per ipsam sacram caesaream maiestatem huiusmodi remissio non fieret,<br />
cui per praesentem actum quovis modo derogari nolumus, in his et omnibus dictorum<br />
<strong>Comitum</strong> iuribus minime praeiudicando. Harum testimonio literarum sigilli nostri<br />
impressione communitarum. Datum Tridenti in castro nostro Boni Consilii in praesentia<br />
nobilium fidelium nostrorum Christophori de Thon capitanei nostri Tridenti, Georgii<br />
Botsch capitanei castri nostri Theni, et aliorun consiliariorum nostrorum, ac Bonifacii<br />
Bettae de Archo civis nostri tridentini. Die vicesimo primo septembris anno Domini<br />
millesimo quingentesimo octavo 242 .<br />
132. Sanctae Maxentiae, 1282 die 6 augusti<br />
Anno Domini 1282, indictione 10, die iovis 6 intrante augusto in pertinenciis<br />
ecclesie sancte Maxentie de plebatu Calavini in via publica 243 . In presencia dominorum<br />
Gotschalchi decani, Iohannis archidiaconi tridentini, dominorum Odorici Pancerie de<br />
Arcu, Zordani et Bovelchini de Garduno et aliorum. Coram domino Henrico Dei gratia<br />
venerabili episcopo tridentino dominus Odoricus filius quondam domini Henrici Soge<br />
de Arcu per stipulationem promisit et convenit fide data in manibus domini Gotzelini de<br />
Winecho recipientis pro se et eius uxore domina...., sorore <strong>ipsius</strong> domini Odorici iuvenis<br />
esse et stare in illa obligatione, promissione, et securitate per quam dictum dominum<br />
Sogam prestita et facta ipsis coniugalibus occasione dotis donationis sue, et firmiter<br />
attendere et observare in omnibus et per omnia prout in carta dicte obligationis,<br />
promissionis, et securitatis manu mei notarii infrascripti scripta plenius continetur, sub<br />
242 Documento originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 23/3; capsa 76. Codex<br />
clesianus, vol. IV, carta 62.<br />
243 Ex recentiori Wanghiano codice post cartam 288.<br />
152
obligatione omnium suorum bonorum presentium et futurorum; et per eos iugales se<br />
possidere manifestavit.<br />
Ego Zacheus sacri Pallatii notarius huic interfui et rogatus scripsi 244 .<br />
133. Venetiis, 1456 die 9 februarii<br />
1456 indictione 4, die 9 februarii Venetiis in ducali palatio Franciscus Foscari Dux<br />
Venetiarum certiorem reddit dominum Georgium episcopum tridentinum, quod<br />
Comitem Fraciscunm de Arco in suam protectionem receperit: eum tamen rogat, ut<br />
amore sui libeat ipsum Comitem in concernentibus eius honorem et comoda suscipere<br />
commendatum, quod ei erit quam maxime gratum etc. 245<br />
134. In castro Restorii, 1298 die 20 martii<br />
1298 indictione 11, die 13 exeunte marcio in castro Restorii ubi ius redditur etc.<br />
Coram domino Paulo filio Madelgesii de Arco Vicario in Blezio et Nomassio faciente<br />
rationem in dicto castro Restorii de Blezio per dominum Federicum quondam domini<br />
Adelperii de Arco de hominibus sue iurisdictionis, ad instantiam et peticionem Federici,<br />
qui Peluchus dicitur, fillii domini Graciadei de castro Campi, procuratoris dicti sui<br />
patris, actum est contra Luterium, et Tomassium fratres et fillios quondam ser Bonore<br />
de Cugreo de Nomasso pro una domo in Cugreo, et uno prato in Magono Stimiage<br />
etc. 246 .<br />
135. Caiay apud ecclesiam s. Laurentii de Lomasio, 1309 die 16 iunii<br />
1309 indictione 7, die lune 16 iunii Caiay de plebe Nomassi in curte suprascripti<br />
nobilis viri domini Odorici de Archo, in presentia domini Pauli archipresbiteri plebis s.<br />
Laurentii de Nomasso etc. Vir nobilis dominus Odoricus de castro <strong>Arci</strong> cum uno<br />
sporrono nomine recti feudi investivit Marsilium filium quondam ser Alberti de Gaio<br />
plebis Blezii pro se et fratribus de suo recto feudo 247 .<br />
136. <strong>Arci</strong>, 1327 die 28 februarii<br />
1327 indictione 10 die ultima februarii super castrum Archi etc. Nobilis vir<br />
dominus Nicolaus de Archo investivit Baudessarios, et fratres filios quondam ser<br />
Marsilii de Gayo de eorum recto feudo 248 .<br />
137. Ripae, 1544 die 27 martii<br />
1544, die 27 martii in Rippa. Donatio facta est a domino Hieronymo Comite Archi<br />
eius filio Comiti Alexandro de castro Restori cum suis iuribus, cum onere solvendi dicto<br />
suo patri annuatim per annos octo rainenses 400 249 .<br />
138. Tridenti, 1507 die 14 augusti<br />
Georgius Dei gratia episcopus tridentinus, magnificis ac generosis fidelibus nostris<br />
dilectis Antonio et nobilibus fratribus Comitibus Archi, gratiam nostram et omne<br />
244 Cfr. Codex Wangianus. I cartulari della Chiesa trentina (secoli XIII-XIV), Bologna, Il Mulino,<br />
vol. II, pp. 1246-1247, n. 68*<br />
245 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 68/13.<br />
246 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 68/27.<br />
247 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 68/42.<br />
248 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 68/94.<br />
249 Documento cartaceo originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 30/86.<br />
153
onum. Comparuit coram nobis magnificus ac generosus fidelis noster dilectus<br />
Udalricus Comes Archi, ac praesentavit literas a serensisimo ac invictissimo principe et<br />
domino domino Maximiliano Romanroum rege domino nostro gratiosissimo emanatas,<br />
in quibus sua regia maiestas nobis causam audiendam et decidendam remittit,<br />
huiusmodi sub tenore. Maximilianus divina favente clementia Romanorum rex semper<br />
augustus etc. venerabili Georgio episcopo tridentino principi consiliario et devoto nobis<br />
dilecto. Venerabilis princeps, consiliarie, et devote nobis dilecte. Per nobilem nostri ac<br />
sacri Romanorum imperii fidelem dilectum Udalricum Comitem Archi nobis humiliter<br />
supplicatum exstitit, quatenus cum inter ipsum ex una, et quondam nobilem Andream<br />
eius fratrem etiam Comitem Archi parte ex altera, quaestio et causa super divisione<br />
<strong>ipsius</strong> Archi Comitatus eiusdem proventuum reddituum iurisdictionis ac pertinentiarum<br />
verteret. Nos comisimus huiusmodi causam finem debito terminandam venerabilibus<br />
Udalrico quondam Tridenti et Melchiori brixinensi episcopis, principibus, consiliariis<br />
devotis nostris dilectis nobili Nicolao doimono Firmiani consortis nostare Curiae<br />
magistro, doctori Greudner, Degenhardo Fuchs de Fuchsperg, et quondam Simoni de<br />
Thono fidelibus nostris dilectis, coram quibus cum partes comparuissent, optimis<br />
rationibus adductae in eos tamquam in arbitros et arbitratores et amicabiles<br />
compositores solemniter compromiserunt: qui arbitri postquam amicabili compositioni<br />
non fuit locus, suam inter partes tulerunt sententiam arbitramentalem: dividentes dictum<br />
Comitatum in suis pertinentiis in duas partes, a qua quidem sententia sentiens se<br />
gravatum praefatus Comes Udalricus reclamavit et appellavit ad nos et sacrum<br />
imperium quam appellationis causam commisimus fine debito terminandam, nobili<br />
Paulo de Lictenstain baroni castrorum etc., honesto doctori Danieli de Cressendulis tunc<br />
temporis potestati Tridenti, Achatio de Steten, Pangratio Chun: ita ut partes audirent,et<br />
amicabilem compositionem tentant; quam si tractare nequirent ex tunc conciperent<br />
sententiam, quam ad proferendum nobis tunc cum processu remitterent: quod ubi<br />
factum est, de consilio procerum et consiliariorum nostrorum etiam de plenitudine<br />
potestatis priorem sententiam cassavimus, irritavimus, et annullavimus, pronunciantes<br />
de novo de dicto Comitatu fieri partes equales inter ipsos fratres, a qua quidem sententia<br />
sentiens se gravatum quondam Comes Andreas appellavit et provocavit, quam quidem<br />
appellationis causam ad suam sugestionem aliquibus commisimus terminandam: quam<br />
tunc dictus quondam Andreas decurrente septennio non fuit prosecutus: dignaremur<br />
huiusmodi sententiae executionem alicui vel aliquibus demandare: quam huiusmodi<br />
nostram diffinitivam sententiam exequentes de novo dividerent ipsum Comitatum: inter<br />
ipsum Comitem Udalricum et filios quondam Andreae eius fratris iam defuncti: Nos<br />
igitur petitionem talem viri et iustitiae consonam fore iudicamus, quia parum esset fere<br />
sententiam, nisi essent qui eas executioni demandarent. Tibi praecipiendo mandamus et<br />
volumus, si et quatenus tibi constiterit praetensam appellationem per quondam<br />
praenominatum Comitem Andream interpositam quovis modo fuisse et esse desertam,<br />
aut debito tempore non prosecutam et fatalia usque in praesentem diem non fuisse<br />
concessa: super quo opus fuerit iustitiam facias, ut in primis per dexteritatem tentes<br />
partes ad concordiam reducere, quod si fieri non poterit, ex tunc prout ex nunc prout ex<br />
tunc exequaris dictam nostram sententiam iuxta suum tenorem dividendo dictum<br />
Comitatum inter ipsum Comitem Udalricum et filios quondam Andreae eius fratris in<br />
duas partes equales: et quia ex rationibus regium nostrum animum moventibus volumus<br />
hanc causam feliciter terminari ut aliquando dicti Comites porro perfruentur.<br />
Committimus et tibi auctoritatem nostram impartimur in omnibus et singulis<br />
dependentibus, emergentibus, incidentibus annexis et connexis quomodolibet praefatos<br />
154
articulos sive quemlibet eorum sibi commissos terminandos concernentibus. In eo<br />
seriosam nostram facies voluntatem. – Datum in civitate imperiali Constantia die<br />
XVVIII iuli Anno Domini MDVII, regnorum nostrorum Romani XXII, Hungariae vero<br />
XVIII. Ad mandatum domini regis in consilio Sernteiner. – Post quarum quidem<br />
literarum praesentationem ac receptionem debita cum constantia per praefatum<br />
Comitem Udalricum, ut ad executionem earumdem procedere dignaremur requisiti<br />
fuimus. Quare auctoritate qua in hac parte fungimur vobis committimus <strong>atque</strong><br />
mandamus ut die vigesimaquinta mensis praesentis augusti coram nobis in castro Boni<br />
Consilii hora meridiana tertia legitime compareatis ad videndum et audiendum iuxta<br />
tenorem regiae commissionis praefatae per nos procedi, vel allegandum et dicendum<br />
causas propter quas id fieri non debeat. Alioquin si non comparueritis nihilominus parte<br />
altera instante ad ea quae iuris erunt vigore praefatae commissionis procedemus. –<br />
Datum Tridenti in arce nostra Boni Consilii die XIV augusti anno Domini etc. septimo<br />
nostro sub sigillo.<br />
(D’altra mano) Die 16 augusti 1507 Georgius Sanctus Turatus castri Boniconsilii<br />
retulit mihi Michaeli Ress se die proxime praedicta insinuasse instantiam suprascriptam<br />
dominis Comitibus Antonio et filiis. –<br />
Nota: si è creduto di far cosa opportuna ricopiando così questo documento da una<br />
carta staccata che sembra l’originale. Ciò valga anche pel documento seguente che si<br />
trae da una minuta.<br />
139. <strong>Arci</strong> 1518 die 2 iulii<br />
Illustrissimi excellentissimi caesarei locumtenentes et Inspruch consiliarii<br />
dignissimi etc. Noverint illustrissimae Dominationi vestrae praedecessores nostros a<br />
longissimis temporibus citra et per tot tempora retroacta quod non extat memoria<br />
hominum in contrarium investitos fuisse de castris spectantibus et pertinentibus Drenae<br />
et Castelini ab invictissimis imperatoribus et de decimis nobis spectantibus et<br />
pertinentibus a Rev.mis dominis tridentinis excepta et reservata una vice quam<br />
investitus fuit quondam magnificus dominus Comes Franciscus pater et avus noster<br />
paternus de dictis decimis a quondam Rev.mo Georgio praedecessore R.mi domini<br />
Bernardi de Clesio episcopi tridentini, qui dum debellasset magnificum dominum<br />
Ioannem de Castrobarcho, et eum Castrobarchi privasset ad se vocari fecit praedictum<br />
Comitem Franciscum de Archo qui valde intrinsecus amicus fuerat dicti domini Ioannis,<br />
ab eoque requisivit si volebat recipere investituram de castris sicut etiam receperat ab<br />
eodem de decimis vel ne, volendo inferre quod si illam recusabat, si /d 250 velle operari<br />
quod operatus fuerat contra praefatum dominum Ioannem de Castrobarcho, et sic<br />
necesse fuit praefato Comiti Francisco recognoscere dicta castra per investituram a<br />
praefato R.mo Georgio episcopo tridentino, cum hac clausula in ea infrascripta “sed sine<br />
praeiuditio imperatoris”, quod quidem fecit praefatus Comes Franciscus ne dicta castra<br />
per vim sibi auferrentur a praefato R.mo episcopo Georgio quia idem Comes Franciscus<br />
fuerat fautor et valde amicus praedicti domini Ioannis de castro Barcho et dictus<br />
episcopus fuerat valde inimicus dicti Comitis Francisci prout de hoc et notorium ac<br />
publica vox et fama. Et a dicto tempore et citra serenissimi imperatores continuis<br />
temporibus investiverunt praedecessores nostros de praedictis castris et R.mi episcopi<br />
tridentini de decimis, exceptis et reservatis episcopo Georgio de Liechtenstain, et<br />
episcopo Georgio de Neidech px 251 praedecessoribus R.mi domini Bernardi de Clesio<br />
250 Così sta nel manoscritto; io leggerei: se.<br />
251 px, io leggo proxime.<br />
155
episcopi tridentini. Qui nobis instan 252 pro investituris dictarum decimarum recusarunt<br />
nos velle investire de dictis decimis dicentes, quod si debebant nos investire, quam<br />
opinionem sequitur et R.mus dominus Bernardus de Clesio episcopus tridentinus. Hic 253<br />
pluries fuerit a nobis requisitus, quatenus dignaretur nobis de dictis decimis investituras<br />
facere iuxta antiquam consuetudinem, qui respondit se non velle nos de decimis dictis<br />
investire nisi et investiremur de castris ab eo adden 254 quod si non recipiemus<br />
investituram ab eo de dictis castris procedet ad devolutionem contra nos. Cui responsum<br />
dedimus nos contentari accipere investituras de decimis, et castra vero recognoscere<br />
voluimus ab imperatore iuxta antiquissimam consuetudinem observatam etc.<br />
Certioramus et ill.mas Dominationes vestras, quod dum Comes Alexander de Archo<br />
nomine nostro accessisset illud isthac de causa 255 in praesentia semper R.di domini<br />
Nicolai de Neuhaus canonici tridentini tunc intervenientis nomine R.mi Georgii de<br />
Neidech tunc episcopi tridentini, conquestus fuit de ipso R.mo episcopo, ex eo quod<br />
nolebat eum nomine nostro investire de dictis decimis nisi et investiret nos de dictis<br />
castris, et quod contendebat recognoscere nedum dictas decimas etc. et dicta castra ab<br />
ipso R.mo domino episcopo dummodo illud fieret de consensu ac licentia serenissimi<br />
imperatoris de cuius interesse agebatur, et cui nullatenus unquam voluimus neque<br />
volumus derogare et suam Caesaream Maiestatem et eius iura pro posse nostro tueri et<br />
defendere. Quae Dominationes vestrae responderunt se non velle quod dicta castra<br />
recognosceremus a praefato R.mo domino episcopo tridentino, sed 256 quod ea<br />
recognosceremus ab invictissimo Caesare, et quod tantummodo reciperemus<br />
investituram ab episcopo tridentino iuxta antiquas consuetudines in eis observantes. Et<br />
propterea scripserunt praefato R.do domino episcopo tridentino literas de huiuismodi<br />
controversia mentionem facientes. Quarum tenorem penitus ignoramus. Quibus sic ut<br />
supera literis praefato R.mo domino tridentino praesentatis idem R.mus tridentinus nos<br />
a dicto tempore citra non inquietavit neque molestavi, neque investire voluit nos de<br />
dictis decimis tantum etc. Sed 257 res sic indecisa restitit. Modo vero R.mus Bernardus<br />
episcopus tridentinus requisitus pro investitura dictarum decimarum habenda recusat<br />
nos velle investire nisi investiat nos de dictis castris et de dictis decimis ut supra. Quare<br />
humiliter supplicamus Ill.mis Dominationibus vestris quatenus illae dignentur nobis<br />
rescribere quid circa huiuscemodi investituras acturi simus quum prout semper fuimus<br />
in praesentiarumque sumus parati obedire mandatis serenissimi et invictissimi Caesaris<br />
et iuxta eius voluntatem recipere dictas investituras, et in quantum praelibatae ill.mae<br />
Dominationes vestrae nomine Caesaris non vellent recipere nos investituras a R.mo<br />
domino tridentino de castris sed tantum de decimis, Illae dignentur scribere praefato<br />
R.mo domino tridentino et committent quatenus nobis faciat investituras de decimis<br />
tantum, et ut melius scire valeamus quid nobis fuerit agendum rogamus Ill.mam<br />
Dominationem vestram quatenus copian literarum per nos dirigendarum praefato R.mo<br />
domino tridentino nobis exhiberi faciant, una cum intentione sita super omnibus<br />
praemssis ut mandatis praelibatae caesareae maiestatis etc. obtemperare sciamus, Cui<br />
252 io leggerei qui: instantibus.<br />
253 Nel manoscritto c’è una cifra che non so leggere; e facendo ad oppormi, ho scritto hic; forse<br />
meglio ci starebbe: cum.<br />
254 leggo quui: addendo.<br />
255 Così sta nel MS.<br />
256 Cifra iningtelligibile nel MS; forse è una etc., od un et.<br />
257 Come alla nota precedente.<br />
156
nos humiliter offerimus <strong>atque</strong> commendamus. Datum Archi die secunda iulii anno<br />
Domini 1518.<br />
Serenissimae caesareae maiestatis vestrae<br />
servitores fidelissimi<br />
Odoricus et nepotes Comites Archi.<br />
140. Tridenti, 1519 die 10 novembris<br />
Investitura data domino Nicolao de Trauttmanstorff de feudis in eius favorem<br />
refutatis a domino Gerardo Comiti Archi anno 1519 die 10 novembris.<br />
Bernardus Dei gratia episcopus tridentinus. Notum facimus tenore praesentium,<br />
quod constituti coram nobis fideles nostri dilecti Iacobus de castro Clesii frater et<br />
capitaneus noster Stenici, et Nicolaus de Trautmanstorff affinis noster, qui quidem<br />
Iacobus de Clesio procuratorio nomine magnifici generosi fidelis Gerardi Comitis Archi<br />
nobis exposuit, qualiter alias quondam Franciscus Comes Archi dicti Comitis Gerardi<br />
avus paternus, suique progenitores fuerunt investiti a quondam praedecessoribus nostris<br />
felicis recordationis de feudis et bonis pluribus, maxime de infrascriptis decimis, prout<br />
de huiusmodi investitura nobis fidem fecit per literas quondam praedecessorum<br />
nostrorum nobis exhibitas, quodque idem Comes Gerardus post mortem quondam<br />
Comitis Andreae eius patris, feuda praedicta licet simul pro indiviso possederit cum<br />
caeteris fratribus, nihilominus quod nuper factis divisionibus inter eos de bonis paternis<br />
feudalibus et allodialibus, feuda infrascripta praefato Comiti Gerardo in partem<br />
obvenerint, videlicet decima in Lasino et Laguna vallis Cavedeni. Item de decima in<br />
Dro. Item medietas decimae Drenae cum iure regulandi in dictis decimis, quae quidem<br />
feuda dicto Nicolao de Trauttmanstorff cum scitu et licentia nostra tanquam domino<br />
feudi vendiderit, et illa ad amnus nostras procuratorio nomine dicti Comitis Gerardi in<br />
favorem dicti Nicolai de Trautmanstorff resignavit, petiitque dictus frater noster<br />
procuratorio nomine dicti Comitis Gerardi a nobis humiliter et devote, ut huiusmodi<br />
divisionem ratam et gratam habere, et talem resignationem admittere, dictumque<br />
Nicolaum de Trautmanstorf de feudis antedictis gratiose investire dignaremur. Nos<br />
quamquam consideremus praefatum Comitem Gerardum eiusque fratres, ac eorum<br />
patrem sub quatuor immediatis praedecessoribus nostris felicis recordationis fuisse<br />
contumaces, et negligentes in non recognoscendis feudis praedictis et caeteris bonis,<br />
quae ab eccelsia nostra devoluta essent, ac ea pro devolutis iure prosequi merito<br />
possemus: nihilominus volentes gratiosius cum praefato Comite Gerardo agere,<br />
divisionem praedictam ratam et gratam habentes, refutationem praefatam admittentes,<br />
praefatumque Nicolaum de Trautmanstorff coram nobis constitutum humiliter et devote<br />
petentem et recipientem pro se et haeredibus suis legitimis masculis dumtaxat ex ipso<br />
descendentibus, de feudis, prout ea de praesenti in usu sunt, et dicti Comites Archi<br />
hucusque pro vero indiviso tenuerunt, et possiderunt, investiendum duximus, et<br />
praesentibus investimus, salvo tamen semper iure nostro etc. Ex adverso praefatus<br />
Nicolaus de Trautmanstorff nobis per tactum manus loco iuramenti solemniter promisit<br />
etc. In quorum testimonium praesentes fieri, nostrique sigilli maioris iussimus<br />
appensione communiri. Datum Tridenti in arce nostra Boni Consilii die 10 mensis<br />
novembris, anno Domini 1519 258 .<br />
141. Tridenti, 1528 die 13 novembris<br />
258 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 59/177.<br />
157
Investitura dominorum Archi, et Trautmanstorf de iure regulandi in Spergaina apud<br />
Drenam<br />
Bernardus Dei gratia episcopus tridentinus. Notum facimus tenore praesentium<br />
quibus expedit universis, quod cum alias versa fuisset et esset lis et differentia inter nos<br />
episcopum antedictum ex una, et magnificos generosos nobiles dilectos Hieronymum,<br />
Nicolaum, et Paulum fratres Comites Archi, et Nicolaum Trautmanstorf dominos<br />
Drenae ex altera, pro iuribus dicti castri Drenae, et super huiusmodi differentia et lite<br />
per arbitros compromissarios latum fuisset laudum, et arbitramentum, per quod et in<br />
quo inter caetera continetur, quod praefati domini Drenae habere debeant ius regulandi<br />
in vallibus Spergainae infra confines inferius exprimendos, et illud ius regulandi<br />
debeant praefati domini Drenae a nobis, succesoribus nostris, et ecclesia nostra<br />
tridentina in feudum recognoscere, prout latius de praemisso laudo constat in<br />
rogantionibus et scripturis fidelis nostri dilecti Antonii de Graciadeis notarii et civis<br />
Tridenti sub anno praesenti die martis 21 aprilis; constituti igitur coram nobis praefati<br />
magnifici et nobiles Hieronymus, Nicolaus et Paulus fratres Comites Archi, nec non<br />
Nicolaus de Trautmanstorf humiliter et devote a nobis petierunt, ut ipsos in executione<br />
praedicti laudi de iure regulandi antedicto gratiose investire dignaremur. Nos igitur<br />
precibus praefatorum favorabiliter annuentes, eosdem Hieronymum, Nicolaum et<br />
Paulum fratres Comites Archi pro una dimidia: et Nicolaum de Trautmanstorf pro altera<br />
dimidia pro se ipsis, ac vice et nomine haeredum suorum masculorum ex ipsis legitime<br />
descendentium recipientes, investiendos duximus, et tenore praesentium investimus de<br />
Regula scilicet et iure regulandi in vallibus Spergainae infra confines infrascriptos,<br />
videlicet incipiendo a quodam termino, qui vulgariter nuncupatur lo termine del abba<br />
descendendo iuxta viam publicam usque ad alium terminum fixum versus Drenam, et a<br />
parte versus mane ubi usus est communis indivisus et possessio communis inter<br />
homines Cavedeni, Dro, et Ceniga, prout de dictis terminis plenius constat ex<br />
instrumento laudi superius nominati: salvo tamen semper iure nostro, ecclesiae nostrae,<br />
et omnium aliarum personarum. Ex adverso vero praefati etc. Sequitur iuramentum<br />
fidelitatis consuetum. – In quorum omnium et singulorum fidem et testimonium<br />
praesentes fieri, nostrique iussimus et fecimus appensione communiri. Datum Tridenti<br />
ex arce nostra Boni Consilii die 13 mensis novembris, anno Domini 1528 259 .<br />
142. Tridenti, 1580 die 26 martii<br />
Anno Domini 1580 die 26 martii Tridenti Guilelmus Gazolettus de Naco notarius<br />
tridentinus recognoscit tanquam procurator, et procuratorio nomine dominorum<br />
<strong>Comitum</strong> Vinciguerrae, et Oliverii fratrum ab Arcu, quod Ill.mus et R.mus dominus<br />
Ludovicus titulo s. Honofrii presbyter cardinalis Madrutius, et episcopus tridentinus<br />
eum investivit de castro Spinedi sito in plebe Lomasi vallis Iudicariarum citra Duronum<br />
cum omnibus iuribus etc. Item de omnibus iuribus decimae, et decimationis ac<br />
affictibus etc. positis in iurisdictionibus dicti domini episcopi in Ripa, Theno, Valle<br />
Leudri, Tignalis, nec non in Iudicariis citra et ultra Duronum, videlicet in Lomaso,<br />
Banalo, Randena, Thiono, et Bono. Item de decima in Condino Vallis Boni, licet<br />
Comites Lodoroni illam nunc possideant. Item de decima in Dro gratiose investivit, et in<br />
feudum nobile concessit. Tandem procuratorio nomine fidelitatem spondet etc. ac<br />
praedictum castrum domino episcopo apertum tenere etc. et alia praestare tanquam<br />
vasalli etc. 260 .<br />
259 Non ho trovato la collocazione.<br />
260 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 20/30.<br />
158
143. Cavedeni, 1277 die 11 novembris<br />
Anno 1277, indictione 5, die iovis 11 intrante novembri in villa Cavedeni in domo<br />
Rizi, in presentia dominorum Erardi de Tinguestain, Adelperii de Vanga, Zordani,<br />
Bovelchini, et Iacobini de Garduno, Sinebaldi de Castrocorno etc. Dominus Gislebertus<br />
quondam domini Nicolai Pizolpassi de Belvedero tanquam procurator Fedrici quondam<br />
Bonore de Canipa de loco <strong>Arci</strong> refutavit in manibus domini Henrici episcopi tridentini<br />
illud feudum, et vassalaticum, quod ipse Fedricus, et quondam dictus eius pater Bonora,<br />
et quondam eius avus Sclavus habebant in plebatu Leudri ab episcopatu, scilicet unam<br />
decimam, et ius decimacionis, quam dominus Rivabenus frater domini Salvatere<br />
archipresbiteri Leudri habebant etc., in loco Tierni superioris, et inferioris cum omnibus<br />
iuribus ad eam pertinentibus: et fecit hanc refutationem ad hoc ut dominus episcopus<br />
investire debeat nobilem virum dominum Odoricum Panzeriam de Arcu in se, et suis<br />
heredibus. Unde incontinenti dominus episcopus iure, et nomine recti feudi eundem<br />
investivit etc. salvo iure episcopatus etc. iuravitque dominus Odoricus fidelitatem<br />
domino episcopo etc. 261 .<br />
261 Pergamena originale in AST, Archivum principatus tridentini, capsa 57/12.<br />
159
Change language