gruentett. Sed alio refpexit Senatus, id vidk Ulpiarrus /. &. §. 2. h. t ...

AD LIB. XVL TIT. h 

Ad 

Sertatnsconfultum Vellejanum • 35? 

gruentett. Sed alio refpexit Senatus, id vidk 

Ulpiarrus /. &. §. 2. h. t< di cens. Senatum tu*- 

iifTe open» mutier propter fetus imbecillir 

Jttem . Nee minus Paulus /• 1. §. 1. h, *. 

•erba Pauli .* Sicut moribus civilia ofßcia ademfta 

/tint f«minis , & pier a que ipjo jure non 

valent : ha mal to magist adimendum eis fuit id 

+fficium r in quo non fol a opera nudnmque minifterium 

earum verfaretvr f fid etiam perieulum 

fei familiar is . Vix fcio , an addam, eft enim 

Jevius* quod hanc Senatusconfulti formulam , 

ReSle atqxe or dine , attingit Barnabas Briflbnius 

lib,- 1. Seteft. antiq. c. 9. potius laionebo, 

aubd fequeatibus Senatus- verbis , dd quos de 

ta re in jure aditum eri't , indigitatut Magiftratus, 

cujus jurisdiclio eft y qua lis , verbi 

gratia , Praetor , de ea re injure adiri lbiitus .- 

Expôfui Senatus verba y nunc menteur, expo- 

Bam i mihi fie videtur .* quod Senatus non direclo 

prohibet, interceffiones a foeminis pro a-liis 

fieri : nee magis aîf , ut facias ipfo jure infirmentur 

; faltem ait , fe arbitrai! > non efle 

arquurn, eas obftringi hujufmodi obligationibus 

rrodum fexus egredientibus : ideoque au&orem 

fieri Praetori r ad quern de ea-'Fe in* jure'adeatur> 

ut fnterceffione pro aliis a fee mina geftum ex 

«quo & bono reftituat ; id eft , ifd , ut fexus 

imbecillitati data exceptione fueçurtat: ( quod 

&»-ante Édiétis Imperatorum Augufti & Clau 

dii obtinuit ,- fi qua; pro viro fuo interceßifie' 

diceretur ) nee ob id negligat «credkores, fivel 

fiorum jus fervari poftit y tametft id ante non 

fuerit ufque quaque faclum. Sic- Senatus. Quid V 

Praetor? excitatus ea au&oritate y prop3i'uit 

Ediclum ; cujus fententia ( nana verba periere ) 

mea opinione, talis fuit : Quod cum mutiere 

geflum 'Mi \ ft pro alio intorceffiffe dicetur - y uii 

f uxaMe res erit, animadvert am . Igitur cum ex 

'dictis Augufti & Claudii , fi pro ' viris fuis 

fceminœ.rea; fièrent, ante ira jus diceretur ;ne 

eo nomine in eas aclio , neve ab his- petitio 

daretur: Prsetori Hoc p 1 us aequum vifum efV, 

cuocumque' modo intercéder int feeminae , de 

interceßione ita jus dicere i ut non folunv iilrs 

fuecurratur «j^ta exceptione .• fed etianv creditor*! 

kin veterem debitorem , aut oerte in euitty û' 

muWörem pro fe ream conftituih , et r a&io detur. 

Hoc cenleo ; & "fignificat Paulus /. i.- §. %.kt. 

«nufatuß , quod magis debitor , quam creditor, 

muljerem deeepit .• Sed prima Praetor is cura eft: 

ne a&io petitioque adverfus fœminam, ex ejus 

inweeffione detur; quod etiam- ante fuifle obfervatum^ 

Sena*tusconiulti verbis dec latatur>inde 

Pomponius /. 3.2. §. 2. ad- dandanr mulieri exeepttonem. 

Datur vero ilia non tanturn- ipft 

mulieri, qua? intereeiüt: fed heredibus quoque , 

earn poft mortem reprajfentantibUs 5 /. 20. (X 

h. t. An & fidejufforibus ? poterat dubitari , 

propter Senatusconfulti verba , Ne eo nomine 

ab his- petitio y netfe in eas ailior detur : See 

facile obtinuit , ut exceptio daretur rldejuftbri y 

regreflum »adverfus muiierem habituro ; eo quod 

hoc cafu videretur ipfi quodammodo mulieri. 

dari ; iMutf obfeutius ; an idem obtineat, ft fldejuflbr 

non habe at regreifum talem* / non enim 

placuit Caftlo^fed alia fuit Julianî fententia-: 

pra;fati, Senatum tcram improbare obligationem 

/. 16. §. r. h. t. interim eft hoc quoqüe 

qu£eftioni .* eadem vei iimili Senatusconfulti 

VelîejarM locutione,» quar e4}* Macedoniani .; & 

tarnen in hoc alio jute utimur : ut Ulpianus 

refert /. 9. §. 3. D. de Senaturc. Mice don. 

Seio : reoredium huie difficuitati dédit Accur- 

(ius .• dedere alii, fuö quisque modo »fuit etianv 

qui negaret ,- intégra eue Senatusconfulti verbi, 

eaque oaufa non intelligi plene . At mihi ho

SB 

•yatîonf, qua fublata vet lis actio e(t , çretfrtori 

adverfus veter^fti debitorem actionem utilem 

reftituere y quod fi ita rnulier intercept ; ut ab 

Initio fe.pro alio ream conftitperet : jam nulla 

fuie vêtus aétio, & quod iftiufn fupereft , dat 

Prarior, fubdu&a "ïîf-ûlièfis perfona , adverfus 

pu m, prp 'quo interceffit, a&ionem no vara, quae 

Hingis inftituit, quarli teßituif , AtWopem y eft 

vtero «que ha?c , ac fupettor ', util is ; a-krera reftitutoria, 

altera inftitiitoria > appe,llaVi poteft 

/. i. €. 2. /. 8. % } 13. 

• inquiens, compenfatio neceffarht eft , qufm in. 

l- fereft\noftra , pçtius non fohere, qtam folutum 

• repetere. • 'îêmpe licebac petitpri, objecla e^ ab 

pendia j & impendere , (irfiiliâque aha fuperef-ie, auâor eft Feflus in verbo , Pendere

Ai> Lié. XVI. TIT. II 

De CumpenfatunibiSt 

yj 

animadratit FompoorJS , nunc deflecter* a coi**> ! te Kill ; quia non ipfe contraxit, fed prvüs; 

muni militate y jirimom refert ômnium , Ma | ex alterius au rem' fafto alium igndranWm obligan 

g. non finit juxis régula * Interim non 

tes mi uni* 5 deinde cui bono folvere , & folotum 

motfi repetere r jaw ,- û ego folvefirfc. tifa"| 3^) te ft negari , dominEnl , qui fervo concelfit 

tu , cum-Wpeto, non fis folvendo." nonne in* peculium negotiandi c.aufa y vidéri in e'jus con-«» 

ter eft mea , potius non folveré , quam loir 

vere &. fâtaftim repetere I imo.^ ß rem recta 

pufarrjus- via, non tu longe abe.s a dolo Î pe± 

tens -quod mox S redditurus /. 173. §. 3« -Ö* ] 

dfe reg* j*f. eoque traheös jus méu m , cum 

interim frueris tuo / id cette uolit seqUfta.s in 

judiciis pra?fertirr* bönae fidei ; in quibuà Judici 

(, auctore Jtfftiniäno §, 30*. Infi* de aclsomb. J 

pefmittitur poteftas ex aquo & bono arftiman- 

enfationem fini peculii, 

quod fervus haöet^. Sic Papinianus /. 19*; /X 

•Dé.j.'& éft cafusy quem tfacW, tal.is ; : Debi* , 

tor Re'ipublicà?, fi pecurtiam pubîicam ex contractu 

Reipublica; debitum' fervo publico citra 

voluntatem eorum* folvit y, quibus" debiturti recle 

folvt potuit / id eft , citrà voluntatem adpin-iftfatörum 

Reipliblicce «• de' qui bus fuprà fub 

Tit. Qjiod cujusq. wtrùerf.- nom. tali folutione" 

fe non iiberavit, a R*epubiica : & ideoy ut, ait 

Pa pi ni an us, obligatio priflina. mznebit intégra.:', 

nee eft- çaufa-, cur non deaua' a( Republican agi 

poßitf ; cteïeitfin y. quia ftcTa. fervo folutione ,» 

etfi itfalé y cum eo geftum è(ï t negotium", ex 

eoque Kefpublica potelï jure' Prastorio aclione' 

de peculio convenin'y dabîtur debitor 5 ?,- Republica 

pfiftina actione" a gen te , compenfatio* pev 

c'ulii fini y id eft, ad m'odum peculii, quod ferv 

vus babebit 4 Eleg^ns fuit fuperior fpecies :" 

fed aîque eiegans' erit fequens*^' in l.i$.h,t. ex 

JavoleAi lib. t. Epiftolartim : En jftipulafefum, 

pecuniàtn a Trtio dari certo loco ; viciftlnrdebeo 

Titio pecunta*mr y banc ille' a me'petit : eft mihi 

jûs, compenfare pecuniam mini certo foco debttam 

; nam poffum eani eo Iocô jure civili petere 

action? directa .• etia'm alio aStiorie arbitrâria', id 

eftûtili ex Edictb Praftoris , facta meritione loci 

certiy nec de hoc ulla eft dubitatioj ilIucTquœlîtur 

, an et^m peîifandum' fit, quanti mea inter 

fuit dari ce*rto locb ? dices y de eb neque 

rogatum iii contrahendo effe" y nequô refpoiifum 

i ideoque hoc" ex ftfpulatu; non deberi , 

nec peti' pofle actibrie d3recta &' civili /"iltfefim 

confiât , me pecuniam certo loco pro nil f- 

ifarrjf alio loco peténte* actione u'til.i at que arbitrâria 

y officio 1 Judicis hab'eri fatioifém. ejus* y | 

quod întereft actoris vel re^fltio' loco* non effe* 

datam / an igitur' yel id quod intereft propter 

focum , in propofïto venir in compensâtiq'- 

necrif' placet Jav'oien'o : quia' ut vi Itiptflatialiis 

non debeatur actione dir/ecta / at petita a- 

ctione utili, qu.ç eft arbitrâria , circa ejus exe- 

Cu'tiorieni officio âdici» debetur * Hoc 

J 

evineït 

Ja-

AM 

G E m A R D I 

N 0 0 0 T C O M M« 

JavoleqÉB fequentibus^ verbis; Si Titius pßt'it, earn 

quoque pec uni am, ç«tfJW ew» /ofû promißt, /» 

compenfationem deduct oportet : / 

turn < nifi ut ab invito petatur folutio e^s, 

quod ante diem non debet peti : quia ab eo' 

petitur, ut id interim fit pro compönfaô ; \jfr 

eft , ut eo modo perinde liberetur , ac Ci folutum 

effet; hoe autem fieri , non finit for-. 

miaut ratio obligation is in diem concepts , 

quanidiu riondam venit dies. 

Hare : fi debitum utroque- jure adjuvetur 5c' 

civili "& naturali ; quid , fi altero nitatur taa-' 

turn? pone r aliquid jure civili deberi ; naturali 

non deberi; eftne ejus compenfatio ? facit 

hinc : quod jure civili partt a£Rone)n , & peti 

poteft ; inde facit ; quod aftio naturali carens 

aequitate, fi inftnuatur , per exceptionem elt-- 

ditur ; fie vero nil intereii , ipfo jure non fir, 

an per exceptionem infirmetur /. in. D. de 

reg. fur, imo perinde eft, qUafi débita juribus, 

id «ft, jure civili aut -naturali , non fit pecunia 

/. 3. §• 1. D. de conflit, pecun* quare.fo. 

luta etiam repeti poteft , tamquam indebita ; 

nee male Javdlenus , Quœcumque , inquit, per 

exceptionem peri mi poffunt , "in compenfationem 

non veniunt /. 14. D. b. t. 

Videamus de mero naturali debito ; nam de 

eo , an compenfetur , ideo folet in confiiiutn 

iri , quod deftitutum auâoritate juris civilis , 

non park aftiönem^, qua exigatur y oui^^hoc 

intuitu parum abeft ab indebito •. "fcec ^videtur 

fufficere ad'lcompenfationem , fpeciem petitionis 

proferentem /. i$ f D. Rat. rem hab. Sed 

hanc fubtiiitatem. , quae tota eft juris civilis , 

adfpernatur compenfatio : unius ftudiofa œqui« 

tatis Naturalis y fane ut peti nequeat naturale 

debitum,- poteft ultro folvi .•• ^rfutum.autern 

non poteft repeti 1. 10. D. de ollfg.

AD LIB. XVI. Tiiv J.I* V D% Colnpenßttioni ht s. 

J~i 

non bibemus , ea fi folverimus £ répétera n. m 

pejfumus / ira minus proprie debitum fit «atu«- 

raliter tantum debitum , nrsefertim collatum 

cum naturali & civili dskito : at per abufionetn 

û»a mate debitum intelligitur /. ie». §-.' 

4* D. dé fidejujforih. nec intercedit Ulpianus ; 

ne vei ipium in compenfationem re£te deduca- 

Tur /• 6. D. h. t. fie feribens : Etiam quod natura 

debetur, venitin compenfationem . Dixi' 

breviter , quid mihi fedear ; plenius eft hanc 

quarttionem exequutus D. Vinnius V. CL. Hb. 

i. Seleèl. quœ/L c. 49. ubi , Ci übet -, vide : 

nßc pigebit vidifle. 

. Ex fuperiore quarftione nata eft alia , quam 

In /. 16. §. i. D. b. t. his verbis terminât 

Papinianus : Cum intra diem ad judicati executionem 

datum judicatusTitio agit cum eodem 

Titio , qui & ipfe pridem Uli judica tus efl , 

compen/atio admittetur . Thema taie eft : Ego 

tut damnatus Judicis fententia , tibi centum 

dare ; & efthixit tempus damnatisad confkien, 

dam pecuniam -indulgeri lbiitum; ejus temporis 

meminit Callirfratùs /. |t, D. de re judicata 

, etiaro Lex Duodectm Tabularum ; qua 

id triginta dierurn fuiJfe , refért A. Gellius 

üb. 15. Nott. Attic c. 13. 0* Hb. 20. c. r. 

deinde tu es ex alia caufa damnatus, mihi 

tantumdem dare ; & indulturn tibi confimile 

Cpatium folvenda* peçunise eft ; hoc riondum 

eiapfo, tu agis adverfus me .affione rei judicata 

; quseritur ; an poflit adverfus te admittt 

compenfatio ejus pecuniar, ad quam tu conderçnatus 

es mihi ? ait Papinianus y at nondum 

elapfum eft tempus legibus tibi conceflum , & 

in diem debitum, ut ante di£him , ante quam 

dies venit, non compenfatur , dilata ejus executioae 

poit diem ; fed id levis momenti eft 

ex Papiniani fententia , fie caufati : aliud efl 

enim , diem obligations non venijfe, aliud humanitatis 

gratta tempus indulgeri Solutionis . 

Papinianus negat ., in propofito efle in diem 

debitum \ contra putat efle debitum purum ; 

cujus dies ceflerat & venerat jam ante fernen-* 

tiam ; tantum , inquit , damnato humanitatis 

gratia indulturn efle tempus ; aliud autem efle, 

diem obligations non venifle : aliud , humanitatis 

gratia tempus indulgeri folutionis . 

Dixi de jure debiti ad compenfationem aprj. 

Adhuc dicendum de caufa , ex qua id prorlcifei 

oporteat : nam ne hanc quidem diftinxit 

Modeftinus /. 1. h. t. compenfationem fimpliciter 

definiens , debiti & crediti inter fe contributionem 

; pujemus igitur . generali & la- 

- TomJF. 

to fermone effici : ut nihil inter fit j ( quoi 8c 

Pa*j|üS tnonet Hb.zSentent.tit.$.§, kit. ) u train 

par, an difpar ,fit debiti caufa.* tiec mag is, utrum 

fpeatur ex contractu ,an quafi ex contra6tu; item 

etrum ex maieficio , an quafi ex maleficio 1 

exempla fatis pulchra dedit Uipianus.A 10. prJ 

§• 2. & 3. b. t. nec opus explicatione ; pro 

ea ferviet hoc Seneca» lib. 6. De benefic. c. 4. 

Colonum fuum non tenet, quamvis tabellis manentibus 

, qui fegetem ejus proculcAVJt , qui 

fuc à dit arbujia : non quia reeepit , quod pepigerat 

, fed quia ne reaper et , effect t . Sic* 

deoitori fuo creditor fape damnatur , ubi plus* 

ex alia caufa abflulit , quam ex credito petit» 

Non tantum inter credit orem & debit ore m ju-' 

dex fedet , qui die at pecuniam eredidijii ; quid 

ergo ? pecus abegifli , fèrvunr ejus occidifli ; 

argent urn , quod ( ita legit V. Ct. Juftus Lipfius 

) non emeras, poßides : afliniatione faß a , 

debitor difeede , qui creditor vénéras . Curiofe 

& ex arte Seneca etiam ex maleficio admittit 

compenfationem : non ubi criminaliter ex ea 

agitur , fed cum civiliter plane convenienter 

huic Ulpiani d. §. 2. Quotiem ex maleficio 

oritur aélio , ut put a ex caufa fur t/va , exterorumque 

maleficiorum , fi de ea pecuniarie agitur 

y compenfatio locum habet . Idem efl , & 

fi eondicatur ex caufa furtiva. Sed & qui no- ' 

xali judici0 convertitur , compenfationem opponere 

potefl • Ratio differentia» inter civilia & 

criminalia judicia .eft optima .* quod in civili« 

bus & pecuniariis aclipnibus poteft arftimatio 

mutui debiti, ut utrimque privati commodi eft, 

per compenfationem , quafi ex utriulque confenfu 

, privato jure toiii , nullo teftii damno 

aut praejudicio : ubi vero ab utraque parte incurrit 

criminis perfetutio ; neutrt debetur pœna? 

aeftimatio ; fed reipublica» çrimine utriusque 

Ia?fa» /. 9. §. 5. D. de public ant s ; ideoque 

neutra alreri in compenfationem .deduei poteft, 

falva utilitate vindicandx reipubliça» . Aliquem 

fruftretur hoc Papiniani ex /.39. D. Soluu 

matrtm. Viro atque uxore mores inv'tcem accu. 

fan tibus , c auf am repudii dedijje utrumque 

pronunciatum eft 5 id ita acèipi debet , ut ea 

lege 9 quam ambo contempferunt ,. neuter vindicetur 

: paria enim delicià mutua penfatione diffolvuntur 

. Sed nolim , eum , quern hie vexet 

locus , putare, a Papiniano difputari de publica 

criminis accufatione ex Lege Julia de adultéras 

, quamvis & Legis meminerit , & accufationis 

.* non enim ita eft ; contra pertinec 

ejus difputatio .tantum ad judicium de moribus,

AX ^vi,^. C E R A R D I N 

O O D T C O M M. 

'"frequens torn & ufitatqm 5 poft abolitum til» 

$. »//. (?. de repud. In 60 judicio , dî-ÀfuïXIO 2 

viro & uxore faäo , invicern petebantur peers 

injufti repudii , ob malos alterius mores , 

cum leviores, turn graviores : ide qtiibus Ulpianus 

Fragm* tit* 6\ id judicium Papinianus 

vocat accufationem, excmplo Scsevolse l^y.D.So- 

//;;. m/tfr/w. quamquam effet privatum & civile 

judicium: ficut querela inofficiofi teftamenti accujatio 

appellatur /. 17. D. de inoffic. teflam. lit 

eo igitur judicio de moribus privato & ordinario, 

fi maritus accufaverit mores uxoris , & vicif. 

fim uxor accufaverit mores viri , petitis hinc 

inde pcenis divortii--civilians & pecuniarily} & 

pronunciatum Cit , utrurnque drvortio dediffe 

caufam : recle putat Papinianus, paria delicla 

nautua pen-fa tione diffolvi : eoque a neutra parte 

deberi divortii poenas , Sic in 1 judicio de moribus 

ci viIi & ordinârio , at in publico & crimjnali 

Ulpianus /.£.§. 5. D*Ad leg, Jul, deadult. 

contra feribit hoç modo : Si publico judicio 

maritus uxor em ream fact at, an lenoctnif 

éttlegatio repellat mar hunt ah aecufatione ? Et 

put em % non repetiere; lenoemium igitur mar hi 

ipfum oner at , non mutier em ex eu fat. Clarius & 

uberius Imp. Antoninus Jih.xix. God*.Gregor, 

tit. 2. Ha be bunt autem ante oculos inquirere , 

an eum tu pu dice viveres , Uli quoque bonos 

mares cotendi autlor fuifit > periniquum enim 

mihi videtur ejfe \ ut pudichiam vir ab uxore 

ex ig at y quam ipfe non ex hi bet \. qua: res pote fi 

& vir um damnare, non ob cowpenfationem mittut 

crimmis rem. inter utrurnque componere , tJel 

caufam faSii tollere . Extat idem locus eodem 

fenfu,. non perasque iisdem verois in /. 13.. §. 

5. D, Ad leg. Jul. de adult.. 

Quäcumque igitur ex caui'a debitum fît, utique 

privatum & civile , ejus compensatio eir , 

ii agatur perfönali aftione* nam naepetitur proprî,e 

debitum ex obligations / at aftionos in rem, 

nön ex debifo, nec ex obligatione , veniunt ; 

fed ex dominio, vel jure in re , profTcifcuntur 

§. 1. Inß. de a&ionib. ira qua? in ill is anfiquitus 

obtinebat compenfatio ,• in his incognita fuit 

ante Juftiniaûom ; primus ( quod obfervavic V, 

Ct. Jacobus Cujacios lib.15. Obferv.c.ii* ) illel 

Imperator mutavit vetusT jus /. ult* C.h.t. un de 

defcriptus eft §. 30. Inß, de aüionib T in* quo 

fie infix : Noßra^ Conjîitutiê easdem compenfattones, 

qii£ jure _aperto nituntur , latins imroduxtt 

, ut aßiones ipfo jure mmuant, five in rem, 

five in perfonam y five alias quascumque. Imp» 

Juitinianus titbit urn in compenfatio ne ante fo- 

litum ha?rerô iq|ra perfonales aftiones, ad afti^ 

nes in rem porrexit: arbitratus , refßtutionem 

poiFeffioais, quae his vindicatur, ;ure quidem civili 

domino non dêbcrr? f ex ejus & poffefforiy 

conêntione: fed "ei deberi nihilominuS ;t!f? aflfttium 

ex primseva conventione diftincrorum dominorum 

.• non male, nec fine exemplo : nam % 

ita res habet g & hoc modo etiam debitum ac* ' 

c.ipi in definitione aftionis pr. Inß. eod, tit.& 

L 178. §. ult* Dr de verb, fignif. obfervavi alibi. 

Juftimanus~?amen ab aftiönibs caüteris excîpit 

actionem depofitî d. §. 30. nimirum ,- ne 

\fub pTittextu compenfaùonis depofitarum rerunt 

exaElione qui s dsfraudetur . Nec ïmprobes , fi 

fapis, reverentiam bona? fidei in depofiti aclîone 

etiam fervatam olim a Paulo lib. 2. Sentes 

tit, 12. f: ult. fie feribente : In caufa depofitt 

compenfationi locus non eß , fed res tpfit^ reddendo 

efl. Jam en im annota tum fujpra lib* t* 

Tit. 6. De his qui fitnt fui vel alten', jur. aliquoties' 

fieri apud Veteres f ut, qui aliquid cortnrmar 

, airt in ufum revocat , ampliatw , id 

conltiruifle dicaturr Magis mirere, quod Imperator 

d. §. jo. Excepta, inquit % fol a depofith 

aSiione ; & in §. 2r d. L ult* praeter h a ne, efiam 

ariam ponit exceptionem his verbis : Posfejjtonem 

autem altenam perperam ovcupantihus compenfatio 

non datur * Sea videamus, ne ïmperartori 

in d. §, 30. non fit negotium , appofitiö'- 

ne verbi ? fota , exceptionem reftringere ad u- 

nam depofiti caufam ; priTnutn» äpparet contra 1 - 

rium ex d. §. 2. dleinde in fine principii ejustdem 

legis , cum quo confeatne debet d, §. 30* 

ijide defcriptus non dïcit Juftinianus , Excepta 

fota depofiti aSione, fed ait, Excepta depofiti 

aßione : indicio indubirato , voculam , Tola f 

in d. §. 30. non pertinere ad exclnfioneiw exceptio»is 

, moda ailatce ex d. §. 1. /. ult, nec 

praecife accipi pro fantum : fed pro pr act put ' 

ut in "hoc virgilii lib. 1. Géorgie verf 29; S 

An Deus immenfi venias maris Û* tua • nauta 

Numina fità cotant + 

QiTod ibi in Notis obfervat Servnis" Honoratus* y 

Vetus Grammaticus . Eodem fenftr Alexander 

I. i.C de honor, poffeff, contr\ tab, quamprst* 

Kb, pollic. Liberi y inquit, contra tabulas pa* 

rentum bonorum poyeffione admiffa t fol is parentibus 

& lK iihvris legata pr a ft are fecundum EdU 

(Hum debent. Cum ait , faits, intelligir pr>ecipue 

: nam Ediclom prarter parentes & Hberos, 

etiam uxori nuTirique dotis nomine legatum pra?- 

ftari jubet. Similiter puto in /. 12. C. de oper, 

lihert. a Diocletiano & Maximiano dici , eos ? 

 

qui

AD LIB. XVI. T m l De Qompenfationibus • 4/" 

qui manümittontor, patronorum filiis filante 

verentiam debere : nam & operas eis deberi , 

confiât ex /. 5. /. 7. h 6. & feqq. D.deoper. 

libcrt. ... 

Expenfis plerisque compenfmoms articulis , 

age, nunc ejus formam, ßmul effectuai , confi* 

deremus j eft vero expedita utriusque via in judiciis 

bona» fidei ; Practore in his j üben te, Si paret, 

condemnari ex fide bona; fie en im non ténebatur 

Judex fequi apices juris /. ao. §. 4. D. 

Mandat» y contra permittebatur-ei libera potefias 

ex aequo & bono a?ftimandi , quantum a- 

ctori reditu! debeat, §. 30. Infi, de aft. adeo 

poterat compenfationem , fi. liqueret, utrimque 

deberi, pro portione mutui debiti ex fide bona 

admittere , & fecundum earn étirer um ab altero 

in totum vel pro parte abfolvere : perinde 

ac fi neuter alten, teneretur, urraque actione ipfo 

jure foblata vel imminuta y videlicet, quod creditur 

dolo agere/ petens, fibi folvi , cum invicem 

debet, 6*c recufata?quitate m objecta: compenfationis 

; talis vero exceptio , exemplo ca?- 

terarum , ineft judicia bonos fidei /. 3, D, de 

de refcind. vend. I. 84. §, -5.. Î) de le g a t.Jib. 

i. /. 2i. D. Solut. matrirn.' & officio Judicis 

continetur, nee habet conteftatiofleâpud Pra?- 

torem opus , /. 38 ^ /. 58, D* de petit, hered, 

id vero quo fpectat, nifi ut obligatio putetur 

tolh ipfo jure ? Sic in bona: fidei judiciis; 

aliter in. judiciis ftricti juris: anguftia formula?, 

Si paret condemna , difcrimen faciente . Rem 

exemplo demonÜrabo. Igitur ß actor ex mutuo, 

aut quo alio judicio ftricti juris , apud Pra?torem 

petat centum , isque viciffim reo defeat 

tantum ex ftipulatu aut tefiamento : multum 

intereft , utrum reus debitum pure inficietur ; 

an con fiteat or, fe debere; fed dicat, fibi invicem 

deberi, itaque dolo malo agere actoreàf , 

qui petit quod mox fit rfcdditurus ; priore cafu 

feiet Praetor Judici, pofiulante actore , talefm 

praefeftbere formulam.* Si paret , Gajum Sejo 

centum ex mutuo dare oportere , condemna . 

Pura hasc, ut vides, formula,- atque ex ça \inum 

Judicis officium cognofçere, utrum actori 

a reo ex mutuo debeantur centunf • reumqué , 

fi pareat, condemnare , licet proclamant em , 

fibi tantumdem deberi y eoque iniquum fore , 

fe condemnari ; Tcilicet, qua Judex non ew jusfus 

judicare ; utrum a*quurri fit, condemnari eu m, 

cui tantumdem ab aftoe debeâtùr ; fed dun. 

taxât , an aetori a reo centum ex mutuo debeantur 

y ultra autem formulam neque accepir, 

neque habet judicandi facuitatem. Polteriore ca- 

fu non fol et Praetor Judici prarferibere formulam 

«puram ; Çeâ ut poflulavit reus , fub conditione 

, hoc modo : Si paret , Gajum Séjo ex: 

mutuo centum dare oportere, condemna , extra 

quam fi dol us interveners ; vel , prêterquam 

, fi reo tantumdem ab actore debeatur 4 

Igitur ordinato fic judicio , jam hic eritexitus; 

ut poffit reus, poftquaraactorifljtentionem fuam 

probavir , a Judiçe petere , admitti exceptio ne m 

compenfationis , five doli maii : probato , fibi 

invicem deberi . Nfec minus poreft Judex, cognita 

veritate exceptionis, reum fecundum formulam 

, fibi a Praîtore prarferiptam , abfolvere 

: more in judiciis reeepto ; de quo egi lib*» 

I. De jurisdiSl. & imper. c. 13. & De formk 

emendand) doli malt c. 5. & 7. 

Ab hisce initiis aftionum bona» fidei & ftricti 

juris profeeta compenfatio, in iis non usque 

quaque perfeveravit : uuibusdam Jureconfultis 

( quos inter Neratius /. 4. D. b. t. ) com- 

' penfationem etiam in actionibus ftricti juris i- 

pfo jure admirtentibus ; hoc proetextu , quod 

quo tempore viciffim deberi ccepit quàntîtas , 

eo tempore jam fuit utraque obligatio, mutuo 

confenfu fublata , -quafi folutione per brevem 

maiium facta. Ea tarnen varietate quod incerta 

fieret compenfationis forma, aliis hanc , aliis 

iiiam, prefer?ntrbus' : dicitur Imp. Dlvus Mar. 

eus de jure confultus , pro more illorum ternporum, 

refcripfiffe-magis- quod tutius, ( fic mini 

videtur ) tquam quôd verius effet , con penfationem 

in judiciis ftridli juris fieri oppofita exceptione 

doli mali §. 30. Infi, de a&ionib. Cœterum 

, ut alibi fa:pius iturrr a Jureconfultis fuit 

adverfus Principum Refcripta & Décréta .* itai 

in prasfenti contraria prévalu it fententia ; omnibus 

Jureconfultis tandem in Fori disputatione 

uno ore confentientibus, ( fic accipio Paulljrrf 

in /. 21. D. h. t. ) actiones omnes tarn flriclÜ 

juris, quam bona; fidei, compenfatione, tarn quant 

genere quodam folutionis, ipfo jure colli. Addo, 

hullo dilcrimine , utrum liquidum effet utrumque 

debitum, an alterum , aut enam utrumque, 

jlliquidum ; nam hujus difcriitiinis nee vola , nee] 

veiHgium eft ante Juftinianum . Unius fuit Privilegium 

Fi fei' y ne adverfüs eum admitteretur 

compenfatio , prasterquarrh debitf, quod vel confeffiotie 

Hqueret ftatim , vel puffet alias liquere 

intra duds menfes /.46. §. 4. D. de jure fi fci. 

Verum quod tum fihgulare Fifci jus fuit ,tmp # 

Juftinïanus in /. ult. C. h. t. & §. 30. Infl.de 

aElionib. fecit commune omnium horn in um .• 

vetans, cornpenfationem admjtti y^ntfi^tTum- 

F z 

que

H 

G E'B. À R D I I T O ^ D T C o M M. 

.qpe debitum aperto Jure nîtatur ; fie in -d. §• 

5°- loquitur ; ip d. 7. */r. air, jiifi caufa,ex qua 

compenfatur, liquida fit, & non multis ambagibus 

innodaia, fed! poffit Judicî façîlem exitum 

•"• praftare. Inde vufgo percrebuir , tantum 

liqujdi cum Iiquido t non etîam liquidi 

cum Ü Jiquido , aïK illîquïdi cum iliiquido , compenftrîoaem 

e/Te.„' 

Sit içitor in omnibus ta m ftriéti Juris , quam 

bona? fideî, judiciis comoenfaiio inftar folutio- 

,ms: modo utrîmque ( fie tempera ri fuadet barC 

imago ) debeatur quantitas : fun&ionem non in 

fpecie, fed in génère, recipien-s r nam ea arque 

magna , & œque bona ab urraque parte , 

nciirrius imereft, utrum kanc, an fflam , habc-àt. 

Non ita eft in corporibus : ideoque paffim, nec 

»bfurde jafrVur, quantkatem quidem cum quantitate 

com pen-far i ; at corpus cum corpore, ant 

corpus cum quanti täte , non a?que . Prim.um , 

AD LIB. XVI. T IT, H. De Compcnfati ornons. 4-1 

debitum a rniHfe» per heredcm fuum repraefen- ideoque non mutari propter officium & perfotari 

folito ,• ita eft.* fed in ea parte, in qua be* nam tutöris, petentis urbanum debitum: ut ut 

res eft, non etiam in aiîa, in qua non eftberes: & objiciatur compensatio debiti provincial is >ad 

milita autem herediras étus voluntate ita dïvi- ejus partes alioquin non pertinentis - r qtôefo , 

fa êft per conftitutiones, quafi duorum fint he- quara ob caufam ? accipe a Papiniano ; ait s -* 

restates /. 17. D*.eod. ut* una bonorum pa- warn, divifio tutel* y qua non juris• . fed. jurisganicorum, 

alter« caftremlum ; recle igitur re- diciionis efl f m&dum adminißraponis fach , & 

fponfum a Papiniano , cum miHti caftrenfium inter ipfos locum habet y nee experlri cum pubonorum 

alius , catterortfm bonorum alius, be- pillo vole-mi Bus obßare debet . Senfus Pap?« 

res' ex tit it , & debitor alteri heredum obligatus, niani eft: quod pupilfr debitor, a tutore urba«? 

ruit compenfare quod ab altero debetur y non no conventus de urbano debito , cum eo voendu'm 

efle : quia apparat y non deberi ab lens compenfare debit urn provinciale , compear 

eo, cui compenftrio opponrtur.. tf W« fetione uti poteft; quam/is divifa inter tuto- 

Simile exemplum in I. 23. 6. t* in qua tu- res tutelar- quia non cum tutore rem habet,fed 

tori, ut poteft, experienti adverfus pupilli de- cum pupillo \ non enim tutor, fed- pupiilus ei 

bitorem , ab eo objicitur compenfatio ejus quod tenetur ; & quod tutor conventtur, in fumma 

fpfe debet fuo nomine ; & quajritur, an recfle? nihil efficit: quia perinde eft,ac fi pupillus ipfe 

negat Paulus* non recepta compenfatione ad- conveniatur ; non igitur debet volenti cum puverfus 

afium , quam qui agit / atqui tutor agit $• pillo experirl compenfatione obftare tuteia; diefto 

: fed ipfe fuo nomine non debet adverfa- vifio : quia hac non debet corrumpi jus, ouoci 

rio , nee agit fuo v fed pupilli nomine i ita ejus fuit ante divifionem' / atqui divifio inter 

juris, interpretarione agit pupillus ; tutor non» rutores faöa eft a P'rastore ; id concedit Papiagit, 

nee' potcft ei agenti pupilli nomine objici nianus, & pro'nde non timet dicere, earn effe 

compenfatio ejus,quod- ipfe debet fuo nomine.* jurisdicrionis> fed interim negat, earn propterquia 

ut fit debîturfr, non eft mutuum debitum. ea efle juris; eft igitur, inquit, faclï,: & p'er- 

A /. 23, feparemus tenorem /. 36. D. de ad** tinet ad mod uni adminilirationis inter ipfos tu. 

tniy. tutor, qtr« alioquin poffet alicui molefta tores,/ inter quos exercita ea jurisdiéïio eft ,. aï 

e/Te ; verba Papiniani fearc font : Inter tutores ad creditores, qui ei prxfeates non fuere , non 

divifa taie la efl: a qui t as y qua merum jus com- per-ting-it .• tutel.a ipfo jure legibus intégra atqu-e 

fenfatioms inducit , propter officium & perfo-* indivifa ',- licet dé fafto divila fit aucloritate 

nam agentis tutoris non àïffienur y nam divifio Pfäetoris : utique Legibus Duodecim Tabula'- 

tutela^ qua non juris , fed jurisdißionis eß , ru»i , five un.us dètur tutor/, five plures, utfa r 

modum adminißrationi fach , 0* inter ipfos eft tute-Ja perfonae pupilli , & totius patrimbnii 

Ipcum hauet y nec.experiri volenti bus bbßare der- ejus, ex quo aS eo debeatur,. ubicumqpe fit, Sc 

bet. Ecce r pupillo patris teftamento dati funt five ab hoc five ab illo adqîniftretur. 

tutores duo .• & , ut apparet ex verbi» d. I. Sunt ha?c certiffima ; & fallunt tamenf, coninter 

hos divifa* tutela eft-per Prastorem y. uni Junclione obligationum aliud ' poftulante . Ne 

ceffit adminiftratio rerum urbanarum ; aiteri défit exempltftn r adferam /. 5. Ä. r. in qua fi 

provincialium ; prior ille pupilli nomine agit quid a fidejuttbre p'etat creditor, cum inviçeni 

de debito urbano y ad ejus adminiftrationem debet reo principalt vel fidejuffori : fint öajus , 

pertinente, ei objicitur compenfatio debiti pro- fidejuiTorenft eligere, utrum maßt cömpenfare % f 

yincialis ;•" arn jure l dubitatio vertituf .• quodf quod ipfi-, an quöd rèb principal! , debetur.: 

divifa inter tutores eft tutelae adminiftràtio .• Sc idque a;q % uifflmum effe confirmât . Mîmirum ex 

intereft pupilli, non confond! rationes & ofß- fubtilitate j,uris, non habet rTdejufibr comp. a nfacia 

tutorum :• ut de Fifc4 ftationibus infra dicere, nifi quod ipiT a creditore debetuf' ^ nihilqTtur 

ex /. 1% C. ». t, quid Papiniani» ? ait ^ minuk eft unutn debitum fidejufforis & rëiprinaierum 

jus compenfationis iftduftum- efle sequi- cipalfc : oc putat Cajus , fidéjuflbri non inique 

täte; & vocat merum jus, quod eft integrum, penf^ttti,. compenfare non modo quod igfi,. lea 

AiIaeuKii forte ^ qua Lia funt quse nulla admixtio- etiara quod reo pripcipali, debetur : qûali ratio 

ne-uint attemperata r aut corrupt a ; ut ollendi 

fib» ir.De/urisd; & imper. c, iv, fenfus,Jus 

non patiatur,. efle fidejuuÜonem \ cum deficit 

debitum principale : ubi autem- eeepit a credu 

çompenfation-is, ficut cequitate induftum eft , tore invicem deberi aut reo \ principali aut h- 

ita intc£»ritaten*, fuam in propoßto lervare- ; dejuflbri \ tollitur principale debitum. tarn com. 

fei-

-** 

C E R A R D I N O ' O D T C O M M , 

penfatione, quam folutione .; & utrûe perselque 

reo principali , & fidejuflbri , prodeft ad 

Tiberationem /. 4. D. h. t. accedit , quod neç 

intereft créditons , utrum a reo principal i , an 

a fide ju flore aut folutip aut compenfatio fiat f 

Quod dixi de obligationum conjunSione , fi 

debeatur alij, quam Volenti compenfare, id dir 

cam de conjun&ione perfonarum : qualis eft 

paéris & fi}ii, qui eft in ejus pbteftate ; pone ; 

aliquis contraxit cum filiofamiUas ; ex eo contractu 

fllius actionem jure civili non adquirît 

jîbi,' fed patrï, in cujus poteftate eft, contra ipf$ 

creditori ex eo jn folidum jure civili tenetur ,* 

parer nullo modo tepettrr, ne a filio fine- cony 

fenfu fuo obligetu**, nihilominus vifum , pairem 

ejc contractu filii jure Pra*torio teneri , 

quatenus in peculio eft '/» quafi concedens filio 

peculium, ex-, quo negotjetur , in contraftum 

fjljj, quatenus in pecplio eft , confenfifle intelligatiir 

j poteft igitur pater agere ex contractu 

fllii, focietate, yerbi gratia .• & , Jî agat pro 

focio.- ait taulus , in folidum agendo, vfderi 

ratam habere focietatem .• eaque ratione conventum 

ab eo focium , jtjre compenfatiotfis 

fervare folidum, quamvis , fi ageret adverfus 

patrem, dumt,axat actio de peculio ei pneftaretur. 

Sic, fi cum patre agatury quid, fi ffgatur 

cum filio ? ait Paulus , quaeri , an. qua? patri 

debeantur, fllius compenfare poflit? & putat , 

hoc m agi s effç admittendum .'qua rations? ait, 

quia UHUS çpntrâétqs eft tarn patris., quam' fiiiij 

recle igitur filius quod patri debetur, in çompenfationem 

deducit : fed cum conditione , ut 

caveat, patrem fuum ratum habiturum,id eft, 

non exaciurum quod is compenfaverit /• 9. pr. 

'* AD LIB, XVL TIT, III. Depofiti vel contra . 47 

âuibus neutri objicitur j extant hi id /s j. C. ilium , De folutionib. c. De icompenfatione , 

C^ /. 17* & 20. î)#^ft '• fi 46. §. 5. *Ä< d* Hogonem Donellum Üb*'t6* Com. jur. c. ij, 

/«r. yî/V# i nec ,(Unt fine difficultâte : de qua ibique in Notis Ofüaldunt Hilligcrum , & ab 

conlule Viros Clariffimos Bamaham BriHo- eo ailegatos . 

*t t * Ü L U S Ut. 

'ty -.Efï ïgitur depofifurft , contractus juris geïfvare, 

ea amico cûftodieôda tradere i merarh ttuin , bon se fidei , quo res alrcui gratis cufloefös; 

fiderii fequUtum / fcünc aûtëtn appelIatUm, dienda dateur : ea lege, ü't quarfdoctfffiqtfe depocum 

earn fall if y inficiàtus depofitum , perdere nenti videarury ei non deteriorata reftituatur / 

pulchefriiiium hu'mana? vitae" prafficiiûm ; adetf Fritmïm dixi, depofitum efle' corïtradtùm , fit 

probo hoc Seneca? lib. 4. De bénefic* é.io* De- argumentum / quod e(l convâfntid* V? fua oblifdfitum 

réddere, p'ér'fe e*p*tenda, res efl . Nec gatoria ab ut raque parte* ,• ut ex Rubricâ iritelfriihi 

1 tempero ; ne putem , ad laudem fanai Ligîttfr;»etf agi tut contr'aètiA. /. 19. D* de verbe 

nofirse reljgionis fpec^fare feouens; IflîtïïrjMAo. fignifi Addidi, juris gentium, etr quod cjfepofi- 

Epjfl» 91- teflimoniûm dé CHriftîani^ fui teiTi- tûm retirtet fimplicifatem juris gentium , nori 

poritf; Seque facramento riort 'im féelùs altquod acCept'a nova forma à jure civili / ifa potell v 

obflrirtgere-ï fed ne fùrtd f né\(atrocinium , ne seqUe a perejgrinis' contrahi atque a c^vibus Äo u'fo.u'e adéo îïf iï quief pro «illodia interye- triât, 

•

4$ G É R A « , D I M 

niât , non Ät depofitum j fed locatio cond«- €lum fpem Betfs trApleat omnem \ 

#io , aut contractus innpminatus Ï. r. §. 9. Keddjs patefafHa necejje efl , 

D. & ÄfcSûaniquam fi pretium depofitionis detur 

, non tamquam merces , ( nam & pro Quod depofitum dki , alio «omine fequeflrum 

Qualem tibi jrado figuram . 

mercede alibi eft /. 5* §• 2. D. Çpmmodati ) fed appeliatur : "non enira. patiar , a deprfito ciftingui 

fequertwim ,.& feparationem taiem re- 

tamquam falarium remunerandi gra-rfa, adhuc depofitum 

eil, locatio non eft /. 2. §. 24. D. Vi fpuit Ulpianus /. 5. D. h. t. confeffus A cu« 

bon. tap/. *ficut & in mandato fequente Tîtulo fequeftro e/fe depofiti actionem .. Id ^•ro quid 

annotabp . Porro ait depnitio : quod in depofito 

res dafür cuftodienoa . Sic Ulpianus d. i. treînur igitur, fequeftrum*non effefpecremôn^ 

innuit , nifi fequeftremetfe depofitariuni ? ,arbjU 

%• fr. re&iflîme : eft enifn unus depofiti finis , traclus 4 depofito dKtinclam ac feparatam / fed 

"tuftodia .* ac fi aHâ fuerie tradendi caufa,quam effe legem depofiti acl actionem depofiti .perti^^ 

cuftodiae : non erit depofitum ; (ed alius contractus, 

depofito forte non abfimilis ; qui ap 

nentem ; quomado antichrefis eft lex pignoris 

pellator man da tu m y tractantur h uj us modi ca- 

Cus d. t. 1. §. 11. ia. 13. & 14. /&. r. 

Poftremo obfervandum in definitione depofitî 

, quod Ulpianus d. /. 1, pr. dicens, depofitum 

êfle quod eft datum cuftodiendum, iadigi* 

tat, contraclum a ponendo dictum, & ad cuftodiäm 

refpicienterh , non ante perfici , quam 

re tradita §. 3. Infl. Quia. mod. re conttah, 

Mig. cum ne cuftodiri quidem poflit , nifi tradita 

• Ita vero prudenter accipiendurn eft verbum 

, datum , quo in d. I. utitur Ulpianus- ; 

nam cum alias dominii transjationem *fignificet 

/. 75» §. ult. D. de verb, oblig. hie adje&o 

cüßodtx ver bo temperatur : ut datum fit pofitum 

five traditum euftodiœ gratia / füificiente illi 

nuda êtentjone : pofleflionis autem aut dominii 

translatione minime neceflaria / adeo Florentine 

/. 17. §. 1. h. t. Rei , inquit , depofita 

proprietas apud deponentem ma net, fed 

& pofleffio . Sequitur in definiiione, depofitum 

âri ea lege, ut deponenti réddatur ; nimirum, 

quia eft finis euftodiœ, ut res depofita ad utilitatem 

deponemis a depofitario fervettir, & répètent! 

ex fide bona reddatur f Quando? omni 

tempore \ videlicet , quia deponentis inrereft , 

rem a fe depofita m iibi reddi : depofitarîi non 

intereft , earn invito déponente retinere ; gratuita 

ejus ,cnftodia, & injufla, fi earn nolit deponens 

d. /. j. §. 45. Cseterum ut ftatim. ac 

repetitur, reftitui debet res depofita ; fie convenit 

natura? depofiti , ut intégra , & non deteriorate 

reftituatur d. I. i r §. 16. nee dubito, 

ouin hue alludat hoc Prudent^ , 

fymn. in txeq. defunElor. 

Tu depofitum tege corpus , 

Non immemor Mie requiret 

?$±Sua inunera ficlor & auElor, 

Proprtique ântgmata vultus K 

Veniant modo tempora jußa, 

Qathemerin, 

''li$t, 

o o 9 T COM. A ; 

cuftodienda aclione hypotliecaria , aut pi«.neratitia 

.* & in diem addiflio efl lex vendittonis 4--< 

quam exequimur aéèione ejus contractus. Hilce 

exemplis facile fero , illos contractus hujufmodi 

paftis transfigurari ; eoque hac.c pacla propria 

habere nomina ; fed non puto , ipfos conr. 

traÔus ex his paâis fi^ri novos aut alios ab, 

eis, qui forent , fi paclis informati non elfent^ 

Nefcio , an hue eat Paulus /. 6. D. h. t. fie 

fcribens .• Proprie in fequeflre efl depefitum ; 

quod a pluribus in folidum certa &0ditione 

cuflodtendum reddendumque traditur ,• Senfus 

Pauli eft, In fequeflre ; vocabuü proprietatern 

quxrentibus , e/fe depofitum rei , ( puta con* 

troverf«: /. no. D. de verb, fignife.) & hoc 

a pluribus fieri /. 17. d. t. idcirco, quod para 

non credit parti , ( ut in /. 3p. D. de folut m 

apud Petronium Satytic. ç. 15. & Plaum.11 

Ru dent. 4. 3. ver/. 6$. ) fub ea conditione , 

five eo pa£to, ut pendente lite a fequeiho cu» 

ftodiatur , & ea finita vi&ori reftituatur /.33, 

D, h. t. 

Non inelegans fuit fuperior obfervatio ; fed, 

quoK fequitur, erit a?que pulchra ; vult ilia t 

quod fequeflrum a litigantibus vel ultro fit , 

vel demum ex aucloritate Judicis ; alterum 

yoluntarium , alterum nece/Tarium appeliatur ^ 

prius, prxter contrahentium voluntatem , nihil 

defiderat^& interim in pecuniis, inque corporibus 

preefertim mobilibus , indiflincle admittitur 

; idem fere eft ft pofteriore ; tantuni in* 

terefl : quod hoc a Judice de mum caufa cognita 

induçitur ; Sc tum quoque in pecuniis ctque 

obtinet atque in corporibus mobilibus /.7. 

§. uft. D. Qtfr fatisd.cog. aut fructibus rerum 

petitarum.Paulum vide lib. 5. Sentent, tit. «3*5. 

turn l, 5.§.î. D. Ut Jegat. feu fideic. fervand* 

sauf. cav. I 9 21. §. 3. D. de appeilat. etiam 

Symmachum Ijt, 10. Epi ft. -53. it» fcribentem: 

Inter ea QonflitutionU m.emor, fequeflrari mohi-

AD Lia. XVI. TIT. i [I. Depo fui vel contra* ^.. • 40 

fia fruStusque prtcepi, ne med'iTtémporissqfimA paffeff. mihi vero non juccurrît ciwfa litis . 

patio abutatur indMth . Hee ik fervavit jus quidquid aliis vtéeatur^f rem confideremus . 

civile ufque ad Ptfinçipatun» Honorii & Theodafii 

; ind«, inducîura in'/. «»'V. C. ifc probib. ta Proprietät apud deponentem manet : fed Ù* 

Verba d. /• ij» §. 1. talîa ftant : Rii depofi-l 

fequejir. pecun. eu jus novum : quando bis-pla-J p&ffeßio ; nifi apud feaueflrem depofita efl ; ' 

cuit , in fequefiratione neceflaria corpora diititt« nam^ tum demum fequefler pojftdet : id enim 

guere'a pecunia ex quaiicatiique contractu débita 

; & in bac earn prohibère ; m illif reû- 

tempus procedat . In his verbis fignifîcat Flo« 

agi tut ea depofitione r: u-V neutrius poffc/Jioni id 

ncre . Ain't« ? clare Impera tores : Quotient^ rentinus , quod fequeftratio eft depofitum rei t^ 

inquiunr, ex qu§libet contratlu pecunia poftufctur 

, fequtfirationis necejfitas conquiefcat • Sola fub certo paéto cuftodiendx ac. reftituend« ; fed 

non GUfQsqus, fed litigiöfe , a plurious factum 

in his verbis prohibetur neceflaria pecuniae , & five controverfa res fit depofita , five alia, 8c 

ex qualicumque contractu débita? , fequeftratio. live huic , five illi cuftodienda & reftituenda * 

Idem agit Rubrica, ex ipfa il la lege formata, dum ad cuftodiam fpeflat , quid re fer t ? efl 

De prohibita fequeßratione pecuniae # Non eil igitur rations 4 depofitac rei proprietatem, etiam 

pofieffione,»»!!, apud deponentem mauere : 

hxc generalis, de prohibita fequeftratione : fed, 

ut in lege obi'ervavi-, loquitur de pecunia fola: neiiCfius translatione- ad cuftodiam hie aut illic 

non de corporibus . Igitur ne dubitemus ,quod neceffaria; ita .* fi natura? fuas relinquatur fe- 

Rubrica , quodqtte Lex indicat t ut Florentino refiftat Julia- 

ufocapionem alteri procedat . Sic mihi videtur: 

Jatam retineri ; ad corpora, vero , ne mobilia nus iè d. L $ç. D-. de adq. poffejf* ut e contrario 

eum juvet omni modo : fie feribens r 

quidem , extendi: quamquam fub pecunia alio- 

5P G E R A R D I NOOBT C O M M, 

J. 25. /5. /. A#io depofitif dire&a competit domin um ve depoftÀ ignorantem : & addît / 

déponent! .• poflulante bona fide hujus contra- quod nee ex jure gentium confiftet depofitu»^ 

ßus depofitum reddi ei , inter quos contraclum eft, depofito non fertri y fed domint eft ; eaque de* ' 

xiujlo extrinfeeusa{Fumpto,a*ftirfiare debeamus;- rnimfcresperietinr 3 »on mo do vivo feivo r fed' 

a» refpectu eciam aliarum perfonarum r ad etiam mortuo : quia ea aftto- numquam fern 

qua« id auorf geritur perttnet ; exempli loco : fife-l- Temper dominlr fuit/ àdea nee mairamjf-' 

Iatro lpolia muri ahftuiit . Spolii appellatione fusea aget ; ut numquam ejus fuit ; a% L fc 

I-ryphonmus defignat veftem r quam mihi detra. ^ 30* Idemque eft t aüeiratb- ferro y airia doxit 

Iatro ; ut apudÛipianum /. 6* D. de bon. mino adqurfita ar> initio 1 " aöio ab eo propter 

damn. & m hoc TextuWiani, D* réfitrreti. cam. rnanumifhowero aut afrenationtfrn fervi non rew 

c % Ita quod koàte fpoltum effichur r fi de- cedit . Ita -verum eft, imtium fpeàandttf» elfe 

trahmur, hoc fuit indumentum cum fuperfirue- d. f. 1, §. jo. L 78» D. de verk. öWig. Ew* 

batut . Latro igitup aoftulit mim fpoiia .• &ea vwi fervo s quid de hereditârio dicen du m fit , 

ponnt apud Se;um mfcTuretde malitta deponen- facile conjickur: qui deditr ran« ôft*r quid juris fit, fi is T qui mihi bona 

K tonus re* a?quitatem > quar ex omnibus per- fide feririf* rem depofuerit; ait vercr Ulpianus 

10ms, qua» negotio ifto conttnguntur, impletwy d. L ». §.,27. aSiottem mihi dari r depofita 

mun reddenda funt y qUo ( iege y que* , ßve ab eo re ad me pertinente . Simili moda & fr 

m J facto iceleftaffimo ademprt funt . Tum uiwinftuaum fervi habeo, & quod is irepofuit, 

«c pergit : üt probo, hanc dfe" juftitiam, quar ftit ex eo pecu*io*tf , quod ad me pertiaebat , 

ivmi cuique ita tnbuir , uc non diftrahatur atr- vd res mea fuit , eadem aaione asere potero 

Jo^J e j /uftlore »P 6 »» 0 "^ I /«»/W iV fncièmr meminißi r adnif 

^v7 ' . 

Peten c teearnf * *"? de P° fwir > * P°- W«r ieMmm «^ exhibendum vtl vindicatiove* 

4ew> rem abiuhlîet É apud ejus pâtre m Jtituamur ; fi quidem ei } qui depofuit, fucceffifli

AD LPB. XVI. TiT, III. Depoßti vtl contra, $i 

ßß't iure hereditaria $% depoß$ß actione Utk non 

prohiber/s ; fi vero nef civtU antc honorario jwe 

ad te hereditas ejus pert met ; imell/gis , nullum te 

ex ejus patio ,. contra - quem fuppl/cas, actionem 

ßr'tcto jure habereiutilis autem t toi propter xquita- 

Stf rat'tonem dab'/tur depofiti actio, Hoc ifli .• & 

plura ejusdero xquiratis Principum Conftitutionibus 

indu(fla adverfus juris regulam annota vi 

«go lib. fing. Ad Edict, de pact. & transact. 

Tom. IL cap. *$* pag. 3°4* 

Ab alia caufa pendet jotellelhis Pauli /. z6. 

D. Jh. /. Verba Pauli : Pubita Msvia , cum 

proficifceretur ad maritum fuum , arcam claufam 

cum vefle & inßrumentis commendavit Gajje 

Seja, & dixit ei' cum fei va fauave venero, 

reftituej mihi : certe fi aliquid mihihumanum 

contigerit, filio meo 9 quem ex alio mari. 

to fufcepi. Defunct a ea intefiata, defidero , res 

commendatce cut reflitui deb eant: fil to, an mathe. 

Paulus respondit ^ filio . Publia Mxvia 

ad maritum profe&ura, arcam claufarn cum veile 

& inftrumentis Gajo Sejo commendavit: eioue 

dixit ; id eft, & pacta, eft r ut f > fi fal va 

(anave redierit , ipfi redderetur ; /In ei 

aliquid human um con tigerit ; (id eft, fi obierit 

: hoc enim valet ea locutio , averfura malum 

omen apud homines fuperftitiofos ) filio 9 

quern ex priore marito fufcepit, redderetur. Defun&a 

Publia Mxvia inteftata , quxfitum fate* 

•tri reftitui debeat area , filio , an mariro ? 

Paulo placuit , earn filio reftitui : quo jure 

? forte dices depofiti ; fed BOB ita eft ; 

Bam mater con poteft fllio fuo paclo depofiti 

actionem adquirere; quo igîrur jure ? fideicommifti 

ex Conftitutione D. Pii : qua placuit ; ut 

M depofita apud aliquem fit pecunia , ejusque 

rldei commiflum , ut earn prüftet, fideicommisfum 

deberi, quafi rogatus fît here« , id debitum 

debitori reinittere; eftque ejus rei effeclus: 

Ut depofitarius | etfi refti tuit debitum , heredi 

maneat obligatus, ab eoque poffit actione depofiti 

conveniri; fed conventus potfit fe tuerie«- 

cepjione doli y quod cum ita fe habet: ait UIpianus 

, ab omni debitore pofle fideicommiffum 

relinqui /- jy. D. de legat.Hb.i. idemqueconfirmât 

SeaevoU /. %j. §. 3. D. de légat, l'tb.3. 

Hxc ego fie breviter ; latius A. Faber lib. 19. 

Conjeht. c.,18. 

Sequitur, adverfus quem detur depofiti afti©; 

eft vero confequens tarn Edi&o , quam, nature 

depofiti, earn dari adverfus depofirarfum , cum 

quo contraclum eft ; excepto , fi rentfuamapud 

fe deponi.paflus (jty turn enim non tenetux depofiti 

; ficut, qui rem fuam conducit, aut pr*? 

cario rogal 9 nee de preeärio, sec ex iocato tenetur 

/. ^5. JÜ« h. t. Non adderem , hams a. 

âioaein in folidum dari adverfus lieredem , quip, 

pe cum is defunétum reprzfentet; nifi Veteribus 

viÙL effet hxc qua?ftio tion indigna traclan/ 

hac contemplation? , quod aclienes ex deudo» 

non foîent dari adverfus heredes , nifi quacenur 

pervenk; porro aéHp depofiti venit ex deli&o./ 

quia venit *ex dolo ; non igitur debet adverfiti 

fieredem dari, nifi -quatenus, pervenit. Sed (JIpi 

an us /, j. §» 1. h, t. fie fcribit : Datur aüio 

depofiti in here dem ex dolo defunct/ in/olidumi 

quamquam enim alias ex dolo defuntli non folemus 

teneri , nifi pro ea parte, qua ad nos pervertit 

r tarnen hic dolus ex contractu , re/a tie per* 

fecutione defeendit : ideoque infol'/dum unus béret 

tenet ur / plures vero pro ea parte , qua qui s que 

hetes efl . Ulpiani fenfus , aclionem depofiti 

agendi caufam quidem accipere ex dolo , id eft, 

ex delifto, fed origine m trabere ex depofiro 9 

id èft , ex contraclu ; ideoque in hac aliud fervari, 

quam in a&ionibus ex delicto direâo natîsE/ 

nam has palarn intendere adpœnam, quam 

non meretur hères a-delicto vacuus? fed aclionem 

depofiti direéto venire ex contraclu , eoque 

refpicere ad id,quod intereft deponentîs .* 

id eft, non ad depofitarii peenam 9 fed ad perfecutionem 

ejus, quod déponent! abeft, ob depofitarii 

dolum malum ; ea igitur ratione dari adverfus 

heredem , non quatenus pervenit , £eé , 

Ht.rit in ceteris contraclibus , in folidum , (1 

unis hères fit.' alioquin pro ea parte, pro qua 

hères eft j fie CJipiaaus : & fere Pomponius /. 

12. 6c Paultis /. 49. D. de oblig. & *& 

• Dixi de depoiit^rio-^t ejus herede ; vîdeamus 

de tertio ; pone f is,.apua quem rem depofueris, 

earn depofuit apud alium ; an tibi adverfus hune 

eft depofiti aélio ? non eft .• nempe, quia cum 

îllo non contraxifti / quamquam, fi extent nummi, 

potes tamquam dominus uti vindicatione /. 

8. C. ht. prajterea plaçât Africano: fiilte,apud 

quem poftea fit depofitum f dolo quid admifit , 

ob iliius dolum, eum, apud quem tu depofuefïs 

> eatenus habere depofiti aélionem y & hune 

tibi teneri , ut ea m prarftet, id eft , cedattibi /. 

16. D. /;. t. idemque vei firmle etiam alias obfervatur 

/. 1. §. 11. d. t. • 

Hxc..' fi quid depofitnni fit apud patrfcmfa- 

Biilias. Cxterum Ci depofitum fit apud filiumiamlias; 

Ulpianw d. I. 1. §. 4a. ne BifitrFr^ 

liumfami lias teneri depofiti confiât : quia & 

aeteris attionibus tenet ur ; fed & cum patre~'&- 

G '2 jus 

t

•-**•- 

«a G E R A R Ä I N 

) C 1*W CT% M 'M. 

Cum qui's fidem elegit % nee depofitttmredditur^ 

eontentus effe debet fimpio .*• cum vero extante 

necèffitate deponk ; crefcit perfidia crimen- , Ö" 

publica utilitas ceereenda efl, v'mdtcanda retpublica 

eau fa , efl enim inutile in caufis hu- 

jus agt pet efl dun taxât de peculiar ; idem & 

in fervt: nam turn domino agetur j quod &traditum 

/. 5. D. de peculià. Quid, fi res déporta 

fit a pud filiuaifamilras , & émancipât« 

earn te neat I jam neu debet pater de peculio 

teneri / ne, intra annum qwidem r fed ipfe fiiius 

, à «» XX £. *. Trcbatins hoc plus exiflimat , 

etiam fi apud fervum depofîtum it , & manujBiflus 

rem teneat , i» ipfum dandam actionem 

^ non in dominum r licet ex caeteris caujfis 

in manmniffum non detur afrio d, k zi. 

jusmoS fidem frangera. 

Harcr fi quid depofitam fit apud tmura * efi 

& aliqua deliberatio, fi depofîtum fit apud phires 

; occusrit ea. w'L r. §. 43. />» t. Verba : 

Si apud duos fit depofita res, adverfus unumquemque 

eorum agi potefft -• sec: überabku* alter 

,- fi «uni akero agMar : non enim eieâione, 

fed folwione liberantur j. proinde fi amfeo doto 

fecerint , & alter quod rnterell pra?{Uterit y altw 

non convenietur ,. exemplo duorum tntorum ; 

quod ü alter vel nihil, vei minus- facere poffit.v 

ad alîuna pervenietur ; ideroque & fo alter de« 

lo non feûerir , & ideirco ßt abfotutus .- nam 

ad alium pervenietur. Quid , fi duodepofuertot, 

& ambo agant ? in à. /'• *• §• 44- ê 

extatr.i 

Si duo depcfuerint , & ambo agant ; "ft quidem 

fie depofuerunt, ut vel unus toliat totUBi, potelé 

infolidum agere : fin» vero pro parte, pro qua 

eorum intérêt , tunc dicendum e£t > in partem' 

«ondemnationerrr faciendam v 

Tempeffe'vum eft, traaare*»^ ad'quid com petal 

depofiri aôio. Ait Praetor A 1. §t 1. h. t v 

ßuod neque tumult v. s, neque inoendii yneque ruf» 

fia j neque ri au fr ergiï caufa depofîtum fit ^ in Jimplum 

:• earum autem return, qua fupra compreprekenfa 

fun*, in ipfum in dv.plurn : in heredem 

ejus y quod dolo male ejus' jaSlum effe dpeetur 

r qui. mertuus fit 9 in finiplum : quod 

ipfius Y in àuplum judicium dabo . His* ver 

pat! deKtïemionem de Gâe depofitarïî -'r in hoc 

neceffitatem non pati moram ; priore rgifur c*- 

ft» turpem qmdem effe înfkiationenî, ß nron red* 

datur depofitual y fed deponent em habere quod 

fibi i»ipute«| in posteriore non habere ; qntd 

ergo efl > Ulpianus d. I. u §r 4. fie cenfiet ; 

Sic Floren rise legituf: 

fed mendofe ; qtiid enim- denunciat verfus ? crbficit 

perfidia crtmen ,.'ÖT publica util iras coereenda 

efl v'fnâieanda reipublica caufa. Si fapîmus 

, coercendum eft quod nocet t fo vendu m 

quod eft utile. Melius , & ad rem propius vuPgata 

Accurfii editio : crefcit perfidia crimen , & 

publica utiliiate coercendum efl vindicanàx refrpublica 

caufa • la hac. fcriptura fen fus aliquis 

qui in"Plorendna nuIUis. Neutra-, tarnerr onHÄ 

vitiçr.caret ; quando in ntraque bis* idem dicH» 

• Mir : nee aliud fonat, coercenda publica util?- 

tas y quanr vindicanda. res publica . Difpiicuit 

baèc Tautologia y opiner , Haloandro & Vinv 

timillio , qui lie ednnt 7 Grèfcit perfidia crimen 

, & publica utihtas eoereendo vindieahefa 

efl . Forte melius conjtsiarn : creféit perfidia 

crimen ,' & publica Umlrtâte coercendum efl */ 

vel fterefeit perfidia crimen, 0* efl vihdicandti 

reipublica caufa \ alterutrum enim fumeit . Si 

taïuen Iiçebit nùhi' 9 nseo mi judicio , nihil mutera 

: non quod probem Tautologiam , nurav 

quam laudandam r fed quia earn fermonis negligentiam 

ne Veteribus quidem fuiffe ' aut incogirantia 

, aut feftmatione m-folitam- , eft fa> 

pius a me & aliis animadverfum ; notavit taie 

m Salmafius Notis ad hoc Gapitolini , Vita 

Vert '-a: % Donator et jam calices- finguih/perfin^ 

gui as pot tones, myrrhhros & cryflaNhtosi^dlexandrinos 

, quotfcs èibitum efl. Ego ne noltros 

bis Praetor tempérât feveriratem Legi y Duosdec 

im Tabuiarum ,„ aétionem ex omni défofitfô quidem hoc vitio ablblvi fupra ad Titulum^ , 

adverfus kfâciantem in duplum fine difcrimine De bn integrum*- reflitutionibus irr K 3.. ibidem 

eoncedentis ^ Auclör Paulus lifo z+ Sentent, tït. quai eft Modéftini J Verba .* Omnes in integrum 

ia. §. 11. his Verbis : Ex caufa dettofiti Lege reftit ut i ones 1 caufa cognita a\ Pratore promiituntftrifcihcet 

ut juftitiam earum» rouf arum exum't- 

Dufidecîm- Tahularum in àuplum 1 aSiïvs datur > 

Edifto Pratoris in fimplum . Ulpianus vero d, net, an vera, fiât r quarum nomine fingnVts. fubvenit 

. Mit to alios : in ipfo Ulpiano* loea dùb 

%• 1. §. 2'». Merito, inqiuit , haw G auf a s fépatévrf 

P'ratwr : qua continent fortuitam caufam de-, cbnfinniîia deprehendi tib. y. trobab\l % c, 10. 

pojïtimis ex necejftNtte defeendemem , non- eu vetuntape 

proficifeentem - UIcManus fi^ ni fie at, Prse- - alteram in /. 5. §. 1. D. dejur. delib. Se mi- 

«raurn. elfe in- /, 1. §. y. D. de JEdil. Mdift. 

torem vulgare- depofîtum jumffime diftïnguere a ramur , hic obfervati tertium ? 

aaiferabil'i .1 nam -k» iiio; »ei», locumi , tempus, 

Sed veuio ad Edictum y ejus« prima provid«i- 

I tia >

AD Li». XVI. 

TIT. 

IIC. Depofiti vel contra % 53 

fiä verfetur cîrca, vulgare depbfittrm ; ex

j4 

ÄEfcARBlNOO 

PT Ç O M M. 

goß mortem tuam reddasrvel fie porero & tecum 

8a cum herede tuo agere depofiti ; non 

patiente fide hona , ut rem meam, me invito, 

retineas; cum tu a non verfatur militas.. Atqui 

ha?c fuît lex .-depofiti,, Ello : fed eft contra natura 

m contractus; igitur son fer va tor? &, ut 

opt i roe ait Ulpianus , poffum mu tare volun täte 

m , & ante mortem, tua m /depofitum repetere 

J. I, §, 45. jft. *> Proinde & fi fie depofuero , 

ut port mortem meam reddatur ; potero , inquit 

Ulpianus, & ego & lieres meus agere depoutijj 

ego mutata voluntate d. /. I. §. 46. Inde ulrerius 

quaefitum eft, fi Jieres rem apud teftatorem 

depofitam diftraxit, ignarus depofitam effe, 

an -teneatur depofiti; fed quid dolo fecit, ignarus 

depofitam effe? nihil . Verftis «ft igitur j 

tie re non teneriy an tarnen de pretio teneatür 

quod ad eum pervenit , videamus ; fed magis 

eft , haclenus teneri eum ; hoc enim ipfo 

dolo facit : quoi) id, quod ad fe pervenit, non 

reddit 4> h A §> 47» 

Mentio doli mali, quam aliquo.ties feci , non 

finit, ne hic admoneam , eum , fed folum , 

lern per venire hi actionem depofiti .• & eft *atio/ 

quod in^tepofeto vertitur unius deponent^ 

militas, nulja denofitarii; tantum hujus eft onus 

cuftodiae , ex oiftcio praeßandae /, 5. §. ft» D. 

Commddatj r /Non mutât , Ç\ ccmvenerit , non 

effe praeftandum dolum 3 nam talis conventio 

putatur effe contra bona m rldem , contracte 

bonos rnores , & ideo nec fequendam /. 1. 5. 

7. h. t. quid , fi fie con venera , Ne depoÄtj 

agatur? vi ipfa conyenit, Ne de dolo agatuT ;i 

tamen proderit taie paclum /. 27. §. §, D. de 

patl. fed fpbrie ac modefte explican.dum : ut 

demonftravi /#, fi ng . Ad EdiQ, De patl. c, 

%y P lipç boc reprehendat quisquam, fi convenerir 

} ut in depofito & culpa prseftetnr^, * 

nam contractus ex convention« legem accipuin* 

>d, f. 1. §. 6. h. u nec eft tale pactum 

contra juris formam /. 7. §. ij, B. de 

pa8, pattentis, depofiftrwim , fi yelk , efte a 

culpa liberum : fed, finolit , non cogentis 

Ab ea igitur çaufa ait Ulpianus 4. I.1. $. 35. 

fepe evenire , ut res« depofita velnnmmi fint 

per.'ealo eju§ > a pud »quern depononturs & efle 

talem cafum , fi Jbpc nominâtim convepit 

Addit etiam afium , fi qui« /e depofito obtulit) 

nam Vel ilium fe periculo depofiti ttligafle : 

* quatenus? tit non fclum dolum , fed etiam 

culpam & cüflodiam prseftet , pon tamen cafu$ 

fortuitos. Sed pleraque ex his fpeciali conven- 

Xionj debsri, apparet, 

Caeterum venit in hanc aöionem reguîarîter 

dolus duntaxat /. j. $. ult. h, t. five prceteritusj 

Jive futurus poft litem conteibtam d, /• 

1. §. 20. exemplum §. 21. De culpa videarr.us 

; haéc non venit, nifi lata ; quo fenfu ? 

Celûis /. 32, D. Jh. u rfiç fcrioitf Quod Nerv* 

diceçeL) lâtlorem culpam flolum effe , Prßcuh 

à'ifplicebat, mihi yeriffi/nym videtjtr , nam & 

fi quis Hon ad eum mo4um y quem pominum natura 

de fidetat, diligens eft , nifi tarnen adfitum 

mo dum cur am in depofito pro!flat , fraude non 

caret ; nec enim falva fide, minorem ii$> quam 

fut s rebus diligent'tam prœfiabit. Lopus hic, ut 

eft impeditus, jta aliqua cum cura attingi d> 

gnus. Çel fus duas proponit fen.tentias / una m 

Nervs, alteram P/oçuli ; prior culpam latam 

dolum efle confirmât j altera negat. , deinde 

priorem veri,ffimam efte , Celfus ait ; nec idcirco 

pofteriorem daranat; ufitata Veteribusdifputandi 

ratione : quam obfervavi lib. fing. De 

forma emed* dol. mal. c. 2. Ex hoc igitur mo. 

re fit fecundum Gelfum vera utriufque & Nerval 

& Proculi fententia ; fed primum attingàm 

Proçulum * arbitratus , eum vero admoveri : 

culpa lata intra verborum proprietatem fubfiftente, 

itane? ne dgbita, fie a dolo diftingui ; 

nam dolus eft, calliditas , fallacia , machjnatio 

a voluntate & confilio noçendi proféra ; 

eoque fceleris propofitum habens ; culpa lata e 

diverfo eft nimia negligentia , id eft , nefcire 

quod omnes homines fciunt / ita vero non ad 

aftutiam ac calliditatem , fed ad ignorantiam 

& vafcordiam , accedit : & eft errore noxia , 

non propofito fceleris , quin poteft efte viri 

boni 8c probi , etfi ftulti ac fimplicis : cum 

dolus femper fit hominis, improbi ac flagitiofi ; 

licet callidi atque aftuti . Habes Proculi fententia 

m .• ac feçundum hanc , meo judiçio , 

de depofitario in hunc mod um feribit Juftinianus 

: Is ex eo folo { unetur yfi quid dolo com mifirh 

: culpa an tern nomine , id efl, de fiai* ac 

negligentia non tenetur ; itaque fecurus eft , 

qui parum diligenter cufloditam rem furto amtferit 

: quia qui negligent} amico rem cuflodiendam 

tradtt , non ei , fe4 fu* facilitate id 

imputare debet §. 3. Inft^ Quib, jpo4. f* çontr» 

oblig* Satis de Proculo ; venio ad Nervam , 

is non minus yere dixit , culpam latam efte 

dolum: asftimata videlicet- culpa lata non vi 

& poteftate naturali ; fed juris pra?fumptione ; 

vix enim poteft lata culpa, id eft! fupina & 

craifa 

V

, AD Lrs. XVI. TJT. 1 H« Depo fit] vel contra • J 5 

craflâ ignorantia , quails eft , nefcfirûod 

oiimes horn ines fciunt , videri nacera ? magisdebet 

credî quarfita & affeftata diftiaiuiandi 

fceleris & doli gratia.* natura paflim homines 

non faciente ftultos : fed quales eos effe Oportet. 

Hoc igitur fenfu Celfus veriflRmäm effe 

pradicat Nerva? ferrtentiamr qua? alioquin P/ocuk) 

ad veHtatem exa$a , non male difplicebat, 

Sed vere Celfus , animadverfo , homilies 

a natura nori na fei Oui tos , fed rebus a« 

pto$ , ahos plus , alios minus : exiftimavit 

, eulpam latam depofitarii T futuram deponent! 

noxiam * in actione depofiti non* pro 

errore, fed pro dolo , habendem effe : donec 

Judici liqueat , effe peccatum fimplicitate vera* 

& naturali ; tum enim prœfumptionenï veri- 

Wtr manifeffar & ciarar cedere oportere ; id 

contingere ait Celfus - f fî depoftarius dkatur 

pari fimplicitate ftultitiaque in re fua , inque 

te depofita $ effe verfatus , quod ß ponatujj 

quidem non ad eum modum , quem* hominum 

natura defiderat, driigens ; fed interim irt re 

depofita minorem praißare curam, quam in re 

propria .• non irne ratione jlutat Celfus + jam 

fraudi- prœtexfàm videri eulpam latam, oc detraeta 

ilia larva ,- meram fraudem futuram :' 

com praefertim feire & potuerif & debuerit 

, falva fide non* Oportere eum rtirtorem 

rebus depofitis ,• quam fuis , diligentiam pra> 

ftare. 

Ut concludamus hanc partem .• dicamus in 

banc actionem folum venire dolum , ätque 

aftimanûm non a Jtttfifce-ex •fei vefitate ; fed' 

ab aftore ejus jurejurando irr litem ff t**f» 2$» 

D. b. t. in infinitum / fie enrm convenire actioni 

bona; ûdet / dixr fupra lib* it, tit* 3. De 

tn litem jurando * 

Ab eadem caufa ait Ulpianus d. /. 1. $. 24. 

& fruclus venire in banc actionem, & omnem 

caufam , Sc partum, ne nuda res veniat # De 

nfnris videamus , pone .*• -^peeuniä depofifä 

fuît , non* tit in fpecie eadem * fed ut tatftumdem, 

reddatür , & fic ant paÖo promirTaf 

font , aut admiffa mora? eft \ is- cafus proponifUT 

& defTnituï. a Päpifiiano /. 24V & t. i%* 

§. r. i>. /6. t* fed ram ad has fcripfi lib* fing* 

Ad EdiSt* De pv&. c. r$, 

Explicito , quid Praetor vejir obfervarf in 

vulgari depofito r ( id eft y ut Edi&urrïfonat r 

Quod neqne tumultus, neque incendii , neque 

wtfna , neque nanfragii r caufa dep-oßtum fit y 

çeiiat depoßtum miferabiie : ad quod fequentia 

fpe£lant verba / Earum" autem return 1 fß* /v* 

pra comprehenfa fitnt , in ipfum in du plum 

Judicium dabo * Ita fupra reftitüi^lP & horuirf 

ver bor um ,- Ear um autem rerum , hune 

effe dixi fenfu m J Quod attinet ad eas tes ; 

vet in iis* rebus* ; ßc veto apparef , Practo«* 

rem , ad ver lus depofitarium , fi inrkietur depofitum 

tumultus f incendii , ruinas , aut 

naufragii caufa , actionem dare in duplum : 

optima ratione , quam in anteceffum dedi ex 

U 1. §. 2. & 4. h. r. Net omittendum, quod 

porro ait Ulpianus d. I. 1. §. 3. eum deponere 

tumultus , ineendii , vel estera rum caufarum 

gratia f intelligendum effe, qui nullam 

aiiam caufam deporfendi habet 9- quam imttiinens 

ex caufis fupra feriptis periculum § Tumultus 

autenrï quis dicatur apud Veteres, more 

fuo , erudite exponit Budams Annot. in 

Fandet, pt. itf* 

Deinde ait Pfaetof , In heredem ejus quod 

dolo mala e'fuS faBum effe dicetur , qui mot" 

twu$ fit y in fimpluM •* r f ûod ipfius 1rs duplum 

judicium dabo. Praetor actionem depofiti miferabilis" 

adverfus hefedenr depofifarii propter defutifti 

dolum y etfi ad eum nihil pervenerit , 

promittit irf iunplum pro hereditaria poTtione, 

& intra annum , ut videtur , quia originem 

trahir non etf delicto 1 , fed ex contractu , quod 

fi ipfe dolum admiferit , & in folidum, & in 

düplum , Sc in perpetuum . 

Tantum de directa depofiti • actione , deport 

enti adverfus depofîtârium dari folita # Reliqua 

eft contraria ,* quae contra , id eft, viciflfini 

depofitJÉrio 'adverfus deponeiitem datur iaterpretatione 

bonae fidei,- non fmentis y depofitarium 

a'Prsetore negligi \ cum providet deponent^ 

Meirnnit Ulpianus h 5. D. b. t, Ei , 

inquiens r apud quern defofitam effe dicetur , 

contrarium judicium' depofiti datur * 8c uptime 

add it: In quo> jadicio nterito in I hern non 

j'aratur .'. non enim de fide rupta agitur , fed 

de indemnitate efus< qui depofittim fttfeepit • 

Res certa \ tantum une addi , illam indemnitatem 

tarn per exceptionem peti , fi actione 

directa agatur, quam nitro per actionem contïariam 

* ft non aeatut directa c*eu ptincipal'r 

r uti quoque obfervatur t* if. §: *. Ö* /. 

18'r §. 4. D. Conrmodaf, Exempium petita; 

indemnitatis" jufe exceptiottis- apud Modeftinutn 

/. 23.. D* h. f. eft taler Actione depofiti 

convent us , fervo conflit at 0 ci bar tor um nomine t 

apud eumdem jud'tcem experitur . Modellinus 

often*

• » î ft> a> _, «M* ,_. o 

«T» 

CD t*> 

B 

OB 

TL"** r*r 

o 

»> 

° ° c on: 

|_% CL. a Sf» 

u & 

~§ S 3 

N 

o eu/* 

p n> e •* *"TP 

83 * g e ., § 

o » ct.-a 2; £ 

ç 9 >3 S 

SP b c •TJ 

S? Q 

^ O O 

a> _ i: 

• 5>P 

ë 3 3 

wr B. O e« 1*» Ö 

B 

TP 3 

3 g^û-o. 

v 3 ? ? 

£?Hi|tir|-P 

> w c.B ffc* fc * S/ 

ex, iv « V Sx. K> 

(S 

"M 

> 

s« 

o 

o 

» ^* 2£~ O * S ^ 

.•o ^ 

S yp S 2 jj •» g'tt 

C= fc < *» £ H * "* 

gr«-- o^ c» ex» a t 

P 

«S 

a 8 5 

H , 

1% 

Hl 

3* 

2c f\î 

r! P S

$7 

li 

BER DECIMUS 

T J T U L U S I« 

SEPTIMUS. 

Mandat! vel contra. 

tezZSr&ïi 

B obligationibus ,qux re con- tranfiit in civile negotium , & ritus jungendatrahuntur 

, fit Hie tranfitus rum manuum exolevit, quali fu per vacuus/ no* 

ad has, quae confenfu fiunt ; men matifit & res.. 

quales funt mandatum , fo- Utcumque erit , vulc Praetor, ut locum hacietas 

, emptio ven(fitio, lo- beat mandati a&io , mandatum elfe : alioquin 

tt A M 

catio conduclio ; ideo autern ceflare mandati actionem /.20. §. 1. h. t. pudxitur 

iftis modis confenfu tat autem , mandari futurum negotium; id eil, 

con trahi obligatio , quia in gerendum: fi geftum fit, fruftra mandari/. 12. 

his neque verborum, neque feriptura: ulla pro- §. 14. h. t. Iliud parvi refert Prartöris , quoprietas, 

id eft , ulla propria, formula, défi de- modo mandetur ; nullam enim deliderat foratur 

.• fed fuÉcit, eos , qui negotia gerunt , ^&mhitatem, folo contenais confenfu raandatoconfentire 

, five praefentes, Ctve abfentes , per "ris & mandatant de mandatons negotîo ejus 

nuncium , vel per epiftolam /.2. D. de obtig. periculo gratis gerendo ; eo fenfu Paulus /. 1. 

& aEî. jure gentium, quo folo reguntur, nul- h. t. Obligatio, inquit, mandati confenfu conlam 

folemnitatem defiderante . Elt vero man- trahentium confiftit , & ideo tam abfentes , 

datum ( inde enim incipiam ) contractus juris quam prœfentes , poffunt mandatum contrahe-, 

gentium | bona; fidei , confenfu conftans , de re, abfentes* per nuncium.velper epiftolam d.i. 

negotîo, mandatons periculo , gratis gerendo . 1. §..i. praefentes & tacite , & palam , tacite 

De hoc mandato Praetor fie edixit : Quod qu'ts rebus & fa£tis, ut, C\ patiaf, aliquem pro rua 

tnandaffe d'tcetur y de eo Judicium dabo. iEqui- jntervenire, aut C\ patiar ',. mandari , ut mihi 

cas EdicYt manifeila eft ; nam in quibus rebus credatur ; elt enim patientia non prohibentis 

ipfi fupereiTe non poffumus , .in his ait Gice- quod videt pro fe fieri , pro confenfu , oc ad 

ro , Pre S. Rojcio Amerino * vicariam aînico- ejus probationem fufficit 1.6. §,2. /. 18. /.53** 

rum (idem fupponi, & addit , ideirco amicitias ./?. t. palam fit mandatum Verbis quibusçumque 

comparari , ut commune commodum mutuis precariis ; ea enim convenurat natura: rei exoffiofficiis 

gubernetur ; non autem faciiius aut dili- cio atque amicitia proficifeeotis, tan tu m oporgentius 

hec fit , quam cum agitur 5 ne quis têt effe idonea ad explicandum mandantis conpropter 

fidem /ufeepti negotii damnum référât fenfu m ,• talia efïe , ait Paulus î£. /. 1. §. 2, 

pro gratia ; neve is officio fitmilato commodis rogo , volo , etiam mando ; nam vel ho« 

ytalterius efficiat & obftet . Std enim Veteres precarium verbum eft ; fane apud Virgilium 

mandatum primum officio âtque amicitia aefti- lib. 6. Aeneid. ver/. 116. eft, Orans mandat* 

niarunt /. 1. §. 4. h.t. nulla hoc nomine con- dabat ; idem efle ait Paulus d. §. 2. C\ alio 

ftituta actione jure civili ,* verum cum fidem qupcumque verbo fcripferit quis . Quid , fi 

plurimum colerent , & ut alias corporis partes ufus fit commeridandi verbo .* talem amico 

aliis dicarent nu mi ni bus , N fic dextram fidei fa- fcribens epiftolam : Rogo te commeudatum 

tram facerenx , ( quod a Servio notatum ad habeas Sextilium Crefcentem amicum meum . 

-Virgilii lib. 3. Aeneid. ver/. 610. ) hac jpro- "Ulpianus • /. 12. §. 12. h. t. non obligabitur , 

raiiTa alligafle fidem data? fufcepta?que operae , inquit , mandati : quia commendandi m agis 

meminit Ifidorus Hb. 4. Origin, c. 24. Man- hominis , quam mandandi , caufa fcripta ell ' 

datum, inquiens,diclum ,quod olim in commiffo Quod probo .' eft ©aim aliud, mandare ; aliud, 

-negotio, alter alteri manum dabat; alludit cer- commeridare ; mandare eft , committe're nego- 

•te hue Plautus , Capt.lv, aft. 2. /c* g. ver/. 82. tium fuo periculo gerendum .• ,ut in .a. /. 12. 

t? /eq. Hoc initium fuit ; poft ufus invenit §. 13. & 14. commendare eft, laudare & graa&ion^B 

pro comxnuni bono y ita mandatum tiorem facere teftimonio de perfoo&nvita. auc 

TornlV. H con-

•$8 GERARD! NOO»T COMM. 

conditioner ita ex mandato nafcitur obligatio 

& aclio* ad reftitutionem crediti j ex commendato 

talis obligatio non eil : tan tum pu dor o- 

neratur tcmetatia landatlone , fecundum hoc 

Horatii , lib. i. Epi fi, 18. ver/. y 6. 

Qualem càmmendes , ff/im tff£#? etiam adfpice 

: ne mox 

Incutiant aliéna tibi peccata pudorem , 

At quemadmodum commendâtum , ita confilium 

, a mandato differt y nam & confîliî proprium 

efle,ne Obligatorium-fit , Ufpianusdéfinit, 

atque ad hoc Edi&ura-, /47» D.de reg./ur. 

Bèc moror .nfcrîptionem ; eft enim vitiofa , & 

fie reftituendav; Ulpianus lib, 31. Ad EdiSlum: 

mäoftrante §. 1. eju* loci , juncla /. 21» D. 

Pro /ach r quod bene obfervavit Labittus Ufit 

In did s primo §. 2?. & feg» Carter ürn , CUT 

nulla fit cenfiiii obligatio, a Gajo hxe proditur 

ratio : quia liberum eft caique apud fe explorare 

, an expédiât fibi eonfiliura /. 2. §.ult. 

h, /. & fane ita eil , qui amico confulit, ei 

nil promittit, prater fidem & amicale m afléâionem 

: tantum vufc eum , fî patiatuT,côn- 

#lio monere & regere / fi non âiKfiat , invi- 

.\jm cogère, ut faciat,quod noîit, nequevult, 

Deque poteft /• 10. §. 7. h, t, igitur , cui dafur 

confilium , is fi' datnnofum fibi arbitretur 

& fequatur , imputet fibi , cum pöffet negligere 

: fin utile putet , & res aliter cadat ^confulentis 

neque culpa eft , neque obligatio, quia 

neque hie ^periculum in fe fufcepit ; & ille lequutus 

hufus confijium , fUo judicio ftetit ; fed 

certum eft, confiiii «on fraudulenti , nulfam 

effe Obligationen) ; etïamfî non expédiât eî, cur 

dabatur §• 6. Infi.

ADLIB. JCVfl. TIT. 

L Mandati vel contrat 

*ft 

»on etiam mea, neque tua ; veluti, ur pro 

Sejo intervenes , vel ut Titio credas refle 

mihi tecum mandati aftiojifim , & me invicem 

tibi obligat um fiöre- & fepibs Flofentina» 

fcriptura? .• neque improbo, cum conilet, mandatum 

aliéna aula vaiere y. a. D. h. t. Malliai 

tarne», miß te offendet difpun&io voxular, 

&on, -le§«J*e, jî r/j^/ mandavero > quod mea m* 

urerat , qjuîa vocula, «#WÂ abeiï a muitk xnanuicriptis 

libris / fi quœ Accucfio fides id te* 

ûanii in Glofia . Etiam convenu - «a emendatio 

fyecm d. t. 48, §.1. h.u, qua: eft ex Celli 

libro 7. Digeitomm , quem aliegat Ulpranus 

4^. §. 4. poftremo exjgit eaoi five eonnexio,five 

oppöfitio, irium ipecierum^, quas dirtinguere 

yidetûr, Dlpianus m d. §. 4. €^' 5„xuinai 

lioquin ipecies d. § 4. fit eadem fpeciei ultima; 

^. §. -5. & bis referatnr .* quod non fuit Ulpiano 

negotium ; igitur lego, expuncta ncgatione 

j\$7 tibi mandavero , quod mea intererat . 

Sen fus vero , Si tibr mandavero & mea & a- 

liena gratia, veluti . tft pro Sejo intervenes-, 

vel ut Titio credas , valere mandatum : & ideo 

mihi tecum fore mandati actionem, & me in. 

vicem tibi fore obligatum ; quod verum eft, 

& a Ceifo probatur d. L 48. §. 1. quem, ut 

dixi , laudat Ulpianus d, §. 4. Deinde ait Jurisconfultns 

§. 5. Plane fi tibi mandavero quod 

tua inter erat) nulla erit mandati /tftio , Veriffime 

•' nam fupervacuum eft mandatum tna 

tantum gratia interpofitum .* quia mea non intereft 

: tantum tua intereft. Quid,fi mea quoque 

intereft? jam, ex Ulpiani fentenria, valet 

mandatum .• quia eft & nia & mea gratia . 

Sequkur , Aut fi non effes fafturus , nifi ego 

mandatent, etfi mea non interfuît , tarnen erit 

mandati aElio . Ita Florentine edit Taurellius. 

Tu pro , aut fi, fcribe , at fi ; fic fuadent 

manufcripti iibri : ut reftantur Ruflardi & 

Charonda? marginales Nota; , etiam Codex 

Haloandrinus : & fenfus .• At fi mandavi (tibi 

neque mea gratia , neque tua , fed aliéna ; & 

ideo non fuifles facturus, nifi tibi mandaflem, 

competituram tibi adverfus me mandati aclionem, 

etfi mea non interfuit . Hoc mihi vide» 

tur & indicari a Jurtininano §. 6. Infi. h : t. 

Hax cur tarn varie? in primis cum aliéna caufa 

interpofito mandato non magis mea interfit, 

quam cum mandatum eft tua caufa . Sed referr, 

quod te in tua caufa & niligentem & curio, 

fum e(ïe oportet ,in aliéna non item.* ( quod 

prater Terearium, Heautontim. 1. 1. verf. 23. 

etiam notât Paulus /. 10. D. de novat. ) S 

ideo in ahefO cafu , fi-aliter cadat res -, neque 

inquifivHti diligenter & curiofe in pern maada* 

tarn, ruvûlpa eft , in altero n©n eft , Ha*c 

fere oiim tradidi iik 4. Probabil'tum c. ult. 

nunc addam , oportere confilium , ne Obligatorium 

fit, bona fide datum elTe ; caeterum,• fi 

dolus & calliditas intervenit, etfi non fit mandatum 

, nee obtineat mandati actio , tarnen locum 

habere de dolo actionem /, 47. D, de reg* 

juris 4 Li* Dm de proxeneticm Niririrum erat 

confulenti integrum*, amfco dare aut non dare 

confilium : fed cum voiuit dare , eu m étuipère 

, lpecie amicalis confilii , non debuit« 

Ut ablolvam caetera ad contrahendum mandatum 

pertinentia , apparet , eo verbo indigilari 

mandant is & man da tari i con fen fum dexu— 

turo negotio gratis gerendo y & eft caufa , 

quod ( ut Cicero Pro S. Rojcfo Amerino ob, 

iervat ) - non facile mandat quisquam alteri , 

nifi amico . Paulus /. fi ^. 4. h. t. ait, mandatum 

or ig in em tranere ex officio atque amicitia 

» Efie autem officio proprium , mercedem 

refpuere , docet Seneca , lib. 3. De benefit c. 

18. nam eiïe filii , uxoris , earumve perfonarum 

, quas neceffitudo fufeitat^ & ferre opem 

jubet j nec diftingui a bénéficié ; nifi quod alterum 

poteft fine reprehenfione omitti , '-aiterum 

non poteft . Sic Seneca * Etiam Fronto ; 

utiqùe ut ille officium finît neceffitudine .' ita 

hic ait , neceffitudine m efle vel fangmnis vel 

meritorum cum preeceptoribns vel amicis* iElius 

quoque G alius., apud Feftum vocat necef- 

(àrios, qui aut cognati aut affines , & in quo 

necefiaria officia conferuntur prêter cceteros . 

Igitur fi mandatum ab officio atque amicitia 

procedir, fequitur, eum , qui mandatum fufcîpit, 

ad gerenda negotia natura, non fpe mer. 

cedis, fufeirari ; in locatîone aliud eft ,* non 

enim ut mandatum , ita locario , inter amicos 

fulcipitur , movente officio .• fed cum amici 

défunt yîoeatio inter ca^teros fine neceffitudine 

jure gentium contrahitur : ik 4deo cur hie alter 

alteri operam gratis donet, caufa non eft . 

contra ut earn impendat , mercede invitatur ; 

ita quibus cafibus officio fine mercede fufeepto, 

mandatum eft, iis cafibus , interveniente mercede 

certa & pecuniaria , locatio & conduftio 

intefl igitur contrahi d. /. i rf §. ult. D. & §. 

ulu Infi. b. t. quod û incerta merces fit, aut 

alia i quam pecuniaria ; nec mandatum , dec 

locatio eft ; fed novum negotium,ex quo in 

factum Judicium dabitur /. 22. D. de prœjcr. 

verb. Plane , û remunerandi caufa hondr (id 

H 2 eft

(te 

G E R A R J D I N O 

O D T C O M M. 

ßü , honorarium , five fajarium ) iittervenlf : 

ait jyIplatikUS /. 6, h. t. effe mandati a&ionem: 

id eft , ob honorarium non definere'effe mandatum 

.* eoque caetera , qua? veniunt in mandati 

EÔionem , in earn venire propterea non 

dèfinere . Nempe honor differt a mercede y 

bono.« beneficio habetur, & his ? cjuae beneficii 

vicem obtinent ; itaque non recipit seftimationem 

, non magis , quam beneficium y merees 

folvirur pro operis, quae beneficiis non compa? 

»antur , & ideo admilHt œftimationem , ficut 

opera; j clare Ulpianus /. i. D.Si men/or falf, 

med. dix. nee minus Ovidius lib, i. Amor, 

El eg. iO. *verf, 45» 

Omnia conduflor folvit \ mercéde Jointa, 

Non manet officio debitor Hie tuo • i 

Eft & bac dfferentia, quod ut beneficium, fi« 

honorarium, ex liberaütate picficifcitug ultro . 

Seneca , lib. I. Controvert?. Quidquid , 

inquit , out pramii aut honoris nomine datur y 

in utramque partem fumi licet : alicquin définit 

pram tum effe^ cut neteffitas junghur.Qoto* 

ira m.erces in cenventionem initio deducitur ; 

fie habet neceffitatem y ac fi pro opera intervenir 

Jocalio conduclio eft;honor ubi habetur remunerandi 

caufa, mandatum eft \ nee diftinguo , 

utrum re gefta efferatur , an ab initio conftiluatur 

unjus poliicitatione .* ut in /. ult, §. i. 

D. de obltg, & aft. paclione fare ab initio 

non promittitur falvo nomine y poftea promitti 

, nil prohibet : quia ex initio diftinguuntur 

riegotia . Irr,o falarium quibusdam paclione 

cnam ab initio conftituitur ; ut Profefforibus 

JiberaJium artium y his datum , ut id ex paclo 

petant apud Pra?torem extra ordinem ; ficut 

etiam more petunt fine paclo /. i. D. de 

extraord. cognit, Tantum ufus valet ; ac fit 

mihi probabile. caufam priviiegio dediffe hxc 

•aut ümiJia , quae pro henore profeflionis pulthrarum 

artium difleruit Seneca lib. 6 K . De benefic, 

c, 14. 15. & 16, 9 quae hie defcri&eie , 

Jengum foret , In Advocatis Variatum fsepe ; 

modo Lex, medo mos, praevaluit . Lipfiusdocet 

, ad Taciturn fib, xi. Annal, c. 5. 6. 7. 

item Manutins , De legib. Rom, p. 145. & 

fcq. tandem Lex concefllt moribus . Ulpianum 

vide d.l.i $.10. addo Martialem likS,Epigr.iy. 

& PJinium , lib, 5. Ëfifi. 4. 14. & 21. qua r 

re, /i ab his quoque pactio fiat de falario intra 

licitum modum ,• adhuc honor aut falarium 

»on merces habetur .* res que m agi s officio , 

qlam locatïoni , compa.ratur y fie cenféo , & 

fiibinvide de Advocato Scncca , ./fö» 1. verf 

' ffiz, Hercul, furent • 

Hic clamoß rabrofa fart 

Jurgia vendent hnprobus, iras 

Et verba Iocat m 

Dixi, quomodo contrahatm* mandatum . Dicam> 

quomodo folvatur ; primum Änitur mutuoeonîenfu 

j ficut eo contrahitur ; eft enim naturaV 

li jwri conveniens* , unumûodque eo diflolvî 

modo , quo colhgatur /. 35, D.de regul, fur, 

Illud qua?ritur , an revocatione mandatons foi« 

vatur , invito mandatario ? prima facie non 

videtur : quia initio eft quidem unicinque libera 

poteilas habendi, vel non habendi , contractus 

j verum renwnciare femel cemrtttutsobligationi, 

adverfario non confentiente , nemo 

poteft /. 5. C- de obi ig. & a&, fed in propos 

fito aliud jus eft : quando mandatum eft fpe»- 

cies beneficii .* cujus hax natura eft : ut invito 

numquam obtrudatur; contra poilu eo, qui veut 

uti j qui nolit ,non cogaturuti: oec, fi coeperit 

uti , diutius, quam velit, utatur j manet igttur 

mandatum , re adhuc intégra , voluntarium : nee 

ideo contrahitur y ut amandatario, invito manv 

datore , impleatur .* fed ut mandatarius man« 

datori ad implendum mandatum , quod fufcepir 

, obligetur . Atqui dieet aliquis ; etiam 

mandator mandatario obiigatur ad reilituendum 

quod ei abeft . Bene mones ; verum hoc fit 

non principal iter j fed per confequentiam .• id eft,ne 

in da m no moretur manda tari us, liquid , voiente 

mandatore , bona fide implevit r non ut quid, 

invito mandatore , faciat ; oc certe , quia int 

er eft mandatant | qua m diu res intégra eft,a"fe 

impleri mandatum; fi id nolit mandator ? quin: 

fi rem putamus y magis utilis ei erit revocatio, 

qua liberatur a neceiiitate gratis impiendi mandati 

y recle igitur placuk , mandatum pofle a 

mandatore, quamdiu res intégra eft, revocari , 

etiam invito mandatario .-§. 9. Infi, h, t. 

Non minus folvitur mandatum renunciatione 

mandatarii ; modo ( quod obfervat Paulus /. iz, 

§, xi. h, t, ) fit tempeftiva : qualis èft,fi manda 

tori' adhuc intégra fit poteftas eamdem rem 

vel per' fe vel per alium , explicandi ; ouod û 

ea non fit man datori intégra .* intern pefti va renunçiatio 

appellatur y ha?c vero fi interveniat , 

non agit bona fide mandatarius, mandatorem 9 

quod.non oportet , fpecie amicitige decjpittis .y| 

erk igitur aclioni mandat;! locus y ilia- fi incidat, 

ceffat mandati aftio : quia nihil fit adverfus 

bonam fidém y nee intere.fl mandatoris , qui 

«que poteft per alium facere quod fperaverat tacere 

per rnandatarium . Sed , ut ilixi f fpeciale 

jus eft mandàti, proficifcentis ab officio: cujus

AD LIB. XVII. TIT. t. Mandatiml contra. *i 

fisec eft conditio ; ut putetur natura a-quuroefie, 

tamdiu te inea utî liberalitate, «juamdiu vel hm 

& (i niatem volunratem, mihi jus effe mutan- 

I cfi /. 2. /. 12. D. de pre carta: tan tum ne agam 

Ht fub prartextu beneficit atqùe amititise noteam 

tibi /. 17* %*•$• D. Commodati, Plane fi 

jofta incîdat caufa aut non renunciandi manda« 

to , aut ei intempeiHve renunciandi ; adhuc au*- 

diendum effe, qui earn alléger, Juftmianus center 

$; 11. Infi» h. t. & Gajus /. 27. §. 2. A 

r. Taies cauke Hermogeniario & Paulo /, 22* 

2*. 24. &•%$. h, *v ftint; fi valetudifiis adver 

Sic Ulpianus j' & addit, in* fimiiibus idem foro 

pro band urn . Habes* una m actionis' directs? cau- > 

iam * Quaî altera ? ftt mandataritis quidquid 

occafione mandati perceperit ,. mandator! reftituat 

; nam vel hoc eife bona; fide* confequens 

i quis non videt? ita tenetur procurator, 

fi fundum ex mandatu emerit, prarter fun«-* 

dum , ftuctus quoque,quos- cpnfecutus eft, officio 

1 Judicisi pra;itare /. »o. §. ^ h. t. üt tarnen* 

dominus tum* reputatione? patiatur d. I. 10. §. 

9. Sed , ut hoc agam, Paulus /, 20. h. t. Ex= 

manda to, irfquit r a pud. eum , qui maadatum» 

fufcepit , nihrri remanere oportet . Id vero* fie* 

accipiendum :•' ut non? modo oporteat eum 

quod ex m-andato accepk, reftituere , fed etiam v 

a quid- fine mandato ,< vel contra mandatum y 

accepit, quali qua-li mandati occafione V Gajum 

audi /. 46*. §.• 4. D. de procuratorib, verba 

Gaji .* Procurator, ut in ceteris negotii^ gerenv 

dis= r it* &> in litibus ex bona fide rationem reoV rf 

dere debet ^ itaque qüod ex lite con fee u tus erir^ 

five principaliter ipfius rei nomine, five exirinfe*us 

ob earn fem/ debet mandati jtudicio reftituere: 

usque adecr, ut & û par éirrqrem aus 

per injuriam Judicis Aon debit urn confecutus fuo« 

rit ; kl quoque reddere debeat . Simili modo Ulpianus 

/'. 10. §. 8, hi t, ait, Si mandavero procuTatori 

meo , ut Titio pecuniam m-eam credatfi 

fine ufuris r isque non fine ufuris- prediderit. j 

quœri, an etiam ufuras mihi reHituere debeat * 

& Labeonem fcribere,- reftituere eum oportere, 

etiamfi. maadaverim > ut gratuk-am v pecuniary 

diaret

et 

darer .• quia, ur mea fert opinio , bons fi

AD LIB. XVII» TIT. I. Mandate vel contra. +3 

ptüatiope, dve pafto liberamm , ex fubftamia veris , ut rem til» aliq'uam emaiH.*. egoque 

débitons folverunt 9 eos mandati non tenefi , emero roeo pretio , habebo mandati aclionem 

Ulpianus opinatur /. 81 §. 7. h. t. idemque ait de pretio reciperando : fed & fi tuo pretio e- 

f. 8. & ad actionem fidejofforis penin ere , ex mero , impendero ta men aliquid bona fide ad 

Relcripto Divorum Fratrum r fi injure damnati 

omilerunt auxiliun>"provocaciotiisf ; nam fi i* 

emptionem rei , erit contraria ac*lio : aut (i 

rem emptam nolis recipere. Sed generalitcrdebent 

gnoraverunf r excnfatam ignorantiam efle y B 

impendia , bona fide fa&a mandati exe- 

fei ver un t y hJcubtrifTe illis neceffitarem provocandi/ 

quendi gratia , hac aclione reflitui / nee ad 

ca?ferirm dofo verfatosf efle", fi non* proquendi 

voeaverunt/nifi ü paupertas eis no» permifif 

appefiar* f wafn tuen exeufaram efTe eonim inoniam 

fumpfibus imparem . Idemque efleyfidebitorem 

teftato convenerunr j ut, fi ipfe putaret 

y arppellarerV nam* tun? quoque rationem etsr 

rem pertinet , fi mandator ipfe negotium gerens 

, potuiffet minus impendere /. 27. $. 4- 

Efto ; fi negotio effeclum dedit procurator ; led 

quid, fi finem adhibere non potnit ? idem puto 

/. 56. §^ ult, h. t. an en im pericnlum domino 

prteftet , gratis interveniens? non hoc bo* 

conAare , exiftimat * Hisce exceptis ait d. /.8. na fides , vel officium patiatur, repetet igitur 

§. uft. Ulpianus, fi,- qui feientes non appellaverint 

impenfas fine* diicrimine .• modo* alienum gesftria" 

, etfi iff mandati judicio , quoties indufetit 

rtegotium, atquë alterius caufa t* 16. D. 

non eft opus ,• fupervacuo quidem dlsputarr B* t* imo* Pallium /• 22. §. 2. eod. interdum,«- 

de eorunr'ievi aut revifTima aliqua culpa : neceßario 

tarnen eos dblum & eulpam Iatam prafrnen* 

utilem habeam mandati aclior/em j ac tale 

quit , e'venh y ut meum negotium geram ,& tafiare 

y eoque in /1 10. jfc *V omnibus fuperiori^ ponit exempt urn A veluti cum debitor metis debitorem 

bus pule«? aptarf hoc Ufpianif Nihil en im ampli 

fuum mihi periculo fuO' delegat / aut 

us' f quant bonam fident fraß are eum opor^ cum rogatu* fidejüflbris cum reo experior , & 

tet, aut ttrvcurdf* 

probo adje&am rationem .* rtam quam vis debt" 

Urft tarnen me fummopere" difficùltas in /. 8'. 

$r uft* nata ex pobto manda to de emendo fervo; 

turn meum perfequar , nihilominus'«Sc illius'negotium 

gero ; igitur jurtifiime Paulus : quod 

quando ait Ulpianus,« mandatarium folum minus fervavero , confequar mandati aclione . 

tenertj n dblo emere* aut Tata culp*a negiexit . Sea hie cafus finguiaris* ; alias repetuntur dem'um 

Et in d. [. 10: ntox ftf&jieit, idemque & in 

imp?nfir , fi a mandatario faéta? in alie- 

fundo, fi fundum emit procurator . Turn" mox 

fie cäularur, Nihil eninf amplius", quam bonam 

fidem praeftare eum oportet, qu'tprocurât. Nam 

cur in mandaro illo de emendo ab Ulpiano ne**- 

ceflfarîa non puratur înduftrra ; & contra vtdetur 

fola fuftTcere bona fides, dolo* mafo oppofita ?' 

Non Ifabeo , quod refpondearrf s nifi liceat p?r 

te mihi in'//* §. ult. fingere mandatum de '#. 

mendo fervo certo , Sticho , verbi gratia , atque 

etiam certo pretior aut de erürendo notninatim 

fundo Corneliano certo fimiliter prerio ;' 

eo eninrin cafu vi It opus induflria :tanttrtn fuf^ 

flat bona fidesr« Mihi hoc inciditr quarr*' re«£te 

cogitent Eruditiores*; fimul y quod etiatrr futoff, 

qui actione tutelar régularité* tenetut de* dblo , 

culpa fata, & levi, cowparaturus pujyillo prae*- 

tHa legis neceflltate ,. hac in parte tantunf de* 

no negotio , & mandati exequendi gVaria ei 

dofo & culpa lata tenetur f telle Ufpiano Ljj\, 

$» 2." D. de admin» tutor* 

A dîre&o mandati judicio transeo aà r contrariufrt. 

Eo experiuntur, qui mandattrm fufceperunt 

L 12. ^. 7-. D. h* t. adverfus m an da tô rem;, 

«t recipiatK quod eis abefl. Exemplurn; aecipe" 

ab Ulpiano ; [. 12. §. n. alt; Si mihi mandat 

abfint d. §. 4. /. 27.- Quod' i) alianf habeant 

caufam, quam exequendi mandati' ; verius- e(t, 

non venire in hanc actionem : quia ad mandatorem 

non pertinent ;• ell talis cafus , £ procurator 

morbo aut latrocirtio y aut naufragio 

damntfnf acceperif /1 2(5.- §. 6. D, h* û item, 

fi pcen'am ex fub delicto praîltitit /. ûfi m f. 3* 

7> de pfö4Ufatortbi Veniunt igitur in hanc 

actionem' impenfar \ addo .• etianr ufurar ex mora 

officio Jud ; cis ; at qua; r plene Ulpianus t. 12. 

§. 9. IX h. rv ubi videV 

^Prater' fuperiorenr. caufa nf cootrari* action is 

efl & fequens'.* fi mandatarios'qua'Iicumquemandatotis' 

culpa atque' imptudentia damnum' fit 

p'ropter mandatUm' paffus ; fac .- Titius' frfandavit 

,. fibi emi fervum cerfu'm' ;". is-' fetvus furto 

no cuit mandatario; an poteß mandatarius* repetere 

damnum 1 furto fefvi,lïbï datum' ? hanc 

quseftiönem* tra/Vat Paulus U 26* §. /. b. t, 

uberius* Africanus f. 61. §. f. D* de funis . 

Aft auteitr , procuraforem jullifïi'me all égare , 

non fuifle fe id damnum paifurum , non- fufcepto 

mandato y addit , rnulco xquius videri f 

offi.

w 

é$ G E R A R D I N O 

O V T CO MM. 

officium fuum neminf damnofum effe , ejus 

prarfertim, cum quo contraxit, non fui commodi 

caufa , fufceptum : potius ipfi mandatori culpam 

fuam darnnofam effe oporteie , in propofito 

vero effe culpam mandatoris , qui mandaverit, 

f]b\ talcm emi fer vu m , in ejufque conditionem 

ante non inquifiverit. 

Expo fui cafus , qui bus locum habeat contrarium 

mandati judicium ; addam paucos, quibus 

«effet. Occurrit unus in /. 40. D. h. t. in qua 

Paulus, Si, inquit, pro te praefente & vêtante 

fidejufferirn ; nee mandati a&io , nee" negotiorum 

gefbrum eft; addit , fuiffe, qui exiiHmarent 

, oportere adbuc urilem dari : fed negat 9 

fe his confentiie : idemque Pomponio videri 

ait -, atque hoc tandem etiam Jultiniano plaeuit 

h ult. 0. de negot. gefl. Alter cafag eft , fi 

mandatarius fit egreffus mandari fines : font 

enim hi cuftodiendi diligenter ; videlicet, quia 

alioquin aliud quid agit mandatarius , qui m 

earn fscere voluit mandator, nee eü rationis, 

franc eo teneri nomine, cujus periculum in fe non 

ftfeepit /. 5. D.b. t. eftque.id procul dubio verum 

, fi non interfuit mandatons , fie fieri, & 

quid , fi id fît ? nil muto .* quia non eft 

mandatarii judicare , quid fit mandatori «file ; 

fed mandatoris, qui eft rei fax dominus, arbiter 

, & moderator folus ; eoque nefcio, an 

fpeftet Paulus /. 3. d. t. quid , fi pa rat us fit 

mandatarius, mandatori id remittere in quo cxceffit 

mandati fines? De eo lis fuit inter Proculianos 

& Sabinianos : de qua Paulus d. /. 3. 

$. 2. & Gajus /. 4. feq. Cujacius lib. 12. Obferv* 

c, 34. & Johannes a Cofta ad h. t, Inj}. 

Prazterea docrf*Jüftinianus §. 7. Inß. Ar. non 

effe Obligatorium mandatum,quod eft contra bonos 

mores t ac pro exemplo addit .• veluti , fi 

îtius tibi mandat de furto ? aut de damno 

vît f 1 T. u 

faciendo, aut de injuria facienda ; Id vero placer 

ei in tan tum, ut , licet poena m Ï 

iftius facti nomine , nolit uliam te adverfus 

Titium ob hoc habere aftiohem 9 Quod dixit 

Juitinianus , probat Paulus /. 22. §.6. /;. t. fie 

feribens .* Qui adem facram fpoltandam y hominem 

vulnerandum , occidendum, rnandatum fi*f+* 

cipiat , nihil mandait judic'to confequi pote fi , 

Quam ob rem? air, propter turpitudinem mandati. 

Optime .* exaelo mandato ad ejus natura 

m , ex officio atque amicitia pendentern j non 

enirn nefeire quem oportet, omnia humanitatis 

officia ad tuendarrv communis vitas focietatern 

referri.- eoque fem per agere , ut juveatur humana 

bona; numquam , ut perdantur . Sei 

divine Cicero , in LA I/o , vel 4e Amicitia 

cap. 12. difputans de ratione amicitia; , Hxc , 

inquit , prima lex fanciatur , ut nequt rogemus 

res turpetS) neque fact am us rogati . Et poll 

cap, 13. Hccc igitur prima lex in amicitia fan-* 

c'tatur k, ut ab amieis bonefla petamus , amicQrum 

eau fa bonefla façiamus , Ab eodem fonte 

fluit hoc Uipiani /, 12. §. \\ f D* h» t. Si 

adolefcens luxuriofus mandet tibi , ut pro mergjriee 

fidéjubeas , idque tu feiens mandatum> 

fufeeperis, »0» habebis m an dati a 61 lone m . Qua 

ratione? addirur hase prasclara ; Quta Jlm'tle eft % 

tfuafi perd'tturo pecuniam feieas cre&ideris . Sic 

UJpianus. Imo ulterius fie feribit : Si di/eSlo 

mandavertt tibi , ut meretrici pecunijm cre* 

das , non obligabitur, mandati : qua fi advmfus 

bonam fideni rnandatum fit . Pulcberrime Ulpianus; 

ac nefcio , an refpiciat ad optimim 

Seneca» locum , qui eft lib. 2. De benefic. c 9 

J4. poteft «erte ex hoc eçregîe illuftrari : ut 

olim oftendi lify. 3. Frobab'ilium c. 2. ubi , fi 

placet vide. 

L U S 

II, 

Pro 

fifio f 

Andatum excipit foci etas .• qua! eft con- 

^^^ traclus juris gentium , bona? fidei, conffans 

confenlu de lucro &. damno communis rei 

aut operas , inter focios communtaando . De 

hac focietate videtur tale fuiffe Ediftum /Si 

foe i et as coi ta effe dicetur , quod pro foe to communiterve 

geflum er it , de eo judicium dabo . 

Hoc Ediclum eft asquiffimum ,& ad juvandam 

vita» commoditatem neceffarium : quando fa?pe 

çontingit, ut cui pecunja fuppetit , in eo in- 

dufiria defideretur ,*& qui fapientia valet, eurn 

fortuna deftituat . Ira quod neuter potefi par 

fe quasrere aut tueri , id- uterque poteft contracta 

focietate affequi : atque eo tutius cornmodiufque 

, quod utrumque communis fpes me« 

tufve perffque excitât ad pnrftationem fidei induftriasque 

; part utriusque jure in lucro damnoque 

.• ut poft dicetur . 

Ait Praetor , Si f octet as coi ta effe dicetur • 

Igitur ut lit pro focio aclio, focietatern inter- 

L ce-

Aß 

LIB. XVII .TIT. IL Pro fiâo: 6$ 

çedere oportet,- »ec fufficit* rem effe commu- 

»em, niû focietas intercedit; iitereft enlm inr 

te? communionem St ibcietatem •: ut inter genus 

& fpeciemi.comraunio eft genus , CUJUS-, 

partes dùi funt , communia in fpgcte & focietas 

• in illara incidirnus , nulla habito traftat 

u de* iucro & damno .* hasc (ine tract at u 

nulla eß ; illam res facj-t : fianc animus utriufque 

focii ; inde Livio Hb. 8. 04. dicitur arquatio 

fais • P^pim'anus /. 0*3. b. t. ait , earn 

quodammodo in fe habere jus fraternitatis: id 

eß quoddam jus asquaiitatis ; nam haue indigftat 

fraternitas. Laclantius lib. 5 Divin, in. 

ßit. c. 15. Net alia cayfa efl j cm nobis invicem 

fratrum nomen impertiamus , n'tfi quia 

pares effe nos credimus . Sed ex foiidp Quintijianus 

Déclamât. 520. a Gronovio V. CL. fie 

refiitutus : Sacra res efl •', & quadam fraternitas 

çonjunUio bonorum ; confortes enim poteft 

facere cafus : cateruni quidem cum duo hommes 

omnes fortunas fuas comulerunt , omnes cafus x 

mifeuerunt , unum quoddam faSlum eß ; quid 

efl jußius. y quam compofitum Patrimonium habere 

condnionem 'unius. ? foctet aus \ hoc eß , 

unit at ts ) . Vides ergo & damna & lucra communia 

eße debere , & nihil non dquum ejje 

utrique part?* Igitur cum tra&atu habito coita 

eß locietas,.pro foeip actio eß: cum fine traftatu 

in re ipfa & negotio communiter gefium 

videtur .* iir in conduetionibus publicorura , 

( id eß , vectigalium : nam hare publica in 

/. i..§. 1. D. de publican» & alibi ) item in 

emptionibus ; nam qui nolunt inter fe contendere 

,_foler*f per nuncium rem emere in commune 

: quod a focietate longe remotum eß , 

( mfi fit animus earn contrahendi: qui animus 

fupponendus in /, 1. D. Commun, divid. ) his 

igitur cafibus fi quid forte un us in earn, rem 

impenderit, five fructus mercedefve unus percepcrjf,, 

vel deteriorem fecerit rem , non focietatis 

judicio locus eß : ùd inter coheredes 

quidem familiar ercifcunda? , aut communi 

dividundo judicio agetur 3 inter citeros communi 

dividundo /. 31, /. 32. /. 33. /. 34* 

D. h. ^ 

Vult igitur Praetor , ut pro focio actio fit , 

coitam effe focietatem ; eft vero ea res facti , 

facile dubitationem recipients ; intererit , id 

exemplo intelligi; finge..* ( qui eß cafus /• 44. 

JD. /;. *.

66- J, GERA R-^H:—îf o o & T Cd^ M^ 

commune d.< tL 5.2- §# & At quemadmodum ihcertai 

rei, negotiatiöaifvfe, communionèm nihil* 

venit praeter id: quod« ex: ea< qraritur è fie e 

contrario ei imputatur quidquid* ejus exequen— 

êx gratià dâmni faétum eu j.pone % ,ut* fit exem - 

plum, ex di II. 52. V ^quidam coiërunf fah. 

gariarr* negptiatîonem ; fagum 1 enV veftèrm milrtarem, 

omnes norunt": & eft< fagaria negotiate 

âer talibus* veftibus émendis vendèndffque 

inftituta : dielà fagaria,,ut lintearia V. 5-; §115... communicarr res quam'prâefentesi,- ram'fütüras 

&.. de tribut"** au* --ut' notatum- a Càtelliano* quoque. Prêter hase obfervatur hac hr fpecie ,, 

€otta Memorabil/ô'uS' y quidam» igitur fagaïiam 

coîerun* negotiationem ;. ex» his alter ad^ ftare^ finevitio-- fuo-y. id fociétatl» imputet .• CIWQ 

ut» fv neceffé habuit föcius.- ^ aliquid' prae» 

merces comparandàs- profeéïus, in latrones iû~ prseftiterit ex* caufa- fôcïetatîi , fwo. extra eam ,, 

eidir,; fuamque pecunianr perdidir ; cujus dir*: & coacTus per injuriâm > tertii /.. 52*. §. ufa h» 

annum eft ? Julianus* dicir, efie commune , & K d. /.\j9- §^. 5; Sic puto y conveniri- folere* f. 

idèo utrumque aélione- pro fôcib- dèbere- adgnoficere 

dàmni partem* dimidiâmr tarn pecuniar, non fit paftum convenûm y tarnen ûia* mo- 

& eft exe m plum in« al K 73: ac~ proindè, ff 

quam casteraram rerunvquas; ftcum non? tùfîfris* 

eft- hoc. fieri', in bona? fidei judicîo pro con- 

fe*t foeim , nifi ad merces com muni'nomine 

«omparandas* proficifceietur y fed & ff quid irr 

medicos*impenfum efty pro* parte- fociumagnofcere 

debere-, reöiffime" Jurrataus- probat; proinde 

& fi' nairfragio quid' periit , cum nom aîfàS: 

»erces, quam navi forèrent/ advehï ,, damnum 1 

«mbo fendent.* nam, ficuti lucrum*,itadamnum 

quoque commune-effe oportet, quod; non: cufpa 

(ocii conttngitv 

Altera fpecies focietatis eft' omnium- bonorum 

. Juftinianus»- pr.. htfl. I). ?.. drcit totorum« 

bonorum : tota bona pro omnibus' furrtens .• life* 

rn» /. 63. D*,. de- procurât. Sc alibi' ftfpe. Coitufc" 

vero> talis focietas aliquando fpecialiter- , aliquando 

fimpliciteryr primum fpeciafiter : id eft^. 

nc Accurfiiis exj>licat y exorefle t 6xm pa&ams 

teßat&nty quam ipfe per fcelu& erat- natlu* qua fir consent urn» fir exprenV, feu» nominfcrf «17 ut S #P 

ßufta m. & legh'tmam, bereditath loco filio tradt 

dit, Effeehis particularis (bcietatis ille- eft :ut bonorum- % GVQ oniverfarum? fortunarum . Scae- 

ft)cietas omnium, bonorum , five. univerforum 

it» earn vèniant tantum lucra & damna , con•- vola air, : hocr modo« coeuntes irr omnibus efie 

templatîone ejus rei, ejufve negotiationis,- qua*, focios l'.^çi-'f.ßi> Di Family ereifc. Quintilianus 

de nominatim conventual eft , contingentia .. verbis fupra> allegatis ex Dbclami^zo. iUam\mtelligit.- 

dicens, cum duo homines omnes fbr- 

Usern plum in« L 52.. §. 5. Duo erant argentarii. 

foeiiy altes eorurffqlMdr feparatfm quœfiérat* tunas fuas?cotïtuIeroAt , omnes cafus mifcuerunt,, 

& âddk, Compoßtum Patrimonium habe. 

&lucri fenferat; qua^rebatur, an commune-efTtr 

lucrum oporteret ? .Imperator Severd& Flavib» re condrinonem uniui^ ejusque focietatis, id ell,, 

Ffeliei refcripfit : etiamfi- maxime argentaria. focietasijnita 

CA,, quod-i quisque tarnen föcius notr nihil non œquum edi utrraué- parti. Nèc" dübi- 

unitatifr- damna- & lucra.eflfe communia , ideoque 

ex argentaria caufa qucefivit , id ad communionem 

no»' pertinere- ,, explorât! juris eft . *• 3y& r» hi t* ita loquens* ; Cum fpeclalhet' 

to y quin feeundurru hbc< explicandus fit Paulus 

Similiter fL fratres. parentum- hereditates idèo omrttum bonorumfocïet arc oh a efa tunr& hereditas 

tenuiflent indivifas ,, «s* in his commune- effet & legatum &quod' donatum ejl\ autquaqua tat to* 

damnum-atque emolument um, placet" Pàpînia-- nradqutfi'ttim-y ' commun}ont adju4retur\ PàulFfen- 

no,..quod aliunde-quœfiviflent- ,, non redigi in 

fus effv ubFra- contrafenda fociet a te'eft nominatim-diffum 

, earn coirr de-omnibus bonis',-ßv-t* 

àf uniyerfîs- bonis, aut de tiniverfis" fortunis',, 

hanc ejus» vinr eflev ut in communionem veni- 

JP non: modo quod ex boni^ illis arte,- laborer 

induftria«,, feu' quéftti , adtyuiritujr ;•' fed 1 etiam: 

quod aliunde- accedit-alio quocurrrqifé* modo ,, 

verbi gratia ex Hberaiftate amicorum' y-w- do»* 

nariöney legato- , a hereditates. At nee dubito ,. 

quHtJ respondent Ulpianus /. 75*; Di. h; t. fier- 

venfovhabetu» .. K ?i.

• 

AD 3UB. XVH.1 

tftflte, legato„ .donatione,, Q. Muöium fcripfer éliones- a ibeiis inyicem pr^ßan^ certes auSsr 

fe> Ulpianus/refertV. *j. £>> *•/-.Q? 1 * * tr « Paulus /.3. v&. /. At nec in corporalibus abrihhuifle, 

njß coeuntium iînt tempore cait&feckt» 

adjiciatur, ut & quaîftus & lucri Jociifint? Ve- 

«rum eft ,*on .%H aliud iacram » qaaui quod ex. tatis., idem air Paulus -/. i.§.i. ïane in fut«his 

«usßu venit , è-anc quogue adjeftionem pertirjere 

i, 13. à.-t., Jgitur nec #s alienum .,• rfijl 

quod "ex quarftu jpendebitU -wnire do rationem 

/cjcietati* , meditate .ait Paulus /. JZ. 

"jSumma divjfiênis, tjuam «xplicul, obtinet $0- 

cietarem appellari demum* xum eft "de comnmnicando 

ilucro\& dam.no a&um, iïve -fit univerjbrum 

bonorum focietas, five >unius rei aut u- 

*ius negotiatienis /. 67. D. h, t. JEgo addam , 

,çuod icjeo oportet .etiam conveniri de facienda 

In commune vcolJatione ö arque «trimque..* non 

futura alioquin focîetate„ ubi non jeft .ex .quo 

rfequatur lucri & damni .communio :' ad quam 

unam intendit ibcietas.. Cœterum poflfeearn coiri 

& -valere etiam inter eos , qui »non fünf ,a»- 

•quis facultatibus'^ in men rem venit Ulpiano /• 

5. ^. 1, h* t. hac ratione, .quod plerumque pau^ 

perior .opera fuppiet , quantum ei rper compara 

tionem patrimonii deeft. Eadem ratione plaxuit, 

focietatem con trahi ^ uno pecuniam ,. altero 

operam , conferente ; fuît quidem ifioc aliquando 

incerti juris , fed öbtihuiffe, teftes funt 

Dlocletianus Sc Maximianus i, 1, C, è. t, nec 

ajpernatur Juftinianus §; 2. laß* d, t, operam 

pro peeuflia valere,. Ut ut erit £ utique-xon- 

«ar ex ;his , adeo propria m fo'cietatis elle utriusque 

partis collationem s ut , .fi ab una parte petunia 

& opera, ab aitero neutra, xonferatur , 

Ulpianus "lieget, focietatem Ndonationis «caufa refte 

contrahi d, /. 5. §. «. 

öftendi., focietatem egere collationis »mutu

w. 

0$ G E R A R D f N O 

O D T Ço M--it» 

diverfos : alteram de œquali collatfone , alteram 

de imtqualtj- ad priorem reftringo verfum, 

ëi non fiterlnt partes foci était ad/ethe , tequàs 

effe confiât. Ad pofleriorcm refero fequentem , 

Si vero p ta eu er it , ut qui s duas partes vel très 

habeat , alius unam , an valeat > placet va fere; 

fi moâfi afiquid plus eon tu lit focietati\ vel pecuniae 

vel operx vel cu'fuscumquè alterius ^ ret 

eau/a l Erit haec pra?muuitîo alîquôd Ulpiana 

alla-tura lumen . Igitur ad prîorena cafum fpe- 

€ht v;erfus , Si non fuerint . Nee offendat te: 

CjUod prac me fero , ibi agi de a?quali coHatîone 

9 ubi nullam cernîs ejus mentionem ; nam 

hanc evinc*et diligentior verfus max fequentis 

comparfttio com précédente : fane cum' posterior 

veffus pal a m feparetur a priore per voeu 

Ja m adverfativam , vero; & dilerte tràctetde 

insequali~collatione£ num fas eft, ambigi , an 

prior agat de sequalt ? Sed veriflrmum eft» Ulpianum 

in priore veîle focios paria ^â. focieta>fem 

negot iandi caufa conferentes, fi non exprimant 

lucri & dartini partes , fem per iutefligr, 

Viriles, five œquas, cooftituere» Ttane ? nil at» 

trnet t partes palarm definire : parïtate collatïonis 

prohibente ,, alteram in 'focietate non ad 

amkïtianvni fi ob negotiationenr, td eft, ob lucrum, 

five udlitatem fpeéîante, quid ultra veL 

le , quam cerntulit ; alteram eredi, vel le mî- 

,nus ; nee tarnen hoc imped'it, ne föcii veî h le 

pofiint palan?, ß velint, partes äquales conftituere 

.• quod & fieri r fubinde pruderrria? fuelit 

P Tantum de priore Ulpiani cafu . In altera 

quacrittfr y an teneantur focii, partes lucri 

& damni deÄnitori , femper zquales ftatuere ? 

£t nsgaf UJpianusr imo ait , eos debere ittterdum 

inarqwales facere . Quando ? nempe , 

iï ille , tju-i plus auferet ex focietate , etiam 

plus ad earn fit allaturas. H«c ego fide Uîpfam 

ira à, h 2& m àc terîijjeramis J file, opinor , 

edo&us ab Âriftotetev cujus proioefe verba apj>ofuïfte 

, non inutile fuerir » Verba Ariftotelis 

ex lib. 3. De repM'ica c $. Jur vid'etur effe 

qupâr äquale eft : & eft' platte y verum non: o- 

mnibus- , fed arqualibus, tum ime quale fus vide 

tur 0e y fed 'mœquaiïèus . Et paulo poft ; 

Non ptftum effe y aquam partem ferre eentum 

minarmm eum , qui unam min am attuth ,- at que 

§um y qui reliquum *mae contulit fnequv eôram y 

fua h Jwcietatem initio col lata funt, neqne ev~ 

MU**) pua poftea aceefferunt ,& facti faftä f'unu 

^dein lib, 8. De moriâus c. ult. verba ; In ficht 

ate pecurrtä plura auferunt i qui plura in 

fumatem attuhrum . Iu prorfus - eft : ÜTpla* 

nus in d. I. 29. reputans ex doftrina Arîftotfl^ 

lis indolem focietatis pecuniae & rerum , in qua 

fe utrimque fpeftant focii , folum lucri 6t u- 

tilitatis caufa coeuntes: ait, 'nu]lis partions expreflfis, 

jèmper a?quas effe, fi paria contulerint 

focli ; contra placito', unum duas vel' très partes 

habere, alium unam : magis putat,non valere 

paclîonem , fubftantia? focietatis manifeftç 

contraria m : intolerabîli inaequalitate ; & tarnen 

patitvr banc, fuftineVî; fi tanta fint un fus mérita 

, ut acqualitas focietati conveniens , aliter 

retineri nequeat. Aut me fàllit animus meus, 

aut eft ha?c Ulpiani fententia in â. /. 29". pr. 

at nee alia eft m fpecie §. r. cujus appofui verba 

: It a coiit focietatem poffe, ut nullius- partem 

damni alter fentiat, lucrum vero commune 

fit , Cafßus putat . Comparatio lucrt & da* 

mni indicat, vel hie induct insequafitatem inter 

focios : at non îdeo , ut alter habeat aliquod 

prsecipuum, fed ne after habeat • Cedb tefrem/ 

acclpe Ulpianum , ,fic pergentem : Quod ita demum 

valei'tt, ( ut & S ait nus feribit ) ft tanti 

fit opera r quanti damnum eft. Qua rationed 

hac optima ; Plerumque enim tanta eft inditftria 

focii, ut plus focietati conférât, quam pecunia 

: item fi folus naviget^ ft folus peregrine* 

tur ^ per)cula fuheat folus . Adduxi face ad cer* 

tum ; ipfis foci is partes mutuo confenfudefinientibus. 

Quid , fi focio pi ace at', has cortftitiw arbïtrio 

focii? «on timuit Pomponrus, vel in hoc 

cafu idem pronuHcîare in /.- 6. h. t. Verba Pontponïi 

: Si focietatem mecum coieris ea conditione 

, ut partes focietatis conftitutref , ad/ boni 

viti arhitrium ea res redtgenda eft \ J ur d inde? 

fubjicit Pomponius : Et conveniens eft vith b&* 

ni arbitrio , ut non utique ex eequis partiaux foc tê 

fimus. Conftituetne isitur fodus partes aequales, 

însetjuales, pro Iibidine ? mfnime^ quornado i- 

gïtur? ut conveniet fini foefetâtis negotiandi eau-- 

ïa ïnftifuta? . Pomponius renf fequente explicat 

exemplo .* Veluti , fi alter plus aperce-, indu* 

ftrtie , pecuniae , in focietatem contulerit. Superîorî 

cafuî eft Sc hrc affînis,quem Proculus tra- 

Sat l. 76. & feqq. h* r. Societatem mecum 

* ûûifB ea eonditione , ut Nerv a amicus communis 

partem focietatis confthueret ; quœritur , 

quantum permïttatur Nervee ? ait Proculus /".78. 

ei fequendum efle arbitrium viri boni : âtque 

eo magis , quod hoc Judiciirm eft bona: ffdei ; 

conftituet rgitur Nerva , fi et par vrdebitur co!- 

latio , partes a?qua$ : nam fie convénit officio 

vfrï boni ; imo ait Proculus /r^to. Il fad pot eft 

conveniens- effe viri boni arbitrio > ut mn m)- 

2%t*

que ex aants parttbus focii fimus , Qirando ? 

véluti , inquit , ft alter plus opera , indußrtria 

j gratis , pecuniae , & foctetatetp collaturus 

erat . Qpa?furrt fuperioribus plane eonve- 

«ientia .. Illud non iilendam : quod inde porro 

fie infert Paulus /. 79. Unde fi Nerv* arbitri- 

Um ha pravum eß , Ut mamfefla^ iniouitat e- 

fus appareat s eorrigi poteß per /udicfhm borà 

viri , Paulas notabihter docet , arqualiratem, 

«uam in focietate exegimus , non efle ad Vivian 

rrfecandam % fed ita moderandarfï ; ut fi 

ajftimatïone rerum arque operarum, quas hîric inde 

contulerint focii ,. alter modice Isefus fit ; 

fbeietas non ma'gis refeindatur , quam reseindîtur 

eiypti©' & venditio, iir qoa alter circa prefîum 

leviter fit circumfcriptus r cum e&derrr fit 

utriusque ratio contractas, perarque ad lucrum 

fpeclantis, aliquid indulgere induiïrirœ volentium, 

prudenter , id eft , uriliter , contrîuVre : «todo 

non fequatur rtîaequalifas' intolerabilis , & 

contraria benignitari contractas bons fidei : qua 

de ^geta>r infra fub Ti lQ lo » De refeindenda 

venditvone . Fa'c .• f daBo enim exemplum äteue 

eo aprius , quia eft Proculi in /. 80. ) 

Nerva cbnflituit, > ut alter e* mille/bna' parte , 

alter ex duo milhfimis parttbus' foetus- effet . 

Poftremo nemo hnprobfct rquod Ariftö refert 

apud Ulpianum d". I. 29. §. Z.Cafïium reSpon- 

"4*.ffir*$ focietatem talem coiri nori poffe y nt 

alter tantum lucrum , alter tan tarn damnum-', 

'fêntirèt : & harte focietatem lecuinam appellate 

folituäi, tit videtur, a fabula TEfopia , apud 

Phsedrus» lib. 1. fab.. 6. Et Caffio accetfir Oljtfanus 

: Et nos , inquiens , conlentimus, t'aïem 

focietatem riullam efle' , nt alter lucrum 

led da 

fen.-iret , altor vero nullum lucrum , 

mnum non etiam lucrum fentiret. 

AB LIB. XVII. TIT. II, Pro fceio. 6 9 

Fimam hanc partem , fubje&o hoc et Paolo 

& 30. M t. Muci us lib. f4. fcr'ibit , non posft 

fo cietatem coiri , ut alt am damn't' afiam luor 

i partem foetus fer at. Servi us in notatis Mufti 

ah , nee poffe fecietatent ha contrai)) .-• neque 

enim lucrum intellighur , nifi omni dawno 

dedu&o ; nequc damnum, itifi omni lucro , 

deduEto . Std' poteß eoirt Jcetetas' if a, ut e/us 

facri , quod reliqûum in Joctetate fit', omni da- 

*mo deduBo , pars alia feratur ; & e/us damni 

quod fim'tl'tter sreliuqtiatur., pars'alia capiatur. 

©üendi , quid Pfasrer föcieföris nomine defignet 

. Sequens labor èrit , quo modo perficratury 

air Prsetor , St'focielar corta effe dicetur; 

videtur autem coita ftatim', ac de ea eft ccnftnfi]«'.' 

oûaipdiu' vero- ior^ eft- eonfanfutn ^ne^ 

coita eKe intelligitur ; ïtâ qua?fent!bus > inter 

eiios (it coita .* fola qua?ftio eft y an inter eos 

fit Gonfenfurib . Inde Ulpiamis /. 10^ i^t,Qui^ 

inqiHt, admittitur foetus , ei tantum fociusefi, 

qui admifit : id eft ,-. qui in e>us (bcietacem 7 

eonfenfit ? adeo cujus focius efle reculb,- is non 

eft focius meus j plus dicam , in quern non 

confenfi 7 nee hunc efte fecium meum > quia y 

Ut diclum , focietas eft voluntarium consortium 

/. 5"2. §, 8* h. t. quod fine confenlu noa 

coitur . Tgitar fi quem focium admifit focius 

meus , is quidem ejus* focius fit ejus- 

Confenfu ; at nOrr- idcrrcb eft meus foçius , 6 

in ipfum non confenfi ego:>& bene Paulus /.20* 

Sorti met foetus, mtusr foetus nan eß - Sçd apparet 

, cam quo erit pro foaio actio , cum eo 

coîtam effe focietatem- oportere. Urwm notandum;/quod 

Prâ&tor, cum fie edicit yS-i focietas 

coita effe dicetur r nullum deficit coeundi rnodum 

aut forma m , certo indicio ,- ei fumxere r 

effe coitam, id eft, de ea effe confenfum quo* 

ctimque modo, ficot in caeteris- obligatio&ibus' 

cönfenfu conftanttbus jure gentium /. 2. D> de 

obiig. & acl* ab eaque caufa ModeftinUs /. 4« 

h. t* Soeietatem r inquit y coire & re- , & verbis 

, & per nuneium , poffe- nos y dub'tum non' 

eß. Modeftbus indigitat,. confenfum quo coitur 

focietas ,* quae urn que modoperficy juregen^tiam 

fine ulla folemmtate juris civilisv td'eoquef 

tarn inter' absentes, quam inter präsentes .• inter 

Hlos per nuneium ,-• etiam- per epiftolarn : 

inter hos palam vel tacite > palam verbis- : 

fatiter, cum ex facl:©' confenfus pswefomitur : id 

eft > (at Paulws e>rprimit /.'95»- D. de ad$. 

tiered. ) non tantum verbis p (ed etiam re & 

quovis indicio voluntatis * Ab eadem- caufa uc 

extat «pud Paulum /. 1. h. t. Societas com 

potefi vet in perpetuum y id' eß ? dum vivant y 

vel ad Tempus, vel ex tempore r vel fub çondhione. 

Paulus ait, in perpetuum T & intes^ 

prêtatur , dum vivunt ; ut la /. 4» £). de pre*-- 

cHratorib* Addidit forte pro rat ion e ,, quocP 

nullet focietatis in* is-ternum witio eß y Ut- extat 

fn /. 7Ö. h* t. fed lie ernendanda- erit e^ns In« 

fdriptio": pro kib* 3%* A-d Ed't&um p'ofito lib,- 

31. ut habet Inibriptio d*jL*k* In hao vêro T 

quod addendum-y ait Paulus-, fboietatern- etianr 

coiri 1-ub cotidifiione : etfi mult is- aliter vioere-* 

tar r« fed dnbitationemfufiu4.it J aft in ianus l*pen* 

C: h. t' prxfatus ,, contraJientiuiti voluntatës 

omni modo- obfervasdas effe , Pili 

coeatur focietas, 

, quomodo 

Dica.my quo modo- folvatur .Et quidem Mo--

7$ rG E R. A R D I K 

o O D T 

Co.MM. 

deftinus h 4. §. 1. A. *. Diffociamur , inquit, 

renunciatione , morte , rc aphis minutione , C^ 

ßgeßate. Ulpiaftus /. 63. §. jo» iic fcribit : ôcietas 

folvitur ex per font s , ,£# rebuß , ex voluntate 

,\tx aBiane\ ideeque fipjt homines , ./ru* 

rw, Tfê voluntas, ßve aßio tnurierh , dißraht 

videtur f&ciptas f Prima Ulpiani difputatio 

eft de morte V *wt autem . .homines inscrire 

tam maxima & .media capitis deminuuone ,, 

quâm .morte ; id eft , morte non minus civili, 

quam naturali ; .folvitur autem focietas morte 

lbcii /etiam imiusy jetfi confenfu omnium coita 

fît , plures vero ,fuper£nt J. 65. §. 9I I). A t. 

fcilicet 3 quia .qui focietatem xofltrahit, certain 

•perlbnäm' ^bi ".eiigit • JJC Juftiniaous §. 5. Infi, 

%. t. iîgftificans .* quod focietas iaepe a pluribus 

contrahitur contemplatione unius ., aut indu- 

.ßria y aut gratia^ ,âut pecunïa , valentis; ufque 

adeo», ut fi. ille initio jibn fuiffet , a esteris 

xontrâcja non 'fuiffet focietas; illo igitur extinflo 

),' refte flnitur ; nifi in coeunda ibcietate 

aliter convenerit, turn enim inter -caeteros qui- 

'dem perfeverat ,: at heres focii , nee li poc 

convenerit," in fpeietatem fuccedit ipfo jure; id 

opinor, tvult Ulpianus /. 35". M fc.Nemo , iaquiens, 

potefl focietatem herejfl' fuo fie parère , 

at ipfe heres foetus fit • Sic Ulpianus, .& ante 

Pomporiius /. 59. à. t. hm verbis: Adeomorte 

focii. folvitur focietas , ut nee .ab initio pacifci 

pojftmus ,* ut heres etiam ' fuccedat foctet att . 

Videlicet, ne œtema .fit focietas .* quam noluerunr. 

«Veteres d. V. 70;?jPjane V # -neredes inie- 

'»int ànimum focietatis in ea hereditate novo 

confenfu^* ait Pomponius , quod jpoftea gefferint, 

effici, ut in pro focio actionem de'ducatur 

/. 37. nova contraria focietate . Non minus 

placet Pomponio /. 40. he rede m focii , 

quamvis'fockis -non eft , explicare ea, qua; per 

'.•defunct urn incboata funt,m iifque dolum ejus 

adrhitti poffe. Paulus d. /. ,65. $. 9. jßc .eifert: 

Nee fier es focii fuccedit/ fed quod ex re conimuni 

poftea qua?fitum eft ,- item dolus ,& culpa 

in eo\quod éx antegefto pendet , tam ab 

Jierede', quam heredi ,'praeltandum eft . Idem 

Paulus /. 65. §. 2. h> t* fie exprimit : Si in 

rem certam emendam conducendamve coita fit 

/octetas,' tunc etiam port alicujus mortem quid- 

' qutd iucri detrimèntive faßum fit , commune 

ejje y Làbeo ait. Iii éumqûe fenfum etiötn Ulpianus 

in /. 63. §. 8. d. t. verba Ulpiani .* 

In heredem Quo'que focii' pro focio aElio competit, 

fuamvis heres foci us non fit : licet enim 

Joc'tus miç fit 5 attamen emolument* fucceffor 

cß. Hsec in privat is /ocîetatifaus j 4e veîllgalium 

auiem focietaie diiputat Pompoiiius/. 59* 

fe t. 6c U r ipianus /. 6$. §. 8. Sed de ea vije 

/is Jacobum Cujaciuop lie» J p. Öbferv* v ;fy ^5* 

& Johann em a 43ofta ad §. 5. fnft. h, ••'&. a 

DoâipTimo alio yiro Jiac in parte diffcntieatem 

.• quod & factum ab Antonio âbro, Ra~ 

tionalifi. ad d. /,^9. 

At focietas non .tanturn ex perfonis folvitur/ 

fed ( ut audivimus ex Ulpiano d. if. 63, §.10. 

h. u ) etiam ex rebus ; ait vero UJpianus, res 

interire j cum aut ,nullae relinquuntur, aut conditioner« 

mutaverint .* prxfatus ,, ejus rei, quae 

jam nulla fit, aut qua? confecrata publicatave 

^t, neminem focium effe ,• JExempla /, 58. ^*Ä; 

rdS. i- i. & 12. ' 

Prxterea ait Ulpianus d. i. 63. §. 10. .focie^ 

tatem diftrahi yoluntate, id eft, renunciatione, 

feu diffenfu omnium s €1 quidem naturale eft 9 

quidque eo genere diffolvere , quo eft colligatum 

J» 55. D. de reguL jur. Nee, refert,utjrana 

tacitus fit dilTenfus, ;an manîfeftus \ nam f\ fel>aratim 

agere cceperint focii , etil nihil palana 

jîît conventum /de folvenda focietate ,; u tique 

ipfa re dilrr^riitur d. /. .63. ^. 10. & /. ^4. 

h» t. Sic, û omnes diffentiant . Quid, fi .unus 

renunciet iocietati , c«teris invitis ? Aîiquem 

moretûr: quod\çontràcîus initio funt voluntatis, 

poftea £unt neceffit;atis /. 5. .C de oblige 

& a&î At ilngulare jus eft focietatis : quam 

diximus effe amicit'am ., l fed utilitatis caufa 

comparatâm ; qualem diffoluto eo , quod hanc 

coritraxerat, diffolvi, iertus au6tor eft Ariftoteles 

lib. 8. De moribùs c. 3. Igitur placuit ^ 

focietatem omnium confenfu perfki ^ unius 

tolli . Seneca Eptß. 65. Çum vtfum fuerit 4 

difiraham cum illo fopietatem * \Hoc receptum 

.eo juftius ; ne quis invitus compéilatur manere 

in communione ./. ph. C. Commun, divid. 

fibi, ut putat, inurili, ac taediola ^ oc propter 

earn nihilominus, in querelis , & litibus, quas 

praeter noftros in /. 26.. D. de fervit. prœd. 

urb. 1. .77. §. 20. D. de légat, lib. 2. jetiani 

notât Ariftoteles d. lib. 8. c. 15. Qua ratione 

Igitur /blent Veteres ( quod ex Tacito lib. % % 

Annal, ,c. 70.' inteliigitur ) renunciare inurili 

amiçitiae : ea ratione renunciabant focietati^ 

quam non outabant f\b\ effe utilem § & tarnen 

putabant referre , utrum renunciatio talis jfieret 

tempeftive, & jufta ratione, an intempefliive^, 

,& fine ratione jufta .* ut late tradituni /• 14. 

15, 16. & %j, h. t. ego obiter dicam , oportere 

eum, qui /ocietati /ic renunciat , cavere . , 

ne

are' quid*' callide agat r quo folus* habeat ItfcruOH« 

nam id« non parieur* bona fides* , quan> focium 

fcmper fervare, aequum-eft-y alioouin.a ie qui- 

«fern- 1 iberat focios ^ fe autem ab illis-* non/.Ü- - 

berat :< velûti», cum omnium bonorum focietat'em 

iniffemus fpecialiter : deinde unus ,- cum 

ei oBvenifler* fieredita* r focietati propter hoc 

renunciavit, utf cam- folus-hibcret.*. dicendum,> 

fi- quidem heredrtas* attulerit damnum' r noc M 

cum,- qui reflunciavir, pefiinere y & nihilominus 

eum cogt, comraodum communicare acliontfprö 

focio y quo* fi poft* jeiiuncktibnem 

«nid adquifiérït :; nbit erit communicandum ; 

quia nee dolus admiflus eil in eo d. L 65. $«- 

Aü LIB. XVII. TIT, II, Pro fi*h. 7* 

Poßremo ait ÎJipianus d* /. 4$. §. 10- h. toiodetateâit 

fol vi actione y id autem'fieri putat 

FaüluS /. 65'. fi-aut ftipulationeautjudiclocaufa 

focietatis fit mutata : addit, Proculum dicere , 

lioc fpfo quod- judicium ideo diclàtum eft 9 ut' 

focietas dittrahatur , renurteiatam focietatem .*' 

iïve totorum bonorum*'five unius rei- focietas 

coita fit. >.-*\ 

Expofîta indole' focietâtis\. tempus eft y cogi- r 

tare de aclione ad" tuendam earn pertinente . 

Ea aclio' a'ppellatur' Pro Socio : eftque' dîrecla 

ab ütraque parte.* a neutra contraria §.2,-Inßode 

pœn. tem:litig. pari omnium' fociorum cauù 

y inde Rubrica, Pro fovio y nec additnr> vel 

contra' •• Datur igituf focio adverfus focium y 

etiam heredi, & adverfus-Kèredem „ Ad quid ? 

ad id quod focio , propter" focietatem, date" facere 

oportet ex-fide bofïa y venit eniiivin hoc 

judicium bona fides?* /. 52«'$.* 1. h'. t r nee eft 

dubium, quin eo, manente focietàte, petantur" 

/es, de quibus aétum eft , ut in commune conferantur 

/. 6$»f,- if. /:.• 5 ri . §.. 8. /.; 45I /74. 

1 fr. t. Sed eft huic prarcipue locus r finita focietate 

y ut exseqtfetftur lucria& damni partes : 

quarum caula coita eft fodetas fcégl §• 5. ht,- 

Fieri Hoc finita dèmum ibeietate ,* ideo dixî 7* 

quod aclio pro focio eft generalis?, à? negotiorum 

geftortfm ,< ut turelà? fl 3ft. #/vqtfâ*omnes 

demunr obtinent flnito officio 1 exigentes' quipV 

pe rationem tbtius adminiftrationir.' Veniunt 

igitur in< Banc aclionern* prsècipuar prâeftatioifesr- 

perfonales .. An? &' djvifio commmtiumf rev 

rum ? non' placet; Ulpianö* tl> 49.^/.- dicentr,« 

quçd aclio pro focio & no m intim rationem habet', 

& adjudicationem non* admittîr« tJ'lpianus 

per* Nomina ittdigifat ( quod bene obferva- 

>W Di. Vinnius. litir,Scli&i2it*Jt* c.3#< ) perfonales 

pfatftationes .• per adjudicationem mtelligit 

communium' rcrum- diviuonem ,• adj-udica« 

tione fieri- folitam .- Forte hoc durius tijn videtur 

.* quia comparative Paulus /. 1. D. Commun, 

divido Pre-focio yhînqmt , aEiio magi s ad 

perfonales invicem pr&jlatrones pertïhet r quam 

ad' communiant rerum- divtfionem . Sed maio , 

efte ha?c verba- modefte loquêntis , quam ejus, 

qui comparationem facere inltituat . Et iubentius 

id diço .* quia his fkniliter utitur Uipianus 

/. 4'. D*_dr jurhd'tB* L ïMi §. iz'. /. 2

gruentett. Sed alio refpexit Senatus, id vidk Ulpiarrus /. &. §. 2. h. t ...

Create successful ePaper yourself

Delete template?

Save as template?