Dlíputatio Fl I. Seäio V. i/^ - Biblioteca Digital Floridablanca

Dlíputatio Fl I. Seäio V. i/^
eaJrm efl ratio : oftendi autein fuprà conformi- obiedum co modo , quo tendere deberet ; ergo
tatemad legem in tantum pertinere per fe ad for- fcinper in huiufmodi ratione morali includitur
malern bonitatem adus, m quantum fubit lex aliquid priuatiuum. Denique vclnntarturn ipfam
rationem obiedi ; cadem eft ergo ratio malitix ituUreñum in conccptu fuo includit carentiam
feruata proporcione , nam ad bonitatem neceifa- voluntarij obiedi , & vt hoc ipfum volimtariuiJt
ritun efl, vc fit formale , feu dircdum ; ad mali- indireEium malum fit, includit difconuenientiam
tiam verò facis eft quòd fit jmaccrialc , & indi- ad rcC'lam racioncm , feu racionalcm naturam,
redum i ergo difformitas à lege non poteft: con- quam etiam oftendimus non effe fine aiiqua ncilitucre
malitiam per modum cuiufdam relatio- gationc prxter adus malos , & quatenus volunnis
ad fuum tcrminum , loquendo proprie dc rc- tarium includic rcccffum à lege , vel à reda ralatione
rcfultantc reali , aut rationis i ergo per tione, feu quatenus dicit inordinacam conucrmodum
habitudinis adus ad obiedum ; ergo hic fionem ad obiedum deiedabile , ncccífc eil, vt
modus diftormitacis coincidic cum vlcimo,fcu aliquam negacioncm , vel priuacionem includac, Qiiid ad raquarto
pofito ad finem nnm. z. de voluncario in- quod ex fcquenci quxftione ficc clarius,in qua ex- »¡one Ttrindircdo
circa legis cranfgrcfïïonem , feu racionis pedicmus racionera dubicandi ia principio huius
dcordinacionem; fed illud non confiftic in racio- fcilionis pofitam, • vmtu .
nc pure poficiua,vt oftendam 7. ergo.
Tcrcius modus crac dc difformicacc adus ad S E C T I O V.
nacuram rationalem, & in hoc verum quidem ^ / •
cft hanc difformicacemcompledi racioncm cur- Vtrum malitU A^us volnntAtis dtCAt pripicudinis,&:
malicix in ipfo adu, vc rc¿lc pro- . uationentreÚitítdmütfeuhonebac
argumencum de conformicace, in qua boni- ßatis debita.
cas confiftic. Ec ex malo naturali idem fuaderi
poteft i calor cnim efl malus aqux , quia cft dif- "pRxcipua ratio dubij propofita in fcSllone prs- i.
fcntaneus naturx illius motus furfum cft ma- JL cedenti num. i. propter quam laborant Theolus
ccrrx , quia répugnât nacurali inelinacioni logi in explicando, fi malicia hxc dicic priuaciociusratnon
minus quodlibet vitium répugnât nem,cuiuiham rei priuatio fit, quid proxinacurali
, &• perfediffimx inclinacioni naturx mè priuec , in qua te cft: phirium fententia, ma- i.Senteniia.
racionalis. Dico ramen banc difconuenienciam liciam hanc non adum ipfum, fed voluncaccm
non elfe aliquid pofitiuum, fed includere nega- priuare aliqua perfedione, adumque dici mationem
, feu priuationem aliquam, quod cxprcf- lum , quia in voluntate inducir huiufmodi prise
docuic Dionyfius diäo cap.4. vbi inter alias nationem, ita Ochamus quodlibeto 5. (¡usfl. 14.
priuationes ponit inepram diffiinilium cornpo- dubio qudifl. 15. & quodlibeto qudijL i. Alficionem
, & defedus naturalis conflicucionis maynus traUatu moralium cap. Gs.ht. in z.
conueniencix , apcxquc coinpoficionis j & idem 5 y. articul. z-. ôc Gregor, ibi cju

De maUtia.
X RefpondebiturfaciIè ,quòcllicèt abfolutehomo ftatis debits , în priuatînn^
/ nonteneatur operari jtcnetm- tamen fi operatur màliter non eft ina^aualiT.c ' '
X ^ ad-reâèoperandum, & ideo ftippofíto eum velie detur omnem malitiam rrtnVft ""
/ exercere adum humanum tah adui, vt huma- vel abfoluta vf>l """^re m omiffionc,
nus eft, debetur reditude, ficutfi non teneatur htia priuat^o^ltl. n
attendere ad res diuinas, tamen ii vult orare te- er^o ei^e dellr n P^rrfedionis in ipfS aduj
netur attendere, quia illi adui debita eft illa prSxin us ^ ^ ^ ^
conditio ; fed contra. Nam finge hominem, ^ Se^^^^^^
qui nonpoflitbene operan, eoV^d vd ca- fenÏnt -
ret concurfu necelfanò ad bonam operationem, hxc S t i o Sam n1 " ' ^^ Qi^
vd quia prohibitus eft fimplidter ¿petan, ille te e / S ^ f l f t ^ ^ V " ^ ^
etiam h exeat in operationem,non poteft vllam tiua & certum eft '
reditudinem ilhadhibere 5 ergo nec debet, quia tionem ìil
debitum fupponit poteftatem, ergo in tal adu S h u t ne? «ec tolhtur, nee ,
^ "onpoteriteiremalitia,quxpritLofithone- S o ^ c u m ^ Z v V "" ^
ftatis debitx fub illa ratione ; & tamen adus erit nnft . "" ^ naturalia manere intemain..
Sed ad hoc etiam facilis eft refponfio, ^ s S A f n ^ r ' I
primó, quia hîc hon agitur de debito legali tan- vinmZ ¿V liabitus,feu <
tùm fedetiam de debito connaturah, lab in- hanc mdinL -
trmfeco,vtex/.¿?^«. eon ftat ,&hoc mo- d^d^ma^^^a^
do ahqua perfedio poteft eífe debita adui, li. priLtro hll a^ «"^«is
cèt homo hîc,&nuL, non polfit illam effice- ht rEt^!^
re s & vt illud debitum fit moLle, fatis eft quòd m^non eft filV . ' P"'
poffit homo vitare adum, quando non poteft de- «remia eL bonitatem, nec
bito modo illum facere ,'vnde etiam^indebito íuT m p:reft"h " i^ominemma.
legali hoc verum habet, vt in exemplo pofito, ^ n ^ F h l ^ r «mittere
il demus hominem non poflè attenté orare ma fnf f ' ^ ^^ habitu
léfacietorandofineatteií;ione,qui7¿S^ W i u S ^ ^ ^
fine conditione debita, quam licèt non poftèt ad- mur ^ dimimitione huiufinodi habi-
. fiibere, debent tamen potius omninoLhttere finThlf-m -iam mahtia
adum ,^quàm fic facere, & ideo illa impotentia peccatum m " . ! ^ '' pet
non exdtidit debitum conditionatum,& alia mu m e i n T Tu'''''''
ta exempla funt fadlia. u babet tantam malitiam, quia
4. .Ahis ergo modis videtur ampliùs imptignari idœmE^^ Sed è contrlio
Ì Z T r communis, pdmò , quia fi cinfi. L i Ì bancpnuadonem, quia tantx mali-
tadonigene^L fecundùm t'ne^ÌXf.^uT'^r.^'"^^
fe, non magis debetur ilh vna diftèrentia, quàm " ^emT
aha ; ergo carentia vnius radone altenu/, qux- tutis f'^^^^ vir- y
cumque Illa fit , non habet rationem propria hanc mal ^ '
pnuationis , qux fit malitia : fiait in materi! ouk " ' Í " ^ ^ b i m , Ldu.
prima, quando eft fub vna forma,non eft pro! v\ untateiH tunc reddit
pne pnuata licèt careat ahis ; ergo edam adui - homo ^
confiderato fecundùm rationem g?nedcam non t^òner.d K ^eneremeft
prmatio,quxfitmahda,fi\utem dicaTur ^oni
Illud debitum non dfe ex vi geneds, ièd ex vÌ Z t Z ' jP^eadus bonus non eft debifubiedi,
fcilicct hominis, feu voluntatis • er J^ 1 ^ , quia induit
, pnuado non ineft adui, fed Íubíedr ¿ T Refponderi poteft,Vod n .
fecundo. untad. Ddnde fequitur in omih adu m'alo ci::
tnno eidem virtud eífe pduationem, & mali T. T c > tenetur tatiamdufdemfpedd,quo'd
eft falfum', ft paít" h Z J T incompoirïïlein
m auaritia & prodigalitate liberahtat con ra vejit o'n,^ ^^ ^ ex fuppofitione,quòd
^ f"^-Sequda patet, quia carendaredittidinisTe- & „^^r"
Temo. bitx eadem eft , fdiicct liberalitatis. Te Ò è mi ? ? repugnantem. Sed hxc fentenS Impugnar,
contrado fequitur, vel in vno adu malo cñ iZ fnôT" ^ P""^^'^ montra cam ¿ *
finitas mahdas vel nullam determinaré Patet ^enï"".'''"" ^íP^^^"- - aÍ
fequda, quia fxpe contingit illi adui, vt hu- ^"m h?' Panado.
mano nullam eftè debitaiS determinatam m ^ " fen" ^^^^ ^
ciem honeftans, quia fi fit donado,aut datio omnem mahriameífe omiffaris
erit fi fiat ex obedientia , vel ex itiftTtia' peTf í ^"^ndocumque homo peccat, v I
ve ex mifedcordia. vd ex hberalitate / go P^^^-e fo um
tí ' funt debi- efi ¿«m ^ certum
nXm t • bine vltenus condudi videtur & hor ^
nullam honeftatem eftè debitam adui humano Siac^Irr "^^^^^^ intdledum
fifi obiedum, loouamu;^
fieri po r '' ^rg^n^en- cmnpbZ Ì eft,ideo eft^ncandi
modj expí Z f ^ D
l i t e r , & eífet xqualis foTma- perfediones,non funt in 8.
' ' Suia eft totalis carentiaTone- i t Z perfediones formales intrinfecè DícenJi
^one inhxientes ilh, m quarum p/'faarcnne poffit hxc modu..
malitia
/ • i

T) lip ut atio VI /. Seäio
malicia confiftcre ; Tum ramcfi quxdam, qux di- gis , feu finis clic in voluntate quandam habitucuncur
pcrfcClioncscxtrinficx^vc lune finis vici- dinem conformitatis ad ipi:i,qux non conu.ii t
mus, fix, leu iccta ratio , qux eli regula volun- voluntaci mediante adu , fed immcdiacc per ic cc^..'
tacis. Dicunt ergo aliqui in illaium priuacionc ipiam , fi cnim lex dicic, A^« ÖCOW«, voluntas
ConíiíU-rc h.iiìc malitiam, quia voluncas ccndcn- nihil operando cft conformis legi ; non ergo ixr
do in obicàum mali adtu-, priuac fe ipfam debito adlum, fed per fc ipiam. Hac cierro confoíimiafine,
feu regula rationis , ita cnim in ftripcura cc priuacur, quando vulc occidcrc , qux iniuàinalitia
actus lunr.ani dcicnbicur per rcccflum à tio redundar quidem in voluncace per aduni
Dco, vcl per legis cranlgrciììoncm,&c.& cxpli- proximc camcn, & immediate cft in ipfa vocacur
dcindc,quia priuatio perfedionis poccft luntate , in qua crac conformitas , quia oppofita
per omnia genera cauf.uum intelligi i ficuc ergo fune immcdiacc circa idem, quam fententiam
voluntas priuatiu forma, ita ctiam poccft priuari fic oppofitam videcur cenere Almaynus trahnfinc
, vcl regula. Hxc vero fententia,fi nihil aliud tu i. moralium capit. i^. cir troEiat. capir i -
addatur, intelligi non poteft , quia non poteil citans Ochamum ^f^odliheto ^. qu^ß^i ^
aliqua res priuari caufa, vcl perfedionc extrin- fequitur Pater Molina in i. pan. qtmjK ^, Mihi Impucnatio
fcca,nifi priuctur aliqua habitudine intrinfeca caiiìcn non probatur , ncc videtur fatis poft'c
ad rem iUam , vc non poccft effedus , v. g.priuari incclligi, primo quidem , quia Sandi omnes po- ''
c.nifa cfficicnci ,nifi priuccur dependentia ab il- nunr malitiam in priuatione bonitatis , vt pala
, nec caufii finali, nifi priueeur, aut coniun- ter, prxfertim ex Dionyfio Anfelmo latilfi-
¿lionc illius, auc appecicu,vel inclinacionc, vcl mc,^ Auguftino, quorum verba fuprà citaui,
capacitate illius. Et in prxfenti interrogo , quid fèEtion. numer, 6. illa aurem conformitas vt
fit voluntatem priuari fine, aut regula rationis, ipfi etiam autores concedunt, nulla bonitas ift,
vcl lege, non cnim poteft dici priuari huiufmodi quia per folam priuationem exiftit. Refpondenc EfFu^ium
perfedionibus , quia in re non cxiltanc, neque illarn conformitatem non elle quidem bonita- "
quia voluncas ipfa fecundùm fc non rccineatean- ccm , eftè camcn condicionem necefiàriam , fine
dem habicudincm , & capacicacem potentialcm qua non poteft bonitas efie , & hoc lufiìcere , vc
ad illas , nam licct homo adu pcccce, adhuc in priuacio eius fic mala moraliter; fed in primis Prardudicur
re ipla Deus eft vltimus finis eius , & voluntas Sandi in rigore loquuntur de honeftate, & de Ìhabet
eandem capacitatem ad illum, de lex &c iuftitia, cùm docent malitiam efte iuftitix priobligario
eius , adhuc pcrfcucrat, imò & dida- uarionein , deinde cùm oppofita proportionaliincivrationis
poteft adu ellè; quomodo ergo di- ter fe habeant : ficut, illa conformitas non 'cffc
citur voluncas hominis pnuari fola priua- bonitas, fed conditio ad bonitatem ; ita carencione
excrinfeca? Ratio autem à prion eft, quia tia eius non erir malitia ; fed conditio.ad m.aficut
contraria, opponuntur in ordine ad fub- litiam, quia bonum , Se malum oppofita funt,
iedum, ncque poteft intelligi. formatum con- & rcuera ira eft, quòd illa conformitas ad letrarietas
nifi refpedu fubiedi ; ita habitus, & gem ad fummum fe habet, vt quxdam bonipriuatio
opponuntur in ordine ad aliquod fi.ib- ras obiediua, quam fi aliquis velit, ea volunicólum.
Vnde piuatio definitur quòd fit caren- tate fiet bonus, vt D. Thomas redè cxplicauic
tia formx in féivElo \ fubiedum autem noli po- z. z.qu^ft. jc). articul. i.ad z. fic ergo è contraccft
priuari nifi aliquo , quòd fc habeat per mo- rio carentia conformitatis non cft, qux facir inádum
fornix refpeólu illius , Se ideo nulla poreft Jum nifi obiediuè ; fed vohmtas carcndi illa coneilè
pnuatio extrinfecx rei, nifi quatenus illa eft formitate , fiue direda , fiue indireda fir, facit
terminus alicuius habitudinis fubicóli .ad ipfam, malum. Tandem aliàs fequitur malitiam mora- Prxd^ditur
qua habitudine immediate fpoliat ipfum fubie- lem non minus elfe formaliter in potentia exe- i.
dum. Dices hoc verum cllè in priuationibus " cutiua , quàm in volunrate , quod ifti autores
phyficis propriis , non tamen in moralibus, non concedunt. Sequela pater, quia etiam lex
lie cnim dicitur filius priuari patre, &: dominus prohibet adum huius potennx. Se fortalfe price
fua, imò fubieòlum vifum poteft dici priuari mano , vt pater in lege, 2Von occides. Illa ergo
vi/ionc ; pn'uatio autem, de qua agimus, mora- potentia carens adu lege prohibito eft conforlis
cft, Refpondetur cciam in bis non dici vnam mis legi. Se hxc conformitas eft ctiam condircm
priuari alia, nifi comparetur ad illam per rio neceftària ad bonicacem ; ergo carentia huinodum
formx excrinfecc denominancis, fub qua ius conformitatis , qux in potentiam rcdunrationc
alccra comparatur per modum fubiedi, dat ex adu, cric eciam malitia moralis. Dice- EfFugimnalquod
non h.ibcc locum in prxfenci , quia vo- tur fortalfe non ellè malitiam , quia tantùm cft r^ru'" cuceluiiras
nullam denominationem recipic à fine, excrinfecè voluntaria per adum voluntatis ; fed
lege, vcl reda ratione , qua immediatè priue- contra. Quia ctiam illa carcntia conformitauu
proprer achmi malum. Deinde in omnibus tis , qux in volunrate ipfa redundar cx adu
Uis cxcmphs , auc vna res dicicur priuari alia, folùm cft volunraria per extnnfecam deno-
:]uia priuacur habicudinead ipfam, aut permu- minationem ab ipfo adu; cft ergo xqualis
iacitmcm al rcrius , vt filius dicitur priuari pa- ratio.
ue per mortem ipfius , quo fit , ve priuèeur & Secundó,ac prxcipuè oftcndo hanc opinionem jq
-onfortio eius , (Se relacione .id ipfum ; & fimi- eflè falfam hoc modo,nam in ca conformirace vo- inipu

182. ^^ malitja.
ncque ratione fimdamenti ; -ergo nullo modo. Tum eft in ilio proximè eíFc malitiam RIM-fus Ii
Í. Membru Probatm- prima pars minoris primò,quia, vt fxpe carentia, vcl maliria dircclè, & formaliter ODDT
dilcnimatis. J i x i , i f t x relationes refultantes iunt impertmen- mtur honeftati, & reditudmi 3 ergo oporrer
tes ad bonitatem, vel malitiam moralem , vnde ftt hxc negatjo , & carentia reótirudiniÌ & hon7
f ' • h^c nec conditio neceifaria ad bonum dici poteft, ftatis m ipfo adu. Secundó exphcatur iic Nam s
maxime cùm fit relario rationis. Secundó , quia voluntas fir mala in quantum conuertendo fc aH
iuxta hanc fententiam malina dicitur èonfiftere obieétum deiedabile , aut fibi placitum deferir
incarenriaeius,quodcaditfublegem:lex autem obieólum honeftum, & confequenter finem viti
non prohibet hanc telarionem,fed prohibet aÓlü, mum eius, ac redam rarionis regulam fed noi'
feu quod idem eft, prxcipit carentiam adus. Ter- deferir per fe ipfam , fed per adum ; ficm non fe
tiò,quia relatio, vt fic, non poteft auferri primó, conuerrit per fc ipfam, fed per ac^um • ergo in
& per fe per negationem fui nulla fada murario- adu intelligitur , & pofitiua conueìfio ad obie
nem termmo,vt conftat ex Dialedicajhic autem dum malum, & virtualis quxdam , feu impilata
nulla fit murario in lege ; ergo non poteft illa re- feparatio ab obiedo bono, & reda intentionelatio
primó, per fe rolli à volunrate, per folam fed hoc nihil aliud eft in adu ;quàm carentia re"
negationem eius, fed per ablanonem fundamen- ditudinis ,feu habitudinis ad debitum obiedum
ti ; ergo malitia non confiftit primò in conuptio- virtualiter volunraria ; erj^o huiufmodi carentia
Alterum ne tclanonis,fed fundamenn ; lam ergo probatur reditudinis in ipfo adu intelligenda eft Tertiò T«
laembrum. altera pars minoris, quia fundamentum huius re- ipfemer adus malus eft difconucniens narurx ra "
^ latmnis folum eft carentia adus ; ergo non poteft tionali,& poteft etiam dici diftbrmis Icei,fed non
deilrm per negationem ahquam; ergo non poreft baber hoc precisé ratione pofitiux cntiratis,vr fumahna
confiftere in negatione conformitatis prà oftendi ; ergo propter carentiam ahquam rehums
furidamentahs, qux nihil ahud dicir,quam ólitudinis,& honeftatis qux in ipfo eft
priuationem in vno extremo cum coèxiftentia al- Dicendum fecundó. Hxc carentia fi refpedu' ,,
terius. Probartir prirna confequentia, quia priua- ipfius adus fecundùm fe confideretur habet tan- AlTcri
tm non poteft formaliter deilrui per aliam nega- tùm rationem negationis, refpedu autem debiti
tionem, feu pruiationem,fed per formam cui op- voluntatis habet rationem priuationis morahs, &
pomrnr. Exemplo phyfico res fit manifefta, nam hoc fatis eft ad conftituei^am malitiam aduV
duo cxci funt conformes in cxcitate in quibus Hanc conclufionem pono ad explicandam prxci- Declara
poteft mtelhgi,& fundamentum,^ relatio qux- puam difficultatem aÌgumentorum i ..... fpofi- ex^
dam fimihtudinis,quxaufern non poteft , nifi ab torum, quam fumpfi dodrina D. Thomx^ i
l^^rT'^-f Vbi diftinguit duplexmalL;
- " 'iiiíriss^siéssi
tmum , q«od m pra=fent. non habet locum, „.m eft. homini ; non cft er^o necdfe, vt «terpe .
\ capacitas voluntatis femper eadem ma,,et,f'^äione fibi debita abFoi«è, & Í^,líc e ^
lum tolhtut ab,Ila pt,uat,o,quant.,m ad negatip- debita homini, fen voluntati iTeo ,on Ò,'o^rnem
adns ; ergo non tolhtm' per negationem, fed tet vt carentia illa fit priuati^ refpea, afta 'ft.
perj^pfum aflnm; ergo hoc ,pfo . quòd malitia c.,ndi,m ft , fed fatis cft q u è d K a t ^ ^
mediate cxiftcns m voluntate pfa , fed in adu onam rniiimrio,^ .. • r ^"^g^re aJiquia
nimirom lex, qu. prohtbet'^aéiun,, non v ! S e X d "bítl'vtT'ft!; f " fi P
cumque illum prohibet, fed vt moralem , & vt re ,°e."trnem n e ^ ' A
incl„dente,n deordinationem à reaitudi„; , fub Tft i^mpt^i^d« 'T'^
q—neoftendimusincluderealiquamne.^^^
, Í. Diceñdum eft ergo in hac quxftione malitiam Sfeat ""
Vlrimus di- dicere carentiam al,"cuius reaitudi„is,&honefta fenf, f «

DlípHtatio VIL Scäio VL ' 2.8^
to, i'i ca , vt poiïït cíTc pcrfcaio conucnicns hu- i l.arT.s.&c¡. 16iMrt.6.íc frequenter in matcri i
ni.ni.c n.uut.c,cv uico .ibiolutr cflenon poteíl for- dv peccatis.
ina conucnicns illi, quta lunpikucr non poteíl Muhl tamen Thomifta:, prxicrtim Ferrar j 2..
habere tahn. rcaitudincni,& in hoc confiflit dif- contragcmts cap.^j. contcndu.u naiuni n.oraic in- 0,Mu.t:o
fonnitascius,& mahtia refpeau vohmtatis. rrinfccc tonltitui cx poíitiuo, Ä; piiuatiuo , íc
Et per h.ic tere íatisfaélum eil difficultatibus nihilominus elfc vnum per il- in fuo genere coni- *
Î- in pnniaup.n.onepoí¡tis,rf««w.j. iam enim de- polltum cx iliu, duobus : quaiis nutem íít hxc m^rjlm
claratuin eil,quomodo in hac carentia reperiatur compolitio,diueriimodc ab t is exphcatur; Victo- .«í^^crc ' &
ratio negationis , vcl priuationis fufficiens ad ra- ria emm, vt Fertur, aitbat cilb compofitionem ex
tionem mali moralis; quomodo vero in hac ma- ge"cre,ôc diflcrentia ; ita tarnen , vt genus lit prilitia
fit fumenda deterniinatio,&: fuecificatio, di- uatiuum,& differentia pofiiiua ,'nain malum mo- ^
ifuii fumus paulatim in fi¿}iomhf*í fiquentibmy rale , vt fic; commune elt priuationi poíitiiur
nunc fatis lit dicere fumendam eííe ex maceria,vel forma:,ík ideo non potelldicerc rationem pofitiobieólo,
circa quod verfatur adus ; poteíl etiam uam ; ergo priuatiuam ; contrahitur autem ad taartcndi
ratio debiti, femper enim aliqua deter- lem rationem mali qua: t il in aòlu per pofitiuum
minata honefiras efl per fedebita adui. Nani licct ordincm,c]ucm dicit ad tale obiedum.Sed hoc eit Expoenarur
contingat ex motiuis extrinfecis pofl'è plures ho- aperte falfum.nam pduatiuum cùm formaliter lit
iJcHatcs adhiberi, fcmpcr tamen attendenda efi: non ens , non poteíl per fe contrahi, Se conlliilla,
quae ex vi intrinfeci obiedi debetur ; quòd lì tui per differentiam realem , hoc enim fenfu vecontingat
huiufmodi plures eífe, & vn.ani non rum eil,quod Ariftoteles dixit 4. Ph)ßc. tcxtu ij.
comparati ad aliam, vt genus ad differentiam, non entis nullas elfe Ipecies. Deinde quia oftcnpoteruntcti.im
nialitix efÌèplurcs in eodem adu, fum efl: differentiam pofitiuam realem, vt fic, non
ncque enim hoc efl: inconucnicns, vc poftea di- habere rationem malitia: ex vi totius poficiui,necemus.
Acque eodem modo cxpedicur alia diffi- que cx vi genens, quod per fe concrahic , nam
cult.-is de ina:qiialitatem.alitia:pofira»«7Ä.4. quin- vtrumque intelligi potefl: in adu fine malicia.Vnto
/öco,quia liccc fortaife in ratione negacionis de alij potiùs e concrario dienne coinpoficioncm
quilibec .adus malus carear omni honcítate,vt quidem elfc ex gcncre,& diffcrcntia,t.amen adum
íic negatio videacur iqualis, camen in racione pofitiuum habere rarionem generis, priuationem
niuationis non oportet, VC fic xqualis , quia de- verò differentia: ; fed hoc fiequencer impugnar
Ditum honeitatis non eli ¿rquale refpedu cuiuf- D. Thomas in hac matena , Se de peccatis , vt lacumque
adus fed ficuc vni debecur perfedior tiùs ofl:endenms in (Iqucntibus, differcnti.im fpe- .
reólitudo Ipccifica , quàm alteri, ica etiam dtberi cificam adus mali non polfe elfe priuationem, fed
potefl: maior bonitas intra candem fpeciem ra- reale pofitiuum,quomodo etiam dixit Adftoteles
tione circunfl:antiarnm , de quibus fl:atim dice- llb.i.âepartibmammallHmcaj>.2,.tC2\totnnspcx{z
mus ; cpio fortaife fenfu dixit D. Thomas q. i. non diuidi per priuacionein , quia adus , Se pode
malo articul. i. ad fecundum , & 11. & 1. i. tentia debent effe proportionara, maxime genus,
quéifi. i^. articul. S.ad 1. malitiam moralem non & differentia, qux in re ipfa non difl:inguuntur,
elle priuationem totalem, quia non fimpliciter cùm tamen priuatio, vt fic, ex natura rei fit dipriuat
omni honeftate jcxtcra funt facilia,& erunt flinda à pofitiuo , comodo, quo eft; ac denicjuc
facilioracx Icquentibus. quia omnis talis prinario , vcl negatio fundatur
in differentia aliqua pofitiua , nam illa qux fun-
S E C T I O VI. datur in ratione generica , vr fic , non poreft con-
^ ^ ' • /- r» fl:icuere determinatam fpeciem, fed potiùs com-
P^trum mditu mor alti ßt fola ipfa negatio, W munis eft omnibus fpeciebns.
fntiatio j-vel includat etiam entttatem Alij ergo dicunt hanc compofitionem efle ex J.
poßtiuam. ad;u,&: potentia , feu fubíedo,&: forma, quia non ^lij volunt
H
poteft hìc aliud genus compofitionis, vel vnionis compo-
Adenus diximus , folum pofitiuum non fuf- excogitari ; nam per fe conftar priuationem , & "'á^cx'^a^ú
hceread malitiam , fed dcbere necelTàriò in pofitiuum non poífe ad componendum vnum &:"potcntTa.^
conceptu luo includere negationem aliquam, vel conuenire per modum partium integrantium,nepriuarioneni,
nunc e conuerfo explicandum eli, que alio genere compofitionis. Sed tunc inqui- Rcfcllicur.
an folum id , quod eft priyatiuum, fir de intrinfe- rendum fìipereft in hac fencencia, in quo concraca
racione malitix, vel includat eciam pofitiuum, dicant priori opinioni,communi ; aut enim loita
ve Í1C aliquid ex veroque compofitum ; hoc quuncur de malo morali in concreco , auc de maenim
mulcis videcur impoffibile, cum cpiia Sandi licia in abftrado. Priori modo nemo vnquam dufuprà
citati in fola , ac nudapriuatione videneur bicauic,quin malum commiffionis , de quo agiconftituere
rationem mahtix, &: mah;cum eciam, mus , includae adum poficiuum cum carencia requia
ex priuatione & poíitiua encicate non po- (Slicudinis ; illum, ve maceriale iubiedum , hanc,
left componi vnum per fe, cùm fine cam diuer- vc formam ; & ex veroque componi vnum non
lorum generum ; malum aucem , feu malicia di-^ omnino per .accidens,feu per aggregacione,neque
cit aliquid per fc vnum ; acque in hunc modum cam per fè , vt eft fubftantia vna »vcl fpecies con-

184 De mdìua,
4. In hac ergo re vna quxftio poteft eflè ahquo Dices, ergo ft ex his ducbus componltnf
Q^sEièio de modo dere, & dux, vel tres de nomme. Prnno mahtia, priuatio erir parciahs mahtL V f
re ipfa in controucrti poteft, vtrùm reil^eólu voluntatis, - uura fimiliter ; quod tamen elfè'falf i "
g-^fcati fc- f^^^ fola priuatio habeat rationem mah, poteft iifdcm argumentis, quibus ilipS');!'''
( vel etiam adus ipiepofitums,& in hac dicendum contra Caietanum vfi fumus. Refpond D'i •
eft non folùm priuationem , ied ipfum aétum ca- gando fimpliciter confequentiam, quia hx
Eiiis decifio. renrem reditudine efle vnum quoddam malum pofitio non cft ex partibus intecrrintibus '
hominis ,iu vtnequeaduspofitiuus per fc pri- mogeneisj vr neceflè fit rationem totius in fin"
uationefemnda,habcat rationem mah, neque guHs partibus reperiri ; fed eft tanquam ex adn^
ipfa negano per fe, fed quatenus adiunda adui, & potentia; vndefolùm fequitur id quod cft no
& vnum quid cum ilio componens fit malum ho- fitiuum in adu talis eife naturx, & potentialirr
S^ua eturau- , hxc, vt'exiftimo, eft fententia D. Thomx, ris, vt fi ei adiungatur priuatio, cum illa Jom
vbiquecnimiraexp ,catrationempeccati,diftin- ponat vnum quid malum, & difconucniens 1 '
guendo femper in ilio materiale, & formale, vt tionali voluntati, quod fine illa habere non p^
videre hcet loc^ matu, ^ 3 .contra Gentes eap.^. teft ; quocirca fi hxc duo non comparentur id"
, - qmjti. de malo arttc.6.adi .& in x.d.i^. i. voluntateiii, fed inter fe, fatis conuen ienter dici
^ ^ vbi in hoc fenfu air hoc lualum non elfe ttir totam malitiam adus elfe priuationem , quia
ufi bonum quoddam imperfedum, & fortaftè lüa eft qux facit illum elfe difiPormem, & rurnem
hoc fenfu dixit i.z.qmfi. i S.^.i.8. ad pnmum ma- & fine illa nullarti obliquitarem moralem haLre'
lum morale non elle puram, aut integram priua- & hic eft fenfus communis opinionis & autor,
iÌctS- r' '' conclufionem probandam omnium, quos fuprà citaL-. ^ ^ " " "
vdere polfum argument Altera quxftio de nomine etiam erit, vtrùm 7
, , íententia ^letani, & fadzfefLpracedenti, tnpnn- hoc compofitum dicendum fir vnum per fe veL x o,'..
Secundó. «^.Utemhocvidettu-neceftariumaddiftinguen. per accidens; dicendum eft enim in gfn ree^l e" ^
dum propnè malum comimifioms à mafo omif- realis phyfici, eftè vnum per accidens, id eft, i -
íionis; namilludperfe,& mtrmfecè non dicit cludens aliquid quod eft extra eftènriam ci t s
, ^ adum, hoc autem per fe, & intnnfecè componi- realis ; tamen in genere entis morali, vil n r
Tenio. ,,,exadu. Lem quia oftenfrun cft fiuprà^..^ ^ñú^s dici
írentiLTrr"""^^'" conftit^iendt r n m m"
hibenti per folam negationem, fed per adum in- Irmi, vt habeant inter fe aliquam vnionem adus
Qaarcò V T"'" ^ ' ita vt alta-um fineTe"o n '
Qi«-^.. lum homims. Prxterea, qu ahoc totum eft di- lo modo fufficiat ad rationem talis ma i c^^ ^
fconuemens naturx rationah,non folùm nega- tuendam,quia vr f^ne d d L ^^ ^^^^^^^ '
^^^i^d eriam adusiubiUns Ilh fic, quodita i^nepriu^^e;^^^?«;^ 1 K . f ^
FI fr7 " ^ ' ^ft carei tia i-edituliTs bfo-
- lemiifa dici poteft mala aqux, non tamen ratione lutè debitx, fed debitx tantùm ex Cpofifone
rium, carcre rali pofitiuo quàm h.ber^ ílln^ ^^ ^P'^o > f^men in genere ralis
co„i„„a„,. aeoinac-r,- T^S ergo di m 'iL' ' ¿ Z Z f
rotum illud cornpofiuun elfe vnum nfalum vo- ' d S a e efttS ' """
luntatis, neque contra hoc video aliouam diffi hív, t «"P "'»o, quam pofimium , quia
cultatem alicuitmmenti,imà ex «
pio faciliùs expediunturdifficultates cmn« ir

'Diiputatio VU. Seäio Fil.
nam adus nuiuî eft ,111 quahrumprxccpto repu- priuat; vnde infere Scotus adum malum forgn.it
iuxr.t Iii «m dcfinitionem; VcccMum efl di- malicer provt iîgniîicacur ratione peccati ptoxitium
, vcl concHpitum, &:c. contra rethvn ruiionein, me fumere fpeciem à priuatione, qua formaliter
Ip^emßue Dei, ct^Q illi .rdus mali enint eiuftlcm conftituitur > radicaliter veto ab honeftate opfpecic
, qui rcpugnaucrint eidem prarcepto; di- pofita. *
ili nda-verò , qui diuerfis prxceptis rcpugnaue- Hanc opinioneni impugn.intThomiftx bis ar- j.
nnt. C^od a obiicias, quia interdum vnus adus gumentis. Primo, quia ex illa iequituraòlus ma- Multjplici-
furti, v.g. eft cor.tra diuerfa prxcepta legis nacu- los oppofitos eidem virtuti elle eiufdem fpeciei, ''"P"rx
diuin e , öc hnm.mx , & non propterea habet quia priuant eadem honeftate , quod efte falfum fj
inuhiplii cm malitiam. Refpondetur illa prxce- conftac ex viciis excreme oppolicis. Secundò,quia tiam.
pca tantum micci i.ilircr mulriplicari, fententiam fpecies moralis adus funncur ex incencione ope- Pruno,
verò elle intrlligendam de formali mulcicudine rancis , quod de adibus eciam malis videcur fxpe Sccundò.
& diftindione pr.ecepcorum,vt idem adus ha- docere D.Thomas i.z.^/ti/.jz. ^rf.j. cr 6. G" 2.2..
bebic plures m.iliti.is fi fic concra prxcepcum qudß.io.art.^.adi.& ^.p.quxflM.art.^.ó-qti.tß.-;x.
ceinperancix, & religionis , ve in eo, qui violât art.j.ad 1. Terció , quia idem adus poteft habere Tertiò.
pi xcepcum & vocum ieiunandi. plures malicias etiam fi fic vnus in fpecie. Quar- Qua«».
Hanc Icncenciam D. Thomas improbar r. z. tò , quia quod nihil eft, non poceft dare fpecicm
. qi^ß.-^i.art.6.ad z.& qu^fi.i.de malo art.6.Se meri- adui humano ; hxc aucem priuatio nihil eft.
tò. Primò, quia iì fic fermo de prxccpco propnc, Quidquid aucem fie de huius fcncencix vericace,
âc in rigore imperance ex voluncace fuperioris, hxc argumenca non concludunc, & à nobis folhocnon
femper eft necelfarium ad vnicacem , & uendalune,quia polfunc oblici conerà ea,qux
diftindionem malicix , ve conftae.cx didisy?¿?.i. fuprà fune dchnica. Ad primum negatur fequela. Ad i.
Si verò Icrmo fit de prxccpco indicance , feu di- quia non quxlibee ma icia adus alicui vircuci
damine racionis naturalis, quamuis verum fic ad conrrarij priuac eoeahc

^"g^ JD^ malitia,
tamen non cft contraria precedenti, fed magis S E G T I O VII L
explicar radicem adus mall, vt he. ^ _
Itaque primo dicendum eft adum malmn, il Vtrum AUm nioluntâtu fumai malitiam ex
Eius 1 a/Ter- confideretur, vt eft volirio quxdam, & fpecies circunBmtijSquomodo.
rio. ' entis poiìtiua,fpecificariab obiedo formali, ^
ex proximo motiuo, feu ratione volendi, qux TiNhacre omncs conueniunt humanum ^dum I.
femper cft aliqua ratio boni fub qua obiedum Xvoluntatis fumere poife malitiam, vel augmen- Refoluitut
appetitur. Hxc fumitur ex D.Thoma /öw, tum malitix ex circunftantiis, idque duobuS mo- P"® "tili
^xxCemmt.r.q.io.art,$.adí.^&ini.d.4X.qU(i¡fi,i. ¿is i vxnotziúx. Scomsquodlìbeto i^, fcilicet,vel "s^j^gj
Ratio afleí- ^^M.Et ratio cft per fe notaex fuptadidis de fpe- addendo pofítiuas circunftantias ratione repu- autoñcatt
«oais. cificatioíie adus boni, nam quoad hoceadcm eft guantes, vel omittendo conditiones adui debirariode
adibus maHs , non quatenus mahs, fed tas fecundijm redam rationem, quod late etiam
quatenus adus fune, quo modo dicit ahis locis docuit AuguMnns, lib.^.deTrinhate, &c ^^üiiyxs
,, - ' D. Thomas malum dare fpeciem in inoralibus, in libro quodam de Baptißm ,c^m iic ex^Xiczmiihxi.
quatenus retinet aliquid bonitatis. ^enef.4^. iuxta feptuaginta, Nonne ,ßreüe oßeraSy
8. Secundó dicendumeft adum malum vt malus non autem reUe diUidas ypeccaíti. Nam ille ßmo^ii^
i.. AiTertio. eft , fumere malitiam & ipeciem eius ex ©biedo reEle offert, qui Deo offert ; non autem reBe diuidit,ß
quatenus di ftòr m e eft difcon ueniens naturx prudenternondißernatcircunBantia4, quid & loci,èc
rationali ; éftque hoc modo volitum per talem temporis, ôcc. Ratio autem cft, quia bonurn ex in- lté ratioi«
adum diredè, vel indiredè ; hoc etiam intendit tegra caufa, ôcc. prudentia autem, & reda ratio,
Probatur. D.Thomas citatis locis, Se facilè patet ex fupradi- . vt adus bene fiat, non folùm iudicat de obiedo,
dis diß>,z. de bonitate, ôc malitia obiediua, ideo Ìed etiam de circunftantiis omnibus adus, Bc obenim
velie furari malum eft formahter, quia fu- iedi ; ex quibus ferè femper pendet mediocritas,
rari cft malum obieòìiuc ^ergo formalis mahtia & honeftas obiedi, vt hìc,. ôc nunc appetendi ; ôc
^ ^ ^ talis voluntatis oritur ex materia obiediua talis ideo carentia debitx circunftantix facit adum
obiedi ergo fpecies vnius fumitur ex fpecie al- malum. Et eadem ratione plures circunftantix
terius, & ideo velie furari, & velie mentiri, ha-, porerunt mahtiam augere, quod etiam patet à
bent malitias fpecie diftindas, quia illa obieda contrario ex didis de bonitate. Vndè etiam fic • y,
Confirm.i. habent difconuenientias formahter diucrfas.Co- has circunftantias interdum augere intra eandem
firmatur, nam fuprà oftenfum eft adum volunta- • ipeciem quacenusiinagis racioni repugnant intra
tis non elfe malum ex vi prxcifx conuerfionis ad latitudinem eiufSem honeftatis ; interdum verò
obiedum fub aliqua ratione boni, fed tunc fit Í . augere nouam fpeciem addendo, vr fumitur ex
malus , quando ipfa deordinatio obiedi cenfe- Conci\ioJiLiäendnoßff.i4.cap.^.& Can.y. quia.
tur aliquo modo volita ; ergo fignum cft mali- poflTunc inducere nouam dcordinacionem à ratiam
redundare in adum ex curpitudine obiedi. tione , de qua re videnda funt dida de malicia
Confirm.z, Denique quia oppofitorum eadem debet eífe pro- obiediua in diß.x. &regulx ibi craditx hîc fune
portionalis ratio. ' apphcandx. De his verò circunftanriis quando,
9. Vltimò tandem dicendum eft etiam vetum & quomodo augeant peccata tradat fusè D.Tho-
I.Affertio. elfe adum proximè conftitui in ipccie mali, & mas c^^^^e/.yj. Et ideo non eft hoc
peccati per priuationem ,& priuationem imme- loco circa hoc immorandum, vide trädatum j.
diatè etiam & proximè fumere rationem fuam difp.i.feSl.t.ànum.^. folùm prxtermittinon po-
£ Thom " quo priuat, fic D.Thom. teft quxdam generahs dubitatio, fcihcet quale
íárf.i.íí^ 2. dicit peccatum non efiTe priuationem W^wi^r/^!»? requiratur, vt circunftantia conférât
puram, fed adura priuatum debito ordine, & mahtiam adui voluntatis , quod ad 2. partem riideo
magis fumere fpeciem ab obiedo , quàm à tufi pertinet. Et eft prxcipua difficultas de cirbonicateoppofica
, qua priuat ; & iubdit, quam- cunftantiis mutantibus ipéciem; nam de aliis fiue
uis etiam fi diftinguatur peccata fecundùm oppo- fint obiediux, fiue fe ceneanc ex parte adus, cerfitas
virtutes, in idem redit. Idem;habet z.i.q. ro. • tum eft fufficere , quòd fint indiredè voiuntarix,
art.^. ad 1. addit tamen ex recefila à bono non &à fortiori patebit ex dicendis.
tam fumi fpeciem , quam priuationem fpeciei. De ahis ergo eft prima fententia dicens,vt cir-
Vnde intelligi poteft fumere D.Thomam fpeciem cunftantia conférât nouam fpeciem mahtix, ne- i- SentcniJ
pro fpecie reali, ôc pofitiua, vt fic, quo fenfu in ceflàrium^ efi^e, vc fit diredè voluntaria, & in fe,
illa quafi. JÍ. art.6. cùm dixiftcc omiflìonem ha- & vr inducac racionem mociui. Significae D. Amiitutpr»
bere fuam fpeciem , addic large tamen loquendo de Thomas x. 2. quafi. art.6. & quafi.ji.art.^. dicens illa «
' ßecie
provt negatio,vel priuatio ßeciem habere po- circunftantiam non mutare ipeciem peccati, nifi Thoio.
tefi -, tamen in 2.2. quafi. 118. art.^. dicit, quia in varier fpeciem voluntatis. Vbi Caietanus in hoc
peccato adus eft vt materiale ; priuatio, vc fot- xquiparat adum malum adui bono, ôcfiä.pr&cemale,
magis elfe attendendam grauitatem, & ra- denti, retuli alia loca D.Thomx, cx quibus idera
tionem peccati ex priuatione alicuius boni,quàm fumi poteft.
«m rauo. ex rendentia ad ahquod bonimi. Ratio autem Hxc tamen fententia non poteft efiTe vera lo- 5hums
condufionis eft , quam adduxit Scotus, quedo de adu malo,vc malus eft,& de fpecie eius, Rciicitui.
quia priuacio , vt fic, refpicit proximè, & imme- vt fic. Et in primis non eft iiecefiTe tendere diredè
diate pofitiuum, quo priuat, tamen quia illud in mahtiam ipfius circunftantix , nam hoc for- (
oicitordinem ad obiedum, etiam hxc priuacio maliter cft impoifibile; maceriahtcr autem, cft
uo modo refpicit obiedum, quod eft prima inordinaciifimum, & rarilfimum ; cùm camen cir^
radix bonitatis, & malitix morahs,& ica cunftanciam addere nouam fpeciem malitix frema
duo non funt contraria,neque quentiifimum fit. Deinde non cft neceife inten- .
m hoc occurrie difficultas dere per modum motiui conditionem iHam adus
a icmus momenti. ex quo oritur tahs malitia,vt conftat primò exemplis
, nam qui vult moechari, non oportet, vt
intendat iniuriam alteri^us^^V.i&t^iam iniuftitix
., incurrar,
/ /
'< m m r n ^ 1

Bií^umio VIL Seaio VIH. I87
incurrat, fed Cit eft , quod intcndat deledatio- tione voluntarij indirccVi ; nihil etiam obftabit,
nem fuam in aÛu ilio, qui rc vera cft alteri mia- quòd materiale obicöum occultctpr per ignoriolUs.
Idem cft de co qui vult n^achari cum pc- rantiam culpabilem, dumm^o mancar voluntariculohomiciaij.quamuisnonintcndat.
Secun- riumfairemindircdmn. Prxterea id pat«, nam Sccundò.
dò à toniori ; quia ctiam in ipfo obic

iSS ^ De malitia. \
/ g\ Sed occüri-itílanmgi-auis difficultas, qux iTia-
Difficuleas ximè videtur Caietanum mouiíre. Nam fequitur materialiter , vt v. g. fí quis ex prxceoro
«onera hanc in quocumque peccato elle plures malinas fpecie ieiunare, lex ipfa ponit illum adum
S.fentetiara. diftindas, vt, v.g. in furto erit in primis malitia tem temperantix ^ & illa eft, qux pr^i'''^^^kr'
iniuftitix, &prxtcrea malitia inobedientix, quia gar, non autem vircus obedientix & ° -
eft violatio prxcepti diuini, vel etiam humani. violât illam legem, lìon vulc eciam ìnP
Icemmahcia concra charitacem propriam , qua- formalem mahciam. inobediencix fed f r
tenuseftmorsanimx,&contrachantatempro- materiahter didtur inobediens • vnde i l l ^
Quid multi xiini, fi fit fcandalofus adus , & fic de aliis. Ad tunc folùm agerauat conftituendò
2rpo«d.ác. ,uam difficultatem communis refponfio elfe fo- ceffitacem inlo X i n t " ^
lec,proximamfentenciamprocedereinhiscir- tix. Et ica facilè eitrefpondere ad omnia
cunftancns , qux funt fpeciales ,& fpeciahbus ""duoiecca.
virtunbus repugnant, & in his nullum efiè in- S E C T I O IX
conueniens quòd adUs habeat plures mahtias, fi
habeat plures circunftantias fpedali modo ratio- Vtrum A^m volmiatts accipiat malitiam
ni contrarias , quod docec D.Thomas ex iìne
ve fuprà didurn eft ,^&dicecur ftacim : ahas verò , f '
effe drcunftancias, qux dicuntur generales, vt TN adu malo confiderare poftlunus fpedem po- i
fune mobedienna & fimiles atque in his non Ifinuam, & realem, & de hac philofophandum kÌi
fufficere vohmtarium indiredum, vt dent fpe- eft quancum ad obiedum, & finem . J d e T Z -
reddere, nam lanonesfadx pro ipfaj. opmio- pliùs dicam; modò cantùm agimus de malicia n
ne xque m h,s circunftanciis videneur vrgere;ni- induditpriuationem,de qua dicenduireftTdum
mirum quod voluntanum diredum, & indire- inceriorem incerdum fulre S
^ ^ecundò. mo'km^^^^^^ q-'ip-feeftnocum,&quafi primum'rinc:
^ c r;onTnr.-^ circuuftancix aggra- pium in moralibus, nam intentio finis e^ qux
tutem eft f^dT^r^^^^ "on pateç exdidis de bonicL
cutera eft valde diuerfçfpeciei.Vnde falfum etiam Solùm funt notando nnnnnll^^-tf • •
fuccumb«^t efiamahciafumptaex obiedo;moraliter aucem nonis, ficut eciam W à diSiin S
gliqui. non diftingui,fedrepucariper modum vnius, drcunftancL & at^o e f t i r j r
quia infepatabiUter & necelfanò fe confequun- ad mal tirn fi^ffiÌr r
^ mr,& conftituunt vntun peccatum jqtiodTcus
eft,qUandohxdrcunftaif;ixfimt^S„ " ma^ ^ fiue i^lw ^^^
tx, tunc enim illa intendo conftituit necci n i, ? fine inpioportionato, vt fi maius adus
omnino diftindum. qui modtis d ^ t fc interdum
babih., fed limitan 'adhuc poteft dift ngueüo" e o ^ o T d "
ix duphdter poftè drcUnftandL elfe Lïra^^^^ Toit f f ^ t f
vno modo per modum generis , vt quid fifa h - • ad fned I. ^^ ordinentur
quo modo anerfio ab vldmo fin ,quòd fit d fcon^ zt i Z t ' ^Ì 'Pali-
«eniens,feufpirituahternociuaoLanri £^^^^^ P^^F^'^ eft «x fine, fed ex obiedo : in po-
fit ahquo moi contr legem d^^^ f ' ^^^ eft malida, vd fi intarumcLcircunftandas
nln d^it^lc^ em n I n n r ^ d V h ' ^ quiaiUud infenus bonum
hdam, nifi fine fpecialiter intencx, quia tunc Cu ' vltimum finem debitum, de qu^
muntur,vtobieLfpeciaha,&aiSor
folùm-vpluntanx per modum rationis -nericx fit rî^^ bonus fi non j
Alix verò funt dretmftaneix generales"!' u un dí ? ' '
uerfales folùm per quandam concomit.nr,.^ " ' dar pnmam, & elfencialem bonicacem, &
comitancurahamm^hdam^b/eS^ '"''"'ri'^^^^^
Et in his concedkur dari propdam malÌl ^ I r \n ei fi P'^^^'^'
. "-m,eciamfitantùmfincindiredèvoluntadx ^^^^^^^ c
In quo tamen vltimo eft addendum in hi.rr "mentid, ve proximum infamè
diL. ? ^^l^^uni odatur fpecialis obhVado ad v^on ! l S mei dacij ex obiedo, & rado eft, quia
^¿tum, vel oper^andum fic nati intjd '^" ' f ? ' ^^ ^ ^^^^
&%enon ontu^ quiaT^ft ^^^«^^^^bter intentum, fed fatis eft, quòd fit maex
obietto oritur & tun^ i! ' cenahcer volitum. ^ I
- litiam, non tantLn T . Tertia diiferenda, fdhcet |
^entx , fed edam q u i H r c L t l f m f li" ^ ^^ bonftt |
' ementurmdirede. tem ex fine, nifi per denominationem ab alio I

Diiputatio VII. Seäio X.
iáii i adus autem malus poteft illam habere, Sc terminati ad carentiam alrerius, vel interni vei
iño modo öc prxterea immediace per fe ipfum, cxterni . vr quando volo ftndcre tempore, quo
öc Ita poteft habere duas malicias fuo modo in- debebani orare, ôc vterque horum modorum rccnnfecas,
vnamex hne aliam cx obiedo. Sed guianduseft per principia hadenus tradica,nnlguxret
tunc aiiqujs, qux illarum ht ellentialis, Iam cnim no-uam difficultatem habent ; nam ii-
Icu qux magis intrinfeca , quod etiam quxri po- c¿t hxc malina ex parte obiedi, &: pr^'cepti cui
teft de omni fpccic malitix fumpta ex circun- immediace opponitur , in omilTionis ^ tarnen rc
Itancia obiedo. Refpondetur cum ma^i'ia, vera eft malina cuiufdam adus volunt uis qui
vt he, non ílt dc eíkntia adus . noneft ncceífc cx obiedo priuatiuo, vel ex circunftancia ¡Ice
ahquam illarum eííe fimpliciter eifentialem , fed rius obiedi, fíe malus ; nam qui vulc non audirc
vn.iquxquc poteft dici dfentialis adui, vt con- Miífam tempore quo tenetur , habet pro obiedo
fticuco m tali fpecie , quomodo videcur loqui ilhus adus, omi0ionem ipfam. Vnde habec in-
D. Thomas i. z. qtüeß. 18. ante. io. diccns circun- ordinacionem , öc maliciam eiufdem modi cuiñ
ft.tntîam fpecificantem, íubhac ratione cranfíre aliis adibus malis ex obiedo, ncque eft ibi aliud
in racionem obiedi, vtraque vero poceft dici ac- malicix genus. Nam quod quidam dicunc cifb ibi
ciderc adui, vc confticuco in aha fpecie, quod duplicem maliciam , vnam in diciendo vnum
ecnim poceft fumi ex eadem i. z.qu^fi. 88. artic. 5. adum ; alceram in omiccendo alium, non eft ve
&in 4. d. 16. qusfi. artiad. x. qH

(
i^o De qudtt.dmifaäm 'voluntan m a l u m m e m k ^ c ,
phyficam rantùm priuationem, & vt fic,materia- adum abrohuè, & fim|)Hciter denominanr, fic eft p,,.
iter fe haber ;neque induit rationem mahnae,& per fe nota didarefólutio oppofito ilio principio verb,
hoc tantummocio reperiri poteft mteruemcnte Dionyfij , ^oi bonum. ex integra cmfa, malum ex ^^nfu
ignorancia, rum quia vel non eft voluntariá, vel quocumque defedu-, cuius Csr^fus eft , vt adus def
certe, quia ftante ilia dirpofitione,non eft debitas . nominetur fimpliciter bonus neceftarium eife , vc
contrariusadus,&ita illanon eft carentfaperfe- habeat omnem debitam pcifedionem fine defe-

"Dlíputatio VI 11. Seäio L 2.91
tpfuis adus i ad matitiam verò fufficic ncgatio m«m ¡i. diccnti yNum qnid eharit.tt permittit aliquxdani,
qux motalitct confiderata refpedu fub- tptodmalum fieri ei , quemdili¿it ; qum potius Pauicdi
habeat rationem priuationis, fed non repu- ius i. ad Coriuthios i j. inquic, Charitas mn agit
gnat adum dl rede tendere m bonum obiedum, perperam,id cft,corruptc , & vitiosc, Sc infrà,
& tarnen indircdc clic voluncaccm alicuius cir- non cogitar malum, Vbi Chryfoftomus homilia j 5. ,
cunftancix mdcbitx , vt fi quis velie cempcracè non dorninamem tantum vUiu ,fednec cof»ßjiere cjuicomedcre
quancum ad mcdiocritaccm , tamen in dem in vniuerßtm -vitiaferentem charitatem vides^nec
m odo, vel in loco habeat indeccntiam,quam non ßlum non committit mala ,ßedprorßtts non cogitât. Vndircdè
velit, fed indircdc, Sc non fatis confide- de cciam cft illud ad Romanos i j. dilcßioproximi
race i atqui cadcni ratione poccft adus habere ?nalum non operatur. Prima fequcla probacur , quia
fuum ordinem poficiuum cum ncgacionc alicuius ficuc virtuccs infufx tendunc in honeftum, quaperfcdionis
dcbicx voluncaci alio ciculo, vcl ra- cenus honeftum cft in fuo ordine, & quaccnus
tione, nam in hoc non inuoluicur repugnantia, cóforme racioni fupernaturali, ira virtutes acquificuc
quòd vna res fit diifimilis vni, Se fimilis al- ficx ccnduncin honeftum fibi proportionatum,vc
ccri, vcl eidcm fccundùm aliam formam, non cft talc cft. Vnde D. Thomas particulam illam dctìrepugnancia
vlla; fi ergo fieri poccft quòd ille mtionisyktutis , qua nemo male w/W, xqualicer
adus fic confosmis racioni, ve didanci dc obie- dicicconucnire vttifque virtutibus, & fi quid cft
do, non camen , ve didanci dc fine , vel circun- diftìculcacis in primx opinionis rationibus xquè
ftantiis. Confirinacur, quia hoc non repugnac ex in verifique locum babee ; quòd verò Caiccanus
vi bonicacis , Se malicix, ve fic, vc pacec in boni- aie non poifc aliquem male vci virente formata,
tace, malicia nacurali ,fanicace fciliccc,& mot- quia per ipfum malum amitterecur; non cogit,
bo ; pulchricudinc ,&eurpicudine, nam licct vna quia poftèt vfus malus elfe peccatum veniale. Se
res non poifit fimul elfe fimphciter fana,0¿: in- non mortale. Tandem confirmatur vltimò à po- Confirm.x.
firma, tamen cùm cft infirma , poceft retiñere fteriori, quia alias fequitur eundem aduni eftè
aliquam perfedionem rcquifitam ad fanitatem; me riroriuin , Se demeritorium coram Deo , nam
neque ctiam repugnac cx fpeciali racione boni- omnis adus racione bonicatis moralis habet alicacis
, & malicix moralis, quia ncque affignari quod n)erirum,vr docct D.Thom.i.z.-j^.ii.^rf.j.
poteft , nec vidccur poiTibilis , quia cùm hxc fu- er 9. Si autem fimul habet malitiam, cft dignus
mancur cx diuerfis capieibus , non habent inter fe pœna. Confequens autem cft falfum , ve conftac
formalem oppoficionem nifi refpedu eiufdqm. ex Auguft. i^.de Ciuitate cap. j. imò cciam colligi-
Sccunda fencencia eflè poccft , adum volunca- cur cx verbis Chrifti Marth. 6. yíttendite ne iußitis
non poftè fimul habere veram bonitatem mo- tiam veitram faciatis coram hominibus. Sec. Se infrà,
ralem cum aliqua malitia. Hanc fignificat D. Amen dico vobü receperunr7nercedem ßuam. Exqui-
T\\o\r\:!LS diEta quaß. 19. ^mV. 2. vbi air bonitatem bus h.abetur , quxcumque malitia adiungatur,
obiedi fuffìcere ad bonicacem fimpliciccr adus; colli illius mericum coram Dco ; ergo eciam collic
Se ad fecundum addic ,5/ vohmtas ßt boni nullam omnem bonitatem. ^ ^
circunfiantiam pofe illam reddere malam. Se idem Refolurio huius quxftionis mihi cft diflficilis,
fcntic 3. Ec mulci cx aucoribus in principio ve tamen faciliùs expediatur, diftinguamus plura,
fedionis citati videntur loqui in hoc fenfu, quxin hoc vno titu o contineneur;cùm enim tria muium.
prxfertim Bonauent. &: videtur fauere D. Au- finr capita, ex quibus infurgit bonitas , & mahtia
guftinus in definitione virtutis 1. libr. de libero moralis, obiedum , circunftantix obiedi, vcl
arbitrio capit. i 8. GT 19. C^ x. retrailationum cap.c). adus. Se finis : ex horum comparatione oriuntur,
Vbi etiam dicic virtutem elfe maximum bo- vc minimum quatuor parces huius difficulcacis.
num , quia nemo ea male vri poteft , ficuc aliis Primum dubium cft,an idem adus poifit eftè bo- Primum.
bonis mediis , & reddit rationem , quia opus nus ex obiedo. Se malus cx circunftantiis obvirtutis
cft bonus vfus aliarum rerum ; nemo iediuis. Secundum eft,an poifit eífe bonus cx Secunaum.
autem bene veicur male vrendo , quod D.Tho- obiedo, & malus cx circunftantiis ipfius adus
masßipra, prxfertim quaß. 55, articul. 4. expiicat interioris. Tertium, an poifit efi^e bonus ex ob- Tcmum.
dcvfu virtutis, ve principio , nam ve obiedo, iedo , Se habere maliciam cx fine. Quarrum, Quartum.
inquic, poccft quis male vci virtute, fed hoc non an poffit eftè malus cx obiedo habere bonifacic
cam , vel adum eius malum : fi auccm adus tacem cx aliquo fine. Alia aucem comparatio, id
à virtute elicitus poftèt clic malus, iam pofiTcc cft , an poific eife malus cx obiedo , bonus ex
quis male vci virtute , ve principio. Nec faci s fa- aliis circunftantiis, difticultatem-non habcc ; per
eie aliquis fi dicac poftè nos vci male virtute, fe cnim euidens cft non poife; nara fi fermo fic
vc principio maecrialicer , vc fic dicam, non de circunftanciis ipfius adus , necefife cft cas elfe
formalicer , quia liccc per illam faciac adum ma- malas , fi adus cft malus ex obiedo , nam omni
lutn , non camcn ve malum , quia ab illa non ha- ecinpore , Se omni loco , Se omni modo , malum
bee maliciam, ncc habere poccft, nam hinc iam cft facete malum ex obieclo malo; fi auccrn fcrficrcc
has vircuccs non eftè maxima bona, nc- mo fic dc circunftantiis obiedi,iamfuprà didum
que eftè magis fimpliciccr vircuccs , quàm incel- cft has circunftantias non dare bonicaccs nifi fine
Icdualcs , quod eft contra ornncs Philofophos, diredè volicx;vnde ncccífc cft cranfcane in racio-
Se ideo Ariftoteles z. Ethicorum cap. 6. définit nem obiedi ; imò v e componanc vnum obiedum
virtutem ciTc ,fua bonum fadt h.tbentetn , dr opit4 cum aliis circunftanciis,& maccriacirca quam veretm
bonum reddit, Se- Auguft. z. de moribus Eccleß* facur adus,in quod obiedum ccndic toluncas vno
cap. Ä. virtuícrj dicit cílc animam facit opti- fimplici adu ; vcl ergo illud obiedum cocum ve
m^im. Quod argumentum maxime \rgcrc vide- vnutn eft.cft honeftum,&: fic,adus non cric malus
tur in vatucibus per fc infufis , nam fi acquifiris ex obiedo; vcl eû turpc,&: fic,non poccric habere
poilèt homo male vci, etiam infuiis poilè e, fi bonicaccm aliquam ex circunftáciis,quia non ccninfiifis,
et iam chas itafc. Qupd repugnar fere om- die in illas per Ìè,&: feparaciro, fed vc ex illis cófurnibus
Theologis, & Auguftinoprdfatient in Pfil- gic tale obiedú fub qua ratione bona cifc poifunc.
' »
ficunda D.Timfi. B B 2 Tracia
il

Ve quditMuifaBm'Volunt jn honumjÇ^ malumy^ memh,ç^c
Traäatur i. dtíbium fropoßtum num. ftatis in tali tempore eft honeftas abfolutè ft
precedenti., eft, quòd ftt vi/tus' -
, ^cut genus eftde ratione fpeciei -fed
^ Circa primum ergo dubium ratio dubitandi ne honeftatis abfolutè eft , vt nullai-n V
7- iam fuprà eft propofita, quae fme dubio facit pro- circunftantiam honeftati vt fic repupn ^^
Suadetur babilem partem aftìrmanrem, qux in hunc mo- ergo non poteft obiedum propofitum
- dum ampliùs fuadetur; nam circunftantix obie- - libus^circunftantiis habere' veram honeftatÌm
babiiis. di adus virtutis, quxdam funt neceftàrix fimph- obiediuam talis fpeciei, il habeat aliqu
' citer ad conftituendum medium ilhus virtutis, cunftantiam contranam rationi • erg-o
alix verò funt, qux licèt ftnt neceifarix ad ex- adus voluntatis tendens in tale obied
cjudendammahtiam contrariam virtud,non ta- teft elfe ex, obiedo bonus , & ftmul n"T
raen intra obiedum , & latitudinem altenus vir- habere ex circunftantia. Nec exiftimandVm'^^
tutis. Dedaratur exemplo , nam foluere debitum xquiuocationem commitd in hoc diimrin
crediron , vt habeat honeftatem iuiHtix, fieri gumentando ab honeftate abfolutè vt eft'^ S . "
' debet tempore, & loco conftitutis ex obligatio- nus ad honeftatem fimphciter vt exdndir m!"
ne. Vnde fi hx circunftantix feruentur , reperie- lam drcunftandam ; fed hoc podus in
tur meditim iuftitix ; quod vero locus ille, v. g. mento fupponimus, de ratione Llicet honefta"
in quo Ibluitur debuum, fit incommodum ad il- tis prxdsè, vt eft genus , & de radone vi'tu
lam adionem vt fi v.g. eft locus facer vd tis vt fic,eftè,vt Lbeat omnes circuXt a
tempus audiendiMiftàm, ent quidem impruden-

Biipmatîo V i l i . Seäio L 2.93
documque illa efi: culpabilis,& voluntaria, eit nere, fic multi cenfent probabile non polTepro- Ailumdefe
lignum voluntatem non moueri ex aifedu ho- hiberi talem circunftantiam adus de fe boni, fi ^ont, hon
neftatis , fed ex ahquo a/io inferiori appetitu, non impedir alium adum ; fic D. Thomas ìlio
qui illam imprudenter mouet, & hoc quidem .. generatim docet non poife elfe per fe aiTXxau
faltem morahrer videtur mihi certum ;meraphy- jpalum exercere bonum adum interiorem\ fed 3 s ht ,
fice aurem eft probabile, quamuis diffîcihus , & folùm per accidens , quatenus impedir alium im
quibtifdam adibus cft hxc ^^^^ Sic Almaynus .3. i.V^it Deum
quam m ahis nam aduahs diledio Dei, fi fit non poftè prohibere diledionan fui quolibet
perfeda, fine dubio facir, vr homo adu non pec- tempore per fe folum proprer carentiam eius, fed
cet etiam ex ignorantia culpabih, quia ipfamet folum quatenus illacarentia poteft eftè necelfiiria
diledio faeit vt homo lit dihgens m aduerten- ad ahum adum ,& citât Scotum4 d 16 i
do , atque adeò, vt vel non ignorct,vel faltem,vt vbi ex didis eius fumi ¿oteft, quamuis non apeÎ '
non culpabiliter ignorcr,& idem eft de hac gene- te dicat, & ratio eflè poteft , quia prohibido feu
rali voluntate non peccandi,{eu reStè în omniktu ope- lex efiè debet prudens, & confentanea rationi ac
. ranâ,Scûmi\ihus -, in aliis autem magis particula- de te ex fe bona ; carentia autem adus boni ' vt
^ ribus res,vt dixi, eft minus certa,quamuis proba- fic, in hoc tempore, vel in hoc loco, vel in hac'in-
tentione perfe non eft bona; ergo nec pet fe po-
rraBatur 1. dubium poßtum mm.6. P^^^^cribi.
^ •i^ihilommus quamuis hoc, moraliter loquen- 12
IO. Circa fecundum pundum de bonitate ex ob- do,&ex natura rei fit verum, quod fatis ellè pof- Idtamenveaadctw
iedo,& malina,ex circunftantiis non obiediuis, fer ad noftram alfertionem, tamen abfolutè non «dicitur
rimò adus,eft fpecialis diftìcultas, quia hx videtur inuoluere repugnantiam , quia fi Deus
circunftantix cùm non componant obiedum, vellet hanc legem imponere, non dcelfct illi fuf- ""uSd^^
non immutant illud ; ergo quamuis Ipfx malx ficiens ratio,vt fandè fierer,& fufticientcr, faltem Scîtur
fint, rchnquunt obiedum in fua honeftate, & ta- ad exercitium obedientix, & ideo admilfa tali primó,
men voluntas poteft malè tendere raírone illa- lege prohibente hîc ,& nunc exerdtium amoris •
rum circunftantiarum quod'in his etiam poteft Dei, probabile valde eft hon poífe voluntatem
facihus intelligi, (Juia non funt obiediuè volun- elicere pro eodem tempore adum diledionis
tundo. tarix, fed folum in ipfo exercitio per modum per fe,&ex obiedo bonum , nec pofiè amare
adus,quod exemplis declaratur, primó in drcun- Deum, vt eft fummum bonum honeftum proprer
ftantia temporüDens prohibeat in hac hora fe amabile, quia fada illa fuppofitio«e, fi hoexercere
adum diledionis Dei, nihilominus vo- mo aduertat, & prudenter iudicet non proponer
luntas poteft illum exercere; erit ergo adus ille f^ìiDeum , vt obiedum fibi conueniens in ordieiufdem
fubftantix cum fimili dilcdione fada ne ad adum diledionis exercendum;vndc qilamtempore
non vetito ; erp eiufdem bonitatis ef- uis talis prohibitio per fe non cadat in obieótum,
icntialis, quia tendit in idem obiedum, quod ex fed in aduin ;*tamen confequenter eificir ; vt obfe
habet eandem bonitatem, & tamen exercere iedum non fit conueniens homini in ordine ad
talem adum cum tali circunftantia malum?cft,ra- talem adum tali ternpore, loco, vel modo exertione
prohibitionis ,& hoc eft quod alij dicunt, cendi ; mutato autem obiedo morahter ,& fub
polfe eundem adum fimul eife bonùm quoad fpe. ratione conuenientis, necefife eft murari adum,
cificationem,& malum quoad exercitium ; fimile qui in ea ratione obiedi fundabatur. Aliter etiam Explicatur
quid poteft facilè
cogitati de circunftantia/o£'i,vt poteft hoc ex parte ipfius adus explicari ; nam iecundò.
prxcisè refpicit ipfum adum interiorem,vt fi ali- ad eliciendum adum virtutis per fe bonum ex obquis
prohibearur exercere in tali loco amorem" iedo , non fatis eft in vniuerfah iudicare de
Dei propter indecentiam loci. Item in circunftan- aóhi, vel obiedo , fed in particulari prudentiatia
quomodo, vt fi quis diligere prohibearur cum le iudicium ferre de conuenientia, & honeftate
tota intentione,qux argumenta,& fimilia faciunt aótus provt hìc, & nunc exercendi, quia ad hohanc
partem probabilem. neftatem fimpliciter non fufficit vnum fine alio,
II. Nihilominus etiam ex his circunftantiis exifti- & quia non folum obiedum, fed etiam adus ipfe
rider ma- mo probabilius non polfe adum voluntatis,fi ve- fuo modo amatur ex vi talis virtutis, vel hone-
: pars ncg. rè,& eftèriti^hter fit honeftus, ex obiedo habere ftatis ; ergo oportet ferre iudicium, non tantùm
fimul aliquam malitiam; quod probandum cft eo- de honeftate obiedi hi fe,fed provt redundar in
dem ferè difóurfu fado in prxcedenti pundo, adu, feu de honeftate etiam ipfius adus ; quod
I fupponendo per fe ex natura rei, ac feclufa ex- maximè verum cft in adibus hberis, in quibus
\ trinfecaprohibitionepofitiua, fieri nonpoife,vt intercedit quxdam virruahs eledio,qua homo
adus voluntatis ex fpecie bonus, fit in exercitio eligit hunc adum potius, quàm alium, vel quàm
malus ex huiufmodi circunftanriis, quia, vt tede carentiam eius, feu digit exercere illum hoc
D.Thonias dicit 1,2.^.15).^rf.z. femper eft bonum tempore, aut loco potius i^uàm alio ; vt ergo
exercereadumnaturafuabonum, cjuia ex natura ftudiosè, & prudenter fiat, neóeftè cft iudicare
rei nihil eftjquod hoc prohibeat ,per fe loquendo, non tantùm dc circunftantiis obiedi, fed etiam

* 19 4 De q u a l k J m t f a ä m voluntan honum,^ malum,^ memh.^c\
i.peairur randi modus quòd homo ordi^et^um ex {e bo. Ochamus poteft hxc ilntentia fic dedab,um
ia fi^em mahun , quod duobus modis po- daran , nam pnmò non videtnr negandtim, quin Et deci
vao feniu. ^^^^ iureJhgi fieri,primó , quod huiuímodi ^finis vohmtas pro ina hb^rt^te poflet adum bonum à P"'»'
fit próxima, Sc tota ratio exercendi^ aiium adum „ fe ehcitum per ahum adum diftindum imperare
f circa obiedum de fe bonum , vt cum ahquis ex & in prauum finem referre, quia quamuis demus
• intentione vanx glonx vuh dare eÌeemofj!nam, aduin bonum,vt lic, non eífe fimphdter neceftk-
/ ^ jj^yj. illa voluntas eleemofynx íít pura eíeólio, rium ad finem prauum , tamen non poteft dubi-
& proximum motiuum eius fit ipfa vana gloria, tari, quin pofllt eífe vtilis, &vtihor etiam, quáiñ
^&tLinc nulla éft difticultas quin adus voluntatis rèliquamedia,vr patet exemplis ,nam credulitass
fiabens bonum obiedum poflit habere malitiam' rerum diuinarum poteft exiftimari vtilis ad ho-
ex fine^ tamen in eo calu tunc non habet ille notes. Sc commoda temporal ia, vnde quamuis ad
adus ahquam bonitatem fimul cum mahtia,quia hunc finem poflit fortaife fuffìcere ,creduhtas hu-,
ab obiedo nullam fumit , quando materialicer mana ; tamen etiam poifet prodefte creduhtas intantum'in
illud tendit, non formahter, quate- fufa, & poteft etiam vtiliorrepiitari propter manus
honefliim eft ; quod à fortiori patet ex didis iorem firmitatem 3 atque eadem ratio fieri poteft
fuprà de honitate, nam^fi finis honeilus induens de quocumque adu virtutis ; ergo poteft vohmrationem
proximi motiui excludit fpecificatio- tas pro Jibertate fua vri hoc medio potius, quàm
nem propriam ex obiedo , quanto magis id fa- alio, quiànon ordinat illud ad finem prauum , vr
ciet finis malus & in hoc fenfii venfllnnim eft, prauus eft, fed quatenus in eo ahquid" commodi,
quod D. Thomas docet 1.2. qmft. i^. articul. j. yd boni relucet , quin potiùs interdum poreft
(^andointentio finis antecedit voluntatem, non fingi tale medium neceífariiUn ad talem finem, vt
poftè voluntatem dfe bonam, nifi intentio fit exercitium interioris adus amoris Dei, vel fpei
honz ^ quia tunc/n\c[\\K y ordo ad fìnern confiderà- poteft exiftimari neceftarium ad ahquam vanam
tur ,vt ratio qmdam ipfius voliti, bonitas autem vo- deledarionem, vel certe ad habendam hberta- -
/untatis pendet ex'homtate voliti ; fic edam fumi tem in peccando, &c. Vnde fere omnes autores
poteft, quod dixit Ambrofi
US i. ofliciorum cap. concedunt adum fidei etiam fupernaturalem pof-
50. AjfeEliis tuw operi tuo nomen imponit -, Se Chry- fe imperati ab intentione vanx glorix, vel fimili. -
foftomus homiliai5>, imperfed. in Matthxum, Caietanus 1.1. q. ^. art. 1. & communiter Do-
Foluntatem iudicari bonam, vel ?nalam ex propoßto-y dores in illa materia. Eft autem eadem rado de
&c Angn^hmsVkXm. it. Bonum oppu intentio facit, cxteds virtutibus , vt fuprà dicebam in fimili.
quod idem eft de malo, Itaque in hoc modo nulla Confirmad poteft cx Auguftino de Ciuitate-cap. Confíim
eft difiicuhas, ^ _ _ i i. ^ ij. vbi fignificat Romanos, quamuis vana
i4- Aliter ergo intdligi poteft adum elicitum à intentione,ahqua tamen opera virtuds fedftè,
UeTdiT voli-intarecirca obiedum honeftLnn , & proximè propter qux prxmium aliquod temporale à Deo
3 cer euus. pi opter honeftatem dus ex^infecè operan & re- memenmt.Vidediait intraä.defidedijp.e.ßa.j.
ferri in malum finem per alium a(5?um intentio- ànum. 1 o. & lib. 1. degrat. cap. 5. a num. x 3. Vn-
Eius pars nis, vel eledionis drca talem finem,ficut fuprà de vltenùs necelfanò fequitur adiun à volun-r
uuà S f - ^^ adibus bonis, & circa hoc videtur tate elicitum, quamuis per,alium adum referatur
S Fimo* impoflibile adum fic bonum imperari in malum finem, non amittere bonitatem intnnab
adu malo,quia adus imperatus debet clfepro- fecam, quam ex obiedo haber , vt probat teftiportionatus
imperanti ; adus autem bonus non monium Auguftininirper addudum. Errado eft,
haber proportionem cum adu malo, nam podùs qux ex pdncipiis fuprà pofids colhgìtur, quia
hgbet in fe repiignantiàm faltem fub communi illeadus conftituitur in fua intnnfeca eiintate
ratione virtutis,& vitij, & quatenus vnus proce- per ordinem ad obiedum ; relado autem ad finem
Secundó, dir exprudenti iudicio,ahus ex imprudend.Et fic • extdnfecum tantùm eft in ilio extnnfeca denoprxterea
declaratur , quia quotiefcumque vnus . minano ; ergo non poteft illemet adus referd in
adus^voluntatis imperatur ab alio in ordine ad fi- finem extnnYecum fi aufertur ab ilio bonitas innem
fuùm fumitur,vt medium ad illum finem;fed trinfeca , quia ex hoc omnino deftrueretur &
adus ftudiofus, vt fic,non eft medium proportio- prxterea fola denominatio extdnfeca non fuftìdt
natum ad finem prauum confequendum ; omnis ad hoc. Confirmatur morali indudione, quia vix Altera co
enimfinishumanus,efttemporahsiqui obdned efthomo,qui dum aliquid ftudiosè operatur,non
r^'r M ^ ^ ' ^ ftudiofo,po- aliquid peccet per finiftram aliquam intentionem
teft facihus comparati per adum moraliter fimi- -infurgentem,aut glodx vanx, aut vanx ddeda-
, lem circa idem matenale obiedum , vt fi quis tionis,&c.noneft\utem credibile propter huiufpoteft
honorem,vd famam lucrati dando deemo- modi adum amitd torum fi'udum bonarum de,
.iynam, ad htmc finem imperdnens eft , quòd illa dionum,eifet enim res valde rigida,& prxter hueleemolyna
fit ab operante intenta,vthönefta,vel manas vires.
• fub quacumque aha radone ;ergoadus honeftus. Sed tunc vltenùs reftar dicendum,an ilh adui 16
vt ile non poteft nnperan ab adu malo,^aimigatur ahqua malida ex tali relatione; vide- Non erti,
potett habere hmul bonitatem ex obiedo, & ma- tur enim'confequenter ita eífe dicendum, quia conuenien
iiciam pxfine. Denique fi rationes fadx de teli- fiiprà didum eft adum à voluntare elidtum finkatemld
' ^ i^^perarum, quatenus imperatus eft., de- S Ä
p o S Ö r f ^ " " ' nominan bonum , vel malum ab imperante. Vn- i t ^ .
' NiH llTnÌ nuL d K ^^ indift-erens ex obiedo à tali im- ^
affi... ao per al^Tdunf^r ' ' dicitur abfolutè malus ,,fi autem eft maihr''-
^^fi^em^auf^^^^^^ lnseXobiedo,haberepoteftnouamfpeciemma-
" íí^i-^x tali imperio;ergo fimihter,L. Neque
tioneanteced^rn dr"^ '^'''"^^^^^ videttrr elfe ahquod inconueniens , cùm
àcq.x.dem4o^t.i adi l^^y^'c bonitas fit intdnfeca , & aha per de^ /
conce^-tpolfemalèfiSiex^n " nominationem extrinfecam , nullum vidáturí
praua mtetione;idem inconueniens quòd in vii¿¿ii coniunganrur,
mm
/ ^^^

• • ^
, Disputano VI 1L Seäio I
nix-^ ibi ínterueniLint, iìcut duo aòtus voluntatis, bonitate obiedi, iam ea ratione Iiabet bonum fiita
duo ludicia intelledusivnum circa obiedum, nem, & confequenter, vt fic potcilhabere meriintrinlecas
circunftantias tms , & ipfius adus tum , quamuis concomitanter habere poílit ahprovt
circa ilhid ehciendus eft, & Iioc poreft eife quam prauam intentionem qua nullum poifit
prudens ; aliud cu'ca finem & media proprer il- oriri meritum, fed potius demeritum. Dices er- In^ann.. -
iud ehgenda,& hoc poteft effe imprudens,& go poife aliquem fimul diligere Deum fuper omnonfatis
confideramm; atque ita ex hac parte nia, & male vti illomet amore falrem vt obiedo,
non cft eadem repugnantia m fine,qux cft m ahis referendo ilhimin malum finem ; confequens vicircunftantiis.
Diximus etiam ilipra bonitatem, detur apertèinuoluere repugnantiam, quia amor
vel mahriam ex fine extrinfeeo non eftè obiedi- Dei repugnar formalirer cum peccato aduali,
uam m medio, fed primo fundan m relatione Refpondetur cùm dicimus voluntatèm polfe ma- Düuitur,
voluntans,quoifecuseftm caeten s circunftan- le vti adu bono per malum adum,intelhgendum
tiis, qux concurrunt ad cornponendum vnum eft, quantum eft ex communi ratione bonitatis
obiedum refpedu bonitatis, vel malitix i vt fu- & malitix, nifi aliunde fit repugnantia ex parte
prà didum eft. Eft ergo hic modus dicendi val- obiedi, & finis ; ficur in communi loquendo non
de probabilis abfque magna diíficultare. repugnant fimuí-elfe adus bonos,& malos in vo-
17. Nihilominus poifet ahquis defendere hanc re- luntate, repugnabunt tamen fi in fuis obiedis
Oppofuum lationem adus boni interioris in prauum finem, includant contradidionem, & hac ratione neefcndi
po- vel non eife poftibilem ; veleo modo, quo poffi- quit fieri,vtciun hac eflScaci voluntare, To/o»?//-
• • bilis eft, non fufticere ad denominandum adum lum peccatum hakere, fit aduale peccatum 3 fic ernavia
dc- relatum. Duobus enim modis intelhgi poteft vo- go dicendum de amore Dei ; eft enim quidam
:ndcndi. > luntatem referre adum bonum in malum finem, amor Dei perfedus,,& efficax ex modo, & ex obprimo
imperando propriè ,id eft s ex vi ihtentiò- iedo, quo voluntas adu vultplacere Deo in omnis
praux , excitando fe , & applicando fe primo nibus, ram grauioribus, quàm leuioribus rebus,
. ad amorem alicuius boni honefti, vt honeftum & hocaduiiemo poteft malè vti, etiam venialieft;
& hic modus videtur neceftarius vt vnus. ter, quia hic malus vfus repugnar cum ilio adu
adus ab aho denominetur malus , quia fi non fiat ex parte obiedi ilhus ; ahus verò eft amor Dei
hocmodo, neque eft eifedus~eius, ncque ab ilio perfedus quidem fubftanrialiter, non tarnen ompropriè
informatur moraliterj non videtur au- nino, vt cùm quis vult eíficaciter habere Deum
tem ppßibile hoc modo imperati adum bonum pro vltimo fine , & vitare omnia peccata mortaà
malo, proprer rationes in principio huius icr- lia, qux ab ilio auertunt, & hoc adu non poreft
tijpuncli fadas,qux faltem morahter hoc viden- voluntas malè vti mortalirer , propter eandem
tur conuiiiccre. Item quiahocpado optimè red- repugnantiam ; poteft tamen venialiter, quia obditur
raciq,ob quam praua voluntas non poteft iedum illius amoris non excludit omne peccaimmediatè
imperare adum fidei infufx,quia mo- turn veniale, & ita quoad hoc eadcm eft ratio de
tiuum tarn imperfedum , & infimi ordinis non hoc adu, & dc quohbet alio ftudiofo.
poteft eleuare voluntatem , vel intelledum ad Vltimò circa hunc pundum conftat ex didis, i^.
Itera via. adum fuperioris ordinis. Aho ramen modo fieri quid dicendum fit de adu bono ex obiedo, an Adus non
poteft, vt voluntas per fefe fufticienter excitara poffit fieri malus retenta priori bonitate ex obie- amittit bo-
, ab honefto obiedo, vt honefto, dum elicit adum do , ex fola carentia relationis in vlteriorem fi-
. circa illud primariò proprer illud, quafi obi- nem bonum , ficut adus indifterens ex obiedo
ter,& concomitanter gaudet de ilio adu propter fit malus ex fola carentia boni finh. Dico ergo, ne ad finem
finem indebitum ,& confequenter eum refert in morahter loquendo, ex natura rei'^id non polÌè bonum ex-
, illum ; & hic modus eft fine dubio pofiîbilis; ta- accidere; quia fi obiedum eft bonum , & vt fic ^nnfecum.
men probabile eft non fufficere ad denominan- eft intentum, ipfummet eft fufficiens finis bonus;
dum illum adum malum, quia non refpicit il- vnde ad bonitatem adionis non requiritur rela- ( ' .
lum ,'vt effedum, fed purè vr obiedum ; ficut tio in vlteriorem finem ideo è conuerfo, non
poifemego vane delçdari de bono adu ab alio poteft adus habere mahtiam ex carentia ralis refado,
& hoc videtur fenfilfe D.Thomas I.z.^.1lationis ; fi verò fingamus ex fpeciali prxcepto
.«rf.7. per diftindionem illam de intentio;ie an- imponi hanc obhgationem , tunc non cenfeo inrecedèrtti
confequenti ,&: eodem fenfu dicit conueniens reperiri fimul hanc malitiam cum
fxpe nos vri malè virtute,vt obiedo, fcilicet 1.2. aliqua bonitate , tamen bonitas erit intrinfeca
• S S .art.ztquc hoc modo omnia facilè con- adui, malitia verò primó , & per fe confiftit in
ciliantur , sicque optimè intelhgi poteft vnum omiííÍone alterius adus , quo alter erat referenhominem
fimul mereri, & demcrcri per diuerfos dus in vlteriorem finem, à qua priuatione, vel caadusj
qui licèt cum aliquo ordine concomitan- rentia nihil obftat alium adum extrinfecum deter
fe habeanr, tamen vnus eft bonus alius nominati malum,
malus , & hic non tollit integram bonitatem il- '
lius, quia propriè non eft circunftantia eius, vt Refoluitur ^-.dubium poßtum
adus eft , quomodo dixit Gordub. /íi'. I ./j'^í^.jo. ' num,^6 .
circunftantias malas, qux tantùm concomitan- : : . • "
2 terfe habenr ad adum bonum, non emaculareil- Circa quartmñpundum, an actus ex obiedo %o.
^ Inm 5 dixiifet tamen melius illas non cfte-circun- malus relattìs^Ìn bofriim finem habeat fiinul bo- Cafus huius
.ftantias, quia non afficiunt moraliter. ; • nitatem malitiam ; fupponendum in primis dubij poili-
18, Atque hinc f^plè reipondcrur ad rationes, & polfe voliifntatem libertare fua hoc modo ope- bihseft. ^
cisfu^mo- teftimoniaí»«a¡%.i3. quibus probatur"eos,qui ^^•arisiic^^^ obftetrices mendacio vfx fimt
mibus^nû" fi^^enrione operantur, nullam habere'iner- "^âà'ttiendam vitam hifantium ludxorum ; & ralam
dari "dem , & confequenter neque bonitatem-^ili- tio éft, quiá-ádiq praua ratione eius, quod mams
meri- quam,qux Deo placcar : nam id eft verum,quan- teriale eft in ipfa , poteft. eife vtilis ad confeptaua
eft voluntas, qux mouet ad cxteVosv quendam aliam remibonam, & honeftam, fic
im adus; at verò,qiigiido voluntas verè mouetur ex cnim fubripere rera^^lienam poteft efte vtile ad
^ BB -. 4 fubue
/ • 1 Í
/
ß

T>e q u a l i t J m f ^ ä m ^ o l u m ä n hormrn,^ m
rubiteniendiunproximoindigend^&hocdocuic tentioms, ve condiftmanmab elezione fíe rc
D.xWnas ^ • . ..
Zi. Hoc emo pofito tres poiTunt eiTe modi diqen- ^^oraliter intelligendam,qùia vt in pluni^am ir.
..Opinioaf- di. Primus cft in cocafu mtcntionem bonam accidit, vt ibi lanfeniiTs: exponit, vcl certè inre
ñtm. Sc ems adeò eftè vtilem, & eftìcacem, vt auferat totam bgitur quantum eft ex parte intentionis form 1
* ffioîiua. eledionis. Ad quod confirmaijidum ad- ter fumpcx , vt bona eft. Secundó verò meli T
duci poífunt Patrum teftimonia fuprà citata «.13. que dicitur oculum ibi appellati intentionem non Ä a m!
qtiòd finis difcernit humanas operationçs i vnde tantum fecundùm fe, & prxcisè fumptam f d
GaiÌìanus 17. dicic mendacium etiam etiam participatam in eledione ; vnde fi inten
excufariprppterbonumfinem jquodpoteftcon- eft bona, eledio aiitem mala,non poteft dici fu-T
firmari exemplo obftetricum , qux prxmium à plexmentis oculus, vt tede Bonauentura ini
Dco receperunt, & ratio adiungi poteft, quia in- d.^S. ¿¡u&fi.i. & fignificat D. Thomas in 1 d zì
tentio cft, qux dat fpeciem adioni. qmitione 1 .art.^. diccns intentionem vocari OCH
ii. Nihilominus hoc non poteft eife in vniuerfum lum quatenus virtus intentionis manet in ratione
Reiicitur verum jpoccft quidem interdum bona intentio ordinante media ad finem; qux ordinario fim
. árapliciter. efficcre inculpabilem ignorantiam, vel inconfi- plex non erit, nifi honefta media ad honeftum
derationem circa mahtiam medij, & tunc excu- finem ordinentur. Atque eadem eft refponfio ad Ad x teili.
iabit , non propter, bonitatem mcencioBis, fed fecundum ceftimonium, fi per honam arborem bo
proprer ignorantiam, qux reddit inuoluntariam n.am intentionen>intelligamus cum Auguitino i
mahtiam medij ; non cft tamen neceifarium hanc de Gratia ChriHi cap.i^. & ^ Ub de vera &
Ignorantiam femper interuenire, interdum enim faifapœnitentia cap.z. tamenad liccerJm non c¡nhomoíciensmendacium
eftè malum hic,& nunc, cùm bona intentio , fed fimphciter bona volun
. vult mentili propter tuendam vitam amici, & tas intelligitur, vt notar D.Thomas i z qmíí zo
idem nnerdum eririnteruenienteignom^ art.x.ad i.p.quafi.art.i.ad i.aùafiLdemà-
. ^ V cibih,&tunc eft certum eledionem elfe malam, ' loart.^.ad i.Scinmìmz cx AugniiìnliLtra Adi-
vbieti.amMagiiler^#4o. cum Vnde colligit eftè in poreftahisDodoribus
fumitur ex A u g u f t i n o t e hommis facere arbore bonam, q^ia eßinpoteifate
Ratio con 3 f 4'& CX Ariftotele --^ß^erebonarnvoluntatern ql noÌ pofiknt p o-
S X r * S b c ^ " " ^ eft Clara ex didis, quia non ob- dire nifi boni fiuBus. Ucrn lib .scontra lilLuJc.,.
ftante bona-mtentione mahtia medij eft volunta- z. de nuptys cap.z6. in Enchiridion.cap. i c. Anfelm
na, fed vtadus voluncacis fie malus non opus Matth.j. neque eft diifimile ,quod alij dicunt'
eft vt mahtia obiedi fic incenca, fed facis eft per arborem bonam incelhgi bonum hom nem
quod fic quomodocdinquevohca quod eft cercè fatis confencLum verlas
V a probatum eft; ergo tahs eledio diccmis, O mnt. arb or, qua non facit bonum ñu^Z
fin"':/: e ^ W ^ e.cidetur,S.c. & ideo'conch4t. OrnnÂÎTde
priced. r ^^ in comranum ;.de thefaurofuoprofertbona ; atque ita notât ibi Chrvreftimoniis
autem addudis dicam ftatim refpon- foftomus h^Jlia 14. ¿ Auguftinus
autem Exod.^. diftmgucndi funt duo adus. Vnus tamen in idem redit, quia bonus homo bona vofuitpermodumintentionis,fcilicetvoluntasli-
hmtate conftituitur. nomo bona vo-
^ • ' iuTt ' dicendi elTe poteft fieri non Z4
poire, vtabintentione bonaproL-dat mal Zz.Opint.
e i r & i n Z & ideo non polfefiihul in tah eledione eife
Lm^-llfi/'r- • ^ m placati, & fundari,primò,quia hcèt ex imentio- «Pli"ndi.
bum il hid Giu^a ttmuertmt ohSletrices Deum ; ad- ne rei honeftx poflit oriri mala eledio tamen
ditveroibÌ4.^ spiando tahs elecL oritur figmufeft^
v L w procedebat aliquo modo à fed rantùm marerialirer verfari circa rei^hone:
dens r le dt t Z ^ vlZ ' ^"^^"dir rem illam materialem qu« .
honefta eft, turpe autem medium , quamuis! vt V
' r ad i i ? A ' , '' ^^ ' fit vrilead bonum, ?amen ratio- ^ '
^onpoteft er¿o ne eius, quod materiale eft in ipfo, poteft eífe
-Tcílimon. vtile ad rem honeftam c6paran/am. Ergo eriaii^^fi
ÇLuc.6. vohmtas honefté inrendít,poteft libfrtate fua
Ad r.tcfti. ^ ' ' - ^ o r c ^ o Z ^ i "^^dium vtile ad obtinendam
vna intciitam fiue materialiter, fiue formaliter
fio. vtile fit. ,
b prxcilam adum in- Ahter ergo dicunt alij, fi voluntas fie eligar, i-Modas.,-
^ f V' - • < /

Difpumio FUI. Seaio II.
hoe ípro intentionem fieri malam, quia eft can A «^rA ^/r n. • - t . v.,
Ukimr. Sed hoc in primis „L euacnat'dt^tTi t t ¿ I T ' " '
nam fequicur in intencione ipfa
fimul eftbboni- ' - & ^ ^^^
cacemj& mahciam , quia non poteft amiccere bo- C T ' Refpondecur ex Rcfoltuio.
nicacem, cùm fic illi incrinfeca, & effenciahs, & fiam mT / ' malíprior
eleclionej deinde in rigore id falfum eft, idem ob j incencione, quia
quia eledio, propriè loquendo j ncque eft'inten- nec : ac verò ex n^^ ? deordinacione macio
, neque cirçunftancia incencionis , fed quid nuic ahquo modo nnÌl. ' voluncacis mipofterius,
ergo non poceft illam inficere, fi de fé & liberL; poceft voluncarium,
. bona eft. Icem quia bona incencio de fe hon eft impedir prius ahquoïdiud mnT"''' '
caufa malx eledionis , fed hbercas voluncatis; teiLunquam aZr n ^
ergo illa malicia non eft cribuenda incencioni, loco non^dicic aXri e k ^
fed caufx deficienti ; qux eft v^uncas quemad- fed execucionem e f e ^ n ^
modum hcec quando ex vero alfenf^^^^ ^oablacam,denuopeccat, quia da no
faifa prxmift-amferturfafa conclufio, quamuis cur re ah-ena,prxcipuè fi fermât impoca^^^^
ahquo modo concurrac alfenfus fidei, carnei! non ad refticuendum. P"tentiorcm
eft caufa falficatis, quia non ex ilio, fed ex alio
principio deficiente fequitur ; ergo fimihter cùm S E C T I O IT
incenciobonadefeinclinecadbonum, quamuis
voluncaUum illa fe dererminec ad m^lam eie- Ftrum idem aBm volunUtü fucceßiue
dionem , quatenus habet aliquam conuenien- vo(?itp(nhnnuA ^^^Ju^
tiam cum bono, non eft cribuenda malitia in- ^^ ^ ¡
.fio wld"'n^ inde non fic mala TXVx funt opiniones, prima abfolutèaftìrmat, i
Z T fi''' l contmgere,vt homo vi- Uquam tener Durand!/;. vbi ^.Opidoaf- '
is aiem nnem bonum non pofte obcincn nifi Capreolus quaft.i.. Wchiart.i.conclußone i. conerà- fìrmaCii
per vnum medium malum , vel adhucperfeuerer, rium fentire videatur,tamen ftatim . refponvel
denuo habeae efticacem intencionem talis fi- dens ad argumenta Durandi in eius fententiam
nis, & t^c non poteft illa incencio non fieri ma- incidir, dicens eundem adum phyficè moralicer ^ "
Ja, qum eil vircuahs voluntas cahs medij, & cau- mucacum ex bono poftb fieri malum , quod etiam ^ "
la neceftaria m fenfu compofito; arque ita Medi- fentit Scotus modlib et. lì.art.z. Caietanus i 2
na concedit Quando medium ma- is^.^^i. fignificat D.Bonauenruraz.^i'
lum eft^ncumintemionemfieri malam ex eie- art.i.adpenult.htihsA\mzynmìn].d:x^.q.uQm Eiusfund
ellKur. dione. Dico eamen eciam in eo cafu hoc impro- folùm eicipic Dei amorem. Fundamencum^
, prie dici, nunquam enim inrencifi bona ex hac quia pucanc bonitatem , & mahtiam accidere '
parte fic mala, fed vel a principio fuit mala,vel adui voluncatis, ideóque fucceffiuè poffe abeftè,
mutatur vna intentio in aham ; fi enim homo & adelfe. ^
prius bona fide incendie honeftum finem, vrfic. Secunda opinio dicic adum ekteriorem polfe x #
poftea aiicem videt finem illum non polfe obci- cft^e fuccefiïuè bonum, & malum , quia poteft à i. ¿pinio
neri mfi per malum medium, neceftà eft vtdefi- diuerfis adibus voluntaris fucceffiuè manare, fic «iá affir^r,.
itar a priorimtentione, quia honeftum montuim enim homo interduin incipit bona intentione ^^^
non mouet nifi iuxta regulas prudentix , vnde operari,& operationem perficit mala intentione:
non poteft mouere ad malum medium, quare fi cune autem pucanc neceftànum elfe adum incevoluncas
perfeuerac in ea profecunone , vd fi- riorem murari, nec polfe eundera numero adum,
pum eft a pnncipio non, intendift^e ex motiuo qui in pnncipio fuit bonus , fucceftii temporis
honefto , vel certènecefte eft, vemutet iaicencio- fien malum ; ica Comzd.i.i.qmfi.i^.art.i.òcpunem,
& quod pnus amauit propcer honeftatem, tat eftè opinionem D. Thomx qmß. 1 o. art. 6. vbi
'amare incipiac proprer nacuralem inclinacionem, de aduexcerion quxnc, an poífic eftè fuccelfiuè
vel aham fimilem caufam. bonus & malus , quod de inceriori non quxlercms
modus dicendi eft. Edamfi ^onnngac fierar, & de ilio affìrmac folùm quatenus idem
p.nio& hominem ehgere malum medium ex intentione adus extedor fuccelfu cempods poceft procedere
nunis. fila bona, eledionem illam eft^e malam ex obie- à diuerfis voluncadbus bona,& mala,& hanc feneto
; ex fine verò nuham habere bonicacem, quia eendam défendit Gabrid in S.d.^j.qmß. 1 .artîc.x.
eledio non accipit bonicacem ex fine provt in fe fignificac Richardus qmfl. i.& x.
eft, fed ex ordinatione medij ad finem : quamuis Reibludo huius quxftionis eft fadlis, fi con- . ,
aucem finis in fe fit bonus
, tamen ordinari ma- ièquencer loquamur iuxca principia pofita,& po- Notario ro
lum medium ad finem bonum non eft bonum,nee ceft amphan hxc quxftio, feu varié comparari, refolutione,
racioni confeneaneum , & ideo ex hac rarione non folùm, an adus poifit fieri ex bono malus,
adus nullam accipir bonitatem. Accedit quòd fedè contrado:aue ex non malo malus,aut è conhcèt
finis fir intentus vt honeftus eft , tamen per trado ; fuppono edam ex fupradidis adum voillam
eledionem non ordinatur medium ad fi- luncads pofiiè confiderari prxcisè, vcehcicum, &
J nem, ve honeftus eft, fed abfolucè, vc cahs res ve fic vocari propriè, & in rigore inceriorem, vel
^ eft , & ideo mirum non eft, quòd inde nullam ac- vt imperatum , feu imperabilem, fub qua ra'tiocipiac
bonicacem
,& ifta eft communis fcncenda ne eft quodam modo excerior. Dicendum eft pri- i Alfcrtio
•orta.'^'40-Sol ac aucem hìc quxri^ an ralis in- mò. Si adus voluncads, ve ehcitus ,& purè incendo
bona, efto non dee bonicacem, falcem mi- tedor , eft bonus, non poceft idem manens fieri
nuacmahdam,nam communiter ita omnes viden- malus. Probatur ex didis , quia ille adus elt bo- Probatur
tur atìirmare. Fauerque Auguftinus Ub.contra men- nus ex vi fui obiedi, & drcunftandarum quate- ^
dacturncap.j. & de mendacio cap. 14. in Enchyrìdio. nus tranfeuntin rationem obiedi ;.aut erao mu-
^hp.i dicens minus malum elfe mentiti propter tatur obiedum, vd non : fi non /ergo ne? mutavciliratemproxtói^^pfinecauf^^^^^
turbonitas adus , quatenus dicitus eft ; fi verò '
• obiedum
1 \ i

D e q u a l i t J i m f a B m voluntan honum,^ malum
obiedum muratvr, ergo & ipfe adus ; ergo non Vnde.obiter expeditur dubium illud fcilicet /i
fit malus adus, qui erar bonus, fed po^ft volun- an om„is adus, qui in homine cordato eft bonn/ n J-
Confine. tas tranfire ab adtx bono in malum. Confirma- & honeftus, & moraliter poffit effe in ameme' fublÌù«
tur. nam didum eft hanc bonitatem elle ipfain vel dormiente, feu quocumque modo carente v£ nunc di
« > entitatem adus; ergo neque ablata bonitate po- rationis, nam fi hoc poreft eife, poterit ouir
reft manere eadem entitas adus, nec poteft illa que adus bonus manere fine bonitate quia Ini
Inftantia. bonitas efte m adu, m quo prius non fuit. Sed vfu rationis non cft bonitas moralis ; videtur a.,
obiiti folet ^ nam interdum poteft voluntas ope- tem id polfe contingere, nam experimur nos iñ
rari circa ahqiiod obiedum , quod fucceftli rem- fomnis habere eai^dem apprehcnfiones obiedo
pons fit proh^irtim, cum antea non elfet ; tunc rum honeftorum, & circa ca verfari voluntatem •
ergo incipit efle malip idem adus, qui erat bo- item amenres interrogati refponderent fe dilh/
Dihitar, nus, quia incipit efle prohibitus. Refpondetur re Deum, quia bonus cft; vel facere hoc quia
negando iequelam; nam in huiufmodi cafu,fi obedientia prxcipit: ergo habent in voluntate
aduynterior prius reuera fait bonus ex obiedo, adus eiufdem fubftantix cum adibus, qui fiunt
necefte eft,autpoftea murari in voluntate, edamfi cum vfurationis. Refpondetur fuprà didum efl'e Expcdit
cxtcnor adio continuetur, yel hominem excu- aliud eft'c loqui de bonitate adus interioris quolari
per ignorantiam, vel inaduertentiam incul- ad fubftantiam , velquatenus moralis eft ; conce-
V ^ prohibitionis tempore; at- do ighurpo^
que Ita fiet, vc adus femper perfeuerer bonus, quoad fubftandam fine illa moralitate bonitads
quod Ita pater, nam auc exilíente tempore pro- qux ex libertaré pendet, vt fuprà eciam tradahibitO,homoaduertitprohibinonem,velnon.
tum eft. Sed eft confiderandum , aliud eflè loqui
Sinonaduernr,&prius operatur bene,etiam dehbertateadus ,in qua morahtas adusconfipoftea,quia
excufatur: fi autem aduerdt, iàm ftit proximc, vt fuprà didum eft, de qua prxterea
videt mutatam eifehon^^^^^ Procedunt omnia dida ; ahud verò de dependenpoteft
ab Illa mouen ad perfeuerandum in eadem tia adus ab vfu rationis, qui non folùm ad liberadione
; ergo fi pnus mouebatur ex honeftate, tatem necelfanus eft, fed etiam ad manifeftanneceife
cft vt habeat nouum adum,& quòd mo- dam in obiedo honeftatem,ex qua fumenda eft
ueatur ex deledanone, vel alia commoditate. formalis bonicas adus, & hxc Ipendentia eft
4. ^ Dices , fien polfe, vc nec direde aduertat, nec eftbntialis eo modo , quo elfemiale cft vohmtad
cognidonemfupponere,&hoc modo fied nTn
coniideratione. Refpondetur id fieri non polfe poteft, vt adus voluntatis bonus durer, quin ex
tn^T'^TT f A ' ^^ initio
luntas era^fttjdiofa,intelledus prudenter iudi- ad proponendam, & iudicandam honeftarem obcabatdeagendis;
vndefinon mutar adum,vel iedi,an verò in amente,vel dormiente poific
S ^ c Z i r ^"bfequens eftè ralis cognitio , quidquid alij fendan ,^mrh
efteculpbihs : oportet ergo , vt vel in pardcula- videtur non polfe, nam í^uprema ratio obi4iua
# nem InreÌ"^'""'"^ ^^^ videtur Lceflarius dif^rs',
" eft ratio honeftatis; ergo fi.aniens poteft huiufhtei
polfe fien , auc fe cenen ad aduertendum, modi rationem diiudictre, & ad alias infenores
num fada iic, vel ahquid fimile ; nam fi nullam rationes comparare, quid/ih deeftè ad M ^
t ò r T ' f rationis, prxcipuè moralem,prX-
Í Z üITj^^^^^ ''''' quia qui poreft atdngere radonem Wi?i,
re e vn ? faciac non potent fimul omic- potenceriam oppofita wl^ognofcere, quia opcete
voluntanè nccelfanain dihgendam , & per- pofita nata funi fied circa ideil & non eft maior
feueiaieinpi-udenripropofitioneobiedihonefti, difficultas in vno obiedo, qu m idilio eto
nam ,„,olu,tur in hoc repugnantia,nam pruden- poifet hxc inter fe conferre l confequenter iS
eia non indicar nifi confideratis omnibus fuffi- ter illa eligere; ergo haberet fuftìcien em vilim
cienter,quxhic,6.nuncoccurrunr. rationis ad^eccanlum. Nequ fpXmfu^^^^^^^
r- • ^V de mutatione adus nulla expedentia , quia licer amL es ^ ^ ^ ^
n Z " b l t r s fr"^ eadcmobledamacedal^ rami n^n
Wnn ?n i, difcernunc radonem honeftads, & reditudinisfequiKus
Ochamum^.13. & Cameracei^em 1. fed ficuc animalia mouencur natunnh
q. i. dicir, quamuis morahter non pofiit adus itahi ferunturquafi naturahimpe u q locx h^^ ^ '
bonus carere bonitate ; tamen fupernaturaliter bitu , vel fpeciebus relidis l i ZTopoüto
pol^, quia hcet naturahrer pendeat à volunrate iudicat hoc vel illud elfe faciendun" ^
- &puidentia, tarnen fiipernaturahrer poteft fine Dicendum fecundó. Adus elidtus voluntatis 7
paices, quancum fcilicec pendeac adus volunta- niente ignorancia , vel excrinfeca prohibidone
t a cogmtione o>^^^ fien exuL malo mahis, vel è coiXt
tes V
quomodrcum;il fi " nnZ^iV ^ ^^^^^^ ignorantia vel inconfidedine
ad S Z h l T ^ ^ ' T ' ranone; & tunc incipit eftè i^alus ,& ratio eft,
fubftantia , ¿ e dem ' ''''' ^^ ^^ '^"^^tio in pro-,
, qux ireaH',"r , qux niouet voluntatem;
etiamfi fort^iPe fieri nat>itucline cònfiftic & idem cft, fi pnus adus
. tnbuatur homini fiab ilio Vi^ T!^
non erar prohibitus, &
poftea cft prohibitus, proprer eandem caufam,
pon prudenter & humano maL^^ ""pioccdat. f ' ' coniieniendam prohibirlo ad non naturapMRWli^^e^
mutar deledadoncm , ve^
T^W cere

'Diiputatio FI II. Seäio I II.
ccre poterat ad fubftantiam entitatem nife • „ a.- ¡ t „ ,
adus ; finealterutra autem ex his mutatír>niknc /ì-;^«« ^^rf^ em mo o, ea cm diftin- «
non poteft intelligi, quòd ftat huiufmodi m ua p r ^ n "^T ^^ ' ^^ ^
tio in adu ehdto ,vt talis eft, quia nullum ^ft h ntall^.; de adu voaliud
caput, vnde poflit oriri malitia, vd vnde > ^t/
poflic voluntas à malitia excufad, non fuffìdt au- Vurnò AT' a ^^^'P^^" ^^^^
tera hxc mutatio, vt huiufmodi adus fiat bonus, & effèntiaT anteriorem per fe, ». AiTertio.
quia ad hoc necdfe eft, vt mutetur motiuum vo- uis fortafti ilT bomim,& malum,quamluntatis,
& confequenter pofinua habitudo adus fed tantùm defcr^bTn^rS-^"'-^^'"^^^"'?"^"^''
ad obiedum , qux tamen non mucacur propcer dico in hoc fenfu din/r; "'"''?'^ eflbntiales;nec
nouam prohibitionem , vcl confideradonem nifi fuffìdentem , aliaù f '
adus ipfe mutecur. poifimt aui L c T n ^ ^
8. Vicinò dicendum eft, fi adus à volúntate eli- L quo -f
.Ajenio, cicus confiderectir, VC imperatus vel imperabi- e4er fi^ydfemiahter dLi^^^^^
hsperahum, adus fic fien poteft de bono ma- bio eftmens D.Thomx, & pater ^x^dTdt Pr k
lus, & e contrano. Hoc probant raciones pnmx ofteniimi eft bonitatem fumi^ex obTedffoZl?
opimonis.«;.«;«.i. .quia poteft mutan intendo, &eonfequenter perdnere ad fubftantiam & ef
& impenum, nequem hoc contradicunt amores fen tiam ad,,s, vnde fic, quòd licèc malicia; ve fic Corollar
fecundxopinionij,fedppnus,demfentiu«c,quia, formalicer fumpta nqn dicac diff-eremiam' iní:
vt lupra dixi, eadem eft ranp^de adu mceriori, cat camen illam in incedon adu , ficut inadonlqux
de exceriori: ficut ergo adus excerior^ le, quamuis formaliter non fit Äft-erentia brud
;"

JO o De indijferentia aéímm'Voluntatis:, ^c.
voluntatis non cíl bonus , nec malus per intrín- aótum provt cft in re, & includit non tantùm eC
fecam habitudinem ad obiedum , vel ad arcun- fcntialia , fed etiam accidentales circunft.nr, 1'
ílantias, vr tranfeunt in rationem obiedi/ed per qux illum moraliter afficiunt. antias,
denomínationemaba¿luimperante,& in malis
, per carentiam tahs relationis, fi debita fít; fed S E C T I O I
hxc funr extrinfeca adui, 6c poffimt abeííé,&
adeífe, S¿ ita in fenfu hoc redè procedunt ratio- Ffmm detur adím voluntatis indiferen
„esprimxfententix,&ineodemfcnfua^^ fecundlm fuam ejfenttamjd
raodandum eíl illud exemplum, ibi addudiun de fh ^
Qjtomodo veritate ,& falfítate , interdum enim adus intel- Jf ciem,
idem adus Je¿{:us eíl verus ex vi formahs rationis aífentien- T\Rima fententia affirmar /r •
tf f.. ^^ --fieri „o„ poceft V. ide.n .a.. fea,„- Pdiffe.en.r . .
ro tráfíre in dum fpccicm fít vcrus, & falfus fucceíliue , & m omnes poííluit bene , vel malè fieri^pro diuerfí^
úlíam. eo ventas dici poteft eifentialis diffcrauia non te intentionum, vel circunftantiarum ; hanc pir
ratione aduahs relationis , fed ratione funda- tem referunt Magifter ¿n z. ¿40. & D Thomas"
menti,ex quo habet tahs adus infalhbihter ve- quali x de malo art a Rr i.. ^Zu ' . ,
tnas mteltous aa bonitatem volumaus fum- cùm fint boni. vd mali per de„o„,inaL ,em ?" ' • « J "
ptam cx obieao ; al,quando autem aélus .melle, trinfecam ab atìibus internis . ,t diximus fiiprà
dus eli verus non ex v. ob.ea, formahs fed ra- nullus ferè eli. qui vel non poffit marvolurià.é
t,one mater,al.s quod .ta effe contmgu ficut m- fieri, yel etiam bona faltem ignorantia i u ^ !
ahter fe habere vt patet m fide humana. & hoc probabiliter dici, quia oftenfum eft pkres efc -P-obS
n odo d.MÙo adus in verum , & falfum, poteft aftus voluntatis intrinfecè bonos ex oVedo &
A de malis, prxfertim loquendo tnordÌ
A Cile falfus & quoad hoc a:qu,parari polTunt ve- ter, & non fingendo cafus inufitaios, imò etiam
nras, & falfitas cum bon.tate, & malitia, qu^ ab in adibus extLis, fi confiderai ,c„nùm
.. Sedi ì'fr^mmuni loquendo, a. abftra-
Qu?ftiúcala hendo ab vtroque modo bonitatis, & malitix boni % hnn^ ^ ¡""C
qualisfith.cdLfioadusmoralisin' bontTm,!' nt'fumituTlg'ktrn^cT :Zi;aH:„f:;Ì:
malum. Refpondetur u. rigore rem eflè squiuo- adu interiori, fed ex conuenientia ve d^flf "
cam. & analoga,n atque adeò diuifionem illam uenientia inrr nfeca ad ra 4 m l vi
>n rigore elfe multiplicem, & ideo nihil polfe fine didum eft • vnde ficut in v ?, ^ k "
diftindione refponderi .nifi f„b illa Lifione turalibus ^ u ^ d m f " ^ ^ ^
duas contiueri, alteram eflèntialem, & alteram natura fila refpedualrerius a è °
bus'effV • "-/'/''^f denomination,- adibus humaL reperir po^! vú e "tZl o . Scn„,
^a Z u ' r denom,natK,nem Magico relatam , qua: dicebat aliquos quidem
bilui oe ri ' """'"''"i f ''»"-^nullos autem malosTfed ZneT
P aum, dixi. loquendo,& vt Phylofophi morales loquun-
— ' ' non cft verum, quia aliqui funt adus,
^ J J l b l ' V 1 A l i o IX. pia didum eft, quod primò, & per feveriun eft
^ r:? / • ^eadibus externis quoad malitiam obiediuam;
tnaijferentia attuum njolmum , ^ confequenter ctiam de internis per'fe loquendo,
^ frfficÍentÍa.dimfioriümhomm,9

. > '
T>íípHfatio /X Seóíio IL 301
bonitatem moralem a¿tus,riiíiadiungantur finis, tur habitus indifferens ¡, quod videtur inconueahx
circunftantix ; dicic tamen ex obiedo de- niens ; aliqui Thomiftx negant fequelam ; fauec
fumi quandam bonitatem , quam vocat obiedi- Durand, in i. d.40. q.ii. Quia adus non generar Dilutio quo.
uam, qux licèt non fuftìciat ad bonitatemmora- habitû,nifi pnùs in indiuiduo fiat,& quia Anftot, run^am imlem
adus,eft tamen necelfana dehac bonitate inprdidicamentis àicìthzhìmmài(font\:thenQ,\t\ P"^® ^tur.
Ibquens, confequenter didt omnem adum non malè : fed hoc non redè dicitur; Ariftoteles enim >
malum ex obiedo habere bonitatem obiediuam, ibi non loquitur de bono,vel malo morahter, fed •
quia omriis adus ,jqui ex obiedo non eft malus, in communi provt eft confentaneum,vel diftentatalis
eft, vt adiundo fine, & aliis circunftantiis neum naturx,in genere ergo moris non eft inconpoffic
elfc fimplidcer moralirer bonus ; ergo ha- ueniens dari habitum indifferentem , quod fiuni- Melior rebet
ex obiedo bonitatem, qux ex hoc capite fuffi- tur ex D.Thorn. i . 1 . ^ . 5 S c o t o in i.d.^i. fponíio.
cit ad bonitatem moralem ; tamen hxc dodrina adx. Et ratio eft clara,quia adus non gignit habifupra
eft impugnata. tum fecundum extrinfecam denominationem,
Í. £)jcendum eft primojprxter adus bonos,& ma- quam recipit ab ilio a¿lu,fed fecundum fuam fub-
AlTcrtio los vohmtatis dati adus fefcundum fuam fpeciem, ibntiam,& entitatem : adus autem indifferens fei"«'
5¿: elfentiam indifferences. Hxc eft mens D.Tho- cundum fpeciem, quamuis in indiuiduo pofitus
mx I .x.q. I S.artic.S. & eft communis fententia iñ' denominetur bonus, vel malus, tamen illa deno-
2.(^.40. Gabriel in 5. d. 2 3. fumitur ex Auguftino minatio eft extrinfeca in ipfo,& ideo, vt fic, non
lih. X. de fermane Domini inmonte cap.x2>. Sc ex Hic- generar habitum,fed fecundìun prxcifam habitutot\ymo
epiflola ad Augufi. q. 29. inter epiftolas dinem ad obieóì;um,fecnndùm quam indifferens
xlarantur Aug. 41- eft fadlis , fi vocum fignificatio eft;generat ergo habitum indifferétem,ficut adus
:miui. fupponatur ; didum eft. enim fupra illum adum eleemofynx,quamuis ab amore Dei imperetur, &
voluncatis effe ex obiedo bonum , qui prxcisè ex vt fic denominetur adus cháritatis;ille,vtfic, non
vi obiedi, feclufo omni fine extrinfeco, habet generar habitu charitatis,fed mifericordix tatùm.
boniratem fimphciter,&reó1:itudinem, prxfertim , Dico fecùdò. Adus interior voluntatis fecun- 6.
fi nulla malitia ei extrinfecus adiungatur; è dùm drentiam,& fpeciem adxquatè diuiditiu* in 1. Affertio
contrario illum effe malum, qui ex vi obieóÈ ha- bonum,malum, & indifferentem , nec prxter hxc p
" bet turpitudinem ; ille ergo dicitur indifferens, aliud membrum reperitur. Prior pars conftat ex
qui prxcifa habitudine ad obiedum, neqvie turpi- didis ; poftenor pofita eft propter quofdam Thoobatutaf-
tudinem habet,neque honeftatem.Huiufmodi au- miftas , qui addunt quartum genus aduum , quos
tio I. rem elle phues aótus vohmtatis, conftat primò vocant malè fonantes,proprerea quòdD.Thomas
indudione, quia velie löqui, aut ire in agrum, quodlihet.^.art.^.^txtet illas fpecies dicir effe quofaut
quid fimile , eft hoc modo indifferens , cuius dam adus,qui per fe,ac prxcisè fumpti mali funt,
fignum eft, quia fi in nullum finem bonum refe- quamuis ex adiundis poífint interdum honeftari.
ratur, adus non erit bonus, vt patebit 5. Nihilominus probatur facilè conclufio 3 quia Poaerior
ergo ex obiedo prxcisè non habet bonitatem,ir adus dicitur indifferens ex negatione boniracis probatur.
auÌem referatur in bonum finem , erit fimpliciter & mahtix,ex vi fubiedi,fed inter hxc non poteft
bonus r ergo, ncque malitiam habet ex obiedo, dan medium,fcilicet, quòd adus habeat ex obienam
fi haberet, dfet infeparabilis, per fe loquen- àio bonitatem, vel malitiam, vel neutrum, quia
do,&: confequenter non maneret adus bonus in his membris includitur contradidoria oppoficundò
fimphdter. Secundo eft ratio à priori', quia ve rio ; ergo nec prxter illa membra poteft aliud exadus
fit bonus ex obieòto, oportet, vt tendac in cogitan ; contingit tamen actum, qui cx vi obieillud
propter honeftatem; fed poteft elfe adus vo- di non habet malitiam talem dre,vt in parcicula-
Iuntatis,qui non tendat in obiedum propter ho- ri,& ex circunftantiis frequenter illam habear, &
ndtatem, fed propter aliam infenorem rationem talis adus dicitur male fonans; tamen re vera conboni,
rum t^uia nulla malitia nècdfanòconitmda tinetur fub ladtudine indifferentium , ahoqui
fit;ergo talis adus erit indifferens ex fua fpecie, numquam poftèt bene,& honeftè fien.
& obiedo. r z-' -r T r\ TT
4. Sed eft communis obiedio,quia omnis fpecies S E C T I O 11.
bieftio faluatur in indiuiduo, fed non eft ahciua indiffe- N , /
«ttaaiTcr- rens in indiuiduo , vt dicetur ; ergo. Refpondent Vtrum detur voluntatis ailttS fupernattiahqui
hanc fpeciem indifferentix non elle pofiti- ralis indifferens fecundumJpeciem
uam,fednegatiuam,idèft,perfolam'priuationem ßuam.
itur."""' bonitatis,&malirix;&ideonOnoportcre,vtinre v , • u
ipfa in indiuiduo reperiatur,fcd fatis effe fecÛdùm T T ^ c quxftio non tradatur a Theologis, ira- l.
prçdfioneminteïledus,feufecundùmexigcntiam JTlbet verò nonnullam diftìculratem, & de- Notationes
adus-féd hoc non redè dicitur,nam hcèt fortaffe feruit ad explicandum quomodo diuifio data lonomen
indifferentix fumptum fit ex negatione cum habeat in adibus voluntans fupernaturahvtriufque
extrem,i, tarnen neceftè eft , vt adus fic bus in fubftantia,& fpede fua, quos in voluntate ,
indiffeiens habeat ex obiedo fuo aliquam fpe- dari nunc fuppono; deinde fumo, vt indubitatum
dem pofitiuam quia tendit in obiedum fub ali- & certum,hos adus effe,vtplurimum,eifentiahter
quaboni ranone;concedo ergo banc fpede^ poire bonos , vt pote ehdtos à virtutibus infufis à
reperiri in aliquo indiuiduo, id eft, in re ipfa dan fortionhoc patebit ex dicendis. Deinde etiam fu- ^^"^Xm
a d u m v o l u n t a t i s q u i ex obiedo non habet boni- mo nullum effe adum voluntans fupernaturalem,
t a t e m , n e q u e m a l i t i a m , tamen quia hxc denomi- qui ex obiedo fit intrinfecè malus. Quod patet fupcrn. innatio
bonl,&c malh-^on folùm ex obiedo , & fpecie primò,quia nullus eft habitus per fe infufus in vo- trinfecè maintrinfec.a
fumitur , fed etiam fumi poteft cx fine, luntate,qui ex fe fit habitus vitiofus;ergo nec po- J)^' ^
ideo cum' hac indifferentia ex obiedo ftare poteft, teft elfe adus,qui ex fe fit nialus,nam habitus , &
vt in re nullus fit adus, qui ex aliquo capite non adus feruant proportionem, vt dixi. Antecedens ,
j d e n o m i n e t u r b o m i s , v e l lììalus,de quo poftea. ^ videtur per fe notum , tum quia habitus per
• - r
Sed vrgebis. Ergo per talem adum generabi- fe infufus folum Deum habet autorem natura
SHa%zbìfBfrà:?nfecundài D.Thom. CC fua;
> •

, ; ' ( ^oz' De indijferenpia43uum ^^^
fua ; ergo nec ex fe poteft eíTeniahis , ncc ad ma- pei-natiiralis fit^eftindiff-erens , vt Doffîr h.« e
. ium inclinare, rum etiam , quia habitus per fe libale fieri ; ciuvergo reptignabit eí£ if f
infufi funt 'quxdam participationes Dei fupe- fimilis aólus, & etiam indifterens " •
rioris ordinis, & rationis, de quo iterum infrà Dicendum tamen exiftimo nullum eiTê .A
iraa. 4. àiif. A-ß^- Vnde Theologi nullum ha- fupernaturalem voluntatis in fubftanL ¿ r ' 4f
bitum agnofcunt voluntan per fe infufum prx- fua, qui non fit adus ftudiofus hnn a
ter virtutes, & dona, qux funt etiam virtutes fux fpeciei, & fubftantix arqu^aX ' S^^ftionis
Coníírrn.i. quxdam fuperioris ordinis. Confirmatur primó, iedi fui. Hxc videtur mihi communis t ^^
^uia ahas Deus eifet principalis caufa mali, quia Theologofr1m,qui ideo fortaiîe nunquam dThoc
eft pnncipahs caufa^ fupernaturalis adus , qui quxftionem moaeruilt, quia illud tlquam cer
fien non poteft fine fpeciali Dei auxilio excitan, tum fuppofuerunt ; ídqW ex parte prZn
Confirm.^, te,& adiuuantc. Denique confirmatur fecun- menta^L. ,. fad¡de adL^. m^^^^
dò , quia nullum>ft fupernaturale obiedum, rupernatur¡hs ttntrfh b t
quod habeat mtnnfece annexam mahnam mo- lem ,&fpecialem autorem medio i h T a u S r
ralem ,omne emm obiedum fupernaturale, aut pernaturali excitante, & adiuuante ut ni
eft Deus ipfe, aut ahquo modo refpicit Deum, non excitar hominem ad adu^'i c^-ffS esTd
vteft finis fupernaturahs, aut fecundùm ahquam ad adus bonos vr fir • r '
fingularem excdlentiam, & participationem per- que feunt deT^ib' f "
\ fedionis eius ; ergo nec poLft eftè adus fuper- " r vt de!^^^^^^^^^^
V —s,fiexobied^
DKCS appetere vnionem hypoftaticam eftèt vhrt tefÌrintd
adus intnÌfecè malus, & rameiï eft fupernaru- vel
diiuicur pn. rahs,quia obiedum eft fupernaturale. Refpon- ncque enim fier p S t habité
detur primùm , antecedens polfe negari, quia ter eft virtus v o E .1 5 eifentiali- -
vnio hypoftatica , vt fic, noif cft pralim obie- tem Vt n òfte X Vnd"^^^^^^^^
dum , nam fi Dei vohmtas ita ftatuilfet , non contkria indu^one nat Ì T u ''
elfet malum illam appetere ; quòd fi nunc eft iuftitix ¿ alLrnn chantatis ^ftufpci.
mala, non eft ex vi materialis obiedi,fed quia,at um nulìtÌ vt n m T K
. eft contrarium diuinx ordmarioni, ¿ volnt;ti c^h^^^^^^^^
DUuitur I. vcl certè ranone praui motiui. Vnde refponde- D. Thomas 2 7 / f F '
tur fectmdò, negando alteram partem antecedei ^ r o T r ^ ^.^d primum. Probans
, talis enim W non eftL fupernarura k ^ Ì T u ^
fed ex naturah quadam indinationcLP u^^
commodum, vel ad honorem, & excellentiam ftud^fu^v v, f ' adum
velexinordinatovfu eius profedus, quo molo " x X t t t ^ ^ ^ ^ ^ ^ ^
fuit fortafte rahs appetitus in malo Angelo abf- que non eft taL Ted fnÌf? ' q^andocumque
vlla fupernaturahtare adus,vt conftat. S s e ius A^.Ì^Ì mdifferens, reuera non eil
5. Supèreft ergotantùm diftìcultas propofita de ÌSg r D e ^
Opinio a. adibus indift'erentibus,& ratio dubitLdi eftè po- de^" v fiÌn ^ ^
[f^ ^ -»-fti-ant adum fpei, & fiiei,- i q S ^ r
Ies indiíFe- voluntatem credendi ex propriis fpeciebus mnf^n. ^"pei lele maxime decens,&
«Le. elfe indiftèrentes, & non eftè virtuds adus ifii W . ^ vt eleuatx ad
ex relatione extrinfeca char tal , fictfl bia^ Ì S ^ n d h " a' T ^e fe
ipfi fidei, & fpei non cenfentur eife v t ues e n J f i honeftandum adum.Pnma confe-
R.tioà PO- mota charitate, & à pofterior paer t rum quia fpes rendit in hoc ob-
poftlmt eífe bolli, / m h e^fi gn^^reft eí^ duTrend^'-T T ^^^^
indift-erenres ex fe. Anteckens pSba tif ifn
fi qois voluntate abfoluta, & cñ^yem " uuen nH?"'/ ^^^ fiacre
fide Ghnftiana, ille adus eft Wmatt a • l ^^^ '
lis, vt colhgitur ex Concih'LaS^^^^^ TZn^ír
&tameu illa vohmtas poteft eftè n'ntoSfi fiai Lt Í niateriale fub
ex aftèdu ad temporalia commoda, & idem ar- a ^ ^ "am vni-
^ . ^ gumentum cft de adu fpci, vel detinioríéru
à li,&iîmihbus.EtratioàpiWieft ex formah ,& hac ratione quamuis
fit fupernaturahs, fatis cft', qt^^^^^^^^^ tempei^^^^^^^
foIuta,&eftïcax fupernaturahs obiedi q" a no " n f ' diftindi,quiafub di-
P^eftvoluntasíoL naturahbus Ä ^ r Ä Ä i " ^ ^^
^ . effìcaciter in obiedum fiipernaturale ; fed hoc ffu fifl^^^^^^^^ •
non fatis eft, vt adus fit intrinfecè honeftus & d m fiì' f l ílipernaturalis attingir obie-
redus,nam&inillo obiedo,vtfic poteft^ f 7 «b/'^^^i Wfti,nonpore^^
ahqua ratio boni indiíferends quaís' rft „ fide Te f " d X ' rationrboni
íatioven.^^^^^^^^^ '"^'^^"tejergofiehcit adus circa tale ob-^^ 1
Vinnia ra- eft m ipfis „Riedis eftè ind k r ^ ter, vt hxc maneat in peccatore, non autem illr
Tandem adtisfidei,ciuieftintetó^^^^^ confequens autem eftpWabfiirdum, ^^^^^ '
» licet iu- omnium fenrenuam. AtqueJdan argumLtunr
"S^ fieri :

.Diiputatio IX, Seäio I IL 305
, J
fieri poteft de fupernaturali voluntate credendi, ex obiedo cum malitia ex fine, non admittirur
Icndicil- „on eftenim di^mm qinn talis voluntas ex vi in aliis adibus honeftis, non eft etiam ciu adilliusobiedi
poffit efte honefta , quia hoc ipfo, miti-^mTm adu fupernaturah fpd, & pix aftbquod
eft captiuare mteUedum ni obfequium ve- dionis, nam eft eadem rario, cùm hi etiam adus
ritatis prim^ , & fidem adhibere Deo loquenèi, fint ex obiedo.honefti ; vnde quotiefcumque alieft
obiedum maxime confentaneum rationi, & quis ex humano motiuo videtur exercere adum
honeftilfimum , fedufo omm fine extrinfeco, fpei, vel fidd , vel reuera non, exercet adum fu-"
poteft ergo illa voluntas fupernaturalis ex obie- pernaturalem, vel non elicitur , neque imperatur
do dfe honefta , & confequenter ilh refpondet propriè ex ilio motiuo, fed folum voluntas comhabitus
fupernaturalis; indifterens emo fimph- placet in ilio adu tanquam in quodam materiali
dter nuUa eft, quia omnis voluntas fupernatu- obiedo ,quod refert ad extrinfecum finem huralis
credendi poteft ehci ab ilio habitu , vel manum, vel prauum, quod noneft fatis ad deno- \
fingendi-elfent duäO habitus fupernaturales in minandum ilium adum malum , vt fuprà didum '
Argum. ilio ordine , quod eft abCurdum. Quartò addi eft, & ex hoc patet refponfio ad reliqua.
poteft ratio , quia vt adus fir fupernaturalis,
non fatis eft materiale obicdum elfe fuperna- S E C T I O Hi.
turale, fed oportet etiarn rationem attingendi
illud elfe fupernaturalem; hxc autem ratio fem- V^rum detur a6ius njtluniatü indifferens
per eft honefta in obiedis voluntatis ; ergo in indiuiduo,
etiam adus ipfe fupernaturalis exvi talis obiedi
eft honeftus. Maior conftat, tum quiafpe- C Ermo-eft de indifterentia in bonitate , & ma- i.
cics,& fubftantia adus fiimitur ex fprmali ob- »3litia non in merito gradx, aut glorix.; nam
iedo, vt fiepè didum eft , tum etiam quia alíen-í hoe pofterius pendet ex principiis de gratia, qux
fus intelledus licet fit de re fupernaturali , fi hic non funt diíputanda. Prima opinio afiSrmat Opinio afnon
fit fub ratione , & motiuo fupernaturali, dari adum humanum in indiuiduo indifferen- firm- prove
lion eft fiipernaturalis ; tum denique, quia res tem; ita Scotus in fecundo diftinB.^i. Quia ta- ^^
, fupernaturalis poteft interdum amari fub ratio- men videtur contradidio in didis Scoti, aduerne
ahqua turpi, feu contraria redx rationi, & tendum eft in dodrina eius aliud efie, adum votunc
adus non eft fupernaturalis ex vi obiedi Iuntatis elfe bonum ex obiedo , aliud verò effe
materialis, aliàs adus intrinfecè malus ex for- bonura moraliter ; Scotus ergo confequenter domali
obiedo , dfet fupernaturalis quoad fub- cet nullum aótum elfe in indiuiduo, qui ñon fic
ftantiam , quod elfe falfum oftendimus. Minor bonus, vel malus ex obiedo, quia non poteft efte
autem probatur , quia ratio bonitatis fuperna- in indiuiduo,quin fit in ahqua fpecie; fed ille non
turalis fumitur per conforraitatem ad fuperna- admittit medium inter illas fpecies : ergo necpoturalem
finem , vel ad naturam rationalem , vc ceftadmictere indiuiduum, quod non fit fub aleleuatam
per gratiam , & fupernaturale dida- cernerà illarum; addit tamen pofte dari in ipdiuimen
rationis ; fed hxc rado bonitatis eft per fe duo adum ex obiedo bohurn, qui non habeat
maximè decens , & Íioneíta ; ergo hoc ipfum alias circtmftantias requifitas ad bonitatem moquòdobiedum
voluntatis eft fupernaturale ap- ralem,& hunc vocat adum indifferentem; hufitm.
petibile, eft etiam honeftum. Confirmatur à fì- . iufmodi autem adum fignificat efte polfe duplimili;
quia in intelledu non poteft elfe adus fu- cem. Vnus eft adus , qui antecedit habitum,
pernaturalis quoad fubftantiam , quin fit adus quia , tefte Ariftotele z. Ethicorum cap.4^. Vt adus
virtutis intelledualis, infallibiliter^verus ex fit bonus moraliter, necefte eft quòd fiat bono
vi fui obiedi formalis; ergo neque in vohmta- modo promptè , & deledabiliter , quod non hate
poteft eífe adus fupernaturalis in fubftantia, bet nifi procedat ab habitu. Sed immeritò Scotus Rcdarguitur
quin fit adus virtutis & bonus,ac honeftus ex vocat hunc adum indiiferentem,cùmfit eiufdem Scotus.
vi fui obiedi formahs ; probatur confequentia à rationis intrinfecè cum pofterioribus adibus, &
parirate rationis. ' habeat omnes drcunftandas requifitas, & debi-
T. Ad rationem dubitandi in principio pofitam ras,nam operari ex habitu licèt fit conditio requiifit
ra- negatur aífumptum ; aliud enim eft adum fuper- fita ad melius elfe,& ad perfediorem modum
ibus w naturalem vohmtatis polle elle bonum vel ma- operandi,de quo Ariftoteles fuprà loquitur, non
lum ex obiedo , aliud verò ex fine extrinfeco, & tameneft circunftantia debita ad bonitatem moremoto.
Primum eft falfum etiam in adu ipei,vt ralem,vtreÓlè D.Thomas i.de malo art.ad ij. -,
colligitur fex didis, & ex D.Thom. /öfö 2.Z. & fumitur cx doóèrina eiufdem 1.2.^.100. Vbi diqui
hac ratione dixit, quòd ficut nullus malè,vti- cit modum virtutis non cadere fub prxceptum;
tur ahis virtutibus, vt principio; ita etiam neque Quis enim dicat primum contritionis , vel
fpe, fed tantùm , vt obiedo. Secundum verò eft amoris adum efte indifferentem ,& non moraliprobabile
iuxta dida prxcedenti difputatione, ter bonum, quia non procedit ab habitu ? Vnde
tamen etiam fi id admittamus non inde fequitur falfum eft etiam quòd ibi ad fecundum Scotus
adum eftè ex obiedo indifferentem ; nam iuxta concedit,huiufmodi adùs non generare habitum
illam opinionem dicendum eft voluntatem pof- fimpliciter bonitatis,quia fi ab his non generatur,
fe ex intentione mali finis fibimet imperare adum à nullis aliis generati poteft.Ahus ergo modus in-
"" cx obiedo bonum , & ita tunc adus non eft in- differentis adus eft,quando non refertur in finem
difterens, fed ex obiedo bonus, & malus ex fine; honeftum , qui modus etiam eft falfus,quando in
vnde quoad hoc mjn eft fpecialis ratio de pia af- ipfo obiedo eft honeftas,vt ex fuprà didis patet.
fedione , feu adu fpei ; nam fi in his adibus hoc Quando autem in obiedo neque eft honeftas,
admittitur, idem dicendum erit de adibus virtutù ncque mahtia, nec refertur in finem bonum , hoc ^P'^'o^'iomGraliuro,imò
6¿: de adu charitatis,faltem quan- modo docuit hanc fentemiam affirm. D. Bona^ a/Hrinfeni^
tum ad malitiam venialem ex fine , qux non re- uent.eademd. art. i.qmft. l'^.&cìhi Gabriel art. i. proprio hul^ugnat
fubftantiali obiedo charitatis, quòd fi (^'^^'^^'i-Oeha.w. In i. qu£ß.i.d. i. Almayn. traéì.j. itis quíEÍl.
hoc genus imperifp&: talis coniundio bonitatis moralium cap. 14,Fundamentum eft facile ex didis,
: Suarez lv[úmamfecundií D.Thom. CC z nam
ì

' mm huiufmodi adus cx obiedò indifferens pof- Dominus n^^que id apertè dixit,neque elfe dignum
iibiiis eft : ponkur ergom rerum natura m aliquo pana, fed folum dixit homines de ilio reddit-uos
indiuiduo : tunc non eft neceffe illi excnnfecus efte rationem in die iudicij ; reddereautem ratioadiund
aliquam malitiam. Probatur , quia non nem, non eft puniti proptèi illud, fed folùm eft
f • vt conftat, non ex circunftantns,cum in iudicium deferri ,& examinari quale fit ficuc
quia iicut obiedum poteft effe indifferens, ita zit V^nins.Obedkeprapofitüvefiru ,ìpji enm
' V ^j^cunftantix omnes, ve per fe notum videtur, femigilant, quafi rationem pro ariimabrnveHrts redturn
etiam , quia, vC fxpe didum eft, fi circun- dituri, ad Hebr. 13. vbi rationem reddere non eft
ftantix ftnt obiediux ; ills refpe¿lu adus inte- puniti, ficut etiam ibi didtur ,
ribris tranfeunt in rationem obiedi ; ft veto fine w/Z^Ww^j-i^^ ; ergo licèc ftt reddenda ratio
ex parte ipfius adus, illx non danc bonicacem, verbi ociofi,non fequicur iudicandum effe dianum
vel malitiarii, nifi fuppòfita bonitate, vel mali- poena , fed fans el-it ft iudicecur inutile,&1nditia
ex obiedo, & fine: non etiam ex fine; pnmo, gnum prxmio. Nihilominus dicendum eft ver- Refoluit
quia pteft adus in nullum finem extrinfecum bum otiofum, abfolutè loquendo, elfemalum,& cife mal
refern eo tempore , quo homo nihil cenecur ope- digniuti poena:hi.c eft (Communis fenfus cocius Ecran
propcer talem finem ; ergo tunc adus non clefix , & Sandorum omnium, adeò ve nuhus
erit maius ex fine, quia nec pofitiuè refertur in timoraeus dubicec fe accufare de verbis otiofis,
malum finem. Quod probatur, quia, abfolutè lo- omnéfque exiftiment effe fuffìdentem, & induquendo,
homo interdum nihil cenecur prorfus bitacam maceriam confefiionis ,& in hunc fenoperari
; ergo eciam fi velie operari circa cale ob-, fum acdpiune verba Chnfti expofitores Match
iedum indifferens non tenetur operan, propter prxfertim Hieronymus, & Hilanus cap. 1 i.Beda'
ahum finem extrinfecum honeftum. Confirma- & Anfelmus, Chryfoftomus W/. 43. quem í¿cur,nam
interrogo , quis fit.ifte finis, propter quuncur Eiuhymius , &'Theophyladus , idem
quem debet operan talem adum ? aut enim eft fumitur ex Hieronymo^/'i/.?/^ da- '
Deus ipfe, Se hoc non, nam etiam ipfa honefta riùs fuprà adEphef^. in cap.quoties 2z.^.j.Irenxus
opera non tenetur homo femper referre in 4 - 3 1 . C o n f e r c illaverb¡Chrifti
Deum , vt fuprà didum eft ; ergo multominus cum illis, Gluìviderit mulierem ad concupifiendum
mdifferenna ; vel eft alius parcicularis finis, & eam, Scc. Et didc veráque effe dida ad au^endum
nullus talis aífignari potefl: : addit Bonauencur. cimorem in lege gracix. Idem fignificac Nazian-
Quòd etiam fi interdum'occurrat hxc obliga- zenus oratione prima , dicens, optimum efe md
tio referendi talem adum in finem bonum, ca- Dei metu pr&ditm, ne verbum quidem otiofum 'emirentia
illius relationis erit per fe quoddam pec- ferit. Vbi Ehas Cretenfis id latiùs docet; idem
catum omifiionis , non tamen reddet aólum Amhcof. i.officiorum cap. i.^ x.^ fuper ad EpheC.
malum, fed relinquet indiffèrentem , quia ille j.difertè exphcae verbum oeiofum effe punienadus
nullo modo imperatur ab illa omiffione. dum. Vnde Ifidorus in norma viuendi cap 6 ex
Confirm. Vlnmò poteft confirmari hxc fententia, nam hoc loco probat verbum oeiofum elfe malum ' &
homo poteft 4iquid ddiberatè operan propter rcmúiizn.lihrodepatientiacap. 4. cx eodem loco
mdigentiam naturx, vd dus commodicacem eo colligic ex verbis ociofis manere in nobis ahquem
cempore loco,& modo , quo nihil concra ra- reacum , & Cxfanus homilia 30. rationem rlddere
nonem faciac , neque concra ahquam legem • exponic, id eft, luerepcenas. Vnde ita condudit
prohibentem ; led tue adus ita fadus non eft fi extra Eccleftam occupari otiofis fennonibm malum
mains, quia enam ratio operandi eft fufficiens, eft, quanto magis in Ecclefia. Similia habet Petrus
& ahunde nihil inordinatum, neque fuffìcien- Damian.y?m. 2. de vitio lingua ; Bafil. in breuiorib
n ahqua ratione oftendi poteft teneri homi- q. 23. ^ in regulis maiorihm reaula xs.cap 2 &
nem ad operandum femper ex aliqua altion ra- latiùs Gregor. 3 .p.pasioralts aLonitione il ¿- 7
none ; fed neque etiam eft bonus ille adus, vt moralium cap. 18. aUas 2j. ^ homil. G. in EuanJe'pte;
ex didis in fupenonbus quia non tendit lium circa finem. Bernard, fermone de triplici cuñoin
honeftum , quatenus honeftum eft , & quia dia, manus, linguacordu-, Se quod ad Chrifti
Illa ratio operandi quantum eft de fe eft indiffe- , verba pertinet, ratio effe poteft, quia illa veVba
rcMis ad mediocntatem, & exceffum; ergo tahs dixit ad incutiendum hoininibus timorem &
adus ent indifferens. exaggerandam feueritatem diuini iudicij ; ¿go
. oho " I T . -^^-borum eft, ita homines rei
fuxu'pSi. TH mdiuiduo. Hanc te- dituros rationem otiofi verbi, vt fi nullam aham
iluàiifuuK n^tD Thomas excufationem,vdrationabilem caufam habeant
demoro articul. in ^d^^^^^^ ' P^'o iHopuniendi fimt,alioquin verba Chrifti nulx
d 40. artic. ibi Albert, arti^ 4. Rjchard lum fexè pondus , auc enÌrgiam haberenc, ne- '
artic. X. qu4^ 3. Durand.^../. 1. Capreol. que aliquem metum in ferrenc, cùm eamen i lío
potiffi- " i ' t exemplo.voluerit Chriftus oftendere,
^ ..fifSlfff; quàm fincgrauicerpuniendihominespro verbis
níiimum hmus fencennx effe videtur, quia adus prauioribus ^
indiuiduo fiat abf- Ve autem ex re ipfa ratio reddacur, fecundó r
S u " adür^' ^ ^^ inquirendum eft, q L nomine |
g t x M t T h T ' r : ^ tdhgacur;nam Chryfoftomus, quem alij érxd
infaneur, incer verba otiofa numerar mefidada,^-.
calumnias, &c. Sed quamuisfcxc,&fimilià ver:
4. huTus i^tetó^^^^^^^ ^ P^ffi"^ dici ociofa, quia ha- ^
Tradatur tradandum eft. ^"»damentum , dihgentius bent inucilitatcm verbi otiofi ; tamen iuxtamciiìwnsMmh.
Pnmùmenim rirra ili j • •• Chrifti Domini Z'frfe;^ diftint^uieo
fatis collìga^; ' « tur ab omhi alio . quod hab« fpedalem „fali-
'--'"«'-.««'«i-^&.-'genere peccaif
li.quia i^hultus torum, qux m verbo confiftlptli^entminimara
' ^ V malitiam,
• . ^

T>iíputafw IX. Seäio III. 305
malitiam , nam^ ü liic non eft proprius fenfus, D. Thomx. Nam opus indifferens fecundùm fpe- p •
nequc aliquid determinatum per illa verba de- ciem, fi hoc modo, & fecundùm hanc ration^ ftntéXohgnaret,
ncque recle collipec a fortiori, fi ver- prxcisè fumatur in indiuiduo, hoc ipfo eft ociobum
, quod minimam , vcl etiam iudicio huma- fum j ergo cft malum : ergo numquam poteft datino
nullam videtut habere malitiam, diurno iu- adus indiftèrens inindiuiduo. Probatur vltima
dicio puniendum cft , multo magis verba bla- confequentia , quia fi manee cum fola indiffbfphemix
Vnde cxceri Pactes, quod Chryfoftom. rentia fpecifica, hoc ipfo malum cft ,vt often-
,u.d fit. non excludit, fed enam admittit , per verbum dimus : fi autem addituÌ aliquis finis, quo tolla- '
mofum intelligunt verbum mutile , quod nequa- tur otiofitas operis , iam erit opus bonum , &
quam xdincat audientes , & fine vtilitate au- honeftum. r »
dientis, &dicentis dicitur, air Hieronym. feu Sed inftabis contra hanc refolutionem, nam
quod ad propoßtum tn Domino -vfum non fam, ait inter opus ociofunj) (& idem eft de verbo) & Obiedio
Balli aut quod rawne mita neceßitatts, aut inten- honeftum , videcur eflè poflè medium nam vc F'®"
tione pia vtilitatumret, aie Gregor, auc denique opus non fic otiofum,fatis eft, quòd in aliquam
quod nullam rationabilem caußam habet , aie Ber- nacurx commodicacem ordinecur , id eft ad iu
nard.^Qui rationeraVhuiusindicans fubdit, iW- uandam nàrurx infirmitatem , vel fupplendam
mo veñrum fibres pauci aßimet tempus , quod in neccfllcacem ; & camen hoc non fuftìcic f ve opus
uerbii conßumitur otioßs. Quafi dicac, vel hoc ci- fic honeftum ; ergo tale opus erit indiftèrens
rulo verbum otiofum elfe malum , quia per il- quia ncque cft malum cùm non fit otiofum, ne- '
lud inutiliter cempus confiimicur , ecenim fi que ctiam cft opus vircucis, cùin non cendacin
pecuniam conferre inucilicer, & fine caufa ra- honeftum vc fic. Vnde Ariftoceles 3. Ethicorum'
Clonabili malum eft, & ad vitium prodigalitáti« cap, 8. (iiftinguit varios modos fortitudinis, qui
' pertinet , quanto magis tempus inutiliter per- applicati poflùnt ad quamcumque virtutem , &
dere , & verba qux tantum redx rationi defer-

^ ^^ formali exteriorum aäuum humanorum,
indiuiduo,qúod€déturpóííeíUm^^ ' f ^ ® f i n e , n e q a é operans ilUm^^
. dir ^tarnen huinfinodiaduscÌianv redad ooSft ^
2j. vbi addir hoe opus eff^
raitien laudabiie: quod non eft e o n i g n W a n r i a procedir, & hoc modo exooL n
f diun,quia iáudabihraseft paffio confequens vir- Thorns fentenria facihs eft, & ad praxim er
tucein ,vrdídrurvr.2.f/.#2j. fieriergojotelJ^^^ fadlè poteft apphcan ; argumenta Verò in con' Quid •
^ ; vtraleopusmimis laudabile fir, quam fiex al- trarium « 2 . ex didis facilè poírant expediri '»^ginc
tiori motiuo fieret, tarnen fi abfolutè bonum eftj , • ^ ' trarium
^honeftum , ea ratione laudabile effe iieceífe\ ^_^ • ; ' •. " .
Qjjomoáo eft. Tamen hxc fententia nifi limiterur, videtur "" —
prxdiólis fandorum reftimoniis : ad- D IS P V T A T I O X
ícColnCio. dehdum ergo eft. duobus modis polfe hominem " ' .
operari propter fubleu^ndam neceffitatem natti- n^ A V /• • r ».
rx vd ahíim corporis commoditatem , primó . ^ ^ ^
confiderando folùm humanam naturam , vr ahi- ríorum acímm humonorum.
malem, aho modo confiderando iham eriam, vc
rationalem, quód'fit quando ad operandum pro- • GTVS exteriores^ híc'diamtur
pter commodicacem nacurx adhibec homo racio- ^ » N » omnes, qui non func elidei à voms
regulam , & indicar illam commodicacem luntate, fed folùm impérari, vnfibiefleconuenientemeriam,vt
ratione reguh^ ^ ¡ ^ ^ de comprehendtmrur edam fiib
tam ; prior ei|o modus operandi non fuflicir ad . hoc articulo actus appetitus fdihoneftarem
adionis , neque excufat hominem ^ ^ ^ ^ ^ ^^^^ eriam intelledus Co„r,
ab omni malina , & neghgenna, quia tenetur .dummodo humani fint, faltem per denomina vro t
femper operan , vt homo & confequenter re- tionem adus voluntads; nam alioqui none nt T-ft-a
gulam r^ionis adhibere ; ahoqui ex vi fui modi capaces bonitatis, & malidx • adus autem n
operandi non potent tenere medium in adioni- dam voluntatis, qui ab aliis adibus eiufilem vo
. bus fuis: fi autem operetur fecundo modo,id luntads imperad funt, qtiamuis fub ea rarimt
fans eft ad honeftatem adionis, arque ira fit, vt poffinr dici%xrenores\\t ft^l^ L Z ^ r
ht 7 T r diximus ; tamen in pifemrdihoneftam,
& prauam , feu oriofam, aut temeré, fputatione excludumur, quia & tales adu fim
& n-rarionabih modo fadam ;nunum ergo ent plidter funt inredores, & dicS &
.opus indifferens m indiuiduo. ' lis iaken. n^uka dida ihn^ ^ ^ ^ ^
10 íuterhasopnnones hxc-'poftenorD.T^ dicemus, fadlè-poífint ad Xrtccm^^^^^^
Ä i ä r _dad:non diftingunnL autem /i S ^ r
fententia. '^t fans conftat ex his , qux fecundo loco la capita,feu prindpia earum nni. f F
adduximus ; Vnde conftat fi diuifio illa adus iamdWrcscft'^ '
^ humam in bonum ,& malum non intelligatur poreft. » cx ureuiinme expedin
•t- de bonitate malitia fpecifica, & ex obiedo,
fed abftilutè de bono & malo cx quocumque Q F R^ T T T
capite , & quouis modo fiue accidenrah, fine A. 1 1 U I.
elfentiali, fic diuifionem effe adxqu.itam , nul- ^ « • ^ »
lúmque repenn adum humafium^qui non f l ^.^j^^orfit boms,vel malus
altero illorum membrorum comprehendatur, f^^ d^^ommationem ab wte-
nam lied detur adus ex obiedo indiftèrens, if ^tori Jdeóque nullam ei addat
: Af^^P^'-' alio capite , atu bonus, aut malus bonitatem , vel ma^
adum in ta em finem exrufari fariU n^.^oír L jj- V; adu nu^^^^^
SÄSL': -fHíH
"e dici potedr indifferenn tam n;ffie f^fil^ l^-i'-ur r
non éft adus humano modo S^íínnn;, «Auguft.
,,. . enim talem inadUmeS ^f " ' Ifponimus numrnaU voluntatis impletunnon enim aLuis^po-
luntariam. E f t ^ ^ ^ d i d mi^riorpropr. maiorem pc.nl, V
per acddería , inter^i^

Diiputatio X . Seäio L 307
redam ratwnem. Vnde ex fe habet conformità- milhis eft; ergo qiiiain fe formahter Iiabet pro-
rem , & diftormitatem propriam cum ratione priam mahtiam.
reda, & per ie prxcipitur, vel prohibetur : eft er- - Dicendum primó formalem bonitatem adio- r
go perfe capax propria^ bonitatis , & malirix. nis humanx folùm effe intrinfecè in interiori adu x.Affmio.
Probatur confequentia 3 quia vbi fun¿ fufficien- voluntatis, in exterioribus verò folùm effe per
na principia, eft ^etiam proprius effedus, prx- denominationem tantùm extrinfecam ; hxc eft
Obilâcalum fernm^cunimhil fit, quod impedì« ^^ fententia D.Thomx prxfertim Ems auto-^
ittmZ- óbitarct, maximè effet quod adus exte- & incontra Gentes cap.^Jemalo ari^. &c commum.
norpendctahinterion, & noneft hber ^ per nis.> z.^.4z. vbi Dnra«d.^^#i. Gabr.^Ki.i.;^..
ilhim ; fea hoc nihil obftare videcur, quia illa de- taùili an.x. conckfi. Richard, art. i . a... Bo- '
pendentiaadus exterioris ab inieriori eft à prin- nauenr.^mi. nam hcècdicac aduiii hu- • '
cipio efficiente, feu applicance ; qiiamuis autem manum ex inceriori, & exceriori compofitum ^
vnus adus abalio maner, potefï habere in fe for- elfe vnum fubiedum adxquarum boni tatis , ta^
. mahter proprietates fibi ex principiis filis e men loquitur de fubiedo denominationis, non
fecis conuenientes, ficut etiam eledio manat ab inhxfionis, nam intrinfecè planè fentit illam bointentione
, & ab illa habet totam dibercaccm nicacem elfe in folo adu inceriori, imò Scocus^
fuam , prxfertim quando medium efl: vnicum , &: ibi ad fecundam ,& quartam quxftionem eannihiloràinus
efl capx fux bonicacis ,&inalici^;; , dem fence,ntiam fignificat,dicens bonicacem elfe
imo ipfemet adus interior eft hber per denomi- formaliter in voluncace, materialiter verò in adu
nationem àpotentia,à qua effediuè manaty ve fu- externo j idem latè Ahnaynus irÄi;^ 3. ..
prà didum efl , & ho'c non obftat quominus ex cap.i%, Ochz\rìmi.qu conftabie ex fequenci affercione, qux ex hac fe-
4» Quarta opinio aliter diftinguic ex parce'aduij quitur. ,
Opinio, externorum, nam in bis, qux funt omnino ex- Dicendum fecundó. Idem eft de morali mali- 7.
' tèrni, vt in adionibus potentix execuciux , di- ria formah & propria, qux hominem malum a. AiTertio,
cune nullam elfç incrinfecè bonicatcm, vel mah- peccantem coni|ituie, cocam fcilicec elfe incrineiam
, propter ea, qux ftatim dicemus, in adibus fecè in voluntate, in excerioribus aucem adibus
verò ahquo modo internis, quamuis à voluntate per denominationem folùm à voluntate ; ica prximperatis
non elicitis ,vt fimt adus intehedus, didi aucòrCs , quiexpreifius de mahcia, qiiàmde
vel appecitus fenfitiui, dicunc effe propriè in- bonicace loquuncur, & rationes fere fune cxdcm.
crinfecam malitiam formalem; ita Medin. 1.2, Prima, quia licèc adus malus non eendac in ma- i.Ratiodus.
I qHsß.xo,art.^. qi^iia peccato hxrefis, prove eft in lum fub racione mali, camen debet elÌè ahquo
I intelledu , eft propria malitia,fimiliter in dele- modo capax bonicacis faleem fecundùm commu-
^ datione morofa prove eft in appecieu fenficiuo; nem racionem talis adus, malicia ergo formalis
& poteft confirmari, quia etiamfi voluntas nul- tantùm elfe poceft in eo genere adus , qnod eft /
' lum adum pofitiuum eliciat, deledatio morofa capax bonitatis formalis : huiufmodi autem eft
* cognita jprxuifi, ac permiftà eft mala, & non adus interior, non exterior, ve didum eft. Maper
denominationem ab adu voluncacis, quia iorpacec, tum quia bonitas & malitia formalis,
C C 4 quae
' - ) - . - • . • . w . •
•

pS ^De horiitdte, ^ mahtia formali exteriomm aBuum humanorum
qux oppoilta funt, debent verfari aliquo modo qmfi. i ibi Bonauent.RÍchard locü citatù m
circa idem ; ergo circa eandem voluntatem , feu dius qmft. i .an.i . Capreolus qmß z ^n , R «r
circa adum eius, rumxriam quia malitia habet autem eft, quia licer adus interior"
rarionem priuationis faltem refpedu fubiedijer- phyficè fint diftindi, tamen exterior
go in ilio adu eii propriè, in quo fubiedum, feu ad exteriorem, ficut materiale ad form. iT'I^"'' ^
: ,, voluntas deberet ponère bonitatem j fed volun- genere moris cenfentur habere vnum elf/ .
tas non ^bet bonitatem formalem i^ifi fuo in- habent vnum voluntarium , vnam liberti IT
terioriad^ijergo inaduinteriori habet ratio- vnam bonitatem , vel malitiam ; vnde ita fu^;
nem priuationis, & malitix carentia bonitatis fubordinati, vt vnum componant, ncque ext^
x.Rano. debitx. Secunda ratio eft, quia adus exterior rior habet rationem adus humani nifvt fi b
idem ommno manens eft malus, vel non malus ftat interiori. Expeditúrque obiter difficuha t
per mutationem folam interioris adus, & fimi- ß.e.um.,. tada de conflffione aLs ex'a^
\ , literaugetur, & miniutur in bonitate, & mali- Refpondetur enim eife coXn^nm '^^^^^
ex ^ion % ? W r a ' ^ft adus peccati vnTs
ma^rn clnim r. " voUintatis, cft cum interiori, & ideo fimul cum ilio per modum
quia aaus e««ior folùm eft humanus per denol da ari n T Ä Z 1 " " "
minationem extrinfecam ab aau interiori; ergo „
fimiliter folùm habet differentias, feu propS xteriotm e S m " "
tes adus humani qua: fuut formalis bLitas, Se h^ZZTy^n '„^"/Ir"" " n f
malitia, per denominationem ab aau interini H e T ónl L Ì '"r'f
propriis. & peri: a a Ä r n ¿ L r ' " " T",' ""/"''g«"^ . ^lùm ha-
eft conditio LtùmV fXatr^" r, r . & ideo
ta ad propriam, vd forllem Zkatem 2 mf Oh" " " " r '""f ' Ì"'^
litiam : propter quod d ^ H u ^ ^ f -' P"«» "»"a didam fecundam illatio-
adus ergo exterior, qui non eft intri Z I T ' "P "¿"»^/.''^'•"^'.'^•l'cet 6.&S-7. & io. ergo tra i.Co,
h,ntari„s,fed tantùm per denonJm,^ f-n aa,,^ moraliter. Refpondetur -¡•If'.
vdmalus. «»'»'"'»Potefteirebonus, »dum exteriorem, fed in altero prohibetur adus
8- Ex hac refolutione fequitur orimÀ,-,, A . vt humanus, & ab interiori procedens.
.. Cotoll«. teriori. & interiori eTm an rfebtnif" -"aus,
. & ""alitóm fuo m Z ? n d r f i £ ' ' ."^poteft exterior elle malus feparatus ab
propterea effenon poteSr S & nT V^"^ verè prohibeturfolus adusintehoc.fiue
invtroqu'e Tdu fi "^to li 7 eflimalns feparatus ab exteriori,
in mrn. z. alfereblt . n ot e eft Znl per alterum illorum pr^ceptorum era
aliis accidentibus adducft^ „uni " ' Tr"' P'"'"'"""" ^ l^'d-ä^id P^t alterum proacddens
poteft elfe in m X s l - S ^ ^ T h'berur, oportet rame., illa diftinguere propter
aliquo modo extenfum , & part alk^ f, r S- °«ntmm hom,num, qui putabant interioiem
glis vtpatetinnumerif^Ä^^^^^^ ^^
-»itain prxfenti, quÌablt Täu ext r oTi" rTa^t'""''?^r '-Co'óùar.
. tota bo,ritas manere imdligìtur in WeriÓri • ift V ^ . quo in aliis, vt proergo
tantùm in ilio intri,,?crextrinWvrr adus intelledus non
exteriori,&perdenom "atio„'emrV?^^ P-^OP""» voluntarium,aut liberum:adus
Secundó a^ten, appetitus licèt aliquo modo voluntarinc
interiorem,&ex?erorL i n . f i t .eft tamenimperfedè; & non poteft tendere '
^fli plures fed vnlTai"/ C!-! "" ' « "«Sledu, vd ap!
^ *"in'«iorem^lu,t £;xr:r orr P«"".aliqui"d«s reperiatur fine confenfu vl
• ignorantiam, velinculpabile V
» • & Ochamus/^.i, & Gr Zusir/Z, Í eft malitia. VndeL illud Sa.hSt „pi-
' • bonitate,?, argumentum deh^refi ¿««.4. refpondetur provt "»ni ^ar?
mmm-^i-i , : 'r abiedorum dái,:;^ a"ter. & ,„ ratione adus fiumani non eiTè Í
^ ^ ^ m ^«^lam,nifiprovt fubeft vohmrari,^ idem di\ '
^ m ^ SnftareÌ T^T f '^'^^^'^atione morofa, & ita refpon- ^
i » ^ qui tur^^^^^^ ("m eft ad quartam opinionem. Adargumentum v
quitur D.Thom. fup,^ citatus.^^x" ¿ r ^ f 4- Quando huiufinodi ^ ^
^^ ""^'"^"^ahfuntexfoiacarentiavoiuntatisadus,
' • reipon

T>iiputatìo X Seäio 11, 509
refpondet Almaynus tunc cÌfe in voluntate fupràdida in iìmili. Aut certe, il vterque aétus
• malitiam omiilìonis , & ab ea denominari aótum interior concurrat per modum imperantis, conexteriorem
malum, faspe enim hoc contingitjvel currentpartiahter, & confequenter denominabietiam
dici poteft , quamuis ibi non fit formalis tur aétus fimphciter malus, quia non habet inteadus,
elfe interpretatiuum, & indiredum, nam gram caufam bonam, ac denique idem dicendum
tunc horao virtute vultdelédari,vel errare,aut eft quomodocumque adus interior malus con- ^ *
quid fimile, de hoc fatis eft etian) ad malitiam currat ad exteriorem, eámque informet, ac decoramiffionis
in tali adu exteriori. nominee, nam hoc ipfum facit, vt non. fit fimpli-
It. Quartò colligitur ex didis, quomodo adus citer bonus,.
Corollar. exterior fit malus vel in fpecie fua, vel ex fine,
vel ex circunftantiis ; omifta enim malitia obie- S E C T I O 11.
dina, de quay^/'nì, hxc omnia explicata funtjdicendum
eft hxc omnia non afficere exteriorem ^md conferant a5fm externi ad bonos, vel •
adum, nifi raediante interiori ; habet ergo adus malos mores hominum.
exterior proxiraè fpeciem malitix ab interiori
tanquam à forma j vnde in ea fpecie virtutis, vel TJ Atio dubij eft otta ex prxcedenti quxftione, i.
vitij conftituitur, in qua(eft adus virtutis iute- XVdiximus enim eos in fe nihil habere bonita- Ratio dubiriorà
quo procedit, quod redè fignificauit D. tis, vel mahtix ; vnde videntur nihil referre ad tandi.
3Ìc

3IP De priwa,fin remota regula bonitatis,ç^c,
hobatuî. D.Thonias nam quando eil in poteftate etiamfi non fit fpeciali modo libera
hominis exequi adionem externam, non poteft taria. Refpondetur non eife fimile .
habere interiorem voluntatem perfedam, nifi paratur ad adum , vr principium ? '
exteriorem adionem exequatur, quiaadus exte- tia eius,& ideo moraliter fi4ificat'í '
rior eft terminus, & finis interioris, & quia vo- rò adus exterior, vt in exe?citio n f ^ ' ?
^ ^ hmtas abfolutè perfeda eft qux operatur cùm eft qiiid confequens ad interiorem adm^ .
poteft, vnde tunc non requiritur adus exterior, nullam fpecialem dignitatem addir nr^l? "^n ^
vrcomp]ensbonirateminteriorisadus,fe4tan- quam confert per modum obiedi
quam necellarió confequens feu tanquam ma- Locurus fum autem de eifentiali prxmio ^ ,
inftatuu. tena, quam debet informare mtetioradus. Di^ merito, quia quoad prxmium airq od
ces, ergo qui non haber facultatem operandi; tale conferre\liquid poftlmt ex^e ^tes al
nunquam potent habere talem bonitatem in adu Secundó addenduLft Liam eifradrextet
. voluntatis, qualem habet, qui poteft & adu ope- bonos, per fe vtiles ad tZÁ r r 1
ratur. Probarurfequela , quia ille nunquam po- Pro ^œurtemporal de^ i^tisfadionis
reft habere voluntatem pifedam , qui fignifi- focXS^. trXttÍ ani V r"^' '
..Dilutio. caturhac vocefedimperfedaml.//../.rRc- fuim" urcTboS^^^^^ '
fpondetur primó, etiamfi Lc concedatur, non a Z ^ ^ ^ pœnalitate
fequitur exteriorem adum addere bonitatem, pœnam
. fed cum exteriori adu eife maiorem bonitatem fe^o^s
-Ddutio. qui, eft mehor voluntas. Secundó dicitur cum grarirqtfi veît
qui re ipfa non habet facultatem operandi, fi pu- Prh le^^corfL^nr ^ operato, vel ex fpeciali
tet fe hai^ere ; poftè habere perfelum , ^ne i r l ^ ff^^^^^^^^
adione externa. Denique quamuis, qui nec ha- les, q;„^a cùm h Xdu ^Sn p^"^^^^^
bet, nec purat fe habere facultatem operandi, mente operàntis oromiftìV pendeant ex foia
fed folùm hunc, perfe dem ITo è T o ^
, & morahter loquendo, non'minuit boniLtein etiam^ffedus eo^.tceiSd^^^ ' ^^^
voluntatis, quia ille adus re vera explicar deter- das aliquas pœnas vel c I x ^ f ? "
muiarum aftèdum appetentis, & poteft elfe ex interiorem ad.nrnan n ' ^ per folum
toroconatu,foldmqïÎiucIudircoifditionemfal- Txre icoLf;h
tem virtualem, ex pane obiedi, qux non minuit donec abquo uod^^^^^
rationem virtutis. quo fenfu dici folet W « « . fie de alii? ^ ^
¡>rofatto reputan. '
4- dicendum per accidens exterioré adum
' ¿ S u r re bonitatem , vel malitiam fimphci- '
muhipiici- D.Thomas fuprk citatus, & patet facilè, DISPVTATIO Xi
ter. "am primo proprer exteriorem adum fxpe homo '
5 "^«rahter peius eft occidere, quàm velie occi- ^^^ htimanomm aSïuum,
ccuno. dere. Secimdò, quia ipfa exterior adio, & accen-. ^^ efl voluntas "Del Ceti
dit affèdum,& ita facit ad adum interiorem, /.v-.
Tatiò ^ ^^iet ad interio- "
« '-"^deuotionem. Tertiò funt vtiles adiones ex- A c T K W C - ^ .r •
ternxad moderandaspaifiones, & habiruandum t Ä f pn'ratiLs V.IÎ'K ' ^^^ ^^^
corpus, vt faahus iuftitix deferuiat, atque his ^ ^aj^S ff r " r'i ^ us, ac intrin- noruma^lu
modis redè intelligitur verbum illud f u p r à I M l 8 f ^ bonorum aduum , & caufe ali
mm.r. ex Auguftino citatum, uTa^Tf
'voluntate^fedmiferiorpoteñate, nam, moraScT o ^ fì^ '
quendo, peiores fiuit qui polfun f c q l hTnt' " ^'^T '
prauas voluntares fuas quia ipfamet adTo Tft ' p r o p r i a loca.;, i.z. partim 10.
quoddam inahun hominis^ a. fe^t^n eLm aftí^^ L isTl^T'f P ' ^
ahqua mala pœnx, & miferiam, nec tantùm d - dx dn% r.^ 1 / iblum ergo fuperfimt explican-
. • f'tmalumctilpx,federiammalumpœnr&e^
- l^isfacihseft/efponfio ad omnraïrumen^ ' de quibus hoc loco D Thomas diiferuir, vna eft
contrarium, qux latè tradat CapreolS ^ ^ ' ^^
P V N c T V M TT de qua in prxfenti. Vt verò ad vnum ca-
P"^ »^o^am difputationcm reuocemus , aduerteny.
„^¿"^ca fecundum pundum aliqui fimt eftèdus nnlf/^ ' l^g^'^ a^ternam
adionum moralium, ad quos colfetÎl poîeft b^ ' diuina, vt anjeas
, & proportionaliter mditirTrhnr.ft ^^'^.^^^^^'"^nam voluntatem , aut in ipfa diuma
l'^ns prxmij,qui refponder.^!:- voluntare. Pnori modo dicitur lex indicans' id ^
^/e ioe dii;?dl eft S-d ex nattua fua bonum , vel malum e " - ^
^--"/-^o f.P-priè lex imperans,de'^ua
oiten. ^ ^^^ ' q"àm ad bonitatem quTa hor .T ' ^^ ^^elledu , vel vo-
X a h vlST"'' ^ft tamen vim, l efticacLn eius (
v nutir non hfb t d ^^ ^^""tate oriti : lex aurem xterpa pnori mo- ^ \
fam i m t ' ^c ideo non hatí ï t ^^ ^i^f^^ni rationis ^
an mp^bftuatern,aur laudem D? ^^ ^^^a ratione noftra, per quam nobis ap- V
^as perfonx auger -eritum"?^;^-;/'J-" ^'catur, cuius ipfa eft ex^l^ , noftïa va^ ^ H
^n^eius, naturalis ratio nihil aliud cft, quàm participatio
f _ quxdam,

Diiputatio XL SeBio L
qu^aam illiüs legís xternx, & ideo qux fuprà Dei, dicetur voluncas prxdefíniens ; fi autem fe-
, « diximus de conuenientia, feu reda racione no- quacur, dicitur potius voluntas approbans. Se-^ i.Habitudo
ílra,comcidentcum,his, qux dici poiFuncdele- cunda habiendo eíl: voluncacis prxcipientis , qux
- ge xterna fub hac ranone íumpca , pofteriori au- cciam in Deo eft abfoluca, & efficax non neceífatem
modo lex ^cenia fub diurna voluncace com- rió refpedu adus prxcepci, fed refpedu obhga- '
prehendicur, & ica coca hxc diiputatio redudtur tionis ad illum , vt cùm Deus vult me teneri ad
ad conformicacem cum duuna voluncace. hoc, vd illud volendo quod reuera vulc,& fi no-
ór^ ^ V r . ^ T eftìcadter me habere talem adum 3 ficut etiam
S C T I O I. Pote^^ '
^hm modis pft humam voluntas eJfe volendo ego ?d idTòkndum^tenl°r ' dTqua
conformisyveldijformis dimn

De prima,fiu remota regula honìtatis^^c,
nióáurn rc4ationis refultands , confert^a^^^^^^ Dei eil omnipotens efficax, ita
ad bonicacem , vel maliciam, fi non fic nicenta: & m homine ; fed voluntas diuina prxcipiens eft C
pofterior aurem modus conformitatis voliìnta- illa, qua vult abfolurè imponete diomini huiuf
tis h u m a n x cum diurna pcrcinere maximè poreft modi obligadonem : ergo non poteft humana
a d b o n i t a t e m moralem ; ad hunc autem confor- voluntas efi!e bona, nifi fit conformis huic vo-
^ ^^ mitads modum necefife eft, vt vna voluntas fit luntad diuinx , & hoc eft, quod ahis verbis di-
, c " aljquo modo prior altera, nam vt vna voluntas cunt Theologi , voluntatem hiunanam deberé
voluntanè fe conformée alreri, neceftè eft, ve vna conforman diuinx quoad vqluncacem figni,nara
eomparecur ad alteram aliquo modo vtobiedum vnum fignum voluntads diuinx cft prxceptum
prxcognitum, & volitum;ergo neceife eft,vc vna Sed quxres vnde onatur prxdida obligarlo, 2
voluntas fit aliquo modo pnor altera falrem fe- folec enim dici non odd ex fpeciali aliquo prxce- Queftiú
cundùm rationem, & prxcogninonem ; eft au- po, fed in fingulis maredis oriri ex prxccpds ad &orta.^'
tem per fe manifeftum in prxfenti mateda vo- illas pertinendbus,quia ahàs quodefcúque homo
luntatem diuinam debere prxcedcre , & prxco- peccaret in ahqua mateda, tranfgrederecur duo
gnofci, voluntacem aucem humanam fubfcqui, prxcepta. Vnum propdum, & pardculare talis
quia non fe conformât voluntas diuina humanx, macedx, vc non furandi ; alcerum non difcorj
fed è conuerfo; ergo neceife eft ,vc voluntas di-" dandi à diuina voluntate, feu obediendi Deo-
. \ antecedat,& innotefcat homini,vc poiriC,vel ièd quamuis verum fit hxc duo comparad, vr
^ • dlbeac fe ilh conformati. n^ale quid ex parte obiedorum macerialiirm;
^ fSecundo dicendum cft vanis modis polle vo- nihilominus ramen negad non poceft quin fpe-
Va^h'modi humanam elfe conformem, vel diftbr- ciali titulo, & ratione teneatur homo fubiicere
coufirmita- Primo morahter, feu vt commu- hoc modo voluntacem fuam diuinx,quia & Deus
tis vel dif- niter dicitur in obiedo, leu vohto macenah;vc habcc propdum ius exigendi ab homine hanc
formitatis quando voluntas humana vult ahquem eífeótum, conformitatem , vr quia hxc eft fuftìciens ratio
ì S r c Z Secudò conformitas dici- fpecialis virtuds fi fir per fe incenta, & è condTuinl
' Ì^" ' ' conformitas in vo- trano conftituet etiam fpecialem malitiam , fi di-
Primus. ^^to formah, leu 111 fine, & ranone volendi, vc redè, & fpeciali conremptu velit homo difcor-
Sccundus. q^^ando voluntas humana non folùm vult ali- dareab hac diuina voluntare, iuxta fupenùs diquid
, quod Deus vult, fed eciam ex eodem mod- da de circunftanriis generalibus ; incercedir err^o
uo, & propter eundem finem, & ad hunc mo- hîc proprium quoddam prxceptum , quamuis ex
dum reuocarur ahus , quem D. Thomas hìc po- parte matenx generale fit, & quodammodo cennir,
& Durandus infra citandus infe^.vkma,qm featur in aliis inclufum, quafi matedaliter, & ae-
eft conlormitatis modus in principio, vt quando nericè. &
volutas ex charitate Dei vult ahquid qtiod etiam Diccsromne prxceptum manat primò à diuina ? "
Deus vulc propcer bonicacem fuam, nam, vtD. voIuncace;hoc aucem prxceptum parendi,feu co- Obie¿io.
Thomasetiam hicnocauic; hxc eciam dici po- formandife huic diuinx voluntati, non poceft ex
Ter.-», ^eft conformitas formahs quia nafcicur ex eo- ipfa diuina voluntare oriri, quia de hac voluntate
Tetcms. dem motiuo Ternus modus conformitatis re- redibit quxftio,& fic procedemus in infinirù.Re- Soluitur.
duci poteft ad caufam efticicntem & poteft elfe fpódetur in primis hoc argumero dedarari, quod
multiplex. Vnus eft, quando voluntas humana fuperiùs dicebamus, aliqimm obhgationem natueonformatur
diuinx, & prxcipienti, quia vo- ralem honeftè operandi intrinfecè- oriri ex rebus
Quartus iter mouens, & redu- ipfis prxcifa diuma volûrate,atque ira in prxfenti
eituradeftìcientem caufam. Vnde quartus mo- ex ipfa naturah fubiedione hominis ad Deum &
duseftepo^ftconformicatis ad voluntatem di- naturah dominio Dei in homine per fe eft infrin-
Quintus mouentem, feu prxdefinien- fecè necelfaria ad honeftatem morum, ve fi Deus
^ "tus. ,em adum voluntatis humanx.^ ^intus cric ad habeac hanc voluntatem prxcipientem, vt homo
voluntatem diuinam vt conlulentem , feu vt fe illi conformer ; vnde hxc rftio prxcepti non
propenfam & bene affedam ad ahquem adum onmr primò ex vohmtate diuina,fed ex natura
voluntatis humanx quamuis illud non efticaci- obiedorum ; ad hancaurem obligationem acceter
veht. Vltimus, & maximè improprius eritad dit eriam ipfa diuina voluncas, qtfx cùm
voluntarem diuinam vt permittentem tantùm, ciifima fir, includit omnem reftexionem, qtL à
nonquidem refpedu ipfius penniifionis, fed re- nobis excogitari poteft; vnde fimul vulc & cefpedti^duspermiifi
Om^ hominem ad aliquid faciendum , & ctf-
üíd r . Ì T - ^ ^^ ^^ conformai dum huic
, hibiti,eftexphcandura. diuinx voluntaff.
S E C T I O T T Ex bis autem intelligitur talem debere elfe 4.
j^anc conformitatem, quahs fucric diuinx vo-Corollariiì.
Vtrìtm volmtas humana, vt reóia fit debeat "an"' dfipofitio ; interdum enim intelligi po-
ambus tpius voluntatis lem, ve fic dicam, non ramen ad forraale,feK.fpehumanx.
d'ale moriuum eius, ve forcaife voluic Chriftum V
I- TT^c quxftio r r- • "^o^^m fuam,& eunc fans eft conforman
•ti ínus^ ï dec oiiS ' ^^^^^ diuinx voluntati, volendo materiale obie- «
.. AiTertio. feram/.^W. ^ ^ ^ ' ' catione volendi.
tas humana po^t e/fe magna varietas : fi :íutem Deus t-.i¿vo- (
^ vt prxcipienti 1,0c ^«"'^are fua prxfcriberer etiam rationem volendi,- l
voluntas diuina natura fua eS fn. ! L^u'" oporterer etiam in illa conformari ; atque idem \
HIS. & virtutem indrendiofe'^^^ dicendum eft quando voluntas diuina yuh me \
veht efficadter i n J ^ t n^^^^^ ^^ aliquid, tune eniuí , V
P , nam ficut 1« ,his re- debeo conformari habendo talem adu efíicaccm
, voluil
V.X •
• . .. ¡ • . . • •

Diiputatio X L Seäio ultima. 513
voluntansmcxjnonautem répugnât huic con- tatis hutnanx.Hxc conclufio cil per fe clara,vt pa-
» • fotmitati, quod habeam niefficacem adum repu- tet in voluntate confihorum,nam fine dubio hoc
gnantemper difphcentian. feu fimphcem afFe- modo Deus vtilt homines velie fuam perfedione,
dum,quo Vellern ne ^eùs d P ^ vel caftitatem,&c.Et tamen homo non peccat efl
let;cuius rei exemplum fortallè habemus in Chri- ficaciter volendo aliud ab hifce coiiliis diuerfum;
. fto Domino, & poteft euamexpom, nam fi quis & ratio eft, quia nec Deus per hanc vohmta em
habeatprxceptummatnmomj,etiamperexpref- indudt pontLmobhgatioiL,quian6llteT
fam reuelationem diumx vohmtatis , fatisfacit cadter hominêadhocSbhgare,i^2que damobTevolendo
efficaciter mau-imomum , quamms fi- dum ipíum talis per fc, & natura Edudt ft J
mul habeat fimplicem affbdum ad caftitatem, de- cùm nín fit per fe necel£ k '
fideransquantle^infeillamfptcfiDeus ^ VldmôdiLn^!^^^^^^ g
voluift'et,& ratio eft clara,qma pofterior hxc vo- debere conformari voluntati diuinx Tb IhmwS aI' •
luntas non contradicit primx, & poteft habere permittent.fed aduertendum eft Z d d x alh d "
honeftum obiedum, quo fit, vt fi Deus veht ho- elfe loqui de permiftione,aliud de permilfo n^ F i •
minem ad vtrumque obligare,id eft,ad volendum miifioenim non eft adus^voluntatisliumanx fed ^^
aliquid fimpliciter; & nullo modo nolendum etia eft obiedum aliud vohmtatis diuinx eftìcads 'dno
per adum fimphcem,tunc teneatur homo neutro includens,fcilicet concurfum neceftàdum ad adû
modo difcordare à diuina Volúntate, ficut in vni- pofitiuum peccad,quem Deus vult dare quantum
uerfum quandocumque dicimus hominem teneri eft de fc,& negationem alterius auxilij, vel prouiad
non volendum aliquid, tenetur conformari di- dentix,qua Deus polfet talem adum impedire, &
uinx voluntati,faltem per carentiam a¿lus. non vult;& quoad hanc permiftionem poteft ' &
y. Dicendum fecundó. Quando Deus vult abfo- fortaife debet voluntas humana conformari di-
AlTertio lutè, & efficaciter hominem aliquid velie, non uinx,fi homini conftet Deum efficadter velie tamcmbris.
poteft voluiitas humana difcordare à diuina, po- lem permiirionem,fed hoc non fpedat ad prxfenteft
tamen habere fimplicem affedum circa con tem, fed ad fecjuentem fedionem ; nam eadem eft
tradum adub , feucirca carentiam illius adus. ratio de hac permifiRone,qux eft de aliis obiedis,
obatur Prior pars intelligenda eft de poteftate in fenfu qux non funt adus voluntatis noftrx ; nam hxc
ior pars, compofito , ÔC ita ratio eft clara, quia voluntas permiifio, vt dixi, non eft humanx voluntans.
diuina efficax, & abfoluta fimpliciter fruftran Condufio ergo intelligitur de adn permilfo, & Probatur.
non poteft cùm fit infinita. Vnde fi homini fic eft manifefta, quia Deus volendo permittere
conftet Deum hoc modo ftatuilfe ipfimi aliquid talem aótum ex vi huius voluntatis,non vult adii
velie , fied non poteft, vt per contradum adum ipfura,non folùm adu cfticaci,im0 nec ineftìcaci,
efticacem renitatur huic diuinx^ voluntati, quia quia fied poteft,vt nullq modo talis adus illi plaiam
illi proponitur vt impoffibile illud obie- ceat ; ergo tahs voluntas nullam poteft inducere
dum; non poteft autem voluntas ferri adu effi- obligadonem cóformitads ad ipfam, quin podùs
caci in obiedum reprxfentatum, vt impoflìbile. fi aóhis permilfus ex fe malus fit, nralè fader vojicftio
Sed tunc occurrit obiedio communis, volunta- luntas fe conformando ^huic permiffioni quoad
Foluitur. tem fcilicet neceffitan, de quo alibi ladùs; nunc adum permiftlim, imò omnis malida voluntads
negatur fimpliciter fequela,neceffitatur tunc qui- humanx in hoc confiftit. '
dem voluntas ,vt habere non poffit inefficacem Sed contra. Nam hxc voluntas permiffiua Dei 9.
aóhim contrarium propter repugnantiam obiedi, includit voluntatem efficace ipfius acìus permiffi, Obiedio.
non tamen neceffitatur ad habendum adum quem quoad pofitiuum,feu materiale eius,vt dicunt,imò
Deus vult illam velie , quia nulla caufa eft , qux multi putant necdfariam elfe voluntatem Dei efhanc
neceffitatem imponat. ficacem prxdefinientem talem adum pro mate-
6. ~ Altera verò pars conclufionis eft clara ratione riah;ergo fi homini conftet de hac diuina volunabatur
fuprà fada quia fimplex difplicentia noneft tate permittente, non poteft non conformari iüi
fterior. contraria hiuc diuinx voluntati, nec Deus vult faltem quoad materialem adum. Refpondetur af- Difloluitur.
menon habere hanc difplicentiam, quamuis, ef- fumptum dfe falfum, & contradum, vt exiftimo
ficaciter velit me vdle aliquid, t|iua illa duo^ non diuinx bonitati,nam id quod dicitur materiale in
repugnant; ergo cx vi illius vohmtatis diuinx adu peccati eft voluntas mentiendi, furandi, &c.
non répugnât rae habere hafte fimplicem difpli- Quod plané reppgnat voluntad diuinx, ôc reuera
centiam,& alioqui hoc non eft per fe mahim,quia fi Deus id ita vellet, &: homini de hoc conftareí,
non répugnât diuinx voluntati,& in obiedo po- non video , quo modo peccaret in hoc fe conforteft
habere ahquod moti\iura honeftum. Sedad- mando tah voluntati Dd. Refpondetur ergo neuertendum
eft hanc difplicentiam non debere elfe gando alfumptum;nam voluntas permitcendi tande
eftìcada diuinx vohmtatis, hxC enim difpli- tùm includit illa duo fuprà exphcata , qux poteft
centia dfet intrinfecè mala ex obiedo , vt fi quis Deus velie ctiamfi e|ficaciter non velit adum perdefideraret
refiftere efficaci voluntati Dei, S¿: illa miifum in feipfo maximè prius ratione,quàm prx- -
difpliceret, quia non poifent huiufmodi affedus fdat hominem illum operaturum, fed de hac re
hberi non dfe contrarationei-n,quia obiedum eo- ladùs alibi.
rum^Hefiderare aliquid contra voluntatem Dei; SECTIO V L T I M A
• verfari ergo debet hic affedus circa rem ipfam '
» nudè confideratam , aut circa ipfam voluntatem p^/rup^ humana voluntas/ut reBaßt,debeat
Dei,quatenus liberè poftet Deus velie hoc non ef- cofìfirmari dÌHW£ volenti alia obieäa
ì fe^vtlHiomodefideretfnuphciaft-eduDeumali- extra aBm ipfim voluntatis, i.
I quid non velle;àut,iè non habere talem adura fub Aliud eft BÓ
/ intelleda conditione,fi Deus ita vellet,atque hoc TN pnmis fupponendum eft ex Durand./« 1.^48. repugnare
/ modo nulla eft in hoc adu diffictütas, i f. i.aliud eftè non difcordare à volûtatc diuina, diuin? volú-
Dicendnmtertiò.Vt voluntas humana fit reda, aliud pofitiuè illi conforman.Nam hòc fecundum tati ; aliud
iffertio. Äon eft necdfe,vt fit conformis diuinx vohmtati requidt adu, quo voluntas humana velit id,quod
hiefficadter volenti,feu co«fulenti adum vohm- Deus vult;ad illud autépnmum fuflìcit,vc volutas „ari.*^""
Suarez m primam ßamdi D.Thom. D D non
X

De prima, feu remota regula honitatu^ç^c.
non habeat adum tepugnantem ; hîc ergo prxci- Aleniis uparte qmft. 41. membro 4. ^ .Akifiodo
pucinquiriinus,vtrùmvoiumas humana tenca- nis lib, fumma tra8tatu u cap. i ^^ ^ ¿
tur non repugnare diuinx, & confequenter ex inentunieil,quia diuina voluntas eit regula omni¡
hyporhefí ; & fuppofitione, quod veht habere bonx voluntatis,& quia difcordare ab hac diuina
adum circa id quod Deus vult, vtrum teneatur volunrate,eiret diuinx voluntati abfolutc contra '
habere a¿lum, quo conformetur ; nam abfolutc, dicere,quod eil per fe malum, fed, vt exiftimo in
8c fimpliciter certum eft non obhgari hominem ter has opiniones non cft magna diuerfitas nec
ad pofitiuam conformitatem ex vi huius volunta- efte poteft. '
tis diuinx, quia licèt homo fciat Deum aliquid Dicendum ergo primò. Si hoc certò con 6
velie,poteft fine peccato nullum adum volunta- ftet Deum aliquid eftìcaciter velie, fiue volun- Prima «
tis habere,quia nec Deus per illam voluntatem il- tateprxdefiniente,fiue confequente prxfcientiam
lum obligar, neque ex intrinfeca rei natura , vel ' alterius rei,non poteft humana vohmtas adu ab
obiedo oritur tahs obligarlo.
foluto & efficaci difcordare à diuina voluntate
1. Secondò ftatuendum cft fermonem eftè de eftì- Patet ex didis ftante ill¡
caci voluntatediuina,quiade inefficaci eft cet- diuina voluntate impoifibile cft non fieri quod
tum nullam eife obligationem conformitatis ad Deus vu^r, fed vohmtas humana non poteft eftìillam,vt
à fortiori patet ex didis precedenti quafi. caci adu tendere in id , quod hîc, & nunc omnicon^ufs
. ^ ^ a- r Penfatis reprxfentatur, vt impoflibile ; ergo.
nuJ: .ft r T ' Co"»enmntDodores quxftionem fo- Confirmatur , quia hac ratione Ln poteft vo-
^ffòrmT conformitate^m obiedo mate- hmtas humana abfoluto adu velle,vt non fuerit,
tatcinobie- nah, nam in formah certum cft non polfc volun- quodfadum eft, quia iam illud reprxfentatur
do maceria, tatem humanam honefte difcrepare a diurna, vr impoifibile , hinc optimè dixit Auouftinus
li. qiua ratio volèndiinDeo femper eft luftiflimaj zi.de Ciuitate cap. 24. fi Ecdefix conftarer in
&ideoilla,vtíic>nQnporeílredcdifphcere vo- particulari aliquem hominem diuina volunt ue '
luntari humanx, qmn potius omms adus hone- eftè cxdufum à regno,non poftèt pro ilio orare
fhis voluntatis humanx hoc ipfo cft conformis Sed quxres. quomodo poteft homini de hac T
dminx voluntan in volito formal^vtD.Thomas diuina vohmtate conftare. Refpondent ahqui oJàia
hicfignificauit,nonquianeceftèfir,vt proximè Gonfiare ex effedibus, quia quidquid fit. Dais Sffubo
fiat propter Dei gloriam,vt Durandus intellexilfe" vult fieri. Antea verò, quàm fuit nin poteft convidetur,&
ideo illud impugnat,neque etiam.quia ftare,nifi cx diuina reuelatione ; fed aduertendum
^ oponer elici adum humanum , aut imperali à cft eftèdum interdum prouenire ex fola volunchantate,
fed quia ne-cclle cft vt fiat fub ahqua tate permittente , prxfertim fi finr morales &
ranone honeftatis, qux Deo placet, & quia inde defeduofi , ideóque non femper fatis eflè id ad
fit, vt de fe rendat in Dei gloriàm ; fupereft er- manifeftandam hanc Dei voluntatem , qlngo
agendum de conformitare folum in volito quam hoc ipfo , quòd fadi funt, & vtfic rèprx-
mateiiali, _ fentantur,non pofiit iam voluntas humana adu
, Ontio ^"^"aquxftionefuntdux opimones. Pnma efticad velie,vt non fint pro eo tempore,quo fadi
I c X ad hanc conformitatem, eftè cognofcuntur,quiailbd eft impVi Je, nat
S mo ah^n fentiunt interdum, & fxpe non efte li- vr Ariftoteles dixit^-« qua.doefijefie efiep^Z'citain.
Hxc exiftimatur eftè opimo D. Thomx 1. teft aurem vohmtas velie, vt non dtnenr, fi llud
eftpoffibile,quianullarunceftrepugnania o^^^
vbi Richard.-.m..^.i.ptoble- ad hoc,fi quoad futuram durationetS, non m^l
mance vtrumque defendir,citatur etiam Durand. feftatur volunta. Dei per effedum,& vt n^c fa-
^z«^.i4.Sedficonfiderentur quxdida funr, dtun; fola ergo diuina\-etielatio
potuismdicatcontrarium«.ij..«^;..,inhancve- infalhbihter oftendit hanc Dei voLir"em &
Marfil.^.47.^mz.& alij an- adhuc in illa oportet aduertere prxfe t^ f fi; ^
tiqui Ftmdamentum eft, quiafo^^^ ahquo peccato'fururo,vel
ceptiua D I obligar hominem fed quamuis Detis eftè intelligendum in fenfu conditionft7 Te
ahquid veht, non ideo prxcipit homini, vt ipfe comminatorio, nifi aliud difUndè, & exp'reisè
idem veht, quia Illa voluntas nullo modo verfa- contineatur in ipfareuelatione,quod optS j
tu cuca prxceptum homim imponendum ; ergo, clarar D.Thomas
&c. Et hmc poteft concludi,hanc conformitatem Atque ex hac conclufione colligitur inùtilem 8
^iquandohomim non licere, quia imerdumob- effe quxftionem án liceat homini I S T ^
i^mt^ee^,quc^reipedulominis non de- luntitis
ceat nec fir ilh amabile, fic emm dixit Auguft. ficaci adu voluntatis diuinx : aut eLm Lta cft
Enckrtdto cap. 100. quem imitatur Anfelm. lib.de homini vohmtas Dei anr nnn Ì; a
^//.«.aliquidDeumvelle,quod noncon- redè poSl
gu hommi velie ;vd tendit^onfeqtii, quod Detis "n vuk ^ &
fentit D.Thom ¿Ixlï.«"^^ filium,&Dauid xdificare temiate
dehberat^deb-^^^^^^ ^ nolebat; & in
^^uinxvow'S tandis Angehs contingir reperiri hthulo- , '
^«^i^ri propter ignoran a.n iH- ' voluntatis modum , vt cSlligitur ex Mnie-
^¿í-eítitLahflocTc^^^^^^^ Hs..;,.xo.fiautem homini eft nou hxc voluntas^ l
*f?.48.vbi idemlLi h c ; t ^ ' '' ^^^^^^^ P^»^ voluntatem effica- \
Albertus....,, ¿?Scorí cem ; ergo non habet locum quxftio de licito Tel \
ibi. emione ^ i t ' ^ c J ^ ^ l S Ê : ^ illicit ; addo t.nen fi per imVifibHeptî^ir hoi H
c«;«, Alexander mo habere huiufmodi ^olüntarem,foi-e intrinfecè
, _ • malam,
\ ' , ' • ' V ••
\ ' mÊm.

Diiputatio X1. Seäio ultima.
„ ^ Dico ergo ; fuppofíta prxdida Dei volunrate Saulem ^r'.Í '
. condufio. ex fcientia dus nota, no¿ licet homini fi.pl d onornnüoní^^^ ^^c" f
" affedu defiderare , vt talis Dd voluntas non im- ^
pleatur, atque in hoc fenfu non licet difcordare Sed m,^ rà
prxdida voluntate Dd in obiedo materiali, homolidtè hor' """ ^
Hic eft fenfus poftei-ioris fententix , & eft cui- tate, fed etiamL
dens ex fola terminorum explicatione, nam hic in re fentiunt vtTu\ "r , '
aft'edus eft diredè repugnans efficacix diuina ludi.x. cuafí: , Win"^ Cr
vohmtatis. Vnde vel formaliter, vd virtute in- &ahi. Qux opinic^^a^^^^^^
cludit hunc fenfum compöfitum , licèt optare vt de prxc^to necatino ^ eft -
quod Deus vuk efficadter , noneueniat ; hocati- pei fe loquendo;nö?/cXm^^
tera vdle , & appetere defiderio etiam fimplid tera in ordine ad futuros euentus^
eft intrinfecè malum , quia eft diredè appetere operatiui j intelligi antera poteft vt cnA """
ahquid repugnans diuinx perfedioni, fdlicet ceptura , non habere adum pofi\iuum cuo^vr
vel quod cms vofuntas non fit efficax, & omni- luntas ftmplid aftbdu vdit id quod eft 1
potens , vel certe , quòd mutabihs fi^ deinde, proximi, & ex hoc capite por'eft intellio? p^
quia hic afteólus eft direde contrarius efficaci vo- ceptum non fe conformandi cum diuina%oínr
luntati duimx , qma appetit contradidorium tate in obiedo materiali. Dico tamen etiara nun" ^
Clus, quod Deus abfolutc vult, vnde inuertit to- ad hoc non eftè abfolutura prxceptum f-d ^"«"^na
tum ordinem diuinx prouidentix, & illam quan- hderandum dfe motiuum talis afcdus ^lai^f
^uafio pra:- tum in fecft, deftruit. Nequc contra hoc obftat quis vdit id, quod Deus vult fub ea rations
ratio in prmcipio pofita , quia hxc diuina vo- vel fada hypothefi, quòd Deus id vuh vd uro
luntas intrinfece , & natura fua inducir obliga- pter hunc finera, vt voluntas diuina impleatur"
tionem nonrepugnandi illi prxdido modo,& numquam eft prohibitus tahs aft'edus etiam fi
confequenter fecum ^aftert voluntatem Dd prx- obiedum matenale eius fit extrema dlmnano
cepnuam, faltem prxcepto negatiuo,qua Deus quod Deus non vult nifi fub ratione iuftitix pd'
vult pbhgarc hominem ad nön repugnandum di- nitiux ex prxfcientia peccan finahs;fi autem mo
do raodo huic diuinx voluntan, & híc etiam pa- tiuum fuerit honeftum, tunc aft'edus erit malus
ter quod paulo antè dicebam, etiamfi per impof- non propter conforraitatem cura diuina^voluntahbile
poftet voluntas humana habere voluntá- te, fcd^hunde,quod eft per acddens.
tem abfoluram contrariam huic diuinx vohmta- Atq^c idem refpondendum eft ad aliam inter i?
ti cognitx illain fore intnnfecè malam, quia roganonem qux fien folet,efto non fit neceífa- Alia et'iam
cllctdcftrudiuaefficacix diuinx vohintatis,eique rium , an fit mdius conforman hoc modo per
diredè contraria ex modo tendendi, & ex obie- adum fimplicem cura diuina voluntate ? Redo
materiah. ^ ^ ^pondetur poftè effe melius interdum, interdum
1 o. Dicendum vlnmo. Enamfi homo fciat Deum verò non iuxta diuerfa motiua, feu fines, qui oc-
Donclufio. aliquid velie efficaciter, poteft licité aft'edu fim- currerepoifunt, nam quando nulla occurrit fpeplici
difcordare ab hac diuina voluntate in mate- ciahs ratió honefti, qux monear vohmtatem ad
I riali obiedo fecundùm fe confiderato; hic eft huiufmodi fimplicem aft'edum matenaliter difenfus
prioris opinionis, & eft omnino certusjvc uerfum à diuino decreto, melius erit non hafatis
probar exemplum Chrifti Domini ; imò , & bere ilhim! Itera fi homo intelligat ex huiufraoipfius
Dei, vt Deus eft, qui firaul fimphci afl^e- di affedu fore retardandura ab executione diuinx
du vult falutem cius , quem alia abfoluta volun- voluntaris, interdum verò non fequitur hoc in- '
tate vult damnare. Ratio etiam fxpè tada eft commodum, & occurrit honeftiffiinum motieuidens,
cjuia hxc vokmtas, vt fic , non eft con- uum ad habendum illum affedum, & tunc erit
trarla diuinx voluntati ; nam potiùs formaliter, melius habere illum ficut fuit in Chrifto Domivel
virtute includit conditionem Deus id vel- no,& in Beata Virgine,quando dolebat de Chrifti
lei, zmßallunde non repugnet, quam fignificauit morre,quam Deum decreuiife fciebar.
Chriftus Dominus illis verbisfieri potefi-, &
illis Vater fì vis , vnde ftatim conciudit, iVö« -—' - \
ì ne a voluntas, fed tua fiat -, ^ in fuperioribus conclufum
eft fimplicem affedum vnius obiedi D I S P V X A X I O XIL
vohmtacem efficacem contrarij obiedi non efte
repugnantem etiam in eadem voluntate j ergo ex Deproxima regula bonitatù ^ malitis
hoccapite hic aft'edus non eft malus, & ahoqui ' humamrum äSiuum qu^ eßreSìa
poteft habere honeftam ranonem ex parte obie- , , ^ ^ j ^v
di,& finis , vt per fe conftat ; ergo,&c. ' rutio ? feti confcientìa,
. ^ ^ • Sed oblici folet illud i. Regum i é. vbi Deus reicftio.
^ fi^f^tf^ic Samuelem, quia lugcbat Saulein quem ^ dodrina hxc de confcientia ad
Deus reprobauerat. Vfque quo tu luges Saule fn, fingulas res morales applicanda ef-
&:c, Etenim ibi Samuel difcordabat à prxdido f^t j in immenfuni ctefceret ; fed
«ouctur. modo tantùm à diuina volúntate. Refpondetiir hoc non poteft exadcfieri,nec fine
^ omiffis ahquibus expofitionibus illam non fuif- magna confufione, quia oporteret
I Je t^n reprehenfionem, quàra. apertiorem rene- ferè omnes materias moralis Theologix euol-
/ lationem diuini decreti, Samuel enim nondum uere, qux ex propriis principiis, & circunftanths
/ intellexerat , an Deus voluntate definita , vel pendent; fimul ergo confulemus,& ordini dodri-
0/ coiihminatoria tantùm Saulem proieciftet, & ideo nx, & breuitati temporis 'generales reculas &
Saulem lugebat Deum deprecabatur, vt principia huius materix tradendo. °
reuera impenderet venianl;Deus autem ibi de-
Suare:z. in prirnam fìcundà. D.Thom. ^ SECTIO
t

. 316 J)e ^wxirna regula honitam malim humanorum däuum.^c:
. S E C T I O I.
, . ipi^m , licet mag^^
ßljndßt conjcmtu. P^^^P^^ '^"«modo iiitelligi poteft id cnodT
citur lumen confcientix non extineui n 1
f — r. t>R.ima opinio eft eft^e aliquid ad voliincatcm cct non femper fit in a¿lu., vel liabitir fern
•^Ki.Stnmiiw l^peicinens, fcilicet aut bonam iiiclinationem tamen manet lumen rationis ,quod fuis t ^^^
' volimtatis ;auvoperationem volimtatis, huic in- ribus vrget. Idem D.Thomas2 diñrinS^'^'
clinationi confofmem ,veldiftbrmem.Ita Hen- qu^-articul/i. Bonznemmz anlcul 1 'qu P '
ricus qmdlibeto i.qu&fi. 18. quem ex parte fequi- Richardus articul. 2. qu^ßr. j. ^ 2.. Gabiiel
tar Durandiis 1. Fundari ^..concluß& é.Dmtináns qmß 4. Q
poteft in lòciitionibus communibus , & pro- \us quafi. i. AlenCis fecunda parte auaßprietatibus
, qux confcientix tribuuntur, dici- quafi. 137. membro 3. 4, Neque oportet ¡'d
tur enim confcientia mundari ^^//^W 11. addere, prxter vfum fapientum sicque LTer
quod eft proprium voluntatis , qux per pecca- vltima pars conclufionis , qux etiam probatur
tummaculatur. Dicitur confcientia bona ,i. ad ex eftèdibus enumeratis , nam teihiÈcari oro
inquieta ad T i t . ; . e o r u m priè fit per adum intelledus, & muho maon."
vbi etiam ámente diftinguitur, obligare, quia habitus non obligar nifi ad/V
communiter ita loquimur habere hominem aduale didamen, fimiliter non accufat
^onam , vel malam confdentiam, qux funt pro- morder, nifi adualis cognitio : hinc edam'diri
prietates propnx voluntatis. malum ag?re contra confdentiam
z. Secunda opimo, & communior Thcologorum quod non eft verum de habitu ^f I •
.,Sententia. ponit illam in intelledu, & in hoc eft magna nus de potentia. Tandem dicit'ur deponier
varietas , nam Scotus 2. ¿Í. 39. dicit efte habi- fdendam radone adus hcèt nec d
rum , vel fynderefis , vd fcientix , vel pruden- habitus deponatur 3 eft er^o hxc nro ^^"fT^ ' "r^ '
tix 3 D. Thmnas yerò pr^na parte quafi. 79. gnificado , & maximè defouieii pStriii
13. dicit efte adum 3 exiftimo tamen totam qux- ftituro. 1: Alienti mftionem
elfe pofitam in xqtuuocarione vocis 3 vt Dicendum tertiò confdentiam eftè aduale
vero fciamus,m qua fignificatione in hac mateda & pradicum iudidum intelledus difcen entis . A/'
, loquendum eft, _ de rebus agendis inter bonum ,& m ^ r r ' '
Dicendum primo confcientix nomen iuxta pe, & honeftum prxceptum j
..Ato. fi^quendoremvfum fignificare aliquid perdnens Hxc condufio colhVitur ex autonCc
ad intelledum. Ita Scholaftid ftadm dtandi, & aliis , ouos referunt W f. % "f?'
^lWs,quosD.Thomasfupràrefert,Bafi: 3 •
iius pnnctpo Prouerlnorum , vocat confcien- for.parte fecunda $. 6. in Vrincto Z^i l
t„.n-.lenidicatodumanimx,m quòd co4ientia fit aduf i t" ^ p,
12. vocat legem intelledus no- eft quxdam fides fen rr.p..m„esXexhü.é-ief,.n¡,emladminmL j. Lteel M i ^ ^ d.c.mu.de-
Denique ptobari potett terd„n! 1 ic X L
. «commun, „odo loquendi Scriptuta:/& e. aflionem ipfam lu^arnnr/t hTc
' cffeäibuä, qui confcientia: tribuuncui- Eccle- At., . p ^ „ ' P i -
fiad. confáentí. m. , & Genef t & t " ft Z Í ' "
. Non eß in noflr^l conßi.n.ü ^U pofuerk ¿ el' Í tól um E f ' confaetu.a: iudicium, quod
«fcimns. Paulus ad Ron,al fiS f ^m o iCd/c nft
tentii intelligentis. non verò vlnSlo^^J i verò poteft dftiu-
clnGo funi^iturexD TlV„ r ? • "tecontmet iudicium pradbcuin , & interdum
b'tum.&aaumdicitiñr^rJ, , r f , eonfc,entia; 1-etinet.'
d obieaioDurandi.nrobaT
m eonfeffie y .ft id^Xd ^tÉdam " confcientiam confifterehoc SohUrol
homme acct,fabat, fic etilm £ ' vi " ' "" nó poffet homo
'«la ob.eamc . addit etiam 1 Sm D Tho' f
em u, Thomas .contra afluale iadiciuhi. Refpondetur emm hinc
potiùs

Dlíputatio X IL Seäio IL 317
potiùs P^^bari oppoíltum, nam propriè non di- iudicat fc pcccaife, fed qtua inde adirne timer &
c tur homo agere contra confcientiam,nifi quan- indicar . . u
do adu indicar female agere. Vnde fi inteLrim p o ^ ^
malè agit fine tali iudicio, non dieitur propriè fenteVXSni^^
- agere "contra confcientiam , quam habJr/fed ci u^ er^^ f Secundo verò modo di- Conrcien.ia
qLn poteft,&debet habere/nego igirur'non a^ne ^raSo^r ^e pr.fcntanea P-rcntiu..
polfe hominem agere contra aguale iudicium, do adL^LnSm ""^TH'
& pradicum. Sed^t hoc intelhgatur obferuan- fimè ho^Z/^^^^^ ^ d,citurpropriifdum
eil, ahud eife iudicare de agendis , & de dire confeiaS T f ^ ^^f^icntiam, vel obcobhgatione
, feu honeilate eorum ex propiis tia morder, vel
principiis ipfius rei, vcl adionis ; aliud vero ex none. Tertiò refpicere nnr^i^ r r
vi prioris aifeóUis, & determinatione voluntatis, adionem, vt quando jf Confcientia
vt quando fuppofita intentione vnius finis iudi- poftea cft adu^us , & fecund! h"nc^ÌVdTm
co hoc confequenter elfe faciendum , & vtrum- dicitur propriè confcientia obliga e Tdt T
que mdicium poreft etiam ahquid fpeculationis cundùm aliam confiderationem omnis^onfcien
^ mcludere, quatenus ahquam verirarem manife- tiaaut cft preteriti, aut futuri faltemfe^ùn"
ftat & vtrumque etiam eft pradicum quatenus narurx ordinem, quia didamen confcientr^ au
eft de re agenda in particulan, & in ordme ad antecedit adionem faltem natura, & fic reCotTr
executionem j tamen prnnum ei^ proprium iu- illam , vr futuram, aut fupponit adionem, fiCri
dicium confcientix, quod per fe dif^rnit hone- refpicit illam , vt eftèdum , fed folùm , vÌ obie
: ftum a turpi, & illud nullam neceiTiratem im- dum iudicatum , & fic refpicit, vt iam fadam
ponit voluntati, quia necperfe poreft, neque. & vt fic h-cètreprehendar,accuièt,vel mordeat"
fupponit eiufdem voluntatis adum, in cuius vir- non tamen obligat , vel diriair propriè niíí
ture id faciat ,& ideo redè poteft voluntas pro quatenus ex prxcepto oriri poteft oblLtio ad
lua libertare refiftere conicientix ; fecundum au- aliquid agendum. Vnde hxc confcientia prx
tem iudicium folet imponere neceifitatem non teritormn^ninus eft pradica , quia non pro
abfolutè , fed ex fuppofitione prioris „voluntatis, priè mouer ad opus ; altera verò cft propriè prafi
Illa non mutetur, tamen illud non eft propriè dica & regula agendorum, de qua hìc eil Termo
iudicium confcientix , quia non tam cft de ho- qux vlteriùs fubdiuidi poteft in confcientiain
neftare, vel turpitudine adionis , quàm de vri- cónfiliorum /vel prxceptorum , aut prohibitolitate,
feu connexione cum priori aftèdu ; lega- rum , & aliis fimilibus modis, qui confummantur
D. Thom. q. 17 Je peritate art. i .ad^. tur in folo materiali obiedo, poftlmt facilè mul-
8. Quxri poteft, fi confcientia cft adus iudicij, tiplicari.
1 Cjué ha- quem habitum genéret, vcl ad quem habitum Secunda diuifio principalis eft in confcientiam %.
^ locü citatü, veram, & faliìtm feu erronèam ; cum autem 1. Diuifio in
confcknriam in rota fua latitudine non perti- confcientia erronea fir ignorantia quxdam'pra- confcicntiá
nere, ad vnum habitum-, fed ad varios pro varie- ux difpofitionis, ad illam applicati polfunt om- '
tate fua , nam fi iudicium confcientix fit cer- nes diuifiones fuprà traditx quaßone 6. poteft
tum , & verum , & fir de adione, vt pradicè enim eife vincibilis, vel inuindbilis, &c. Quanexereenda
pertinet ad prudentiam.; fi verò fit do autem dicimus confcientiam eftè iudicium
de adione in. communi, vel de principiis eius, pradicum, non cft facile ad explicandum'quid '
pertiner ad findercfim , vel fapientiam moralcm; ad illius veritatem requiratur, nam Ariftoteles
fi verò fir de conditionibus rei , poteft perti- 6. Ethicorum cap. 1. quem vbique imitatur D.
nere ad fidem humanam , vel experientiam, at Thomas i. 2. quafi. 19. articul ad 1. & quafi.
veto fi confcientia fit erronea , vt fic pertinet articul. ad 3. primo contra gemes cap. 6x. & Veritas praad'
aliquam opinionem , vel falfam fidem hu- 67, diftinguit inter veritatem ipeculatiuam , & dica quod
manam. pradicam, & priorem dicit fiuni ex conformitàre
ad rem , pofteriorem verò ex conformitare quaUs^elTc
S E G T I O II. . ad appetitum redum , de qua conformitate ma- debcat.
I gna cft controuerfia inter Dodores, vt videre
£lmtuplexfit (¡onjcientiá. ' licet in C^itzano diSla quafi, ,articul. s. ad i. O^húo Cz-
, & Durando3.

^jg j^ß proxirm regula hon¡Patü,^ mdm
, Sed-quanquam loquendo ftridè de iinpeno pru- erronea eft : eft autem pradieè vera, quia , vt fu- ^
ludici^ dentix ,vríic,poflirinterIias opnnones e^e con- pra diótum eft appetitus , qui ex illa fequitur, CÌ,nfcientl
autoris. trouerfia, qu^ prxfentem locum non fpedat, reuera reétus eft, vnde eius vcritas cft pradica,
tamen, proprie loquendo dc iudicio confcientix, quia fumitur in ordine ad appetitum fic operan- inßiT'T
mihi videtur doólrina Scotiolarior,&verior, & tis cum his circunftantiis, & ciun ilio habet ve- CcuUtL'
' --v, vtiiior, quia iudidum confcicntix non tantùm ram conformitatem. Dices , quomodo poteft f^liì»eft
de adu circa media, fed etiam de adu circa fi- idem iudiciiun fimul eife vertun ,& falfum. Renem,
quia vterque adus poteft elfe bonus, & fpondetur primo, quia hxc ad modum relatiuidinialus
j vnde vterque indiget regula iudicij intel- cuntur refpedu diuerforum , ficut fimile, & dif-
Jed:us,quxeft per iudicium pradicum ; vnde fimile. Secundó, quiafi res attente confideretur,
Alterque poteft elfe conformis , vel contrarius tale iudicium confcientix, quod eft pradicum'
^ confcientix. Ex quo tandem concluditur con- de adione fic Operàntis eft fimphciter verum*
fcientiam, vtfic, non poftè dicere habitudinem falfum autem, vel erroneum videtur dcnominaad
appetitum redum anrecedenrem , quia ille ri , aut folùm per denominationem extrinfecam,
appetitus redus neceife cft vt fupponat iudicium & concomirantiam, qtiia fundatur ahquo modt>
confcientix , in quo iiftendum cft tanquam in in aliquo errore circa ahquam conditionem , ex
priori, quandoquidem inrelledus prior eft vp- qua pender honeftas talis adus , quia iudidum,
luntate, & in ilio quidem primo iudido qon- vt diximusfolet interdum applicare confdenfdenrix
poteft eftè Veritas falfitas pradica, tiam, vd didtur certe illud iudicium erroneiun
qux non poteft fumi per conformitatem ad appe- feu falfum comparatum noU ad obiedum drca
drum redum antecedenrem ; ergo per conformi- quod hÌc, & nunc verfatur, fed vt comparatur ad
, tarem ad appetitum,qui cft obiedum talis iudicij. obiedum fecundùm fe fumptum, provt natura
4. Dices,tcfte Ariftotele Wm 6. -eiusexigebat,vt quando Jacob iudicauitlidrum
Obiedio ex Appedrus cft redus quatenus fequitur rationem fibi eflè petere debitum à Lia, illud iudidum erat'
Arinotele, redam'; ergo fi e contrario ratio cft vera per or- verura pradicè, id eft.tompararum ad obiedum
dinem ad eundem appetitum fubfequentem, erit vt hÌc , & nunc fic propofitum, tamen compara'
Remouetur. circulus. Refpondetur non eftè drculum , quia tiun ad perfonam Lix fecundùm fe ,& fecundùm A«t eciar
interiTcniunt diuerfa genera caufatum, nam con- conditionem, quam in re ipfa habebat, erat fai- '»«"a.
fcientia eft reda ex conformitate ad appetitum, fum.qnia verè non erat propria vxor;vnde ad eim-_
vt obiedum, & rem iudicatam ; è contrario ve- dem modum fieri è contrario poteft, vt iudidum
Í ro appetitus eft redus ex conformitate ad ra- fit pradicè fiilfiim,& ipeculariuè verum vt fi in
tionem, vt apphcantem debitum obiedum ap- eodem cafu lacob iudicalfet non fuiife'redden
peribilc,& ahj fortaife dicent, vtad eftèdiuè dum debitum Lix,pradicè enim falfum dlec li
Inihntia. mouentem. Sed vrgcbis : nam hinc nulla vide- cèt confiderata re fecundùm fe eftèt verum '
tur elle diftèrentia inter veritatem ipeculatiuam, Tertió diuiditur confcientia in cerram dubiam 6
& pradicam , quia etiam vcritas pradica fumitur probabilem,& fcrupulofam,GÙm enim confcien- 3- Oilifíc
e^ coniormitare ad rem iudkatam , & ad fum- tia fit adus cognidonis, & iudidi proprii & per «^^nf^enti
mum ent distentía materials quia híc res iu- fe,diuiditur per proprietäres cogií^itioniV; viL
dicata, eft adus voluntatis , in alia autem verità- ficut cx ordine ad materiale obiedum diuiditur
Rcfellitur. te ipeculatiuapoteft eflè quxcumque res.Rcfpon- per veram,& fairam,ita ex ordme ad formale feu
detur reuera m hoc elfe aliquam fimilitudinem, ad mediam iudicandi diuiditur per certam dubii
qux eft omnino necelfaria ; quia vtraque veritas, probabilem,& fcrupulofam. Petes, quomodo pof
eft ventas iudicij, & cognitionis ; vnde vtraque fint eftè plura membra huius diuifionis , oL¡
cfte debet commenfurata obiedo fuo ; folùm cft enim medium eftèntiendi folum eft aut c e 3
aduene^um , quod veritas Ipeculariua non cau- aut probabile; vnde nulla videtur eftè conièient^
fatobiedum neqtieefticir,vtfiripficonforme; dtibia diftinda à probabih;nam vd iLTditl^d
uidicium veró pradicè verum fi reuera tale eft dum cum formidìne, &ita coinddir cum proba
eífiat,vt appetitus,qruex illonafdtur fir re- bih,velnulhnnindudir iudidtun,fedcoS iñ
dr^ quamum eft ex parte ipfius iudicij, & quia negatione, vd impotenda eflèndendi, & ^ no
fufficienter apphcat obiedum , quod voluntas cft confcientia. Aliunde veró videtu Tb Leftè
proièqtiendorxdètendir,& ideo hxc veritas ahud membrum confdentixtemefa itet'h ^
pradica non folùm eft cognofcitiua, fed eriam cetur hxc diuifio,aduertendum eft fe";!«"
caufatiua arque Ita quotiefcumqueappedrus,qui tnembr. poíü duplici catione i J ^ Z Z T ^
laturvera eft, & e contrano quandocumquecon^ cè,& concomitanter r, ^ ci extrinle-
Icientu cft vera pradicè, appedtus, qui ex Illa Primó ergo confcientia certa nronrii/TT,^^ •
i^uitur, redus erit, & hoc modo redè didtur tur,qux c f t L S e r S w
^tas i ^ a coni^ntix fiimi ex confo^ii- c l C ^ ^
«ty è contrano falfitas didpoteftcerra tamfpeculaduè,quàm pr^d??
pradhcafumitur erdiftormitate ad eundem appe- quiaeriam illud iudicium vltimti^rde h Ä e
Hinc fectmdòconfdenria dubia du to Ouiddufci
; "^^^^Pf^f^cundùm- fr&fec^ vlnmo de adione hanc Wo forinahxer:, & P'^
comparatur ad oper^nrlm ' c • ^ ab ahis diftinguitur , reuera non includit pofitiíí'^'^n^isjahquSv^
uum iudidum pradicum, fed podùscareL-am, V
velfufpenfionei;drcahoneftat'em,velturpiS;
carur erronea iníindbiliter falf?Sl nemadionis; denominatur autem confcientia vef ^
talla eft , quatenus redudiuc eo modo,quò in moralibus priuatio re-
^ ducitur

Tumulano XI1. Seäio m.
c L illa dubitacione curpis. vel honefti fdid f ' «"«^t jota ratio illius diuiconfcientia
dubia, alio verò modo illud i u S ^ H' " ""»"t-us confcienpraflicum
denominatur dubium folum extrirf" ílndúml ^íí " '
ce, qua: dubitatio non excludit certitudinem pra- P te . ^

y^o T>e próxima regula bonkatù,^ malku humanorum a
deckrare pradicam cenitudinem iiectto ^qtmi qóod mihi videtur verum^ d^
quia ÍÍ cum probabili iudicio ^ f^uah ludicio honeftatis,& turpitudims, a^
ditur pericuhnn mahtix , profeto vt homo ra- dubitationis de illis , quia fufíicere poteft voluiitionabih,
humanp more operetur, oportet vt tana carenna mdicij certi,feu quod idem eft, vohoc
ipfum cognofcat, & iudicet, fed hoc ipfo luntaria apphcatio ad operationem fine tali iu-
* „ ^ habet iudicium pradicè certum de honeftate dicio, vt pate^cx fupradidis deinconfideratio-
^ adionis, quia ex principiis certis iudicat hic, ne voluntaria, & per hxe refponfum eft rationf
¿;¿;nanc,fe operari fine periculo malitix. Vnde dubitandi in principio pofitx.
fumitur confirmatio, nam femper poteft homo
facih negotio habere hanc certitudinem , quia SECTIO IV.
fi faciat nioralem diligentiam ,& iuxta probabi- j • j • r r '
lem opinionem comparatam operetiu, iam eft ^od iudkium confiiemÌ£ßfßciat ad indù-
Inftantia, certus pradicè de honeftate adioijis. Rephca- cendam obligationem homini^ vt Operetur^
bis, quamuis verum ftt, femper polfe in re habe- vel omittat ..prdfirtim ß erret
ri hanc certitudinem, multos tamen efte pofte confcientia.
ita ignorantes, qui non poflint dubitationem,
vel probabihratem fuam ad pradicam certitudi- T)Rimò quòd confcientia dc fe habeat, obliga- i.
nem reuocare, cjuia nefciimt reftedi fuper fuam 1, tionem inducere, res certa eft ,& communis Coqfdenti
Rmouctur. adionem, & difpofirionem. Reipondetur,quam- Theologorum,quos referam, & fumitut exilio fc habe
uis fint multi, qiunefciant exphcare hanc certi- Pauh adRoirianos f^'í'
. ^ tudinem per fua principia , nec reducere illam id eft , quod non eft fecundùm confdentiam, 4uca°t?^
» ad fyllogifticam formam , tamen vix polfe ah- vt conftat ex ipfo contextu, & ex omnibus feu
quem reperiri,qui ratione vtatiu-, & tamen de Grxcis, feu Latinisexponentibus,& ex Pontifi- ^
fuis_adionibus nefdatiudicare abfque hxfiratio- cibus fuprà relatis ; vnde hcèt Ìiieronymus , &
ne, & formidine fe bene. Se fecurè operari, quan- Beda, & Auguftinus 4. cantra Mianurn cap 3 indo
iuxta cognitionem ,quam allequitur, bona terdtunexponant de fide infufa,tamen non ex-
^ fide operarur,quod honeftum videtur, & qui hoc cludunt priorem expofirionem ; fi ergo non ageiudicium
ferre non poteft, mentò dici poreft re fecundùm confdentiam eft peccatum, connon
operari ex perfeda hiunana deliberatioire. fcientia obhgationem inducir, nam omne pec-
4. . Vnde etiam intelhgitur, quahs fit hxc certi- catum eft contra ahquam obhgationem, atque
Cialis cer-"''tudo,quam requirimus, duplex enim diftingui idem colh'gitur exilio ad Calatas 5.
ticudo re- folet ; vna ex medio propottionata motiuo ni homini circur/icideriti ft, quia debitor efi vnluerß
• ^ mdicij Yt fdhcet rarione confdenrix, atque
voluntas fit iperitas quxdam, vel perrinentia dici poteft, quia idem fumitur ex cap. literas, de reñitmione^oliatoieda.
excedit proportionem medij ex voluntaria ad- rum.cap.vltimojepráfiriptione. cap.per tuas z. defyhxfione.
Dicendum itaque eft priorem certitu- mania, cap.inquifìtioni, de fententia excommunicatiodinem
hic requiri. Ratio eft, quia hxc debet rits,& cap.ft Virgo i^.qujft.i.Kzúo vero tííc^iácm.
effe certitudo prudentix, qux eft certitudo vir- qux fuprà tada eft, quia vohmtas eft cxca poten^ -
tutis inrelleduahs, huiufmodi aurem cerritudo tia,qux per fe non poreft percipere obhgationem
femper oritur ex medio , feu pnncipiis propriis. legis ; obligatur ergo media ratione, quam ideo
Item cerritudo , de qua agimus, habet coniun- fuprà diximus legem indicanrem. Vnde redè D. •
dam fallibilem veritarem, quia adus, qui fequi- Thomas hic quafi. 19. artic.j. dicit confcientiam
tur ex hoc iudicio , infalhbihrer eft honeftus; non propnè obligareranquamper fe caufam, fed
certitudo autem cx parte fubiedi tantùm non tanquam appheantern legem fuperioris , feu fubhabet
coniundam infallibilem veritarem. iedum natma fua inducens talem obhgationem.
f. Dicendum fecundó ad malam-operationem Sedfupereftexplicahdum quas condftiones re- ì
s.. Góclufio. non requiri iudicium certum de malitia, fed fatís quirat confcientia , vt obliget , & potiifimum Reqúirita
eft , quòd homo voluntanè operetur fine iudicio dubium eft, an.requirat ventatem , Se certitudi- tamé vt c5
' ; certo de honeftate. Hoc eft certimvex principiis nem^^x didis cnim fequitur, vt confcientia oblifuprà
pofitis , nam bonum requirit caufam inte- get, necdfarium elfe, vt in obiedo obligatio- Ji
gtam , & ideo poftulat certain regulam , dire- nem proponat, ita vt non folùm iudicet ahquid bonam, fo
ad mahtiam vero futì^idt quicumque elfe bonum ,fed etiam necelfarium ad honefta- «iam necef
, ^ defedus. Item ad bonum non fatis eft operari, tem ; poceft enim confcientia oblicrare vd ad í^riá ad hp.
ira , vt accidere poflit actionem elfe bonam, nifi omittendum , vel ad faciendum ; zd hoc cx
periciilum mahtix caueatur. Ad malum autem parte obiedi fatis eft, vt contrarium proponar
latís eft fe voluntariè exponere morali periculo tanquam malum, quia omne malum cauendum
malitix,&ideohoc ipfo, quòd quis dubiter de eft natura fua ,& vitandum. Vd poteft oblicrare
bomtate adioms, vd mahtix, fatis eft, vt malè adahquid faciendum ; idque duphciter, fdhcet
operetur. Dices hoc ipfo, quòd habeat tale iu- vd quoad exerdnum adus, & ad hoc neceftè eft,
aicium, quali fpeculatmum, poreft habere iudi- vr iudicem me teneri híc & nunc ad hoc facLenciumpradicccertum,quod
fic operando malè dum; vd quoad fpecificationem rantùnf5i¥f4
hSri iudicem quamtns non renear orare, v.CT. tamen' ^
aduha^^^^^ orare vehm, debere orare attentè, vel ahorno- " <
Vnde oh- ' necelfanum éft àd bonitatem. do, & tunc etiam necelfe eft, vt illam condirio-
Ad malitia tadum ' f j d u b i u m fuprà nem proponat tanquam neceflanam ad honefta- v
an requira. fdUcet ^ ^ ^^^^^^^ teni,& ratio generahs eft, qui¿vt dixi, conféìeW .
confcien'ìts confcientix^ Al? ^^uale ludi- tia non obligat nifi
vt apphcans legem , feu obli- l.
iudicium. vd determinate de , gationem, qux ex.obiedo nafdtur ; ergo necdfe
dubitatione,&ambiS.?i V eft, vt proponat obiedum, vt inducens obliga- V,
ipfms, Ac verò Medi, . rln & boin'tatis tionem, vd ex fe,verex fuperioris mandato.Con- ^ ^
ma relpondet, non Temper firmatur, nam hac raticí^ie iudidum etiam de me-
^ liori

T>ì!}utatio XII. Seäio IV. 5^1
^ îiori bono, non inducic obligationem, neque fa- nem hafcec de his , qui poll Euangeliiftn putacit
contranam omiiTionem malam ; atque hinc bant citcumcifioncm eifí^necelfatiam, i. ad Covltenus
extta conttouctiiam eft quando hoc iu- rinth.8. ConfdemUeomm citmfit infirmaplluimr.
dieium confcientix eft vetum, quia nimitum in Rano vetó eft fuptà taâa; quia cùm homo per 7
reeftì Ila lux quam confcientia proponit, tunc rationem obligetur, iuxta modum, & menfuiL Probat'urraime
dubio induceij obligationem, quia concur- . íhx cognitionis obhgaturjcrgo ft faciendo, quod tionp.
runt omnia, qux deiideraiTpolìnnt tam ex parte m fe eft, provt ad inuincibikm confcientiaL'e- ' ^
caufx per fe, quam ex parte apphcationis. Diflì- quiritur, adhuc iudicat aliquid eftè prxceptum,
cultas eft quando cönfcientia applicar legem,qux obligatur ex vi talis iudicij. Secundó, quia ille
m re non eft, provrdicitur fierrmconfcientia er- non poteft honeftè agere contra talem confcienronea,
m quo funt varij modi dicendi. fi« ^iUa durante, ageret enim temeré ,&vo-
3. Primaopmioabfolutc negar humimodi eon- luntariè amplederetus id,quod fub rationema-
:onfcientia fcientiam inducere obhgationcm,vr refert Gloifa ii proponitur, neque etiam poteft illam depone
rroncanon cap.omnes.ex'hü l'è, quafi.i. & fioteft itafuaderi re, quia fupponitur elfe inuincibilis ,vt infrà di-
Opiniò. exCaietanohic^ri.j.d-^. quia confcientia, vel ca^ 3 confcientia enim non poteft deponi itavt
obhgat ranone legis, quam applicar, ve! ratione homine'm excufet, nifi ex prudenti, & fuffìcienacceptationis
j fed hxc confcientia non obligat ti iudicio fiat, quia alioqui elfet euidens peripriori
tirulo, quia reuera non applicar legèm, culum errandi ; in cafu autem, de quo agimus
nequeetiampofterion, quia pender hxc ex v^ non poteft interuenire huiufmodi motiuum^
luntate hominis habetis talem confcientiam,o^ alioquin non eifet ignorantia inuincibilis. Terfuo
arbitriopoteftillam nonacceptare,feddJp- tió , quia huiufmodi confcientix iudiciiim cft
nere, vt Caietanusdicit. ' W praólicè verum certum, quia cùm procedat ex
4. Secunda opinio diftinótione vtitur , poteft ignorantia inuincibili fpeculatiua , reducendum
Opinio, enim confcientia proponete obligationem , qux cft adprincipiapraaica certa ; ergo hic, & nunc
in renon cft, quamuis etiam non fit in illa probi- verè obligat,ficut per ipfum iudicatur.
bitio ; vt quando^ rem indiflTerentem, vel etiam Atque hinc infertur primó aàum illum , quo g.
bonam qux tantùm eft fiib confilio, proponit vt voluncas fe conformat huic confcientix, eftè bo- i. Corolla^
prxceptam, & neceifariam , & tunc dicitur obli- num , imò & eiufdem virtutis , cuius efiTet, fi re
gare, quia nulla eft maior vis, qux poifit talem vera obiedum à parte rei tale elfet, vt fi ex hac
obligationem impedire. Aliquando veró poteft confcientia erronea ahquis iudicet ,fe teneri ad
confcientia proponete, vt obligacoriara rem ma- mentiendum, ve proximo periclitanti fubueniarli
lam , feu prohibitam, & tunc negant obligare, ille aélus voluntatis erit vere adus mifericordixj
quia non poteft habere vim contra legem iiipe- patet à fortiori ex didis, quia fi homo fimphci-riorem
, nec fieri poreft, vt obliger confcientia ter obligatur ad ilium adum , ergo eft bonus,
ad malum ; ita refert D. Thomas hìc,, 8c ex parre Item ille homo hon peccar in eo adujcrgo beindicat
AlenCis i.part.quafi. membr.i.art. 1. tz- ne operatur. Item illa confcientia cft pradicè
men D.Thomas vocat hanc opinionem irrario- vera ; ergo appetitus ilh refpondens eft redus.
nabilem,id eft, non confequenter loquentem, Tandem, quia obiedum in re ipià nonlpecifiquia
fi inpriori cafu-confi:ientia obhgat, ideo eft, cat, fed vt proponitur ; hîc aurem fufficienter,
quia proponit apparentem legem vbi non eft , & aut prudenter proponitur, quia fub ratione hovohintas
hominis, ficut non mouetur ex his,qux nefti ; ergo, &c. Hîc veró occurrebant difticulrain
re fune, fed qux fibi apparent, ita etiam non tes ad ahas fpeciales materias pertinentes, vt de
obligatur nifi iuxta legem cogniram veram, vel fide, vtrùm poifit ex ignorantia inuincibili haapparentemj
fed xquè poreft rario proponete ap- beri adus fidei, vel pix affedionis circa falfum.
parcntem legem circa rem malam, vel prohibi- Item an liceat de cali adu gaudere, quod trada-
: tara, ficut circa indiftèrentem,vel bonam,vt circa • tut in materia de peccatis,Scdele^Ulpnemorofa.
mendaciumj ergo eadem eft de vtroque ratio. Item , an liceat confulere de quop^ materia de
5. Tertia opinio negar, hanc confcientiam obh- ' corredione fraterna,& de confeiïïône.
)pinio. gare , fed ligare. Ira Durand. & Secundó fequitur ex didis in huiufmodi cafu 5?. ^
idem ferè fentiunt, qui dicunt obligare non fim- obligationem illam oriri ex vi prxcepti.illius vir- i. Corollar.
pliciter ad id, quod proponit, fed difiundiuè; tutis,, ad quam pertinet talis adus, vt in^prxdido
fcilicer vel vt rahs confcientia deponatur, vel vt cafu de mendacio, obligatio nafcitur ex prxcefiat
, quod proponit, quomodo etiam loquitiar pto mifericordix, quod obligat hominem quo-
Aleniîsfiiprà, ôc hxc opinio parum differt à com- tiefcumquc fufticienter exiftimat in re fubelTè
nmiii, non tamen eft cur negerur modus loquen- fufficienter neceflfiratem proximi , cui poteft
di. Vt tamen melius procedamus, diftinguamus commodè fubuenire ,& idem cft in fimilibus*
hanc erroneam confcientiam in inuincibilem, & Vnde facilè foluitur difticultâs in contrarium,
vincibilem, feu voluntariam. quia rune homo formahter non obligatur ad
6. Dicendum primo, confcientiam, quamuis er- malum qua malum, fed ad bonum, vnde fi quid
iíTertio. rgit^fi inuincibilis fit, abfolutè,& fimphciter obli- malitix videtur reperiri in exterior!adu, eft may
^^èf^ta D.Thomas hîc, ôc reliqui Dodores in i. terialiter, vt eft quoddam materiale obiedum,
d. 3 9.Bonauent. art. i .f.3. Richardus art.1.quafi.3. non verò quatenus eft adio humana. Vnde etiam
Gabriel^mV.3. Ochamus i«3.^.j. Henricus 2.Z. non propriè fequitur oWigari hominem contra
quodlibeto t.q.iZ. Anton, i.part.titulo 3. cap.io.$.4. legcniDei, cùm obhgetur ad adum virtutis; ma-
' Mn

T>e proximo regula bonk at ü,^ malimhu^
diligentiam , vel ignorantiam talem tollat, vel rede D.Thomas quf.^^an.^^ & probant omnia A^r. cot.
iniiincibilem reddat, quod fi hoc non faciat, re- adduda ; addir vero Almaynus traSf^u 3. mora- ccXcicmil
netur confcientix obedire , & obediendo non Iturñcap.i^. exdifpenfarione Dei hocpoiTelice- ci
euitar culpam.Conclufio propriè procedit^quan- re, quod probabile exiftimat Gorduba q. 1 o. licèr
do huiuftnodi confcientiae iudicium eft de adu probabihus oppofitum , quod mihi videtur ceri "
' fg malo, vt in exemplo de mendacio : nam fi rum cum Adriano quodlibeto i.an.:^. quia vel illa/
aj^us efter bonus, vel indifferens, errórque tan- voluntas Dei fit nota homini fic faciet muta-'
tùm elfet circa obligationem, non tenetur homo re confcientiam : fi autem non eft nota voluntas
expeliere hanc ignorantiam fi tah cdnfcicntiae retinebit eandem malitiam, nam voluntariè amfrobatur
i. vuIc obeditc, atque hoc modo probatur facilè plederetur quod exiftimat non licere ; an verò
pars. prima pars conclufionis, quia homo habens hu- hafc circunftantia agendi contra confcientiam,
iufmodi confcientiam , non folùm cft in pericu- addat nouam malitix fpeciem, vt putauit Angelo
peccandi, fed etiam in perplexitate, nam du- ftus cap. j.mor alium, vel faltem malitiam notabirans
in eo ftatu, quicquid faciat peccabitj ergo lirer aggrauantem, & in confeftTione aperiendam,
tenetur adhibere diligentiam, vc ab eo ftatu vt iudicauit Adrianus ì« 4. alibi in materia de
exeat. ^ confcífioñe tradandum cft, in vtroque enim pars
11. Vnde probarur fecunda pars, quia homo de- negariua _^eft verior, quia huiufinodi circunftan-
Probatur 1. bet ratione regi j ergo fi hìc , & nunc per ratio- tia folùm facit adum elfe magis diredè voluntapars.
nem iudicat fe teneri ad ahud quandiu non mu- rjum : fatis ergo erit declarare fpeciem peccati.
rat didamen rationis j nequc ad hoc adhibet di- >^ecundò fequitur agere contra confcientiam I 5".
ligentiam 5 cogetur tale didamen fequi , quia prxteritam, mutando illam, non elle intrinfecè Ape cótr
aliàs, & temere, & fine ratione refifterer, Sc pro- malum, fed potius valde conueniens iarpe ad vifequeretur
adumexiftimarum malum, & reuera tandum malum ; ratio eft, quiahuiufuTodi mutain
hoc cafu loquitur Paulus citaw locü ; prxfer- do confciencix fxpe eft radonabilis, & neceifa- ÌiÌct?" '
dm ad Galat. agir enim de illis, qui ex errore da, imò ad hoc adhibetur diligenda; vt noua raculpabili
volebant circuncidi,& ita hxc eft edam done, vel aucoritate inuenta, ventas cognofcacomraunis
fencencia Dodorum , quos fuprà ci- tur ,& fi oportuent prius iudicium mutetur ; crtaui,
& D. Thomx quafi. 17. de veritate ^ videri go hoc, per fe loquendo, bonum eft. Mutato
ctiam poreft Couar. i. variarum cap. i. nec Du- autem iudido , iam non eft regula voluntads ilrandus
m re diftert, cùm dicit hanc confcientiam lud, quod prxceifit, fed quod adeft er^o non
hgare, qma non loquitur de materiali vinculo, malè fadt voluntas difcordando à priod iudido
fed de morali, quod non eft nifi obligationis cu- imò ad hoc fxpe tenebitur, fi hocdidetur periuluidam
, quia hxc non eft immediatè ad operan- dicium, feu confcientiam prxtedti formatam
dum , ñec fimpliciter, fed cx fuppofitione, quòd Tertiò intelligitur quid fit deponete confden- 16
homo tìon adhibear dihgendam , & quia ctiam tiam, & quomodo liceat, vel edam fxpe necef- Depone«
tunc Ita hominem obhgat, vt reddat eum per- fgrium fit ad malum vitandum, vr omnes Dodo- confcientia
plexum, ideo ad hoc diftinguendum vocauit hoc res docekt, nam deponere nihil aliud eft, quàm
potius hgamen quoddam, quàm obligationemi mutare iudicium, vel fpeculatiuum fimul & prares
tamen vna, & eadem cft. ¿ticum, vel faltem pradicum, quafi fufpcndendo
T> u conclufionis patet ex fupradidis, iudidum fpeculatiuum, & non applicando illud
I robatur 3. quia illa ignoranda eft voluntaria ; ergo & mali- ad opus, vt bene Caietanus qui camen non
na obiedi, leu exterions adus ; ergo vohmtas redè dicit, hoc poife fied ad libitum hominis,
non excuiatur à culpa, neque cft inconueniens nam reuera fic temeré ficrec , & moraliter fe ex-,
hominem efte perplexum, ex negligentia fua. le- poneret homo infinids periculis peccandi DegaturGrego^s
^z.moraliumcap.iS.Schabetmiti bcc ergo fied ex fuftìdenti aliqua autontate, vel
cap.Nerui^^j. ^ radone, vd per fuftìdenda principia pradica,
13 . Sed quxi^primò, an in co adu interiori tunc per qux homo fibi rationabiliter pafuadec híc,
fit ahqua bonitas ex obiedo faltem. Refponde- ' & nunc licité poífe non operari iuxta tale iuditur
adum illum fimplidter non dfe bonum, quia dum fpeculatiuum, & rune fit depofita confden.
ad minimum carer debita circunftantia , & debi- da formaliter alia, qux & ad malitiam excufanto
modo operandi^; an vero cum hac malida pof- dam , & ad bene operandum fuftìciens erit, vt ex
lit haben ahqua bonitaà fupra didum cft, imò didis patet.
^ addit Ochamus fiprà in ilio adu dfe duplicem ' '
rationem peccati, vnam omiilionis debitx dili- S E C T I O V •
genpx, alteram commjifionis peccati exiftimarij '
fed hoc non eft neceftàrium , quia illa omilfio ^omodo Poßit homo liciti operari cam
Z i ' quadam mends ambi- j
T ' & voluntaria iudicij fufpenfione, D«b um in
^ktZm Ù dubioz. non fblùm quoad exercitium; hoc enim l i ^ , ^ p^ptiá
lem dli .n- í g e n e r a - fatis ad dubirandumj nam circa res cerriífimas
poinunusconfideradonem,vdiudidiunfHfpen- (
P^-^ceptlrmn & W ' etiam quoad fpecificarionem, quia ni- ^
«perantis Lom,eni. f ' exiftimationis mirum voluntas non determiner intelledum ad
videtu^rir?.. ' non in4nit fuftìdei.Tten>.
rune homo maefs dirS?"^ coniciennam, quia radonem ; vnde non videtur hxc dubitatio in- ~ l
e^^iftimatam, feu coan?. ampleditur malitiam eludere folaih carentiam adus circa rem de qua \ \
14- . ^^inc fequitur primò dubiratur, vt exiftimauit Czno ii. de locü cao.
fcientiam in vniuerfmi, cff^ ied edam cognidonem, feu iudidum quafi re- ^ >
elle intrinfcce malum, vt flexum, de infufticientfa medij, feu rationis ad
alien
• «

T>i¡]?uí:atio XIL Seäio V. 515
• ^ aírenricndum,& hoc modo dubium fceat malmu operari, imò addo etiam , fi culpa
mcludit errorem, vt lu eo qm dubitar de rebus fua incideret iiÍ eam perplexitatem, quia potuic
fidei deliberare, quomodo dixit Auguftmus prius doceri, & prxueniri,&neghgenrer oLfi
Enchyndio. cap. ij. fallí eum, qui uidicat iiicerta poftea tamen fi fecundùm prxfenrem difpofitioea,qux
certa fumjmterdum vero poteft eftè nem, & occafionem faciat, quod poreft, non pechoc
dubium fine errore, vt quando reuera non cabit irprnm ^ • i- • ^ »
fubeft fufticiens rario dererminans intelledum, r e S u c r e ^ T S í í u d " T " ' '
quod poreft contingere, vel ^n-oprer negationem femper poteft homo, &rprxrei4 pec^ca^omedijin
vtramque partem, vr, an aftra fint pa- lere fecundùm prxfentL ftarum^rudenter
riajvel proprer rationes vtrinque probabiles cum operan, humano modo confiderando gLuitatem
tanta xquitate,vtmtelle(5tus mento dubiret, & vtriufque prxcepti ;&eligendo quod L^jis conluípendat
alfenfum. "cniensi vel minùs malum videtur
2. • ^ Primó igitur certum eft, quando huiufmodi Secundó certum eft confciemiam pradicè cer- a
Coclufio. genus dubij interuenit in ipfomet lu^dicio pra- tam, quamuis extrinfecè dubia fit in ahquo prin- z. ctcMo
dico , quo voluntas dererminanda eft ad hone- àpio fpeculatiuo, vel in cognitione alicuius rei
fte operandum , tunc non poftè confcientiam ex qua videtur pendere honeftas adionis nihilo'
hoc modo dubiam fufficere ad honeftam opera- minus fuffìcere ad honeftè operandum dummo
tionem, quod docent omnes Theologi citati, & do verè fir certa , & ex eertis principiis elicitacirandi,
& conftat ex didisy?¿?.3. nam hxc du- ita omnes autores orari, & colligitur ex c^ Do'
, bitatio excludit certitudinem pradicam de ho- minm. deßcundü nuptijs, & ex cap. Inquifìtìlik de
neftate adionis , quam fuprà diximus effe necef- fententia excomrnunicationü, & ex Auguftino io
fariam ad bonam operationem ; ergo confcien- contra FauBumcap.x^. & habetur in cap. Opuidcuìtia
fic dubia formaliter, & intrinfecè non poteft patur z'3. qu&ft.i. vbi Glolfa refert aha iura,&in
fuíficere ad bene operandum. Vnde fit quorief- cap. gpuidergo i j.quaß.^. Ratio eft, quia regula
cumque homo dubitar hoc modo, an adio fit , voluntatis humanx eft confcientia pradica ?erbona,
vel mala; in omiffione autem nullam ma- go fi illa eft certa, & vera, & necefte eft, vtappehtiam
timer, teneri femper ad omirtendam ta- ' titus ilh conformis fit redus, poteft autem effe ' ' ^
lem adionem, de quo videri poifunt Adrianus certa non obftante dido dubio fpeculatiuo, vt
quodlibeto 1. Syluefter Confeffor 3. i o. Corduba fuprà declaratum eft, atque ratio huius rei fumilih.i.qu&ß.^.&
Ñauar, cap.ßquis am,em. depceni- tur ex ipfa naturah hominis conditione, quiafxtentiadißinä.j.
ex quo tptu poteft hof confir- pe eft ilh impoffibile iudicare, quid in re verum
mari, & ex cap.adàudientiam, de homicidio , & ex fit, cùm tamen illi moraliter neceftarium fit nialiis
decretis, qux conftituunt illam regulam, hilominus operari ; ergo oportet, vt faltem pra-
JndubijS tuttorempartem ejje eltgendam, cap. iuuenis, • dicè poffit determinari.
dejponfalibm.^ cap.ßgnißcaBi 2. de homicidio, & cap. , Difficultas eft, quando, aut quomodo,non ob- y.
habuifß.diBinEi.i^. nam hxc regula poriffimùm ftante huiufmodi dubio, poffit homo formare Quomodo
verum habet, quando dubium eft pradicum, & hanc confcientiam certam , in hoc dubio : Mihi «bílSte
ratio eft clara, quia tunc non licet operari-cum licitum eft híc & nunc hoojfacere ; & rario~dubij .
tah dubio, quia exponit ie homo periculo pec- effe poreft, quia vera fxpe dicunt, in hoc dubio fit'formari
candi; ergo omnino debet ceflarc , cùm illa via tutiorem partem efte eligendam ; ahunde verò'cpnfciencia
certa fit ad vitandum omne periculum. Ahqui eft duriffimum, hominem femper ad hoc obliga- ""^ì
autem limitant hanc regulam, quando cx tah ri, alioquin deberet femper vel ieiunare, vel rcomiffione
fequitur graue aliquod damnum, quia ftituere, &c. Quories dubitar , an hoc teneatur,
videtur nimis graue obligare tunc hominem ad nam fecurior erit, fi id faciat ; vnde alia iura difuftinendum
certum damnum proprer dubium cunt: In dubiis mehoremeftè conditionem pofincerrum;
fed formalirer ac propriè , nuüa eft fidentis cap. cum fit, de regulis iuris cap. exlipoffibilis
limiratio , quia operari cum tali con- teris, de probationibm. Et tamen n^ femper iys
fcientia femper eft intrinfecè malum , vt often- poffidentis eft rutins, nam qui dubitar de voto
fum eft: fieri aurem poteft, vt per occurrentes omilfo, poffidet fuam libertatem, & tamen tucircunftantias
hcitum fit homini pradicè depo- tior erit, fi illa priuetur, & fernet votum. Denere
rale dubium , & definiré indicare ftante hac nique in hac re morali eft infinita varietas, & incognitione,
& hoc periculo híc , & nunc non terdum cum dubio aliquid hcet, interdum non
eífe malum fibi exercere talem adionem, & ira licet, vt fi dubito de hac perfona, an fit legirifcmper
oportet, vt faltem per principia extrin- mus fuperior , licet illi non obedire : fi autem
feca, vel per aliorum autoritärem determinetur certus fum eftè mihi fuperiorem, & híc & nunc
homo ad hoc iudicium. dubito, an mihi iuftè prxcipiat, regulariter de- Conciaitau-
3. Sed quid fi vtrimque eft dubium de mahtia beo ilh obedire; qua.igirur regula vtendum erit, tor in tomo
tiúcu- tam ill agendo , quàm in omitrendo,vt fi dubitar. Sc vna quidem generalis eft, prius quàm liceat
3«a. an fit malum omittere Milfam proprer vrgens cum dubio hoc operari oportere, vt tale dubium
prxfemum , aut è còntra, an fit etiam malum il- fiat inuoluntarium inuincibile per fufficiena^ire
propter impedimentum, quod appa- - tem diligentiam ad expellendum illud, quia ahàs
ret necelfarium. Refpondetur debere hominem dubium non prouenit ex rebus ipfis , fed ex votunc
inquirere, vel per rationem, vel per aliorum luntate hominis, & ita ilh tribuetur, quidquid
\ dodrinam ; quòd fi non poffit , Sc per fe ipfum mali acciderit, Sc omne periculum eius,. tamen
j 1 debeat breui temere determinare, fi bona fide - adhuc poftquam dubium fadum eft inuincibile,
I \ quod poteiJ Sc id eligat, quod minus ma- fufficienter eft moralis ambiguitas pofita.
/ lum videtur, non peccabir ; femper tamen debet Tertiò igitur regula hxc generahs affignari é,
' in ipfo pradico, Sc aditali exercitio operis, hoc poífe videtur in vnaquaque adione, qux pendet
^ fibi pradicè perfuadere , Sc ratio eft, quia il ho- ex huiufmodi dubiratione;id effe agendum, quod
mo faciat moralem dili»entiam,&: bona fide pro- iuxta materix exigenriam ,& negotij qualitatem
cedat, non poteft eífe perp'lexus,vt neceifariò de- minora habet incommoda omnibus penfatis.
, Hoc
# •
) - Í

314 De próxima regula honkatü^d rndimh
Hoc inde Varec, quia iudicium pradicui« con- beo facere hoc propter prxceptum. ÌtaCord.ìba
fcientix, vtfaprà dixi, prudentxaleeft fedpr^ f & ; ahquando ante prxceptum W ^^ '
prium prudentix principmm eil in fingulis adio- rioris erat certum adionem non elfe T l^t
nibus id eife agendum , quod minus habet in- prxcepit aurem illam hiperior,&oritur dub nm
, , atque hoc modo hic eriam verum ha- an tenear obedire nonnulh cenfenftur n?
c bccillad priricipium:In dubiis tutior pars eft teneri, ncc poifeMauar.cap.ßqu^ autem num oT
cligcnda ; applicare vero hanc regulam ad fin- Cordub. quia tunc confcientia'eft Z
gulos adus munus eft porius prudentix , quàm dicè dubia; feurio tamen hanc fententiam nnñ
identix , pender emm ex hngularibus contin- elfe regulam generalem, fed pro quahtate mate
^entibus , qux non cadunt fub fcientiam; ta- rix prudenterpenfandum eftè,ali adio tah¡ fir
men vt magis in parriculaii oftendamus ahquam vt non fir intnnfecè mala, & ideo poflìt ratione
viamapplicandi hanc regulam,diftinguere pof- prxceptifuperuenienris malitia duscdfare aux
,, fumus , duplex dubium ; vnum iuris ; vr, an hoc renerà elfer feclufo prxcepto, ita Paludanus ¿Í .
fitprxceptum,neaie. Ahud fadi; vr, an res fic 3.Syluefter C.^aVm^. 4
mea, nccne ? & circa vtrumque funt pauca no- Corduba area releaionem Soti AeCecreto membro x
tanda. , quaft.i. '' •
7. Circa dubiiim iuris eft aduertendum Circa dubium fadi primò feruanda eft illa 8
ì lid ? I ^ A conrmgere; primo, quia fimphciter regula iuris : In dubys melior eß conditio poßldentu; x. Principi
ciceT ^"^i^f ^f ' > Panbus, verum haber in oli ma- obfcruádL
fingere po- l^ta necue. Et tunc generalis regida eft non teria quoad hoc, quòd nullus debet fpoliari re ^^
ft. ^ obligare. Ratio peti poreft ex ilio principio quod íua quam rationabiliter poflìder propL- folum
Prm,¿. in dubus mehor eft conditio poflidenns ; homo dubium , fiue debeat fpolian ad exercend m efi ScT "
autem continet libertärem fuam ; vel certe ex adum iuftirix,vr eft reftiruere, fiue ad aduiu f- '
ilio, quod mmateria notandum cft,quodlex non igionis,vr eft implere votum , feu adalia fimiobhgat
mfi fit fuificienret^ promulgata : quam liajfecus verò eft qíoad alios vfus, quia non fem-
I diu autein rationabihter dubuatur,an lata fir, per vri licet re fiia r,i,-n ^„K;^ • ,
, sec.. „o„ eft f„fficie„«.p.on,„Ig«. Secundó v^ e, da ' V i t ^ I ' t l t : : ^ ^
q„amu,s conftet legem effe latam dub,tat. po- fu,« iuta de coniuge dubitante.
teft de fenfu e.u,. , & idem eft dicendum per ean- de fenumU excon^^^rìmu, cap. LmlJ^ 7 7
dem rat,onem.n,!, quod .neo cafu ad expelían- cundümpy. Secundó co„ting,( occurrer'eití ..Principia
t^uìi ^ Y T r ' ^ poff,moJ, n quando réus'
Temo. facle fier, poteft. Tetti« cum conftet de lege & dubitat.an iudex legitimé interroget', n ,n iudex
de feníu eius dubitati poteft , an i,i hoc cafu poffidet ius interro|andi ,&reus poffide ^am
pamculari obhget. & tunc general s regula eft, f„a,r,, vel bona. S^'^us tuendi i la! & tunc 1 " '
fi,,Ulla fit fufliciens ratio.probabihíqueadex- regulariter pra:ferendnm fit lUS m^ius .wale eft
cufandum, tuncobed,endum effe legi, quia ipfa in propofito exemplo iusfuperiorirtama eHam
vel fuper,or continet ius fuum . quod maximè penfandum eft daiLum, qtfod aliunde feqtfi pT
feruare oportet cu,« ad commune bonu«, perti- teft. tantùm enim elfe poteft vt prrfereSt>
neat de quo lege D. Tho.nam , & gaietanum «aè Meditia ....j.i^.L.fi. Tertó Xahfcin , PrinÄ
.-h\->t^^u4.„.art.z.&i.i.^mß.iio.art.i.ScSot. fingulis muneribus ¿officii, Vltrana:cin j.Pnncp,«.
«aLnda^W^incV^; L'adi,
Quató vtiudexi,, dubio debet mliorempartS / ru '
Qa«* Dub,tar, poteft quarto de obi,gat,o,le legis pro- & abfoluere potius, quàm damnare fic e S
pter aham legem bccurrentem &in hoc feruan- dicunt iura iudicanl,m eífe L ocen't cu
dum eft . quod in prima conclufione huius fe- non probatur nccens. id¿mq„e eft de, XilitaTe
aiomsnotau.mus. Vltmòdubit.aripoteftdeiu- Pro quo lege Cotiar. »W--/.L^z?«/«^^
lE.d„pl,c. e quoad fpec,ficat,onem.yt fic dicam, id elt, , /.J. Lndlum Sarmiel «äIZ-^
VaSaput i ! ' q u o d dubium ex du- "f'^,,««»,. Quartò in di,b o ^ ínTÍT ,> • •-
Pl- cap.te oriri poteft, prnnè ex defeflu iurif- licet ptaaiCHll^i ^ol irt°
> , cli&oms, vt quando non dubítatur,quin adio medium fufficiens ad exr,eiie„r„ M J
prxcepta ftt honeft. fed an excedat p'oteftatem c h c p . U ^ ^ ^ r ^ Z j ^ ^ r Z
fupenoris , & in tali dubio etiara obediendum triennale temnn, rÄr^di, vbi
eft legi, quia fuppono effe certum hunc effe fu- S eiU Zòn ^ nrli ' '5"'
periorem , atque ita poffidere ius fuum. Item S p Z e^-JÄ^^^^^ pedime„,„nv fri-
. quia ad bonum commune hoc expedit. alioquin f rahlwu e x E Z
Adrialum / „ Ä l Ä ZTZm Tdios' axio, f l 9-
vel non lir.fr - dubitat ir, anliceát, comparatio eft impropria : nam reuera
1« pr^feptumtn Z fli'^Tk damna , vel in- A C
ff=ie„,e,n caufam L S f i S ¿ " t ^ ¡"""^ effe nrarceptum iufti- /,
"biun,. quin po^r & deLrobedT " " " " " »«eÄ e^enx/
«cedente pt^cenro tiam ; interdum verò effe poterit tantùm
•am tunc habeo fufficientem fatlonC ad d"""" ^ ''^'"ac ^ ' \
SECTIO
' • • • . l

DOputatio XII. ' - Seäio VI.
^ ^ ^ S E C T I O VI. men quod contrarium edam liceat poteft non ciîè
^omodoßt vtendum confcientia opinanti Jeu omXs^n ííp^m^^ ^je
probabili ad reite operandum, opinionibus abftradè ftunpris, fed etiam in parti-
O^. . , V,,. , . , j
Pmiohaîcdiitert adubio, quodmciuditdeappiicatis
ad hanc perfonam
cnxirnftandis
cum his
tennmarum aftènfum a M ^ His fuppofids varix ftmt fenleutix ; pdma ab- T- ' -
formidolofum,& m ea poteft eife magna latitudo, folute,& fine iimitarione dicit licere fLper vti S=ntcntia.
nam interdum eft temerarium feu improbabile opinione probabili, relióta ctiam probabiliori, &
mdicium, iuterdum p;obabile, interdum proba- qualibet alia via etiam fpeeulatiuè certa,fignificat
bihus cxtens,de quibus video poftunt Corduba Medina uz.q.i^.an.G.òc Ludouicus Lopez i parte
;?«^^-i^o.Fundamentum elfe poteft,quia vel Fundamcnópinto,
Summiftx verbo Opimo, qui tradunt indicia ad di- fimphciter hcet, vel numquam, quia eadem eft tum.
"ûd ícernendos gradus harum opii^ionum,quod magis femper ratio,dicere autem numquam licere cft du-
"Td fitì adDialecticam. Nobis nuncfatiscft,illam liifimumjergolicct femperjquia illa eft fuftìciens
' exiftimari opinionem probabilem, qux etiam ni- Inumana cognido,fatifque conformis redtxratiodtur
authodtate aliqua digna fide (qux in re mo- ni. Item quia non poteft homo ponderare omniii
rali muitùm habet ponderis) & non repugnat,aut opinionum fundamenta,ac denique,quia etiam in
«vedtatibus ab Ecclefia rcceptis , aut euidenri ra- probabiliodbus opinionibus poreft timeri falfinonejneque
edarn temere contradicit communi, tas,quia, vr Anftoteles ait multa faifa funt proba-
& receptx doótrinx Doótorum \ vnde quo plus biiiora veris.
opinio participauerit vtramque harum rarionum. Secunda fententia cft extremé contraria femper k
eo erit probabihor. Aduertendum eft, ahud eife elfe ccrtum prxferendum probabili, vel probabi- i. Sentent'
opinionem elfe probabilem, ahud tudoremjnam hori,iuxra illudprincipium iuris ; Tene certum ,& ' ^
primum ijlud dicitur in ordine ad veritatem ma- omltte Incertum, Ik. id quod probabilius eft, misus
gis,vel minus oftenfam ; hoc atìtem fecundum vi- probabili.Ita Adrianus
detur dicere ordinationem ad aliquem finem, feu quodlib.z.Sc Anton.z.parte tìt.^.cap.io.§.i. Soto in i
maiorem vtilitatem ad illum, quomodo opinio, S.q.z.art.^.infine. Ratio eiYepotcÙ:,quïa
V. g. qux olim dicebat polfe abfolui abfentem in fi homo debet ferre iudicium inter res probabiles,
. cafu necelfitatis reuera minùs probabilis etiam neceifario iudicat veru, quod iudicat probabilius;
tunc erat, tamen ad iuuandum proximum tutior ergo agere contra tale iudicium eftèt agere contra
erat. prudentiam,& contra confcientiam. Item quih fie
Primo igitur certum eft ex dictis confcientiam operando exponit fe quis maiori periculo operan-
KBjittun- inlrinfeGè,& praédcé formidolofam non fufficere di malum. Vnde confirmatur ex ilio principio , In
rtnaom- ad honeftatem a6tionÌs ; reuocandam tamen fem- dubiü tutiusefi eligendum-, (tà opinio probabihor
imuti^' P^'^ confcientiam praóticè certam , quod eft tutior in confcientia, licèt ad alios fines non
quomodo fieri poifit fuppofita ahqua opinione fit vrilior.
probabili fuprà diótum cft. Tertia fententia elfe poteft,tutiorem opinionem j.
Secundo eft certum,opinionem fpeculatiuam, ellè ièquendam, fiue probabilis fit, fiue probabi- 3.Sententia.
:unduni. qux non attingit gradum probabilitatis , per fe lior, licèr in hoc poifit efiè diuerfitas iuxta varias
non fufficere ad formandam confcientiam certam, comparationes fuprà pofitas.
&reòtam pra

T>epróxima regula honìtatls,^
• prxdsèexvihuiuscapitis.&exaireaaobli^^^^^
ire illius legis We qua vei-fantur opiniones, „^^ «Pe^ari 3 hîc aurem nu
fortairealiundeexíineextrineco,vclexahaobh- ciens excuhirio, cùm Taris conftet nerír I
gatione quaft reflexa poterit aliquis interdum te- ipfa manere, & confequenter inde oM, ""
Ln-i ad operandum,vel non operandum iuxta ali- orin/Hîc verò occurrere poCunt vari^f-ffiT"'
quam probabilem opimonem, vt fupra explicaui. tes pertinentes ad mateiiL de Sacramex^kí^:;
< 9. Etexh^cconduhoneprimodefimturillaqux- ahas,qux hîc non poftlmt tradan, vt tamínf
tSMi - Confeélam ftio,an debeat confcHot coniorman opinioni pœ- hùs expedid omnia poíTint inrehiaendr i
m i ex prima af- „itentis h ptobabilis eft. Dicendum eft enim de- dida condufio , quando nulhfubíftrofí üf'
ferrio«c. bcrd,quia lam pœnités eft bene difpofitus, & rota caufa ad omirtendam vkm c m S
conrdennaoperatur,vtlanùsinmareriade con- certam eh2edam,ita vt vtraane
S feftione.Secundò definituraheraqu.ftio;ytrùm iìbihsxquUfaa4 n a m ^ ^^^^
hcear conhilenn fcqui opinionem probabilem, cet cerrion,occurrar foeciali. ^ '
edamea .eUaa,c,,a„,exmimac p..ob.bilio. quam hìc ' & „re"o^^t
Seore„,rup„„egarev,ci_eturid,cotame„poire ¡ncommodo.licitè inteiu. pot„1"Òm"ti núh
Uñcu , dummodo qui conflilit veiuatem m fu s pro tunc non cenfetur moraliter pof&l & a
aentiamfpeaat.Secuiveràettindocendo.Lm aCnm v ' '.Afe,
reneturpi'.ceptorfaniotem.&veriorem diari- a f c
nádoce«:inquopoteftpergraduspeccare.iuxta ft, i ledeSl .
materia.- qualititenVedè autfm faciunt. qu l"c cet prob wt,??"' «"«"'e.nam
fentiant Iralem aliquam opinionem eff^proba" ertureffe nu^nÌTfr f " ' '
bi liorem. fimul docent,qua,5do contraria eft pro- ce,ida,n t men PT"'
/ babilis,& tuta in praxi, & ita obtinuit vfus,qui ci eTCal da^^ ^^^^^^^
• . multum confiimaÌ conclufionem pofitam. i T x rào We„ IT n'' " " Pudern
ex ea infertur non oporterefetSper tuiiorem í gÌat diS " =
viameligere,voco autetn tutiorem i lam df V r ^ j ' , ^ u ' c m , quate aliter
certus qlfpiä eft tam pr ä c^qt m Wt.î datici;"' urT"''
• 'ìm eft probabilis opinio,velp;obabilior nMod " 1'?;
non fit obligatio ieiunLdi,.,el fadendi h u 3 n fi 1 p ^
t,;aaum,deferet homo idtmare. 4 abft , r"t b bto Mcif P'""
illocontr.,au.&ficdeal,is,q„iacertiffim„reft """"'J'" praffic^^
in hoc nullum eífe peccar«.« . & al ud fol Ííí ^ " " " " " detrimenti, fed
probab,Ie,confequ?,,s fum "Jo ¡rimireri
etiara antecedens. um , eigo "on ,m,nei,to aliqu, dub,tant,an hoc non folùra
IO. Dicendum fecundò.Qua,ido opiniones verfan-
. Afaio. rutdrcatesipfas,anf:^talisn.aLra=,v:rco di X i l f a f e ^
t,oms,fa.pe tenetur ho, ptaiferre opinionem " V-indoex vnaj^^^
. , "rtamptobabili.&pr„babilLrem minù Iba có l d aliunde nullum eft inbili.q„a,idofcUicetex,uftitia^velchTit.
trteL ' X , "
tur virare d.a,«n„m.velincommodum,qrd S «
. ipfa ft,beft,vel periculum dus.Su,,,i,u afetio e' f • ' , ^ "'"i'r''"" ' P®-
'f^&o„^ka¡,„edemreklli,SotOiJemh¡a^.6. S E C T T O V t t t x t .
""•h^'i'imJtaoc^. de pœm,ernia Jifll„aj„\j ^ t»^ J I U V L T I M A .
netur prxferrecerram medicinam dubix,& fìc de ^^ honejtam amonern.
alns,hìc enim maximè veriim habet illud AUCTMÌI- r^r.,., i •
_ i'^i^-So.hornmaSn^u^depœmemmdm vertun, aut rationabilem ^ {
vt fupponitur , homo tenetur vitareilhid daZì' ^''/''fiy^l^^cord^ ,qmdejfuderüfan-
f P^^rare talem vriliratem^r S v^Ì! " Vari. cauHe
. " " ' - '

DtípHtatio XIL Sema -vltima. ' 3,7
Sctupuîofiis nem ad fòrraandiimabioliitam didamen eífe ma- vtam-Xr . • n- ^ •
^ W - lam,q.odoperatur,itavr nihilominus operetur,
^'If« quia,on excufabirur à culpa, cùm agarrón ra "felle eft operari, fert
T ^ conrcienriam,& hoc dixit Innocentius'lII./«:;! "i i ef vt^er "f'Ì"" conicientia dubia,
rflcfful perma. z . d e b ò a hj ,Kono '
in hanc incidet di§cultatem, qmrn non euadet 'nifide- & prad ^ f^eiat,quod honeftum vidcbnur,
ponat errorem:(Am pradicè. fonfcknr
5. Secundó eauendum cft aliud extremum ne ho- oportet vr7 ^ inquietane primùm
Nee formet mo legarur femper fcrupulis obedire , formando cLnofcIn nZZ f «S. difpofitionem
iudiciú pra- feruptfloiluTi didamen,feu iudicium pradìeum,& rate timoris T I Pe^cipienr, vel ex facili-
""'uZool obediendo ilh, ira omnes autores citandi. Primò, agendis,& fadhmS'' indicando de
•r'Si. qu:a erit hoc maximè onerofum; nam imponir fi- lini c o ^ ^
bi homo infinitas obligaciones, & pra:cepra fine dam reflexione drca rer id '
fundamento Secrmdò eft hoc v.lde periculofum, aliorum cogh Tfci^^^^^^^^^ Vr
tum qma inde fequitur magna inquietudo men- aliorum confiliis, quibus parere debenrnonac
tis,& confcientiaE,ac cxciras,erroreique innume- quiefcunr ,non acn,tum
etiam quia femper impedittir homo à per- Secundó hinc ftaruat non fe fuo iudicio refere ^
fedioribus operibus, & in fpirirualibus exercitns quia xger animus non poteft fibi conuenient m Alia oppormn-um
in modum diftrahitur. Terno , quod gra- medicmam eligere; conVular ergo virum doZm ^u- "ZI
mus cft, fxpe tot onenbusprxgrauarusprxrum- & timoratum, cui omnino fidem habeat &fecn' ^^^
pit, & agir contra confcientiam pradicam, & et- rus erir, & contemner omnem dubitarionem añ
rOneam,& fxpe etiam concipit errorem quendam fe fatis explicauerir. Tertiò habet aliqua princivirtutis,&fit
intolerabihs cura,&fohcitudopro- pia generalia extnnfeca & pradica, quibL vtapnx
confcientix. , . ' ^^ eum qui bona fide procedit animo
4. Terno dicendum nor. folum eflè tutum, fed placendi Deo fi mediocrcm diligentiam adhibear
Imòdeponat etiam valde neceftkrium deponere confdentiam pradicè non errare. Item in rebus moralibus non
[SÌÌÙdÌ quc-erendam omnimodam certitudinem;
cium ka- &perfeuerando m ilio quandiu fcrupulus inftet, item, quod Caietanus ait, dubitarionem quxin
& moleftet;ita docent omnes, oprime aurem Ca- aliis fortaife dfet rationabilis, in fcrupulofo pro
letan. in Summa,verho Scrupulm Anton, i .parte tit. nihilo elfe exìftimandam ; vnde licèt continuât
i.cap.iQ.$.io.Gtñon z.parte opuficàl. de natura, & fpeeulatiuè interdum dedpi, pradicè non errare-
. qualitate confidenti^, Nauarr. & Corduba , & alij ac tandem fi femel in aliquo fado habuit confidrati.
Videri ctiam poteft Laurent. luftinianus lium ab homine dodo, in omni fimili ilio vtatur
lih.de difiiplina Chrifiiana religioni cap. i x. & fiuit abfque noua inrerroo-atione.
optima verba Innocenti] 111. cap. inquifiitionü, de Et hxc quidem pi^ocedunr quando fcrupulofus 7.
fiententia excommunicationis. Conficientia leuü, & te- procedit de re quidem agenda in futurum;quando
meraria creduliiatis explofia, &e. Non enim oportet verò cft de re pr¿rerita,duplcx efl^e poterit. Vnus,
explodi fpeculatiuè,fed pradicè, nequc ita vt non an confenferir, nécnc, & in hoc cft regula omfentiacur,fed
vt non confentiatur per determina- nium, vbi non fuerit cuidenriflìmus confenfus,
tum iudicium. Ratio vero cft, quia hic fcrupulus non cft quód timeatur, agimus enim de his, qui
non habet prudens,& tationabile fundamentum, bona fide procedunt, & alioqui habent firmum
& ideo non poreft rollete pradicam certitudinem animum numquam peccandi mortalirer, neque
in operando. eft quòd terreamur propter moram temporis, aut
^ T- ' Sed hoceft quodfçrupulofumvexat,quiàfem- vehementiam cogitationis,nam hxc etiain fxpe /
Sfum^mt per illi videtur rationabilis dubitarlo, prxfertim funt naturaha,& inuoluntariai & interdum ex ti-
LVti^' ^P"^ Gregorium legar, bonarum mentium efe more , poftea malora apparent, quàm reuera fue-
[Ufeat. timere culpam,vbi culpa non efi, Se vnzximctmhzmiL rint. Alter fcrupulus fimihs cft, in ordine ad confi
aliquoties expertus cft fe fuiife deéeptum in feffionem, an fuflfidentcr confdfus fuerit, nécne,
^id tunc agendo contra fcrupulum.Refpondetur aliter eftè de quo latiùs in materia de confdfione, & eft res
iTcndum'^' i"^ieandum de eo , qui pacatam habet confcien- de fe facillima, nam fi me

• „ 3i8'
E L E N C H V S ^ •
^ DISPVTATIONVM
a j A R r i T R A C r A r F S .
De aaibus, qui vocantur Paffiones, tum etiam de habitibus,
praefertim ftudiofis, ac vitiofis.
D I S P V T A T I O I.
De Paffionibus, continens duodecim fediones.
t. ^md fapo anima i & in ^uo fuhieâiû.
1. De bonitate maUtia faponum.
^ . De generalidimftone,&differentiaaBtmmappetitus,fiue paponum. ^
4. Virum amôr fit in appetitu fenfitiuo , é' quas caufas, é- effedus habeat
' X ^ • cupidità Jeu concupifcentia, & qualis fit diuifio amoris'in concupiCcmi^ ^^
amicitia. ^ ^J cr
, ^ \ £lt^id fit deledatio y é quomodo ah aliis pafioHibus différât,
7. De odio Juga y & triftitia.
8. Jlmd fit Jpes ^é'qttod habeat contrarium.
9. ^id fit audacia ^ é'qnomodo ad aliai papones comparetur.
. ^ 10. ^¿md fit timor.
Il- M^dfit ira^é'quódnamcontrariumhaheat.
De fufficientia dimfionispafionumjé'earum comparatione.
DISPVTATIO IL
De habitibus in communi,remittitur ad diiputatio-
nem 44. Metaphyf.
DISPVTATIO III.
^ genere habituum,quidicuntur virtutes,continens
/ fe6tiones decem.
Ï. Vtrum aliquis habitus fit effemialiter virtus. ^
^omododiuidatur virtus in intelleâ^ualem.é'moralem.
I' De diuifione virtutis imeüeUuaUs. " \
4. ^álü fit diftinBio inter virtutes morales.
Vtrum'de ratione virtutis fit in medio confiHere,
^ 7- in qm fuhieUo fint virtutes.
8. ^amefficientem caufam haheant virtutes.
^e Memento,diminutione^&corruptiomvirttitum. J
A DISPVTATIO IV. _
De habitibus prauis, feu vitiis,compledens fediones duas. -
Çt ratio, é effentiahahitmviti ' í ^
- caufis vitioforum habitus. . /
» •
TRACTA V
\ , .V , • • • ^

DE A C TI B VS,
avi VOCANTVR PASSIONES,
TVM ETIAM DE HABITIBVS,
prxfertim ftudiofis, ac vidoiis.
/ , • ^
D I S P V T A T I O P R I M A . ^ ^^ ^^^^^
Taftombus,
M? ^ ° V.'l ' Tubiedum perfíones
inter ^ Q quidam per ie liben, atque ciat,pairio dicitur; nonnunquam vetó, qux iubaus
huma- M W adeò humani, & mótales iedum cortumpit ; in prxfenti autem materia,
curde ® m runt,& oranino intenores,, vt Damafccnus Ukz. cap. ii. definir, pailio eft
iwalffdi- m teWM Cl ^ "^»"ateriales,ahj fune fenfualis motio appetitius virtutis ob boni,
liplina. ^ « ^ M M Pi'oriiis éxterìores , qui ab vel mah imaginarionem, qux ratio nomini^ ex
O^^MV^JO interioribus neceilitate vfu, & confuetudine omnium Philofophorum
• ^ ^ ^ ^ I f ^ m quadam efficiuntur ; alij fumpra eft , non enim dicuntur h^ pailiones,
funt quafi medij
, vt adiones appetitus ientienris quia in phyfica alteratione confiftant , nam in
ad quas , cogitanones,fcii adus phantafias reuo- feveri funr adus quidam immanenres alicuius
camus. De prioribus adibus^^qu^ ad moralem appetitus vitalis, vnde à Latinis vocatur propnè
° dodrinam perrinebant, in fuperioribus tradidi- affedus. Tametfi Cicero Tufculana 4.vocef perinus.
De pofterioribus nihil
praeterea, qua; de im- turbariones , & túrbidos animi motus, & morperatis
adibus vniuersè diximus, quod morahter bos. Quia verò ifti aftcólus vim quandam habent,
fit difputandum , occurrk ; fupereft ergo , vt de & mouendi humores, & efticiendi paifionem in
adibus mediis, id eft, de aftedibus animi, feu corpore,ab effedu paflTiones dicuntur à Paulo
paffionibus , dicamus, etfi enim Philofophi na- ad Romanos cum enim efemm in carne ,paJfiones
turalis fit de illis difterere , & multa à Medicis (inquit) peccatorum , qua per legem er ant, operabande
eifdem tradantur , ad moralem nihilominus tury vt ibi exponit Chryfoftomus, & alij, & eofcientiam
fpedant. Primó , quia hbertatis quo- dem modo loquitur Auguftin. p. de Ciuitate Dei
dammodo participes funt, & ideo ad dodrinam cap. 4. Hieronym. Matth.^. & z6. & Joel. 10. &
de adibus humanis anneduntur. Secundó, quia Zachar.xo.
ftmt materia, in qua plures morales virtutes ver- Pnmò ergo dicendum eft, quòd omnis adus
fantur. Tertiò, quia horum cognitio plurimum appetirus fenfitiui cft,& dicitur animx paifio, fic Aflcrtio
confert,ad perfeòìam aduum voluntatis cogni-, D.Thom.^.///^22.^®

^jé ' I , De Paßtonibm, /
vt deIeaatìo>Ior,&c. Cuius ^ ""Pulí"" > vel intWionc, h^^
f^^nia mouet, prout expedit animali. VndeGa- r-^- rf
~ atram bilem maais accm^
^¿¿i

Difputatisl. Seäio III ^ IV.
^ ^ ^ euellere , quia ucqac píteft, neqt expedt fed A f""'
CoBlirm. ordinem eis prxfcribefe. Confirmatur: Nam af rr'^,1 poilumus rationes nominum ¿ra- ,
fedus fxpe habent bonos effedus , vc de timore non In '""'T^^^ff^F^iczvc , opinor enim Auto/i. expcenx,
& mifericordia patet, ac de triflitia pec- con , led eundem diuerfo modo plicatio.
cati commiffi, &c. item deledatio natura fua tusTio c^ rf V'"
comitatur virtutem; denique virtus non defl:ruit num appet"bÜ X'^ '
natuiram, ficut fanitas non dcfl:ruit humores, vel per fe conferunt' ^^ confequendum
quahtatem,nec Mufica fonum,fed temperar. talis boni coiìf ' ^^ » impedir
3. Quare, vt ego arbitror,~Stoid hoc non ne- amato"; appetiturerím' ^ ^T""
Stoici ne- gabant, quod ad rem attinet, quii eil per fe no- concupirdbUü didíui n n b o i m m appetit
E ' p T hos moderaros motus nolebín nomi- eumf(ui huinfri^brt^n^r^ ^
fionibuscó. nave nonmubns_ paf omm Jcdv^^^^^ pia- bonum meatm, Iraßlbll^ dici uF . ' a r"
ciliamur. ne Ciceto ßtpra indicar, & Auguftinus etiam fit- tentia Auicennx & Alb^rr; r j ^^^
planè Seneca epifi. 11idem docet.Qua- parer ; & confiri4tur eff enhn f I S ,
lis verò fit bonitas & malitia iftorum aftbd^n, pnmens moturS r^elleT Í
& cui fubiedo hxreanr, prxcedenti tradatu di- q«od noxium
dum eft, nam eadem de his adibus ratio eft, qux Lcem co: W
uPronunt. de cxtens, qui à voluntate imperantur. Adln- con Id Í S p^
dumverò.lriino-locoe^, affeLs immoderatos nialum aai^fÌre^dV^^^^^^^^^ '
p opnenoncadere in fapienrem ,vt fapiens eft, genere eft , quàm fimplidter profeqii bonum
id eft, fi vt fapiens opererur,m cum verò qui ahàs ideo irafdbilil didtur Ì^erfari in arZs concu'
fapiens eft,lcihcet virtute prxdicus, interdum ca- pifeibilis verò drca bonum abfolufr ScT
i ^ Ä i a S ' e ^ ' " " " eft interdum de^c- ^m5. Gabrid.
le Ahx quxftiones per occafionem hic rradan bus conftat qUalis fir dida diuifio; & ma-is ex
folent, vr, An appetitus .fenfiriuus indinet ad his,qux in fingulis diuifionibus dicemusTaféb^^^ '
expediemus. ^^^^^^ pfofequen- ,
C 17 r T T o TTT ahx circa malum fugiendum,& vtrumque
5 H 1 1 U IH. i^embrum paffioni irafcibih, & concupifcibih
aSiuum appetita. , ' tus narurx eodem motu, quò rendir ad rem natu- ^
\ rr rr ^"^conucnientein fugit incoinmodum, quia talis
pí^"^^>&vuIgatiffima paírionum diuifio eft, appetitus non fundatur in cognition^,\ec ¿rè
ibufdam. ' ^ Ita concupifcibilem, & irafcibilem fad circa bonum,vel malum.
diftinpumt, vr concupifcibilf tnbiiarur verfari Tertiò diuiduntnr paffiones irafcibilis, & con- .
, enea bonum abfolutè rabili verò verfari dr- cupifdbilis à D. Thoma 1. z. .3. /u vnde- , Dit'fio
ca bonuin arduum;non quòd difficultatem ipfam dm adus, vel operationes , fcilicet aiLrcm"dl ' '
appetat. Nam,vr fidenum,feu cupiditatem,ddedarionem, odlum,
notauit efe arduum, vt fic,non haber rarionem fugam , triftitiam, & has tribuir coneupifdbili:
boni fed mah ponus í fertur ergo irafdbile ad irafdbih verò quinqué, fpem, defperanonem, tidifccile,
quia vnn prxbet a.dvinccndas diftì-, morem , audaciam, & iram ; de qLrum fingulis
cuitares, qux in confequendo bono occununt; nobis agendum eft, poftea de ratione, & fuftiqiiocirca
concupifcibi is non^eft tamùm con- denda diuifionis , ¿membrorum comparatjocupifcere
, nec irafcihilis tamum irafd , habent ne,tametfi D. Thomas in i.z. alia methodo proenim
ahos adus , ab bis verò vti norionbus no- cefterit, ^ "
minantur , vt D. Thomas y^/'ri notauir, in qiìà
dodrina omiffa quxftione phyfica, de diftindio- S E C T I O IV
ne harum faculratum, quanta ,& quahs fit, illud
folum ad diftingucndas paffiones difficile eft, Vtmm amor ßt in appetitu fentiente,& quat'
munatur quod de bono archio dicitur. Nam vel ardui no- caufas, & effedus habeat.
mine intelligitur bonum aliquod arduum, fcilicet
exellens, vr excellens ; vel bonum fupra cx- T^Icendum primò quòd in appetitu fenfitiuo
. vel bonum abfens, vel quod non X^eft quidam adus , qui verè & propriè amor .rJr'
j^ne labore comparari poteft, aut CUIUS acquifi- íÜcendus eft. Conclufio eft certa, 6¿ omnium ex- '
^ tio habet ahquam rarionem mali ; at quidquid perientia parer , & ratione, quia pnmus adus
\ horum fignificetur, necelfanum omnino videtur omnis appetitus eft amare fuum appetibile, vnde c ¿
Y concupiicibilem l'n bonis eriam arduis verfari, D. Dionyfius cap.de diuinü nominibus, natmiC-
I \ amor, & defidedum ad concupifci- lem, fenfiriuum, rationalem, & intelledualem
j , .bilem'^edat ; amik- verò, & defiderium verfari diftinguit pro diuerfitare appetituum ; hunc au- A«,or eft
.7 poiiunt circa bona magna : ergo. Contra verò tem amorem, appetitus fenfitiui, eftè adum vi- ^Aus vit«.
^ - videtur irafcibile non femper verfan in arduis tx Jcntemh ed Aviikoteìis 1. Ethicorum cap 2 ^
y homini, qiH nafcitur. Nam fxpe ira ontur de patet, quia hic appetitus eft propnè Vitalis' &
ms, qux facili negotio j^pecare poftumus , & elicirusjcrgo. Confirmatur. Nam vd nullus afe- Confì'rm.
E E 4 dus

^^^ ^ De Faßiömhm, >
¿tús eft adus vit®, vel maximè Me /qui radix tins diíiunguntur. Hinc pater amat filium, amicxterorum
eft , in tioc confenriunt omnes. cus amicUm tanquam alterum fe , hinc omnia, r" ^
Theoloai • quapropter mirandum eft Scotura m qux vnuis animam ad alterius animum confor-
, r iioc fine ratione negafte, quia ap- mant, amorem générant ,vt, idem ftudium, &c. ,
jjjquft ,/enfitiuus non propriè inhxrcc idémque ftio modo eft in his, qux ad corpus fpe-
^ " j^jiy^ q^ia non ¿tanr,^ Solum eft confiderandum hxc per fé elíe
, ^jr^fî ab alio ducitur ad amandum, ex Dama- intelligenda, nam per accidens fit interdum, ve
fceno lík.x.cap.z^Seá hoc nihil obftat, nam veriis fimilitudo imperfeda, vel eadem officia aliènent
a m o r v i t x non féquirit libertärem, vt etiam eft ánimos, quia occafione eorum efficitur, vtob aleuidens
in amore beatorum. terius bonum, proprium commodum videatur
Dicendum fecundó quòd ratio huius àmoris impediti, quomodo Prf^íÉ'r^/ffm»? 13. dicitur in-
X. A/Temo. eft, vt fit veluti pondus, aut impetus fetifibilis, terfupcrbos femper efl!e iurgia, & Ariftoteles
• vitalis, quo appetitus fenfitiuus coniungitur Ethkü cap.i. iàem áocet, &c figulm figtilum odk.
Dcclaraiur. bono fenfibih. Eft D. Thomx yíSfns!, & patet ex Quod didum eft de fimftitiidine, intelhgen- 4,
alibi didis, deprimo vohintatis affedu , quem dum dealiis fimilibus caufis, vt eft amor, qui in- Ampliai
elfe diximus, & eft hxc ratio amoris vni- ret prxcipuas amoris caufas nominati folet 3 nil
cuique amori communis, & eodem modo ferè enim magis ad amandum mouet, quàm amari, P®"
exphcanda ; vnde multa qux D.Thomas i .t.q.x^. quia ipfe amor reputatur maximum beneficium.
de amore difputat magis in amorem naturalem. Item quia eum,, à quo amamur, facile exiftimaquàm
in fenfitiuum conueniunt; & explicatur, mus bonum, & debico vtentem officio. Aliam
nam in omni appetitu primiis affedus eft pro- caufam Platonici reddunt, videlicet, quod amare ,
penfio ad appetibile, qux in appetitu vitx debet fic in corde amantis quafi figuram ai;nati infigerè;
elfe per adum vitx ; amor autem fignificat pri- cùm igitur is, qui amatur ,in alterius animo fe
mum affedum appetitus , atque adeò primum ipfum intueatur, ad amandum impellitur. Aham
vinculum ,& coniundionem inter appetentem, caufam ponic D.Thomas »fcilicec indigentiam
appetibile, & hinc amor dicicur yniriuus; ex cui fimiles elfe polfunt ahx paifiones, qux hoquo
aliqui putanc amorem didum elfe à verbo minem difponunc, ve racione earum obiedum
Grxco m« fignificante, feu "z/wVi. Hinc magis , vel minus conueniens iudicecur hoc
& amans magis dicicur eife in amaro , quàm in modo ad amorem conferunt,
' fe , propter quod Platon« Crattllo amorem Dicendum quartò, quòd proprius',& quafi
Grxcc didu à quod Latiné figni fi cat/i/r^r/, formalis effedus amoris eft coniungere fecun- 4-Aireiti<
;V quia appetitus amantis rapitur à re amata, qux dùm affedum , amantem cum amato,ex quo alij
omnia proueniunc ex impulfu vicx, & impetu fequuntur quafi eftedus,vt defiderium, &paifioamoris
, & hxc magis cpnftabunc ex fedione nesahx, de quibus infrà. Item cognitio frequens
fequenti. de re amata,ecftafis, zelus ahx fimiles. Prior
Dicendum terció caufas per fe huius amoris pars probatur , quia amor cft adus appetitus; l'robatür
j. AiTertio eflè vim ipfius anim^,& appetitus fenfitiui, & ergo formahs eftedus eius cft conftituere adu P"®'
tripartita, bonitatem in òbiedo reprxfentatain, cognitio- appetentem ,& volentem bonum rei amarx, feu
nem verò eflè neceffariam conditionem, cogni- bonitatem, qux cft in re amata, ôc hxc bona aftionem,
inquam , accommodatam fenfitiux fa- fedio, feu voluntas vocatur affediua vnio, feu
culrati ; caufas verò , quafi remotas, & per acci- virtus vnitiua à Dionyfio 4. cap. àe àìuinis homini'
dens eflè fimihtudinem , alia, qux in caufa hm , concinitque Auguftinus 8. de Ciuitate Dei
funt, vr obiedum bonum conueniens appareat. & Ariftoteles 2. PÖ/ZW. & ratio fu-
Suadetur i. Eft D. Thomx ,& declaratur, nam in hoc adu> mitiìr ex fecunda conclufione pofita,quia fci-
P"®' ficut in cxteris, non cft quxrenda cauià forma- licer cùm amor fit pondus quoddam in amatum,
, lis prxter elfentialem rationem eius, neque ma- confequitur quidam nexus vtriufque. Secunda Probatur
terialis , aut efficiens per fe, & próxima, prxter verò pars conclufionis pater experientia, nam, P^f«
potentiam appetitus , qui natura fua talem vim vt D.Thomas notauit, ex prima illa coniundio- ^^
haÌ5etad efficiendum iftum adum , & eundem in ne , effedus qui primò fequitur in amante , eft "
, fe feci pit,quia cft immanens, ad (^aufain effi- coniundio per realem prxfentiam, & .collocucientem
reducitur habirus.quando amor etiam ab tionem, mouet enira amor ad quxreiidam rem
ìlio procedit, vel aliquis etiain adus, fi vnus amatam, hinc & amans dicitur elfe quafi extra
amor ab alio priori amore oriatur ; finahs deni- fe , quia totus vulc in amato occupati, & deillo
que caufa nulla eft alia prxter obiedum, & ratio- cogitare, vnde magis dicitur eftè anima amannem
boni, qui appetitum ad amandum excitar; tis vbi amat, quàm vbi animar,iuxta illud, Fbi eß
Vnde conftet & ita patet prima pars conclufionis ; fecunda ve- theßaurns tum, ibi efl & cor tuum ,yíziú\.6. ideo
i.parsi je neceffitate cognitionis explicanda eft, & Plato dixit animam amantis in fe mortuam elfe,
approbandaex didis alibi deprimo adu volun- in amato autem viuam,

"JOiíputatio L Seäio V. '
. . . jjf > »
^ - non diftinguitur,diat ennn amaneé pati extafím, teria de peecatis dieemus ; interdum enim om
^fc*» vel fecundum appreiieníioncm, quia de alio nnn • omde
fe cogicat ; vel fecundùm afF?aum! qu?á po- ? F """ ! 'r a'"' /"''r',""
tius alterius. bonum , quàm proprium düiffr rf í^)
alio veròmodo hic efFeäus effe poteft quä?,^ Z u u . f H 'i''",'
' abftradio à fenübus , quam coníingit 1 veh . ab t^o^Slf ft " '
mentia.norefequi.,quiinteraumita?fti„tenfus.
vtomnumi potentiarum interiores adiones un- eífe videtur defider-ire /
pediat, quod item ex confuetudine,& facili na- ''AmorcmU.fura,
vel ab extrinfeca caufa Deo, vel demone fari circa bon^ ' '
•1 fi f 1- T iJonum nondum iequutum ant iam concupifceaccidere
poteft, adiuuante noua aliqua appre- obtentum accidentarium eft Refr^-mr L ^»i
henfione rei amatx & bonitatis eius , qux in Aureolus/;? i. diftlnEh.^j quj z art ! dif.inguant
magnamadrairationemrapiat,bxGenim maxi- multa diximus agentes de adÌbus\'olunrtis'
,gc auto« me folet excitare animum , & mouere. Legatur Vt ergo rem explicemus,incipiamus à diftintì o' Alioru piade
or,. Fracaftor./.^r. de Sympatka cap. i o. ne amoris in amorem coneupifeentix & Tm H ciniT ^ '
Aliuseffeduseftzelus,ideft,affeausremo. tix , qui, vt Gregoruis ftiptL^vul^i mb^
7- . uendi omnia, qux poftunt impedire bonum ama- intelligitur, amorem concupifcentix dfe quan
kitur"«- ^ D.Thomacitataqu4. art.^. bene ex- do amatum bonum ad commodum amantis re
ponitur ; & buie fimilis feruor, de quo D. Tho- fertur j amicidx verò, vel beneuolentix , cùm almas
í^zí^^^??? i.i.cjUäift.^^.art.x. qui tandem teri bonum appetimus propter ipfum j vnde orn-
. xZ.art.6. refoluit oranes aciones, qux procedunt nis amor/eu impulfus'appetitus, qui refertur in
ab appcntu ahcuius boni, dfe eftedus amons, obiedum provt eft congruum, & commodum
ex quo idem D. Thomas qmft.z^. art.z. redè con- ipfi appetentifub amore concupifcentix comcludit
amoremelfe primum omnium affeduum, prehenditurjquodcumque verò bonum iudicatur
quia eft radix cxterorum , vnde Dionyfius 4. cap. infe amabile, & ob id appetitus in illud impellide
diuims norninibm dicit, propter amorem boni tur, & in ilio fiftit abfque cÓuerfione ad fe ipfumj
omnia geruntur; & malum odio habetur, quia vocatur amor beneuolentix. D. Thomas autem D.Thom?&
amatur bonum. Idem docet latè Auguftinus 14. i.x.q.t^.art. 4.aliter explicar dubitationem hanc; fuor" mens.
de ciuitate Dei cap. 17. Bernardus 2,i.in nam cùm amare fit bonum vclle,in omni obiedo
oratio pro Cantica. Aduertendum tamen eft omnia ferè di- amoris,duo confiderari poifunt.Is cui bonu amo,
me diftis. ¿ta communia effe amori voluntans, vt per fè èc is eft amor amidtix, feu beneuolentix ; & bopater,
Erunt tamen propna appenrui fenfinuo, num, quod illi amo , & in hoc verfatur amor
vt circa bona fenfibilia verfantur, & materiali concupifcentix, vnde inferunt Caietanus & alij
qqodammodoclficiuntur,vndè illi effedus, qui hos amores non fignificare adus diuerfos, fed
confurgunt in corpons commoditatem, proxi- eundem ad res diftindas rdatum. Idem ferè feninè
oriuntur ex amore fenfibili ; ex fpintuah ve- tir Scotus in i. diftinä.i.qusfi.^. tametfi non omrò,
non immediate, fed ab ilio fenfitiuus amor nino affirmare videatur hos amores coalefcere
exdratur : huiufmodi aurem funr cordis com- in eundem adum.
morio,geftus , Ixritia , fanguinis motus ad cor, Quocirca aduertendum eft non omnem amo- 1.
& exteriores partes hominis , ex quo fequitur rem amicitix comparatum ad ahquod obieófcum Autoris dceriam
cordis calefadio, & rifus;item languor in- effe concupifcenrix, fi ad rem alteram referatur, cifio.
terdum ,&liquefadio ; de quibus D.Thomas fu- confiftit enim ratio amoris, fi propriè loquamur,
prà ^rf. qui poriffimè conringunt ex vehe- in affedu ilio interion ad rem amatam , quem D.
menti defiderio , per quod animus quafi deferir. Thomas qu&fi. illa z^. art.z. complacenriam boni
corpus, &Tpirirus animales phirimum confu- appellauit. Vnde cùm aliquis Deum, v. g, perfe
muritur in cogitanda, & defideranda re abfente, amar, nil illi defiderans, fed totum illi fe conex
quo fequitur quxdam xrumna, & triftitia, iungeiis , & in ipfam Dei boniratem affcóhi tenqux
iuuat ad deliquium, quia dum cor'triftitia dens, nulla ibi ratio concupifcenrix admifceri
comprimitur, omnes fpintus illius auocantur, & videtur, nifi quis dicat cura, qui fic amar, virtuaideo
dixit D.Thomas hos affedus per accidens liter velie totam illam bonitatem, quam in Deo
fetpii ex amore , ratione abfentis boni amari, po- intuetur, in ilio effe, vr D.Thomas indicat i. 2.
tius quàm ex amore eius. qusiftì 46. art. z. vbi Caietanus non-tantùm virtu-
8. Sed dubitan hic Caietanus , qux fit maior te,fedexplicitè, vult hxc duo contineri in omni
biura re- vnio,amoris ne, vel cognidonis ? Verùm cùm amore; vnde ihe qui fic amar , dicitur amare
iftx vniones diuerfarum rationum fint, vix pof- Deum amore amicitix , bonitatem verò Dei,
. ' funt comparati, dici tamen poteft fe mutuò ex- amore concupifcentix ; quod fortè ad modum
cedere ; nam quatenus intelledus obiedum fuum loquendi fpedat ; nam reuera idem omnino amor
quodammodo ad fe trahit quafi ilhus imaginem eft quo res & bonitas eins amatur, & ideo boniin
fe depingens, dicitur magis coniungi intelle- ras ipfa rei, qux per fe amatur , poreft dici amari
€fcus obiedo, quàm voluntas;vt verò amor mouet amore beneuolentix ; non igirur propriè omnis
cjp>^reS?fem prxfentiam , & coniundionem cum amor amicitix amorem concupifcenrix incluamarto,
fuperat quodammodo cognitionem;dixi- dit, quamuis fortaife etiam amor, qui eft concu-
Xmus nonnulla de hac rè in materia de Beatitudine, pifcentix refpedu vnius rei, fit femper bencuo-
S E C T I O V.
lentix refpedu alterius, quia hic amor totus refertur
ad perfonam cui aJiquod bonum amatur, •
' > ' cupìdims, feu concupifcentia, & ^ ^^eo magis cenfetur efle amor cius boni con-
/ • qualisßt dtmfio amoris in concu- cupifcenria. Ex qua colligitur ratio diftèrenrix
•/ r j ••• inter hos amores, nam pnor cùm fit rei proprer
/ ^ fe, & quafi amor finish ideo poreft effepLs
I. T^E nomine concupiftentidjmúta fiiprà in ma- abfque permixtione amoris concupifcenrix, qui
teria de voluntario díSamus, òc plura in ma- pofterior eft, & in beneuolentia fundatur illam
, &

^ ^^ * 'De Taßionibm,
illam-aliquando includit, í|cut fn fìipcrioribus tarnen Hem in amore còmplacentix nriuc ^nfr,.
dicebamus eledionem medij mcludere virtute quis afficitur rei, quam fibi conuenientem ev^d r- ^
amorem finis; eil enim eadcm proporrlo, licet mat, & poílea illamconcupifi:it : ratin g ^
non fint omnino idem adus ; nam amor conçu- ris in dida coniundione affediua con^ftlr
pifcenrix eli amor mihi conuementis, fiue illud verò defiderij in moru qiiodam ad reZ
fir infe bonum, fiue propter ahud. iundionem,& confecutionem rei amat^V^'''^"
3, Ex quibus intelligitur primo, amorem amici- tur dida fuprà dc intentione, & fimplici v
t. Corollar. tix hoc loco latiùs patere , quàm cùm ad huma- ne, & feruata proportione applicentur • nil^
éx proximè „am neceffitudinem accommodatur ; hìc enim ahud dicendum nobis fupereft Vnde eri
omnis concupifcentia , vel voluntas rei in ih ftat eafdem effe caufas defiderij qux funt^^^^""
bonx , qux ad alicuius commodum non refer- ris, fuppofita tamen abfentia rdamatx SriT^"
. tur,amor amicitix didtur, vnde in irrationa- ferèeftdeeflèdibus,imò multi ex his qui amT
libus fuo modo reperitur, vt pater , cum ouis ri tribuuntur, medio defiderio fiunt ; vt mont
diluir fihum fuum, & commodum ems per fe in rem amatam , folidtudo, anxietas, irumna "x
abique confideratione proprij boni , uno ali- quibus varix mutàtiones in corpore oriuntur
quando cum proprio damno , vel dolore: fimili iuxta varias difpofitiones corporis%el obiédo
modo amor hic provt ab homine ehcitur, po- rum, vel appetituum
teft habere pro obiedo, non folùm alium ho- Vltimò tandem iifertur ex didis diftindio ^
minem , fed rem irrationabilem, vt dum qtiis vi- , „em illam concupifcentiarum in naturales & , r
/ der rofam , & aftedu quodam ferttu in pukhri- rationales fiue non naturales , quam S Tho
^ ttidmem eius, & mea complacet, & Illa vi^^^^^ f-^ÄW 30. ^rf/^. tradii & Ariftote:
ledartu^, rametfi Illam fibi non concupifcat; ^^^ Ethicorum cap.^^/é-lpolitic^^^^^^^
quem aft-edum volunt ahqui eife amorem quen- n , & defiderio communem elfe, fumitu'r eSm
, • dam tertium diilindp ab amicitia ,& con- diuifio ex bonis, qtixappettmttir. nam quTcupifcentia,&
complacentem vocant ;fed non dam fimt natura fua Ìobis^Leflària\Tt"^^^
oportet nam fxpe, totus ille adus ad mtdie- &c. & horum concupifcentia didtur nltural '
dum ,& cognitionem rei pulchrx fpedat, & ^ha verò fimt bona potius arte hom
qu:a non tam amat quis r^em ipfam pulchram, ta, quàm natura ini'tura, quorum cònuenkn
qtiam vifionem cius, & fi amar rem, cft qua- tia peculiari ratione elicitur in appreh nfione"
tenus habet rationem obiedi conuenientis pro- confiftere, & in his verfantur ra ti on de fui e T
prij operàntis, & quoad hoc amor talis rd cft naturales concupifcentix , qux propdx hom "
concupifcentia , & deledatio , qux interdum num cenfentur,'qui induftril &^appr henfi"^^^
fuboritur , magis eft ex propria operadone, mouenttu-, & per inferiorem appetitum ^ ' "
quam ex pu chritudme rei fecundùm fe ; quod tafiam , qux L modorationem pa ^
Ita dfe facile conftat in omnibus obiedis, & liqux verò communes funt edam b S ' q
d t t ' w T " t r ' 'Tr'" Thomas c i Adfto."
dum obiedum pulchrum amari abfque vi o tde i Politic ran r. T • ^nirocomplacentixa^e
, fidile amor L bene- ^^
uolentiam fpedat. Nam qui fic amat, virtute vult bus natura indiget pauca funr & den
cam pulchdtudinem inelfe illi rei folùm vt bene fio narurx cft moderna fr ^^tì c ^ ^
/ affeda fit, & ira vulc illi bonum proprer fe : ad titio naturx poffic in in 4„amuis na;c appequem
mod amat homo virtutaT,,&honefta- cfn,, bona h/c non diu du^rirumaT^^^^^^^^^
.em amore beneuolent,^ late fumpto. occnrtit neceffitas; generftameñbórorr
4. Secundo nitelhgitur ex d.ais, quomodo ifti qus appétit. finitafunt .V r '
.. C„t„.l„. amotes difti„g„a„tur; G enm, eirltia. eotum cetta ^Lfni ^ i T e ^ q t 1 o Ä ^
confideremus, d.ftmgui polfunt, & formaliter, ueniunr, „eque in multiti dine Z 1 •
& omn,„o realiter, maximè fi ad rem eandem tate terminu^ haben q , a ftmp ^^^^^^
vterqueamortermmemr vtpater inamoreDei. "oua bonorum genera LfinX nerer^^^^
concup.fce„t.a=.&am,c,t,»; tantùm enim diffe- mero,aut qnanlitate boni anfart h Te rermÌ
runt, quantum virtus fpei, & charitatis , vt aliàs num , quia vniuerfalem ra nne f "
«raftaui. Et ratio eil, quia hi amores habent di- prehe il't, vnd a ^ di Z I
u«fa Obieda formalia, qu. omnino difti„gi,„nt quibus var'i. di!,it^rcl S
aaus,pr:ecipi,e fi ynum ad alterum non refe- uis illa perfedio vniuirfflis vi fic non . '
«tur, vt fuprà dixi. & Ol, id , fi amores ifti ad nicetui'appetitui infoior^me" '
Ximus eftè amorem ' ^^ barata ; vbi Caietanus, vt hoc explicet multa di- / ^
^^ dido ai2e nafeiu^^^ f ' ^ apprehenfionerad dif. /
^l^uod rei ZnZ T ' ^ fcvemhm obiedi formalis pertinere, comr^a J Í
perientia videnius talem ÌnLrV ^ m intentione fit conditio finis, non ve ò ratio \
-tr n eca conian^W ll^Z'll" apprehenfionem per fe n^' Diluì
quod m amore -mcitixtcTùs"^ ^^ ' poife tamen
US cernitur. Eft: lud variare quat^^^b diuerfis rationibus boni ^
poccfl V,
, -Vi'.

Diiputatio 1. Seäio VI. ^ VIL
_ poteft obiedum applicare; fie igitur naturales cm f • ^^^
concupifcentix ab innaturalibus diftineuuntur ^^^^ quadam ratione operaquia
illi feruntur in obiedum, quatenus ipfi na- ritT ^ I P^rhcitur, vei prxfenti, vel prxteturx
conueniens eft ; hx vero fub aliis diuerfis paffio^ noftra, vel ahena eflScicnte in nobis
rationibus bonorum, qux difcurfu potius, quàm que ^u^^^b ^^^ motum, vel quamcumfimplici
apprehenfione naturali concipiuntur, & per ncceíf pofieffionem ; non eft autem femhuc
tendit ratio D. Thorax : vel certe naturales ad id re ' boiium , quod deledar, ,
concupifcentix feruntur in bonum naturx fen- conftat ^^^^ operationem, vt
firiux conueniens ; alix vero magis tendunt in Controuerfia au'^'^^'^'Ìf explicar.
id,quod homini,vt horao eft,accommodatur. Caietan an ^"am cum Scoto habet
SECTIO VI.
uenientiarb^
^idßt deUaatio, & quomodo ah "¿u > nam de omn'iL's
Diccndum primó. Deledatio , feu volupras
adus quidL eft appetitus fenfitiui ab aL- qui7rd
deledandi, vnde fi illa noml
'
de coft«. re, & defiderio diitindus? Conclufio Conftat ex TcZ' t ^ ^ é t ^ ' t ^ r T " ' '
didisfupràdefruirionevolunraris;nara quxdi- iuxra fu^r^dl^ ^bo^
XI de obiedo,Acaula vel ratione huius adus, Dicendnm -ca: n r ,. , ,
communia funt voluptari appetitus fenfitiui fer: tio^r^fir formahs deleda-
«Ifio de uara proportione. Ex qua condufione colligitur dam fua^at; o f > l 4 Affatio
hnon:s generaliídiuifio deledationis, alia enim eft%i- bol d" o ¡ZroTffT r
ntuahs, qux propterea eft voluntaris ; alia eft vt mo io S i ¿ "d rf"' ^ ^^
propda appetitusVenfidui, qux generah nomi- tot^m & pdo^^^^^^
nepoteftdidfenfitiua,quamuispecuhan modo nenrLtift ^ l ex diAT
dicitur deleStati. finßbill, qux ex reali coniun- Secunda ^ s ^ramonc.
cnim , qux ex pura apprehenfione nafcuur, fo- tio quafi dilatano dida eft. Ifaix ^o. ^ m T ^
let fpu-ituahs vocan tametfi in appetitu feníití- affluensmlrabkur, ^ dilaubhurcor tuuí Dickt
r^'^fT^ etiam l.titia, quafi ladtudinem aífere;^ c. u ^
fni Y'J eft-edus rationem Jare reddit Albertus ma.
fpintuales ddedationes fectmdù^^^ fe maiores i. Tota verò po^^^^^^^^^
e fe;quoad nos verofenfibiles elfe vehcmentio- in fymparhia illa conexione inter corpor^^^^
res,prxcip^eillas,qux ad fenfum radus fpedant, & animx fa^culrares , & humored , & fpS
quia,vtAnftotdesdixn,iftxdeledanones,ficu. qui ad has deferuiunt operationes ; delcTr o
& opera, ex qmbus nafcuntur í^^mt maximè na- igirur , eft motus maximè accommodatus ipfi
tuiales, ex quo enam fit, vr deledanones rdi- cordi, in quo eft appetitus prxcipuè , & ideo na
quorum fenfuum provt in animahbus funt ad turali confecutione cor , cùm deledatur, fefe Sd^eledanones
radus vel guftus referuntur, vt latat, & dift-undit fanguinem , & fpiritus fangui- •
Anftotdesdixit ^.Ethcommcap.io. Dico , provt neos, & calidos cxteris membns communicat
in animahbus funt, quia homo propter coniun- ex qno fequitur nfus, qux omnia latiùs in Philodam
ranonem fxpe deledatur m obicdis vifus, fophia exponuntur. Illud folùm aduenendum
velauditusperle. ^^ r • r ^^ - quod D. Thomas larè exponir, der
. r Caufa per feeffi^^^^^^ lettarionem fxpe parere defiderium , vel perfec
X 'ieledanonis eft ypenrus admuantes dions voluptatis, fi ipfa imperfeda fit, vel du-
• colter, vero, vt conditiones neceftàri^ , vel commodio- rationis & perfeuerantix; noLumquam verò geres,
poftunt elfe plures vt veheraentior cogni- nerare moleftiam , & triftitiam propter aliqutm
no, &c. Probatur ex didis, fupra de deledatio- incommoditatcm adiundam ^ ^ ^
ne voluntatis; nam eadem eft feruanda rado, ^
proportio ; opinio vero Scoti afterentis hunc af- S E C T I O VII
fedum non effici ab ipfo appetitu , fed recipi folùm,
fatis eft fuprà improbara. De vltima verò j)^ odiojuga, triHitia.
parte conclufionis viden poteft D.Thomas 1.2.
¿¡mft.ix. vbi multa numerar, qux deledarionem T^Icendum pnmò. Odium adus quidam eft, l.
exdrant,vd etiam caufant, vc fpes boni obti- X^fiue paflio appetitus fenfinui amon con^ i.Airértío.
nendi,vel merilonaobrenti,qux non indigent trana,&à cxteris adibus diftinda. Probatur. Suadetur.
expofitione. Nam vt appetitus narurx rendir in fibi conue-
3. Dicendum ternò. Obiedum deledationis, & niens, & fugit conrrarium, ira appetitus vitx,
ertio. ^^^¿a fiiìalis eius , eft bonum amatum confecu- ficut per proprium adum conuerritur ad obiectur.
«Ì^i. Probatur ex didis de fruitione; vbi eriam dum conueniens , ita per proprium adum priori
expofuimus , an ipfum bonum , vel confecutio contrarium , fugit difconueniens ; & hic adus
\ eius habeat propriè rationem obiedi, primariò eft odium , ficut pnor eft amor ; in quo nonnulla
\ enim bonum ipfum deledat, conditio verò ne- differentia eft inter naturalem appetitum , & vi-
I feftk-ia'eftconfecutio¿&poífeífiodus,quodfe- talem. nam ille quia non per proprium'aduni
'cundari^Tuam partitur voluptatem ; quo fenfu appetit, fed folùm pondere naturali , ideo ne-
.7 D.Thomas 1.2. 2. ^rz-.i. dixit operationem que per proprium adum fugit, aut od'it fed fo
/ efte caufam deledationis , caufam enim vocat lùm quafi confecutione quadam ; appetitus verò
l>mnem reguifiramcondirioi^m, ddedatio enim vitx fuis propnis adibus verfatur circa obieda
in primis requirit cogninc5Ìl?n?rrequirit edam cognita; quia igirur obiedum malumper-fe cognofcitur,

'' DeTaßionihus,,
' anore¡tur,&pt0poi#tur,appedíuspropnos aétu^ non cenreri donee pemeniat ad ilium aíTedum
' • c i r c a illtid exercet. Ex quo fit propnam i-ano- volcndi alterum malum. C^
^ n e k o d i j in h o e príBciputconfiílere^vt íkauer- Vltimò circa hunc adum aduertendum eft ^
fio,diiphcenria,CeualienatioappetitBS,fubali- odia hxc contraria amidtix^ concupifi:ientix, Notaio
qua r a t i o n e mah apprehenia. qu'-iu^u^s formahter diueifa fint, tamen confecu- explica
/ ^ 2,. ^ Sea quxri poteft, an hic adus iir per modum tuie mterdueofdem eifedusefticere; nam odium
' Quqftiu'ncu- vohdonis, feu profecutionis, an per modum no- concupifcentix corrumpit arnicitiam , quia fepa-
!á vodiluant lirionis, & fugx. D.Thomas enim infinuat hoc rat affedum à perfona amata, quod eft contranoimuHi.
pofteriuSjCaietanus verò duplex diftinguit odiü, rium amori amicitix,quamuis rado ipfius difiunaliud
vocat abòminadonem, quod dicit efi!c fu- dionis non fit formaliter contraria, fed quafi
gam à re apprehenfa, vt mihi incommoda ; aliud difparata, & idem poteft è contrario contineeodium
inimicitix,quod dicit confiftere in profe- re in odio inimicitix refpedu amoris concupicutiorie,
qux eft velie alteri malum , nam ficut fcentix.
. bonum velie, eft amare, ita vdle malum eft odif- Dico fecundó. Secunda paflio earum, qux cir- c
fe, & ex hac voluntare fequitur defidedum ,'& ca malum verfantur, eft innominata, vr D. Tho- i. Äff«
operado, qui funt effedus appedtus profequen- mas ait 3. & ab aliquibus dicitis.
Aliis placet etiam odium, & omnem adum tur timor, & à nobis fúga, formaliter autem effe
Alioril dilu- appedtus dfe profecutionem. Nam ficut omnis videtur defiderium quoddam, quod verfatur cir-
TrHd^r ^^^^ poteritix cognofcends eft cognido,ita öm- ca rem malam, vt malam , & ex odio intrinfecè
Saè^'cxpTi- nis adus potendx appetentis eft appetido,& i^^Ccitm , Sc patet, nam comrariorum eadem eß racata.
pater in primis ex re ipfa ; nam odio habere, eft tio , ficut quot rnodü dicitur -onum, dicitur & aliud-,
appetitum difiungi ab aliqua re , fed hoc ipfum ergo ficut ex amore boni fequitur motus in bo-
. . f eft appetere difiundionem talis rd 5 patet etiam num , vt fic , ita ex odio mali fequitur motus ex
: / à fimili in intdledu , nam diifentire non eft ali- parte obieóli Contradus alten motui , qui ex
quis recdfus, vel ncgatio, fed eft iudicare pofid- amorefcquiturjinotus verò voluntatis eft define
propofidonem dfe falfam ,& hic modus di- dedum. S,ed oportet exponere, quid defideret
cendi mihi non difplicet, dummodo non intdli- voluntas hoc motu. Refpondetur primó, & prx- Duto
. : gatur odium in formali defidedo fugiendi ma- cipuè re ipià feparad ab ilio malo , & quia inter- "
lum, vel quo velimus alted malum , confiftere, dum fatis cft ad fatiandum ipfurn aftèdum odi],
fed per talem effedum explicad, formaliter verò ideo fimpliciter non eft neceife aliquid aliud ex
confiftere in aftèdu quo quis difiungitur à re, vi odij defiderare; fi verò odjum fit efficadflíiquam
odio habet, quod fignificauit D. Thomas mum, & intenfum vd malum , quod odio haj.z.quafi.x^.
dicens amorem mconfonantiaqu^a- betur , non poifit aliter viran nifi defhuendo
dam,odium in diftbnantia confiftere, qux rado ipfum ,hoc ipfum defideradporeft hocaclu,nam
odij, in odium contrarium amod amidtix, & reuera hoc per fe pertinet ad iftam paffionem,
contranum amori concupifcentix conuenit, nam quamuis enim fit fuga , non tam id habet ex afalterum
cft quafi aftèdiiia feparado à rè, qux in fedus modo, quàm ex modo obiedi, quia nimiie
mak eft, & turpis, fi mihi nullum commo- rum prxdpua ratio dus eft appetere feparatiodum
afterat ; alterum verò in eadem auerfione à nem, quod fied folet fugiendo. An verò defidere
mihi nociua, quatenus tah, qux dfe poreft rare malum alred pofiit fub alia radone ad alias
eiulmocli, etiamfi ipla in fe bona fit. Videatur D. paifiones pertinere infrà dicemus. Quod verò D
Thomas uz.qu^.art.u& z.x.qu^,^^. ^ Thomas i.z.quaß.^ö. art.z. ad 6. air hanc volun-
I' Adus prxdldi non videntur con- tatem perdnere ad odium, vd caußaliter tantùm Quorum
Obieaio. trarli amon ; nam amor ve exprefsè , vel virtute intelligendum eft, vd fi inteWiohmfirmaliter, vt Pi^^^^» ^
vult bonum amatum ; per hos autem adirs nul- ipfe indicar, non fads intdligo quid fibi velit
lum malum vMumus rei, quam didmur odiftè. . & multo minus , quod Caietaiius commentatur,
Etenimqui fefe auerrumab ahqua re, & aft^edu nam ponit hancfugam , &defidedum in quibuffilamfugiunt,
nullum propterea malum vohmt. dam adibus fimplidbus, amorem verò,& odium
L'ido nam odium voluntads propdè in quadam complexione,quia dum amo,volo bovidetur
confiftere meo adu, quo volumus alted num aited,dum odio babeo,volo malum,nam
Refponfio ''' ' vnde numquam cen^tur quis peccare potius videtur mihi contrario modo dicendum
Keiponlio. peccatoodij,donecfimilemeftìciatadum. Re- dfe, vt ex didis patet
fpondetur amorem , vt diximus, formaliter con- Dicendum tertió. Tnftitiam eftè adum appe- ^
fiftereinilla vnione affèdiua, quxnon eft for- titus voluptatf contranum , vnde eft amanttfdo 3. aLì,
male defiderium ahcuius boni ; odium ergo per quxdam vitalis, qux ex prxfentia mah, quod
fc oppoimur amon quoad ilhim pimum eftè- odio habetur, & virad nequit, refultat 3 vr patet
m^hiÌ fr'r- '^T^ amore nam ex didis fuprà de voluptate. nam contradírum Vndc eoft
quiabc canfiit^r m affedu quo rem profeqtii- eadem eftrado, vnde quidquid de effèdibus,&
hndicfrfi" 1 caufispaflìonis huios didporeft, ex his qux diolt
v e r f l T - fi! depaflionecontrada didenda funr. Sed Obiedi,
^qua ^ ^ ' vitati poffit/e^'
nialum q^ ^ ' > ^"ftitia Oportet dfe voluntati de, / ^
- ^^^^^ inuduntano f fi autem eflèt in pöteftate /
vc4 ad am vd ^ paffionem, alicuius. malum depellere^ non faciet ^noJ
Adcoafinn. dicenchs patebit L fi
tur eodem Aduertendum verò primó cft dolorem ad hanc ' \ ,
Inntads feruata proportione'v^f' paffionemreuocSd ; nam eriam fequitur ex prx- NotU
. perfedum odium provt hll'r ^^ ^ ramen^à triftitia iuxta vfitiiG pro d ^
P ovt nabet rationem peccati, tam terminotuÄlNificationem, nam dolor eft paiTìonc.^
• . ex . V,
^ ^ > , ' ^ ' , ' ^ _ - ^ Í
• _ : . • • " ' • •. . 'ímák
" ' ' - • i

Difpulatio L Seäio VIH.
ex Ixííone corpons, qnx exteriori fenfu »errini «.«•rj/r-.
tur ; rriítitia verò ex malo interiùs tantùiLonrr" diftcì e apparcat, qua- fententia faifa eft, vt
henfo, qux hominis cenfetur propria, quia fo-' ^^ J-ßSl.z. & Uh, x.de grat.
lus homo poteft interno fenfu apprehendere con- contra Lutheranos diximus , qui
ueniens , vel difconueniens abfque ordine ad ex cum fide confundunt ; illud quidem iuditernum
fenfiim ,& ideo D. Thomas x.x.q. 3 j. "eccftkrium eft ad fperandum,& ideo quanan.
X. aie triftitiam comparari ad dolorem ficuc con2^u ^^fperat, precipue quidem
gaudium ad voluptatem j art. 7. vocat illam fpes oritur'^ indicio ftabilire , quia ab co"
dolorem internum, videaturque 3 j. confiftere formaliter
art. i.adii.de dolore verò multa dici poifunt, boni cu^Td t bonum fub ratione
qux Philofophis remitto, & videri poifunt in tra- fcitiux Dicefv^r'^'-'^ appetitiux, non cogno-
Eiatudeaninja.ßB.i. poftèobrineri fede " '
g. Aduertendumfecundò eft triftitiam àDama- iudicat foer^r r qiii ita
Notario al. (ceno z. & Gregorio Niffeno 4. rz. conatum ^rbonmn luH^^^^^^^
,era dc diui- D. Thoma i. z. qmß. 3 j. diuidi in miferi- delis feruata firuoteil
wnc triftì- cordiam , inuidiain, anxietatem , accidiam j po- pòffent in Cnnrmnrr
teftenimcirctriftitia de malo proprio, vel ahc- Iti & fpes diftinno,
aut eciam de alieno" bono ; de proprio cniL Sr a ^ > ^^
bono , vt fic, nullus triftatur. Trift^tia^dc ahc!^ l Ì S e bona.
malo vocatur mifericordia, in qua Ollis, vt air DiV««.-
D. Thomas, apprehendit n^lui^, v^^dum P r Ì ^ S ' J f colligi poftunt. x.
^ rrìftinadeprop'Ìiomalo,ficommunisf^ Jetine boCu.Tcundrbtnl
nomen tnftitix, & fi nimium affligic animam fens X ' ^^^^ P^onunnata
vocaturanxietas fiveròtantafit,vfetTamcr:
poritorporem i^hidat membrJrum:^ i l S i f Sim": ^ í h "
pediat, vocatur accidia,.quamuis hoc nomen renta rcpuSmurT^dò c ^ ^ ^ H
ahàs fignificet pecuhare vinum chantad contra- amore, i ga^io diftinPtii o l 1 ' f
rium,z.i.^«#3^.iam veròtrifìitiacùmnonfic non ve fatu? d^a S k ^ L T '
debono,vtbonumeft, in quouis Illud fit, fi rione diximnrDiffi '
bcmurn^dus malum p^prium apprch^if , niJS^ d e S f : ^ ^ ^ , «
datur,tnftinam aft-erc, c^ illa vocatur generaliter adus in bonuni abfens tendit. DThomL ino iTt
inuidia, quamuis magis j^oprie tunc cenfeatur differre,^i, fpes tendit adLnmn arTuum T
, |nuidia,qu^ido ratiomairexbonoakén nul- fiderium\utenÌ in bonum
celli^Fl n Tr -rduitate, quam obiedorum diue^f^t t e ^ ^
Cd ennx, de quo D.Thomas z. x. q. 3 vnde in- petitu inferion vulc Sandus Thomas f u S e
tei Igitur hos adu. magis propriè in vohmtatc, ad diftingUendos non folùmldL Td et am p^^^
prxter hxc vu gata genera numerari hic polfunc tcmdiuerfos adus.Rano effe potÄTa confié
paenitenna,zelus,xmulatiò,nemefis,qux D.Tho- defiderium c^ fpem effeTd,
ma^prxchdam chuifioi^mreduci^ ^ ^^ contingic^SS^S^^^ ^ ^ ^
9. Temo aduertendum eft caufas efteddfque obrinendi, tum quia habent contrada d i S a
.at,o , ha^m paffionum , qux in malo verfantur ex ef-^ fcihcet defpcrationem boni, & fu^am mfh erto
caufis contrariorum effeduum colligi eorum difthidio eft ex obiedis
d debere,naiiy>erfc contranorum contrarix funt diuerfitas oftendi poteft. " '
f ffr" ' V ' ' Nihilominus Scotus 3. dißinB. x6. Gabnel,
' Ma^i^. tradatu L moralium capa ne. sJialiotur.
honem magis nocete corpon , quàm tnftitiam, gant hos adus effe diftindos , & fpem tribuunt
àLa- appetitui, vd eciam voluntati, vt LioLmh -
nnis h^cp.^o vocatur ber concupifdbilis. Probatur. nam fpes eft mo- pSeT" "
de^.ta eft Granoni conrentanea,vnlis fir,& ne- , tus in bonum confequendum vt fic, ergo appe- lÌiX
ceflaria.Ifaix ^G.Intréulauone murmuris doElrina titus ferturhocmotu per modum concupifienf^^m.z.ad
Qormtb.-¡ rnnma qu^ficundumDeum tix ; ergo defiderando. Secundó , quia hi adus Secundó.
tat,o 4. Quarto aduertendum eft de remediis contra folùm differunt ficut defiderium b¿ni ardui, &
rcmedus triftinam agere D Thomam 1 z.^.3 8. qux duph- non ardui ,qux diftèrentia eft acddentalis, ficut
aa efte pofiunt, alia qux deledarionem excitant, defiderare moderaras diuitias, qux facile jiabedequibus
ipfecopiose diflèrit,aha qux appre- n poifunt, vcl magnas, qux diffidlc comparanhenlionem
ipfius mah minuant, dc quibus videri tur, vt enim obieda hxc acddentahter diffepoteft
Cicero Tufcul.^. runt, fic, & adus. Tertiò bonum arduum non Tertiò.
c t: T- T ^ ^rTTT fperatur nifi priùs ametur,nam , vt D.Thomas
5 t 1 1 U Vili. alt , pflìoncs irafcibiles oriuntur ex concupi-
^ ^ j r. n V j 7 L . fdbihbus,vt per fe notum eft; fed amor boni
^ fit ßes, & quod habeat con- & amor boni ardui, non diftinguuntur ; ergo.
trariurn. Dices amorem nunquam verfari drca arduum, Euafio
1 ^^A/ì. j rr k r • j- fin^pliciter in boniratemobcr--
1-JAdenus de paffionibus concupifcentix di- ledi, fine ordine ad confecutionem in qua ^
^^h q"^ irafd- tota difticultas boni amati confiftere poteft. Sed Euerntur;
n . ar?^' tnbuit ,differamus, e quibus fpes hcjc in pnmis non eft omnino certum, quiani-
Dixerunt vero quidam non dfe fpem hil videtur obftare, qtiominus aliquod Lium
'rÌ^ cognitionis iudicium, ihud perfe repuretur cxcdlens, fuperánfque condiriovTfo
^ nem appetentis: fed vt demus illud in amore L

^^g ' De Paßionihm. ^^ ^
rcuemuerfatar ff ^c^r obiedum excellens , d e ilio '
tionen^Wilipràdixi, agendo de adu^mtcntionis. obtmendo , omnia qux confirmare pollunr hoc
SicuE ergo poteilquis intendere bonum abiens, iudicium , .vel extollere bonum apprehenfum
&arduu?n. ita defiderare; ergo defiderium ver- poterunt dici caufa: fpei, qux cùm defiderium
fari poteft circa bonum arduum vt fic ; ergo non quoddam fit, fere eandem difpófitionem requi
^
y. Ncque verò probabile eft,quod quidam di- Tertiò intdhgitur quifnam adusfit defpera- 7 -
Vltima opi^ cunt ipemefte paffionem quandam neceftàriò tio, nam S. Thomas & Caietanus/^pri ^mV i , Coroll.
boni volunt defperarionem effe motum pofitiuum
litun futun ardui, & obrinendi ; primo enim hxc per- ^ contrarium fpei, id eft , receftlnn materialem ab
Primó. non eft necelTaria ad fpem , fed eft fatis ilio bono ad quod fpes ferebatur ; qux fententia
Secundó. exiftimare polfe confequi tale bonum ; ddnde fic videtur imdligenda, vt in co qui dcfperar
ex hoc iiidicio non neceftànò fequitur fpes, nifi prxter defiderij priuationem, fit quidam motu¡
adfit defiderium abfolutum, & efticax, quo po- appetitus, quo proponit quis defiftere àprofecu-
: EfuRium. ' ^^^^^ ' licèt fecundùm fe fir con-
^ tur, vel quam vim habeat in appetitu. Dices eftè ueniens , tamen in ordine ad acquifitionem dus
vehineredionemquamdam,& extenfionem ap- non exiftimatur tale, quia confecutio ipfa iudi
peritus timori contrariam, & fpecialem aftèdum, carurimpoflIbÌhs,& hoc modo defperario porèft
quo quis confidir fe confequuturum quod amat. elfe fuga appetitus,quia licèt recedarà bono , non
Impugnatui. Sed re vera tota hxc eredio, quantum ad ap- tamen vt bonum efè,fed vt impoflìbile, vd num
' Petitum fpedat, confftUt in intentione illa ef- qnam obtinendum, & fic quaSdam rationem hahcaci
& abioluta profequendi bonum amatum, ber mali ; hoc ergo modo eft probabihs ifta fennon
obftante dificultare ems; rehqtia verò per- tentia, sicque intelligendus eft S.TfiomasW
nnenr mamfefte ad perfuafionem & iudkium; art. 4. interdum enim air obiedum defperationis'
nam kis duobus pofins nihil aliud neceffarium dfe bonum , interdum elfe malum , & vtrumque
eft ad omnia qux m hoc aftedu experimur; verum eft,vr dixi; frequentiùs tamen diciturverimo
ncque ahud videtm polfe condpi. Quocir- fan drca bonum à quo ahquis quafi diftìcultate
ca quamuis fpes f^t adus appetirus , connotar fuperatus, recedit. Quartò ex didis conftat fc è 4. Corollai
tamen iudicium illud quód propnè confidentia omnes diuifiones da^de defiderio, & fuel ac
nominatur, & quamms defidermm per fexrum- cxtera,qux de illis diximus, proportione fL^ta
nam potius, quam gaudium afterat, tamen de- haberelocumih fpe,& defperatione
iidenum cum illa exiftimatione affert gaudium,
¡ & ducit ad operationem , iuxta illud i. Co- S E C T I O I X
rinth. 9. debet qui arat ß>e arare ; propter hoc
etiam dicimus magis nos fperarcin alio, quàm ^iäßt audacia, & ammodo ad atm ta f-
7 jiT'^^^nc ^ni fperamus in aho quand^ ßones comtaretur V ^
& defideramus ahquid habere ab ilio, & iudi- ßoms comparetur.
vlSuHrl^r"^^^^^^^^^ Neque contra hoc ¿-VVamuis S. Thomas priùs de timore ^«1.2. i.- .
^ S l S ahoTTr^^^^ U-f4i.^^44.pofteadeaudacia/.^.4j.diife- Notatic i
^^^ per velTeLer r f ^ meftìcacirer, ruit,tamen cùm timor ad fugam perrineat, & au- P-
^^fiierium ^ ' delperando , non tamen dacix contrarius fit, qux p^feeutio quxr^am eft,
-ione'S^t^rquS^f ^-fift- confequenti methoc^ , ^ s videt^rl^ auS
• ^ ' g fic ftatim d i c e m u s d a , quàm de timore ditendum ; vt aucein .
m''-' tcoroilar P^imò coUigitur T r „ ^ o aduiim rationes intdligantur , aduéri
" fpei. cùm c Ä c Ä " ' ' ^ ^ ^ ^ tendum eft mo^^^rofecutiíjum appetitus per^. ^^
requirat, , fe pnmò ferri in^Ònum, interdum verò of-
p i ' j • • , ^ • ' •

Dlíputatio /. SeBío X.
ferri in aliquod malum , quod oportet vcl fa- men, & rationem accipit, & per illud,obiedum
perare,ve perferre, vtqmsmternum vere con- exphcatur. Addendum verò cii pro adu ilio
i-cquatur. Audacia ergoad cos adus pertinet,qui- quem conftantiam quandam appetitus dicebabus
anima humfmodi malorum perkula appe- nius , interdum per huiufmodi adum, non fotir,&
aggredittir,quodScotus«5.^.z3. nota- lùm permitti malum , quod eft in obiedo,fed
„ir, addir vero S. Thornas ^ audaciam etiam diredè appeti, quando ipfum malmn, vel
folùm excitan in irafcibih , qua bonum quod incommodum obiedi, vt tale eft, eft vtile ad
fperatur, fuperato ahquo gram malo vel tenta- tale bonum ; .r cùm quis, v. g. appetir pcenirenotatio
z. to aliquo probabih periculo obtinendum cft. In nam , non folùm appetir iplm^Lionem , fed
quo eft aduertendum fecundo , conlecunonem enam malitiam ipfam illius diredè appetir mali-
^ boni duplici modo exiftimari polfe arduam, & tiam,inquam, qux ad pœnam fpedaî, hic tamen
difficilem ; vno modo, quia eft bonum ipium m- modus appetendi magis ad voluntatem quàm ad
terdum , & media , quibus obrineri debet, perfe appetitum pertinet. ' ^
funr excellentia & diftìcilia, Si in his propriè ver- Tertiò colligitur,audacix motum, fi ratio eius 4.
fatur fpes ; alio modo cenfetur confecutio boni formahter confidcretur, re vera in quodam defi- 3. AiTertum
ardua, & diffidlis,quia ahquod malum, quod to- derio confiftere, nam eft profecutio obiedi fub ^^ quiddilerare,
vel fuperare oportet, aut graue falrem il- ratione bonifuturi,in quotarlo defiderij confiftit,
lius periculura,cum illa coniundum eft, & circa qiix omnia ex didis parent, & in voluntare aperhxc
propriè verfatur audacia. ^ tiùs manifeftantur, nam velie aggredì opus , cui oilenditur.
1. Éx bis igitur prillò conftat in appetitu eife nc- cft coniundum periculum mortis proprer ahum
Affertum ceflàrium adum quo homo huiufmodi bona ap- finem confequendum , vel propter honeftarem,
iaciam petat & aggrediatur magnum ahquod pericij- ii/tentio quxdam cft , vel eledio, qux defideria
lum,ne à profecutione amati defiftat, qui propriè quxdam funr,vt fuprà dixi;ergo,&c,Confirmatur, Confitm,
oftcditur. vocatur audacia. Hoc colligitur ex S. Thoma, & nam appetere hoc obiedum , fi nulla elfet in eo
patet cx communi modo fentiendi, omnes enim ratio mah,vel periculi,cenferetur fine dubio adus
hoc intelligimus fignificari nomine audacU. So- defiderij ; ergo idem erir quamuis adiungatur illùm
eft aduertendum cùm periculum, vel malum, > lud periculumjiam hoc non variar rationem forquod
timetur, eft parui momenti, quafi nihil in matem adus, quia nec mutat formale motiuum, r
moralibus exiftimari ,& ideo dici audaciam in ar- nec modum rendendi.
duis verfari, quamuis re vera omnis adus,quo ap- Vltimò colligitur ex didis quas caufas, vcl efpetitus
amplediturahquod malum quodcumque fedus habeat hxc paflìo ,nam ex ca parte, qua 4. Aifertum
ihudfit , ad audaciam pertinet ; femper tamen o- cum defiderio communicat , eiufdem rationis de caulìs, 8c.
portee periculum elfe probabile, vel fub ea ra- caufas haber , nam quidquid defiderium auget effedibus y
tione apprehendi, ahàs non erit audacia, nifi quantum in fe eft, auget audaciam , & fimihter
1 audacia nomine tantùm. Sed quid fi malum, quod fu- auger xftimationcm boni ; proprer quod fubeuncfetutcir-
turum elfe cenfetur, non fir dubium, fed om- dum eft periculum : quia verò audacia verfatur
nialrfm nino certum ? adus ne appetitus , qui fertur in in malo , quidquid minuit xftimationcm mah,
ttum. illud, pertinebit ad audaciam? videtur enim non vel periculi, audaciam confert, & tribuir potepertinere,
nam audacia opponitur timori, cpi ftarem , aut robur ad fuperandum illud malum;
folùm eft de : malo incerto, contraria autem ver- & hoc modo diuitix, vel amicorum auxilia auiorundam
lantur circa idem. Quibufdam enim videtur il- gent audaciam. Vnde Ariftoteles 2. Ethicorum
ponfio, lum motum non elfe propriè audaciam , fed con- c/^ji;. 5. dixit audaciores eife ,qui melius fe habent
ftantiam,vel paricntiam, nam qui amore,v.g. ad diuina , quia paratiorem Dei protedionem
fcientix ,^aut virtutis conftantcr fe exercer, cum fibi pollicentur , & eos, qui paifi funt iniufta
certo cor^ris incommodo, non dicitur audax, eadem rationeaudaciores elfe,quia fperant Dei ^
fed conftans} item in bis adibus videtur valde fauorem aftiiturum, prxter hxc experientia audiuerfa
ratio obiedi , & diuerfus modus renden- get audaciam , quamuis nonnunquam minuat,
di in mahim ; item cùm quis iam patitur malum, nam inexperti temeré aggrediuntur pericula,
velie perfeuerare, & illi fubelfe , certè non cft experti prudenriùs , & conftantiùs. Effedus
adus audacix : eiufdem autem rationis -eife vi- ctiam funt eiufdem rationis cum fupradidis dç
jprobatur. detur appetere ¿Tialum certum ; ergo. Qux fen-' defiderio ,& fpe , commotio cordis ,& dcledatentia
mihi placet , & faltem quod attinet ad tio, &c. quia in hac paffione confortatur apdiftinguendas
bonitates, fine dubio adus diftin- petitus ad vincendum malum, calor etiam, &
di funt,quod verò ad numerum paffionum atri- fpiritus reuocantur ad cor , & tunc folent extenet,
an hi'adus conftituant perfe nouam paffio- , riores partes fugere ; hinc etiam ianguineus hunem
ftatim dicetur. mor , & cholericus , fpirituùmque abundantia
5. Ex his conftat fecundó , quomodo intelligen- conferunt audaciam , & Ariftoteles/^r^^/eTW-^ii 4.
Affertum dum fit, quod de obiçdo audacix docet D.Tho- fe^i. xj. dicit habentes magnum pulmonem efte
; obiedo mas i. z. cju&fi. 95. art. 5. nempe effe ahquod ma- audaciores,quia fpiritibus, & fanguine abundant, |
daci£. imminens , tria enim in obiedo pofiìint con- & cx eadem radice prouenire (inquit) homines vifiderari.
Primum id quod proximè appetitur, no deditos elfe audaces.

De Paßtonibm. _ ^ - '
' malo imminente, quomocío timor
turconeupircéntix, &gcneralKer^defíderiobom Thomas afferr i. z. . ex DaScM; P T ^
- . opponitulilib qua generah rauone potefl m duas z. cap, 14. in reg44n, id e í l t l S ^ , " D Th^
fugas,feu riinores diílmgui,hcur diflmguitur au- dmem j verecundiam, id eft, amittendx ev
daciaà communi defídério,quos tnnores S.Thöm. marionis, vel famx timorem, propter com, ! f '
. jnhocinquitdiffeiTe, quia timor defiderio fum turpe opus; erubefcentiam,qux eil riZì-
' ' contrarius, efl dc futuro malo fimpliciter dido, eiuf^iem mali, & iadurx ex futuro opere t UDT
alius verò eft de malo arduo,& difficili ad cuitan- admirarionem, id eft , timorem arandis mah '
dum; fed cÓtra hoc eft,quia,vt fuprà>dixi,arduum, ius remedium inuenire quisnefdt ; ftuporem '^i'd
& non arduum non videntur.diftinguereaft'cdio- eft, timorem mah, quod ob inexpericntiam ma
- . nes,& appetitus vnde enam fuga defiderio con- gnum apparet ; agoniam,qux cft ex malo iam imrraria
poreft efle de arduo,& grauiflimo malo ficut minenri, quod impediti non poteft ; hxc tamen
. , no""na,ahas habent fignificationes,& provt hic
, X. Duoigicur exponenda videntur. Pnmum,quo- expofitx funt, non fpedes diuerfas timoris fiVni^
a ^ Z e V ;"«^«;^^'d^q";hicagimus,circaatduumver- ficant,fed fortaftè diftindos eius gradus;folùin eft Notatio c
f o eft aduertendum malum dupliciter cum Caierano aduertendum Ariflordem ad con- ca ^rLdÌ
iedum ti. app^-ehendi poflè,vno modo fectmdum fe fine or- cupifi:ibilem potiùs reuocaftè admirationem qux
Bioris. dinead furiintionem,aho modo , vt futurum , & . ex confideratione eftèdus ran oritur, & conaÌpi
immmens nam fi omnino impoflibile fit, vdom- fcentiam cognofcendi caufam occultam patir,4nmo
nonluturum credatur,non nmetur;fieri au- de vel in diuerfa fignificatioue admiratio híc filtern
poteft,vt malum futurum apprehendatur , vt mitur ; vel vtrumque includit timorem ferennieuitabile,&
tunc etiam nonfeqaitur^proprieti- di iudidumin prxfenticoncupifcentiam comor,fed
triftitia quxdam, quia lam malum illud gnitionis futurx; ita Sandus Thomas fuprà in- ^
apprehenditur, vt prxiens, vnde Anftoteles z. áiczzad^, r ,
Rhetor, cap. dixit, eos qui morte iam multandi Tertiò conftat quas caufas, & eftèdus timor ' c
. fant,nonrnncre, quiamortemineuitabilem ferè habeat, quidquid enim confert ad paffionem fu- De I',fi
, , apprehendunt: cft ergo nmor de malo quidem, turi mah , auget timorem ; amor ctiLbon conquodap,rehenditur,vtfutururn,Katamen,vt
ein- trarij maximè fouet illum, Auguftin.83.
tan poflit cum aliqua falrem diftìcultate , nam fi ßommq.}^. imbecilliras.& defedus virrut s effìficile
vitan poteft, propnè non timetur, quia cir timorem, quia periculum exiftimatur maius '
cft veluti pofÌTum in propria poteftate, & quoad & ideo pucri, &felies & mulieres magis timen
hoc faltem verum eft timorem efle de maloar- S.Thomas i.z.^.43.1. Denique omnia q^x
duo,quia nimirum arduum deber effe ilhidimpe- funr caufis aud'adx contraria ,^ mo e rincu!
dire IU Anftoteles citatus,&D.Thomasi.z.,.41. titmt. Efi^edus verò numerariVolent. PrÌZs, De eiFcí^í
2 W « ^ j-a: . quidam contraria ilh gaudio, quod de bus.
3- i>ecundo , vr exponamus diftèrentias didorum fpe boni nafcitur- imò fimr n.w ì« k A-
1 peius gaudium noneft fpes ipfa, fed effedus eiu
f„i circa nonfub fe dii,&h,caaus,fi „,h. addatur^ . go é contra etiam iimor eil de malo futu o
malam ap- tu elle jlla fuga.qua: concupifcenti® cótraria eli, fic ; triftitia verò , vel eft de ipfo timore veM.
T w l , ^rP«'-nfo »aquo modTvt rS-;rSe
paieniur,& locum habere poteft m mahs rmmi- cundus efftóus, tiXre,& triftitiLontrahitur
nentrbus , & d.ftc.ll.mjs & à met„,q„i audaci, cor, auocantur fpiritus , Àde feqt i u ' ^ t
oppou,tur/cparar,po,eft,&cuma„daciaipfac6- e.tcrnis membris, tremoretiam^ &patS i "
.ung, i nam ex defideno fug,end, malum poteft terdum lingua; titubatio, & inept tudo òpÌ n
qu.saggred, ahquod per,culum,vt tale malum fu- di ,& nonSunquam etiam fam«' i f a n n r
• ' P^Secundo ergo modo poteft appetitus fugere ^ w . ^ ¿ÌSÌ
.lum tóo modo apprehenfum ,ta vt illi qi,a- videatur S. Thomas 1. z. Lff Sed w t '
dammodo fuccumbar,& ob vitandum illt,dfugiac telliguntur quando timor Ltóus eft & iim "
.Ila opera, vel loca, & firn,ha . qu^ per fe ab ato rat fpem, fi enim fpes vin ( fti enÌn t
metu non fugeret, & fic eft timor audacia con- flus fspe mifeentu? ) iZedir lf ¿„s ff I
trarius.qua: ab illa fuga, qu« concupifcentia: op- & tunc^iroHrlt ad o ^ ^
ponitttr non videtur formah ratL "ndum
. vterque emm adus eft fuga à malo imminemi: teles 1 l:het.r r^h ' '^¿Y'"""';. ^''«u-
differut,tergoexmateriahgusobiedis.velquia S j f &7de L & ^ l i f ' T
ahquamconditioncmconnotatvnusadus.quam ietanum ' his. & ah.s «de Ca-
da" ^ T Ä t
eia ipc diximus, fuga emm mah generahrer cundia > «^UL vere-.
»Hterprobatur m.'»-^^ ; ft non fuifl-epallÌin affedura timo;is,quiace^:"•
"e nXotZ ^ff ^ " " »^''"^batnonporuifliiifugeremortem Co^r
^ . , Exq^ibus c Z ^ S l ' ^ . 'Oli" fpe i ergo i«ccertitudo mah futuri timos^airi;
'C f ^aum poSr,; ^fugrsfr mi r^^LfiiSrff••—
dmor. confiderata rei natura non fupèrhatii- hmm,
odm ''Ì^haheriloteft habeatur ; quareom^Sü necS^^e^r:^^ t i V " ? beretnnorem virrute,vd quendam cognitione.Beati reuerérix,¿ ergo ch4ur fihorum,qui' ha- • ^ /
tarisfiinr,quxcoricupiièir,&^^^ ad voluntatem & Confiftft in hocquid^
^öcamatb^m. Se- bean diuinam'^Äatem intuéi^tes, cfti,g, mit V ^
' . ' • • omne •
j . . - t-

Diiputatio L Seäio XL 341
oi^^emabrnquoa cum Dd volúntate repugnar. Dices primó interdum vnum animal contra
mrnm & lucranone volunt m ^üud vitare, etiamfi aliudirafiritur abfque precedente malo illato fo! oh"^^-
. etiam lùmpropternaturalemantipathiam.Refponde ur ctlfcxpll:
í^r ^ ^ Ä f t a ^ ü Z ^^^^ altLum apprchLit 'vt .
„em. fiate. Similiter Çhiiftus volutate,vt natura,fugie- inimicum,atque adeò cum ordine ad malum infe
bat mortem,qui adus,vt dixi,generab ratio^ po- rendum,quamuis non videatur pofithoc ^Sc aliteft
dici timor,malura etiam illud,.quod Chriftus ter dici vt nor/r 1 pone noe generali
pe.re vi„a poceft ive fic po.uic dicoS;::^^^ ft
excitare timorcmjin appetitu verò fenfiduo faci- ahum aftèdil i,
hendere potuit malum, vt formidabi-le:vide qux faneuinem " i v
confirmationem dicitur fpem elfe motum , quo & odio arrectiDus animx,
datur impoifibihs,quali obrtiitur timor Se- gere polli- iram,& odium ^iram tamen vdu i förcunda^ift^cultas
hic cftb poterat de malo, culpx, maliter,nam refpicit alterum vt audorc mali, cui
an poffit elle obiedum timoris-, qux m materiale tantum mali appetit,quautum fu eft,vel ad com-
/pe tradanda eft,qiiia ad yohintatem potius,quam penfandum damnum illatum,vel ad pellendu ma-
ad fenfumfpedat.. i»^vdahudihnilevitandum;odium^verò quam-
' c ^ 1 ^ VT ocea^onem fumar à damno illato, fimpliciter
'5 h 1 1 U A l. vult malum alten non coparatiuè, fed abfolutè,vt
^ jr.- j . • / / ' ^^°"uicS.Thom.i.2.^.46.^ri.2Wé.vbi ait odium
Slmdflt tU,éqmdnâmcontYmumhaheat. ferri in mala alterius,; tfic^nam dum apprehendo
, ^ . r , mihi malum,quòd ilh infit malum re-
Ra generali ratione eft appentus infurgens ad- puro mihi bonumjodium ergo per fe appetit hanc
uersùs eum, qui caufa mah eft appetenn,vel im- compenfationé mali cum perfona auerf^ra è c6ieótio.
pedit ne bonum amatum confequatur. Difticultas uerfo,per fe non attendit malum alrerius perfonx, ^
verò eft, quomodo hic adus ab adibus enume- fed c6penfationem,&repulfam proprij inconiodi'
raris diftingui poffit ; nam infurgere aft'edum Obhcies tertiò. Ergo in appetitu fenfitiuo noii f.
contra alium,nil ahûd elfe videtur, quàra illi ma- eft ira diftinda ab odio,quia non poteft fenfus il- 3. Obieftio.
Iura appetere,; hoc autem ad odiura videtur per- , los refpeótus diftinguere ; oppofitum verò , vt D.
Id rcfpÔ- nnere, vel ad defiderium mali. Propter hoc Ga- 3. refpondet,certc non eft fa^
«Scotus briel, & Scotus 3. d 14. ^ 26. non diftinguunt cilein appetitu prxcipuè bruti,hos motus diftinhane
paffionem à nurneratis in modo tendendi, guere/neque videtur brutum apprehendere vindifed
in obiedo , volunt eniin obiednm propriura dara,necmaluraaltenus,nifi velad vitandum mairç
efife vindiclam,ipfam verò iram cife defiderium lum propriû,vel vtfubueniat proprix neceffitari,
quoddam illius , c^uod illi latè explicant, & ferè & hoc ipfum eft odifte.Vnde Ariftot. 6. Ethic.c.6.
omnes motus , quos circa bonura , & raalum ver- iram ait ratione confequi.Nifi dicaraus, quamÍii¡ DiiTohiitur
fari diximus, ipfi circa vindidam explicant, & fenfus non poffit exprefsè illas rationes diftingue-
¡dD.Th. illos i vt fic , voluiK ad iram pertinere. D. Tho- re ; naturali tamen inftindu ita excitare appetir,
mas verò fuprà23. & fxpe in hac materia, tum,ac fi illas apprchenderet , vnde poteft conci-.
vuh iram non folum dfe diftindain paffionem à pere vt conueniens, malura inferre ei, qui malum
cxteris, fed quafi diftindara requirere potentiam intuht,vehiti per modum compenfationis, quamà
potentia Goncupifcentc, & obiedura illius vult uis iftam rationem formaliter non apprehendat,
eftè vindiétain mali arduara,nam fi facilis eft, non quod faciliùs in appetitu hominis intelligitur,
excitât iram. quem-ille ex diredioiie rationis fxpe mouet.
2,, Dico primo irarà proprie confiftere in aftèdii, ^ Ex his verò dico fecundó iram non diftingui ab C.
ffcftio. fqno alteri malura appetiinus,hoc videtur confta- aliis motibus,quibus alteri malum appetimus, eo i. AiTertio.
re ex experientia, & ex didis, vt tamen radicirus quòd in arduis verfetur. Pater, tum quia etiam in Oftenditur.
; explicetur, nota variis modis polfe accipi malum re non ardua poteft elfe ira; parer enim ira moue- v
»«tur. alterius. Primò per fe primò,folùm vt malum ha- tur ad caftigandum filium , quod illi non eft arbeatur,fine
ratione vlla bòni, & tunc dicunt qiii- duura : turn etiam,quia alij eftedus , vt odium, & .
. dam elfe adum o dij, quod videtur indicare Caie- abominatio verfari poflTunt in arduis, vt ex didis
tanus^. 4 6 . V e r ù m cùm velie alteri malum patet experientia, nam ex odio defiderat quis
ììt profecutio alterius, nullo modo videtur poífe alteri malum raaximum,& arduum.
intelligi nifi fub aliqua ratione boni, vt patet ex : Dico tertiò aftedum irx fecundùm inodii tengenerali
ratione appetittis;&: ita doccr S.Thoraas dendi in obiedum dfe defiderium quöddam,qupd 3. AiTertio.
1.2.^.42.^2^3. Hic ergo modus appetendi alteri exproprio amore nafcìtur,vnde ad eandem potenjpalum
nó videtur mihi verus,fed fidus. Secundó tiam pertinet,& ab aliis defideriis folùm diftèrt in
^^gitur contingere poteftjVt quis velit malum alce- obiedo, vel formali,vel materiali.Hoc mihi fatis
ri,quia id apprehendir,vt bonura proprium,quod probät,qux inter explicandú opinione Scoti dixigenerali
ratione odium dicitur; propnè tamen, ve mus n. i .&'i.Sc qux fuprà de a iis aftedibus dida Vnde probefuprà
dicebam, eft hxc quxdam concupifcenria funt,amor enim, & ira inter fe comparantur ficuc tur.
per modum defiderij. Tertiò poteft quis velie ina- adus circa finem,&media,ira enim appetit vindi-
• lum aitai folùm vf^npenfet iniuriara fibi illa- dam,vt mediu ad bonú amatum obrinendu; adus
tam,quod apprehendit,vt proprium commodum, verò circa mediu haber ratione defiderij,& in hoc
• & hxc propriè cenfetur ira, qux ab odio in hoc placet Scoti opinio fuprà allara;illud verò difpli-
» differt : nam odium per fe non fupponit malum il- cet,quod potentix irafcibili, vt fic, eofdem adus
laEum,ira verò fupponit. tribuit, quos concupifeibih ; hoc eft, quòd inter
Sitare:z.'inprìmamfii;Hnd

^^^ DePaßionihus.
^ «nrheret quendam amorem , timo- poreft^tiua: maxime illa paffione conturbatur, vt
mptus^irx ^ ctiam docet D.Thomas. r^^m
m^vt°diximus,vindióla Quarto quxri poteft,.an ira habeat Contrarium, • ii.
cmn enni ^ ^^^ nam D.Thomas fimphciter negat,& ratio eife po- 4. Quxil.
pere ra ^^^ ¿^/¡detium, iuxta dida fiipráy?¿?. teil,quia fi ahquod habere polìèt ,maxime patien- cotratioii
^ • verò aòfcus timoris jvelfimiles potius ter ferre illatummalum,aut nolle illud vindicate:
^ , elfe effedus irx, quàm ad illam forma- hicauteraadusnonviderurpertinere ad appeti- '
Ipei-tinerc. ' . tum,quia non fertur in obiedum fub ratione ah-
8. Px didis vero expediri facile poffent caetera, qua boni fenfibihs ; ergo. Confirmatur, quia ira P"s
Qji^itiuncu- qu¿ de hac paffione quxri, vel tradari folent. fupponit malum perfonx,quod non poteft excitala
I. de ir« primum eft diftindio illa tradita à Damafccijo reappetitumadamorem,fed potius ad triftitiarn,
diuiûone. 1 é. qui tres numerar irx fpecies. Prima & confequenter ad iram. In contrarium eft, quia Pars affin
eft fei, quam iram fubitò excandefcentem vocat. manfiietudo eft vera virtus, qux, tefte D.Thoma,
Secunda furor, ira non quiefcens donec fumat in irafcibili inhxret eius affedum moderatur;
' vindidam. Tertia immanitas , qux oriturex tri- ergo necefife eft adtuh manfuerudinis eife ab appeftitia,
quas infinuauit Ariftot. 4. Ethicorum cap. j. titu ehcitum,& irx contrarium.Confirmatur,nam
vhfcalores,&biHofos primo irx genere moueri, i.a.^.2,3. affirmat D.Thomas contrarias paffiones
acerbos verò,& difficiles fecundo genere excitari, irafcibihsinterdiuneífeaccedendo,velfeeedendo
quosfibi,&ahisdicit elfemoleftiffimos; illos ve- 'circa idem obiedum arduum,vt in fpe,& defperarò,qHÌ
tertio genere irx tanguntur,vocat infeftos, rione ; ergo idem poterit efl^e in propofito, cùm
& ad communicarionem hominum omnino ine- enim obiedum irx fit yindida, qux ex fententia
ptiffimos: redè aurem Caietanus dixit hxc mem- D.Thomx habet rationem ardui,& finimis ardua
bra inter fe differre folùm difpofitione fubiedi,& iudicetur, poterit illiun refugere appetitus , per
eodem modo exponenda eft partitio Gregorij 2, modum irx contrarium.
«íííríí/.ríí/'.j.vbi tres gradus irx numerar. Hxcpofterior fententia videtur fatis verifimi- 11.
Secundó quxri polfunt caufx huius paffionis, lis, non enim oportet fi ahquis adus eft contra- Pars affin
1 Quïitiua- de quo D.Thomas 1.2.^.47.&breuiter dico,quod rius,illum efife per modum profecutionis,& appe-
' ' ^ cuUdecau- eificit,vel auget apprehenfionem iniurix, aut Vti- titionis mali prxfentisjeffe enim poifet per modú
fis it«, litatis vindidxfumendx,conferre ad iram,deinde fugx,& nolitionis vindidx, ficut in defperatione
quia ira fupponit malum illatum, ex quo fequitur pater,&: hocmodo cadere poteft in fenfitiuamcotriftitia,ideo
ira per fp confequitur paffioQcm tri- gnirionem obiedum adus irx contrarij , quod
ftitixconceptam ob damnum illarimi.Vndequid- erit vindida,ita ardua, &: difficihs, vt malus maquid
eam triftitiam fouet,caufa irx cenletiu'. Vn- lum exiftimetur id profequi, quàm iniuriam non
de D.Thomas72!^r4

1>ifpHtatio L Seäio XIL 345
_ decmì, de quibus egit in locis rus cohibens iram, quandonon e:t timore, vel
diftinguere fimili aflfcdione proficifcitur, non eft per fe pr-
Qadrup lex adus hos muluphcitex-, pu mo^ fecund ùm gene- mò ab appetitu fenfitiuo vt fic, fed folùxn ex L -
confideratio rajes ratioues, & modos tendendi m obieda tioni-ror,^ • • rr ,
.d coll,gen- J. confiderando vfque ad fpecies vhfma allTou '
dum nume- . ^ ^ . ^"""as quae ab appetitu primario otiuntur.
ben. c„.„a.„ cxceUe.t,-a. p.opHa con «T
fiderauoncm requirunt :n corde ad virtutes , & cifeaccomnmH:.r-,tv, •
P,oponi.ur operation« humanas. Primaconfideta.ionevi- e e í T a t i a ! c Z a t L " Z " "'I
^ denu- ceitè paíEcnes omnes fatis commodè ad fecerun S q os att.^
paiTioniuux- ^ .r , j n • r i ^ í^ -''^ ^"^"^'^^Sjqui non contrarias,
Ea primam íexrcuocari,tres circa bonum, amor, defiderium, fed diuerfas pafiiones tradiderunt aui cnim oaf
cóíideratio- & voluptas; & tres circa malum, odiura, titnor, fiones omnes ad duas reuocarunt finem Sete
ucixi. feu fuga, dolor feu triftitia ; cuius diuifiönis fuf- minum confiderarunt, & radicem' haruin naííio'
ficientia fatis colligitur ex ^idis fupra de adi- • num, fcihcet voluptatem ex AriftoteledeLJabus
voluntatis , & dc finguhs paflionibus : bo- tioneanimallumcap.18. & contrarium fcilicet do
num enim, & malum triplici ratione refcrri pof- lorem, vel triftitiam, quibus alij addidcrunt dua¡
iunt ad appetitum ; vel abfolutc, vel vt prxfen- fpecies, fcilicet timorem j & amorem , vt prxci
tia, vel vt futura, nam, vt preterita non mouent puos motus,quibus tendiraus ad terminum appenifiahquo
modo referantur ad exiftentiam prx- titus, &fic varix fententixpofthnt cOncihari
ienrem, vel futiiram; & ideo tantùm funt tres , Diuifio verò Sandi Thomx in vndecim paf- ^
modi, quibus appetitus verfatur circa boiinra,& fiones nobis retinenda eft, quia & raagisrecepta Nu^atia
circa-malum, qui fex di dos adus diftinguunt, eft facilior ad explicandam originem, & co^n- D. Thon!«
npn ob maiorem, vel minorem apphcationem nexionem omnium aftbduum ; quare dix,qux ^^g'« P'O"
obiedi, vr S c m u s i n d i c a u i t , hoc numerari folent, ad has reuocandx funt ,vt exehim
non fiifiiccret ad diftindionem eftentia- candefcentia, qux eft quoddam irx genus ; fidulera;led
qpia modus tendendi in obiedum di- eia , qux ad fpem pertinet, inuidia , xmulatio,
uerfus eft. Iam verò quòd prxter hos adus alij mifericordia, qux funt triftitix quxdam , & venecclfarij
non fint, conftatjoftendimus
enim hos recundia, qux pars eft timoris j quas omnes Ariadus
circa obieda ardua verfari pofi^e ; & omnes ftoteles numerar, & fimiles funt alix, quas dialias
paffiones, qux numerari folent, dèfideria ftinguic Cicero in ilU Tufculana quarta. Alij adquxdam
elfe, vel timores,& fugas. dunt fauorem , qui non eft nifi beneuolentia,
• Secunda confideratione paffiones non funt Alij addunt reuerenciam , qux eft pars timoris,
Pmponitur tantùm vndecim, fed vt non poffint certo nume- cui opponitur conremptus , qui propriè videma
ecun- ro comprehendi à nobis ; fupra verò duas fpecies tur confiftere in quadam audacia , & idem dc
amorisamicitix, & concupifcentixdiftinximus, fimilibus.
& fub his alix diftingui poifunt pro varietateob- In feciinda parte tiruh huius fedionis expli- 7. -
iedorum forraaliuin, fimihtcr genera defiderio- canduseft ordo ipfarum paffionum , qux confer- Quadruple*
rum funt infinita, & idem dc aliis. ri poifunt primó in origine ; fecundó ratione cau- comparatio,
4« _ Tertia confideratione vndecim paffiones con- fx ; terció in perfedione, feu vi, & efficacia moixta
tertia. uenicnti ratione humerantur., de quibus hade- nendi Corpus, quartò tandem in oppofirione, &
nus.Nara termini appetitiui motus duo funtprx- contrarierate. i^oad originem conftat pa-ffio- De prima
cipuè , bonum fcilicec obtinendum , & malum nes illas , qux funt circa bonura ex genere fuo comparati©fugiendum,
illud eft velut priraarius terminus clTe priores, quàm qux pirca malum, quia maad
quera , hoc vt primus terrainus à quo, quibus Iura non habetur odio,nifi ob amorem boni conaddi
poteft tertium membrura , malum fcilicet trarij , & omnis motus natura fua ftiagis refpicit
fuperandum. Ad bonum per fe fertiVr appetitus terminum ad quem, quàm à quo; non eft àilrem
in profequendo, èc appetendo , idque tribus ino- intelligendum omnes tres paffiones, qux verfandis
didis, qui. eifenrialiter differunt, Se diuerfo tur circa bonumdebere prxecdere, fed aliquam
modo corpus alrerant, vt fuprà etiam diximus; faltem, nempe amorem, ex quo contingere pocirca
malum verfatur appetitus tantùm fugiendo teft cxteras fequi pro varia obiedorum applicapcr
ferribus modis cotrariis prioribus, qui etiam tione, nam inhoc nullus eft ordo per fe fimpliproprias
motiones in corpore efficiunt circa citer neceffarius, & hoc modo inrèlligitur, quod
Jiialum verò vineendum verfari poteit appetirus D.Thomas dixit paffiones concupifcibilis prioaggrediendo,
& fugiendo ; quia verò aggredien- res efiTe paffionibus irafcibilis , & has ad illas
do malum, vel pro^jriura, quod fit per audaciainj referri.
vel alrerius quod fit peculiari modo ex- De ordine caufx, & effedus conftat ex didis, g.
I citatur homo, ideo iftx dux paffiones diftindx amorem effe caufam aliorum affeduum; ex ilio De fecunda,
à cxteris numerantur. Spes vero fortaffe etiam enira, fi bonum fit abfens, fequitur defiderium, fi
propriam morionem eftìcic in corpore fi feratur apprehendatur malum contrariú,fequitur odium;
?n bonum difficfte, quia illud quodammodo eft at fi bonum apprehendatur vt excellens, & diifiaggredi
malum, nam arduitas quodammodo fu- cile, & amor perfeueret, fequitur fpes, & fic de
git appetitum, ideo ad ipem requiritur pecu- aliis, qui omnes comparantur ad amorem ,& deliaris
animi vigor, & corpori.s, & fpirituum pro- fiderium , ficut eledio ad voluntatem , & inrenpria
commotio , qux non folùm ad bonum pro- tionem finis ; atque eodem fere modo ex illis iè- , •
fequendum, fed a^difficultatem vincendam iu- quitur, pofita connexione, & apprehenfione obuet
, propterea paino diuerfa numeratur. Hinc iedorum ; ex quo fit, vt ex quacumque priori
etiam dux alix paffiones adiunguntur audacix, paffione poffit quxlibet altera fequi circa obie-
6c fpei contrarix, motus verò irx contrarius non da diftinda ; qux ita funt crdinata , vt pofiro
• numeratur, vel quianon excitat in corpore paf- amore circa vnum excitetur triftitia circa aliud
fionem diftindam ab aliis'^efcercè, quia mo- vel ira ; & fic de ahis, & hoc modo facilè intelli-
F F 4 gitur.

f
, 344 ^ehah'mhmremìfmì,
dcur , quod D. Thomas i.i.quafi.zs. an.^. dicit ribus diftinólum , quibus tribus, tres ahos con-
. ? x d e f p e r a t i o n e fequi timorem, cum támcn^.4y. ' tranos refpondere , dubitati non poteit cùm ^ ^
'an.u dicat timorem parere defperarionem , vbi oppofitorum cadem fit ratio ; conitar erso o
laborar Caietanus in iUis locis concihandis ; fot- nes fex adus, ad quos omnes appetitus leuocarÌ
_ taire ramen eiufmodi paiTiones nullum per fe , & polfe dixi, in voluntate reperiti. Deinde certum ^.PronuB^
* ' „e^elfànunifeiuunt orduiem,& ideo interdum omnino efl: adimi fpei defperationem perfe
' ex alia fequitur, aliquando è contra ; cùra ¿tiùs reperiri iu voluntate; ira verò cùm defide'
j£± i
enim aliquis defperatfe pofiTe fugere aliquod raa-
Imn, frequentiùs illa defperatio generatur ex timore
; cùm verò defperatio eil de bono obtinenrium
fit, feu appetitus vindidx ob iniuriam illa-
tam, cui redius, quàm; voluntati tribui poteft^
cùm caufa, & ratio , & totum denique obiedo
, facilè poteft generare timorem mah contra- dum irx diftindiùs ab intelledu, quàm à fenfu "
Nota- rij. Vltimò nota hxc omnia intelligenda eftè in cognofcatur, vt patet. Et eadem cft ratio de augenere
caufx efficienris, nam ingenere caufx fi- dacia, qux confiftit in firma voluntate companahs
vohiptas natiu-a fua eft caufa contrariarum randi finem, feu bonum intentmn, fiiftinendo
^ palìionum,eft enim obiedum maxime accommo- • aliquod mali peticulum, ficut timor negatur à
datiim appetitui fenfitiuo , quamuis non fit firn- nemine, voluntati. Vnde non video quam maplidterneceifarium,vtahàsexpofitumeft.
iorem diftindionem habeant hi adus in inferio-
9; De tertia comparatione in perfedione, nihil ri appetitu, quàm in fuperiori, cùm in vtroque
t)e tenia. certiun dici poteft, ex genere tamen fuo profecu- conueniant in principio eliciendi ,& diifemnt
noboni perfedior eft, quàm fugaraah,vt D. in obiedis. Et confirmatur ex fympathia, quam Confirm.
• Thoraasindicati.i.^«#3;.^rí.6.&patetexmo- experimur in his adibus inter, has duas facultado
,& ex obiedis rahum motuum; mter paflio- tes, concupifcentia enim appetitus ad fimile de-
, ^ ' , nes verò , qux funt circa bonum, amor videtur fiderium excitar, & è contrario, & idem eft de
perfediflìmus, quia eft perfeda vnio appetitus aliis, quod ex D. Thoma in rota fiac materia^ '
cumappetibfti;&origocxtei-ariirn,deqiionon- elid poteft; magis enim in voluntate , quàm in
nu la dix, fupray?¿?.4. ^ appetitu didos adus explicar. Videatur li.^.zS
/ . IO. In quarta denique comparatione nil cft diffi- an.6.adii , :
De quarta, cultatis, generali enim ratione odium opponitur Obiicit Caietanus primò, quia ea, qux in in- T ,
amori;fuga defiderio ; triftitia ddedationi; hanc ferioribus diuifafunt debent in fuperioribus eftè CaieLdnl,
vero comranetatcm non exercent nifi circa idem coniunda. Secundó , nam defiderare , fperare, iedio du
obiedum fub eadem ranone, vt notum eft,& do- amare funt velie ; ergo fub vno adu volitionis
cet D.Thomas continentur. Ad primum refpondetur illud prin-Ad prima,.
Circa dmerfa vero obieda, paifiones iftx non fo- cipium non elfe eodem modo ommbus rebus aclum
contranx non fune, fed aliquo modo fe con- • commodandum, facultas enim fuperior ad pluiequimtur,itaD.Thomas^^

Diiputatio I I I . Seäio L 3..
neccíFaria. quàm habitus, nihil tamen ledale
de eis occm^ic in Theologia difputandurSed quTa t t hP " ' ?
quoniam vniuerfa de habitibus dod;nna eopio- Qcero v ^ a malo tueatur;
sè ti-aditur in 44. diifutatìcne metaphyßca, Ln vir^ • dicendam dfe à
• fuichoeinlocorepetenda.ptxfetthn.qüiafa- eonft^Str'^'^^T^
dlhmum Theologo etit totam dodnnam hue Phyßcor^Zap Anitofeles 7.
accommodate pro exponenda natura, caufis, au- Perfem ad optimuJ^l virtutem elFe diifoßtionem
gmento , minutione, díftindionéque habituum. dumnam rerum w f j ' "
Ex hac ipfa tarnen dodrina de habituum diitin- eíTe habitum animT virtutem
diohe, feu multiphci diuifione illa erit hoc lo- ßar operationes Z T Z T '
CO, (quia Theologica eft),peculianter tradanda, modo docet i-iftoteks TeÌI

De ^iñutihm in genere,
eírefucccffiiiéviíTurem^ &vitm^^ vktut^^^^
quit) e¿erceat a¿tas temperantix ad vanam glo- le, quia verfktur circa honeftum, & reoni^ r
riam , & foftea mutet malam mtentioncm^ni non tantùm materiam bonam/ed formales eti.n,
bonam,etiamprudenter vtanturillo habitu ,fier radones. Confirmatur fecundó , quia, fi virtus Confirm.,
virtus ; quod patet, nam vc ille fit promptus ad folum daret facilitatem in materia, noni in cir
' • exercendos adus temperantix, non indigct nouo cunftantiis , cùm fxpe ex circunftanths oriatnr
• ' fiabitu ; neque eft cur corrumpatur prior ; infert noua difticultas, oporteret fingulos generari ha '
prxterea virtutem , vt fic, non eife operatiuam, jbitus, qui ad fingulas circunftantias redè difpol
quia licèt habitus fit operatiuus, illa tamen tela- nerent appetitum (ncque enim fatis efifet latLtio
^ in qua ipfe ponit rationem formalem virtu- nem redè indicare, fi voluntas non fit redè di"
tis, non eft operatiua , ficut nec relatio in adu fpofita) quod tamen eft inauditum ; fignum ergo
eft per fe tranfièns , fed ratione ipfius adus ; & eft tam materiam , quàm drcunftantias fub vna
vltnnomfert illum habitum, qui virtus eft poftè aliqua formah ratione habitum ad fe pertinen-
Rcfellitur ad malum adum concurrete. Contra hanc fen- tem terminare,
temiam vide Caietanum i.z.^/.#j5.fiippofito Secundó colligitur virtute,vt talis eft,eftè benè K
tarnen ex didis fupra de bonitate, & malitia, ha- & propnè operatiuum habitum,vt patet in virtù- t Cordi.,
bitum denominan bonum, vd quia ad bonum te fdentix,& de aliis. Probatur, quia conftituun- siwdstur!
obiedum, & bonos adus refertur, & inchnat, tur in elfe virtutis ex habitudine eftèntiali ad ob-
^P^^ eft honeftè app^stibihs. Prima certe iedum , & adus ; effìdunt autem adus ratione
denominatio pertinet ad elfennain, qma habitu- huius habitudinis & indinationis; ergo. Confir- Confirmado
ad obiedum, & adum eft de dfentia habitus; matur, quia omnes habitus, & operationes per tur.
fecunda magis pertiner ad proprietatem quan- í^iam diftèrentiam tdes , vd tales funt Ratio
dam, vel paifionem, vt de adibus ibi dicebam,& autem virtutis eft fpedfica diftèrentia in his
de habitibus dicam. habitibus.
J ' . ^ Dicoiècundò. Dantur habitus in nobis,qui Tertió'colligitur nullam virtutem poftè eftè %
.. Alterno, dfentialiter funt virtutes ; vt probemus conclu- prindpium didens adum malum, qux eft fen- 3- Corollar
¿o"^'^^^íc»endumeft,^nutes alias eftè intdle- tentiaAuguaimßpra.ScD.Thomx J.ß.js.an.4
m hac c^uxftione, quod co modo; quo virtutes adum per fe bonum non poftè dfe in indiuiduo
funt eifentiahter fint virtutes, quemadmodum malum, & fine caufa limitât hoc Caietanus ibi
de dfenna earum eft, vt ilhs non poifit fubdfc ad ac^um charitans, vel aharum virtutum ,Vux '
falfimi in quo ratio tahum virtutum perficitur. à charitate non feparantur ; rationes enim fuprà
Probatur i '^«"^at, quoniam de eftèntia ea- fadx generaliter procedunt, & eadem eft' Jio^
Probatur 1. rum eft euidenna,&cerntudo. De virtutibus et- de virtutibus acquifitis , & infufis ; prLipuè
morales eftentia iter boni ; ergo générant habi- mul eftè cum charitate ; loquor v;ró dÌ^adu e -
US eftèntialiter bonos. Antecedens patet ex di- cito à virtute, quia adus fdùm imperatus habe,
d s fupra confequentia pater, quoniam habims re poteft fimul Ìum malitia bonitati , vt patet
folum indmat ad fimiles adus, & hoc eft de ef- in adu exterion. Quanó tandem inferttir cum . r, n
Probatur. ^ eius ; ergo, Secundó funt quidam ha- habitum , qui elfelÌhter vh uTeft ^
b tus, qui necesario , & ex elfentia fua tendunt polfe tranfmutari in vitium , fieut fciemiZZ
in honeftum , vii honeftum ; ergo &c. Antece- poteft fien error, nec è contrario, quod e^p r^
deus pater, nam illa rano honefti boni eft per fe notum in Philofophia ^ ^
appetibilis ab homine, & ad eam appetendam Sed quxrer alicpis an habitus, qui ex obie- g
non eft promptus & facihs natura fua ; ergo po- do proLmo non'eft per fe, & elfentialirer v ri Que^ucula
Confirm. " --^Pofl^^e.acciLti^äi.imusenimll^ ,
amn formale atqne adeo mfert d.ftmäam, & tùm confiftit in quodam ftatu. ac denonn'natto
m . bo4m be^n^ & ^«^aqt^e in ordine ad adus ipfos confiftit, quate-
1 ^uare,&r ' conuementer amatum; nus vnus eft coniundusalrdl ab illóque impera-'«'
m . quibus colheirur primó ho. K.bírn. dingitur in fuis adibus. Primo tamen mo- Sccund,. ^
^ i.CoroU^. indiuaTe tamùm af l^^^^^^^ dû nullum habitum credo eftè acddentaliter vir- ^
ex nunc dw fi^d oh^Tfor 'T Virtutum, tutem propter diftèrentiam , qux eft inter adus
I ti -a r^^^^de^ ^habiLUdusenimpoteiVeàlrbuspn"^
f| ^^"'^dfionSrneX-"^^^^^^ ciphs, vno didente , aitilo impe,anr^e £ ab' '
vtroquedeberhabereahquodeftèfvtfuprà dixi-
^ Confirm.i ' «^"s : inter habitus autemSpfos in ratioL habi-
É ^^Pnmo,quiaideo m ahum aliquocmiFîntripfecum, vnde quamuis
^ , adus
t

Dlíputatio III, Seaio IL 347
aaus ciìèntialitei; temperantix poffit eíTe acci- voluntate ; ergo & virtutes eius ex fuo genere
; * clctaliter rehgioms, numquam tamen virtus ipfa,, Patet, nam virtutes participant modum o^ran^
qux e l temperantia eifentialiter, poceít eífe acci- di ipfius potentix, & in idem obiedum feruntur;
dentabter religio perfedione autem obiedi ,&modo operand
5, Dico vlrimo. Bonitas virtutis quat^ius figni- otitur perfedio potentix; ergo & habitus. Con- Confi...,
.Aífcrno. ficat illam conuenientiam quam habet virtus firmattir primó, quia adt4 intelledus funt percumnaturarationab,noneftdeeirentiacius,fed
fediores in genere entis, & ideo felicitas inV
..CC5.CC. ^fiip^docet^Conclufiopatetexdidisd^
tateaduum;& ratio cft eadem, quia Ifta con- vbi vult
uenientia eft bonitas ipfa, feu appetibilitas vir- morales eífe fimpliciter vittutes, intelleduales
tutis qux non eft de efien^a entis,vt fic. verò, iolùm fecundùm quid, quod etiam efcom-
,0. Ad fundamentum Scori patet iolutio ex di- muni loquendi modo liquet, fdentia enim &
acisfitalla- dis ; negatur enim illud quod de adibus bonis ars non fadunt hominem bonum fed fecundùm
stnn.}. dicit, & ad illam experientiam de ilio habitu quid ; virtus autem moralis fadt bonum fimoli
temperantix acquifito mala intentione. Refpon- dter etiam fine puris intdledualibusat virtus
detur mutata intentione non reddere hominem vt Ariftotdes didt, cft , qux homm facit habenracilcm,
& prompium,vt lupraprobaui ; fieri ta- tem-, ergo.
men ppteil, vt ille habitus fit indiftèrens ex obie- Sed quia h^e dux partes conclufionis viden- A
do fuo, & Ita maneat cum virtute, & aliquo mo- tur inter fe pugnare, ideo Caietanus i!la quafi., 6 Ap pares re
do luuet, fi tamen ex proprio , & inrrinfeco ob- & Sor. lib.óJe iuBiùaquafi.S. & alij laborant in P"gn=»ntia ve
ledo Vitium fit, corrumpetur. Ad aliud de rda- hac re explicanda, quibufdam dicenribus virtùrione
negatur virtutem conftitui propria ahqua tes intelleduales in vltima dift'erentia eflè perfe^ diiloluatut.
rdatione , fed tranfcendentali habitudine ad diores, morales ramen cifc meliores in commu- ' '
fuum obiedum. "i > & generica differentia virtutis : quod non fa- Non placet,
c IT o 'r ^is intelligitur; quia comparatio fit in ratione
S E C T I O II. communi, & exceifus cft in propriis rationibus,
' , / r- • , . . . „ quia in ratione communi ,& abftrada non eft
gmmododmtdatur'ymusin mteUe- maior, vdminor perfedio; prxdpuè, quiage-
Siudemyé' nìordem. nus non eft in vna fpecie perfediùs, nifi propter
D^ luus Thomas Sc alibi
^ ixpius, banc diuifionem adducit. Dico primeliorem
differentiam. Et eifdem argumentis
improbatur, quod alij dicunt, virtutes intdleduales
in genere habitus dfe perfediores, in gemo
virtutem coiiuenienter, & fufficienter diuidi nere autem virtutis minus perfedas , nam hxc
mintdledualem,&appctitiuam. Hxc colligi- omnia prxdicata mutuò fe contrahunr.
tur ex Ariftotele i. Ethicorum cap. vltimo, Se cam Dico tamen non elfe inconueniensrem vnam, a,
rede declarat D.Thomasy^/^m.Supponendum efi qux in efiTenria fua eft fimphciter perfedior alia,
autem pro nunc fub intelledualibus virtutibus in aliqua conditione eflfe minùs perfedam,vt
comprehendi quidquid poteft dfe in.quauis co- intelledus in efliènria fua eft perfedior volungnofcente
facultare , quod ahquo modo ratio- tate, & tamen in liberrare , in virtute moucndi
nem yirturis habeat ; & fimiliter fub appetitiuis alias potentias. Se fimilibus, poteft efife minùs
virtutibus , quidquid ftudiofum dfe poteft in ap- perfedus. Adus etiam inrelledus licèt in fe fit
äiTur^ petiru fenfitiuo, dequo quale fit infrà dicemus,, perfedior, ramen in ratione adus humani, &
ex quo patet fufficientia diuifionis omnium vir- boni moralis, non item ; nam potius bonitatem
tutum rationalium, qux fiiffidenter per hxc duo fuam à voluntate fumit ; fic ergo dicendum cft de
membra diuiduntur ; virrus aurem perfedio cft habitu. Ex quo figno probarur illa fecunda pars Probaturderationalis
potenrix. Aduertendum ramen, quòd conclufionis, quia licèt in efìfentia, habitus in- "jf^j^r
licèt hxc nomina membrorum fumpta fint ex telledus fint perfediores cùm tendant in obie- pars"tÌipiifubiedisvirtutis;
tamen'potiffimum differre ex dum in genere entis perfediùs ; atramen in ra- citer.
obiedis , nam intelleduales rendtint fub ratione tione boni, habitus voluntatis funt fimphciter Primò.
veri, & quia omnis habitus intelledus fub ea- perfediores, quia tendunt formalirer in bonum
dem ratione tendit, ratio talis virtutis potiffi- fimpliciter, nempe honeftum. Secundó, quia vir- Secundo,
mum perficitur ex modo , nempe quia infallibi- tutes appetitiux . perficiunt hominem in ordine
liter rendir ad verum, nam quia in intelledu nul- ad operationem humanam ex fpecie fua, & ex
lum eft aliud obiedum, quàm verum, non po- modo, quoniam perficiunr voluntatem quatctuit
ex fola nuda ratione obiedi fumi ratio virtù- nus cum dominio, & indifferenria operatur, in
tis; ex modo igirur tendendi determinandafuit quo dominio confiftit proprius ille inodus huratio
virtutis. Virtutes item appetitiux tendunt manx operationis ; virtutes autem intelledus
fub ratione boni ,& quia rationes bonorum più- conferunt ad perfedionem quorumdam aduum,
res funt, ideotahs virtutis rario perficitur ex hoc qui fecundùm fuas fpecies funt quidem próprij
quod attingit obiedum fub perfcdiffima ratio- hominis , non tamen fecundùm modum ; bona
ne boni, nempe honeftatis ; ex quo etiam habet, autem hominis in his fimpliciter cenfentur convt
perfedo modo attingat , fcilicet benè , & fiftere, qux ipfe operatur modo humano, & ideo .
honeftè. > illa-funt propria media beatitudinis conièquen-
' Dico fecundó,^iiamuis intelleduales virtù- dx. Terriò virtutes morales tales funt, vt cum Tertiò.
Affertiò tes in genere entis confideratx perfediores finr, eis non fit coniundum, quod homini fimpliciter
tamé in ratione virtutis, morales funt fimpliciter cft malum, id eft, non permittunt in fuis adibus
perfediores. Priorem partem docet D. Thomas illam malitiam , qux hominem reddit malum
adetur ^^•^'ft'^fi-s6.art.^.SíAúñotúes z^Ethicorumcap.6. fimpliciter,quia verfantur circa honeftum , vt
rpars. Ratio eft, quia intelledus eft perfedior potentia honcftum,vt diximus ; virtutes antera intelledus
! non

^ 4 8 De ^irtutihm in genere, '
noil excludunt iilam malitiam ; nam adus earum fienai plures. Prima virtutis intell tT- l" •
poíílmc eíTe fimpliciter mali j vnde fi redi finr, ' culatiuam ,.& pradicam ; quam Ar ft i
magis inerentur laudem propter reditudinem, termittic, vel quia ex n'uma-atis fn k
quam à voluntate, Sc virtutibus eius recipiunt, rat facilè colligi, vel quia aliqua m "
quàm propter propriam excellentiam. Atque has qu^e inimetauit, poifunt per Lc ali.T'^^'' '
' omnes ferè rationes comprehendit D Thomas diuidi, fapientia enim omnino fpecuktinf T
, : ' cùm inquit, virtutes morales elfe fimphdter vir- prudentia, & ars omnino pradicx fdem
tutes, quia perficiunt non folùm fa'cu tatem ope- rò in fpeculatiuam, & pradicam din a r i
randi,fed etiam redum vfum ; intelleduales verò fimihter intdledtis i^haLTrl ' ' ^
dfetantùm fecundùm quid virtutes, quia folùm W'latiuorum, & i„fynderefim; TeSTft
dai^ facultatem operand,/ men omnem faentiain , & infe ledZ con "
J Sed quxret quis, an dicendum fit has virtutes parata ad prudentiam arte^^d Vim ^
mrcl- elfe ana ogice virtutes, nam D.Thomas 1.2. qu^- tes fpeculatiuas, quia in ve rTik r
«r vircus. fi nomine virtutis fignificetur habitus qui. cas virtutes; & hoc modo docet SÍ^S TCÍ^^"
malitiam i fi tarnen virtus dicatur i la, qua: eft denter • vel eron ^v ' ^ ' ^
principunn adus moraliter boni , vt iLom- noSi^^ii l t u r S
m„ni vfii hominum vfurpati folet. ac D. Tho- fttationemTn^diZLtL a 'V
mas loqui videtut, adfcitti poteft analogia ; di- fapientia. Èrau^etM d X ,
«mus enim fuprà aflús voluntatis proprios efli tus verfantW c fea fintut i ¿ """ '
fimphciter bonos . & honeftos , reí,quos verò in quibus n hil eft „ fí "m „
denominati ab illis, &analogicè eífe ?alesiidem poànt hab r cmSn^^^^^^
ergo proportionaliter dici poteft de habitibus, íe vide Caietanum 1 o h ff "
quod prscipuè intelligendum eft de virtutibus co vidfr„rl7Ò " «¿Ì7-Quibufdara cr- Vtiqaib.
a svíír ¿-.SÄ;:;:
lofophi, fed etiam Auniftinus, A . ' j f ' """ '

DiípmatioIIL Seäio IV.
nam licet conditiones rermn íingulariam íinc v fr Cahirir,,^^,^ . f^j ì -i- • ^
: >varix. tamen cccurtentibus his ,%el ilhs con- c^fi vcrfeZ^
ditionibus certum effe poteft quid . & ,uo mo- ex eeleíe fül ^
do lit agendum,& hoc modo procedit ],ruden- uuf "üa„"r A operaría
, qux penfatis omnibus circunftantiis^udicar C u l t r S P""«'""
operati lioc, hic, & nunc, effe honeftum, quod uX^Z
iudicium eil pradicè certum, vt fuprà diximus,& perrinen^ r'-l: ' ' loquamur,magis
cius Veritas dicitur eife in ordine ad appetitum, Lri verAmm nn
^di.partc-. ^^^^ ill^ aebet appetitus conformari. .Et laria habearit radoT"'"'''^
iimiliter procedit ars , nam propofita conditio- matica,& Rherorki v.?"''" ^^
ne talis finis , & tali materia, & conditionibus tes intelleduales cuìa fníi""^''" f"?'
eiuá, poteft certò iudicari per regulas artis quid, vel in hc^e cum m;\anids cTuen"
& quomodo operandum fit , quod intelligitur operati es externas refoumur " ^
quando ars eft perfeda, quia interdum procc- Tertiò colligitur cur Arift 1 Adir
ars per modum opinionis, & tunc non eft eírevirtutem fecundùm quid ,7rulndam verò 3- bollar,
virtus, & huius etiam veritas dicitur confifte- fimplidter,quoniam ars non refpicit honcftaLm
re m ordme ad appetitum, quia bonus arrifex nec redum vfum fimplidter; prudenria vetaran
tale effìcit opus , quale vult. Vnde fcripfit An- tùm verfatur circa honeftum,;r hon ftum, & a" ¡S
ftotdes é.Ethcorum cap.t. s- ad perfedionem filud redè digendum dirigir,&mouet Vr^dcno
artis pertinere fpopre errare , quod tamen eft tare oportet prudentiam v?rhs modis vfurpari &
contra perfedionem prudenrix quia cyirede lata quadam fignificatione comprehendere hiT-
Duuiio. contra finem cms. Secunda dmifio eft virtti- tus quofdam,qui non funr fimplidter virtutes vt
•tis fpcculatiux m intelledum fapientiam , & eft prudentia militaris,& ptiidenria mercatolis^
fcientiam, de cuius dmifioms fufticientia, & de &c. qux in hoc conueniunr,nam propofito certo
ranone . & perfedione vniufcuiufque membri fine vnaquxque redè difponit hÌ^minem ad elimulta
dici^ poftent, fed a Philofophis tradan- gendum conuenienter,& provt reuera expedir tatur
, Videnque poífunt dida m dtlfut. i. Me- li fini, & prudentia fic fumpta ex genere fuo cft
taphyßc.^ _ ^ potiùs veluti quxdam ars, vr prudentia miliraris,
4. Terna diuifio cft virtutis pradicx in artem, & quxcumque alia > qux per fe non rendar in vit-
Dmifio. & prudentiam ; circa quam 3 quia magis ad nos tutem,& honeftum vr fic : illa verò. qux ad iftum
pertinet,notandum eft primò has duas virtutes fine rcfertur, virtus fimpliciter dicÌrur ab Ariftom
his conuenire, quód vtraque verfatur circa fin- tcle,& à D.Thoma etiam,propter ratione didam
gulana ; vtraque fe cxtendit ad opus,vtraquè Obiides.Aóhisprudenrix,quatenus procedunt' 9
eft ahquo modo rcgtila voluntatis, & operario- ab intelledu, non funt per fc boni moraliter , fed Obtßio
num extcnorum ; dift^srunt tamen,quia cùm duo folùm quatenus à volunrate pendent, quia per fe dilfoluitur.
poifint confiderari in externo opere, nempe ho- non funt liberi j ergo nec ipfe habitus erit per fe
neftas eius, feu reditudo moralis, & quidam re- fimplidter virtus.Refpondetur concedendo in ildus,&
conueniens modus eftìdcndi opus ; vtra- lisadibusnon dfe per fe,& intrinfecè bonitatem
que ratione pendet opus ab intcriori motione moralem.Vndefi nomine virtutis fignificatur haappetitus,
& à direólione intelledus : per arrem bitus ita hos adus folùm elidens, pfudentia certe
ergo difponitur intdledus ad redè exercendas non dfet virtus; nunc autem virrus vocatur habioperationes
exteriores fecundùm eam reditudi- tus ille, qui per fe & ex natura fua cft ahquo monem,
qux confiftit in debito conpntu , & ordine do principium talium aduum ; & huiufmodi cft
partium ; prudentia vero confert ad exercendas prudentia,quxetiam fi non eliciar formahter booperationes
conucnienrer fecundùm redain ra- nos mòrahter;eiÌ tamé regula eorundem aduum,
tionem,& honeftatem,qu^ differentia ex termi- & id dfe infalìibiliter mouetur ad honeftum , &
nis,& ex communi fenfü omnium eft fatisnota,vt optimè difponit in ordine ad operationes humamagis
infrà patebit. ^ nas,vt in fpecie,& modo conftitutas ,& ideo vir-
Ex qua intelligitur primò cur Ariftoteles 3. tus fimpliciter cenfetur.
:ofollar: Ethicorum cap. y.& S-dixerit artem eiTe redam Vlrimò.In hac virture prudentix aduertendum 9.
r Adilo- fadibilium, id eft , externorum ope- eft ex fupradidis deadfbus humanis,iudiciÚ illud Qua de
;

De/vírtutihm ingenere,: /
morales , quia tamen non ilíos perficiunt, qua- & redi rudo fumitur ex habitudine, vel commcn- '
tenus liberi funt,idco nomen hoc proprie ilhs f«ratione ad aliud, quia verfantur circa opera oer ^
non tribuitur , hcet interdum accommodettir re primo ad bonum alterius ordinata Virtutes
prudentix, vt notauit D. Thomas ilU qmß.^%. prioris generis dicuntur efiè circa paffiones non
hxc virtus inaximc,pen- quia hxreant in appetitu fenfitiuo, id enim neref
i act ab appetitu, & minus poteit per ie fola redi- farium non eft, vt patebit; nec quia materia ckc¡
Í ' f tudinem in ilio efficere. Qua prudentia omiffia, quam talium virtutum femper fint paffiones
de aliis diij^utat D. Thomas i. i^ qmß. ^ 60. petitus fenfitiui ; humihras enim, Ôc alix, in hr
l.r ramen in priori folutndemonftrat quo modo mo- ordine virtutum numerantur, qux tamen prx-"'^
I ralis virtus fe habeat ad paffiones,id eft,an ab illis pue ponunt modum in aifedu voluntatis vnde
. - . I • diftinguatur,& cum iUis eife poffit,de qua reprx- etiam in rebus fpiritualibus reperiuntu- dicuntur
ter illa, qux ad materiam de paffionibus fpedant, tamen verfari circa paffiones, quia in habitibus
& qux de virtutibus appetitus fenfitiui dicemus, difficultas rede operandi circa res , qux ad folum
nihil videtur notatione dignum ; in aha verò tra- ipfum operantem pertinent, maiori ex parte ori
dit diuifiones harum virtutum. tut ex aftèdibus non bene ordinatis. Item quia
a. , Vbi fecundo aduertendum eft quofdam ne- priñcipaliores ex his virtutibus in paffionibus
rc vircurum ^^ ' adxquatum obie- eft, bene Componete inferiorem appetitum cum
' montra qqof- fit bonum honeftum, & adus ems fir prom- fupeiriori, paffiones autem funt inferioris appeti
dam, pram reddere voluntatem ad omnia opera virtu- tus. At virtutes fecundrgeneris dicuntur efte Lea
tis, qux honefta funt,qtiodficontmgat volunta- operationes, quia ita referuntur ad reditudinem
tem elfe facilem in vna materia virtutis,& non in ipfarum operationmn per fe, vt non refpicianr
aha,dicunt habere virtutem illam inchoatam, & tantùm perfedionem ipfius operàntis in ièipfo
non fans extenfam,^& eodem modo loquuntur de fed provt ad alium rcfertur, nec per fe tendaní
appetitu fcnfitiuo,fi in eo ponenda eft virtus.Nam ad moderandum aftèdum & fubiiciendum vnum
vnum habitum dicunt fiifficcrc vt appetitus fenfi- appetitum alteri, ièd folùm ad bene exercendúm
tmus mdinetur ad obediendum m omnibus vo- officium erga alterum;quòd fi contineat hoc offiluntan
tede motlenti. Hxc tamen fententia ab cium ex paffione aliqua non bene exl-ceri tunc
omnibus rei,cirur cum Ariftotele 2 Ethlcoru^n cx confecutione illain moderantur. Quoc rea d"- ^
mM- &D.Thomas^.öo.4rM.probathasvirtutps da diuifio buexquiualet, virtutiim^xdam rc-
poteft ex didis fupm re,niffiuè difputat,o^ veròad alreruni, ex quo fatis conL fnffic ^
vnitate, & diftindione habituum , oftendimus & rario huius diuifionis lutticientia,
quippe in vna potentia eftè poftè Secundó. Diuiditur virtus ad alterum, feu dr: 4
plureshabitus,qma habitus eft inferioris ratio- ca operationes, in multa genera,
ms,&ge_peradtis; de^^ eniiÌad alterum , debitu^n alteri r c E ^
ibus ; vnde licer ratio boni honefti refpedu vo- quam enim virtus indinaret ad alterum, n ffhoc
untatis fit veluti fpecifica, tamen refpedu habi- dfet aliquo modo alteri debitum , Me^ quate
tuum eft generica, fub qua continentur diuerfa nus ille alter poteft eftè diuerfx mionis^ Tei
obieda fonnaha virtutis, & ad hunc modum ex- etiam debitum ipfum, poifunr variati fpedes' Z
P ican poteft ratio D.Thomx/«.'^. ...., .quia ere- tum virtutüm ; /nde m^hoc ord "^iStu,t^
dibile non eft tot adus tam d,uerfos, & ferè nul- ftiria, & in eo ponir tres fpecies D Th^Zs n ^ '
lam mter fe habentes connexionem,in vnum con- pe iuftitiam leg-ilem oux eft n -in^r J^n f J
ti ud,nefc,entiarum,&artium,fed in hoc occur- tiuam,qux eft è contrario commtmi at is .d n7r
f n r f dicen- res dus-& ^ ^
dura tot clfem intdledu prudent as,quot funt in priuatas oerfon^. .A hJ, P^^^P"^ mrer
moralium • opeiationes. Ita Ü. Thomas q. 60. citata.an. dignitate conftinir-ic r^., • j 1 .
e^ Ariftotek ergo ,dr,erv «ftrrer^e Ä
tendnm omnes v.rrures morales elicere aftns.qui genus perrineant, vt de liL tarfd; ma^
funtvere operationes humane, & hoc modo o n- centrale amicitia fe m^JriVorr j ®
•nas expon, t.operatio honefta, & teda eft cfFeaus derique poteft S thomar, , «it a 1
Tertódiuidirur aliudgenus virtutis inpUui- f.
"Arillotelír¿lwl r ^ Tn 'f;^^ "•«^ hf^pr.^cipuèelTe in appetitu reni;ìiuo.l>onit ^
iMuibufdamóbI a s ¡'1° ^ppetitu duaLfl'epotentias.irarci-
. acreai,udinfmC^^ b'kni>&concupifcbilem.vnde c&ludir virtntes
dovtarurilfamaterTavktuA ' r ^'»¡"«as à virtutibus moderátibus paffionesira- b« ZZ-
""oni conueni, .^n pr ^rid raTa r-r" if i" Pa^onibus dL pofle con- SnbJpÌf-
, mxta D.Th;
modus,
, , . t

^ Diifutatio III. Seäio V. ' 351
moausVfcu foi-ma P^ffion^ fdlitet au tendat in qualis eßh debet ; quare tora ilh partirlo dubia
obiedum amando, vel deiidetando ; ièatuir et- manet,& obfeura.Lnpoteft rameLoe loeo exgo
folum difterentiam in modo pa^^^^^^ pbeari non inrelledis r^ionibus omnium virrt
fufficere , VC virrutes diueilx iint, fed confidc- tum /ir L ri j- j •,
, a .. r« «^"cic tum, &paüionum;hiEc fola nunc dicenda videnrandum
eft,an inter íe nur connexíE pailiones tur l • v >
7,. I • '•"r, primo non omnes has virtutes per fe nrimò
illx, vt vna ex altera oriatur, retenta eadem ratio- refpicere oronrfA A/ ¿ ^ •
ne honeftatis : nam circa plures paffiones he con- fenSf vr X " r f ' f f 7 u
n • -j , ^ pater de ventate, & fortafte de phi onexas,
vna eft virtus ; ex quo videtur concludi timia, & liberalitate. Secundó videtu7cmum
omnes virtutes, qux dicuntur eftè in potentia non eftè hic ntimeratas à D. Thoma i r e s v W
concupifcenti c^ per fc primo moderan amo- tés, qux ad hoc genus pertinent ; omiíí t ergo ^
rem, nam ex ilio cxrerx paffiones concupifcibilis tienriam , modeftiam , caftitatem ; & Ariitlreks
. oriuntur Solum poftèt eftè difficultas de panen- addidit verecundiam, & uemcftm qux an
tia qux dici tur eífe m porentia concumfcenti, & virtus fit,fuo loco dicemus. Tertiò forraft^e etiam
per fe pnmo moderan tnftitiam 5. fed breuiter di- verum eft non omnes has virtutes numeratas eftè
cendum eilhocipaim efficere pnmo moderando fpecies cftèntialirer diftinètas, fed folùm rnidns
amorem,id eft, inclinando voluntatem, vel appe- diftindos eiufdem virtutis, vt fortaife liLr.l
titum ad volendum illa obieda, & in.illis gau- ras, & magnificentia; philotimia , & ma^nam
dendum, qux alias rriintiam afterunt dolo- mitas. 0
, rem, plura autem ibi dicit Caietanus, quem vide Vitimò aduertendum eft Ariftotelem 7. Ethl- 8
fi placet. . r -k-i • • T. duas ahasvirttit«
; - pamoniDus autem naiciDilis, inquit D. nentiam fcilicet, & conftantiam. Primam vult tia, & conre
modera- Thomas non habere neceftariam connexionem eftè quafi temperantiam imperfedam, quia pu "
ÌZTunà f paffionibus concupifcibilis. Ratio eft, quia gnat cum paffionibus, fiiccumbit tamen. Secunda
hx paffiones addunt ranonem ardui, & diffici- fimili modo efiè videtur tanquam forritudo imhs
; qui autem eft vere difpofitus circa ea, qux perfeda ideo dicit eífe imperfedas virtutes
, Commuma funt, non ideo fic erir circa ardua, & de quibus D. Thomas i. 2. j8. amc. 5 ad z
diffidlia, vnde conciudit necellànas elfe quaf- ^ z.z. qu^ß. 11 j. art. z. quidam tamen ex difddamvirtutes
admoderandas has paffiones; diftin- pulis eius volunt has elle habitus omnino diguuntur
aurem irafcibihs paffiones prxcipuè in ftindos à veris virtutibus temperantix, & fortres
fpedes , triftitiam , timorem, iram ; nam de- titudinis, quod ira eftè non cenfeo , vr oftendam
íperatio, & audacia duabus aliis refpondent, & infràßä. 6.
fimul temperantur, qux tres paffiones non neceffariò
conneduntur, quia obieda earùin funt vai- SECTIO V'
^ de diuerfa, & pro eis moderandis tria virtutum '
genera affignantur diftinda, atque ita ex parte / • j- -r •/ r ^ ,
paffionum habemus iam quafi quatuor genera De diis dmtßomUs Jeu potius denominavirtutum;
in fingulis autem generibus numerar tionibm ^irtutUm pmcipue Cardma-
D. Thomas plures fpecies ; in primo fcx, tempe- ' lium,