ECLIPSIBUS - Doria

I. N. S. S.„ T
DISPUTATIO PHIHOSOPHICA
Dcj
ECLIPSIBUS
Quarn cum conienfu
dmplifiimoz IfacuUatps Phikfophkce
Ik
fiegia Fennonrm qu

Reverendiffinto h QhrifloPatriacDominsi
Dft. JOHANNI GEZELIO,
S.S. Theol. Dod. celeberrimo , Epifcopo
Diacefeos Abocnfis longe graviiiimo>
Regi* Academi* , qu* Abo* eft, Procaneel;
lario ampliffimo, Confiftorijq; Ecclefiaftici ibidat»
Pr*fidi aequiffimo, M*cenati acPatrono magno,
fummb honore «c reveremia per*
petim profe>pendo.
Pl. Reverendo ac Pr£clariJflmo Viro,
Dn. M.MARTINO MILTOP^O,
Rcgi^ Aboenfis Academiac Re&ori Magnifico,
ibidemqj^tofeflori flog, long^ digniffimo, ac ir<
ptjftjsFaftorimeritiffimojPrseceptoriac Promotori
quovis honoiis eultu devenerando,
NE 0 NO N
Maximeßevereniis&ExceUentifflmisVirki
Dn. ENEVALDO SVENONIO,
S.S.Th.D. Ejufdemqiin Acad. AboenfiPro»
feffiori primario celeberrimo, tieclefiarum Aboen?ftum
& Nummenfis Paftori grayjffimo.
Confiflorijq; Senion.
Dn, petro S3ang/ S.S.Th.Dod,
in«j", Acad. Ab.ejufdem ProfefT. celebeni^
mo, & Paflori in fideliffimo.
Dn. NICOLAO TIINANDRO,
S. S. Theol. Profeifori accaratiilimc,
ac Paftori in jUmdO digniffimo.
Patronit, Promotoribut acTautoribus devotnacfubmijfa
mcntefemper(ohtldk
Salutern & obfecjuisu»

QUod ttevota animi fuhjefliohe jam offerO
ingcnij mci qualecuntfo jfecimen^
iiomtnibus Veftris, Reverendijjime DoMiNE,
Magntfice Dn. Rector, Maximeßcverendt
2?Amp/tffimi DoMiNI, quod infcribere
fujlineam, audaciJt ac temeritutis notum
mereri pro veniap/ane exiflimaripoffet, nifi
mihi boc jamprtdem smperarent tUa vefim
longe maxima bcneficia j soncederet fingu*
laris vefler favor %5 benevo/entia; qutbut.
& Ego iS totu mea domtupaterna vobis ad
qu

iri. Pauce quofc lieet h* fint pagin.it
tionfatis negotium, quod cxpcrant, abfolpentes,
ac propterea magnorum virorum
conffeßu indign

PRyEFATIO
MAgnam vim fyderum in haeC
inferiora ac corpora mixta eifc
iiemo fanus facile fuftinebit diffiten,
cjund negaret,non minus ignorantiam
quam pervicaciam fuam turpiter mihi vidctur
prodere. Abhoc mortaliumcommercio
Utut remotiffima funt Aftra, fingularem
tarnen corum yirtutemfentimus. Pro vario
fuo pofitu varias temporum variascj-, generationum
& corruptionurn' viciffitudines
infert Sol; Heliotropium omnibus horis
fum Soie converti mirum eft. Humores
crefcente Luna augeri, decrefcente minui
quis ignorat,^ Incancris, oftreis, conchyleis
experientiam habemus teftem, his plenilunio
überior cft fuccus. Ligna in plenilunio
cxfa, aediurn fabricationi propter
humoris abundantiam minuscommodacffe
videmus, contra in lunaz decremento
diffeda, aptiffima_>. Unde Cic. lib. 2. de
Nat. Deorum: Muita X Luna manant (£
fluunt, quibus 0* animantes aiantur augefcantq.
(f pubeficant maturitatemqj ajfetjuantur,
tju* oriuntur a terra. Praete-
A j rea

ea in propriis quoq; noftris corporibusnoa
raro experimur mutationes, quas diverfus
ille infert coeli influxus, jam enim malorum
nebulis quafi difcuffis ftontem porrigimus,
jam vero eandem fpiffis a;gricudipum
maculis obfuicati corrugamus. Ex
guibus praecer alia innurnera, quemad,modum
patet aftrorum vim magnam eife, ita
ficcitates aut pluvias, tempeftates, yentos,
ifterilitates, amaon* caritatern &c. ex ijs
probabiliter polTe praemoneri, credimus.
Varia infuper Aftrorum in haee inferiora
eftedta varios efiam eorum arguunt in coelo
motus. Aiiis enim ftellis aliosindidit Deus
motus vt afficerent varie haec inferiora_..
Id vel evincunt (^cuvi^tva, illa manifefta,
quae vifui ita exponuntür vt ab omnibus
ctiam fine folerti obfervatione cernantur,
qualia funt temporum viciifitudines, alter»
tiatim creicencia & decrefcentia dierum &
no&ium fpacia, cerca loca ortus& occafus
Solis in cardine ufjroq; Horizoncis orientali&
occidencali; Variae Effigies feu phafet
LunaeiVencris nuncexort»anteSolem matutinus,
nunc fplendor vefpertinus, aliaq;eju&
Oiodifolooculorurn fenfu cognofcibilia. Ob
hiincquoqivarium motum diverfa* accidunc
fteilis paffiones,hinc Planetarum jam in hoc
jam aiiud ftgnumvel cccli domum curfus,
md«

inde funt c: rum conjunctiones & oppofitiones,
ob quas non raro contmgit iumen
earum nobis terrafincolisinrercipi, quominus
eo frui poifimus, unde tKKcnrHV ieudelinquere
quafi videntur. At cum in hoc
argumento, quod eft de Solis ac Lun£ Eclipfibus
ingenij mci vires periclitari jam
conftitueram, paucisq; id, quod a me in
hancrem adferri poteft, fpeciminis edendi
gratia comprehendcre, propius me ad propofitum
conferam. Te interim benevole
Leftor humilime & officiofe rogo vt mihs
adfis benigno animo. Nonea accurationc ac
tarn plene efle traclatam pcrpolitamq; hanc
materiam, quin plura adhucprxclariora adferri
poifint, ingenue fateor. Y^niam er*go
brevitati & his, quarpofitafunt,dabis.
Qupniam putaverarn ad dilucidatio-»
nern hujus materia: plurimum facerc, fi
praemitterem perbrcvem motuum Solis Lunarq;
donfiderationem, quo via pararetut
mihi facilior, explicatis quibufdam terminis,
Eclipfium indagandi naturarn, in tris
membra hoc qualecunq;excercitium difpefcercvolui,
quorum primum terminorum
aliquorum explicationem fuppeditabit, reliqua
duo ipfius argumenti enodabunt traftatum.
Faveat Dcits cuncHpotens conatibus
mcis, qui vt in ipfius laudem & gloriarai
cedant devote opto..

Membrum Primum, "
De motibus Solis & Lunas.
V Olis motus eft vel diurnus pcl annuus^
*^hie proprius, illecommunis appellatun_.i
Patet quippe expcrientiafcnfuum Solern fuo
motu diurno vere ac propric circa terram
moveri ab oriente per meridiem in occidentem
indcq; per mediam nodem in orientern
rcverti. Licct hie motus Solis eft
continuus & uniformis, quod ex umbVis
corporum altitudinibusq; Solisuniformiter
crefcentibus & decreicentibus patet,tamen
non eft perfede circularis fed fpiralis fphaericus,-
nam non femper oritur & occidit Sol
in iifdern punctis horizontis: nee femper
tranfit per eadem meridiani pun&a vt ma-r
nifeftum eft.
§. u. Annnus So/it motm annuo fpatio
abfolvitur-, Tranfit fiquidem Sol hoc fuo
motu ab occidente in orientern progrediendo
infra 12. afterifmos Zodiaci via obiiqua
refpetftu acquatoris, quia modo adverticem
noftrum polumq; confpicuum accedit,
modo ab eo ad oppofitum mundi polum
reccdit. Sed extra tropicorum metas
nunquam egrcditur; poftquamenim die folftitij
asftivi tropicum cancri aequatori parallelum
accefferat, inde curfum fle&it convertendo

yeftendo fe per alias fpiras ad auftrum, x.
§. 111. Nonminus AftrenomiquamPhyfici
fuppont^nt quidem motum Solis incaelo
proprium uniformem & sequalem effe ac
aequalibus temporibus eum aequalem curfum
abfolvere, unde etiam bic motus prout
nos e terraeum obfervamus, verttsfimul
&apparens appellatur, eft tarnen hie motus
inajqualis &difformis, dumaequalibus tem*
poribus maequales arcus de Zodiaco abfumat,
quod manifeftum eft ex temporum
intervallis, quibus Sol percurrit diverfos
femicirculos variasq; quadrantes elipticae.*
Patet enim ex obfervatione a:quino&iorum
A 5
folem

Solern in femicirculo boreali feu ab initia
y per © ad initium £b morari diebus
JB6. aut 187. at in femicirculo auftrali ab
»2: per *p ad initium y> diebusfaltemi7B,
aut 179. Hinc in calendariis a 10. Martij
ad 13. Septembns numerantur dies 187. 313
vero Scptembris ufq; ad 10. Martij tantum
dies 178.
§. iv. Orbita, quam hoc fuo proprio
motu Sol percurrit, eft excentrica eamqv
conficit dieb. 36). hor.s. min. 49, &c. fere,
Locum Apogaei talis eccentrici inquirere
folenc Aftronomi, Ptolomaeus eum invenb
effe fub grad 5 } Geminorum. At curam
ejus Rei relinquimus Aftronomis, folorura
terminorum explicationc hac vicecontenti,
Sccentricus ctrch/tispianetarum efi circuitu^
cujus centrum efi extra mundi (f zodiaci
sentrum. Diftantia inter centrum mundi
& centrum excentrici dicitur excentricitas
planetae. Punclum apogaeum feu fummus
apex ecccntrici, in quo pJancta maxime a
centro tcrrae diftar, vocatur Auxfieu funtma
Abfis. Pun&um perigaeum, infima
cccenrrici pars in qua planetaterraeeftpropinquiffimusdicitur/wrf^/j.
Progreffio
feu motus planetae in eccentrico & fub Ecliptica
dicitur motus in longitudinem h. c,
fecundum fuccefflonem fignoritm , feu mofus
in tonfequentia. Hie motus, fi ad excen^
tricum

«ricum referatur, ajqualis ordinatus ae re

aut horizontern quam coctera» ftellat. Abfol»
vit Luna hunc motum fere intra fpatium
unius menfis, hinc menftruus dicitur.
§. vii. Hie motus non fit direfte fub e'clipticaficut
Solis; Quemadmodumfol bis
fingulis annis interlecat asquatorem: Ita
Luna bis quolibet menfe in duobusdiametraliter
oppofitis pun&is. Circulus ille T
quem Luna fpatio mcnfis, refpeclu cclipticac
obliquum fic defcribit, orbita Lunaedicitur,
hujus una mcdietas declinat abecliptica
verfus polum ar&icum» altera verfus
antarclicum, qu

€5 & *fc> poft aliquod fcmpus futurK funt
in II & 5?, hinc cft quod eclipfesnonfemper
contingant in ijfiiem locis Zodiaci, iemper
tarnen in locis occidentalioribus, at
nunquam niii ad di&cs nodos. Praeterca
docent Aftronomi tiec orbitarn Lun

fex oppofito
fthematepatet
quomodoin

MSMB&UM SECUNDUM.
De Sclipft in genere &de SolU
in Specio-
§. i. Ut initium fiat abexpofitione vo«
eis £c/ipfcot, derivatur ilia a verbo tKhetTra»
quod delinquo, languefco & deficio; item
magis proprie relinquo & defero figmficat,
inde |*A«\£

Siiiri queant, tali tarnen defcriptione hahe
luminarium paffionem poflumus aliquo modo
exprimere; quod fit /uminis Solis &Lun

ftrare folent. Seil. r. Solern effe majdrefii
terra 0 luna, &f terram majoremcffe luna*
z. Solern tf Lunam /ongius a nobU d:ftare y
multoq 3 majom tffe , quam appareant: Nee
von Lunam ejje terr

J. tr. Di&um eft fupra edipfin in reli«"
quis planetis poffe tohringere,fedriunquam^
quod notancum, eO modo, quo fiunceclipies
Luna:; Ratioeft, quia umbra terreftris
altms quam ad Veneris & mercurii fphxras
nunquarii afcendit, vt id Ptoicmarus oftendit
I'ib. 5. cap. v }.{ity.biW, Nee eft negandum
ftellas fixas a planetis, fupefioreJqiioq,"
horum ab inferioribus interdum abfcondi;
Sed cum hae occultationes het^-lucem notabilirer
terra: adimere; nee facile a quovis
anifiisdverti poffint, nos de iis propterea
Kon folliciti, deeclipfibuseti;:m vulgonotis
jam a&uri,dupliccstamum facimuseclipfes,
Solares, qua? interdiu & Lunares, qua:riotSai
contingere folenL.
: §. v, EctipfisSolisrfiaverfioradiorumfolartum
a ctrta altquaparteterra, qu

iilipfis haec folaris, nori in conjnnflion*
vera autmedia, fed vifibtli, tantum, quod
fit, quando line

«ente. Caufa eft exlgutt magnitudo lun*
(f brevis ejusdem rernotio a terra refpeclu
Solis: Item terr* major ($ fo/is maxtma,
quantitof. Propter motum quoq; Lunae
ab occafu in ortum occidentalibus Sol prius
obicuratur, poftenusorientalibus. Nunquam
tarnen Solis lumen a toto hemifphaerio
averti poteft; nam eo tantum in fpacio
terrar contingit eclipfis folaris, quod umbra
Lunae, verfus terram, non iliuminata:
involvit, quod 70. milliaria non excediL...
Nee obftac, quod corpus Lunae ob fuam
parvitatem folem nobis occultare nequeac.
Sicut enim Jance, difco aut manu cculis
propius admota montem maximum aut
iedificium oculis ufurpare non poflumus;
Ita parva & vicina lunafolem maXimum&
remotiorem in deliquio folari nobis obtegit.
§. vii. Non in fingulis noviluniis feu d
contingunt hae folares obfcurationes; rarius
enim juxtabinas iilas interfeiftiones viae
Lunae cum Ecliptica feu circa nodos fiunt
Solis Lunaeq; dircdtae fyzygiae feu conjuncliones.
Eciipttca ergo crit hacconjunßie,
fi Soli aliquid deliquii accidet, quod turn
SoJum fit quando iatitudo Lun

fdiptica in conjunclione hon minor fuerit
aggrcgato diametrorum folis lunacq , nulla
folis obfcuratio expe&anda. Hinc Artifices
propc nodos certosterminos invenerunt,
quos vocant ecliptnos, ultra hos fi latitudo
Lunx fe extendat, non fit eclipfis folis. Varii
funt quoq; hi tcrrnini ecliptici pro divcrfirate
zonarum & plagarum mundi,
nullibi tarnen excedunt verfus nod. borealem
grad. 20. & verfus auftrakm grad. 11,
§ nx. Ex fupra di#is patet folarem eclipfin
naturalitcr non poffe cffe univerfalem,nam
acertatantum terra?Parte avertuntür
ob hanc diredam eclipticam conjun-
#ionem radii Solis Eft tarnen haccechpfis
duplex toptlis & haec quidem finemora,ac
pardalis, illa fit cum latitudinem luna nullarn
habens jn Jjj> vcl J§ exiftit; hxc vero ,
cum aliquam habet Luna diftantiam ab ctliptica,
qua? tantotamcn minor eft, quanto
propior fueritfummasfemidiametrorum.
Caufa (juoq; hujus varietatis eft inaqualit
luminartuxn difianda d terra ; Luna enim
nobis propior magis tegit de fole, quara
fi remotior fit ." nee non inaqualis motus lu~
na fflm vertts quam prout ob mutadonem
parallexeos nobis apparet, velocior enimbreviorem;
tardior autern motus lunae longiorem
facit eclipfin Solis. Totaliscclipfis Solis
licet rariflima fit, cam tarnen couti-
B 5
giffe

gihe nou eft dubium & quidem tnm horfibifiter,
vt non modo medio dieftellae in ccelo
fulierinc fed & volucres caligine infvcta
oppreffie e fublimi in terram deciderint-^.
Talcm Annno ifiy. ti.Jan. apparuiffe legimtu
pttd htjiari.e Polon. fcript. Math- Mtthovienfem.
Item ante mortcm Conftantii talis
vifaefi, vt tefiatur
Ammianus MarteUinut
/tb. 10. Etiam ejusmodi tota/em eclipfin
■pr

$c So! in apogso, fed turn fit eelipfis fo-
Jaris cum mora cxigua. Atq,- hacknus dc
Soi.f Eclipfi:
Memjrum Tertium.
De EdipfiLunar.
§, '. Ecltpfts Luna: eft privatio luminit
Lttnt £ Sole tnutuo ataptendi, qu,efit objetiu
terra , in dtametrali Solts (5 Lun.
§. ii. Luna vere priyarur lumine, durn
eclipfatur; Terra enim inter urrumq; luminare
interjecta, umbra fua lunam invoivit
impeditq; ne Solis radii cam illuminent,
quod contingit in tP fcu plenilunio, OUo
Luna pleno orbc luccrc deberet, quippe
luna, quse non prpprio fed mutuatitio lumi«"
ne fulget, in umbram telluris cnliginofam
I fole in averfarn partern projectam & formatam
in CQni feu pyramidis figurarn ineurrit.
Nam cum tota fphaera coeleftis radiis
folaribus fi-mper colluftretur, escepto
illo fpatio, quo terrae umbra porrigitur,
haec quoq fiii a terra expanfionc lunar regionern
longe exccdat; propterea oportet
Junam jam obtinentem pun&um oppofiti
Solis fub ecliptica, tamdiu orbari luminc
folari, quo fruitur, dum tranfcat di&am
umbram. Hinc clarum eft non in omni
«Phas contingerc eclipfcs, fed mntum \n
Ba, ei>

fjtj, qtue didmetntlis eft, Luna fcil.verfarjte
aut tn ipfa eclipttiA aut prope cam, h.c.
in punflis inter/eciionum fut circult cum ecltpitca.
Ad latus enim eclipucae ab illis
nodis tcmpore plenilunii paulo longius c -
vngara, umbra terreft i tura evitata, ade?
fedtu Jibera tnanet Luna_,.
§. m Sunt autern cclipfcs Luna: dupliceS
totales :jfpartiales, in iiiis totaluna, 111his
pars aliqua obfcuratur, totales fiunt aUI
cum mora in umb.a terreftri aut fincmora:
In pnrciaiibus aue medietas lunae deficic aut
pius minusq; medietate» Omniumtotahum
maxima eft ccitralis, quae fit, dum Luna
nullarn habet latitudiuem, fed centro lvi
corporis qccupat noclqrum alterutrum.Cau?
fae virietatis eclipfi.nl lunas quatvor ftatui
poffunt. i. Indtqualis Lun

durat eclipfis: Quo remotior &
tu-ra eft, eotenuiorem umbra: partern pertranfit,
& fic citiusevancfcic eclipfis. 3. Ih-
■gqualis Solis a terra diftantia, quae variac
unibrae terrenae craffiticm, at de hoc fup.
Mcmb. 1. §. 3. 4, Lun

Luna orta eft, Numerus tameji
temporis hujus diverfus eftpropcer mendsdnorum
tf horizontum vartctatem, ob qttam
artentales quam occidentalesfempcrpitu nutncr/tnt.
Sie hi numerarenthoiam noct.si.
dum illi numcrent i. Ci iliis Sol citius uni
hora oricur & occidit, quam tns.
Coronidis loco
piacet appon?re
bypotypofin
hanc Eciipfeos
fo/Ulun*!fo,o£j.

g? & C §?" Solis centrum ponitur E & duftis
lincis orbem telluris tangentibiis N Qj_«_
P Q^patet eas inQ__punflo conturrete ac
umbrarn tcrrae ip coni formam delinere_».
Proinde Lyna fua celeritate curium Splis
Utnbraeq; muJtum fupcranscum didamumbram
penes C nodum,ubi ampliQrefttjuam
lunae diameter,tranfcat,tota!em ejus eclipfin
&c|uidem cum mora fierineceifecft. Quia
projedio umbrae centrum terrae A pro fuo
meditulliorefpicit, veri ergoluminis curfus
non autcm vifi ratio habendaeft, hie enim
fuperficicm & iocum obfcrvantis: iJlc vero
centrum terrae unice refpicit. TypumEclipfeos
Solis contcmplari licet circa nodum
alcendent. $, übi c ccntro terra; corpus lunx
D foii ita opponitur vt totus, inde obfcrvanti
revera occultari intelligatur, h, c.
fpatium totum intra P. & N. in diametro
Solis. Hoc dciiquium rclaturn ad fup crficiem
tcrrat B.in Solis fere fcmidiametroM.
N. definitur, dudis a. B. Lineis corpus Lunx
tangentibus B. M. & B. H. Licet ij, qui
folcm invertice poffident, defc&um folis plcnurn
fentiunt, varie tarnen ob Lunae paralaxin
hx folis defecliones confpiciuntur, di?
verfoquoq; momento temporis accidunt ijs,
qui ex fuperficie terra: in alijs atq; alijs locis
illas obfervant. In toto reliquo traiftu vt iis.
G ficut ibi nulla fit

pfis. Haec ita de Eclipfibus fcripta pro ijjs
ftituti ac temporisratione fufficiant, accura?
tioriomnium momentorum obfervationc^
gute potiffimum calculo perficitur, jam omifla
relitftaq; ijs, qui artern aftronomicam
ex profeflb callerc habent neccfle. Die me»
cum L. Benevolc_>,
Cunßorum Creatcifitt Glorttu,
Zrjt^pcomc mc^tf/uq adjeda^.
I. Stderum caeleftium virttu in hacinferio*
ra, licet magna (fadfnintndafit,adeo vt in
resfublunaresfcreomnes agant; non tamcn
babent in voluntatem hominU tale imperium,
vt has vel iIUs tjut af-Uoncs necejfariq
determinent.
//. Liber (fnaturalisefi Stellarum motus d
principio interno non externoproveniens; Na
datur ergo aliquid tule prtmum mobilefeit
fuprcmus orbis vi rapiens inferiores orbes
cateros, fiquidtm fiella hberc in crelo pro-
frio
motu progrediuntur.
111. Macula in lundconfpicuafunt obdher.
fanspanium efus confittuiionem; hancenim
diverfa luminis Solaris fequitur receptio,
adeo vt pars denfior plus luminis, pars ra*
rior minus nobis obferat.
II? . Tempore matuttnoSo/ major p/erumg.
fpparet quam meridiano ; At nunquam re»
Tpera ita efi. Caufa eft medij diverfitas, ob
ksc enim erefufsnlo matutinofropter vaporii

fts trajfttu tnnjor &propior videtur Sol.
V. Eeitpfis So/U, qu

Nee fafftiofus unqtiarn,
Etlipfiuiri frg.iras,
Aut certiora punela_.,
Fariter fiatos tfcurfus»
JEffaptuumq; vires,
Scrutarier labore».
P E T R H J l| S ergo No«
Genio faventiore, (fter,
Cura valcniioro ,
lchpiiUßi lecurfu*
v;«
t^hesq, fubpavendas,'
Lxaminis fagaci
Durn lance ponderarat;
Sie creditur nefandos
Morfus tnaligniorunL.
Peffumdediffc vi&or:
tit Palladis theatro
Pergnavus intuliffs «
Infignium laborum-.
Infigne glarioium,
infigne poft futuris.
Adjeiia kvnvx£^ia.

tta, qui deeurruntfubtilitatum Magiftrh
Vtrbofi, inttmpifitvt, fibi placintes, fid
pulchro ffellacu/o & accurauore fiudio tnquifiverunt,
quis mutidum bunc cvndidtt,
qua mira in acre, tenitrtt^fulmen, vtnti t
vtl qua alia habeant tiatura fuptrbtentit
ammtu r.cvitate rtrum
oeilacu/a,fcil. iffe
latijfimtu

ihagfto animo adfurgis in omYiem laudem,
utjncrito fis bonorum amorc oigniflimus»
mearum if^qi partium erit, pr