corpvs scriptorvm ecclesiasticorvm latinorvm, vol. xxxxiiii

CORPVS SCRIPTORVM ECCLESIASTICORVM 

LATINORVM, VOL. XXXXIIII 

by AL. GOLDBACHER 

Classic Literature Collection 

World Public Library.org

Title:CORPVS SCRIPTORVM ECCLESIASTICORVM LATINORVM, VOL. XXXXIIII 

Author: AL. GOLDBACHER 

Language: English 

Subject: Fiction, Literature 

Publisher: World Public Library Association 

Copyright © 20, All Rights Reserved Worldwide by World Public Library, www.WorldLibrary.net

World Public Library 

The World Public Library, www.WorldLibrary.net is an effort to preserve and 

disseminate classic works of literature, serials, bibliographies, dictionaries, 

encyclopedias, and other reference works in a number of languages and countries 

around the world. Our mission is to serve the public, aid students and educators by 

providing public access to the world's most complete collection of electronic books on-line 

as well as offer a variety of services and resources that support and strengthen the 

instructional programs of education, elementary through post baccalaureate studies. 

This file was produced as part of the "eBook Campaign" to promote literacy, 

accessibility, and enhanced reading. Authors, publishers, librari and technologists 

unite to expand reading with eBooks. 

Support online literacy by becoming a member of the World Public Library, 

http://www.WorldLibrary.net/Join.htm. 


www.worldlibrary.net 

*This eBook has certain copyright implications you should read.* 

This book is copyrighted by the World Public Library. With permission copies 

may be distributed so long as such copies (1) are for your or others personal use only, 

and (2) are not distributed or used commercially. Prohibited distribution includes any 

service that offers this file for download or commercial distribution in any form, (See 

complete disclaimer http://WorldLibrary.net/Copyrights.html). 

World Public Library Association 

P.O. Box 22687 

Honolulu, Hawaii 96823 

info@WorldLibrary.net 


I :- 

I - 

l " 

t - 

1 

CXXIV. 

DOllINIS IN DOMINO INSIGNIBUS ET SANCTITATE CARISSIMlS 

AC DESIDERANTISSIMIS FRATRIBUS ALBINAE, PINIANO ET 

MELANIAE AUGU8TINUS IN DOMINO SALUTEM. 

1 Ii Cum habitu ualitudinis uel natura frigus felTe non possim, 

numquam tamen maiores aestus quam ista hieme tam hon'enda 

perpeti potui, quod ad uos, ad quos uolatu maria transeunda 

Cuerant, tam in proximo constitutos, tam de longinquo uisendi 

nos gratia uenientes non dicam pergere sed uolare non potui. 

10 et f'orsitan sanctitas uestra eandem hiemalem asperitatem 

poenae meae tantum causam putauerit. absit, carissimi. quid 

enim graue ac molestum uel etiam periculosum habent imbres 

isti, quod non mihi subeundum ac ferendum fuit, ut ad nos 

uenirem, tanta in tantis malis nostris solatia, in hac genera- 

15 tione tortuosa ac peruersa tam ardenter accensa de summo 

lumine lumina 8uscepta humilitate sublimia et contempta 

claritate elariora? simul etiam fruerer carnalis patriae meae 

tam spiritali felicitate, quae uos etiam praesentes habere meruit, 

de quibus absentibus, cum id, quod nati estis et quod gratia 

10 Christi faeti estis, audiret, quamuis earitate crederet, tamen, 

lie non crederetur, narrare forsitan uerebatur. 

T = cod. Trecetl8is 40 8. XIII. 

H = cod. Mus. Brit. Harl. 31078. XIII. 

B = cod. VaticanUB 494 8. XIII ex. 

V = cod. Vaticanus 495 8. XV . 

. U = cod. VaAcatJUB 499 8. XV. 

S desideratissimis H B m pilliano, corr. piniano U 4 melianae T 

7 quod, m. 2 propter qllod VU 10 fortasse T forte edd. 11 potuerit 

VU 

add. U 

14 nostris malis VU 19 cum] eum T 21 non onl., m. 1 

XXXXIm Aug •• eel. II par. a 

1 

Digitized by Coogle

2 

S. A u r e Ii Aug u B tin i 

2 Dicam igitur, quare non uenerim et quibus malis a tanto 

bono impeditus sum, ut non solum a uobis ueniam sed etiam 

uestris orationibus ab iIlo, qui in uobis, quod ei uiuitis, operatur, 

merear misericordiam. populus Hipponiensis, cui me 

dominus sernum dedit, cum ex magna ac pene ex omni parte 6 

ita infirmus sit, ut pressura etiam leuioris tribulationis possit 

grauiter aegrotare, nunc tam magna tribulatione caeditur, nt, 

etiam si non sic esset infirmus, uix earn cum aliqua salute 

animi sustineret. eum autern, cum modo regressus sum, periculosissime 

scandalizatum comperi de absentia mea; uesttis 10 

autem, de quorum spiritali robore gaudemus in domino, sanis 

utique faucibus sapit quo modo dictum sit: Quis infirmatur 

et ego non infirmorP quia scandalizatul et ego non 

U r 0 rP praesertim quoniam multi sunt hic, qni detrahendo 

nobis ceterornm animas, a quibus diligi uidemur, aduersus nos u 

perturbare conantur, ut locum in eis diabolo faciant. cum 

autem irascuntur nobis, de quorum salute satagimus, magnum 

i11is consilium uindicandi est libido moriendi non in corpore 

sed in corde, ubi funus occulte prius suo putore sentitur, 

quam nostra cogitatione prospicitur. huic meae sollicitudini 10 

procul dubio lib enter ignoscitis, praesertim quoniam, si suscenseretia 

et uelletis ulcisci, nihil fortasse grauius inueniretis, 

quam id, quod patior, cum nos Tagastae non uideo. spero 

autem uestris adiutus orationibus, quod mihi ad uos, ubicumque 

in Africa fueritis, uenire quantocius concedetur, cum hoc, quo 16 

nnnc detentus 8um, praeterierit, si haec ciuitas, in qua laboramus, 

digna non est, quia nee ego audeo dignam putare, quae 

nobiscum de uestra praesentia conlaetetur. 

12 II Cor. 11, 29 

1 ditam Y 2 sim B m 3 in] at m. 1 corr. in U 4: ipponenBis VU 

Hipponen8is nU. 5 et H edd. 7 erogare T ceditur THB U 

c.editur (j'Uit r) Y 9 modo cum edd. 10 scandalicatam, corr. 

8candalizatum Y 15 animos edil. 18 non in corde sed in COfpore 

U 20 contagione U 22 forte T 25 cum] 0 cum (0 ezp.) U 

quod T 

Digitized by Coogle

6 

S. A u r e Ii Aug u s tin i 

lutum, quia post iurationem ficta nescio qua necessitate 

redierat. ita non adtenderunt, qui eum senatu pepulerunt, quill 

ipse iurando cogitasset, sed quid ab iUo, quibus iurauerat, 

expectarent. nec legerant, quod nos usquequaque cantamus: 

Qui iurat proximo suo et non decipit. solemus haec 6 

quamuis in hominibuB a Christi gratia. et nomine alieDis cum 

ingenti admiratione laudare; et adhuc in libris diuinis inquirendum 

putamus, utrum aliquando licite peieremus, ubi nobis, 

ne iurandi facilitate in periurium prolabamur, etiam praeceptum 

est, ne iuremus? 10 

4: IUud sane rectissime dici non ambigo, non secundum uerba 

iurantis sed secundum expectationem illius, cui iuratur, quam 

nouit ille, qui iurat, fidem iurationis impleri.· nam uerba 

difficillime comprehendunt maxime breuiter sententiam, cuius 

a iurante fides exigitur. unde periuri sunt, qui seruatis uerbis 16 

expectation em eorum, quibus iuratum est, deceperunt, et 

periuri non sunt, qui etiam uerhis non seruatis illud, quod 

ab eis, cum iurarent, expectatum est, impleuerunt. proinde 

quia Hipponienses sanctum Pinianum non sicut damnatum sed 

sicut carissimum inhabitatorem suae ciuitatis babere uoluerunt, 10 

etsi uerbis eius non satis comprehendi potuit, usque adeo 

tamen in promptu est, quid ab ilIo elpectauelint, ut, quod 

nunc post iurationem absens est, neminem moueat eOl'um, qui 

audire potuerunt certa 8um causa profecturum esse cum uo 

Iuntate redeundi. ac per hoc periurus nec erit nee ab eis puta- Ii 

bitur, nisi eorum 8xpectationem deceperit; non autem decipiet, 

nisi aut uoluntatem mutauerit apud eos habitandi aut aliquando 

discesserit sine dispositione redeundi, quod abait ab 

5 Ps. 14, 4 8 Matth. 5, 84 

8 cogitasset sed] cogitasset cogitando iurasset sed T Ilb era8. V 

illi (postr. l. in ras. m. 2) Y 4 legerent U 7 annuntiatione, corr. 

ammiratione V 18 iste VU 15 peruri, m. 1 corr. periori H 17 non 

seruatis uerbis T istud VU 19 ipponeDses YU Hipponenses etld. 

piuianulll, in margo ft,. 2 d'r piniarium U 24 eurn causa eom (post. 

eorn exp.) U 

Digitized by Coogle 

l

8 

S. A u reI i Aug u s tin i 

uenerandum cor tuum et deo dicatum ampUus perturbemus. 

sancto fratri nostro filio tuo Piniano nullus ab Hipponiensibu9 

metus mortis ingestus est, etiamsi forte ipse .tale aliquid 

timuit; nam et nos metuebamus, ne ab aliquibus perditis, 

qui saepe multitudini occulta conspiratione miscentur, in uio- , 

Ientam prorumperetul' audaciam occasione seditionis inuenta, 

quam uelut iusta indignatione concitaret. sed, sicut post audire 

potllimus, nibil tale a quoquam dictum est uel molitum, sed 

uere in fratrem meum Alypium IDulta contumeliosa et indigna 

clamabant, a quo tam ingenti reatu utinam per illius orationes 10 

mereantur absolui. ego lutem post primos eorum clamol'es 

cum eis dixissem de illo inuito non ordinando, qua iam promissione 

detinerer, atque adiecissem, quod, si mea fide uiolata 

ilIum haberent presbyterum, me episcopum non haberent, ad 

nostra subsellia relicta turba l'edieram. tum illi aliquantulum 15 

inopinata mea responsione cunctati atque turbati uelut flamma 

uento paululum pressa deinde coeperunt multo al'deotius excitari 

existimantes fiel'i posse, ut uel mibi extorqueretur illud 

non seruare promissum uel me tenente promissi fidem ab alio 

episcopo ordinaretur. dicebam ego, quibus poteram, qui ad .., 

nos in absidem honoratiores et grauiores ascenderant, nee a 

promissi fide me posse dimoueri nec ab alio episcopo in 

ecclesia mihi tradita nisi me interrogato ae permittente posse 

ordinari; quod si permitterem, a fide nihilo minus deuiarem. 

addebam etiam nihil eos uelle, Hi ordinaretur inuitus, nisi ut H 

ol'dinatus abscederet. illi hoc posse fieri non credebant. multitudo 

uero pro gradibus constituta horrendo et p,erseuerantissimo 

clamorum fremitu in eadem uoluntate persistens incertos 

animi consiliique faciebant. tunc ilIa in fratrem meum indigoa 

clamabantUl', tunc a nobis grauiora timebantur. 80 

2 piuiano U ipponensibu8 VU Hipponensibu8 etld. 6 prorumperent 

T 7 concitarent VCl til po • .st (te eras.) Y 10 orationern 

VU 15 aliquantulum om. VU 16 responsione] opinione U 17 ceperunt 

codd. 21 nec a] ne a V (m. 2 nec a) U 28 ac promittente, 

m. 2 ac permittente V atque promittente U 29 faeiebat edd. in 

e pis t u 1 a rum CXXVI. 9 

2 Sed qllamuis tanto motu populi et tanta pelturbatione 

ecclesiae pel'mouerer nee aliud constipationi illi dixissem 

nisi eum me inuitum ordinare non posse, nec sic tamen adductus 

sum, quia et hoc promiseram non me fuisse factul'um, 

5 ut aliquid ei de suscipiendo presbyterio suaderem; quod 8i 

persuadere potuissem, non iam ol'dinaretur inuitns. sernaui 

utriusque pl'omissionis fidem non solum illius, quam iam 

populo patefeceram, uerum etiam illius, in qua uno teste, 

quantum ad homines adtinet, detinebar. sernaui, inquam, fidem 

10 promissionis, non illrationis in tanto periculo. quod licet falso. 

sicut postea comperimus, metuebatur, omnibus tamen, 8i quod 

esset, communiter inpendebat et erat metuB ipse communis 

ac propter ecclesiam, in qua eramus, maxime metuens abBcedere 

cogitabam. sed metuendum fuit, ne magis me absente 

16 tale aliquid faceret et reuerentia minor et dolor ardentior. 

deinde, 8i cum fratre Alypio discederem per poplllum constipatum, 

cauendum fuit, ne quisquam in eum manum mittere 

auderet, si antem sine i110, quae frons esset existimationis, 

8i quid ei fortassis accideret et uiderer eum propterea dese- 

10 ruisse, ut furenti populo traderetur? 

3 Inter hos ae8tus meos grauemque mael'orem et nullius 

consilii respirationem ecce repente atque inopinate sanctns 

filius noster Pinianus mittit ad me sernum dei, qui mibi 

diceret eum se ueUe populo iurare, quod, si esset ordinatus 

t5 inoitus, ex Africa discederet omnino, credo, existimans eos, 

quando quidem peierare non posset, non iam ulterius infructuosa 

perseuerantia clarnaturos ad expellendum hinc hominem, 

quem saltern deberemus habere uicinum. roihi autem quia 

uidebatur uehementiorem eorum dolorem post hanc iurationem 

8 iouitum me U si U 5 de] a U suadeotem T 6 saruauidetioebar 

biB, allenlm m. 1 e3:p. H 7 utrius T 9 detioebar (r m. 2 

in raB.) V 18 metuems H 14 sed1 si T 19 fortassis ei U 21 aestus] 

exitu8 ootid. aestus tdd. et (e m. 2 in rcu.; Juitnt u?) V ut rr 

22 aaoctos om., in margo m. 2 add. U 28 pjuiaous U 24 iurare 

populo T 25 omnioo discederet m 27 perseueraotia (Dt ex ra m. 1) R 

Digitized by Coogle

e p i 8 t u 1 a r U Dl CUVI. 17 

munere sanctitatis praeminentium, monachorum ad perfectionem 

mandatorum Christi rerum etiam suarum distributione currentium 

quasi disceptaturi ponimus quaestionem P 

12 Nam quid exilii uel deportationis aut relegationis nomine 

5 promissa ilIa praesentia praegrauatur? obsecro teo puto, quod 

presbyterium non est exilium. hoc ergo noster eligeret quam 

illud exilium? absit a nobis, ut sic sanctus dei et nobis CBriSsimus 

defendatur, absit, inquam, o.t dicatur maluisse exllium 

quam presbyterium aut maluisse periurium quam exilinm. haee 

10 dicerem, si uere a nobis aut a populo iuratio ei fnisset extorta 

promittendae praesentiae; nunc uero non extorta est, dum 

negaretur, sed, dum oil'erretur, accepta et hoc ea spe, sicut 

supra diximus, quia per illam praesentiam creditum est eum 

etiam ad clericatum Buscipiendum posse desiderantibus con- 

15 sentire. postremo, quodlibet de nobis uel de Hipponiensibus 

sentiatur, longe alia est eorum causa, qui coegerint iurare, 

quam eorum, qui non dicam coegerint, sed suaserint peierare. 

ipse etiam, de quo agitur, considerare non renuat, utrum sit 

peius sub quolibet timore ius inrandum an remoto tim ore ipso 

10 periurium. 

13 Deo gratias, quia non aliter Hipponienses promissum circa 

se impleri sentiunt, quam ut ads it uoluntate habitandi et eat, 

quo Decease fnerit, cum dispositione redeundi. nam si uerba 

iurationis adt.enderent et exigerent, nullo modo seruus dei 

s recedere quam ulIo modo debuit peierare. sed quia crimen 

eorum esset non dico talem uirum sed quemlibet hominem 

sic tenere, nec ipsi aliam expectation em se habuisse probauemnt, 

qui audientes, quod rediturus abscesselit, gratulati 

Bunt, nec aliud illis uerax iuratio debet quam id, quod ab 

1 praeeminentium U edd. prtuta" r 2 rerum om. U 5 praegrauantur 

U 6 est] a x lx ea:p.) U 7 sic] sit U 15 ipponensibus V 

HipponenBibus edd. 17 dico edd. cogerint V (m. 2 coegerint) U 

19 tim ore ipsum fhr ipso tim ore m 21 ipponenses VU Bipponenses 

edd. 23 necessitate (itat e.2:p.) B 24 nullo] tam nullo edd. 25 recederet 

VU quam ullo, m. » quia nullo V periurare U 29 iuratio 

biB, aUervm e:x:p. T 

XXXXIlU Aac .... t. n par. S 

Digitized by Coogle

e pis t u 1 a r U III CXXVI. CXXVII. 19 

cxxvn. 

DOliINIS EXlMIIS MERITOQUE HONORABILIBUS AC DESIDE· 

RABILIBUS FILIIS ARMENTARIO ET PAULINAE AUGUSTINUS 

IN DOMINO SALUTEM. 

1 5 Vir egregius, filius meus Ruferius, adfinis uester, rettulit 

mibi, quid domino uoueritiso qua eius narratione hilaratus et 

ibidem metuens, ne aliud suadeat ille temptator, qui bonis 

talibus antiquitus inuidet, exhortandam pauois crodidi caritatem 

tuam, do mine eximie meritoque honorabi1is et desiderabilis 

10 fili, ut cogites, quod in diuinis eloquiis Iegitor: Ne tardes 

conuerti ad dominum neque differas de die in diem 

atque arripias cures que reddendum, quod ei te uouisse nosti, 

qui et debita exigit et promissa pel'soluito nam et hoo scriptum 

est: Vouete et reddite domino deo nostroo quamquam 

10 Eceli. 5, 8 14 Ps. 75, 12 

H = cod. PalatitttcB 210 B. VII. 

P = cod. ParisintIB nov. aeq. 1448 8. IX. 

IX-X. 

pt = cod. PariBinus "ou. acqo 1443 8 0 

E = cod. Cheltenhamensi8 1712 (M 504) 8. X in. 

I = cod. Palatinu8 211 8. X. 

M = cod. MorsaceJlm 6266 I. XO 

A = cod. Audomaropolitan," 76, 8, 9 B. X-XI. 

o = cod. OasirumstiB 1619 80 XI. 

p2 - cod. Parisi"," nDU. acq. 1444 s. XI. 

2 eximiis biB, alterum titl. H lIillli/meritoque (ras. 2-3 I.) M meritisque, 

m 1 corr, meritoql1e H merito P uenerabilibus HPj cf. u. 

9; po !l9, 1.2 8 fratribl1s itt ras. m. ut uid. !l; fuilllt tlid. tiliis 0 

post augl1stinus in margo eps (me 1?) H augustinus eps PE 6 quod 

BPPI domino] da (e:x:p.) domino p2 110S domino pt nOl1eritis, 

.... !l uoueritis M hilaratas M hilarat' .. (fuitnt is?) A elhiJaratus m 

1 item pt 8 inuidit H (post". i a. tn. in ras.) PE exhort&ndum 

HPE enaudam. tn. 2 enitandam A creddi, m. 2 credidi A 9 et] 

ac HE Bee. U. !l; sed ct. p. 29, 12 10 loquitl1r, m. 1 corr. legitur 

p2 11 ditferel I de die. I 12 uobisse, m. 1 COtT. uouisae H 

Douisse, corr. (m. 1?) uouisse p2 nOl1isti 0 nOlti] nOSle, m. !l "'p"a 

Douisse 0 18 debita te eIigit H debita a te exigit E persoll1at, 

1110 .t "'do 1 COfT. penoluit H 14 l10uite pi (m. 1 corro uOl1ete) I 

e pis t u 1 a r U III CXXVI. CXXVII. 19 

Clivn. 

nOMINIS EXlMJIS MERITOQUE HONORABILIBUS AC DESIDE· 

RABILIBUS FILIIS ARMENTARIO ET PAULINAE AUGUSTIN US 

IN DOMINO SALUTEM. 

1 s Vir egl'egius, :filius meus Ruferius, adfinis uester, rettulit 

mihi, quid domino uoueritis. qua eius narratione hilaratus et 

ibidem metuens, ne atiud suadeat ille temptator, qui bonis 

talibus antiquitus inuidet, exhortandam paucis credidi caritatem 

tuam, domine eximie meritoque honorabilis et desiderabilis 

10 fili, ut cogites, quod in diuinis eloquiis legitur: N e ta rd e s 

conuerti ad dominum neque differas de die in diem 

atque arripias cures que reddendum, quod ei te uouisse nosti, 

qui et debita exigit at promissa pel·soluit. nam et hoc scriptum 

est: Vouete et reddite domino deo nostro. quamquam 

10 Eccli. 5, 8 14 Ps. 7&, 12 

H = cod. PalaH_, 210 I. VII. 

P = cod. Parisi nus fWtI. acg. 1448 8. IX. 

pt = cod. Parmnus "016. acq. 1443 B. IX-X. 

E = cod. CheltenhamemiB 1712 (M 504) B. X in. 

I = cod. Palatiflus 211 8. X. 

M = cod. MOfIacmm 6266 s. X . 

.A = cod . ...4.udomaropolitant18 76, 8, 9 B. X-Xl. 

o = cod. CaBineft11i8 161t 8. XI. 

p2 _ cod. Parisinus nou. aeg. 1444 B. Xl. 

2 eIimiia biB, aZterum tkl. H /lillllimeritoque (ras. 2-3 I.) M meritisque. 

m 1 COtT. m"ritoqll8 H merito P uenerabilibul HPj cf. u. 

9; p. 29, 12 8 fratriblls in ras. m. ut uid. 2; fuiBBe 'Mid. fHUs 0 

post augllmnul ,n margo efls (m. 1?) H augultinul efll PE 6 quod 

BPPI domino] de (er.cp.) domino p2 uoa domino pl noueritil, 

•• :J uoueritis M lrllaratas M hilarat' •• «(uitfte is?) .A exhilaratu8 m 

7 item p1 8 inuidit H (postr. i a. m. in raB.) PE exhortandum 

HPE eItandam. fJI. 2 excitandam .A creddi, m. 2 credidi.A 9 et.J 

'ae HE sec. u. 2; 8ed C(. p. 29, 12 10 loquitllr, m. 1 carr. legitur 

p2 11 diiferel I de die. I 12 uobisse, m. 1 COfT'. uomlse H 

Doui88e, corr. (fJI. 1?) uouisse p2 nouisti 0 nosti] nOSle, m. 2 supra 

uoui88e 0 18 debita te exigit H debita a te edgit E peraoillat, 

... tit uid. 1 COfT'. penoluit H 14 uouite pt (m. 1 COfT'. Ilouete) I 

(con-. uouete) uestro PIIMAOp2 edd. Bec. Yulg. (Septaag. f,,..wv) 

2· 

Digitized by Coogle

e p i 8 t u 1 a rum CXXVII. 21 

suos? qui tam en periculo eius saepe turbati citiu8 earn finiunt 

eo ipso, quo finire formidant, et mortem dum declinant, accelerant, 

ueluti si quisquam fluuio rapiendus inruat latronem 

bestiamue fugiendo. iactant in mare tempestate saeuiente ali- 

5 quando et ali menta at, ut uiuant, proiciunt, un de uiuunt, ne 

eito finiatur, quod uel in labore uiuitur. quantis laboribus 

agitur, ut longiore tempore laboretur! et mors cum inpendere 

coeperit, ideo cauetur, ut diutius timeatur. nam inter tot casus 

fragilitatis bumanae quam multae mortes timentur, quarum 

10 certe una cum uenerit, restat ceteras non timeri! et tamen 

fugitur una, ut omnes timeantur. quibus excruciantur doloribus, 

qui curantur a medicis et secanturI numquid ut non moriantur? 

sed ut aliquanto serius moriantur. multi cruciatus 8U8cipiuntur 

certi, ut pauci dies adiciantur incerti, et nonnumquam 

'6 ipsis doloribus uicti continuo m011untur, quos mortis timore 

8uscipiunt, et cum omnino non eligant uitam finire, ne doleant, 

sed dolere, ne finiant, accidit eis, ut et doleant et finiant, 

non solum quia et sanati uitam uti que finiunt post dolores. 

quae tantis poenis comparata nee sempiterna esse potest, quia 

1 eiu8 periculo P 2 quo om. E q. m. 2 qua M. accere spatio 

3-4 I. ""icto, m. 2 accelerant a 8 8i om., m. vt vid. 1 add. pl 

fluuia, COfT. fluuio I irruat in latronem bt'8tiam fugiendo HPE 

Iatonem, .. 1 CO". latronem M 4 tempestate aaeuiende P tempe8tate 

.eulente (m. 2 tempe8tate8 seuienteB, "d utrumqut B eD:p.) M tempestate 

aaeuiente8 1 5 mont'H (m. 1 COf'f'. uiuunt) E uiuuiot .A aiuant 

AlP' (m. fI uiaunt) nee (c tItl.) a 6 quod-uiuitur om. P ·7 utitur 

HPE 8 tot casus] OCC&8asUB (as tItl.) H occasaB PE 10 ctllllste 

("aB. 1-2 I.), COf'f'. (m. I?) ctllJlrte p2 11 ut] cum OP2 edd. Fad". 

WI excuciantur. COf'f'. (m. 11') excruciantur I 12 qui curantur a 

medicis et] qui curantur doloribu8 et HP ael cttMiB orn.iNiB E 18 aliquantoser 

uil a aliqllando serius P1M multi crociatuB 8uscipiuutur 

0.., fII. 2 add. I 8uspieiuntur, m. tit uid. 1 carr. 8U8cipiuntllr pl BU8Vitiuntur, 

m. 2 suscipiuntllr F2 14 et] ut E Doo.oumquam (fvitm q 

in "aB.?)· pl 15 uieti 0111. HPE timores I 16 suscipiuotur (ur 

tkl.) H ne] nec E 17 Bed dolere ne 6niant om. p2 dolore I.A 

dolorem HPE ne om. I pro et 0 •• IM.A.Op2 ,dd. 18 utique uitam 

edd. 19 poenitQ8 (ttl m. 2 del.) p2 qua, co,.,.. (m. fl?) quia H 

Digitized by Coogle

24 

S. A u r e Ii Aug u 8 tin i 

sarcinis oneremus audiamusque dominum, qui nobis iIlam 

uitam 8ummo ardore desiderandam fidelissime pollicetur, uelu 

in totiU8 mundi conti one clamantem: V e nit e ad me 0 m n e 8, 

qui laboratis et onerati estis, et ego uos reficiam. 

tollite iugum meum super U08 et discite a me, f) 

quo n i a m mit is 8 u met hum il is cor de, e tin u e n i e tis 

requiem animabus uestris; iugum enim meum lene 

e8t et onus meum leue est. haec disciplina piae humilitatis 

uentosam et turbidam cupiditatem auidam rerum extra 

nostram potestatem constitutarum pellit ex animo et quodam 10 

modo expirat. ibi enim labor, ubi multa quaeruntur et diliguntur, 

quibus adipiscendis atque retinendis uoluntas non satis est, quia 

consequentem non habet facultatem. iusta uero uita, cum uolumus, 

adest, quia eam ipsam plene uelle iustitia est nec plus 

aliquid perficienda iustitia quam perfectam uoluntatem requirit. Ii 

uide, si labor est, ubi uelle satis est. unde diuinitus dictum 

est: Pax in terra hominibus bonae uoluntatis. ubi 

pax, ibi l'equies; ubi requies, ibi finis appetendi et nulla causa 

laborandi. sed haec uoluntas ut plena sit, oportet ut sana sit; 

erit autem sana, si medieum non refugiat, cuius solius gratia 10 

sanari potest a morbo desideriorum noxiorum. ipse est ergo 

medicus, qui clamat: Venite ad me omnes, qui laboratis, 

iugum stlum lene et onus leue dieens, quia diffus& per 

S Matth. 11, 28-80 17 Luc. 2, 14: 23 Rom. 5, 5 

2 uitam 0tII. HPE 8 concionem (pr. 0 m ratl.; m MI.) H conditione 

P condicione a contentione M 4 bonerati pi (h wa.) a onorati 

M 5 8upuper (pu del.) H 6 quia tn. NC. Yulg. 7 animanibu8 

111 animia pi lenel leue E Buaue I (raB. et COfT. m. 2; fv- vid. 

leue) .A Bee. Vtdg. R eBt (post lene) biB H om. PI eaa. leue I haec 

(om. est) p2 9 cupidjtatem om. HPE 10 cODstitut .. arnm (fuitfte 

ar ?) pI It expilat pt eIpiat HPE reqniruntar I 18 habere, 

m. 2 habet .A aita. (m eras.) pt 14 adest 0".. C 16 nide ras. 

t£ nude I aide, m. 2 unde 0 est (lItt" ubi) 0tJI.. m. 1 lItld. M 

dictum est diuinitu8 punctiB CO". M 17 in terra] inter (m. 3 del.) 

.A 21 Dorl.orum pi nOJ:iorum (orum m. tit uid. 2) 1 IDorum nonorum 

HPE ego, tn. 2 ergo M 23 lene] leue I et] est C 

ODns Boum leue HPE 

Digitized by Coogle

e pis t u 1 a rum CXXVU. 25 

s P i r it u m san c tum c a ri tat e inc 0 r d i bus nos t r is profecto 

amabitur, quod iubebitur, et non erit asperum nec onerosum, 

si sub hoc uno iugo quanto minus tumida tanto magis 

libel'& ceruice seruiatur. et haec est una sarcina, qua eius 

• baiulus non premitur, sed leuatur. diuitiae si diliguntur, ibi 

seruentuf, ubi perire non possunt; honor si diligitUf, illic 

habeatur, ubi nemo indigous honoratur; salus si diligitur, ibi 

adipiscenda desideretur, ubi a'deptae nihil timetur; uita si 

diligitur, ibi adquiratur, ubi nulla morte finitur. 

6 10 Reddite igitUf, quod uouistis, quia uos ipsi estis et ei uos 

redditis, a quo estis; red dite , obsecro. neque enim, quod redditis, 

reddendo minuetur, sed potius sernabitur et augebitur; 

benignus enim exactor est, non egenus, et qui non crescat ex 

redditis, sed in se crescere faciat redditores. huic ergo quod 

16 non redditur, perditur, quod autem redditur, reddenti additur, 

immo uero in eo, cui redditur, reddens ipse seruatur. id ipsum 

quippe erit redditnm et redditor, quia id ipsum erat debitum 

et debitoI'. deo namque se ipsum homo debet eique reddendus 

est, ut beatus sit. a quo acoepit, ut· sit. boo significat, quod 

to in euangelio dominus ait: Reddite Caesari, quae Cae- 

20 Matth. 22, 21; Marc. 12, 17; Luc. 20, 25 

1 caritate ( ....... erCIB.) M 2 iunebitur, m. 1 corr. iubebitur pi iubetnr 

.A I r m oidebitnr a e f asperum] aslpidum p2 .onerosnm (b eras.) 

pI S si om. HPP1E ingo uno M miDus] magis M 4 seruitnr 

HPPIE et. pt ee M qua. pI quia (i e:x:p.) p2 ei'l/J 

(pGftfC'J rar.) pI 5 baiulus (in m: tft vid. 2) I si om., m. 1 (?) 

add. H diligitur, m. 1 corr. diliguntur M 6 possent, m. 1 corr. 

POBIUDt P illie i" rlJ8. P 7 nem01 nullnl HPE diUgitur (gi m. 2) I 

8 adepte, cmT. adepta I adepta HPPlEMO (Bed postr. I. •. 2) a e 

si om. lilA (III. lJ add.) 9 diligitur (gi m. 2) 1 adquiritur, m. 2 

a Iquiratur p2 sinitur, •. 1 corr. finitur H 10 iplius P 11 redditis] 

reddatis E redditis quod 0 12 miuuitur BPE augetur pl 

13 exauctor H egens 0 crescit M 14 redditis e:x: redditu m. 1 P 

iD se crescere] increscere .A crelcere M facit M 15 praeditur, 

•• 2 perditar I reddenti1 et reddenti BPE reddendi, m. 2 reddenti 

M 16 in eo 0 ... HPE ipse reddeos edd. seruiatnr 0 18 debet 

homo MAC]» edd. 19 est om . .A accepit ut] aeceptus P 20 CaesariJ 

eUlaris P caesari (m. 2 eaesaris) sunt I sunt eaesaris AC see. Vulg. 

Digitized by Coogle

e p is t u 1 a rum CXXV II. 27 

super petram. qui autem auuit uerba mea haec et 

non facit ea, similabo eum uiro stulto, qui aedifi 

ca ui t dom urns uam super h al'enam: des cen di t 

P 1 u u i a, u e n e run t fl u min a, fl au e run t u en tie tim- 

5 pegerunt in domnm illam et cecidit et facta est 

r 11 ina e ius mag n a. audire ergo uerba ilIa aedificare est; 

in hoc utrique pares sunt, in faciendo autem et 110n faciendo, 

quod audiunt, tantum dispal'es, quantum aedificium petrae 

soliditate fundatum dispar est ei, quod sine uno fundamento 

10 facili harenae mobilitate subuertitur. nec idf.o, quisquis omnino 

non audit, tutius sibi aliquid comparat; nihil enim aedificans 

sine uUo tecto multo facilius obruendus, rapiendus et dispergendu8 

imbribus, fiuuiis uentisque donatur. 

S Possem etiam pro modulo meo eosdem ipsos pertinentes 

D ad dexteram regnumque caelol'um in suis gradibus meIitisque 

distinguere atque ostendere, quo differat uita coniugalis filios 

procreantium patrum matrumque farnilias uel'um tamen religio 

Borum ac piorum ab ea uita, quam uos deo uouistis, si nunc 

ad earn uouendam exhortanduB esses; sed quia iam uouisti, 

m iam te obstrinxisti, aHud tibi facere non licet. pliusquam 

esses uoti reus, liberum fuit, quo esses inferior, quamuis non 

1 supra EMA edd. 8ec. VUlg. adit, m. 1 corr. audit M 3 descendit 

• (a eras.) pluuia pl 4 uerunt, m. 1 corr. uenerunt M 5 pro in 

Ta.; fuiB8e uid. in p1 dom! E 6 ergo om. HPE iIla uerba 

IJl.AOp'J edd. 8 tantum] in tantum a dispar est 1M (m. vi tad. 

fl dispares) .AP2 (ras. et corr. m, fl dispares) aedi6cin. M 9 soliditatae 

(dit in ras. alia m; a ame e del.) H soliditatem 1 solidate 0 

ei, Bed i postea (m. 1 11) add. et 8uper e eras. uid. - M 10 f&eiliare 

nemobilitate 0 nobilitate.A subuertuntur P 11 totius MOpt 

(m. fl tutius) aedmcat HPE 12 rapiendus obruendu8 HPE 18 fluutis] 

pluuiis HP dol: (natur in fine pag. om.) 0 14 possim IMAGP't 

,dd. pTaeter m 15 meritis, CDN'. (m. 1 ?) meritisq. M 16 ostenderet 

{del. P08t.,.. I.} H ostendej. CON'. (m. 1 ?) ostendere M quod PllA 

quid HP uita. (m eras.) p2 17 matrum (om. que) M tampn] til. M 

18.ac (b eras.) pt ab eal a beata .AP2 (J e 19 uouendum E 

sed om. HPE 20 obstrin:Dsti/lJ/ E 21 esses om., til. 2 add. esse I 

liberum tibi fuit HPE essel, m. 2 esses p2 

Digitized by Coogle

epistnlarnm CXXVllr. 31 

que crescendo iam magnam partem orbia implerent et in 

cetera dilatarentur implenda, subito ecclesiam Christi nescio 

quorum, quos isti accusant, peccatorum perisse contagio et in 

sola remansisse parte Donati, si hoc, ut dictum est. demons 

strare potuerint, nullos apud e08 honores episcopalis muneris 

requiremus, sed eorum aequemur pro sola aeterna salute consilium, 

quibus tanti gratiam beneficii pro cognita ueritato debebimus. 

si autem nos potius ualuerimus ostendere ecclesiam 

Christi omnium non solum Africanarum uerum etiam trans- 

10 marinarum prouinciarum multarumque gentium spatia feraciasima 

populorum copia iam tenentem et, sicut scriptum est, 

toto mundo fructificantem atque crescentem nullorum hominum 

sibi commiItorum peccatis perire potuisse, si denique ipsol'um, 

quos tunc accusare uoluerunt potius quam conuincere ualue- 

15 runt, quaestionem demonstrauel'imus esse finitam, quamuis 

non in eis ecclesiae causa consistat, et CaecilianuPl innocentem 

illos antem uiolentos et calumniosos esse iudicatos ab eo imperatore, 

ad cuius eIamen criminationes suas ultro accusando 

miserunt, postremo si, quicquid de peccatis quorumlibet homi- 

10 num dixerint, uel humanis documentis uel diuinis probauerimu.s 

aut eorum innocentiam falsis criminibus appetitam aut Christi 

eeclesiam, cuius communioni cohaeremus, nullis eorum delictis 

esse destructam, sic eius nobiscum teneant unitatem, ut non 

solum uiam salutis inueoiant, sed nec honorem episcopatu8 

Ii amittant. neque enim in eis diuinae sacramenta ueritatis sed ' 

commenta humani detestamur erroris, quibus sublatis fratemum 

pectus amplectimur Christiana nobis caritate coniunctum, quod 

nunc dolemus dissensione diabolica separatum. 

12 Col. 1, 6 

1 imple8sent G in ceteram dilatarentur implendam G m 3 periine 

m contagione G 4 parte donati remansisse G :; episcopa1is 

muneris] epiacopatus G 6 aetema om. G 9 uerom] 8; G 10 multuum 

(om. que) G 15 demonstranerimu8 eSHe finit&m] deftnit&m G 

16 ecclesiae causa] ecelesia G 17 autem om. G 19 qnicquid] qaid G 

27 complectemur G 

Digitized by Coogle

e pis t u I a rum CXXVIlI. 31 

que crescendo iam magnam partem orbis implel'ent et in 

cetera dilatarentur implenda, subito ecclesiam Christi nescio 

quorum, quos isti accusant, peccatorum perisse contagio et in 

sola remansisse parte Donati, 8i hoc, ut dictum est, demons 

strare potuerint, nullos apud eos honol'es episeopaJis munel'is 

requiremus, sed eo rum sequemur pro sola aeterna salute eonsllium, 

quibus tanti gratiam beneficii pro eognita ueritato debebimus. 

si autem nos potius ualuerimus ostendere eeclesiam 

Christi omnium non solum Africanarum uernm etiam trans- 

10 marinarum prouineial'um multarumque gentium spatia feraeissima 

populorum copia iam tenentem et, sieut scriptum est, 

toto mundo fructifieantem atque crescentem nullorum hominum 

sibi commixtol"um peccatis pelire potuisse, si denique ipsorum, 

quos tune accusare uoluerunt potius quam conuincere ualue- 

15 mnt, quaestionem demonstrauelimus esse finitam, quamuis 

non in eis ecclesiae causa consistat, et CaecilianuPl innocentem 

iIlos autem uiolentos et calumniosos esse iudicatos ab eo imperatore, 

ad cuius examen criminationes suas ultro accusando 

miserunt, postremo si, quicquid de peccatis quommlibet homi- 

10 Dum dixerint, uel humanis documentis uel diuinis probauerimu.s 

aut eorum innocentiam falsis criminibus appetitam aut Christi 

ecclesiam, cui us communioni cohaeremus, nullis eorum delietis 

esse destructam, sic eius nobiscum teneant unitatem, ut non 

solum uiam salutis inueniant, sed nec honorem episcopatus 

16 amittant. neque enim in eis diuinae sacramenta ueritatis sed I 

eommenta humani detestamur errol'is, quibu8 sublatis fraternum 

pectus amplectimur Christiana nobis caritate coniunctum, quod 

nunc dolemus dissensione diabolica separatllm. 

12 Col. 1, 6 

1 imple888nt G iD ceteram dilatarentur implendam G m 3 periisse 

fA CODtagiOD8 G 4 parte donati remansisse G 5 episcopalis 

mUDeris] epiacopatul G 6 aeteroa om. G 9 uerum] I; G 10 multuum 

(om. que) G 15 demonstrauerimus eSRe finitam] definitam G 

16 eccleeiae caula] eeclesia G 17 autem om. G 19 quicquid] qllid G 

27 eompleetemur G 

Digitized by Coogle

e pis t u 1 a rum CXXVIII. 33 

serit; nam qua fronte in futuro saeculo promissum a Christo 

sperabimus honorem, si Christianam in hoc saeculo noster honor 

impedit unitatem? 

-1 Haec propterea praestantiae tuae scribenda curauimus, ut et 

5 per te innotescant omnibus. postulamus, ut in adiutorio domini 

dei nostri, quo admonente ista promittimus et quo adiuuante 

nos implere posse confidimus, etiam ante conlationem, si fieri 

potest, corda hominum uel infirma uel dura pia caritas aut 

sanet aut edomet ac sic iam pacificis mentibus non resistamUl'4 

10 manifestissimae ueritati et disputation em nos tram uel praecedamus 

concordia uel sequamur. neque enim desperare debemus, 

si recolunt beatos esse pacificos, quo n i ami psi fi Iii 

de i u 0 cab u n t u r, multo dignius et facilius e08 uelle, ut 

pars Donati uniuerso orbi Christiano reconcilietur, quam uni- 

15 uersus orbis Christianus a parte Donati rebaptizetur, cum 

, praesertim de Maximiani sacrilego et damnato Bchismate 

uenientes, quos etiam terrenarqm potestatum iussionibus insectando 

emendare cm'arunt, tanta dilectione quaesierint, ut 

nec baptismum ab eis datum rescindere auderent et quosdam 

to eornm damnatos sine ulla honoris eorum deminutione susciperent, 

quosdam uero in illius discissionis societate inpollutos 

fuisse censerent. quonlm inter se concordiae non inuidemus; 

sed eos certe oportet aduertere, quam pie tanto studio 

ramum a se fractum radix catholica inquirit, 8i ramus ipse 

25 similiter a se paruum fragmen incisum sic colligere laborauit. 

[Et alia manu:] 

12 lIatth. 5, 9 24 Rom. 11, 16 

,. 

1 futoro, m. 1 corr. futoro P saeculo (0 ex corr. ,tJ. 2) P 2 spemuimus 

P 4 ut et] t>t ut G 7 posse om., 8. u. til. 1 add. P 

10 nostram om. G 12 esse pacificos beatos G 14 uniuersos, m. 1 

,. 

COf'r. uniuerso8 P 16 maximia:no, m. ut 'lid. 1 supra muimiani P 

18 dilectione] diligentia G quaesierint, m. 2 quaesierant P quae .. 

sierunt G at (ere totum macula ex airamento obdftctum P 20 eorum 

om. G diminutione G m 22 esse G 23 certe om. G 

ramum a. se (ractum tanto studio G 25 laborauerit G 

XXXXlill AUI. Hct. n para S 

s 

Digitized by Coogle

38 :So .A u reI i Aug u B tin i 

nos dicebanll ... lemplo suo esse damnata et credendum est. 

quod iam intellegant, quam sit indignum, quam intolel'abile, 

ut, cum sedeant in cathedris episcopalibus cum istis et cum 

ipso simul Primiano damnatores eius et damnati in causa eins, 

ut sit pax in parte Donati, de Caeciliano infametllr orbis ... 

Christianu8, ne in pace uiuat unitas Christi. 

6 Haec omnia fortasse eogitantes et dei timore permoti omnes 

eonlationis loco adesse uoluerunt non tumultus dispositione 

sed paeis. quod enim proptcrea se uniuersos adesse dixerunt, 

ut eorum numerus appareat, quoniam eos paucos esse ad- l(). 

uersarii sui saepe mentiti Bunt, hoe 8i aliquando a nostris 

dietum est, de his loois dici uerissime potuit, ubi nostrorum 

coepiscoporum et clericorum atque laieorum longe maior est 

numerus et maxime in proeonsulari prouincia, quam quam excepta 

Numidia consulari etiam in ceteris prouinciis Africanis lAo 

nostroruJO numero facillime superentur aut certe in comparatione 

omnium gentium, pel' quas catholica communio dilatatur, e08 

esse paucissimos rectissime dicimus. sed nunc si numerum 

suum innotescere uoluissent, nonne ordinatius atque tranquilliuB . 

innotesceret per eOl'Um subscriptiones, quas ut mandato suo I() 

te oernente subiungant, edicto admonuisti? quid sibi ergo uult 

quod conlationis loco onmes adesse desiderant? si enim pacem 

non eogitant, quid non pertul'babunt locuturi aut quid illic 

faeient tacituri? nam etiamsi clamor non sit, solus susurrus 

ipse multorum satis magnum stl'epitum faciet, quo impediatur .a. 

ilIa conlatio. 

7 Quid est autem, quod in notolia sua ponendum putarunt 

ideo se iuste fiagitasse, ut omnes adessent, quia omnes CODuenti 

sunt, ut uenirent, quasi possent eligi pauci, qui adesse 

deberent, nisi ab omnibus, qui uenissent, ut eorum electioni so. 

te praesente subscriberent ac sic in paucis omnes essent, cum 

ab omnibus pauci electi essent? aut ergo tumultus ab eis cogitatUl" 

aut pax. quorum iUud optamus, illud cauemus et ideo, 

2 intolerabilem (m m. /ortassc 1 del.) P 11 saepe sui m 15 eonsulari. 

(fuit s) J> 16 facillimae P 28 qui, m. 1 corr. quia P 

Digitized by Coogle

e p i BtU 1 a rum CXXIX. 89 

ne forte, quod absit, hoc praeparetur potius, quod cauemus, 

quam quod optamus. sic consentimu8 adesse omnes illos, ut 

tamen a nobis tantus adsit numerus, quantus tuae spectabilitati 

sufficere uisus est, ut tumultuosum per turbas si quid emers 

serlt, nonnisi eis recte inputetur, in quorum parte praesen8 

foerit ad rem, quae a paucis agenda est, omnino superflua 

multitudo. si autem, quod uotis omnibus cupimu8, quod 

ardenter appetimus, quod 8uppliciter a domino deprecamur, 

causa unitatis faciendae illa erit necessaria multitudo, cum 

10 uoluerint, omnes aderimus et ad tantum bonum ilIo adiuuante, 

qui hoc donat, alacriter conuolabimus dicentes: (Fratres nostri 

est is' non iam eis, qui nos detestantur, sed qui odio finito 

amplectuntur, ut nomen domini honorificetur et appar 

eat ill i s in i u c u n d ita t e iam nobis cum experientibus, 

15 qua m bon u m sit e t i u c u n dum fr a t res h a b it ant e s 

in unum. 

[Et alia manu:] Optamu8 te, fili, in deo hene ualere. 

[Item alia manu:] Aurelius episcopus ecclesiae catholicae 

Carthaginensis subscripsi. 

20 [Item:] Siluanus primae sedis prouinciae Numidiae subscripsi. 

11 Es. 66, 5 sec. Septuag. 14 Ps. 132, 1 

2 sic om. 'Ia . 8 petimus, "1. 1 corr. adpetimus P ] 1 eonuolauimu8, 

n •. 3 eonuolabimu8 P 19 cartbag' subscrib' P 20 it' P prou' P 

Digitized by Coogle

e pis t u 1 a rum CXXX. 41 

tatis tuae quam persistere in orationibus llocte ac die secundum 

apostoli admonitionem? ille quippe ait: Quae autem uere 

u i d u a est e t des 0 I a t a, s per a u i tin d 0 min 0 e t p e rsistit 

in orationibus nocte ac die. unde mirum uideri 

o potest, cum sis secundum hoc saeculum nobilis, diues tantaeque 

familiae mater et ideo lieet uidua non tamen desolata, 

quo modo occupauerit cor tuum praecipueque sibi uindicauerit 

orandi cura, nisi quia prudenteI' intellegis, quod in hoc Mundo 

et in hac nita nulla anima possit esse secura. 

2 10 Proinde qui tibi eam cogitation em dedit, profecto facit, 

quod disci pulis suis non pro se ipsis sed pro humano genere 

eontristatis et desperantibus quemquam posse saluari, posteaquam 

ab illo audierunt facilius esse camelum intrare per 

foramen acus quam diuitem in regnum caelorum, 

15 miritica et misericordissima pollicitatione respondit deo esse 

facile, quod hominibus inpossibile est. cui ergo facile est, ut 

etiam diues intret in regnum caelorum, inspirauit tibi piam 

8011icitudinem, de qua me consulendum putasti, quonam modo 

tibi esset orandum. ille namque cum etiam hic adhuc esset 

20 in carne, in regnum caelorum Zaechaeum diuitem misit et 

resurrectione atque ascensione glorificatus mult08 postea 

2 I Tim. 5, 5 11 lIatth. 19,24:-26; Luc. 181 25; 27 19 Luc. 

19, 2-10 

1 in oratione MF.ACp2 edd.; cf. p. 47, 15; 18 die ae nocte 0 

2 apostolicam ammonitionem L apostoli monitionem 0 3 speraait, tn. 1 

f!OTT. sperabit F sperauit, m. 3 sperabit pt sperabit 1M persistit, m. 3 

peraistet pt penistetF 4: in oratione VMFAOp2 ead.; cf. p. 47,15; 18 

unde nimirum I 5 cum sis] si p2 diues om. HPKp1IY (m. 2 in 

.arg. add.) et diues 0; c/. p. 47, 4 tantae quae (a exp.) F 

7 uendieauerit 0 8 oradi, m. 2 orandi K 10 fecit L 11 se ipso L 

12 disperantibas 0 quemquam (a ex corr.) 1 qaemqui, m. 2 quem 

-quam C postqaam 0 13 per foramen aeus intrare K per om . .A. 

14 regno M"ACL 16 ut om., m. 1 add. I 17 intret om., m. 1 add. M 

18 cODsulandam, CCWf'. (m. 1 ?) eODsulendum 1 quonam in '1'as. 1 

quo, 8. U. m. 1 add. nl M qa,o 0 19 esset tibi II r m orando L 

cum asset I aetiam hie adhuc sed in carne p2 adhuc hie HPKp11V 

W Zaeehaeum diu item in regnum eaeloroID edd. 

Digitized by Coogle

e p i 8 t u 1 a rum CXXX. 

brarum et manifestet cogitationes cOl'dis et tunclaus 

arit unieuique a deo. 

5 In his igitur uitae huius tenebl'is, 10 quihus peregrinam 

u r ado min 0, quam diu per fi d em am b u I a m u 8 non 

5 per s p e c i em, desolatam se debet anima Christiana deputare y 

ne desistat orare et scripturarum diuinal'um sanetarumqu&sermoni 

tam quam I u cern ae in 0 b s eu ro 10 co po sita&fidei 

oculum intendere, don e e die s ] u c esc a. t e t I u c i fer 

oriatur in cordibus nostris. huius enirn lncernae quidam 

10 fons ineft'abilis lumen illud est, quod sic lueet in tenebris, ut 

non comprehendatur a tenebris, cui nidendo fide corda. mun· 

danda sunt. be a t i enim m u n d i cor d e 8, qui a ips ide u m 

11 ide bun t, et: Sci m u 8, qui a, cum a p par u e 1'i t, s i mile s 

ei erimus, quoniam uidebimus eum, sicuti est. tunc 

15 erit nera uita PONt mortem uerumque solacium post desolationem. 

illa. uita eximet animam nostram de morte et. 

8 II Cor. 5, 6-7 

15, 9 12 Matth. 5, 8 

7 II Petro 1, 19 10 lob. 1, 5· 11 Act. 

18 I lob. 3, 2 16 Ps. 114, 8 

1 cogitationes cordis] cons ilia cordium .A Bee. Bacr. lilt. 2 eritlll 

(parva ras.) p1 S iis fl r m huius om. pl peregrinamur (na 

m. 2 8. u.) Y p peregrinamur (p eras.) K 5 spiciem .A se debet] 

sed debet se 0 debet se edd. cbristiana anima edli. deputare (de 

up.) V duputare (do del.) F reputare m pot are p2 celt. ead. 6 ne, 

CQrr. nec Y ne, m. 2 nee K nec p2 et om. p2 sanctorunique 'P2: 

7 sennoni;/:liI (in rase m. 2 bus) I sermoni, rn. 2 sermoni discat V sermonom 

et discat p2 sermoni discat ead. tamquam e:x: C01T. "1. f/,. 

!YMSB vid. tamqoi 0 abscnro pi 9 oriatur (a in ras. et incertum) K 

uestris p2 ineff'abilis quidam fons 0 10 illud om. pt 11 supra cui 

add. ·i· lomini 0 uidente 0 uiuendo. CO". uidendo F inberendo p2.' 

munda pi (m. 9 mundanda) L 12 mondicordes (s in raB. alia ut 

uUZ. tn.) PO Mundo (0 B. u., infra m. 1 g) corde K mundo corde· 

OMF.AP'L edd. Bee. Vulg. quia, m. 2 quoniam K quoniam OVAL 

edd. Bee. Yulg. ipse.A 13 quoniam KVL edd. Bee. Vtdg. quam 0 

apparuit 0 apparuerimus p2 14 sicut 0 16 eximet, a. m. eximit· 

H p.ximit P (mit animam nostram de in TaB.) KPI MF AP' L' a e ani- . 

mum nostrum L de morte] •• morte cum rase Buper e (in margo m. 1 

add. de) 0 

Digitized by Coogle

e p is t u 1 a rum CXXX. 47 

quanta libet rerum copia cumuletur. nosti quippe ista omnia, 

quam incerta sint; et ill illius promissae felicitatis comparatione 

quid easent, etiamsi incerta non essent? 

6 Haec dixi, quoniam SeL1DOnem meum uidua diues et nobilis 

6 et tantae familiae mater de Ol-atione quaesisti, ut etiam tecum 

in hac uita permanentibus et obsequentibus tuis te sentias 

desolatam nondum utique adprebensa illa nita, ubi est uerum 

certumque 8 olacium , ubi implebitur, quod in prophetia dictum 

est: Satiati Rumus mane misericordia tua et exulta· 

10 uimus et iueundati sumus in omnibus diebus 

nostris. iucundati sumus pro diebus, quibus nos 

bum i Ii a at i, ann i a, qui b u a u i dim u sma 1 a. 

III 7 Antequam ergo ista consolatio ueniat, quantaeumque 

temporalium bonorum felicitate cireumlluas, ut persistas in 

16 ora ti on i bus no c te ae die, desolatam te eSl:le memilleris. 

non enim apostolus qualicumque uiduae tribuit hoc munus, 

sed quae uere, inquit, uidua est et desolata, sperauit 

in domino et persistit in orationibus noete et die. 

9 Ps. 89, 14-1;) 14; 17 I Tim. 5, 5 

1 qaantumlibet L nostis 0 2 incerto, ,no 2 incerta p2 et 

in-comparatione OM. ppl in om. L eomparatio, M. 2 comparatione 

p2 S incertal ceria. P 5 quaesisti M (es e:x: raB. et corr. m. 1) F 

(aeaisti in ras.) 6 post te ras. 1-2 I. :F sentelltias (ten del.) C 

lIententiis, m. 2 sentias p2 7 itaque C adprehen/;,:iga K illa 

om. p2 ubi] ut 0 est om., m. 3 add. I 8 ubi] mibi O' implebimur 

BP (M. 1 corr. implebitur) KPl (tn. 3 implebitur) IV (m. 2 

implebitnr) ante quod raa. (Imine quod ?l F propbeta pP10 

9 misericordiam (del. pos'". l.) tua I misericordiam tuam J..l1 elsultabimuB 

I exaltabimus 0 10 diebus om., m. 1 add. I 18 bista V bill 

H (ta add. a. ut uid. m.) I ueniat OM. 0 14 cireumfluats (t til. 1 

up.) p2 peristas, m. 1 corr. persistas M 15 orationa HPKpIIV; 

cf. p. 41, 1 diebu8 ac noetibus 0 die ae nocte ead. .ae (b 

t'l'ar.) p2 16 hoc IDunus tribuit eaa. tribuit om. 0 17 sperauit, 

corr. (m. 1 1) sperabit F sperabit HPOKpl V 18 persistit, m. ut uid. 

3 CO". penistet F persistet ppl oratione HPKpII; cf. p. 41, 1 

noete ac die POpieL Bec. Vulg. die ac nocte edd. 

Digitized by Coogle

e p is t u 1 a rum CXXX. 45- 

bra1'um et manifestet cogitationes cordis at tune- 

1 a use ri tun i cui que a d e o. 

it In his igitur uitae huius tenebris, In quibus per e g r in amu! 

a domino, quam diu per fidem ambulamus nOI} 

5 per s p e c i em, desolatam se debet anima Christiana deputal'e, 

ne desistat orare et scripturarom diuina1'um sanctarumquesermoni 

tamquam lucel'nae in obscuro loco positaefidei 

oculum intendere, donee dies ]ucescat et lucifer 

o ri a t uri nco r d i bus nostris. huius enim 11lcernae quidam 

10 fons ineffabilis lumen illud est, quod sic Iucet io tenebris, ut 

non comprehendatur a tenebris, cui uidendo fide corda mun· 

daoda suot. b eat i enim m u n d i cor des, qui a ips ide u m 

u ide bun t, et: Sci mus, qui a, cum a p par u e ri t, s i mile s 

ei erimus, quoniam uidebimus eum, sicuti est. tune 

15 erit uera uita POHt mortem uerumque solacium post desoIationem. 

ilIa uita elimet animam nostram de morte et 

8 II Cor. 5, 6-7 

15, 9 12 Mattb. 5, 8 

7 II Petro 1, 19 10 lob. 1, 5· 11 Act. 

13 I lob, 3, 2 16 Ps. 114, 8 

1 cogitationes cordis] cons ilia cordium .A. Bee. Bacr. litt. 2 eritlil 

(parull ras.) pi 3 iis fl r m huius om. pl peregrinamur (Da 

III. 2 8. fl.) V P peregrinamur (p eras.) K 5 spiciem .A se debet] 

sed debet se 0 debet se edd. christiana anima edtl. deputare (de 

up.) V duputare (du del.) F reputare m putare p2 celt. edd. 6 ne, 

corr. nec V ne, m. 2 nee Knee p2 et 0111. p2 sanctorumque 'p2 

7 sermoDi::"/:/ (in ras. III. 2 bus) I sermoDi, m. 2 sermoDi discat Y sermODum 

et discat p2 sennoni discat edd. tamquam ex corr. ,no 2, 

/Niue vid. tamqui 0 abscuro pi 9 oriatur (a in ras. et incertum) K 

uestris p2 iDetrabilis quidam fons 0 10 ilIud om. pi 11 Btlprll cui 

add. ·i· lumini 0 uidente 0 uiuendo, corr. uidendo F inherendo pI 

munda pi (tn. a mundanda) L 12 mundicordes (s in ras. alia vt 

",id. trI.) PO mundo (0 8. V., in/rll m. 1 g) corde K mUDdo corde 

OMF ,AP2L edd. 8te. Vulg. quia, m. 2 quoniam K quoniam OV.AL 

tdd. ,tc. Vulg. ipse.A 13 quoniam KVL edd. 8ee. Vulg. quam 0 

apparuit 0 apparuerimus p2 14 sicut 0 16 eximet, a. m. elimit 

H eDmit P (mit animam nostrato de in ras.) KPI JIF Api L a e ani· 

mum nostrum L de morte] .. morte cum ras. BUpW e (in margo m. 1 

add. de) 0 

Digitized by Coogle

60 

S. A u reI i Aug u a tiD i 

Ius uidit, quia non est color, nec auris audiuit, quia non 

est sonus, nec in cor hominis ascendit, quia cor hominis 

illuc debet ascendere, sumemUB capacius, quanto id et fidelius 

credimuB et speramus firmiu8 et desideramu8 ardentius. 

IX 18 In ipsa ergo fide et spe et caritate continuato desidetio 5 

semper o ram us. Bed ideo per certa interoalla horarum et 

temporum etiam uerbis rogamus deum, ut illis rerum signis 

nos ipsos admoneamus, quantumque in hoc desiderio profecerimus, 

nobis ipsis innotescamus et ad hoc augen dum nos ipso! 

acrius excitemus. dignior enim sequitur effectus, quem reruen- 10 

tior praecedit affectus. ac per boc et quod ait apostolus: 

Sine in termissione orate, quid est aliud· quam Cbeatam 

uitam,' quae nulla nisi aeterna est, ab iUo, qui earn dare 

solus potest, (sine intermissione desiderate'? semper ergo hanc 

a domino deo desideremus et semper oremus. sed ideo ab 15 

aliis curis atque negotiis, quibus ipsum desiderium quodam 

modo tepescit, certis boris ad negotium orandi mentem 

reuocamus uerbis orationis nos admonentes in id, quod deside- 

12 I TheIS. 5, 17 

1 uidt, til. 1 COf'f'. uidit M 2 sonU8 Otll. K S 8umimu8 HPKplIY 

sumamU8 Fpz (m. 1l 8umimua) quanta id fidelius (om. et) 0 quia 

(m. 2 supra I quanto) Dibill fidelius pz 4 firmu8, corr. (til. 1 ?) firmius 

I 5 continuato] et I continuato 0 6 oremus p2 per certa] percepta 

L interualla certa 0 horarum internalla ppl orarum CL 

7 uerbis om. L dominum L ut illis biB 0 8 amoneamus PM 

quantumeumque ppt (cum m. 3 del.) profecerimus (fi e:x; fe til. 1, 

sea i eras.) F profieerimus POIVL 9 nobismet ipsis L agendum 

CP2 10 sequetur MFACp2 &Id. 11 aft'ectus] eft'ectus :i' et om. 

HPKplIV 12 orare, til. 2 I' orate p2 quod pt

62 

S. A u reI i Aug u 8 tin i 

sit, non est ioprobum nee inutile. neque enim, ut nonnulli 

. putant, hoc est orare in multiloquio, si diutiu8 oretur. aliud 

est sermo multue aliud diuturnus atfectus. nam et de ipso 

domino scriptum est, quod pernoctauerit in orando et quod 

prolixius orauerit. ubi quid aliud quam nobis praebebat exem- 5 

plum in tempore precator opportunus, cum patre exauditor 

aeternus? 

20 Dicuntur fratres in Aegypto crebras quidem habere orationes 

sed eas tamen breuissimas et raptim quodam modo iaculatas, 

ne illa uigilanter erecta, quae ol'anti plurimum necessaria est, 10 

pfr productiores moras euanescat atque hebetetur intentio. ae 

per hoc etiam ipsi satis ostendunt hanc intentionem, sicut non 

est obtundenda, si perdurare non potest, ita, si perdurauerit, 

non cito esse rumpendam. absit enim ab oratione multa locutio, 

sed non desit mllita precatio, si reruens perseuerat intentio. 16 

nam multum loqui est in orando rem necessariam 8uperfluis 

agere uerbis; m ultum autem precari est ad eum, quem precamur, 

dinturna et pia cordis exeitatione pulsare. nam plernmque 

hoc negotium plus gemitibus quam sermonibu8 agitur, 

1 Matth. 6, 7 4: Luc. 6, 12 5 Luc. 22, 4:3 

1 improbam est V nee] et M enim om. 0 2 multiloqao (co,.,.. 

multiloqaio) si.diutius I ali us, corr. aliud V 3 effectus I' (",. 2 ? 

affcctus) A. .(. pernoctaueuerit H perhoctauerit 0 pemocta IF (m. 1 

corr. pemoctauerit) orandum HPK (m. 2 orando) pl V (carr. orando) 

quod om. ppl M 5 ubi 0111. 0 ibi L quod, m. 3 quid pt nobis 

praebebat quam 0 praemebat, corr. praebebat Y praebet, CO". (m. 2 ?) 

praebebat I 6 praecato, m. 2 praeeator p2 exaudit, m. 2 exauditor 

p2 8 dicuntur] et dicuntar L orationes habere 01 9 tii. M 

raptimW',i/!1 (ems. uid. quoda) quodam P iaculatas Dee illa M (111. 2 

iaculantes ne ilJa) F 10 recta F reiecta M (m. 2 erecta) A 11 euanescit, 

'm. 1 corr. eaanescat F euetetur HK (m. 2 ebetetur) I (corr. 

ebetetur) V (COlT. hebetetur) elietetur, 'm. 1 corr. hebetetur P habitetnr 

o initio Lac] hac L 12 ipsa L 13 obtinenda 0 oboedienda L 

14 rumpenda 0 15 perseaeret L 16 multi, m. 1 corr. multum F 

superfluis ras. U BaperftuuB pl 17 autem 1 enim 0 post est 

",. 3 add. oratio pl eum] deum 0 quem m. 3, fui8se uid. qui pt 

18 deuma 0 et copia (co up.) Y plerQ hoc 0 

Digitized by Coogle

e p i 8 t 0.1 a rOom CXXX. 63 

plus lletu quam aifatu. ponit autem laClimas nostras in conspectu 

suo et gemitus noster non est absconditu8 ab eo, qui 

omnia per uerbum condidit et humana uerba non quaerit. 

J 21 Nobis ergo uerba necessaria sunt, qui bus commoneamur et 

5 inspieiamu8, quid petamus, non quibus dominum Beu docendum 

seu lleetendum esse credamus. cum ergo dicimus: Sancti· 

ficetur nomen tuum, nos admonemus desidel'are, ut nomen. 

eius, quod semper sanctum est, etiam apud homines sanctum 

habeatur, hoc est non contemnatur, quod non deo sed homi· 

l' nibus prodest. et in eo, quod dicimus: Adueniat regnum 

tu um, quod, seu uelimus seu nolimus, utique ueniet, desi· 

derium nostrum ad illud regnum excitamus. tit nobis ueniat 

atque in eo regnare mereamur. cum dicimus: Fiat uoluntas 

tua sicut in caelo et in terra, nobis ab illo precamur 

1& ipsam oboedientiam, ut sic in nobis fiat uoluntas eius, quem 

ad modum fit in caelestibus ab angelis eius. cum dicimus:. 

Panem nostrum cotidianum da nobis hodie, per id,. 

quod dicitur (hodie', significatur (hoc tempore', ubi uel suffi· 

cientiam illam petimus a parte, quae elcellit, id est nomine- 

1 Ps. 55, 9 

Luc. 11,2-3 

2 Pa. 37, 10 6j 10j 13j 17 Mattb. 6, 9-11; 

1 affiatu (1 tZp.) V aft'ectu WOOp2L (m. 2 aft'atu) 2 .et (g ef'a8.) P 

qo.i omnia per uerbum] quidam prollerbum 0 3 humanaJli!1I (Iuit 

non) I non quaerit (OM. uerba) P humana non querit pt " necessaria 

sunt nerba 0 commoueamur L 5 quod, m. 3 quid pI deum 

HOKplIYL docenda, tn. 2 docendum L 7 nos] nos ips08 edd. 

praeter a ammoneill .. (0.8 ef'a8.) Y ammonemur 0 8 sanctum est 

semper a 9 ellt noill non pi est quod non WP' (quod m. 2 del.} 

10 in eo] ideo OM 11 nolibj F Dolumus OM desiderium-ueniat 

0,.. 0 12 mO., m. 1 corr. ilIud :J' illum V (corr. iIlud) M e.lcita· 

mur I eJ:cite.mu8 Y ueniet, corr. ueniat V 18 atque nOli in eo 0edd. 

14 et] sic et L nobis om. Lab] pro ab 0 15 in] a 

WOP' .. 16 ab om. HPKpIIY (8. u. add.) L eius OM. ppl 

17 id (d e:r: CO". m. 3) pi 18 significat 0 ubi] ut 0 mam 

sufflcientiam tdd. 19 petimu8, m. 2 petamus W petamu8 1 a parte 

qua L aperie quae, m. 2 a parte quae WIY aperte quae HPKa 

aperteque p1 id est om. 0 

Digitized by Coogle

70 

S. A u r e Ii Aug u s ti n i 

abstulerit, non ideo DOS ab eo Deglegi existimemus, sed potina 

pia patientia malorum bona speremus ampliol'a. sic ('nim 

uirtus in infirmitate perficitur. nonnnllis quippe inpatientibus 

dominus deus, quod petebant, concessit iratus, sicut 

contra apostolo negauit propitius. nam legimus, Israhelitae f) 

quid et quo modo rogaueriDt et accepelint, sed expleta coneupiscentia 

inpatientia est grauitel' castigata. dedit et regem 

petentibus secundum cor eorum, sicut scriptum est, non 

secundum cor suum. dedit etiarn, quod diabolus postulauit, ut 

probandus eius famulus temptaretur. exaudiuit rogantes et It 

inmundos spiritus, ut in multos sues legio daemonum mitteretur. 

haec scripta sunt, ne forte se quisquam magni pendat, 

si fuelit exauditus, cum aliquid inpatienter petit, quod Don 

impetrare plus pro sit, aut se abieiat et de diuina erga se 

misel'atione desperet, si non exaudiatur, cum forte aliquid petit, a 

quo aeeipiendo affligatur atl'OeiU8 uel a prosperitate corruptus 

penitus euertatur. in talibus ergo quid oremus, sicut oportet, 

5 Num. 11, 1-84: 7 I Reg. 8, 5-7 9 lob 1, 12; 2, 6 

10 Matth. a, 80-82; Luc. 8, 82 

1 non] no. (s eras. vid.) pz ab eo om. HPKplIV ab eo neglegiJ 

habere (til. 21 haberi) neglectui pz potius quia per patientiam L 

2 Fperamus OL 3 dominus deui patientibus Bed ordo signi8 corr. P 

40minus deus (s ita "as. m. tit viti. 1) patientibus (III. 3 petentibus) pi 

" petebat V 5 econtra VC est 0 apostolo (pOBtr. Z. a; CO".) C 

apostolum H (fA. 2 apostolo) lV (CO". apostolo) 6 rogauerunt 0 

et acceperint 0 •• A acceperullt 0 expleta] exempla 0 7 paiientia 

H (m. 2 inpatientia) I (1ft. 1 corr. inpatientia) V (eo-IT. inpatientia) 

et regem dedit (dedit dtZ.) 1 8 cor eorum-secundum 0 •• 

HPKplI cor eorum-cor Buum om., B. v. m. 2 add. cor eorum et non 

secundum cor Buum V 9 dedit bis 1 11 ut om. 0 mitterentur 

(n m. 1 ap.) M 12 forte se] fortasse HI fortasse S6 K fortll/J (ras. 

1-2 I. et supra e) se V for se P forte pl quisque OC etld. pendet, 

m. 1 corr. pendat F 18 {uerat, CON'. (ta. 3 ?) fuerit I cum 

aliquid] qua mali quid L 14 se] si It' de om. BPOKpl IV ('II. 2 

add.) erga] gratia 0 15 disperdiet 0 auditur 0 16 quod L 

cum 0 affligitur L atrociniuB 0 a, corr. ea V ea OCPzL 

17 penitus om. HpplIV (tn. 2 add.) 

Digitized by Coogle

76 

S. A. u r e Ii Aug u s tin i 

sursum sunt, quaeris et sapia, aetema et eerta desideraR, quae 

quam diu nondum habes, etiam salois omnibus atque obsequentibus 

tuis tamquam desolatam deputare te debes et, si 

tu, profeeto etiam tuo exemplo religiosissima nurus tua et 

aliae sanetae uiduae uirginesque sub uestra cura securius 5 

constitutae; quanto enim magis domum uestram' pie tractatis, 

tanto inpensius orationibus instare debetis rerum praesentium 

non occupatae negotiis, nisi quae llagitat causa pietatis. 

31 Sane memineritis et pro nobis non neglegenter orare. nolumus 

enim sic nobis honorem, quem periculosum gerimus, 10 

deferatis, ut adiutorium, quod necessarium nouimus, auferatis. 

a familia Christi oratum est pro Petro, oratum. est pro Paulo i 

et uos in eins familia esse gaudemus et incomparabilitel" plus 

quam Petrus et Paulus omtionum fraternarum auxiliis indigemus. 

orate certatim ooncordi sanotoque certamine; non enim aduersus 11 

alterutrum certatis sed adUel"SU8 diabolum saDctis omnibus 

inimicum. in ieiuniis et uigiliis et omni castigatione corporis, 

qua plurimum adiuuatur oratio, faciat quaeque uestrum, quod 

poterit; quod altera minus potest, ea, quae potest, faciat, si 

1 Col. a, 1-2 12 Act. 12, 5; 18, 8 18 Tob. 12, 8 

. 1 certe I desiderans M. quae m. 8 del. pl 2 nondu. (s was.) 

K salues L S putare HPKplIV 4: tu profecto, m. 2 tuo profectu 

V tuo profectu p2 tao OM. pi 5 uiduae.uirginesque 14 uiduae 

uirgines quae HPKIV (quae eozp. m. 2 8. fl. que) F 0 2 uirgines uiduaeque 

0 securius, m. 8 lecariul I pi lecuria 0 sunt securius pi 

6 constituet, M. 2 constitute sunt C enim (BUb en ptmCta) K domum 

uestram magis M 7 orationibus instare K (bus d n a:p. carr. 

vide orationi istare) p2 (st ez corr. m. /ortG886 1; j'uUB6 vid. tr) ora' 

tionibu8 /III/stare H orationibu8 iDsistere IV 10 enim] autem At 

12 oratam est pro paulo oratum est (post. oratum est d6l.) I 18 nos 

o a 6 in 0ttI. A gaudeamus 0 15 concordi] corde L enim 

om. 0 16 alt utrtl K alterum ppl aduersum 0 17 in uigiliia 

et ieiuniis L et uigiliia] in uigiliis M et in omni pi 18 qua plurimam] 

et 0 qu.a Ip2 (m. 2 qU.i; fuiB86 vide quia) quam PIL edd. 

faciet 1 19 poterit] poteat OL altero A min, m. 9 min' pi 

ea quae potest om. H (M. 2 add.) IV ea quae] eaq; Kin ea quae 

OL I r m potest J non poteat P faciat (1'08'. .. pavlvm ras.) P facit 

H (m. 2 (aciat) OIYL I r m si in alteram, m. 8 si altera in alteram pI 

Digitized by Google

e p is t u I a rum CXXX. CXXXI. 77 

in altera dili git , quod ideo, quia non potest ipsa, non facit. 

proinde, quae minus nalet, non impediat pluB ualentem et, 

quae plus ualet, non urgeat minus ualentem. conscientiam 

quippe uestram deo debetis; nemini autern uestrum aliquid 

5 debeatis, nisi ut inuicem diligatis. exaudiat te dominus, 

qui potens est Cacere supra, quam petimus at intellegimus. 

CXXXI. 

DOMINAE INSIGNI ET MERITO INLUSTRI 

10 ET PRAESTANTISSllIAE FILIAE PROBAE AUGUSTINUS. 

Est quidem ita, ut dicis, quod in corpore corruptibili anima 

constituta terrena quadam contagione cODstringitur et tali 

onere quodam modo depressa curuatur, ut in imo multa quam 

4: Rom. 13, 8 6 Epb. St 20 

1 quia] quae 0 ipsa non facit in. ras. m. 3 I non (0 ez 

tMT. m. 2) H post facit spativm r,lichlm est, in quo m. 3 ipsa tacit 

ICripiit Ps 2 quae] quia I qui. M ualet om. H (m. 2 add.) IV 

(A 2 itt fAG,.,. add.) et om. 0 S quae p1u8 uo1et I quae plus 

uenet 0 plu8 ualens pt urgeat (svper geat m. 2 rem) K urgueat V 

(pod. u ap.) L 4: ueltram om. 0 aliquid] quicquam ppt 5 exaudiat-intellegimu8 

dvobvs brevioribus verBicvlis mvUoque minon'bvs 

litIeris perBCripta ""nt H om. XL . 6 poten8 est] potes em. 1 COfT. 

potenl) est M poteat OI'P2 super MFACP2 aut PO edd. pra,tcr 

a lee. saer. liU. 

P = cod. PaMtatIB nov. acq. 1443 8. IX-X. 

M = cod. MonaM1818 6266 8. X. 

F = cod. 8alisbwgensi8 X 29 s. X-XI . 

.A = cod . .Audomaropolitanvs 76, 8, 9 8. X-Xl. 

pi = cod. PariritatUJ "ow. acq. 1444 I. XI. 

B = cod. MtUJ. Brit .• Beg. 5 D VI 8. XI-XII. 

PI = cod. PAMflVI 2715 8. XIL 

10 AugustinuI] Augustinus in domino s.lutem m 11 corruptibile, 

•. 1 corr. corrnptibili M 12 contagine M constringitur-deprelsl 

0 .. M 18 bonere (b ".08.) pi on ore, corr. onere p2 bOD ore FA (tn. 2 

honere) 

Digitized by Google

78 


in summo unum facHius cODcupiscat et cogitet. nam hoc etiam 

saneta scriptura ita dicit: Corpus enim, quod corrumpitur, 

adgrauat animam et deprimit terrena inbabitatio 

seD Bum multa cogitantem. sed ideo uenit saluator Doster, 

qui mulierem illam in euangelio per decem et octo annos cur- 6 

uam, quae fortasse hoc significabat, uerbo salutis erexit, ut 

anima Christiana non frustra audiat: (Sursum cor\ nec frostra 

respondeat se habere ad dominum. quod intuens recte facis 

mala huius mundi tolerabilia ducere spe futuri. sic enim usu 

quodam bono conuertuntur in bonum, dum non au gent nostram 10 

concupiscentiam, sed exercent patientiam. de qua re apostolus 

ait: Scimus, quoniam diligentibus deum omnia cooperatur 

in bonum. (omnia' inquit, non solum ergo ilIa, quae 

appetuntuf ut suauia, uerum etiam illa, quae ut molesta 

uitaninr, quando alia sic sumimus, ne capiamur, alia sic 13 

ferimus, ne frangamur, et secundum praecepta diuina in 

omnibus gratias agimus ei, de quo dicimus: Benedicam 

dominum in omot tempore; semper laus eius in ore 

meo et: Bonum est mibi, quooiam humiliasti me, ut 

discam iustificationes tuas. neque eoim re uera, si faUacis 10 

prospelitatis semper hic tranquillitas adl'ideret, anima bumana 

portum illum uerae certaeque securitatis appeteret, domina 

insignis et merito inlustris et praestantissima filia. reddens 

itaque debitum praestantiae tuae salutationis obsequium agensque 

gratias, quod salutis nostrae religiosissimam curam geris, 16 

2 Sap. 9, 15 5 Luc. 18, 11-13 

()ligne patrol. lat. LXXIV p. 1100, 51-52) 

38, 2 19 PII. 118, 71 

7 cr. Sacram. Gelas. I "'0 

12 Rom. 8,28 17 Ps. 

1 hoc etiam] et hoc B 2 ita om. MA dicebat. B "' sensu.m 

({vit u) P 5 et om. M curb am, m. 1 corr. curuam P 7 andiatfrnstra 

om. P 8 sed (d e:x:p.) F habere dotninum, m. v, vill. 1 

cor,. habire (sic!) ad dominum P 10 audent MF 12 cooperatur F (fl •• 1 

COlT. cooperolntnr) R (m. 2 coopera'ltur) cooperantur M.Aptp2 edll. Bee. 

Valg.; Gr. OUYIPitt 14 appetantur A 15 uitatur, 'n. 1 corr. uitantnr 

P ne) ut non R 17 ei om. A . 19 quia R Bee. VvZg. quod 

fIr III 22 uera MF certaequae (uae eras.) pi 211 merita M 

Digitized by Google

ep istularu m CXXXUI. 88 

homines, ut nee ilIa saneti Dauid, quando lDlmlCO sibi in 

manus tradito elementer pepereit, praeelarissima lenitas emi· 

neret, nisi potestas pariter appareret. Don te ergo exasperet 

uindicandi potestaB, cui lenitatem non exeussit examinandi 

6 neeessitas. noli faeinore inuento. quaerere percussorem, in quo 

inueniendo noluisti adbibere tortorem. 

3 Postremo pro ecclesiae utili tate missus es. hoc ecclesiae 

catbolicae aut, ut modum dispensationis meae non supergredi 

uidear, hoc ecclesiae ad Hipponiensium· Regiorum dioecesim 

10 pertinenti prodesse, hoe expedire contestor. si non audis amicum 

petentem, audi episcopum eODsulentem, quamuis, quoniam 

Christiano loquor, maxime in tali causa non arroganter dixe- / 

rim, audire te episcopum conuenit iubentem, domine eximie 

et merito insignis atque carissime fill. unde scio quidem causas 

16 ecclesiasticas exeellentiae tuae potissimum iniunctas, sed quia 

credo istam euram ad uirum clarissimum atque spectabilem 

proconsulem pertinere, ad eum quoque litteras dedi, quaa rogo 

ut ipse illi tradere et allegare, si opus est, non graueris. atque 

ambos obsecro, ne importunam arbitremini uel intercessionem 

10 uel suggestionem uel sollicitudinem nostram et passiones 

1 I Reg. 24, 1-8 

1 ut 0111. E unde PP'T flrfll 2 pepercit ut praeclarissima E 

8 pariter 0111. pi exupera, til. 1 corr. exuperet P' . 6 ueniendo, 

M. 1 CDrr. inueniendo F uoluisti EB adhibere 0111. P 8 aut] 

age B modis E dispensationes. fII. 1 corr. dispensationis F 

supergredi uideaa MFRpl aupergrediar E 9 boc] aut P 1PponenBium 

M ipponensium BT Hipponenaium edd. regionum codd. edd. 

prader fII diocesim PRP'T diocesl (- fII. 1d .d. fl) E diocesi MF.A 

10 pemnenti] pertinent hi, til. fl pertioet hoc E 11 quoniam] cum F 

18 audire tel audiret, M. til "id. fl audire te P audire (Otll. tel E 

epo, til. fl epm E eODuenit et iubentem E eximie et merito 

OM. pi 16 eccleaiuticaa DfII • .A 16 ad uirum clarissimum J et adbue 

E atque. fII. 2 ad E elpectabilem MF APRPI T 17 earn, m. 1 

C01'f'. eum M 18 ipsi MAR ilIe, •. fl i11i E alligare E (fil. II 

allegarl') MF.Apt 19 ambos uos obsecro E inportunum E inportutam, 

fII. 2 inportunam P uel 8oggeationem uel interceasionem pi 

20 uestram, fII. fl Dostram Bet] De E . 

6· 

Digitized by Google

epi at ul arum CxxnH. CXXXIV. 85 

mihi credita, cuius utilitatibus seruio, cui non tam praeesse 

quam prodesse desidero. deinde obsecro, ut, quod moneo uel 

togo, non dedigneris accipere, non cuncteris adquiescere. 

2 Circumcelliones quosdam et clericos Donatistas cura eorum, 

I qui disciplinae publicae inseruiunt, praemissa Botoria ad iudicia 

legesque perduIit. hi cum audirentur a uiro clarissimo et 

spectabili tribuno et notario fratre tuo, filio meo Marcellino, 

non tormentis ungularum atque flammarum sed uirgarum 

coberciti horrenda facinora in fratres et conpresbyteros meos 

to a se perpetrata confessi sunt, quod scilicet unum eorum 

exceptum insidiis trucidauerint, alterum e domo raptum oculo 

effosso digitoque amputato truncauerint. haec cum comperissem 

illOB fmsse confessos ideoque minime dubitarem Bub iura tuae 

securis esse uenturos, has ad tuam nobilitatem litteras acce- 

D leraui, qui bus deprecor et per misericordiam Christi obsecro, 

sic de tua maiore atque certiore felicitate gaudeamus, ut eis 

paria non retribuantur, quamquam lapidis ictibus digitum 

praecidere oculumque conuellere leges puniendo non possint, 

quod isti saeuiendo potuerunt. unde securus sum de his, qui 

It hoe se feeisse eonfessi sunt, quod hane uicissitudinem non 

ltlportabunt; sed ne uel ipsi uel illi, quorum homicidium 

patefactum est, per tuae potestatis sententiam multentur, hoc 

2 prodeaaelll (pa",a ras.) T 4 cura CImI raB. "'Per a ef ift/ra P cur FA 

5 publicae om. A notaria codd. (ita B ".. fJ COtT. notoria); c/. p. 81, 11 

6 legesque] legis usque E hii T a uiro clarisaimo] au E et 

( •. !l ex) apeetabili E; cf. p. 89, 16 7 et om. T tratri EMF.A 

meo marcellino (eo m tXWrigetado c:orruptum) P 9 coberciti] uerbere 

eoerciti E coertici F cohertici B conpresbitero meoa (a fere eras.) E 

10 quos MPpt qao FA 11 tTueidauerunt BP1T fIr". 12 tran- 

I 

C&aerunt, ttl. 1 tXIIT. truncaneruot (Bit!!) T troneauernnt BpI fl r". 

13 iura, ".. fJ cura B tua lecuroa eaae MF APBPI a e tua aeenrol 

non esse T 14 ad tuas nobilitatem (Bit! I) pi adeelerare euraui E 

15 et I et (pr. et ".. 1 ezp.) M 17 lapidil, ".. 1 corr. lipidis R 

18 enellere M p08aant MFA edd. praeter Migra. 19 patuerunt, 

eort. 

.c 

potuerunt E aim MF ii8 fIr". 20 8e om. AT 22 per 

tuae] perpetuae B sententia B mulcentar M (m. 1? corr. muteutur, 

I) FP (corr. multentur) morte multentur E 

Digitized by Google

88 

s. A u r e Ii .A. u g U I tin i 

correctionem sibi praedicantibus dei semis, to parce compre· 

hensis, parce ductis, parce eonuietis; illi impio ferro fuderunt 

sanguinem Christi anum, tu ab eorum sanguine etiam iuridicum 

gladium cohibe propter Christum; illi ministro ecclesiae occiso 

extorserunt spatium uiuendi, tu inimicis eeelesiae uiuentibus 6 

relua spatium paenitendi. talem te oportet esse in causa 

ecelesiae iudicem Cbristianum petentibus, monentibus, inter· 

eedentibuB nobis. solent homines, quando cum inimieis eorum 

eonuietis leniuB agitur, a mitiore sententia prouocare; sed 

inimicos nostros ita diligimus, ut, nisi de tua Christiana 10 

oboedientia praesumamus, a tua seuera sententia prouocemus. 

deus omnipotens elcellentiam tuam auctiorel'D: felicioremque 

eonseruet, domine insignis et merito sublimis ae praestantissime 

nli. 

1 correctione .A 2 parce ductis om. .A parce perductia E parce 

doctia MF foderunt M (,Ia. 1 COlT. fuderunt) F 8 cbristianorum E 

iuridicum, in fAarg. m. 2 ueridicum T uiridicum, fA. 2 ueridicum P 

ueridicum B l) extol'lol'Qut, m. 1 cow. ertorserunt pl 6 causae .A 

7 iudicum, m. 2 iudicem E 8 solent emm homines E lDlJDlCl, 

m. 1 COf'f'. immicis M 9 a mitiore] amitiore P amitiltiore M amicitiore 

F AB a amiciciore pl prouoearesini I mieos P prouocare si 

inimicos MF.A prouocari si inimico8 RT prouocare nos inimico8 E 

11 oboedientie P uera MF APPl T a prouocemur AR 12 deus] 

at alia manu deus E dns T tuam om. P auctorem E 14 filii 

pom. I. eraB. E 

Digitized by Google

e pia t u 1 a rum CXXXIV. CXXXV. 

CXXXV. 

DOMINO YERE SANCTO AC MERITO VENERABILI PATRI 

AUGUSTINO EPISCOPO VOLUSIANUS. 

1 Petia me, uir probitatis iustitiaeque doeumentum, ut aliqua 

6 ex ambiguis leetionis peritae diseenda pereonter. ampleetor 

gI-atiam muneris imperati meque libens in diseiplinas tuas 

ofrero ueteris sententiae auetOlitatem seeutus, quae nuHam ad 

perdiscendnm abundare credit aetatem. neque inmerito sapiens 

prodentiae studia nullis terminis neque fine eonelusit, quando 

10 primordiis suis remota uirtus numquam adeo reseratur adeuntibu8, 

ut omnis protinu8 ad agnitionem pates cat, domine uere 

sanete ac merito uenerabilis pater. est operae pretium eognosoore 

habitam inter nos proxime eonfabulationem. quibusdam 

T = cod. TrecensiB 2405 s. VIII-IX. 

C = cod. ColoMM18i8 80 8. IX. 

D = cod. Colcmiet18i8 33 8. IX. 

B = cod. Bambergtn8'iB .A 151 ,. X in. 

M == cod. McmaCMBiB 6266 ,. X . 

.A = cod • ..AWtlotnaropolitan.., 76, 8, 9 ,: X-XI 

K = cod. CaBinensis 16217 8. XI. 

P = cod. PariN"tIB nOlI. acq. 1444 s. XI. 

P' ..... cod. Parisi". 1686 8. XII. 

2 uere aancto) praedicabili TPI patrla D 8 epiacopo Otn. B 

" me J a me B ,tid. fWaller fA probitatia] probatiasime C iustititique, 

«WY'. iustitieque D 5 lectionia, m. 2 lectioniboa B lectionibua T 

lectionea, m. fJ lectionibu8 C perite T.AIl peritiae DPPI peritia. C 

diacendae, corr. diacendo B di8cendi (postr. I. in raB. m. 2) C percanter, 

m. 2 pereonter C percuncter MAP 6 imperati me quae D 

imperati mq. (m eq.) B imperatl eque, m. 2 imperati meque At imperatim 

equi.A 7 eft'ero M auetoritate, m. 2 auctoritat6 K 9 studia. 

(e t:r1l8.) D *tque C flne om. C fin6 M 10 primordeis, 

torr. primordiis D remota, m. fJ remorata At remorata C Duaquam 

C 11 omnes, m. 1 CO'I'f'. omnia T ad agnitione K uere 

0 •• B 12 aaneto D merito om. K opere TCDMKPpt 13 habita 

M confabulatioDe cum raB. "'Per e At BtfPt:r' quibusdam m. 2 

quam K 

89 

Digitized by Google

e p i I t u 1 a rum CXXXVI. 95 

deus 8S8e firmatur, spretis ueteribuB sacrificiis delectatus sit 

nouis. nibil enim corrigi posse adserebat, nisi quod ante factum 

non recte probaretur, uel, quod semel recte factum sit, 

inmutari Dullatenus debuisse. recte enim facta dicebat mutari 

• nisi iniuste non posse, maxime quia ista uanitas inconstantiae 

deum possit arguere, tum deinde quod eius praedicatio atque 

doctrina rei publicae moribus nulla ex parte conueniat, utpote 

sicuti a multis dicitur, cuius hoc constat esse praeceptum, ut 

nuUi malum pro malo reddere debeamus et percutienti aliam 

10 praebere muillam et pallium dare tunicam toll ere persistenti 

et cum eo, qui nos anguiare uoluerit, ire debere spatio itinelis 

duplicato, quae omnia rei publicae moribu8 adserit esse contraria. 

Dam quis tolli sibi ab hoste aliquid patiatur uel 

Romanae prouinciae depraedatoli non mala uelit belli iure 

Ii reponere? et cetera, quae dici ad reliqua posse inteUegit 

uenerabilitas tua. haec ergo omnia ipsi posse iungi aestimat 

quaestioni in tantum, ut per Cblistianos principes Christianam 

religionem maxima ex parte seruantes tanta, etiam si ipse de 

hac parte taceat, rei publicae mala euenisse manifestum sit. 

6-15 - p. 188, 14-22 8 Rom. 12, 17; Mattb. 5, 89--41 

1 sacrifieii Test M..ACPB ead.; c(. p. 127, 9 2 nonil T 

S uel] ut T 4 inmutare ET nullatenus] ullatenul non MACPB 

edtl.; ef. p. 127, 11 5 uanitaa, COfT. (m. 11) uarietal M uarietas C 

I,.. 6 dmn MA einde T 7 utpute E (m. 2 utpote) T 8 licut 

«id. a MIl. P constat else] constet M-ACPR eaa.; tI. p. 133, 16 

9 malom, .. til uia. 1 co"'. malum E debemus, •. 2 debeamus MP 

debemus .A marllJam praebere aliam B 10 et pallium] allium 

'Patio 3-4 I. time r,licto T penistenti tunic am toUere ,dd. tonice, 

.. vt tritl. 1 C(Jf'f'. tunice E tonicae spatia 1-2 l. post ,.elicto T resinenti 

T 12 duplaeato, fA. /l duplicato M pllllice E 18 qui 

.toUi 0 tolli sibil illi qlli •. 2, (wiBI, uiti. tolli sibi E toUi (om. 

sibi) M 14 romane (r tJ:J: corr. m. 2) E depredaturi E depraedat' 

(= depraedatur) T uellit ET u('lut, m. 1 co",. uelit A 1& posaet 

C pOlait Ai (fR. 1 corr. pOlsint) A 16 adiungi MAOPB eaa.; cr • 

• 

p. 94, 16 ae.tima OB aestimo M 17 qUa8atione T pen 'I'. 2, 

/Viae tAd. per E christianul T 18 si] Ie ET ipai de hao 

parte taeent B 

Digitized by Google

e pis t u 1 a rum CXXXVII, 109 

10 Quid autem non mirum deus tacit in omnibus creaturae 

motibu8, nisi consuetudine cotidiana uiluissentp denique quam 

mwta usitata calcantur, quae considerata stupentur! sicut ipsa 

uis seminum quos numeros habet, quam uiuaces, quam emcaces! 

5 quam latenter potentes, quam in paruo magna molientes, quis 

adeat animo, quis promat eloquio Pille igitur sibi sine semine 

operatus est hominem, qui in rerum natura sine seminibus 

operatur et semina; ille in suo corpore numeros tempo rum 

mensurasque seruauit aetatum, qui sine uUa sui mutabilitate 

10 mutando contexit ordinem saeculorum. hoc enim creuit in 

tempol'e, quod coepit ex tempore; uel"bum autem in principio, 

per quod facta sunt temp ora, tempus elegit, quo susciperet 

camem, non tampori cessit, ut uerteretur in camem; homo 

quippe deo accessit, DOD deus a se recessit. 

11 15 Sic autem quid am reddi sibi rationem llagitant, quo modo 

deus homini permixtus sit, ut una fieret persona Christi, cum 

hoc semel fieri oportuerit, quasi ration em ipsi reddant de 

re, quae cotidie fit, quo modo misceatur anima corpori, ut 

1 deua fecit OBB facit deua W edd. in omnibus] hominibus A 

2 nisi 8. W. m. 1 W que 8. u. W 8 usitata (ta 8. w.) Weal. 

camur .A 4 nis 8. w. W uumeroa-quam om., 8. w. add. W 

habent TPI habet et H (m. !J babeat et) MAP edd. 5 quam in] 

magia in R magna loquentes moUentes (loquentes m. 1 ezp.) pI 

molientis B quis om. H 6 addat W aderat, m. !J considerat H 

prom a .eloquio (;lui' 1) T pro suo eloquio H prodeat eloquio K 

aibi om. A hominem sine semine operatus est edd. 8 operatus 

eat semina OR operatur semina K operatur. seminat D 9 mensuram· 

que K seruabit, m. 11 seruabat K aetatem A 10 contexuit TaB 

creauit K 11 cepit K principium, m. 2 principio H 12 quod T 

sUlcepit H 18 tempore a uertaretur B in carne 

DJlA 14 a Be, m. 11 Btfpra ab eo Wab eo H 15 si OR (m. 2 sic) 

autem] quippe H reddi sibi (bi B. w.) W reddisl ibi T contra B 

modo om. K 16 homini (p08tr. l. in raB.; fuWe .d. em) T sit 

,1'/I!/lilli/ut (raB. 6-7 l.) W 17 hoc B. W. W ratio line tribuB wrBi 

CUM its initio jolii waN M iPBi (poBtr. Z. in raB.) reddat (m. 11 

reddant) W 18 fit] 6 M miscetur aDimus K corpori (i ea: COn'. 

fII. 2) H 

Digitized by Google

ep istu 1 aru m cxxxvn. 115 

culis, utrum etiam moriuos BUBcitauerint, illi uiderint, qui et 

Apuleium se contra magiearum artium crimina eopioBissime 

defendentem eonantur non accusando sed laudando eonuincere. 

nos legimus magos Aegyptiorum istarum artium peritissimos 

5 a Moyse, famulo dei, fuisse superatos, cum illi quaedam mira 

nefandia artibus agerent, ille deo simpliciter inuocato cuncta 

eorum machinamenta 8ubuerteret. sed et ipse Moyses et eeteri 

propbetae ueracissimi dominum Cbristum prophetauerunt et 

ei gloriam magnam dederunt, bunc non tamquam pal'em sibi 

10 nee in eadem miraculorum potentia superiorem sed plane 

dominum deum omnium et bominem propter homines factum 

uenturum praenuntiauernnt. qui propterea et ipse talia facere 

uoluit, ne esset absurdum, qui per illos fecerat, si ipse non 

faceret. sed tamen et aliquid proprium facere debuit, nasci de 

4 Ex. c. 7 et 8 7-p. 116, 2 = €assian. de incarn. Christi dei 

contra Nestor. VII 27 (ed. Petschenig. I p. 386, 1-12) 

1 mortuos om. K mortuos (ortuos in ras.) D mortuis, m. 1 corr. mortoOl 

W suscitaoeront, m. 9 sOlcitauerint H soscitauent pi uiderint 

ras. u: oiderunt M uiderunt W A 2 apolegium 0 apo.legium, m. 

,,' vid. 1 corr. apu.legium W' apoleium K apoleieum P Apuleium se] 

apuleiuB, m. 2 apuleium H magiearum (a pro et c supra ras., gi 

rel,ctum m. 1) W' magorum D crimine, m. 9 crimen H eopiosissimis 

&ere (m. 9 argumentis) defendentes H 8 defentem pi conantor 

0... K accU8&D.do (j'uit I) 0 sed] uel led (uel del.) H 4: artium 

istarum pi edd. .artium M 5 a moysi, m. 2 a Moyse W' 

amore, ttl. 2 ri m. 9 corr. a Moyse H cum] quam, m. 2 qoamuis B 

illa, m. 1 corr. illi pi quid am 0 quidem B 6 ilIe, m. 9 et ilIe H 

U1i. m. 2 iUe 0 sopplieiter B edd. praeter '" maehinamenta 

eorum cUDcta edd. 7 machinamenta ex mahinamento W Bed et] sed 

DBHAK 8 ueraeissimi, m. 2 ueraeissime W' ueracissime H Cau. 

dominum deum christnm D dominum leBurn CaB8. et om. D 9 ei 

om. MA gloriam magnam ei edd. non] non, m. 2 ergo W ergo H 

partem C 10 in om. H 8uperiore, m. 2 soperiorem B plene 

Cau. 11 deom om. TPI omnium] oMnipotentem D factum] 

faeturum K 12 pronUDtiauerunt K Casso et ipse (,n. 2 ipsi) talia 0 

at; ipaa et alia M 18 uolunt 0 nec (e exp.) DB esse, m. 2 

esset WH quae BK edd. Casnani cod. Mua. Brit. 16414 ri bibl. 

ColO'lL Aug. quod P si (i in raB. m. 2) W 14 faceret (a et et 

m. 2) W feeerat C 

Digitized by Google

116 

S. A u r e Ii Aug U B ti n 1 

uug1De, a mortuis re8urgere, in caelum ascendere. hoe deo 

qui parum putat, quid plus expeetet, ignoro. 

14: Arbitror enim talia ftagitari, qualia gerens bominem faeere 

debuit. nam in principio erat Berbum et uerbam erat 

apud deum et deus erat uerbum et omnia per ipsum 6 

facta sunt. num homine adsumpto alium mundum facere 

debuit, ut eum esse crederemus, per quem factus est mundus? 

sed nee maior mundus nee isti aequalis in hoe Mundo fieri 

posset. si autern minoreID faceret infra istum, similiter hoc 

quoque parum putaretur. quia ergo non oportebat, ut nouum 10 

face-ret mundum, noua fecit in mundo. homo enim de uirgine 

procreatus et a mortuis in aetemam uitam resuscitatus' at 

super caelos exaltatus potentius opus est fortasse quam mundus. 

hic forte respondent se factum hoc esse 110n credere. quid ergo 

fiat hominibus, qui minora contemnunt, maiOl'a non credunt? 15 

reddita uita defunctis ideo creditur, quia fecerunt alii, et 

parum est deo; caro propria de uirgine creata et a morte in 

4 loh. 1, 1; S 

1 qui deo W deo (om. qui) OR (m. 1 corr. deo qui) 2 qui T (m. ;J 

quid) OB (corr. quid) S ftagitare, tn. 2 ftagitari W 4 debuit] non 

debuit edd. et uerbum-uerbum bis, alterum del. M 5 et post 

uerbam om. H omnium per ipsa, til. 1 corr. omnia per ipsUID W 

6 nam, CO". num B bomine. (fui8se vide m) W hominem (dd. postr. 

I.) K 7 et, m. 3 ut H eom] ipsUID K crederemus (er 8. v.) lV 

faetas, m. 2 factus H 8 mundus sed nee TKpt mundus (s. fl.) sed 

ne D aequales 0 (m. 2 aequalis) BK (COtT. aequalis) 9 posset 

(et ex carr.) H posse M (m. 1 corr. posset) .A p08sit ODWB facit, 

m. 3 faeeret H 10 paroum THpl e:x; p. 114, 11; rI. tI. 11 et, m. 1 

corr. ut T 11 faceret (t B. fl.) mundo (BtIpf'a do m. 1 add. u) IV 

facit T (corr. fecit) pi fecerat lV enim onJ., m. :J add. lV ergo K 

12 in Isetema uita K resuscitatus ("osu. 2 I. in ras.) W et om. H 

13 exaltatus, supra exaltari W exaltari, m. 3 exaltatus H fortasse 

opus est CDRMAP tdd. fortassis H 14 forte (e m. 2 in ras. 

3-4 I., quarum postr.juit r) 0 respondent (ent ex corr.) H se 

om. K sed M fiat ergo .A ergo fiet P 15 minima MA edel. 

17 paruum B u: p. 114, 11; cf. v. 10 a mortem D morte, m. 2 a 

morte 0 in aeterna uita M.A 

Digitized by Google

... 

120 

s. A u r e Ii Aug u B tin i 

acutol"um, facundorum atque doctorum subiugant Cbristo et 

ad praedicandam uiam pietatis salutisque conuertunt. altemis 

aduersitatibus et prosperitatibus rerum patientiam et tempenm .. 

tiam uigilanter exercent, mundo declinante in extrema fessis .. 

que rebus aetatem ultimam protestante multo fidentius, quia 6 

et boc praedictum est, aetemam felicitatem caelestis ciuitatis 

expectant. atque inter haec omnia contra ecclesiam Christi 

impiarum gentium infidelitas fremit, euincit illa patiendo et 

ineoncussam. fidem inter obsistentium saeuitiam profitendo. 

reuelatae ueritatis, quae diu promissis mysticis uelabatur, 10 

sacrificio succedente ilIa sacrifieia, quibus hoc figurabatur, 

templi ipsius euel"sione tolluntur. reproba per infidelitatem gens 

ipsa Iudaeorum a sedibus extirpata per mundum' usquequaque 

dispergitur, ut ubique portet codices sanctos ae sic prophetiae 

testimonium, qua Christus et ecclesia praenuntiata est, ne ad .i 

tempus a nobis fictum existimaretur, ab ips is aduersariis pro .. 

1 acutorum. m. 2 supra auctorum W auctorum THKpl facundorumque 

doctorum D Bubiu-gant C subiungant HR subiungunt, 

m. 2 supra Bubiugant W 2 praedieandum T etltl. pietatis] ueritatis 

W (ueri in "(18. WI. 2) HK S et prosperitatibus 0"., m. 2 add. W 

patientiam] et patientiam K et temperantiam. 08I • .AX 4: exerenii 

.A 5 uitimum, m. 2 ultimam W protest ante, aI. 2 protextante W 

protE'Itante, m. 3 protenente et in margo I protrab (celf:ra dtiBUftt cotliciB 

,.ecisioM) H protestantem K protestantem et CR 6 praedictum] 

dictum K ciuitatis eaelestis felieitatem edd. felitatem, COff". (m. 1 1) 

felicitatem M ciuitates, •• 2 ciuitatis W 7 haec inter D 8 premit 

H remit, corr. (m. 1 1) fremit M et uincit B (til. 2 euincit) Hpi 

euicit RM (m. 1 ? COtT. euincit) uincit W 9 eonCU81am C in concusu 

fide K Biuitiam, m. fJ seuitiam W saeDitia DK 10 reuelatae 

ueritatis, m. 9 reuelata ueritate H uelabatur, m. 3 uelabantur H 

uelabantur CR tegebatur, til. II supra uelabatur W 11 Buceendente TC 

succidente W figubatur, m. 2 figurabatur 0 figurabantur (n ap.) M 

13 ipsa] impia K a sedibus] a Bedibus suis OWRK eIistirpata D 

stirpata, m. 3 eXBtirpata H 14: diBpergitur] dispersa K sic} 8i K 

15 qua, m. 3 quo H quia C (i er(l8.) B christi eclesia (m. II '"'pra 

christul et ecclesia) praenuntiata est W christul aeecleliae praenuntiatus 

est A ne. tempus a Dobis T ne nobis ad tempus K 16 existimetur 

W (pose. e I. fl.) BHP aduersiariis W aduersaril, tn. 2 aduer- 

8ariis H profertur K prophewum, m. 2 proferatur W 

Digitized by Google

epistularum cxxxvn. 128 

audeat accedere mens tardiuscula et inerndita quasi pauper 

ad diu item, sed inuitat omnes humili selmone, quos non 

solum manifesta pascat, sed etiam secreta exerceat ueritate 

hoc in promptis quod in reconditis habens. sed ne aperta 

1'1 fastidirentur, eadem rursus operta desiderantur, desiderata 

quodam modo renouantur, renouata suauiter intimantur. his 

salubriter et praua corriguntur et parua nutriuntur et magna 

oblectantur ingenia. ille buic doctrinae inimieus est animus, 

qui uel errando eam nescit esse saluberrimam uel odit aegro- 

10 tando medicinam. 

19 Vides, quam prolixam epistulam fecerim. si quid ergo te 

mouet atque inter nos pertl"8ctari taoti babes, non tibi faciat 

angustias usitatarum epistularom uelut custodiendu8 modus, 

quia et optime nosti, quam gran des eas ueteres babuerint, cum 

HI aliquid agerent, quod explicare breniter non ualerent. et si 

auctorum ad alias litteras pertinentiom mos esset alios, nostro- 

1 erudita T 2 humill. (fuit s) B quol (9 m. 2 del.) W quo H 

S pl8cat, M. 2 poscat W p0geat, m. 9 paseat H pareat, fA. 2 pascat K 

eJereeat] et exerceat .A hoe ueritate M ueritate cvm ra. "'per 

pom-. I. T ueritatem H .(. in promptis] impromptis M quod et 

in W aperte, m. /I aperta W 5 rastiderentur TO fastidientur H 

(m. 9 fastidirentur) K fastidietur D fastidiantur WB rursum 0 

aperla D desiderat&-renouantur OM. OR 6 quoadmodo, tn. fI 

quoammodo T renouantur om. DH (m. 9 add. et) ante renouat& in 

initio (olii ra. 8-9 l. P intimatu, M. 2 illtimantur W intimatur .A 

hie HK 7 corrigantur, m. 2 eorriguntur W pr.ua (inleT p et r 

•. 1 add. a) W 8 animus] amicus (m. fI del.) M 9 odit. M (a 

",cu.) P 12 mouet raB. '" "ill. u moueat W moueat (a up.) M 

atque, sed at m. 2 II. fl. W pertraetari, corr. pertraetare 0 tanti 

s. !l a: tante et pro t in raB. W habens Cn til. 2 del.) W facit, 

tn. 1 eort'. faeiat M facias .A 13 usitatorum D eustodiendus sit 

modul pl cUBtodiendol medol M (m. fI custodiendul modul) .A custodiendo. 

(/Wit .) modol P 14 grandis, m. /I 'grandes W has D 

habuerunt, m. 9 habuerint H 15 agerent u a.gent D ualerent 

tZ nalent D 16 ad] ab .A alios litterarum, M' 2 alias Utteras W 

pertinentiam, tn. 2 pertioentium H mOl est B mOles Bed K 

Dostrarum, corr. nOltrorom B 

Digitized by Google

e p htu 1 aru m cxxxvn. 125 

fide uiuunt eumque pie colunt, siue mala huius uitae patienter 

fortiterque experiantur siue bonis eius misericorditer ac tern· 

peranter utantur, aetemum pro utroque praemium recepturi in 

ciuitate superna atque diuina, ubi iam non sit moleste toleranda 

• ealamitas nee laboriose frenanda eupiditas sed sola sine uUa 

diflicultate et cum perfecta libertate retinenda dei et pronmi 

caritas. incolumem felicioremque te misericordissima dei omnipotentia 

tueatur, domine inlustris et merito insignis ae 

praestantissime fili. sanetam et in Christo dignissime honorandam 

10 matrem, cuius pro te preces deus elaudiat, pro meritis uestris 

officiosissime saluto. sanctus Crater et coepiscopus meus Possidius 

praestantiam uestram multum salutat. 

1 patenter, m. 1 corr. patienter M 2 expectantur K boni D 

GR" ae rase 1-2 I. T 4: molesta H 5 nec,laboriose frenanda 

cupiditas 0 •• OR laboriosa est frenenda (m. 1 corr. frenanda) W labori 

Ie frenanda D laboris efrenanda .A.P laboris eft'renanda M eupidi'di. 

tas .A. sine] Bi .A 6 cum om. ODBMAKP dei] christi THpl 

7 caritas] caritas feliciter D earitu amen pi caritas et alia manu reco· 

gnoui K incolumem-multum salutat om. TBHpl te felicioremque 

W te om. BK omnipotentiB eIimietatem tuam tueatur K 

8 iIDustri WM ae] et 0 10 deus preceB WP edtl. deus om. 

CRK enudit D 11 sanetuB-salutat om. D frater Ofn. OR 

12 praestantisBimam W multum uestram .A 

Digitized by Google

epiatularum CXXXVllI. 129 

aperuit, quod non intellexerant, uidelicet illi iam aetati non 

hoe se fuisse iussorum. tantum igitur ualet ratione atque 

artibus non mutatis, quid secundum eas sit pro temporum 

uarietate IDutandum. . 

"' 5 Non itaque uerum est, quod dicitur, semel recte factum 

nullatenus esse mutandum. mutata quippe temporis causa, quod 

recte ante factum fuerat, ita mutari uera ratio plerumque 

llagitat, ut, cum ipsi dicant recte non fieri, si mutetur, contra 

ueritas cJamet recte non fieri, nisi mutetur, quia utrumque 

10 tunc erit rectum, si erit pro temporum diuersitate diuersum. 

quod enim in diuersitate personarum uno tempore accidere 

potest, ut chuic liceat' aliquid (impune facere, illi non liceat, 

non quod dissimilis res sit, sed quod is, qui facit', ita ab 

una eademque persona diuersis temporibus tunc oportet ali- 

15 quid fieri, tunc non oportet, non quod sui dissimilis sit, qui 

facit, sed quando facit. 

5 Haec quaestio quam late pateat, profectl> uidet, quisquis 

pulehri aptique distantiam sparsam quodam modo in uniuersitate 

rerum ualet Beque neglegit intueri. pulchrum enim per 

.. se ipsum consideratur atque laudatur, cui turpe ae deforme 

contrarium est. aptum uero, cui ex aduerso est ineptum, quasi 

religatum pendet aliunde nee ex semet ipso sed ex eo, cui 

12 Ter. Ad. 824-825 

1 iDteUegerant H aetati iam etld. 2 faisse om. P tantum] 

si tantum I ratione atque] ratione, COFT. (m. 1 ?) ratione atqae M 

ratio at I 8 alte E artii aut artu B ea DI eia C 5 recta I 

facta EB 6 mutaudam.A 7 antea ERIC 8 ipse I contra 

uerital, m. fI contrarietaa C contra ueritatem I 9 clam at A nisi 

.'fil!mutetur (ras. 2-8 I.) P qua I 10 pro om. I uarietate D 

edIl.; c/. If. 4 11 accedere HC adoedere D 12 pote est I ut 

DIll. D hie I impune aliquid 0 non lice at illi edd. 18 quod 

poat sed om. MA his E (h pame eras.) B (b del.) IAP (b up.) 

14 edemque I aliquid] quid E 15 quod om • .A aelut B sni 

(I •. If.) D 17 uidet haec quisquis D 18 pulehre, BUpt"a m. 1 

pulchri E disparsam D dispeream I quod ad modum D 20 atqne 

EB 21 iDeptum, in margo stultum I 22 relegatum EB regulatum D 

Dec u] Dec et D sed ex, co".. em. 1 1) sed et ex M 

xxxxnD A .... Met. D pan S. 

9 

Digitized by Google

e p is t u 1 a rum CXXXVIII. 188 

tutum est, itidem recte alia tempore posse mutari mutantis 

opere non dispositione mutata, quam dispositionem intellegibilis 

ratio continet, ubi sine tempore simul sunt, quae in temporibus 

simul fieri non possunt, quia tempora non simul cUlTunt, 

5 quispiam fortassis expectet causas a nobis ipsius mutationis 

aceipere, quod ipse nosti quam prolixi negotii sit. uerum tamen 

breuiter dici potest, quod homini acuto fortassis suffecerit, 

aliis sacramentis praenuntiari Christum, cum uenturus esset, 

aliis, cum uenisset, adnuntiari oportuisse, sicut modo nos id 

It ipsum loquentes diuersitas rerum compulit etiam uerba mutare, 

si quidem aliud est cpraenuntiarP aliud 'adnuntiarP aliud (cum 

uenturus esset' aliud ccum uenisset'. 

n 9 Nunc deinde uideamus, quale sit, quod in epistula tua 

sequitur. adiecisti enim eos dicere, quod Christi praedicatio 

15 atque doctrina rei publicae moribus nulla ex parte conueniat, 

cuius hoc constet esse praeceptum, ut nulli malum pro malo 

reddere debeamus et percutienti aliam praebere maxillam et 

pallium dare ei, qui tunicam auCene perstiterit, et cum eo, qui 

nos angariare uoluerit, ire deb ere spatio itineris duplicato, quae 

10 omnia rei publicae moribus adseruntur esse contraria. 'nam 

quis'. inquiunt, ctolli sibi ah hoste aliquid patiatur uel Romanae 

prouinciae depraedatoribus non mala uelit belli iure reponere?' 

14-22 = p. 95, 6-15 

1 itidem rcu. u: utidem P ididem I idem ,dd. pf'fUter a posse, 

til. 2 poaaet P mutantis (s m. /J 'ft ras.) M mutantes D 2 opore, 

.. 2 opere Jl disposition6 (- ercu.) P dispotionem, ,no 2 disposinone 

H disputation em H S conti.net H contenet R simul] 

.imulata I 5 enpectat B uobis, m. /J nobis H 6 quod] quo E 

(til. /J quod) B quam] qua I sit negotii eda. 7 poteest I 

auft'ecerit H (m. 2 sufficerit) M (a sufficerit ut uill.) sufficerit IA 

8ufficeret DEB 8 prenuntiare ERI pronuntiari D 9 aliis om., 8. u. 

add. D adountiare DI 10 compuli, m. 3 compulit H copulit I 

mutari EB 11 pl'enuutiare EB 13 uidemus D quod] illud quod 

etld.praeter a 16 constat Pj cr. p. 96, 8 18 palleum I praeatiterit 

DI 19 duplicatio B 20 re publicae B 21 inquiunt 1If111111 

(rill. 7-8 I.) I patiatur, in margo permittatur I 22 uellit B 

repooere .,. fine pag. om. I 

Digitized by Google

e p is t u 1 a r n m CXXXVIII. 141 

hoc malum publicum clamat, ab impiis populis blasphematur 

et dii tales requimntur, in quorum honorem ilia ipsa theatrica 

corporum et animorum dedecora celebrentur. haec si deus pollere 

permittat, tunc indignatur grauius; haec si inpunita dimittat, 

& tUDe punit infestius. cum uero euertit subsidium uitiorum et 

copiosas libidines in opes reddit, misericorditer aduersatur; 

misericorditer enim, si fieri posset, etiam bella gererentur a 

bonis, ut licentiosis cupiditatibus domitis haec uitia perderentur, 

quae iusto imperio uel extirpari uel premi debuerunt. 

15 10 Nam si Christiana disciplina omnia bella culparet, hoc potius 

militibus consilium Balutis petentibus in euangelio diceretur, 

ut abicerent anna seque militiae omnino subtraherent. dictum 

est eis autem: Neminem concusseritis, nulli calumniam 

fecerith, sufficiat uobis stipendium uestrum. quibus 

15 proprium stipendium sut1i.cere debere praecepit, militare utique 

non prohibuit. proinde, qui doctrinam Christi aduersam dicunt 

esse rei publicae, dent exercitum talem, quales doctrina Christi 

esse milites iussit; dent tales prouinciales, tales maritos, tales 

coniuges, tales parentes, tales filios, tales dominos, toles semos, 

10 tales reges, tales iudices, tales denique debitorum ipsius fisci 

redditores et exactores, quales esse praecepit docbina Christiana. 

et audeant earn dicere aduersam esse rei publicae, immo uero 

IS Luc. S, 14 

2 in om. ER bonorem (e ita ras.) H honore ERMAO ea D 

tdtl. iple E tbeamea-indignatur om. A S coporum, m. 1 co".. 

eorporum M 4 tunc-dimittat om., ita margo m. 1 add. M inputa, 

fA. 9 iopunita A 5 ponit .A uere uertit E nero uertit H 

nero euertet P 6 reddet D 7 gerentor DM (m. 2 gererentur) 

gerontur.A 8 cupiditatis H 9 stirpari D deprimi edd. praeter m 

10 christiana (pom. I. e:r: co".. m. 1) M 11 consileuit E (m. 2 conliliom) 

B dieeret ER 12 omnino militiae nrm IS eis autem 

(BigftU COf'f'. autem ais) P autem eil MA edd. eil (om. aotem) D calomnia 

B 15 itaque P 17 publicae om. ER qualis H 19 talentel 

(nte fA. 1 del.) parentel H 20 fisici A fieri R 21 actores A e81e 

qaales, til. 1 corr. quales eSle H quales biB, alterum del. M christiaoa 

0lIl. H cbriRtianam E 2'2 audieot (i m. 1 del.) H audent M (m. 2 

audeant) AOP adueraa B 

Digitized by Google

e p is t u 1 a rum CXXXVIII. 

sic ostendit in opulentissimo et praeclaro imperio Bomanorum, 

quantum ualerent ciuiles etiam sine uera religione uirtutes, ut 

intellegeretur hac addita fieri homines ciues alterius ciuitatis, 

cuius rex ueritas, cuius lex caritas, cuius mo.dus aetemitas. 

r 18 6 Quis autem uel risu dignum putet, quod Apollonium et 

Apuleiom ceterosque magicarum artium peritissimos oonferre 

Christo uel etiam praeferre conantur? quamquam tolerabilius 

ferendum sit, quando istos ei potius comparant quam deos 

SU08; multo enim mellor, quod fatendum est, Apollonius fuit 

10 quam tot stuprorum auctor et perpetrator, quem Iouem nomi· 

nant. ista, inquiunt, fabulosa aunt. adhuc ergo laudent rei 

publicae luxuriosam, licentiosam planeque sacrilegam felicitatem, 

quae ista deorum probra confinxit, quae non soium in fabulis 

audienda posuit, uerom etiam in theatria spectanda propoBuit, 

Ii ubi crimina essent plura quam numina, quae ipsi dii sibi 

exhiberi habebant libenter, qui in BUOS cultores uindicare 

debuerunt, quod ea uiderent saltern patienter. sed non sunt 

ipsi, inquiunt, qui talium fabularum mendacio celebrantur. qui 

ergo Bunt isti, qui talium turpitudinum celebratione placantur? 

10 horum daemonum peruersitatem atque fallaciam, per quos et 

magicae artes humanaB mentes decipiunt, quia prodidit doctrina 

1 aic] si A S intellegetur H bac (a m. 2 ill raB.; /WIle _. 

ae) P haec EHBM (m. /4 hac) AC addita] addita religione A 4: cuius 

lex caritas om. RM (m. 1 ? II. w. adtL) IIWper modus m. /4 uinendi A 

modol, til. 1 corr. modul M 5 quas A risum R rilU, m. /4 non 

risu MC putet] non putet edd. 8 maicarum, .. /4 magicarum P 

\ .. _pen88lmo8 (til. 1 corr. periti8limoa) P 7 quamquam-ait om., til. /4 

.. fIUJ'I'g. tJtlt:l. H tolerabilia D 8 quam conparant D 9 meli, 

.. /4 melior H melius ER 6 ,n ru. til. 1 M 11 fabulosa sunt] 

fabull.. (a ef'U. et llUpra til. /4 A) P laudant, m. 1 corr. lalldent E 

12 licentioaam 0tJI., m. fl in tIIarg. add. H IS probra deorum P 

contbit D 15 plura essent edd. nomina EBMA a e 18 exbibere 

EB babebant, fit. /4 iubebant CP qui, •. 2 que H auditorea, 

fII. 1 corr. cultore8 M 17 quod] qua E quam B uidere ER saltem 

uiderent tad. ipsi inquiunt 8unt edd., 18 ipsi] sibi H 19 istum H 

20 et] in D 21 artia DH (i in Tatl.; fuit e) qua A cbriatiaoa 

doctriDa edd. 

xnXIm Au,. aeet. II pan S 

10 

Digitized by Google

160 


perhibere testimonium de illo, qui non tan tum homo uernm 

etiam deus erat, ut in natis mulierum· Demo exsurgeret 

maior Johanna Baptista; sic enim ille, cui maior lohannes 

testimonium perhibebat, inte11egeretur hoc esse maior, quo 

non tantum homo sed etiam deus erato lumen ergo et lohannes • 

sed tale lumen, quale testimonium perhibet ipse dominus 

dicens: Ille el'at lucerna ardens et lucens, quod et discipulis 

suis dixit: Vos estis lumen mundi; atque ut ostenderet 

quale lumen, secutus adiunxit: N emo accendit lucernam 

et ponit eam Bub m.odio sed super candelabrum, 10 

u t luceat omnibus, qui in domo sunt; sic luceat lumen 

uestrum coram hominibus. istae similitudines datae sunt, 

ut, quantum possumus, intellegamus uel, si' hoc non dum 

possumus, sine ulla dubitatione credamus an imam rationalem 

non esse natoram dei - illa quippe incommutabilis est -, 11 

sed tamen eam posse participando inluminari; lucernae quippe 

accendi indigent et extingui possunt. ideo, quod dicitur de 

Johanna: Non erat ille lumen, ad iUud respicitur lumen, 

quod non participatione inluminator, sed eiu8 participatione 

inluminantur, quae ab i110 inluminantur. 10 

8 Denique sequitur: Erat lumen uerum, et tamquam quaereremU8, 

quo modo discenieretur lumen uerum a lumine 

inluminato, id est Christus a Johanna: Erat, in quit, lumen 

uerum, quod inluminat omnem hominem uenientem 

2 Mattb. 11, 11 7 lob. 5, 85 8 Mattb. 5, 14-16 21; 28 

loh. I, 9 

1 testimonium perhibere T 2 post ut amiqva fIIatl'" in marg. add. 

de illo diceret L ut de illo dicf'retur quod edd. praeter G e S maillri 

G m; om. eett. edd. iohanne T 4 hoc esse intelltgeretur G intelligetur. 

m. 1 corr. intelligeretur L maior om. 'T 5 et 0"'. T 

6 quali G edd. praeter a e 9 accendat, m. 1 eorr. aceendit L 10 ponet 

o supra G 11 lux uestra G sec. Yulg. 12 quoram (ric.') L 

17 et 0"'. G (add. m. 2) T 18 respiciatur (a exp.) T respieit G edd. 

praeter l r lumen om. T 19 non om., P08t participati,'oe in margo 

(m. 1 ?) add. T participando edd. inluminatur (ar exp.) L eius, 

m. 2 cuius G 

Digitized by Google

l 

e pis t u 1 a rum eXL. 173 

a Christo filii hominum. non enim sine causa familiarissime 

dominus in euangelio se filium hominis dicit magis quam hominem 

nee sine causa in alio psalmo: Homines, inquit, et 

iumenta 8aluos facies, domine, sicut multiplicata est 

6 misericordia tua, deus. abs te quippe etiilm ista salus 

hominibus iumentisque communis. sed habent aliam homines 

noui propriam quandam et a iumentorum consortio separatam, 

quae ad nouum pertinet testamentum, habent omnino; nam 

de illa ibidem sequitur et dicit: Filii aut e mho min u m 

10 sub tegmine alarum tuarum sperabunt; inebriabuntur 

ab ubertate domus tuae et torrente uoluptatis 

tuae p'ltabis eos, quoniam apud te fons uitae, in 

lumine tuo uidebimus lumen. certe et hie, cum 

sllperius dixisset (homines», posterius dixit (filii autem 

u hominum' tamquam distinguens ab bominibus filios hominum. 

in ilia quippe felicitate eins salutis, quae communis est 

hominibus et inmentis, eo nomine illos appellare uoluit, quo 

demonstrarentul' ad ilIum primum hominem pertinere, quo I 

uetustas coepit et mors, qui sic fuit homo, ut non esset filius 

20 hominis; istis autem pos terio l'ib us , qui sperant aUam felicitatern 

et fontis uitae ineffabilem uoluptatem et sempiterni luminis 

lumen, hoc nomen inposuit. quo se familiarius appellari uoluit 

domiuus eorum, in quo talis gratia reuelata est, eosque filios 

hominum potius quam homines appellauit. 

2 Matth. 17, 9; 12; 22 al. 3; 9 PB. 35, 7-10 

2 filium Be N quam hominum (CON'. hominem) L 3 inquit om. N 

4: saluos facieB] salusbiB N sec. Vulg. multiplaeita, m. 1 corr. mnltiplieata 

T 6 communis] est communis T alia LO 7 ad (d ea:p.) 

T 10 ....... bnntur-in lumi.. in ras. breuioribus litteris in unum 

umiculum m. 1 comJWeB8a 0 11 uoluntatiB OT 12 potabiB e08 

(1M. 0 ttl est fons OGN eaa. sec. Yu.Zg. uote, m. 1 corr. nite L 

in) et in GNT eaa. Bee. Yulg. 18 post et rCJ8. 2-3 I. L cum 

om., m. 2 add. T 14 dicit 0 15 tamqnam-hominnm om. 0 

tamque B 18 quo, m. 2 a quo G 21 fonta N 23 illorum G 

in quos elld. 24 homiJlis 0 qnam 1 q; B 

Digitized by Google

e p i Btu 1 a rum eXL. 181 

in utero inchoani, in t e i act a t u 8 sum ad te scilicet transiens, 

totum me tibi committens. ideoque d e u e n t rem at r i s 

meae, id est de bonis carnis, quam sumpsi in uentre matris 

meae, den s me uses tu, ut de his tu sis bonum meum, 

& ea locutione dictum est, ae si dieeretur uerbi gratia: De terra 

eaelum habito, hoc est hinc illo emigraui; et ista nostra in 

illum transfigurdtio est, qui per gratiam testamenti noni 

mutamus uitam transeuntes de uetere ad nouam. nam ille 

hane rem sacramento suae passionis resurreetionisque signi- 

10 ficans carnem mutauit de mortalitate ad inmortalitatem, uitam 

uero non mutauit de uetustate in nouitatem, qui numquam 

fuit in impietate, nnde transiret ad pietatem. 

31 Quamquam non defuenlDt, qui hoc, quod dictum est: De 

uentre matris meae deus meus es tu, ideo ad ipsum 

15 caput nostrum pertinere sentirent, quoniam pater in tantum est 

deus eius, in quantum homo est in forma serni, non in quantum 

illi aequalis est in forma dei, ideo: D e u en t rem at r i 8 

meae deus me us es tu, ac si diceret: .Ex eo, quod homo 

factus sum. deus meus es tn. sed quid est: Tu extraxisti 

ttl me de u e n t r e, 8i ad ipsum legum de uirgine procreatum 

refertur? quasi alios non deus extrahat, in cuius prouidentia 

est omnis ordo nascendi; an inde signifieare uoluit uirginis 

partum seruata uirginitatis integritate mirabili, cnm ait: Tu 

eltraxisti me de uentre, ut quod ilUe mirabiliter factum 

15 est, cum deus feeisse dicitur, nemini incredibile uideatnrP 

quid ergo est et illud: Spes mea ab u bed bu s ma tris 

13 Ambros. de fide I 92 (Mign. patrol. lat. XVI p.550, 15-18) 

1 inquoaui B ad) at L 3 carnaUbuB B 4: meam, tn. 1 CON'. 

meum L 5 locutioneJ uidelicet ratione T diceret GT 7 qui] in 

quo G 8 uitamus LOR de ueteri in nouam N de uentre ad 

DOuam G 9 hoc T rem om. GT 11 non mutauit] nominauit 0 

17 iu forma dei eat edd. 18 ex quo homo T 19 quid est] quidem 0 

20 si] sed G (m. 2 Beu) T 21 deus non N etld. 22 an, ",. » aut G 

inde mn. N partum uirginis edd. uirginis] uirginita. I til, ,ed 

tis tid. (fR. 2 ?) d f'adendu f'utittdttt1l T 28 tu] qui GT 24: uotre 

maw meae ut edil. 

Digitized by Google

e p is t u 1 a rum eXL. 189 

eill8. oonsideratus est autem atque conspectus, quid illi futumm 

esset et utrum ueniret Helias et liberaret eum. 

to lam iUud, quod sequitUl', nullius expositionis indiget: 

Diuiserunt sibi uestimenta mea et super uestem 

5 meam miserunt sortem. uerba deinde, quae subtexuntur, 

orantis sunt tam ex persona capitis, id est hominis mediatoris, 

quam ex persona corporis, quod est eoclesia, quam dicit etiam 

unicam suam. tu autem, domine, inquit, ne longe 

feceris auxilium tuum. boc ad eius carnem pertinet, 

10 caius resurrectio non in Ion gum missa est ut aliorum. in 

defensionem meam aspioe, ne quid noceant inimici, qui 

sibi uidentur aliquid potuisse earn em perimendo mortalem. nOD 

autem nocent, si defendente gratia dei non eis ad malum 

anima Buperata consentiat; sieut enim et alibi propbetatum 

15 est, t err a t r a d ita est in man u s imp ii, hoc est caro 

terrena. 

41 Erue a framea an imam meam. framea gladius est; 

nee utique tali feno sed crnce OCCiSU8 est Cbristns nee latus 

eius gladio sed lancea percnsserunt. translato ergo nerbo 

III frameam linguam dixit persequentium, sicnt in alio psalmo 

dieitur: Et lingna eorum gladius acutus. nnde, quia 

in ains cal'De lingua praeualuit malignorum, o rat, ut animae 

nihil noceat, cum dicit: Erne a framea animam meam, 

ut haec in prophetia oratio, si ad caput corporis ref eras , non 

2 )fatth. 27, 49 

21, 20 15 lob 9, 24 

4 Pa. 21, 19 

17 Ps. 21, 21 

7 PI. 21, 21 

21 Ps. 56, 5 

8; 10 Ps. 

2 eaaet utrum G T 4 uestimentimentimentaL 6 id est om. N 7 ecelesia 

cum. dicit LOB etiam dicit T 8 unicam luam 0 •• , •. tit "id. 1 8. fl. 

aU tmrlcam auam (t ea:p.) L tunicam soam OBNT tonicam suam G 

inqnit om. N 9 facias 0 edd. 10 non 0 •• B milSa (m. 2 omissa) 

eat G missa nOD eat Best missa edd. 11 a.spice T 12 eanem L 

14: aicot] sic T edd. 15 tradita • in manu. impii est T tradita in 

manoa impii est G 17 a. (f ertJI. ?) T 18 Christus OCciSU8 est sed 

cruce eU. OciO!UI, m. 1 Con'. oecisus T Christu8 om. N 20 psa1mol 

loco N 21 quia e:I: COfT. m. 1, fuit quod N 24 nou, m. 1 

COtT. non 0 

Digitized by Google

190 

S. A u r e Ii Aug U B ti n i 

uideatur uelut indigentis petitio sed potius rei futorae figorata 

praedictio. aut certe, quia corpus eios, hoe est eeelesia graUtaS 

persecutiones fuerat perpessura! frameam dixit, qua muime 

trllcidati sunt martyres; unde uult eorum animas erui, ne 

timeant eos. qui corpus occidunt, animam autern fI 

non po S sun t 0 cci d ere, et consentiant ad inlicita. aut etiarn 

in ipso rum passionibu8 inimicorum linguam frameam dicit. 

unde animam 8uam, hoc est animam corpolis sui, animam 

sanctorum suorum uult erui. 

42 Quod autem sequitur: E t de man u can i 8 U n i cam III 

mea m, nihil aptius quam unica ecclesia mihi uidetur intellegi. 

eanem uero mundum appeUauit non ratione sed eODsuetudine 

contra insolitam ueritatem latrantem. haec est enim eanum 

natura, ut. cum quibus habent conHuetudinem. siue illi boni 

siue mali sint, non ad eos latrent, insolitorum autem personis 15 

uisis etiam innocentibus inritentur. man u autern can i 8 potestatem 

mundi significauit, cuius etiam regnum infestum futurum 

corpori suo, id est ecclesiae suae leonis nomine figurauit 

in eo, quod adiunxit: Saluum me fac de ore leoni8. 

unde scriptum est: Nihil interest inter minas regis!(l 

et iram leonis, quamquam et diabolum apostolu8 Petrus 

leoni comparet rugienti et quaerenti circumeundo, quem deuoret. 

superbosque huius mundi Christianis humilibus aduersaturos 

osten dells eonsequenter dicit: Eta cor nib u sun i- 

4 Hatth. 10, 28 10 Ps. 21, 21 19; 24 P,. 21, 22 20 Prou. 

19, 12 21 I Petro 5, 8 

2 quia ex corr. tn. 1, fuit quod N hoc] id N 3 muimi, per errorem. 

Con'. maxemi L 5 occidunt corpus G 6 oecidere non poaBunt 

edd. oceidere om. N ad otJI. LN (m. ut vid. 2 add. in) licita, 

m. 8 inlicita R 7 dixit G T 8 animas aanetorllm R 11 mihi 0".. N 

12 appellauit mllndum edd. 13 enim otJI., 8. U. (m. 1 ?) add. G 1. Bine 

illi-Bint om. N 15 Bunt 0 uisis personis T 17 signifleaait 

mundi N 19 llliin (ras. 1-2 l.) N saluum me fae] aaIna me 0 

20 ellt scriptum edd. 22 comparat. m. 1 eorr. comparet T compararet L 

quaereDdi R cireoiendo G (cum paruG rtJ8. BUptr u) T 28 adnersarios 

T 24 unicomiorum ex TtJ8 .. luit unicornuonlm N unieornium T 

edd. 8ee. V ttlg. 

Digitized by Google

e p is t u 1 a rum CXL. 191 

corn uorum humilitatem meam. ideo quippe in unicornibus 

soperbi intelleguntur, quia supel'bia odit consortium et, 

quantum in ipso est, solus cupit eminere omni8 superbus. 

rn 48 lam nunc adtende, ubi sit froctus, uel quod derelictus est, 

• ne exaudiretur pro terrena felicitate J1 0 n ad in 8 i pi en tiam, 

sed ut saperemus. quid noui testamenti gratia desiderare 

debeamus. uel quod non est derelictus sed exauditus in eo, 

quod ait: Ne discedas a me, qui dixerat: Quare me 

dereliquisti? quod utique contrarium est, nisi iUud ad 

10 aliud, hoc ad aliud referatur. adt.ende et audi, quantum sapis, 

hauri, quantum capis quantumque ipse rem tantam eloqui 

ualeo, immo quantum tribuit ille, qui nos exaudit, et in 

Christo, in quantum homo mediator est inter nos et deum, (It 

cum Christo, in quantum deus est aequalis deo et po te n s 

16 est facere, ut ait apostolus, supra, quam petimus 

aut in tell e g i mus, uide in hoc psalmo testamenti noui 

gratiam. uide, illius derelictionis, tribulationis, deprecationis 

fructu quid agatur, quid insinuetur, quid commendetur, quid 

inlustretur. intuere, quid legamus tanto ante prophetatum, 

20 quid iam cemamU8 impletum. n arra b 0, inquit, n om en tu u m 

fratribu8 meis; in medio ecclesiae eantabo teo ft'atres 

illi sont, de quibus in euangelio ait: Vade et die fratribus 

meis. eeelesia illa est, quam modo dixit unieam 8uam; haec 

5; 8 Ps. 21. 3; 12; 2 13 I Tim. 2, 5 14 Pbil. 2, 6; Eph. 

3, 20 20 Pa. 21, 23 22 loh. 20, 17 23 PI. 21, 21 

2 quia] quod N 3 iminere, m. 1 (?) COn'. eminere L imminere R 

omnibus G T 6 saparemus 0 saperem R noui gratia testamenti 

edd. 9 ad ..... (fortaue luit illud) T 10 hoc ad aliud om. N hoc 

ad mud G referatur ad aliud T et in fine u. 0'''. T 11 quantum 

eapis om. T cupis, m. 2 capis 0 quantumcumque T ipse 

om. GT 12 in cbristum L 13 est mediator N est om. T 

deum et nos N 15 ut ait apostolu8 om. N 17 unde OG (m. 2 

uide) illis, m. 1 corr. illin8 L dereiictionem LN 18 agatur quid 

om. N 20 cemimul N nomen tuum inquit eda. 21 laudabo OGN 

Bte. V.liI. 22 illius T ait1 dicit N 23 est illa G tunicam 

auam L{)GN suam .unicam (!flit t) T 

Digitized by Google

206 


mag n a con fit e b 0 r t i b i, non quanta ista synagoga est, 

quae inridet mortem derelicti, sed in ecclesia magna dHJusa 

per omnes gentes, quae credit in resurrectionem non derelicti. 

haec est unica illa, quam petit de man u can i s erui, de 

qua etiam paulo ante dixit: In medio ecclesiae cantabo r. 

t e, et nunc quod ait: COli fi t e b 0 r t i b i, in eis utiqne, qui confitebuntur, 

in quibus et loquitur. confessio autem non tantum 

peccatorum est sed et laudis dei, sicut ipse in euangelio: 

Confiteor tibi, inquit, patel', domine caeli et terrae, 

quia abscondisti haec a sapientibus et prudentibu8 10 

et reuelasti ea paruulis. ideo sequitur et dicit: Vota 

mea reddam coram timentibus eum. edentpauperes 

et saturabuntur et laudabunt dominum. qui requirunt 

eum. ipsi sunt paruuli, de quibus dixit: Et reuelasti 

ea paruulis, timentes eum et pauperes, id est bumiles, qui If) 

non alta sapiunt, sed timent timore illo casto, non quo poena 

formidatur, sed quo gratia conseruatur. 

61 Vota uero sua sacrificium uuIt intellegi corpolia sui, quod 

est fidelium sacramentum. ideo cum dixisset: Yo tam e a 

redda m coram tim en t.i bu 8 eu m, continuo subiunxit: 20 

Eden t p au peres et s atu l'ab u n tu r. ipsi enim saturabuntur 

pane, qui de caelo descendit, qui ei cohaerentes et eius 

pacem dilectionemque seruantes imitantur eius humilitatem; ideo 

p au per e s. in hac paupertate et saturitate praecipue apostoli 

claruerunt. et laudabunt. in quit, dominum, qui requirunt IS 

e u m intellegentes non meritorum sllorum sed illius esse 

gratiae. quod saturati Bunt. requinmt enim eum, quia non 

4; 5 Ps. 21, 21; 23 

22 loh. 6, 50 

9 Hattb. 11, 25 11 Ps. 21. 26-27 

1 est synagoga ista G 3 cl'edunt T ;, laudabo ON RtC. Yulg. 

8 lau8 R 9 confltebor T (b exp.) edd. praeter e tibi in fine tI. 

om. L terra L 10 qui LOGNT 11 p.auoUs, m. 1 corr. paruolis 

L 12 red.iam in eonspectll tinlentium eum T sec. Vulg. 16 istl) 

T poenas LB 23 eis, til. 1 corr. eiU8 L 24 .... saturitate (f"it 

sa) G 25 dominum inquit edd. 26 merito, m. 1 CorT. meritorum L 

illills 0111. T 27 eum enim N 

Digitized by Google

216 S. A are Ii A. a g a I tiD i 

nos admoneos et exemplo suo emortans in euangelio 8UO 

locutus est. si autem ipse, cum in forma dei aequalis est 

patri, tamen per formam Beroi, quam. propter n08 accepit, non 

8uam uoluntatem sed paw 8e faeere commendauit, quanta 

magis 008 propria prioataque nostra uoluntate contempta, qua 5 

tenebrati sum us, ad iUud commune lumen, ut ioluminemur et 

nultus nostri non erubescant, debemus accedere, quod i n- 

I u min a tom n e mho min emu e 0 i en t e min hun emu 0dum, 

ut anima nostra ipsi muat! hoc enim etiam de nobis 

consequenter adiungit, cum dicit: Et semen meum Beruiet 10 

ill i, quoniam, qui s e min at bOD u m 8 e men, fi Ii u 8 e 8 t 

hominis; bonum autem semen hi sunt filii regni. 

XXIX 69 Haec pono omnia, quae iD psalmo isto dicta sunt, quia 

non ad praesens tempus sed ad futurorum prophetiam pertinebaDt, 

sicut etiam ipsis rebus apparet, sic eUID cODcludere 13 

uoluit, ut ostenderet se non praesentia demonstra:re uel narrare 

praeterita sed futura propbetare. ad nun ti a bit u r, inquit. 

domino genera tio uentura et adnun tiabunt iu s titiam 

eius populo, qui nascetur, quem fecit dominus. 

non &it: Adnuntiabitul' dominus generationi uenturae, sed: 1\1 

Adnuntiabitur domino generatio uentura. quod non 

sic accipiendum est, tamquam nescieoti' aliquid adnuntietur, 

ut 8ciat, sed sicut adnuntiant angeli non solum nobis beneficia 

dei uerum etiam illi preces nostras. nam scriptum est, ubi 

angelus hominibus dicit: Ego obtuli memoriam orationis 13 

u est rae, non ut tunc deus nouerit, quid uelimus uel quo 

2 Phil. 2. 6-. 7 lob. I, 9 10 Ps. 21, 81 11 Matth. 13, 

37-38 17 Ps. 21, 82 25 1'ob. 12, 12 

1 admooenl n08 N 2 est patti, III. 1 co".. eBBet pam B easet pam 

,tW. lee. Y tdg, S propter nOI 08. T 7 aocedere ad lumen quod G 

9 etiam om. edd. 11 ilIi] ipli GNT lee. Vulg. est flliua N 12 hii BT 

filii lunt G T 18 in isto psalmo N quia a; eotT., ,., q4 b- 

17 fatum. T inquit om. LN 18 aanuntiabunt coeli iutitiam f , .. 

8ee. Yulg. 20 dflo 0 generatio R uentura L 23 adnantient, _. 2 

adnantiant G 24 Uti Ofn. LN 26 deus- R qui, tn. 1 eorr. 

quid L uel] ut L aut N 

Digitized by Google

218 

s. A u r e Ii Aug u s ti n i 

participatio in id ipsum, id est rationalem creaturam, 

cum sit mutabilis, non fieri beatam, nisi a proprio suo mutabili 

ad incommutabile bonum idemque commune, quod deus 

est, a quo superba impietate abstitit, humili pietate conuersa 

subsistat. in quo affectu proficiens quiequid boni facit, domino r. 

facit, hoc est in eius laudem, cuius gl"atiam percepit, ut 

faciat; unde est actio gratiarum, quae intimo fidelium mysterio 

celebratur. 

XXX 71 Dlud autem, quod sequitur: Et adnuntiabunt iustitiam 

ei us populo. qui n as ce tu r, quem fecit dom in us, 10 

superioris sensus confirmatio est. nam quod ibi dictum 8st: 

Adnuntiabitur domino generatio uentura, ·boc dictum 

est bie: Adnuntiabunt iustitiam eius. ipsa quippe 

generatio, quae uentura propbetata est, piorum atque s&nctorum 

iustitia dei est, non ipsorum, ne sint ex illis, qui 1S 

ignorantes dei iustitiam et suam uolentes CODstituere 

iustitiae dei non sunt subiecti. ilIa namque 

iustitia dei commendatur in eo, quod dicitur: I gn oran te s 

dei iustitiam, qua nos ex eius gratia iusti sumus, ut ipsa 

iustitia ('ius nos simus, cum iuste uiuimus credentes in fA) 

eum, qui iustificat impium non ilia, qua ipse iustus 

est, aeterna sua et incommutabili iustitia. haec itaque iustitia, 

qua nos dei mUDere iusti sumus, significatur in psalmo illo, 

ubi scriptum est: Iustitiatua sicutmontes dei. montes 

quippe de i saneti eius sunt, de quibus alibi dicitur: S u 8 C i- t5 

pia n t m 0 n t e spa cern pop ul 0 t u o. et multa de his 

montibus scripta sunt figurata locutione. quae commemorare 

1 Ps. 121, S 

25 Pe. 71, 8 

16 Rom. 10, 3 20 Rom. 4, 5 24 PI. S5, 7 

2 mutabili] mutabile, m. ut vid. 1 con'. mutabili L 3 commutabile B 

4 abeiatit G absietat T uersa T 5 subsistit G quo mn. T quicquid] 

si quid T do T 6 grA percepit G gri pcedit T 9 anDUDtiabitur 

iustitia LN 12 domino om. R est dictum edd. 18 hie) 

hoc 0 14 Banetorum] iustorum 0 15 iustitiae LN 19 DOS DItI. GT 

21 iustus est ipse T 26 de hiB montibue mwta N 27 figura, .. 1 

COf'f'. flgurata L cummemorare, m. 1 corr. commemorare 0 

Digitized by Google

'! P is t u I a rum CXL. 219 

Donc 10ngum est. Bed quia boe ipsum, quod deus iustificat 

hODlines. nimis oeeulto iudicio facit, quoniam gratuita gratia 

racit - a i aut e m g rat i a, non e x 0 per i bus, a Ii 0 qui n 

gratia iam non est gratia; ex hoc quippe incipiunt 

5 opera bona, ex quo iuatificamur, non, quia praecesserunt, 

iustificamur: et hoe est pro Cu n dum, de quo superius multa 

iaDl diximus -, continuo in eodem psalmo cum dixisset: 

Iustitia tua uelut montes dei, subiunxit: Iudicia 

tua uelut multa abyaaus. inde uenit ad salutem homi- 

10 Bibos iumentisque communem. qnia et ipsa ex misericordia 

dei est, et dicit: Homines et iumenta salu08 racies, 

domine, sicnt multiplicata est misericordia tua, 

de 0 8, ut hine intellegamns etiam illam salutem sempiterDam 

at inmortalem. de qua dicit apostolu8: S pee n i m sal u i 

15 facti sum n s, similiter ut istam, quae bominibus iumentisque 

communis est, gratis nos aceiper(l non ex 0 per i bus, n e 

forte qui sex to 11 at u r, quia opera bona ex ips ius iusti· 

ficatione operamur. ipsius enim sumus figmentum 

creati in Christo lesu In opedbus bonis. quae 

iOpraeparauit deus, ut in illis ambulemus. et illa ergo 

salus gratnita est, de qua in alio psalmo dicitur: Do min i 

a B t 8 a 1 u 8 e t sup e r pop u 1 u m t u u m ben e die ti 0 t u a. 

-.) ,. S ient ergo, quod Jegitur: Domini est salu8, non ea 

salus intellegitur. qua dominus saluus est. sed qua hi salui 

ts sont. quos ipse saluos facit, sic, cum legitur dei institia in 

eo, quod scriptum est: I g nor ant e s d e i i u 8 tit i am e t 

8uam u olen tes co n s tit u ere, non est ilIa intellegenda. 

S Rom. 11, 6 8; 11 Ps. 35, 7-8 14 Rom. 8, 2. 16 Epb. 

2. 8-9 18 Epb. 2, 10 21 P,. 8, 9 

I 

1 quia1 qct, tIfIdt •. tit tfid. 2 qde N • iam om. GT 6 iam 

multi edil. 7 pori continuo m. /I add. enim G 8 iustia 0 uelut] 

aim GT 9 abyssus multa GT edd. sec. saer. litt. hominis R 

10 ex 011. T 11 dei om. G 12 secit, til. 1 CO". sicit, m. /I mpra 

sieat T 18 biDe om. GT 16 gratis om. R 20 parauit T ut 

OIL, •• 1 (1) add. T salus ergo etld. 25 fecit. til. 1 CDrf'. racit T 

Digitized by Google

e pis t u 1 a rum CXL. 223 

sed humiliter dictum est; quia enim sic praesumat de conscientia 

8ua, ut certus sit eam sibi in iudicio dei posse 

Bufficere, nisi misericordes misericorditer iudicetP iudicium 

enim sine misericordia illi, qui non fecit miserib 

cordiam. ipsae autem sunt lampades accensae opera scilicet 

bona, de quibus dominus dicit: Lucean t opera uestra 

coram hominibus, ut uideant bona facta. ue8tra et 

glorificent patrem uestrum, qui in caelis est. hucusque 

pertendit intentio uirginum sapientium, ut ideo uelint uideri 

10 ab hominibus bona opera sua, non quo ab eis laudentur ipaae, 

sed ut glorificetur deus, a quo illis est, quod bene operantul'; 

ae per hoc interiore bono gaudent, quod est COl'am deo, ubi 

elemosyna in occulto, u t pa.ter, qui uidet in occulto, 

reddat. et ideo non deficiunt lampades, quia inttlriore oleo 

to uegetantul', id est intentione bonae conscientiae, qua coram 

deo fit in eiu8 gloriam, quicquid coram hominibus in bonis 

operibus lucet. at uero stultal'um uirginum hoc oleum non 

secum portantium deficiunt lampades, id est non perseueranter 

bona opera lucent, cum laus fuerit humana 8ubtracta, pl'opter 

20 quam illa faciebant hucusque intentionem suam perdu centes. 

ut uiderentur ab hominibus, non ut glorificaretur pater, qui in 

caelis est, quae intentio perennis est gloriae, qua nouit anima 

3 lac. 2, 13 6 Matth. 5, 16 18 Matth. 6, 4: 21 Mattb. 6, 

1 i 5, 16 

1 sic.. (ftrit",e ut ?) T 2 Bibi om. T 3 misericors edil. praeter tn 

4 recerit T 6 dominus om. GN dicitur N luceant bona opera 

edd. uestra bona coram N 7 ut-uestra om. N edil. uideantur T 

et] ut N 9 uideri uelint T 10 opera sua bona eila. ipsae laudentur 

ipsae (P08t. ipsae del.) N 12 ac] hac L interiori edd. 

quoram L ubi. m. 2 uti N 14: reddet 0 quae GT qc! N 

ioteriori ead. 15 uegetatur R intentio LGT conscientiae (ci 

U tXm. m. 2) T quia T 16 gloria G (m. 2 uirgula super a add. 

tAd.) T quoram L 17 oleo 0 18 perseuerantur, m. 3 perseueraoter 

B proficientur T proficiunt, m. 2 Btlpra prosuot G 19 lucent] 

faeientea T racientibus G humana fuerit edd. 20 faciant, m. 2 

iaeiebant T 22 anima bis, alterum del. L 

Digitized by Google

228 

S.. A u r e Ii Aug u 8 tin i 

gloriabantur, quasi non acceperint, sed per se ipsos habuerint, 

quo placerent, sicut stulti, qui et sibi placent tamquam de 

bono a se sibi parato et ab adulantibus uel errantibus ita 

laudantur, ac si ipsi sint aliquid. qui autem putat se esse 

aliquid, cum nihil sit, sicut dioit apostolus, se ipsum 5 

seducit. opus autem suum probet unusquisque et tUDC 

in se ipso tantum glor.iam habebit et non in altero. 

hoc est portare oleum secum, non ex aliena laude dependere . 

. sed quam gloriam in se habebit nisi eum, cui dioitur: Gloria 

mea et exaltans caput meum, ut, quod saepe dicendum 10 

est, qui gloriatur, in domino glorieturP 

80 Proinde sapientia, quae in sapientibus uirginibus habitat, 

secundum illud, quod ante p rae dixit, cum ait contemptoribus 

et sanam doetrinam accipere recusantibus: Et ego uesbae 

perditioni superridebo, dicit uirginibus stultis: Ite potius 15 

ad uendentes et emite uobis, tam quam diceret: Ubi sunt, 

qui uos fallebant mendosissimis laudibus, quando et a uobis 

fallebamini, quia in uobis non in domino gloriabamini? quod 

autem dicit: Et dum eunt emere, uenit sponsus et, quae 

paratae erant, intrauerunt cum eo, hoc mihi uidetur 20 

intellegendum, quod uitioso cordis atfectu inhiabunt inani 

gloriae, quam uanae mentis elatione sectatae sunt. et ipse 

appetituB significatu8 est in eo, quod dictum est: Dum eun t 

emere. uenit autem sponsus et introierunt cnm eo ad 

4 Gal. 6, 8-4 9 Ps. 8, 4 11 I Cor. 1, 81 Il Prou. 1. 26 

15 Jrlatth. 25, 9 19 Matth. 25, 10 

S parto L (m.l co",. parato) OB 4, laudatur, m. 1 C01T. laudantur N 

si _ (j'uitne ipsi ?) ipsi N se putat T put!1nt L 5 sit virgula 

Btilo ceruBBato super i impOBita L se ipsum] ipse se N Bec. Vtdg. 

7 semet ipso BNT Bec. VUlg. 8 oleum suum securn G T dependere 

om. T dependere (de del.) B pendere G 9 eam edd. praeter tn 10 et 

om. G 15 perditionis 0 pdieationi, tn. ut uid. 2 pditiooi T 

u. 

stultis nirginibus edd. 18 quia] q4. m. 1 COf'f'. q N 19 irent OT 

sec. VUlg. quae om., m. 1 s. tI. add. 0 20 cum eo ad nuptias hoe 

GT Bec. Bacr. litt. 21 inhiabant OT inani] nii T 24: autem del. 

Tom. G edd. Bee. VUlg. intrauerunt 0 

Digitized by Google

282 s. A u r e li Aug u 8 ti D i 

aliique plurimi haeretiei sed eundem uerum, aequalem patri 

et eoaetemum ueraciterque hominem factum et uenisse credentes 

et uenturnm expectantes, sed tamen ignorantes dei iustitiam 

et suam constituere uolentes. neque enim hstra 

dominus, cum et illas commemoraret, quae seeum intrauerunt • 

ad nuptias, et illas, contra quas elausit et quibus respondit: 

N e s ci 0 u 0 s, utrasqua uirgines dixit propter eontinantiam et 

quinque propter concupiscantiam carnia edomitam, quinario 

praeditam sensu, ornatas utrasque lampadibus propter bonorum 

operum bonaeque conuersationis in eonspeetu hominum Iucu- 10 

lentissimam laudem, utrasque obuiam sponso euntes propter 

expeetationem, qua Christi speratur aduentus, sed tamen 

alias sapientes alias stultas, quod sapientes oleum aceeperint 

in uasis suis, stultae autem hoe non ferant secum; in tam 

multis pares hoe solo eas dispares monstrat, hoc solo diuersa u 

eis et contraria nomina inponit. 

84 Quid enim tam coniunctum quam uirgines et uirgines, 

quinque et quinque, lampadibus omatae, obuiam SPOD80 euntes 

et istae et illae P et quid tam contrarium quam sapientes et 

stultae? uidelieet quod istae oleum in uasis, hoc est intelle- 10 

gentiam gratiae dei portant in eordibus suis scientes, quod 

nemo esse possit continens, nisi deus det, et hoc 

ipsum sapientiae deputantes scire, cuius hoc donum 

sit; illae autem largitori omnium bonorum gratias non 

8 Rom. 10, S 7 Matth. 25, 12 21 Sap. 8, 21 24 Rom. 1, 

21-22 

1 aliique] ali qui N aequalemque edd. 5 commendaret GT 6 quas 

ianuas claosit edd. 8 quinque 0'''. G domitam, m.. 1 (?) COlT. edomitam 

T 9 omatus B 11 8ponso obuiam T exeantes N 

12 christi ru.; fuit christu8 L 18 acceperint raIJ.; ItAt acceperunt L 

acceperant OGT edd. 14 ferant, s. 1 (?) COfT. ferant 0 fecerant 

(ce w. '" tAd. 1 tiel.) T ferebant edd. tam] tantum T 15 demonstrat 

edd. 16 potd eis ra8. 1-2 I. T 17 ioionctum 0 et uirgines 

om. T 19 et Gftte istae om. T et quid-stultae om. N 20 oleum 

om. N 22 p08sit esse N edd. ,ee. Vulg. * nisi (fuit d) T dominus 

GT 

Digitized by Google

24:2 

S. A u r e li Aug u 8 tin i 

egerunt apud imperatorem, persecuti aunt accusando Caecilia 

Dum apud imperatorem, damnatum dixerunt. iam non uos indueant 

uaniaaimis et mendacissimis uerbis; redite ad cor uestrum, 

timete dominum, cogitate ueritatem, relinquite falsitatem. 

quicquid enim iam passi fueritis imperialibu8 legibus, quod & 

non pro iustitia sed pro iniquitate patimini, non poteritis 

dicere ideo nos esse iniustos, quia sic uobiscum agi non 

debuit, ut imperator uos ab ista iniquitate compesceret. episcopi 

enim uestri confessi sunt maiores suos sic egisse cum 

Caeciliano, quo modo uobiscum agi non uuItis. et tamen, quod 10 

Caecilianum apud imperatorem persecuti fuerint, etiam ipsis 

confitentibus et profitentibus satis constitit; quod autem 

Caeciliaous fuerit ab imperatore damnatus, om nino non constitit; 

immo etiam constitit eum aocusantibus et persequentibus 

maioribus eorum et bis numero prius ab episcopis et ab ipso 1& 

postea imperatore fuisse purgatum. hoc etiam ipsi confirmauerunt 

talia postea quasi pro causa sua proferendo, ut magis 

contra ipsos esse inuenirentur et pro causa Caeciliani etiam 

ilIa, quae protulerunt, recitarentur. quoscumque ergo accusare 

uoluerunt, Bullis certis documentis probare potuerunt; quicquid 20 

autem nos et pro ecclesiae causa et pl'O Caeciliani causa 

dmmus, et uerbis suis et lectionibus a se prolatis etiam ipsi 

confirmauerunt. 

9 Nam protulerunt primo codicem Optati, unde quasi probarent 

Caecilianum ab imperatore damnatum. qui codex cum 15 

contra illos legeretur et magis ostenderet Caecilianum fuisse 

purgatum, ab omnibus risi sunt. sed quia ipse risus non potuit 

ab 8Iceptoribus excipi, uerbis suis apud acta risos se esse 

1 adcusando eaecUisnum apud imperatorem damnatum diserunt caeeilianum 

apud imperatorem iam non P 2 seducant m S reddite (alt. 

d eqJ.) M 4: d1b P 5 ems B 8 uos imperator B 11 sunt B 

ipBi F 13 ab imperatore fuerit MB 18 eSBe. (t eras.) M 19 reeitaremur 

A quodcum, m. 2 quodcumq; P 24: Dam et primo protulenDt 

B 25 quic (c ,.fIB.; a: q 1) odex P 26 eos B 28 naos 

esse 1" B risus esse MF.A 8e risiBle P 

Digitized by Google

244 

s. A u r e li Aug u 8 tin i 

Caeciliani ordinatorem. dicebant ergo isti non sine causa 

uoluisse imperatorem, ut ad se mitteretur Ingentius, nisi quia 

Caeciliani adhuc causa pendebat, et conabantur inmittere 

suspicionem uanissimam, quod, posteaquam IngentiuB ad 

comitatum directus est, tunc imperator contra Caecilianum i 

praetulerit iudicare et illud iudicium snum, quod n08 recitaueramus, 

ubi inter partes cognouerat Caecilianumque purgauerat, 

sententia posteriore rescindere. sed dicebatur eis, ut 

hoc potius legerent. et nihil om nino profel'ebant. illae autern 

litterae imperatoris, quibus ad se mitti iussit In gentium , quas 10 

contra se ipsos pro Caeciliano recitauerunt, hoc continent, 

quod Aelianus pro consule in causa Felicis audientiam praebuerit 

competentem eundemque Felicem a crimine traditionis 

innocentem fuisse constiterit; sed Ingentium ad comitatum 

iuum propterea iubere transmitti, ut illis, qui ibi erant et tri 

diumis diebus eum interpellare non desinebant. apparere et 

intimare posset et frustra eos Caeciliano inuidiam comparare 

et aduersus eum uiolenter insurgere uoluisse. 

11 Quis eos crederet contra se ista recitasse pro nobis, nisi 

dei omnipotentis nutu factum esset, ut non solum uerba eorum 10 

gestis tenerentur, sed etiam manus subscribentium legerentur? 

12-18 cf. ep. LXXXVIII p. 410, 14-18; 28-p. 411, 6 

1 ergo] enim ergo P 2 mitterentur (n tn. 1 a;p.) M S mittere M 

4 postea cum pi 6 protulerit MF.A.ptB (tn. 1 8WfWG l' pertulerit) 

Gellr potuerit P tn; Bcripsi praetulerit iudicare, m. 1 "'pra l' iudicarl 

B et om. P 7 caecilianum quae PF (postr. a ap.) pi (tn. 2 

caecilianumq;) 8 sententia. P postremo, tn. 1 Bt'Pf'G l' posteriore R 

scindere MF.APt 9 ilIe PAP' 10 ussit. tn. 1 corr. iussit P 

qua P 12. quod P helianus MF Apt B etla. prader tn pro 

consule F (e tn. 1 a:p.) pi (e eras.) procon8uH A proconsul B edtl. 

andientiam, tn. 1 CO". audientiam M 18 traditoris, tn. 1 IIfpra I 

traditicmis B 14 inll/gentium (Tas. 1-2 l.), pi 16 tranamittit F 

16 desistebant P appare I et M et apparere et A 17 intimare, 

tn. 1 corr. intimarl PM intimari F API edd.; c.f. ep. LXXXVIII p. 411, 

9 et otn. Pi c.f. ep. LXXXVIII p. 411, !J eomparare] conpararet 

M (t tn. 2 del.) F compareret A 19 orederet eoa B iata contra 

se etltl. ista] talia B pro] iata (itervtn) pt 20 nutu dei omnipotentia 

B Duto. (- eras.) pt 

Digitized by Google

epistularum CXLI. 24:5 

nam et ordinem consulum et dierum, qui gestis expressus 

est, si quis nunc diligenter aduertat, inueniet primo Caecilianum 

episcopali iudicio fuisse purgatum. deinde non multo post 

Felicis Aptungensis causa ab Aeliano proconsule examinata 

s est, ubi eum constitit innocentem. in qua causa ad tomitatum 

mitti iussus Ingentius et longe postea ipse imperator causam 

inter partes cognouit atque finiuit. in qua cognitione Cae cilia 

Dum innocentem illos autern calumniosissim08 iudicauit. in 

quo ordine consulum et dierum satis ostenditur fallaciter eos 

10 et calumniose dixisse, quod imperator mis80 ad comitatum 

Ingentio iudicium suum mutauit et Caecilianom, quem prius 

purgauerat, postea condemnauit. non solum autem nihil de 

hac re legere potuerunt et contra se ipsos tanta legerunt, sed 

etiam per ordinem consulum euidentius conuincuntur post 

15 causam Felicis proconsulari iudicio terminatam, in qua iussum 

est, ut ad comitatum Ingentius mitteretur, nee paruo interuallo 

sed longe postea memorati imperatoris iudicio inter 

partes habito Caecilianum fuisse purgatum. 

12 Non ergo uobis dicant, quia praemio corrupimus iudieem. 

!O quid enim aliud solent uicti homines dicere P aut si aliquid 

dedimus iudici, ut contra illos pro nobis pronuntiaret, ipsis 

quid dedimus, ut contra se pro nobis tanta non solum dicerent, 

uerum etiam. recitarent? an forte uolunt, ut sis apud uos 

gratias agamus, quia, cum dicant iudicem praemio a nobis 

25 esse corruptum, ipsi tamen multa, quae pro nobis contra se 

1 ordine MF S e.lpurgatum B 4: aptugenensis P ab om. pi 

heliano MF n 1 edd. praater m alieno B 5 causa est ad P 6 iussus] 

iUS8U8 est M add. postea om. P a postea F 8 in quorum consulum 

ordine B 9 ostendit .A 11 prius] primo P 12 autem] enim P 

13 re relegere potuerunt P re potuerunt legere B 15 proconsolari 

P in qua et iussum P 16 ut] et, m. 1 corr. ut P 17 imperatori, 

m. :I imperatoris pt 18 caecilianom, m. 1 COfT. caecilia- 

DIlDl F 19 uobis, m. 1 BUpra l' nobis B corripimus, m. :I corrupimus 

P corrumpimus F n l (pr. m m. :I del.) B 20 enim] ergo M 

2., recitarent (- eras.) pt n08 .A 25 fuisse B tamen] 

tam P fIrm 

Digitized by Google

246 

S. A n r e Ii A. n g n 8 tin i 

ips08 dixerunt et recitauerunt, gratis nobis omnia praestiterunt? 

aut eerte, si propterea dieunt, quod nos uicerint, quia meliuR 

egerunt cansam Caeciliani qnam nos, hoe pJane credite illis; 

nos enim duas leetiones pro iUo Buffieere putaueramus, illi 

autem quattuor protulerunt. 5 

18 Sed quid pluribus litteras oneremusP si uultis nobis credere, 

credite et teneamus parlter unitatem, quam. iubet et diligit 

deus. si autem nobis non uultis credere, gesta ipsa legite aut, 

nobis ut legantnr, admittite et, an nera sint, qnae scripsimus, 

ipsi uobis probate. si antem nibil horum faeere nultis et 10 

manifesti8sima ueritate eonuietam partis Donati falsitatem 

adbue sequi desideratis, mundi sumus a poena uestra, qnando 

uos sero postea paenitebit. si uero id, quod uobis praestitit 

deus, non eontempseritis et post causam tam diligenter aetam 

et tam diligenter manifeBtatam peruersam consuetudinem 15 

relinquentes paci Christi et unitati conseoseritis, de uestra 

eorreetiooe gaudebimus et sacramenta Christi, quae in sacrilegio 

schismatis ad iudicium babetis, utilia et salubria uobis ernnt, 

cum in catholica pace habueritis caput Christum, ubi caritas 

cooperit multitudinem peccatorum. to 

Haec ad \10S scripsimus XVIII Kal. lulias piissimo Honorio 

Augusto VillI eons., ut, quando possunt, ad quosque uestrum 

istae litterae peruenirent. 

19 Eph. 4, 15; 5, 28; Col. 1, 18 I Petro 4, 8 

1 omnia nobis B 8 creditis MF.A illi .A 4 non, 1ft. 2 DOl P 

pro ilIa M 6 litteral, m. 1 COtT. Utteris F litteri8 .A edtl. praeter '" 

oneramus m 7 nnitatem .... qnam P 9 nt uobis B amittite, 

1ft. 2 admittite ppt 8unt .A 10 ipsi uobis, Bigfti,I corr. nobis ipsi 

pt nobil ipsi edd. pr'Geter a 12 mundi sumus] mundislimus P 18 sero 

UOI B 14 contemseris.A diligenter actam] diligeratam.d 15 manifestam 

pi peruersam] et perueraam .A. 17 qui P sacrilego .A 

19 catholicae MF 21 VlII-o Xmo .A octano decimo MB Kl iulias 

PMF Kl iul ..dP1B 22 &gusto F augudino .A VIllI cons MFpt 

(m. 2 e8 BVpra VIm) B nouies cons P YIllI consentiente .A imperante 

a e VIII COB. n r possent PF quoscumque PR 28 iste B 

Digitized by Google

epistularum CXLII. 249 

in tota scriptura tam multa reperiuntur, ita cesserunt inimici 

eius, ut faterentur contra ecclesiam transmarinam, quam tamen 

catholicam esse confessi sunt, causa . . . . . . . . . . . . buic nos 

. eommUDlcamU8 •.....•....•....•....•..•.•.••..... 

, . . . . .. mereamur membris Christi et compaginem COl-POriS 

eius fidelissimae caritatis amplectamur ati'ectu, quoniam in 

eeclesiae huius unitate quicumque male uiuit, sibi iudicium 

manducat et bibit, sicut apostoluB dicit, quic11mque autem 

bene uiuit, non ei praeiudicat aliena causa et aliena persona, 

10 moot etiam illi, cum de causa Maximiani ul'guerentur, ore suo 

coacti sunt confiteri, quia nec causa causae nec persona personae 

praeiudicat. solliciti tamen inuicem sumus pro nobis tam quam 

unius corporis membra, ut, quicumque adiuuante domino ad 

borreum futurum pertinemus, interim in area simul paleas 

15 toleremus nec propter illam futuro igni destinatam nos aream 

dominicam deseramu8. 

-1 Agite fideliter et hilariter ecclesiastica officia, quae ad uos 

pertinent pro gradibus uestris, et ministerium uestrum sinceriter 

adimplete propter ilIum deum, sub quo conserui eumus et 

20 cui rationem de nostris actibus reddituros n'os esse cogitamus. 

unde abundare debent in nobis misericordiae uiscera, quia 

iudicium sine misericordia erit illi, qui non fecit 

misericordiam. ac per hoc et pro illis orate nobis cum , qui 

adhuc contristantur .................... habet carnalis 

1 I Cor. 11, 29 14 Mattb. 3, 12; Luc. 8, 17 22 lac. 2, 18 

3 tnter causa " huic spatium I'elict"", est 12 Jere litterarum in P, 

15 lilt. tn V, 18 li". in U; lacunam significauerunt h r; Bunt, 8e causam 

non habere. huic m e:t: COtIiedura, opinor 4 communicilmur Pinter 

communicamu8 et mereamur spatium relictwm est 41 Jere litterarum itl 

P, !l3 lift. in V, 19 litt. Wa U; lacunam sigtaificauerunt 18 Tj communieaDlUS 

ut coniungi mereamur m e:t: cotliectura, opinor 7 uiuit corr. 

m. 2, /uisBe uid. bibit P biberit VU I r uixerit B m 10 lie P sic VU 

ulil. 12 praeiudicet VU 18r 14 areas P paleam m 15 ne VU 

144. 21 uobis VU edd. 22 fecerit m 23 ae] hac P 24 post 

conmetautur reliqwa u. pars (19-20 litt.) vacua P 8patium uacuum 

MtI eM ttl YU taeqUe lacunam Bigtaificauenmt l s r j contrietantur ut 

sanetur camalis m e:t: COtItectvra, opitlOr 

Digitized by Google

252 

s. Aureli AuguBtini 

deus, quod uolo, praestiterit, ut omnium librorum meorum 

quaecumque mihi rectissime displicent, opere aliquo ad hoc 

ipsum instituto colli gam atque demonstrem, tunc uidebunt 

homines, quam non sim acceptor personae meae. 

3 Vos autem, qui me multum diligitis, si talem adseritis 5 

aduersus eos, quorum malitia uel inperitia uel intellegentia 

reprebendor, ut me nusquam scriptorum meorum errasse 

dicatis, frustra laboratis, non bonam causam suscepistis, facile 

in ea me ipso iudice superamini, quoniam non mihi placet, 

cum a carissimis meis talis esse existimor, qualis non sum. 10 

profecto enim non me sed pro me alium sub meo nomine 

diligunt, si non quod sum, sed quod nOD sum, diligunt. nam 

in quantum me nouerunt uel de me uerum credunt, ego ab 

eis diligor; in quantum lutem mihi tribuunt, quod in me nec 

agn08cunt nee uerum est, non ab eis ego sed nescio quis alter 15 I 

diligitur. ac per boc, si iam saltem illud meum nosti, cum 

aliquid bumiliter de me ipso dico, non me fallaeiter dicere. 

ego Don sum talis, qualem conlaudant. 

Romani maximu8 auctor 

Tullius eloquii: m 

(Nullum umquam uerbum', inquit, 'quod reuocare uellet, emisit'. 

4 Act. 10, 84 19 Lucan. Phars. VII 62-68 21 ? 

1 quo, m. 2 quod P meorum, m. 2 meorum sententiu M 2 mihi 

o 

om. a aliq. (c1 eras.), m. 2 allq. pi ad OM. Had. P 8 instituo, 

m. 1 (?) COtT. instituto G "omnes A quia pi sum OK 6 malia, 

m. 2 malitia P uel malleia a intellegenti H 7 ut om., m. 1 add. 

a et P me nusquam 0 (quam ez carr. m. 2; (vittle 41 ?) G (e DUB 

ez carr .•. tit vid. 1) scribturum, •. 2 scriptorum P 10 a om. 

Ho (m. 1 add.) tales, m. 2 talis H esse om. G existimari. 

COf'f'. existimor G 11 nomine meo PIX 12 si non-diligunt om. K 

13 credunt uerum G 14 in ante me OM. H no.

e p is t u I a rum eXLUI. 255 

5 Quae cum ita sint, hoc tamen, quod· in tel'tio libro de 

libero arbitrio, cum de substantia rationali agerem, sic a me 

positum est, ut dicerem: (In corporibus autem inferioribus 

post peccatum ordinata regit corpus suum non omni modo 

5 pro arbitrio, sed sicut leges uniuersitatis sinunt., diligenter 

adoertant, qui putant me aliquid de anima humana uelut 

eertum statuisse atque fixisse, quod uel ex parentibus per 

propaginem ueniat uel in actibus uitae superioris atque caelestis 

peecauerit, ut corruptibili carne mereretur includi, et uideant 

10 sic a me uerba fuisse perpensa, ut retento eo, quod certum 

babeo, post peccatum primi hominis natos esse atque nasci 

eeteros homines in carne peccati, cui sanandae uenit in domino 

similitudo carnis peccati, ita omnia sonarent, ut nulli praeiudicarent 

opinioni quattuor illarum, quas postea digessi atque 

15 distinxi non confirmans aliquam sed interim, quod agebam, 

sequestrata illarum discussione determinans, ut, quaecumque 

illarum uera esset, deus sine dubio laudaretur. 

6 Sine enim ex illa una omnes animae propagentur siue 

singillatim in singulis fiant siue extra creatae mittantur siue 

!O in corpora sponte mergantur, pro cui dubio creatura ista rationalis, 

id est humanae animae natura in corporibus inferioribus, hoc 

est terrenis post peccatum ordinata regit corpus SUUUl non 

omni modo pro arbitrio interim, quod constat peccatum primi 

hominis. non enim dictum est: 'Post peccatum Buum' aut: 

8-5 = de lib. arb. III 11, 84 12 Rom. 8, S 

4 post peceatum] anima post peccatum etU.; de lib. arb. post peceatum 

anima corpos, m. 1 corr. corpus M 5 p .. , tn. /4 f" P legis, 

.. 2 leges M uDiuersitatis (pOItf'. i §: ras.; j",it!ne e ?) M 6 aduenunt 

MA 7 ft.ns8e (0 era.) P IiIe, m. /4 miase a per propaginem] 

propagine H 9 care, m. 1 corr. carne M 11 natu8. m. /4 

Datos pi 12 hominis, m. 1 corr. homines P cuius (U8 m. /4 a;p.) M 

18 IIUlIr8nt, corr. 80narent K 14 diges8e H 15 di8tm, m. /4 

distiDn H dietrata (m. 1 del.) distinIi M 16 I tenninaDs G 17 uera 

illarum a 18 pl'orapagentur (ra m. 2 del.) 0 19 aingulatim a 

sigillatim G 20 corpore H 21 humana et anime (} 23 quod 0tII. (} 

• 

q. Jf constat poat peeeatum P 

Digitized by Google

260 

S. A u rei i Aug u s tin i 

ad deum\ quam Creuertatur ad deum\ si numquam illie 

antea spiritus iste fuisse credendus est. item, quo modo animae 

sponte labantur in corpus, cum scriptum sit: Dedit eum, 

non tam in promptu est explicare. ac per hoc, ut dixi, duae 

istae opiniones sub uerbis huius testimonii laborant, una, qua 5 

putantur singulae quaeque animae in suis singulis cOrpOribu8 

fieri, alia, qua putantur in corpora sponte demergi. duabus 

autern illis, siue de traduce illius unius ueniant siue antes 

iam creatae et apnd deum constitutae singulis cOrpOrlbU8 

dentur, sine labore uerba ista coaptuntur. 10 

10 'Et tamen, si assertores eius sententiae, qua creduntur 

animae in suis singu1is corporibus fi eli , adfirment· ita esse 

dictum de spiritu, qui pro anima est positus, 'd e u s de d i t 

eum', quem ad modum recte dicitul" dedisse nobis oculos uel 

aures uel manus uel quodlibet aliud, quae membra utique 15 

non extra iam fecerat et alicubi reposita babebat, quae cum 

opus essent, daret, hoc est adderet et adiungeret, sed illic 

ea fecit in corpore, cui dedisse illa dicitur, quid ei respondeatur 

non uideo. nisi forte alia uel testimonia proferantur uel certa 

ratio, unde ista opinio refellatur. itemque illi. qui putant 10 

animas in corpora sponte deftuere, sic accipiunt dictum cd e U s 

dedit enm', quo modo dictum est: Tradidit iUos deus in 

22 Rom. 1, 24 

2 ante P 8 libantur, COlT. labantur K corporus, m. 2 corpora 

M corpora G 4 taJb (- er"".) M promptG. PH ac] hac A. 

dixi (I. ez corr. m. uC uid. 1) G 5 opiniones (prima I. e:e corr. 

m. 2) M 6 singu1ia Buis edd. 7 fieri] fieri. lingulae M fieri singulae 

.A in corpore sponte H in corpore sponte in corpore (pr. in corpore 

dd.) G 8 siue antea om. P 9 creatae (pr. e e:x: CON'. m. 2) M 

deurn biB, alteruJA m. 1 del. G cODstituae, Ilk 1 corr. constitotae M 

12 affIrmentlll (parua "(18.) M IS est propositus P (pro era.) HM.APt 

(pro et"""') K positus est edd. 15 nel aft" manus om. P quolibet 

K 16 iam] ima .A 17 esset G edd. darent M (0 ..... 1 

e:J:P.) 0 et 0 ... PI 18 eis 0 19 ni G fo I raUa, m. 2 forte 

talia M fori alia.A 20 refaliatur, ".. 1 (?) COlT. refellator M item 

(0".. que).A 21 fIuere P 

Digitized by Google

264: 

S. A u r e Ii Aug u B tin i 

in eo factum est, humano operi tribuel'im sed diuino. ipsius 

namque corporis, quod est infimum nostrum, si qua bona sunt 

aicut forma et uires et salus et si quid eius modi est, non 

sunt nisi ex deo creatore ac perfectore naturae; quanto magis 

animi bona donare nullus alius potest! quid enim superbiu8 5 

uel ingratiu8 cogitare potest humana uecordia, si putauerit. 

cum came pulchrum deus faciat hominem, animo castum ab 

homine fieri? hoc in libro Christianae sapientiae sic scriptum 

est: Cum scirem, inquit, quia nemo esse potest continens, 

nisi deus det, et hoc ipsum erat sapientiae 10 

scire, cuius esset hoc dODum. Polemon ergo si ex IUJ.urioso 

continens factus ita sciret, cuius esset boc donum, ut eom 

abiectis superstitionibus gentium pie coleret, non solum 

contineos sed etiam ueraciter sapiens et salubriter religi08u8 

ensteret, quod ei non tantum ad praesentis uitae honestatem 15 

uerum et ad futurae inmortalitatem ualeret. quanto minus 

igitur mihi adrogare debeo conuersionem istam uestram uel 

populi uestri, quam nobis modo nuntiastis, quae me nec 

loquente nec saltem praesente procul dubio diuinitus facta 

est, in quibus ueraciter facta est! hoc itaque praecipue l!O 

cognoscite, hoc pie humiliterque cogitate. deo, fratres, deo 

gratias agite, deum timete, ne deficiatis, amate, ut proficiatis. 

9 Sap. 8, 21 • 

1 tribuerem, tn. 1 corr. tribuerim a tribuerimuB MF (m. 9? tribueremus) 

A sed in dinino A 2 est om., tn. 1 add. M infirmum M 

8 quid] quod M 4 perfactore, tn. 1 COtT. perfectore M 5 superbos 

uel ingratos C 7 facid deus edd. animo caatum ab homine om. A 

8 sic'" (raB. 1-3 I.) P sie (= sicut) B 11 Polemon-donum OWl., 

m. 1 i" mMg. add. M polemo FAG firm Palaemon a postremo P; 

. C/. p. 366, 9 et 9. eXVlll p. 681, 9 12 ita, m. fl COtT. ai C 

e8set donum hoc M donum hoc eBlet B Mset donum C ut] et 

MFA 14 *et (a .aB.) M regioaua, m. 1 corr. religiolul F 15 a. 

m. 1 CON'. ad M 16 ad ,,. jim: tI. om. A 17 conueraationem M 

18 qui 0 modo nobis pi edtl. nee me B 19 aaltim. (q eraB.) M 

praelente te pro cuI M (te m. 3 del.) FA diuinua, m. 2 diuinitus .A 

20 in quibus ueraciter facta eat om. A 21 deo om. M /1/ fratres 

(parva raB.; tr m raB.) F 

Digitized by Google

266 

S. Auteli Augustini 

complexion em dietu breuissimam, intelleetu facillimam adtendite 

diligenter pro uestra prudentia quam nihil sobrium 

responderi possit; et tam en malus Polemon magis ebrietate 

. . . . . • . . . . . . . . inueterati erroris euertitur. 

Date ueniam prolixiori fortassis epistulae quam iucundiori & 

uerum tam en, ut arbitror, utiliori quam blandiori, domini 

honorabiles et mel·ito sU8eipiendi, earissimi ae desiderantissimi 

fratres. de aduentu autem ad uos nostro utrommque desiderium 

deus impleat. quanto enim earitatis ardore accendamur ad 

uisendos uos, uerbis explicare non possumus, sed uos benignf" 10 

credere mini me dubitamus. 

CXLV. 

DOMINO FRATRI SANCTO ET DESIDERABILI ANASTASIO 

AUGUSTlNUS IN DOMINO SALUTEM. 

1 Salutandi sinceritatem tuam fidissima occurrit occasio 16 ! 

honorabilium seruorum dei, fratrom nostrorum Lupicini et 

Concordialis, per quos, etiam si non scriberem, posset caritas 

tua (,mnia. quae apud nos aguntur, addiscere. seio enim. 

quantum nos in Christo diligas, quia et tu scis, quantum in 

iUo uieissim diligaris a nobis, et ideo non dubitaui te COD- so 

tristari potuisse, si eos uidisses sine litteris meis, quos a nobis 

1 breuissimam et inteUeetu pt 2 pro uestra prndentia diligenter eM. 

S posset pt malos M (m. 2 malus) F,A polemo PMFAOpl firm 

P&laemon a; cf. p. 264. 11 " inueterate (corr. inueterati) erroris M 

inueterate errores, m. 1 (?) co,.,.. inueterati erroris F inueterate terrores 

A; lacunam sigtaificaui t% Maurinoru", cotaiecCWrtJ uertitur MF.A tdd. 

praeter '" 5 epistola. fIt. 3 epistolae F 7 bonorabiles F (e e:z: corr. 

fIt. 9) a (es corr. co'",pCWm) Buspieiendi PP1B a, m. !J ae C 

·8 ROatro ad uos ead. utrnmque F 9 amore aceendimur B 10 uidendos 

P uisitandoB pi sed et uos R 11 erederemini me virgulill 

COTf'. M 

Idem codices, qui in ep. OXLIV praeter a 

15 fidelissima P 17 coneordabiJiB .A possit, fIt. !l posset P 

19 diligae in fine v. om. .A 

Digitized by Google

802 s. A.. u r e Ii Aug u 8 ti D i 

patris mei, percipite regnum, quod uobis praeparatum 

est ab initio mundi. illi quippe ibunt in ambustionem 

aeternam, iusti aute.m in uitam aeternam. et quae est 

uita aeterna, nisi quod ipsa uita alibi dicit: Haec est autem 

uita aeterna, ut cognoscant te unum deum uerum et. • 

quem misisti, legum Christum, Bed sic, quo modo promisit 

ostensurum se ipsnm dilectoribus suis cum patre unum deum, 

non quo modo in hoc saeculo in corpore uisus est a bonis et 

a malis? 

28 Et in iudicio enim futuro, quo sic uentnrus est, quo modo 10 

uisus est iens in caelum, hoc esi in eadem forma filii hominis. 

eandem fonnam uidebunt, quibu8 dicturus est: Esuriui et 

non dedistis mihi manducare, quia et ludaei uidebunt. 

in quem pupugerunt, non illam dei formam, in qua non 

rapinam arbitratu8 est eS8e aequalem deo. in ilia dei 16 

forma iunc uidebunt eum. qui uidebunt. sicuti est. nec ideo 

uidebunt, quia pauperes spiritu in hac uita fuerunt, quia 

mites, quia lugentes, quia esurientes et sitientes iustitiam. 

quia misericordes, quia pacifici, qnia persecutionem passi 

propter iU8titiam, quamuis et haec omnia idem ipsi sint, sed to 

quia mundo sunt corde. ideo quippe inter illas beatitndines, 

cum omnia faciant, qui cor mundum babent, non est tamen 

alicubi positum: Deum uidebunt, nisi ubi dictum est: Beati 

2 Matth. 25, 4:6 4: loh. 17, 8 10 Act. 1, 11 12 ldatth. 

25, 4:2 18 Zach. 12, 10 14: PhiL 2, 6 17 Matth. 5,8-7; 9-10 

21 Matth. 5, 8 

1 paratum OPL sec. yt6lg. 2 initio] origiDe Jl 4: ipse BFA 

l) cognolcent, fII. 1 corr. cogooleant 0 te om. OP (tta. 2 atld.) 

uerum deum P 7 o8tenlurum 8e iplum] oBteuurum TO 8e OIteosurum 

L 8 hoc 0.... fII. 1 add. F et malia TOML 11 iena] 

iue M in eandem formA P 12 eadem forma OL 18 nOD 081. TL 

nn ita 1'41. paulo fIIaiore 0 dedisti, til. 1 (1) t»rf'. dedistis B uiderunt 

T 14: pupa.g.erunt (g fII. 2) 0 15 e88e] ealle Ie 0 aequalea, 

corr. aequalis H aequalis MF AP etid. 16 qui uidebunt 0tJI. a, qui 

uidebunt eum H ceU. etid. 20 iiJem edd. JWader Q lunt T 

21 illas] alias M beatitudinis H 28 deum om. TOL 

Digitized by Google

e p iatularu m CXLVII. 309 

nostram ChristuB dominus'. quod ait hoc loco cnouimus', 

secundum fidem dixit, quae nunc est, non secundum con· 

templationem, quae tunc erit, quia et iUud nouimus, quicquid 

fide non ficta etiamsi nondum per speciem eontuendo iam 

!I tamen inconcusse credendo retinemus. denique cum dixisset 

iam non se secundum cam em Christum nosse, sicut apostolus 

ait, et addidisset testimonium de propheta 'spiritus enim 

ante faciem nostram Christus dominus', continuo subiecit: 

'Qui nos in omnem plenitudinem dei misericordia sua 

18 implere dignetur, ut uideri possit a nobis'. certe manifestum 

est, quod illam notitiam, ubi dixerat cnouimus\ ex fide posuit, 

ex qua modo iustus uiuit, non ex contemplatione, qua deum 

uidebimus, sicuti est. hanc enim sibi et nobis consequenter 

optauit futuramque significauit dicendo: cQui noS in omnem 

1& plenitudinem dei misericordia sua implere dignetur, ut uideri 

possit a nobis'. 

r 36 Hanc plenitudinem dei quidam in sermone apostoli sic 

in1ieUexp-runt, ut putarent n08 hoc futur08 omnino, quod deus 

est. haec enim uerba, sicut recognoscis, apostolu8 posuit ita 

!fI loquens: Cognoscere etiam supereminentem scientiae 

caritatem Christi, ut impleamini in omnem plenitudinem 

dei. quapropter si aliquid, inquiunt, minus quam deus 

habebimus et in aliquo minores erimus, quo modo implebimur 

in omnem plenitudinem dei? sed, quoniam implebimur, profecto 

16 erimus aequales. auersaris istum utique et" detestaris humanae 

mentis enorem, scio; recte faeis. sed quo modo intellegenda 

4: I Tim. 1, a 7-10; 14-16 = p. 292, S-5 

Rom. 1, 17; Gal. S, 11; Hebr. 10, 88 12 I lob. S, 2 

12 Bab. 2, 4; 

20 Eph. S, 19 

4: per Bpeciem] per spicue 0 penpicue TL contuendum TOL 

5 incoucU88i TOL 6 S8 0".. HMF AP f l f' nOI L DOSIe secundnm 

eamem cbriBtum TOL ncut in jiM U. om. A sicut apoltolus ait 

011., ill .ao.rg. (m. 1 ??) add. T 7 addi88et H 8 ante om. L 

14 futurumqae H 22 inquiunt Ii aliquid tdd. 28 implebimul 0 

24- qm (q t1Z corr. m. 1) 0 implemar 'J.' 25 a.uenarie (d eras.) M 

utique istnm TOML 26 _scio L recte] et recte TOL edd. 

praaer a 

Digitized by Google

314: 

S. .A. 11 r e li .A. u g 11 • U n i 

illi excellentiae nequaquam eomparas. quocirca id, quod scriptum 

est: Deum nemo uidit umquam, et: Lucem habitat 

inaccessibilem, quem nemo hominum uidit nec uidere 

potest, et: Heati mundo corde, quia ipsi deum uidebunt, 

et qnicquid alind ex illis sanctis libris commemoraui, , 

firmius credis quam id, quod dixit Ambrosius: 'Nec in loco 

deus uidetur nee corporalibu8 oeulis quaeritur nec eircumscribitur 

uisu Dec actu tenetur nec auditur datu. nee sentitur 

inceS8U'. talem quippe esse intellexit uel credidit deum, qui 

mundo corde conspicitur; hanc autem etiam meam sententiam lO 

esse confiteor. 

40 . Aliter ergo ista, aliter illa diuina nerba in fide recipis. de 

nobis enim tibi subeet fortasse aliquis scrupulus, ne in his 

diuinis eloquiis aliquid minus dilucide intellegamus et, non 

sicnt dicta sunt, sed sicut suspicamur, exponantur a nobis. 15 

forte enim dicis apud temet ipsam: Quid, si et mundo corde 

uidetur deus et in loco tamen uidetur? aut: Quid, ai etiam 

oculis corporalibus deum uidebunt, qui mundo sunt corde, 

cum corruptibile hoc induerit iDcorruptionem, quando erimus 

aequales angelis dei? quantum ergo nobis credere debeas uel 10 

Don debeas, fortassis ignoras et. uel plus uel minus, quam 

debes, nobis credendo ne faIlaris, adtendis; diuinis autem 

scripturis etiam nondum perspicue intellectis credendum esse 

1 loh. I, 18; I lob. 4, 12; I Tim. 6, 16; Matth. 5, 8 6-9 = 

p. 291, 14-16 19 I Cor. IS, S8 Luc. 20, 86 

2 inhabitat L 8 quam L Dec uidere biB L 4 mundi cordes 

HM ("'''PIG coniuflc"",,) F (m. 1 e.a: cordis) .AP quoDiam P fl r,. 

Bec. Yulg. 5 libris aaDcti8 ,tid. 6 flrmtl T 6rmum 0 credis .. 

rt.ll. til. ut "id. 1 T 7 deus om. M 8 Dec auditar aft'atu OM. et ift 

tllGrg. II. ut "'d. 1 odd. T 9 intellei I ee P eBBe] eS8e uel TOL .. 

. credit, til. 1 COfT. eredidit F 10 concipitur T hanc-conftteor 

om . .A 12 illa OM. L ergo TO reeaepis, tn. 1 COtT. recipis T recipies 

MA.P IS hiis L 16 te ipaam HFAP edd. qnod, til. 1 cow. 

quid T 17 si quid H oculis etiam elid. 18 corporibU8.A 19 corruptioDem, 

m. 1 (?) COtT. incorruptioDem P 21 igoorat A et om. 0 

22 De (e tn. 1 in ras.) F 28 acripturis 0"., TOL 

Digitized by Google

epistularum ex LVU. 815 

non dubitas. sed hane certe eonsiderationem eredendi uel non 

eredendi et difticultatem seientiae et dubitationis MStus et 

piam fidem, quae diuinis debetur aifatibus, in tua mente, ita 

ut sunt, adtendis et uides nee de his omnino, quod apud te 

II ita sint, siue ut ego dixi siue ut ipsa potius nosti, aliquid 

ambigis. uides itaque fidem tuam, uides dubitationem tuam, 

uides studium tuum uoluntatemque discendi et, cum auctoritate 

diuina mouems ad credenda, quae non uides, haec te tameD 

credere incunetanter uides. distribnis et discemis haec omnia. 

[n 10 Num igitur his oculis cordis tui, quibus haec omnia uera 

et eerta ease eontueris tibique praesentia inuisibiliter eernis 

atque di8eemis, ulIo modo corpore08 oculos comparabis, 

cum etiam de ipsis rebus uisibilibus, quae eorporalium oculorom 

aeie quodam modo radiantur, et de ipsis corporeis 

16 oeulis eorumque acie, qua1iscumque et quantacumque sit, 

quantum distet ab inuisibilibu8 non excellentioribus, quibus 

etiam non uisis fidem debes, sed ab his, quae commemoraui, 

quae non eredis absentia, sed praesentia mente contueris, non 

eisdem ipsis camis oeulis sed illis interioribus iudices? cum 

10 ergo interiores oculi iudices sint exteriorum oculorom, isti 

autem illis quodam officio nuntiandi et ministeriQ famnlentur 

multaque illi uideant, quae isti non uident, nihil isti uideant, 

unde non illi tam quam praesides iudicent, quis non illos istis 

incomparabili &estimatione praeponat? 

1 cede 0fJI. HMJ"AP edtJ. non ona. e' m. 1 add. con, .. Me (m. 

1 1) jadufn eft fl F 3 aifectibus HMF A 4 uidis, m. 2 aides M 

hua L qood m. 1 B. U. 0 apod biB, alterum m. 1 eq. M 

5 ipsa] iata 0 potioa nostilllll (ras. 2-9 I.) L potuisti nosse P 7 uide 

studium, m. 2 uides studium F 8 te ona. A et H 9 distrlbuis et] 

distribui sed 0 10 ergo edd. his om., me 1 biis add. L iis fIrm 

o 

13 .. rebol (ue eras. uitL) 0 14 qfi/JdlDJodo L 16 quaota. T 

17 mam non] etiam nobis non HF AP edd. praeter m hiis L iis 

Ibm 18 credil biB, altertlm tkl. M. 19 iisdem lrm 20 oculti 

HF (t tn. 9 MI.) ocolorum eneriorum «ld. 21 officium, m. 1 corr. 

officio JI 22 quae-oideant 0fJI •• rn. 2 B. u. _d. 0 28 non.illi L 

tam quam ] tam 0 illo, m. 1 COTTo ilIol H ieti .A 

Digitized by Google

4:2 

316 

S. A u r e Ii Aug u a tin i 

Quae cum ita sint, obsecro te, cum agitur in te ipsa hoc 

tam grande negotium, cum ab erlerioribus interiora distinguis 

atque illa istis ineffabiliter anteponis cum que istis foris relictis 

in illis intrinsecu8 demoraris et ea suis quibusdam incorporalibus 

finibus metiendo diiudicas, in nulla te putas an in aliqua 5 

Iuce uersari P ego enim existimo, quod tanta ibi et talia tam 

uers, tam clara, tam certa uideri sine Iuce non possunt. ipsam 

igitur lucem, in qua ilIa cuncta perspicis, intuere et uide, 

utrum ad eam possit aceedere ullus corporeorum radius 

oculornm. profecto non potest. adtende etiam et, utrum in ea 10 

uideas uUa Iocorum spatia uel interualla, responde. nihil ibi 

tale, ut arbitror, inuenis, si uigilanter abigis ab aspectu jntimo, 

quicquid imaginum corporalium exterioris hominis sensus 

inuexit. sed forte difficile est; inruit enim de consuetudine 

camalis uitae in ipsos quoque interiores oculos turba phantas- n 

matum in similitudinibus corpol'Um, cui resistere conatu8 

saltem auctoritate diuina exclamaui dolen8 in ilIa breui epistula 

et dixi: fAudiat earo camalibus cogitationibu8 ebria: Spiritus 

est deus'. neque enim cuiusquam magis quam etiam ipsam 

meam mentem ab huius modi uanitate ilIa increpatione com-:.o 

pescui. facilius quippe inelinamur ad solita et amieum est 

18-19 = ep. XCII p. 44:1. 10-11 18 lob. 4:, 24: 

1 quaecumq; ita A tell/ipsa 0 8 istis Otll. F 4: demoris. WI. 1 

corr. demoraris M 5 mentieodo (pro n era.) HP meotieodo FA 

iudieas HF.AP erld. nulla] uHa HMF A aniollillaliqua {al ez 

eo",. m. 1} 0 6 tibi til 7 .clara iftlit u) L non Ofll. TO 8 euncta 

illa edd. 9 corporalium P radios, til. 1 COfT. radius F 10 et om. 

TOL 11 uUo, til. tit uid. 1 eorr. uHa F interuallo HF inter uUa .A 

respondes L ibi om. H ibi (pr. i in ras.) P tibi F (t m. 1 del.) ...4. 

12 inueni, m. 1 con. inuenis H si] .etiam (Iuit a) si P uigilantt-. 

m. 2 uigilanter P a.bigia M ambigia 0...4. ab om. L speeto, 

m. 1 carr. &apectu B 18 quid, m. 2 quicquid 0 14: fortUI8 0 

15 ipsis, til. 1 eorr. ipS08 M 16 cooatur HMF...4. 18 audiet TL 

audia, m. 2 audiat P IIIlIeamalibus 0 cogitationibus 0711. TOL 

(add. m. 2) 19 deus. H magis quam om., m. tit uid. 1 add. T 

ips&m om. At IIlipsam 0 20 meotem meam TOLj cl. p. 312, 4 

uiua M 21 inquio&mur 0 

Digitized by Google

824: 

S. A u r e li Aug u 8 ti • i 

XXI 49 7 Et de spiritalis quidem corporis qualitate, quod resurrectoris 

promittitur, uel discere aliquid adhuc uel quaerere non reeuso, 

si tamen de hac re disputantes illis uitlis carere possimus, 

quae plerumque studiis bumanis et concertationibus t'xcitantur, 

dum supra, quam scriptum est, unus pro altaro infletur , 

aduerSUB alterum, ne, dum altereando quaerimuB uestigare, 

quo modo possit uideri deus, ipsam pacem sanctificat.ionemque 

perdamos, sine qua nemo poterit uidere deum; quod 

ipse auertat a cordibus nostrls, ut ea soae contemplationi monda 

reddat atque custodiat. illud tamen quia Don dub ito, non to 

requiro, quo.d dei natura numquam uideatur in loeo. iam 

utrum possit huius corporis oculis uideri aliquid, quod in 

loco non uidetor, ab eis, qui hoc ualent disserendo mODstrare. 

cum pace dileetionis audire paratus sum et, quod me mouet, 

in commune conferre. sunt enim quidam, qui deum ipsum Ii 

omnino corpus esse praesumunt putantes, quicquid corpus 

non elt, nullam proraus esse lubstantiam. istos omni modo 

aners&Ddos cans eo. sunt autem alii deum quidem ipsum corpus 

non el8e minime dubitantes, sed ideo eOB, qui ad &itam 

aeternam resurgent, etiam per corpus deum uiluros putant, so 

quoniam talem sperant spirita1is corporis qualitatem, ut etiam 

ipsa, quae caro fuerat, spiritus fiat. quod si ita est, quantum 

distet a superiore opinione et quam hoc sit tolerabiliu8, etiam si 

uerum non sit, poto facillime iudican: primo, quia multum 

interest, utrum de creatore an de creatura aliter aliquid 25 

sentiatur! quam ueritas habet; deinde, quia. conatus mentis 

5 I Cor. 4, 6 7 Hebr. 12, 14 

1 'piritaIi M resurrectionis, m. 1 Con'. reaarrecturls Jl 3 re 

om., m. fl adtJ. 0 dispat8Dti8 BNA care, •• 1 COtT. carere F 

possomll8 TO 6 iDoestigare MFL.. 7 deu8 uideri L 8 uideri H 

9 ip8a TOL 10 reddet L 12 uidere, •. fl uideri P 13 hoc (mi. 

HMF AP edd. pt'GeUl m 14 com pace (- .aB.) P dilectatioDis H 

8im P 16 esse om., m. 1 add. M 17 omw modo] ommo TOL 

18 POBt autem r(J8. fl-3 Z. L alii .. H 20 resurguDt TL 22 po6t 

ipsa rtJI. 1-2 l. L 23 a 8uperiori T efJd. asperiore, •. fl a superiore 

0 tolera bile P 

Digitized by Google

epiatularnm ex LVIU. 383 

2 Ceterum nihil tale de deo sentiens 8ed eum'incommutabilem 

et iDcorporalem spiritum ubi que totum eS8e eredens si tan tam 

quisquam mutatione'm huius corporis futuram putat, cum ex 

animali fuerit spiritale, ut etiam substantiam ineorpora1em 

6 non locorum interuallis uel spatiis diuisibilem uel etiam 

membrorum liniamentis Be tinibus terminatam sed ubique 

totam per tale corpus uidere pos8imus, uolo, et me doceat, 

si uerum sapit; si autem in hoc falsum sentit, longe tolerabilius 

est eorpori aliquid adrogare quam deo derogare. et si 

10 uera est ista sententia, non erit eontraria llerbis meis, quae 

in illa epistula posui. istius namque corporis oeulos dixi non 

uisuros deum hoc intuens, quod istius corporis oeu li omnino 

non possunt cemere nisi corpora, quae ab eis aliquo loci 

interoallo separata sunt; nam si nuHum interuaHum sit, nee 

1& ipsa eorpora per eos uidemus. 

3 Porro autem, si in tantam sui dissimilitudinem nostra 

corpora mutabuntur, ut oculos habeant, per quos uideatur illa 

substantia, quae non per loeorum spatia uel diJfunditur ue] 

finitur alibi babens aliam partem alibi aliam, in minore loco 

20 minorem in maiore maiorem, sed ubi que incorporaliter tota 

est, longe aliud ernnt baec corpora et non elunt ipsa nee 

sola detracta mortalitate atque corruptione et ponderis grauitate 

&liud, emnt, sed in uirtutem ipsius mentis quodam modo 

eonuertentur, si 'uidere poterunt, quo modo tune menti nunc 

» autem nec ipsi menti uidere concessum est. si enim mutatis 

moribus dicimus hominem non esse, qui fuit, si denique mutatis 

aetatibus ipsum corpus dicimus non esse, quod fuit, quanto 

magis ipsum non erit tanta conuersione mutatum, ut non 

solum inmortaliter uiuat, uemm etiam inuisibilem uideat! 

3 I Cor. 15, 44 

• &Dim ale, .. 1 corr. IInimali pt . speciale V 7 et om. PI V 

ut ! et P ut T m 8 falsam F 9 eorporali F.AB lublltantiae eorpora1i 

P deo) de deo B 11 dixit F 16 dissimulation em A 17 blt Y 

18 dtfunditur F defenditur A 19 minori.A 20 maiori.A 22 corruption6 

(- era.) .A c:orruptihilis P et om. F.AP 28 erit V 

uirtute P 2(, poternnt (e in rail. m. 1) F pot.erunt (fuiB8e uit1. u) T 

Digitized by Google

sss S. A u r e Ii Aug u s ti n i 

domini est hinc aperla sententia, nbi ait de resurrecturis in 

regnum: Erunt aequales angelis dei. unde idem ipse 

sanctus Hieronymus alibi sic dicit: 'Homo igitur dei faciem 

uidere non poteet; angeli autem etiam minimorum in eeclesia 

semper uidenii faciem dei. et nunc in speculo uidemuB, in , 

aenigmate, tune autem facie ad faciem, quando de 

hominibus in angelos profecerimu8 et potuerimu8 cum apoBtolo 

dicere: Nos autem omnes reuelata facie gloriam domini 

speculantes in eandem imaginem transformamur a 

gloria in gloriam tamquam a domini spiritu, licet faciem to 

dei iuxta naturae suae proprietatem nulla uideat creatura et 

tunc mente cematur, quando inuisibilis creditur'. 

a In his uerbis hominis dei multa consideranda 8unt: primum 

quia secundum apertissimam domini sententiam etiam ipse 

sentit tunc nos uisuros faciem dei, cum in angelos profeceri- I' 

mus, id est aequales angelis facti fuerimus, quod erit utique 

in resurrectione mortuorum. deinde apostolico testimonio satis 

aperuit non elterioris sed interioris hominis faciem intellegendam. 

cum uidebimus facie ad faciem; de facie quippe cordisloquebatur 

apostolus, cum diceret, quod hiDe commemorauit: Nos II 

8utem reuelata facie gloriam domini speculantes in 

eandem imaginem transformamur. quod si quisquam 

dubitat, recenseat eundem locum et adtendat, unde apostolus 

loquebatur, de uelamine scilicet, quod manet in lectione 

ueteria testamenti, donec quisque transeat ad Christum, ut. 

2 Luc. 20, 86; Matth. 22, 80; Marc. 12, 25 8 Hieron. comment. 

in Ea. c. I u. 10 (Mipe patrol. late XXIV p. 8S, 12-24) 4: Katth. 

18, 10 5 I Cor. 18. 12 8 II Cor. 8, 18 10-12 - p. 8S9, 9-11 

20 Il Cor. 8, 18 24 II Cor. 9, 14 25 n Cor. 8, 16 

1 lentia, ttl. 1 (1) «Jrf'. 88Iltentia F reaurrectoril .A 2 dei 0-. B 

lee. 8l1Cf'. Ii", uDdl (- .. M.) .A iadem T ipse 018. PT 

!) nunc] tUDc, tA. 1 CO". DUDe F uidamu, et in H."... 8 autem 

• 

om., 8. If ... 1 aU. T quando] qndam V de homiDeb; (A 1 corr. 

hominib;) in anglia T 7 proftcerimu8 FA poterimUl PiTY 

1) eandl .A imagiDem] aeccleaiam B 10 a spiritu domini pi Y 

18 • hominis (d ,rM.) pi 15 proficerimul FA 22 quod] quia A 

Digitized by Google

e piBtul aru m CXLVIIL 847 

ut intel'im de uisione' dai secundum interiol'em hominem 

eertissimi simus. si autem etiam corpu8 mira commutatione 

hoc ualuerit, &liud accedet, non illud abscedet. 

18 Melius ergo id adtirmamus, unde minime dubitamus, quod 

,homo interior uidebit deum, qui modo Bolu9 po test uidere 

caritatem, quae cum laudaretur, dictum est: Deus caritas 

est, solus potest uidere pacem et sanctificationem, sine 

qua nemo poterit uidere deum. neque enim caritatem, 

pacem, sanctificationem et si qua similia uidet modo ullus 

10 oeulus carnis; quae tamen omnia iam uidet,. quantum potest, 

oculus mentis tanto purius quanto puriol", ut sine dubitatione 

deum nos uisuros esse credamus, siue inueniamua Biue non 

inueniamus, quod de qualitate futuri corporis quaerimus, cum 

tamen corpus resurrecturum et inmortale atque incorruptibile 

16 futurum non ambigamus, quoniam hinc sanctarum scripturarum 

sententias apertissimas firmissimasque retinemo8. si autem 

iste frater, quod de spiritali corpore adhuc requiro, iam sibi 

firmat esse certissimum, nisi placidus audiero docentem ita. 

nt ille quoque placidus me audiat inquirentem, habebit, unde 

20 iure suscenseat. nunc tamen pel' Christum obsecro, ut de ilIa 

asperitate litterarum maarum, qua eum non inmerito off'eosum 

esse didici, ueniam mihi ab illo impetres et me rescriptis 

domino adiuuante laetifices. 

6 I lob. 4, 8; 16 7 Hebr. 12, 14 

1 interim ut .A interim (om. ut) FP hominem om. P 2 certi 

p1 V 8 accedit non illud abscedit F.A 4 ergo om. R illud edd. 

7 sine qua-8anctifirationem om . .A 8 uidere poterit pi potest uidere 

edd. pacem caritatem pi V 9 qua] qua sunt edd. 10 ocu 

IllS mentis quantum potest pi V quantum potest mentis oculus edd . 

• 14 et R 15 bic F 20 tamen] adem P 22 dicis F dixi .A die 

(= dicit) P 23 explicit commonitorium sancti agustini episcopi ad fortDnatianum 

F explicit eommonitorium sancti augustini ad fortnnatianum 

P 

Digitized by Google

epistularum CXLIX. 355 

8 Hoc einis uaeeae et aspersio sanguinis et eruentarum 

multiplieatio uictimarum signifieabat, non efficiebat. ideo deinceps 

dicit: Non eongregabo eonuentieula eorum de san .. 

g u i nib u s, id est illorum saerifieiorum, quae immolabantur in 

I figura sanguinis Christi, nee memor ero nominum illorum 

per I a b i a mea. nomina quippe illorum erant in multiplicatione 

infirmitatum fornieatores, idolia seruientes, adulteri, 

molIes, masculorum eoneubitores, fures, auarit 

raptores, ebriosi, maledici et quicumque alii regnum 

10 dei non .poBsidebunt. sed ubi abundante peeeato 

sup era bun d a u it g rat i a et po s tea ace e 1 era u e run t, 

hae c q uidem fuerunt, sed a b I uti sunt, se d san et i .. 

fieati Bunt, sed iustificati sunt in nomine domini 

nostri leau Christi et in spiritu dei nostri; ideo 

15 non mem or erit n omin um illorum per labia sua. 

sane codices emendatiores et electioris auetoritatis non habent 

'uoluntates suas) sed Cuoluntates meas', quod tantun .. 

dem ualet, quia ex persona filii dei dicitllr. ipse quippe loquitur, 

quem uerba ilia euidenter ostendunt, quibus et apostoli usi 

10 sunt: NOD derelinques animam meam in inferno nee 

dabis sanctum tuum uidere eorruptionem. eadem 

sunt utique munera gratiae patris et filii et spiritus sancti 

et ideo reetissime et filius eas poteat dicere uoluDtatea suas. 

3; 5 Ps. 15, 4 7; 12 I Cor. 6, 9-11 20 Ps. 15, 10; Act. 2, 27 

1 oinia] in his G 2 P03' uictimarum ras. 3-4 l. et sign in ras. K 

et6cebat H 4 imlnolabatur, tn. 1 corr. immolabantur Y 5 eorum 

VK edd. Bee. Yulg. (SeptfMJg. a!ltw\I) 6 illorum (0 in raB.) erat H 

7 Cornicatiores (post. i tD:p.) V 8 concupitores M 10 non om., 

B. fl. m. 1 add. Y ubi m. 2 del. P 11 superabundauit] habundauit 

A et om. H Md. 12 fllerant H sunt om., tn. 1 B. u. add. Y 

lignifieati, m. 2 lanctificati K 13 sed iustifi('ati Bllnt om. M (f. U • 

•. 1 add.) G 14 nostri om. m spiritum K 15 illorum om. G 

eorum V mea, m. 2 sua P 16 emendatores HA electoris H 

auctoritates K 18 dei filii H filii (om. dei) V Il r m 19 ilIe 

uidenter, m. 2 illa euidenter G 20 derelinquens H 21 tuum om., 

B. II. m. 1 add. V corroptione K 23 uolul1tas .A. 

23* 

Digitized by Google

856 

S. A u r e li A. u g U 8 ti n i 

{) , Quod uero in psalmo quinquagesimo octauo de Iudaeis 

intellegitur dicente: Ne occideris eos, ne quando obliu 

i s can t uri egis t u a e, conuenienter mihi uidetur iDtellegi 

ita esse praenuntiatum: eandem gentem etiam debellatam 

atque st1buersam in populi uictoris superstitiones Don faisse 5 

cessuramt sed in ueteri lege mnnsuram, ut apud earn esset 

testimonium scripturarum toto orbe terraram, unde ecclesia 

fuerat euocaoda. nullo enim euidentiore documento ostenditur 

geotibus, quod saluberrime aduertitur, non inopinatam et 

rapentinum 'aliquid institutum spiritu praesumptionis humanae. 1 

\It Christi nomen in spe salutis aeternae tanta auctoritate 

praepolleat. sed olim fuisse prophetatum atque conscriptum. 

Dam ipsa prophetia quid aliud nisi a nostris putaretur esse 

eonficta, si non de inimicorum codicibuB probaretur? ideo: 

N e occideris eos, ne ipsius gentis nomen extinxeris, oe 15 

qua n d 0 0 b Ii u i sea n t urI e g i stu a e, quod utique fieret. 

si ritus at sacra. gentium colere compulsi penitus qualecumque 

Domen suae religioois minime retinerent. quod in eorum figura 

etiam de Cain scriptum est, quod constituit in eo dominus 

signum, ne quis occideret eum. denique cum dixisset: 20 

Ne occideris' e08, ne quando obliuiscantur legis 

tu ae, uelut quaereretur, quid de illis esset faciendum, ut in 

aliquos usus testimonii ueritatis non occidantur •. id est non 

consumantur neque obliuiscantur legis dei, continuo 8ubiunxit: 

2 Ps. 58, 12 19 Gen. 4, 15 

1 LVIII PGX 2 dicente nel dicta II Y 5 in M. 2 dd. P superstitionis 

HP (fri. 2 superstitionibue) G (fri. 2 8uper8titiont's) 6 ceD 

Boram H, uetere MAG eu .A 7 teatimoniam, frI. 1 corr. testimonium 

H orbti (- erGa.) .A' 8 nu110 (0 in '-Ga.) HP euidentiori 

HP 12 praepollebat cb exp.) V 18 putaretur .. (post. I. fait s) H 

15 nee ipsiul Y 17 si ritu8] spiritus, frI. 2 in Ma'!l. l'ritul .A gentilium 

edd. praeter a eolege. m. 1 corr. colere M qualicumque H 

18 religionis suae edd. 19 quod-eum om., in margo m. 1 add. Y 

22 quod .A 28 usu, frI. 2 usus G non] ne G 24 consummantur 

HAG (m. 2 eonsummentur) neque] ne quando Y dei] tut led 

expo et 8upra m. 1 add. dl V 

Digitized by Google

858 

S. A. u r e Ii Aug u a tin i 

scirent et uigilal'e amarent. et certe illi trecenti in numero 

per crucis litteram sacratissimo non eligerentur ad uictoriam 

faciendam, qui tamquam canes lamberent aquam, nisi aliquid 

magnum significarent. uigilant enim et latrant boni canes et 

pro domo et pro domino et pro grege et pro pastore. denique 5 

et hic in ecclesiae laudibus, cum prophetia exereretur, lingua 

canum est commemurata, nOD dentes. t U 0 rum autem can u m, 

dixit, ex in i m i cis, id est ut, qui erant inimici tui, fierent 

canes tui et latrarent pro t.e, qui saeuiebant in teo addidit 

autem Ca b ips oJ, ut nOD a se ipsis hoc factum inteUegerent .t 

sed a b ips 0, id est misericordia eins et gratia. 

II 11 De prophetis quod ait apostolus: Quosdam quidem 

de d it de u sin e c c 1 e 8 i a a po S t 0 los, quo s dam aut em 

prophetas, hoc intellego, quod ipse scripsisti. propbetas 

eos dictos iato loco, ex quibua Agabus erat, non illos, qui u 

uentul'um in came dominum prophetauerunt. euangelistas uero 

inuenimu8, quos apostolos fuisse non legimns, sient fuernnt 

Marcus et Lucas. pastores antem et doctores, quos maxime 

ut diseernerem uoluisti, eosdem puto esse, sieut et tibi uisum 

est, ut non alios pastores. alios doetores intellegamus; sed It 

ideo, cum praedirisset. pastores, 8ubiunxisse doctores, ut intellegel'ent 

pastores ad officium 8uum pertinere doctrinam. ideo 

1 Iud. 7, 5-7 12 Eph. -', 11 15 A.ct. 11, 27-28 

1 certi M in m. fJ MI. G 2 aacratia8iml (sed - m. fJ cue .. id.) G 

" magnum, 8ed u in ras. (m. fJ ?) H 5 domo, sed mo in ra. (m. fJ 1) H 

grege. 8ed re i. ra. (m. fJ ?) H pro om., 8. tf. m. 1 aU. Y 6 exerceretur 

(c m. fJ del.) K '1 dentea _I tuorum (tu tit. fl aBe uid.) H 

tu, m. 1 carr. tuorum V 8 ut om., m. 1 adil. M erat, m. 1 carr. erant M 

9 quia euidebant (d erao m. fJ qui 8euiebant) P qui Ie uidebant .A qui 

aeuiebat, m. 1 CON'. qui aeuiebant V 11 misericordiae HA 12 de prophetis 

an quod V quo8dam, leil B i. ra8. (m. fl 9), jui' d H 16 dictol 

ex i8to Evg. (e.z Knodli guide. ed.) agabua m. 2 e:t agal11s .II non 

illos- prophetauerllDt am. H 16 prophetarunt Y (m. 1 carr. prophetauerunt) 

Eug. 17 inueniemus (post. e e.zp.) P fui888 apl08 Big_ 

m. 1 carr. Y apo8tolus H 18 Lucy et Marcus ,tU. 19 discemeremus 

Eug. 21 subllliunxisae (ra. 1-2 I.) .II 8ubiumit et, pro t i. 

ra. (m. 1 ?); jorta88e Ivit aubiunxis8et P 

Digitized by Google

" e p is t u 1 a rum CXLIX. 365 

bene utitur ad: prouectum bonorum etiam in hoc mirificans 

omnipotentiam bonitatis suae, quia, sicut illorum nequitiae 

est male uti bonis operibus eius, sic Hlius sapientiae est bene 

uti malis opedbus eorum. 

19 II Hane igitur altitudinem sacramenti sic commendat apostoIUB: 

No lou 0 s i g nor are, fr at r e 8. sac r a"m en tum hoc", u t 

no n si tis u 0 bi s sapien tes, qui a cae ci tas ex parte 

in Israhel facta est, donee plenitudo gentium intraret 

et sic omnis ISI'ahel saluus fieret. Cex parte' 

10 dixit. quia non omnee excaecati Buut; erant enim ex illis, qui 

Christum cognouerunt. plenitudo autem gentium in his intrat, 

qui secundum propositum uocati sunt. et sic omnis brahel 

saluu8 fiet, quia et ex Iudaeis et ex gentibus, qui secundum 

propositum uocati sunt, ipsi uerius sllnt Israhel, de 

III quo dicit idem apostolos: Et super Israhel dei; illos 

autem dicit Israhel secundum carnem: Videte. inquit, Israhel 

secundum carneJD. deinde interponittestimonium prophetae: 

V e n i e t ex S ion, qui e ri pia t eta u e r tat imp i eta t e m 

ab lacob; et hoc illis a me testamentum, cum abs- 

10 tulero peccata illol'um non utique omnium ludaeorum 

sed electorum. 

20 Hine adiungit ea., quae' inquirenda posuisti: Sec u n,d u m 

euan geli um quid em in im i oi pro p ter u 0 s. pretium 

quippe redemptionis nostrae sanguis est Christi, qui utique 

• non nisi ab inimiois potuit occidi. hie est ille usus malorum 

6 Rom. 11, 25-26 15 Gal. 6, 16 16 I Cor. 10, 18 

11, 26-27; Es. 59, 20-21 22 Rom. 11. 28 

18 Rom. 

1 proreetum HG; cf. p. 966, 1 2 nequitia M 3 mali (sic!) - eius 

.. 2 in ru., sic illius l!apientae (lic!) - eoram in margo m. 2 add. H 

aapientia M 6 hoc sacramentum edd. 7 Batie. m. 2 sitis G 8 in 

Oil. PG (m. :1 add.) V Bubintraret V 9 omnes H fieretJ erit .A 

12 at sic-uocati aunt om. H 13 Beret P (m.1 ? ra del.) K 14 uerus 

tdd. praeter l 16 uidete-carnem om. G 18 exyon .A auertat] 

aaferat V 20 eorum efld. sec. Vulg. 21 dilectorum Pm 24 sanguinis 

(ni ap.) V 25 ioimicia (in 8. u. m. 1) V 

Digitized by Google

e pis tu 1 a rUin CXLL,,{. 371 

rorum sapientiae et scientiae, qui Bunt absconditi in Christo. 

ne ante, quam sint ad haec idonei, uerisimili sermone capiantur 

et a ueritatis itinere deuient. deinde apertius, quid 

eis timeat, ostendens: Vi d e t e, in quit, n e q 11 i suo 8 dee i- 

$ piat per philosophiam et inanem seductionem secundum 

traditionem homin um, see und urn elementa 

Mundi et non secundum Christum, quia in ipso 

inhabi tat 0 mn is pI eni tu dod ill i nita tis c OI'P oraliter. 

ideo ccorporaliter' dixit, quia illi umbra.liter se- 

10 ducebant, translato uerbo usus, sicut etiam umbrae nomen 

in his rebus non est utique uel'bum proprium sed quadam 

similitudinis ratione translatum. e t est is, in quit, in ill () 

repleti, qui est caput omnia principatu8 et potestatis. 

per principatus enim et potestates 8uperstitio gentilium 

III nel philosophi seducebant praedicantes illam, quam uocant, 

theologiam per e I e men t a huius In un d i. caput antem omnium 

Christum principium omnium uoluit intellegi, sicut 

ipse: cnm ei dictum esset: Tu quis es? respondit: Prineipium, 

quod et loquor uobis. omnia enim per 

to ipsum facta 8unt et sine ipso factum est nibil. 

mirabiliter autem uult eos esse horum uelut mirabilium contemptores, 

cum eos ostendit corpus factoa illius capitis dicendc·: 

Et estis in illo repleti, qui est caput omnia prine 

i pat use t pot est at i s. 

4; 12 Col. 2, 8-10 18 lob. 8, 25 19 lob. I, S 

3 a om., m. ut via. 1 add. G ueritatis, m. S ueritate G itinere 

om. G deuitnt, m. 1 co,.,.. deuient V quid] inquid (in m. 2 del.) P 

4 uos quis PG $ babitat .4.9 eda. praeter fJ 9 ideo eorporaliter 

Qm., ,1&. 2 add. K umbratiliter PK m ambrabiliter V; cf. ep. 

CLXXXVII, 99 in. seducebant, m. 2 seducebantur G seducebaut V 

11 proprium uerbum M sed] ub'i P 12 simulatioois .A ct] ut K 

in illo inquit edd. 18 est om., tn. 1 add. H potestatell K 14 per 

om. A potestate K supcrstitill (- eras. m. 2 superstitio) M 

15. illam H quem A 18 ipse ait cum MAPGV 19 qui YK edd. 

(Gr-. 9t:. VUlg. quia) 23 principnatus, m. 1 cort" •. principatu. V 24 potestatos, 

m. 2 potestatis M 

2t* 

Digitized by Google

e p is t u 1& rum CXLIX. 373 

quem ad modum ipse se eIuit carne, sic suos oBtenderet 

exuendos carnalibus nitiis, per quae illi eis dominabantur. 

27 lam hie diligenter adtende, quem ad modum inferat, propter 

quod CUDeta ista eommemorauimus. nemo ergo uos, inquit, 

5 i u d ice tin 0 i b 0, tam quam propterea omnia illa diIerit, quia 

isti per huius modi obseruationes seducebantur a ueritate, 

qua liberi fiebant, de qua dictum est in euangelio: Et ueritas 

liherabit uos, id est liberos faciet. nemo ergo uos, inquit, 

iudicet in cibo aut in potu aut in parte diei feBti aut 

10 neomeniae aut sabbatorum, quod est umbra futurorum. 

hoc propter Iudaismum; deinde sequitur propter superstitiones 

gentilimn: Corpus autem Christi, in quit, nemo uos oonuincat. 

turpe est, inquit, et nimis incongruum et a generositate 

uestrae libertatis alienum, ut, cum sitis corpus Christi, seduoa- 

IS mini umbris et eonuinci uideamini ueluti peccantes, si haec 

obsemare neglegitis. corpus ergo Christi nemo uos conuincat 

uolens in humilitate cordis. hoc si per uerbum 

Graecum diceretur, etiam in Latina cODsuetudine populari Bonaret. 

usitatius. sic enim et uuIgo dicitur, qui diuitem aifeetat, thelo- 

20 diues et, qui sapientem, thelosapiens et cetera huius modi; 

ergo et hic thelohumilis, quod plenius dicitur thelon humilis, 

id est uolens humilia, aifectans humilitatem, quod intelle- 

4; 8; 12; 16; Col. 2, -16-18 7 lob. 8, 82 

1 carne PG uos PG 8UOS ..... (fu,itfae soos ?) V 2 dominabator, 

fA. 1 corr. dominabantur V 8 propter-tamquam 0111., in margo m. I 

add. V 4: in quit oos iudieet P inquit iudieet uos G 5 omnia 

a corr. fA. 2 K 6 ob8eruationis H 8 liberabit a: liberabat V 

libabit K facit M 9 feati aot.. V 10 numeniae, m. 2 neomeniae M 

12 christi eatis inquit .A 18 agere nositate, m. 2 a generoaitate M 

a generosita, m. tit u,id. 1 add. te .A 14: corpus om'l m. 1 in margo 

add. Y seduea in, m. 2 leducamini G 15 umbres H hoc G 

19 effectat, m. 2 affectat G theodiues P 20 theosapiena P 21 etgo, 

w. 1 corr. ergo Y ego, m. 2 ergo K qnod-thelon bumilis om., in 

margo m. 2 add. K quod-uolens humill. om., in margo m. 1 add. V 

plenius, m. 2 planius G thelo G 22 quod-humilitatem om. K 

intellegatur HA 

Digitized by Google

376 


non addidit cmundP; non enim' et alio loco, cum ait: Ubi 

sapiens? ubi scriba? addidit (huius mundi\ ut diceret: Ubi 

sapiens hUlUS mundi? et tamen hoc intellegitur. sic et ista 

ratio sapientiae; nihil enim ab eis dicitur in huiu8 modi 

superstitiosis obseruationibus, ubi non secttndutn mundi huius & 

elementa naturarumque rerum ratio quaedam sapientiae reddi 

uideatur. nam et cum dicit: Cauete,' ne quis uos decipiat 

per philosophiam, non ait (huius mund\>; et quid est 

philosophia Latine nisi studium sapientiae P sun t ergo, inquit, 

ista rationem quidem babe ntia sapientiae - id est de 10 

quibus aliqua ratio reddatur secundum elementa mundi huius 

et principatus ac potestates - in obseruatione et humilitate 

cordis - id enim agunt ista, ut superstitionis uitio 

cor humilietur - ad non paroendum corpori - dum 

fraudatur istis eseis, quibus compellitur abstinere -, non in 15 

honore aliquo ad saturitatem carnia, 110n quod honoratius 

iIlo magis quam iIlo cibo caro saturaretur, cum ad eius 

neeessitatem non pertineat nisi quolibet ualitudini apto alimento 

refici atque fuleiri. 

III 31 De euangelio inquisitio tua solet multos mouere, quo to 

modo dominus post resurrectionem, cum in eodem corpore 

sUrl'exerit, a quibusdam, qui eum nouerant, utriusque sexus 

hominibus et agnitus non sit et agnitu8 sit. ubi primum 

1 I Cor. 1, 20 7 Col. 2, 8 

1 addit H 2 ut diceret ubi sapiens huius mundi om. K 8 .hoc 

0"'. K 5 non mundi huiu8 elementa oodd. G e f non mundi huius 

elementorum cett. edd.; de emendGtioM tReG C/. v. 11 6 naturalillmque 

PG 8 at, '''. 1 corr. ait M 9 pbylosophii (- erGS.) M Latine 

nisi] latinensi, '". 2 Iatine nisi M Iatens nisi H nisi (om. Latine) A 

11 alia K 12 ac 8. 11. m. 1 V hllmanitate G 18 id] ideo V 

ista, m. 1 CtH'f'. isti G 14 humilietllr (e 8. V. m, 1) Y 15 esiis P 

complebitur R non Of", G 16 ad] a H 17 saturata, m. 1 CMT. 

saturaretur Y saturetur PG tn 18 non om. V quolibet (uo in t"CI8. 

m. 2) M 19 reficiat quae H reficiatq; (m. 2 refici,atq;) P 22 surrent 

A '" resorre:rerit Eugippi cod. Vat. et Ambr. 23 et fII. 2 del. P 

et agnitus sit om. P 

Digitized by Google

392 

s. A u r e li Aug u s tin i 

una, quoniam laborem, quem in ilIa urbe perpeti necesse est 

et quem si exponere uelim, aliud tantum loquendum est, iam 

sustinere non possum, quod infirmitati meae propriae, quae 

nota est omnibus, qui familiarios me Douerunt, accessit etiam 

senectus, quae generis humani est communis infirmitas. altera • 

causa est, quod statui, si dominuB uelit, quantum mihi ab 

aliis occupationibus, quas ecclesiae, cui proprio munere sernio. 

necessitas fiagitat, datur temporis, id totum inpendere labori 

studiorum ad ecclesiasticas litteras pertinentium, ubi me 

arbitror, si dei misericordiae placet, etiam posteris aliquid 10 

profuturum. 

14 Unum est autem, si uerum quaeris au dire , quod in te 

molestissime fero, quod, cum sis et buiu8 iam aetatia et buins 

uitae atque probitatis, adhuc uis esse catechumenuB, quasi 

fideles non p08sint, quanto sint fideliores atque meliores. 10 

tanto fidelius ac melius administrare rem publicam. quid autem 

boni agitis in his tantis curis et laboribus uestris, nisi ut 

bene sit hominibus P si enim hoc non agitis, uel dormire satius 

est nootes diesque quam uigitare in laboribus publicis nulli 

utilitati hominum profuturis. nec sane dubito excellentiam tuam tIJ 

prudenti ............ . 

5 communi, m. 1 corr. communis P 6 ab aliis] ex illis VU edd. 

8 flagitat 111111111111/11 (raB. 7 jere I.) datar V flagitat quid datur U 9 litteras] 

scientias VU ead. 14 atque] ae VU add. 15 quanto om .• in 

margo add. U sint om. U 19 noetesqne diesque VU edd. 20 profnturis 

pOBtrem"", verb"m est iK U, tuam itt V; i"""'tmtur _i", IIOttnullae 

tfCICVtH pagi"ae, pb"" tderq.., cotUa: J"'t", 21 prudenti ,,0strem_m 

wrhvm at in P; itt fine Vtla littera aatt__ videttw, _ cui.., 

locum pod manu ,ecens addidit, legi nota poem j tenninatvr cpis'"la 

in medio versicvlo, aZtera enim 'UerBicuZi pars et relipi 7 uerricvli tt 

tota lnBequetloB columna 34 tler8iculorutn, pae patemionis eat a:trema. 

sunt uacua. 

Digitized by Google

4:00 


tatis contemn is? ignoras, quoniam benignitas dei ad 

paenitentiam te adducit? secundum autem duritiam 

cordis tui et cor inpaenitens thesaurizas tibi iram in 

die irae et reuelationis iusti iudicii dei, qui reddet 

unicuique secundum opera eins. numquid, quoniam isti • 

in sua nequitia perseuerant, ideo deus in sua patientia non 

perseuerat perpauca in hoc saeculo poniens, ne diu ina prouidentia 

non esse credatur, et multa seruans ultimo examini. 

ut futurum iudicium commendetur? 

5 Non, ut opinor, magister ille caelestis impietatem D08 diligere 10 

praecipit, cum praecipit, ut nostros diligamus inimicos, benefaciamus 

eis, qui n08 oderunt, oremus· pro eis, qui nos persequuntur. 

cum pro cui dubio, si pie deum colimus, inimieos atque odiis 

aduersum nos acerrimis ineitatos ae persecutores nisi impios 

habere non possumus. num igitur diligendi sunt impii? num Ii 

impiis benefaeiendum est? num pro impiis etiam orandum 

est? ita plane. qui enim hoc praecipit, deus est; nee tamen 

nOB hoc pacto Boeietati adiungit impiorum, quibu8 et ipse 

parcendo et uitam salutemque largiendo non utique Boeiatur. 

consilium quippe eius, quantum homini pio nosse donatum iI) 

1 ignoras, m. fl ignoran8 p1 ignorans p2 (post. n' a:p.) H1JI.APS .tC. 

sacr. litt. quia PP18VP' 2 te 0tII. H (m. fl , add.) A duritiam 

autem p2 (autem 8. 'II. m. 1) L sec. Vvlg. 8 cordis aui (m. 1 corr. 

tui) .A tuam p2 j I r ,n sec. SGer. litt. tibi om. Y 4 reuelationem 

HMA reddat, m. 2 reddet 8 5 quia p2 iusti P 6 ideoperaeuerat 

om., m. 3 in inj. mGrg. add. V pacientia sua.A patia, 

m. 1 COtT. patientia p2 7 per panca cum ru. "'P'" f'OBW, I. P' per paud P 

in om., m. fl add. H 8 et] ut p3 mul (m. fl multa) I serUU8 Jl 

multas (a exp.) emans L exanimi M 9 ut m. 2 ." P commendet 

p3 10 ut om. P 11 praecepit HM.AP' com praeeipit 

om. UHM£P3 cum praecepit (corr. praecipit) V 18 deum pie 

PptBY.P4L a .impios (fuit p) pi 15 possumus, rtJ8. possimus H 

possimus edd. nOD, m. 2 Dum pi sint H num ipaiis {Glta'vIJI i 

e:np.) L 17 quenim hoc p3 qui I hoc p2 qui mihi hoc Y quae mihi 

hoc pt (m. 2 qui enim hoc) 8 (m. fl quia qui mihi hoc) praecepit 

PHMA. tam en et nos L 18 pacto ez peecato til. 1 U facto L 

19 pascendo P2H (m. 2 parcendo) M (cmT. parcendo) AP3 et om. p2 

20 quippe] que S eius (ius m. 2; (vit 6) H datum pi 

Digitized by Google

t 

I 

e p is t u 1 a rum CLUI. 407 

iusti, hoc pro se ipsi peccantes inuicem ut faciant, admonentur; 

nam scriptum est: Confitemini inuicem peccata uestra 

et orate pro uo bis. has sibi partes humanitatis, ubi potest, 

omnis homo apud hominem uindicat. nam quod ipse quisque 

6 domi suae puniret admissum, in alterius domo uuIt inpunitum. 

siue enim adhibeatur apud amicum siue ille cuiquam, in quem 

potestas ulciscendi est, se praesente suscenseat siue irascenti 

fortuito superueniat, non iustissimus sed inhumanissimus 

iudicatur, si non interueniat. 8cio ego te ipsum cum aliis 

10 amicis tuis in ecclesia Carthaginensi intercessisse pro clerico, 

cui merito Buscensebat episcopus, et utique nullum ibi discrimen 

sanguinis sed incruenta disciplina timebatur; nec cum 

id, quod etiam uobis displicebat, inultum esse uelletis, tamquam 

delicti approbatores uos iudicabamus, sed tamquam 

1!1 humanissimos intercessores audiebamus. si ergo uobis fas est 

ecclesiasticam correptionem intercedendo mitigare, quo modo 

episcopU8 uestro gladio debet intercedere, cum ilIa eleratur, 

ut, in quem exelitur, bene uiuat, iste, ne uiuat! 

2 lac. 5, 16 

1 ipsi, m. 2 ipsis p3 ammonentur (mo B. _. tn. Jorlasse 1) pt ammouentur, 

til. 2 admonentur M 2 est om., a. m. add. p2 8 as L 

hubi (h m. 2 tkl.) P :> domi, m. 2 domui M1'3 domui PP'8VP'L 

amisBum PU in] id p2 id in Ppt8P' ul (m. 2 id) in L 

domo. (j_it s) H 7 irascendi fortuitu V 8 superueniant (post. 11 

t.1:p.) pi non iniuBtissimus Y humanissimus p2,A inhumanissimusosiue 

PP' 9 iudicator si nou interoeniat spaUo f'dicto om. PP' iodieatur 

si nou interueniat om., m. 2 ira maf'g. add. p1 iudicator, m. 2 iudicatur 

M sil sed, m. 2 si 8 10 cartagin.ensi H carthaginiensi p2p. 

12 sed] sub UHMAP3 edd. incruenta] incongroens PP' congruens 

P1SY 18 rnultum ppl (til. 2 inultum) p4 uelitis Mpa 14 dilecti A 

iudieamua H (m. 1 COf'r. iudieabamua) MA 16 aecelesiasticurn, m. !J 

aecclesiasticarn L correetionern .A 17 tlpiseopi A gaudio H 

gladio non PP18VP' edd. prMUf' m debent A intercedere, tn. 2 

intercidere M tum H (m. 2 dum) M.A illa, m. 2 ilie 8 illae M 

ille HA exeratur (post. e ira f'as. 2-8 I. m. ut uid. 1) pI 18 in 

in rtJI. m. 2 M el.eritnr (a eras.) bene 1'3 exerit urbe ne H 

e1eriillJllbe ne (- m. 2) M uiuat.. (fuil is) H uiuatis (is tn. 2 

del.) M. iate ne niuat om. p2 

Digitized by Google

e p i 8 t u 1 a rum CLIII. 415 

mendatio mansuetudinis, ut per eos, qui parcunt. ueritas 

praedicata non tan tum timeatur, uerum etiam diligatur. 

17 Plurimum autem interest, quo animo 'luisque parcat .. sicut 

enim est aliquando misericordia puniens, ita et crudelitas 

5 parcens. nam, ut exempli gratia manifestum aliquid ponam, 

quia non crudelem uerius dixerit eum, qui puero pepercerit 

uolenti obstinatiBsime de serpentibus Iud ere ? quis autem non 

misericordem, qui talia prohibens contemptorem uerborum 

etiam uerberibus emendauerit? et ideo non usque ad mortem 

10 protendenda est disciplina, ut sit, cui prodesse possit. quamquam 

etiam cum homo ab homine oeciditur, multum distet, 

utrum fiat nocendi cupiditate uel iniuste aliquid auferendi, 

sicut fit ab inimico, sicut a latrone, an ulciscendi uel oboe 

.liendi ordine, sicut a iudice, sicut a carnifice, an euadendi 

1& uel subueniendi necessitate, sicut interimitur Iatro a uiatore, 

hostis a milite. et aliquando, qui causa mortis fuit, potius in 

culpa est quam ilIe, qui occidit, uelut si quisquam decipiat 

fideiuB80rem Buum atque ille pro isto 8upplicium legitimum 

luat. nec tamen omnis, qui causa alienae mortis est, reus est. 

20 fluid, si enim quisquam stuprum petat seseque, si non impetrarit, 

interimat? quid, si filius timens patrie pia uerbera 

2 praedicta ppt (m. 2 praedicata) 8Y (m. 1 corr. praedicata) P' 

3 quisque] quis L sicut. m. 2 sicuti pt seeuti, m. 2 sieuti H sieuti 

UltCAP3 4 ita 'n fine v. om. p2 5 manifeste PPI8VP'L 6 pepercit 

p3 7 uiolenti (pr. i exp.) pt 8 qui. (fvit'll.e d ?) alia (1ft. 2 

talia) H probibes, m. 2 probibens piS 9 usque protendenda est 

ad mortem U 10 poscit if> 11 distat L 12 iustt, m. 2 iniuste 8 

18 sicut fit-ulciscendi om. PP' 14 a iudice-euadendi om., m. 2 .n 

"'p. fllarg. add. pi .... ee sicut-euadendi Bpano relicto om. PP' 

a om. V 15 uel] aut p2 suboeniendo (",. 2 subueniendi) ordinis 

Decessitate L necessitati M interimititur (ti m. 2 del.) p3 16 hostel 

M (m. 2 bostis) p3 (m.l cor.,.. bostis) 17 est] fnit U 18 fide.iussorem 

(/vi' i) P. illi P isto in ras. ffl. 2 H legitimum supplieiom L 

legimum, m. 8 legitimum.A 19 omnes H (m. 2 omnis) M (BC. olbs) 

quia H est reus om., ffl. 2 wid. pi 20 quid] quis L impetrauerit 

edt1. 21 interim it, corr. interim at H 

Digitized by Google

e p is t u 1 a rum CLm. 423 

2:) Non sane quicquid ab inuito sumitur, InlUnOSe aufertur. 

nam plerique nec medico uolunt reddere honorem suum neo 

operario mercedem, nec tamen haec qui ab inuitis accipiunt, 

per iniuriam accipiunt, quae potius per iniuriam non darentur. 

:, sed non ideo debet iudex uendere iustum iudicium aut testis 

uerum testimonium, quia uendit aduocatu8 iustum patrocinium 

at iuris peritus uerum consilium; illi enim inter utramque 

panero ad elamen adhibentur, isti ex una parte consistunt. 

cum autem iudicia et testimonia, quae nec iusta et uera 

:u uendenda sunt, iniqua et falsa uenduntur, multo 8celeratiu8 

utique pecunia sumitur, quia scelerate etiam quamuis a uolentibus 

datur. ille tamen 801et tamquam male sibi ablatam 

peeuniam repetere, qui iustum iudicium emit, quoniam uenale 

esse non debuit; qui uero pro iniquo iudicio dedit, uellet 

If! quidem repetere, nisi timeret uel puderet emisse. 

:!-i Sunt aliae personae inferioris loci, quae ab utraque parte 

non insolentet· accipiunt sicut officialis, et a quo admouetur 

et cui admouetur officium; ab his extorta per inmoderatam 

1 auferetur (post. e m. 1 del.) M S operatio, m. 2 operario S operationi 

Y qui, m. 2 que L quae U quia p2 inuito L «ld. aecipiuntur 

L 4 per iniuriam accipiunt om. L accipiant, m. 1 co".. 

accipiunt U per, m. 2 nisi per L 5 iudex debet pp·SVP' 

7 peritum, m. ul uiti. 1 carr. peritu8 A 8 eumina P 18VHMA 

edd. prader In 9 iudicia et] dicat p2 iusta et uera uera (biB 1) 

JlA iusta nec uera p2 iusta et bona V iuta et bene pi (m. 2 iU8ta et 

uera) 8 (m. 2 iuste nee bene) iusta etiam PP' 10 uendenda (0 •. 

sunt) V uiuendas. m. 2 uendenda 8unt S scelerat.e. (in pro raB. fW 

a) M 11 a om., m. 2 add. pIS a om. VP3 14 iniquo pro, •. 2 (?) 

CO". pro iniquo H dedi P uelet, m. 2 uellet pi 15 reppetere. 

«(.atne t ?) pt repeteret, m. 2 repetere S tim ere P p ... erefi 

(3-4 l. ddritae) 14. se emisse (em t.2: rase d corr.) V 16 personae 

inferiorisloci spatio relicto on,. ppa inferiorisloci om. pi qui PJHMPJ 

quia A 17 accipiant L ammonetur ppl (m. 2 admouetur) S (tn. 2 

amouetur) V (con-. admonetur) pa amouetur J?2UH14.L aell,. mouetur 

.Api admouetur m 18 et cui admouetur om. A cui. m. 2 qui S ammouetor 

aJt".a m tIDp. H ammonetur ppt (m. 2 admouetur) 8 (m. fl admonetor) 

Y (corr. admonetur) pa amouetur U (m. 2 admouetur) L offieio pi 

(m.2 officio) SY per-tolerabilem om. P 11 inmoderata improbitate PI 

Digitized by Google

e pia t u 1 a rum CL VII. 451 

suo sine peccato uiuere, dederit se libidinibus et c)'iminibus 

nerariis obligauerit atque in his criminosis consceleratisque 

moribus usque in diem suum ultimum perdurauerit, quaslibet 

inter haec elemosynas faciat, et infelicitel' ducit uitam et 

5 infelicius finit. 

n l Sed isti utcumque tolerandi sunt, quando dicunt uel esse 

uel fuisse hic aliquem iustum praeter unum sanctum sanctorum, 

qui nullum haberet omnino peccatum. illud uero, quod dicunt 

snfficere bomini liberum arbitrium ad dominica implenda 

10 mandata, etiam si dei gratia et sancti sphitus dono ad opera 

bona non adiuuetur, omni modo anathemandum est et omnibus 

execrationibus detestandum. qui enim hoc adserunt, a gratia 

dei penitus alieni sunt, quia ignorantes dei iustitiam, sicut 

de Iudaeis dicit apostolus, et 8uam uolentes constituere 

15 justitiae dei non sunt subiecti. plenitudo quippe legis 

non est nisi caritas et utique caritas dei diffnsa est in 

cordibus nostris non per nos ipsos nee uiribus propriae 

uoluntatis sed per spiritum sanctum, qui datus est nobis. 

S Valet itaque liberum arbitrium ad opera bona, si diuinitus 

10 adiuuetur, quod fit humiliter petendo et fatendo; desertum 

nero diuino adiutorio, qualibet scientia legis eIcellat, nullo 

modo habebit iustitiae soliditatem sed infiatioDem impiae 

superbiae et eIitiosum tumorem. docet hoc eadem ipsa dominica 

oratio. frustra enim deum rogantes dicimus: Ne nos inferas 

18 Rom. 10, 3 

24 Matth. 6, 18 

15 Rom. 13, 10 16; 18 Rom. 5, :; 

2 cODaceleratiatilque (til m. 2 citl.) L 8 perdurans e.z COf'T., , __ , 

aid. perduraueris L 5 infelieius] inCelicib; P 7 iUBtum praeter unum] 

istum praeter istum 00 praeter unum (om. iustum) LT edd. 8 habere P 

9 homine, tn. 1 corr. hominll P liberium T dominicam plenda 

(tn. fl dominica implenda) mandata L dominica praeeepta implenda T 

edd. 10 gratiam P spiritus aanm T ,ad. 11 omni modo] omnino 

edtl. anathematizandum T ,dd. 12 a in fl. initio m. fl add. wid. 0 

13 aicut ita jiM pog. Offt. 00 14 statuere L BeC. V,dg. 18 sed ita 

filM fl. om. T 20 faciendo T ,ad. 21 adiutoriQ P 22 habet, •• 1 

corr. habebit P 23 ipsa om. T 24 rogantes deum T ,dd. 

29* 

Digitized by Google

e pis t u 1 a rum CL VII. 4:77 

est osten dens, quando ista recte flunt, non fieri hominis 

potentia sed dei gl·atia. hoc ergo adtendant isti et. si reprehendUDt 

eos, qui gloriantur in diuitiis suis, caueant ipsi in sua 

uirtute confidere; simul eDim utrique reprebenduntur in psalmo, 

5 qui eonfidunt in uirtute sua et qui in abundantia 

diuitiarum suarum gloriantur. audiaDt itaque diuites: 

Quod hominibus inpossibile est, deo facile est et, sine 

manentes in diuitiis suis atque ex eis bona opera facientes 

sine iUis uencll,tis et per indigentias pauperum distributis 

to iDtrent in regnum caelorum, gratiae dei tribuant non propriis 

uiribus bonum suum. quod enim bominibus inpossibile 

est, non hominibull sed deo facile est. andiant hoc et isti 

et. si iam sua omnia uel uendiderunt et pauperibus tribuerunt 

uel adbuc id agunt atque disponunt et hoe modo praeparant 

15 intrare in regnum caelorum, non hoc tribuant uirtuti suae 

sed eidem gratiae diuinae. quod enim hominibus inpossibile 

est, non ipsitJ, quia et ipsi homines sunt, sed deo 

facile est. hoc quippe illis et apostolus dicit: Cum timore 

et tremore uestram ipsorum salutem operamini; deus 

to enim 8st, qui operatur in uobis et uelle et operari 

pro bona uoluntate. certe ideo se dicunt de suis rebus 

uendendis perfectionis a domino suscepisse consilium, ut 

sequantur dominum, quoDiam Hlic additum est: Et ueni, 

sequere me. cur ergo in his bonis, quae faciunt, de sua 

!5 tantum uoluntate praesumunt nee audiuDt domiDum, quem 

!) Ps. 48. 7 18 Phil. 2. 12-13 28 Matth. 19, 21 

1 ista] ita L 2 potentii P gratiam P hie CO 4 eonfitere P 

repraehendantur P 5 sua om. P in abundantia] inhabitantia P 

8 atque-facientes om. edd. pralter til 9 indigentiam (m ita ras. tn. 1) 

() 10 propriis uiribus suia (auis cp.) L 11 hominibus enim 0 

12 .hoc 0 13 omnia sua edd. sui P uel om. L uiderunt 0 

(m. 2 uendiderunt) 0 IS uirtutis 0 18 !ilfillis et (TaB. 1-2 I.) 0 

et illilll et 0 19 ipeorum om. L ,ee. Yulg. 20 est enim T operamini, 

fA. 1 corr. operari L 21 pro] p P 22 uenditis L suecipeese, 

tn. 1 COrT. eUlcepie&e P consilio P 23 eequatur L aditum, 

m. 1 corr. additum P addi.tum (juitne e ?) L 24 iis II r m 

Digitized by Google

e p i 8 t u 1 a rum ct VII. 479 

aut a se diuortium aut a Chlisto? hic ille quid eligat DlS1 

Christum et dimittat uxorem laudabiliter propter Christum? 

ambobus quippe Christianis dominus praecepit, ne qllisquam 

dimittat UIorem elcepta causa fornicationis. ubi autem 

6 quaelibet in eis persona infidelis est, consilium apostoli adtenditur, 

ut, 8i infidelis consentit habitare cum uiro fideli, uir 

non dimittat uxorem, similiter et ulor fidelis uirum. 8i cum 

ilIa habitare consen8erit. quod si infidelis, inquit, discedit, 

discedat; non est eoim seruituti subiectus frater ant 

10 so r 0 r in h u ius mod i, id est si infidelis noluerit esse cum 

eoninge fideli, bic agnoscat fidelis suam libertatem, ne ita se 

subiectum deputet seruituti, ut ipsam dimittat fidem, ne 

coniugem amittat infidelem. 

32 Hoc et de filiis atque parentibus, boc et de fratribus nc 

16 sororibus intellegitur propter Cbristum esse omnes dimittendos, 

cum proponitul' ista condieio, ut Christum dimittat, si illos 

secum habere desiderat. hoc ergo et de domo atque agris, hoc 

et de his rebus, quae iure pecuniario possidentur, hoc loco 

aecipiendum est. simul enim etiam de his non ait: Quicumque 

to uendiderit propter me, quae utique licitum est uendere, sed: 

Quicumque dimiserit. fieri enim potest, ut dieatur Christiano 

ab aliqua potestate: Aut Cblistianus non eris aut, 8i 

in hoc permanere uolneris. domum possessionesque non habebis. 

tum uero etiam iIli diuite8, qui in suis diuitiis sic statuerant 

o I Cor. 7, 12-18 8 I Cor. 7, 15 

1 diuortillum (urn &'tp.) P qui diligat P 2 Xpo I' ulore P 

3 quippe om. P praecepit dominu8 T praecipit P 4 fomicationis 

causa T 5 in eis quaelibet P in] ex T f I,· m adtendatur 

PT edd. 6 si uxor infidelis L 7 uiro P cum ea; consenserit 

habitare T 9 enim est T est (om. enim) P seruitutis subiectus P 

8ubiectu8 seruituti T 11 eoniugi 0 (m. 1 corr. eoniuge) 0 12 nee P 

14 de filiis] fidelibuB P hoe ""; et de fratribus (ra8. 1-2 I.) C 

hoc de fratribus edd. ac] et ,dd. 15 Xpo P omnes esse edd. 

16 illtl. P eos: T 17: habere Becom T atque] aut 0 18 et] est 

COP (,. v. add.) L iis/lrm 19 similiter m 20 quae utiquel 

quaecomque T edd. 22 erit P 23 p08se8sionisque I' 24 tune LT 

I rm cum cltt. tdd. uiro P diuite8] uidetis P 

Digitized by Google

e pis t u 1 a r u III CL VIII. 49i) 

lllemini sanctos uiros de mOllastelio praecessisse, locutos mihi 

et ita fuisse factum, ut dixerunt. aut si aliquis spiritus melior 

est, qui eorum figuram adsumit et mentem uisitat, uiderit 

ille, cui omnia nuda a summa ceruice sunt. si quid ergo de 

;, his omnibus tuae sanctitati dominus per rationem loqui dignabitur, 

rogo, ut facere me digneris participem huius scientiae. 

praeterire autem et hoc nolui; forte enim pertinet ad inquisitionem 

m eam. 

11) Puer ipse, de quo agitur, tempore, quo soluebatur, exbibitus 

10 quodam modo pergit. nam uidetul' per somnium condiscipulus 

et conlector ipsius, cum quo mihi excipiebat, qui iam ante 

octo menses corpore erat exemptus, uenisse. cum interrogaretur 

ab eo, qui eum tunc cernebat, cm' aduenisset, ait ille: cAd 

amicum meum hinc ducendum uenP. et ita factum est. nam 

III et in domo ipsa seni cuidam paene uigilanti apparuit homo 

laurum portans in manu et scriptum. at ubi ille uisus est, 

adiungitur adhuc, quod post exitum puel; pater ipsiu8 presbyter 

cum sene Theasio in monasterio esse eoeperat CODsolandi 

se gratia, sed post tertium diem pueri defuncti uidetur 

20 idem puer ad monasterium ingressus et a quodam fratre 

per quoddam somnium interrogatur, utrum 8ciret se fuisse 

mortuum; dixit se scire; utrum fuisset a deo receptus; et hoc 

secum magna rettulit gratulatione; cumque causa quaereretur t 

cur aduenisset, ait tunc ilIe: (Missus 8um, ut exhibeam. patrem 

!5 meum». euigilat, cui haec ostendebantur, et narrate peruenit 

usque ad aurem episcopi Theasi. qui permotu8 obiurgauit. 

dicentem, ne facile perueniret ad aurem pl'esbyteri et perturbaretur 

tali nuntio. quid diu P post dies forte quattuor uisitationis, 

cum loquitur - nam modicam senserat febriculam, 

4 Behr. 4, 13 

1 procelsisle U 2 factum fuisse VU edd. 4 nuda et summa P; 

/orl4lu alUr'uM adiectiuum iflUrcidit, udut nuda et [aperta a] summa 

7 preteriri P 14 hunc YU edd. 15 senes quidam P 16 et addidi 

It' eoeperant VU eaa. 20 et OM. P 21 per quodam P 23 quereretur 

P 25 peruenitllr P 26 theasii Y edd. 

Digitized by Google

4:98 

S. A u r e Ii Aug u 8 t i 0 i 

auditor. desiderauit ad tuam sanctitatem litte:ras nostras, in 

quibus tibi eum in domino commendamus tibique per eum 

sa1utem debitam dicimus. litteris autem sanctitatis tuae, quibus 

ingentes texuisti quaestiones, respondere operosissimum est 

etiam otiosis et multo maiore, quam nos sumus, praeditis 6 

facultate disserendi et acrimonia intellegendi. duarum sane 

epistularum tuarum, quibus multa et magna conquiris, una 

nescio quo modo aberrauit et diu quaesita non potuit reperiri; 

altera uero, quae inuenta est, habet commendationem suauissimam 

serui dei boni et casti adulescentis, quo modo ex hac 10 

uita migrauerit et quibuB uisionum fratemarum adtestationibus 

meritum eius uobis insinuari potuerit. deinde ex hac occasione 

proponis et uersas de anima obscurissimam quaestionem, utrum 

cum aliquo corpore egreditur e corpore, quo pOBsit ad corporalia 

loca ferri uellocis corporalibus contineri. huius igitur rei tracta- 15 

tUB, si tamen ad liquidum a talibuB, quales nos Bumus, examinari 

poteat, curam atque operam negotiosissimam postulat ac per 

hoe mentem ab his occupationibus otiosissimam. si autem 

breuiter nis audire, quid mihi uideatur, nullo modo arbitror 

animam e corpore exire cum eorpore. 10 

2 Visiones autem illae futurorumque praedictiones quo modo 

fiant, ille iam explicare eonetur, qui nouit, qua ui efficiantur 

in unoquoque animo tanta, cum cogitat. uidemus enim planeque 

1 auditur, CMT'. auditor pi litteraa] fere (rn. 2 ferre) litteras P 

ferre (8 ••. rn. 1) litteras p3 S lltteras pi (m. 2 litteria) p2 4: 11/ texuiati 

(ras. 1-/1 I.) pi contexuisti p2 respondere, .. /I et respondere 

pi 5 maiorea (8 ezp.) pi praediti pI 7 mula, III. 2 multa P 

9 iuuenta] reperta pi auauisaimum, m. 1 COtT. suauissimam pi 

10 dei] dei et pp3 12 poterint p2 14 egrediatur p2 ald.; cf. ep. 

OVIII p. 625, 9 15 rei] re p2 17 operA (- .. 1 1) oegotiosis- 

8imam pi opera. negotioai88ima. (f- m .••• m) p3 opera negotiomsima 

P 18 his] aliis p2 occupati.ooibuB (ftAt 8) p1 19 nullu 

(riel) pi 20 cum corpore e corpore exire p2 21 ilie P (m. 2 iUW pi 

praedicatiooes pip2Y 22 efficiantur (0 del.) 8 28 animo ... 2 (1) 

COf'f'. anima 8 euideotiu8 lacUlm tIitl. u: euidemus sal Ill. 1 V 

planequ&e, CON'. planeque BYpa 

Digitized by Google

epi s t ul &;.rum CLIX. 501 

iste, quod eum bene pleneque cogno8ceret. tum ille quaesiuit, 

ubi se nosset. nec memoriae defuit, quid iste identidem responderet, 

totumque uisum ilIum hymnosque sanctorum, ad '. 

quos audiendos eo duce uenerat, qua recentissimos recordabatur 

• facilitate, narrauit. hie ille percontatus est, utrumnam id, 

quod narrauerat, in somnis uidisset an uigilans; respondit: (In 

somnis'. at ille: (Bene', inquit, crecolis; uerum est, in somms 

illa uidisti; sed etiam nunc in somnis te uidere 8cies'. hoc 

eum audisset iste, ita esse credidit atque id responsione 

JO firmauit. tunc, qui hominem docebat, adieeit et ait: 'Ubi est 

modo corpus tuum?' ille respondit: cIn cubiculo meo'. cscisne', 

inquit ille, (in eodem corpusculo nUDC esse inligatos et clauso8 

et otiosos oculos tuos nihilque illis oculis te uidere?' re· 

spondit: CScio'. tunc ille: (Qui sunt ergo', inquit, 'isti oculi, 

16 quibus me uides?' ad hoc iste non inueniens, quid responderet, 

obticuit. cui haesitanti ille, quod his interrogationibus docere 

moliebatur, aperuit et continuo: cBicut', inquit, 'illi oculi carnis 

tuae utique in dormiente atque in lectulo iacente nunc uacant 

nec aliquid operantur et tamen sunt isti, quibus me intueris 

10 et ista uteris uisione, ita, cum defunctus foeris, nihil agentibLlS 

oculis carnis tuae uita tibi inerit, qua uiuas, sensusque, 

quo. sentias. caue iam deinceps, ne dubites uitam 

manere post mortem'. ita sibi homo fidelis ablatam dicit 

1 planeque VH I Z r m tunc elld. 2 identidem] idem pi 8 illud 

etld. 4 qua, m. 2 quaa P qua, m. 1 corr. qoia pi recti8simos pi 

recentissimol, m. 2 (?) corT. recentissima 8 :; narnauit P percontatus, 

til. 2 perconctatoa P percontatu8, tn. 2 percontatua pi 6 lomniia 

Y 7 somniis Y at] ut pi (m. 1 ? corr. at) 8 (fII. 2 et) 

8 8cies, til. 1 (1) COTf'. 8cia8 pIS Bmas V ead. haec 8 / Z til hie celt. 

ed4. 9 aidiuat Pi8

e p is t u 1 a rum CLIX. CLX. 508 

CLX. 

1 Perfecta ratio illa est, quae omnium rerum praestat scientiam 

at maxime aetemarum rerum, quae intellectu comprehendentur. 

hanc aeternam esse, aetemam esse debuisse, 

1\ aeternum illud esse, quod nec coepit nec desinit nec mutatur 

nec uariatur, ipsa docet atque ostendit ratio, quam 

necelfse est esse aetemam, non solum quod aetema doceat 

et demonstret, sed multo magis quod ipsa aeternitas non 

potest esse sine ratione; quae, arbitror, non esset aeter· 

10 nitas, si ratio ipsa aeterna non fuisset. deinde deum esse uel 

esse debuisse nec aliter fieli debere, quam ut deus esset, 

ratio ipsa demonstrate quae utique, siue essent, qui hoc 

scirent, siue non essent, tamen, cum aetemu8 sit deus, dubitandum 

non est aeternam esse rationem, quae deum esse 

15 oportuisse intenderet, ita autem ut illi se demonstraret esse 

coaetemam. 

2 Sunt autem quaedam, quae ratione coguntur ut sint, ut 

anterior sit ratio et etTectus posterior eius rei, quam futuram 

esse ostendit ratio, ut uerbi gratia, cum mundus factus est, 

Idem codices, qui in ep. OLIX. 

Item expl sei eubodi ad beato augustinl1 de ratione et deo P item 

epistula sancti eubodi ad beatum augustioum de ratione ac deo- piS ypa 

item episcopi euuodii ad sanctum auguatinum de ratione et deo H incipit 

epiatula euodi ad sanctum augustinum de deo et ratione p2 

Ifl8Criptio ",ilIa eat in codd.; Euodius Auguatino epiacopo salutem edd. 

8 rerum om. P qui, m. 1 (?) CO". quae pa conprehendentur, m. 2 

conprehenduntur ppi conpraehendeotur, m. 1 corr. coopraehenduntor S 

eomprehenduntur H edd. conprehenderentur PI- 4 altmlm aetemam 

ene Of". P (ill liM u.) H debniaae] debuit ee P 5 esse debuisae 

quod (debuisse del.) p2 nec deainit om. PP18YHP' edd. 9 quae] 

quia m 10 nisi ratio ipsa aetema fnisset p2 aetern& V 12 ipsa 

OJII. PpI8VHpa edd. 14 ease om. P 18 (m. 2 , add.) Y 15 ita 

autem] et ita autem PPlp28 (et m. /4 MI.) YP" If' et ita H millis 

P ilili

.. 

302 

S. Au r e Ii Aug U I ti n i 

huius rei dubitationem quo docente nisi prouidentia et misericordia 

dei? 

:; Ista narratione dixerit aliquis tantae rei nos non soluisse 

sed auxisse quaestionem. uerum. tamen cum bis uerbis credere 

uel non credere liberum cui que sit, se ipsum quisque habet. 6 

quo se auocet, profundissimam quaestionem. et uigilat homo 

et dormit homo cotidie et cogitat homo. dicat, unde fiut 

ista similia fonnis, similia qualitatibus, similia motibus corporum 

Dec tam en materie corporali. dicat, si poteat; si autem 

non potest, quid se praecipitat de rarissimis aut inexpertis 10 

quasi definitam felTe sententiam, cum continua et cotidiana 

non soluat? ego autem quamuis, quo modo fiant ista ueluti 

corporea sine corpore, ut-rbis pronus explicare non p08sim. 

tamen sicut scio non ea corpore fieri, utinam sic scirem. quo 

modo discernerentur, quae uidentur aliquando per spiritum et 15 

per corpus uideri putantur. quoue modo distinguantur nisa 

eorum, quos elTor uel impietas plerumque deludit, quando 

uisis piorum atque sanctorum similia pleraque narrantur! 

quorum exempla si commemorare uoluissem, tempus mihi 

potius quam copia defuisset. memor nostri in domini miseri- al 

cordia uegeteris, domine beatissime et uenerabilis et desiderabilis 

frater. 

1 quo doeeri te nisi PP18 (m. 2 quo docente nisi) p3 quoniam doceri 

se lensit (ri Ie senBit e:x; ru. tt corr.; /t(is" tWl. ri te nisi) Y 4: Bed 

aUD88e om. p2 sed uimi88e P I8Y m 6 quos ea uoeet 8 (m. j quo a 

se auocet) pa (corr. quo se auocet) profundilsima qu .. estioni (liet) P 

profllndissimam quaestionem, m. 2 ad profundissimam quaestionem pt 

ad profundislimam quaestionem f l r m profundil8ima quaestio eat G e 

9 materiae PP18 (COtT. materie) VP G r materia PlH 12 :Bant 0tR. P 

14: sicut-utinam om. pl8V lie, m. 2 Ii 8 si V 20 memor Dostri 

om. Ppl8VHPJ edd. 

Digitized by Google

e p is t u 1 a rum CLX. OLD. 507 

CLXI. 

DOMINO SANCTO VENERABILITERQUE DILECTISSIMO FRATRI 

ET CONSACERDOTI AUGUSTINO ET FRATRIBUS QUI TECUM 

SUNT EVODIUS ET FRATRES QUI MECUM SUNT IN DOMINO 

5 SALUTEM. 

1 Per Iobinum, qui ad possessionem Marcianensem missus 

fuerat, dudum unam quaestionem de ratione et· deo missa 

epistula mea interrogaui; huius adhuc responsum non merui. 

sed quia epistulas sanctitatis tuae unam ad inlustrem uirum 

10 V olusianum et alteram ad Italicam inlustrem in Christo feminam 

in manibu8 legentes babuimus, ooourrit, quod in epistula de 

domini Iesu Christi dei nostli camali in uirgine conceptione 

et ex ea natiuitate posuisti: cSi ratio quaeritur, non erit 

Mirabile; si exemplum poscitur, non erit singulare" at uisum 

13 est posse de omni natiuitate et hominis uel euiuslibet animantis 

uel seminis tale aliquid dici. si ratio enim eius quae 

I'atur, non indagabitur et utique erit Mirabile et, si exemplum 

poscatul', quia nihil tale sit in exemplis, erit singulare. neque 

enim qui eonuentus uiri et feminae uel euiuslibet eoneeptionis 

20 aliquando quod in secreto formatur, ratione poterit exponi; 

13-14 = p. 107, 10-11 

Idem codices, qui in ep. OLIX d OLX. 

Inscriptio om. P (in margo m. 1 bretrioribu I. add.) P1BYP (in 

margo m. 1 add.); ead. prader m habmt: Euodius Augustino episcopo 

salutem 2 sancto on,. p2 uenerabili atque P uenerabiliter (om. 

que) m S tecum] mecum, m. 2 tecum P 4 saiutem in domino m 

6 iobillum, m. 1 CO". iouinum p3 iouinum P iouiniantl p2 mISS1!, 

corr. mis8us V 7 erat Pp18YHp3 tad. po.t quaestionem raa. 

9-11 I. Y 8 huius m. 2 del. p2 cuiua ead. 9 epiatula p2 acis, 

a. m. supra add. ta p2 10 et eras. p2 11 in priore epiatola m 

13 qoeritur pI 14 mirabile-erit om. p2 15 et om. p2 18 tale in 

exemplia praecesserit singulare p2; lorlas.e tale in exemplia praecesserit, 

erit singulare 19 qui, m. !J quia p1 quia edd. conuentuiri cum ras. 

_per t, m. 1 COf'f'. a conuentu uiri V uel]. Y cuilibet eonceptioni 

p2 POIt conceptionis •• II. (m. 1 ?) add. opus perflcitur V 

Digitized by Google

520 

S. Aureli Auguatini 

attentioni tuae satie feeerim, qui potes paueis admonitus plura 

cogitare, quae competunt, sed non etiam eorum, in quorum 

manus non inaniter nenire ista possnnt, si diligentius et copiosius 

disserantur. laborant autem homines in discendo, quando et 

breuia non ualent intellegere et prolixa non amant legere; • 

laborant itidem in docendo, qui et pauea tardis et multa 

pigris frustra ingerunt. mitte et illiu8 epistulae exemplum, 

quae apud nos aberrans non potuit inueniri. recte in domino 

ualeas et uigeas memor n08tri. 

CLXIII. 10 

EVODIUS EPISCOPUS AUGUSTINO EPISCOPO. 

Pridem quaestionem misi ad sanctitatem tuam unam de 

ratione et deo, puto per Iobinum, qui seruit ancillis dei, 

alteram de corpore saluatoris, de quo aestimatur, quod substantiam 

dei uideat; tertiam dico nunc: anima rationalis, quam 16 

saluator cum corpore adsumpsit, utrum ex una de opinionibu8 

est illis, quae proponuntur, cum de animae origine quaeritul', 

si qua ibi potest ueritate fuleiri, an, quamquam rationalis 

sit, non erit tamen ex his speciebus, quae de anima humana 

1 intentioni 8 til ut tentionem. til. 2 intentioni p1 2 sed Q; corr. 

til. 2 V 4: quando om. PPI8VHp3 eid. 5 et om. Ppl 8VHp3 edd. 

6 laborent, "'. 1 Con". laborant P in 0tII. coid. 7 elempla, m. 2 

exemplar Y 8 inuenire, co,.,.. inueniri H recte-nostri om. PP'SYHpa 

edd. 9 noatri. amen. pi 

Ide. codicu. qui in 'P. CLIX-CLXII. 

12 quaeationea/lrm 18 ratione etC'" rfJ8. 81tper e p2 iobinnm, 

COlT. iouinum p3 iouinum PH iobinianum p2 14: alterum S (corr. 

alteram) Y de qua p2 15 animae H rationabilis pi . 16 cum 

corporeu .umsit, m. 1 (1) Con". cum corpore assumpsit B de corporeaa 

aumpsit PI cum corpore uaumit p2 utrum om. p2 ex om. 

Pp18VHJ>3 in etld. 18 poteat] post, til. 2 possit P an-dicnntul 

om. P rationabilis ply 19 erit om. p18YRP' edd. ex] et B 

iisll f' ",. de anima humana] de animalium anima PIBHPI edd. 

de animalium anime Y 

Digitized by Google

ep i atularum €LXlI.-CLXIV. 521 

dicunturP quartam interrogo: qui sunt illi spiritus, de quibu8 

in epistula sua ponit Petrus testimonium de domino dicens: 

Mortificatu8 carne, uiuificatus spiritu, in quo et eiB, 

qui in careere erant, praedicauit spiritibus et cetera, 

i hoc inserens, quod in inferno fueruut et descendens Christus 

omnibus euangelizauit omnesque a tenebris et poenis per 

gratiam liberauit, ut a tempore resurrection is domini iudicium 

expectetur eIinanitis inferis P quid ergo in hac re sanetitati 

tuae uideatur, cupio nosse. 

10 

CLXIV. 

DOJrIINO BEATISSIMO FRATRI ET CO EPISCOPO EVODIO 

AUGUSTINUS IN DOMINO SALUTEM. 

I 1 Quaestio, quam mihi proposuisti ex epistula apostoli Petri, 

solet nos, ut te latere non arbitror, uehementissime commo- 

15 uere, quo modo ilIa uerba accipienda sint tamquam de inferis • 

8 I Petro 8, 18-19 

1 pod dicantur .pGtium relict_ ut HI H, ,dd. htJbmt eed in alia 

habetur quartum BPS (M. 1 CMf'. quartam) 41ai Bunt OM. H 

OOe V 2 dicene de domino p2 .(. careere] came V apiritibue 

ueniena praedicauit tdd. .ee. IGer. liU. 8 omnea quia, m. 1 CMf'. 

omneaque a 8 omnia qui a, m. 1 corr. omneaque a pi omneaque (om. 

a) p2 tenebie, m. j tenebria P 7 liberabit p2 iudicium] in 

iudicium PPI (in m. 3 a;p.) 8 (in lUI.) VHp:s 8 exspectur, m. 1 corr. 

exspectetur P' in] ex p2 sanctitate, M. 1 CON'. aanctitati pt 

K = cod. CUGnattMBis B IV 18 •. IX j d_ _ium UBque 

Gd p. 6j8, 24 (quando) 

M = cod. M0fI4cew 6266 •. X. 

F = cod. 8GltsburgtMBis X j9 •. X-XI. 

A = cod. Autlomaropolitantl' 76, 8, 9 8. X-XI. 

C = cod. Casinet18i8 1611 8. XI. 

P = cod. PGMn ... nov. acq. 1444 8. XI. 

G = cod. 8angGlknN 1488. XI. 

N = cod. AtrebGtenais 949 (339) 8. XI initium tantatll habet 

tIIqNe ad p. 636, 8 (cruciatibns) 

11 fratri episcopo, m. 1 CON'. Irani et coepiscopo F 

Digitized by Google

528 


nator, nisi ut ab eis doloribus saluoa faceret; sed utrum 

omnes, quos in eis inuenit, an quosdam, quos illo beneficia 

dignos iudicauit, adhuc requiro. fuisse tamen eum apud inferoB 

et in eorum doloribus constitutis hoc beneficium praestitisse 

non dubito. unde illis iustis, qui in sinu erant Abrabae, cum !I 

ille in inferna descenderet, nondum, quid contulisset, inueni, 

a quibus eum secundum beatificam praesentiam suae diuini· 

tatis numquam uideo recessisse, sicut etiam eodem ipso die, 

quo mortuus est, promisit latroni, quod cum illo in paradiso 

fnisset futurus, quando ad soluendos inferni dolores fuerat 10 

descensurus. profecto igitur in paradiso atque in sinu Abrahae 

etiam ante iam erat beatificante sapientia et apud inferos 

iudicante potentia; ubi enim non est nullo loco obsessa diuinitas? 

uerum tamen secundum creaturam, quam ex quodam 

tempore suscipiendo manena deus homo factus est, hoc est 1!1 

secundum animam eum Cuisse apud inferos aperte scriptura 

declal'at et per prophetiam praemissa et per apostolicum 

intellectum satis exposita, qua dictum est: Non derelinques 

an imam meam in inferno. 

9 Scio quibusdam uideri morte domini Cbristi iam talem to 

resurrectionem praestitam iustis, qualis nobis in fine promittitur, 

quoniam scriptum est ilIo terrae motu, quo in eius 

passione petrae scissae et monumenta aperta sunt, multa 

corpora l'esurremse iustorum et uisa cum ilIo, quando reaurre.lit, 

in sancta ciuitate. qui utique si non iterum repositis 26 

corpol'ibu8 dormierunt, uidendum est, quem ad modum intel- 

9 I..llc. 23, 48 18 Ps. 15, 10 22 Matth. 27, 51-53 

1 eisdem P eius edd. 2 illo] in illo F AP (in eras.) G (ill del.) 

3 digous, m. fl dignos Meum om. P 4 in om. P conatitatol', 

•. 1 corr. coostitlltis M 5 Abrahae erant edd. 6 in om. P 8 nllDq, 

m. fl nlln'i a uideo om. M eadem ipsa die qua P 9 est 

.om. M 11 atque sinu G edd. 18 ibi G P08t enim B. fl .... fl Ii" P 

nullo (n del.) G ullo P 16 animam in fine tI. 0"' • .A apertae M 

aperta FOG 17 propbetum, m. fl propbeticum M promiasa A 

'20 qUibus I F mortem F in morte a 24 surrelit, tn. 1 COfT. resarrelit 

F resorrexerit M 26 dormierint K 

Digitized by Google

ep istul aru m CLDV. 581 

hoc enim et mortuis euangelizatum est, ut iudieentur 

quid em secundum homines in carne, uiuant autem 

secundum deum spiritu. 

11 Quem non moueat ista profunditas? mortuis dicit euan- 

:. gelizatum. quos profecto si intellexerimu8, qui de corpore 

exierunt, illi opinor ernot, de quibus supra dixit: Qui increduli 

fuerunt in diebus N oe, aut certe omnes, quos apud inferos 

Christus inuenit. quid sibi ergo uult Cut iudicentur quidem 

secundum homines in carne, uiuant autem secundum 

20 deum spiritu'? quo modo iudicantur in carne, quam non 

habent, si apud inferos sunt, neI quam nondum receperunt, si 

et.iam a doloribus inferni soIuti sunt? neque enim, si, ut 

quaerendo dieis, ennaniti sunt inferi, omnes etiam, qui tunc 

ibi fu eru nt, in carne resurrexisse credendi sunt aut, qui resur- 

2r. gentes apparuernnt cum domino, ad hoc earn em receperunt, 

ut in ea iudicarentur secundum hominem, quod nec de illis 

uideo quo modo accipi possit, qui increduli fuerunt in 

diebus Noe, non enim eos in carne uixisse scriptum est aut 

credi poteat ideo solutos infemi dolores, ut, qui inde libera- 

10 rentur, cam em ad luendam poenam reciperent. quid est ergo Cu t 

iudicentur secundum homines in carne, uiuant autem 

secundum deum spiritu'? an forte praestitum est eis, quos 

apud inferos Christus inuenit, ut per euangelium uiuificarentur 

spiritu, quamuia ruturs resurrectione in carne iudicandi sint, 

Ii ut per ali quam carnis poenam transeant in regnum dei? quod 

si ita est, cur hoc tantum de illis, qui quondam non credide- 

6 I Petro S. 20 13 cr. p. 521, 8 

2 uiuat, M. 1 CO'fT. uioant K S spiritn] io spiritu K ,ec. Yvlg. 

5 si Otft. PG (M. J tldd.) 6 opin_or I.ernot F opinio rerum .A opiniores 

erunt K 7 quo a 9 uuant G 10 spirito] in spirito K Itc. Vvlg. 

iudicentur P 12 si ut] sicut Po. IS inremi K 14 qui. (d era.) P 

15 cum] in K acceperunt ut in eadem K 19 dolores inferni edd. 

laborarentur.A. 21 hominem K 22 in spiritu K ,ee. Vvlg. praemtam, 

m. 1 COlT. quod praeBtitum a hoc praestitum MF APG edd. 

24 Catura] in futura l f' m resarrectio, m. 2 resurrection e G. 25 tran8eat 

M (m. 1 corr. traDseant) G (M. 2 traDBeant) 26 de om. P 

34* 

Digitized by Google

e p i I t u 1 a rum CLXIV. 535 

apostolus dicit, omnino ad inferos non pertineat, sed ad ilIa 

potios temp ora, quorum formam ad haec tempora transtulit. 

illa quippe res gesta forma fuerat fotulorum, ut hi, qui modo 

non credunt euangelio, dum in omnibus gentibus aedificatur 

i ecclesia. illis intellegantur esse similes, qui tunc non crediderunt, 

cum fabricaretur arca, illi autem, qui crediderunt et per 

baptismum saIui fiunt, illis comparentur, qui tunc in eadem 

arca salui faoti sont per aquam. uode ait: Sic et uos 9imili 

forma baptisma saluos facit. ad hanc igitur formae simili- 

10 tudinem cetera etiam de. incredulis coaptemus et, non suspicemUl, 

quod apud inreros ad faciendos fideles atque liberandos 

euaogelium praedicatum sit uel adhuc etiam praedicetur, quasi 

et ibi sit ecclesia constitut.a. 

16 Ad illum ergo sensum, qui te mouet, ideo uidentur adtracti, 

1i qui hoc Petrum sensisse crediderunt, quia dixit conclusis in 

carcere spiritibus praedicatum, quasi animae non possint 

iotellegi spiritus, quae tunc erant in carne atque ignorantiae 

tenebris uelut carcere claudebantur. de quali carcere se desiderat 

liberari ille, qui dicit: Educ de carcere animam 

20 meam, ut confiteatur Domini tuo, quae alibi umbra. mortis 

appellatul'. de qua Don utique apud inferos sed hic liberati 

sunt, de quibus scriptum est: Qui sedebant in umbra 

mortis, lumen ortum est eis. illis autem in diebus Noe 

frustra ptaedicatum est, quia non crediderunt, cum expectaret 

u eos dei patientia per tempus tot annorum, quibus arca eadem 

8 1 Petro S, 21 19 Ps. 14:1, 8 22 EI. 9, 2 

1 pertineant (post. n tn. 2 alp.) P ad om. G S fuerant K 

ii II r m 4: in om. K 5 intellegatur F else om. K simi1is F 

6 eredunt C 7 iiant, til. 1 corr. iiunt M conparetur F compararentur 

K 8 area om. K similis forma baptismi P 10 incrudelil A 

12 praedirentur (n del.) C 18 et om., m. 1 add. F 14 mouit 

KMFP ide, m. 1 (1) corr. ideo P 15 petrn. (fflit 8) F qua K 

16 pos8unt KFG (m. fit uid. 1 corr. pOI.jnt) 17 qui MFA edd. praeter 

• atque] atque in P 18 uelut] uelut in P eludebantur KP 

Be om. K 20 confttelllar (Pat'fltCi ras.) P 22 qui 8edebant-praedicatllm 

eat om. A 24: qui, m. 1 corr. quia F 25 8apientia K 

Digitized by Google

586 


fabrieata est - nam eius etiam fabrieatio quodam modo 

praedicatio fuit -, sicut modo similes eorum nOD eredunt. 

qui sub eadem forma ignorantiae tenebris uelut eareere eoneluduntur 

frustra intuentes ecclesiam toto Mundo eonstrui 

imminente iudicio tamquam diluuio, quo tune omnes increduli Ii 

perierunt; ait quippe dominus: Sicut in diebus N oe ita 

erit et in diebus filii hominis. mandueabant, bi·bebant. 

nubebant, uxores dueebant, donec intrauit Noe in 

aream; uenit diluuium et perdidit omnes. sed quia ea 

res gesta etiam rem futuram signifieabat, ideo ibi diluuium 10 

et baptismum signifieauit fidelibus et infidelibus poenam, sieut 

in figura non rei gestae sed tantum modo dictae, quod de 

lapide scriptum est, quo signifieatus est Christlls, duo quaedam 

praenuntiata sunt, et infidelibus o1fendiculum et fidelibus 

aedificium, aliquando autem in eadem figura uel gesta uelu 

dicta etiam duae res unum aliquid significant, sieut fideles 

significauerunt ligna, quae in arcae fabricam eoaptata sunt, 

eosdemque etiam octo animae, quae in eadem arca liberatae 

sunt, quP modo in illa euangeliea similitudine de ouili idem 

ipse Christus est et pastor et ianua. 10 

VI 17 Nee moueat ad impediendum istum intellectum, quod eundem 

Christum dixit apostolus Petrus praedicasse illis in carcere 

conclusis, qui quondam non crediderant in diebus Noe, ut 

ideo non arbitremur hoc intellegendum, quia illo tempore 

6 Luc. 17, 26-27; Matth. 24,87-89 12 Ps. 117, 22j Ea. 8, 14; 

28, 16; Dan. 2, 84j 45; lbtth. 21. 42; 44; Luc. 20, 17-18; Act. 4. 11; 

Rom. 9, 88 17 Ex. 26, 25; 36, 80; I Petro 8, 20 19 lob. 10, 7; 11 

1 fabricato, m. 1 COlT. rabricatio M 8 fonna] fonna in P uelat) 

uelut in P 5 tamqui a qui FG (m, 2 quo) 6 Noe ita erit et 

in diebuB bi8 A '1 et om. K 8 in arca P 9 et om. K 10 rutaram 

rem eaa. 12 ftgurA K gestae.lsed (/vie 8) P 18 8criptum J 

dictum K quod F in quo P 14 ofIendiculom et ftdelibus om. K 

16 aliquid UDum eda. 17 ligna om. K fabrica KPG coapta K 

18 animae octo earl. 19 deo! um M 20 Christus] dominus christas C 

21 ad impedinttum, tn. 2 impediilldum M ad inpedimentum FA 

Digitized by Google

e pis tu laru m CLXV. CLXVI. 54:5 

nostro rogatu instruel'e uos possit et nostram super . euoctis 

quaestionihus scripturarum pro modulo communis iogenii 

explicare sent8ntiam. incolumes uos et prolixa aetate 1I0rentes 

Christus deus noster tueatur omnipotens, domini uere sancti. 

CLXVI. 

DE ORIGINE ANIMAE HOMINIS. 

11 Denm nostrum. qui nos uocauit in Buum regnum et 

gloriam, et rogaui et lOgO, ut hoc, quod ad te Bcribo, Banete 

7 I Thess. 2, 12 

1 instruere] docere pt nfa P 4 dis ppl domine P ueri MF 

B = cod. Ambrl)sianU8 0 210 sup. 8. VII. 

H = cod. Elcorialensis t/,. I 14 B. VIII-IX. 

P = cod. PaMnU8 1862 B. IX. 

pi = cod. PaMnU8 12163 B. IX. 

K = cod. OolOflufIBis 60 B. IX. 

l" = cod. Vaticanus 355 B. IX-X. 

S = cod. SangalieMis 159 8. X. 

Q = cod. AugieMis LII B. X; desinit in p. 555, 6 prophetam. 

N = cod. AwebatensiB 696 (621) B. X; desunt: 

p. 554, 10 sacramentum - 561, 11 DOD; 

p. 569. 1 defieiunt - 572, 11 quia; 

p. 576, 5 quia - 579. 9 paruuIum; 

p. 583. 6 ..... res - 585, 6 

M = cod. MOftacmsiB 6266 8. X. 

1 = cod. EscoriaknBiB a II 3 B. X u. 

R = cod. Vatica1lus 3418. X-XI. 

A = cod. AudomaropolitanUB 76, 8, 9 B. X-Xl. 

o = cod. Oasinmsis 161e 8. XI. 

p2 = cod. PariBinus nov. acg. 1444 B. XI. 

p3 = cod. PaMnU8 4883 A •. XI. 

G = cod. Gottvicefl8i. 14 (33) B. XII in. 

Aug. Retract. II 45: Scripsi etiam duos libros ad Hieronymum 

presbyterum aedentem in Bethleem, unum de origine animae bominis ., 

...•.......•....... , hoc opus sic incipit: 'Deum nostrum, qui n08 

uocauit.' Augustinus ad hieronymom de origine animae HIO aug. 

ad hier. de or. an. epistula QN incipit epistula saneti aug. ad hier. de 

or. an. K incipit epistula s. aug. ad bier. presbyterum S epistula 

XXX XlIII AUI . .eet. II pars s. 85 

Digitized by Google

tt p is t u 1 a rum CLIVI. 559 

multi a me ftagitant eisque me sicut alia multa et boc ignorare 

eonfiteor. at fortasse, quamuis in os meum uerecundentur, 

tamen apud se dieunt: Tu es magister in Israhel et haec 

ignoras! quod quidem dominus ei dixit, qui erat unus illo- 

• rum, quos deleotabat uocari rabbi, unde etiam ad uerum 

magistrllm noote uenerat, quia fortassis erubesoebat diseere, 

qui doeera oonsueoerat. me autern magistmm potius au dire 

quam uelut magi strum deleetat audiri. reoolo enim, quid 

dixerit eis, quos prae ceteris (lIlegit: Vos autem, inqoit, 

10 nolite uocari ab hominibus rabbi; unus est enim 

magister nester Uhristus. nec alios doeuit Moysen etiam 

per Iothor nee aliuB Cornelium etiam per priorem Petmm nee 

3 loh. 3, 10 5 loh. 3, 1-2 9 Matth. 23,' 8 11 Ex. 18, 

14-23 12 Act. 10, 25-48 

1 multi a me ." TaB. m. vi "ia. 1, Bed me 8. II. K mali et a me V 

mali etiam me a fiagitant (it eras.) P ftagitaut eisque (eis u; 

,.aB. et tOfT. m. 2; supra m. 2 I quib.q.) K ftagitante isque V ftagitaut 

hisque a ftagitant esse que (esse eraB.) I sieut alia] si tu talia 

Y 2 et qui fortasle quam, m. 2 et fortule quamquam 8 uerecundetur 

B (m. 2 uereenndentur) V 3 dicit K (m. 2 dicunt) V in ." 

fiM v. om. M haec om. I ignoraa hoc (m. 1 COf'f'. haec) P 

• quidam VO quid.6 K ei dominus BG dint ei ..d. ei om. I 

merit KYB merat 0 qui. (!tAttle a ?) G qua, m. 2 qui B 

unus morum erat G eorum pp3 :; qui, m. 2 quol R 6 nene-' 

rat noete 8 quia-coDsueuerat om. pp3 que, m. 2 quia B fortuae 

K 7 qcl M consuerat pi (m. 1 COf'f'. cODsneuerat) M (m. 1 ? 

COtT. eonsueuerat) mae B mea (a eras.) 8 potius magistruID 

KV8BO eda. 8 uelit H audire H quod B 9 eis om. B 

pr&&eris K prae in fiM u. om . .A caeteros Bpa eligerit H 

e legis pt eligens I autem om. P1MAp2 10 ab hominibus om. 

PKY8BOP3 8ec •• tJCr. Zitt. enim om. I 11 alius (s e:J: COTT. ;fuitm 

d Y) B moyses, m. 2 moysen 8 aut moysen H etiam om. KY8R 

12 per iothor 8 (m. 2 per iethro) M (m. 2 per ietron) I (postr. l. eras. 

COtT. per iethro) per .. (!vittle in ?J iethro P per ietro (aut iethro) HK 

(ill ,.as. m. tit tria. 2) p2p3 etltl. sec. V"Zg. per isthor V per istum 

R per heremll 0; in G pro per Iotb,or spat.um f'elictum erat, in quo 

m. 2 per iethro scripBit nee alius biB, alterNm eras. I per om., 

m. lit "ia. 2 add. K riorem, m. 2 priorem 8 proprio rem pl prop.iorem 

M nee alius Petrom 0".. B 

Digitized by Google

e p is t u 1 a l u m CLXVI. 565. 

18 Nam quod dicitur: 'Quare facit animas. eis,' quos nouit cito. 

moritUl"OS pa possumus respondere parentum hiDC peocata uel· 

conllinci uel flageUarL possumus etiam recta illius moderationi. 

ista relinquere, . quem scimus omnibu8 temporaliter transeun- 

5 tibus rebus, ubi sunt etiam animalium ortus .et obitus, cursum 

omatissimum atque ordinatissimum dare, sed nos ista sentire. 

Don posse, quae si seDtiremus, delectatioDe ineifabili mq.lceremur. 

Don enim frustra per prophetam, qui haec diuinitus 

inspirata didicerat, dictum est de deo: Qui profert nume- 

10 rose saecu lum. unde musica, id est scientia senSUBue. 

modulandi ad admonitionem magnae rei etiam mortalibuB 

rationales habentibu8 animas dei largitate con cess a est. uode 

si homo faciendi arlifex carminis nouit, quas quibus moras 

9 Es. 4:0, 26 sec. Septuag. 

1 quare] quale H fecit PK (m. 2 facit) BP3G animas om. I» 

eis om. 0 quae 0 citos (s del.) R 2 moriturae 0 hie. 

m. 2 hinc B 8 etiam] autem R illis B (m.2 Ullus) AI (m. 1 con'. 

illius) moderationi. (s .r(J8.) 1 moderationi (1'0Btr. I. 1ft ra. m. 2; 

/WHu e '> p2 moderatione, m. 1 (9) CO". moderationi K 4: tempora1iter 

om. PI» temporaliter, m. 2 avpra l generaliter N genera liter K 

(trI. 2 "'pra l temporaliter) YBRO generaliter omnibus B 5 ubi 

sunt rebus p2 . ubi, reCettti m. ut 1 hortul HI 6 omatissimum, 

tn. tit vid. 1 corr. ordinatiasimurn G ordinatissimum N adque, corr. 

atque B atque ordinatissimum om. P.A.P' atque perfectissimum G 

nos] non I ita B (M. 2 ieta) PNPS 7 possumul BO si om., 

tn. » add. B delectione pl delectatione (poser. e ., i) G ineft'abile. 

tn. 2 ineft'abili AI mulgerernur B mulceremus pp3 8 frusta B 

quae N quia 1 9 inapiurata (JWimt ce ?) P inspirata (poBtf'. I . ., 

tXYrr. m. 1) A profret P8 (fR. 2 profert) numero B (trI. 1 ? add. 

Baa) K (m. 1 add. se) G numerosa 1 numeros ac R 10 saecuia 1 

unde, m. 2 unde et B musica] moysi ait B id om. III est .,. 8 

sensuaue modulandi] sen8US modulaDa rec. m. itt ras. 1 seD8USUO 

(uo m. 2 del.) B S(>DIUS seS8usue (sensus del. m. 2 sensu8ue) 8 sensus 

uel R senlus.u.e (/vi' sensussuae) p2 senSUB 0 11 moiandi, tn. » 

emulandi B bene modulandi KY8NRO edd. ad om. PPS admonitione 

N 12 rationabile8 BHj cf. 'P. 0011 A 17 i •. et .Af*l. de dgtn. 

Pl. 11 c. 9 concesl. ttl: r(J8. " corr., /W' concessum G 18 si] 

libi 1 carmiDis artifex edd. quibus, rIC. m. quibosque 1 

Digitized by Google

e p is t u I a rum CLXVI. 669 

quam exempla deftciunt. languescunt aegritudinibus, torqtientur 

dolorihus, fame· et siti cruciahtur, debilitantur membris, . priuantur 

sensibus, uexantur ab inmundis spiritibus. demonst"andum 

est utique, quo modo ista sine uUa sua mala causa 

,5 iuste patiantur. non enim dici fas est aut ista ignorante. den 

fieri aut eum non posse resistere facientibns aut iniuste ista 

uel facere uel permittere. num quidnam, sicut animalia 

inrationabilia recte dicimus in ·USU8 dari naturis excellentioribus '. t 

etsi uitiosis, sicut apertissime in euallgelio uidemus porco8 

10 ad usumdesideratum concessos esse daemonibus, hoc et de 

homine recte possumus dicere? animal est enim sed rationale 

etsi mortale. anima est rationalis in illis membris, quae tantis 

afDictionibus . poenas luit. deus bonua est, deus iustus est, 

deus omnipotens est, hoc dubitare omnino dementia e8t; 

Ii tantorum ergo malorum, quae fiunt in paruulis, causa iusta 

dicatur .. nempe cum maiores ista patiuntur,. solemus dicere 

9 Mattb. 8, 81-82; Marc. 5. 12-18; Luc. 8. 82-88 

1 deficiant HI deficient edd. fWtJeter tJ 2 debilitantur-patiantur 

om. R 8 ab spiritibus inmundis p. n spiritibus inmundis pa 4 itaque' 

B . mo. 1'ec. •• modo I istas p3 ulla OM. p3 sua om. MAsua 

mala, til. 2 sui mali 8 5 iste. V dici om. PIMA' aut 

om. (J 6 illa pp3 7 fare; •. 1 CON'. facere p1 uel 

om. HA na.quidnam (i til. 2 "'P'"CI 1'aB.) 8 numquinnam pi numquid 

non B 8 inrationalia HPM uai, HP1]4 (m. 2 usus). husis, 

tOf'f'. huius I UR. til. 2 U8U' V usu BO data (ta 1'ee. til. ita 1'CIB.) I 

. pro naturis BpClRtftll 12 I. tfaetfvm I naturas. til. 2 naturis K cellen., 

tioribus. •. 2 excellentioribus B 9 et saeuitiosis BB et aeuiti()8is I 

et sine causa uitiosia 0 porcus pi 10 desideratoa B eonsideratumG 

esse conce.los G concessus esse p1 et 0tJI. B 11 sed m. 2 in 

1'CIB. K rationabile B 12 et8i-rationalis ifl/rCi at ita u. 16 

post ista B etsi (si t'l'aB.) I mortale] mortale est pa , animal PI 

est] eat illi G rationalill in jim u. om. p2 rationalis, til. 1 corr. 

rationale P rationalis u: rationale I 18 aft'ectionibus A lnit, tn. 2 

luunt B lugit HI (in margo solbit) luunt B iustul est} iustus • pa 

14 omni modo KV8BO 15 suut. m. 2 fiunt G ista M 16 dicitur 

P iudicatur p3 ista etsi mortale (til. 2 mortales) animaest (st 

til. 2 del.) rationalil partiuntur (pr. r til. 2 del.) B; ct. tf. 12 

Digitized by Google

572 

S. A u r e Ii . Aug u I tin i 

cum dicitur: Quid mali fecerunt, ut ista paterentur? quasi 

possit esse innocentiae meritum, ante quam quisque nocere 

aliquid possit! cum autem boni ali quid operator deus in 

eme,ndatione maiorum, cum paruulorum suorum, qui eis earl 

sunt, doloribus ac mortibus flagellantnr, cur ista non fiant, 5 

quando, cum transierint, pro non factis erunt, in quibus facta 

sunt, propter quos autem faeta 8unt, aut meliores ernnt, si 

temporalibus . incommodis emendati rectius elegerint uiuere, 

aut elcusationem in futuri iudicii 8upplicio non babebunt, 8i 

uitae huius angoribus ad aetemare uitam desiderium conuer- Ie 

tere noluerint? quis autem nouit, quid paruulis, de quorum 

cruciatibus durltia maiorum contunditur aut elereetur fides 

aut misericordia probatur, quis ergo Douit, quid ipsis paruuli8 

in seCl'eto iudiciorum suorum bonae compensationis reseruet 

deus, quoniam, quamquam nihil recte fecerint, tamen nec Ii. 

1 male I ita B paterentl1r (ere e!I: ras. et COtT. tn.. 2) K qua I 

2 POllet BSB e88e] ei8 P meritum innocentiae edtl. ante, til. :4 

antequam G aliquid nocere Aug. de lib. arb. 8 p081et pp3 &liquid 

boni G operantur pp3 operetur B 4 emendation6 Ps 5 bac H 

aut B com, tn.. :J cur B quare G quia H fiat, til. fJ lant B 

6 traDlierit, m. 2 tranlierint B factia (ti8 tn.. 2 ita ra,.) K ernDt] 

eorum 1 factae pp3 7 quod K (m. 2 quos) S factae, tn.. 1 tXWf'. 

facta p3 8 temporibul B aemendat C recci I, .... 2 recti 8 

elegernnt 1 9 in om. G futurum, m. 2 futuro Y 8uppliciia 

pp3 8upplicia B ai, .... :J Ii de V 10 nita buiua I uita eiaa, til. 1 

eotT. uitae buiu8 P angoribu8, ita margo triatitiia ut doloribuB I 

languoribus V langoribua C ad] ab I pi eterne uite H aetern&e 

uitae PA 11 noluerunt HPpl YMop2pa quibu8, •. fJ quil B 

quid, .... 1 CON'. quod B quod e!I: raB., fv,is,e wid. quid P quid, •. 2 

quod V ql10 modo O· 12 cruntibus, .... 1 corr. cruciatibaB K malorum 

I exerceretur, m. 2 enrceatur B 8xcuaatur, fit.. 2 exercetur N 

18 aut] autem I pi probatur, rec. m. probltnr I probaretur, •. 2 

probatur B quid] quod H 14 pOll in rec. m. Btlpra add. re I secretis 

B; cf. p. 574, 9 conuersationiB pi 16 quoniam om., fA. fJ qui 

add. G qui Aug. de lib. arb. tamquam CPS quam I recte, fR. 3 

recti S fecerint a: raB., luit fecerunt N fecerunt va De H lie 

(8 eq.) G 

Digitized by Google

e p 18 t u 1 a l' u III CLXVI. 581 

deum credere ullarum animarum sine culpa aliqua damnatorem. 

nam uel tantundem ualet uel plus est forsitan ere are 

quam fingel'e et tamen scriptum est: Cor mundum ere a in 

me, deus. nee ideo putari potest anima hoc loco optare se 

5 fieri, priusquam aliquid esset. sieut ergo iam existens creatur 

innouatione institiae, sic iam existens fingitur eonformatione 

doetrinae. nee illud, quod in ecclesiaste scriptum est: Tun c 

conuertetul' in terram puluis. sieut fuit, et spiritus 

reuertetur ad dominum, qui dedit ilIum, istam confit'mat 

10 sententiam, quam esse uolumus nostl'am; plus enim hoc 

suifragatur eis, qui ex una putant omlles esse animas. nam 

sleut conuertitur, inquiunt, puluis in terram, sicut fuit, et 

tamen caro, de qua hoc dictum est, ad hominem non relle1'titur, 

ex quo propagata est. sed ad terram, unde primus homo 

15 factus est, sic et spiritus ex illius unius spiritu propagatus 

non ta.men ad eum reuertitur sed ad dominum, a quo illi 

3 Pa. 50, 12 7 Eccle. 12, 7 

1 dum (n up.) G credere •• (juil re) G aDimarum 011&. p3 

damnatorum, m. 2 damnatorem K damnat cum raB. super t, ",. 1 COJ·'·. 

damnator6 M dampnato re-, til. 2 dampDatore. p2 2 iam B uel 

om. M tantum I ualet om. A ualet et KVSNB ere are ] credere 

I 8 et om. B tamen] tam pi est om. pt "potari potes, 

m. 2 putari poteat B putari putem pl animam H m ai, m. 2 ae B 

5 ee pI si IB (m. 1 corr. sicut) creatur-existens om. I creator, 

" •. 2 creatur BP2 creator N 6 Ifllil. (raB. 1-2 l.) M confirmatione 

BHKVSIRCG 7 ilIo, "l. 2 illud B quod o,n., m. 1 (?) add. G 

eclesiastaes B ecclesiastae (ae •. 2 in raB.) K eeclesiasten PIRp3G 

tunc] et tunc KV8NBO Bec •• aer. litt. 8 conuerteretur (re del.) B 

COlluertentur pt cOlluertitur G puluis in terram 1tf in 0"'., tn. JJ 

add. B 9 reuerteretur (post. re del.) B reuertitur G deum BI sec. 

saer. lite. illud V cODfirmaDt (post. n del.) G 10 quam om. I 

esse uoluimus KSO esse nolamus p3 uolumus esse RG edd. 11 omnes 

om. H 12 sic cum "aB. super c P inquiuDt, in margo dicunt I iDquanto 

B terrI. (-- m. 2 iflducitlm aut add.) K ('t om. B 18 hoc 

om. 8IG est et ad ]JIM 14 qua I primitus B prius I 15 et] reuertitur 

pp3 ex om. BA ex-sed om. F p3 unius illius H unius om. M 

spiritus pt propagatum, m. 2 propagatus B propagatas, m. 1 corr. propa· 

gatus Y propagatis, m.l corr. propagatus N 16 reuertetur S deum BP3 

Digitized by Google

e p i 8 t u 1 a rum CLXVII. 599 

buie 8ubseruit seientia, cum est utilis; nam sine illa inflati 

quod uero illa aedifieando impleuerit, nihil ibi ista inane, quod 

inBet, inueniet. utilem porro seientiam definiendo monstrauit, 

ubi. cum dixifiset: Eeee pietas est sapientia, continuo 

5 subiunxit: Abstinere uero a malis scientia est. eur 

ergo non dicimus, qui hane uirtutem habet, habere omnes, 

cum pIe nit u dol e g i s sit e a l'i t as? an quanto magis est 

in homine, tanto magis est uirtute praeditus, quanto autem 

minus. tanto minus inest uirtus, quia ipsa est uirtus, et 

10 quanto minus inest uirtus, tanto magis est uitium? ubi ergo 

illa plena et perfee.ta fuerit, nihil ex uitio remanebit. 

12 Proinde mihi uidentur Stoici ideo falIi, quia profieientem 

hominem in sapientia nolunt omnino habere sapientiam, sed 

tunc habere. cum in ea fuerit omnino perfectus, non quia 

1& ilIum prouectum negant, sed, nisi ex profundo quodam emergendo 

repente emicet in auras sapientiae liberas, nulla ex parte esse 

sapientem. sicut enim nihil inte1'est ad hominem praefocandum, 

1 I Cor. 8, 1 4 lob 28, 28 7 Rom. 18. 10 

1 subruit P Eugippi codd. nonnulli cum qua est hutilis I illa 

'U: faa.; (uit u11a) inilat P illi ilat pl 2 uera pi illa om. V 

ista om. I 8 inuelliat H senentiam (sic!) pl monstrabit HI 

4 ibi pi pieta H sapienti pi 6 qui] quid H 7 an] aut P 

8 tanto ex corr. m. 1,luit quanto N uirtutem PiN 9 inest uirtus] 

est uirtus HI a el est uirtute PIKYNB inest ei uirtus If JI,. 10 in est] 

est HpIKVNIB magis] maius KVRO minus pi est om. H 

11 illa om., m. 1 in margo add. P erit HplKVNB edd. Eugippi 

cod. Vat. ex uitio H remaneuit V 12 istoici H histoici P 

stoici. B ideo om. PIKVNRO edd. fallunt pt quia biB pi 

qui N 18 aapientiam I nonlunt (sic.') pi habere omnino 

P1KVNB0 sed tunc] aectunt (sic!) pi 14 in om. Eugippi cod. 

Vat. fuerint PiN (n eras.) omnino perfectus fuerit edd. 15 prouectum] 

profectum HI edd. praeter m perfectum P prouentum pi negent 

piC ex] et pi quoddam pi 16 emicetur HPIK (del. or 

'". 2 Btlpra l enitatur) VIR sapientia V 10 17 nihil] nisus B 

inter (in raa. m. 1): est K est inter H nrm h' pi Dr est VB preuocandum 

H prooocandum PIK (m. 2 praeCocandum) V 

Digitized by Google

e pis t u 1 a rum CLXVIU. CLXIX. 611 

ems abiecerimus erroris, in hoc etiam nunc gratias agimus, 

quod haec, quae ante credidimus, nunc aliis aperire didicimus 

uiam facilitatis uberiore snnctitatis tuae sermone pandente. 

[Et alia manu:] Incolumem beatitudinem tuam nostrique 

!J memorem misericordia dei n08tri glorificet in aeternum. 

CLXIX. 

I 1 Si ea, quae me magis occupant, a quibus in aliud auerti 

nolo, sanctitas tua n08se tanti habet, mitte aliquem, qui tibi 

describat. iam enim plura perfecta sunt, quae hoc anno ante 

10 pascha propinquante quadragesima a nobis fuerant inchoata. 

nam tribus illis libm de ciuitate dei contra daemonicolas 

inimicos. eius duos alios addidimus, quibus quinque libris satis 

disputatum arbitror aduersus eos, qui propter praesentis uitae 

felicitatem deos colendos putant eamque felicitatem a nobis 

lA impediri opinantes Christiano nomini infesti sunt. deinceps 

dicendum est, sicut primo libro polliciti Bumus, aduersus eos, 

qui propter uitam post mortem foturam necessarium existimant 

cultum deorum suorum, propter quam uitam nos Christiani 

16 de ciu. dei I 86 

1 abiecimus U 2 hoc Ll hOc (0 ezp.) U didicimus] didimus U 

8 preeidente Fl 4 uestrique, m. 2 nostriqae Fl nunquam, m. 2 nostrique 

F 5 merorem L' merem, m. 2 memorem Fl 

P = cod. PaMnus nov. aeg. 1444 8. XI. 

T = cod. Tf'ecetw 40 8. XIII. 

H = cod. Mus. Brit. Harl. 3107 I. XIII. 

B = cod. Vatica"", 494 8. XIII u:. 

V = cod. Vatican"" 495 8. XV. 

U == cod. Vaticaflus 499 8. XV. 

Incipit epistala beati augustini episcopi ad enodium episeopum de 

trinitate et columba P epistula sancti (U beati) augustini ad euodium 

de trinitatt! et columba TVU augustinu8 euodio de trinitate et columba 

HR Inscriptionem om. PVU august in us episcopus euodio episcopo 

THR edd. 7 me om. THBVU 9 scribat 'VU 18 uitae praesentis 

T 14 deos-felicitatem om. H 15 aunt infeati THRYU 

89* 

Digitized by Google

616 

S. A u r e Ii Aug u 8 ti n i 

deus est. ideo ibi mirabilis simplicitas commendatur, quia 

non ibi aliud est esse aliud inteUegere uel si quid aliud de 

dei natura dioitur; anima uero quia est, etiam dum non 

intellegit, aliud est, quod est, aliud, quod intellegit. deinde 

quis audeat dicere patrem non intellegere pel' se ipsum sed l) 

per filium, sicut memoria non inteUegit per se ipsam sed per 

intellectum uel potiU8 anima ipsa, cui haec insunt., per intelleetum 

tantum modo intellegit, sieut per memOliam tantum modo 

meminit et pel' uoluntatem tantum modo uuIt? ad hoc ergo adhibetllr 

ista similitudo, ut quoquo modo intellegatur, quem ad mo- 10 

dum hOl'um trium in anima cum singula nomina enuntiantur, quibus 

eadem singula demonstrantllr, tamen unumquodque nomfn 

his tribus cooperantibus ennntiatur, cum et reminiscendo et 

intellegendo et uolendo dicitur, ita nullam esse creaturam! 

qua uel solus pater uel solus filius uel solus spiritus sanctus 15 

demonstretur, quam non simul trinitus operetur, quae insepal'abiliter 

operatur, DC per hoc nee uocem patris nee animam 

et carnem filii nee columbam spiritus sanoti esse factam nisi 

eadem cooperante trinitate. 

7 Nee sane Bonus ilIe noeis, qui continuo esse destitit, ooap- 1(1 

tatus est in unitatem personae patris nee illa columbae species 

corporalis coaptata est in unitatem pel'sonae spiritus saneti: 

nam ipsa quoque sieut nubes illa lucida, quae operuit in 

monte cum tribus disci pulis salnatorem, uel potius sieut i1l4.l 

ignis, qui eundem spiritum sanctum demonstrauit. officio Ii 

signifieationis implet.o mox esse desiuit. sed solus homo, quia 

propter ipsam naturam liberandam ilIa omnia fiebant, in 

unitatem personae uerbi dei, hoe est unici filii dei mirabili 

et singulari susceptione eoaptatus est permanente tamen uerbo 

23 M'atth. 17, ;,; Marc. 9, 6; Luc. 9, 34 24 Act. 2, S 

2 aliud e8t] eat aliud T quid de (o,n. alind) P 3 non om. T 4: quod 

i 

e3t] qdem P 8 intellegit in fine u. om. P 11 trium horum T 

16 operetur trinitaa T 19 operante P 20 continue Y 21 l'ersonae 

am. T 22 corp oralia am., m. 1 add. P 23 ilIa I illa (post. m. 2 dd.1 

P 26 deaunt, n,. 1 COfT. dt!8iuit R desioit U 27 omnia illa H 

Digitized by Google

e pis t u 1 a rum CLXIX. 619 

corporis sensu, et nihil sit amplius, quam quod sentitur corporis 

sensu? anima enim nullo sensu corp01;s uel in aliquo 

animante sentitur. non igitur opus est quaerere, quo modo 

apparuerit columbae species corporalis, sicut non quaerimus. 

3 quo modo sonuerint uoces articulati corporis. si enim potuit 

anima non esse media, ubi U01. non quasi uox, dicitur 

facta, quanto magis potuit, ubi dicitur columba hoc 

nerbo significata sola specie corporali oculis reddita non 

natura uiuentis animantis expressa! hoc modo etiam illud 

16 dicitur: Factus est subito de caelo sonus, quasi ferretur 

flatus uehemens, et uisae sunt iBis linguae diuisae 

uelut ignis, ubi dicitur species quaedam quasi fiatus et 

uelut ignis sensibilia uaitatis similis notisque naturis, non 

ipsae usitatae notaeque naturae ad tempus factae signifieari 

16 uidentur. 

11 Si autem subtillor ratio uel elcellentior rei uestigatio 

demonstrat eam naturam, quae nec temporaliter nec localiter 

mouetur, non moueri nisi pel' illam, quae temporaliter tantllm 

non ]ocaliter moueli potest, consequens elit, ut omnia illa 

20 per ministerium ereaturae uiuentis effecta sint, sicut per 

angelos 6.unt. unde diligentius disserere et longum est et 

non necessarium. huc aecedit, quia sunt uisiones, quae apparent 

spiritui tamquam corporis sensibus non solum dormientibus 

uel furentibus sed aliqllando sanae mentis uigilantibus non 

t5 per fallaciam inludentium daemonum sed per aliquam reuela- 

10 Act. 2, 2-8 

1 et nihil-seDsu om. U amplius] aliud V quod om. P 2 enim 

in nullo U corporis sensu THBVU 8 est igitur opus THRVU 

igitur est opus edd. 4 sicut Don] si. (non om., B. u. m. 1 add.) P 

6 esse anima non H 7 columba] tamql1am columba m 8 significatn 

soli specie corporaiA oculis redditA non naturi uiuentis animantis express! 

P reddita om., m. 2 in margo add. U 11 mis om. VU 

illes, corr. illis P 14 signi fi care. m. 1 COf'f'. significari U 16 inuesti· 

gatio TVU 18 moueri] mocere (po8tr. l. m. 2 in ,.as.) V 19 illa 

omnia T 21 fiunt in fine u. om. P 28 corporeis P; cl. p. 620, 7 

Digitized by Google

628 


pater deus non est de altero deo, filius autem deus est quidem 

sed de patre deo. et hie enim non indicatur substantia sed 

origo, id est non quod sit, sed un de sit quisql1e uel non sit. 

neque enim Abel et Adam ideo non unius naturae atque 

substantiae fuerunt, quia iste fuit homo de homine illo, ille 5 

de nullo. si ergo utriusque natura quaeratur, homo Abel homo 

Adam, si autem origo, primus homo ex quo Abel, nuUus homo 

ex quo Adam. ita in deo patre et deo filio si utriusque natura 

quaeratur, uterque deus nee magis alter I1tero deus; si autem 

origo, pater est deus de quo filius deus, de quo autern pater 10 

nullus est deus. 

S Frustra itaque ad hoc respondere conantes dicunt: Sed 

homo cum passione genent, deus autero sine passione genuit 

filium. hoc enim non solum ipsos nihil sed nos adiuuat plurimum. 

nam si temporalibus et passibilibu8 rebus deus tribuit, 15 

ut, quod sunt, hoc generent, quanto magis ipse aeternus et 

inpassibilis non aliud, quam est ipse, generauit unlJS unieum 

ideo nostr& magna admiratione, quoniam sua nulla passione 

et tanta secum aequalitate, ut eum nee potestate praecederet 

nee aetate! sed ideo totum, quod habet et quod potest, non 20 

tribuit sibi sed patri, quia non est a se ipso sed a patre. 

aequalis enim est patri, sed hoc quoque accepit a patre nec 

1 pro est om. PPlBHp3 est deus KO 2 dicatur D substantia. K 

substantiae 0 Squid D edcl. sit pOO non om. D 4: .uius. m. 2 

*unius pl huiu. PB (tn. 2 unius) p3 5 fuemnt 0".. piS fuerant P'2L 

quia iste] qui ante, fR. 2 quia alter pl quante, M, 2 quia iste 8 bomo] 

non pp3 6 quaeritur edd. 7 homo ex] homo adam ex KO 8 item 

pptSHP3 utrisque 0 9 magis] magnus, fR. fl magis pts magis 

magnus pp3 ecld. prcuter". maior H 12 ad, m. fl et ad S 14: adiubat 

D 16 generant KO 17 non] nam, m. fl non pt generabit 

K (m, 2 generauit) 0 unus-nostra om. pptSHP3 18 nostta orn. 

KO magna] inenarrabili PP1BHp3 ecld. sua nulla] sacra PJ>1KS 

(m. 2 sine) OP3 sine H ecld. 20 totum] tantum KDO et 0,.. 

PplKBORp3 edcl. 22 est enim edd, enim (0111, est) L hoc quoque] 

quod PplSIlp3 patre sic (nec om.) Bed patre 8 u: CO".; fwne sic 

accepit? D 

Digitized by Google

630 

S. Au r 6 li Aug u s ti n i 

adsumptus eat a deo, non in homine con8umptus est deuB. 

ideo uaIde rationabiliter et patre minor 'est homo Christus et 

patri aequalis est idem ipse deus Christu8. 

10 Cum igitur huic rectae atque catholioae fidei praesentibu8 

nobis cum magna exultatione populi dei consoeiatum te eSBe 5 

gaudeamus, quare adhuc de tuorum segnitia tristes sumus? 

obsecramus te per misericordiam Christi, ut ipso adiunante 

am eras istum maerorem de cordibus nosms. Beque enim 

credendum est auctoritatem tuam ad peruersitatem tuorum 

plurimum ualere potuisse et ad correctionem oalere nihil. an 10 

forte contemnunt te, quia in ecclesiae catholicae participationem 

hac aetata uenisti, cum te amplius debeant admirari 

atque uenerari, quia uetustissimum errorem senili quadam 

iuuentute uieisti P absit, ut tibi resistant uera dicenti, cui 

consensell1nt a ueritate deuianti; absit, ut nolint tecum recta 11 

sentire, cum quo eos delectauit errare. tu tantum et ora pro 

eis et insta eis, immo uero addue eos in domum dei tecum, 

quia in tua domo sunt tee)Jm. uel te pudeat uel pigeat in 

domum dei cum illis non uenire, qui io domum tuam soliti fuerant 

1 in om. ppl (m. 1 ? add.) S ("I. 2 add. ab) HPS sumptus, til. 1 

COlT. cODsumptus 0 2 patri ppl (m. 2 patre) 8HE'I 4 hie p2 

5 te om. p 20 (m. 1 add. se) S6, m. 2 te K 6 gaudemus KO tuorum] 

tua D triatis L simus 1» 7 Christi] dei L tJdd. ipse, 

tn. 2 ipso 8 in ipso L 9 creditum pPIS (Ira. !l credendum) HpI 

tuarum, m. 2 tuorum piS tuaraDl pp3 10 correptionem Plp28P' 

ualere Dihil potuisse P HP3 ualere nihil posse KO nihil ualere posse 

p2 edd. pt'Mter m nibilo possit D 11 eODtemnant D in ecclesia 

catholicae 0 in eeclesia eatholiea p2 participatione P PI lIP 

12 aetemitate D debeant ampliuB KO 14 resistant tibi edtl. 15 consenserant 

PPlK80HPI edtl. a uauitate KO recte pt 16 sentirellll 

(ru. 1-2 I.) 0 cum co eos delectabat D tantum tu KO 

et hora'D ora (om. et) PpIK80HP3 edtl. 17 in domo D ad domum 

pptSHP3 edd. 18 qui in tua domo Bunt DH qui in domo tua lunt 

SP3 edd. qui in domo toa sint P quae (m. 1 ? corr. qui) in tua domo 

sint pi uel te pudeat uel pigeat] uel te Don pigeat PPl8HJ'3 edtl. 

nee te pudeat uel pigeat D nec te pudeat nee te pigeat PJL 19 non 

uenire] uenile (0.. non) PPlp2DBHp3L edd. quia pi soli/llti 

(ras. 1-2 I.) P solitu 0 

Digitized by Google

632 

S. A u rei i Aug u s ti n i 

cito sCl"ibantur et charta teneatur commodius, cum leguntur, 

ne forte istum morem nostrum nesciens factam sibi arbitretur 

iniuriam. 

CLXXI A. 

1 Praeceptis dei, quae, ut bene agamus, accepimus, uitam 6 

tuam moresque conformes a religioso tim ore incipiens; 

1 certa (tn. 2 carta) teneatur p1 certa teneantur tdd. praeter fH 

2 mortem (t m. I del.) pt factum, " •. 1 Btlpra l' lactam P 

.A. = cod . .A.ugietr8i8 CeXXII 8. VIII ex. 

P = cod. ParisinUB 13390 8. IX. 

pi = cod. Parisin", 2185 8. IX-X. 

C = cod. Cal8ela"u, Theol. fol. 24 re,cnpm,; antiquWr scriptura ra8a 

saeculi VIII-IX. cuiw haec tant"m petpauca Zegere po''';: p. 

633,2 Bulperbia; 3 is ......... noudum .•. elleg.a et q:!im; 4 

in a .. iptu .• a 8 ••••• a non obi 11 m ...•. in membria; 15 conau 

letur •.... atio .•... sam I; 17 lere 1 •••••••.••.•.••••.••.••.. 

atque feruentiuB quam a uequjssi ..• bo ..••. UB UO i ....... B camiil 

desiderari solent ...••.......•. diutorii diuini est in isto ap petito 

t •. n .. illua ...•........ a aecuri; 231 nere I; p. 634, 1 ptio 

· ...... tuae aiue a. '" ........ lu .... do /; 21 pet .... 8 a ...... 

••• j tam; p. 635, 8 ien ••. p .. p ... e inftrmit. tis Q; 151 nitatem 

aeruari n ..•...•. niai et la •...••.••. 10 • on appetam .•• uamuis 

11au .......... mus pro; 17 gradu ........... " .... illi ;. s tran 

.... lita; 18 non pote .• mun .. a .. 10 et; 21 si ............... .. 

· .•....•..•.... aec iungent •• ad • amua id ..• ft . dem a .•....... 

tatem B; 23 tria non om ........ sine; p. 63{1, 1 quib; nee dIll .. 

· .•••.••.....•.••.... mus .. s .. I placer. 

(Hau,.Zeiter-Zahn For8chuttgen zur Geschichte des "",testamentlicMft 

Kanons lInd der altkirchlichen I .. itteratur IV p. 200-203) 

:l'ragmmtum 'Pist,,' at .A.ugustini ad Maximum 8criptae in PrimaBii COWI 

"""tariis ""per apocalypBIflJ traditu"" tf,"" Mau"n' iii proCrtJ:Uf'#nt 

atque inter epistulas rettulerunt (pOBt tp. COLXX; Nipe po8t tp. OLXXI). 

Primasius ,. II c. 5 (Mig"e patrol. lat. LXVIII p. 828, 20; Hau88leiter-Zahn 

ForRchungen etc. IV p. 200): Hos septem modol quin 

etiam gradu8, quibus prorectu spirit ali prouebimur. idem doctor amplissimua 

Augustinu8 multis memorat loci .. ; ad .Maximum deniqoe scribens 

dicit sic: Praecepti8 etc. a accipimus Apl 6 mores qui (BIIFa m. 2 

que) A conformis, supra " •. 2 confirmes .A confinne8 Preligioso 

(postr. I. BHper ra8. 1 1. m. 1) pl 

Digitized by Google

e pis t u 1 a rum CLXXI. CLXXI A. 633 

initium enim sapientiae timor domini, ubi frangitur et 

debilitatur 'human a superbia. deinde ut pietate manBuetus et 

mitis, etiam quae nondum inteUegis et quae inperitis uidentur 

abSUl'da sibique contraria in scripturis sanctis, non oblucteris 

5 animosa contentione nec superinponas sensum tuum sensibus 

diuinorum librorum, sed cedas potius atque intellectum mitis 

differas, quam secretum inmitis accuses. tertio, cum tibi ad 

cognitionem tui aperiri coeperit infirmitas humana et scieris, 

ubi iaceas, quam poena1ia uincula mortalitatis de Adam prop a- 

10 gatus tecum trahas et quam longe peregrineris a domino, 

atque peruideris aHam legem in membris tuis repugnantern 

legi mentis tuae et captiuum te ducentem in lege 

peccati, quae est in membris tuis, elclames: Miser ego 

homo! quis me liberabit de corpore mortis buins? 

1£1 ut te lugentem consoletur liberation em ipsam pollicens gratia 

dei per dominum nostrum lesum Christum. quarto iam 

desidera implere iustitiam multo uebementius atque fenlentius, 

quam 8 nequissimis hominibus lloluptates camis desiderari 

80lent, nisi quod in spe adiutorii diuini est in isto appetitu 

It tranquilluB ardor et fiamma securior. in isto autem qual'to 

uitae gradu orationibus instanter incumbitur, ut esulientibuB 

et sitientibus saturitas iustitiae concedatur, ut non solum 

onel'osum non sit, uerum etiam delectet abstinere a uoluptate 

1 Ps. 110. 10j Prou. 1, 7 10 II Cor. 5, 6 11 Rom. 7, 23-25 

21 Matth. 5, 6 

2 deinde] denique A 3 uidentur (oi ,uper ras. 1-2 I.) pt 8 aperire 

.A aciris P 9 iacias, tra. 1 cort'. iaceas P poenali pt mortalitatis 

humana de adam pi 10 peregrineris (n in raB.) pt 11 pllllluideria 

pi 12 legementis A 

(r 

• 

til. lorlruBe 1 tzp.) P 

13 exclamis. _pra tra. 2 exclamea A ergo 

14 liberauit A huios biB, alle",m m. 2 

del. P 15 c.onauletur (J 16 per iesum christum dominum nostrum P 

m Bee. V.dg. iam om., B. fl. m. 2 add. A 17 desiderare A HaUBBl. 

desidera te m 18 a 'faB. et corr. tra. 2 aflteeetknte 'fa8. 2-3 1.. quanlm 

pOBtr.luit m A desiderare, m. 2 desiderari AP 19 Bolent, 

raa. et cow. m. 2 aolet A solet pi appetito, supra m. 2 appetitu .A 

adpetitur (r m. 2 tkl.) P appetitur pi 20 ardor] amor Apt 

deJeetet] ia.m debite pi 

28 etiam 

Digitized by Google

e p is t u 1 a rum CLXXI A. 635 

siue tardius siue celerius, tunc dicere audeamus ualere nos 

aliquantum mente contingere Hummae atque ineffabilis trinitatis 

unitatem, ubi summa pax erit, quia ultra, quod expectetur, 

non est, cum refonnati ad sui generis imaginem filii dei ex homi· 

5 nibu8 facti paterna incommutabilitate perfrnuntur. plimUB enim: 

Beati pauperes spirito, ubi timor dei est; deinde: Beati 

mites, ubi pi etas docibilis;" tertiQ: Beati lugentes, ubi 

scientia propriae infirmitatis; quarto: Beati, qui esuriunt 

et sitiunt iustitiam, ubi fortitudo conandi domitas habere 

10 libidines; quinto: Beati 'misericordes, quoniam ipsis 

mis,erebitlir deus, ubi consilium est adiuuandi, ut adiuuari 

merearis. tunc ad sextum peruenitur gradum, in quo dicitur: 

Beati Mundo corde, quoniam ipsi deum uidebunt, ubi 

purus intellectus et babilis ad inteUegendum qnantulacumqne 

16 ex parte trinitatem sernari non poteat, nisi et laud em huma.nam 

non appetamus, quamuis laudanda faciamua., proinde septimo 

gradu peruenimuB ad paciB illius tranquillitatem, quam dare 

non potest mundu8. nam etiam illis" uirtutibus quattuor, quaa 

memorabili pridem industria philosophi quoque indagare potne· 

20 runt, id est prudentiae, fortitudini, temperantiae atque iustitiae 

si ad perfectum religionis cuItum tria haec iungentes addamUB, 

id est fidem, spem et caritatem, septeDllrium profecto 

numerum inuenimus. recte enim haec tria non omittuntur, sine 

6 Matth. 5, 8-8; Luc. 6,20-21 6-14 Es. 11,2-8 17 Matth. 

5, 9; lob. 14, 27 

1 dicere. (fuit t).A 2 menti.A 4 ex] et P 5 primo m HaUl8l.; 

cf. p. 634, 2f1; 635, 12; 17 6 paupere, .... 1 COn'. pauperel pi 7 doeilis 

"aB. d COfT. tA. 2; /Viae uid. docebilis A docilis P tA 10 libidinis .A 

("'pro tn. fI libidines) ppl ipsoIUln p' tA 11 deus om. P m 

12 sex1iam, BVpra sutum.A ill quo om. pl 14 quantulAcumq; ApI 

(q; B. tf. m. 1 add.) 15 Beraare P eemere .. 17' gradu, BVpra 

m. 2 grado A paeil] paciftci_ (ftciae uiil. is) pi 19 memorabile. 

,upra m. 2 memorabili A pbilofolll, COn'. philosofilll (raB. 1-2 I.) A 

indagari .A indicare; m. 1 COn'. indagare P 20 fortitudille .A ("'pra 

m. 2 fortltudini) P iustitia, m. 2 iustitiae.A 22 et OtA • .A . septinarium 

pro fectu A 28 trea, m. 2 tria A 

Digitized by Google

e pis t u I a rum CLXXII. . 

639 

Afrieae partihus commorari. sanetos tuo adhaerentes lateri ut 

meo obsequio salutes, precor. litteras quoque meas ad sanctum 

presbyterum Firmum direxi; quae si ad te uenerint, ei dirigere 

non graueris. ineolumem te et mei memorem Christus domi- 

6 nus custodiat, domine uere sancte et beatissime papa. 

Grandem latini sermonie in ista prouineia notariorum patimur 

penuriam et idcirco praeceptis tuie parere non possumus 

maxime in editione Septuaginta, quae asteriscis ueribueque 

distincta est; pleraque enim prioris laboris ob fraudem cuius- 

10 dam amisimus. 

1 conmauere B sanctos tuos pi sancto. tuo K sando tuo BP2 

sancto studio G id herentes V later. U lateri tuo G 2 meas 

quoque .A queque V ad] per H sanetum om. H S firmuDl 

presbyterum G firminum U dirigi P1Mp2 dirige BHI dirigo A 

quae-graueris om. BHpIMI.A.P2 quae-amisimus om. QG 4 incolume. 

(- m. 2; jui'ne n n K te om. PIM (m. 1 add.).A memorem 

mei RHplMI.A.P2 . dominus Ofn. B dominus deus noster HI 

deus noster PIM.AP2 5 uere in sele pt et beatissime-amisimus 

om. B beatissima, m. 2 beatissirue KM papae Y pape I papa 

et 8ubter grandem P'Mp2 m 6 in istam prouinciam (,,'rumql't JU 

m. 2 e:&p.) p2 7 penuria HY tuis praeceptis HpiMIAp2 patere 

Y parare pt possum.A 8 LXX PKVUBO astericis H uersibusque 

PplKYUM (m. 2 in morg. uerib;q;) opt 0 obelibusque H 

obolibuaque I uerubusque edt. edd. 9 distincta (post. i "'pro ,.as. 

1-2 ,. m. 1) K destincta I ob fraudem] ob siecudem (sic/) Y ob 

segnitiem 0 fraude Hpi YIP! II r m faude (sic /) A 

Digitized by Google 

•

e pis t u 1 a rum CLXXIII. 64:1 

inuiti, perdueuntur, ineluduntur, eustodiuntur, patiuntur tanta, 

quae nolunt, donec eis adsit uoluntas suscipiendi operis boni; 

quanto magis uos ab errore pemicioso, in quo uobis inimici 

estis, trahendi estis et perducendi ad ueritatem uel cognoscendam 

i uel eligendam, non solum ut honorem salnbrit8r habeatis, sed 

etiam ne pessime pereatis! dicis deum dedisse liberum arbibium, 

ideo non debere cogi hominem nec ad bonum. quare 

ergo iUi, de quibu8 supra dixi, coguntur ad bonum? adtende 

ergo, quod considerare non uis. ideo uoluntas bona misericor- 

10 diter inpenditur, ut mala uoluntas hominis dirigatur. nam 

quia nesciat nec damnari hominem nisi merito malae uoluntatis 

nec liberari, nisi bonam habuerit uoluntatem? non tamen 

ideo, qui diliguntur, malae suae uoluntati impune et crudeliter 

permittendi sunt, sed, ubi potestas datur, et a malo prohibendi 

15 et ad bonum cogendi. 

3 Nam si uoluntas mala semper suae permittenda est libertati, 

quare Israbelitae recusantes et murmurant8s tam duris flagellis 

a malo prohibebantur et ad terram promissionis compeUebantur? 

si uoluntas mala semper suae permitteoda est libertati, quare 

10 Paulus non est permissus uti pessima uoluntate, qua persequebatur 

ecclesiam, sed prostratu8 est, ut excaecaretur, excaecatus, 

ut mutaretur, mutatus, ut mitteretur, missus, ut, qualia 

fecerat in errore, talia pro ueritate pateretur? si uoluntas 

17 Et. 15, 22 sqq. 20 Act. 9, 1-9 

1 * tanta quae (fuit qy P tantaque .A 2 uoluDt. corr. nolunt M 

nee, m. til uid. 1 corr. donee F &sait eis B S pernieioaa" COlT. 

pernicio8o 0 4 trabendi (h t:J; corr. m. 1) M dedueendi 0 fIr '" 

uel cogno8cendam] ad cognoacendam B 5 eligandam, •. 2 eligendam 

M ut in honorem (in tn. 2 del.) pt teneatia B 7 deberi pi 

hominem cogi B nec in fine u. om. P 8 edixi F 11 hominem 

nec dampnari B 14 promittendi MA 15 cogendi aunt P 18 prohibeantur 

0 compellabantur, tn. 1 cow. eompeUebantur B 19 aemper 

om. MFAOptB edd. prader fNi cf. u. 16; p. 642, 1; 6 .. 8uae P 

20 qui pi 21 ecclesias et P excaecatu8 ut] et excaecatus ut Opt 

et excaecatusl (ut in fine u. om.) B et excaecatu8 est ut edd. 

XXXXUJI Au,. I •• t. U pan 3. 41 

Digitized by Google

646 S. Aureli Augustini 

8 Sed ecce facimu8, quod uoluisti; sic tecum agimus, ac si 

non dixerint uestri: 'Nee causa causae nee persona personae 

praeiudicat'. tu inueni, quid ilUe dicere debuerint, cum eis 

obiecta esset causa et pel'sona Primiani, qui damnatores suos 

et damnauit cum ceteris et damnatos ae detestatos in suo 5 

l'ut'SUS honore suscepit et baptismum, quem mOl'tui dederant. 

quia de ipsis in illa praeclara 8ententia dictum erato quod 

mOl'tuorum funeribus plena sint litora, agnoscere potius etaccep· 

tare quam elsumare et rescindere maluit totumque dissoluit, 

quod male intellegentes dicere soletis, quia qui baptizatur 10 

a. mortuo, quid ei pl'odest lauacrum eius? si ergo non 

dicel'ent: 'Nec causa causae nec persona personae praeiudicat'. 

J'ei tenerentur in causa Primiani; cum autern hoc dixerunt. 

immunem fecerunt ecclesiam catholicam, sicut nos adserebamus, 

a causa Caeciliani, 15 

9 Sed cetera lege, cetera discute. uide, utrum in ipsum 

Caecilianum, de cuius persona praeiudicare conabantur ecclesiae, 

aliquid mali probare potuel'int. uide, utrum non potius 

eHam pro illo multa -egerint et pluribus lectionibus. quas 

contra se pl'otulerunt et recitauerunt, causam eius bonam!O 

omnino firmauerint. lege ista uel legantur tibi. ronsidera omnia. 

retracta diligenter et elige, quid sequaris, utl'um nobiscum in 

Chdsti pace, in ecclesiae catholicae Imitate, in fl'aterna caritate 

7 cr. Aug. contra Gaudent. Donat. episc. I 54 s. fin. (Migne patrol. 

lat. XLIII p. 740, 85) 10 Eccli. 84, 30 

1 facimus] rac unus pi 3 quod P illi MA f 1 r m debuer pi 

4: abiecta FA subiecta C 5 in suo rorsus honores 0 in BUOS run us 

honores f l r m 6 et om. P 7 quia] quod 0 9 maluit (nit "'pra 

ras. m. tit uicl. 1) pt dissoluat, tn. 2 dis80luit pt 10 quia OIN. 

MFAOplR tdd. 11 a mortuoJ a mortuo et iterum tangit mortDuDl 

edd. p,'aeter m sec. sacr. litt.; cf. Aug. retract. I 21, 3 12 dieerent (n 

exp., ,ed puncto eraBO restitlltllm) pI diceret M (til. 1 CO". dicerentJ 

AOR 18 rei tenerentur] reiterentur P 14 assereb.amus II 17 praedieare 

R conabatur M (tn. 1 COTTo conabantur) FA 18 male, til. 2 

mali pt potuer pi 19 pro illa MFA 21 finnauerunt P 22 q4 pl 

in Christi om. P 

Digitized by Google

e p i stu 1 aru m CLXXIlIA. CLXXIr. 651 

uellem, ad quosdam illorum peruenire potuerunt, dispositio 

mea nequiuisset impleri, intelTuptam dictationem reliqueram 

cogitans hoc ipsum in aliquibus scriptis meis conqueri, ut 

seirent, qui possent, non a me fuisse eosdem libros editos 

5 sed ablatos, priusquam mihi editione mea digni uiderentur. 

uerum multorum fratrum uehementissima postulatione et maIi-" 

me tua iU8sione eompulsus opus tam laboriosum adiuuante 

domino terminare curaui eosque emendatos, non ut uolui, 

sed ut potui, ne ab illis, qui subrepti iam in manus hominuID 

10 axiel'ant, plurimum discreparent, uenerationi tuae per filium nostrum 

condiaconum carissimum misi et cuicumque audiendos, 

legendos describendosque permisi. in quibus si seruari mea 

dispositio potuisset, essent profecto etsi easdem sententias habentes 

multo tamen enodatiores atque planiores, quantum rerum 

1& tantarum eIplicandarum difficultas et facultas nostra patel'etur. 

sunt autem, qui primos quattuor uel potius quinque etiam 

slne prooemiis habent et duodecimum sine extrema parte non 

parua. sed si eis haee editio potuerit innotescere, omnia, si 

uoluerint et ualuerint, emendabunt. peto sane, ut bane epistu- 

!o lam seorsum quidem sed tamen ad caput eOl"undem librorum 

iubeas anteponi. ora pl'O me. 

1 Jispositione mea 0 2 interruptam diction em I interrupta dictatione Ml 

3 meis 8CriptiS edd. 4: p08sint L 5 ablatos] ab alio8 (CON'. aliis) U 

j adiuuante-emendatos om., in supmQre margo (m. 1 ?) add. H 9 sed 

in ras. (m. 1·?) H ne.ab 0 eis T 8ubrepti jam om:, 8. 14. 

m. 1 add. subrecti iam V subrepti. iam (j'Uit s) H bominQs (8 u:p.) L 

10 plurimnm... U 11 condiaconem V diaconum T unicuique L 

12 legendos scribendos OT legendos et scribendos V describendos 

(discribendos Mi) legendosque MMl 'edd. pennisit 0 mea dispositio 

serollri Y 18 essent ex CO". m. U, trid. 1 M 14 tamen .. (Juit en) H 

planitiores (ti eras.) Mt . 15 difficultaa.et H 17 probemiis ex corr. 

ft. 11&. td uid.; fuuse uid. pmiis H duodecim U parte non bis, 

posterius parte m. 1 del. V non parua om. Ml 18 sed] nam Ml 

potu_erit H 19 ualuerint et uoluerint M epistoJam seorsum et 

librorum inbeas anteponi in ras. m. vt _d. 2 H 20 eorundem] eorum M 

21 post iubeas ras. (iubE.'&8 iteratum fuuse uid.) U ora] uale ora H tI, 

ora pro me om. OLMI T ora pro nobis MV ora pro nobis amen U 

Digitized by Google 

..

• 

e pis t u 1 a rum C LXX VII. 687 

Qui natus est ex deo, non peccat, secundum ipsam. caritatem 

dictum est, quae sola non peccat. ad natiuitatem quippe, 

quae ex deo est, augenda et perficienda cal'itas pertinet, non 

ea quae minuenda est et cODaumenda cupiditas, quae tameD 

s quam diu est in membris nostris, lege quadam sua repugnat 

legi mentis; sed natus ex deo nec oboediens desideriis eius 

nee exhibens membra sua arma· iniquitatil:l peccato poteat 

dicere: lam non ego opel'or illud sed id, quod habitat 

in me peccatum. 

18 10 Sed quoquo modo se habeat ista quaestio, quia, etsi non 

inuenitul' homo in hac uita sine peccato, id tamen dicitur 

posse fieri per adiutorium gratiae et spiritus dei, quod ufo 

fiat, conan dum atque poscendum est, tolerabiliter in id quisque 

fallitur nec diabolica impietas sed error humanus est 

IS elaboranda et optanda adfirmare, etiamsi, quod adfil'mat, 

non possit ostendere; id enim credit fieri posse, quod cert& 

laudabile est uelle. nobis autern sufficit, quod Dull us in 

ecclesia dei fidelium reperitur in quolibet prouectu excellentiaque 

iustitiae, qui sibi audeat dicere non necessariarn pre- 

20 cationem orationis dominicae: Dimitte nobis debita nostra. 

1 I loh. 3, 9; 5, 18 4 Rom. 7, 23 6 Rom. 6, 12-13 8 Rom. 

7, 20 20 Matth. 6, 12; Luc. 11, 4 

1 qui natus t'st om. P J" (s. u. "'. 1 add. qui est) J'l (in margo tn. 1 add. 

qui 6) P'" Datus om. NPI]» secundum-688, 14 COD solari CZBectocodiciB 

folio perierunt N 3 quae ex] quex 0 do P caritas et pertinet 

PVT"t (et eras.) POP' (et exp.) pertinet caritas etld. 4 cupitas p,. 

:> repugnet p1P' 6 nec (ec m. fortaB8e 1 exp.) oboediens V 8 id 

expo V _ VI illud edd. 10 sed OJR. pi quod quo PYVI (m. ut 

uid. 2 quoquo) pi quo plp1CP7 (m. 1 carr. quoquo) se. (fuit d) TT"l 

sed P' quia] qui OP'. non om. C 12 domini P' 13 co (era8.) 

. conandum V canendum C cauendum p7 in eo m 14 sed] et OP7 

humanos C est elaborandA et obtanda (sic!) P" est elaborandu et 

optaoda ptp3 ee laboranda et optanda GP7 16 quo PVV1 (m. 2 

quod) P' 17 DO ! b', m. 1 corr. nobis • V 18 fidelium am. CP7 

reparituri. m. 1 carr. reperitur p7 reparaturi 0 proiectu OP' (m. 

ut uid. 1 corr. prouectu) excellentiaque iustitia PV (m. 1 ? corf'. 

excellenti atque justitia) ptp3p' e1:Cellentiaqu.e (fuit a) iustitia VI 6X-' 

cellentia atque iustitia CP' edd. praeter fA 

Digitized by Google

e p i 8 t u 1 a rum CLIXVIII. CLXXIX. 691 

tam quam deus oranduB sit, quo nos ad superandas temptationes 

adiuuet peeeatorum. sed ne quisquam inruens eorporaliter 

nos humanus casus afftigat, quoniam peccatol'um temptationes 

uincere ita sit iam in nostra positum potestate possibilitate 

rt naturae, ut hoc inaniter impetrandum orantibus arbitremur. 

non possumus una epistula breui omnia uel plurima tantae 

impietatis argumenta colligere, praesertim quia, cum ista 

seriberem, perlatores nauigaturi me inmorari diutius non 

sinebant. puto autem onerosum me non fuisse sanetis sensi- 

10 bus tuis, quod de tanto malo omni uigilantia domino adiuuante 

uitando tacere non potui. 

CLXXIX. 

DOMINO BEATISSIMO ET MERITO VENERABILI FRATRI ET CO 

EPISCOPO IOHANNI AUGUSTINUS IN DOMINO SALUTEM. 

1 16 Quod tuae sanctitatis scripta non merui, nihil audeo 8uscensere; 

melius enim perlatorem credo defuisse, quam me suspicor 

a tua ueneratione contemptum, domine beatissime et 

merito uenerabilis frater. nunc uero, quoniam sernum dei 

Lucam, per quem ista direxi, cito comperi esse rediturum, 

20 agam domino et tuae benignitati uberes gratias. si me litteris 

fuaris uisital'e dignatus. Pelagium uero fratrem nostrum, 

filium tuum, quem audio quod multum diligis, hanc ilIi 

suggero exbibeas dilectionem, ut homines, qui eum nouerunt 

1 honorandu8 P adiuuet temptationes pt 4 potestate p08itum T 

P088ibilitate, m. 2 et P088ibilitate P 5 orationibu8 l r m 6 breui J 

brui (sic!) P 8 con8criberem ppt edtl. inmori. m. 2 inmorari P 

9.onero8um (h eras.) P 10 omnique ppl m omniumque a ef 

v = cod. Vaticanll8 495 8. XV. 

U = cod. VaticanUS' 499 I. XV. 

Lovaniet18tl kane epistulam in Vaticanis e:eemplaribll8 f'tpertam 

primi ediMrunt. 

13 et merito] ae merito tdd. 19 rediturom esse U 

44* 

Digitized by Google

700 

S. A u reI i A a g a 8 tin i 

5 Sed quid hine diutius, quae de hae quaestione inter nos 

ego et praedictus uenerabilis frater Hieronymus satis litteris 

egel'im,us? ,et in hoc opere recentissimo, quod sub nomine 

Critobuli aduersus Pelagium modo edidit, eandem de ista 

re gesta dictisque apostolicis sententiam tenuit, quam beatis- 5 

simi Cypriani etiam nos secuti sumus. illud potius de origine 

animarum non propter partus adulterinos sed propter ionocentium, 

quod absit, damnatiooem, quod. opinor, oon stulte 

quaeritur, si quid a tali ac tanto didicisti uiro, quod recte 

responded ambigentibus possit, quaeso nobiscum communi- 10 

care non abouas. ita quippe mihi in epistulis tuis eruditus 

et suauis apparuisti, ut operae pretium sit tecum litteris 

conloqui. nescio sane quem librum eiusdem homiois dei. quem 

presbyter Orosius adtulit tuaeque dilectioni describendnm 

dedit, ubi de resurrectione carnis praeclare disputasse laudatnr, 16 

iam nobis peto non diifel'as mittere. ideo quippe non eum 

cito poposcimus, quia et describendum et emendandum utiqne 

cogitauimus, cui utrique operi largissimum iam putamus tempus 

indultum. memor 008tri deo uiuas. 

3-5 Hieron. dial. ada. Pelag. I 8 (Migne patrol. lat. XXllI p. 5(2) 

5 Cypr. ep. 71, S p. 713-774 ed. Hartel. 

1 quae] cum edd. 3 ante et in margo add. cum U 8 quod ut 

opinOft sed ut in ras. U 16 eum in ,.aB. U eum om, V I B,. 

Digitized by Google

e pis t u 1 a rum CLUJ:. CLXXXI. 701 

CLXXXI. 

INNOCENTIUS AURELIO ET 'OMNIBUS SANCTIS' EPISCOPIS QYI 

IN CON CILlO CARTHAGINENSIS ECCLESIAE ADFUERUNT DILEC 

TISSIMIS FRATRIBUS IN DOMINO SALUTEM. 

1 I) In requirendis diuinis l'ebus, quas omni cum sollieitudine 

deeet a saeerdotibuB, maxime a uero iustoque et eatholico 

traetari coneilio, antiquae traditionis exempla seruantes et 

N -= cod. AtrebatttlBis 644 (572) B. YIll. 

P = cod. Parisinua 9848 A 8. VIII-IX. 

V = cod. Vindoboneft8is 2141 8. IX. 

VI = cod. YindobomnsiB 2147 B. IX-X. 

pt = cod. Parisin", 8842 .A 8. IX-X. 

U == cod. VercelimBiB 76, 46 8. IX-X. 

R = cod. VallieelZianua A 5 B. X. 

L = cod. Laurmtiatlus ..ded. Flor. eeel. 82.8. X. 

p3 = cod. PaMnua 1454 8. X. 

P' = cod. PaMnus 1455 8. X. 

p6 = cod. PaMnus 12220 8. X. 

C = cod. Coloniemi8 113 s. X-Xl. 

pi = cod. PaMnua 8852 s. X-Xl. 

2 aurelio. m. 2 aurelio episcopo V aurelio episcopo URL; P08t Aurelio 

pe m omnia ROmina, quae sunt in ep. CLXXV, habent transscripta 

et omnibus sanctis epiecopis uel ceteris NPVVlp1URp3GP1 

(uel ceteris del.) edd. praeter m et omnibus suie episcopis uel ceteris p4 

et omnibus sanctis sanctissimis episcopis ueI ceteris L et ceterie pG m 

3 in consilio 0 in cartaginiensi concilio (om. ecclesiae) pe in Cartbaginensi 

concilio m cartaginensis, corr. cartaginiensis pi carthaginiensia 

NPYV'

e pis t u I a rum CLXXXI. CLXXXII. 715 

[Et alia manu:] Bene ualete, fratres. 

CLXJXII. 

INNOCENTI US SILVANO SENI. VALENTINO ET CETERIS QVI IS 

MILEVITANA SYNODO INTERFUERUNT DILECTISSIMIS FRATRIr, 

BUS IN DOMINO SALuro. 

1 Inter ceteras ecclesiae Romanae curas et apostolicae sedis 

occllpationes, quibus diuersorum consulta fideli ac medica 

disceptatione tractamus: frater et coepiscopus noster Iulius 

dilectionis uestrae litteras, quas ex Mileuitano concilio cura 

10 fidei prQpensiore misistis, mihi inopinanter ingessit Carthaginensis 

etiam synodi querelae parilis scripta subiuogeos. 

1 fratres om. lIB fratres. contulli (contulli m. !l del.) N pOBt frat res 

B. u. m. !l acId. eontuli V fratres et ad latus datil VI Kl' Feb pc theo 

.losi ag VlI et luni Jill ti uc pe fntres. Et ad latus: Quinto Calendas 

II T fratres. Et ad latus: Data VI. KaI. Feb. post eonsulatum Theodosii 

August. VII. et Iunii Quarti u.-c: m; ct. ad"otationem ad p. 730, 11 

N = cod. AtrebateMiB 644 (''12) B. VIII. 

V = cod. Vindoblmmsis 2141 B. IX. 

VI = cod. Vi"dobonensis 214'1 B. IX-X. 

pi = cod. PaMnus 3812 A 8. IX-X. 

p2 = cod. Parisin", flOU. acg. 1443 B. IX-X. 

p3 = cod. Parisi"", 1454 B. X. 

P' = cod. Pari8iflus 1455 8. X. 

C = cod. Colonien8is 113 B. X-XI. 

p1 = cod. PaMJaIUl 3852 8. X-Xl. 

3 Beni om. p2 pro et ceteris fIOlllina, quae BUnt in ep. OLXX·VI. 

omiBBiB tredtcim (Augustino-Malcho et Petro) p2 habet tranB8cripta 

4 mileuitano p2 milebitana NP' melibitana V (raB. et corr. meleuitanal 

VI (raB. et corr. m. 2 mileuitana) mel,uitana pip3 melibittana, m. 1 (?) 

corr. mileuitana P" 6 Romanae ecclesiae edd. 7 consultu C consoltum 

pl fidei Be pipS fidelial p2 modiea CPT edd. 8 tractamur 

P' tractauimuR 0 et quoepiscopus pi. 9 milebitano 1" meliuitano 

VVI (corr. mileuitano) plpa meleuitano 0 melibittano. m. 1 (??) 

·corr. mileuitano) pl coneiliol Ilia auctoritate concilio p7 nri. auctoritate 

consilio 0 10 propensiore (post. r in raB. 1-2 I. III. 1) V ).ropenBione 

0 carthaginienBis NVV1P2 11 &IA 0 puerilia N (m. 2 

parili) VV1plp3p& parili OP" (m. tit tlid. 1 corr. parilia) B. (= sed) 

iungens 0 

Digitized by Google

e pis t u 1 a r u til CLXXXIl. 728 

hibemus, uere extra ouile remanentes eIpectantis hostis rabidis 

faucibus gluttiantur, quos in semet ipsi in spiculis malae 

disputationis armarunt. bene ualete, fratres. Dat. VI. Kt Fcbr. 

Honorio et Constantio uu. cc. conss. 

1 uere] uelut plp3 remantes, m. 1 COTT. remanentes N dbi (ea:p.) 

relDanentes PI Imanentes p2 expectantis om. Plp3CP' expeetantis 

(i ita TaB. m. 2) VI expectantes V (M. t" uid. 1 corr. elpectantia) pt et 

elspectantes 711 bos, til. 1 (?) corr. bostis po rauidis N (corr. 

rabidis) V (IN. 1 CON'. rabidia) V' (m.. 1 ? CON'. rabidia) 1" rapidia p2pi 

em. 1 COrT. rabidis) lapidia 0 2 quos in, m. 2 quae in Vi quas ill 

p2 til quo auetore p1pS se p2 ipai in (in del. til. 2 corr. ipsos) 

N ipai •• VI ipsi I (I up.) P' ipsi (om. in) p2 ipsos quosdam pi ipsos 

quondam pi ipsos 711 ipais cett. edd. apeeulis 0 male pl S beneconS8. 

om. p2 bene ualete fratres in margo til. tIt "id. 1 1" data 

P 31J7 datum edd. selto fl,.m febroariis, m. 2 febroariaa N feb 

VVI1)4 fb p3 4 horio, m. 1 COTT. bonorio N constantino plO ce.l 

a VI consQlibns plpS conss. contuli contra sectam pelagii N coDs. 

contuli V eons. VI 

• 

Digitized by Google

730 

8. A u r e Ii Aug u s tin i 

et cotidiana gratia cui non sit recte sentienti ubelTimum 

disputare? anathemet ergo ista, quae sen sit, ut illi, qui eius 

sermonibus fuerant praeceptisque conlapsi, quid tandem habeat 

fides uera, cognoscant. facilius enim reuocari poterunt, cum 

ista a suo senserint auctore damnari. quod si ille pertinaciter 5 

in hac uoluerit impietate persistere, agendum est, quatenus 

uel his possit subueniri, quos non suus sed huius magis error 

induxit, ne et illis baec medicina pereat, cuiull iste talem non 

admittit nee postulat curam. 

[Et alia manu:] Deus uos incolumes custodiat, fratres 10 

carissimi. Dat. VI. Xl. Febr. 

1 et 0".. UUI G","". de cotidiana (de ap.) P' gratia 0.. UUl 

Gat1,. ,dei gratia a cui] cum apr s8ntenti, m. 1 corr. sentienti 

V sententi., m. 1 corr. seotienti. (a eras.) Vi sentient P' 2 anathemet, 

m. 2 anathematizet N aDathematizet pI pi eda. pt'aeter GptA. 

ista. (m eras.) quae VI istaq: 0 seotit U1J1 3 praeeeptiqne tJ 

qni 11 hat U hat Ul 4 nra, m. wt wid. 2 corr. nera p7 uri C 

reuocare NPOp7 (m. 1 CO". renoeari) pot.erunt (fw u) V potuernnt 

a 5 suo (0 e:x; ras.) VI actore, m. 1 corr. anetore V damnan 

(i in ras. fJ l. m. 2) P dampn&re, Ill. 1 00tT. dampnari pI illi l-CJ1 

pertinaci plp30p7 pertinatia UUl 6 noluermt UUl pietate. tHo 1 

corr. impietate pi pstatere (ftc l) a pentare UUI GiintA. 7 iis f l r 1ft 

subuenire, m. 1 (?) COf'r. subueuiri P' suus, poat. u i. rtll. (m. I?) VI 

suos NPEVp3JN magis (gis ez corr. m. 1/ pt 8 De om., 8. N ••• 1 

add. Ul fllis] in iUis plpa illi UUl cuius] oQ UUl GtitlIh. 9 adlOittat, 

m. 1 corr. admittit P" 10 et alia manu OM. codd. pratter aUt tdd. 

ante mj cf. p. 715, 1 11 data NEUUl m GUth. dattl P datum cnt. edtl. 

daturP' Vlom. UUI feb ytP4CebrnariasPlp3februariis,m.fJfebruariasN 

• 

febroarii E feboris P FeBR p' colis theodosii aug' & ianii qrti palladi' 

ne U fef>r et tleiJICepB eadem m., qwa epiftulae jtaBcriptio, poatea add . 

• 

p' cons theodosio (tn. 1 corr. theodosii) august' et iunii qrti palladis 

DC ut februarias post eonslllatum giorioaissimi 1'heodosii A.ugum ViI et 

lunii Quarti Palladii u. c. tn Febr. post eODs. Theodosii Aug. et hnH 

Qnarti Palladii u. c. GUJ&th.; cf. aanotatiotaem ad p. 715, 1 

Digitized by Google

The End. 

World Public Library Association

corpvs scriptorvm ecclesiasticorvm latinorvm, vol. xxxxiiii

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?