opera quae supersünt omnia. - ARCHIVE OUVERTE UNIGE
opera quae supersünt omnia. - ARCHIVE OUVERTE UNIGE opera quae supersünt omnia. - ARCHIVE OUVERTE UNIGE
71 EPISTOLAE 3188—3189 72 3188. WOLPHIÜS BULLINGERO. Tradil ei versionem suam libelli Heshusiani quem « germcmico latinum fecerat in gratiam Calvini. (Ex autoschediasmate bibl. Turic. civic. F. 41. olim. Bpp. VI. fol. 285. — Simler. Vol. 97.) D. Bullingero T. C. Ioannes "Wolphius ') S. D. Saepe et multam cum singulari dolore cogito, BuUingere pater, quantum haec de eucharistia cqntentio progressus evangelii sit remorata. Hoc antem potissimum tempore has cogitationes in animo meo resuscitarunt, et nulla iniuria lacessitae Ioachimi Westphali invectivae, et aliorum eiusdem factionis non tarn ineptae quam importunae confessiones. Qui dolor auctus iam recens édita Tilemanni confessioue quum ad meam erga te observantiam summam accessisset, effectum est facile, ut quemadniodum velles, Tilemannicam illam confessionem facerein latinain. In quo certe quanta fide et diligentia mentem et sententiam scriptoris spectaverim, tu non solum ex meis ad D. Calvinum hac de re datis literis, verum etiam ex ipsa versionis lectione cognovisti. Porro quum huius con versionis exemplum meum ad Calvinum, cuius gratia potissimum scriptum hoc voluisti latinum fieri, Genevam miseris, ut aliud apud te exstaret, hoc ipsum tibi manu mea descriptum destinavi. Nam quum hoc agas ut, qui germanica Lutheranorum scripta impediti ignoratione linguae non legunt, quoquo modo intelligant, non ut persuasum est aliquibus omnem contentionem esse inter nos et illos in verbi controversia positam, multoque magis illos non doctrina solum et studüs, verum etiam odiosa et eiectione et scriptis inimicis, quasi castris pariter et armis, a nobis dissidere: sane ut id facerem et ad institutum tuum utile et tibi gratum fore existimavi. Eius enim generis atque modi hoc est scriptum ut ex eo non tarn animos quam doctrinani horum hominum, qui quidem velint, facile queant explorare. Veluti ardere eorum animos odio, nostrorum doctorum acerbae illae contumeliae et venenatae calumniae significant. Doctrinam autem et crassissimis ac densissimis esse circumfusam tenebris et dissidere a se ipsa secumque discordare docent nos eorum pronunciata extra modum absona et absurda et secum ipsa pugnantia, quaeque et sanae mentes et sacrae literae et sacramenta ipsa aspernentur ac xespuant. Quae quum ipse multo plenius et melius 3188.1) Buttingeri affinis, ». d. m.adaedes JB. V. et professor TuriceTisis vide not. 13. praeced. ep. quam ego possim vel cogitatione comprehendere vel verbis efferre intelligas, non necesse habeo commemorare. Illud potius te, reverende pater, oro ut hoc quidquid est mei in te pariter atque rempublicam ipsam studii benigne accipias, et me qui te summa observantia colo, quod soles, ames. 3189. WOLPHIÜS CALVINO. Mittit ei libellum Htshusii ab ipso latine versum et simul cuius farinae sit ostendit. (Ex antogropho Cod. Genev. 113, fol. 32. Exstat quoque in eodem cod. Turic. ac praecedens, fol. 163 et apnd Simlerum.) Olarissimo viro D. Ioanni Oalvino ecclesiae Genevensis antistiti vigilantissimo domino suo reverendo. S. P. Mittit ad te, Calvine vir clarissime, D. Bullingerus quam ab autore germanice scriptam ego ipsius hortatu latinam feci Tüemanni de coena Domini confessionem. Qualis autem vel sit ilia autoris ipsius germanica scriptio, vel videri tibi debeat, haec mea translatio te certe, in quem potissimum scribitur, admonendum duxi. Ac Tilemannus quidem, quod pro eo ac l ) iudicio vales ipse facile videris, novum ac quod non antea plus centies sit eversum, argumentum nullum affert, nisi nobis nihil sit ad haec duo quod respondeamus : quorum alterum ab Ill rai . Prinoipis Electoris Palatini Constitutionibus ecclesiasticis, 2 ) alterum a germanica quadam cantilena ducit. Sed libellum ilium, qui alioquin est parvus et, quia praeter male constitutam propositionem habeat nihil, futurus fuerat multo minor, sie tarnen conviens et calumniis replevit ut, si nominis sui inscriptione abstinere eum modo sivisset ambitio, famosum posses appellare. Est enim, ut omittam alias, mera calumnia quod Anabaptistas et Suenckfeldium nobis annumerat: quorum illi nullum in ecclesiis nostris locum habent, hie de corpore Christi in coelestem gloriam assumpto docens, ad illos propius quam ad nos accedit, utrique a nobis âiç âïa naatäv dissentiunt. Est venenata ac pestifera calumnia quod Ill mi . Principis Electoris Palatini ecclesiasticas Constitutiones, quas fortasse nunquam nostri vider un t, quasque esse extra omnem controversiam positas ipse non igno- 3180. 1) sie uterque codex. Seribere volebat : pro eo quo. 2) Ottonis Henrici a. 1556. (Richter, KOO. II. 177.)
73 1560 MAI. 74 rat, a doctoribus nostris condemnari scribit. Equidem et illum ipsum Principe«! Palatinum nos cultu et honore maximo dignum duoimus, et eius ipsins parentes atque proavos nostri majores seniper coluere. Quaecunque ergo seu in religionis, seu in civilibus et externis rebus, ad salutem atque incolumitatem suorum hominum tuendam constituit, ea non dico damnare sed etiam leviter culpare est alienum a nostra erga Ill m Principem illnm observantia summa ac propo singulari. Sed etsi sint Constitutions et cantilenae quae nostrae, quam sacrae literae ipsae probant, doctrinae maxime adversentur, illius in nos furoribu8 suffragentur, an ideo causa cademus? Annon constitutionibus et cantilenis constitutiones et cantilenae poterunt opponi? Egregium vero se et expeditum disputatorem eo ipso praestat quod quae ex illa crassa de corporis Christi in sacra coena praesentia opinione vere colligi possunt absurda dogmata, non quemadmodum oportuit certa ac solida demonstratione, sed quod ei fuit factu facilius, intitiatione sola refellit. Quo ipso quid, quaeso, est absurdius? quid item ridiculum magis? perinde enim facit ac si Cleonem Aristophanes, quem habere pedem alterum in castris alterum in concione dixerat, curio8itatis sive nohrjiQayiioavvtic accusasse videri nolit, aut si Demosthenes suis civibus adversus Philippum multa consulens, videri nolit Philippum urbis imperio prohibere. Ita ille non vult videri cum papistis consentire quum propositionem illam: Hoc est corpus meum, perinde ac papistae soient corporaliter et realiter exponat: non vult esse ubiquista quum corpus Christi dicat ubique esse, eodemque in reliquis omnibus modo. Quamobrem eum, quando potius conviens et calumniis quam solidis argumentis pugnandum sibi duxit, quo pugnae génère seit ecclesiae plus damni quam utilitatis afferri, sane miror te et Zuinglium in quos adeo acerbe et petulanter inveheretur potissimum sibi delegisse qui ambo quas non sentiretis eius contumelias vobis minime graves possetis existimare. Ille enim vita hac defunctus hisque miseriis et molestiis omnibus exemptu8 et inali nihil sentit et apud superos in Domino suavissime conquiescit. Tu vero, Calvine doctissime, qui G-allus es natione et germanici sermonis usum nullum habes, quid ille in te conviciorum exspuat, nihilo magis quam ego si arabice increper, intelligis. Me vero, ut illo omisso iam de mea translatione aliquid dicam, scito etei id assequi non potuerim, ut eius quem theologiae doctorem ipsa libelli inscriptio praedicat dignitati mea latina par esset oratio, tarnen quanto potui studio in hoc incubuisse, ut quando me verborum illius vestigiis insistere vol res vel verba ipsa non sinerent, saltern eius inentem et sententiam propriis et gravibus et fervorem doctoris huius referentibus verbis efferrem. Ubi vero illi ipsi usu venit ubi vel memoria lapsus, vel iudicio suo falsus, modo quod assumpsisset nulla conclusione detei-minaret, modo quid sibi vellet aut ego non assequerer, aut fortassis etiam ipsemet nesciret, certe necesse habui quae videretur ad propositum eius aptissime convenire sententiam afferre. Veluti in eo * paragrapho quem de demonstrationibus Euclideis scribit, ubi te et Zuinglium agnoscit acutos et eruditos philosophos, quod assumit, ad verbum in germanico eius scripto, sic habet: „quoniam ratio non valet in fidei rebus" — ibi sistit orationem nec procedit ad ullam conclusionem, sed subiicit ilia verba: „quomodo vellomus nos alias credere quod très personae unus deus sunt?" Quid hic faceres, Calvine doctissime? Ego quod interpretem fidum decet mutata orationis forma quam autor tueri velle videbatur soquutus sententiam eum locum sic verti: „Sed in rebus religionis atque christianae fidei humana ratio in consilium nequaquam adhibetur. Qua enim ratione adduceremur ad credendum très personas deum unum esse?" Ac rursus in eodem * paragrapho, ubi de Euclidearum demonstrationum autoritate minuenda verba facit, si verbum verbo reddas quod germanica scripsit, sic habet eius oratio: „Si Euciidis deinonstrationes ac non Dei verbum in ecclesia Dei debent valere, est profecto apud Christianos putiïdum argumentum" etc. Quid tu, Çalvine doctissime? Annon ex hils verbis contra Tilemannum colliges? Certe enim si demonstrationes Euclideae ex quibus dicit argumenta vestra sumi, verbo Dei praeferendae fuerint, argumenta vestra non erunt, ut ipse dicit, putrida, sed bona ac firma. Quem sensum ego, quoniam cum mente et sententia scriptoris pugnat, non sum ausus sequi, sed eum locum transtuli ad hune modum: „Ac nisi demonstrationibus Euclideis plus quam Dei verbo tribuendum videatur, putridum sane est et videbitur hominibus christianis hoc argumentum" etc. Quae modo in verbis, modo in membris et incisis aliéna a proposito suo et secum ipsa pugnantia ponit, ut adesse contra naturam, quod ego intelligo, adversante et répugnante natura; et ita adesse ut de natura nihil decedat et immutetur, quod ego secundum naturam aut naturae ipsius habitu adesse accipio, itemque adesse corporaliter sed non corporali modo, et alia generis eiusdem quae et ad translationis rationem minus spectant, et citra circumductionum atque sententiarum confusionem ponipotuere praetermitto. Sed et haec ipsa non eo perstrinxi ut vel te quid esset observandum admonerem, vol autoris existiinationi apud te detraherem, sed ut ostenderem quanta fide et diligentia quum verba tum mentem autoris in convertendo speotaverim teque sine Tüemanni iniuria conviciorum eius certiorem fecerim. Haec ipsa vero non tain otii quam meae erga te
- Page 3: GE Biblioth. pub. et univ. 10612919
- Page 6 and 7: PHlftlv
- Page 9: THESAURUS EPISTOLICUS CALVINIAJSrUS
- Page 13 and 14: 3151. BEZA BÜLLLNGERO. MDLX. Tradi
- Page 15 and 16: 5 1560 IANUAR. 6 diensium, ut ex mu
- Page 17 and 18: 9 1560 IANUAR. 10 rimus toto fere a
- Page 19 and 20: 13 1560 FEBRUAR. U 3161. CALVINUS B
- Page 21 and 22: 17 1560 FEBRUAR. 1» animo fuerat,
- Page 23 and 24: 21 1560 FEBRUAR. 22 3166. STÜRMIUS
- Page 25 and 26: 25 1560 MART. 2G a Lasco die 8. Ian
- Page 27 and 28: 29 1560 MART. 30 par deçà. De sor
- Page 29 and 30: 33 1560 MART. 34 ludimagistrum Augu
- Page 31 and 32: 37 1560 MART. 38 Tranquillum eccles
- Page 33 and 34: 41 1560 APRIL. 42 quam fieri potest
- Page 35 and 36: 45 1560 APRIL. 46 quoque vestro pro
- Page 37 and 38: 49 1560 APRIL. 50 quanquam inter om
- Page 39 and 40: 53 1560 APRIL. 54 et doctissimo mei
- Page 41 and 42: 57 1560 APRIL. 58 D. Franciscus le
- Page 43 and 44: 61 1560 APRIL. 62 giis apud Christu
- Page 45 and 46: 65 1560 APRIL. • 66 main lequel a
- Page 47: 69 15G0 APRIL. 70 concordia, sed ea
- Page 51 and 52: 77 1500 MAI. 78 Clarissimo viro D.
- Page 53 and 54: 81 1560 MAI. 82 ecquid fuissent oon
- Page 55 and 56: 85 1560 MAI. 85 palam fieri. Re aud
- Page 57 and 58: 89 1560 MAI. 90 3200. OALYINUS UTEN
- Page 59 and 60: 93 1560 MAI. ' 94 ex evanidis quae
- Page 61 and 62: 97- 1559 MAI. 98 quo nomine et tuis
- Page 63 and 64: 101 1560 IUN. 102 flectendum esse o
- Page 65 and 66: 105 1560 IUN. 106 legitimis habendo
- Page 67 and 68: 109 1560 IÜN. 110 graviter invisum
- Page 69 and 70: 113 1560 IUN. IM Riohenvillensi dix
- Page 71 and 72: 117 1560 IUN. lis private cupiditas
- Page 73 and 74: 121 1560 IUN. 122 nunc trepidant. E
- Page 75 and 76: 125 1560 IUN. 126 Si autem idem Pol
- Page 77 and 78: 129 1560 IÜN. 130 Fidelibus Christ
- Page 79 and 80: 133 156 banc quoque sub vitae finem
- Page 81 and 82: 137 1560 IUN. • 138 copum habent,
- Page 83 and 84: 141 1560 IUN.—IUL. 142 ram adhuc
- Page 85 and 86: 145 1560 IÜL. 146 meque libenter a
- Page 87 and 88: 149 1560 IUL. 150 3339. VILLEGAGNON
- Page 89 and 90: 153 1560 IUL. 154 ignotus tui rero
- Page 91 and 92: 157 1560 IUL. 158 Quum de Christi r
- Page 93 and 94: 161 1560 AUGUST. 162 a quo et natur
- Page 95 and 96: 165 1560 AUGUST. 166 que expulsam e
- Page 97 and 98: 169 1560 AUGUST. 170 professus es q
73 1560 MAI. 74<br />
rat, a doctoribus nostris condemnari scribit. Equidem<br />
et illum ipsum Principe«! Palatinum nos cultu et<br />
honore maximo dignum duoimus, et eius ipsins<br />
parentes atque proavos nostri majores seniper coluere.<br />
Quaecunque ergo seu in religionis, seu in civilibus<br />
et externis rebus, ad salutem atque incolumitatem<br />
suorum hominum tuendam constituit, ea non dico<br />
damnare sed etiam leviter culpare est alienum a<br />
nostra erga Ill m Principem illnm observantia summa<br />
ac propo singulari. Sed etsi sint Constitutions et<br />
cantilenae <strong>quae</strong> nostrae, quam sacrae literae ipsae<br />
probant, doctrinae maxime adversentur, illius in<br />
nos furoribu8 suffragentur, an ideo causa cademus?<br />
Annon constitutionibus et cantilenis constitutiones<br />
et cantilenae poterunt opponi? Egregium vero se<br />
et expeditum disputatorem eo ipso praestat quod<br />
<strong>quae</strong> ex illa crassa de corporis Christi in sacra coena<br />
praesentia opinione vere colligi possunt absurda dogmata,<br />
non quemadmodum oportuit certa ac solida<br />
demonstratione, sed quod ei fuit factu facilius, intitiatione<br />
sola refellit. Quo ipso quid, <strong>quae</strong>so, est<br />
absurdius? quid item ridiculum magis? perinde<br />
enim facit ac si Cleonem Aristophanes, quem habere<br />
pedem alterum in castris alterum in concione dixerat,<br />
curio8itatis sive nohrjiQayiioavvtic accusasse videri<br />
nolit, aut si Demosthenes suis civibus adversus<br />
Philippum multa consulens, videri nolit Philippum<br />
urbis imperio prohibere. Ita ille non vult videri<br />
cum papistis consentire quum propositionem illam:<br />
Hoc est corpus meum, perinde ac papistae soient<br />
corporaliter et realiter exponat: non vult esse ubiquista<br />
quum corpus Christi dicat ubique esse, eodemque<br />
in reliquis omnibus modo. Quamobrem eum,<br />
quando potius conviens et calumniis quam solidis<br />
argumentis pugnandum sibi duxit, quo pugnae génère<br />
seit ecclesiae plus damni quam utilitatis afferri,<br />
sane miror te et Zuinglium in quos adeo acerbe et<br />
petulanter inveheretur potissimum sibi delegisse<br />
qui ambo quas non sentiretis eius contumelias<br />
vobis minime graves possetis existimare. Ille enim<br />
vita hac defunctus hisque miseriis et molestiis omnibus<br />
exemptu8 et inali nihil sentit et apud superos<br />
in Domino suavissime conquiescit. Tu vero,<br />
Calvine doctissime, qui G-allus es natione et germanici<br />
sermonis usum nullum habes, quid ille in<br />
te conviciorum exspuat, nihilo magis quam ego si<br />
arabice increper, intelligis.<br />
Me vero, ut illo omisso iam de mea translatione<br />
aliquid dicam, scito etei id assequi non potuerim,<br />
ut eius quem theologiae doctorem ipsa libelli inscriptio<br />
praedicat dignitati mea latina par esset<br />
oratio, tarnen quanto potui studio in hoc incubuisse,<br />
ut quando me verborum illius vestigiis insistere<br />
vol res vel verba ipsa non sinerent, saltern eius<br />
inentem et sententiam propriis et gravibus et fervorem<br />
doctoris huius referentibus verbis efferrem.<br />
Ubi vero illi ipsi usu venit ubi vel memoria lapsus,<br />
vel iudicio suo falsus, modo quod assumpsisset<br />
nulla conclusione detei-minaret, modo quid sibi vellet<br />
aut ego non assequerer, aut fortassis etiam ipsemet<br />
nesciret, certe necesse habui <strong>quae</strong> videretur ad<br />
propositum eius aptissime convenire sententiam<br />
afferre. Veluti in eo * paragrapho quem de demonstrationibus<br />
Euclideis scribit, ubi te et Zuinglium<br />
agnoscit acutos et eruditos philosophos, quod assumit,<br />
ad verbum in germanico eius scripto, sic habet:<br />
„quoniam ratio non valet in fidei rebus" — ibi<br />
sistit orationem nec procedit ad ullam conclusionem,<br />
sed subiicit ilia verba: „quomodo vellomus nos<br />
alias credere quod très personae unus deus sunt?"<br />
Quid hic faceres, Calvine doctissime? Ego quod<br />
interpretem fidum decet mutata orationis forma<br />
quam autor tueri velle videbatur soquutus sententiam<br />
eum locum sic verti: „Sed in rebus religionis<br />
atque christianae fidei humana ratio in consilium<br />
nequaquam adhibetur. Qua enim ratione adduceremur<br />
ad credendum très personas deum unum esse?"<br />
Ac rursus in eodem * paragrapho, ubi de Euclidearum<br />
demonstrationum autoritate minuenda verba<br />
facit, si verbum verbo reddas quod germanica<br />
scripsit, sic habet eius oratio: „Si Euciidis deinonstrationes<br />
ac non Dei verbum in ecclesia Dei debent<br />
valere, est profecto apud Christianos putiïdum<br />
argumentum" etc. Quid tu, Çalvine doctissime?<br />
Annon ex hils verbis contra Tilemannum colliges?<br />
Certe enim si demonstrationes Euclideae ex quibus<br />
dicit argumenta vestra sumi, verbo Dei praeferendae<br />
fuerint, argumenta vestra non erunt, ut ipse<br />
dicit, putrida, sed bona ac firma. Quem sensum<br />
ego, quoniam cum mente et sententia scriptoris<br />
pugnat, non sum ausus sequi, sed eum locum<br />
transtuli ad hune modum: „Ac nisi demonstrationibus<br />
Euclideis plus quam Dei verbo tribuendum<br />
videatur, putridum sane est et videbitur hominibus<br />
christianis hoc argumentum" etc. Quae modo in<br />
verbis, modo in membris et incisis aliéna a proposito<br />
suo et secum ipsa pugnantia ponit, ut adesse<br />
contra naturam, quod ego intelligo, adversante et<br />
répugnante natura; et ita adesse ut de natura nihil<br />
decedat et immutetur, quod ego secundum naturam<br />
aut naturae ipsius habitu adesse accipio, itemque<br />
adesse corporaliter sed non corporali modo, et alia<br />
generis eiusdem <strong>quae</strong> et ad translationis rationem<br />
minus spectant, et citra circumductionum atque<br />
sententiarum confusionem ponipotuere praetermitto.<br />
Sed et haec ipsa non eo perstrinxi ut vel te quid<br />
esset observandum admonerem, vol autoris existiinationi<br />
apud te detraherem, sed ut ostenderem<br />
quanta fide et diligentia quum verba tum mentem<br />
autoris in convertendo speotaverim teque sine Tüemanni<br />
iniuria conviciorum eius certiorem fecerim.<br />
Haec ipsa vero non tain otii quam meae erga te