opera quae supersünt omnia. - ARCHIVE OUVERTE UNIGE

761 1561 SEPTEMB. 762
eins maxime cnperet obsequi, me nunquam fuisset
dimissurus. Deinde illam sum adhortatus ad persistendum
in coepto, quod ista refdrmatione non
solum profutura esset regno Galliae, verum toti
reip. christianae. Me quidem non negare gravia
pericula imminere, sed non timendum esse, quod
semper Deus adfuerit huic rei studentibus. Âsam,
Iosaphatum, Ezeohiam, Iosiam iuvisse qui correxerunt
popnlum qui idololatria prorsus corruptus esset.
Constantius, quum haberet collegas, imo superiores,
Diooletianum et Maximianum, ausus est Christum
agnoscere: Constantinus, in gravissimis periculis
pacem dare ecclesiae, qui collegam Licinium sortitus
erat Christianis inimicum. Et si Deus istos
iuvit non erit sui dissimilis. Beges potissimum
huic Domino servire oportet, ita ut pro illius non
pro hominum voluntate colatur. Nunc vero id
unum maxime studendum ut religio et sacramenta
ad prima initia revocentur et superstitiones removeantûr.
Deum quidem id potuisse absque opera
principum facere, et aliquando fecisse. Verum ordinaria
via principes decrevisse illustrare. Subdidi
praeterea, eos non esse audiendos qui affirmant ad
principes hoc non attinere, quum in Deuteronomio
c. 17 aliter statuatur, et Paulus velit magistratum
esse promotorem bonorum operum, inter quae divinus
cultus priorem locum teneat. Quare adhortabar
ut officium faceret. Aiebat se cupere ut Veritas
agnosceretur, et eo nomine hue vocasse ut consilium
darem quomodo posset iniri concordia, ita ut absque
adversariorum offensione pax haberetur. Ibi ego
dixi, me nihil boni de eorum voluntate mihi posse
promittere. Istis nonnihil offendebatur, sed addebat,
cum illis benigniter ac dulciter agendum. Ad id
ego : Sic agetur, modo nihil de veritate imminuatur
aut decidatur. Aiebat idem sibi placere, subiieiens
tot esse discordias et seditiones in regno causa religionis
ut admodum turbaretur. Tum illam admonui,
hoc non esse mirum quod Christus talia eventura
praedixerit in evangelii praedicatione, profitebaturque
se venisse ut gladium, non pacem immitteret,
ac ignem accendisse, neque aliud velle nisi ut ardeat,
neque posse religionem puram ac veram instaurari
citra crucem. Si verae puraeque religioni
studere polliceatur, fore ut non haberet fideliores
subditos nostris. Hoc mihi negavit ita esse, quod
primi arma sumpsissent. Illam oportere forti animo
esse ac sincere istam provinciam aggredi, et Deum
non defuturum qui leniat mala et patientiam largiatur.
Respondit: Si per istos praelatos desperas
ecclesiam reformandam, quodnam consilium habes
de rerum compositione? In praespntia, dixi, non
aliud occurrere nisi ut libère sineret evangelicos ad
sacros coetus convenire, dando eis templa in quibus
haberentur sacrae conciones. Nam si hoc efficeret
veritatem sese ultro patefacturam, nee opus fore
colloquiis aut disputationibus. Non abnuebat, sed
ecclesiasticorum pace ac voluntate voluisset id
fieri. Quare me rogabat ut apud nostros operam
darem ut aliquis cum illis consensus iniretur, quod
sciret me autoritate ac doctrina plus oaeteris valere.
Hoc mihi non esse tribuendum, respondebam,
sed verbo Dei salvo me recipiebam facturum quae
possem. Ula dicebat se postea me saepius alloquuturam,
de tempore vero aut hora nihil constituit,
quum de eo a me rogaretur, sed monebat ut tum
accederem quum ab ea essem accersitus. Interea
de Augustana confessione rogare coepit quidnam
iudicarem. Dixi, mihi videri nobis debere sufficere
verbum Dei, quod ibi omnia luoulenter confineantur
quae ad salutem faciant, nec si reciperet illam,
propterea conciliationem sequuturam cum Romanensibus,
quum illam ut haereticam proscripserint.
Quum haec ultro citroque dicta fuissent, petiit
Regina ut cum summo regni cancellario (qui seorsim
a nobis, qui soli colloquebamur nemine praesente,
deambulabat) loquerer. Blum hominem aiunt rem
bene tenere nec, quoad animum, religioni adversari.
Sed quum totus politicus sit rem minime promovet
sed ei potius incommodât. Ostendi ei per episcor
pos et cardinales reformationem exspectandam non
esse, quod illi pro suis opibus contenderent. Annuebat
ita esse, verum laudabat interea confessionem
Augustanam. Cui ego respondi eadem quae
antea Reginae dixeram, plura nimirum adiecturus
nisi colloquium nostrum fuisset interruptum. Rex
quippe Navarrenus accessit ad nos, et quidem solus,
et sese ingessit inter nos duos tertium. Et priusquam
loqueretur mecum quaedam cancellario dixit
quae non intellexi. Ad me deinde conversus coepit
interrogare an Tiguro venissem, quid ibi profiterer,
quamdiu in ea urbe fuerim et quo tempore reliquerim
Italiam? Et permulta huius generis. Ego
autea Reginae tradideram literas nostri magistratus
quae tum ad earn tum ad filium Regem datae
fuerant, in manibus autem habebam quae ad ipsum
regem Navarrae pertinebant. Is vero quum animadvertisset
me ignorare cum quo loquerer, ultro
rogavit quaenam essent istae literae quas manibus
tenebam? Respondi ad Maiestatem regis Navarrae
pertinere. Tum ait : Ego ipse sum qui tecum loquor.
Tum ego deprecatus meam ignorantiam procubui ad
genua ut fieri solet, atque illum ut regem salutavi
nomine quum meo tum magistratus: obtuli officia
omnia quae praestare possem. Ille humaniter erexit
me, atque quum videret literas germanice scriptas,
rogabat an earn linguam callerem? Negavi.
Tum ille non dissimilia retulit ab iis quae Regina
loquuta mecum fuerat, et conf. Augustanam plurirnurn
commendabat. Sed quum videret me non
assentiri desiit loqui mecum ad cancellarium versus.
Regina interim accessit me rursum et quod memo-