b - DSpace CEU

DE DIVINIS; APÜSTOLXCIS
ATQUE ECCLESIASTICIS .
TRAPITIONIBUS,
DEQUE AUCTORITATE AC VI EARUM SACROSANCTA
ADSERTIONES CEU L1BRIDECEM.
IN QUIBUS
FERE UNIVERSA ECCLESIAE ANTIQUITAS
CIRCA DOGJMATA APOSTÓLICA ORTHODOXE ELUCIDATUR.
A U C T O R E
TINO PEREZIO AI AL A y
ARCHIEPISCO PO PALENTINO.
TOMUS II.
SUPERIORUM PERMISSU.
SANTO DCM;::3D j
\ * DE •::
VALENTIAE : EX OFFICINA BENEDICTI MONFORT,
ILLUSTRISSIMI ARCHIEP. TTPOGR. AN. MDCCLXXVI.

D. M
Sfc • • •
AD PERM AGNIFICUM
ET INTEGERRIMUM VIRUM,
pag.i
IOANNEM DE FIGUEROA,
INVICTISSIMI CAROLI QUINTI CAESARIS
I N T I M U M CONSILIARIUM.
DE FENERATIONE SJNCTORUM
AUCTORIS PRAEFATIO.
TSI in ómnibus controversiis, quae nutic ma­
te vexant Ecclesiam Dei, permagnifice 'Do­
mine , impugnatores veritatis pro sua virili
veritatem pro se stare nitantur ostendere, in
bac tamen potissimum vanis clamoribus petu-
lantius iactant triumphum ante victoriam. Non
quod hic habeant solidiora fundamenta quam in aliis , quorum
illud est praecipuum , et quod numquam non in ore illorum ver*
satur , huiusmodi cultum et venerationem quae Ecciesia exbi-
bit Sanctis et electis Dei, in sacris literis minime contineri:
cuius fundamenti fahitas satis abunde in superioribus a no -
bis demonstrata est: sed quia magnum se Deo putant praesta­
re obsequium novi isti Dei cultores, et Iesu Christo Redempto-
ri ncstro, si cum ipso aliquam aliam rcm venerari, aut advo­
can non patiantur ; quod in caussa est, ut vanos et ambitio-
sos títulos sibi arrogantes, apud se solos regnare veram do~
Tom. II. A ctñ-

2, TERTIA PARS
ctrinam , castamque morum disciplinam , et purum evangelium
affirment, ac subinde sanctam Ecclesiam apud vulgus magna
irreverentia traducant, affirmantes cum impio Porpbyrio, Vi-
gilantio et Begardis, Vaidensibus progenitoribus suis , in ea
regnare ethnicismum et abominandam idolomaniam, quod San-
ctos invocet, eorumdemque reliquias et imagines religiose ve­
rter etur. Et quo remvulgi irrisionibus magis exponant, non-
nullos abusus intermiscent, quos indocti forsan et superstitio-
si homi nes in huiusmodi cultum introduxerunt. Hoc enim sem-
per fuit haereticorum ingenium , abusus hominum cum dogma-
tibus ve ritatis, quasi emblemata quaedam interserere, quofa-
cilius no men veritatis cui obsistunt^ apudsimplices magis odio-
sum reddant. Ego vero relictis abusibus, quos magnopere de­
cidero in Ecclesia non regnare {imo ipsos cum suis inventori-
bus et fautori bus ni si resipiscant adSar matas relegar i cupiam^
tantum abest, ut velim stafuere) addemonstrandum circabane
controversiam, id quod purum, castum 5 selectum et apostoli-
cum est, contra adversarios pietatis Deo duce in hac conside­
ran one accingar. Quam ad tuam integritatem mittendam duxi,
quippe qui eiusmodi rerum gravi discussione soleas delectaría
et cui tam est integra virtus atque religio, ut nibil prorsus
placeat quam quod veré Ecclesiasticum est. Vale vir permagni-
fice, et in ómnibus quae feceris et cogitaveris Christum le sum
mente, babeto.
PRI-

PRIMA DISSERTATIO.
BE CULTU, VENERATIONE,
ET ÍNTER CESSIONE SANCTORUM.
Si
29*- 1
N dúo membra partietur breviter nostra con-
sideratio. In primo, ratione et scripturis
apertis demonstrabimus, id quod advetsa-
rii velint nolint circa honorem Sanctorum
debent concederé, et quod credo non ne-
gabunt, quamvis contrarium in conventi-
culis eomm apud seductos ab eis videamus
esse in usu. In secundo tractabimus ea , quac ipsi aperto Marte
impugnant circa venerationem Sanctorum, tum ratione in scri­
pturis fundata, tum etiam divina Traditione , usu antiquae et
Apostolicae Ecclesiae confirmata ; eo enim tendit semper in hoc
argumento scopus noster , ut omncs cuniculos occludamus, qui-
bus evadere tentant lubrici isti angues ; ne dicant per errorem
hunc cultum in Ecclesia fuisse introductum. Sed statuamus prius
cum philosophis nonnulla veluti principia eorum quae dicenda
sunt , quae naturali lumine videntur constare. Primo, quod ho­
nor ct reverentia quae dictante ratione alicui deiertur, non ni-
si ob virtutem aut dignitatem ad virtutis exercitium ordinatam,
quam in eo quem honoramus, agnoscimus, impendí debet. Re-
cte enim dixerunt sapientes honorem praemium atque umbram
A z es-

4 TERTIA PARS
esse virtutis et excellentiae : etsi Aristóteles (a) asserens honorem
praemium tantum esse virtutis, nescio an satis docte visus fue-
rit affirmare.
Secundo , quod honor exfcernus ad hoc ut venís sit proce­
deré dcbet de recta existimatione interiori , affectum ipsum ad
honorem externum exhibendum invitante, qua credimus perso­
nara quam externe colimus dignam esse cui talis honor a no-
bis deferatur: sit vera speculative existimatio , sive falsa, mo­
do recta et vera sit, practice et moraliter, perinde est; non
ob id vitiosa reddetur huiusmodi honoris exhibitio (exercitatus
in morali Philosophia me intelliget) alias honor ille externus ex-
hibitus sine hac interna existimatione et affectu, magis est ir-
risio quam reverentia , nec a sapientibus officium istiusmodi ex­
ternum , verus honor reputatus est, quorum iudicio circa ea quae
virtutem concernunt, teste Aristotele , standum est.
Tertio quod propria ratio honoris magis consistit in recta
hac existimatione et affectu honorandi, quam in externis actio-
nibus, quibus honor exprimí solet atque deferri : quod minime
etiam obscurum est; nam cuín afíicere aliquem honore qui di­
gnus est , sit actio quodammodo iustitiae ( redditur enim per
iustum honorem illi cui exhibetur, quod ei iure convenit ) omnis-
que virtutis ratio potissimum in actionibus interioribus animae
iudicio et libértate praeviis consistat tamquam in fonte et radi-
ce, a quibus quidquid laudis et vituperii habent actiones ex-
ternae derivatur, et non e converso : stat firmiter assumptum
Bostrum, praecipue respectu Dei optimi maximi, cuius praeci-
puus cultus ( ut Augustinus in Enchiridion (b) , et décimo quar-
to de Trinitate Capite I. recte docet ) in actionibus fidei, spei
et charitatis, quae et istam virtutem honorificam latriae mode­
(*) Aethic. Vi. (¿) Auguít. loe. cit.
ra n-

DE CULTU SANCTORUM. 5
rantur, consistit (a) : Sphitus enim est Deus, et eos qui adormí
cum, in spirlru et veñtau oponeí adorare.
Adde quod sola hac recta existimatione et affectu interio-
rí, quando non adest, aut se non offert facultas externum ho-
norem exhibendi , aliquis veré et proprie honoratur. Unde sa­
pientes pro magno honore ducunt, quod aliquis ut dignus ma-
gnis externis honoribus recte existimctur quamvis nullis externis
honoribus afíiciatnr : eí multo pluris faciuní honores promereri quam
habere. Exhibitionem autem honoris dumtaxat per exteriores cae-
remonías absque interiori affectu, et recta existimatione nemo
cordatus verum honorem esse dixerit, imo Deus ipse magno sto-
macho execratur (b): Quo mihi (inquit) multkudo victimarum ve-
strarum ? ne offeraíis ulíra sacrificium frustra , incensum abomina-
ib esí mihi. Rursus cum diversitate existimationis et affectus di-
versarum rationum , plerumque exhiberi solent externi honores
omnino quantum ad substantiam eiusdem rationis. Detegimus e-
nim caput, genu flectimus Imperatori, Episcopo, Patri , ma-
gistratui, mercatori, et civi , hominibus nempe de quibus mul-
tum dirTerentem existimationem rectam oportet habere, et in
quibus longe diversa ratio honoris exhibendi reperitur. Non er-
go substantialiter consistit honor in his exterioribus caeremoniis,
quippe quae non tot possunt esse , quot rectae existimationes, et
quod magis est, manente aliquando una et eadem ratione honoris
quantum ad existimationem , variantur hi exteriores cultus se-
cundum varietatem provinciarum et regionum.
Unde emergit, quod nonnumquam Deus et creatura quan­
tum ad externum cultum attinet, iisdem fere secundum speciem
actionibus honorentur: flectimus enim genua Deo, et flectimus
Pontificibus: sed , Deo cum recognitione universalis dominii et
crea-

6 TERTIA PARS
creationis , reputando illum omni laude et obsequio maiorem,
prout Raphael ángelus dixit Tobiae: de Pontificibus autem, aut
de creatura aliqua hoc existimare non licet. Notanter dixi, fire,
quia ut recte docet Augustinus de Civitate Dei (a) aliqua actio
honoris externa est, quae sic divino cultui est annexa , ut nul-
li creaturae absque idololatriae crimine accommodari possit, ut
est sacrificare. Ceterum, offerre , iurare, promittere , auxilium
petere, genicularí, laudare, recte sentiré, hae actiones substan-
tialiter desumptae, creaturis etiam (ita tamen , ut debito mo­
do fiant) impendí possunt. Quare qui propter haec solum ex­
terna obsequia , quae videt creaturis impendí , próximos suos
de vitio ¡dololatriae notat, temeré et pernitiose iudicat: quip-
pe quae recta et obliqua existimatione possunt impendí, et de
cuius rectítudine, et obliquitate , per exteriores illas ceremonias,
minime potest constare.
Et haec est caussa , quare nomen adorationis varié et mul-
tipliciter in Scriptura accipiatur; nunc pro cultu solí Deo de­
bito , ut Deuteronomii VI. (b) Dominum Dcum tuum adorabis , et
illi so/i servies : nunc pro communi veneratione, quae creatu­
ris debetur, sicut de Abraham dicitur (t) , quod adoravcñt co~
ram populo te/rae submissus: Et de fratribus etiam Ioseph , qui
ipsum etiam proni in terram adoraverunt. Rursus de Nathan Pro-
pbeta et Miphiboseth (d) , quod adoravetint quoque regem Da­
vid, alteter horum etiam pronus in terram : qui tamen non fue-
runt idololatriae vitio notati, etsi profunda illa submissio vul-
tus , maximam repraesentet reverentiam , quae ab nomine ex-
teriori corporis ceremonia exhiberi potest: quam sancti viri ideo
non prohibuerunt aut damnaverunt , quia non fiebat cum illa
(a) August. Lib. X. cap. 4.
\b) Deut, VI. H.
exi-
(c) Genes XXIII. 7. et L. 18.
[d) 11. Reg. IX. a v. ó.

DE CULTU SANCTORUM. 7
existimatione, qua ipsa eadem actio solet fieri cum Deo exhi-
betur: Ángelus enim qui nunciavit nativitatem Samsonis, cum
ei Manue pater nascituri ducis voluisset honorem exhibere, non
recusavit , sed tantum inhibuit ne illi offerret sacrificium (d),
sed domino. Sed ñeque Angelí qui apparuerunt Abrahae in con­
valle Mambre, adorationem sibi ab Abraham exhibitam renue-
runt (b) , cum quibus in terram prostratus loquebatur Abra­
ham. Alii vero Angelí, de quibus legitur quod adorationem re-
cusaverint, et adorantes reprehenderint , fortassis id fecerunt,
quod nomines illi quibus apparebant, visione ultra mundanae
substantiae perterriti , attoniti, et extra se quasi positi , nono-
res illos exhibebant , existimatione aut tali corporis demissione,
qualem creaturae forte impenderé non converwebat.
Hanc confusionem ut evitarent Theologi, duplicem modum
adorationis assignarunt : alterum latriae , quae soli Deo debe-
tur, cum hac recognitione et existimatione universalis potestatis,
providentiae et dominii : alterum vero duliae , quae ab hac la-
tria potissimum differt , per existimationem et recognitionem,
et id genus oíficii, quod praestamus alicui propter virtutis ex-
cellentiam aut dignitatem , quam ¡n eo esse credimus ; quam-
quam nescio an proprie dulia huiusmodi officium debuisset ap-
pellari : cum veneratio illa , quae communiter Sanctis debetur,
minime in signum servitutis exhibeatur. Omnes enim servi Dei
sumus , quamquam meritis et sanctitate multum dispares : id
quod signiticavit Ángelus ¡lie, cui se Ioannes Apostolus prostra-
bat, d:cens () Genes. XVIII. a.
(e) Apoca 1. XIX. 10.
ta-

8 TERTIA PARS
tatis privilegium, quo mater Dei dicitur et est, et alias sibi di-
vinitus collatas praerogativas, multa oñicia ei quasi servitutis
deberi, quae aliis Sanctis minime debentur; nisi metaphorice vo-
cabulum servitutis velis sumere, et non proprie. Quod si in tan-
tum arridebant graeca vocabula , rectius forte possit explican dif-
ferentia haec adorationis, per hace nomina 0«

DE CULTU SANCTORUM. 9
scribifc mortem Diví Polycarpi Ioannis Apostoli díscipulí \ quam
citat Eusebius (a) ubi obviatur simili calumniae a perfidis Iu-
daeis contra sanctos viros tune intentatac : Jgnorant, inquit, mi-
serrimi , quod Christum non possumus derelinquere ; nec enim alium
quemquam colimus, quam verum Deum, qui solus colendus est: Mar-
tyres vero tamquam discípulos Domini diügimus et veneramur , qua-
si integre fidem servantes magistro et Domino, quorum nos quoque in
Jide et perseverancia optamus esse participes.
Quae verba nobis duplicem cultum denunciant in Ecclesia
illa Apostolorum usitatum. Eandem distinctionem ponit D. Hie-
ronymus epístola ad Riparium : ubi dicit Christianos (b) solum
Deum adorare, sed Manyes et reliquias eorum veneran : quorum ho­
nor , inquit, ad Dominum redundat, qui dixit : qui vos suscipit, me
suscipit: idem attestantc Epiphanio in secta Colliridianorum, ubi
Yirgini matri denegat adorationem in rigore sumptam , tribuit
autem íIIi venerationem , dicens (c) : Veneretur Mana ; adoretur
Dominus; et Augustlno libro YI. contra Epistolam Pelagii ad
Bonifacium. Itaque distinguendo vocabula adorationis et vene-
rationis, ut isti Sancti distinguunt; nemo in Ecclesia dicit, qui
recte sentiat, Sanctos deberé adorari, sed veneran. Hanc doctri-
nam praecedentem qui recte et sincere perpenderit , non solum
ad intelligentiam materiae plurimum iuvabitur , sed adversario-
rum calumnias facile refellet, et argumenta a scripturis superfi-
cietcnus petita dissolvet: quippe quae ex mera ignorantia aut po-
tius malitia et odio, quo in Ecclesiam sunt male animati , vi-
deantur esse conficta.
Est et aliud scripturis compertum, et ratione quodammodo
naturali notum, voluntatem Dei esse, quod sancti viri et ami-
Tom.U. B ci
(a) Euseb. Hist. Lib. IV.
(¿) Hicronym. Epist. XI.
(c) Epiph. loe. cit.

io TERTIA PARS
ci eius honorcntur et revcreantur: quod tam cerfcum est , qnam
ipsa fidcs qua salvamur. Nam quosipse honorat, etin tanto pre-
tio habct, ut aeternos cis honores conferat etpromittat, qui fie-
ri potest, ut ab aliis servis suis honorari etiam non debeant?Di-
xit enim Christus Iesus, omnium verorum honorum legitimus di­
stributor , Apostolis suis (a) : Vos qui reliquistis omnia, et secuti
esas me , cum sederit filius homiiús in sede maiestatis suae, sedebitis et
vos super duodecim sedes , iudicantes duodeám tribus Israel. Et alibi (b):
Ego dispono vobis, sicut disposuit mihi pater meus regnum , ut edatis
et bibatis super mensam meam in regno meo. Rursus in alio loco: Si
quis mihi ministraverit, honorijicabit eum pater meus, qui est in coe-
lo. Et alibi: Ubi ego sum, illic et minister meus erit. Et primo Re-
gum capite secundo (c) : Qui honorificaverit me, dicit Dominus, glo-
rificabo eum, qui autcm contemnunt me, erunt ignobiles.YX Psalmus:
Nimis honorati sunt amici tui Deus, &c. Apostolus etiam (d): Que
ben¿ praesunt Presbyteri duplici honore digni sunt : aeterno scilicet a
Deo conferendo, et temporali a nobis exhibendo , ut antiqua
glossa habet.
Quod si ut paullo ante tractabamus, honor et reverentia di-
gnitati et meritis virtutum debetur, obsecro, qui magis digni,
qui m.igis studiosi et heroicarum virtutum sectatores fuerunt,
quam hi quos infallibile iudicium Dei approbavit , ut de servis
faceret amicos , transferens illos in admirabile lumen filii sui, Apo-
stoli, Martyres, Confcssores, Yirgincs et Sancti alii, qui chá­
ntate eximia quae omnium virtutum summa est , et virtute spi-
ritus accensi cervices suas pro Dei honore exposuerunt, et omnia
temporalia tamquam stercora reputaverunt, et nomen Dei ver­
bo et exemplo dilataverunt, et de mundo, diabolo, et adhuc de
(a) Matth. XÍX. a8.
\b) Luc. XXII. ap.
(c) I. Reg. II 30.
(d) Psalm. CXXXII.
se-

DE CULTU SANCTORUM. n
seipsis tam glorióse triumpharunt, hoc ipsüm ostendente Deo stu-
penJis signis et mirabilibus prodigiis , quae imitan a diabólica
potentia non possunt? Et quam vis hoc de ómnibus Sanctis, quos
Ecclesia colit, non ostendisset, modo probabilitate morali haec
de illis existimemus et credamns , nullum est periculum , imo
magna laus est tales nomine Dei honorare. Nemo enim culpatur,
imo laudatur, quod hominem in República probatae opinionis,
etiam si evidenter vera non sit existimatio de eius eximia virtu-
te, honore aliquo afficiat, et obscquiis officiosis prosequatur.
Hoc dico propter sciolos quosdam superciliosos (*) , qui ho­
norem debitum muítis Sanctis denegant, freti illo dumtaxat vul-
gari dicto ; quod multa corpora Sanctorum veneran tur in térra,
quorum animae sepultae sunt in interno ; quod non vellem sic
intelligi, ut nonnullos quos Ecclesia interSanctos mérito recolit*
temeré putent esse damnatos; etsi interdum falsum possit esse iu-
dicium de eorum sanctitate, sed quod multotics contingat aut
errore aut nebulonum imposturis , ut supposititiae reliquiae no­
mine Sanctorum obtrusae honorentur pro veris. Nec obstat quod
corporaliter mortui sint Sancti, et in vita hac non supersint, quia
cum mors hominis veré non sit nisi scparatio animae a corpore,
et praecipuae partes eorum, puta rationales spiritus, cum Deo in
perpetuum vivant,et cum Christo regnent, (cupiebat enim Apó­
stol us dissolví et esse cum Christo ; et Christus dixit Deum Abra-
ham , et Isaac non esse Deum mortuorum, sed vivorum ) quanto
firmior et securior est eorum virtus, dignitas, felicitas et chari-
tas erga nos, tanto eos magis honore et laude et obscquiis pro-
scqui debcmus : utpote qui iam sunt Deo coniuncti, in portu
salutis repositi, undoso iam et procelloso mari huius vitae tan­
ta cum laude traiecto. Lauda (inquit Ambrosius) Navigantis fe-
(*) Censura regulae vulgaris de veneratione relíqiúarum.
Bz /g-

i2 TERTIA PARS
licitatem , sed cum venera ad portum ; lauda ducis virtutem , sed cum
perductus est ad triumphum. Et sapiens ille Solón veras laudes et
honores defunctis, et qui vitam hanc laudabiliter transegerunt,
potissimum censet deferendas. Quod et Deus ipse benedictus fa-
cit, cum iustorum animas in manu sua tenet, ubi non tangit
eos tormentum malitiae, quas secum facit in mensa coelesti ac-
cubare, et in loco ubi ipse est esse (a) : Agnum enim illum sequun-
tur spiritus illi iustorum quocumque ierit, et tamquam scintillae
in aruniineto discurrunt, fulgentes plusquam sol in meridie, in
perpetuas aeternitates collocati.
Igitur cum partes honoris sint de Sanctis recte sentiré, eos
et res ipsorum venerari, viva eorum exempla imitari et admira-
ri, Deum in ipsis laudare , et vice versa ipsos in Deo : negare
non possunt adversarii, (si Deo et naturae non volunt repugna­
re ) Sanctis et electis Dei huiusmodi obsequia deberé impendí.
Hoc enim Deus vult, et ipsa ratio naturalis postulat : cui non
credo contradicent, quamvis male decepti, cupientes aliquos cul-
tus tamquam periculosam Charybdin , id est superstitionem evi­
tare, in Scyllam incidunt impietatis, nullos cultus Sanctis Dei ex-
hibentes. Idipsum fere facientes in ómnibus: docent semper ieiu-
nandum esse , ct numquam ieiunant: docent ex dono Dei ali-
qups coelibes posse esse , et nemo inter eos est qui coelibatum
amet, aut praedicet: imo quibusdam artibus diabolicis ab hu­
iusmodi laudabilibus officiis populos suos detrahunt, et ad ba-
rathrum dissolutionis et impietatis ducunt.
Ofricia vero praecipua quae S.inctis exhiben denegant, haec
íiint (*) : quod scilicet per eos aliquid a Deo petamus aut spere-
mus : quod eorum reliquias et sepulchra veneremur: quod creda-
mus nos per eorum intcrcessiones a Deo exaudid, et potissimum
quod
(a) Apocalyp. XIV. per totum. (*) Quae denegant Sanctis novat.

BE CULTU SANCTORUM. 13
quod eos in nostris orationibus invocemus. Videtur enim illis
quod officio mediatoris, quod Domini nostri Iesu Christi pro-
prium est, multum derogetur si al ios intercessores et advocatos
nostros esse concedamus. Insuper putant honores divinos (non si-
ne blasphemia) Sanctis tribuí, quod a tara diversis locis, et ad
tantam distantiam dicamus Sanctos nostras orationcs audire, et
quod magis est, secreta nostra desideria intelligcre, et alia non-
nulla exaggerantes accumulant, quae a Begardorum libris et nau­
fragio illo Erasmiano decerpserunt. O crassum sensum et veré car-
nalcm : Velle leges imponere Dei largitati, qua vult Sanctos o-
mnibus modis gloriosos efficere, et Dei omnipotentiam suo mo­
do intelligendi velle metiri , tam puerilibus argumentis ductos,
contra Traditioncm Ecclesiae et Divinam Scripturam. Quod cer-
te demonstrare non erit difticile, licet paucis verbis id nequea-
mus efficere.
Ante omnia tamen noverit candidus lector , meram esse ca­
lumnia m et imposturam , qua affírmant nos praerogativas Dei
proprias Sanctis tribuere, quasi illis sua propria virtute conveniant:
scit enim Ecclesia Dei, nec opus habet, ut a crassis istis magi-
stris moveatur, solius Dei esse virtute propria oceulta cordium
desideria cognoscere , ubique esse et intelligere, et auxilia his qui
ad eum confugiunt in momento praestare: quae si creativas, quan-
tumlibet excellenfcibus tribueremus, aut suapte virtute convenire
diceremus, multos proculdubio Déos faceremus, et plañe in Deum
blasphemi inveniremur. Caeterum cum ea quae sanctis spiritibus
in hac parte tribuimus, per Dei gratiam et amicitiam , qua Deo
sunt valde coniuncti, illis convenire affirmemus, tam salva est
a blasphemia nostra sententia, quam dicere quod Petrus Aposto-
lus divina virtute umbra sui corporis male habentcs in grabatis
in momento sanaverint, peccata dimiserit, et alia stupenda mi­
ra-

I 4 TERTIA PARS
rácula perpetra ver it: quae cum Deo soli propria virtute conve-
niant, Scriptura tamen praedicat fecisse gratia et virtute Dei co-
operantibus Apostólos et sanctos viros; quae certe non minoris
momenti et praerogativae sunt, quam aliorum secretas actiones
cognoscere in diversis quantumlibet locis existentium. Quid enim
ex his quae ad felicitatem ccnducere videntur negari potest illis,
qui cum Deo regnant, et ipsi gratia et amicitia valde coniuncti
sunt ? Certe non recte sentit de Sanctis, ñeque de Dei amicitia,
et summa eius libcralitate, imo eos magnopere inhonorat qui
haec illis non concedit: quandoquidem quod per amicos possu­
mus , per nos etiam quodammodo possumus.
Hoc si verum est de iis qui humana amicitia sunt devincti, ca­
duca, terrena, et plerumque falsa,atque mutabili: cur non idem sen-
tiemus de divina, quae perpetua, fixa, vera, etsuper haec inenar-
rabilis est ? Oculus non vidit, mque in cor hominis ascendit quae prae-
paravit Deus diligentibus se. Et alibi haec promittit Christus suis
sequacibus (a) : Mensurain bonam et coagitatam et superfluentcm dabunt
in sinum vestrum. Communicat enim suas praerogativas Deus ele-
ctis suis, ut Basilius recte docuit, absque suae dignitatis dispen­
dio : ut faceré miracula, peccata dissolvere : et charismata alia
per creaturas quasi per instrumenta confert , cum tamen solius
Dei sit propria virtute huiusmodi effectus producere. Nec tamen
propter hoc facimus creaturas Déos, ñeque blasphemat Ecclesia
ista in credendo. Sed iam videamus per capita , quid illis divina
gratia et virtute tribuendum sit : nam ñeque omnia quae adver­
sara dicunt a nobis illis tribuí, re ipsa tribuimus.
(a) LucaeVI. 38.
Quod

DE CULTU SANCTORUM. 15
§• II.
Quod Sanctorum spiritus agnoscant vota nostra.
QUod vero sanctis spiritibus cum Deo regnantibus re ipsa
per gratiam et virtutem Dei orationes et desideria nostra
cognoscere con venia t, ratione et Scripturae testimoniis, et Tra-
ditione sancta confirmemus.
Nam vel repugnaret Sanctorum spiritus agnoscere vota no­
stra , ea ratione qua spiritus sunt , aut ca ratione qua sunt
creaturae : neutrum autem verum est: nam et Angelis qui crea-
turae spirituales sunt, hoc tribuunt Scripturae et Sancti. Di-
xit Christus Redemptor noster (a) Lucae XV. Dico vobis, gau-
dium etit in coelo super uno peccatore poenitentiam agente. Ex quo
loco dúo habes : Altcrum , quod gaudent Angelí de poeniten-
tia peccatorum in térra existentium : Alterum , quod gaudent
ipsi existentes in coelo. Cum ergo gaudium sit passio, quae ex
consecutione rei consideratae in appetitu rationali gignitur (ne-
mo enim proprie gaudet nisi quando rem dcsideratam agnoscit
se consccutum) cognoscunt ergo creaturae coelestes in coelo poe-
nitentiam , quam íaciunt peccatores in térra , quae cum in dis-
plicentia peccatorum , et actíonibus interioribus animae potissi­
mum consistat, consequitur beneficio Dei ipsos agnoscere intima
cordis hominum , non in uno loco dumtaxat existentium , sed
in quibuscumque locis : nam et ibi de non.iginta novem iustis,
aut qui se pro talibus reputant, facit mentionem , quos prae-
supponit a sanctis spiritibus cognosci , de quorum vita non tan-
tum gaudent, quantum de poenitentia et conversione peccato­
rum.
Quid

i6 TERTIA PARS
Quid hic obsecro obgannire possunt adversariir* Numquid
Christus Deus noster tribuendo istud Angelis faciebat illos Deos?
Absit a nobis tanta blasphemia. Quare igitur quod Angelis tri-
buit Christus, non tribuetur etiam animabus sanctis, cum sint
spiritualis substantiae, et Christiana chántate, qua sunt praedi-
tae , nostram salutem desiderent? Certe non video rationem:
praesertim cum tanto maiori desiderio nostros profectus exop-
tent, quanto arctiore nobiscum vinculo charitatis et naturae ne-
cessitudine in gratia iam confirmati sint coniunctae. Quare si no­
stram salutem desiderant, cum oratio sanctorum spirituum in
ferventi desiderio consistat, convincitur subinde eos et pro no­
bis orare , et desideria nostra particulariter cognoscere.
Nam unde obsecro Ángelus ille ad beatum Danielem mis-
sus, noverat ipsum esse virum desideriorum , et poenitentiam
qua se afflixerat, ob quod dicit se ad eum missum esse , nisi
spiritus coelestes beneficio Dei actiones intimas cognoscerent, et
ad nostram utilitatem? Dicit enim Ángelus Gabriel , qui ei ap-
paruit (a) : Ab exordio precum tuarum egressus est sermo, ego au-
tem veni ut indicarem tibí, quia vir desideriorum es. Et in sequen-
ti capite : Noli metuere Daniel, quia ex die primo , quo posui-
sti cor tuum ad intelligendum ut te affligeres in conspectu Dei tui, ec-
ce audita sunt verba tua, et ego veni propter sermones tuos. Yides
sanctum Ángelum cordis cogitationes et poenitentiam quae co-
ram Deo in secreto fit intelligentem , et ad preces Danielis incli-
natum, ut veniret ad revelandum ea , qune agenda erant in po­
stremo tempore. Ange'us quoque ille Tobiae míuiiíesto se d'cit
agnovisse opera bona , et orátionés eius (b) : Quando orabas, in-
quit, cum lachrynis, et s'pelubas mortuos, et derelinqucbas prandium
twtin, et mortuos absconiebas, ego obtuli orationcm tuam Domino. Qui
cer-
Dan. IX. a 3. et X. 11. (¿) Tob. XII. ia. "

DE CULTU SANCTORUM. 17
certe non obtulisset, nisí eam cognosceret. Unde Augustinus (j):
Quotics, inquit, recte agimus, laetantur Angelí. Cyrillus etiam Án­
gel os dicit semper attentos ad nostras actiones, ut videant si est ali-
quid in nobis , quod possint Deo offerrc, nam haec ipsa sunt eius
verba.
Et quid sibi vult illud Lucae XVI. (b) quod de anima divitis
epulonis in inferno sepulti, Christus Deus noster affirmat? (c) : non
quidem parabólicos; nam quando in parabolis loquitur, ipse se so-
let explicare, aut similitudinem ad res de quibus sunt applicare,
quod non facit in proposito; sed veré et realiter dicit divitem ii-
lum fuisse in inferno sepultum, de cuius misera anima refert,
quod viderit Patrem Abraham a longe, et pauperculum Laza-
rum in sinu eius, quem deprecabatur, ut sui misercretur. Unde
huic tam perspicax cognitio, quod cum magnum et ingens chaos
esset inter animam Sancti Abrahae et ipsum , tam longe ipsum
cognosceret, et deprecaretur? Et unde animae Abrahae tam vi-
vax et potens auditus, ut epulonis animam posset audire, et cum
eo colloqui ? Insuper quod quinqué fratrum suorum in térra vi-
ventium recordaretur damnata illa anima, adeo, ut illos viventes
tune intelligeret ipsa in inferno sepulta ? Profecto hic locus ma-
nifestam cognitionem eorum quae ad nos pertinent, in separa tis
animabus clare ostendit, et tantam quidem, quanta sufficit ad
earum beatitudinem vel miseriam pro qualitate suorum operum
statuendam, quod erat nobis assumptum propositum. Id quod D.
Augustinus etiam ad Italicam (i), expresse affirmat, beatos spi-
piritus post mortem se invicem cognoscere usque ad menas pene­
trada. Istuc ipsum tribuit Deus benedictus Moysi et Samueli in
T9m.lL C Do-
(a) Aig-.is Libr. Soliloq.
(¿; Luc. XVI.
(c) Cyrill. Libr. IX. ñiper Lcvitic.
(d) August. ad Iuiic. Epht. VI.

i8 TERTÍ Á PARS
Domino dormientibus, quando dicit (d) : Quod si steterint Moyses
et Samuel corameo, non placabitur superpopulum Israel: quod non di-
çcret, si illorum animae flagella populi sui agnoscere non possent.
Rursus dicant nobis adversarii: Christus orat pro nobis, nec-
ne ? Si negent, quomodo ergo advocatus noster apud Patrem,
quod Paullus et Ioannes Apostoli testantur? Si autem orat, ufe
revera orat, orat ne in quantum Deus, an in quantum homo?
Primum dicere non possunt, nisi insaniant: restat ergo ut orefe
pro nobis in eo quod homo est, et frater, et caput nostrum : si
ergo orat pro singulis nobis, necesse est quod agnoscat desideria
nostra , et audiat preces omnium membrorum suorum, quae per to-
tum mundum sunt dispersa : haec autem qui fieri possunt a crea-
tura ut est Christi humanitas? Scio responderé possunt, haec Chri-
sto secundum quod homo est convenire, propter ineffabilem con-
iunctionem , quam natura illa humanitatis benedicta habet cum
Divino Verbo, a quo in imítate suppositi sustentatur et illustra.
tur. Quid ad me? Satis est me habere quod hanc facultatem
communicat Deus creaturis; et cum potentia divina non sit sic
limitata , ut per hunc solum modum coniunctionis hanc virtu-
tem suis membris communicet, sequitur quod potest alus modis
sibi placitis eam communicare, máxime beatis illis spiritibus, qui
tam sunt Christo indissolubili nexu coniuncti, ut vita et praero-
gativae Christi sint illis per Dei gratiam quodam modo commu-
nes, id quod Christus a Patre impetravit cum dixit (b) : Rogo te
Pater , ut omnes unum sint sicut tu Pater in me, et ego in te. Et sub-
dit : ClañtaUm quam dedisti mihi, dedi eis, ut sint unum, sicut et
nos unum sumas. Quae verba declarans Beatus Hilarius de Trini-
tate (c), per claritatem illam, honorem vult intelligi, affirmans
(a) Iere.n. XVI. (c) Hilarius Libr. VIII.
(¿) loann. XVII. ai,
San-

DE CULTU SANCTORUM. 19
Sanctos Dei non volúntate mentís tantum unnm esse in Chr.'sto,
verum natural, qaadam per gratiam impartita unione, ut slcut
ipse vivit per Patrem, ita ipsi vivant vita Christi, et impleatur
dictum illud Divi Peiri (2), quo dicit Sanctos consortss ess¿ divi­
nas naturas; et illud Ioannis (b) : Ego sum vids et vos palmites: u-
ráus autem nata as sunt palmes et vids, ut Augustinr.s exponit (

2o TERTIA PARS
virtute eius a Deo putemus et confidamus exaudíri: in cuius con-
firmationem Sancta Ecclesia cum merita et intercessiones Sancto­
rum apud Deum repraesentat , in fine orationis semper adiicit,
per Dominum nostrum lemm Christum: nihil validum , nihil pretio-
sum , per hoc apud Deum esse reputans, nisi quod in Iesu Chri­
sti mérito inexhausto fuerit Deo Patri repraesentatum : quare li-
cet multi intercessores sint et mediatores, in virtute tamen unius,
qui proprie mediator est, haec faciunt Sanctorum animae : at
ubi multa propter unum, ut regula tópica habet y ibi tantum
unum.
Si enim passiones Sanctorum (utPaullus ait (a) ad Colossen-
ses) Christi quodammodo passiones sunt, quare non subinde in-
tercessiones Sanctorum in Christi virtute eidem Christo imputa-
buntur? Numquid non coelestis illa Ierusalem, Iustorum uxor est,
et Christus maritus eius? Ioannes dixit in Apocalypsi (b) : Quod
si uxor et maritus sunt, erit inter eos alterna bonorum commu-
nio. Mysterium hoc magmim est, inquit Paullus, in Christo et Ec­
clesia. Admirabilis est coniunctio illa sponsae Christi et Ecclesrae
triumphantis, ita ut quae Christi sunt, sanctarum ani marum e-
tiam sint, quae sequuntur agnum sponsum suum quocnmque
ierit. Haec connubia sacrosancta , quia ante Christi adventum
non fuerunt secundum hanc arctissimam coniunctionem, in caus-
sa* fuit, quod in antiqua lege rarissime per Sanctorum merita a
Deo tanta subsidia expectarentur, eo quod tantus thesaurus non
erat Deo Patri oblatus, nec tantus advocatus ad eius dexteram
positus : cuius rei certos nos facit veritas ipsa (c) , cum apud
Joannem dicit : Usque modo non petistis quidquam in nomine meo : pe-
tltc et accipietis , ut gaudium vestrum sit plenum. Et alibi : Quidquid
(a) Coloss. I. 24.
(¿) Apocal. XVI. v. 1.
(c) Ioann. XVI. 24-
pe-

DE CULTU SANCTORUM. 21
petieñtis Patrem in nomine meo, dabit vobis. ítem : Si manseritis in
me, et verba mea in vobis manserint, quodcumque volueritis, petetis,
et fiet vobis. Qui autem Christo tenacius adhaerent et uniuntur,
quam Sanctorum spiritus cum eo iam regnantes ? Itaque quid-
quid Sancti impetrant, in meritum mediatoris ultimo dcducitur:
et hoc est magis magnificare praerogativam mediatoris, quam
dicere quod illi solí competat hoc munus pro nobis intercedendi:
nam etsi ad merita Sanctorum specialiter Deus attendat, illa ta­
men accepta habet, secundum quod virtutem meriti mediatoris
Iesu Christi participant.
Adde quod si secundum rigorem velímus loqui , qui inter­
cesores multiplicat, non subinde sequitur , ut plures mediatores
faciat : ratio enim mediatoris non solum includit in se intercesso-'
ris officium, sed quod medius quodammodo stet natura et offi-
cio ínter extrema quae reconciliantur : quod soli Christo (qui
Deus et homo est) proprie et per se ipsum convenít, ut recte
docet Augustinus (a) de Civitate Dei. Orationes autem Sancto­
rum , sicut in hac vita non derogant Christi mérito et dignita-
ti , ita nec in alia : si enim derogarent, numquam Christus di^
ceret quod oportet semper orare et non deficere , non pro se so­
lum , sed pro amicis et persecutoribus, ut iuberi vidctur Mat-
thaei V. Nec Paullus oraret pro Romanis et Ephesiis; cum ta­
men dicat (b) : Testis mihi est Deus, quod sine intermissione memo-
riam vestri faciam in orationibus meis. Nec vicissim ab Ephesiis pe-
teret ut vigilarent in obsecrationibus pro ómnibus Sanctis, et pro
me, inquit, ut detur mihi sermo in apertione oris mei cum Jiducia,
notum faceré mysterium Evangelii. Ñeque commendasset Iacobus ut
omnes pro invicem orationes ad Deum funderemus (c) : Multum
enim, inquit, valet deprecado iusti assidua. Tándem omnes Scriptu-
m rae .
(4) August. Libr. IX. cap. XV. (¿) Román, I. 9. (c) Iacob. vTTó!

2 2 TE R TI A P A R S
xae nihil aliud clamant , quam Sanctorum orationes esse val Je
cfrlcaces apud Deum. Quid igiturr Nesciebant Apostoli Christum
esse advocatum et mcd.atorem inter Deumet hom'nesr Sciebanfc
certe: nam per illos Ecclesia hoc sacrosanctum mysteiium no-
vit; et tamen cum hoc suadebant orationes rieri, quibus et pía-
cabatur Deus, et beneficia consequebantur fideles, sed in nomi­
ne et mérito Iesu Christi.
Quare si in hac vita nihil derogant intercessiones Sanctorum
Christi privilegio , ut monstratum est, quin potius tanto ipsum
migis ampliant et illustrant, quanto in plures Iesu Christi mé­
rito impartitur haec pracrogativa ; nec in alia etiam vita derogaba
ei, per hoc quod spiritus Sanctorum pro nobis orent, qui
in eadem virtute et mérito haec faciunt, et tanto veracius et se-
curius, quanto certior est et permanentior coniunctio eorum cum
capite Christo suo ; imo non ob aliud videtur eis concessum a
Deo , ut nostras orationes audiant , et necessitates agnoscant,
quod iam probavimus, nisi ut pro nobis apud ipsum cum fru-
ctu interpellent : alias plus in infelicitatcm eorum redundaret hu-
¡usmodi cognitio , quam in complementum beatitudinis, si non
possent haec cognoscentes nobis intercessionibus suis subvenire.
Quod indignum esset de tam beato et felici statu sentiré : quo
fit, ut vanum et inefficax sit adversariorum argumentum , quo
éxplodere nituntur efficaciam orationis Sanctorum, per hoc quod
merita illorum atque labores Deus iam abunde rependerit, tum
quia ad praenvum istud, quod ultra condignum est, etiam hae
praerogativae pertinent, ut proximis suis et pie affectis prodesse
possint suis intercessionibus, tum etiam quia cum Deus per illorum
orationes nostrís votis etdesideriis condescendit,non respicit ad nu­
dos tantum labores et Sanctorum opera , sed ad amicitiam et con-
iunctionem, quam habent indissolubilem cum Christo Filio suo
uní-

DE CULTU SANCTORUM. 23
unigénito : amat enim Pater nimium eos, qui Filium suum uni-
ce amant; ípse enim Pater amat vos dixit ipsa veritas, quia vos me
amasas; et hoc est potissimum quod Deus respicit, propter me-
ritum Filii su i.
Sed ñeque nos quando precibus valde dilectorum inclinamu*
ad aliquid largiendum , rationem solum habemus ad amicorum
deprecantium merita, ut ipsa experientia docet, sed ad mutuum
amorem , quo nos illos amamus, et illi vicissim nos; cuius amo-
ris partes praecipuae sunt, acquiescere his quae ab amicis pe-
tuntur et desiderantur : sed quia in hunc statum felicem non
devenissent Sancti sine sudoribus, laboribus et operibus (semper
suppono Dei gratiam) hinc eorum merita repraesentantur Deo
in orationibus, semper tamen adiuncto mérito Christi, sine quo
ñeque sibi ñeque nobis prodesse possent. Sed ñeque in eis confi-
dimus, aut ultimo collocamus spem nostram, sed in liberalita-
te et magnificentia eius qui sic voluit servos suos honorare et il-
lustres reddere , ut per eos destinaverit nobis multos et eximios
favores concederé , qui quia bonus et summe liberalis est, non
ob id oculus noster nequam esse debet, dicendoDeum nihil iam
illis deberé, ut insipienter dicunt adversarii : sic enim honoran-
tur quos Deus optimus maximus voluit honorare.
Habes ergo ex his, spiritus Sanctorum agnoscere desideria et
vota nostra , et caussam valoris meritorum et intercessionis eo­
rum ; quae magis declarabit consensus omnium antiquorum San­
ctorum , ut iam iam videbimus. Quomodo autem illa agnoscunt?
Sive hoc sit mira ecleritate percipiendi ea , quae eos vult Deus
pe cipere , ut Beatus Hieronymus contra Vigilantium videtur
sentiré : sive per ministerium Angelorum, qui omnia secundum
Basilium perlustrant: sive per hoc quod in Verbo Divino , in
quo omnes tamquam in speculo relucent et repraesentantur, vi-
dent

a* T E R T I A PARS
dent ea quae ad se attinent, et ad suae gloríae perfectionem , ut
nostro Fulgentio et D. Gregorio placet (quid enim est quod
non vident adse pertinens, qui videntem omnia vident?) id quod
mihi etiam magis arridet; perinde est. Non oportet curióse scru-
tari quod Deus voluit revelare. Satis est quod de re ipsa con-
«tat nobis; de modo autem quo fit, illic videbimus, ubi co-
gnoscemus sicut et cogniti sumus. Et valde consonum rationi est
illis sanctis spiritibus tribuere cum Christo iam regnantibus, quod
Sanctus Athanasius de Beato Antonio affimat inter mortales a-
gente : dicit enim in vita ipsius, quod tantam fuerit consecutus
a Domino gratiam , ut si cuius rei ignarus fuisset, et eius secum
inquireret notionem , orante ei a Domino revelabatur: quod
multis exemplis comprobat Divus Athanasius, quae longum es-
set recensere.
§. III.
Quod spiñtus Sanctorum orent pro nobis, non in genere solum , sed
particulariter, et quod invocan debeant.
DIcitur Hieremiae XV. (a) Si steterit Moyses et Samuel coram
me non est anima mea adpopulum istum. Qui locus satis indicat
curam esse Sanctis particularem de rebus nostris: praesup-
ponit enim, quod spiritus illorum possint orare pro Civitate
Hierusalem et peccatis eius. Quarto etiam Regum haec dicit Do-
minus de Rege Assyriorum (b) : Non egredietur civitatem hanc, et
salvabo eam propter me , et propter David servum meum: quod non
diceret, nisi Sanctorum menta post mortem Sanctorum Deum
inclinarent, ut Civitatis illius misereretur. Nec hic locus torque-
ri potest, ut torquere videntur adversarii, ad promissiones, quae
factae fuerant David de Messia nascituro, ita ut propter has
(«) Hicronym. XV. I. (¿) IV. Rcg. XIX. ja.
no-

BE CULTU SANCTORUM. 25
nolít Deus perderé civitatem, et non proptcr ipsius orationem
et merita : non enim dependebat promissionis divinae executio
a liberatione et defensione civitatis Hierusalem, quae tune obsí-
debatur , nam postmodum fuit capta : nec propter hoc promis-
sio Dei, de vero Messia David facta , fuit impedita : loquitur
ergo plañe de liberatione ab imminenti periculo ex obsidione re-
gis Assyriorum, quae minime sancto David fuerat repromissa,
meritis tamen eius tune coneessa. Quae verba tractat D- Chry-
sostomus (a) nostrum propositum satis coníirmans: 0 rem ( in-
quit) admirandam , o ineffabikm dementiam Dei. David mortuus
est, et Ezechiae vivo patrocinatur. 0 iustomm etiam post consum-
mationem impugnabais pugna virorum. David mortuus est, et post
mortem suam invenitur viventibus tam grande praestitisse solaáum.
David mortuus est, et merita eius vigent. Tres quoque Mi pueri in
fomace, propter Abraham petunt a Deo liberan.
Et secundo Machabaeorum refertur , Iudam illum Macha-
baeum in visione vidisse Oniam Sacerdotem magnum , de san­
cto Ieremia dicentem {b) : Tíic est fratium amator et populi Israel,
hic est qui multum orat pro populo et universa sancta civitate , Ure­
mias Propheta Dei: a quo Machabaeus gladium accepit , haec ver­
ba dicente Ieremia: Accipe sanctum gladium, munus a Deo , in quo
delicies adversarios populi mei Israel. Quod ipsum rei eventus com-
probavit: nam sequenti die Nicanorem prostravit ludas, et tri-
ginta quinqué millia hominum fusa et caesa sunt. Ubi satis cla­
re ostenditur cura et oratio particularis Sanctorum pro nobis.
Haec verba tractans Orígenes, cum ín Sanctorum memoria m in-
cidit, ait (c) : Omnes Sancti qui de hac vita discesserunt, habentes
charitatem erga omnes eos qui in hoc mundo sunt, si dicantur curam
Tom. II. D sa-
Ca) Chrlsost. Hom. II. ¡n Psalm. L. (c) Origen. Hom. II. in Cardic.
(¿) II. Mach.XV. 14. • •

26 TERTIA PARS
salutis gerere eorum, et iuvare eos prccibus suls arque interventu suo
apui Deum, non erit inconveniens: scriptum namque est in Macha*
laeorum libro: Hic est lerendas Propheta Dei, qui semper orat pro
populo. Hunc eundem locum Machabaeorum citat ídem Orígenes
Homilía IIL in Genesim,. afrlrrnans hoc idem de Ieremia , quod
pro Aegyptiis etiam orasset. Quos Epiphanius et Eusebius in Hi­
storia Tripartita affirmant saepe liberatos fuisse oratione et me­
ntís Ieremiae a morsibus aspidum et crocodilorum. Est etiam
illustris locus Apocalypsis VIII. ubi dícitur (a) : Ascendit Jumus
incensorum de orationibus Sanctorum de mam Angelí coram Deo: qui
tam claras est, ut expositione alia non indigeatl
Intellexerunt istud omnes Sancti, non post témpora D. Gre-
gorii > ut mentitur Luther, sed a mille trecentis annis usque mine:
non minus, imo magis tríbuentes in hac parte Spiritibus Sancto­
rum , qui cum Deo regnant, quam electis Dei, qui in hac vi­
ta militant, quippe qui charitatem habeant, qua nos diligant,
cognitionem nostrarum necessitatum et desideriorum , per quam
nostris supplicationibus possint condescenderé, ut pro nobis in-
tercedant ad Deum , qui tantum eos dilígit et honorat , et
cui tam indivulse adhaerent : non enim habent deteriorcm sta-
tum, quantum ad hoc, propterea quod cum Deo regnant, imo
multo meliorem, ut recte arguit Divus Hieronymus contra Vi-
gilantium : quem non tantum insequitur , ut Philippus putat,
quia honorem Sanctis impenderé prohibebat, sed quia negabat
nos eorum intercessionibus adiuvarí post mortem.
Quorsum enim diceret Divus Hieronymus et nimium insíste-
ret in probando Sanctos intelligere nostras orationes l Dicit enim
Vigilan tío {b) : Tu Deo leges pones ?::: Siagnus ubique est, Sancti cum
eo ubique emnt: et cum diabolus et daemones toto vagentur in orbe, et
tf) Apocalyp. VIII. 4. (¿) Hieronym. contra Vigilant.
ce

DE CULTU SANCTORUM. 27
celeritate intima ubiquepraesentes sint, Manyespost effusionem sanguinas
suiarca invenientur inclusi et inde exire non poterunú Dicis enim in libello
tuo: dum vivimus pro nobis possumus orare; sedpost mortem nullius est ex*
audienda oratio, nam Martyres suam ultionem orant, nec impetrant.Unus.
homo Moyses sexcentorum millium armatorum impetrat a Deo veniam : et
Stephanuspro persecutoñbus veniam precatur : et postquam cum Chisto es-
se ceperint tune ora cJausurus est ? Hucusque Hieronymus. Et B. Chry-
sostomus (a) de poenitentia: Quicumque, inquit, Sanctos vocaveñt lu­
minaria mundi , non peccabit, non solum dum essent in corpore , sed
etiam magis nunc, quando de hac vita migrarunt: grana enim et me­
nta Sanctorum , morte non minuuntur , nec retardantur die, et sequi-
tur : tune quidem pisces capiebant ad mortem, nunc capiunt homines.
ad salutem : claudos facientes currere , coecos aluminantes , leprosos
inundantes, daemones effugantes, ut testatur multitudo credentium diu-
tuma. Et ibi appellat eos columnas, fundamenta, portus, gu-
bernatores, pastores , auctores, unitores et médicos Ecclesiae.
Divus Cornelius Martyr, et Ecclesiae Pontifex, Hieronymo
et Chrysostomo multo antiquior (tempore enimDecii fuit) Epí­
stola ad omnes fideles de translatione corporum Petri et Paulli
a Catacumbis , sic de beato Petro loquitur (b) : Accepimus cor-
pus bzati Apostolorum prinJpis Petri, et condecenter posuimus illud iux-
ta locum ubi crucifixus est, ínter corpora Sanctorum Episcoporum, in
templo Jpollinis, in monte áureo , in Vaticano P a latió Neronis. III. Ca­
lendas lulii die, orantes Deum et Dominum nostrum lesum Christum,
ut intercedentibus suis Sanctis Apcstolis, maculas vestrorum peccatorum
purget, et in sua vos conservet volúntate , ómnibus diebus vitae ve-
strae, et in fructu boni operis vos perseverantes reddat. Ecce non so­
lum dicit Sanctos orare pro illis, et supplicandum Deum , ut eo­
rum adiuvemur intercessionibus , sed ad quid prosunt orationes
D2 San-
(d) Chrysost. Serm. XXVI. (¿) Coinel. Epist. II.

28 TERTIA P A R S
Sanctorum declarat (*), puta ad tollendas peccatomm maculas
atque reliquias, nam solus Christus mereri potuit nobis primam
gratiam, non homo quantumvis sanctus: licet prosint orationes
ad tollenda peccatorum impedimenta et occasiones, et ad poe-
nas temporatiter illis debitas amovendas, et recte disponcndum,
idem affirmante Stephano Martyre et Pontífice eius successore,
atque eisdem verbis.
Dívus Cyprianus epístola ad hunc Cornelium idipsum con-
firmat (a) : Si quis nostrum prior divina dignationis celeritate prae-
ctsserit, perseveret apu d Deum nostra dilectio: pro fratribus et so-
roribus nostris apud misericordiam patris non cesset oratio. Clare hic
Sanctus Pater dicit, animas Sanctorum ex chántate pro suis de-
votis et fratribus orare, et id quidem particulariter. ídem tra-
ctatu de habitu virginum cum virginibus loquens : Durate, in­
quit , forúter, spiritualiter pergite , pervenite feliciter , tantum me-
mentóte tune nostri , cum incipiat in vobis virginitas honorari : id
ipsum confirmante in sermone Epiphaniae, loquens de Sancto­
rum Innocentium nece: Hi (inquit) a cunabulis in coelum trans­
ían , facti sunt superni capitolii senatores et iudices, nonnullis etiam
veniam obtinentes immeritis, assistunt miserationibus et ultionibus di-
vinis. Quid clarius dici potuit, ad exprimendas Sanctorum in-
tercessiones et earum fructus ? Nihil est quod optari a Cypriano
possit: nam praeter hoc quod intercessiones Sanctorum assistere
divinis ultionibus dicit, per casdem veniam impetran a Deo pro
peccatis etiam affirmat.
Narrat Eusebius ib) exemplum illustre de beata Pothamie-
na virgine celebérrima , quae sub Severo Imperatore passa est,
in quo satis confirmatur dogma hoc Catholicum de intercessio-
(*) Utilitas orationis Sanctorum. (h) Euccb. Hist. Lib. VI.
(?) Cyprian. cit, Epist.
ne

DE CULTU SANCTORUM. 29
ne Sanctorum : Illa ergo virgo sanctissima , postquam picis balneum
ardcns nuda in artubus sustulisset pro Christi nomine, ad ultimum
tradita fuit lenonibus irridenda, quam quia carmfex quídam nomine
Basilides servavit, ne illuderetur eius honestas , praefato Basilidi hoc
pacto pollicetur sacrata virgo : Certo scito Basilides, pro hac re quam
facis , cum ad Dominum meum perrexero , boni aliquid ubi paralo:
quae nirsus tenia die post mortem ei visibillter apparuit cum corona,
diccns: Qui Martyrem recipit, coronam Martyris accipiat: Ipse ve­
ro spiritu inde confortatus , fassus se Christianum esse , pro Christi
nomine capite plexusest. Hic clare vides a Martyre sanctissima im-
petratum alteri Martyrii donum post mortem a Deo.
Nec est leve argumentum fidei, quae super hoc dogmate in
ipsis initiis imperii Constantini magni in Ecclesia vigebat, eius-
dem Imperatoris edictum publicum super veneratione Aposto-
lorum Principis ad totum orbem missum , postquam carcer in
quo Divus Petrus vinculatus fuerat, per Divum Sylvestrum fuit
in templum consecratus, quod Divus Hieronymus (a) ad ver-
bum citat, in hunc modum (*): Notum esse volumus ómnibus Chri­
stum pie colenúbus , beatum Petrum Jpostolum a Deo nobis datum
pastorem et principan , summoque studio eum veneran velle assidue,
máxime in hac die Calend. August. ut ipse plus pastor precibus :
Deo
fusis , vos ac imperium nestrum adiuvare dignetur, válete. Nemo
non videt quod hoc edictum publican non poterat ab Impera-
tore recens baptizato , nisi consensu et consilio maturo sacerdo-
tum, et máxime Divi Sylvestri, qui tum temporis Romae age-
bat: ex quo satis clare colligrtur , fidem illius temporis circa ho-
norem , venerationem et intercessionem Sanctorum , contraria
omnino sentiré his quam ab istis novatoribus divulgantur. Insi-
H i c r c n jSÁn
gnis
y m
-Epist. ad Eustoch. (*) Decretum Constantini de festo
LXVii. vinculoruin Pctri.

3o TERTIA P A R S
gnis ille quoque Monachorum pater Antonius ad Arsenoitas (¿7),
ioquens de Spiritibus Sanctorum , propter quorum desideria et
gemitus desinit Deus irasci super opera nostra maligna , non so-
lum eos orare pro nobis afíirmat, sed et nostros actus cogno-
scere, aperta voce praedicat: Profectus, inquit, et emendado no*
strorum animorum, alacñtatem praebet Spiritibus Sanctorum, et utun*
tur prece multa atqne laetitia in exultatione coram Creatore nostro.
Quid hic referam magnum Basilium, qui in suis tractati-
bus nihil habet frequentius, quam Sanctorum intercessiones, et
Sanctorum Martyrum obsequia : quorum sanctis cineribus tan­
tum tribuit, ut illis incsse divinam virtutem audeat affirmare,
ad sanandas infirmitates, et profliganda daemonia , in exposi­
tione super Psalmo CXV. tractans illud , Predosa in conspectu Do-
mini mors sanctorum eius (b) : Antea (inquit) dicebatur de sacer-
dotibus et Deo dicatis , si quis condgerit mortuum immundus erit*
nunc autem qui contigk ossa Martyris , quandam sanctificadonis so-
cietatem assumit, ex grada corpori insidente. Sed potissimus locus
est Sermone de XL. Martyribus, ubi omnem veram doctrinan!,
quam modo circa sanctos tenct Ecclesia, apertis verbis praedi­
cat : Ipsi, inquit, quadraginta omnes sunt, et omnes apud singulos
sunt : quantum laboris fu'it ut unum aliquem reperias, qui pro te Donú-
num placaret: quadraginta iam sunt, concordhm orationes iam sursum
mittenus: si ubi dúo aut tres congregad sunt in nomine Domini U-
lic est in medio eorum , ubi autem quadraginta , quis de Dei praesen-
da dubitat ? Qui tnbulatur, ad quadraginta confugit : qui laetatur
ad ipsos decurrit; illi, ut molestiarum consoladonem repeñant : hi,
ut res secundae canszrventur : hic mulier pia pro Liberis orans depre-
henditur. ítem peregrinanti marito red'itum , atque infirmo salutem pe-
tens. Et convertens se ad Martyres, dicit: 0 chorus Sanctorum , o
_ sa­
is) Antón. Epist. V. (¿) Easil. in Expos. Psalm. CXV?

DE CULTU SANCTORUM. 31
sacer ordo, o constipatum et infractum aginen , o comtmm.es generis
humani custodes, o hora, curarum socii, orationis cooper atores, lega-
ti potentissimi. Vides ut faciat Sanctos hic vir percelebris provo-
catores misericordiae Dei ad particulares eftectus et utilitates,
tam animae quam corporis , meritis et orationibus suis impe-
trandas ? Ñeque id solum audivisti ab hoc Beato, sed quod suo
tempore Sancti etiam invocabantur, ut illa a Deo impetrarent.
Putabis forte hoc Martyribus solum posse tribui; audi Gre-
gorium Nazianzenum post mortem Divi Basilii cum ipso in ora-
tione colloquentem in Monodia sua, et quibus verbis depreca-
tur (a): Tu ohiter e coelo nos réspice, et datam mihi debilitatem et
articulorum dolorem, vel iube discederé, vel adiuva me ita aequo ani­
mo ferré, ut hinc demum discedentem me in aetema tabemacula re-
cipias. Venerabilis Ephrem rrngni Basilii discipulus, non solum
Sanctos pro nobis orare docet, sed et ipsos clara voce invocat,
Sermone de Laudibus Martyrum (b) : Precamur vos, beatissimi Már­
tires , qui pro Domino Salvatore, proque illius chántate sponte et im­
pigre tormenta subisús y atque ideo familiarius Domino coniuncti estis,
ut pro nobis miseris et peccatoribus et negl'igentiae squalore sordentibus,
Dominum interpellare dignemini , ut superveniat in nos gratia Chri­
sti ; qui corda nostra radio sanctae charitatis illustret. Et paullo post:
Nunc igitur o viri beatissimi, o gloriosissimi Martyres Dei, me mi-
serum vestris iuvate precibus , ut in illa hora misericordiam conse-
quar, quando manifcsta erunt occulta hominum. Et in fine cum ipsis
iisdem Martyribus loquens: Ego imbeciüis , accepto vestris men­
tís ac precibus robore, cecini tota devotionc animi ante sanctas reli­
quias vestras hymnum vestrae laudis et gloriae: pro me igitur mise­
ro , ante thronum maiestaús ads'istite, ut vestris precibus salvan me­
rcar. In fine autem horum operum longam texit orationem ad
san-
(a) tfazianz.cit. loe. (¿) Eprhem de Laudib. Martyr.

32 TERTIA PARS
Sanctam et Delparam Virginem Mariam , appellans ¡psam me-
diatricem ct conciliatricem ; in cuius orationis fine, universos
Sanctos compellans, sic orationem concludit: Precibus Dei ge-
nitñcis semper virginb, et exercitus coelestium Angelorum, Cherubin
et Seraphin , Prophetarum et Martyrum , et Sanctorum intercessioni-
bus, et omnium beatorum supplicationibus , miserere tuae creaturat,
Deus mi clementissime.
D. Chrysostomus non semel in ordíne Missae quem com-
posuit, mentionem facit intercessionis Yirginis intemeratae , ct
aliorum sanctorum (a) : Precibus sanctissimae Deiparae virginis Ser-
vator serva nos : item dirige viam: confirma nos in timore tuo : cu-
stodi vitam nostram: stabili gressus nostros , precibus et supplicationi-
bus Sanctae Deiparae Virginis et omnium sanctorum, qui tibi placuerunt
ab initio mundi. Ambrosius item in secunda oratione praeparante
ad Missam, hoc modo orat (b) : Et ut efificax sit haec mea de­
precado , beatae Mariae virginis sufragio, peto , et Apostolorum in-
tercessionem imploro, Martyrum preces deposco , Confiessorumque orañ
nes expostulo: Talium Domine Deus preces numquam spernis, si ut
pro me exorent, ipse inspiraveris. Idipsum confirmante Libro I. de
Yiduis: Obsecrandi sunt Angelí pro nobis , qui nobis ad praesidium
dati sunt. Martyres obsecrandi junt , qui possunt pro peccatis orare
nostris : qui propio sanguiue, si quae habucrint peccata, lavarunt. Isti
sunt enim Martyres, nostri praesules , speculatores vitae actuumque no-
strorum : non erubescamus eos intercessores nostrae infirmitatis adhibe-
re , quia ipsi infirmitatem coráis et cum vincerent cognoverunt.
Sanchas pater Hieronymus huic dogmati Catholico, Epi^o-
la de Laudibus Paullae defunctac subscribit, in fine illius hanc
adiiciens coronidem (c) : Vale o Paulla, et cultoris tui ultimam se­
ra) Chrysost. in Liturg.
(¿) Ambros. inSacram.
ñe
(c) Hieronym. Epistol. de Laúd.
Paullae.

DE CULTU SANCTORUM. 33
nectutem tais orationibus iuva. Attestatur hoc idem Divus Augusti-
nus in plerisquc suae doctrinae locis, quorum potiores brevi re-
fcram. Libro II. quaestionum Exodi (a); peccata dicit condo­
nan hominibus per Sanctorum Martyrum orationes : Deus (in-
quit ) propitiatur peccatis populi sai, orationibus Sanctorum Marty­
rum. Et (b) : Per hoc quod de Moyss scriptum est Exodi XXXII.
admonemur, cum merita nostra nos gravassent, ne diligamur a Deo,
relevan nos possi apud eum illorum mentís , quos ipse diligit. Et in
Sermone Petri et Paulli: Nunc ad memoriam piscatoris fiectuntur
genua Imperatoris : ibi tésplendent gemmae diadematis ubi fulgsnt be­
neficia piscatoris, qui eius auxilta , et apud Deum pro-patrocinio in-
vocat. Extant ipsius familiares preces ad Beata ni MarÍ2m : 0 bea­
ta María, quis digne ubi valeat ? &c. A ámate piissima Dei geni-
trix riostras preces, &c. Ubi devotc satis implorat eiusdem vir-
ginis auxilium. Libro quoque meditationum, capite XXIV. hoc
modo concludit orationem (*) : Orate omnia agmina Sanctorum, et
universi coztus beatorum, ut vsstris precibu s meritisqiu adiuti, salva
nave et intzgris mercibus , pervenire mereamur ad portum perpetuas
salutis. Et Sermone S. Laurentii , granum appellat Dominum
Icsum et arborem , ramos autem eius (inquit) si requires, inve-
nies. Ramus est Petrus, ramus est Paullus, ramus est Laurentius,
rami omnes Apostoli et Martyres Salvatoris, ad quos si quis se for-
titer tenere voluerit, fluctibus seculi minime mergitur, sub umbra il­
lorum latitans, gehennae non patietur ardorem , securusque de diabó­
licas potestatis procella erit.
Prudentius quoque noster , Divo Augustino paullo vetu-
stior, Libro -xitWt$í,¿, Sanctorum Martyrum intercessiones pro
Tom. II. E his,
(*) August. cap. 108.
(F) Id. ibid. cap. 149.
(*) Oratio August. ad Sanctos.

34 T E R T I A PARS
his, qui se illis devote commendant, eleganter explicat, cum
in Emetherium et Chelidonium martyres Calagurritanos incidit:
Praecurrit fama proditñx
Hic (*) Patronos esse mundi,
Quos precantes ambiant.
Nemo puras hic rogando
Frustra congessit preces
Laetus hinc tersis revertit
Supplicator Jletibus:
Omne quod iustum poposcit
Impetratum sentíais.
Tanta pro nostris periclis
Cura suffragantium est,
Non sinant inane ut ullus
Voce murmur fuderit.
Audiunt, statimque ad aurem
Regis aetemi ferunt.
Inde larga fonte ab ipso
Dona tenis influunt.
ítem in eodem cum Divo Laurentio Martyre loquens, ait:
líos ínter, o Christe decus,
Audi et Poetam rusticum
Cord'is fatentem crimina
Et facta prodentem sua.
Indignus agnosco et scio
Quem Christus ipse exaudiat,
Sed per Patronos Martyres
Potcst medelam consequi.
Quid dicam de D. Bernardo, qui totus est oratio ad Vir-
(*) Sálicet Calagurri.

DE CULTU SANCTORUM. 35
ginem Matrcm. Unum dnmtaxat referam locum in Sermone de
Assumptione eiusdem Yirginis intcmeratae contentum : in quo
ad eius patrocinia imploranda devote satis invitat fideles , la-
cus sic habet (tí) : Praecessit Regina nostra, praecessk et tam glo­
rióse suscepta est, ut fiducialiter sequantur Dominam servuli, cla­
mantes : Trahe nos post te, in odorem unguentorum tuorum curremus*
Advocatam praemisit peregrinado nostra, quae tamquam iudicis ma-
ter , et mater misericordiae suppliciter et efjicaciter negotia salutis no-
strae pertractabit. Pretiosum hodie munus térra nostra direxit in coe-
Ium : ut dando et accipiendo felici amiátiarum foedere , copulcniur
humana d'winis, terrena coeUstibus , ima summis. Illo enim ascendit
fructus terrae sublimis, unde data óptima et dona perfecta descen-
dunt. Ascendens ergo in altum virgo beata, dabit ipsa quoque dona
hominibus. Quid ni daret} siquidem nec facultas ei deese poterit.
Magnus etiam Leo I. multis in locis suarum concionum in-
tercessionem Sanctorum inculcat, et vigilias apud corpora eo­
rum magna devotione sua tempestate fieri maniíestat. Sermo­
ne II. de Ieiunio íestivitatis Principis Apostolorum populum sic
docet: Sabbato apud B¿atissimum Petrum Apostolum pariter vigile-
mus , cuius suffraganúbus meritis, quae poscimus , impetrare possimus.
ídem eandem sententiam repetit Sermone VI. de eoJem Iciu-
no. In concione quoque quam habuit de natali eorundem Apo­
stolorum , exprese meminit se expertum fuisse Dei auxilium
propter orationes istorum Sanctorum : Sic autem ( inquit) et nos
experti sumus et nostri probaverunt maiores, credimus atque confidi-
mus inter omnes labores ipsius vitae ad obtinendam misericordiam Dei
semper nos specialium patronorum orationibus adiuvandos, ut quantum
propiüs miráis deprimimur, tantum Apostolicis meiús erigamur. Et
Sermone etiam de eorum Octava quasi explicare videtur illud
< E 2, quod

36 T E R T I A P A R S
quod historiographi de ipso referunt , Atilara regem ferocissi-
mum, mansuetissimum Leonis eloquio reddi, et urbem a Go-
thorum ¡ncursionibus liberatam : qua novitate attoniti milites
Atilae , cum ipsum interrogarent de caussa inconsuetae clemen-
tiae (erat enim veré flagellum Dei) respondit se vidisse iuxta
hunc beatum, dúos viros cum gladio sibi minitantes, nisi ac-
quiesceret, ob idque assensum praebuisse D. Leoni.
Refert ergo idcm D. Leo auxilio Principum Apostolorum
urbem liberatam fuisse. Haec sunt verba eius : Pudet dicere, plus
impendkur daemoniis quam Apostolis, et maiorem obtincnC spectacu-
la frequendam , quam beata martyria* Quis hanc urbem reformavit
salud ? Quis a caede defendit ? Lusus Circensium, an cura Sancto­
rum r quorum udque precibus divinae censurae flexa sentenda est, ut
qui merebatur iram , servetur ad veniam, Utamur ad emendadonem
nostram lenitate parcends, ut B. Petrus et omnes Sancti, qui nobis
in mulds tribuladonibus adfuerunt, obsecraciones nostras pro nobis a-
pud misericordem Deum iuvare dignentur , per Christum Dominum
nostrum. Clariora verba sunt haec , quam quae dilatatione egeant.
Approbarunt etiam hanc Catholicam veritatem Synodi genera­
les. Sancta enim Oecumenica Synodus sexta , utriusque Ecclesiae
Orientis et Occidentis circa hoc sensum manifestans, clara sic
voce difrinit (a) : Unusquisquc Christianus solo Deo creatore solo
adorato, invocet Sanctcs, ut pro se intercederé apud maiestatem di-
vinam dignentur. Et II. Nicaena sic statuit (b) : Credentes in unum
Deum in T¡ilútate lauda tum , ei denique solí latriam exhibentes, po-
scimus intercessionem intemeratae Sanctae Deiparae : Sanctorum item
Angelorum, omniumque Divorum,. et Patrum nostrorum,
Yidisti, lector Christiane, circa invocationem et intercessionem
spmtuum sanctorum unanimem Patrum et utriusque Ecclesiae
i-r • - 't Orien­
ta) Synol. VI. Gen. (¿) n. Nicaen. SyncxL "

DE CULTU SANCTORUM. 37
Orientis et Occidentis consensum , ab ipsis fere Apostolis usque
ad témpora Caroli Magni: nam aetate illius celebrata fuit se-<
cunda illa Synodus Nicaena, a quo tempore si recte supputes,
fluxerunt anni septingenti quinquaginta : quos non ob aliud ti­
bí ob oculos posui, quam ut intelligeres, adversarios non nos,
sed Dei Sanctos, qui cum Deo regnant de idolomania blasphe-
mo ore notare: eos enim. sequitnr praesens Ecclesia in hoc do-
gmate sicut in alus. Et licet a tempore Cornelii Martyres scri-
ptis Sanctorum videas intercessiones Sanctorum commendatas, et
a tempore Basilii invocationes Sanctorum in seriptis Patrum me-
moratas, cum non appareat illos ista dogmata primos docuisse,
sed quasi iam vetustate quadam- firmata ipsa recensuisse, et exem-
plis commendasse , nuil i tamen dubium , quin de divino magi-'
sterio dcsccndit, quod universalis Ecclesia Martyrum et Sancto­
rum Doctorum circa haec docebat. Recte dicit Divus praefatus
Leo ad hoc propositum Sermone de ieiunio Pentecostés (a):
Dubkandum non est, quidquid ab Ecclesia in consuetudinem est devo-
tionis retentum , de Traduione Apostólica , et de Sanen Spiritus pro-
diré doctrina. D. etiam Augustinus, hoc ídem manifestat de Ci-
vitate Dei (b), ostendens quod in memoriis Martyrum non sacri-
fíc.Uur illis, sed Deo : Hiuic usum (inquit) ab inicio tradltum tene-
mus, ut extra orationes quae in altan fiwit, etiam Deo dilectos San­
ctos contempladme unionis et communionis , quam cum Christo et no-
biscum habent, cum timore et devotione erga Deum compellemus , at-
que ut pro nobis intercedant invocemus..
Et quod ante Cornelium Martyrem milla extet mentio (quod
ego viderim) invocationis et intercessionis Sanctorum in caussa
forte fuit, modestia et humilitas apostólica (*). Quid enim di-
(a) Leo Serm. II.
(¿) August. Libr. XXIL
ce-
(*) Quare ante témpora Cornelii
invocado Sanctorum non fuerit in iíau.

38 TERTIA PARS
cercnt , qui eos haec docentes audirent, nisi quod de se magna
praesumerent, et se quasi Déos faccrent ? Cum crgo toti inten-
ti essent praedicationi et divulgationi Evangelii aliarum rerirm,
quae magis ad substantiam salutis attinebant, et captum etiam
hominum excedebant, expectabant circa haec apertam Dei vo-
luntatcm, frequentia miraculorum non multo post declaratam:
quam forte Deus usque ad illa témpora distulit manifestare, in
quibus post explosam idololatriam haeretici erant, qui carnis re-
surrectionem negabant, vel idem corpus quod mortuum fuerat,
suscitandum esse non credebant, quod magis fidem resurrectio-
nis carnis astruerent: cum vidcrent ab ipso tanti fieri ciñeres suo-
rum Sanctorum, ut daemonia et infirmitates per intercessionem
eorum expelleret. Nec enim omnia simul voluit Deus ómnibus
esse manifesta, nec cuneta dogmata statim praedicaverunt et do-
cuerunt Apostoli : sed paullatim et successive : Christi enim et
Spiritus Sancti Divinitas, eorum denique cum Patre consubstan-
tialitas, non passim ñeque ómnibus in principio praedicabantur
ab Apostolis, sed seorsum, veluti solidus cibus, cum alus mul-
tis, tradebantur perfectis.
Quod si quaeras quare invocatio Sanctorum in publica ve-
nerandae Missae actione ubi collectae recitantur in Sanctorum
celebritatibus , adhuc non obtinuerit, ut ad Sanctos dirigatur
oratio": eadem ratio tibi dabitur, quam Augustinus (.7) assigna-
vit, simili quaestioni XXII. de Civitate Dei, reddens caussam
quare ad Christum non dirigatur oratio in Missa (imo cautum
est in Synodo Cartliaginensi III. (li) , ut cum ad altare assistitur,
semper ad Patrem dirigatur oratio) respondet, quia actio illa
et sacrificium ad Patrem dirigitur , et Christus est qui ofTcrtur.
Eadem ratio, imo multo urgentior procedit in Sanctis. Ceterum
(a) Angust. loe. c¡t. (¿) Synod III. Carth. Can.XIII.
in-

DE CULTU SANCTORUM. 39
invocandus est Christus, invocandus est Spiritus Sanctus , sicut
et Pater, utpote qui ciusdcm essentiae sunt : nisi velimus cum
¡mpio Ario et Macedonio sentiré. Quod vero arguunt adversa-
rü, invocationem proprie esse cultum Dei, nec ullo modo ad
Sanctos posse translerri sine blasphemia iuxta illud Apostoli: Quo-
modo invocabunt in quem non credideruntt ex quo videtur posse
colligi, illum solum deberé invocari, quem colere licet fide : hic
autem cum Deus solus sit, solus invocandus videtur.
Falluntur, non respicientes ñeque intelligentes Scripturas:
nam. sicut cultus est dúplex, qui Deo, et creaturis sanctis de-
betur : ¡ta etiam invocado bifariam partitur (*). Est enim in-
vocatio qua invocamus Deum , a quo speramus ultimo tam-
quam a datore omnium bonorum munificentissimo auxilium
in nostris miseriis et tcntationibus, cui soli fidendum est, et
in quo solo sperandum : et haec soli Deo debetur. Est et in-
vocatio, qua invocamus Sanctos, ut suis precibus impetrent no­
bis ea , quae inste desideramus, a Deo propter mcrita et amici-
tiam qua sunt Deo valde chari et coniuncti : et haec debite im-
penditur Sanctis Dei. Et de hoc vellem certe populares et sim-
plices admoneri, ne errantes alios Déos per se fingerent, et qua­
si sine dependentia aliqua ad ipsos Sanctos confugerent : sed ut
in Deum potissimum mentem figerent , cum a Sanctis aliquid
petunt: Nam offendi ego multos in hac parte non satis Christia-
ne institutos. Invocationem autem non ad solum Deum pertine-
re , sed ad rationales creaturas, imo figura quadam locutionis
ad irrationales. Sanctus Patriarcha Iacob clare ostendit, cum
Manassen et Ephraim benedicit (a) : Ángelus (inquit) qui eruit
me de cunáis malis, benedicat pueris istis, et invocetur super eos ¡to­
(*) Dúplex invocado 3 sicut du- (a) Gen. XLVIIL
plex cultus.
men

4o TERTI A PARS
men. meum. Et Moyses : (a) Testes hodie invoco coelum et terram,
Alius locus Apocalypsis , quem Vigilantius, ut suum erro-
rem statueret, multifaciebat, de spiritibus Martyrum , qui sub
altare Dei (b) orant pro vindicta suorum persecutorum, et adhuc
ut supervestiantur, plus facit contra illos quam pro illis: Nam
si orant animae Sanctorum pro vindicta, et adhuc ut superve­
stiantur , cum illa oratio non ex affectione commodi inordinata
procedat, sed ex amore charitatis et iustitiae : ítem cum chan­
tas se extendat ad alios , et ipsi agnoscant vota nostra , deside-
rentque mirum in modum nostrum profectum, sintque Deo val-
de amici et coniuncti, nihil prohibet quorainus intercedant; uno
plañe sequitur eos pro nobis orare. Nec ille locus aliud probat,
quam quod Sancti aliqui dcsidcrant affectu naturali, quo desi-
deramus non spoliari, sed supervestiri quod difíertur , impkn-
dum quando complebitur numerus salvandorum: quod hoc non
reddit eorum orationes inefricaces apud Deum, tum quia ipsi
non optant absolute , sed voluntad divinae submissi: tum quia
etsi sic optarent, non ob id inefficax esset eorum oratio circa
alia : alioquin cum Paullus aliquid etiam desideraverit quod nun-
quam impetravit, inefficax fuisset semper eius oratio apud Deum,
quod Scriptura ipsa damnat.
Nec omnino ex illo suspicandum est animas, iustorum non
esse ante corporum resumptionem apud Deum in magno et in-
effabili honore et gloria , quas Ioannes dicit sequi agnum Chri-
stum Iesum quocumque ierit. Non enim propter solum latronem
dictum est a Christo : Hodie mecum eris in paradyso, sed propter
omnes Iustos "qui in fide eius erant firmiter salvandi : a diebus e-
nim Ioannis Baptistae Regnum Coelorum vim patitur. Apposi-
(«) Dcuteroncm. XXX. v. i£. (b) Apoc. VL
te

DE CULTU SANCTORUM. 41
te satis explicuit hunc modum Theophilactus in Commentariis
epistolae ad Hebraeos, dicens (a) : Quod ñcet in die resurrectionis
Sancti perfecti apparebunt cum coronis et tñumphis in corpore, interea
tamen habent honoris et gloriae cerüssimum pignus. Quaeret aliquis si
nondum perfecúoncm sunt adcpti , et coronas preméritas consecuti, un-
de hoc illis ut alus opein ferant invocantibus ? et opitulandi tam
prompta virtus unde obvenitt unde inquis} Nimirum ex fiducia cerno-
ti quam habent apud Deum intercedendo-: haec Theophilactus. Et
multo minus facit ad rem eorum locus ille Esaiae {b) : Ubi con-
queritur Israel, se ignoratum a Patriarchis , Abraham nescivit nos,
et ignoravit nos : nam non significatur illo in loco Abraham pror-
sus et Iacob nihil de illorum statu cognoscere ; sed quod tanta
crat populi illius iniquitas , ut per Sanctorum orationcs Deus non
disposuerit illis ignoscere. Et tune temporis quasi nihil agnosce-
rent reputandi sunt: Sancti enim in patria tam sunt divinae vo*
luntati conformes, ut nihil velint quam id quod Deus vult i-
psos velle (*) : Consuetudo autem est eos surdos et non cogno-
scentes appellare , qui nostris precibus non inclinantur. Unde in
proverbio datus locus est, surdo canis fabulam.
Cavillantur insuper Novatores, quod in locis peculiaribus et
pro gratiis particularibus impetrandis Sancti invocentur : curio-
sae certe et leves obiectiones: quasi nos debeamus Deo et San­
ctis eius regulas praescribere. Legibus enim in Testamento vete-
ri, certa et determinata loca a Sanctis Patribus specialiter fuis-
se venerata , ut patet de loco ubi apparuit Dominus Patriarchae
Iacob scalae innixus, ascendentibus et descendentibus Angclis per
gradus scalae: post quam visionem in verba admirationis enim-
^ c
Tom. II. F pens
(-7) Thcophilact. in Commcnt. ad (*) Sancti in patiia conformes per
^ r
-
t¿) Esai. LXIII. 16.
omnia Dei voluntati.

4 2 T E R T I A P A R S
pens Sanctus Patriarcha , dixit (a) : Quam terr'tbilis est locus iste\
Non est lúe aliud nisi domus Dei, et porta coeli; in cuius testimo-
tiium erexit lapidem, infundáis oleum desuper, appellavitque nomen e-
ius Bethel, idest, domus Dei. Ubi post cum rediret a Mesopota-
mia , visitavit locum illum tamquam religioni sacrum , aedifi-
cato ibi alrari cum gratiarum actione. Nota est quoque sanctitas
particularis illius loci, in quo apparuit Dominus Moysi Exodi III.
cui dixit Deus (b) : Solve calceamentum tuum de pedibus tuis, locus
enim in quo stas, térra sancta est. Nihil denique frequentius in Te­
stamento veteri, quam designado locorum, in quibus Deus fa­
vores aliquos faciebat Sanctis Patria rchis, quos maiore frequen-
tia et religione solebant visitare, sive in beneficiorum memoriam,.
si ve quia intelligebant Deum in illis locis peculiariter velle invo-
cari. Unde Psalmista (c) : Adorabimus in loco, ubi steterunt pedes
eius. Quid ergo inconveniens est idem affirmare de locis , ubi
Deus benedictus per merita Sanctorum suorum beneficia exhibet
mortalibus?
Adde quod sicut sanctis Angelis credimus distributas esse a
Deo provincias, quibus praesint, et loca peculiaria quae tuean-
tur ut patet ex Daniele ; etiam dici rationabiliter possit de San­
ctis et electis suis : aut propterea Deus illis in locis miraculis eos
illustrat, et honorat, ubi ante in oculis gentrum fuerunt despe-
cti, et propter Christum in vituperio habiti : aut quia illic ma-
iori devotione et fide concurritur : aut propter aliquos incrédu­
los , qui miraculis quae a Deo fiunt in sepulchris aut basilicis
multoties ad eum sunt conversi : vel propter alias caussas nos la­
tentes. Cum enim fecerit Christus sepulchrum suum gloriosum,
et in locis sanctis ubi ipse conversatus est, particularia beneficia
(a) Gen. XXVIII. 17. 18.
(¿) Exoi. III.
(c) Psalm. CXXXI.
con-

DE CULTU SANCTORUM. 43
concessit, non est quod multum discrutientur super hac locorum
acceptatione, nec nos Deo regulas temeré praescribamus, nec
perscrutemur voluntatem eius: magna enim sunt opera' Dominio
et exquisita in omnes voluntates eius.
Quod vero ad gratias illorum pertinet, retinenda videtur
Apostólica doctrina , quae dicit omnes fideles esse Christi mem-
bra : quod non de sola Ecclesia Militante intellexit, cum San­
cti qui cum Christo regnant, vivaciora membra esse videantur,
quam nos qui in térra militamus: est autem unicuique membro
data gratia , vis , et facultas, secundum mensuram fidei, et pro
volúntate capitis influentis , qui dividit unicuique prout vult.
Quamquam nolim ista tam exacte accipi, ut quod a Deo pe-
titur per merita unios Sancti, mérito alteráis petere frustraneum
sit, ut nonnulli simplices putant, de quo etiam munitos illos
esse vellem : servat tamen hunc ordinem Deus multoties, ut et
per particularia Sanctorum merita , particulada etiam condonet
beneficia. Illustre testimonium posuit Augustinus circa hace in
Epístola ad Clerum loquens de his (a) : Quispotest (inquit) Dei
iudicium de his disputare, quare in aliis miracula jiant, in aliis non*
Multis notissima est sanctitas loa ubi Beati Felicis Nolensis Episcopi
corpus conditum est, ad quod volui ut pergerent quidam nostri, ut
inde facilius fideliusque scribi possit , quod in eorum aliquo divinitus
fuisset propalatum. Ubi narrat etiam mirabilia , quae particulari-
ter suo tempore accidebant circa sepulchra Sanctorum Mediola-
ni sepultorum , quae dicit apud sepulchra omnium Martyrum
minime fieri, domino hoc disponente, qui dat unicuique prout
vult. Hic tamen Augustini locus , inferius magis opportune ex-
pendetur.
(a) August. Epist. ad Cler.
F2 ídem

4 4 TERTIA PARS
ídem (d) quoque miraculum narrat de Gudilla servo comi-
tis Bonifacii, qui in periculo maris positus, cum iam pene mer-
geretur, per invocationem tamen Divi Stephani Protomartyris
fuit liberatus. Nota sunt etiam miracula illa quae scribit Cyril­
lus Episcopus Hierosolymitanus. Rursus miraculum quod narra-
tur in vita Ioannis Damasceni, cuius dextra manus abscissa Da-
masci per Regem Sarracenorum in gratiam Leonis Imperatoris,
restitua in integrum fuit per invocationem Yirginis intemeratae.
Seleucus etiam discipulus Beati Martini multa narrat mirabilia,
et beneficia collata his, qui ad Deum per merita et orationes
Beati Martini confugerunt. ítem Bernardus : Et tota denique
Ecclesia huiusmodi est illustrata miraculis, quae passim in libris
authenticis leguntur, quibus satis comprobatur huiusmodi San­
ctorum invocationem Deo placeré, quibus qui non credit, stul-
tus plañe et temerarius est. Constat et de iis, quae Deus mani­
festé operatus est cum his qui devote Divi Hieronymi corpus vi-
sitabant, et eius orationibus se commendabant.
Ex his ómnibus si recte advcrtisti, ha bes ad multa prodesse
Sanctorum intercessiones: valent enim ad tollenda flagella, et pla-
candam iram Dei; item ad augmentum bonorum, ad remissionem
poenarum; ad removendas etiam occasiones peccatorum,qui quidem
valor atque profectus variabitur iuxta dispositionem eorum, quibus
prodesse possunt : dispositionem inquam secundum fidem et cha-
ritatem : Fide enim potentia Dei invitatur ad beneficia superna-
turaliter impendenda ; charitate vero Sanctorum gratiae et meri-
torum sumus participes.
(a) ídem Epist. CLXXXVIII.

DE YENERATIONE RELIQUIARUM. 45
IV.
Ve vmratiom Reliquiarum, Sepulchrorum, et Basilicarum Sanctorum.
LIcet praecipuus honor et cultus Sanctorum in recta de eorum
gratia et virtutibus opinione , pariter et in morum et vitae
eorum imitatione consistat (*), ut recte docent Sancti, máxime
Divus Hieronymus (a) , et Augustinus (b) ; tamen ipsa ratio na-
turalis suadet, ut eorum , quorum sanctitatcm admiramur, et
virtutes cum Dei auxilio imitari conamur, corpora etiam, ossa
et memorias, et quae alia ipsorum Sanctorum propria fuisse vi-
dentur, et adhuc erunt, Christiana quadam modestia venere-
mur et honoremus: máxime cum tanta miraculorum frequen-
tia, ob pietatem in Sanctos de Dei volúntate nobis constet: fue-
runt enim corpora illorum, dum in terris agerent, habitacula Spi-
ritus Sancti, ut Apostolus dicit (c) : Neschis, inquit, quia cor-
pora vestra templum sunt Spi/itus Sancti, et post diem iudicii cum
mortale hoc induerit immortalitatem iuxta meritorum Sancto­
rum mensuram , a Deo ipso beabuntur , magnisque honoribus
afficientur ?
Approbarc videtur hunc pium cultum Sanctorum Patriar-
charum diligentia , quam in honestam reconditionem corporum
suorum adhibebant. Emit enim Abraham pater noster spelun-
cam duplicem (d), ubi honoririce repositus est ipse et Sara uxor
sua. Iacob quoque Patriarcha, instante iam sui corporis resolutio-
ne, adiuravit filium suum Ioseph (e) , ut non sepeliret eum in
Aegypto, sed conderet eum in sepulchro maiorum suorum in térra
(*) Honor Sinctorum praecipuus. Pelag. Cap. III.
(fl) Hieronym. Serm. de Assumpt. (c) I. Corintb. VI. 19.
Mame. G c n e s, XXIII.
(b) Augus. Libr. III. contra Epist. (¿) Genes. XLIX. a v. 29-
Cha-

46 TERTIA PARS
Chanaan. ídem etiam posteris suis iubet Ioseph moriens iureiu-
rando praemisso (a): Deus, inquit, visitabit vos, asportate ossa mea
de loco isto vobiscum : mortuus conditus est aromadbus, et in lóculo
honoñjice repositus,
Taceo hic alios Parres veteris Testamenti, quorum corpora
Deus voluit honorifice tractari atque condiri. Suffkiat nobis
Iesu Christi Redemptoris exemplum , qui affectum illius pec-
catricis, quae super corpus eius pretiosissimum unguentum ef-
fudit in vaticinium honoris sepulturae eius, non solum non
damnavit, aut permisit, sed excusavit atque laudavit (b) : 3o-
num, inquit, opus operata est in me; mittens en\m haec unguentum hoc
in corpus meum, ad sepeliendum me fecit: amen dico vobis, ubicumque
fuerit praedicatum hoc Evangelium in toto mundo, dicetur, et quod
haec fecit in memoriam eius. Cuius vaticinium adimplens Redem-
ptor noster post ignominiosam mortem suam , voluit a Nicode-
mo et Ioscph corpus suum sanctissimum honorifice tractari, aro-
matibusque pretiosis condiri, et in monumento novo, in quo
nondum quisquam positus fuerat, magna cum veneratione repo-
ni, sanctis illis mulieribus isthuc ipsum in aurora diei Resurre-
ctionis officiose satis atque devote iterari volentibus, nisi gloria
Resurrectionis praeventae fuissent: quibus Dominus Iesus resusci-
tatus et gloriosus in ipso itinere apparuit, et gratiose salutavit;
tantum abest ut pro impendendo corpori suo officio succenseret.
Nec hoc solum ut in corpus suum fieret , permissit et approba-
vit divina sapientia ; sed et vacuum sepulchrum suum iuxta Pro-
phetam adeo gloriosum et illustre reddidit, ut totus orbis Chri-
stianus ad ipsum magna cum reverentia confluat, et magno in
t
honore a fidelibus et infidelibus habeatur : ineffabilibus ibidem
ad confirmationem fidei peractis mirabilibus, et concessis bene-
(a) Çenes. L. 24. et a*. (b) M a t th. XXIV. a v. xa.
Úr

DE VENERATIONE RELIQUIARUM. 47
ficfis, Quod ipsum in• 5anctis suis fieri probabilissimum est, de
quibus dicit: Capilli capltis vestri omnes numerad sunt.
Descendit etiam cultus iste ex divina Traditione , quíppe ab
ipsis primordiis nascentis Ecclesiae sepulchra et corpora Sancto­
rum tanto in honore habita sunt, ut templa etiam et altaría
ad laudem Dei et in honore eorum erecta fuerint, quo men­
tes fidelium ad heroicas et divinas virtutes Sanctorum ,magis ac
magis accenderentur , et Deus optimus laudaretur , qui in San­
ctis suis tam mirabilis est: in ipsum enim redundat omnis ho­
nor , qui Sanctis suis exhibetur, cuius virtute et gratia Sancti
tam mirabiles evaserunt, ut in Deum quodammodo transirent;
quorum cultus tum ipsa antiquitas , tum etiam sensus univer-
salitas in Ecclesia , satis ostendunt ipsum a divina Traditione
dcscendisse, et a volúntate Dei promanasse , quod ut demon-
stremus, operaepretium erit ab exordiis Ecclesiae rcm ipsam de-
ducere.
Legimus in Libro I. Recognitionum D. Clementis {a) , de
sepulchris duorum Sanctorum fratrum , qui pro Christi nomine
mortem perpessi sunt non longe ab Hierosolymis, cum adhuc
Apóstol i et Christi Discipuli ibi agerent, quod divina virtute in
anniversaria die mortis eorum quotannis dealbata apparebant.
Quo miraculo, inquit Clemens , multorum adversus nos repressus
est furor, cum viderent nostros in memoria habed apud Deum.
D. Anacletus in Epístola sua ad omnes Episcopos et Sacer­
dotes ordinem Patriarchalium Sedium assignans, templum D. Pe-
tro erectum (*) a Sancto Marco Evangelista discípulo eius com-
memorat ib). Quod clarum argumentum est Sanctorum marry-
na , nomina et corpora, magna in vcneratione tempore Apo-
(*) Clemens Recogn.t. Lib. I. (£) Anaclet. Epist. III.
(•) Antiquitas ttmplorum.
sto-

48 TERTIA PARS
stolorum fuisse : Secunda, inquit, Sedes apud Alexandñam est, lea.-*
ti Petri nomine a Soneto Marco discípulo eius atque Evangelista con-*
secrata : cuius Marci tempore, ut refert Philon Iudaeus, Chri-
stianí in honestis conventiculis adunati, caste coelestia Mystc-
ria celebrabant : sed et Martialis Petri discipulus epístola ad
Tolosanos, memorans conversionem et profectum in pietate
Christiana cuiusdam principis Aquitaniae a se conversi, ait (a):
Nec solum Chisto , cui credidit Ecclesias per suum regnum, secun-
dum quod Spiritui Sancto et nobis visum est disponen, et fabricare
gaudet, sed anticua templa daemoniorum spurcissima Fana destruere,
ut perfectus in fide videatur. Athanasius quoque Libro Quaestio-
num ad Antiochum , Apostólos dicit Ecclesias fabricasse ver-
sus Orientem ut memores simus Paradysi. Ignatius etiam Epí­
stola ad Magnesianos , de templo etiam facit mentionem (b):
Omnes (inquit) in idipsum ad adorationem simul convenite , omnes
adunati, et ad templum Dei concurrite, sicut ad unum altare, si-
cut ad unum Christum ; ut obiter intelligant Taboritae , Scisca-
nii, Anabaptistae , et pestes aliae , erectionem templorum in
Dei et Sanctorum Martyrum honorcm , a divina et apostólica
auctoritate effluxisse.
Quid quod B. Ignatius Apostolorum discipulus feroces be­
stias affirmat corpora Martyrum venerari, in epístola ad Traí­
llanos v cuius testimonium citat Eusebius (c) : 0 salutares
bestiae (inquit quando vinctus ad martyrium ducebatur) quae
praeparantur mihi, quando venient ? quando committentur} quando il­
lis fruí licebit carnibus meis r" Quas ego opto acriores par ai i, et in-
vitabo ad devorationem mei, et deprecabor , ne forte , quod cum non-
nullis fecerunt, timeant attingere corpus meum. Immanibus ergo be-
(a) Martial. Epist. ad Tolos.
(p) Ignat. Epist. III. ad Magnes.
(c) Euseb. Hlst. Lib. III.
stiis

DE VENERATIONE RELIQUIARUM. 49
stiis se ostendunt inferiores, qui quod bruta instinctu et volún­
tate Dei agunt , corpora Sanctorum reverendo, non solum ipsi
non faciunt , sed et alios ad haec pía offícia impcndenda de-
terrent. Quid dico bruta? Insensibiles creaturae, muta elemen­
ta signa reverentiae Sanctis viris et eorum corporibus coram
omni populo exhibuerunt. Narrat namque praefatus Eusebius (J)
quod cum Divus Polycarpus in rogum ignis validissimum mit*
teretur , ignis veluti in modum camerae sacrosanctum corpus
eius absque laesione continuerit. Et Beatum Ioanncm Evange-
listam Tertullianus affirmat (b), cum in ferventis olei dolió Ro-
mae mitteretur , illaesum exivisse. Qualis autem honor Martyrum
corporibus antiquitus impenderetur , idem Eusebius praefato lo­
co ex mente Ecclcsiae Smyrnensis, quae Polycarpi martyrio ad-
fuit, declarat. ha , inquit , nos post mortem eius combusta ossa
preño sis si mis gemmis chariora , et omni auro probabiliora per ignem
facta collcgimus , ac sicut conveniebat ex more condidimus, quo in
loco etiam mate praestante Domino solemnes agimus cekbresque con-
ven:us, máxime quidem in die passionis eius, sed et cum eo , eorum
memorias, qui pruis passi fuerant, celebramus, ut sequentium animi
ad praedecessorum viam exemplis insignibus suscitentur.
Haec in Epístola illa habentur , quam scripsit olim Smyr­
nensis Ecclesia ad Ecclesiam Philomelii, et omnes Ecclesias. Ex
qua dúo clare constant : alterum, quod tempore Polycarpi,
qui discipulus extitit Ioannis Evangclistae, iam erat mos usita-
tus recondendi et venerandi corpora Sanctorum , et memorias
aniversarias in locis martyriorum celebrandi , quod evidentis-
simum argumentum est sub Apostolis haec in usu fuisse : alte­
rum, quod finís praecipuus huiusmodi honoris erat , ad exem-
Tom. II. G plum
(a) Euscb. Lib. IV. Hist. (¿) Tertul. Lib.de Praescr"- haeret.

Ço TERTIA PARS
plum Sanctorum stimulare fideles, quod idem Eusebius refert
(a) de illis Martyribus, qui sub Antonino Vero circa Lugdunum
et Viennam Aquitaniae Provinciae passi sunt; in quos in tan-
tum saevierunt tortores illi maledicti , ut post bestias et ignes
et capitum truncationes carnes et ossa Sanctorum exurerent,
et in pulvercm redacta in Rhodanum mitterent, ne honorifíce
de more Ecclesiae sepulturae mandarentur corpora Sanctorum
Martyrum, a quibus nullo pretio potuerunt alii Christiani ob-
tinere ñeque os quidem. Tanta erat immanitas illorum , et re-
ligio istorum. Nam ossa Martyrum emere minime attentassent,
nisi magno in pretio et pro religione apud illam Martyrum Ec-
clesiam hoc institutum habitum fuisset. De Cathedra quoque Ia-
cobi fratris Domini narrat (b) , quae servabatur usque ad suum
tempus magno cum studio: A maioribus, inquit, tradita memo­
ria sanctitatis, et cum magna veneratione habetur , vel vetustatis^
vel primi sacerdotii sanctificationis obtentu. Quanto ergo maiore ra-
tione in corpus ipsius Divi Iacobi, quod pars substantialis eius
fuit et adhuc erit, officium istud impendí possit, quod in li-
gnum insensibile laudabiliter impendebatur ? Coecus prorsus est,
qui ista non videt.
Vidimus etiam quid Divus Cornelius Martyr et Pontifex
( de quo tanta praedicat Divus Cyprianus) in translatione cor-
porum Petri et Paulli egerit, quantumque honoris sanctis os-
sibus praestiterit, qualiterve orationibus eorum fideles iuvari si-
gnificaverit, cuius exemplum Deo dignus Martyr Stephanus Suc-
cessor eius in II. Epístola quam ad afflictos Sacerdotes et Epi-
scopos scribit, imita tur , dicens (c) : Continuo vobis compatimur %
Deum orantes pro Hberatione et sublevatione vestrae afflictionis, qua¿
ta) Euscb. Lib. VI. Hist.
(b) ídem 9 Lib. VII.
vo­
(c) Stephsn. Martyr. Epist. II.

DE VENERATIONE RELIQUIARUM. fi
~ 1
- ' ' \ i., ates urogatur, et ante corpora Apostolorum pro vo­
bis preces fiunt quotidie , ut et vos liberemini ab importunis et malis
hominibus Domini auxilio, et oves vobis commissae ad pascua aeter-
nae vitae vobiscum perveniant.
Tertullianus Libro de Corona Militis Martyrum natalitío-
rum celebritates ínter alia divinitus tradíta recenset; et in Apo­
logético adversus Gentes de sanctae Crucis veneratione mentío-
nem facit , quam licere Christíanís venerari affirmat, siquidem
gentes vexilla sua atque trophaea in magno habent pretio.
Sanctus Martyr Cyprianus Epístola ad Diáconos et plebem
universam , loqucns de Laurentio et Ignatio Martyribus (a) : Ve­
ri et spirituales Dei milites, dum diabolum Christi professione pro-
stemunt, palmas a Domino et coronas illustri passione meruerunt.
Sacrificia pro eis, ut meministis, offerimus, quoties Martyrum pas-
siones et dies anniversaria commemorañone celebramus. Vides Sacrifi­
cia et annuas celebritates agi pro Martyrum natalítiís et me-
moriis eorum honoriticis? Nec erat quod hic in dubium verte-
ret Erasmus, an orationes istae fierent pro peccatis, aut neces-
sitate alíqua Martyrum ad Dominum , an potius pro eorum
memoriis recolendís, et ad Dei gloriam dilatandam, cum cxpresse
afrirmet Cyprianus in hoc loco , Sanctos Martyres palmas et co­
ronas apud Deum obtinere. Quid ergo pro illis orandimi cen-
seret Cyprianus , cum in eo statu esse fateatur, ubi fugit ge-
mitas, egestas, et est summa satietas atque beatitas > Id quod
ex aliis etiam locis doctrinae Cypriani magis ac magis constat:
sed placuit Erasmo in omni fere Ecclesiastico dogmate Pyrrho-
nica haec Theologia. Apertius tamen de huiusmodi celebritati-
<
bus et honoribus Martyrum dat testimonium hic vir sanctissi-
mus Epístola VI. (b) de eísdem Martyribus faciens sermonem
G 2
{a) Cyprian. Lib. IV. Epist. V. (/,) Cap. III.
ad_

ç 2 TERTIA PARS
ad Presbyteros efc Diáconos : Dies eorum , Martyrum scilicet,
quibus excedunt annotate, ut commemoradones torum ínter memorias
Martyrum celebrare possimus. Et Tertulio Notario Martyríorum fi-
delissimo ibidem dicit, ut significet illi dies quibus in caree-
re beati Martyres ad immortalitatem gloriosae mortis exitu trans-
eunt : Ut celebrentur, inquit, hic a nobis oblationes et sacrificio ob
commemorationes eorum , quae cito vobiscum Domino prosperante ce*
lebrabimus.
Félix quoque Primus Martyr, idemque Romanus Pontifex,
Epístola ad Episcopos Galliae, ubi celebritates et memorias San­
ctorum Martyrum agentibus, prohibebantur publico edicto no­
mine suo ct Synodi ab se coactae misso, sic de huiusmodi me-
moriis decernit (a) : Vobisque et cmnibus Ecclesiis tciundum et agen-
dum mandamus, ut super memorias Martyrum Missae celebrentur , nt
memorias eorum a tal ¡bus extinguí, aut venerado pessit prohiben. Tra-
didit Eusebius (b) Libro VIII. suae Historiae , quod cum tem­
pore Diocletiani grassaretur inaudita persecutio Christianorum,
Pagani idololatrae effodiebant corpora Martyrum , et proiiciebant
in mare , dicentes: Ne forte D'ú efficiantur Christianorum, et illi qui
Déos adorare nolunt, servos nostros incipiant adorare. Tanta erat re-
ligio et Christiana devotio circa venerationem corporum Sancto­
rum , ut gentiles externa honoris specie decepti , putarent (ut
inquit Eusebius) quod divinus a nostratibus honor Martyribus
deferretur. D. Hieronym us refert Beatum Antonium vestem Paul-
li primi Eremitae gestare solitum. Notum etiam ómnibus est,
quanta religione et devotione susceperit Divus Athanasius pal-
lium et melotcm , quae illi in Testamento legaverat insignis ille
et magnus Antonius : cuius legati meminit ipse Athanasius in
vita , quam de eo scripsit , et qualiter ipsum receperit et serva-
(¿i) Félix Martyr. Epist. II. (¿) Euseb. Lib. VIII.
ve-

DE VENERATIONE "RELIQUIARUM. 53
verit; ac posteris manifestat de se loquens hoc pacto : Legato.-
rius Antoría bemdkti > qui tñtum pallium cum melote impeño eius
meruerat excipere (dixerat enim Divus Antonius cum iam ad Deum
migraret, melotem et pallium tritum cui superiaceo, Athanasio
Episcopo date, quod ipse mihi novum detulerat) Antonium in
Antoría muneribus amplcctitur, et tamquam magna haereditate ditatus
laetanterper vestimentum recordatur imaginan sanctitatis.
Eximium tamen super omnes Sanctos et ¡Ilustre Magnus Ba-
silius exhibet huic veritati testimonium , máxime in tribus suae
doctrinac locis: primo, in Sermone de Sancto Barlaam Marty-
re (a): Antea (inquit )flebant Sanctorum ¡nortes, utloseph, Moy-
ses, Samuel: nunc non amplius lachrymis Sanctorum mortes prosequi-
mur, sed tripudiis diviiútus inspiratis, super sepulchra eorum choreas
ducimus: somnus autem est iustorum mors ipsa , imo potius ad me lio­
rna vitam progressio. Ecce honores Martyrum dicit divinitus inspi-
ratos : qui quorsum Sanctis Martyribus in Ecclesia exhibeantur,
in condone quam habuit pro Gordio Martyre, explicat his ver-
bis: Qui vitas eorum , qui in pietate honeste perseveraverunt,
recensemus (*), glorificamus primum Dominum per servos, lau-
damus autem iustos per testimonium eorum quae novimus, po-
pulum vero per honestorum factorum narrationem exhilaramus.
Nam exhortatio ad temperantiam est vita Ioseph , et ad forti-
tudinem vita ipsius Samsonis. Aliud testimonium huius Magni de-
ducitur a séptima Synodo, quod in libris Basilii qui ad nos de-
venerunt offendere non potui , unde suspicor alia adhuc opera
istius Sancti posse desiderari. Testimonium sic habet (b): quemad-
mo lum a Deo Christiancm et incu'pabilem nostram jidem veluti hae-
reditario iure accepimus, sic cenfiteor, et in ea maneo. Credo autem
(*) Basiliuscit. S;rm. Martyrum.
(*) Q-urc- cdebrettfur natalitia (b) Synod. VII. Geru
in

Ç 4 TERTIA PARS
in unum Deum, Patrem omn'potentem , Deum Patrem, Deum Fu
lium, Deum Spiritum Sanctum, unum Deum quem adoro et glorifi­
co. Confittor et Dei Verbi incarnati dispensationem. Deinde Sanctam
Mariam, quae secundum carnm illum peperit : hanc Deiparam vo-
cans. Suspicio etiam Sanctos Apostólos, Prophetas et Manyes, qú
pro me apud Deum supplicant; ut per illorum mediationem propitia-
tus sit Deus noster benignissimus, et remissionem peccatorum mihi gra­
tis largiatur.
Hace Basilius. Et Homilía de XL. Martyribus (a) : Qui Mar-
tyres amore prosequitur, benevolentiae erga communem Dominum si§ni-
ficationem de se praebet. Et infra : Martyrum encomion exhortado
est congregatorum ad virtutem. In Concione quoque Martyris Ma-
metis beneficia Dei per ipsum Martyrem exhibita recenset, qui-
bus populi invitabantur ad praefati Martyris celebritatem : In hoc
loco , inquit , consdtuti muid ipsum Martyrem auxiliarium in hono*
radone habuerunt, quibus nomine vocatus in operibus adstitit; quos ex
peregrinadone reduxit; quos ex infirmitate erexit; quibus liberos iam vita
functos restituit; quibus praeventum vitae tempus prorogavit. Haec sunt
Martyris encomia , divitiae nimirum spiritualium gratiarum, aut benefi
ciorum. Haec ibi Basilius; qui apertis verbis testem se fecit sancto­
rum miraculorum propter huius Martyris merita a Deo perpetra-
torum in auxilium fidelium , qui eum invocabant, sanctasque ce-
lebritates christiane venerabantur. In expositionc tamen Psal*
mi ostendens quam sit pretiosa mors eorum, qui pro Christi no­
mine oceumbunt, ossibus et cineribus Sanctorum magnam de-
fert praerogativam hic vir sanctissimus (b) : Quando iudaice , inquit)
moriebatur, abominábilia erant morticinia: cum pro Christo vero contin-
git mors, predosae sunt reliquiae Sanctorum. Post vero dicebatur, in­
quit , de Sacerdotibus et Deo dicatis: non contaminabitur ex aliquo mor-
tuo:
{a) Basil. de XL. Martyr. (h) Id. in Expos. Psalm. CXV.

DE VENERATIONE RELIQUIARUM. 55
tuo: nunc autem qui contingit ossa Martyris , quandam sancdjíca-
tiotús societatem assumít ex grada cor pon insidente. Tantum tri-
buit hic Magnus Sanctorum cineribus, ut peculiarem gratiam
et virtutem in eis es se haud obscure concedat , quae devote
tractantibus communiectur. Et satis quidem meo iudicio vide"
tur probabilis et pía existimatio, quod virtus illa, quae de be-
nedictis membris Iesu Christi Redemptoris nostri exibat , qua
omnes eum tangentes sanabat, per eius meritum et Dei benefi-
cium corporibus membrorum suorum dicatur quodammodo com-
municari.
Hoc ipsum tribuere videtur D. Chrysostomus Sanctorum ci­
neribus Sermone de Virtutibus et vitiis, ubi dicit (a) : Quod
sicut virtus erat in veste Paulli et umbra Petri ad sanandum ae-
grotos, ka in Sanctorum cineribus ad expellendos daemones. Et in Ser­
mone de S. Balaam Martyre affirmat, daemones fugere a virtu­
te praesentiae corporis S. Martyris. ídem dicit Homilía ad po-
pulum Antiochiae. D. Epiphan. Ieremiam Prophetam dicit es­
se sepultum in Pharaonis Regia, et quod sua aetate incolae illius
loci magna devotione corpus Prophetae venerantes , magnís eos
beneficiis per Prophetae merita et intercessionem a Deo afficie-
bantur. Et Sanctus Damascenus Libro de Orthodoxa Fide ait (b):
Fontes nobis salutares Deus praebuit Sanctorum reliquias mulds modis
leneficiis scaturientes. Gregorius Nazíanzenus (c) magnopere do-
lens conqueritur, scribens ad Gregoríum Nisenum , quod pul.
veres corporis D. Basilii praesentes non habeat : dicit enim lo-
quens de morte eius : Ego praeter alia et hoc privatus sum, ut
sanctum pulverem amplectar. D. Hieronymus in Regula , pluris se
00 Chrysost. Serm. XXXV. ct Ho- Lib. IV. cap. 16.
mil. LXVI. dt. ( c) Nazianz. Epist. cit.
(b) Damascen. de Fide Orthodox.
fa-

S6 TERTIA P A R S
faceré dicit tunicamD. Paulli Eremitac cum meritis eius, quam
purpuram Regum. Et alibi ad sepulchrum D. Epiphanii daemo-
nes terreri atque torqueri affirmat.
Quid dicam de miraculis et veneratione sepulchri D. Hiero-
nymi, quae recenset Augustino Cyrillus Archiepiscopus Hiero--
solymitanusr ítem quae D. Ambrosius in Sermone Beatae Agne-
tis de Reliquiis Gervasii et Protasii; ítem etiam Yitalis et Agri-
colae ? Ad Augustinum venio , qui Epístola centesima trigési­
ma séptima exactissime hunc cultum Sanctorum tetigit; et quo-
modo in particularibus locis particulada beneficia Sanctos in- !
vocantibus Deus exhibeat. In praefata ergo epístola, cum Au-
gustinus super ordínatione cüiusdám Bonifacii de gravibus cri-
minibus accusati et infamati, quae humano testimonio constare
non poterant , haesitasset , destinassetque apud se , ut ad ali-
quod Sancti sepulchrum deferrentur tam Bonifacius reus quam
accusator eius , ubi terribilibus opcribus Dei eorum conscien-
tiae aperirentur; obiicit contra se hic Beatus, quod ubique sit
Deus, quod omnia repleat , et in occulto exaudiat et iustifi-
cet, et nonnulla alia , quae indevotio multorum sibi et alus so-
let obiícere : quibus respondit Augustinus (¿7) : Verumtamen ai
ista quae visibiliter nota sunt, quls potest consiiium Dei perscrutarÚ
quare in alus locis haec miracula fiant , et non in ómnibus ? Multis
notissi'ma est sanctltas loci ubi Beati Felicis Nolensis Episcopi corpus
conditum est: quo volui ut pergerent , quia inde nobis facilius scribl
potest quidquid in eorum aliquo divinitus fuerit proba tu m : nam et nos
novimus Mediolani apud memonam Sanctorum, ubi mirabiliter et terri-
bil'.ter daemones confitentur, furem quendam qui ad eundem locum ve-
nerat ut falsum iurando deciperet, compulsum fuisse confiten furtum-,
et quod abstulerat reddere. Numquid non et Afinca Sanctorum Mar'
(a) August. Epist. CXXXVII.
_r

DE VENERATIONE RELIQUIARUM. pf
tyrum corporibus plena est } Et tamen nusquam sdmus talia fieri. SU
cut emm Jpostolus (a) dicit, quod non omnes Sancti habent dona cvr
rationum, nec omnes diiudicationem spirituum; ita nec in ómnibus me­
moras Sanctorum 'uta fieri voLuit, qui dividit propria unicuique prout
vult.
Libro etiam Retractationum (b) , eorundem Martyrum
meminit , quomodo caecus illuminatus fuerit ad contactum
Sanctorum corporum. Et multa alia miracula narrat (c) , quae
Deus per intercessionem illorum Sanctorum effecit , quorum
praecipuis affirmat se praesentem fuisse. Et inter alia refert
quod deferente Lucillo Mediolanensi Episcopo Sancti Stepha*
ni Protomartyris reliquias, toto populo in magna pompa precedente
, ex ipsarum reliquiarum contactu dolore et apostemate
fistulae , quae per médicos curan non poterat , repente
fuerit praefatus Lucillus in pristinam sanitatem restitutus: testaturque
Christianos su o tempore magna devotione Sanctorum
Martyrum Basilicas frequentasse: id ipsum fieri suadens ipse Augustinus
suis populis Libro VI. Confessionum. Qui satis nobis
exposuit voluntatem Dei in probatissimis miraculis ab eo visis
, tam circa sanctorum corporum venerationcm , quam erga
particulares gratias a Domino per merita Sanctorum in particularibus
locis expectandas : idque non solum in novo Testamento
conspeximus, sed in veteri, cum Deus benedictus (d) ad contactum
ossium Sancti Eiisaei Prophetae digna tus fuerit mortuum
suscitare.
Pcrcelebris etiam fuit memoriae olim in Oriente corpus et se-
Tom. II. H pul-
I. C rinth. XII. cap a.
(¿) Butract. cap. 13. (/) IV. Rcg. XIII. ai
(c) LcCiv.tatc Lei, Llb. XXII.

Ç8 TERTIA PARS
pulchrum Divi Babilae Martyris : dc quo dicitur (a), cum litare
vellet impius Iulianus Apollini in suburbano Antiochiae;
nulla daemone praestante responsa, caussam silentii a Sacerdotibus
Apollinis rogasse : respondisse illos, scpulchrum Babilae Martyris
in caussa esse, quod Apollo responsa non daret. Imperator
autem ut hoc rescivit, Galilaeos iussit venire (hoc enim nomine
vocabat ille perfidus Christianos) quatenus in alium locum
corpus Martyris transportarent. Igitur Ecclesia universa conveniens,
matres, yin 1
, virgines, iuvenesque , immensa exultatione
succincti trahebant longo agmine arcam Martyris, psallentes simul
cum clamoribus et exultatione, atque dicentes: Confundantur
omnes qui adorant sculptilia.
Chrysostomus etiam narrat in quarto Tomo de Sepulchro Sancti
Ale xandri, quod dicit magna populorum frequentia fuisse visitatum.
Et ipse (inquit) qui purpuram indutus est, accedit illuc, et
fastu deposito stat Sanctis supplicaturus, ut pro se apud Deum inter-
cedant, et fabrum et piscatorem , ut protectores orat, qui diademate
redimitus incedit. Et Homilía de Sermone Ascensionis Domini, expresse
affirmat (b) Angelos circumeursitare Martyrum templa:
ubi meminit processionis et pompae,quae illo die sua aetate fiebat
a toto populo Constantinopolitano ad templum Sanctorum
Martyrum extra civitatem. Libro quoque contra Gentiles tale huic
rei exhibet testimonium : Post vivae vocis facultatem ipsacerte San­
ctorum sepulchra proximum locum óbtinent , ad animas hominum in
ipsos Sanctos intuentium ad virtutem eorundem sectandam. Fatetur
etiam suo tempore miracula fieri ad sepulchra Martyrum. D. Hieronymus
contra Vigilantium affirmat etiam apud sepulchra Martyrum
mira cula multa a Deo fieri. Helena Constantini Magni mater,
locum ubi Dei genitr ix mundi peperit Salvatorem magnope-
(a) Eiiscb. Lib. X. cap. 3a. etSozom. Lib. VI. (/.) Chrys. Hom.XXVIII.
re

DE VENERATIONE RELIQUIARUM. 59
re honoravit, magnificum templum ibidem construens. Extat Romae
etiam ad hodiernum usque diem manifestata Constantini pietas
(a): nam templa magnifica in honorem Apostolorum, et sanctae
Crucis in aedibus Sessorianis, item Beati Ioannis Baptistae
in Laterano erexit: praeter alia multa quae fecit egregia ad laudan
Dei et honorem Sanctorum. Transtulit quoque honorifíce
(ut Hieronymus refert) ossa D. Andreae et Sancti Lucae Constantinopolim
, eisque aedes magnificas construxit.
Magnus Theodosius Imperator, cum caput Ioannis Baptistae
Constantinopolim transíerre curasset, thecam ubi caput repositum
erat , magna cum populi pompa indutus purpura deporta
vit , et esre^iam Basilícam Sancto Praecursori, ut auctor est Sozomenus
(b) erexit, cuius nepos alter Theodosius reliquias Divi
Chrysostomi et corpus in Regiam Urbem magno cum honore lampadibus
et cereis accensis curavit deferri, et in pretiosa theca rccondi:
in cuius loculum (ut testis est Sócrates décimo Libro Tripartitae
) defigens ocalos Imperator pro Arcadio et Eudoxia genitoribus
supplicavit, ut ignoranter delinquentibus veniam condona
ret pro iniüsta persecutione Sancti Pontificis.
D. Augustinus Basílicas nominibus Sanctorum erectas adeundas
esse credit Libro de Dogmatibus Ecclesiasticis; dicit enim
(c): Basílicas Sanctorum nominibus appellatas, vel loca sancta divi­
no cultui mancipata , affectu pió et devotione adeundas credimus:
cuius tempore celebris erat dies , in qua passio Divi Cypriani
recolebatur , ut patet ex Epístola eius CXX. ad Honoratum.
Festum D. Laurentii sacrum erat etiam eius aetate.
Praetereo hic Apostólos et Virginem Matrem : de quibus hic
Sanctus conciones peculiares ad populum habuit. Qua vero ra-
H x tío-
0) Sócrates , Lib.XII. cap.4. alie- (/,) Sozom. Lib. IX. Hist. Tripart.
gat super hoc in Lib. III. de vita Con- (c) Augustin. de Dogmat. Eccles.
stantini. cao. 77.

6o TERTIA PARS
tione istae celebritates Sanctorum tam frequentes erant, praeter
Dei laudes et honorem Sanctorum , ea erat potissimum, ut Basilius
recte docuit: ut Chrístiatii ad eas confluentes , ad virtutem
in dies magis accenderentur, etin fide solidiores invenirentur; non enim,
ut quidam voluerunt dicere , populus ad Martyriorum loca conveniebat,
ut pro Sanctis Martyribus orarent, sed ut magis Sanctorum
Martyrum oratione ipsi apud Deum adiuvarentur. Dicit
enim praefatus Augustinus {a) super Ioannem , ponens differentiam
ínter commemorationem Martyrum in Sacra Missae actione,
et aliorum fidelium in Christo quiescentium : Ideo (inquit)
ad ipsam mensam non sic commemoramus Sanctos, quemadmodum alios
qui in pace requiescunt, scilicet ut nos pro illis oremus, sed magis ut
ipsi orent pro nobis.
Ñeque Sacrificia quae in celebritatibus eorum fTunt, Martyribus
offeruntur. Absit enim a cordibus fidelium res tam praepostera
: sed offertur Deo Patri, qui tales Martyres efiecit, ut dignos
suo consortio reputaret. Recte hoc sicut alia idem D. Augustinus
tractavit contra Epistolam Pelagii. Dicit enim (b) : Quis
autem audivit aliquando fidelium stantem Sacerdotem ad altare super
Sanctum carpus Martyris dicere in precibus: offero tibi sacrificium Pe-
tre vel Paulle ? cum offeratur Deo, qui eos et homines et Martyres fe-
cit, et Sanctis suis Angelis coelesú honore sociavit, ut ea celebrkate
et Deo vero de illorum victor'ús gracias agamus, et nos ad imita-
tionem taíium coronarum et palmarum eodcm invocato in auxilium,
ex eorum memoria et recordatione adhortemur. Taceo D. et Magnum
Leonem, qui (c) gratulatur Pulcheriae Augustae, quod
reliquias sanctae memoriae Flaviani ad Ecclesiam , cui bene
praefuit , curaverit cum debito honore revocan. Taceo quoque
í» Aug.i^n. TVactat. XIV. (c) Leo Epiít. XXXVII.
(¿) Augustin. Llb. III. cit.

DE VENERATIONE RELIQUIARUM. 61
que Bernardum , Anselmum et Ioannem Damascenum , et alios
sequentes Patres , in quibus nihil frequentius, nihil magis obvium
lector in eorum scriptis inveniet, quam Sanctorum intercessionem,
etReliquiarum venerationem.
ínter Reliquias autem praecipuas partes obtinet lignum Crucis
sacratissimum (*), in qua salus et vita nostra pependit. Nam
praeter id quod repraesentat, Christum scilicet crucifixum, verum
Deum et hominem , vera Iatriae adoratione adorandum; non
vulgaris accessit illi gratia et virtus ex contráctil bencdictissimac
carnis et membrorum Icsu Christi Domini nostri , qui tantis et
tam manifcstis miraculis et praerogativis lignum hoc sacratissimum
suae victoriae vexillum inferorum potestatibus tremendum illustraverit.
Nam et D. Athanasius Libro de Iucarnatione Verbi, signo
isto sanctissimo visibiliter fugari daemones, vaticiniaque conticeícere
, ct magiam omnem , omneque veneficium destruí affirmat
: et Beatus Laurentius signo Crucis dicitur coecos iliuminasse.
Nec ob id Christ'ana Religio idololatriae criminr est obnoxia,
prout antiquitus Christianis opponebat cocea gentilitas: quibus
si trophaea et vexilla Ducum et Imperatorum suorum honore digna
videbantur, et ludaeis olim Moysis virga , aeneus serpens,
quae Crucem hanc figurabant, in magno honoris pretio erant;
quanto magis nobis Cnrx ipsa in timore et veneratione habenda
est, qui Crucis mysterio salvi facti sumus, ct in qua Christus
mortcm fugavit, et de diabolo, mundo , et peccato triumphavit?
Et tanto certe maior debetur reverenda , quanto celebrior est victoria
, augustior utilitas, et incomparabilis triumphatoris dignitas.
Non siluerunt huius sacratissimi Ligni maicstatem historiae
fide dignac. Nota sunt lippis et tonsoribus miracula, quae in Inven-
(*) VcneratTo Crucis.

6z TERTIA PARS
ventione eius Deus benedictus coram omni populo exhibuit, per
quae suae voluntatis clara satis dedit indicia, quatenus fideles magníficos
honores Cruci sacratissimae impenderent: quibus adductus
D. Eusebius Romanus Pontifex, qui tempore Constantii et
Maxentii Romanam sedem regebat, cuius tempore Crux sacratissima
ab uxore Constantii, Diva Helena sive Hyrene, inventa
est, celeberrimum diem Inventionis toto orbe esse voluit. De quo
in Epístola III. ad Episcopos Tusciae et Campaniae hoc modo
decernit (a).
Crucis Domini nostri Iesu Christi (*), quae nuper nobis guber*
nacula Sanctae Romanae Ecclesiae tenentibus, V. nonas Maii inven*
ta est , in praedicto die Inventionis festum vobis solemniter celebrare
mandamus , qua celebritate non ipsa Ligni creatura , sed Christus Deus
noster, qui in ea pependit, et mysterium passionis eius a jidclibus salubriter
recolitur. Sic enim habet Collecta antiquísima festivitatis
huius, quae verisimiliter ab eodem Eusebio fuisse composita ereditur
: Deus qui in praeclara salutiferae Crucis Inventione passionis
tuae miracula suscitasti: concede , ut vitalis Ligni pretio , aeternae
vitae suffragia consequamur per Dominum nostrum Iesum Christum.
In Sanctae Crucis honorem magnificum templum erexit Romae
praefata Regina in aedibus Sessorianis, quae una ex septem Ecclesiis
est, quae Romae in pretio sunt. Mcminit signi Crucis venerationis
olim Tertullianus, quamvis eo tempore Crux ipsa, in
qua Christus pependit, nondum inventa erat , in Apologético
contra Gentiles, ubi respondens obiurgationi gentilium, qua Christianos
obiurgabant, quod in signum ligneum Crucis reiigiosi essen
t, dicit {b) : Nonne et vos veneramini vjxilla vestía atqui trophaeaf
quasi ex hoc inferat venerandam subinde esse Crucem a Chri-
(.7) Euseb Ep'st. III.
(*) Inventlo Crucis.
(¿) Tertull. Apolog. cit.
stia-

DE VENERATIONE RELIQUIARUM. 63
stianis, quam Divus Athanasius Libro de Passione et Cruce Christi
sic per Prosopopaeiam alloquitur (a) : 0 beata veré et vivifi­
ca Crux Servatoris, quae de morte triumphum retulisti, diabolum ve­
ro qui hanc obtinebat, sustulisti.
Ñeque est a solis Sanctis Doctoribus doctrina haec de intercessione
et veneratione Sanctorum commendata , sed per antiquos
etiam atqueprobatissimosSynodicos Convcntus valde approbata.
In Synodo Gangrensi ante mille et ducentos annos coacta,
error cuiusdam Eustachii expresse damnatur, qui dicebat loca
Sanctorum Martyrum, et Basílicas deberé contemni, et quotquot
illic conveniunt, et sacra conficiunt, reprehendí; his enim verbis
recenset illa Synodus illius errorem. Constat autem Synodum
istam in ipsis initiis imperii Constantini magni fuisse coactam. In
cuius Synodi Epístola praeliminari ad Patres et Episcopos Armeniae
scripta , sic habetur: Si quis renuerit haec quae hodie con­
stituía sunt, tamquam haereticus anathematizatus et damnatus abiiciatur.
Ex institutis autem hic roboratis , unum praecipuum erat,
de non contemnendis Basilicis et locis Sanctorum Martyrum, et
conventibus, qui in eorum celebritatibus agebantur. Nec hoc diffiniunt
Patres isti tamquam novum dogma a se introductum; nam
in praefata Epístola assignantes caussam Synodi coactae, eam
esse aperte dicunt, quia scilicet adversus Traditionem ista docebat
Eustachius. Haec sunt eius verba: Inventi sunt qui dissensiones
et separaciones in Ecclesiis Dcmiuicis faclunt, docentes Traditiones Ecclesiasticas
,et ea quae in Ecclesiis aguntur , deberé contemni. Damnatio
vero Synodi sic habet C añone XX. (¿) Si quis per superbiam con-
ventus, qui per loca et Basílicas Sanctorum Martyrum fiunt, accusa-
verit, vel etiam oblaciones quad ibidem celebrantur, spernendas esse cré­
to) Athanas. cit. loe. (/') Dccretum Gangrensis. Can.XX.
di

6 4
TE R T,I A PARS
didciit, memoriasque Sanctorum contemnendas, anathema esto. Maledicti
ergo et excommunicati sunt, quotquot huic doctrinae de
veneratlone Sanctorum et locorum Martyrum adversantur: nam
qui errorem iam damnatum atque sepultum in contemptum Ec-.
clcsiae suscitant, simili sunt sententia condemnati. In fine vero (a)
recensens sacra Synodus per capita fidem suam circa haec, hoc
modo explicat sensum suum : Domus Dei honoramus , et conven-
tus qui in his sunt, tamquam Sanctos et útiles recip'imus , et omnem
locum in nomine Dei aedificatum veneramur.
Synodus quoque Laodicensis non multo post coacta de
celebritatibus natalitiorum Martyrum , quas Ecclesia venerabiliter
agebat, apertam fecit menticnem : non oportet ( inquit) in.
Cuadragésima Martyrum natalitia celebran: sed eorum in Sabbato et
Dominica tantum memoriam faceré.
In quinta vero Synodo Carthaginensi Augustini tempore congregata
(b) sic de memoriis et Reliquiis Martyrum statuitur: Pía-
cuit, ut altaría quae per agros autvias tamquam memoriae Martyrum
constituuntur\ in quibus mdlum cor pus ccnditum aut Reliquiae Marty-
rum conditae probantur, ab Ipiscopis cui in illis loas praesmt, ever-
tantur, et omrímo nulla memoria Maityrum prcbabilher acceptetur y
nisi ubi corpus aut certe Reliquiae sunt, aut origo alhuhis habitado-
nis vel possessionis, vel passioríis fidelissima origine tradatur. Amplissime
sacra haec Synodus nobis declarat, non solum altaría in
memorias Sanctorum Martyrum erigi, sed etmartyria, id est locum
in quo martyrio coronati sunt , habitationes et possessiones
eorum eo tempore in pretio et religioso honore apud illos
Sanctos Patres, et totam Ecclesiam fuisse.
Satis abunde demenstrasse me puto intercessiones et invocatio-
(«) Can. XXI. (b) Syni. V. Caith. Can. XIV.

DE VENERATIONE RELIQUIARUM. 65
tiones Sanctorum , pariter et venerationes Reliquiarum , eo modo
, quo Ecclesia Catholica nunc docet, cum sacris Scripturis
valde consonare , et c Divinis Traditionibus effíuxisse ; id quod
consensus omnium Sanctorum Doctorum , et antiquae Ecclesiae
tam Orientis quam Occidentis testimoniis apertissimis confirmavit.
Et revera si eo modo quo Sancti et Ecclesia docent
, ista fiant; et de hoc diligentcr moneantur íideles, máxime
idiotae et simplices, ut nullo errorc nullave superstitione intervenientibus
haec impcndant , ita ut quando impendunt et
vota sua offerunt , a Deo principalitcr sperent se consecuturos
vota sua , cui credant et fidant et spem suam in eo ultimam collocent,
qui tam est mirabilis in Sanctis propter meritum Fila
sui , cuius Sancti mcmbra viva sunt, ut illi tantas praerogativas
concesserit; necessarium est ut haec doctrina retineatur in Ecclesia.
Per haec enim Christi proculdubio gloria extenditur ; cuius
virtus et meritum tam longe lateque per mcmbra sua propagatur
; spes resurrectionis corporum nostrorum magis ac magis
erigitur et solidatur; cum videamus corpora ista mortalia in tantum
honorari ab omnipotenti Deo , ut per ea tam mirabilia opera
efficiat.
Adimpletur insuper Dei voluntas per innúmera miracula a
testlbus fiJedignissimís enarrata, quibus ad huiusmodi cultus impendendos
manifestó movemur et invitamur ; accenduntur et
excitantur magis fideles ad virtutem et fidei professionem amplcctendam
; denique augetur Dei cultus et reverentia, quandoquidem
non in se solum , sed in membris suis laudatur et veneratur
Deus : Laúdate (inquit Psalm.) Dominum in Sanctis eius.
A nonnulüs solet reprehendí accensio ccreorum et lampadum
ante corpora Sanctorum Martyrum , ct aliae nonnullae ceremoniae
, tamquam superstitiosae , quae apud fideles usu quodam
Tom. II. I ét

66 TERTIA PARS
et consuetudine introductae sunt : id quod et olim non satis
etiam probavit Hieronymus contra Vigilantium. Certe vulgarium
fidelium intentionem in hac re prorsus ignoro, quam vellem
magnopere alienam esse a superstitione ; quamquam pie eredi
potcst , illos in hoc consuetudinem Ecclesiae velle sequi,
quae in sacra Missa, et aliis Horis Canonicis céreos soleat accendere,
et hoc ex institutione Apostolorum (a). Nam in statutis
eorum ínter ea quae altari íubent apponi, candelabra cereorum
numerant Apostoli Sacratissimi, per quae fidem suam,
quae lumen divinae intelligentiae est, Ecclesia solet representare
, a qua omnis religionis actio debet procederé. Et si hoc imitantur
, recte agunt, et res salva prorsus est a superstitione : etsi
Divus Hieronymus haec quodammodo videatur damnare.
COROLLARIUM.
§. V.
De Imaginibus Sanctorum.
DE sacris Imaginibus tria se ofíerunt breviter determinanda.
Primo, an pie et laudabiliter in Ecclesia permittantur. Secundo,
an sint venerandae. Tertio, quali honore venerandae sint.
Videbimus quid in his ómnibus ratio ipsa suggerat, quidve cfivina
Traditio introduxerit. Quoad primum, qui usum Imaginum
in Ecclesia damnant, non modo in Ecclesiam, quae nihil adulterinum
potest admitiere, sunt blasphemi, sed contra omnem prorsus
naturam loquuntur : nam cum usus Imaginum introductus sit
ad retinendam et refricandam memoriam eorum cuius sunt, et omnis
cognitio nostra fíat in imagine et simi1itudine,ut {b) Aristóteles
auctorest (necesse enim est intelligentem phantasmata specula-
(.7) Canon III. Apost. (¿) II. De Anima.
n) ,

DE IMAGINIBUS SANCTORUM. 67
ri) certe auctorem naturae damnat, qui hunc modum cognoscendi
per Imagines in nobis excogitavit: ac subinde qui in Imagines
has externas veluti insani saeviunt, in seipsos, mentem et sensus
suos debuissent etiam prius desaevire , utpote qui nihil cognoscunt
sine forma ta in cognitiva facúltate Imagine. Nam quid
obsecro refert, an visus externe moveatur per Imaginem externam
, an sensus interior et intellectus per internam , cum utrobique
sit eadem ratio et modus cognoscendi, puta per modum
similitudinis naturalis inter imaginem et rcm imaginatam? Quare
Traditio Ecclesiastica de Imaginibus ad excitandas mentes fidelium,
quae veluti libri essent in quibus rustici et simplices et
tardi nomines exempla Christi et Sanctorum cognoscerent, et
cognoscendo admirarcntur , et admirad ad imitationem excitarentur
hcroicarum virtutum , non solum laudabiliter, sed etiam
naturae modum satis conformem excogitavit, quo nomines moveret
, et excitaret : et ex consequenti barban isti Imaginum
amolitores et eversores, non Ecclesiae solum, sed ipsius naturae
auctori magnam iniuriam fecerunt.
Hinc sequitur, quod quando Deus benedictus filiis Israel prohibuit
(*) , ne sculptile aliquod fabricarent, aut similitudinem
depingerent, non intendit usum Imaginum simpliciter damnarc:
pugnaret enim cum naturae ordinc ab ipso praescripto : sed tantum
praetendit idololatriam in eis evitare, ad quam ille populus
valde propensus erat, ita ut non facerct eiusmodi simulacra , quibus
delerrentur aut facile impendí possent divini honores. Et hoc
significabat quando dicebat Exodi vigésimo (a): Non facietis mecum
Dtos argénteos, quasi diceret : Cávete ab omni similitudine depingenda
, et sculptili fabricando, cui facile honores mihi débitos
possitis deferre. Unde Deuteronomii V. quasi hoc praeceptum de-
12. cla-
(*) Quare filiis hrael prohibiu Imago. (a) Exod. XX. v. a3.

68 TERTIA PARS.
clarans, postquam dixit (a) : Non facietis sculptile, ñeque similitudin:m,
statim adiungit: Non adorabis ea, ñeque coles. Et licet non
depingere, et non adorare, videantur esse distincta praecepta,
unum tamen erat finís alterius: non enim praetendebat Deus damnare
, ut dixi, Imagines, nisí in hoc populo , quem durae cervicis
esse agnoscebat, et ad idololatriam valde propensum ex consuetudine
longa , quam cum superstitiosis et idololatris Aegyptiis
traxerunt, qui bovem, ibin , feles, leones et caepas adorabant
insani homines. Idcirco hoc intendens in suo populo praecavere,
eos divina providentia vetuit imagines depingere , et simulacra
conficere, ne fortassis putarent Deum ipsum verum aliqua corporali
imagine posse exprimí, ac subinde existimarent eum esse
corporeum , qui summe simplex et spíritualis est.
Utramque hanc rationem insinúavit S. Moyses, optimus Legis
Interpres (b) ubi hoc praescriptum de non faciendis Imaginibus
declarat : Custodke , inquit, sollicite animas vestras : non vidistis
aliquam simiiitud'nvm in die qua locutus est vobis Dominus in Horeb
de medio ignis, ne forte decepti faciatis vobis sculptam similitud'mem,
aut imaginem mas.uli vel foeminae, simüitudhum omn'ium iumentorum,
quae fiunt super terram, vel avium sub coelo volant'um, atque repti*
lium quae moventur in térra, sive piscium qui sub tara morantur in
aquis, ne forte elevatis oculis ad Coelum videas Solem et Lunam et o-
mnia astra coeli, et errore deceptus adores ea et colas, quae creavit
Dominus tuus in ministerium cunctis genúbus quae sub coelo sunt. Cum
igitur haec ratio legis in Ecclesia Chriti m.'nime inveniatur, utpote
quae per unctionem Spiritus S. qua edocta est et adiuta,
ad huiusmodi idolorum vanitates propensa non sit, cessavit et
mérito lex; quae etsi pro infirmitate populi illius erat illis quodammodo
naturalis, nobis tamen reddita est cacremonialis, extcn-
(a) Deuteron. V. (*) Deuter. IV. a v. i j .

DE IMAGINIBUS SANCTORUM. 69
teniendo nomen caeremoniale ad id, quod simpliciter non est
mandatum morale. Adde quod ipse Deus non absolute prohibuit
illis rerum Imagines: nam et habebant filii Israel Cherubin , serpentem
aeneum , malogranata ex Dei instituto introducta : sed
praecipiebatur illis, ut ipsi non facerent sibi Imagines propter
periculum iam dictum, quod satis expressit Sanctus Moyses in
loco a nobis dudum citato.
Quod vero non ad alium usum principaliter Imagines sunt
introductae , omnes Sancti declarant. Dicit enim Divus Basil ius
Homilía quadragesima de Martyribus (a) : Res in bello foniter ge­
stas tum eloquentes nomines saepenumero , tum pictores exprimunt: li­
li sermone ornantes, hi tabulis delineantes, et utnque inultos ad fortitudinem
excitant. Quae enim sermo historiae per auditum exhibet,
ea pictura tacens per imitationem ostendit : Martyrum enim encomium
et adhortatio est congregatorum ad virtutem. Recte dixit
quisquis ille est , picturam esse mu tam poesim.
Beatus Gregorius quoque ad Serenum Masiliensem Episcopum
idipsum conritetur: Quod legentibus scriptura, hoc ldiotis prae-
stat pictwa cernentibus, quia in ipsa ignorantes vident quod sequi debcant,
et his qui Hueras neseiunt pro lectione pictura est. Aliam rationem
videtur insinuare VI. Synodus(^) , eas videlicet iure in
Ecclesia esse receptas, máxime Imaginem Domini nostri Iesu
Christi propter Marcionitas et Manichaeos Haereticos, qui veritatem
humanae naturae in Chrísto negabant, ut universali usu
Ecclesiae veritas benedictae humanitatis Christi populis suaderetur:
quam credo primam Imaginem fuisse ex his quae in templis
receptae sunt; ñeque id immerito , nam plura et magis inaestimabilia
repraesentat nobis beneficia , quam aliae Imaoines.
Unde Gregorius II. cuius verba allegantur in praeíata Synodcx
(«) Basilius loe. cit. (¿) Synodo VL "

yo TERTIA PARS
do : Ecclesiae , inquit, capita permiserunt Imagines, quo forma Do-
mini nostri Iesu Christi secundum humanam naturam nolis proponeretur,
per quam humilitatis, et Dei altitudinem nosceremus, pariter et beneficia
exhibita per Passionem et Resurrectionem. Laudabilis certe mo
dus, quo excitari possit nostra tarditas ad recolendum grandia
et inestimabilia beneficia Dei nobis exhibita. Atque utinam Coelum
, Terra , A qua , atque elementa omnia nobis haec omni
momento repraesentarent, mentemque nostram tardam ad ea
quae per Imagines repraesentantur , evaherent, ne ingrati inveniremur
tanto benefactori.
Sanctus quoque Nilus, qui in praefata séptima Synodo allegatur,
percontanti Proconsuli Olympidiorum , qui ab eo sciscitatus
fuerat , qualiter quoddam templum ornari possit ab ipso
erigendum, per epistolam consuluit, ut venerandae Crucis Imaginen
Orientem ver sus in templo statueret, propterea quod Passione Domini
nostri Iesu Christi per unicum salutiferae Crucis lignum, totum gemís
humauum liberatum sit, ut per hanc despe.rabund.is undique spes salutis
annuncietur: in parietibus autem novi et veteris Testamenti historias
quoque curaret depingere, quibus scilicet hi qui litteras ignorant, ñe­
que sacram Scripturam legere queunt, contemplatione picturae in me-
moriam reducant, quam fortiter illi Deo nostro per virilia facta ser-
vierunt, ut ad certamen excitentur gloriosorum facinorum, per quae
coelum pro térra commutarunt. Haec ille. Ex his auctoritatibus duas
caussas habes usus Imaginum : altera, ut Haereticis obvietur, qui
in Christi humanitatem sunt inventi blasphemi: altera, ut idíotae
et simplices habeant quibus moneantur et excitentur, tum
ad gratias agendum Deo, tum etiam ad imitandum Sanctorum
exempla , quae per Imagines repraesentantur.
De

DE ANTIQUITATE IMAGINUM. 71
§. VI.
De antiquitate Imaginum.
RUrsus reprehensibile esse non potest, quod a tempore Christi
et Apostolorum in Ecclesia receptum est: Imaginum
autem sacrarum usus sic se habet; ergo reprehendí non potest
a quoquam, qui Christi nomen portat, nisi cum Manichacis,
Felicianis, barbaris damnatis iam Iconomachis , vult sentiré.
Clarus est discursus: maior est etiam manilesta ; alias Apóstol i,
Apóstolici viri et Martyres Deo sanctissimi de idololatria essent
incusandi : quod impium est de Sanctis et Deo plenis viris sentire.
Restat ut minor probetur exemplis decurrentis Ecclesiae, nec
non testimoniis Sanctorum et probatorum virorum.
Narrat Beatus Damascenus (a) de Fide Orthodoxa , quod volens
benignissimus Iesus (propriis Damasceni verbis utor) pió Ab-
agaro Toparchae Aedissenorum satis/acere, qui mirum in modum cupiebat
Iesum videre , sacratissimam sui vultus Imaginem ad eum transmiserit.
Divus quoque Athanasius in Libello illo, qui in Synodo Caesariensi,
eius nomine obla tus est a Petro Nicomediae urbis Episcopo,
ubi narratur qualiter crassi quídam et barban Iudaei atrociter
saevierint in Christi Imaginem apud Beritum Syriae Urbem,
quam Christianus per oblivioncm in domo a qua migraverat, reliquit:
post patrata miracula et renovata Passionis Christi prodigia
, quae narrat, ait, vocatum fuisse Christianum illum cuius
erat illa imago , a Metropolitano coram omni populo, et interrogatum
quomodo Imago apud se devenisset, vel a quo tam
m.rabiliter dispo^ita esset; respondit dicens, quod Nicodemus qui
ad Iesum nocte venerat, propriis manibus eam composuisset, et
moriens GamalieÜ tradidisset: Gamalicl autem Doctoris gentium
Paul-
(a) Domase. Libr.1V. cap. XVÍI.

? 2 TERTI A PARS
Paulli hfxtrxcitos , cum diem sibi cerneret adesse extremum, Taco
bo eam rcliquit, et Iacobus Simeoni, et Simeón Zachaeo : ct sic I
per Successores temporum Hicrosolymae perduraverit, visque quo
subversio illius urbis patrata est quadragesimo et tertio anno post
ascensionem Domini ad Coelos ; sed biennio antequam Titus
Vespasianus eamdem urbem subverteret, admoniti sunt a Spiritu
Sancto fideles atque discipuli Christi, ut relicta urbe ad Regnum
transirent Aggrippae Regis, quia ipse tune Aggrippa Romanis
íbederatus erat. Qui egressi ab urbe, omnia quae ad cultum
nostrae Religionis vel fidei pertinere videbantur, secum auferentes,
in has regiones transtulerunt. Quo tempore etiam Imago
cum caeteris rebus ecelesiasticis deportata , usque hodie in
Syria permansit : quam ego ipse a parentibus, ex hac luce migrantibus
mihi traditam iure haereditario usque nunc possedi.
Haec certa et mar.ifesta ratio est de Imagine sancta Domini Salvatoris,
qualiter ex Syria in Iudeae partes devenerit.
De Luca etiam Evangelista constans fama est, quod Christi
et Yirginis intemeratae Imagines dcpinxerit. Eusebius (a) super
testimonio martyrii Apostolorum Petri ct Paulli, qualiter a Nerone
ambo Romae martyrio coronati sunt, introducit quemdam
Gaium antiquum Scriptorem Christianum , qui tempore Severi
Imperatoris adversus quemdam nemine Proculum Cataphr'gam
disputans, hace de monumentis Apostolorum affirmr.t: Ego ha-
leo trophaea Apostolorum quae ostendam : si enim procedas via regali
quae ad Vaúcanum ducit, aut Ostknsi, inventes trophaea defixa, quibus
ex utraque parte statuta, Romana communitur Ecclesia. Quae certe
trophaea, cum templa quae modo sunt in eorum honorem , post
haec témpora a Magno Constantino erecta fuerunt, ñeque ante
esse , vehemens est apparentia , cum haec dicit esse defixa in locis
(,*) Eustb. Libr. II. Iilst.

DE ANTIQUITATE IMAGINUM. 73
cis martyriorum , intcUigendum est, aliqua signa sensibilia eo
tcmporis fuisse, per quae ad memoriam martyrii tantorum Apostolorum
quasi excitabantur fideles:quae sive sint Imagines, sive
non, perinde est, si visibilia sive recordativa erant, et in honore
habebantur. Lampadius quoque auctor est, Alexandrum Severum
in Larario suo Christi et Abrahami Effigicm in tanta veneratione
habuisse , ut matutinis horis ibi rem divinam faceret.
ítem in vita Beati Sylvestri legitur , quod magno Constantino
ostenderit Imagines Pctri et Paulli, ut ex illarum conspectione
comprobaret, an visio sibi revelata vera esset, nccne.
Tritissimum etiam ómnibus est quod narrat Eusebius (a) de
Statua illa Salvatoris apud Caesaream Philippi aere fusa , habitu
viri vestita , et dexteram statuae mulieris iuxta positae porrigenti,
ad cuius pedes herba quaedam nascebatur, quae cum exorta
cresceret usque ad fimbriam vestis Statuae ; mira virtute (si herba
tune contingeretur) omnes morbos depellebat. Quae quidem
Statua in tanto honore priscis illis temporibus fuit habita , ut impius
Iulianus illo in loco, statuam suam collocaret, ut hac saltem
occasione adorari videretur a Christianis, teste Socrate, uno
ex auctoribus Tripartitae, cuius verba sunt: Cum agnovisset Iulia­
nus in Caesarea Philippi Civitate Phoenicae, quam Pancada vocabant,
insigne Christi esse Simulachrum , quod mulier illa sanguinis liberata
prqfluvio constituerat; eo deposito , suam ibi statuam collocavit, quae
violento igne de Coelo cadente área pectus eius divisa est, et caput cum
cervice una parte deiectum , rellqua pars hactenus superfuit, et fulmi-
nis indicium reservavit. Statuam vero Christi quídam Pagani trahentes
confregerunt, postea vero Christiani frustra colligentes, in Ecclesiam
recondideiwit, ubi hactenus reservantur. Hos honores antiqua Ecclesia
deferebat Iesu Christi Imagini.
Tom. II. K Ge-
( E u s c b . Libr. VII.

7 4 TERTIA PARS
Genadius quoque Constantinopolitanus Patriarcha , vir sanctns,
et miraculorum patrator, qui tempore Leonis Primi Imperatoris
floruit, tale de sacris Imaginibus reliquit testimonium,
quod allegatur etiam séptima Synodo, cuhis verba sunt (¿?): Non
cffendat quemquam quod ante Sanctorum Imagines luminaria et suave
olentia accenduntur : Simbólicos enim ista Jiunt, non lignis aut la-
pidibus ipsis, sed in honorem illorum, quibus cum Christo tequies est^
et quorum honor ad ipsum recurrit, hoc ipsum attestante sapiente Ba­
silio in haec verba : Qui erga conservos bonos honorem, erga ipsum
Dominum benevolentiae signa exhibet. Luminaria jidei lumen ; odoramenta
boni operis imitationem dcsignant. Scribit etiam de hoc
Sancto Nicephorus Historiographus, quod cum quídam pictor
vellet Christum ad similitudinem Iovis depingere , arefacta est
manus eius, quem post peccatum confessum oratione sua súbito
sanavit Genadius.
Cum hac pía opinione usque ad haec témpora religiose et
utiliter in templis admittebantur et venerabantur sacrae Imagines
: quousque Zenonis tempore (*) , qui praefato Leoni in
Imperio successit, surrexit quídam (ut idem Nicephorus refert)
Xenaias nomine, fortuna servus, natione Persa , secta gentilis,
et minime baptizatus, qui dominum suum fugiens, Villas quae
circa Anticchiam sunt, simulans se Christianum , a fide retrahebat;
et inter alia corrupta dogmata quae disseminabat, Domini
et Sanctorum dicebat non recipiendas esse Imagines: quem damnatus-Petrus
Gnapheus Patripassianus, qui per violentiam eo
tempore sedem Antiochiae tenebat, non solum recepit, sed ipsum
Hierapoleos Episcopum ordinavit; et cum ipsum minime baptizatum
esse didicisset, aiebat blasphemus ille : Sufficit pro Bapti-
smo
(a) Genad. cit. a Synod.VII. Gen. de ímaglnibus existimado. Petrus Gna-
(*) Unde coepit in Ecclesia falsa pheus.

DE ANTIQUITATE IMAGINUM. 75
smo consecratio. Hic ergo Episcopus indigne creatus et contra
ordinem Ecclesiae constitutus, quae Neophytum inhibet Episcopum
fieri , hoc dogma Iudaicum et Sarraccnicum per totum fere
Orientem disseminavit. Cum vero eo tempore Impera tores,
qui Constantinopoli agebant, tam in fide quam in obedientia
Romani Pontificis fuissent instabiles (nam etConcilium Chalcedonense
multi eorum non receperunt) multum invaluit haec pestis,
levitate Imperatorum ad eam ultro accedente. Ab hoc ergo
perdito homine Luciferiana Haeresis ortum habuit; mansitque
dogma istud absque hoc quod Ecclesia suum interponeret iudicium
usque ad témpora Gregorii Magni, qui Mauritium Imaginum
adversarium monuit et corripuit.
Sed non multo post coacta est VI. Synodus Constantinopolitana
tempore Agathonis, in qua Monothelitae et Feliciani sunt damnati
erga usum et receptionem Imaginum, quam negabant, dum
imperaret Constantinus Pogonatus et Iustinianus Secundus, filius
eius. Haius enim tempore peracta fuit sexta Synodus, qui in atrio
S. Sophiae Constantinopoli Imagines depingere fecit. Damnatione.n
huius Synodi in forma non legi , sed approbationem Imaginum
tam quoad retentionem, quam quoad venerationem, bene
legi. Tria testimonia de hac re sunt, quorum dúo satis trita
et communia,et ab omni Ecclesia approbata sunt. Gratianus de
Consccratione , distinctione III. ex VIL Synodo illa generalissima
sic reiert (a): Vmerabiies Imagines Christiani non Déos appellant,
ñeque serviunt eis ut Diis, ñeque spem salutis ponunt in eis, ñeque
ab eis expectant futurum iudicium , sed ad memoriam et recordationem
fñmitivorum veneíantuv eas et adorant: sed non serviunt eis cultu di-
vino , nec alicui creaturae.
(a) De Consecrat. Dlst. III. Can. XXVIII.
Kz Se*

76 TERTIA PARS
Secundum Canonem citat séptima Synodus, qui sic habet (a):
In quibusdam venerandarum Imaginum picturis Agnus dígito Praecur-
soris indicatus, qui in typum gratiae est assumptus , verum illum no­
lis per legem praesignificatum Agnum Iesum Christum indicat. Veteres
igitur typos et umlras veluti veritatis symbola et praefigurañones Ecclesiae
naditas ampielantes, gratiam et veritatem veneramur. Quid
magis catholicum dici potest atque syncerum? Hic nihil superstitionis,
nihil idolomaniae est.
Tertius Canon expressus est in hisRegulis, quae nomine huius
Sanctae Synodi graeco idiomate scriptae deferuntur , et penes
me integrae sunt: hoc modo de veneratione signi Crucis decern't
(b) : Cum Crux quae vitam reddidit, demonstret illud nobis sa-
lutare; omne nos studium adhibere oportet, ut dignus honor tribuatur
MU, per quam liberad sumus a veteri delicio, adorationem illi tu­
llientes. Crucis figuras in pavimento al aliquibus extructas, deleri
omnino iulemus , ne conculcadone ambulantium tropheum nostrae vi-
ctoriae contumelia afficiatur : qui igitur in posterum Crucis figuram in
pavimento struxerint, diffinimus excommunicandos. Omnium autem
crudelissime in Imagines saevitum est, quo tempore Leo Tertius
imperium tenuit, qui praeter impietatem, quam á praecedentibus
Imperatoribus contraxerat, tanta illi fuit cum Mahumetanis
. necessitudo, ut pene ad deserendum Christianismum persuaderetur
, Gisidiumque Principem Arabum in arctissima amicitia habuerit,
á quo persuasus est, ut in Imagines saeviret, et in veneratores
earum crudeliter animadverteret. Sarraceni enim a erassis
Iudaeis cortici litterae nimium adhaerentibus hoc acceperunt,
ut in universum damnent omnes Imagines, putantes se ob id so-
lum,
(a) Apud Gratian. De Consecr. (£) Canon LXXIII. de Crucis ve-
Dist. III. Can. XXIX. neratione.

DE ANTIQUITATE IMAGINUM. 77
lum, magnum Deo obsequium praestare : quasi nos divinos honores
Imaginibus tribuamus.
Tune Imperatorem Gregorius Tertius monuit, ut ab insania
hac desisteret : qui cum contumax esset coacta Synodo Romae
93. Episcoporum, usum Imaginum et venerationem earum
approbavit, et contrarium sentientes anathemate damnavit anno
Christi septingentésimo tricésimo tertio. Leone vero Imperatore
c medio sublato , successit filius eius Constantinus, patre
longe deterior, qui sacras litteras combussit, et nomen Mariae
Virginis iussit auferri, et in Sanctorum Imagines bárbaro quodam
ímpetu desaeviit, et multa alia abominanda fecit , quae
non opus est recensere. Ad ultimum sine poenitentia pessimam
vitam finiens , ad inferos descendit. Reliquit iste filium Leonem
Quartum, Imperii et impietatis avitae haeredem : modestior tamen
forte effectus est propter pietatem Hirenae uxoris suae, quae
post ipsum maritum defunctum una cum filio suo Constantino
VI. Imperium tenens , Generalem Synodum interveniente Adriani
Papae consensu in Nicaea coegit, quae et séptima Synodus
dicta est : ubi tertio iam et ultimo error de non recipiendis
Imaginibus communi utriusque Ecclesiae consensu damnatur
et exploditur: ubi praeter Sanctorum Patrum auctoritates, quas
Sancta Synodus in confirmationem veritatis adduxit, calculum
et magisterium suum Synodus ipsa unanimiter apposuit, tam circa
receptionem earum , quam venerationem , et librorum etiam,
qui in favorem errorís scripti erant, abolitionem.
Damnatio sic habet (*) : Oportet nos, Ecclesiasticas Tradiciones
sive saipto , sive consuetudine in Ecclesia retentas, guarura de nume­
ro est Imaginum effiguratio , quibus in hoc utimur, ut recordemur et
affectu ampUctamur res significatas, unanimiter et inviolabiliter obser-
va-
— —— -
(*) DuiLUtio Iconomacorum.

78 TERTIA PAR.S
vare , quodque huiusmodi lmaginibus honor debeat exhiben : non qui*
dem ille qui Deo debetur, quem latriam appellant, solique Creatori a
creaturis ómnibus debet exhiben , sed tantum is, qui in recordatione;
quemadmodum et typo reverendae et vivificantis Crucis, et Sanctis Evan*
geliis , et reliquis sacris oblationibus, suffitus facimus, luminaria re*
verenter accendimus, prout veteribus pie hoc in consuetudine fuit: sit
enim Sanctorum nostrorum Patrum putamus obtinere disciplinam , et
Traditionem Catholicae Ecclesiae , quae a finibus usque ad fines Evan*
gelium suscepit. Haec Synodus.
Specialius autem ¡n séptima actione de his Imaginibus hoc modo
instituí tur : Venerandas Imagines ex quavis materia commode pa­
ratas , et in Templis sanctis collocandas, habendasque, tum in parie*
tibus ac tabulis, tum aedibus pñvatis, máxime Imaginem Domini nostri
lesu Christi, et Deiparae Virginis, venerandorumque Angelorum et
omnium deinde Sanctorum, quos scilicet per hanc Imaginum pictarum
inspectionem omnes si contemplentur, ad prototyporum memoriam et re*
cordationem et desiderium veniant, illisque salutationem honorariamqut
orationem exhibeant: non vercm latriam , quae solum d'uinae natural
competit, sed quemadmodum typo venerandae Crucis , et Sanctis Evan*
geliis, et reliquis oblationibus, suffitus et luminaria reverenter accen­
dimus ex Traditione veterum.
Ad ultimum damnat quotqnot ausi fuerint contrarium sentire
aut docere, aut more impiorum Haereticorum Ecclesiasticas
Traditiones contemnere, aut novam quamdam vaniloqucntiam
inducere , aut quidquam de consecratis Ecclesiae ad cultum
aut ad recordationem Dei, qualia sunt Crux ct Imagines, et veraces
Sanctorum Reliquiae , abiicere, denique illos qui sacra tis
Deo rebus tamquam vilibus et profanis utuntur : ubi etiam per
Sanctos illos Patrcs concluditur, quod a tempore Apostolorum
usque ad magnum Constantinum mos erat in Oratoriis Imagines

DE ANTIQUITATE IMAGINUM. 79
nes depíngere. De libris vero contra usum Imaginum descríptis,
hoc modo disponit praefata Synodus Canone nono.
Omnes pueriles nugas, et insanas dcbacchationes, falsas scilicetscñ-
pturas, con tra venerandas Imagines compositas, oportet adferri in do*
mum Ep iscopi Constantinopolitani, ut cum ceteris haereticis libris re-
ponantur: Si quis vero haec occultasse deprehendatur , si Episcopus et
Presbyter vel Diaconus fuerit, dcponatur : si autem Laicus aut Mona*
chas, excommunicetur. Eadem fere decernuntur in Franconiana Synodo
hac etiam tempcstate coacta contra Felicianam haeresim.
Acta sunt hace tempore Caroli Magni Imperatoris, cuius Synodi
determinationem Universalis Ecclesia venerabiliter recepit, et
modo etiam tenet, exceptis nonnullis cervicosis Haereticis, quibus
proprius sensus semper placuit.
Unde manifesté habes, imaginum usum et venerationem a tempore
Apostolorum usitatum fuisse in Ecclesia universaliter; parvipendium
autem earum a perdítis et infamibus hominibus post
quingentos annos quam Ecclesia plantata est, subortum fuisse.
Et re vera si pie et sincere cultus earum et veneratio fiat, sancta
est et utilis huiusmodi institutio, quam et Traditio Apostólica
introduxit, et usus universalis Ecclesiae affírmavit, accedente
consensu percelebrium et Generalium Synodorum tam in Oricnte
quam in Occidente. Id quod ipsa ratio etiam naturalis dictat:
nam cum imagines naturaliter repraesentent Christum , Sanctos
et trophaea eorum, et ex similitudine naturali, quam ad res
repraesentatas habent , ad ipsas res quas repraesentant videantur
pertinere , et aliquid eorum esse : igitur si Sancti Dei iure venerantur
a nobis, eadem ratione et res quae ad eos pertinent veneran
debent, modo unicuique reí pro sua dignitate servato. Veneramur
enim impulsu quodam naturac ducti Regum ct Imperatorum,
parentum et valde dilectorum imagines, propter natura-

8o TERTIA PARS
ralem similitud inem , quam ad eos quos repraesentant, habent.;
Adde quod ea ratione qua simplices docent, et tardos et obliviosos
excitant, valde útiles nobis sunt. Ob idque pretiosae nobis
esse debent, honorifice eas tractando, in sublimibus lucís et
honestis reponendo, et in earum praesentia eas et res quas repraesentant
venerando, tamquam signa eficacia a Sanctis Patribus ad
huius rei finem salubriter instituta. Itaque triplici nomine, meo
quidem iudicio, eis debetur honor : Primo, quia repraesentant:
deinde quia a maioribus ad hoc ut signa instituta sunt. Quam ob
caussam etsi homines et rationales creaturae imagines Dei sint,
adoran non debent hac sola ratione, quia non sunt nobis a Deo
proposita, ut signa recordationis et reverentiae. Tertio, quia valde
útiles nobis sunt.
Decretum vero illud Illiberitanae Synodi, quo videtur prohibere
(a) , ne imagines in Ecclesia depingantur : non arguit illo
tempore imagines fuisse reiectas, quin potius ex ea constat
tune fuisse in usu, sed tantum caveri videtur, ne in parietibus
Ecclesiae indecenter depingantur: cito enim huiusmodi imagines
sic depictae venustatem perdunt, et formam vel partem formae
facile amittunt, et vix bene depingi possunt, ita ut plerumque
irrisio sit transeuntibus, quod ad rem sanctam repraesentandam
institutum est. Assignans enim caussam Concilium suae determinationis
dicit: Ne quod colitur et adoratur, in parietibus depingatur.
Vel si imagines in totum haec Synodus prohibuit, potuit
fieri, ut gratia evitandi alicuius magni scandali hoc effecerit;
sicut legimus fecisse Ezechiam Regem (b), cum serpentem
illum aeneum confregit, quia illi honores divinos tribuebat Iudaicus
populus; ne scilicet putarent infirmi aliqui, adorationem Deo
debitam imaginibus tribuí : quod fieri potuit, cum eo tempo-
j
(a) Canon. XXVI. (¿) IV. Reg. VIH. 4.
re

DE ANTIQUITATE IMAGINUM. 81
re non fyerat hic articulus ab Ecclesia declaratus, tempore enim
Constantini magni Synodus ista coacta fuit, quae satis arguit illo
tempore imagines templorum fuisse in usu.
Ad hunc modum interpretan debet id quod de D. Epiphanio
dicitur, quod imaginem in velo pendentem (cum venisset
Abethel ad villam quae dicitur Anablatha) sciderit, eamque ut
mortuus involveretur dederit; quia forte, ut adoraretur, eam ibi
positam esse putarit. Nonnullos libros huius Doctoris allegarunt
Iconomachi in séptima Synodo: sed testimoniis patentibus comprobatum
est illos esse falsos et adulterinos, et nomine Epiphanii
ab Iconomachis obtrusos.
Quo íit, ut magno intervallo distet Ecclesiae doctrina ab instituto
gentilitatis in veneratione imaginum : coeca enim gentilitas
divinos honores tribuebat suis idolis , putans aliquid numinis
eis inesse, eo quod daemon plerumque in ipsis dabat responsa.
ítem verorum Deorum putabat imagines illas esse, cum
cssent falsorum ; nos autem nihil numinis tribuimus imagini, ñeque
ei divinos honores damus, nec falsa numina aut heroas adoramus
per illas; sed veras res, et ad mcmoriam , quam imaginum
praesentia in nobis excitat , rem praesentatam ultimo adoramus
et veneramur; nec in hoc est aliquod periculum , sed magna
, ut dixi, utilitas. Quod vero in nonnullis templis Dei Patris
aut Spiritus Sancti, aut rerum aliarum spiritualium imagines
depingantur , ut Sanctorum Angelorum ; certe quantum ad duas
saltem personas attinet, et máxime Patrem , non admodum probo
picturas, sicut nec et Damascenus probat : dicit enim Libro
quarto capite octavo : Quod impktas est figurare quod divinum
est, quia praeur hoc quod res simplicissima et spiritua/is imagine ex*
primi non potest , próxima occasio est inducendi erro rem in menú-
bus simplicium , quo putent Deum Patrem corporeum esse, aut pro-
Tom. II. L pter

g 2 TERTIA PARS
pter caniciei habhudinem vetustate caducum. De Angelorum vero
picturis non est tantum periculi , qui licet non sint corporei
, ut possit per imagincm eorum substantia cognosci ; proprietates
tamen eorum explican possunt quodammodo per
picturas : per puerilem vultum intelligimus innocentiam ; per
venustatem vultus decorem et perfectionem , quibus a Deo dotati
sunt ; per alas agilitatem eorum indicibilem imagines eorum
repraesentant.
Monstravimus crgo iam non solum , quod imaginum usus sit
laudabilis , sed quod etiam venerari debeant, tam Traditionis
antiquitate, quam totius Ecclesiae et Sanctorum Patrum consensu.
Atque haec sunt quae circa Imagines quilibet Christianus
oportet ut teneat, qui non vult cum Feliciano et barbaris Iconomachis
damnari : nec amplius per Ecclesiae magisterium, cui
refragari minime licet, ostendi potest.
§. VIL -',4
Restat ut videamus quali honore Sacrae Imagines venerandae sunt.
OMnes fere Scholastici in hoc sunt, quod Imago Christi et
Sanctorum adoran debent eadem adoratione qua et res
quae repraesentantur. Ideo Imagini Christi et signo Crucis sanctissimo,
in eo quod Christum repraesentant, latriac adorationem
illis dcberi affirmant. Unde dicunt ex Aristotele, quod dúplex
potest esse motus animae in imaginem : prior, quo in ipsam
imagine m fertur in quantum est quaedam res absolute considérala
, ut^nita lignum , aes, aut lapis: alter est motus in ipsam imaginem
ea ratione qua repraesentativa est. ínter quos motus hanc
ponunt differentiam : quia prior ducit in imaginem , et sistit in
ea: alter vero una cum imagine ad rem tendit repraesentatam,
ct codem motu cognoscitur etiam ipsa imago: ex qua partitio-
ne

DE IMAGINIBUS. 83
ne ex parte cognitionis descendunt ad aliam quae ad propositum
videtur faceré, dicentes : Quod si consideremus Imaginem
Christi vel Sanctorum prout sunt quaedam res absolutae, tune
nulla reverentia debet eis exhiben, quia reverentia rationali creaturae
tantum debetur: sed si consideremus Imaginem Christi vel
Sanctorum , ut repraesentativa est, sic debetur illis reverentia et
adoratio , quae et ipsis rebus quas repraesentant, debetur : cuius
doctrinae , nullum (quod ego viderim ) arTerunt validum fundamentum
, quod possit fideles ad id quod docent, obligare:
nam ñeque Scripturam , ñeque Traditionem Ecclesiae, ñeque communem
sensum Sanctorum , ñeque Concilii generalis determinationem
aliquam , nec etiam rationem qua hoc efíicaciter suaderi
possit, adducunt.
Porro, quod ad similitudinem attinet, unde hac doctrina videtur
deduci, ctsi verum sit dupliciter posse a nobis cognosci imaginem
aliquam, aut absoluta quadam ratione, aut in ordine ad rem
repraesentatam;res tamen repraesentata non cognoscitur eadem notitia
, qua cognoscitur ipsa imago in ordine ad rem repraesentatam,
quod faceret pro ipsis, quam vis multum in hac re discrutietur
Ariminensis ille acerimus disputator in suo secundo Sententiarum
: nec enim est maior connexio ínter signum et rem signatam,
quam est ínter patrem et rilium , quae proprie relativa
et ad aliquid dicuntur, et mutuo etiam se repraesentant, tum
naturali similitudine, tum etiam sicut effectus caussam , et caussa
effectum: constat autem quod cognitione illa qua filium agnosco
ea ratione qua filius est, non cognosco simul huius fllii patrem
, alias quomodo salvaretur relativa oppositio, et definidonum
correlativorum diversitas ? sed mediante alia notitia, quae
simul cum ista gignitur, patrem agnosco, ob idque Aristóteles
dixit, relativa esse simul natura , et ad mutuam etiam dici con-
Lz cer-

8 4 TERTIA PARS
certantiam. Non enim video qua ratione dici possifc, quod única
et particulari cognitione cognoscantur multa , et non per modum
unius, ut rectc etiam D. Thomas docet. Quare sicut hic
non est una cognitio, qua fertur anima in ea , quae sunt mutuo
correlativa, ita nec una erit cognitio , qua cognoscitur imago, in
eo quod imago, et res imaginata , quamvis simul cum cognitione
imaginis, quatenus imago est, sit cognitio rei quam repraesentat.
Aristóteles autem solum dicit duplicem esse cognitionem imaginis,
quod a nemine negatur : aliud tamen ubi dixerit non vidi,
etsi totum Aristotelem legi. Quare nihil concludunt illa similitudine.
Et quamvis res ita se haberet , quod eadem cognitione
feramur in imaginem, et rem imaginatam , non inde concluditur
idem fieri posse in adoratione et veneratione : est enim
máxima dissimilitudo ínter hoc et illud : nam imagíni in eo quod
imago est, non repugnat, quod eadem cognitione cognoscatur,
qua cognoscitur res repraesentata : pugnare autem videtur cum
imagine etiam in quantum imago est, ut eadem reverentia revereatur,
qua res cuius est imago; cum imago illa in eo quod
imago non excedat limites insensibilis creaturae, cui ut Doctores
isti recte concedunt, reverentia minime debetur. Imago igitur
in quantum repraesentat, cum naturam non mutet, nec accederé
possit ad latitudinem rationalis creaturae, consequitur ex
his quae ipsimet docent, reverentiam quae rei imaginatae debetur,
imagini non posse convenire.
Dicent fortasse , numquid purpura Regís, paludamentum Impcratorium
, quibus induitur Imperator, non venerantur eadem
veneratione cum ipso? Fateor. Ob id est, quod único actu reverentiae
totus ipse Imperator indutus veneratur, a quo vestes
minime separantur, sicut ñeque alia quae per modum habitus
et

DE IMAGINIBUS. 85
ct dispositionis ipsum circumstant, et cum eo quodammodo unum
faciunt. Ceterum si purpura ab eo separetur , quamvis ab aliquo
cognoscatur ut Regis purpura, non opus est ut eadem veneratione
tune veneretur, qua ipse Imperator: imago autem Imperatoris
non facit unum cum ipso Imperatorc substantialiter nec
accidentaliter, ideo non est similitudo ínter imaginem et purpuram
qua indutus est Imperator , nec alíquis umquam vidit,
nisi Tyranni alicuius forte coactione interveniente , quod eadem
veneratione veneretur imago ipsius, qua ipse Rex aut Imperator
: licet minime negandum sit aliquem honorem iilius imagini
deber i.
Recte hoc declarat Augustinus de Verbis Domini, loquens
de adoratione, quae Humanitati Christi debetur (a) : Perfectain
(inquit) in Christo Humanitatem propurea adoro , quod a Dlv'mi-
tate suscepta atque unita Deitati est, ut non aiium atque alium , sed
unum, eundemque Deum et hominem Dei filium esse confíteor. Et paucis
interpositls circa finem subiungit: Cum Rex purpura fuerit in­
dutus , periculum mortis incurrit, si eam simul cum Rege adorare contempserit.
Iam vides Augustinum non ob aliam caussam Humanitatem
Christi per latriam adorare, nisi quia unita Yerbo est in
unitate suppositi, cui vera adoratio latriae debetur, eo modo
quo purpura adoratur simul cum Rege purpurato : id quod Cyrillus,
Damascenus , Ephesina Synodus, et tota Ecclesia confitctur.Si
igitur Humanitas Christi a Yerbo esset separata, nec Augustinus,
nec aliquis Scholasticorum concederet , nec concessit,
deberé adorari eadem adoratione, qua Yerbum : Et hoc non ob
aliud , nisi quia non faceret tune quodammodo unum cum ipso
Yerbo. Ergo cum imago multo minus faciat unum cum re imaginata,
non videtur quod eadem adoratione adorari possit cum
ea.
(«) Augustin. Homil. LVIII.

86 TERTIA PARS
ea. Addc quod cum adoratio recognitionem includat, qua recte
existimamus de re, quam adoramus: impossibile est quod eadem
existimado conveniat imagini, ut signum est, et rei cuius
est imago : cum illa mortua quaedam res sit, haec vero viva et
rationalis. Quomodo ergo potest esse una adoratio? Praeterea videtur
mihi doctrina Sanctorum et Sanctarum Synodorum generalium
huic assertioni adversan.
Augustinus Epístola ad Ianuarium (a) : In primo, inquit, Dd
pracccpto prohibetur coli aliqua in figmentis hominum Dei similitu-
do : non quia. non habet Imaginem Deus , sed quia nulla Imago eius
coli debet, ni si in illa quae hoc est quod ipse. Hic aperte prohibet
Augustinus latriae cultum ab Imaginibus : non ea ratione
qua res naturales quaedam sunt, puta lignum aut lapis,
nam non opus erat, ut de hoc moneret nos Augustinus:
sed loquitur de illis, ea ratione, qua nobis repraesentant: qui Libro
primo quoque de Trinítate capite sexto, idololatras appellat
qui simulachris cam servitutcm exhibent, quae dcbetur Deo. Nec
ignorabat Augustinus paucos aut millos esse ínter gentes, qui materias
idolorum sic sculptas Déos aut Deum esse putarent: sed
ob id videtur eos damnare, quod honores divinos simulachris
tribuerint, ea ratione qua Deum repraesentabant : multa enim
idola erant, in quibus nec daemon aliquis respondebat: sed tantum
benefactorem Deum repraesentabant: sed ñeque omnia quae
gentes colcbant, falsum Deum significabant. Erat enim ara Athenis
ignoto Deo erecta {b). Praeteriens, inquit Paullus, Athenienr
sibus simulachra vestra inveni, et aram in qua scriptum erat ignoto Deo.
Quarecum haec inhibebat Augustinus, sequitur veritas nostri propositi.
(a) Augustin. Epist. CXIX. (i) Actor. XVII. aj.
Quod

DE IMAGINIBUS. 87
Quod autem haec sit intentio Augustini, patet ex his quae in
Psalmumcentesimum decimum tertium exponens illum locum : Si*
mulachra gentium argentum et aurum, ubi tam eos qui Simulachra
Déos putabant, quam eos qui in Simulachris aliquod numen divinum
latere putabant, et omnes etiam qui per corporalem effigiem
Deum adorabant, damnare videtur. Kelinquo dúo membra,
quia ad nostrum propositum minime sunt, eo quod nenio recte
¡nstitutus Christianus Imagines adorat, putans illas Déos esse, ñeque
in ipsis latere aliquod numen existimat. Ad tertium membrum
venio. Videntur (inquit) sibi purgatioris esse religionis, qui
dicunt, nec Simulachrum, nec Daemonium coló, sed per effigiem
corporalem eius rei signum intueor , quam colere debeo. Et palillo
inferius : Quis autem adorat vel orat, intuens Simulachrum, qui
non sic afficiatur , ut ab eo se audiri putet, ac ab eo sibi praestari
quod desiderat speret ? Contra hunc adfectum , quo humana et
carnalis infirmitas facile capi potest, cantat Scriptura : Simulachra.
gentium argentum et aurum, &c.
Certe haud dissimile , imo forte maius scandalum infirmis paratur,
qui has distinctiones prorsus ignorant, nec possunt nisi
errando intelligere (ut ego ipse in multis simplicibus experimento
deprehendi, cum ab eis sciscitarer , quid de hac re sentirent)
in eo quod dicitur eadem adoratione adorandam esse imaginem,
qua et rem cuius est. Nam cum videant, Simulachrum operóse
sculptum, affabre expolitum, in eminenti loco templi positum
, ipsumque a multitudine veneratum , et super haec audiant,
quod eodem honore debeat honorari quo et res cuius est, colitur:
certe in multis simplicibus periculosissimus erroris affectus
facile potest adgenerari, quo putent aliquid numinis latere in Imagine
, sic quoque rei repraesentatae tum nomen , tum gloriam,
ad

88 TERTIA PARS
ad imaginem facile possunt transferre : quod máxime periculosum
esse iudico.
Gregorius quoque Magnus scribens ad illum Massiliensem
piscopum, quem antea mérito correxerat de temeraria confractione
Imaginum, hoc tantum sacratis Imaginibus tribuit, quod
per eas repraesentatorum recordamur, illasque veneramur , et ante
illas rem rcpraesentatam, adoramus. Haec sunt Grcgorii verba:
Imagines, quas tibi dirigencias per Dulcidium Diaconum rogasti, misimus
(miscrat autem ad eum Iesu Christi et Apostolorum Petri et Paulli
Imagines) unde va/de nobis tita postulado placuit, quia illum to*
to cor de diligis, cuius Imaginem prae oculis habere desideras. Et paullo
post : Scio quidem quod Imaginem Salvatoris non ¡deo peds , ut
quasi Deum colas; sed ut per recordadonem in eius amore recáleseos:
et nos quidem non quasi ante Divinitatem, ante illam prosternimur; seí
illum adoramus, quim per Imaginem aut natum , aut passum, et in
throno sedentem recordamur.
Obsecro, ignorabat ne Gregorius Episcopum illum materiam
illarum Imaginum non deberé adorare? Non hoc putari poterat
de homine , qui in ipsas Imagines non multo ante desaevierat;
ergo ab ipsis Imaginibus quatenus Imagines sunt, et ut nos ducunt
in cognitionem rerum quas signiíicant , adorationem quae
Deo debetur, prorsus adimit. Nec iuvat quod dicunt illa adoratione
non deberé sisti in ipsam Imaginem, sed in rem quam
repraesentat: nam ego quaero ab eis, actio ista adorationis cum
sit única ( de propria adoratione loquor ) terminatur ne ad Imaginem
partialiter , ita ut ipsam simul cum Deo habeat pro obiecto
(quod dicunt) terminativo nec ne ? si in ipsam partialiter
tendit adoratio, quid refert quod postea honor iste ad Deum
tándem referatur, cum iam creaturae partialiter honorem divinum

DE IMAGINIBUS. 89
nuni impenderis; quod Gregorius et omnes Sancti, et adhuc ipsa
ratio ncgat. Si autem vellent dicere, quod ipsa actio adorationis,
procedat ab imagine tamquam ab obiccto motivo, et non terminativo
, quae tamquam signum ab Ecclesia ad hoc impositum invitat,
ut in praesentia ipsius adorem aut vcncrcr rem quam rcpraesentat;
hoc plañe non est eadcm veneratione adorare Imaginem
et rem imaginatam , quod ipsi videntur docere , sed simul
venerando quodammodo Imaginem, formando cognitioncm
illius rei, quam repraesentat, veré et proprie rem repraesentatam
vencrari aut adorare, longe tamen alia veneratione: et ad hunc
sensum trahi debcnt verba quae sequuntur in praefata Epístola
Gregorii. Dicit enim loquens de Christi Imagine: Dum nobis ipsa
pictura quasi Saiptwa ad memoriam Filium reducto, animum nostrum
aut per resurrectionem laetijicat, aut per passionem demulcet: et si ge-
nu/Iexi nomines coram aliqua Imagine aut triumphaíi signo Sanctae Cru­
cis precantur, non Lignum hoc sive lapidem adorant jlguraíum. Atiende
verba. Non peimitt'.t Gregorius, ut ipsa Imago ea ratione
qua ducit nos in cognitionem rei repraesentatae adoretur : Sed
( inquit) summum Deum colunt, et quem sensibus perspicere non va-
lent, Imaginem ex instituto illum referentem venerantur et adorant,
non in illa sisantes , sed adoratlonem ad repraesentatum transferentes.
Q rae verba, utdixi, temperanda sunt in intcllectum praecedentium
verborum.
Damascenus etiam in hac sententia est (a), ut adoratio Imaginis
ad prototypon exemplar Imaginisque veritatem transferatur.
Et nota benequod necin his verbis, nec in verbisVI. Synodi licet
dicantur adorari et venerari deberé Imagines ad memoriam primitivorum
, non tamen dicunt quod eadem adoratione debent
adoran , qua et res, sed diversis, ut et nos fatemur , extenden-
Tom.lL M do
(a) Dimascen. Lib. IV. cap. xa.

go TERTIA PARS
do nomcn adorationis ad venerationem. Adde quod in determinatione
Synodi VII. in qua haec materia ad unguem agitata
est, nihil refertur de hac adoratione; imo dicitur, quod figuratis
Imaginibus utimur , ut recordcmur et affectu amplecramur
res significa tas: et addit, loquens de ómnibus Imaginibus , qualis
honor eis debeat exhiberi : Non quidem , inquit, veram latriam y
quae solí dlvinae naturae competit ; sed quemadmodum typo venerandae
Crucis et Sanctis Evangeliis. Constat autem Sanctis Evangeliis,
quamquam ad vivum totam Trinitatem per auditum et per visum
quodammodo repraesentant, adorationem latriae minime deberi,
qua etipse Deus qui repraesentatur solet adorari. Quare nec
ulli Imagini taliter, ut ad eam partialiter terminetur adoratio. Adde
quod nec Sacramcntum Baptismi, quod Spiritus Sancti praesentiam
ex institutione divina designat, et quodammodo ipsum
in anima baptizati praesentem facit, nemo umquam adoravit hac
adoratione. Visuntur quoque Venetiis in Aede áurea vetusta carmina
ex Graeco in Latinum translata, quibus colcndi Imaginem
Christi formam séptima haec Synodus complexa est, ubi totus cultus
transfertur in ipsum Christum repraesentatum per Imaginem.
Carmina sic habent:
Nam Deus est quod imago docet, sed non Deus ipsa.
Hanc videas, sed mente colas, quod cemis in ipsa.
Quare Synodus negavit hanc adorationem Imaginibus in universurri
deberi.
Rursus si eadem adoratione adorari dcbet imago qua res ipsa,
sequitur quoj eadem ratione vovere et sacrificare possemus Imagina
Christi una cum Christo : non enim pugnat magis adorare
adoratione latriae Imaginem , quam Imagini sacrificare, cum haec
sit etiam pars latriae: at nemo dixit umquam , nec dici posset,
sine blasphcmia , cum Deo sacrifico coram Imagine Dei , me
etiam

DE IMAGINIBUS. 91
etiam codem sacrificio Imagini sacrificare: quare nec aliud videtur
mihi dici deberé. Scio aliquem bonum sensum posse admittere
illa verba; sed quia res eiusmodi est, quod si parum deflectatur
a recto veritatis tramite in huiusmodi adorationibus, incurrí
potest non leve conscícntiae periculum saltem in idiotis et
simplicibus, qui ista audiunt, et minime distinguere sciunt; rectius
mihi videtur, si absque ullo prorsus offendiculo populus
doceretar simpliciter , ut Sacras Iimgines veneraretur tum propter
id quod repraesentant, tum etiam quia signa sunt a maioribus
ad hoc imposita: et per cas doceatur levare totam intelligentiam
et affectum ad res quas repraesentant, nullatenus in eís
sistentes; et quod ín praesentia carum (quae ad hoc in templis
positae sunt) rem quam repraesentant, adorent aut venerentur.
Et hoc solum est quod volunt Sacrae Synodi : millo tamen modo
velim dicere quod eadem adoratione adorarentur, qua et res
quas significant adorantur , quandoquidhe iudicio
submitto; nihil in hac re diífinicns, praeterquam quod illa
sentit et senserit: cuius in hac re et multis alus magnopere
censuram desidero , nec non Episcoporum diligentiam et vigilantiam,
cuius munus praecipuum est totis nervis incumberc , ne
greges sibi commissi inter pietatis pabula, quae sine impietatis
et superstitionis offendiculo esse debent, mortiferum aliquid deglutiant
in re praesertim tanti momenti : quod plerumque in huiusmodi
rebus evenire solet máxime apud Idiotas et simpliecs.
TRA-

92 TERTIA PARS
TRADITIO
De Baptismo parvulorum,
REcenserí etiam mérito debet inter Dominicas Traditiones dogma
Catholicum de Baptismo parvulorum ab amentibus
Anabaptistis nostra tempes-ate reiectum , quod ab Apostolorum
temporibus in Ecclesia est in usu. Quod cum sitad salutemanimarum
necessarium, minime putandum est ab Apostolis privato
spiritu fuisse introductum , sed aut Christo iubente, aut Spiritu
Sancto specialiter spirante : necessarium enim est Christi beneficium
et gratiam ad omnes extendí , in quos primi hominis
maledictio pervenit: alioqui gratia Christi minus pesset in bonum,
quam primi hominis peccatum in malum : quod Apostolus
negat: Si enim, inquit (a) , unius delicio mu/ti mortal sunt,
multo magis gratia Dei et donum unius hominis lesu Christi in
plures abundabit. Esse autem reos peccati originalis párvulos,
Scriptura ipsa clamat , cum dicit omnes in Adam peccasse ; et
quod per unum hominem peccatum in mundum intravit, et per pecca­
tum mors , et ita in omnes homines mors períransiit , in quo omnes
peccaverunt: et oppositum dicere Pelagianus error est in prima
illa Ecclesia iam sepuhtus, atque ab ea damnatus. At cum parvuli
alieno peccato rei sunt, iustitiae et gratiac Dei valde consentancum
est, ut aliena gratia et mérito lesu Christi per Baptismum
salventur.
. Meminit huios dogmatis D. Dionysius Apostolorum discipulus
in hunc modum (b): Illud quod pveri, qui medum possunt
intelligere divina, Baptismatis altissimorumque communionis sacrosan-
ctae
(*) Rom. V. i j . (¿) Dionys. Eccl. Hier. cap. 7.

DE BAPTISMO PARVULORUM. 93
ctae signorum participes fiant , videtur quidem prcphanis rationabili-
ter iriidendum , si auditores minus idóneos Episcopi divina edocent, et
non intelligentibus Sanctas Traditiones tradunt, et quod adhuc ridicu­
losas est, alii pro ipsis abrenunciant, sanctaque ineunt foedera ' venen
oportet tuam sanctam prudentiam (loquitur enim cum Timotheo
ad quem Librum illum misit) errantibus non indignan , et rt-
Vigióse simal et instrucúonis illorum gratia , cum chántate rationem
reddere, et illul insuper addere iuxta divinas leges, quo pacto non an­
gustióla omnia nostra scientia circumscribuntur, et plurima ex his quae
ignoramus caussas habent dignissimas. Verum ea de re ista quoque dici-
mus , quae Sancti praeceptores nostri ex prístina Traditione edocti ad.
nos derivaruití., aiunt enim quod est verissimum , infantes si sancta le-
ge fonnentur ad sacrum provehendos habitum , omni errore liberos, et
vitae exortes impurae. Si antiqua Traditione visum est Apostolis infantes
ad Baptismum admitti, quae potest esse ista Traditio, fqua
illi de hac veritate edocti fuerunt, nisi aut Iesu Christi doctrina
oretcnus tradita , aut a Spiritu Sancto in primis ipsius Ecclesiae
diebus revelata ? Certe argumentum hoc convelli non potest.
Consonat huic Divo vetustissimus Orígenes in Commcntariis
Epistolae ad Romanos: Ecclesia, inquit, (a) ab Jpostolis Tradi-
tionem acepit etiam parvulis daré Baptismum : sciebant enim illi, qui­
bus secreta divinorum mysteriorum commissa sunt, quod essent in ómni­
bus genuinae sordes peccati, quae per aquam et spiritum aboleri deberent.
Ubi vides quod licet Apostoli parvulorum Baptismum Ecclesiae
tradiderunt, tamen per secretam mysteriorum Traditionem
Dei ilüs iruiotuisse.
Cyprianus quoque ad Fidum Episcopum idipsum doret (b):
Quantum ad caussam infantium peni ¡et, cíes dixisti ínter tertium vel
se^undum diem quo nati sunt, baptizan non deberé, et considerandam
(a) Origen, cap. 6. (A) Cypiun. A.ib. UI. EpUt. VIII*
es-

9 f TERTIA PARS
esse legem antiquae circumdsionis, ut 'mtra octavum diem eum qui na*
tus ¿st baptizandum ct sanctificandum non putares, Unge aliud in Con­
cilio nos tro oimibus visura ejt. Ubi omnes iudizavimus nulli homimm na­
to misericordiam Dei et gratiam denegandam.
D. Athanasius Libro Qjacstionum suarum responsione II.
filios aparentibus pro eis spondentibus ad Baptismum trahi dicit (a)\
quod manifestum indicium est Baptismi parvulorum; pro his enim
sponsiones fiunt, non pro adultis.
D. et Magnus Basilius ídem significa t his verbis (b): Ex A-
dam via monis et interitus, regenerad sumus in Christo , vivimus vita
ehs, et manemus sic usque ad tempus usus liberi arbitrii. Ubi satis
aperte párvulos in Christo regenera tos, per Baptismum affirmat,
non infirmos tantum , sed sanos bene habentes.
D. Chrysostomus Homilía de Adam et Eva (c): Ideo prae-
dicat Ecclesia Catholica ubique difusa , deberé párvulos bapdzari pro­
pter origínale peccatum. Et infra : Quia ipsa conceptio sine camis cu-
piditate non sit: et transgressione peccati venio in origínale cupidita-
tis, ut Baptismus parvulorum abluat omne peccatum.
Hieronymus ad Laetam tam necessarium asserit parvulis Baptismum
, ut parentes astringat peccato, si infantes non baptizentur
aetate qua contradicere non possunt. Augustinus autem
tam frequenter inculcat Baptismum parvulorum , ut Libros non
poenitendos de hac materia ediderit contra Donatstas: ídem confirmante
Sermone de Paschate , ubi monet susceptores parvulorum
in Baptismo, ut se agnoscant Fideiussores eorum, quos de
fonte levaverunt: quod de adultis nequit intelligi , cum illi catechizati
ad Baptismum veniebant. Et de gratia Christi, ct pec-
(a) Athanas. cit. loe.
(¿) Basilius in Expcs. Psalm. I.
(c) Chrysost. cit. Homil.
ca-

DE BAPTISMO PARVULORUM. 95
catorum origine: Sacramenta, inquit (a), Ecclesiae, quae priscae
Traditionis auctoritate concelebrat, satis indicant párvulos a parta et­
iam recentissimos per gratiam Christi de diaholi servido liberan. Et
Libro primo de Peccatorum meritis et Remissione, Capite XX.
Et in duobus Libris ad Marccllinum, de infantibus baptizandis.
ídem in Epístola decima tertia ad Bonifacium. Et Libro quarto
, Capite XXIV. contra Donatistas, Traditionem dícit esse ab
Apostolis usitatam. A quibus nec Bcatus Ambrosius dissentit,
Libro secundo de Vocatione Gentium, Capite XII. Est etiam
expressa determinado Synodi Carthagincnsis V. quae Augustino
vívente celebrata est, quae de Baptismo parvulorum hoc modo
disserit (b) : Placuit de infantibus quodes 11011 inveniuntur cerdssimi
testes, qui eos sine dubitadone baptizatos esse testentur , ñeque ipsi
sint per aetatem idonei de Traditis sibi Sacramends responderé, absque
ullo scrupulo eos esse bapdzandos. Idipsum confirmantibus Synodo
tertia Toletana capite quinto , et Milevitana et Gerundensi,
ubi dicít, quod parvuli eadem die qua infirmi sunt, baptizentur
: nec non Divo Gregorio respondente ad consulta Augustini
Anglicí.
Nec obstat quod parvuli non credant actu, quia illa lex de
actuali fide tantum exigitur ab adultis, et satis est quod credant
vel parentes eius , aut eius sponsores, vel Ecclesia. Secundum
videtur approbare Augustinus de libero arbitrio {¿) : Satis pie re-
cteque credkur prodesse párvulo fides eorum, a quibus consecra/idus offertur.
Et quam vis sponsores non habuisset , nec posset nisi ab
haeretico et infideli ( ritu tamen Ecclesiae servato) parvulus baptizan
, prodesse párvulo in casu illo posset fides parentum vel
Ecclesiae. Fidem namque alienam prodesse aliquando Dominus
si-
(a) Augustin. Lib. II. de Gratia (¿) Synod. V. Carth.
ChnsU cap. 40. ( c) Augustin. Lib. III. cit.

96 TERTIA PARS
significavit apud Lucam , cum sanare vellet illum paralyticum,
qui per tectum demittebatur in grabato , ubi teste Luca, cum
vidisset Iesus fidem illorum qui dimittebant paralyticum (

DE BAPTISMO PARVULORUM. 97
Lutherani suos errores deducunt, Anabaptistae etiam plañe negent
baptismum parvulorum : id quod non difficüe erit deducere.
Nam si nihil sine expresso verbo Dei in Ecclesia atíentandum
aut tenendum, aut introducendum est, quod certum sit, et ad
salutem necessarium ; cum de baptizandis infantibus non exiet
manda tum Dei expressum in Scriptura , baptismus eorum minime
attendendus. Collectio clara : minor etiam collectionis nen est
obscura, cum in tota Scriptura non pateat locus, qui expresse
asserat, párvulos deberé baptizan , aut ex quo deduci possit in
Consequentia necessaria. Quinimo statutum de baptismo tum
apud Marcum tum apud Matthacum fidem propriam praesupponit
in eo qui debet baptizan. Dicitur enim Matthaei ultimo {á)i
Emites docete omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris, et Fila
, et Spiritus Sancti. Sic enim habet locus ille, et nen 111 cor
rupte allegatur a Philippo in Libello suo de locis communibus*
ubi huius argumenti vi compulsus est Scripturam adulterare. Non
enim dixit : Baptízate omnes gentes, ut ille dicit, sed decete ones
gentes, baptizantes eos &c. Eos ergo hic iubet Chr stus baptizan'
, quos prius doctrina fidei imbuissent Apostoli : infantes
autem non esse capaces doctrinae extra controversiam est. Nec alio
modo tradidit Marcus hoc institutum: Praedicate (inquit) Evan-
gelium omni creaturae : qui credideñt et baptizatus fuerit, salvus eritj
ubi fidem propriam praemittit baptismo : ad quorum intellectum
reduci possunt alii loci Scripturae \ si qui sunt, et ad generalia
illa beneficia Christi (J?) , quae ex Scriptura videntur posse colligi,
dici pote.t , ad credentes tantum pertinerc et ad párvulos,
quando mortis necessitas urget: et licét Christus amplexatus fuer.t
párvulos, erant tamen circumeisi, innocentes , et ex praescripto
divinae legis ad numerum populi Dei iam pertinentes.
Tom. II. N Quod
\á) Malta, ult. (¿) Marc. X. av. 13.

98 TERTIA PARS
Quod si per locum a simílitudine velint probare ídem deberé
fieri in baptismo sicut in circumcisione , apparentissima quidem
fatio est, sed coniecturalis, ut Augustinus docet libro IV. contra
Donatistas , et non continetur Scriptura , ñeque ex ea deduci
potest per evidentem conscquentiam : sed nec alius locus apud
Matthaeum (a) , in quo Christus iubet párvulos ad se pervenire,
iníantium baptismum concludit: tum quia parvuli illi, quos ad
se venire iubebat, non erant infantes, sed capaces iam reprehensionis.
Dicitur enim illo in loco quod Discipuli increpabant eos
ne accederent: nec praescribit Christus quod parvuli ad ipsum
pertineant per baptismum, sed per alium forte modum sibi placitum.
Faccessat omnis calumnia ; non haec dico quasi in Anabaptistarum
errorem vclim inclinare , sed ut propriis fundamentis
huius perditissimae sectae, convincam eos aliquod dogma ad
salutem necessarium a Christianis deberé recipi sine verbis expressis
Scripturae, quod solum nobis constat Divina et Apostólica
Tradiíione, et Sanctorum Patrum attestationibus: quod si
in hcc dogmate admittitur Traditio , quare non in alus Ecclesiae
dcctrinis, de quarum antiquitate testificatur etiam tota Ecclesia.
Diligenter perlustraverat Augustinus Scripturam circa dogma
istud, in qua tamen expressum locum esse negat, qua statui possit
parvulorum baptismus: dicit enim contra Donatistas {¥): Cir­
ca hoc si quisquam in hac re auctoritatem divinam quaerat, nequáquam
inveniet, quam quod. universa tenet Ecclesia , et Conciliis statutum est,
et semper retentum, non nisi auctoritate Apostólica traditum : ad quam
praefatus Philippus in solutione argumenti a nobis propositi, quasi
de Scriptura desperarais recurrit, quamvis cauta quadam versutia
hanc solutionem primum ponat, et post ad Scripturas se
convertat, sic enim quasi dissimulans et aliud agens, nolens signa-
(„) Matth. XIX. av. 13. (¿) Aug. Lib.,IV. cap. XXIV.
re,

DE BAPTISMO PARVULORUM. 99
re , enunciationem quam ncgabat, ne cogerctur subinde fundamcntum
suae sectae destruere, confuse quodammodo sic respon-
dit (a) : Ad totum argumentum respondeo, universalis consensus Eccle­
siae omrímm temporum est testimonium , quod haec ordinatio sit Apostólica.
Deo gratiae , quod ab his audimus verba, quae Apcstolicum
et Ecclesiasticum sapiunt magistcrium. Utinam haec vox illis
placcret in aüis etiam dogmatibus, quae sine caussa reiiciunt,
quae tanta antiquirate et universalis Ecclesiae consensu constante
ut in mult.'s aperte monstravimus, sicut illis in hoc placet. Maneret
profecto Iesu Christi túnica integra et indivisa, nec in tot
haereses tam lamentabíliter distracta.
Ex veritate huius sancti dogmatis quam Lutherani mérito acccptant
, simul cum his quae diximus, sequitur totius Lutheranismi
destractio. Nam si baptismus parvulorum in Ecclesia admitti
debet, et hoc non constat ex Scriptura sacra : aliquid ergo
tamquam certum et infallibile admittendum est, quod in Scriptura
minime continetur, ac subinde falsum est huius contradictorium
, scilicct nihil est pro certo admittendum , nisi quod in
Scriptura sit expressum , quod est basis et fundamentum omnium
suorum errorum : id quod nos demonstrare intendimus, quare
auribus lupum tenent Lutherani. Nam aut oportet eos cum Ecclesia
sentiré, et suas pernitiosas haereses retractare, utpote quae
ex illo falso et erróneo fundamento sequuntur : aut baptismum
parvulorum cum phanaticis Anabaptistas negare, quandoquidem
sola Traditione Divina et Apostólica , quam in alus perperam
reiiciunt, baptismus parvulorum validissime statuitur. Nunc procedamus
ulterius.
{a) Philipp. Melancton.
TRA-

íoo TERTIA PARS
§. IX.
TRADITIO
De Exorcismis.
Divus Chrysostomus exufflationes et Exorcismos circa baptizandos
divinum asserit esse documentum Homilía de Adam
et Eva his verbis (a) : Illud quod circa baptizandos in univer­
so mundo Ecclesia sancta , sive sint parvuli, sive iuvenes uniformlter
agit, non ocioso contemplemur intuitu. Quod cum ad regenerationis ve-
niunt Sacramentum, non prius fontem vitae ingrediuntur, quam Exor­
cismis et exufflationibus Clericorum, spiritus ab eis immundus abiga-
tur , et deinceps vasa eius diripiantur , in possessionem translata illius
victoris, qui captivam duxit capúvitatem , dedit dona liominibus. His
ergo Ecclesiasticis regulis et divina sumptis auctoritate documentis 8cc.
Quae verba Coelestinus primus usque ad ápices ipsos usurpavit:
et tamen Bucerus in deformi Reformationem sua parum curat
ista divina documenta.
Cyprianus Epístola ad Coecilium, non solum quod vinum
debeat adesse in calicís consecratione , sed quod etiam vino misceri
debeat, et non unum sine alio , Traditionem Dominicam
esse dicit.
§• X.
TRADITIO
De unitate Episcopatus.
ITem quod unus sit Episcopatus in Ecclesia contra Novatianos
saepissime incukat (b) , cum quo debeamus unionem tenere
, puta Romanus, quem praeter hoc quod Ioannis ultimo
statueie videtur Christus (c), cum uni Petro oves suas commissit
legendas, ipse etiam Divus Petrus y in ordinatione Clementis
M
(a) Chrysost. cit. Homll. rum et epist. III. ad Cornel.
(¿) Cypr. de simplicitate Praelato- (c) loatm. ult.
P°-^

DE UNITATE EPlSCOPATUS. 101
potestatem suam ex divina dispositione Clementi resignans , his
verbis nobis tradidit hanc necessariam communionem (a) : Vos,
fratres charissimi, lude qui praesidet vobis ad veritatem docendam, in
ómnibus obedite, sclntes quod si quis eum unquam contristaverit, i-
psum qui ei docaüi credidit cathedram non recipit, ideo nec ipse su-
scipi.'tur in regno Coelorum : propter quod satagite ad omnem collectam
congregationem semper convenire, convenientes vero semper date operam
pro ipso sentiré. Et infra : Si inimicus fuerit aliad malorum pro acti-
bus suis, vos nolite sperare ut ipse vobis dicat: cum illo nolite amici
esse , sed prudenter obtemperare debetis voluntad eius, avertentes vos ab
eo, cui ipsum seni'uis adversum. Quae verba a Sanctis Patribus et
Martyribus necnon et multis Synodis ad hoc propositum alie"
gantur.
Adde quod sicut Ecclesia est visibilis et manifesta, necesse
erat ut caput csset in ea visibile et manifestum, a quo quantum
ad externam politiam , et ea quae Christus in Ecclesia instituit,
gubernarctur et regeretur; qua re non suftícit ChrLtiano, dum in
Ecclesia visibili mili ta t, quod putet se Christo in Coelo regnant¡
adhacrere, quippe cui placeré impossibile est, nisi cum suis Vicariis
communionem teneat. Quare rebelles et cervicosi adversar/i
, quia cum visibili cap'te Ecclesiae non communicant, ad visibilem
Ecclesiam minime pertinent, ac proinde Christo repugnant.
Sed argumentum hoc allibi a nobis tum per Scripturas,
tum totius Ecclesiae consensum ab ipsis Apostolis usque in praesentem
diem abunde tractatum et corrobora tum est , et propediem,si
Deus vitam et opportunitatem dederit, in lucem edemus:
nunc sufficiat circa ipsum, Divinam et Apostolicam Traditioncm
adduxisse.
(a) Clcni. I. in O.ün,
His

io2 TER TÍA PARS
His etiam adiungi potest Traditio illa de tribus illis verbis consecrationis
Eucharistiae (*) , quae in Evangeliis minime contlnen- '
tur , scilicet eleva tis oculis in Coelum ; Mysteriwn fidei; Aeterni Ti~ '
stamenti: quae per Apostólos a Domino accepisse sanctam Ecclesiam
D. Basilius libro ad Amphilochium, et Innocentius cap. III.
Cum Marthae, testati sunt consuetudine Ecclesiae Uníversalis satis
pervetusta id satis comprobante. Sufriciat haec de Dominícis
Traditionibus vel Apostolicis , quae iubente Domino Apostoli
tradiderunt , et primum gradum inter Traditiones obtinent, tractasse:
nam si omnes alias persequi vellemus, excresceret opus in
immensum, quare contractis vellis ad eas Traditiones quae mere
Apostolicae sunt, properemus.
§. XI. . . . ,
De secundo fonte Traditionum, puta Apostólico Magisterio.
NUnc ad eas, quae tum re, tum nomine Apostolicae dici
possunt, quas ab eisdem Sanctis Apostolis, tamquam a
primis et legitimis institutoribus et progenitoribus accepit Ecclesia
, accedamus.
Quae nisi fallor, triplicis sunt differentiae. Quaedam in Scriptura
ipsa contentae, quaedam in Ins-itutis Apostolicis, quaedam
vero in sanctorum virorum scriptis inveniuntur expressae. Primi
generis* hae sunt: Legimus Actorum XV. (¿7) Conventum illum
sacrosancíum Apostolorum in^tituisse decreta , in quae tria vel
quatuor commemorat Sanctus Lucas, utpote de non edendis idolothitis
, de non manducando suftocato et sanguine, et fornicatione,
quae postea Paullus et Syllas Actuum décimo sexto tradebant
ómnibus quibus praedicabant, ut custodirentur , et in Eo
cle-
(*) Traditio de verbis consecrationis. (a) Actor. XV. a v. a8.
' t
l

DE APOSTÓLICO MAGISTERIO. 103
c'esia Orientali usque ad VI. Synodi témpora custodiebantur (

io4 TERTIA PAR S
ipsa hac significatione permultis in locis. In Olynthiaca secunda
Et quidquid sit de illius verbi significatione, satis est nobis, quod
verbum T*» sive ^ará^o^, per quod statuti vis declaratur,
nusquam apud probatos Auctores accipitur in significatione docendi,
sed praeceptivam auctoritatcm prae se fert.
Confirmat hoc etiam sancta et a tempore Apostolorum interrupta
consuetudo, quae vera legum interpres est; nam haec quoque
Canonem hunc Apostoli , non ut consilium aut indulgentiam
, sed ut necessariae observantiae praeceptum amplexa est.
Cuius Traditionis tres possunt assignari radones, quarum nonnullas
exprimit Apostolus, ex quibus sumitur observantiae necessitas.
Prima ex naturali iure , quia infidelium matrimonia naturales
quaedam pactiones et iustae sunt. Baptismus autem et Christiana
religio , quae magis naturam perficiunt quam invertunt,
eas minime dissolvere debent, nisi ubi periculum immineat animarum.
Quare censet Apostolus rctinendam coniugem infidelem,
altero ad fidem Chr.'stianam converso, si infidelis habitare voluerit
cum eo.
Secunda vero ratio habet duas radiccs in charltate Christiana
, est autem ferendum matrimonii iugum , etiam cum dispari
religiónis cultu, quando spes aliqua est, quod lucrifieri potest per
fidelem. coniux infidelis. Est autem vehemcns praesumptio, qua
do infidelis non vult discedere a fideli, quod eum non vulganter
amat; mutuus vero amor magnam vim habet ad inducendum
consensum animorum in ómnibus, quippe cuius partes sunt amantes
in se invicem transformare , et milla in re dissentire ac si
una anima in diversis corporibus cohabitaret, máxime in re tanti
momenti, ut est cultus Dei et vera religio.
Tertia autem Apostolici instituti ratio, ex divina dispositio-
ne

DE APOSTÓLICO MAGISTERIO. ioç
ne vidctur promanare, quae vocationcm matrimonii statuit atque
disposuit, et hominum coniugio benedixit, quam nisi propter
divini iuris obligationcm , et animarum et religionis periculum
deserere non licet. Quas ob caussas generaliter ómnibus Ecclesiis
Apostolus hoc statuit , non consulendo aut indulgendo,
sed Apostólica auctoritate praecipiendo, ac proinde necessitatem
obedientiae inculcando, necessitatem inquam, non solum ex parte
ipsius praecipientis, cui Deus iubet obaudire, utpote qui legatione
divina fungebatur, tamquam Deo exhortante per ipsum,
sed etiam ex parte gravitatis materiae, super qua est institutio,
ob idque mérito in ómnibus Ecclesiis observata e6t.
Instituit praeterea (a) , ut mulier peplo velato oret in Ecclesia
; contra vero vir capite detecto : id quod Divus Linus Petri
Successor, ut Platina refert, Romanae Ecclesiae postmodum
intimavit.
Et ne foeminae in Ecclesiis publice doceant (b) : Doctrt
mulierem non permitió , ñeque dominan in virum , sed esse in si-
lentio.
ítem quod Episcopi, Presbyteri, Diaconi, bigami non ordinentur,
sed probati, habentes ab Ecclesia bonum testimonium:
iis verbis in eadem Epístola:
Oportet (c) Episcopum irreprehensibilem esse, ¿Ve. Non neophytum,
ne in superbiam elatus in iudicium incidat diaboli; oportet autem illum
et testimonium habere bonum ab his qui foris sunt, ut non in oppro-
brium incliat, et in laqueum diaboli. Diáconos similiter púdicos, non
bilingües, non multo vino deditos , non tur pe lucrum sectantes , ha­
bentes mysterium fidei in conscientia pura, et sic ministrent nullum cri­
men habentes.
Tom. II. O ítem
(*) I. Corinth. XI. 4. (V) I. Timoth. III. a v. a.
(/•) I. Timoth. II. 12.

I 06 TERTIA PARS
Item ad Titum tertio (a) : Haereticum hom'inem post unam et
secundam admonitiomm devita.
Consuluit vero et ad perfectiora invitat, cum sanctam viduitatem
et virginitatcm commendat (*), tamquam Christianae vocationi
magis expedientes. De vidua sic (b) : Si donnivtrit vir eius Libe­
rata est: cui autem vult nubat tantum in Domino : beatior autem erit,
si sic permanserit secundum meum consilium. Et paullo ante dixerat:
Dico autem inconiugatis et viduis, bonum est et illis , si sic perman-
serint, sicut et ego. De Virginibus autem sic : De Virginibus prae-
ceptum Domini non habeo, consilium autem do tamquam misericor*
diam consecutus a Domino in hoc ut sim fidelis. Et infra: Reliquum
est, ut qui habent uxores tamquam non habentes sint. Et paullo post:
Qui non iungit marito Virginem suam, melius facit.
Ex consilio item Apostólico ortam cernimus Traditionem (*),
quae habuit olim quodammodo vim obligatoriam, quam Patres
postmodum ita instituerunt, et Ecclesiae subditi libenter acceptarunt.
Ea autem Traditio est, ut temporibus Sanctae Communionis
et solemnis ieiunii, et statis quibusdam et solcmnibus
diebus, in quibus orationibus potissimum est instandum, legitimi
coniuges a congressu carnali hisce temporibus abstinerent.
Extat huius Traditionis vestigium quantum ad communionem,
«..Ítem in secunda Epístola D. Clementis, ubi omnes qui communicare
debent, a congressu mulierum etiam propriarum mundos
esse vult. Nam gencraliter loquitur, ubi D. Clemens allegat
dictum Achimelech Sacerdotis ad David (c) , qui uxoratus
erat, et nonnullos alios commilitones eius, super erogandis pa-
(a) AdTit. III. io. re 5 tempore communionis et ieiunii ora-
(*) Coiisiiia Apostólica. tionis et magnorum festorum.
(í) I. Corinth. VII. pertotum. (¿) I. Rcg. XXI. 4.
(*) Traditio de Abstinendo ab uxo-
ni-

DE APOSTÓLICO MAGISTERIO. 107
nibus propositionis, ad Sacram Communionem iure applicans.
Traditio sic habet (a): Praecipimus ne umquam extero Clerico
sive Laico de fragmentis oblationum Domini ponatur admensam. Un*
de enim seis tu , qui passim sacrarii panes indignis impendis ü Undt
nosti si a mulieribus mundi suntr" Et allegat ut dixi factum Achiinelech
cuín David , qui antequam scivit per triduum a mu-»
lieribus abstinuisse David et socios suos , non dedit. Quoad
témpora vero Ieiuniorum et statas dies, plerique Sanctorum in
Concionibus suis nonnumquam inculcant, máxime Hieronymus
Epístola VIII. ad Pammachium; Augustinus Capite Quotiescum*
que , in diebus festivis inhibet accessum. Ambrosius dies Ieiuniorum
interdicit. Gregorius Magnus dies Litaniarum et Processionum:
ct caussam assignat, quia vix actus coniugalis sine culpa
íit (b). Et in Regula militiae nostrae D. Iacobo consecra ta e,
coniugatis militibus ante septingentos annos ex consuetudine hoc
etiam*crat in usu , ut in solemnioribus diebus et ieiuniis eorum
, minime cum uxoribus convenirent.
Hinc etiam puto morem laudabilem in Ecclesiis usque in hodiernum
diem obtinuisse , ne benedictiones nuptiales darentur fidelibus
in his diebus, praecipue in Quadragesima (ut habet Synodus
Laodicensis) et Adventu , ieiunioitem quatuorTemporum,
et magnis Festivitatibus, sine quibus sacerdotalibus benedictionibus
Christiana matrimonia auspicari Ecclesiae filiis olim non licebat,
ut habet Decretum D. Evaristi Martyris, qui a Petro
fuit in Romana Sede quintus: quamquam nostris temporibus licentia
carnis invalescente , salubérrima haec institutio elanguit,
ita ut superticie quadamtenus exteriore dumtaxat ceremonia retenta
in multis Ecclesiis , re ipsa iam non servetur. Apostólica
(a) Clcm. Epist. II. cit.
O 2 au-
(h) Greg. Dist. VII. Quacst. IV.

ao8 TERTIA PARS
autem institutio sive consilium (a) , a quo orta est huiusmodi
decentissima Traditio , sic habet iuxta Graecam editionem, quae
magis huic proposito deservit; nam Latina editio ieiunium omittit,
quod simul cum oratione Graeca sic habet : ^or^ür*
s
u a e
•> °i ' c
v e r n
proprie posset : Ne privetis vos invicem
( consuetudine videlicet coniugali) n'isi si quid ad tempus ex con-
sensu , ut vacetis ieiunio et precationi; ubi Vulgata editio omisit ie- j
iunium , et particulam dubitandi addidit, quae praeter hoc quod
in G ra eco códice non habetur , Apostólico instituto satis derogat.
Sed ne videatur laqueum sancta hac persuasione conscientiis
íidelium parare Sanctus Apostolus, addit tertium Traditionum
genus, hoc est, indulgentiam et permissionem : Hoc autem (inquit
) dico iuxta indulgentiam , non secundum imperium, hcc est, ut
oppositum Ulitis quod suadeo, liceat vobis absque peccato facere
, quod in his quae praecipiuntur , minime licet. Post vero in
codem capite aliam insinuat Apostolus indulgentiam, cum di-
cit: Solutus es ab uxore, non quaeras uxorem: quod si duxeris mo­
ran , non peccasti : et si nupserit virgo , non peccavit : afjlictionem
tamen carnis habebunt huiusmodi; ego autem vobis parco: unde satis
clare colligitur , quae dicantur ab Apostólo indulgentiae , ea
sunt quae opponuntur consiliis voto non rirmatis, quia licet absque
peccato ea complecti.
Ex illustrissima hac Apostoli doctrina clare satis elucet differenh'a
arque distinctio ínter haec, videlicet consulere, indulgere
seu permittere , et praecípere. Qui enim secundum indulgentiam
seu permissionem agit (*), non peccat: aut si peccat , impu-
(a) I. Corinth. VII. ç. tiam. Quis secundum consilium.Quis se-*
(*) Quis agit secundum indulgen- cundum praecepta.

DE APOSTÓLICO MAGISTERIO. 109
pune id perpetratur : qui autem iuxta consilium , melius agit:
quamquam omittens, nisi aliunde obligetur, non praevaricatur.
Qui vero praeceptis Apostolicis obaudit, recte et laudabiliter
operatur, et sua mercede non frustrabitur apud eum qui nec
calicem aquae frigidae irremuneratum relinquit : non obtemperans
autem , máxime in re alicuius momenti et cum contemptu^
reus est obedientiae Christi Vicariis debitae , ac subinde graviter
delinquit. Qui enim eosspernit ( ut Dominus ait) spernit eum
qui misit illos. Hanc differentiam qui non intelligit, Thcologicae
rei í,

no TERTIA PARS
pae erit illis contravenire. Quomodo ergo Apostolus districte
praecipit mulierem in Ecclesia non docere , aut virum fidelem
instituit ab uxore infideli non discedere, si ipsa consenserit habitare
cum illo í Quod enim praecipitur necessitatis est, nam de
praeceptis dicitur : Fac hoc et vives: ideo contrarium eius quod
praecipitur faceré , minime licebit: Consilio vero non obtemperare
, indulgentia est, dixit enim Apostolus postquam Virginitatem
et coelibatum Christianum consuluit : Porro hoc ad utilitatem
vestram dico, non ut laquíum vobis iniiciam : optionem tamquam
de re meliori dans, non necessitatem imponens, secundum
quod Christus praescripserat, qui potest capere capiat. Erit
ergo eadem res per istum necessario, et non necessario facienda,
liberae observationis et non liberae ; quae manifesta contradictio
est.
Vidisti hunc Mathaeologum Traditiones Apostólicas pcrperam
cum consiliis confundentem : audi nunc eundem easdem
cum indulgentia involventem, imo ipsum per ipsummet Paullum
depravantem ; sic enim veluti e trípode loquitur homo
£o/*8>byi»í. Oportet diligenter more Paulli distinguere humanas Traditio­
nes ab expressis in verbo praeceptis, sic enim praefatur Apostolus sem­
per suis Traditionibus: Hoc autem dico iuxta indulgentiam, non iuxta
praeceptum. Non te pudet tam sacrilego ore et meretrícia
fronte Apostoli sensum ínveitere , et divina oracula tam turpiter
torquere, ut quod uní vel duobus locis dumtaxat Apostolus
apposuit, tu ad universa ab eo tradita et edocta pertinere
falso affirmes? Si enim res ita se habet , ómnibus a se traditis
apponit illam voccm secundum indulgentiam ; impune ergo licebit
eis non acquieícere, imo laudabiliter eis non acquiescemus:
id enim quod indulgentiae opponitur , laudabilius cvpletur
quum ipsa indulgentia. Ubi ergo est illud quod tu legis ex
Paul-

DE APOSTÓLICO MAGISTERIO. 111
Paullo post illa tua ( a me cita ta ) verba ? Ceteris ego praecipio,
non Dominus, sic enim legi. Et alibi : Tenete Traditiones tam per
Epistolam, quam per vocem vivam acceptas. Et illud : Mulierem in
Ecclesia docere non permitió. Quae enim praecipiuntur et tenenda
mandantur , eorum contrarium fieri non permittitur ; necessitatis
enim sunt, non indulgentiae. Quomodo ergo ómnibus quae tradit
Apóstolus hanc particulam secundum indulgentiam apposuit?
Non vides te in aperto crimine falsarii esse deprehensum?
Quid ad hoc responderé potes, o perfíde Elementan ? An
non cernís te maniíesta contradictione íterum esse implicitum,
utpote quod idem líceat et non liceat, servare teneamur et infringere
permittamur ? Nam in eo quod omnia ( per te ) sunt
indulgentiae, infringí omnia permíttuntur : in eo vero , quod
aliqua sunt praecepta , non ómnibus contravenire permittitur.
Rursus cum prius dixeris , quod omnia ab Apostólo tradita , ubi
non habet apertum verbum , consilia ab codem vocantur , omnia
ergo per te ab Apostólo tradita sunt consilia : non enim audebis
dicere mentitum fuisse Apostolum : nunc autem cum dicis,
quod omnia sunt indulgentiae, manifesté sequitur , quod omnia
consilia indulgentiae quaedam sunt. Quo quid ineptius et pugnantius
dici potest ? Id enim quod sub nomine indulgentiae invulgat
Apostolus (ut iam vidimus) huiusmodi est naturae , ut
maiori cum laude illius contrarium expeti atque expleri possit,
ut sunt secundae nuptiae, et reversio coniugatorum ab orationis
et ieiunii exercitio ad pristinam coniugii consuetudinem:
quae dicit se illis permittere secundum indulgentiam. Consilia
vero de meliori bono supererogationis sunt , id quod ex Apostólo
Sancto colligitur , de vidua enim dixit : Beatior erit , si
sic permanserit, et de eo qui non tradit nuptui virginem suam,
quod melius facit. Eadem ergo res est per te magis et minus bona,

ti* TERTIA PARS
na, magisque et minus expetibilis : quae tam ínter se pugnant,
quam esse magis álbum , et non magis álbum.
Nec alterum istud tuum insigne mendacium silentio praeteribo,
quo iterum omnia Apostólica tradita , consilia dicis esse
, ut licentius tuis liceat in Sanctas Traditiones irrumpere.
Postquam enim omnium Traditorum ab Apostólo meministi , et
consilia et idulgentiam cum praeceptis maligne et ignoranter confudisti
, subiungis statim tamquam tuorum mcndaciorum coronidem:
Et addit Apostolus finakm affectum , quo concludit suas Tra­
ditiones , non ut laqueum vobis iniiciam, sed utquod honestum et de-,
eorum est, sequamini. Hic quis non vel ipsis manibus palpat impudentem
imposturam tuam ? Quod enim S. Apostolus in coelibatus
commendationem tantum dixerat , signifkans se illum
non praecipere, sed consulere; tu, ut Sanctas Traditiones enerves
et vilipendio exponas, ad omnia Apostólica tradita vis pertinere.
Hoccine est Evangelium promoveré, Sarceri, voces ex eo
solas inversas, mutilatas atque corruptas, ut tuam adulterinam
doctrinan, statuas, allegare , conspurcans Scripturae Divinae maiestatem,
et sacratissimum Paullum male detorquens ? O mentem
diabolicam et sacrilegam. Quid mirnm igitur est, si ex tot
et tam manifestis mendaciis, patentibusque repugnantiis , falsum
et corruptissimum dogma suum de Sanctis Traditionibus colligat
iste falsaTius, cum statim subdit, certum esse Traditiones in universum
non esse iuris divini, nec ad Dei cultum pertinere, sed
res xhx^a.t esse ? Huius tamen falsae sententiae reiectio et impugnado
expectabit nos usque ad ultimam assertioncm. Nunc ad
alia Apostólica Tradita stylum convertamus, ut nostrae propositae
partitioni satisfaciamus.
Diximus de Traditis Apostolicis in Scriptura Divina conten-.
tis : superest nunc ut membrum alterum partitionis dudum a
no-

DE APOSTÓLICO MAGISTERIO. 113
nobis positae absolvamus. Unde meminisse opus est eius quod in
Postulatis nostris in huius opcris nostri principio ex Scripturls aperte
monstravimus; multa scilicct ab Apostolis, praesertim a Paullo,
instituta et tradita fuisse, quae in Libris Canonicis non contincntur.
Nam Traditiones illae, quas praeter Scripturam Thessalonicensibus
II. epístola cap. II. iubet servare Paullus, et dispositiones
illae, quas se statuere promittit in Ecclesia Corinthiorum
circa sacram synaxim, necnon depositum , quod Timotheo
coram tcstibus multis idcm Apostolus commendavit, et quae
Divus Ioannes in secunda Canónica praesens ad praesentes se loquuturum
esse promittit, nusquam in sacro Canone Scripturarum
¡nveniuntur , sed partim in Sanctorum Doctorum , partim in
Apostolicis Rcgulis eas invenimus. Petamus ergo aliunde secundum
mcmbrum, ex Canonibus scilicet Apostolorum, et ex epistolis
Clementis et aliorum qui cum Apostolis fuerunt conversati
: super quorum auctoritate pauca praefabimur, ut robur addamus
iis tum a nobis iam dictis tum etiam dicendis.
sjrs,- §• xi. • /i'i^
De Auctoritate Sanctorum Canonum Apostolorum.
P Orro Apostolorum Traditiones Canonicae nunquam non
sunt obviae iis máxime qui in evolvenda Ecclesiae antiquitate
nonnihil temporis insumpserunt. Extant, ut ab ipsis principiis
Ecclesiae ordiamur, et in manus Latinorum iam pcrvenerunt
Apostolicae Regulae Gracco sermone conscriptae, quas Cañones
vocant viri Ecclesiastici numero LXXXV. cum antea in
latinis exemplaribus XLVIII. dumtaxat reccnscrentur. Et licet de
quibusdam eorum , ut Isidorus rcfert Decretorum distinctione
sexta , a nonnullis dubitatum sit, propter Haereticorum corruptiones
, integri tamen et salvi sunt hi, qui omnium fere mani-
Tom. II. p bus

u 4 TERTIA PARS.
bus hodie iam teruntur , in quibus nihil offenditur suspectum,
nihil adulterinum , nihil deniquc Apostólica maiestate indignum.
Quamobrcm in magna semper auctoritate fuerunt idque meiito
apud omnes Patres Ecclesiasticos, praccipue autem Orientales.
Zephcrinus Romanae Sedis Pontifex gloriosus ante mille et
ducentos annos LXX. capita eorum approbat in prima Epistolarum
suarum , quam ad omnes Siciliae fideles missit. Ubi postquam
modum, quo Episcopus iudicandus est, Sanctus Pontifex
praescripsisset, venerandos hosce Cañones allegat numero LXX.
his verbis (a) : Et in constitutis Apostolorum, eorumque Successorum,
aliisquepluribus cum eis convenientibus, habentur inserta (quae ipse scilicet
decernebat) septuaginta enim sententias Apostoli praejixerunt,
et cum aliis quam plurimis Episcopis servandas esse censuerunt.
Víctor etiam Martyr huius Beati Antecessor, et Damasus
ille percelebris, necnon et Sanctus Anacletus Divi Petri Discipulus
et Successor in tertia Epístola sua ex eisdem Regulis Apostolicis
testimonia mutuantur. ítem et Beatus Leo contra Nicetam
Albanensem, et Adrianus Primus. Cum primis vero sexta Synodus
Constantinopolitana magna reverentia hos Cañones Apostólicos
commendat in haec verba (b) : Placuit huic sanctae Synodo,
ut amodo confirmata et rata sint Canonum Apostolorum LXXXV. ca­
pita : quos etiam ¡ustinianus Imperator magnopere (ut par est) vene-
ratur in authenticis.
Multo etiam ante hos D. Athanasius in Epístola illa paschali,
quam ad primac nostrae assertionis robur allegavimus, cum
doctrinam Ecclesiasticam trifariam in Canonicam, Agiographam
et Apocripham dividat, Apostolorum Regulas inter Agiographa
numerat.
Epi-
(a) Zcphirin. Epist. cit. (b) VI. Synod. cap. I. Act. I.

DE AUCTORIT. CANON. APOST. iiç
Epíphanius quoque contra Audianos (a) allegans quemdam
Apostolorum Canoncm , qui non extat, de Paschate celebrando,
ubi prohibet fideles Christianos ex gentibus venientes , ne nimis
anxii sint in supputatione lunationum ad celebrandum Pascha,
sed quod se conforment supputationibus fratrum, qui ex
circumcisione sunt; tale de iis Sacrosanctis Regulis profert testimonium
: quod omnis regularis ordo in ipsis habetur, et nihil a fi.dc
adulteratum, ñeque a confiessione ñeque ab Ecclesiastica gubematione
alienum continent. Praeclara certc praeconia et plañe digna quae ab
ómnibus audiantur, ne amplius in dubium veniat auctoritas harum
Sacrarum Regularum. Séptima etiam Synodus quae et secunda
Nicaena dicitur (b), super Imagines quas dicit Apostólica Traditione
introductas hos Cañones videtur allegare Canone LVII.
de Recipiendis Poenitentibus.
Stylli etiam gravitas et sententiarum pondus Apostolicam redolent
maiestatem , et illius temporis Ecclesiae satis indicant novitatem.
Nam Canone LXII. Pracceptum de suftbcato et sanguine,
ut in Act. Apostolorum continetur, statuitur in hunc
modum : Si quis Episcopus, Presbyter, aut Diaconus, aut omnino
quicumque ex sacerdotali consortio carnes comederit cum sanguine, aut
a bestiis ereptum et sujjbcatum, deponitor : hoc enim lex prohibuit. Si
vero laicus fuerit, a communi excluditor. Quae verba satis indicant,
tempore editionis horum Canonum, nondum fuisse sepultam veterem
Synagogam. ítem Canone LXV. inhibetur ieiunium in die
Sabbati et Dominico : id quod hodie Orientalis Ecclesia (quantum
ad diem etiam Sabbati attinet) reverenter observat. Lex autem
illa in Iudaeorum forte recens conversorum gratiam,qui adhuc
lcgalium testam minime dcposuerant, statuta esse videtur. Rursus
LXXXI. Regula de Onesimo Philemonis servo, cuius Paullus
m P _ me­
ta) Epiphan. Libr. III. (¿) VII. Synod. Canon. LVlíT"

n6 TERTIA PARS
meminit Epístola ad eumdem Phílemonem, mentionem facit, vocans
ipsum nostrum Onesimum : quod ab aliis quam Apostolis
dici, verisimile non est.
Ubi vero et quando Apostoli (*) convcnirent ad hos Cañones
statuendos post illum Sacrosanctum Conventum Hicrosolymis
celebratum XVII. aut XVIII. anno a Christi Ascensione , non
satis exploratum habeo , quamvis hoc anxie nimis et solicite inquisiverim,
praeter id quod in Divi Anacleti III. Epístola et in
Epístola XVIII. Innccentii Primi deprehendi. Anacletus enim cum
dívisionem Patriarcharum totíus Ecclesiae recenset, et in Antiochenam
Sedem incídit, Antiochíae hos Cañones esse editos subindicat
in haec verba: Inde namque (idest Antiochiae) Beati Apo­
stoli inter s¿ statuerunt, ut Episcopi s'mgularium scirent gentium quis
ínter eos primus esset; allegans ad hoc XXXIII. Canonem Apostolorum
super his Prímatibus deccrnentem. Innocentius vero cum
in Epístola illa ad Alexandrum eiusdem Antiochiae Patriarcham
missa de illius Sedis privilegio loquitur : Advertimus non tam pro
urbis magnificencia , hoc eidem esse tributum , quam quod Primi Apo­
stoli sedes esse monstretur, ubi et norma accepit Christiana Religio , et
quae Conventum Apostolorum apud se fieri celeberrimum meruit. In his
igitur Regulis sacrosanctis multa contincntur , quae hactenus ¡Ilibata
auctoritate retinuit Sancta Matcr Ecclesia , quamvis corruptione
tcmporum non plene observentur, aliis pro temporis et
matcriae qualitate aut obliteratis, aut totíus Ecclesiae magisterio
mérito abrogatis. Duobus dumtaxat institutorum immorabimur,
puta Traditíoni ieiuniorum et sacri Coelibatus. Reliqua brevi
cálamo et simplici quasi narratione perstringemus, ne in immensum
abeat res.
C*) Quando Cañones Apostolici conditi.
CON-

DE IEIUNIO ET QUADRAG, 117
§. XII.
CONSIDERATIO
De Traditione leiuniorum et sanctae Quadragesimae.
TAm fuit apud priscos et Sanctos Patres Iciunium Quadragesimae
sacrosanctum, ut multi inter eos magni nominis viri
asserere visi sunt, ipsum esse Traditionem Dominicam, et non
humanam. Ambrosius namque in quodam Sermone de Quadragesima,
divinum praeceptum Ieiunium Quadragesimae autumat;
et in alio Sermone ipsius, non humana cogitatione invcntum, sed
divinae maiestatis praeceptum eiusdem Quadragesimae Ieiunium
esse astruit. Quem imitatus Magnus ille Leo Sermone primo
de eadem divinam institutionem esse aperte nobis praedicat (*),
de cuius necessitate huiusmodi sententiam protulit ante annos mil*
le {a) : Non est leve peccatum, fratres, indictam a Domino Abstinen-
tiam Quadragesimae violare , et leiunia ab Ecclesia consecrata ventris
voracitate dissolvere : id quod etiam scio me legisse apud Augustinum,
quamquam loci non sum memor. Scio Bedam Venerabilem,
qui abbrcviator extitit huius Sancti Doctrinae, in Sermone
quodam de Ascensione hoc idem tenuisse , suffragante
iis antiquissimo Theophilo Alexandrino tertio Libro de Paschate
, qui ipsam Traditionem Evangelicam sive Dominicam esse
plañe affírmat.
Adversan tamen his videntur Hieronymus et Epiphanius, et
communis Theologorum existimatio. Hieronymus Epístola quarta
ad Marcellam (/>) : Nos unam Quadragesimam secundum Apostolicam
Traditionem obsewamus. Et Epiphanius cum Aerianos inse-
qui-
(*) NecessltasQuadragi-simac. (¿) Hieronym. Epist. IV. ad Mar-
(«) Leo Sa-m. I. de Qiudr-g. cell.

ii8 TERTIA PARS
quitur. Omnes tamen meo iudicio verum dicunt licet secu
dum considerationes diversas. In Ieiunio enim Quadragesim
multa concurrunt , puta ipsa Ieiunii absoluta ratio , tempo
ris et cibariorum praescriptio. Si enim Quadragesimam secundum
quod Ieiunium est consideremus, divina Traditio et Doctrina
est. Adde quod etiam quantum ad temporis praescriptionem
etsi non constet nobis a Christo esse praeceptam, certum
tamen est ad exemplum eius et imitationem fuisse introdu*
ctam. Ieiunavit enim quadraginta diebus et quadraginta nocti*
bus (a), ut referunt Evangel istae. Si vero consideretur quantum
ad ciborum delectum , et temporis rationem , crediderim
illam Traditionem esse Apostolicam, quod Epiphanius et Hiero*
nymus recte asseruerunt. Hoc modo dici solet de tertio Praecepto
Decalogi, quod est divinum et humanum, morale et ceremoniale:
morale , quia secernere tempus aliquod in quo vacemus,
ratio naturalis dictat: sit haec vel illa dies, et hoc vel
illo modo , ceremonia le erat apud Iudaeos, apud nos vero Apostolicum
et humanum. Quod ut magis innotescat, et tam sancti
instituti dignitas ómnibus pateat, aliqua sunt nobis radicitus
tractanda.
Pudet certe me loqui de hac virtute sacrosancta , quae nominetenus
hodie in Ecclesia observatur : nam ñeque apud eos
solum qui Ieiuniorum praescriptiones damnant, ñeque apud nos,
qui mérito eas defendimus, in usu sunt sancta Ieiunia , nisi tantum
secundum quamdam externam ceremoniam. Putamus enim
nos ieiunare si semel in die usque ad ingluviem prandium faciamus,
probé poti et melius pasti, sumentes cibos non pro naturae
sustentatioue , aut unius diei dumtaxat, sed in tanta quantitate,
ut vel Miloni olim pro tribus diebus potuisset sufficere.
" (a) Matth. IV. et Marc. I. '
1 >

DE IEIUNIO ET QUADRAG. 119
Taceo qualitatem et difieren tiam cibariorum et condimentorum.
Iam enim ñeque mare , ñeque térra, ñeque aér , ñeque salsamentarii
sufficiunt gulae nostrae.
Et utcumque tolerabile esset, si haec ingluviei contagio solos
Laicos comprehenderet, et non potius muí tos nostri ordinis
Sacerdotes , Religiosos et Praelatos Ecclesiae pervaderet , quos
video huic rei tantum invigilare, ut potius ad ventó voracitatem
natos esse dixeris , quam ad imitandum Apostolicam modestiam
in íraudem pauperum et destructionem castitatis: quae
cum sanctis Ieiuniis terram iam videtur reliquisse. Quid enim
expectabitur a ventre, mero, piscibus, variisque alus cibariis et
irritatoriis pulmentis distento , nisi ut statim in foedam libidincm
despumet, et in motus illicitos prorumpat ? In vanum profecto
promittitur a nobis coelibatus, si Abstinentia Ecclesiastica
, quae mater limpidissimae castitatis et pene fundamentum
Christianarum virtutum est, non colitur , et totis ulnis (quod
aiunt) amplectitur. Veré in nos quadrat illud Isaiae {a) : In die
leiunii vista invenitur voluntas vestra ; imo et gula et luxuria nostra.
Alii veroquibusdam carnalibus eV«z.«cxí? 5 quas nonnulli íinxerunt,
alii dispensationibus sive dissipationibus quibusdam se excusantes
, iugum hoc saluberrimum a suis cervicibus excutiunt,
adeo ut vixduo vel nemo sit, qui se putet ad Ieiunia obligatum.
Alius caussatur aetatem, alius malam dispositionem, alius difficultatem
naturae , alii laborera , alii alia frígida comminiscuntur:
milla denique institutio est in Ecclesia magis laudata , et
ab Apostolis Sanctis commendata , et minas observata. Tanta est
cam-.s nostrae licentia et morum dissolútio. Age tamen, quamvis
hanc sacram observationem operibus nostris videamur quasi
damnare, ut doctrinae puritas et sinceritas in Ecclesia conserve-

i2o TERT1A PARS
tur, videamus per partes quid ratio, quid Scriptura et sancti
Traditio, hac in re nobis praescripserit.
§. XIII. i
Dúplex Liuiiium.
IN confesso est apud omnes Ecclesiasticum Ieiunium ad virtutem
temperantiae reduci, sicut pars cum modo sumpta ad
suum totum, quod aiunt dialcctici: ea autem parte qua Ieiunium
temperantiae virtutis pars est pro regula habet rectam rationem
prudentiae sumptam in ordine ad mensuram eius , qui
températe vult agere, prout convenire videtur valetudini ipsius,
et consistentiae sensus et rationis , ita ut non excedat ñeque deficiat
ab eo quod recta ratio iubet esse sumendum saltem notabiliter
: nam mediocritas ista in virtutibus servanda non est,
ut recte docent Philosophi, in puncto, sed in certa latitudine.
Hoc modo accipiendo Ieiunium semper debemus ieiunare , semper
sobrii esse, quia numquam licet excederé ab eo quod recta
ratio naturalis dictat pro loco , tempore, personis , debitisque
alus pensatis circumstantiis. Idcirco si quando adversarii dicunt
semper ieiunandum esse , velint dicere , quod semper est
températe agendum circa ea quae cibum et potum attinent, recte
docent; sed non ad propositum : non enim de Ieiunio hoc
modo accepto pugnat cum illis Ecclesia , hoc enim est tantum
Ieiunium Philosophicum.
Ieiunium vero Christianum (*), quod fídes nobis revelavit
et praecipit , includit et perficit Philosophorum Ieiunium , et
ad hoc addit aliquid ultra, utputa carnis castigationem et humiliationem
: cuius regulae est in tantum extenuare bestialem
hanc carnis sarcinam, quam nobiscum circumferimus, tam atroci-
(*) Regula Christiani Ieiunii.

DE IEIUNIO ET QUADRAG. 121
citer interiorem homincm impngnantem, ut quasi neccssitate coacta
, spiritui possit ¡nservire, et legi mentís non tantum repugnare
, adhibita tamen discretione, non adeo in hac castigatione
excedentes, ut Ieiunium vertatur in superstitionem, aut notabile
detrimentum inferat naturae , quo inhabiliores reddamuc
ad meliora et perfectiora , ad quae Ieiunium ordinatur. Apostolus
enim rationabile vult esse obsequium nostrum. Hieronymus
quoque recte suadet , ut casta sint ieiunia Christianorum,
ut nihil habeant superstitionis. De hoc Christiano leí unió loquebatur
Paullus , quando dicebat (a) : Castigo corpus meum , et
in servitutem redigo. Dicitur etiam Levitici XYI. cum septimi
mensis Ieiunium a Deo indicitur (b) : Decima die mensis affligetis
animas vestras: quam Ieiunii rationem Christus Redemptor noster
non sustulit, quin potius Regulas addit (c) apud Matthaeum,
quibus cum fructu spirituali apud Deum possit fieri. Hoc etiam
Ieiunium intellexit Christus cum a Pharisaeis calumniarentur eius
Discipuli quod non ieiunarent, dicens (d) : Venient dies cum
auferetur ab eis sponsus, et tune ieiunabunt. Quod ad Iesu Christi
exemplum et ad normam Ieiunii a Deo traditi Apostoli in tantum
frequentarunt; ut pene nihil arduum et sanctum sine huius
sanctae virtutis exercitio auspicarentur: nam cum Ieiunio dimiserunt
illos dúos Apostólos , Paullum et Barnabam. Et (e)
Paullus et Barnabas cum per Ecclesias Listris et Licaoniae ordinassent
Presbyteros, discedere volentes , orasse et ieiunas

1 2 2 TERTIA PARS
ruscante.De Petro'etiam Beato dicitur, quod frequenter ieiunabat,
cuius cibus erat pañis et oleae, ut refert Clemens (a) et quotquot
ab eo baptizabantur, per triduum etiam praecçpto eius ieiuna*
bant.
Quid ergo erat istud Ieiunium , quod Christus exemplo suo
consecravit, cui regulas praescripsit , et a suis Discipulis faciendum
insinuavit ? Erat ne tantum virtutis temperantiae exercitium
, et moralis quaedam sobrietas ? Blasphemus plañe esset in
Christum et Apostólos suos, qui hoc excogitaret, quasi ipsi alus
temporibus ab his contra regulas temperantiae egissent aut vixissent,
máxime cum de vichi eorum constet ipsissimam fuisse
frugalitatem. Alia ergo erat illis ratio Ieiunii , quam communis
virtutis temperantiae , ñeque videtur quaenam possit esse,
quam quaedam carnis afflictatio , et pervicatiae motuum eius
Christiana quaedam per abstinentiam suppressio : id quod satis
manifestavit Eccleáae usus tempore Apostolorum frequentatus,
et introductus, ut inferius patebit.
Esto igitur Ieiunii Christiani definitio (*): Ieiunium , pars
monia est ábi et potus ad repriimndos carnis illicitos motu
ta , secundum quod recta ratio fidei praescripserit.
§. XIV.
De necessitate Ieiunii Ecclesiastici et eius uúlitate.
l?Xcogitavit hoc sanctum exercitium Deus benedictus hac
J— á
potissimum ratione , quatenus in nobis aboleret regnum
peccati , aut saltcm deprimcret: quod quia ignoraverunt coeci
Philosophi, multa carni permíserunt, putantes esse natur ae quid -
quid in carne insurgebat , et non vitii : Ideoque Ieiunium hoc
Christianum non agnoverunt. Unde advertendum quod licet per
Chri-_
(a) Clemens Recognit. Lib. VII. (*) Definitio Ieiunii. "

DE NECÉSSITATE IEIUNII. i_ 3
Christi baptismum communicetur nobis abunde meritum et iustitia
, in tantum ut nihil damnationis remaneat iis qui in Christo
sunt baptizati, manct tantum in nobis, divina hoc volente
dispositione, peccati lomes , stimulus carnis , lex membrorum,
quo veluti interno Iebusaeo exercemur, et ad malum sollicitamur,
cum quo nobis iugis pugna est, et bellum absque induciis,
ut Paullus ad Galatas docet, ct nos ipsi quotidie experimur.
Ne scilicet in hac vita insolescamus, quasi de plena et inamissibili
iustitia male securi, ut Augustinus passim in sua Doctrina
recte docet (a), cui si Dei auxilio freti, spiritualibus et
a Deo nobis designatis armis non repugnemus, et quando opus
fuerit, vincamus, ad deteriora quasi violcntus tyrannus nos propcllet,
ut tándem in iram Dei incurramus.
Propter hunc fomitem dicebat Paullus (b) : Sclo quod non habitat
in carne mea bonum; quod peccatum ab Apostólo solet appellari,
quia effectus est peccati, et incitat nos ad peccandum,
principibus etiam tenebrarum eo utentibus veluti legitimo instrumento
, ut nos impugnent , et a Deo apostatare faciant.
Quem licet radicitus extirpare neutiquam possimus, dum in hoc
corpore mortali vivimus secundum leges divinitus ordinatas, nostrarum
tamen partium est ipsum reprimere , et quoad possumus
cum Dei adiutorio extenuare , et ipsum disciplina Christiana
domare , ne ex nostro contra nos roboratus, levet contra
nos calcaneum suum , et bárbaro Iebusaeo praeda tiat anima
nostra ad Imaginem Dei crea ta. Et hoc est quod Paullus
alibi volebat , quando suadebat ut exhiberemus membra nostra
serviré iusútiae in sanetificationem; et alio loco iubebat ut in dies
veterem hominem expoliar emú s , et novum indueremus, qui secundu
Deum creatus est : ñeque ob aliud dicebat se corpus suum casti-
Q* ga-
{a) August, Je Nat.et Grat.cap.64. (¿) Rom. Vil. 14.

I 2 4 TERTIA PARS
gare et in servitutem redigere, nisi quia mortale corpus hoc p
pria sedes et tabernaculum huius tyranni est; et ita quo magis
corpus istud mortale fovcre et delicate tractare curaverimus
, tanto violentius in animae arcem irrumpet iste tyrannus
suis illecebris, et violentis cupiditatibus : id quod tam experientia
nobis constat, quam doctrina. Ea est nostra misera et huí
milis conditio, carne concupiscente et rebellante adversus spiritum
, et spiritu adversus carncm.
Novit praeterea Ecclesia Dei , tyrannnm istum carnis nostrae,
inter multa alia capita quae habct , tria potissimum habere,
quibus per intervalla et occasiones temporum , mentem
nostram adoritur scilicet concupiscentiam carnis, concupiscen
lonun , et superbiam vitae, ut Ioannes docct in prima sua Ca
nica (a). Primum incitat nos ad motus carnis ¡Ilícitos. Sccundum
ad vanum fastum et cupiditatcm. Tcrtium ad superbiam.
Unoquoque istorum saeviente, pro ratione tcmporis , aetatis et
complexionis adversario nostro diabolo sua versutia id procurante
, qui semper infirma nostra prospectat , ut ea parte nos
tenret, qua facilius in peccati servitutem nos trahere possit. His
machin's et instrumentis mortis , opponit Scriptura totidem propugnacula
, quibus in ride fortes possimus hon.m adversariorum
tela non solum excipere , verum ct in ipsos adversarios rctorquere
, cosque cum Dei adiutorio in dies debiliores et infirmiores
reddere. Atque ea sunt, Oratio, Eleemosyna et Ieiunium.
Cum enim contraria contrariis propellantur atque curentur, recte
cupiditati opponitur eleemosynarum largitas; superbiae vero
vitae orationis humilitas , qua nos et Deum recogn oseen tes,
ad ipsum confugiamus in discriminibuS; concupiscentiae autem
carnis Ecclesiasticum Ieiunium.
Ne-_
(a) I. loan. II. 18. — —

DE NECESSITATE IEIUNII. 125
Ñeque enim carnis titillatio per virtutem temperantiae, quam
Fhilosophi communiter docuerunt, recte restingui potest, quin
potius recta corporis valetudine existente, quae per communem
temperantiam acquiritur et conservatur , validior subinde
redditur natura nostra, ut experimento didicimus. Opponitur ergo
ei ex diámetro (quod aiunt ) Abstinentia Christiana , tamquam
medicina legitima , qua anima nostra sal vari potest atque
defendí ab huiusmodi inimici incursionibus. Vulgatum est
et verum illud Comici: Sine Cerere et Baccho friget Venus. Certe
corpus abstinentia subactum , et maceratione Ieiunii correptum
non sollicitat anímam ad fornicationes et adultería. Christiane
satis dicebat olim divinus ilie Hilarión , ut refert D. Hieronymus,cum
a corpore male sollicitaretur: Ego ( inquit) asme
faciem ut non caUitres; ñeque te hordeo alam , sed palas, Jame te
conficiam et siá : gravi onerabo pondere, traham te per aestus et fri-
ge a , 111 c'ibos potius quam lasciviam cogites : Et sic aliquando non
comedebat nisi post biduum aut triduum , vir ille sanctissimus Deo
valde charus. Hoc refert Divus Hieroiiymus de eo in vita Beati
Hilarionis.
ínter haec vero remedia Oratio univer salís est, et partes praecipuas
videtur obtinere , utpote quae non solum superbiam vincat,
sed spirítum attrahat ad vincendas omnes cupiditates , ut
August.'nus videtur sentiré Epístola ad Bonifacium (¿?), propter
quod puto Christum dixisse oportere semper orare et non deficere.
Eleemjsyna autem , quia cupiditati opponitur, quae cum
aetate crescit, et cum senibus videtur iuvenescere , sempeí debet
a nobis exerceri, si facultas adsit; sin minus , desiderio benMacicnii.
Quia vero concupiscentia carnis non semper hominem
impugnat ñeque pro qualibet aetate , imo aliquando labo-
r¡-

T26 TERTIA PARS
ribus, infirmitatibus, gravibus sollicitudinibus, tribulationibus,
quae bona pars crucis Christianae sunt , vires eius sufficienteí
reprimuntur, non videtur Ieiunium tam nccessarium omni personae
et omni aetati , quamquam in Ecclesia semper est neccssario
retinenda Ieiunii Ecclesiastici disciplina, propterea quod
Ecclesiae corpus ex variis membris diversarum aetatum et complexionum
constat. Est ergo Ieiunium neccssarium sicut medicina
corporalis ad salutem tcmporalem, si sanari volumus, et de
peccatorum carnalium proximis occasionibus triumphare. Loquor
de Iciunio absoluta quadam consideratione accepto.
Hoc volebat Christus Redemptor noster, quando dixit (¿),
hoc genus daemoniorwn non nisi in Ieiunio et oratione eiic
aliud dicebat Apostólos suos tum Ieiunaturos , cum ipse Christus
ab eis corporali praesentia abscedere debebat. Venient (inquit
(b) dies quando auferetur ab eis spon sus, et tune ieiunabunt
ceret: nunc mea praesentia foventur ut débiles , manuducuntur
ad perfectiora ut imperfecti, nec plañe agnoscunt potissimam Ieiunii
caussam, puta peccatum; sed venient dies, quando ablato
sponso, et misso Paracleto de coelis , qui mundum clare arguct
de peccato, eos reddat intelligentes de ómnibus, praesertim
de peccato et caussis necessitatis Ieiunii et orationis: tune enim vere
ieiunabunt Deo placentes, non ut nos ex usu quodam, aut
timore , aut laudis appetitu, sed ex amore iustitiae, cupientes
a se expeliere tyrannidcm peccati , id quod factis confirmarunt
Sancti Apostoli. Nam post adventum Spiritus Sancti coeperunt
magis frequentare Ieiunia et sanctum orationis exercitium, corpora
sua domantes, indiesque interiorem hominem magis ac magis
renovantes, quos in tantum imitati sunt Sancti Patres subsequentes,
ut muí ti Ieiuniorum abstinentiis plenarie de carnis
m
fa) Matth. XVII. 20. (b) M atth. IX.
ji

DE NECESSITATE IEIUNII. 127
illecebris triumpharent. Exempla passim se ofTcrunt in Christianis
Libris et minime contemnendis Auctoribus.
Ex hoc autem quod Ieiunium castigado corporis est , et
concupiscentiae carnalis repressio, habet sanctum Ieiunium (*)
etiam quod sit satisfactorium pro reliquiis peccatorum ; quod
plerumque avertat a nobis iram Dei; et si recta ratione et chántate
riat, multum apud Deum mercedis promereatur. Ea enim
ratione qua poenalis afflictio est , satisfactoria esse potest , ut
omnes Sancti passim praedicant. Ea vero parte qua vírtus est,
et cum chántate fit , apud Deum meritoria est. Quae omnia
Scriptura et Sanctorum Patrum consensu aperte satis confirmantur.
Ezechias enim Rex, hostis Assyrii duritia et potentia cognita,
vestem scidit, saccum induit, et ad Abstinentiam se convertit.
Deliquerat Israel contra Dominum in Masphat; sed Ieiunio
statim a Samuele praescripto, peccatum suum diluit. Audierat
Rex Achab sententiam á Domino, qua nunciabantur multa
mala ei supervcntura *, ipse vero scindens vestimenta operuit
cilicio carnem suam, ieiunavitque et dormivit in sacco, propter
quod meritus est, rigorem sententiae in se non experiri, dicente
Domino de eo ad Heliam (a): Non vidisti Iium'diatum Achab
coram me ? quia igitur humiliatus est a facie mea non inducam
malum in diebus eius. Anna sterilis uxor Elcannae per Ieiunium
meretur (/>) sibi dari Samuelem Prophetam filium electum
a Domino. Sanctus Daniel per Ieiunium intelligit Messiae Mysteria
, et Monarchiarum conquassationes. Anna Yidua filia Phanuelis
laudatur a D. Luca Evangelista (c) , quod non discede*
ret de templo Jeiuniis et obsecratwnibus servíais nocte ac die , propter
quae meretur videre desiderátum Messiam recens natum.
(*) Fructus Ieiunii Christiani.
ía) III. Reg. XXI. ao.
(b) I. Reg. L 7.
(c) Luc. II. 37-
Ioan-

I28 TERTIA PARS
loannes Bautista de mira Abstincntia et Ieiunio laudatur ab
Evangelistis.
Denique Christus ipse Redemtor noster auspicaturus Evangelii
praedicationem a Ieiunio exorditur , suis membris relinquens
exemplum , ut nihil arduum , nihil sanctum sine Ieiunio
ct oratione tcntarent, prout Sancti Apostoli post eius corporalem
abscntiam re ipsa perfecerunt. Christus vero quod in suac
vitae processu in hac re non se gesserit curiosum , multiplex
caussa est: tum quia non egebat Ieiunio ille qui curare venerat
infirmitatcs nostras, in quo ñeque peccatum ñeque dolus inventus
est: tum etiam quia totus erat in hoc Doctor veritatis, ut
arcanam Patris sui voluntatem Generi Humano patefaceret, et
ómnibus quodammodo omnia fieret, nec non veram pietatis substantiam
in fide ct charitate constare demonstraret : cuius contrarium
Pharisaei illi superciliosi docebant, collocantes totam fiduciam
suam in externis quibusdam exercitiis, interna animi púntate
interdum contempta.
Ceterum docuit nos Dominus Iesus, Ieiunia Christiana laeta
esse deberé, Simplicia , nullaque hypocrysi aut superstitione
fucata. Dixit enim (a): Cum Ieiunatis nolk¿ fieri sicut hypoc
tristes. Non dixit: non Ieiunetis , quia Iudaicum est ct superstitiosum,
ut docent isti falsi Prophetac ; sed cum Ieiunaveritis,
simpliciter et propter Deum Ieiunetis. Nec contentus est
hac approbatione Ieiunii Magister noster coelestis , sed aperte
dicit Ieiunia Christiana grata esse Deo Patri (*) , ab eo si debite
riant , aeterna merccde premiari (b) : Cum launas unge ca
put tuum , et faciem tuam lava, ne v'ukaris hominibus Ieiu
Patri tuo, qui est in absconso, et Pater tuus qui vida in absc
ia) Matth. VI. i?.
(*) Iéiuniubi meritorium.
(h) Ibid.v.17.
ted

DE NECESSITATE IEIUNII. j 2$
reddet tibí Ubi satis explicatur debitum mercedis propter grafum
officium Ieiunii exhibitum , quae certe vox sufficeret ad tollendas
controversias , quas adversarii suscitarunt in hac materia
, si ipsi Iesu Christi spiritu , et non apostasiae ducerentur.
Age tamen Sanctorum Patrum omnium consensu necessitatem
et utilitatcm huius sanctae virtutis comprobemus. Quandoquidem
exemplis eorum satis plena et locuples est Dei Ecclesia.
Beatus Clemens (a) Epistola sua ubi praecepta et mandara
D. Petri recenset, ínter alia hanc sanctam viitutem tamquam
necessariam commendat : ínter cetera divina haec erant illius man*-
data , quantum unusquisque sapit et potest , totis intimis visceribu
Deum di/igere, abnigare seipsum. Post vero adiungit: Corpus cu-
stodire, vanas et caducas non amplecti delicias, Ieiunium et Vigili
sanctas amare , pauperes recreare, &c.
Tertullianus Libro de Baptismo munimentum ad tentationes
carnis repellendas, et satisfaciendum pro peccatis Ieiunium appcllat
(b). De pristinis , inquit, satisfacimus ccnflictatione carnis et
spiritus, et subsecuturis tentationibus munimenta praestruimus. ídem
Apologético contra Gentes loquens de Christianis (¿) : Nos le-
iuniis aridi et omni continentia aspersi , in sacco et ciñere volutan
Daun tangimus : et cum misericordiam extorserimus, honoramus.
Libro contra Psychicos. Nos certe sdmus, quod qui in eam: sunt y
Deo placeré non possunt : non in substantia, sed in cura, in affectio
ne, in operatione, in volúntate: macies non displicet Deo : nec da-
tum est nobis corpus adponius, sedad opus. Saginentur púgiles olym
yfó.i qui corporis curam habent , ct pora si vuítis Epicwi degrege,
qui omnia cum corporc perire putant: nobis utinam carnis curam
Tom
- 7/
- R fa* (a) Clemens Eplst I.
(¿) Tettull. de Baptism.
(c) Cap. 40.

To 0 TERTIA PARS
faceré contingeret : alia sunt Ecclesiae robora et certamina
sus scilicet carnem et sanguinem; sed spiritu et virtute pug
Vides pugnae necessitatem in Christiano, vides adversarium nostrum,
vides arma et robora , quibus pugnandum est , abstinentiam
et alia exercitia Christiana esse.
Cyprianus quoque (a) : Admoneo religiosam sollicitudin
stram , ut ad placandum atque exorandum Dominum, non
sed leiuniis et lachrymis , et omni genere deprecationis in
Et Sermone de Ieiunio et tentatione mira dicit describcndo
Christiani Ieiunii utilitates, his verbis: leiuniis vitiorum sentin
catur , petulancia marcet, concupiscentiae languent , fugil
voluptates. Extinguitur ardentis Aethnae incendium , et
fomax Vulcaríi extincta, intrinsecus montes contérminos n
Ieiunium si discretione regatar, omnem carnis rebellionem
tyrannidem gulae spoliat et exarmat. Ieiunium extraordi
in cippo claudit et arctat, et appetitus vagos distringit et
nium si humilitate ornetur, servos Dei mundi efjicit conte
iuríium carnes ázimas mundat et solidat, et putredines qu
prodeunt, consumit et siccat. Ieiunium Scñpturarum deli
contemplatione reficitur, gratia stabilhur , cotíesi pan: nu
ríieli interpretado somniorum revelatur Ieiunio. Et tres p
byloríw illaesi egrediuntur incendio. Moyses in monte qua
bus cum Domino perseverans, et Dei familiare colloqulum
ministerium Ieiunio promeretur. Elias quoque eorum die
abstinens in eremo conversatur. Utilitas Muniorum tempo
nis clarius patuit, et a multis frequentata in plurimos se ef
quot viras vinutum vidimus, sine Ieiunio non legimus as
aliquid magnum moliti sunt, nisi prius absánentia praece
ties aliquid a Deo obdnere conati sunt, leiuniis incubuere
(a) Cyprian. Epist. IV. Llb. IV.^
mis

DE NECESSITATE IEIUNII. 13 r
mis pernoctantes in orationibus: aliáis cami haerentibus, supplices be­
neficia postularunt. Nec defuit proventus, ubi ad pedes Dei sacrifuium
contriti cordis offerens se prostravit humilitas, sed prope fuit invocan-
tibus se Deus, et porrexit manum naufragis, et subvenit afflictis.
Divus ct Magnus Athanasius veritatem hanc quoque non silet,
imo Scripturae locos tam veteris quam novi Tcstamenti, quibus
haec veritas statuitur , eodem modo intelligit , quo nunc
praedicat Sancta Mater Ecclesia. Exponens enim illud Danielis,
et trium puerorum Ieiunium , haec verba habet Libro de
Virginitate : Vide quid facit Ieiunium; morbos sanat, pitútam corpo-
ris exiccat, daemones eiicit, cogitationes pravas excutit, mentem rei-
dit splendidiorem, cor purum, corpus sanctificatum , et throno Dei
commendat, hominem. Et subiungit : Ac ne putes haec temeré dici y
habes testimonium in Evangeliis, quod a Servatore dicitur, cum interro-
gaverunt eum discipuli eius dicentes : Domine ostende nobis quomod
immundi spiritus pellantur ? Dixit autem Dominus: Hoc genus non
eiichur nisi precatione et leiunio. Quisquís autem ab imm indo spiritu
turbatur, si cogitaverit, ususque fuera hoc pharmaco , nim'irum leiu­
nio , protims spiritus malus in angustiam redactus, discedit tirritus le­
iunio. Nam prorsus gande nt daemones crápula et ebrietate , cor por is que.
Tequie. Magnam vim habet Ieiunium, magnaqut per illud fiwit bent-
facta. Nam unde et hom'ines ingenua perfecemnt miracula ? Unde per
eos signa fiunt r" Unde sanadoras aegrotantibus per líos donat Deus, ni­
si omnino per exercitadonem et macerationem corporis , perqui mode-
stiam animi, per bonam vitae moderationem ? Ieiunium enim Angelo
rum vita est. Qui illo utitur , in Angelorum ordine est.
Vides quot virtutes, quam mirabiles utilitates Christiano panat
sanctum Ieiunii.m. rraesentaneum pharmí.cum est contra
carnis insultus, eo daemones fugantur, spiritus ad superna elevatur,
corpus et anima sanctificantur, et alia mirabilia a Deo
R 2 no-

fcna TERTIA PARS
nobis cum illo donantur : nemo tándem magnus evasit, nt Cyprianus
recte dixit, sine huius sanctae virtutis frequenti exercitio.
Quare non possum bene sentiré de quibusdam, qui Apostolicam
vitam se dicunt proriteri, et parum vel nihil curant de hac
sancta virtute, putantes post certa et per brevia quaedam tcmporalia
exercitia securos iam posse agere , et quasi in portu salutis
repositi, omnia pene licere sibi putant, vestiuntur mollibus,
canrs occasiones iam non timent, nec reiiciunt (si ofíeratur
) quantumeumque gulosam saturitatem : putant se posse assequi
delicatos , quod Deus promissit in abstinentia et continentia
optime versatis. Qui cum peccati regna et tyrannidem
sanctis continuis exercitiis non suppresserint , plerumque latenter
ab ipso peccato adoriuntur incauti, cui necesse est, ut succumbant
inermes.
Dicunt, exercitatio corporalis ad modicum utilis est, non diffitemur,
si in Ieiunio dumtaxat se exerceant Christiani, multoties
non redundare illis in utilitatem sed in dispendium: aut enim
fructus eius amittimus per hypocrisim , aut non placent Deo,
quia in iis collocatur fiducia dum parum de interna puritate curamus:
et hoc est quod abominatur Deus apud Isaiam (a). Ceterum
si Christiane tiat, tum ab oblectamentis gulae , tum etiam
ab alus peccatis ieiunando , adiectis illis oratione et sancta eleemosina,
ut recte docent Sancti , incomparabilcs divitias nobis
parant apud Deum Ieiunia. Audi Beatum istum paullo post illa
verba dudum allegata , loquentem : Non enim qui tantum
eduliis ieiunat, Ule praestat virtutem , sed qui abstinet a
re , huic imputatur Ieiunium, Etenim si ieiunes, et non serv
ne loquatur Sermonem pravum , aut iracundiam, aut mend
pcriarium, aut si loquaris contra proximum tuum : si hae
pro-
' {a) Lai. LVIII. 4. T" ~~

DE NECESSITATE IEIUNII. 133
prodierint ex ore ieiunantis, nihil projick, verumetiam totum laborem
suum perdidk.
Plura adhuc vidctur addcre Magnus Basilius ad huius instituti
laudem prima Condone de Ieiunio , exponens verba illa
Christi {a) : Cum ieiunas unge caput tuum, et faciem tuam lava : Siç,
inquit , affecti simus , velut edocti sumus : non tristitiam vultu prae-
j¿rentes, cum ieiunamus in accedentibus diebus, sed splendide disposi-
ti, velut decet Sane tos Dei. Nullus abiecti animi coronatur , nullus
tristis trophaeum erigit, ne sis trisas dum curaris, absurdum est non
gaudere ob animae sanitatem. Et paullo post : Etenim satietas in
ventrem gratiam collocat, Ieiunium vero ad animam lucrum traducit: lae
tare quod datum est tibia medico pharmacum tollens peccatum. Quem-
admodum enim vermes, qui in puerorum intestinis generantur, medi-
camenas quibusdam acerrimis extirpantur, sic peccatum intus in pro
fundo habitans, Ieiunium ad animam progressum occidit. Vides ut
appellat Ieiunium curam animae, perniciem peccati intus in nobis
habitantis ?
Sed audi adhuc ipsum de Ieiunii antiquitate post pauca verba
interposita disserentem , et ad naturae primitus institutae exordium
ipsum referentem: Jmiquum donum est Ieiunium non inveterascens,sem-
per in aetaús vigoran efflorescens: putas me antiqukatem ipsius a lege pro
ducere } etiam lege antiquius est Ieiunium: patrum est thesaurus. Quidqu
antiquitate extollitur , venerabile est. Venerare Ieiunii caniciem : coact
neum est humanitati : Ieiunium in Paradyso sancitum est. Primum
mandatum accepit Adam de ligno cognitionis bou et malí, ne edatis>
Haec vox , ne edatis, Ieiunii et Abstinentiae praeceptum est.
Ferré non possum novorum nostri temporis Psychicorum calumniam
, cum dicunt Ieiunia Christiana Iudaica esse , quasi quidquid
tcnuerit vetus illa Synagoga , prorsus cessaverit, cum id verum
(a) Basilius loe. cit.

! 3 + TERTIA PARS
rum non sit , nisi tantum de ceremonialibus. Ieiunium autem,
ut de eo modo loquimur , substantialem actum virtutis dicit,!
et institutum Sanctorum fuit, ut affirmat hic Beatus, et res ipsa
se habet ante latam legem antiquam , cum constet ieiunasse Moy-1
sem quadraginta diebus , antequam ultimo legem acciperet; quare
sicut tune non erat Iudaicum , ita ñeque nunc. Nec solum
Ieiunium introductum est ante legem, ut hic Sanctus et Divus
etiam Chrysostomus exponens hoc ipsum pracceptum, quod Deus
dedit primo homini sentiré videtur , sed etiam praescriptio et delectas
ciborum. Ad quod cum eadem necessitas maneat, quantum
ad substantiam Ieiunii quae tune erat, puta repressio et cohibitio
peccati, quod adversarii libentissime fatentur , adhuc post
Baptismi gratiam , necesse etiam erat ut continuaretur legitimuin
antidotum , atque praesentaneum incentivi peccatorum rcmedium.
Cessarunt quidem legalia Ieiunia , quantum ad praescriptionem
temporis et circumstantias alias, quas pro illius populi prioris
disciplina Deus instituerat; ceterum Ieiunii substantiam , quantum
ad afflictionem et castigationem corporis per abstinentiam
cessare non debuit, manen te in nobis languore qui per Ieiunia
curari debet.
Et miror sane istorum ingenium, quod cum nos faciunt totos
peccatum nec su mus ut ipsi dicunt aliud quam fornaces quaedam
vitiorum máxime carnalium , quod tam parum curent legitimum
a Deo institutum rcmedium : nam etsi praedicent toto
tempore esse ieiunandum, millo tr.rr.en tempore ieiunant, sed
ñeque opus est secundum eos , cum peccata omnia per solam
iustitiam Christi non imputentur. Id obiter dixi, quia non pudet
eos simplices et rudes homines per mendacia et imposturas
seducere , suadentes illis quod Ecclesia Catholica et Sancti Paires
isti, cum Ieiunia docent et tam obnixe conimendant, vetus

DE NECESSITATE IEIUNII. 135
tus Testamentum praedicant, ipsi autem novnm, quia Ecclesia
ad Ieiunium filios suos astringit , illi vero huiusmodi licentiam
praedicant. Rectius dicerent, quod ipsi carncm : Ecclesia vero
Christi spiritum pracdicat, quippe quae quod Christus et Sancti
Apostoli fccerunt, hoc iubct et praedicat agendum. Quod
si dicant non propter Ieiunia haec a se dici, sed propter praescriptionem
et delectum ciborum et oblationem , certe Lutherus
non hoc dicebat in principio, sed in universum damnabat Ieiunia
, et omnia poenalia opera. Sed in hoc etiam falsi sunt advcrsarii,
uti iam videbimus.
Nunc procedat in sua narrationc Divus Basilius, quiñón solum
antiquitatem Ieiunii, sed utilitates et auctoritatem eius, et
quod Divina Traditione sit introductum , praeclare nos docct.
Si Eva ielunasset a ligno , hoc nunc Liunio non opus habercmus; non
enim opus est valentibus medico , sed male habentibus ; male affecti
sumus per peccatum ; sanemur per poeniteniiam. Poemuitla autem
citra Ieiunium irrita est. Maledicta tena spinas et tribuios produ-
cet tibi, tristitiam jcret tibí; praecepíum est non delician ; per Ieiu­
nium purga te Deo. Et infra : Ceterum ad historiam progreiiatur sermo
et antiquitatem Ieiunii prosequamur , et quomodo omnes Sancti velut pa
ter nam quamdam haereditatem susceptum sic conservarunt, pater filio p
manus trademes: unde et ad nos per successlonls consequentiam haecpo
sessio consérvala est. Non erat in Paradyso vinum, non carnes, non
animaíium mactationes, nec eorum esus ; extra est ebrietas Noe : qui
ignorans v'ini usnm , inebriatus est. Laque antiquius est Ieiunium e
Abstinentia , quam vini usus. Per Ieiunium suscepit Moyses manda-
tum dígito Dei in laminis scriptum : et superne quidem Ieiunium le-
gislationis caussa erat, inferné vero gulositas ad idolorum cultum insa
niebat. Q'ta.í-jglnta dierum perseverantiam ieiunantis et orantis ser
única ebrietas inutilem declaravit. Compárate ínter se utrumque , quo
mo-

x*6 TERÍIA PARS
modo Ieiunium ad Deum adducit, et. deliciae salutem am
Et infra : Quid magnum victorem Sampsonem et invictum
Nonne hiunium cum quo in útero Ma tris conceptus est} Jei
instar nutrias enutrivit, Ieiunium virum effecit, quod vide
lus Matri praecepit: Quaecumque, inquit , procedunt ex v
edat, et vinum et siceram , hoc est, omnem potum inebrianie
lat. Ieiunium Prophetas generat , potentes roborat, Legisl
pientiam docet, animu bonum propu¿naculum , corporis s
habitator, scutum fortiter agentibus, exercitium Athletis
taciones removet, hoc urgzt ad pietatem , sobrietaús comes,
tue opifex, in bellis viñliter agit, in pace quietem docet, De
catum sanctificat, Sacerdotem perjicit : non enim possib
Jeiunium sacra celebrare audere, non solum in mystica
Dei cultura , sed etiam in figurata, secundum legem introd
Eliam magni miraculi spectatorem facit , quadraginta en
cum per Ieiunium animam depurgasset , in spelunca Hore
gnus factus est Dominum , quantum sane possibile est hom
a iúunantis ore vox egressa populo contra kges agenti co
clus'ít. Quid dicam de fiíiis Prophetarum , Elisaeí parsim
tribus pueris qui per Ieiunium triumpharunt ? Hucusqne Bas
Satis abunde expressit nobis hic Sanctus Pater Christiani Ieiunii
partes; nam ipsum Matrem virtutum posuit , gratumque
officium apud Deum esse dixit, et exempla ct locos Scripturae,
quibus Doctrina Ieiunii fulcitur, non solum proposuit, sed exposuit:
ita ut supervacaneum iam nobis fuerit testimonia Scripturae
ad robur Ieiunii statuendum adferre : omnes enim locos
perlusrrarunt haec dúo Ecclesiae lumina, Athanasius et Basilius.
Videamus tamen breviter, quid alii Sancti Patres doceant, tam
de Ieiunii necessitate, quam de eius fructibus. Et adverte obiter,
quod Basilius dixit, propter languores a peccato derelictos,
ne-

\m NECESSITATE IEIüNíl. 137
necessarium esse Ieiunium , ut intellígas non esse necessarium absoluta
necessitate, sed ex suppositione, ac subinde in eo nos minime
collocare substantiam pictatis, quam scimus substantialiter
in fide per dilectionem operante consistcre, cum hoc tamen Ieiunium
dicamus necessarium , tum quia ad pietatem trahit, tum
quia charitatem custodit ct adauget, eo vel máxime quod charitatis
adversarium , id est, concupiscentiam et amorcm proprium
Ieiunium minuit, et labefactat. Unde intelliges plañe meram calumniam,
quam nobis intentant adversarii, nos scilicet substantiam
iustitiae et pietatis in his exercitiís sanctissimis collocare,
quasi illi soli hanc rem intellexerint, scilicet.
Divus Ciirysostomus Homilía octava in Genesim , et Ho-<
mília decima breviter haec etiam explicat. In primo loco de
dupiici Ieiunio loquens, puta a vitiis et a cibariis , haec enim
distinctio ab ómnibus Sanctis approbatur, et Basilius in loco dudum
citato eam expresse docet. Abstiuentia, inquit (a), a cibu
propter hoc recepta est, ut vigoran carnis refraizt , et equum mode
ranti facile parere faciat. Adcst Ieiunium de quo loquimur, et instituti
eius ra tío , et quasi obiectum et substantia eius, quod ut
cum fructu fiat apud Deum , adiungendum illi Ieiunium alterum
, puta a vitiis, quod idem S.Pater docet his verbis: Ieiunantem
ante onvúa oportet iram refrenare, mansuetudinem et leniiudinem
discerc, habere cor contritum , et quod absurdas concupiscencias
píllat: ante oculos continuo proponere oculum aetenú iudicis , lib
lem esse in dando eleemosynam, nullum malwn adversum proximum
in cor admitiere. Et adducit locum illum Esaiae (b) : Hoc est
maius Ieiunium , quod elegí ; dissobe colTigationes impietatis : fr
esurienti panan tuum, &c. Et Homilía X. quasi haec eadem opera
misericordiae inculcans, et cum Ieiunio corporali coniungens,
Tom. II. S a¡t:
(a) Chry i0st. cit. Hom. in Genes. (¿) Isai. LVIII. 6. et 7.

ii% TERTIA PARS
ait: Propter haec enim a cibis abstinentiam praecepit (Dom
refrenantes carnis ¡asebias, eam obedientem faciamus , et
to Dei implenda sequacem : quod si oh infirmitatem corpor
dium hoc, quod Ieiunium praestat, nobis adhiberi nolumus,
deditiores sumus, máxima nobis ipsis damna afferímus. H
des Ieiunii necessitatem, et particulare subsidium, quod ipsum per
se solum absque alio spirituali ieiunio affert. Et adiungit: Si Ie­
iunium absentibus alas praedictis operibus nihil nobis pro
magis etiam si Ieiunii pharmacum nobis deest ? attende iter
ticulare incommodum tribuit omissioni ieiunii corporalis : nam
dicit maius detrimentum esse , relinquere opera misericordiae simul
cum ieiunio, quam ieiunio observato , misericordiae solum
opera praetermittere.
Post vero populum suum ad sanctum Ieiunium exhortans:
Oramus, inquit, vos qui ieiunare valetis, ut ipsi, quantum
lile est, bonam et laudatam hanc vestram intendatis et auge
ptitudinem : quanto enim extemus noster homo corrumpitu
ternus renovatur. Ieiunium corpus comprima, lascivias in
frenar , animam clariorem efficit, et sublimem et levem fac
particulares utilitates corporalis et christiani I eiunii nobis narravit
hic Sanctus, quas ipsum Ieiunium in se includit, nisi nos per
malam vitam alio distrahamur , et huius virtutis bono abutamur.
Nec ést quod iam advesarii lccum illum Esaiae (quem
numquam in hac materia non inculcant) nobis opponat in parvipendium
huius sanctae virtutis. Chrysostcmus enim veram intelligentiam
illius loci demonstravit : nam non dixit corporale Ieiunium
nihil valere absolutc , quippe cui proprias et peculiares
utilitates assignavit , sine alio Ieiunio spirituali : sed dicit apud
Deum nihil promereri, si opera charitatis ipsum non concomitentur,
id quod Ecclesia Catholica docet.
Quam

DE NECESSITATE IEIUNII. 139
Quam vero sit necessaria in Ecclesia corporis castigatio , et
carnalium motionum suppressio, idem Pater docet Homilía vigésima
secunda in Genesim (a), tractans illud Apostoli: Casti­
go corpus mcum: Et si ille cui tanta contigit gracia, post tanta et
talia opera opus habebat ut castigqret, et in servitutem redigeret, et
subiiceret potestad et dominio animae corporis lascivias ( casdgat eni
quod insurgit, et in servitutem redigit, cui frenum imponit) quid di-
cemus nos, qui ómnibus virtud bus destitud, ómnibus peccatis onerad s
mus, et praeterea magnam ignominiam prae nobis ferimust Num in­
ducías habet hoc bellum ? Num tempus aggrediendi dilatum r Omnes
vigilare et sobrios esse oportet , et numquam in secutitate esse. Vides
, ut monet neminem esse securum , dum in corpore isto
vivit, sed abstinentiis et alus piis exercitiis cum carne, et alus
adversariis, qui semper nos impugnant, bellum gerendum. Homilía
etiam quarta in Genesim profectum in Verbo Dei Christiano
Ieiunio ascribit.
Quid referam de D. Hieronymo , cuius Doctrina et vita
sanctissima nihil aliud spirat quam abstinentiam et sanctum Ieiunium
} Unum ex multis locis suae doctrinae mihi delígam , quod
nostrum propositum satis exprimit, qui in Epístola decima quarta
de Regula vivcndi ad Virginem Eustochium continctur: locus
sic habet (b) : Ventris ingluvies tam animae quam corpori mir.i-
strat materiam, ideo medicínale Ieiunium omnem auferat languorem
cmnem vibuat virtutem et gratiam. Quid vero virtutis contineat sa-
crum Ieiunium a vestro investigemini sponso , qui quadragenario p
acto Ieiunio diaboli vicit tentationem. Viri Ninivitae non sileant, q
Iciunlís commune evaserunt exhium. Sed sit tale ; ne dicatur a Domi­
ne) : non est hoc Ieiunium quod elrgi. Castígate membra, sed nolite i
terficere. Non causet Ieiunium verecundiam , ut scandalum sit ceter
^ Si . Ne _
(a? Clnisott. I. Corinth. IX. Hieronym. cit. Epist.

i 4o TERTIA PAR5
Ne dolore capias sacrae om'ittantur lectiones , et alia sa
tla : sit Ieiunium medicina , frangatur corpus , castigetur
verberibus, multiplicentur abstinentiae. Et si adhuc adsit
tia • illicita, adhibeantur gravissimae discipünae, quousque
mina, et ser da t serva : quod si iterum erigiiur, iterum faúg
non ultra modum. Nihil enim potest habere virtutis , quod
facit, quod improvisio docet.
Haec Hieronymus. Qui non solum Ieiunium curam animae
et medicinam appellavit, sed frequentius adhibendum docuit, si
frequentius in nobis insurgant violenter motus illiciti carnis. Ad
ultimum Deum reconcilian per ipsum affirmavit , et diabolum
vinci. Hinc sequitur, certam et exactam Regulam Ieiuniorum minime
posse ómnibus praescribi. Nam quod uni forte est abstinentia
, alii erit ingluvies. Mediocritas enim virtutis non consistit
communiter in virtutibus in medio rei , sed in medio rectae
rationis ; ita ut unusquisque tantum ieiunet, quantum sibi
viderit expediré, et prout necessitas suae carnis cxposcit.
Quid igitur Ecclesia sancta ómnibus praescribit idcm tcm*
pus Ieiuniorum et Cibariorum , quae minime possint per prudentiam
determinari ? Hoc^modo argumentabatur mecum Philosophaster
quídam non omnino ineptus, cui carnis licentia non displicebat.
Verum est, Ecclesiam non posse certam et exactam Regulam
assignare pro ómnibus, in qua consistat mediocritas rationis
in exercitio huius sanctae virtutis, ut Hieronymus hic
recte signiticavit, et ratio probat : tamen cum mediocritas ista
non sit in puncto , sed habeat suam latitudinem, Ecclesia designa
vit dies illos certos , in quibus sanctum Ieiunium exerceatur,
forte tamquam mínimum tempus illius latitudinis , quod tere
ómnibus possit convenire , non tamen intendit praescribere tempus
ómnibus sufficiens , nec claudere oportunitatem Ieiunandi
ul-

DE NECESSITATE IEIUNII. 141
ultra hace témpora , quin potius suadet et praedicat, ut unusquisque
tentet se, et agnoscat necessitatem suam , et plus ieiunet',
prout viderit saluti animae suae expediré, aut aliquo alio
exercitio suppleat, quod Ecclesia lege sua non potuit praescribere
: nam lex particularia non respicit. Unde D. Hieronymus ad
Eustochium , totum annumaptum dicit esse ad Ieiunium, et Cyrillus
etiam Libro X. super Leviticum , máxime his, qui se castraverunt
propter regnum Dei.
Adde etiam quod Ieiunium Quadragesimale pro poenitentia
et satisfactione etiam inducitur ab Ecclesia, et ut placetur
ira Dei. Cui incumbere debent fideles, ut Deo pro culpis, quando
opus fuerit , satisfaciant. Placa tur enim Deus huius sanctae
virtutis exercitio. Convertimini, inquit per Ioel (a) , ad me in coto
cor de ves.ro , in Ieiunio, et fletu , et planctu. Utrarr.quc hanc
Ieiunii necessitatem conditionalem Sancti expresserunt, máxime
D. Augustinus Epístola LXXXYI. ad Cassulanum , ubi praeceptum
dicit esse divinum in novo Testamento Ieiunium istud
Christianum, clsi tcmporis praescriptió divina non sit. Et Libro
Quaestionum veteris et novi Testamenti: Necessaria , inquit , no­
lis sunt Ieiunia, sicut vulneribus medicina , medelam enim conferunt
ue perpetuas: quae dicit intemperantiam corporis mitigare , motus a
versos reprimere, presswam animae auferre, sine quibus minime ac
ptam fore orationem apud Deum affirmat , quae satis arguunt Ieiun
necessitatem. Rursus Epístola CVIII. Ieiunium, Eleemosynas, et
Orationes ad Deum pro nobis invigilare affirmat, et Libro de
Salutaribus Documentis, Capite XLVIII. et Epístola III. ad Boniracium,
Ieiunii necessitatem eodem prorsus modo sicut propo-
suimus, describit: Semper , inquit, caro nostra subdita sit animas
nostrae, sicut analta famulatur Dominae, non praebeamus vires ill

i 4a TERTIA PARS
citas corpori nostro, ne committat bcllum cru.ium adversus
strum : non incrassari pcrmittamus ancillam , ne superbia
nam: domcmus Ieiuniis, Vigiliis, Orationibus, imponamus fre
foroci, simus boni aurigae, ne per praecipitia labamur , ec
rectam possimus incedere : temperemus ab escis, quae non
mam , verum corpus plerumque laedunt, et delitiis mundi,
hunt homines, ubi gutta aquae desideratur, nec ei dabitur
Divus quoque Ambrosius in Doctrina quam de Ieiunio saepe
docet, non solum necessitatem eius commendat, sed peccata
relaxare dicit, máxime in Sermone de Adventu (a): Nos si tam
grave peccatum fuerit , ut minime solis fletibus abluatur ;
misericordiae oleum , acrimoniamque Liunii. Nullum eni
delictum est, quod non purgetur Abstiuentia , et Eleemosyni
tur. Ait enim Sanctus Propheta : Sicut aqua extinguit ig
Eíeemosyna extinguit peccatum. Id ipsum quoque docet Sanctu
ter Cyrillus super Levitico (b) : ubi postquam satis laudavit Ieiunium
illud spirituale , per quod omnia mala opera devitantur,
et chantas Dei et proximi exercetur, ita ut Ieiunium istudcorporale
visus fuerit quasi nihili penderé , tacitae obiectioni sic
respondet in favorem huius sancti instituti : Nec hoc tantum ide
dicimus, ut Abstinentiae Christianae frena laxemus : Hab
XL. dies Ieiunii consecratos: Habemus IV. et VI. septiman
quibus solemniter ieiunamus. Est certe libertas Christian
tempus ieiunandi, non observantiae superstitionis, sed virt
tiae. Nam quomodo apud eos castitas incorrupta observetu
ribus continentiae suffulta subsidiis ? Quomodo scripturi
bunt ? Quomodo sapientiae scientiae studebunt t Nonne pe
ta) ídem afflrmat Ambros. Libr. de (¿) Cyrillus Lib. X. cit.
Salutaribus Documentas cap. 3 c.
ven

DE NECESSITATE IEIUNII. 143
ventris et gulae ? Quomodo quis seipsum castrat propter regnum coe
tum nisi cibariorum abstinentiam resecet, nisi absdnenda utatur mi
nistra ?
Assentitur etiam his ómnibus Magnus ille Leo Primus, in
Sermonibus, quos facit de Ecclesiasticis Ieiuniis, máxime Sermone
sexto, pro Collectis quae fien solebant in Romana Ecclesia:
Oratione (inquit) propitiatio Dei quaeritur, leiunio vero concupiscen
tia carnis extinguitur. Et Sermone VIL de eadem : Praesidia mi-
litiae Christianae , dilectissimi , sanctijicandis mentibus nostris a
corporibus divinitus instituía , ideo cum dierum temporumque curr
lis sine cessatione temperantur , ut infirmitatum nostrarum ipsa n
medicina commoneat. Licet enim iam redempta , et sacro baptisma
sit renata, in quantum est passib'üis, in tantum est ad deteriora de-
clivis : corrumpereturque natura/i desiderio , nisi spirituali munir
auxilio: per hoc intelligens Ieiunium, et alia bonia opera. Qui
postquam numeravit tentamenta peccatorum et Dei auxilium,
quod praesto adest invocantibus , subiungit : Sed his malis atque
alus destruendis habet acies Christiana potentes munitiones et arm
ctricia , Deo scilicet instituente inultos suo spiritu veritatis, ut ma
suetuio iram , largitas avaritiam, continentia luxuriam, benignitas e
tinguat invidiam. Vides, ínter arma coelestia et divinitus instituía
ad reprimendos motus carnis illicitos, ponit continentiam Ieiunii
vir iste sanctissimus : cuius necessitatem manifestó indicat
, cum caussam praecipuam propter quam Ieiunium ordinatum
est, puta carnalem concupiscentiam , post baptismum manere
dicit.
Et Sermone octavo sequenti : Quamvis sine anima nihil caro
desideret , et inde accipiat sensus unde sumit et motus; eiusdem ta
men est animae quaedam sibi subdite negare substamiae, et interi
iudicio ab ¡nconvenientibus exteriora frenare, ut a corporis cupiditad
bus

i44 TERTIA PARS
bus libera, in aula mentís possit divinae vacare sapientiae:
strepitu silente curarum, mediationibus sanctis in deliciis
nis : quod si in hac vita difficile est continúan, potest freque
sumí, ut saepius ac diutius spiritualibus potius quam car
petur: et cum melioribus curis impendimus madores mora
ruptibiles divinas, etiam temporales transeunt actiones.
vanúae utilitas, dilectissimi , in Ecclesiasiicis est praecipue
leiuniis, quae ex doctrina spiritus ita per totius anni circ
buta sunt, ut lex abstinentiae ómnibus sit ascñpta temporib
cisset pro nostrac doctrinae robore , et eorum etiam quae dicentur
, recitasse huius Divi verba , qui necessitatem abstinentiae
Christianae apertissime nobis exposuit , eandemque a Deo
esse institutam affirmavit : nec non et praescriptiones temporum
ad huius virtutis exercitium a Spiritu Sancto excogitatas
esse, manifesta voce praedixit.
Habes ergo ex Scriptura et consensu omnium totius Ecclesiae
Antiquorum Patrum circa abstinentiam Christiani Ieiunii
tria, si bene recoló. Primo , necessitatem Christiani Ieiunii.
Secundo , effectum proprium et immediatum eius , scilicet cohibere
et refrenare carnis illecebras, quantum ex parte eius est,
et in hoc convenerunt omnes Sancti nemine discrepante. Tertio,
alios effectus qui ascribuntur Ieiunio , si debito modo fiant, utputa
placare íram Dei, et eius misericordiam pro paccatis implorare.
Quod manifestó D. Hieronymus tibi iam ostendit in Ieiunio
Ninivitarum , et Sacrae Scripturae huiusmodi exemplis satis
abunde monstravimus. Cum enim per Ieiunium Christianum
recte factum caro nostra mactetur, et quasi sacrificium de carne
nostra Deo offeramus, ipsum quodammodo antevertendo de
nostris antiquitatibus vindictam sumentes, non potest Ieiunium
non esse Deo gratum , etsi cum charitate fíat aeternac vitae,
(ut

DE NECESSITATE IEIUNII. 14c
(ut diximus) meritorum , máxime accedente obedientia maiorum,
quos Deus vult ut se ipsum audiri, ad quod suíliceret
adversariis unicum Christi verbum, quod dixit de ieiunantibus (a):
Pater tuus qui videt te in abscondito reddet tibi. Ubi verbum k*ol-

i 46 TERTIA PARS
Ex quibus ómnibus hanc colligo argumentationem : Quotiescumque
morbus et infirmitas illos infestat, necesse est ut cura
legitima non desit, sed ei pro loco et persona , et alus pensatis
circunstantiis applicetur : at morbus iste carnalis concupiscentiae,
m:mbra Christi adhuc post baptismi sanctificationem valde infestat
: ergo necesse est ut cura ei adhibeatur legitima. Nullum ex
his assumptis negare possunt adversarii, máxime cum non pudeat
illos dicere manere in nobis peccatum sub propria ratione peccati
post baptismum ; reliquum in lumine naturali notum est. At
medicina legitima motibus inordinatis concupiscentiae, Ieiunium
est, quod probavimus Scriptura, experientia et doctrina omnium
Sanctorum : ergo necesse est, quod haec disciplina maneat in Ecclesia.
Nam necessitas eorum quae sunt ad finem , ex necessitate
finis optime sumitur. Notanter dico in Ecclesia , quia respectu
omnium membrorum illius non essct necessaria hace medicina,
quibusdam propter magnas infirmitates, aut necessitatcs, aut forte
propter donum speciale Dei huiusmodi motus parum vel nihil
sentientibus; loquor hic de obligatione, quae ex parte Divini
iuris est. Quo fit, ut exceptio illa, qua multi adolescentes omnes
urque ad statum augmenti a Ieiunio prorsus eximunt, quasi ad
Ieiunium simpliciter non teneantur , non sit satis Ecclesiastica,
nec Divino iuri conformis. Non enim Ecclesia vult, ñeque prorsus
posset si-vellet, eos eximere omnino , ut non ieiuncnt, quos
peccati et morbi necessitas et Divinum ius exigit, ut in ordinem
redigatur. At sunt multi adolescentes , imo fere omnes, qui a
decimoquarto anno et supra magnopere sollicitantur ad venérea
ct illic't.i commercia , ut ipsa experientia nos docet: ergo de iurc
Divino rcd:'gendi sunt in ordinem Ieiuniorum.
Nec opus est praetextu cuiusdam magis humanae, quam spilitualls
misericordiae (qua evitare volunt moderni Doctores, ne
im-

DE NECESSITATE IEIUNII. 147
impediatur scilicet naturae augmentum) animam sauciatam et
magnopere laborantem sine medicamine a Deo instituto relinquere
: quia notabiliter non laeditur natura , ut experientia docet.
Nam apud Orientales Christianos nullus adolescens est, qui non
ieiunct, nec ob id evadunt breviores statura , aut robore imbecilliores,
et quid si evaderent ? Ieiunium Christianum , ut vidimus,
non ordinatur ad corporis salutem aut robustam valetudinem
servandam, sed ad animae profectum per castigationem corporis
, máxime quod fieri ab eis possunt Ieiunia cum discretione:
deinde etiam quia crudelis misericordia est, propter corporis perituri
meliorem habitum acquirendum relinquere animam languentem
in peccatis. Invaluit certe multum in huius pracccpti declaratione
caro et sanguis, quae Regnum Dei non possidebunt.
Quare censerem adolescentes istos, quorum multi ipsissima
petulantia sunt, quamprimum titillatione libidinis se sentiunt vulneran,
ut ad sancta Ieiunia Ecclesiae tamquam ad legitimam medicinam
concurrant, discreta tamen ratione et moderatione accepta
: alias rei mihi videntur suae salutis, qui cum infirmi sint,
praesentaneam curam a Deo praescriptam non admittunt. Esset
etiam eis valde expediens, ut iugum discerent portare sanctisámum
ab adolescentia sua. Quibus vero diebus, et quibus non,
non praescribimus eis tempus, quia solum est nobis sermo de Ieiunio
, ut est divinitus ordinatum , non ut in hoc vel illo tempore
est ab Ecclesia praescriptum. Nam tune aliud esset dicendum,
quamquam cum limitatione.
Sequitur etiam, nullum hominem quacumquepraemineat potestate
dispensare posse cum Christianis, taliter ut non teneantur
ad Christianam abstinentiam et Ieiunium : sed solum illum qui
sua gratia et omnipotentia caussam Ieiunii, hoc est animae morbos,
potest depellere. Cederet enim talis dispensado in perniciem
Tn in-

, 48 TERTIA PARS
infirmarum animarum, auferendo ab eis legitimam et adeo praescriptam
medicinam , quae per hominem aboleri non potest; quamquam
possit bene a suprema potestate Ecclesiae determinan aut
declaran : secus tamen dicendum est de praescriptione temporis
et cibariorum Ieiunii, et alus quae circumstare possunt Ieiunii
substantiam. Nam haec ut a Sanctis Patribus ortum habuerunt,
iustis caussis emergentibus, mutari possunt, aut abrogan; sed non
in totum. Dixi cum Christianis confusa quadam appellatione,
quia cum certis et determinatis personis propter aliquas rationabiles
caussas, ut propter inflrmitates aut incommoda alia quae sequerentur
, et quando maiorum bonorum impedimenta esscnt,
quam sit ipsum Ieiunium, relaxan possent : sed istud magis esset
declarare ius Divinum , quam dispensare, quod Ecclesiae Pontificibus
proculdubio tribuendum est.
Sequitur duplici nomine miserandos esse istos novos Psychícos,
qui Evangelium vertunt in carnalem libertatem. Primo,
quia fatentes in Christianis hoc incentivum peccati, quod fornaccm
vitiorum appellant, post baptismum manere , sanctum et a
Deo praescriptum remedium spcrnunt, putantes se sola sobrietate
cummuni Philosophorum es¿e tutos, aut satisfacerc obligationi
Ieiunii; cum clare monsíraverimus, non esse hoc Ieiunium,
quod Deus vult a nobis observan, et Sancti omnes ab Apostolis
usque nunc observarunt: sed quale Deus introduxit, Christus
consecravit, et Apostoli et omnes Sancti re ipsa praestiterunt.
Secundo , quia licet admittant necessarium esse Ieiunium , praescriptionem
tamen temporis ab Ecclesia praefixam nolunt admitiere:
quae manifesta apostasia et barbaries est. Nam si necesse est
ieiunare, aliquo tempore, aut omni necessarium est ieiunare. Si
ergo aliquo tempore est iciunandum, cum non sit maior ratio
de uno quam de alio, illo tempore debet fien, in quo a maio-

DE NECESSITATE IEIUNII. 149
ribus praescriptum est, cum aequalis aequali legem praescribere
non possit.
Rursus si ut illi dicunt, in quolibet tempore ieiunandum est,
ergo in tempore ab Ecclesia praescripto etiam ieiunandum est. Si
dicant, ego voló mihi praescribere tempus, non opus est ut ab
alio praescribatur, Evangelium fecit me liberum, uti possum mea
libértate. O barbariem! o carnalem libertatem! velle sibi tribuere,
quod Ecclesiae et Vicariis Iesu Christi dicunt minime convenire:
quasi Christianismus has pariat libertates, qui totus in cruce
et abnegatione voluntatis, et obedientia positus est. An non
vident isti carnalem hanc libertatem eo tendere , ut praeceptum
Domini de Ieiunio a nemine servetur, quod ipsa eos docet experientia?
Nam nemo est qui ínter eos ieiunet: oportet ergo ut
lex haec ab alio praescribatur et non ab aequalibus, aut a se ipsis.
Rcstat ergo ut a Superioribus.
Nec obstat quod dicunt Christum Iesum ieiunasse, et satisfecisse
pro ómnibus : nam hoc modo possent se excusare ab omni
actione quam Christus fecit : oravit enim Christus non pro se,
sed pro nobis; non ergo est quod oret Christianus. Crucem portavit
Christus pro nobis ; non opus est ergo ut nostram tollamus
, et eum sequamur : obedivit Patri Deo ; non opus est ut
obediamus. An non dicit Paullus quod oporteat compati, si volumus
glorificari ? Et Ioannes, quod oporteat eos qui se dicunt
in Christo manere et stare, ambulare sicut et ipse? Et ubi est
illud : Si quis vult venire post me, abneget semetipsum , et tollat Cru­
cem suam et sequatur me} Et alibi : Qui non tollit Crucem suam et
sequitur me, non est me dignus. Deus autem non sequitur pedibus,
sed affectibus, et Sanctorum operum similitudine. Numquid hoc
ignorabant Apostoli, Martyres, et Sancti Eremitae, qui castigabant
sua corpora, ieiuniis continuis carnem suam macerantes,
et

ico TERTIA PARS
et alii Christiani disciplinis vitam exercentes ? imo non ob aliud
videtur illa opera fecisse Christus, nisi ut tídeles et membra sua
ad sai imitationem traheret. Recte dicit Gregorius quod omnis
Christi actio nostra est instructio : et nos si ad caput istud volumus
pertinere, similitudinem habere oportet cum eo; quare camalis
et diabólica est haec libertas, quam sub Evangelii praetextu isti
praedicant, et Aerianam Haeresin de Ieiunio in Ecclesia denuo
suscitant, uti iamiam videbimus. Sed quia nescio quas ineptas
calumnias praescriptionibus Ieiuniorum et ciborum delectui opponunt
adversarii continentiae , putantes in huiusmodi institutis
Sanctam Ecclesiam galatizare aut iudaizare, age vidcamus a quibus
fontibus haec ortum habuerunt.
De Praescriptione temporis Ieiunii et ciborum.
ERror fuit olim Psychicorum, id est, animalium hominum,
qui Ieiuniorum praescriptiones damnabant, dicentes suo
arbitrio relinquendos esse homines in Ieiunio, quos Tertullianus
damnat et efHcaciter convincit in Tractatu quem edidit contra eos
satis Ecclesiastico et erudito, quorum errorem postmodum Aeriani
revocarunt : dicebant enim (ut Epiphanius refert in secta eorum)
omnino id quod Lutherani hodie de Ieiuniis dicunt : iudaica
sunt haec, et ad iugum scrvitutis pertinentia; iusto non
est lex posita , sed paricidis, aut matricidis et reliquis: si omnino
voluero ¡eiuñare, qualemcumquc diem elegero, ieiunabo; unde
apud ipsos , ut Ecclesiae iugum a se excuterent, Dominios
diebus ieiunabatur, et in diebus hebdomadis poenosae ante Resurrectionem
cachinnabantur , ridentes et subsanantes alios Christianos,
carne et vino venas suas explentes. Hace de illis refert
Divus Epiphanius cum hos Haereticos persequitur. Salva tamen
res

DE TEMPORE IEIUNII. jçi
res est a Iudaismo. Nam praescriptio Ieiuniorum non Iudaica,
sed Apostólica: non Galatica, sed Divina : id quod iamiam demonstrabimus.
Quis autem fuerit qui Ieiuniorum tempus praescripserit, praesertim
Quadragesimae (*), quod omnium Ieiuniorum solemnissimum
et antiquissimum est, solet esse disceptatio inter aliquos
Ecclcsiasticos viros, quibusdam dicentibus a Petro Apostólo hoc
¡nstitutum effluxisse , alii a Sancto Thelesphoro Martyre , qui octavus
post eum Romanam Sedem rexit. Neutri tamen meo iudicio
rem tenent. Nam si Petrus illam instituisset, certe Clemens
eiusdem Petri Discipulus, qui tam diligens fuit in tradendis sui
Magistri praeceptionibus, posteris fidelibus non rcliquisset hanc
tam celebrem Traditioncm intactam, praesertim cum de alus Ionge
minutioribus faciat tam particularem mentionem. Nec siluisset
hoc Sanctus Thelcsphorus, cum de ipsa Quadragesima loquitur.
Platina ergo aut quisquís ille fuit, qui hoc primus asseruit,
cum sine auctoritate et suadente ratione loquatur, n^n est quod
in hac re admitti debeat.
Porro Thelesphorum non fuisse ipsius auctorem, constitutio
ipsius satis demonstrat, quippe quae generalis non est, quantum
ad personas, sed tantum loquitur cum Clericis et Sacerdotibus,
nec ,ut ipse ptacrixit, servatum fuit ab universa'i Ecclesia:
vix enim aut numquam septem hebdómadas plenas ante diem
Resurrectionis populus ieiunavit in universa Ecclesia Occidentali,
sed mos hic retentus est in Coenobiis Relimosorum recte institutis,
quod ex ipsius patet Canone, cuius series hic habctur.
Septem hebdómadas plenas ante sanctum Pascha , omnes Clerici in
sortem Domini vocati, a carne ieianent, quia sicut discreta debet es­
se vita Clericorum a Laicorum conversatione, ka et in Ieiunio debet jie-
{*) A quo instituía Quadragesima.
ri

ÍP TERTIA PARS
ñ discretio : hacc Thelesphorus (a). Quare Ieiunium Quadragesimae
non est Romani Pontiticis alicuius institutum , sed omnium
Apostolorum , quod Hieronymus et Epiphanius affirmarunt, et
Canon ab ipsis Antiochiae editus numero 68. iuxta graecam seriem
manifestat in hunc modum (/>)• Si quis Episcopus, aut Presbyter,
aut Diaconus, aut Lector, aut Cantor sacram Quadragesimam
Paschae , aut quartam feriam , aut Parasceven non ieiunaverit,
deponitor, praeterquam si imbecillitate corporis impediatur.
Si vero Laicus sit, communione privator. Haec Apostoli.
Adest praeceptum genérale Apostolici Conventus, quantum
ad praescriptionem temporis Ieiunii, tam in Quadragesima, quam
in duabus fcriis cuiuscumque hebdomadae : quod usque in hodiernum
diem tam mordicus tenent Orientales Christiani, ut nec
diem unum praetermittant, non dico viri robusti, sed etiam
puellae , adolescentes, senes, et quotquot sunt fírmae valetudinis.
De praescriptione vero ciborum Epiphanius allegat eosdem
Apostólos contra Aeríanos (c); unde suspicor adhuc plures Cañones
Apostolorum posse desiderari. A quo, inquit, non as sen-
sum est in ómnibus Orhis terrarum Regionibus, quod cuart
Sabbato Ieiunium est in Ecclesia decretum : et oportet cons
Apostolorum proferre, quomodo illic decreverunt quarta et pr
Ieiunium per omnia excepta Pentecoste. Et ex sex diebus Pa
quomodo praecipiunt nihil omnino accipere, quam panem
aquam. Et adverte obiter, quod non solum ex Apostolis constat
certis temporibus ieiunandum , sed etiam quod alíquibus ¡chinare
non liceat : quo satis convincitur falsitas dogmatis novorum
Aerianorum , puta non omni tempore ieiunandum esse , nec ieiunium
Ecclesiae esse tantum moralem quamdam sobrictatem.
Est
(a) Can. Thelesphori de Quadrag. (c) Canon Apostolorum de dele-
(í) Can. Apostolorum de Quadrag. ctione ciborum.

DE TEMPORE IEIUNII. i S 3
Est enim Canon Apostolorum ab eodcm Divo Epiphanio citatus
(a) , qui in hunc modum circa hoc disponit: Qui afflixerit
animam suam die Dominico, maledictus est a Deo. Unde Epiphanius
in haeresi Massalianorum, delicatas dies appellat dies Dominicas
Sanctae Ecclesiae, quia in eis Christiani non ieiunant,
sed communicant. Quem Canonem recte interpretata est Synodus
Gangrensis Canone décimo octavo, ne scilicet per contemptum
in ea ieiunetur. Suffícerct certe Magisterium hoc Apostolicum
ad omnes controversias in hac materia dirimendas , si Christi
spiritu et non Apostasiae ducerentur adversarii : probanda tamen
est ratione, et consensus omnium Sanctorum antiquitate statuti
Apostolici veritas, quandoquidem haeretica rebellio nudis
Apostolorum verbis superba mente aperte contradicit.
Probabimus prius aequitatem Apostolici Instituti tam ratione
, quam usu totius Ecclesiae, quae errare minime potest: deinde
paucis declarabimus vim et robur eius.
Meminisse opus est eorum , quae ex mente Sanctorum Patrum
dudum dicebamus, quod Sancti Apostoli hac sua institutione
non intendunt iustam et aequam Ieiuniorum mensuram
praescribere secundum uniuscuiusque Christiani necessitatcm,
quippe quorum variae sunt complexiones, inclinationes, mcrborum
consuetudines, aetates et valetudines, pro quibus si regulas
particulares volui.^sent praescribere, impossibile quídam attentassent.
Lex enim sicut et ars non est de singularibus, sed de
universalibus et communibus. Recte enim iubet Plato individua
ab arte deberé relinqui : Sed tantum intendunt regulam praescribere
crassa quadam Minerva, ut in legum editione solet contingere
, quae ab ómnibus, vel ferc ab ómnibus, vel maiori parte ser-
Tom. II. V va-
(a) Canon Apostolorum de non dus Gan¿rcnsis.
ieiunanda Dominica Epiphan. Syno-

154 TERTIA PARS
vari possit et debeat. Et hoc quidem valde rationabiliter : nam
cum in superioribus probatum sit Ieiunium Christianorum secunduiiJ
suam absolutam rationem iuris esse Divini, idque affirmativi,
necesse erat quod aliquibus temporibus a Christianis exerceretur
, cuius temporis praescriptio non ad alios quam ad Apostólos,
et eorum Successores spectabat, quippe qui Praesides Ecclesiae
, Christi Vicarii , Duces Christiani populi a Deo creati
erant, relinquentes Christianorum iudicio et optioni residuum
tempus liberum et alias abstinentias, si maiores et austeriores abstinentias
necessitati carnis suae iudicassent convenire.
Unde Hieronymus ad Nepotianum (a) : Muniorum tantum im
ponito , quantum ferré potest. Sintque Ieiunia pura , casta ,
et moderara. Et Sermone de Quadragesima , in omni tempore ieiunandum
esse docet. Nec apparct quid potestatís esset in Apostolis
et eorum Successoribus, si ea quae Divinum his aut naturale
indeterminate agendum proponit, ipsi non possent ad tempus
determinatum coarctare. Sic enim fecerunt in observatione
diei Dominicae , et aliquorum aliorum festorum , ius Divinum
aut naturale de Dei cultu , ut illis diebus fiat, praecipientes: sic
in praecepto confessionis et alus multis. Quod si determinationcm
cultus in die Dominica, quae Traditione Apostólica tantum constat,
non damnant adversarii, non video qua ratione possint damnare
deter.minationem Ieiunii ad certum et praescriptum tempus.
Utrobique enim par ratio est et aequale magisterium. Adde
(b) quod Sancta Mater Ecclesia cum nobis hace témpora Ieiuniorum
proponit atque distinguit, mirum in modum nostrae
utilitati consuluit: tum quia de nostra miseria et necessitatibus
peccatorum, quibus valde addicti sumus , salubriter nos monet,
ut ad medicum recurramus , et medicinam ab ipso propositam to-
(a) Hieronym. loe. cit. (¿) Quadrages. ratio et utilitas.
tis

DE TEMPORE IEIUNII. i 5 5
tis viribus araplectamur : necnon de corporibus nostris iram Dei
praevenientes, iustam vindictam sumamus, et hostias sanctas rationabiles,
corpora scilicet nostra, per castigationem abstinentiae
offeramus. Est etiam non vulgaris utilitas ex hoc praecepto, quia
in eo conveniunt omnes Christiani unánimes ad Ieiunium , quorum
consensum , sicut in oratione, ita et in hoc exercicio sancto
muí ti valoris apud Deum esse , valde credibile est. Si enim
ubicumque congregati sunt dúo in nomine Christi, illic se promittit
addesse, ut ipsos et opus quod faciunt, sanctiíicet, quanto
magis credendum est in sanctis abstinentiae actionibus a Deo
approbatis in tantum nobis necessariis ? Multum valet apud Deum
opus sanctum communi omnium sensu fidelium, máxime interveniente
maiorum obedientia , expletum.
Eleganter Divinus ille Leo nobis caussam huius vicissitudinis
ieiuniorum declarat Sermone octavo de quatuor Temporibus,
quam dixit esse , ut totius anni decursu cognosceremus nos indesinenter
purificattonibus indigere , semperque esse nitendum,
dum huius vitae varietate iactamur, ut peccatum quod fragilitate
carnis et cupiditatum pollutione contrahitur , Ieiuniis atque
eleemosynis deleátur. ítem Sermone tertio de Quadragesima, secundam
caussam quam tetigimus etiam ipse explicat: Christianam
(inquit) fortitudinem nulli magis quam praesentes exiguunt
et conferunt dies: quibus dum observantia spiritualis impenditur,
consuetudo in qua perseveretur, acquiritur. Notum enim vobis
est hoc esse tempus (et loquitur de Quadragesima) quo per totum
mundum saeviente Diabolo, acies debet Christiana confligere
, ut si quos desidia tepidos , aut solicitudo habuit oceupatos,
nunc oportet armis spiritualibus instruí, et coelesti tuba ad
ineundum certamen accedendi. Elegerunt autem Apostoli inter
anni témpora, vernum, in quo sanctam Quadragesimam instítue-
Yz nint,

i 56 TE R TI A PARS
runt multis ct iustis de causis. Prima , ut passionem Christi, et
admirabilem Resurrectionem eius sanctum hoc Ieiunium praecederet,
quatenus capiti nostro per carnis afflictationem assimilati,
sanctius et purius a reliquiis peccatorum purgati, mysteria Redemptionis,
Resurrectionis, iustitiae et reformationis nostrae recoleremus.
Est autem Resurrectio illustrissima ct antiquissima festivitatum
omnium quas Ecclesia celebrat. ítem ut memores cssemus,
principium nostrum, quod ex Adam traximus, dignum esse,
quod per Ieiunia, vigilias, labores et Crucem Christi debeat
a nobis expugnan , et quoad possumus cum Dei adiutorio extenúan
, et spiritui subiectum fieri.
Cur vero in quadragenario numero magis quam in alio statuerint,
non caret etiam res suo mysterio et pia ratione: íactum
enim est, ut Christum Iesum caput nostrum nostra fragilitate
imitaremur, qui totidem diebus antequam Evangelii praedicationem
auspicaretur ieiunavit: et ut in illis, quasi decima omnium
dierum anni, in sancta observatione (ut Divus Gregorius docet)
offeramus.
Unde Divus Augustinus nonnullas ex his rationibus complectens;
epístola CXIX. sic docet (a) : Habet Quadragesima Ieiuni
rum auctoritatem in veteribus libris, de Ieiunio Moysis et Heliae
ex Evangelio , quia totidem diebus Dominus ieiunavit. Demo
Evangeüum non dissentire a lege et Prophetis. In qua ergo par
congruentius instrueretur, nisi conjini Dominicae Passioni ? q
significatur haec vita laboriosa , cui opus est continentia , ut
amlcitia ieiunetur , quae utique fallaciter blandiri, et illecebr
cbxumspergere ac iactare non cessat. Idipsum attestante Divo H
ronymo, et aliam adhuc rationem addente Sermone de Quadragesima
: Omni tempore servís Dei ieiunandum est: sed tune a
(a) August. clt.
cum

DE TEMPORE IEIUNII. i$q
cum ad ¡mmolat'ionem agni, ad mysterium baptumatis, ad Christi san-
guinm et carmm praeparamur. Et infra : Quia ergo , fratres cha-
rissimi, a Domino ad Sacramentum quadraginta dierum Ieiunio prae
paramur , ieiunemus tot dies pro peccatis nostris , quot pro scelerihus
nostris Dominus ieiunavit.
Est etiam sua ratio et mysterium de alus diebus Ieiunii: nam
sexta feria Dominus passus est, ut Evangelistae testantur: quarta
vero venditus et proditus a luda maligno, ut testantur Lactantius
et Epiphanius auctores non contemnendi. Optat ergo
per hace Ecclesia , membra fidelium Christo capiti conforman,
et quantum in se est assimilari : quamvis quartam feriam Ecclesia
Occidentalis in Sabbatum videatur commutasse , cuius
Ieiunium Augustinus commemorat in Epístola ad Ianuarium, et
Innocentius Primus videtur innovare in quodam Decreto suo.
Aut propter memoriam sepulturae Christi, cui dum ieiunamus
nos oportet assimilari, mundi mortificatos et Deo viventcs. Aut
propter victoriam quam Petrus Apostolorum Princeps virtute Dei
contra Simonem illum magum et insignem impostorem , tota
Roma fere spectante habuit , ut Augustinus refert in quadam
Epístola. Quae quídam Ieiunia dierum, quantum ad Ciborum
delectum in Ecclesia Occidentali adhuc observantur , quamvis
parum de virtute Ieiunii curantes (sicut in nonnullis alus) exteriore
ritu dumtaxat sumus contenti.
§. XVI.
De Ciborum delectu.
H Abent etiam Ciborum delectus suam una cum Apostólica
divinam et naturalem auctoritatem. Naturalem, quia negad
non potest Gibaría esse inter se naturaliter multum diversa,
alia suapte natura frígida, alia calida, alia temperata : rursus

I58 TERTIA PARS
sus quaedam ad Venerem et intemperantiam incitatoria , quaedam
ad temperantiam : item quaedam multi nutrimenti, quae
multum generant sanguinis et spiritus, quaedam modici et quae
parum sanguinis et spiritus generent. Hoc in aperto est apud
omnes Philosophos et Médicos, et multos etiam vulgares. Cum
igitur intentio Sanctae Ecclesiae in hac disciplina Ieiunii sit, filios
suos taliter informare et dirigere in ea, ut melius et commodius
ipsius fructus acquirant : rectissima ratione et naturali
consuluit profectui suorum filiorum , huiusmodi genus Cibariorum
a quo abstineri debeant praescribendo et indicando. Nemo
autem dubitat carnes maioris et melioris nutrimenti , magisque
conducibiles et delectabiles esse naturae isti sensibili et corporali,
quam intendit Ecclesia ut per Ieiunium afflictetur , quam
aliae quae communiter comeduntur substantiae. Insuper compertum
est ova et lacticinia multum spiritus et sanguinis generare,
ut testes etiam sunt Medici. Quis vero eum iure culpaverit,
qui cum aliquem laudabilem fínem intendat, media taliaeligit,
quibus commodius et facilius finem illum consequatur ? Certe
non nisi homo brutalis, et qui nihil commune habet cum naturali
prudentia.
Haec est ergo caussa, cur Ecclesia praescribat et suis fidelibus
inhibeat nonnulla Cibaria, utputa , carnes, ova et lacticinia
, non

DE CIBORUM DELECTU. 159
ma, aut saltem in Hebdómada poenosa, quae Sancta dicitur, siccis
quibusdam Cíbariis utebantur , quas xerophagias nuncupabant,
quae nec coquebantur, nec assabantur. In Romana autem
Ecclesia et alus Occidentalibus et Orientalibus , in usu erant
herbae et pisciculi par vi simpliciter sumpti, sine ullis irritatoriis
condimentis, ut ipse usus declarat et Doctrina Sanctorum. Sed
et Pythagorei quosdam cibos sibi laudabiliter praescribebant, ut
Philosophica sobrietas melius acquireretur et conscrvaretur, carnes
non comedebant, a fabis etiam et alus intumescentibus abstinebant.
Non ergo potest esse superstitiosum aut Iudaicum,
quod recta ratione fit, et naturali cognitioni rerum innititur.
Habet etiam divinam auctoritatem , tum in lege naturae,
tum in lege Scripturae. Nam primis Parentibus legimus , certum
genus Cibarii fuisse prohibitum , puta fructum ligni scientiae
boni et malí. Deus enim inquit (a) : De ligno sclentiae boiú
et mali ni comidas. Nec illis indifferenter omnia Cibaria , sed
tantum herbas aut fructus arborum in primo illo statu concessit.
Ecce ( inquit Deus) (b) dedl vobis omnem herbam afferentem se-
men super terram, et universa ligua quae liabent in semetipsis semen
tem generis sui, ut sint vobis in escam. Et sub hoc praescripto duravit
genus humanum , quousque post diluvium facta est copia
Noe vescendarum carnium. In lege quoque scripta legimus delectum
Ciborum esse Deo placitum: nam Ángelus (c) qui apparuit
matri Sampsonis, antequam Sampson conciperetur, a vino
iubet eam abstinere et sicera, praedicens filium eius fore Nazaraeum.
Et mater illius Sancti Samuelis Prophetae , cum deprecaretur
Deum pro sterilitate sua , Deo promittit quod efficiet
(a) Genes. II. 17.
(b) Genes. I. 49.
(c) Iudic. XIII. 14.

i6o TERTIA PARS
ciet filium suum Nazaraeum. Erat autcm lex Nazaraei, abstinere
a vino, et ab omni quod inebriare potest.
Quod ergo Deus revelat esse faciendum, et Sancti promittunt,
et Deus ipse ducit acceptandum, ( máxime quod figurativum
non est , sed habet rationem moralem) non so!um laudabile
, sed imitabile est. Omitto quod Dominus Deuteronomii
XVI. 3. septem diebus Ieiunii panes azymcs iubet comedere
; et Eliac Sancto pañis subcineritius traditur ab Angelo.
Beatus Daniel ieiunans vinum non bibebat, ñeque carnibus sed
lcguminibus vescebatur, et interdum pane voluntarie privabatur.
Ego Daniel, inquit (a), lugebam trium hebdómada! uin
panem desiderabilem non comedi, et caro tt vinum non int
os meum. Ioannes Baptista ab ipsa veritate tantopere laudatus,
carnes nec pisces comedebat, sed locustas et mel sylvestre, ut
omnes Evangelistae testantur.
Habet etiam delectus Ciborum in Testamento novo ex Apostólica
Traditione suam auctoritatem (b) , quod plañe significatur
in Regulis Apostolicis L. et LII. Prima Regula sic habet:
Si quis Episcopus aut Presbyter, aut Diaconus, aut quis omn
Sacerdotali consonio , nuptiis, et carnibus et vino abstinuer
pterea quo mtns ad cultum pietatis reddatur exercitatior, s
abominationem , oblitus quod omnia pulchra valde, et quod
et foeminam Deus creavit hominem, sed diffamationibus lace
tiones Dei vocat ad calumniam , aut corrigitor, aut deponito
Ecclesia reiicitor: consimiliter et laicus. Seeundus vero Can
Si quis Episcopus, aut Presbyter , aut Diaconus , carnibus
no festivis diebus non utatur , non propter exercitationem
tum pietatis , sed per abominationem , deponitor. Hos eosde
ñones in uno comprehendit , et corroborat Sanctus Eleutherius
(a) Dan. X. 3. (b) Delectus Ciborum ex Traditione Apostólica.

DE CIBORUM DELECTU. 161
rius Papa , secunda Epístola sua. Idipsum decernente Synodo
Ancyrana , Canone XIV. quam íntentionem recte tenet Ecclesia
, quae ( ut dixi) a cibis non abstinet , quod putet illos
esse abominandos, aut Iudaica opinione immundos , ut calumniantur
adversara' ; sed ad çxercitationem Ieiunii et Abstinentiam.
Superest nunc , ut usu totius Ecclesiae ab ipsis Apostolis
continua successione usque ad nos promanante , Ciborum delectum
una cum sanctae Quadragesimae Ieiunio comprobemus.
Principio constat, Sanctum Timotheum Paulli Apostoli discipulum
yinum aliquando propter abstinentiam non bibisse, ut
colligitur ex Epístola ad eum missa (a) : Noli adhuc aquam pifare
, sed módico vino utere propter jrequemes infirmitates tuas. Petrus
Apostolorum Princeps , quod iam allegavimus , ut refert Clemens
{tí), pane et olivis solum propter abstinentiam fere quotidie
vescebatur.
Thelesphorus Apostolorum quasi coaetaneus (ut vidimus )
abstinentiam a carnibus in Quadragesima praecepit. Philo Iudaeus,
qui Apostólos vidit, et cum eis conversatus est (ut refert
Euscbius Libro II. de Eremitis illis a D. Marco cdoctis)
inter alia mirabilia quam de illis narrat , dicit : Cibum potumqut
nullus eorum capit ante Solis occasum, nonnulli post triduum in co
munionem veniunt cibi, quo scüicet edacior studiorum fames perurgea
máxime in diebus illis , cum passio Dominica solemniter celebratur, cu
Jeiuniis pernoctare, et lectionibus sanctis insistere solent, in ipsis diebu
térra recumbentes, vinum quidem nemo ne gustat quidem, sed nec quam
carnem, sed tantum aqua est eis poculum , et pañis cum sale velhysopo
bus. Haec ibi Eusebius ex Philone. Admirabilis ille Paullus quem
D. Hieronymus tanti facit, palmae fructibus vescebatur, et aqua
Tom. II. X et
í. Timoth. V. 03. (¿) Clon. Lib. VII. Rctojj.iit.

i62 TERTIA PAR S
et pane. Nota sunt quoque ea quae narrat idem Hieronymus in
Regula Capite XIII. de Sanctis illis Patribus Eremi, quos dicit
se vidisse, qui iuxta Syriam , quae Sarracenis coniungitur,
agebant, quorum alter per xxx. annos hordeaceo pane et aqua
lutulenta victitabat ; alter vero in cisterna veteri per dies singulos
quinqué massis caricarum sustentaba tur. Nemo etiam ignorat,
quae Augustinus ad Cyrillum de Laudibus Hieronymi refert
: Quatuor (inquit ) annos in eremo quasi cum fcris egit, et
ut ab Eusebio accepi, quinqué annis vinum et siceram non bibit,
ab omni esu carnium et piscium abstinuit, nec coctum nisi
in aegritudine , idquc vix comedit, cilicio sacco indutus: insuper
panno vilissimo se tegebat, stratum non novit nisi terram,
semel in die herbis vel fructibus vescebatur vesperi. Admirabilis
ille Hilarión , ut Hieronymus refert in Regula , paucis massae
caricis sumptis dumtaxat post biduum, aliquando post triduum
et quatriduum pascebatur. Tempus me descrerct, si omnia illustrissima
sanctissimorum virorum exempla in novo Testamento recensere
vellem , satisque est in confusionem horum Epicureorum ea
quae magis authentica sunt, attulisse. Quare ad doctrinam antiquorum
Patrum breviter super hoc expendendam accedamus.
Tertullianus Libro de Cultu Mulierum loquens de Christianis
exercitiis (d) : Quídam criaturas sibi interdicunt, abstinen
no et animalihus, quorum fructus nulli periculo aut sollicitud
cent, sed humilitatem animae suae in victus quoque castiga
immolant. ítem adversus Psychicos, qui discreptiones et delectus
Ciborum damnabant, dicentes Ieiunia deberé esse voluntaria et
non praecepta , ob id que deligebant sibi témpora Ieiunii ab Ecclesia
interdicta, totus in hoc est Tertullianus, ut scripturis et
ratione urgeat illos falso sentiré, liciteque et sánete Ieiunia Ciba-
(a) Tertullian. loe. cit.

DE CIBORUM DELECTU. 163
bariorumque delectus ab Ecclesia praecipi : Ecce ( inquit) con­
venio vos, qui praeter Pascha 'mimantes citra illos dies, quibus abla-
tus est sponsus, et stationum semiiciwúa interponentes , et vos inter-
dum pane et aqua victitantes, ut cuique visum est. Dcnique responde-
tis haec ex arbitrio agenda non ex imperio : movistis gradum exce-
dendo Tradiíionem, cum ea quae non sunt constituía obitis. Quale es
autem, ut tuo arbiírio permitías quod imperio Dei non das t Plus
humanae licebií volunlaíi, quam divinaepoíesíaíi ? Ego me seculo non
Deo liberum memini. Sicut meum est ultro officium faceré Domino,
sic indicere illius est. Non lanium obsequi ei debeo , sed et adulan : il­
lud enim imperio eius, illud arbitrio meo pracsto. Bene autem , quod
et Episcopi un'wersi plebi mandare ieiunia solent, non dico de industr
sed interdum ex aliqua solliciíudinis Ecclesiasúcae caussa.
Tria audis ab hoc pervetusto Doctore , Apostolorum fere
coaetaneo. Primum Traditione approbatum esse Ciborum delectum
, et Temporum Ieiunii praescriptiones. Secundo , quod
Christiana libertas non consistit, ut adversarii Ecclesiae carnaliter
docent, in rebellione et parvipendio Ecclesiasticarum et divinarum
institutionum , sed in libértate a peccato et secularibus
desideriis. Tertium, quod Episcopi potestarem habent praescríbendi
huiusmodi spiritualia de sollicitudine Ecclesiastica a
Deo sibi iniuncta , quae omnia superbi isti Psychici cum suis
progenitoribus negant. Meminit etiam hoc loco Tertullianus xerophagiarum
, id est, aridorum Ciborum esus, bis vel ter, qui
tune erat in usu apud Eccle-iam Africanam.
D. Athanasius expresse quoque approbat delectum Ciborum
Libro de Virginitate , afferens Danielis exemplum a nobis iam
citatum , una cum Tempore , quo in Ieiur.iis prandere debeat
illa virgo ad quam scribit, quam de huiusmodi rebus in hunc
modum docet : Tu vero in Ieiunio perseveraío , ieiuna toíum an*
X 2 num,

i6 4 TERTIA PARS
'num , etiam si milla cogat necessitas: hora vero nona diei
in hymnis et precibus perseveraveris, sume panes tuos consp
omnia pura quaecumque carent anima.
Magnus quoque Basilius Libro de Virginitate docens, qualia
Cibaria Virginibus ieiunantibus conveniunt , quosdam cibos
esse suapte natura ad libidinem irritantes , a quibus abstinendum
esse in Ieiunio docet. Non semina (inquit ) solum et legumina
, sed et olera non pauca sunt , quae non ad mansuetam
gubernationcm pietatis excrcitatori in alimoniam omnino
conducunt : ubi esum carnium latenter corpora perturbare affir-
Ittat, et salsa etiam cibaria pruritus corpori inducere , magisque
quam alias res ad coitum irritare. Ubi excludit etiam omne
nucum genus, tamquam libidinis irritatorinm. Nec aliam habet
Ecclesia , ut diximus , in huiu.'modi delectu Ciborum intentionem
, quam talia Cibaria fidelibus praescribere, quibus et
corpus magis castigent , et ad libidinem minus irritetur ; non
quod Cibaria damnet abominando naturas eorum , ut Regulae
Apostolorum nobis ostenderunt, ubi propter exercitium pietatis
ratum habuerunt delectum Ciborum. Unde facile eliditur adversariorum
calumnia , qua Ecclesiasticos viros apud vulgus male
traducunt quasi superstitiosos , putantes ad illos pertinere , id
quod Paullus ad Timotheum scribit , quod in novissimis diebus
erunt homines, qui prohibebunt abstinere a cibis quos Deus
crcavit ad pcrcipiendum. Quod ex eo evidenter cognoscitur ad
eos non pertinere , quia Apostoli ipsi hunc delectum introduxerunt.
Adde quod caussa quam ibi assignat Apostolus, qua isti
damnandi sunt, viris Ecclesiasticis convenire non potest. Dicit
en'm omnem creaturam esse bonam. Per quae verba satis declarat,
de illis dumtaxat loqui , qui a quibusdam creaturis abstinendum
esse putabant, naturam talium creaturarum execrantes

DE CIBORUM DELECTU. 165
tes tamquam.a malo principio procedentium , quod fccerunt
olim Gnostici, Marcion et Manichaeus. Et hoc modo exponit
Tertullianus Libro a nobis dudum allegato locos omnes , qui
delectum Ciborum videntur damnarc.
Epiphanius sanctam Quadragesimam approbans cum Massalianos
insequitur, varios ritus circa Témpora Ieiuniorum , et Cibaria
praescribit, nullum eorum reprehendens , sed magnopere
laudans, valoremque remissionis peccatorum eis tribuens. Quarta,
inquit (

i6ó TERTIA PARS
servare solet eadem Ecclesia, in hac Ieiuniis perseverans (*). Dominicis
vero diebus non ieiunat. Ceterum per sex dies ipsius Paschatis,
omnes populi in siccorum esu perseverant, pane inquam,
aqua et sale tune utentes ad vesperam : sed et pietatis studiosi
biduum , triduum et quatriduum nihil accipientes transmittunt,
et aliqui tota hebdómada usque ad gallicinium Dominicae illucescentis.
Et paucis interpositis : Sunt praeterea aliae preeminentes
vitae conversationes, quae in eadem Sancta Catholica Ecclesia
serrantur , eorum inquam, qui ab ómnibus carnibus abstinent,
et quadrupedibus, volatilibus, piscibus , oleo , cáseo,
alii a volatilibus solum , alii a piscibus solis. Et concludit: Unusquisque
autem secundum proprium laborem accipiet mercedem.
Ubi non solum meritum adscribit huiusmodi abstinentiis ex praecepto
factis, sed et his qui libértate animorum et consilio haec
faciunt.
Divus Basilius secunda Concione dogma pietatis appellat
Quadragesimam , ad cuius Ieiunium omnes invitat et monet, divites
, pauperes, mulieres, viatores, milites et pueros: Quando
quidem (inquit) revolutio temporis desiderabiles illos dk$
xit velut veteres nutrices, ipsos benigne omnes excipiamus, p
clesia , nes nutrias more ad pietatem nutrivit. Et infra : Nos
caro concupiscat adversus spiritum , et spiritus adversus
i^itur haec ínter se opposita sunt, subtrahamus carnis d
augeamus animarum robur , ut per Ieiunium victoriam
ctiones adepti, coronas abstinentiae coronemur. Haec Basili
tra hoc quod sanctam Quadragesimam commendavit , Ieiuniis
animarum robur augeri dixit contra carnis affectiones , necnon
debite ieiunantes coronas apud Deum promereri affirmavit.
Theophilus ille Patriaicha Alexandrinus, in Libris de Pascha-
. _ teT
{*) Diversi mores in delectu Ciborum.

DE CIBORUM DELECTU. 167
te , quos transtulit D. Hieronymus, nil frequentius inculcat, aut
commendat obnixius , quam sanctae Quadragesimae Ieiunium,
potissimum tamen in tertio Libro, tum Quadragesimae Ieiunium,
tum eius circumstantias magnopere commendat íidelibus. Quo
quidem Ieiunio Christianos dicit de daemonibus triumphare, et
praemia aeterna promereri , his verbis : Ieiunia rite celebremus,
gratia Domini triumphos nobis de sceleratissimis daemonibus pollicente
, ñeque diebus Quadragesimae , sicut luxuriosi divites solent,
vini pocula suspiremus: ñeque in praecinctu et praelio ubi
labor et sudor est necessarius, carnium edulio delectemur : crápula
quippe et ebrietas , et ceterae huius vitae illecebrae opulentissimum
animarum thesaurum exhauriunt, et sementem scientiae
Dei uberrimam sua admixtione surTocant. Qui legis praecepta
custodiunt, ignorant vinum in leiuniis, carnium esum repudiant,
et insatiabilem avaritiam Dei timore compescunt. Unde
de continentibus Scriptura quotidie clamitat , vinum et siceram
non bibet. Et paullo inferius: Non decet ieiunantes tempore
agonis et praelii vesci camibus, monente Scriptura ; affligetis
animas vestras : ñeque phasides aves sollicito labore perquirere
et gárrulas volucres, earumque pinguedinem hianti ingerere gulae;
nec investigare magni pretii coquos, qui ventris rabiem iure
multiplici et carnis contusione , diversoque Ciborum sapore
demulciant , fumantibus pateris nidore suo guturi blandientibus:
nec cum iniuria continentiae diversi saporis et odoris vina
quaerantur. Et allegat ad haec historiam Sancti Danielis a nobis
allegatam.
Yidisti Ciborum delectum multum faceré ad perfectionem
Ieiunii , ipsa natura rcrum hoc ipsum demonstrante , quae differentiam
facit ínter ipsas rerum facultates. Audi nunc eundem
Ieiuniorum Christianorum mercedem nobis promittentem : Qui
le-

168 TERTIA PARS
Ieiunia (inquit) imitantur in terris per continentiam , brevi et
parvo labore magna sibi aeterna conciliant pracmia , et multo
plus accipiunt quam oftcrunt, et futuri temporis gloria praesen*
tes angustias mitigat , quia in hoc stadio pro virtute pugnantibus
tínis erit aliquando certaminis : qui autem pugnam ineunt
contra vitia , et sapientiae disciplinis suas animas dedicarunt, regni
coelorum consequentur aeterna praemia. Hace Theophilus.
D. Hieronymus Epístola ad Lactam {a) : In Quadragesima co
nentiae vela pandenda sunt; ubi etiam iubet Virgíni olusculi
sci, et Epístola XXXIV. ad Paullinum : Sit vilis et vespertin
cibus tuus olera et legumina , interdumque pisciculos pro
cas deliciis. Hace ítem ipsa confirmat Synodus Carthaginens
quarta, Canone LXVI. ubi baptizandi sub abstinentia vini et
carnium iubentur baptizan. ítem Gerundensis, quae in Letaniis
mensis Novembris a carne et vino censet abstinendum, et Tolctana
IV. Capite IX. et VIII. quae sic habet : Quisquís sine
inevitabili necessitate et evidenti languore in Quadragesima carnes
comederit , communione privetur. Canone IV. Toletanae,
ubi prohibetur Alleluia tempore Quadragesimae cantari , assignantes
Patres huius prohibitionis rationcm , dicunt: quia tune
est opus fletibus ac Ieiuniis insistere, et corpus cilicio et cinere
induere, animum moeroribus deiieere , quae dicunt totíus
Ecclesiae consensu roborata esse. In summa, tota Ecclesia ab
Apostolis usque in praesentem diem in hoc est, ut Ecclesiastica
Ieiunia eo modo quo nunc Ecclesia praedicat , fiant grata
divinae maiestati ofricia per haec putans se exhibere.
Ecquis obsecro melius nosse potuit divinum beneplacitum
circa haec ? Hi ne seducti homines, qui heri aut nudius tertius
nati sunt , quos nescimus unde venerint, qui nihil aliud sub
u m-
(a) Hicronym. cit. Epist.

DE CIBORUM DELECTU. 169
umbra Evangelii, quam carnem et sanguinem spirant ? an Apostoli
Sancti, Martyres gloriosi , Confessorcs et Pontífices Deo
pleni, per quorum Doctrinam et exempla voluntatem Dei sacrosanctam
intellexit Ecclesia, et usque ín hodiernum diera ser-,
vare docet ? Et quis tam cervicosus est, qui negare audeat, et
improbare, quae tam sanctissima capita, qui cum Christo conversati
sunt , et cum eo iam regnant , non solum docuerunt,
sed et opere usque ad finem vitae confirmarunt et praedicarunt ?
Certe qui in hac re pernitiosis his novitatibus se sinit abduci,
carnis mancipium manifesté se ostendit, et Sanctis ómnibus adversum
se esse fatetur , qui ieiuniorum abstinentiis aliisque rigorosis
disciplinis viam illam arctissimam, quam Christus affirmat
ducere ad vitam, et approbaverunt et complexi sunt. Sed videamus
quid Ieiuniorum et abstinentiae adversarii ructant adversus
Ieiunia Christiana et Apostólica : nempe quod olim ructarunt
antecessores sui Psychici et Aeriani, Haeietici iam damnati.
Christus videtur improbare ieiunia et delectus Ciborum, quando
dicit (a) : Non quod intrat per os coinquinat hominem. Paullus
etiam Epístola ad Galatas videtur eos reprehenderé, qui dies observant
et témpora , et eos qui ad infirma et cgena elementa se
convertunt (b) : Regnum Dei non est esca et potus, sed iustitia et
pax, &c. Et alibi (c) : Omne quod in macello venit, mandúcate, ni­
hil interrogantes propter conscientiam. ítem: Omnis creatura bona e
nihil reiiciendum, quod cum gratiarum actione accipitur ; et alia si
milia , quae sonó dumtaxat vocis sancta Ieiunia videntur damnare
aut parvipendere , allegant contra Apostolicam de Ieiuniis Traditionem.
Tom.Il Y At
(a) Matth.XV. ii.
(¿) Román. XiV. 17.
(c) I. Corinth. X. aj.

i 7o TERTIA PARS
At salva res est, nam nec Christus damnat Ieiunia, qui suo
cxemplo et magisterio ea fieri docuit: ñeque Paullus Apostolus,
qui usque adeo de Ieiuniis gloriatur. Primus locus Christi nihil
contra nos facit: nam loquitur de Cibariis secundum suam naturam
consideratis, quae nemo Catholicus damnavit. Usus enim
rerum ad eum finem , ad quem sunt ordinatae , non est secundum
se malus : nemo tamen qui rectam rationem habeat, negare
potest aliquando ea quae sunt bona de se , male interdum applicari
posse ad usum : ut puta si aliquis propter delectationem
quae in cibis est, utatur cibis contrariis saluti corporis, aut excedendo
in qualitate , aut in quantitate. Vel potest esse malus
usus Cibariorum, quae bona sunt alias per se , quando huiusmodi
Cibaria non conveniunt statui et facultad accipientinm,
ut puta si rusticus vellet semper perdices, capos, aut phasianos
comedere. Quis enim dubitat creaturas omnes istas esse bonas,
et secundum naturam suam non inquinare posse comedentes ? Attamen
quia contra rectam rationem utitur eis rusticus, animam
eius coinquinant, quia comedendo eas praevaricatur. Sic est in
proposito. Sancti Apostoli prohibuerunt certa Cibaria ieiunantibus
, non quia mala sunt aut abominabilia , sed quia multum
conducunt ad paritatem et esscntiam Ieiunii, et ad corporis afflictionem,
quae in Ieiuniis praecipitur : et hoc equidem recta,
pia , et naturali ratione ducti. Quisquís ergo sine caussa, et máxime
ex contemptu Apostolici magisterii huiusmodi Cibariis usus
fuerit in diebus Ieiunii, peccabit proculdubio , quia indebite et
contra legem sumit quod non licet sumere , nec decet statum lugentis
et poenitentis , aut ieiunantis. Non esse autem illicitam
praescriptionem istam Ciborum , Paullus ostendit aperte Romanorum
XIV. Bonum (inquit) est non manducare camem , nec
bere vinum; atque generaliter omne id per quod proximus offen-
di

DE CIBORUM DELECTU. 171
di potest : tune enim malum est illi, qui per offendiculum manducat
cum magno proximorum scandalo in contemptum Apostolici
magisterii , prout isti novi Aeriani faciunt et docent faceré.
Nam quod ad verba Epistolae ad Galatas, insuper et aliud
dictum eiusdem Apostoli ad Romanos, Regnum Dei non est esca.
et potus,Scc. attinet: Tertullianus affirmat contra Psychicos,et
Augustinus, (¿z) illa deberé intelligi de observatione institutorum
legalium, in quibus Galatae collocabant flduciam et substantiam
pietatis, derogantes Iesu Christi beneficium. Putabant enim
Galatae , uti ex ipso argumento Epistolae constat, Christum sine
Moyse non sufficere ad Christianam iustitiam. In summa , duplici
nomine delectus Ciborum ab Apostólo damnatur (*):
quando fiducia et substantia pietatis collocatur in huiusmodi delectu
; aut quando reiiciuntur in ignominiam Creatoris, putantes
eos immundos, aut natura malos, ut Marcion, Tatianus, et
Manichaeus, a quibus quam longissime abest Ecclesia Dei, sciens
omnem creaturam Dei bonam esse; quae etsi Ieiunia quodammodo
doceat esse necessaria , non tamen in iis collocat substantiam
pietatis, quam scit in vita cordis collocari, puta fide , spe
et charitate. Aliud enim est esse necessarium ad aliquid consequendum
, aliud est pertinere ad substantiam illius rei: veluti medicina
corporalis necessaiia esse dicitur ad salutem cum corpus
infirmatur, non tamen in sumptione eius consistit substantialiter
ipsa sanitas. Omnino eodem modo contingit in Ieiunio, quod
medicina morbidae animae est, ut fassi sunt omnes Sancti.
Hoc quia non distinxerunt adversarii, putarunt nos falso iustitiae
Christi derogare: Atque huc videtur pertinere illud Apo-
Y2 sto-

i 7__ TERTIA PARS
stoli (d) : Ex¿r citado corporal}s ad modicum utilis est , p'nta
ad omnia valet. Quasi dicat, pietas ad omnes se extendit, ómn
bus est necessaria , nemo salvatur adultus nisi per illam. Ieiunium
autem , aut alia exercitatio corporalis non sic , quae per
comparationem ad pietatem , modicae utilitatis est, ceterum infirmis
est necessaria. Et quod Apostolus in illis non damnct opera
sed intentionem, ex eo patet: nam ipse Apostolus Hierosolymam
ascendit celcbraturus Pentecostem ; et alia ceremonialía
nullius tere utilitatis servavit, ut patet ex Apostolorum Actis.
Sed ñeque observationem dierum Christianorum illic damnat, sed
observationem gentilitiam, qua quosdam dies quasi nefastos cavebant
superstitiose, alias nec dies Dominica , nec sacratissima
Resurrectionis debuissent esse celebres , quae tamen tempestate
ipsius Paulli ab Ecclesia servabantur. Haec est summa argumentorum
sive nugamentorum adversariae factionis, repetere nobis
ea quae praedecessores sui Ecclesiae sanctae oblíque satis et pueriliter
obiecerunt.
Nunc paucis declaremus institutum Apostolicum. Ubi primo
vides praeceptum esse Ieiunium , id enim praecipiunt Apostoli
his temporibus fieri , quod divina voluntas indcteiminate servari
volebat: eo enim tendunt Apostólica praecepta , ut divina,
certo et determinato tempore serventur , quando affírmativa sunt.
Quod autem divinum ius praccipit, virtus Christiana est, non
tantum externa quaedam ceremonia. Quare quod in Canone Apostoli
iubent , Ieiunium est, id est, abstinentia Christiana , qua
caro afflictatur et concupiscentia reprimitur. Nec curo hic illam
diiricultatem , quam aliqui solent faceré, an Ecclesia praecipere
possit actum interiorem nec re. Crediderim enim , quando praeceptum
eius est determinativi.m praecepti divini inducentis ad
vir-
(a) I, Timoth. IV. 3.

DE CIBORUM DELECTU. 173
virtutem, posse actum interiorem praecipere: alias nullam virtutem
posse praecipere, quippc quae in actu interiori consistit. Praecipit
autem Sacerdotibus, ut attente et devote orent, quod sine
actu lar.dabili interiori perfici nequit.
Quo tit, ut qui in Ieiunii fraudem semel comedendo, tantum
cibi.et potus accipiunt, ut nullam carnis afflictationem sentiant,
ut qui Cíbariis magni nutrimenti et ad libidinem excitandam
aptis, nec non ad gulam notabiliter irritandam et explendam
scienter utuntur , non satis huic Apostólico praecepto se
conforment ; nisi consuetudo aut a maioribus iam dissimulata
licentia eos forte excuset. Quippe qui vidcantur substantialiter
non servare Ieiunium , hoc est, abstincntiam , et corporis castigationem.
Videtur enim quod materia huius praecepti non solum
sit comedere semel in die quomodocumque comederint aut
biberint fideles : sed quod sic comedant et bibant, ut quantum
est ex parte victus et potus, Corpus humilietur et affligatur : id
quod ex usu antiquae Ecclesiae tam Orientis quam Occidentis
satis comprobatur , quae hanc corporis castigationem non finem
praecepti remotum ( qui sub obligatione praecepti concludi nequit
, ut est veniam promereri et in contemplationem elevari )
sed materiam et substantiam reputavit. Adde quod tune adimpleretur
aliquod virtutis praeceptum per contrarium illius quod
praecipitur : quod nemo doctus credo affírmabit. Esto enim
quod peccando aliquis possit implere laudabile praeceptum, apponendo
malam circumstantiam aut finís, aut loci, aut tcmporis,
non potest tamen adimpleri per contrarium eius quod praecipitur.
Ule autem qui se ingurgitat cibis aut incalescit vino plus
aequo , apertam gulam per Cibariorum luxuriam exercet contrariara
abstinentiae , quae in Ieiunio praecipitur. rraetereo quod
nihil. videretur praecipere Ecclesia, nec aliqua in re divinum iu*
pro-

i 74 TERTIA PARS
promoveret, si tantum iubcretsemel comederc in die Ieiunii, imo
magis videretur praeiudicare : quia dum putant homines se praecepto
Ieiunii satisfacere per illum modum, non vere amplius ieiunant.
At iudicio maiorum ista relinquo.
Cum audis in Canone sacrosancto omnes teneri ad Ieiunium,
praeterquam si imbecillitate corporis impediantur, intellige non
esse tam latam exceptionem eorum qui ad Ieiunia non teñen -
tur, quantum eam faciunt nonnulli Doctores, volentes eos qui
•sine legitima caussa Ieiunium omittunt excusare. Nam et hic modus
theologizandi in usu est apud aliquos, rectitudinem Regulae
ad corruptos mores multorum contorquere, et non vice versa
mores corruptos ad iuris et rationis Regulam attemperare. Idcirco
volentes multas animas salvare, animas non salvant, et Regulam
perdunt, et ius corrumpunt. Non est enim in manu nostra
faceré de recto non rectum, nec decet veritatem in dolosis
stateris libran. Hoc dixerim , quia non video qua ratione ab
obligatione Ieiunii excipiantur adolescentes robusti et petulantes,
et multi alii propter frígidas alias quasdam occasiones, aut occupationes
voluntarias, quae faciliter possent omitti : aut propter
aliqua alia levia incommoda tot personas eximunt a Ieiunio,
ut vix supersit in Ecclesia , qui hanc sanctam abstinentiam
teneatur observare.
Cum vero audis communione privan sanctum Ieiunium infringentes
, intellige Sanctam Ecclesiam non solum daré consilium
in huiusmodi Ieiuniis, sed obligationis necessitatem imponere:
quae satis laudabilis est , cum ad meliora compellit, ac
subinde non leviter peccare eos qui haec sine caussa legitima quae
eos excuset, non observant. Privatio enim communionis numquam
imponitur ab Ecclesia pro levi crimine. Eandem poenam

DE CIBORUM DELECTU. 175
apponit Synodus Toletana iis (a), qui in delectu Ciborum peccant
in Ieiunio Quadragesimae.
Beatus quoque Hieronymus necessarium dicit esse Ieiunium
Quadragesimae (b) Epístola ad Marcellam : Nos unam Quadrage-
simam secundum Traditionem Apostolorum toto auno nobis congruo
iunamus , illi in anno tres faciunt (Cuadragésimas: non quod et totum
annutn, excepto Pentecoste , ieiunare non liceat , sed quod aliud sit
ex volúntate, aliud ex necessitate munus offerri. Ubi clare de necessítate
, et non de consilio Ieiunium Quadragesimae esse dicit:
Et quoties Augustinus et Ambrosíus in Concionibus suis in Quadragesimam
incidunt (incidunt autem saepissime) tamquam necessarium
videntur hoc Ieiunium commendare: quod si necessarium
est, consilium non est. Sed sufficiant haec de Ieiunio Quadragesimae
dixisse.
Ieiunium quod in quatuor anní Temporibus (*) Ecclesia celebrat,
Apostólica etiam Traditio est: nam Linum Beatum Successorem
Petri legimus ordines celebrasse in Ieiunio mensis Decembris,
quod unum est ex his quatuor leiuniis: et Calixtus
Primus ante mille ducentos annos hoc ipsum insinuat, qui huius
Apostolicae Traditionis in universali Ecclesia promulgator magis
quam institutor fuit, hoc modo in prima Epístola sua (c): Ieiunium
quod ter in anno apud nos celebran didicistis (ecce insinuat
antiquitatem Traditionis ante sua témpora introductae) convenien­
tes nunc per quatuor Témpora fieri decemimus , ut sicut annus per
quatuor volvitur Témpora , sic et nos, quatemum solemne agcmus Ie­
iunium per quatuor anni Témpora : et sicut replcmur frumento , vino,
oleo ad alenda corpora , sic repleamur Ieiunio ad alendas animas. Ubi
obiter nota , alimentum animae vocari Ieiunium Ecclesiasticum
ab
(a) Tolctan. Canon.IX.
(b) Hieronyui. Epist. IX.
(*) Ieiunium IV. Temporum.
(c) Calixtus Epist. I.

i 76 TERTIA PARS
ab hoc Martyre sacratissimo. Quare non est externa quaedam
ceremonia Ieiunium ab Ecclesia receptum. Sed redeant iterum
praecipui Cañones Apostolici, et Traditiones sacrosanctae.
CANON vr. Quod Episcopus aut Presbyter seculares et publicas
caussas non agat, alioqui deponatur. Quem Canonem Petrus
Apostolus in ordinatione Clementis invulgat et renovat, Episcopis
et Presbyteris iubens , ne mundanis et secularibus ímplicentur
negotiis, sed tantum orationi et pracdicationi vacent»
et de salute animarum suae Ecclesiae sint solliciti. Hunc etiam
tertium Carthaginense Concilium ínter suos Cañones posuit, et
Gratianus Distinctione LXXXVIII. allegat, id quod multorum
Episcoporum ambitio magno suae conscientiae periculo, et subditorum
damno hodic non observat.
CANON VII. Ne Pascha et Resurrectio Dominica ante Aequinoctium
veníale celebretur.
CANON XI. Quod nemo in una domo cum excommunicatis
oret, id qüod tota servavit Ecclesia : quae Regula secunda
est in numero Decretorum Synodi Antiochenae secundae , ante
mille et centum annos celebratae.
CANON XII. Quod excommunicatus in una Ecclesia , in alia
síne formata , hoc est, literis commendaticiis sui Episcopi, non
recipiatur sub anathematis poena. Hunc Nycaena Synodus prima
et magna tertium inter suos Cañones facit. ítem octava Synodus
Constantinopolitana , et Carthaginensis tertia inter suos
etiam commendat: et nonnihil ex eo mutuatur Canon XV. Sardiccnsis
Concilii , et nunc hodie servatur fere in ómnibus bene
rectis Ecclesiis.
CANON XIII. Quod Episcopus non transferatur de sua Ecclesia
ad aliam , nisi propter maius animarum lucrum : id quod
promovendorum ambitus, et promoventium aliquando mala líber-

DE CIBORUM DELECTO. 177
bertas, in multis hodie Ecclesiis non servant. Hunc Canonem salubcrrimum
praefata Synodus Antiochaena secunda XXI. suorum
Decretorum Capite renovavit. Itidem et Synodus Chalcedonensis
Canone XV.
CANON XIV. Quod Presbyter aut Diaconus absque sui Episcopi
copia propriam Parochiam non dimittat , ñeque absens
fíat. Quod tempestate nostra nonnullorum Episcoporum negligentia
, et Romanensium Clericorum exemptiones et privilegia,
in multis contra Apostolicam Traditionem male invertunt.
CANON XXVIII. ítem ut nemo per pecuniam ascendat ad
Presbyteratus et Diaconatus ordinem , alioqui ordinatus et ordinator
a gradu deiiciantur, et a communione modis ómnibus abscindantur,
sicut Simón Magus a Petro. Quod ncscio an recte
servetur a nonnullis. Nam praetextu Chartarum, Bullarum,
et Testimoniorum exactiones fiunt iniquae, et contra Traditiones
et Evangelium. Praecipue autem nonnulli Titulares Episcopi
a vetcri Ecclesia non multum cogniti de isto vitio sunt notati.
De his loquor qui nihil habent redditus unde sustentcntur,
nisi quaecumque ab his, quos ordinant quasi pactione quadam
corradunt contra divinam legem et Apostólica instituta. Hanc
Rcgulam Apostolicam percelebris Chalcedonensis Synodus Generalis
magnis etiam poenis innovavit Canone II.
CANON XL. Quod Episcopus res Ecclesiae in potestate habeat,
et arbitrio suo regantur. Id quod Canone XVI. Chalcedonensis
Synodi ratum habetur, et Canone VIII. Gangrensis, et
Gratianus allegat Caussa XII. Quaestione I.
CANON XLV. Quod Episcopus et Presbyter Baptisma et Sacriticium
Haereticorum non permittat in sua Ecclesia , alioqui
communione suspenditor.
CANON XLVII. ítem quod nemo laicus uxorem propriam cx-
Tom. II. Z peí-

i 78 TERTIA PARS
pellat, ñeque dimíssam ab alio ducat , alias a communione segregator.
Id quod legibus fírmissimis Pontificum Romanorum in
Ecclesia inviolabiliter servatur.
CANON XLVIII. Quod Episcopus aut Presbyter, qui non baptizaverit
in nomine Trinitatis, deponatur.
CANON LI. Quod Episcopus aut Presbyter eum qui a peccato
revertitur, recipiat, et non reiiciat ; ct si non reccperit?
deponatur. Quem Canonem contra Novatum Synodus D. Fabiani
Martyris confirmavit. ítem Cornelii Successoris eius, et
D. Cypriani Decretum stabilivit : nec non Synodus séptima septuagesimum
septimum inter suos Cañones ponit.
CANON LXIII. Quod nemo Clericorum cum Iudaeis oret in
Synagogis , ñeque ab Haereticis ordines recipiat.
ítem de servís non ordinandis octogésimo primo Canone sic
decernunt. Servi si in Clerum promoveantur citra dominorum
•voluntatem, hoc ipsum operatur redhibitionem. Si quando vero
servus gradus ordínatione dignus videatur, qualis et noster Onesímus
apparuit, et domini consenserint, manuque emiserint,
et a domo sua ablegaverint, efficitor. Haec Apostoli. Quae ideo
ad verbum posui , ut id quod paullo ante dicebamus de horum
scilicet sanctorum Canonum non contemnenda auctoritate,
confirmetur.
Hactenus de Regulis Apostolorum, quae subsequentium Episcoporum
institutis roboratae sunt, et hodie in bene rectis Ecclesiis
observantur, dixisse sufficiat, quorum bonam partem multi
Sancti Patres agnoverunt, et reverenter susceperunt, ut scias
non levem rem esse Apostolicum a nobis saepe allegatum magisterium.
Sunt praeter eas, quas in superioribus adduximus,in Episto-
lis,

DE COELIBATU. i 7 9
lis D. Clemetitls Traditiones minime floccipendendae , quae nec
antiquitate potuerunt obliteran, ñeque haeretica pravitate convelli,
quorum praecipua est de sacro Coelibatu, a novatoribus
nostri temporis, ut a Ioviniano olim damnato haeretico frustra
impugnata. Traditío Apostólica sic habet.
§. XVII.
TRADITÍO DE SACRO COELIBATU.
Clemens in secunda Epístola sua.
AD Dominica mysteria tales eligantur , qui ante ordinationem
——í coniuges suas non noverunt. Quod si post ordinationem contig
rit ministro proprium invadere cubile uxoris, sacrarii non intret lim
na, nec sacrifica portitor fiat, nec altare contingat, nec ab offeren-
tibus holocausta oblationem suscipiat , nec ad Dominici corporis po
tionem accedat, nec aquam Sacerdotibus porrigat ad manus, sed Ost
forinsecus claudat, et minora agat ofjicia, nec urceum sive Calicem
altare ferat. Non est quod rciiciant adversarii Coelibatus legem,
de novitate eam falso notantes, quasi a Siricío Pontífice , aut
Innocentio Secundo institutam. Quandoquidem D. Clemens Petri
Discipulus et Successor ex mente eius nobis eam promulgat.
Dicit enim in fine Epistolae , quod hanc Traditionem cum alus
a D. Petro tradente audiverit, quae non solum arcet eos qui
volunt Sacerdotes fieri, a contrahendo matrimonio, sed coniugatos,
Sacerdotes crea tos, ab uxorum congressu inhibere videtur
: quod adhuc magis durum aut ímpium adversariis videbitur.
Sic enim novi isti Apostolici legem Coelibatus appellant,
quos nos vice versa ostendemus Scripturis et ratione, et Apostólica
Traditione , et omnium Sanctorum consensu, non solum falsum
dicere , sed ipsa impietate nequiores esse, et carne crassio-
Z 2 res*

i8o TE R TIA PARS
res. Quod ut commodius et distinctius patere possit, per Artículos
procedemus.
§. XVIII.
PRIMUS ARTICULUS.
Coelibatus non repugnat naturae humanae adhuc sine
Spiritus Sancti.
DAri potest in aliquo vel aliquibus hominibus tam frígida
complexio, aut tam innata morum austeritas , tamquam
ad res serias et speculationem propensa , tam frugalitati et temperantiae
dedita , et denique consuetudo in iis ómnibus tam Ionga
et firmata , ut in eo nulli aut leves insurgant motus libidinis,
aut facile cum insurrexerint, iis adiumentis, longo et firmato
consuetudinis habitu , quo in oppositum inclinantur, supprimant
et non multum difficultcr refrencnt. Nec est quantum
ad hoc meo iudicio maior repugnantia in hominibus, quam in
avibus et quadrupedibus. Quippe quae in eo quod viventia sunt,
et animalia hoc habent nobiscum commune, ut ad generationis
actus inclinentur, ut Aristóteles docet, et Commentaria II. de
Anima. Videmus autem in vivariis bestiarum , ncnnumquam feminas,
aliquando mares per muiros annos absque alterius sexus
consorte vivere , et sine perceptibili damno usque ad finem perdurare.
Itemjn aviariis et cavéis , magnas aves, mediocres et
parvas absque accessu ad suae naturae comparem etiam vitam
sine incommodo sensibili transigcre conspicimus.
Nonnulla etiam exempla hominum narrant nobis auctores
non contemnendi , quae non oportet credere prorsus esse mendacia
, ut de Vestalibus Virginibus , de Viduis Africanis Cereri
dicatis, quarum Tertullianus meminit Libro de Cultu Mulierum.
Rur-

DE COELIBATU. 181
Rursus de filia Pythagorae, de decem aut tredecím Syblllis, de
Platone, Hypolito, Hcsaeis, quibus in hac parte tantum tribuit
Iosephus libro Antiquitatum , ut Coelibes eos semper fuisse contendat.
Rursus Valeria sóror Messalorum numquam persuaden
potuit, ut post defunctum Servium maritum suum (quamvis invenís
vidua esset) alium virum cognosceret. Arthemisia quoque
usque ad insaniam excolere viduitatem visa est. Dido Carthaginensis,
de cuius castitate multa narrat Augustinus, Coclebs omnino
praedicatur, postquam primum maritum amisit, ut Hieronymus
dicit Epístola ad Geruntiam, quamvis Virgilius de Aeneae
amoribus infamet. Haec sive sint vera , sive falsa, non cu~
ro : credibile tamen est aliquod istorum exemplum esse verum.
lis vero quis dicet donura Spiritus Sancti adfuissc? nisi donum
Spiritus Sancti extendas in tantum, ut inclinationes et aptitudines
naturales, et affectus nimios dicas esse Dei gratiam , in quo
nolo muí tum morosus esse.
Quia tamen ista vix aut nunquam accidunt, et conveniunt
hominibus, nec possunt multis naturalíter accidere , providentia
divina hoc disponente pro speciei humanae conservatione ; Salomón
dixit de se et de multis et pene ómnibus (a) : Non posmm
esse conúnens nisi Deus det. Adde quod cum potentia generandi
ordinetur ad conservationem speciei, et non ad conservationem
individui, sicut aliae facultates et operationes in nomine,
non repugnat, quod salva substantia individui ab actu huius facultatis
et potentiae privetur homo. Et quid si quodammodo pugnet
virtus haec coelestis cum animalibus inclinationibus ? Num
ob id institutio huius sanctae virtutis erit damnabilis, quae naturae
rationali qua praediti sumus, tam mire congruit? Imo eo
ipso, quod de animalibus istis motionibus palmam refert atque
vi-
(a) Sup. VIH. ai. *"

iSz TERTIA PARS
victoriam , laudabilior et pretiosior est: gratia namquc excellentior
et potentior est natura, per quam homines tales evadunt,
ut angelicis substantiis assimilati animales motus vincant, et de
carne gloriosum triumphum reportent. Si enim certa esset haec
regula , quod omne id quod appetitui nostro (ratione adhuc naturali
minime repugnante) quodammodo adversatur, minime admittendum
est ; reiicienda essent statim tamquam mala omnia
consilia Christi, et non liceret Evangelium servare, aut evangelicam
vitam profiteri. Nam ipsa natura instigante inclinamur
ad odium inimicorum , ad propulsandas iniurias, ad resistendum
incommodis nostris, et ad vitam privatam et commoda
nostra : et tamen evangélica perfectio (quae gratia Mediatoris
Iesu Christi hominem reformat in melius, adeo ut naturae corporalis
quasi oblitus purissimam et coelestem vitam agat) aliud
iubet et consulit esse faciendum.
Nec oportet adhuc philosophice loquendo omnem inclinationem
naturalem aut animalem appetitum ad actum et usum rcduci
ab unoquoque individuo illius speciei, cuius est talis inclinado
aut appetitus. Ignis enim et quaelibet pars eius appetitum
habet et inclinationem ad sursum ascendendum et calefaciendum,
non tamen quaelibet pars ignis ascendit aut calefacit, ut patet
de illa quae convexo Coeli immediata est. Similiter stirpes multae
sunt et animantia , quorum omnium inclinado aut appetitus
singulatim in actum et usum perpetuo minime deducitur, casu
aut consilio hominum, aut Dei providentia , aut aliqua alia
caussa impedientibus; sed sat est, ut Philosophi recte docent super
primum Coeli, quod talis appetitus et inclinado in usum
deducuntur a multis eiusdem speciei individuis.
Sed dimittamus animalium naturam et externa exempla , cum
quibus parum commercii est veris Christianis. Sat est nobis quod
si

DE COELIBATU. 183
si naturac repugnaret Coelibatus, non esset possibilis nobis per
gratiam continentia. At Christus ipse naturac auctor eam nobis
cónsulit: Qui potest, inquiens capere, capiat. Aliqui ergo sunt
qui possunt hoc dono gaudere. Sed ñeque Apostolus (b) spiritu
Dei ductus illam consuluisset. Legimus autem, et ipsa etiam experientia
Ecclesiam docuit de multis, qui hac virtute praecellentes
fuere tam in statu naturae quam scripturae et gratiae: Virgo
enim fuit Abel, Melchisedech, Virgo Elias, Virgo Hieremias,
virgo Elisaeus et Virgo Daniel, et filii Prophetarum , ut referunt
Ignatius et Hieronymus, alter in Epístola ad Philadelphíenses,
alter contra Helvidium et Iovinianum : et Virgo deníque
fuit Ioannes Baptista. In novo vero Testamento Virgo fuit María
, Virgo Christus Iesus, Virgines filii Zebedaei, ut Epiphanius
affirmat contra Vallesios, et Hieronymus et tota Ecclesia
sensit de Ioanne Evangelista. Virgines aut Continentes alii Apostoli
, Virgines filiae Philippi, de quibus in Actis Apostolorum
et Eusebio fit mentio. Virgo aut Continens Marcus Evangelista,
et examina illa Sanctorum Eremitarum ab eo edocta et instituta
, de quibus tam admiranda refert Philon Iudaeus, et Eusebius
libro suae Historiae (c) , et quorum exemplis illustrissimis
Sancta Mater decoratur Ecclesia.
§. XIX.
SECUNDUS ARTICULUS.
Quod Coelibatus non sit contra Verbum Dei nec Ius naturae,
imo divinitus sit introductus.
IMpugnatores castitatis carnaliter sapientes locos quosdam Scripturae
adferunt, quibus impugnant Evangelicam hanc virtu-
(a) Matth. XIX. 11.
[b) I. Corinth. VII. ac.
(c) Eusebius Libr. II. Hist. Eccl.

i8 4 TERTIA PARS
tutem crassa quadam Minerva intellectos, quibus oliin Cyprianus,
Tertullianus, Hieronymus, Augustinus , Basilius, Divus
Epiphanius, et Sancti alii Doctores responderunt. Nam illud Geneseos:
Crescke et multiplicamini, ct replete terram; longe alite
lexit Cyprianus Tractatu secundo de Habitu Virginum, quam isti
putant deberé intelligi: qui comparans legem istam primaevi sta-
'tus hominis ad Christi consilium de Coelibatu et perfectione Evangélica
, sic exponit (a) : Prima sententia crescere et generare
pit, secunda ad continentiam suasit. Cum iam refertus est
mundus impletus , qui capere continentiam possunt, spadon
ventes castrantur ad regnum. Nec hoc iubet Dominus, sed h
nec iugum necessitatis imponit, quando monet voluntatis a
berum. Sed cum habitaúones multas apud Patrem suum ess
lioris habitaculi hosp'uia continentibus demonstrat: habitá
Hora , vos (Virgines) petitis, carnis desideria castrantes, ct
gratiae praemium in coelestibus obtinetis. Et infra : Apostoli
quem Dominus vas electionis suac dixit, quem ad promenda
coelestia Deus misit. Primus homo (inquit) de terrae limo
de Coelo. Qualis ille e limo, talis et qui de limo : et qualis c
tales ct coelestes. Quomodo portavimus imaginem eius qui
portemus et imaginem eius qui de Coelo est. Hanc imaginem
portat, portat integritas, portat sanctitas, portat ct ventas.
Hic aperte vides, praeceptum illud : Crescite et multiplica
ni, non eo modo pertinere ad statum gratiae quo pertinebat ad
statum naturae primitus institutae. Principio enim necessaria crat
ómnibus procreado filiorum , propter multiplicationem et conservationem
speciei: nunc autem cum humana species sit sufrlcicn
ter multiplica ta , nec desint, imo innumeri sint qui huic rei
invigilent, non opus est ut haec lex omnes constringat, máxime
(a) Cypr. ioc. cit. tract. II.
ni

DE COELIBATU. 185
ín Christiana vocatione, quae puritate coelcsti qua praedita est,
omnem excedit naturam , in qua virginitas repievit paradysum.
Quare deficiente fine legis, mirum non est, si legis vis et obligatio
spiret, et non omnia individua obliget: nec est timcndum
quod omnes fiant Coelibes, quia non omnes capiunt verbum istud.
Recte dicit Hieronymus contra Helvidium tractans hancsententiam,
et loquens de Patriarchis et coniugiis ipsorum (a). Pro conditiont
temporum aliae illi subiacuerunt sententiae, et alten nos, in quos fi­
nes seculorum devenerunt : quia dum lex illa permansit, crescite et m
tiplicamini; et maledicta sterilis , quae non parit semel in Israel, nubebant
omnes et nubebantur. Cum vero vox illa pertonuit, tempus
Ireviatum est, reliquum est, ut habentes uxorem tamquam non haben
tes sint; quia qui sine uxore est, cogitat, quae Dei sunt, quomod&
placeat Deo, aliter (scilicet) res se habet.
Eumdem intellectum patitur locus alius eiusdem Génesis, in
quo volens creare mulierem , dixit: Non est bonum hominem esse
solum ; quia si solus fuisset creatus, species non multiplicaretur.
Propter quam caussam permissa est olim Sanctis Patriarchis polygamia
: nec exempla veteris legis adducenda sunt ad propositum
, etsi non defuerunt in ea qui hanc virtutem excoluerunt;
tum quia in nova lege non est illa necessitas; tum etiam quia
maior est nunc gratia et ampliora Spiritus Sancti dona. Denique
sententia illa alio Scripturae loco satis accommode temperatur; dicit
enim Apostolus (b) : Bonum est hominem mulierem non tangere.
Multum certe debetur his nostrae tempestatis proletariis Apostolis
, quibus tantum curac est de multiplicatione speciei, ut pactiones
quas libere Deo fecerunt, non solum temeré rescindant,
sed et alios ad hoc faciendum impellant, non contenti semel concubinas
praetextu matrimonii duxisse (et eas quidem, quae simi-
Tom. II. Aa li
(a) Hicronym. Epist. IX. contra Helv. (¿) I. Corinth. VII. i.

T86 TERTIA PARS
li voto adstrictae I)eo sacratac erant contra omne fas et nefas)
verum ter aut quater nuptias itcrant, contra omnem Christianam
modestiam.
Fatcor ínter nos quoque raros esse qui hac virtute praepolleant,
ct eam , ut decet, exerceant: sed aliud est virtutem aliquam
operatione complere, aliud de virtutis excellentia bene sentiré.
Praedicat Ecclesia Coelibatum , et sacerdotali ordini mérito
fecit annexum; neminem absolute cogit ad eum, utpote quae
optíme norit propriis viribus ab homine non posse impleri : cogit
tamen eos, qui libere huic statui per votum voluntarium se
addixerunt, ut promissum adimpleant. Ceterum admira tur et
suadet hanc sanctam et Evangelicam virtutem, et cum sponso
suo invitans dicit : Qui potest capen capiat , nemini dissuadens,
neminem deterrens ab ofíicio sanctae virtutis, imo omnes ad meliora
charismata et excellentiorcs virtutes aemulandas per Scriptu»
ram et exempla Sanctorum incitat : non ut carnis isti Apostoli,
qui Scriptis, Concionibus et exemplis suis corruptissimis sacrum
Coelibatum infamant et inhonorant: de hoc enim est quaestio,
pro hac virtute pugnant viri Catholici et Ecclesiastici, quam liect
pauci assequamur, omnes tamen veneramur et admiramur.
Nec desunt hodie in Ecclesia per gratiam Dei, qui mortificatiorti
cainis invigilantes , huius triumphalis virtutis compotes facti
sunt.
Alius locus Apostoli, in quo videtur ¡libere (a) : Ut unusquisque
propter fornicationem suam uxorem habeat, ex verbis ipsiu
Apostoli potest exponi. Nam cum ipse suaserit Coelibatum , et
omnes nomines velit esse sicut ipse erat in continentiae statu : et
de Virginibus etiam consilium dederit , qui fieri potest ut absolute
praecipiat omnes uxorem ducerer" Implicaret enim se Aposto-
I « - , - -III. I
(

DE COELIBATU. 187
stoliis, et manifestó sibi ipsi contradiccret. Nam contra praeceptum
non admittuntur consilia ; ñeque consilia recta praeceptis
contraveniunt, imo ipsa praecepta perficiunt. Quare ad solutos
loquitur hic Apostolus, qui carnis tentationibus numquam non
succumbunt.
Haud aliter interpretandus venit locus ille ab adversariis toties
decantatus: Melius est nubere quam uri : Melius enim dixit
comparatione deterioris: nec dixit melius est nubere quam Coelibem
esse, pugnaret enim manifesté secum Apostolus, quippe
qui dixerat: Patrem, qui matrimonio non iungit filiam suam virginem
, melius faceré , quam qui matrimonio tradit. Et de vidua
quoque afrimavit, quod beatior erit, si sic permanserit, quam
si denuo nupserit Unde Hieronymus contra Iovinianum (a):
Talle ardorem libidinh, et non erit melius nubere : melius igitur est
ad comparationem deterioris, sicut melius est habere unum pedem
quam nullum. Ñeque uri accipitur illic, ut adversarii putant,
pro eo quod est ten tari, alias Paullus continens non fuisset,
utpote qui stimulum carnis habebat, a quo et collaphizabatur
et tentabatur saepissime , ac subinde nulli Sancti attentarent
usque ad íinem vitae sanctam continentiam conservare , quibus
tam frequentes erant carnis tentationes, ut nihil magis obvium in
eorum historiis invenías, sed superabant et vincebant, et de carnis
illecebris glorióse triumphum reportabant spiritus Christi virtute
confortad atque roborati , orationi insistentes, corpus rigidis
abstinentiis et ieiuniis domantes, animam vero Sacris Lectionibus,
et Sanctorum Virorum exemplis roborantes. Sine labore
enim virginitatem habere aut possidere, aut inusitati et divini privilegii
est, aut non est laudis et virtutis, sed naturae. Unde non
satis evangelice ab aliquibus consulitur, ut tune sacrum Coeliba-
(a) Hieronym. loe. cit.
Aa 2 tum

i88 TERTIA PARS
tum amplectantur, cum senio confectos leves aut nulli motus
carnis pungunt. Uritur ergo non qui tentatur, sed qui prope semper
succumbit tentationibus carnis, et qui earum occasionibus
delectatur. His dicit Apostolus (si liberi sunt) conducibilius esse
nubere , quam vaga et indissoluta luxuria distrahi, ob idque
praecipiebat Apostolus iuniores viduas nubere.
Et multo minus facit contra sacrum Coelibatum , locus ille
alius Apostoli (a) : Oportet Episcopum esse unius uxoris virum
magis videtur probari Coelibatus per ipsum : nam non praecipit
ibi Apostolus Episcopis id, cuius oppositum ómnibus alias consuluit,
máxime Episcopo, in quo maior requiritur vitae puritas,
et abstractio a carnalibus et secularibus curis; sed quia in principio
nascentis Ecclesiae non tot erant Coelibes, qui sufficienter
possent munus Episcopatus obire, mariti interdum ad régimen
Ecclesiae assumebantur, a quibus illud exposcit Apostolus, ne
sint polyga mi, hoc est, incontinentes. Polygamia enim manifestum
signum incontinentiae est, ideo in Ecclesia in despectu semper
habita fuit, nec benedicuntur a Sacerdotibus qui nuptias repetunt.
Et lege etiam Ecclesiastica cautum est ex hoc Apostoli
praecepto deducta, ne bigami ad Sacerdotium assumantur , ut
patet ex Titulo de Bigamis.
Esse autem tempore Apostolorum Episcopos et Sacerdotes
Coelibes, ex ipsis Apostolorum Regulis colligi clare potest. Nam
in trigésimo nono Canone, qui de testamento Episcoporum facit
mentionem , ubi faciunt Apostoli copiam Episcopis legandi
res suas, hanc assignant rationem (b) : Quia nonnumquam uxorem
liberos, aut servos , aut cognatos habent. Ubi bene nota non solum
non omnes Episcopos esse coniugatos tempore Apostolorum , sed
et raros esse qui Coelibes non essent. Canon tamen XXV. cla-
rius
(a) I. Tlmoth. III. 2. (¿) Canon Apostolorum XXXIX- "

DE COELIBATU. 189
litis hoc exprimit, non solum de Episcopis, sed etiam de Clericis;
cuius verba sunt (a): Ex his qui Coelibes in Clerum pervene*
runt, iubemus vokntes uxores accipere, Lectores et Cantores solos. Sic
enim ad verbum e graeco transíatus habet Canon iste, qui satis
clare indicat Coelibes tempore Apostolorum ad Clericatum et
Sacerdotium assumi, solisque gradibus inferioris Cleri, ut uxores
accipiant post ordinationem, permitti. Et si uxorem habere
iuberentur Episcopi, Ioannes Apostolus in peccatis semper vixisset,
qui virgo permansit, Apostolus et Episcopus meritissimus
totius Asiae. Ineptus Episcopus fuisset Clemens, Anacletus, Ignatíus
, Dionysius et Timotheus, qui omnes Discipuli Apostolorum
fuerunt, et Coelibes fuisse constat. lilis ergo verbis Apostoli continentia
magis commendatur, quam matrimonium praecipiatur,
et hunc locum sic intellexerunt omnes Sancti et tota Ecclesia.
Quod laudabilis sit et Deo gratus Coelibatus.
ISaiae LVI. (b) Haec dicit Dominus Eunuchis : qui custodierint
Sabbata mea, et elegerint quae ego volui, et tenuerint foedus meum,
dabo eis in domo mea et in muris meis locum , nomen sempiternum.
Quae verba D. Basilius Libro de Yirginitate , de his qui voluntarle
propter Regnum Coelorum se castrant, intellexit: ítem
et D. Hieronymus. Christus autem Redemptor noster (c) tres
differentias ponit Eunuchorum : Sunt Eunuchi qui de matris útero
sic nazi sunt; et sunt Eunuchi qui facti sunt ab hominibus ; et sunt
Eunuchi qui se ipsos castraverunt propter Regnum Coelorum. Et adiicit:
Qui potest capere , capiat. Ex quo loco dúo clare colliguntur
: alterum , Coelibatum esse laudabilem , nam non posset a
(a) Canon Apostolorum XXV.
(¿) Isai. LVI. 4.
sum-

i 9o TERTIA PARS
summa veritate commendari , nisi ciusmodi rcs essefe: alterum,
quod ad Regnum Coelorum acquirendum iuvat christiane obscrvatus.
Rursus Apostolus (a) : Voló autem omnes homines ess
cut me ipsum , sed unusquisque proprium donum habet ex De
quidem sic, alius vero sic : dico autem non nuptis et viduis
est, si sic permanserint sicut et ego. Ex quo loco satis clare con
vincitur, Apostolum Paullum fuisse Virginem, aut saltem continentem:
nec voló hac in re multum morosus esse. Scio lgnatium
et Eusebium affirmare, eum non fuisse Virginem , sed coniugatum,
quamvis Hieronymus, et Epiphanius, et fere omnes
contrarium ex hoc loco non sine apparientia affirment. Satis nobis
est quod hic de se loquatur , veluti si uxorem non haberet,
nec inter coniugatos se numerat. Si igitur bonum est manerc
sine coniugio, laudabile subinde erit, et si Christiana intentione
íiat, meritorium erit. Quid ni ?
Quo fit, ut obliqua , haeretica et prorsus damnata glossa
sit, quam adversarii illi loco Gcncseos assignant , non est bonum
hominem esse solum, dicentes malum esse uxorem non ducere,
quia quod Deus Omnipotens dixit, ut creationem speciei
humanae perfectam faceret, illi ineptissime detorquent ad coniugium,
dicentes: non esse bonum hominem esse sine coniugio:
cuius omnino contrarium dicit hic Apostolus, ut videas quam
sint Paullinj hi novi Evangelistae. Adde quod non continuo sequitur
, quod quidquid non est bonum , ut subinde malum esse
debeat: non enim sunt bonum et malum contraria immediata,
ita ut ex negatione unius, liceat inferre positionem alterius.
Quod si bonum est sic esse, ut Apostolus dixit, curri non sit
corpori bonum , restat ut sit animae proficuum. Et paullo post:
De Virgiríibus praeceptum Domiú non habeo , consilium a
(a) I. Corínth. VIL 7.
tam-

DE COELIBATU. 191
tamquam misericordiam consecutus a Domino , qui subiungens caussam
sui consilii, addit! Mulkr innupta et virgo, cogitat quae. Domini
sunt, ut sit sancta corpore et spiritu , quod D. Basilius perpendens
ait (a) : Deo placeré velle , nihil aliud est quam seipsum
laudatum et beatum , et similem ipsi efficere. Adest fructus praecipuus
Christiani Coelibatus, ut scilicet in utraque natura corporis
et animae homo sanctificatus, Deo indivulse adhaereat. Propter
quod subiungit Apostolus (b): Hoc autem ut vobis utile propono,
non ut laqueum iniicio , ¿ÁA« itgos TO tvax Y
M-" *«/ ivjta.pífrctr rS xvcíu
«•xiíi

i 92 T.ERTIA PARS
la centum quadraginta quatuor mulla, qui emptl sunt de té
sunt (inquit) qui cum mullerlbus non. swit coinquinad , Virg
sunt. Cum enim canticum illud novum , non aliud designet nobis
quam specialem beatitudinem , quam Virgines ex trophaco
carnis suae meruerunt; consequitur Yirginitatem ipsam gratiosam
et meritoriam esse apud Deum , ac subinde sacrum Coelibatum
, ea parte qua cum virginitate communicat (habcnt se
enim sic totum, et subicctiva pars) meritorium esse. Ad haec,
cum Coelebs continuum gerat bellum cum carne et concupiscentia,
et omnis qui legitime certat, a Deo coronetur , ut ait Apostolus
(a) : Non coronabitur nisi qui legitime certaverit, pro
tur plañe praemium apud Deum.
Sunt etiam in hoc omnes Ecclesiastici Scriptores, et Sancti
et antiqui vid Apostolici, qui non solum, ut rem admirabilem,
virtutem istam complexi sunt; sed tractatus de hac re scripserunt,
ut modis ómnibus ad virtutem hanc complectendam fideles
attraherent. De D. Clemente refert Hieronymus quod Librum
scripscrit de Virginitate. Sanctus ille Martialis Christi Discipulus
Epístola ad Tolos anos (b) postquam egit de sancto et laudabili
matrimonio, ad Coelibem statum se convertens , dicit: Ul­
tra liunc autem gradum homini licite concessum, viduitatem
malore Christus constituit, sed et tertlum excellentem grad
tls in Virginitate demonstravlt nobis perfectum, et per omni
angelicae dignitad , ad quem invitabat nos dlcens: Non om
verbum istud, sed qui potest capere caplat; et paucis interposi
iungit: Ideo praedico vobis , qulcumqut viduitatem propter
satlonem elegerint, non fraudabuntur muñere charitatis D
ro in subUmltatc excelsiori permanserlnt, Virgines esse eng
tupllcatam in perpetua benedictione gloriam consequentur.
do
{a) XI. Timoth.II. (¿) Marcial, cit. Epist. cap. io.

DE COELIBATU. 193
do qui negant fructus tricésimos, sexagésimos , centesimos , in
bonis operibus , cum hic beatus Christi doctrina imbutus eos
tam aperte concedat, supremas partes Virginitati tribuendo r Hic
clarissimus es': et augustissiraus fructus sacratae continentiae.
Ignatius sacratissimus Epístola ad Tarsenses et Philippcn.es,
ct ad Philadelphienses magnum honorem exhibet Virginibus ct
continentibus. Primo in loco sic dicit (a): Eas quae in VirginU
tate sunt , honorate , sicut sacras Christo viduas púdicas ut sacr
rium Dei veneremini. Secundo loco commendans coniugatis amorem
mutuum Sanctus iste Martyr, adiecit de continentibus: Qui
castas est vel continens non extollatur, ne perdat mercedem suam. In
primo loco, quia honorandam dicit esse continentiam, ex con*
sequenti insinuat Coelibatum esse virtutem. In secundo aperte dixit
mercedem apud Deum Coelibem habere. Putabis dúos vel
tres fuisse Coelibes tempore istius Beati? Audi quod in subscriptione
Epistolae dicit : Saluto congregationem Virginum , legionim
viduarum, a quibus adiutus sum. Tertio vero loco sic docet : Vir-
gines solum prae oculis Christum habete , memores sais sanctitatis vest
sicut Eliae , lesu Nave, sicut Meichisedech , sicut Elisaei, sicut Ilie-
remiae, sicut loanús Baptistae, sicut dilectissimi Disdpuü, sicut Ti-
mocha , sicut Tiú, sicut Evodii, sicut Ckmentis , et eorum , qui in
castitate de vita exierunt. Bone Deus quantum chorum sacratis imorum
Coelibum nobis proposuit hic Martyr sanctiss'mus, tum
ex Discipulis Apostolorum , tum etiam ex veten Testamento?
Certc non ignorabant hi Prophetae et Apostolorum Discipuli
Dei voluntatem , quantum ad hocattinct, nec Apostolicam doctrinam
et intellectum eius. Ncscio quae dilucidior intelligentia
possit e:se locorum Apostoli, aut Evangelii, quam istorum
Sanctorum sensus atque excrcitium , qui veluti omnium virtu-
Tcm.IL Bb tum
(a) Ignatius cit. Epi#t.

i94 TERTIA PARS
tum matrem , sanctam Continentiam complectcbantur, confirmantibus
hoc ipsum allis Sanctis et Ecclesiasticis viris subsequentis
aetatis.
Tertullianus enim Libro ad uxorem de sancta Continentia et
duabus partibus eius, praeclarum exhibet testimonium (a). Con­
tinentia (inquit) nobis ad instrumentum aeternitatis demon
a Domino, et salutis a Deo ad tesmimonium fidei, ad commen
nem carnis istius exhibendae, super venturo indumento inco
tis. ítem : In Virginibus integritas solida et tota sane titas , d
ximo visura faciem Dei: tamen vidua habet aliquid operosiu
facile est non appetere quod nescias, et aversari, quod deside
numquam. Gloriosior Continentia quae ius sentit. Poterit virg
haberi, at vidua laboriosior : illa quod bonum semper habu
quod bonum sibi invenit: in illa gratia , in ista virtus corona
clare sancto Coelibatui tribuit sanctitatcm , felicitatem , et quod
instrumentum sit perveniendi ad aeternitatem.
Narrat etiam Eusebius ex mente Philonis, qui con temporanaeus
extitit Apostolorum, II. Libro suae Historiae (b) , de Schola
illa Benedictina Eremicolarum, quam D. Marcus Evangelista
in partibus Acgypti instituit, a qua tot examina et myriades
Coelibum et admirabilium virorum in Ecclesia processerun t.
Quae inter alia Christiana exercitia sanctum Coelibatum tamquam
funJamentum perfectionis statuebant. Haec sunt verba eius
de illis: Continentiam vero velut fundamentnm quoddam prim
mo collocant, et ka demum reliquas per hanc pergunt aedifica
tutes. Et paullo post: Cum viris autem quos dicimus , sunt
minae, in quibus plures iam grandaevae sunt Virgines, integr
jú corporis non necessitate aliqua sed devotione servantes. Q
(a) Tertull. Lib. VII. (¿) Euseb. Lib. II.
tio

DE COELIBATU. 19 5
tío etiam Libro de filiabas Apostoli Plúlippi faciens mentionem , ipsa
dicit Virgines permansisse usque in finem vitae.
Cyprianus tantum tribuit sanctae Virginitati Tractatu de
Habitu Virginum, ut illustriorem portionem grcgis Christi Virgines
sanctas appellet (a): Nunc nobis ad Virgines sermo est, qua-
rum quo sublimior gloria , maior et cura est. Flos est ille Ecclesiast
ci germinis, decus atque ornamentum gratiae spiritualis , laeta Ín
les , laudis et honoris opus integrum atque incorruptum , Dei im
respondens ad sanctimoniam Domini, illustrior por tío gregis Chris
Et paucis interpositis convertens se ad Virgines, ait: Primus cum
centeno Martyrum fructus est , secundus sexagenarius vestir est. U
apud Martyres non est carnis et seculi contagio , nec parva et levi
et delicata congressio; sic et in vobis, quarum ad gratiam merces se
cunda est, sit et virtus ad tolerantiam próxima. Non est ad magna
facilis ascensus. Quem sudorem perpetimur, quem laborem cum c
mur ascenderé colles et vértices montium ? Quid ut ascendamus in
lum ? Si praemium poliicitationis atiendas, minus est quod labora
Immortalitas perseveranti datur , perpetua vita promittitur , Regnw
Dominus pollicetur. Sérvate Virgines, sérvate quod esse coepistis, se
vate quod eritis. Magna vos merces manet, praemium grande virtutis
, munus máximum castitatis. Quam eleganter , quam pie damnavit
hic Sanctus Martyr adversariorum ineptas blasphemias.
Praedixit enim omnino contraria his quae ab ipsis affirmantur.
Nec his contentus Sanctus hic Pater, sed elegantem de singularitate
Clericorum composuit Libellum, in quo millies approbat
et laudat hoc sanctum de Coelibatu institutum.
Mirabilis fuit pietas Constantini Magni in eos qui se pro -
pter Regnum Coelorum castrassent. Nam inter alia egregia pietatis
opera , quae de ipso narrant Historiographi fide digni, Ro-
Bb 2 ma-
(a) Cyprian. cit. Tractat.

i 96 TERTIA PARS
mánam illam lcgcm , quam in odium humanae sterilitatis Romani
olim excogitarunt, qua cav'cbatur ut Coelibes privilegiis habentium
coniuges non gauderent, nec capaces essent haereditatis
per testamentum rclictac, abrogavit; et publica lege instituir;,
quatenus Coelibes aequalibus privilegiis gauderent atque uxorati:
insuper et amplius illos habere sancivit, ut sive essent masculi sive
feminae, quamvis legitimam aetatem condendi testamentum
non attingerent, nihilominus de bonis suis tcstari possent contra
communem legem (*). Et addit Sozomenius rationem (nam
is est qui ista refert: ) Quia omnes bene cogitare iudicabat
rum esset Deo placeré semper. Quod clarum argumentum est u
tati olim Coelibatus in tota Ecclesia: nam pro paucis lex ista
non fieret.
Magnus quoque Athanasius Librum scripsit egregium de
Virginitate, in quo omnes lineac usque ad ápices ipsos, nihil
aliud quam approbatio et laus sunt huius sacrosancti status. Ex
multis quae dicit, unum dumtaxat afferam testimonium, et id
quidem illustrissimum. Dicit igitur loquens cum Virgine (a)'.Me­
mento cui oporteat te exhiben. Gravis est exerchatio , difficú
tinentia , sed nihil dulcius coelesti sponso. Hic laboramus p
illic autem vitam aetemam recipiemus. Ait enim Sanctus Pau
sunt condignae passiones huius temporis ad futuram gloriam
velabiiur in nobis. Bonum est effugere turbas et recedere in
nem. Magna virtus continentia , magna glo/ia castitas, magn
Virginitatis praeconia. 0 Virginitas, divitiae incomprehen
Virginitas, corona inmarcessibilis! 0 Virginitas, templum D
cti Spiritus domieilium ! 0 Virginitas, margal ita pretiosa, ap
latens, a paucis vero vix invenitur ! 0 continentia , árnica
(*) Lex Constantiní in favorem mi Libri Tripartitae.
Coclibum Sozomenius cap. io. pri- (a) Athanas. loe. Laúd.
apud

DE COELIBATU. 197
apud Sanctos laidata ! O continentia, vulgo invisa , sed iis qui te di-
gni sunt nota ! O continentia, mortem et bíferos effugiens , et immor-
talkati adhaerens ! O continentia , gaudiurn Prophetarum , Apostolo
rum gloria ! O continentia , Angelorum vita , et sanctorum hominum
corona ! Beatus qui te tenet. Beatus qui per sapientiam ubi constan-
ter adhaeret, quoniam postquam paullulum laboraverit , multa reci
piet muñera in te. Beatus qui per totum hoc tempus ieiunarit , quo­
niam in aetema Hierosolyma habkabit, cumque Angelis choreas du-
cet, cumque Sanctis Prophetis et Apostolis réquiem habebit. Non solum
encomia admiranda de sacra Continentia praedicavit nobis
Athanasius; sed et locos Apostoli L Corinth. VIL qui de hac
virtute loquuntur , non aliter intelligit in hoc Tractatu , quam
hodie Sancta Mater Ecclesia intelligit. Omítto hic Magnum Basilium,
qui Tractatum scripsit de Virginitate, et inter alia encomia
ipsius dicit, alam cam esse animae, qua ad Deum currit,
per similitudinem ei se assimilando.
ítem Epiphanius contra Valesios tractans illud: sunt Eunuchi
qui se castraverunt (a) : Qui sunt isti qui seipsos castraverunt
propter Regnum Coelorum ? generosi Apostoli , et Monasticam vitam
degentes, dánceps Virgines. Ioanncs quidem et Iacobus filii Zebedaei,
qui manserunt in Virginitate, ñeque tune propriis manibus membra re
secutrunt, ñeque nuptias contraxerunt, sed proprio corde decertarun
et mirabiliter gloriam coronae huius certamiríis abstulerunt: post ips
vero, quot milita in mundo solkariam vitam degentes, qui corporibus
mulierum non corrupti sunt , sed in perfectissimo certamine decerta
verunt. Velut etiam Elias in veten Testamento reperitur. Et Paullus
dum dicit: Bonum est enim si sic permanserint , sicut et ego. Vides
ut interpretatur locum Paulli , sicut et nos , hic vir gravissímus.
" ' " . ' Chry-^
(a) Epipaan. contra Vales.

198 TERTIA PARS
Chrysostomus Homilía in Genesim (a) : Cogita dikcte, cua
ta Virginitatis dignitas, sublimis et magna professio, atque
manam naturam, et quae opus habeat manu superna ; qu
qui Virginitatem alacriter arñpiunt, in corpore ea agunt, q
rearum suntvirtutum. D. Ambrosius de Virginitate Librum eleg
tem scripsit, item Epístolas multas ad Virgines.
D. Hieronymus totus in certamine est contra Helvidii et Ioviniani
latratus, sacram hanc Virginitatem et Coelibatum dcíendens
et statuews. Unum non silcbo quod scríbit ad Eustochium
(b) : Habeant nuptiae tempus suum, et titulum. Milu Virg
Maña dedkatur et in Christo. Dicat aliquis : audes nupti
here, quae a Domino benedktae sunt ? Non detrahitur nup
illis Virginitas antefertur. Glorientur et nuptae cum a Vir
secundae ; crescat et multiplketur ille , qui impkturus est te
agmen in coelis est. Post paradysum et nuditatem sunt foli
tia pruriginem nuptiarum : nubat et nubatur ille , qui in
tus sui comedit panem suum , cuius térra spinas generat
cuius herba sentibus suffocatur. Meum semen centenaria
dum est. Et Epístola contra Iovinianum (c) : Sicut absque ce
operibus Virginitas sola non salvat-, sic omnia opera abs
tate , castitate , abstinentia, imperfecta sunt. ítem capite
contra eundem tractans illud : Qui potest capere capiat: Gr
( inquit) fidei est, grandisque virtutis , Dei templum esse
mum , et iuxta eundem Apostolum sanctum esse corpore e
D. Augustinus Epistolam scribit ad Virgines et Yiduas. ítem
Rcgulam praescripsit de Virginibus in Monasterio coadunatis.Coenobia
quoque constituit Monachorum et Clericorum : et generaliter
omnes isti Sancti Patres et sequentes, aut Monasteria Coeli-
(tr) Chrysost.Honül. XVIII. in Ge« (¿) Hicron. Eplst. ad Eustoch.
nes. (c) Hieron. contra lovin. Epist. V.

DE COELIBATU. 199
libum erexerunt, aut modum vivendi castitatem professis tradiderunt,
aut ipsi servavcrunt. Nec umquam illos pertaesum est,
aut instituta sua in hac parte rctractaverunt; ñeque nos lateret,
si retractassent, sed magis posteros suos in hoc proposito
confirmaverunt , ut patet ex ipsa rerum consequentia. Quod si
aliquando Sancti isti Patres institutum retractarunt, veluti nugantur
adversarii, ostendant nobis, et tune non opponemus eis
totum chorum Sanctorum Patrum suae carnali opinioni repugnantem,
quod sat scio non ostendent. Nec Coelibatum vitiosum
reddit et illaudatum , quia mediocritatem non videatur servare
virtus haec : tum quia haec virtus supercoelestis est, nec
de numero illarum , quibus Aristóteles mediccritatis Regulas secundum
prudentiam humanam praescribit: tum etiam quia licet
non servet mediocritatem, quantum ad médium rei, servat
tamen eam secundum rationem spiritu Christi revelatam, ita ut
de carne triumphet, secundum quod recta ratio spiritus consulit,
non deficiens ñeque ab ea discedens: quod non solum in virtute
hac supematurali contingit , sed in magnanimitate et magniticentia
, quae virtutes morales sunt , concedunt Philosophi,
illam circa máximos honores, hanc circa máximos sumptus praescribentes.
§. XXI.
TERTIUS ARTICULUS.
Sancta Continentia necessario gaudet Ecclesia sicut et alus
Donis et virtutibus.
~\/Tlrabitur aliquis quod rem quam ex consilio et voluntarie
±1X. complectendam Christus dixerit , nos dicamus eam esse
necessariam. At non est quod miretur qui recte perpenderit. Non
tri-

200 TERTIA PARS
tribuimus hoc singulis membris Ecclesiae , nec intendimus eos
obligare ad contincntiam , sed volumus dicere quod sicut aliae
virtutes, fides, charitas, spcs et alia Dona, per Christi meritum
et Dei munificentiam corpori Ecclesiae communicantur , ita ut
secundum leges adeo praescriptas a corpore Ecclesiae nequeant
separan ; ita et haec virtus Angélica ab ea minime abesse potest,
nunc in his membris, nunc in illis, nunc in pluribus , nunc in
paucioribus. Cum enim Ecclesia Christi militans ad instar corporis
naturalis se habeat , ex variis coadunata membris , prout
docet Apostolus (a); et haec membrorum diversitas accipiatur
secundum diversitatem graduum, gratiarum atque Donorum Dei
in uno spiritu, dicit enim ibidem Apostolus (b) : Divisiones gra
darían sunt, idem autem spiritus, et divisiones mlnlstra
idem autem Dominus, et divisiones operatlonum sunt, idem
qui operatur omnia in ómnibus; sitque per eundcm Apóstolum
libatus manifestum Dei Donum , ( dicit enim : Vüo autem omn
tintines esse sicut me ipsum , sed unusquisque proprium D
ex Deo, alius sic, alus vero sic: ) consequitur nccessario ex hi
duobus locis, ad perfectionem corporis Eccle-iae Donum Coelibatus
pcrtincre. Et cum ipsa sit perfecta ( quippe quae sponsa
illius est, qui pro ea morti se tradidit, ut exhibcret illam sanctam,
gloriosam , non habentem maculam ñeque rugam) nccessario
ergo supposita Ecclesiae perfectione , quam nemo recte sentiens
potest negare, virtus haec regnat in ea, nunc in his, nunc
in illis, id quod ipse aetatum decursus satis ostendit. Semper
enim prospexit Deus benedictus suac Ecclesiae de sanctis viris,
Virginibus delicatis , qui in corporibus infíimis de carne sua
glorióse triumphassent, ct in térra iam positi vitam cum Angelis
quodammodo habuissent commnnem.
Ra-
(*) I. Corinth. XII. (/,) Vers. 4. et j.

DE SANCTA CONTINENTIA. 201
Ratio etiam ipsa effkacissima videtur hoc suadere. Nam cum
Ecclesia Christi et religio eius tota sit in spiritu fundata, minime
credendum est, ab eius corpore abesse virtutem tam admirabilem
et spiritualem. Perfectissimo enim excellentia debentur
: alioqui si hac virtute sanctisima Ecclesia careret , cum sit
Donum Dei, cuius capaces sunt rationales creaturae, expectanda
csset in hoc mundo aliqua congregado perfectior, aliqua religio
sanctior, quam Christiana et Apostólica , cui Christus perfectius
coniungatur , cui Dona omnia haec virtutum ab ipso
communicentur : quod est incidere in fatuum errorem Montan i
et Maximillae. Et huc tendebat Psalmographus, quando in Psalmp
XLIV. epytalamium cecinit Ecclesiae sponsae veri Messiae
Dei et hominis, prout omnes Sancti in sensu literali intelligunt
(a) : Ast'iút ( inquit) regina a dextris tus in vestitu deaurato, circundata
varietate. Et ostendens partem varietatis huius admirabilis,
subiungit (/>) : Jdducentur Regí Virgines post eam , proxi-
mae eius afferentur tibi : de qua dicitur quod (_) est sicut vir­
gula fumi ex aromatibus myrrhae et tliuris, et universi pulveris pi-
gmentañl.
Praeclarum ad hoc propositum est in D. Epiphanio testimonium
, cum Haereticos qui se vocabant Angelinos , impugnat
{d) : Similis est Sancta Dei Ecclesia navi: navis autem non ex
uno ligno constat, sed ex diversis , et carinam quidem ex uno iigno
habet, sed non uno modo. Ancoras autem ex alia materia, malí item
et tabulata et puppis, partes parietum atque transtrorum , velorum
item artemonum , gubernaculorumque ac alionan omnium , ex diver
lignis compaaionem habent; et subdit : Sancta autem Dei Ecclesia^
nupcias quidem habet reverendas , et colit has. Nam venerabiles su
Tom. II. Ce ñu­
ta) Psalm. XLIV. 10,
(¿) Veis. 10.
(c) Cant. III. 6.
(d) Epiphan, contra Ángel.

202 TERTIA PAR S
nuptiae et lectus impollutus : habet continentiam in admir
laudat talem, quoniam certat certamen , et contemnit vitam
huc potentior habet Virginitatem, et magníficat talem , velu
sam et pena levissima ornatam. Habet qui renunciaverunt m
non tnfiatur contra eos qui adhuc in mundo sunt, sed gaude
bus, velut etiam Apostoli, qui et ipsi nihil possidebant, et ipse
vator omnium Dominus cum in carne esset nihil extra posse
non reiecit mulleres , ipse et discipuli eius ministrantes. Et
enim íuvis omnem inscensorem admittit, praeter latronem e
et fugitivum , qui a propriis do mibus recedit. Sic et Sancta
clesia non admittit scortationem , non suscipit adulterium
tionem Dei, ñeque reprobantes Domini ordinationes et Apo
Suscipit autem alium in magna negotiatione, alium in expe
vigantem , alium gubernatorem et scientcm, alium in prora
puppi, habentem speculationis experientiam , alium in solo,
solum, et non submergatur in mare , novit omnes salvare, u
que iuxta propriam negotiationem et salutem. Unde illud: S
qui ex domo Caesaris sunt.
Non vides necessitatem diversitatis statuum atque Donorum
et gratiarum (inter quas Donum huius sanctae virtutis numerat
hic vir Apostolicus in Sancta Dei Ecclesia) ex quibus in
uno spiritu , impartiente unicuique mcmbro Donum prout vult,
unitas resultat in corpore E cclesiae mirabili diversitate coaptata
? Quo fit ut conventícula adversa riorum ad Christi Ecclesiam
minime pertineant, cum in illis non reperiatur diversitas
statuum , et distributio Donorum et gratiarum , quippe qui ab
ea congregatione se separent, ín qua floruit , floret atque florebít
sanctissima virtus haec. Non enim admittit haec navis apostatas
atque transfugas.
Qua-

DE SANCTA CONTINENTIA. *oa
Qualiter vero hoc Donum communicetur (*) , videor mihi
quod aliquando Deus praevenit homines Dono isto : quod negare
non possumus in Christo, qui omni benedictione repletus
est ab instanti incarnationis suae, et non est illi datus spiritu
ad mensuram : et in Yirgine Matre, ct Ioanne Baptista, et Hieremia,
quos sanctificatos et praeventos esse credimus in úteros
Matris suae , qui hac virtute mirum in modum praepolucre:
aliis vero communicatur per orationis exercitium , quod pmnem
naturam vincit, et per Christianam disciplinam, cavendum quantum
in se est, omnem occasionem et irritamentum concupiscentiae.
Magnus namque Basilius in suis exercitamentis , eum quem
ab irritamentis, quae integritatem possunt impediré, libenti animo
abstinere se cognoscit , gratiam verae Yirginitatis habere affirmat;
quod Donum exercitio suadet, ut compare tur Monachis
suis: Non sola, inquit, abstiuentia a procreandis pueris Vir-
ginitatis Donum acquiritur , sed universa vita, et victus, et mores
Virginitatem agere debent, contingit enim sermone scortan, oculo a
terum esse , per manus inquinan , per cor inquinamenta suscipere
immodestiam circa ábum ac potum accidere. Qui enim in his ómni
sub Regula Virginitatis se ipsum per continentiam custodit , re ve
ostendit perfectum se ipsum per omnia absolutum in Virginitatis
na. Ubi vides clare Yirginitatis Donum non esse in nobis solum
gratia Dei, sed exercitio etiam comparan.
(*) Quomodo Contlnentiae Donum inslt nobis.
Ce 2 QUAR-

20 4 TERTIA PARS
§. XXII.
QUARTUS ARTICULUS.
Voto firmare Coelibatum , non solum pium sed expedientissimu
Ecclesiae, et ex Traditione Apostólica descendit.
IAm ex praedictis sequitur multum falsos esse adversarios, cum
putant millos deberé ad legem Coelibatus adstringi , nisi qui
Dei dono sunt praeventi. Eo quod qui sic adstringuntur, rem
promittunt, ut illis videtur, quae millo modo est in sua potestate.
Probavimus enim in potestate nostra quodammodo esse continentiam
servare. Et quamvis Dei gratia perficiatur, et nobis
hoc donum condonetur; non ob id sequitur stultam esse promissionem
Coelibatus : promittimus enim in Baptismo abrenuntiare
diabolo et pompis eius. Insuper legis Dei perfectam obedientiam;
quae tamen nemo perficit sine speciali gratia Dei. Adde quia cum
rari aut nulli siirt, qui dono isto praeveniantur , nec a Deo donetur
taliter, ut is cui datur clare possit cognoscere donum istud
in se perfecte habere , expectanda esset specialis revelado Dei,
quotiescumque aliquis continentiam voluisset profiteri : quod videtur
esse ridiculum, et minime in Ecclesia usitatum. Sed ñeque
in his qui dono Dei se putassent esse praeventos posset continentia
perdurare ; nam cum non possit vita haec , etiamsi perfectorum
sit, sine tentatione transigí; cum ille qui se putavit donum
continentiae habere, carnis tentationibus valide sollicitaretur , facile
possit dicere , si vellet a proposito continentiae resilire : deceptus
sum , non habeo donum Dei , quod me putabam habere
; nolo amplius Coelibatum servare. Quod praeter hoc quod
mignum scandalum in fidelium cordibus generaret , vocationem
sanctam continentiae ludibrio exponeret, si huiusmodi virtutis
per-

DE YOTO CONTINENTIAE. 205
perseverancia mobilitate proponentis castitatem relinqueretur.
Pugnat praeterea doctrina ista carnalis cum his quae Ecclesia
vidit et legit in muí tis membris suis, qui hanc heroicam virtutem
mirifice excoluerunt. Legimus enim multa agmina Sanctorum
Coelibatum perfecte servasse, de quibus non constat quod hoc
dono perfecte fuissent praeventi, cum ad vitae continentiam se
accingebant, sed per orationem et abstinentiae rigorem , item sccessum
et sacram lectionem , sanctorum exemplorum refricationem,
donum istud sibi comparabant, et a Deo impetrabant. Itaque
iudicio meo sufficiet ad hoc, quod aliquis Coelibatui non
temerarie se adstringat, quod in se exploret nonnulla , quae quasi
seminaria virginitatis sunt. Primo inclinationem ad huiusmodi
genus vitae, ita ut sit collecti animi et non dissoluti, ñeque levis
: et hoc est quodammodo naturale. Secundo si cognoverit in
se desiderium vehemens et devotionem ad consequendam hanc
excellentem virtutem. Tertio, quod sit exercitio orationis deditus
, et temperantiae amator, aut magnopere desiderct profectum
in iis. Quarto , si fiduciam habet in Domino , quod istam gratiam
ab ipso acquiret, fretus promissione Christi, qui dicit: Quidquid
petieritis Patrem in nomine meo, dabit vobis. In his videtur mihi
(quae etiam ad gratiam Dei pertinent) seminaria quaedam sacri
Coelibatus divinitus esse, quibus in nomine Domini laudabiliter
et recte potest quis se Coelibatus lege adstringere. Cui enim ista
insunt, cum a Deo sint quasi per participationem donata , nec
sint donata fortuito aut casu qui apud Deum esse non potest,
Deus qui dedit velle, dabit et perficere , si iste non socorditer
agit, sed Deo cooperatur. Hic est mos Dei, ut semper velit perficere
quod incepit. Nemo repente fit magnus, sed per quosdam
gradus ab imperfectis ad perfectiora tendimus.
Haec vero seminaria communicari nobis in Baptismo valde
ve-

2o6 TERTIA PARS
verisimile est. Non enim putandum est ut nonnulli Theologi putant
virtutem virginitatis perfecte communicari nobis ineo, quia
Paullo repugnant, qui dixit cum de Continentia loqueretur : Unusquisqui
donum liabet ex Deo , alius sic, alius vero sic ; ob id
invitavit omnes ad Coelibatum. Repugnat etiam experientiae quia
frustra videtur poni habitus talis, cuius nullam sentiunt inclinationem
fideles, cum veniunt ad usum rationis : aequaque ratione
affirmare possint, quod infunditur in ómnibus gratia interpretationis
et prophetiae , et curationum : quod pugnat cum diversitate
donorum , quam assignat Apostolus in Ecclesiae corpore.
Ista ergo abundantia gratiarum Ecclesiae solum est, non quorumlibet
individuorum.
Itaque dúos modos (*) complectendi Coelibatum posuimus:
Priorem rarum , qui sine sudoribus acquiritur ; sed credo quod
non sine sudoribus conservatur. Secundum communem, per quem
fere omnes Sancti Coelibes perfecerunt, et e carne triumpharunt,
initiative quidem gratuitum, pcrfective autem sudoribus et exercitiis,
et speciali Dei auxilio perficiendum. Et de hoc loquebatur
Christus, et ad hunc invitabat Apostolus, non ad priorem;
quia ille , ex quo praeventione Dei perfecte communicatur, ipse
incitat, et quasi compellit hominem ad sanctum hunc statum
amplectendum. Ad eos vero qui secunii ordinis sunt, pertinent
consilia et exhortationes, ut perficiant cum adiutorio Dei, quod
ipse disscmínavit in illis. Et propterea dixit Christus Redemptor
noster : Qui potest capere capiat. Si enim loqueretur de primo
dine , dixisset : Qui habucrit donum prosequatur ipsum ; qui enim
dono praeventus est , non capit donum, sed quodammodo
capitur a dono, quia mere passive se habet, et nihil eftecit in
eius acquisitione. Cum autem dixit: Qui potest capere capiat, p
_ ne

DE VOTO CONTINENTIAE. 207
ne designavit donum istud perfíci posse in nobis nostra diligentia,
adiuvante tamen sua gratia , et quod dicit: Non omnes capiunt verbum
istnd, eo videtur pertinere, quia non omnes habent seminaria
illa, quibus sanctum donum castitatis perficiatur, et quibus
ad perfcctum aspirent.
Quod vero Coelibatus perfecte possit acquiri ab his, qui seminaria
haec spiritus habent, si diligentiam praedictam cum gratia
Dei apponant, Basilius , Chrysostomus, Augustinus, Cyrillus
, Isidorus affirmant. Basilius in libro de Virginitate applicans
illud Deuteronomii (a) : Mandatum quod ego praecipio tibí ho-
die, non supra te est, ñeque procul positum , ñeque in coelo si tum,
ut pos sis dicere. Quis nostrum valet coelum ascenderé, ut deferat ill
ad nos, sed iuxta te est valde sermo tuus, ut facías illud. Sic (inquit
) de Virginitate , ne dixeris : Quomodo ascender o in coelum, ut
illuc mihi Vuginitatis integritatem detraham, aut quomodo descend
in abyssum, ut hanc olim a diabolo corruptam, mihi ipsi recuperan
Verum quod dicit: Prope te est ( inquit ) et secundum naturam tibí
ingeneratur Virginitas, ñeque igitur maña ad inquirendam ipsam p
netrare opus habes , ñeque aerem immensum pervolare, ñeque ter
circuitus ipsam investigando dimetiri , aut ad coelum ex térra subvo
lando ad inventionem ipsius prodire; verum velut dixi, tu ipsam quo
modo habes; considera, et in te ipsam secundum naturam hanc occu
tam reperies; et si vis hanc apud te securam manere, per vitam Sabbatum
age. Quibus verbis divina manu simul et nostra diligentia
valde possibile affirmat esse , consequi Virginitatem : nam
Sabbatum agere spiritualiter, nihil aliud est, quam Deo totum
deberé vacare , et in sanctis exercitiis oceupari , qui virtutem
hanc nancisci cupit, quae sine ope Dei minime fieri possunt. Quare
(a) XXX. 11.

2o8 TERTIA PARS
re non totum Vírginitatis negotium defert naturae iste vír sari-!
ctissimus, ut verba illius videntur prae se ferré.
Chrysostomus in Genesin de hac eadem re sic disserit (a):
Continentíam eligen volentes non spectemus quod laboran
ñeque quod Virginitas magnum habet certamen , sed quiete
accipiet, cogitemus: hanc semper ante oculos nostros depi
lae concupiscentiae refrenemus rabiem, vincamus carnis m
tes , et retributione mercedis laborum difficultatem ábbre
ficít enim bonorum spes , ut etiam pericula contemptim a
quanto magís ut virtutis labores fortiter feramus 1 Quand
mo versas, quod si ad breve tempus certaveris, et fulgidam
ris Vírginitatis lampadem, beata vita censeberis dignus , e
so intrare poteris, modo accensas babeas lampades et suff
bonorum operum actionem inquam, quomodo non cum om
difficilia omnia transcurren poteris , cogitans illud quod a
lo dictum est: Pacem sectemini cum ómnibus, et sanct'ifica
qui qua nullus videbit Dominum ? Vidisti quomodo sanctifica
pacem coniunxit. Nam ut sciamus quod non solum corporis requirit
puritatem, sed et pacem , opportune meminit ntrumque
volens muñiré, et de utroque sollicitas esse cogitationes , ita ut
milla sit in nobis turbado nullusque tumultus, sed in tranquillitate
et quiete versemur, et cum ómnibus pacifice agamus , et
mansueti simus et mites et humani, atque adeo ut omnes virtutis
colores in facie nostra reluceant.
Beatus Augustinus, consecutionem huius doni labori ncstro
et liberi arbitrii operibus, et gratiae tribuit, libro de Gratia et
Libero Arbitrio (b), versans illud : Non omnes caplux verbum
Numquid non liberum arbitrium Timothei est exhorta¿us
cens: Confine teipsum , • et in hac re potestatem voluntatis
ubi
(a) Chrysost Homil. XXXVI. (¿) August. cap. 4. cit. Libro. "

DE VOTO CONTINENTIAE. 209
ubi ait, non babeas necessitatem , potestatem autem habens , ut se
Virginem suam: et tamen non omnes capiunt verbum istud, sed qu
bus datum est: quibus enim non est datum, aut nolunt, aut non im-
plent quod nolunt: quibus autem datum est , sic volunt, ut implean
quod volunt: itaque hoc verbum quod non ab ómnibus capitur, quod
aliquibus capiatur, et Dei Donum est, et liben arbitrii. Si ergo li­
ben arbitra est, aliquid oportet nos agere ut ipsum consequamur, e
possideamus : non ergo nobis nihil agentibus expectandum est , qu
praeveniamur a Deo , ad hoc quod ad sacram continentiam accin-
gamut\
Divus et Sanctus noster Isidorus (a) de Summo Bono praeclare
nobis hunc secundum modum habendi Coelibatum praescribit,
videlicet per gratiam et per orationem, et abstinentiam, et
alia sancta exercitia, excellentiam huius status obiter dcclarans:
A Deo, inquit, datur continentia : sed petite et accipietis. Tune au­
tem tribuitur, quando Deus gemitu interno pulsa'tur. Pradata cstVir
ginitas nuptiis: illud tantum bonum , hoc melius. Coniugium conce
sum , Virginitas admonita , non iussa : sed ideo tamen admonita, qu
nimis excelsa : geminum est bonum Virginitatis , quia in hoc mund
sollicitudinem seculi amittit, et in futuro aetemae castitatis praemiu
percipit. Virgines foeliciores sunt in vita aeterna , Isaia testante: Ha
dicit Dominus Eunuchis, dabo eis in domo mea et in muris meis lo
cum , et nomen melius a filiis et filiabus illud, quod cantera quasi
canticum novum, quod nemo possit cantare , nisi illi , et sequantur
agnum quocumque ierit. Ex crasso ventre subtilis sensus gigni non
test , gulae satietas nimia aciem mentís obtundit, ingenium hebetesc
facit, et fomitem auget , ñeque enim potest quispiam virtutum perfectionem
attingere, nisi prius eius domuerit ingluviem. Utrumque con-
¡ungit hic Sanctus, et diligentiam nostram et Dei gratiam. A
Tom. II. Dd Deo
(a) Isidorus Lib. II. cap. 40.

_ TO TERTIA PARS
Peo (inquit) datur continentia, sed oratione et abstinentiis, et
hanc vocat meritoriam, et excelsam facit virtutem.
Sanctus Pater Cyrillus loquens de Castitate super Leviticum
(d) : Non audkis, inquit, ex Divinis Scripturis, quod cer
est inter ¡tomines carnis adversus spiritum , et spiritus adv
nem } Et nescitis quia si carnem solam nutriatis, et ipsam
moltitie , ae iugi deliciarum fluxu foveatis , insolescet neces
ver sus spiritum , et fortior illo efficietur } Quod si fíat, sine d
in ditionem suam redactum, sus coget legibus ac vitiis obed
ro ad Ecclesiam frequenter venias , aurem Uteris divinis
exp'anationem coelestium mandatorum capias, sicut cibis e
ro , ka spiritus verbis divinis convalescet, ac sensibus et cu
robusiior effectus, carne m sibi par ere coget, ac suis legibus
Nutrimento igitur spiritus sunt, divina lectio, orationes assid
mo doctrinae : his alitur cibis, his convalescet , his victor
Quod quia non facitis, nolite conqueri de infirmitate carnis,
cere, quia volumus , sed non possumus , volumus continen
sed carnis fragilitate decipimur. Tu das stimulos carni tua
adversus spiritum tuum armas, et potentem facis, cum eam
sañas, vino nimio inundas, omni mollide palpas, et ad illeceb
trís. An nescitis quia non potest aedificium istud Ecclesiae
¡apidibus construí} Audi quod dicit Apostolus, modkum ferm
tam massam corrumpit: expúrgate ergo vetus fermentum, &
carnales certe ista dicuntur , et ad novos nostri temporis Epicúreos,
qui ut suis satisfaciant desideriis, Christianas et Angélicas
viitutes, quantum in se fuit ludibrio et parvipendio exposuere.
Fateor si carnis curam fecerimus, gulae frena laxemus, mollia
et delicata amemus, poculis vini certemus , orationes negligamus,
ieiunia sancta irrideamus , occasiones carnis non devite-
(a) Cyrillus supr. Levit. Lib. IX.
mus,

BE VOTO CONTINENTIAE. 211
mus, et alia exercitia Christiana posthabenda putemus; non dico
castitatem corporis et mentís, quae ardua virtus est, sed nec
minimam virtutem Christianam acquiremus aut conservab.'mus.
Ceterum si cum adiutorio Dei accingamur cum corporis illecebris
fortiter pugnaturi, et alia quae docent Sancti, facientes; assistet
nostris desideriis Deus pientissimus, aspirabit proculdubio
nostris inceptis , quodcumque voluerimus pctemus et assequemur.
Si igitur líberi arbitrii per Dei gratiam suffulti viribus per sancta
exercitia donum istud a nobis potest comparan, Coelibatus
status est laudabilis et Deo gratissimus, ut probavimus. Laudabilitcr
etiam voveri potest (*) , nam per votum nihil aliud fit
quam faceré necessarium quod erat voluntarium , et perpetuum
quod erat temporarium, et sic quodammodo reddimus ipsum bonum
melius : nam bona quo diuturniora sunt, caeteris paribus,
eo sunt meliora. Nec obstat, ut dixi, quod per nos non possit
perfici; nam ñeque vita Christiana a nobis perfici potest, et tamen
astringuntur Christiani ad eam voluntarie sequendam ; quia
per adiutorium , quod probabiliter orationibus et sanctis exercitiis
credimus nobis adfuturum, nobis est simpliciter possibile. Non
secus evenit in iis, quae recte et maturo consilio voventur. Quod
si qui alii sunt qui ob alias caussas Coelibatui temeré se adstringant,
turbulenti homines et vagi, orationis exercitio minime dediti,
nec ipsam castitatem ex corde desiderantes, puta ut pinguia
beneficia possideant, aut ob alios carnales respectus, principaliter
non cogitantes, quid valeant humeri, quid ferré recusent,
nec intendunt vacare sanctis exercitiis ut illam acquirant: (quod
dico intendunt? ñeque somniant, quos scio esse inultos:) hi tales
temeré et damnabiliter vovent, et quodammodo sibi impossi-
m Dda bi-
(*) Quod voveri licite possit et continentia.

212 TERTIA PARS
bile in sensu composito. Deus enim iam miracula passim non facit,
ñeque dormientibus et crapulae quotidie deditis sancta haec
dona communicat. Non hos defendo, sed ñeque eos qui huiusmodi
homines ad sacrum Coelibatum admittunt.
Certo si sine delectu aliquo admitti debent huiusmodi homines
ad sacerdotium , necessarium mihi videtur ut lex ista Coelibatus
pro huiusmodi hominibus in futurum relaxaretur, ut evitarentur
tot scandala et pcccata, et ne blasphemaretur sancti Sacerdotii
nomen , et Coelibatus a carnalibus hominibus propter
multorum incontinentiam impossibilis diceretur. Solum intendo
defenderé, Coelibatum laudabiliter posse voto solemni firmari, si
disciete et mature fíat, ut Cyrillus bene notat super Ioannem
dicens: Non oponen homines ardua supra se Deo prcmittere,
existimantes se esse dóminos illarum rerum quas promittunt.
babimus ab honéstate , ab utilitate, ab auctoritate Divina et Apostolicae
Traditionis (*). Primo, quia (ut diximus) rationi valde
consonum est et multum laudabile, bonum temporarium et
voluntarium quantum quantum in nobis est, faceré nobis necessarium
et perpetuum ; foelix enim est necessitas, quae ad mcliora
compellit; et si caetcra paria sint, plus meriti est operan bonum
ex necessitate obligationis , máxime ex propria volúntate orta
, quam ex sola libértate : hic enim actionem tantum praestamus,
opus bonum tantum Deo ofterimus: illic vero bonum opus
cum ipsa volúntate. Adde quod haec vota sunt Ecclesiae valde
utilia (*), nam per eam compelluntur multi ad perfectiora , qui
si in facie Ecclesiae non voverent, modicis occasionibus et tentationibus
homines in hac via positi resilircnt, et sic status Ecclesiastici
confunderentur, vocatio Christiana illuderetur, et sancta
(a) Cyrill. CXXIII.
(*) Honestas votorum.
(*) Utilitas votorum.

DE YOTO CONTINENTIAE. 213
cta dona Dei, quibus hi, qui ad Coelibatum aspirarunt, et viam
illam pcrfectionis ceperunt, prophanarentur et conculcarentur;
quae omnia per vota evitantur.
Quod vero de huiusmodi rebus vota et promissiones fieri possint,
ex Scriptura quodammodo patet. Nam mater illa Samuelis
pro filio suo vovit statum Nazaraeorum , in quo includebatur
abstinentia a vino et ab omni quod inebriare potest : similiter
quod in Templo deserviret ómnibus diebus vitae suae. Iacob
etiam Patriarca (

2i4 TERTIA PARS
di rebus ab Apostolis sunt introducta, et tempore Apostolorum
et a Discipulis eorum usitata: dignissima ergo institutio est; tantum
abest ut sit impia, ut carnales isti Evangelici passim falso
praedicant, metientes possibilitatem et rationem legis per inclinad
ones et incontinentiam suam : quasi lex quae furtum prohibet,
mala esset , quia corrupti homines, et qui ad furta sunt
máxime propensi , vix possunt a furto abstinere : simile mihi omnino
videtur, quod isti opponunt huic sanctae Continentiae
legi.
Restat ut probemus mínorem nostri argumenti antiquitatis
Ecclesiasticae testimoniis irrefragabilibus, nam de collectione et
maiori nullus Christianus dubitare potest. Ante omnia illustris est
locus Paulli I. ad Timotheum ab ómnibus fere Sanctis de voto
et promissione Coelibatus intcrpretatus (a) : Adolescentiores (i
quit) viduas devita: cum enim luxuñatae fuerint in Christo,
volunt, habentes damnationem ; quia primam fidcm irritam
Non est dubjum quin Apostolus illic loquatur de fide, qua promiserunt
se in viduitate permanere : nam de fide Catholica non
loquitur, sed propterea dicit habere damnationem , quia post
promissionem viduitatis nubere volebant, irritantes fidem quam
dederunt : si enim de fide Catholica loqueretur, nullam curam
vellet habere de illis Apostolus; quibus tamen iubet ut nubant.
Quem locum exponens Tertullianus Libro de Monogamia de professione
castitatis interpretatur hoc modo (b): Ad eas dirigit (ser
monem) quae in viduitate deprehensae , postquam in ddicii
rint Christum , nubere volunt, habentes iudicium , quod pr
resciderunt; illam videlicet , a qua in viduitate inventae
eam , non perseverant: propter quod vult viduas nubere , ne
fidem susceptae viduitatis postea rescindat : non ut mies nuban
(a) I. Timoth. V. U. (¿) Tertull. de Monog.
ties

DE VOTO CON TINENTIAE. 215
ties in vidüitate tentantur, etsi in deliciis habitae , noluerint perseverare.
Hieronymus quoque eodem modo hunc locum exponit,
tranctans alium Paulli locum : Si nupserit virgo non peccavit (a):
Non (inquit) illa virgo quae semet cultui Dei dedicavit. Harumenim
si quae nupserit, habebit damnationem , qua primam fidem irritam
fecit: si autem hoc de viduis dictum obiecit, quanto magis de Virgini­
bus praevalebit, cum et his non liceat, quibus aliquando licuit ? Vir­
gines enim quae post consecrationem nupserunt, non tam adulterae sun
qum incestae. Eodem modo exponit hunc locum Augustinus
Sermone sexagésimo ad Fratres in Eremo. Quare non habent
pro suo errore adversarii locum illum Paulli, quem allegare solent
ad probandum indifferenter ómnibus Virginibus licere sumere
maricos; sed tantum his, quae liberae sunt voluntatis, nullaque
voti adstrictae professione.
Ñeque id quod superius dixit Apostolus, cum videtur daré
copiam patri collocandi virginem suam , si voluerit, favet suo
errori; imo magis videtur locus ille faceré pro nobis: nam ex illo
colligitur patrem posse íirmiter statuere apud se, ut in perpetuum
servet virginem suam , et non locet marito. Ad quod forte attendentes
Basilius et quaedam Synodus Toletana (b) , dixerunt,
quod promissio et devotio parentum obl'igabat filios; de quo ad
praesens non disputo : satis nobis est, quod si parentes apud se
possunt firmiter statuere, servare virginem suam in perpetuum;
multo maiori ratione ipsa virgo potest hoc statuere apud se, quae
maius dominium supra se habet: quod si in perpetuum laudabile
est propositum illud habere , quare non illud voto firmare?
Locus Apostoli hoc modo habet (c) : Si quis turpem se videñ exi-
stimant super Virginem suam , quod sit super adulta, et ka oportet
(*) Hieronym. cap. VII. adversus
Iovinianum.
(¿) Synodus Toletana IV.
(c) 1. Corinth. VII. av. 36.

2i6 TERTIA PARS
fitñ, quod vult faciat, non peccat si nubat; nam qui statuit
de suo firmus, non habens necessitatem , potestatem autem
voluntatis, et hoc iudicavit in cor de suo servare Virginem s
facit. Quem locum sicut in parte illustravit Erasmus, ita et in
parte corrupit: nam ubi pro vocabulo *IO*., antiquus interpres
interpretatus est, firmus, ipse transtulit infirmus : non satis bene
advertens verborum consequentiam , nam quomodo quis statuit
in corde suo infirmus ? implicatio certe videtur. Adde quod vocabulum
illud in genuina et communi significa tione, tantumdem
significat sicut firmus et stabilis. Ex hoc loco tamen non directe
probatur quod vovere liceat , et multo minus quod Yirgines
Deo per votum adstrictas liceat parentibus locare maritis , ut
contendunt nonnulli super hunc locum.
Rectam Alius loci intelligentiam nemo rectius est assecutus
D. Epiphanio, cum impugnat Angelinorum sectam (a), qui satis
in favorem Ecclesiae locum istum interpretatur , quasi videatur
Novatores istos habere praesentes. Numquid Apostolus eam quae
semel virginitatem Deo servare decrevit, a proprio cursu detrahere
volens, haec praecipit? Non (inquit) de his est sermo, sed
de virginibus, quae nubendi tempus excesserunt, quae non ob
yirginitatcm in vigore permanserunt, sed quod viros non habuerint
qui eas ad nuptias petivissent. Cum enim ex Iudaeis processisent
Apostoli, et secundum legem conversati essent, initium
praedicationis fecerunt statutis legis adhuc detenti: non secundum
carnis iustificationem , sed secundum consonam legis rationem.
Mirabiliter enim praedicabat lex ne darent filias Israel alienigenis,
ne seducerent ipsas ad simulachra. Unicuique igitur credenti
tune imperabatur, ut non amplius filiam suam Iudaeis elocaret,
sed Christianis idem sentientibus, ac eiusdem mentís. Cum autem
no-
(a) Epiphan. adversus Ángel.

DE VOTO CONTINENTIAE. 217
nova esset haec praedicatio , nondum multitudo Christi?.norum,
et Christianae doctrinae in hominum frequentia erat. Qui
igitur tune habebat filias Virgines, cum non daretur copia ipsas
Christianis elocandí, servabant Virgines suas ad multum tempus:
illae vero nubiles annos transgresae , incidebant in scortationem
propter naturalem necessitatem. Apostolus itaque videns damnum
propter exactam rationem accidens , permissit dicens : Si quis
vult suam Virginem ; et non dixit propriam virginitatem , non enim
de proprio corpore hoc dixit, sed de patre Virginem asservante
; nubat, inquam , etsi non fuerit copia scilicet Christianorum
: qui enim praecipere habebat Virginibus iam Deo deditis,
qui consuluit, voló omnes esse sicut metipsum ; et inconiugatis
et viduis bonum est eis si sic permanserint, ut ego ? Paullo vero
post, manifestam dicit esse hic beatus Apostolorum Traditionem,
vovere sanctam virtutem continentiae : exponens illum eumdem
locum Apostoli de Viduis, qui primam fidem irritam fecerunt,
eodem modo sicut alii tres Patres praecedentes, et tota Ecclesia
intellexit.
Verba Epiphanii haec sunt (*): Tradiderunt itaque Sancti Apo­
stoli , peccatum esse post decretam Virginitatem ad nupcias convertí; e
scripsic Apostolus, si nupserit virgo non peccavit. Quomodo igitur ho
non in illo concordat ? imo etiam. Hic enim illam Virginem dicit, quae
non est dicata Deo ; sed propter penuriam raritatis in illo tempore
eorum , qui in Christum credebant, necessario sic fiebat. Et quod haec
sic habeant, docet nos idem Apostolus, dicens: Iuniores viduas rai­
ce ; postquam enim lascivierint contra Christum , nubere volunt, habe
tes iudicium , quod primum fidem reiecerint. Si itaque, et ea quae post
mundi experientiam vidua fuit, atque Deo dicata , et postea nupsit,
iudicium et condemnationem habebit, quod primam fidem reiecit; quan
Tom. II. Ee to
(*) Votorum adimplctio Apostólica Tiaditio.

2i8 TERTIA PARS
to magis quae citra mundi experientiam Deo dicata virgo fu
psit, et con tra Christum lasciviit, et maiorem Jidem reiecit,
cium habebic velut quae proprium erga Deum propositum
Clarius nihil aut apertius dici posset contra Fediíragos in nostrae
caussae favorem.
Sanctus illc Martialis Christi Discipulus Epístola ad Tolosanos
emissionem voti Continentiae ( non solum in his , qui
sui iuris sunt, sed etiam in coniugatis , ambobus consentientibus)
per eius praedicationem a principibus Aquitaniae , quos ad
fidem convertit, libenti animo factam aífirmat, prius de sponsa,
deinde de sponso (a) : Valeria (inquit) sponsa Regis terrestis,
melius sponsa Regis coelestis, quae per meam praedicatione
tatcm mentis ct coiporis Deo devoverat, gladio decollata, du
temporalem contempsit, acternam invenit. De sponso vero ,
sic refert : Sponsus autem Virginis adeo est effeelus testis p
Christi, ut in corpore suo coelestem conversationem iam prae
ditis , desideria carnis ¡uae crucifgens , quem ad hoc perd
men novellae fidei , ut suavitate quoque praanii futuri illect
pulam carnalium nuptiarum devitaverit per meam praedica
vides expresse tempore Apostolorum ab ipsis Christi Discipulis
introductum esse votum Continentiae. Sanctus quoque Ignatius
in Epistol's suis de Yirginibus Deo sacratis ab ipso cdoctis
ct enutritis facit mentionem-; quarum consecrado non videtur
quid fuerit, nisi publica quaedam firmi propositi manendi
in Virginitate manifestado seu professio: dicit enim Epístola ad
Antiochenos, postquam unumquemqucm gradum Ecclesiasticum
sui muneris admonuit, ad Virgines devenicns: Virgines agnoscan
cui se consecraverunt. Itaque peculiaris deditio et dedicatio erat i
huiusmodi Virginibus, qua perpetuo adstringebantur in Continentía
{a) Martial. ad Tolosaiu

DE VOTO CONTINENTIAE. 219
tia permanere. Polycarpus similiter Martyr Deo dignus Virgines
monet, ut casta conscientia ambulent.
D. Clemens Petri Discipulus Epístola ad Fratres Hierosolymitanos
de voto facit mentionem , quantum ad vitam communem
, et eius annexa , quae iiodie servant Coenobia recte institu­
ía (a) : Hortamur ut ab Jpostolicis Regláis non recedatis, sed com-
munenu vitam ducentes quae Domino vovistis, adimplere satagatis. P
raliter loquitur hic sanctus de votis Deo factis, non solum quantum
ad vitam communem, sed quantum ad annexa eius, quorum
praecipuum Continentia est. Et quamvis de sola vita communi
intelligi possit hoc dictum , sat est nobis quod tempore
Apostolorum fiebant vota ista, de rebus quae non minus cum
corruptione nostra pugnant quam Coelibatus: Unusquisque enim
quod suum est quaerit. ítem amabile bonum ; sed unicuique proprium,
dixit Aristóteles in moralibus.
Sanctus item Martyr Soter, qui tempore Commodi Imperatoris
martyrio coronatus est, et Sedem Romanam glorióse rexit,
expressam facit mentionem in Epístola sua de Monachis et sacratis
Deo Feminis, in haec verba (/>): Sacratas Deo Feminas vel
Monachas sacra vasa vel sacratas pallas penes vos conúngere, et ince
sum área altana deferre, perlatum est ad Apostolicam Sedem, quae
omnia reprehensione et vituperatiout digna esse nulli recte sapien
dubium est.
D. etiam Martyr Urbanus idemque Romanus Pontifex voti
paupertatis meminit suo tempore usitati , et violatores voti
non parvo peccato adstrictos esse praedicat; contra vero voti STvatores
praemiis a Deo affici, ac subinde vota meritoria esse affirmat.
Quicumque vestrum communem vitam susceptam habet,'et v
vit se nihil proprium habere, videat ne pollicitationem suam irritam
Ee 2 fa~
(a) Clemens Epist. V. (4) Soter Martyr. Epist. II.

2 2 0 TERTIA PARS
facial, sed hoc quod Domino est pollicitus, fidelker custodiat,
mnaúonem , sed praemium sibi acquirat: quoniam satius es
vere , quam votumprout melius potest, non perficere. ítem Orí
Leviticum (a) : Alá vitulos aut arietes, aut alia voto Deo off
runt ; semetipsum vero offerre Deo, et non alieno sed propr
Deo placeré, hoc est perfectius voiis ómnibus, quod qui facit
tator Christi est. Et paullo post : Qui in castitate vivit , corp
suum vovit Deo, secundum eum qui dixit : Virgo cogitat quo
do sancta sit; sancti enim dicuntur qui se voverunt : nam et
vovetur Deo, sanctus appellatur, quem tondere ad communes
usus iam non licet: sic tu si Deo te voveris, nihil faceré quod ad
homines et praesentem vitam pertineat, sed quidquid ad animam
pertinet et divini cultus observantiam.
Tertullianus Libro I. ad uxorem multos refert coniugatos
communi consensu ab actu coniugii distractos, obsignatione quadam
cxteriori , quae non videtur quid sit nisi proíessio (b) : Quot
sunt (inquit) qui statim a lavacro carnem suam obsignantt
consensu parí inter se matrímcnii debitum tollunt , valunt
nes pro cupiditate coelesti. In Libro quoque exhortatorio ad ca
tatem idipsum confirmat : Quantae (inquit) et quae ordinar
"Ecclesia solent, quae Deo mbere malueiunt, quae carnis s
rem instituerunt, quae se iam pudoris filias dedicaverunt, occ
in se concupiscentiam libidinis , et totum illud quod intra
non potuit admitti. Hic dicatas filias dicit esse pudori, et Deo n
ptas Virgines affirmat, pro coelestis patriae amore ; quod non
nisi sponsione quadam fieri oportet.
Mirum tamen in modum confirmat totam de sacro Coelibatu
doctrinam Sanctissimus Pater Cyprianus Tractatu de Habitu
Yirginum, reddens caussam quare sit sollicitus de Yirginibus
"(n) Origen. Homíl. XXV. (¿) Tertull. Lib. I. ad üxor. '

DE VOTO CONTINENTIAE. mu
bus Deo dicatis (a) : Negué (inquit) inanis cautio est, et for mi­
do vana , quae ad saluús viam consulit ^ quae Dominica et Vita­
lia praecepta custodit , ut quae se Christo dedicaveñnt, et a car-
nali concupiscencia recedentes , tam carne quam mente se Deo devoverint,
opus suum consument, magno praemio destinatum. Adest tibí
voti et dedícationis in statu Continentiae expressa mentio
apud hunc testem Ecclesiae Apostolicum ; adest magnum
praemium destinatum esse veré continentibus. Et inferius etiam
dicit , quod Virgo ad meliora se servat, quam coniunx: et in
eodem adulteras Christi appellat Virgines Deo dicatas, quae
Virginítatem amittunt: Dum ornan (inquit) cultius, dum libe-
ñus evagari Virgines volunt , esse Virgines desinunt , furtivo de-
decore corruptae, viduae antequam nuptae, non mariti, sed Chri­
sti adulterae, quam fuerant praemiis ingentibus Virgines destinatae,
tam magna supplicia pro amissa Virginitate sensurae. Hic Christi
adulteras vocat quotquot Deo dicatae Virgines virginítatem
amittunt. Prope fínem vero Vírginitatis professionem iteratam
nativitatem vocat, per quam anima denuo sanctificaturi
conferens illam quodammodo Baptismo. Quae comparado quantum
ad particularem sanctitatem , quae ex nova abdicatione carnis
desideriorum accedit, intelligi debet. Omnes (inquit) qui ad
divinum munus et patrimonium Baptismi sanctificati perveniunt, ho-
minem illic veterem gratia lavacri salutaris exponunt, et innovad Spi-
ritu Sancco a sudoribus contagiólas andquae iterata nadvitate purgan
tur : sed nadvitads iteratae vobis maior sancti tas et ventas compe­
ta , quibus desideria carnis et corporis nulla sunt, sola in vobis quae
sunt virtutis et spiritus, ad gloriam remanserunt.
Sed super relaxatione voti propter incontinentiam in Vir-
(a) Cyprian. Tractat. cir.

_22 TERTIA PARS
gine Deo dicata (*), quídam de secta Lutheranica multum ad
suae caussae statum faceré putant verba istius virí sanctissimi in
Libro I. Epístola XI. ad Pomponium : qui loquens de Virginibus
Deo dicatis, quae continentiam aut non possunt aut nolunt
servare, copiam eis videtur faceré nubendi. Verba Cypriani hace
sunt : Si ex fide Chisto se dicaverunt, pudice et cas te sine ul
bula perseveient: si autem perseverare nolunt, vel non po
lius est quod nubant, quam in ignem deliciis suis cadant.
etsi quodammodo appareat diíficilis, videtur tamen mihi, quod
non loquatur in eo Cyprianus de Virginibus, quae per solemnem
professionem se Deo devoverunt. Unde in antiquis Canonibus differentia
fit inter Virginem Deo dicatam et velatam , et quasi
eadem est cum illa , qua hodie moderni auctores utuntur, de
Virgine puta , quae per votum solemne in potestatem sui sponsi
iam transiverit, et de ea quae proposito dumtaxat et probatione
Christo debet quodammodo esse dedicara, de qua videtur
loqui Cyprianus non de alia : id quod ex antecedentibus et
sequentibus certa coniectura intelligi potest. Nam argumentum
Epistolae de his Virginibus videtur loqui, et non de alus. Dicit
enim : Legimus literas tuas , frater charissime , quas p
nium fratrem nostrum misisti, postulans et desiderans, ut t
beremus, quid nobis de his Virginibus videatur, quae cum s
tum suum continenter et frmiter continere decreverint , d
postea in eodem lecto pariter mansisse cum masculis. Ec
de Virginibus, quae firmo proposito decreverunt continenter vivere.
Non dicit , quae voverunt, aut consecratae sunt , et in
sponsi potestatem transierunt: nam de his postea dicit illos moechos
esse , qui ad eas accedunt: Christus (inquit) Dominus
iudex noster , cum Virginem suam sibi dicatam, et sanct
(*) An sit dispensabile votum Continentiae secundum Cyprianum.
de-

DE YOTO CONTINENTIAE. 223
destinatam lacen cum altero cernlt, quam Indignatur etgrassaturl et
quas poenas Ineestls elusmodi coniunctlonlbus commlnatur ? Et infra
dicit, quod Virgo huiusmodi si crimen carnis admittat , non
mariti, sed Christi adultera est : quam dicit se non admitiere
in Ecclesia , si perseveret, et simul vivere pergat cum hominibus.
Ex iis verbis sic arguo : Si Virgo huiusmodi propterea graviter
peccat, quia Christi sponsa est, et cum homine copulatur;
semper erit ergo adultera quomodocumque copuletur, sive prae-.
textu matrimonii, sive furtiva coitione, quippe cuius maritus perpetuus
est. Quare locus ille non favet adversariorum caussae. >
Et quamvis loqueretur Cyprianus indifferenter de quacumque
Virgine, sive solemniter professa, sive non; solum probatur quod
votum potest dispensan, atque rescindí, non tamen auctoritate
privata, et universaliter respectu omnium , prout ipsi barbare
et scandalose fecerunt, spoliantes omnia Monasteria, et inducentes
indifferenter omnes ad incestuosos concubitus falsi matrimonii
praetextu. Nam Pomponius hic , ad quem C}rprianus scribebat,
Episcopus erat illius Dioecesis, ubi scandalum illud Virgini
acciderat. Et ipse idem Pomponius super negotio illo Cyprianum
Metropolitanum suum videbatur consulere. Quare ínter Episcopos
terminabatur negotium huius indulgentiae : omnia enim secundum
ordinem iubct fieri Paullus Apostolus; nec decet privatos
homines, etiam si iustís caussis moveantur , superba temeritate
contra Apostólicas Regulas , et maiorum obedientiam huiusmodi
res attentare. Distinctio vero nostra de Duplici Virgine
Deo dicata satis comprobatur statuto Synodi quartae Carthaginensis
Canone CIV. ubi ínter Coclibem Deo devotum et
sub testimonio F.piscopi ab Ecclesia reccptum , differentia fit.
Sanctus quoque Sylvcsíer in Concilio, quod Romae habuit
duccntorum octoginta trium Patrum tam ex Oriente, quam ex
Oc-

224 TERTIA PARS
Occidente tempore Constantini Magni, in duobus statutis statum
Continentiae confirmat tam quoad Sacerdotes, quam quoad
Religiosorum vota , quae vocat schemata (*). Primum statutum
quod decimum est in ordine aliorum, sic habet: Nullus
Episcoporum Virginem sacratam benedicat , nisi eam pro
XXVII. anuos , quia ibi probatur pudicicia vera, si per tot anu
tiam custodivit:post uncía vértice iutroducatur ad nupíias
laque schemata Monachorum fiant ante XXV. anuos, ut eviten
la. Ex hoc Decreto satis confirmatur id quod dudum dicebamus
cum Cyprianum interpretaremur de duplici dicatione Virginis.
Nam hic Virginem sacratam distinguit Synodus a Virgine velata
et benedicta, et in Christi passionem tradita. Ex quo potest
óptima ratio discriminis inter solemne votum et simplex,
quantum ad dispensationem assignari. Secundum statutum de Sacerdotum
Coclibatu decimumnonum in ordine est (*) : Nemo
( inquit) Presbyter a die oneris presbyterii sui sumat coniug
si quis negligenter egerit, decem annis privetur honore : e
tra hoc praesens chyrographum egerit in contempíum, con
perpeiuum. Iam hic vides Coelibatum mitius praeceptum quam
in dispositione Ciementis , exigente forte hoc temporum diversitate.
D. et Magnns Basilius (a) hanc etiam votorum professionem
satis approbat , et desertores illius reos aeternae damnationis
dicit: máxime quando vota matura deliberatione pracstantur, Sermone
IV. Exercitamentorum , et Sermone de Renunciatione vitae.
Primo loco sic dicit: Siquidem (*) desideramus secundu
luudinem Dei, characterem animae nostrae per puriiaíem
(*) Secunda institutío Coclibatu a (a) Basil. loe. cit.
Sylvestro in Synodo Generali. (*) Aleritum in profwsione con-
(*) Lex Sylvestri Pontiflcis de Coe- siliorum.
libatu.
or-

DE VOTO CONTINENTIAE. 225
ornan, ut per hoc etiam vltae nobis perpetuitas accedat, attendamus
nobis ipsis, ne forte quid promissione indignum facientes , in Anania
iudicium delabamur. Poterat enim Ananias ne ab inicio quidem pos
sionem suam Deo promittere , verum quoniam respectu ad humana
gloriam ficto , possessionm quidem et opes suas per promissioncm De
consecravit, ut homines ipsum imitarentur ob magnificentiam, a co
demnatione non reces sit, et tantam commovit contra se ipsum indigna
nan , cuius executor Petrus erat, ut ñeque poenitendae fores reperire
Itaque ante promissionem castae vitae licet volenti , iuxta id
quod concessum et legitimum est, ad vitae consequentiam sibi
congruam devenire , et se ipsum. nuptiarum coniugio committere;
verum enim qui praeoccupatus est propter piam professionem,
custodire convenit se ipsum Deo , velut sacra quaedam
Deo dicata donaría, ut ne sacrilegii crimen incurrat, si dicatum
per professíonem Deo corpus, rursus communis vitae ministerio
sordidum faciat.
Secundus vero locus voventes adhortatur, ut prudenter et
cum examinatione voto se adstringant (*) , ne postea impotentes
existentes, vota sua infringant, et damnationem sibi subinde acquirant:
Adhorto/ 1
ut ne citra examinadonem hoc faciat quis, ne in-
opinads seipsum immittens certaminibus , deinde impotens existen
resistendum ingruendbus experinunds , inveniatur recurráis ad ea ,
qiábus egressus est, cum pudore ac risu , cum animae condemnado
rediens ad vitam, et multis scandalum fiens, et vitae ac conversado-
nis in Christo possibilitatem apud omnes suspectam faciens , cuius
riculwn nosds omnes qui Evangelia legids, in quibus ipsa divina vox
dicit: Expedit ipsi magis ut suspendatur mola asinaria in eolio eius
quam ut unum ex pusillis his per scandalum offendat. Non enim se
lum desertoris condemnadoni obnoxius erit, sed et interkus eorum, q
JTom. II. Ff ab
(*) Matura deliberatio in votis.

226 TERTIA PARS
ab ipso eversi sunt, et si ratiociniis mmtem fallentibus seipsu
suaden videatur , quod per bona opera invitum se numen pl
esse confidat, quod ipsi impossibile est.
Ex Libro de Virginitate, adúlteros vocat eos, qui praetextu
nuptiarum Deo dicatas Virgines sibi copulant: Nemo (*) sit
adeo impius, ut ipsum Domini templum , hoc est , Virginis
et ipsam pretiosissimam omnium animam Virginis, sacerrim
plo Domini donarium , petulantiae fascibus barbárico more
Et paullo post, quasi respondens obiectioni , quod licebit illis
carnaliter uti, si ipsae se obtulerint, et matrimonio velint copulan,
ne urantur, adiecit Sanctus Pater : Verum si seipsam ultro
obtulerit, transgressa erga sponsum pactum, propter vitii i
tem, ne accommodes teipsum tali ad peccati societatem. Nam
non veniente ad nuptiarum societatem , alten exhibeatur ,
aut peccatum habebit, tu vero purum teipsum custodi a soci
nae ob delictum in Domino. Oportet ( inquit Christus) filium ho
nis tradi ; sed vae illi per quem tradetur. Sic si illa dicat ,
me virgo conmngi, vae illi tamen per quem illa transgressis er
sum pactis , suam concupiscentiam implet. Non audis autem
qui repu liatam , sive dimissam ducit, adulterium committit
repudiata est propter caussam , attamen vivit vir eius. Qui
vexas repudiatam ? Cur non concedas tempus illi corrigend
ob ea propter quae repudiata est, ut Ule qui repudiavit, ob
nem misertus suam rursus ad seipsum accipiat} Et paullo i
applicans ea quae dixit, subiungit : quod si iis qui cum ea quae
a mjrtali viro dimissa est, adulterium exercet, impie facit; mu
gis impie adulterium committit, qui immortalis viri sponsam
dimissam corrumpere audet. Et paullo inferius appellat hunc tal
non
(*) Non licet Virginem Deo dicatam assumere in uxorem.

DE VOTO CONTINENTIAE. 227
non virum , sed adultcrum , qui se in domini cubile impie commissit.
Haec Basilius.
Videtur prae oculis habuisse hic sanctissimus Pater idemque
antiquissimus carnales istos violatores votorum, in quibus haec
omnia tam mire quadrant, ut nihil dici possit verius aut congruentius:
praeter hoc enim , quod recissione temeraria votorum
damnationem iustam apud Deum habent , ingens in República
Christiana generarunt scandalum, innúmeros, ut idipsum facerent
verbo et exemplo pellicientes, Iesu Christi consilia de impossibilitate
infamarunt, et ludibrio carnalium hominum exposuerunt,
volentes hoc impío praetextu, a culpa suae incontinentiae
salvari: et super haec si Deo placet, valde securos in conscientia
se putant, et Apostólicos se praedicant: quod invito numine,
pugnante Apostólica Traditione , auctoritate maiorum,
praeceptis et Ecclesiae magisterio contradicentibus, nefarios concubitus
complexi sunt. O beluinum sensum ! O nefarios ausus
mille crucibus expiandos!
Beatus Hieronymus in Regula vivendi, capite secundo de Votis
Iuramento firmatis, expressam facit mentionem his verbis (J):
Attendite Jiliae diligenter. Hic periculum omne est, hic mientas, hic
mors aeterna, quae iam renunciaverunt ómnibus quae possident, q
re/ictis ómnibus quae habebant in seculo, ad Christum imitandum
perculum, qui ubi caput reclinet non habet, concurrentes, ex voto su
iuramenti pollicitati one promiserunt, nihil tcmporale , nihil terrar
praeter Christum solum , non solum possidere, sed nec possidere, v
ídem Hieronymus de peccato gravi acccusat Rusticum , qui
continentiam voverat, ex consensu uxoris viventis, et non impleverat,
Epístola septuagésima tertia : Redde ( inquit) quod prae-
senté Domino spopondisti, incerta est vita mortalium, ne ante rapta
_ Ff 2 risi
(a) Hicronym. cit. Epist.

,28 TERTIA PARS
lis , quam tuam adimpleas sponsionem. Ubi voti per profess
emissi necessitatem observantiae satis indicavit. In sequenti vero
Epístola , quam misit ad Susannam, quae Yirginitatem violave-
rat: Obligata proposito, oblita parentes, oblita Ecclesiam tota
ta gloriam Virginitatis , oblita honorem dignitatis, oblita p
nem regni, oblita terribile iudicium , amplexata es corruptio
tulisti fructum confusionis , in finem vero mortem saevissima
ritum sempiternum. Post vero convertens stylum ad corruptorem
Yirginis, appellat illum ministrum diaboli, filium serpentis , vi
torem templi Dei, qui in uno s célere crimina perpetras ti, ad
utique et sacrilegium, ubi vas Christo oblatum , Domino ded
dementiae temeritate polluisti.
Egregium quoque Beatus Cyrillus super illo Levitici (a): San­
cti estote, de Yotis Religionis dicit testimonium : Si quis seipsum
devoverit; si quis se negotiis secularibus abstraxerit, ut ei pla
se probavit ; si quis separatus et segregatus est a reliquis h
carnaliter viventibus, et mundanis negotiis nequáquam obli
inquirens ea quae super terram, sed quae in coelis sunt ; hi
sanctus appellatur. Et infra : Denique et ipse sermo in Graeca
quae dicitur kyios quasi extra terram esse significat: quicum
se conformaverit Deo, mérito extra terram esse, et extra mu
videbitur; potest enim dicere in tenis: conversationem habem
lis. Haec ille. Qui in eodem Levitico etiam dicit: Laqueus for-
tis est viro sanctificare aliquid, hoc est, vovere se Deo: obser
hunc laqueum , ne forte postea quam nos Deo vovimus, iterum
nis usibus subiugemur.
Augustinus quoque Epístola ad Armcntarium, et Paullinam
eius uxorem, qui mutuo consensu Continentiae voto se adstrinxerant,
ait (b) : Quia iam vovisti , iam te obstrinxisti , aliu
(a) Cyrillus sup. Levlt. XIX. (¿) August. Epist. XLI.
_ 7 _

DE VOTO CONTINENTIAE. 229
faceré non licet. Priusquam esses voti reus , liberum fuit ut esses in­
ferior , quamvis non sit gratulanda libertas, qua fit ut non debeatur
quod cum lucro redditur: nunc vero quia tenetur apud Deum spon-
sio tua, non te ad magnam iustiúam invito, sed a magna iniquitate
deterreo : non enim talis eris , si non feceris quod vovisti, qualis man-
sisses si non tale vovisses: minor enim tune esses, non peior , modo au
tem tanto (quod absit) miserior , si fidem Deo fregeris, quanto bea-
tior si versolveris. Nec ideo te vovisse poeniteat , imo gaude iam tibí
sic non licere , quod cum tuo deirimenio Hcuisset. Jggredere itaqu
intrepidus, et dicía imple faciis , ipse adiuvabit, qui vota tua expe­
dí. Félix est necessitas quae ad meliora compellit. Una sola caussa es­
se posset , quia te id quodvovisti, non solum, non lioriaremur, sed
etiam prohiberemus implere , si fo/te lúa coniux hoc tecum suscipere
recusara, quia tune ex alieno voveres. Eadem prorsus docuit
de votis praestandis ct adimplendis Pater iste Sanctissimus,
quae nunc Sancta Mater Ecclesia docet. Et adverte quod non
consulit Armentario ut expectet se praeveniri a Deo , priusquam
votum impleat; sed quod Domini fretus auxilio et fiducia
ad vitam continentem se adiungat ; id quod nos supernas
docebamus.
ídem super illo Psalmi : Vovete, et reddile, vovere consulit
multa , praesertim castitatem , quam post votum adimplere iubet.
Non sitis pigri ad vovendum. Non viribus vestris implebitis:
dencietis, si de vobis praesumitis. Alii vovent coniugalem castitatem
, alii Virginitatem ; et isti voverunt plurimum : alii vovent
domum suam, alii relinquere omnia sua , tribuendo pauperibus,
ut eant in communem vitam et societatem sanctorum.
Magnum votum vovent. Et concludit: Quod quis volueril vovere,
voveai : illud attendat, ut quod voverit reddai unusquisque Deo , quia
si respicit retrorsum , malum est. Ubi habes omnia religiónis vota
lau-

2~o TERTIA PARS
laudabiliter fieri, et necessario deberé observan. ídem sentit (a)
Sermonead Fratres in Eremo, probans voti necessitatem ex illo
loco Paulli de Viduis: Habentes damnationem , quia prima
irritam fecerunt.
Adduci solet contra istam doctrinam quae de voti necessitate
nos monet, quod Apostolus videtur dicere, saltem quantum
ad coniugatos, quod non liceat illis in perpetuum mutua se
carnali consuetudine privan, quia Apostolus dixerit: Nolite frau
dare invicem nisi ad tempus , ut vacetis orationi, et iteru
mini in idipsum , ne tentet vos Satanás propter incontinen
Sed hic locus ut patet ex his quae sequuntur non praecipit reversionem
, sed indulget. Nam statim subiungit Apostolus: Hoc
autem dico secundum indulgentiam, et non secundum imp
autem indulgetur, aut peccatum , aut imperfectio est , ita ut
oppositum illius maiori cum laude fiat. Cum ergo ipse Apostolus
dixerit se non imperare ñeque praecipere reversionem illam,
nihil facit contra nostram doctrinam locus iste; quin potius magis
eam promovet et confirmat. Nam si propter temporalem orationem
Apostolus praedicit, ut abstineant a mutua consuetudine
coniugati, ubi commani sensu perpetuo vacare voluissent et
Deo et orationi, laudabiliter etiam perpetuo abstinerent a carnali
congressu : ubi enim est eadem ratio , procederé debet eadem
iuris dispositio. Quod vero absolute non voluit Apostolus,
ut revertantur in idipsum coniuges, ex eo quod adiecit patet,
propter periculum scilicet incontinentiae; ceterum absolute quid
ipse velit, statim explicavit, cum dicit : Voló autem omnes h
mines esse sicut meipsum. Quid quod Scriptura ipsa vovere
sulit, et vota adimplere iubet (b) ? Cum votum voveris D
m
mino Deo tuo, non tardabis reddere , quia requiret illud
00 Serm. ¿X. (¿) Deut. XXIII. 11.
Deus

DE VOTO CONTINENTIAE. 231
Deus tuus, et si moratus fuerís , reputab'uur tibi in peccatum. Et
(a) Si quid vovisti Deo , ne moreris reddere; displicet enim ei in-
fidelis et stulta promissio : sed quodcumque voveris , redde. Quo fit
ut quotquot temeraria praesumptione vota rescindunt , divino
iudicio , sentcntia Apostólica , et Sanctorum omnium calculo in
statu damnationis sint.
Beatus Cyprianus Libello de Singularitate Clericorum magnopere
miratur vota quae suo tempore fiebant a coniugatis,
et haec quidem perpetuo. Rabeo (inquit) quod mirad non valeo,
cum videam de Chrístianis plerosque mantos, pariter et uxores conti­
nentiam destinantes, domicilia singularía magis eligere , ut consensu
communium votorum sine irritatione praesentiae et concordanti seces
valeant obtinere.
Ex his quae diximus , habes multa tum Scripturis, tum Traditione
Apostólica , et consensu Sanctorum confirmata. Primo
habes modum quo Coelibatus est nobis possibilis de communi
lege. Secundo, quod laudabiliter voto perpetuo potest firmari,
non solum ab his qui sui iuris sunt ; sed a coniugatis, ex communi
tamen consensu. Habes tertio modum professionis et emissionis
voti, qui hodie in Ecclesia servatur, ab Apostólica Traditione
et primae illius Ecclesiae Patribus descendisse. Quarto
habes obligationis necessitatem respectu eorum quae voto fir««
mata sunt, modo mature et discrete votum praestetur.
§. XXIII.
Coelibatus Episcopali et Sacerdotali Ordini convcnientissimus
et expedientissimus est.
FAcile hoc perspiciet qui probé noverit quid sit agere Episcopum
et Sacerdotem in Ecclesia. Rursus vero quid sit
00 Eccles. V. 3.

2 32 TERTIA PARS
agere maritum, et curam filiorum , uxoris, et domesticomm gerere.
Porro coniugatorum vita quamvis laudabilis sit et Deo
grata, multis tamen sollicitudinibus camalibus necessario distra-1
hitur , ut hi nostri coniugati Apostoli , qui Coelibatum impugnant,
dicere possent si vellent. Loquatur tamen interim venís
Apostolus {a) , qui Coelibem vitam consulens: Si nupserit virg
(inquit) non peccavit , tribulationem carnis tamen habebu
modi. Obsecro , quaenam est haec tribulatio quae coniugii statum
insequitur , nisi quaedam mentís distractio et nimia sollicitudo
, qua coniuges quodammodo a Deí cultu distrahuntur,
dum mutuo sibi intendunt vehcmcnter placeré , et de provisione
posteritatis suae sunt valde solliciti r" Ideo subiungit Apostolus,
postquam dixit: Qui habent uxor es tamquam non haben
Voló (inquit) vos sine sollicitudine esse : qui sine uxore es
citus est quae Domini sunt, quomodo placeat Deo ; qui au
uxore est, sollicitus est quomodo placeat uxori, et divisus e
Quod et ipsa rerum experientia commonstrat. Et Sancti etiam
discretione spiritus cognoverunt. Dicit enim S. Basilius de
Maritis, narrans eorum impedimenta ad plene Deo vacandum (/>):
Eum , qui coniugio occupatus est, altus curarum tumultus
liberis careat, liberorum concupiscencia; si líber os accipia
ais sollicitudo , uxoris custodia, domus cura , servorum a
gubernatio, commerciorum detrimento, contentio cum vic
foro , iudicia , conflictus, negotiationes, peñada , agricul
res : omnis dies proprio suo accessu tenebrositatem anima
noctes, diurnas curas excipientes, in iisdem imaginibus me
Eadem et maiora incommoda narrat Tertullianus de Muliere
viro praesertim malo coniuncta. Cyprianus quoque Libello de
Singularitate Clericorum tractans illud: qui sine uxore est, solli-
(a) Apost. I. Corinth. VII. _8. (¿) Basil. I. Epist. ad Gregorium.

DE YOTO CONTINENTIAE. 233
licitus est quomodo placeat Deo : Quid est nunc quod in hac con-
mnetione delectet, in qua sunt solae pugnaet Casuale est omne quod f
minae est , et copulado eius semper est infesta , foedere suo magn
molestias praestat, de carhonibus sántillae des'niunt; unde Salomó
midiere iniquitas viri. Contenti simus iis testimoniis in re tam manifesta.
Contra vero qui solutus ab uxore est, ut Apostolus dicit,
sine sollicitudine est, non est divisus, quantum ex parte status
attinet ; facilius potest totus Deo incumbere, quia solus est, nec
habet cui vehementer debeat placeré, et pro quibus amore naturali
possit sollidtus esse. Innupta (inquit Apostolus) et virgo,
cogitat quae Domini sunt, ut sit sancta corpore et spiritu. Cum igitur
munus Episcopi et Sacerdotis sit populo sancto praeesse , sacris
altaribus adesse, pro se et pro populo suo indesinenter orare,
substantiam illis cum opus est elargiri , et animam et sanguinem
, ut occasio dederit et postulaverit pro eis daré ; certe
muñera haec totum hominem requirunt, non divisum nec curis
temporalibus distractum, nec rebus perituris affixum, imo totus
ipse vix sufíiciat, si totum se impendat, ut tanto muneri respondeat.
Nam si Apostolus ad tempus defraudare consulit, tamquam
valde expediens coniugatis, ut per intervalla temporum
vacent Ieiunio et Orationi ; qui totos dies debet orare , et in
multis eorum Altaris Mysteria conficere , et alia Sacramenta ministrare
, totos dies oportet ut Coelebs maneat, et sine nimia sollicitudine
temporali vivat.
Quae ratio saltem de iis qui ad Ecclesias regendas eliguntur,
efficacissime concludit , quam Sancti et Synodi ad hoc appli.
cant propositum. Nam si laturus Sanctus Moyses legem populo
praccipit, ut per tres dies sit purificatus a mulierum congressu,
quanta puritate putas eos deberé praestare , qui legem Dei in
Tom.lL Gg la-

TERTIA PARS
labiis, in meditatione et operibus debent semper habere? Intcrrogabat
ille Achimelech Sacerdos Davidem , si mundi essent ipse
et pueri sui ab herí et nudius tertius a congressu mulierum,
collaturus illis panes illos terrestres propositionis; nonne coget
Ecclesia eos qui perpetuo debent tractare panem illum supersubstantialem
coelestem in Sacrificio Altaris perpetua continentia? Solitarius
certe debet esse Sacerdos , cuius vocatio in contemptu
omnium rerum mundalium consistit, ut dilectio quae coniugatos
a Deo quodam modo distrahit, ipsum Deo magis coniungat:
Hoc (inquit) dicebat Apostolus cum Coelibatum consulebat,
ad utilitatem vestram dico , ut quod honestum et decorum
est sequamini, et adhaereatis Domino absque ulla dibtractione.
Quod si hanc utilitatem et decorem Coelibatus professio
affert , laudabiliter et expedientissime Episcopali et Saccrdotali
statui Ecclesia connexuit.
Nec hoc dicimus quasi coniuges non possint Deo perfecte
placeré: nam apud Deum omnia sunt possibilia. Sed tune perfecte
placent, quando sunt tamquam non habentes, aut cum magna
gratiae abundantia et charitatis; quae raro invenitur in iis,
q.ii sic distrahuntur , qui divisi sunt , et Deo non toti adhaerent,
aliorsum , ut dixi, naturali amore filiorum et uxoris avulsi,
qui veluti pondus gravissimum ad se videtur trahere hominem.
Vita autem Sacerdotum , et máxime Episcoporum , cum
in statu perfectionis exercendae consistat , omnia terrena debet
reputare ut stercora , ut Christum lucrifaciat.
Iuvat autem multum ad hoc Coelibatum voto firmari, quatenus
de perpetuo officio suo monean tur , et firmius in statu suo
Domino deserviant , et firmae sint in Ecclesia vocationis Dei.
Picit enim Basilius (a), qui solusdegit, sui ipsius et propriarum
cor-
(«) In Prooemio Constitutionum exercitatoriarum.

DE VOTO CONTINENTIAE. 235
corporis necessitatum curará gerit , aut fortassis etiam has contempserit,
seipsum ad haec facile persuadere potens. Qui vero
uxoris ac liberorum curam gerit, non amplius propriae mentís
dominus existit, sed necesse habet ut illi quidem ad voluptarem
inserviat, et circa liberorum curam occupatus , multam curarum
abyssum exhauriat, quas recensere longius fuerit. Itaque qui
a mundi vinculís liber esse cupit , nuptias velut pedicas quasdam
fugit: his autem reíictis vitam suam Deo consecret, et castitatem
profiteatur , ut ñeque facultas ipsis sit conversionis ad
nuptias , sed omni modo haereat in certamínibus , pro castitate
adversus naturam luctans, eiusque ímpetus violentiores. Non
solum hic Sanctus Pater rationem dedit, qua laudabiliter potest
non amplecti coniugalis vita, sed quo securiores vacemus Deo,
perpetuae castitatis professionem consulit.
D. quoque Hieronymus propter easdem caussas vult Virgines
professionem faceré, quoscilicet immobilius in proposito continentiae
perseverent. In Regula : Tolo vos, inquit (a), mortuas
secuto , vitiis et concUpiscentiis carnem crucijigere cum Christo ,
iam coeperunt proprio sese voto castrare , sub perpetuo Tirginitatis e
stitatis proposito , velut in duritie lapidis fore cum Chisto sepultas.
paullo post: Sic devotione firmetur vestrum propositum , ut fides , spes
sit tota in Deo. Vides utilitates necessítatis Continentiae et professíonis
eius. Sanctissimus Martyr Cyprianus Libello de Singularitate
Clericorum {b) , calamitates et impedimenta quae coniugium communiter
solet arierre, a sola castitate vinci posse dicit, quam munimen
vocat invictum sanctimoniae , expugnationem fortis infamiae,
probitatis praesidium , pronubam sanctitatis , puritatis culmen,
et libidinis carcerem , quae dum sibi subtrahit adminicula concupiscentiae
, mortua membra sua cognoscitur baiulare , de qui-
Gg 2 bus
{a) Hicronym. in Rcgul. cap. 6. (¿) Cyprian. Libel. cit.

_ 36 TERTIA PARS
bus Paullus praemonet, dicens : Mortifícate mcmbra vestra q
sunt super terram. Et paucis intcrpositis, sic ubique singularit
( Sacerdotum) splcndet , ut omnes pro illa sponderc non dubitent,
et ita sanctitatcm in semetipsa clarificat , ut laudcm sibi
ab inimicis cxtorqueat, quod máxime de proposito quocumque
Paullus Apostolus mandat, dicens : Oportet autem eum et testi
nium habere bonum ab his qui foris sunt. Et ante dixerat: Peiu
quam moechari, Continentiam ducere criminosam ; et infamem
ferré sanctimoniam, blasphemiam ingerit religioni.Ibidem etiam dicit,
magnam victoriam reportare Sacerdotem , qui integram sponsionem
sanctimoniae servat. In fine vero: Rogo vos quantum valeo
ultra quam valeo , haec sint studia omnia Clericorum, ut s
inexcusabili successione fungantur; ne aut ipsi per feminas ,
minae per illos ad ignominiosa ludibria provocentur. Vide
iste Sanctus, quisquís fuit (nam tempore Martyrum fuit et Episcopus,
ut ipsa series libri dcmonstrat, nec stylus abhorret a
Cypriano ) quam digne sentiat de sponsione singularitatis Clericorum
Sacerdotum, quamque obnixe eam commendat.
Beatus quoque Ambrosius super illo Timothei incidens in
locum, ubi Paullus facit mentionem de Episcopo rilios habente
, dicit {a) : De cetero ab usu feminae se cohibeant; veteribu
ideirco cotices sum est Levitis et Sacerdotibus uxor es ad usum
quia multum tempus otiose vacabant: nunc autem omnes
feminae abstinere debent, quia necesse est eos quoiidie pra
Ecclesia Dei ; omni enim hebdómada offerendum est, etsi
die peregrinis, incolis tamen vel bis in hebdómada, et non d
prope quoíidie bapíizeníur. Et aliam caussam etiam assignat,
oportet eos semper orare , quam ex A postolo deducit, qui consu-
(a) Ambros. cit. loo

DE VOTO CONTINENTIAE. 237
sulit coniuges esse defraudandos in consuetudine carnali propter
Orationis et Ieiunii exercitium.
Sed nec sacer Coelibatus reprehensus umquam fuit ab Ecclesia
Orientali , quae etsi Coelibes non elegerit Sacerdotes;
saltem numquam permisit illis, ut post assumptum sacerdotium
uxores duccrent, sed sacerdotium sacro Coelibatu perfici volue-»
runt; et re vera si omnino Coelibes essent qui assumuntur ad
sacerdotium, et numquam in venerem fuissent distracti, ut Occidentalis
Ecclesia visa est practendere, longe facilius Coelibatus
observatur ab his, quam ab illis, qui prius mariti fuerunt.
Videmus hoc in feminis manifesté , post expertam venerem difficilius
continere, quam ante admissam. Tertullianus aperte affirmat
maiorem esse pugnam continentiae viduarum , cum non
multum in annis processerunt, quam Virginitati (a): Potcrit (inquit)
Virgo foelicior haberi, at vidua laboriosior; itaque in parte
difficilior videtur Coelibatus, ut in Orientali Ecclesia est institutus
, quam sit in Occidentali. Sed dissolutio multorum qui ordinantur
difficiliorem illum reddit. Adde quod antiquitus (*),
ut Epiphanius refert contra Catharos, ad sacerdotium non admittebatur
, nisi aut omnino Coelebs , aut si maritus esset , tali
lege assumebatur, ut generationi liberorum amplius operam non
daret , omnino ut nostra Clemcnris institutio in principio decrevit;
ubi idem Epiphanius Orientalis Ecclesiae usum , qui eius
tempore iam vigebat, ut hi qui liberos generent in sacerdotium
ministrarent et ordinarentur , ncgat esse canonicum, sed per languorem
disciplinae Ecclesiasticae introductum atque permissum.
Incidit autem Epiphanius in hanc Coelibatus considerationem
(quo mclius res expendatur) propter Catharos , qui cum qui
post Baptismum uxori coniungebatur , non recipiebant in suis
' con-
(a) Tertuíl. Lib. I. ad Uxorem. (*) Coelibatus Ecclesiae Graecae.

238 TERTIA PARS
conventiculis, allegantes pro se legem Coelibatus impositam Sacerdotibus
, quam Christianis ómnibus expediré contendebant.
Huic ergo obiectioni respondens D. Epiphanius hoc modo de
Coelibatu Sacerdotum disserit (a): Quae enim ad sacerdotium
data sunt propter eminentiam celebrationis sacrorum , ea ad
ter ferri putaverunt, quum audierunt quod oportet Episcopum
sibilem esse, unius uxoris virum , continentem , similiter et
Presbyterum (*). Re vera enim non suscipit sancta Dei praedicati
post Christi advcntum eos, qui a nuptiis mortua ipsorum uxore, secundis
nuptiis sint coniuncti, propter excellentem sacerdotii honorem
et dignitatem. Et haec certe Sancta Dei Ecclesia cu m sinceritate
observat, sed et adhuc viventem , et liberos gignentem , unius
uxoris virum non suscipit, sed eum qui se ab una continuit (sic
enim legi debet, non ut Cornarius legit, qui transfert, sed eam,
qui se ab ea continuit : quomodo enim una ab una contineri
possit ?) aut in viduitate vixit, Diaconum, Presbyterum , Episcopum,
et Hypodiaconum , máxime ubi sinceri sunt Cañones
Ecclesiastici. Et respondens obiectioni, quod multi ex Orientis
provinciis Sacerdotes mariti sumebantur, et gigncntcs filios, respondit:
At hoc non est iuxta Canonem , sed iuxta hominum
mentem, quae per tempus elanguit , et propter multitudincm,
cum non invenit ministerium. Nam quod deccntius est (*), id
semper Ecclesia per Spiritum Sanctum bene disposita videns, statuit
apparare , ut cultus divini indistrncte Deo perficercntur, et
spirituales necessitates cum omni benévola conscientia peragerentur.
Dico autem quod decorum est propter repentina ministeria
ad necessitates, ut Presbyter, Diaconus, Episcopus Deo dedi-
(a) Epiphan. contra Cathar. (*) Probat Coelibatum Epiphan.
(*) Bigamia prohibita iis qui ordi- simpllciter in Orientaii Ecclesia.
nandi sunt.
tus

DE VOTO CONTINENTIAE. 239
tus sit. Si enim etiam populo praccipit S. Apostolus, dicens, ut
ad tempus vacent orationi ; quanto magis Sacerdoti idem praecipit,
ut indistractus sit ad vacandum secundum Deum sacerdotio
ut in spiritualibus necessitatibus ac usibus perficiatur ? Licitum
est autem populo , ut propter imbccillitatem feratur , ut
qui non possunt in prima uxore , secundae , post primae mortem
coniungantur.
Vides rigorosum Coelibatum secundum antiquas Regulas in
Orientali Ecclesia observatum , propter decentiam sacerdotii, ut
perpetuo servaretur , mérito introductum. Et licet hic sanctus
mos non plene in illis partibus obtinuerit , propter languorem
disciplinae, ut Epiphanius dixit ; Coelibatus tamen his qui iam
Sacerdotes erant, si mors uxoris contigisset, magno rigore in illa
Ecclesia semper fuit observa tus, nec umquam ab eis damnata
fuit lex ista, quam Clemens nobis proposuit, sed laudata, ut
patet ex VI. Synodo, quae tempore Iustiniani Secundi perfecta
fuit, quando Ecclesiastica disciplina multo magis corrupta
erat in Oriente , quam aetate Epiphanii: nam ducenti anni fluxerunt
ab illo, usque ad huius Synodi tempus. Igitur cum Cleri
disciplinam pius iste Imperator corruptam esse in hac parte
cerneret, contendebat cum Synodo, ut Sacerdotes Orientis, ad
rigorosum Coelibatum cogerentur, ad modum Romanae Ecclesiae.
Patres autem illic congregati de more Sacerdotum , attendentes
Coelibatum istum médium quodammodo esse inter coniugium
, et Occidentalis Ecclesiae Coelibatum , quem hodie observant
Graeci, firmaverunt.
Canon qui haec continet, tertius est in ordine Canonum huius
Synodi, qui sic habet (*) : Quoniam pius et Christi amicus Rex
noster huic Sanctae et Oecumenicae Synodo proposuit , ut in Clerum
(*) Canon de Coelibatu Ecclesiae Orientalis in VI. Synodo.
ele*

_ 4o TERTIA PARS
electos, quique aliis divina transmittunt , puros exhiberem
nistros irreprehensibiles , dignosque Óptimo Máximo Deo
spirituali, et victima principis Sacerdotum, purgaremusqu
quam per illicitas nuptias habuerunt: Ob hoc tam ex iis,
simae Romanae Ecclesiae exactum exquisitumque, quam ex
manum incommodisque hominum accommodatum , Sedis
giaeque Urbis instilutum sibi proposuere observandum, e
componentes, non secus ac par est, Patres Deique cultores
nec ex lenitate dissolutionem, nec ex rigore austeritatem r
máxime ex ignorantiae culpa , quam bonam hominum par
se videmus; sancimus, ut qui ad secundas transierit nupti
que ad decimum octavum Kalendas Februañi mensis, IV.
anni sexies millesimi centesimi nonagesimi noni, a pecca
cipad sunt, resipiscere voluerint, deposidoni canonicae sub
vero ad hanc secundarum nupdarum affectionem trans'uñ
ante nostram cognidonem (*), conducibile agnosceníes , e
ipsis resecantes, proculque peregrinam hanc spurcamque
abiicieníes, vel quorum secundae uxores obiere , sive Pres
Diaconi, lisum esi hos cessare deberé ab omni sacro muñer
ne , in ceríum tempus damnatos , dummodo honorem sua
tum retineant, contend primo accubitu , lachrymis a Do
tantts, ut sibi remittat illud ignorantiae peccatum : Hace S
In hoc Decreto multa habes minime praetermittenda. Primum
quod lex Coelibatus Ecclesiae Romanae laudatur et probatur a
tota Ecclesia Oricntali. Secundo, quod copulationes Sacerdotum
cum mulieribus praetextu coniugii factas, damnat ct rescindere
iubet universalis Synodus, vocans eas spurcas et peregrinas coniunctiones.
Nec hoc circa Sacerdotes tantum in usu erat, sed circa
Diaconissas, quae ad sacrum Ordinem ut declaravit Nicaena
, (*) Contagia Sacerdotum rescindit Synodus tamquam illicita.

DE VOTO CONTINENTIAE. 241
Synodus minime pertincbant, hoc idem statukur in Chalcedunensi
Synodo (a) , ubi dicitur quod si post susccptum ministerium nuptiis
s¿ tradiderit, iniuriam faciens Dei gratiae , anathcma sit. Haec
sunt verba Synodi. Circa Episcopos vero Coelibatus tanto cum
rigore servabatur (*) , ut aut non nisi Coelibes eligcrentur, aut
si mariti eligebantur, et ipsi et eorum uxores electioni consentientes
, eo ipso ad Coelibatum constringcbantur, sponsione mutua
Episcopi electi et uxoris suae promissa. Et hoc est quod vo-
Jebat Divus Clemens in suo statuto. Canon XII. sextae Synodi
id nobis plañe commonstrat, qui sic habet : Et hoc ad no-
stram cogmt'o/wm pervenit, in África , Libyaque , qui ibi religiosissi-
mi sunt Antistites propñis cohabitare uxoribus, et postquam ad illos
electio pervenit, non seiungi, offendiculum ceteris apponentes et sca
lum. Cum igitur magno curemus studio ut omnia ad utilitatem ovilium
quae sub imperio sunt, gerantur; visum est ne quid huiusmodi post h
fiat. Si quis autem huiusmodi patrasse deprehendatur, deponatur. Qu
vero his obiici possit, quod et modo obiiciunt, exempla Apostolorum
ad malum allegantes, numquid Apostoli non fuerunt perfecti
Episcopi et Sacerdotes r" et tamen fere omnes fuerunt coniugati
; tum etiam quod multos coniugatos suo tempore elegerunt
ad Episcopale, et Sacerdotale munus; non ergo est tam expediens
Coelibatus ut signiticasti, ita ut lege perpetua debeat confirmar
i.
Fatemur coniugium sanctum cum Episcopali et Sacerdotali
muñere minime repugnare , nam praeter hoc quod multi Apostoli
coniugati fuerint, Canon XXXIX. eorum affirmat suo
tempore nonnullos Episcopos uxores et liberos habuisse, cum cirlom.lL
Hh ca
(a) Canon XI. siae Oiientalis magis rigoroius quam
(*) Cüeiibatus Episcoporum Eccle- noster 3 ad normam tándem antiquam.

TERTIA PARS
ca Episcoporum testamenta disponit; et Canon L. eos redarguit
Episcopos et Presbyteros, qui non propter exercitationem et meliorem
utilitatem nuptias spreverunt, sed de nuptiis male sentientes,
id quod Canone IV. Gangrensis Synodi etiam declaratur. Erant
tamen Apostoli tamquam si eas non haberent, ut Paullus
dicit : Qui habent mores tamquam non habentes sint. Et ad
vitabant omnes : nam Apostolus dicebat: vellem omnes homines
se sicut me ipsum ; nec mulleres illae quas circumducebant, eran
illis in usu coniugii, sed tantum ad usum ministerii. Adde quod
tanta erat in Apostolis virtus et rlagrantissima charitas, utpote
qui iam in Deum transirent, ut ista non essent illis impedimento
aliquo ad munus praedicationis et gubernationis Ecclesiarum
obeundum. Quare exemplum eorum non est adducendum in statu
praesentis Ecclesiae, ubi omnes quae nostra sunt, quaerimus,
et non quae sunt Iesu Christi : exemplis enim Sanctorum uti debemus
ad nostram utilitatem , et non ad perniciem , ut multi
stulti et imprudentes faciunt.
Quod vero multos maritos Apostoli ad Episcopatum aut Sacerdotium
elegerint, hoc certe me latet, et puto falsum esse: nam
Timotheus, Titas , Dyonisius, Ignatius, Polycarpus, Martialis,
Clemens, Anacletus, Linus, qui creati sunt ab Apostolis Episcopi
et S acerdotes, cmnes Coelibes fuerunt. Crediderim tamen
propter necessitatem Ecclesiae , nonnullos maritos illa aetate fuisse
ab eis ad Episcopatum electos, ut Canon ille de Testamentis
Episcoporum refert, a nobis saepe allegatus, coactis inservire in*
firmitati promovendorum, et Ecclesiae necessitati. Aliud vero est
quod cogebantur Apostoli faceré, et aliud quod faceré desiderabant.
Huic ergo obiectioni respondit sacrosancta Synodus in
calce huius Canonis, cum iubet Episcopos ab uxoribus seiungi.
Hoc (inquit) pronunciamus, non quod improbemus aut subverta-

DE VOTO CONTINENTIAE. 243
tamus quae apostolice sancita sunt, sed ad populi salutis promotioncm
melius prospicientes , id est , in pulchriorem ordincm
(Episcopos) redigere volentes: nam Apostoli fidelium infirmitatibus
se demittebant.
Meminit quoque Beatus Hieronymus huius divortii voluntarii
aut separationis Episcopi ab uxore Epístola ad Rusticum
Episcopum Narbonensem , qui ubi invitavit eum ad electionem
et curam pauperum, quae praecipue partes Episcopi sunt, ait (a):
Amanda uxor est sicut Ecclesia , ut Templum Dei, cum ea orandum,
cum ea legendum , abstinendum, communicandum in altan, non in o
re , spiritu, non carne vivendum : veneran autem et te propter coniu
gium legis debet ipsa , non desiderare propter principium delinque
quia tibi usum coniugii interdictum esse perpendis, cum te Episcopu
esse cognoscisSExultet in Domino, gradas agat Deo, quod de corrupdo
ne liberata , tibi quoque debitrix sit, eo quod ad hoc officium advolas
adquod consendente ipsa, electus es Domino, quodprius de ómnibus ut
cuit, transegisti, quam Episcopatum rogatus acciperes, et separatus a
iuge, in Ecclesiapermaneres.Wdes clare Ecclesiae antiquum morem:
nemo ad Episcopatum deligebatur, nisi uxoris consensu praemisso,
ut in perpetua castitate ambo propter electionem mariti permanerent.
Itaque non cogebantur coniuges, cum maritus eligebatur
ad Coelibatum , sed non habebatur pro rata et firma electio,
nisi ambo consentientes Coelibatum promitterent: post votum
autem iam emissum, non erat illi liberum secundum Eccle"
siasticam legem coniugalem consuetudinem repetere : non quod
coniugia abhorreret Ecclesia , quae semper laudavit atque permissit,
sed propter voti obligationem , et sacri status decentiam,
cogebantur pactionibus sanctis stare, quod pium et sanctissimum
Hhi est,
(¿i) HIeronym. Epist ad Rust.

_44 TERTIA PARS
est, ut iam probavimus, et hoc est quod vult Clementis Traditio
in principio a nobis proposita.
Quod vero sponsio mutua debuisset praccedere, antiquorum
Conciliorum decreta hoc plañe indicant (*). In Synodo Arelatensi
secunda tempore Sylvestri aut Iulii Grimi celebrata , in
qua adfuerunt Pontífices ex toto Occidente , sic decernitür Canone
II. Assumi aliquis ad Saccrdotium non potest in coniug
lo consútutus, nisi fuerit promissa conversio. Et in tertia Are
Martiani tempoie coacta , primo Canone sic instituitur: Nullus
Laicus ordinetur Episcopus aut Presbyter, ante unum annum
nis : ubi per conversionem nihil aliud intelligitur, quam propositum
non accedendi ad uxorem ex consensu. Et in secunda Toletana
: Si qui suae sponsionis immemores, ad fortuitos concu
tra concurrant, ut sacrilegii rei ab Ecclesia habeantur extr
autem quibus voluntas propria interrogationis tempore , d
bendi persuaserit, concessam ab Episcopo licentiam auferre
mus , ita tamen ut si perfectae aetatis in coniugio positi, ren
se pari consensu carnis operibus spoponderint, ad sacros gra
Hic etsi paullo temperantius de Coelibatu eorum, qui mariti ad
sacros Ordines assumcbantur , fíat mentio ; satis tamen constat,
quomodo Coelibatus lex, his qui coniugati ordinabantur, imponebatur.
Accessit huic a Divo Clemente et Sylvestro editae auctoritas
subsequentium Synodorum pariter et Pontificum consensu totius
Ecclesiae firmara. In Ancyrana enim Synodo in Galatia celebrata
paullo ante Synodum primam Nicaenam , mentio fit (a) de ordínatione
Diaeonorum , qui tempore ordinationis ad professionem
castitatis invitab antur , quamquam non cum tanto rigore.
Et
(*) Sponsio co:\iugum ai Coelib.it um (a) Ancyrana Synod. Canon. X.
praeüiittebatur ordinationi antiquitus.

DE VOTO CONTINENTIAE. 245
Et in Synodo Neocaesariensi uxorem Sacerdotis in adulterio deprehensam
iubent Patres a Sacerdote dimitti, aut a ministerio ccssare
; quod Laicis neutiquam praeciperetur , sed potius suaderetur,
ut repudiatam acciperent, promittentem emmendationem
vitae. Synodus Gangrenas Virginitatem et Coelibatum non solum
admittit, sed ipsum laudat et magnopere admiratur : Nos
autem , inquit (a) , virginitatem cum humilitate admiramur, et con-
tinentiam cum castitate et religione Deo acceptissimam dicimus. Nec
Canon IV. eiusdem Synodi in aliquo statui caussae nostrae praeiudicat,
quo iubetur ne quis discernat Presbyterum coniugatum
tanquam occasione nuptiarum orYerri non deberé ; nam Canon
ille dirccte contra sectam Manichaeorum est, sicut et tota ista
Synodus , qui Sacerdotem coniugatum abominabantur, hoc solo
nomine quod nuptiis esset copulatus; quia dicebant a diabolo
esse inventas: a nobis autem si incusatur Sacerdos coniugatus,
non est nisi quia contra votum emissum , et universalis Ecclesiae
determinationem, necnon sacerdotalis status decentiam
agit, qui hoc modo coniungitur : quod optime declaratur ab
ipsa eadem Synodo (b) Canone IV. Si quis virginitatem vel conti-
nentiam professus, tamquam abominabiles nuptias iudicat, et non pro
pter hoc solum quod continentiae et virginitatis propositum sanctum
bonum est, anathema esto. Laudat igitur Sancta Synodus Coelibatus
et continentiae professionem , sed damnat si ea opinione fíat,
ut nemo in coniugio possit salvan, abominando sanctas nuptias,
et dignitatem earum.
Secunda Carthaginensis Synodus, electos Sacerdotes et Diáconos
ab uxorum congressu prohibet, ea tamen limitatione quam
duJum posuimus, videlicet si tempore electionis consenserint ambo
coniuges in conversionem. Placet ut Episcopi, Presbyteri et
(a) Synoi. Gangrens. Can. XXI. (¿) Ead. Syn. Canon. VI.
Dia-

246 TERTIA PARS
Diaconi , vel qui Sacramenta contrectant, pudicitiae custoa
ab uxoribus. se abstineanú Ab ómnibus dictum est placet. Q
tutio licet statim in Africanis Ecclesiis in totum non obtinuerit,
ut patet ex Canone XII. et XIII. eius; succedente tamen tempore
obtinuit. Nam tempore Augustini qui in hac aetate etiam fuit,
rarissimi aut nulli in África erant Episcopi et Sacerdotes coniugati:
imo ipse Clericorum Monasterium instituit in sua Ecclesia,
a quibus in ciusmodi professionibus plus exigebat quam Hieronymus
a suis Monachis. Quod et Carthaginensis quarta Synodus,
Canone III. confirmat; cui idem Divus Augustinus interfuit; hoc
modo (*) : Placuit, Episcopos et Presbíteros et Diáconos sec
propria statuta etiam ab uxoribus continere : quod nisi fece
clesiastico removeantur gradu. Iam vides sacram legem Coelib
Italicis Ecclesiis (praeteiquam in Calabria et Graeculorum quibusdam
Ecclesiis, quae more Orientalium vivunt) et in Gallicanis
et Africanis maiore robore et consensu Pontificum esse firmatam.
Circa haec témpora fuit ille Syricius Romanus Pontifex tantopere
a Divo Ambrosio laudatus, qui scribens ad Himerium
Tarroconensem Episcopum super dissolutione multorum Sacerdotum
, legem Coelibatus tertio refumat (*) , quasi eodem modo
sicut eam tulerat Beatus Sylvester; ubi illicitas coitiones Sacerdotum
rescindit sub matrimonii praetextu factas, et eos qui
ignoranter contraxerunt, ad veniam recipit, hac lege, quod gradus
superiores illos ascenderé non liceat, si se post monitionem
eius a mulieribus, quas praetextu matrimonii habebant, abstinerent:
decernens, ut deinceps omnes Levitae et Sacerdotes insolubili
lege constringerentur, ut a die ordinationis suae sobrietati
et
(*) Lex Coelibatus in África tem- (*) Lex Coelibatus Syrkii.
pote Augustini.

DE YOTO CONTINENTIAE. 247
et pudicitiae corda manciparent. Quod si quis (inquit) Episcopus,
Presbyter et Subdiaconus deinceps juerit talis inventus , iam nunc sib
omnem per nos indulgentiae aditum intelligat obseratum : quia ferro
necesse est excidantur vulnera, qui fomentorum non senseñnt discipli-
nam.
Non est hic quod aliquis arguat de iniustitia Syricium , eo
quod Sacerdotes iusserit a suis mulieribus separan : nam cum illi
contra ordinationem Ecclesiae uxores duxissent, irritae sunt pactiones
quae contra Principum voluntatem fiunt. Non enim iubebat
hoc noviter ipse Syricius ; sed exequebatur quod Sancti
Patres ante ipsum diffinierunt. Id quod postea Innocentius Primus
et Secundus, Divus et Magnus Gregorius confirmarunt. Ultimo
vero ad Germanos haec lex devenit. Nam Zacharias Papa
tempore Caroli Magni Francorum Principis in Epístola ad Bonifacium
Turingiorum Episcopum missa, iubet ut Sacerdotes et
Episcopos suae ditionis non permittat honore sacerdotal i fungi,
qui cum mulieribus una habitant, quorum multi coniugii praetextu
hoc faciebant : Hi (inquit) ñeque sacerdocio fungí patiantur,
ñeque divina mysteria contingere commonemus ; et si quid vero aliud eo
contra Ecclesiasticam regulam fecisse repereris, Cañones sive institu
Patrum prae manibus habe, et iuxta quod ab eis edoctus fueris, discerne.
Non est dubium , quin inter Cañones haberetur constitutio
de Coelibatu, quam cum alus iubet observan bonus iste Pontifex.
Tempore Sixti Tertii paullo post Syricii et Innocentii Primi
aetatem percelebre Concilium Agatense in Gallia cogitur (a), ubi
Canon Syricii de Coelibatu universaliter ratum habetur Canone
nono huius Synodi, qui sic habet: Placuit ut si Presbyteri vel
Diaconi conuigati ad thorum suarum rediré voluerint, Papae Innocen
(a) Synoi. Agatiicns. Can. de Cocuuatu Can. IX.
tii

_ 48 TERTIA PARS
di orcknado , et Syridi auctoritas conservetur. Quod si ad al
mula illa Ecclesiasdcae vitae , pariter et disciplina' quae a
piscopo ad Provincias commeavit, non probabiturpervenisse
nis , venia remitdtur, ita ut de cetero poenitus incipiant ab
autem scisse formam vivendi missam a Syrieio Episcopo dete
que stadm cupiditates libidinis abiecisse , illi sunt modis
movendi, eo quod post admonitionem cognitam , praeponend
d sunt voluptatem. Post vero in Concilio Turonensi tempore H
larii Papae hoc modo de Coelibatu decernitür Canone primo (a):
Si universis fide¿ibus secundum Jpostolicam doctrinam casdt
da indicitur ; ut qui habznt mores ita sint, quasi non haben
to magis Sacerdotes Dei ac Levitae divino mancipad altari
debent, ut non solum coráis, verumetiam corporis puritúti
pro plebe supplicaturi, preces illorum ad Divinum merean
audiiunú Et paullo post: Cum ergo Laico imperetur, ut po
tioni vacare , et a Deo exaudid, ut ab uxore abstineatur, qu
gis Sacerdotes ct Levitae, qui omni momento parad esse debe
sacrificium offerre, aut orare, aut sacra exerceret
ítem in Synodo IV. Toletana (b) tempore D. Gregorn celebrata
, hoc modo decernitür: Quando Presbyteri aut Diaconi pe
rochias consdtuuntur , oportet eos professionem Ephcopo s
caste et pie vivant sub Dei dmore : ut cum eos tali professio
verit, sanctam disciplinam retineant.
En tibí sacram Coelibatus legem a Petro Apostolorum Principe
edoctam, et per Clementem Successorem suum Ecclesiis invulgatam
, deinde per Sylvestrum , Syricium , Innocentium Primum
et Secundum , Gregorium Magnum , Zachariam, Sanctos
et Deo dignos Pontífices roboratam. ítem Synodis Galliae, Africae
, Hispaniae et Italiae confirmatam , necnon ab Orientalibuí
Ec-
(«) Turonens. Synod. Can. I. (¿) Syn.lV.Tolet.Can.de Coclib.Can.XXVl

DE VOTO CONTINENTIAE. 249
Ecclesiis olim , ut Epiphanius retulit, servatam : postmodum vero
ab cisdcm Oricntalibus Ecclesiis et Synodis earum, in toti.m
laudatam et in parte retentam : quae auctoritas tam magna est,
ut Spiritus Sancti magisterium spernere prorsus videatur , quo
totum corpus Ecclesiae regitur et gubernatur, qui eam spernit.
Nec video quid contra hanc legem rationabiliter dici possit. Est
enim lex de re quodammodo nobis possibili, honestissima, statui
Sacerdotali et Episcopali decentissima , et a Patribus et Ecclesiarum
praesidibus, qui legitimam condendi legum auctoritatem
habent, a tempore Apostolorum praescripta. Necessario igitur
observanda est, interim quod non relaxatur.
Nec moveré debet aliquem , quod vir Sanctus Paphnutius in
Nycacna Synodo videatur se opposuisse huiusmodi decreto, cum
a Patribus illic congregatis (quod Sozomenius dicit) universaliter
introduci viderctur Coelibatus, quia Coelibatus, quem tune
volebant introducere Patres, imponebatur Presbyteris et Episcopis,
qui iam erant coniugati, sine ulla conditione et moderatione.
Nec lex aliqua universali consensu roborata , quae hoc coniugium
prohiberet, extabat. Ita illic erat mera coactio sine necessitate
: hic autem non est nisi conditione libera et moderata,
et acceptata, hoc est, quod si aliquis vult eligí et ordinari, cogitur
subinde Coelibatum profiteri. Cum autem per voluntatem
talis eligatur , ct ipse acceptet ordinationem ; visus est etiam se
obligare voluntarie Coelibatui. Qui enim vult principale, etiam
velle videtur ea quae constant illi esse annexa. Quod si semper
contendant adversarii adhuc hanc indirectam coactionem esse iniustam
; contra naturalem rationcm plañe loquuntur , et de Ecclesiae
auctoritate pessime sentiunt. Quis enim dubitat Ecclcsiam
Sanctam esse veré politiam (*), et in ea esse membra , capnt,
JTow. II. Ii et
(•*) Quod Ecclesia potest ¡mponere legem Coelibatus statui Sacerdotii.

2 5o TERTIA PARS
et alia principalia, quantum ad haec quae spirituale et externum
régimen concernunt, huiusque corporis Ecclesiae Sanctos Pontífices
fuisse capita , reliquos autem fideles membra ? Cum igitur
homo politicus (ut recte dicebat Plato) non sui solum, sed Reipublicae
in qua vivit caussa, principaliter natus sit; consequitur
quod boni communis gratia licite potest aliquis privari iure suo
particulari, ut communi utilitati inserviat.
Ut esto exempli gratia propter utilitatem Reipublicae Imperator
egeat opera alicuius civis probi et prudentis, ad hoc ut legatione
fungatur apud Regem Persarum , quem civem voló esse
iuvenem et coniugatum : numquid talis cogi non posset ab Imperatore,
ut per septem aut decem annos, et sic usque ad finem
vitae legatione huiusmodi fungeretur? Certe qui hoc negaret, politici
iuris omnino expers esset, et contra rationem hoc affirmaret.
In hoc eventu , si ad ius particularis personae respicias , iniuria
irrogatur viro illi político , iniuria etiam afficitur uxor eius,
quos coniugali consuetudine Imperator privat, qua ad invicem
erant obligati, a qua coacte separantur : sed quia communc bonum
longe praestantius est quocumque particulari in illo communi
incluso , politicus istc et uxor sua tcnentur bonum commune
pracferre particulari. Ideoque nulla iniustitia committitur in
huiusmodi coactione , quia ut probata distinctione Scoti utar,
tenentur ambo secundum actum debitum se conformare Imperatoris
mandato. Et quamvis fit coactio secundum actum elicitum,
quo isti nolunt separari, quia tamen non coguntur secundum
aciiim debitum, id est, secundum voluntatem iustam, quam isti
tenebantur circa huiusmodi mandatum adhibere; coactio est iusta
et rationi valde consona. Ad propositum igitur, si in Ecclesia
esset magna penuria Sacerdotum aut Episcoporum, ita ut nec escario
esset eligendus aliquis Laicus in Episcopum, numquid cogí

DE VOTO CONTINENTIAE. 251
gi non possit aliquis vir probus, honestus, ad Episcopatum aptus,
pro utilitate Ecclesiae , et invitus Episcopus ordinari? Certe milla
ratio est, qua possit hoc negari. Nam iste membrum est huius
communitatis, non gratia sui tantum natus sed Reipublicae
Ecclesiasticae in qua vivit: tenetur ergo succurrere suae Reipublicae:
et sic nulla íit ei iniuria si cogatur,nec propter unum
vel dúos teneretur tune temporis Ecclesia , quae convenientissime
annexa sunt Sacerdotio, relaxare. Quod si directe aliquis
cogí potest ad Episcopatum, cuius provincia tam periculosa est,
et tantam perfectionem postulat in ordinato; a fortiori indirecte
cogí possunt ad legem Coelibatus ordinandi Sacerdotes. Id
quod irrefragabilibus exemplis etiam confirmo.
In Synodo Antiochena, sic decernitur (a) : Si quls Episco­
pus suscepta manuum impositione, et deputatus populis praeesse, n
susclpiat mlnisterium Sacerdotii, nec consenúat habere Ecclesiam,
qua fuzrit ordinatus, hunc incommunicabilem esse deberé, doñee coa
consenúat Clirum suscipere. Hic clare dicit, quod clectus ad Episcopatum
, si renuerit sine legitima caussa , cogí possit. Nec ob
id Ecclesia aliquam ex suis legibus tenetur abrogare : alias magis
se accommodaret Ecclesia uni individuo sui corporis, quam
individuum Ecclesiae propter quam est ; Ecclesiaque videretur
magis nata esse propter unum membrum, quam particulare membrum
natum esse propter Ecclesiam : quod pugnat maniíeste cum
ipsa ratione. Est etiam in Synodo VIII. Toletana exemplum quod
mire explicat proposítum nostrum. In Hispania sub hac tempestate
nonnulti coacte electi sunt ad dignitates, et ordines Ecclesiasticos:
electi vero cum ordinarentur , protestati sunt contra
voluntatem suam elegí et ordinari : post ordinationem autem,.
quídam ad coniugia prLtina sunt reversi ; alii vero nova coniu-
Ií 2. gia
(a) Synodo Antiocliena Can.XVII,

2 S2 TERTIA PARS
gia contrahere attentabant. Delata est caussa ad Synodum de
more Ecclesiae , super cuius decisione hanc tulit sententiam sacra
Synodus (a).
Adiit coetum nostrum tam inverecunda progressio, ignob
detestanda praesumptio : quosdam enim aut eveniu necessit
tu periculorum, ab Episcopis sumpsisse novimus Ecclesiasti
jicia dignitatum; et quoniam cum illis haec imponerent, id s
noluisse testad sunt, ideirco id spernere , atque ad prisdna p
coniugia , moresque adire, tam nequiter coelesda iura solve
prompte extant seculi illecebris inhiantes. Qua de re nosse no
quod Episcopali eminentiae divina auctoritas non immerit
ómnibus quaedam summa concessit, quae ceteris Sacerdodb
prohibuit, ut templorum sacradonem, chrismads benediedone
crorum ordinum restitutionem. Nequáquam ergo aliquando
phanari, quod divina iussione simul et Apostolicae Tradido
ritate sacrum noscitur exdtisse. Verum sicut sanctum chusm
tum et Altaris honor evelli non queunt j ita quoque sacrum
norum , quod ab his comparatum habetur qualibet fuerit occ
ceptum , in perpetuum manebit omnímodo inconcussum. Et
emplum non omnino impertinens de pueris qui baptizantur sine
propria volúntate, qui tamen postea coguntur stare promissis Baptismi
, et subiungit : Et licet invite perceperint , libenter t
coeleste retinent meritum, quod nolenda consecuti sunt, pro
sitatis eventum. Quod si quis per hoc dispositionis edictum ,
ceriter sacris inhaeserit cultibus , et abiiciens ab se gratiam
cepit, relabitur ad conuigium , moresque secu lares, mox omn
siasácae dignitatis privetur, et ut apostata a Sane tac Eccles
nibus prorsus habeatur exclusus, et a societate fidelium in M
claustris doñee vixerit poenicenda detrudendus.Hacc Synodus
des
\a) Sententia Synodi Tolct. VIII. Can. VII.

DE VOTO CONTINENTIAE. 253
des ex divina auctoritate , quam Praesidcs in Ecclesia habent,
in vitos aliquos ab eis posse ordinari , et ad Coelibatum et omnia
muñía Sacerdotali Ordini anncxa cogi, quando subest Ecclesiae
necessitas aut magna utilitas: quam cum ostenderimus esse non
vulgarem , consequitur ab Eccleia legem hanc Coelibatus laudabiliter
posse introduci.
Quo fit Vinctoniensem contra Ecclesiasticas et divinas Regulas
munus istud coactionis in rebus spiritualibus Principibus
temporalibus tribuísse: non enim habent illi potestatem directam
ullam spiritualem circa Sacramenta et ea quae spiritualem statum
concernunt, nec umquam tale auditum est in Ecclesia ; reddenda
enim sunt quae sunt Cacsaris , Caesari , et quae Dei
sunt, Deo.
Est etiam apud Hieronymum, in quadam Epístola D. Epiphanii
missa ad Ioannem Hierosolymitanum Patriarcam illustre
aliud excmplum (a) ; ubi Epiphanius excusat se, quod in Dioecesis
Hierosolymorum quemdam Monachum ordinaverit, qui in
Hieronymi Monasterio degebat : quem dicit se omnino invitum
ordinasse propter necessitatem Monasterii, quia non erat in eo
qui Sacra celebraret. Dicit igitur: Cum celebrarem collectam in Ec­
clesia villae, quae est iuxta Monasterium nostrum , ignorantem sáli­
ca Paullinum ( nam hic erat qui ordinatus fuit ) per multes Diá­
conos apprelundi iussimus, et teneri os eius, ne forte liberan se cu-
piens adiuraret nos per nomen Christi. Et primum , Diaconum ordina
vimus, proponentes ei timorem Dei , et compellentes ut ministrara:
valdeque obnitjbatur indignum se esse contestans. V'\K ergo compulim
eum et persuadiré potuimus testimonio Scripturarum et mandatorum D
Cum vero ministraret in sanctis Sacrifiáis, rursus eum cum ingenti di
cultate tenere iussimus, eumque ordinavimus Presbyterum, et iisdem ve
(«) I. Volumioc Epistolarum 3 Epist. XIX
bis

2ç 4 TERTIA PARS
bis quibus antea suaseramus, impulimus ut sederet in ordin
Haec Epiphanius : qui non solum pro bono Monasterii illius qui
ordinabatur ad Sacerdotium, Monachum illum coegit , verum
et violenter ipso renitente in Sacerdotii Ordine collocavit. Et innumeri
etiam alii Sancti sunt, qui inviti et nolentes, et adhuc
sine multa necessitate coacti sunt muñera Episcopalia et Sacerdotalia
obire. Quare ex hac parte , quamquam lex Coelibatus,
indirecte cogat ordinatos , ut a coniugio abstineant, non est illicita,
sed valde bona et laudabilis. Sed nec ratione sequente
scandalorum, videtur esse damnabilis lex Coelibatus , ut isti praetendunt
; quia haec non consequuntur Coelibatus legem, sed
languorem disciplinae Ecclesiasticae, tam in Ordinatoribus, quam
in male utentibus hac lege, maiorum neglecta censura. Aperiam
tamen quid de hoc sentiam.
§. XXIV.
An expediat Coelibatus Legem in Saeerdotio relaxan
M Ultis viris pus et doctis visum est, attenta hominum fragilitate
et dissolutione multorum Ecclesiasticorum hoc
tempore , in quo máxime languet Ecclesiastica disciplina , sacram
Coelibatus legem deberé relaxari , ut evitarentur multa
scandala et fornicationes, quae quotidie videmus in Ecclesiis accidere
, putantes haec aliter evitan non posse, nisi adhibito concupiscentiaç
remedio , scilicet matrimonio. Quia (inquiunt) melius
est nubere quam uri; et Apostolus iubere videtur incontinentibus,
ut unusquisque propter fornicationem suam uxorem
habcat. Ego vero ut quod sentio, libere dicam : Videor mih
quod si quaestio sit de praeentibus Sacerdotibus, qui iam Coe
batus votum emiserunt, non universaliter Coelibatus legem posse
relaxari: nam multi sunt inter eos, qui matura deliberatione
vo-

DE VOTO CONTINENTIAE. 255
voto se adstrinxerunt, et nonnulli qui non cum magna dificúltate
votum possunt adimplere : et qui hodie fragilis est, crastina
die per Dei gratiam fortis redditur, et ad implendum promissum
potens. Et esto quod sine difficultate non possint. Quid
tum? Virtus versatur circa difficile; Regnum Coelorum vim patitur,
et violenti rapiunt illud. Labor est maximus, fateor: sed
grandis est merces repromissa laborantibus. Considerent sui status
excellentiam , et onus gravíssimum Sacerdotii, et quanta púntate
deceat eos nitere, qui ipsissimam puritatem quotidie accipiunt,
et alus distribuunt. Videant quod Deo se dcvoverunt,
et quod necesse est vota laudabilia Deo facta adimplere. Orent,
ieiunent, abstineant , lectionibus sanctis vacent , et occasiones
peccatorum de viten t , et confidant in Domino , qui robur et
fortitudo solet esse fragilium, et ncmini deest qui in cordis simplicitate
et fide quaerit illum. Obtinebunt certe quod desiderant.
Quod si qui sunt, qui ista nolunt perficere, aut dicunt se
non posse , sibi imputetur damnatio , qui volúntate propria et
propter questum et avaritiam , aut ambitioncm , vivendi modum
amplexi sunt humeris suis longe imparem. Sinistra intentio voventis
non tollit voti obligationem. Quod si non adverterunt,
nec matura deliberatione se adstrinxerunt, videat Romanus Pontifex,
qui circa haec solet dispensare , quid agendum sit de particularibus:
ceterum legem manere oportet intactam, pro iis qui
iam Coelibatui se adstrinxerunt. Alias si relaxatio fieret universalis,
multi praetextu difricultatis , quam habet annexam status
iste, et tentationum impulsum , revertentur retro, et non erunt
apti Regno Dei: qui si perrexissent, voto suo fortassis cum Dei
adiutorio possent satisfacere. Ñeque iis qui voto matura deliberatione
se obligarunt, remedium est matrimonium: sed Christiana

2 56 TERTIA PARS
na illa exercitia a nobis rccensa, quibus hoc donum continentiae
comparatur.
Si vero loquamur de hac lege prout respicit statum futurum
Ecclesiae, et pro iis qui ordinandi sunt, certe non videtur
mihi coniugium esse rcmedium legitimum ad cavendum in futurum
tot scandala. Nam praeter hoc quod coniugalis vita minime
congruit Episcopis, et Sacerdotibus, máxime iis qui animarum
curam gerunt, quos máxime convenit puritate, et continentia
, et aliis heroicis virtutibus, quae sunt vulgaribus minime
communes, esse praecellentcs, quatenus fulgore rarae virtutis
praediti , subditos suos quasi rapiant ad sui admirationem,
imitationem et obedientiam; cum coniugium habeat etiam suas
tentationes et irritamenta peccatorum annexa, ut puta nimium
indulgere carnalibus officiis, et mundi curis deditum esse, sollicitudincm
divitiarum , amorem nimium erga hberos , quos naturali
quodam amore vellent eos prósperos et divites relinquere;
multum divisi essent Sacerdotes, nec tam intenti ad vacandum
divinis exercitiis. Fierent avari , cupidi , et toti mundani, et
nulla in re fere differrent ab intima plebe, ac subinde valde contemptibilcs
redderentur. Periret Episcopalis auctoritas, sacerdotalis
gravitas, haereditatc possideretur San;tuarium Dei: quia nemo
esset qui non vellet filios suos, aut successores faceré , aut
magnis redditibus ditare , omnia ad suum questum applicantes,
et de paupcrum subventione nihil plañe curarent, nec de publicis
necessitatibus. Scio multos Ecclesiasticos iis incommodis esse
expósitos , propter suam incontinentiam , et filios adulterinos
quos habent. Satis tamen est, quod status sui profcssio non invitat
eos ad ista, sed omnino ad contraria: invitaret tamen, si
coniuges eííicerentur. Modo en'm ctsi faciant, non tamen cum
tanta licentia faciunt, aut metuentes vulgi detractiones, aut suo-
#
íum

DE VOTO CONTINENTIAE. 257
rum Superiorum ccnsuram : tune vero liberius et apertius darent
operam huic vitio, putantes ratione status quem habent, hace
sibi licere. Valde ergo timendum est, dum volumus evitare luxuriam
, ne introducamus in Ecclesiam apertam licentiam ad cupiditatem
et avaritiam, quae ut idolorum servitus detestatur ab
Apostólo.
Adde quod cum multi Sacerdotes mancant otiosi , et sint
divites , robusti et benevalentes , si non sint melius oceupati,
quam nunc sunt; cum natura non recte instituta semper in vctitu.m
nitatur, quam vis eis concederentur uxores, rarissimi essent
qui una sola essent contenti. Qui enim fieri potest, ut
una uxore possint esse contenti, quibus vix única concubina sat
est ? Quare volentes evitare simplices fornicationes, concedendo
eis uxores , dabitur forte occasio perpetrandi foeda adulteria.
Quamdiu ergo meo iudicio non fucrit impositus modus ordinationibus,
sive Epi¿coporum sint sive Sacerdotum , ut non qui
ambit honores, sed qui a Deo vocatur 5 non qui vult de altari
comedere , et sudores pauperura devorare, sed qui altari devoto
et decenter vult serviré; non is qui solum noverit legere et cantare
, et nonnihil in Latina lingua profecerit, sed qui vita et moribus,
et doctrina Ecclesiae possit prodesse, ordinetur : et tándem
( Episcopus sit aut Sacerdos) cum ordinatur , non intrudatur,
sed eligatur, non recipiatur statim oblatus , sed multoties
eligatur coactus; statui Sacerdotii recte consultum non erit. Tales
ai ministerium eligantur ( dixit Clemens (a) de Altaris Ministris)
qui algne possint Dominica Sacramenta tractare. Melius est enim
paucos habere Ministros , qui possint digne opus Dei exercere
, quam multos inútiles qui onus grave Ordinatori adducant.
Non dixit: tales recipiantur si ultro venerint, aut sollicite nego-
Tom. II. Kk tía-
(

258 TERTIA PARS
tiati fuerint; sed eligantur. Electio autem de bonis est, et non
quibuscumque, sed ex iis, quibus Ecclesia opus habet, fieri debet
: et id quidem exactissimi morum probatione , et populi testimonio
praemissis, ut Apostolus iubet, et antiqua faciebat Ecclesia.
Nisi hoc modo fíat, certe nullus erit modus conveniens
imponendi finem tot malis et scandalis, per quae sacratus Sacerdotii
status in tantum est vilepensus hac tempestate misera et
calamitosa , ut nomen Dei sanctum per nos blasphemetur , et
pessime audiat nostra sancta vocatio apud inimicos Ecclesiae:
quod citra magnum laborem fieri pcsset, si Ecclesiae capita ad
sublevandam Ecclesiam magis attenti íuissent. Renoventur ergo
antiqua Patrum statuta , et Sanctorum decreta, et alia facies videbitur
in Ecclesia : regnum enim Dei intra nos est. Extat circa
hoc eiusdem D. Syricii, qui legem Coelibatus prorsus firmavit,
laudabile de Ordinationibus statutum , quo sic decernitür (¿i).
Quicumque Ecclesiae se devcverit obscquiis , a sua infa
pubertatis anuos baptizan, et Lectoñs debet ministerio socia
Accessu adolescentiae usque ad tricesimum aetatis annum, s
liter vixerit, et Subdiaconus esse debebit; posteaque ad Dia
dum, si s.'ipsum primltus voto Continentiae praeeunte, dign
verit, accedat : ubi si ultra quinqué anuos laudabiliter vix
ministraverit congrui , Presbyteñum consequatur. Exinde
tennium Epissopalem cathedram potest adipisci , si tame
témpora integritas vitae et fidei eius fuerit approbata. íde
mjdus in secunda Toletana praescribitur. Aut servetur modus
quem praescribit Synodus alia (*) Toletana IV. Ut scilicet
omnes hi, qui ad Clerum aspirant, a puericia in uno Conciavi
commorentur sub probatissimo seniore quem Magistrum
ha-
(a) Lex ordinandorum Syricii. vando Coelibatu II. Tolet. IV. Tolet.
(*) Legitimum remedium pro ser-

DE VOTO CONTINENTIAE. 259
habeant Christianae vitae , et Ecclesiasticae disciplinae, et testan
vitae suae: ubi luhricae aetatis annos non in luxuria aut
levitatibus , sed in disciplina Christiana consumant , portantes
iugum Domini ab adolescentia sua. Ex his ordinentur qui velint
ordinari, et si renuerint , cogantur pro utilitate Ecclesiae,
et lex Coelibatus observetur tamquam Ecclesiae convenientissima.
Quod si pauci fuerint inventi , nihil ad nos : omne rarum
est pretiosum. Attendatur quod paullo ante dixerit Clemens:
quod melius est paucos habere Ministros, qui possint digne opus
Dei exercere, quam multos inútiles. Quod si sine delectu semper
Praelati pergunt sacros Ordines conferre , credo quod numquam
non regnabunt in Clero scandala et deformites, quae ipsum
reddant apud populares contemptibilem, nunc in uno vitio, nunc
in alio. Et vereor ne minus malum sit huiusmodi legem sanctissimam
et convenientissimam saltem pro his, qui curam animarum
non gerunt, relaxare. Eligat Ecclesia Dei quod magis conducibilc
, et Deo gratum esse videbitur, taliter ut habeat Ministros
castos , púdicos , doctrina praeditos, et Pastores qui Ecclesiam
suam iuxta beneplacitum eius regant.
Nulla ergo est in sacra Coelibatus lege impietas ñeque macula
: probavimus enim eam esse de re possibili, honestissima , quae
perpetuo voto firmari potest : et postquam firmata est , mérito
posse cogi ad eius observantiam eum , qui libere huic legi se
devinxit. Ñeque etiam ratione sequelae peccatorum calumnian potest
, quae non ipsius legis (ut diximus) sed male utentium culpa
fiunt. Haec de Coelibatu.
Sunt et alia in praefatis Epistolis Clementis minuta quidem,
quae non egent longa tractatione: ut quod Laici per Diáconos
moneantur, et Diacones ,qui sint veluti oculi Episcopi, ut totius
Ecclesiae actus perlustrent, et Episcopo referant. Quod Presby-
Kkz te-

2.ÓO TERTIA PARS
teri ordinem Ecclesiae respiciant, populos doceant, et infirmos
visitent. Quod Laici in adolescentia matrimonio iungantur , ne
fornicationibus maculentur , idque per Presbyteros Ecclesiae fíat.
De Primatibus vero , quod in civitatibus constituantur, ubi erant
tempore gentilitatis Archiflamines.
§. XXV.
Tertlum membrum Jpostolicarum Traütionum,
Raeter eas Traditiones quas ex Apostolis allegavimus, non-
JL nullae aliae reperiuntur in scriptís Sanctorum digestae , rarae
tamen , et quae non egent multa discussione.
Beatus Hilarius celebritatem Paschae ab Apostolis institutam
fuisse , Prologo in Librum Psalmorum affirmat: cuius festi etiam
meminit D. Clemens Epístola tertia, cum Baptismi tempus in
Ecclesia tamquam a Petro praescriptum invulgat.
Venerabilis Beda et Glossa Fcstum etiam Pentecostés ab Apostolis
introductum fuisse asserunt: quod festum D. Ambrosius
super Lucam , Paullum apud Ephesios a gentilitate ad Christum
conversos egisse testatur, eo quod videiet ipsos in fide ferventes
: id quod promittere videtur ídem Apostolus I. Corinthiorum
(a) : Permanebo (inquit ) Ephesi usque ad Pentecosten. M
nit harum duarum Festivitatum , pariter et Dominicae diei Orígenes
contra Celsum , tamquam de rebus consuetudine Ecclesiae
suo tempore roboratis: quod minime fieri possit , sr ex Apostolico
magisterio non profluxíssent; fuit enim hic quasi coaevus
Apostolis. Haec sunt eius verba : dies festos Dominicos, Parasceves
et Pentecostés unusquisque fidelis celebrat.
Magnus Basilius Libro de Spiritu Sancto (b) ab Apostolis
et primis illis Patribus multa profluxisse dicit : ut orare fiexis ge-
(a) Cap. XVI. ». (f) Basil. cap. 27.
ni-

DE APOSTOLICIS TRADIT. 261
nibus ad Orientem ; et quod tempore Resurrectionis stantes orant
fideles, necnon et confessionem Trinitatis inBaptismo, et aliorum
Sacramentorum. Tertullianus Libro de Corona Militis , a
primis et maioribus derivatam esse asscrit trínam in Baptismo mersionem
, diaboli et pomparum eius abrenunciationem , oblationes
pro defunctis , anniversaria Martyrum, et nonnulla id genus
alia.
Sanctus Hieronymus super Matthaeum dicit , Apostolicam
Traditionem esse, quod in die Vigiliarum Paschae ante dimidium
noctis populos dimittere non liceat.
D. Ignatius meminit diei Dominicae, et celebritatis eius, suo
iam tempore in usu esse: quod satis ostendit ipsam ab Apostolis
descendisse, affirmante hoc Primasio Augustini Discípulo, in
Commentariis Epistolae I. ad Corinthios.
Sócrates in Historia Tripartita (a) celebritates festorum nonnullorum
ab Apostolis institutas esse affírmat.
Beatus Augustinus etiam Passionem , Resurrectionem, Ascensionem,
et Spiritus Sancti missionem ( ut in Ecclesia celebrantur
) ad Ianuarium scribens, ab Apostolis descendisse testatur.
Beatissimus Leo Prímus ab Apostolicis Traditionibus dicit descendisse
sacresanctum quatuor Temporum Ieiunium Sermone VI.
de eisdem, quod ex D. Calixto Martyre etiam nos probavimus.
ítem Epístola (b) ad Rusticum Narbonensem idem Leo A pe*
stolicam dicit esse Traditionem , quod Sacerdotes publice non poeniteant.
Generaliter vero circa haeC servanda est Regula D. Augustini
ad cognoscendum et venerandum Apostólicas Traditiones, ut
quidquid pium et laudabile in universali Ecclesia ab eius fere primordiis
cognoverimus observatum, quod ñeque Apostolorum lite­
ra) Sócrates Lib. IX. (b) Leo Epist. XC.

26 2 TERTIA PARS
teris, aut in Conciliis Episcoporum noviter decretum est , id
ex Apostólica Traditione descendisse putemus: alias manifestó periculo
conscientiae se exponeret , qui huiusmodi tradita vellet
spernere. Qua Regula Augustinus sacpius se defendít adversus seditiosos
Donatistas , qui in multis quae Traditione Apostólica
constabant, Scripturam importune petebant, et tanti eam videtur
fecisse Augustinus, ut centies repetat in suis opcribus, máxime
Libro de Baptismo contra Donatistas: Multa (inquit) non.
inveniuntur in Apostolorum Uteris, ñeque in Conciliis post
tamen quia custodiuntur per universam Ecclesiam, non nis
stolis tradita , et commendata creduntur. Et (a) contra eosde
universa (inquit) tenet Ecclesia , nec a Conciliis institutum
per retentum est, non nisi auctoritate Apostólica traditum,
me creditur: idem confirmat Epístola ad Ianuarium, et Libro II.
contra eosdem Donatistas.
Bcatissimus quoque Leo , in Sermone II. de Pentecoste , cum
D. Augustino consentiens, universales omnes Ecclesiae consuetudines
, de Traditione Apostólica prodisse affirmat: Dubitandum
non est, quidquid ab Ecclesia in consuetudinem est devotio
tum de Traditione Apostólica , et de Sancti Spiritus prodire
Quae Regula certe non parvipendenda est, si fidei tramitem recte
tenere volumus, nec términos transgredí, quos constituerunt
Patres nostri. Hucusque dixisse sufficiat de Traditionibus Apostolicis.
(a) August. contra Donat. Lib. IV. cap. 24.
Ve

DE EPISCOPALI AUCTORIT. __6 3
§. XXVI.
De tertio Fonte Sanctarum Traditlonum , Episcopali scili-
cet auctoricate.
QUia singula Ecclesiae statuta percurrrere, non modo longum
et perdifficile foret , sed fastidiosum valde lectoribus esset,
et nostri etiam instituti metas excederé videretur , qui Traditiones
Divinas et Apostólicas dumtaxat sumpsimus declarandas
et corroborandas; tamen ne tertium Sanctarum Traditionem tontem
, puta Episcopalem auctoritatem, illibatum relinquamus, videor
mihi meo iure facturas, si pauca de Episcopali auctoritate
et ei debita obediencia tractavero, quae nervusest totius religionis,
et retinaculum totius disciplinae Ecclesiasticae. Hac una,
si recte audiretur et observaretur a Christianis, sopirentur proculdubio
Haereses, cessarent Schismata , componerentur dissidia,
et uniretur Ecclesia: quae non aliunde orta sunt, ut Cyprianus
recte docet (a), nisi quia Dei Sacerdotibus non obtemperatur.
Est certe inobedientia legitima filia superbiae , seminarium dissolutionis,
fomentum haeresis, principium seditionis, divini et humani
ordinis destructio , via regia qua ad inferos descenditur,
omnium malorum sentina , et denique ipsissimus infernus. Haec
est quae perdit Armenios, corrupit Aethiopes , Graecos deduxit
in miseriam, totum Orientem sub iugo miserae scrvitutis reposuit,
Bohemos a corpore Ecclesiae divisit, et nunc lamenta -
biliter bonam partem nobilissimae Germaniae in tot Haereses et
Schismata distraxit, adeo ut multae urbes sint, in quibus, proh
dolor ! quatuor aut quinqué Sectae pernitiosissimae regnent. Quídam
sunt Anabaptistae, quídam Sacramentara, quídam Epicu-
(a) Cyprian. Lib. I. Epist. III.
raei,

264 TERTIA PARS
raeí, quídam vero pro píetate iam ducunt se perditum Lutherum
sequi. Eo malorum attraxit mentes hominum spiritus apostasiae.
Unusquisque credit, quod apparet síbi esse credendum,
praescribens fidem quam tenere debeat, nullo maiorum expcctato
iudicio et auctoritate. Quibus utinam Deus suis favoribus
dignetur aspirare, et ad se iam convertere, ne pars quae adhuc
remanet , quae fidem illibatam et unionem cum Ecclesia
servavit , et tam viriliter et tanta cum laude tenuit, tot pestibus
ingruentibus infecta, deficiat: qua in re certe omnem operam
et diligentiam catholicos et nobilisiimos Principes et Praelatos
oportet impenderé , si volunt muneri et auctoritati suae
non deesse.
ínter eos autem qui per inobedientiam ab Ecclesia defecerunt,
nulli extiterunt pestílentiores, quam hi, qui praetextu cuiusdam
Evangelicae libertatís, non contra unum vel dúo praecepta
dumtaxat, sed contra ipsam obedientiam sunt armati, fingentes
aut potius somniantes iurc adoptionis nobis in Baptismo
per Spiritum Sanctum collato, Iiberos nos esse ab omni potestatc
, imo Reges et Sacerdotes ex aequo omnes in Baptismo
crean*. Dicunt, iustis non esse legem positam (a) , ut Paullus
ait; et quod non sunt sub lege sed sub gratia. Cum enim Dominus
(b). Petrum principem Apostolorum interrogasset: Reges
terrae a quibus accipiunt tributum, a liberis an ab alienis ? et
Petrus respondisset, ab alienis; adiecit Christus : ergo liben sun
filii. Effici autem Christianos filios Dei per Baptismum, Apostolus
affirmat (c): Omnes vos fdii Dei estis per fidem. Et Ioann
quoque {d) : Quotqwt autem receperunt eum , dedit eis po
(a) I. Timotli. I. 9.
(b) Matth. XVII. 2j.
(c) Galat. III. 16.
(d) loan. I. ia.
fi-

DE EPISCOPALI AUCTORIT. 265
Jilios Dei fieri, iis qui credunt in nomine eius : quare omnes sumus
liberi per Baptismum. Addunt autem , quod cum ista filiatio,
et adoptio Hat in n.obis per Spiritum Sanctum , quem Apostolus
vocat spiritum adoptionis (a) , in quo clamamus: Abba ( Fater)
et ubi spiritus Domini sit, ibi debeat esse plena libertas;
consequi subinde quod nullnm superiorem habent Christiani in
terris, cui divino iure sint subditi. Nam si lex spiritus liberavit
Christi anos ab obligatione legís Moysi, quae plañe divina erat;
quanto magis nos liberavit Dominus a legibus et potestate quorumcumque
hominum ? Hoc modo migan tur phanatici isti. Ex
quibus fundamentis tam carnaliter intellectis, quid potest sequi,
nisi brutalis quaedam , barbara , et plus quam diabólica licentia
? Ut scilicet unicuique liceat faceré quod libuerit, nulli adstrictus
legi, sine ordine, sine politia , sine religione, imo contra
ipsam naturam et auctorem eius, qui nomines fecit, et voluit
esse animalia política , sociabilia , et ad ordinem et iustitiam
inclina ta. Hanc opinionem tenent hodie eo modo quo proposita
est , damnati Anabaptistae.
Lutherani (saltem qui mitiores sunt inter eos) moderatius
quodammodo de hac re in suis scriptis loquuntur. Máxime quantum
ad civiles potestates attinet, ut patet ex Augustana Confessione
et Apología eius et alus traerátibus, quos de Locis
Communibus et Reformatione Ecclesiae tradiderunt. Substantiam
sensus eorum bona fide recitabo.
§. XXVII.
Quantum ad Civiles Magistratus.
POtestates approbant (F) Civilia iudicia , possessiones, contractus,
matrimonia, supplicia vindicare , iure bellare , mi-
Tom. II. Ll li-
(a) Rom. VIII. iç. (¿) Paragr. 16.

2.66 TERTIA PARS
litare , licite iurare, obedientiam cum iuramento firmare, artes
probatas exercere. Nihil addo, ñeque detraho de rei substantia.
§. XXVIII.
De Ecclesiae Insdtutis.
POstquam reiiciunt (a) Coelibatum tamquam impium institutum
, et Ciborum et vestium delectum tamquam superstitiosum
, et alia huius generis, dicunt, quod recipiendi sunt aliqui
ritus tamquam útiles ad ordincm Ecclesiae , ut conventus
ad templum, certae feriae, certae cantiones; et monere quod ista
non sunt necessaria ad salutem. Nota bene Magisterium.
§. XXIX.
De potestate Episcoporuin Lutheranorum sententia
DE iure divino nulla iurisdictio competit Episcopis ut Episcopis
(b) , sed illis est commissum ministcrium verbi et
Sacramentorum. ítem cognoscere doctrinam , et doctrinam ab
Evangelio dissentientem reiicere , et impíos quorum nota est impietas,
excludere a communione Ecclesiae , sine vi humana, sed
verbo: in iis (inquiunt) necessario et de iure divino debent Ecclesiae
praestare obedientiam , iuxta illud : Qui vos audit, me
audit. Sed sí aliquid contra Evangelium docent , tune habent
Ecclesiae suum mand atum , quod obedientiam prohibet, Matth.
VII. Cávete a falsis Prop hetis, et ad Galatas I. Licet Ángelus

DE EPISCOPALI AUCTORIT. 267
tamen debent in potestatem Civilem irrumpere , nec aliquid usurpare.
Adducunt illud : Regnum meum 11011 est de hoc mundo; Arma
milhiae nostrae, &c. Omnem aliam iurisdictionem dicunt habuisse
Praelatos a Principibus; itaque de iure divino nulla iurisdictio
competit Episcopis, ñeque in obligandis conscientiis, ñeque
in condendis legibus, ñeque in coercitiva potestate exteriori
per carceres, aut alias legales poenas.
Addit tamen unus ex huius grege auctor {a) loco de potestate
Ecclesiae, postquam de institutione diei Dominicae fecit
mentionem: lis (inquit) Traditioníbus debetur obedientia,
quod ad caussam scandali attinet : extra casum scandali conscientiae
sunt liberae, nec habent Episcopi ius magis onerandi
conscientiam. ítem in loco de Traditioníbus Ecclesiasticis, respondens
argumento de obedientia, quae Ecclesiae debetur, dicit
: quod talis debetur Praelatis obedientia , qualem requirit
Evangelium. Evangelium autem vult in Traditionibus relinqui
hanc libertatem in conscientiis. Et subiungit : In iis quae sunt
iuris divini debet necessario Christianus obedire pastoribus: in
Traditionibus autem, debent eatenus obedire , ut scandala caveant:
interim conscientia libera est. Haec est summa doctrinae
adversariae partis, per quam Christi Ecclesia , hodierna die tam
lamentabiliter laborat, falsa , confusa, seditiosa et nullius stabilis
fundamenti.
Restat iam ut ad impugnationem huius pernitiosae novitatis
accedamus; nam multum roboris addetur tum dictis, tum iis
quae dicentur a nobis: nec remanebit cuniculus aliquis, quo possint
evadere adversarii, ctiamsi quod falso affirmant, verum esset,
scilicet,omnes Ecclesiae Traditiones humana esse instituta. Faxit
tamen Deus benedictus ut studentes brevitati possimus hoc
Ll 2, ar-
(a) Folio CL.

263 TERTIA PARS
argumentum pro sua dignitate tractare , aut praecipua capita
eius.
Principalia capita quae oportet considerare, non multa sunt:
scilicet, nosse quid sint Episcopi iuxta munus suum , deinde quid
possunt: multis tamen capitulis opus est, ut dilucidado tam necessariae
doctrinae ómnibus numeris absoluta pro nostra mediocritate
evadat. Ante omnia tamen quia utraque istarum factionum
multum inculcat libertatem hanc Evangelii , et eam usque ad
nauseam millies repetit, cuius praetextu conatur suam rebellionem
defenderé et obedientiam impugnare. Yideamus quae sit
ista libertas in quam adseruit suos Christus Redemptor noster
beneficio suae pretiosissimae passionis.
§. XXX.
Justina Christiana et libertas Evangélica non excludun
tiam , quae maioribus debetur , imo eam includu
et praesuppcnunt.
M Ultoties apud me cogitavi , cum audio Lutheri sequaces
toties obtrudere nobis Evangelicam libertatem, inter eorum
doctrinam , et Anabaptistarum , quantum ad praescntcm
attinet considerationem, nullam penitus esse difTerentiam. Non
me latct eos multa et magnifica de auctoritate Civilium Magistratuum
, et obedientia eis debita in suis scriptis tractare et inculcare
, aut ut suum adulterinum Evangelium magis promoveant,
in quod vident iam esse valde propensos nonnuüos Principes et
urbium Praefectos, male quos deceperunt, et quibus adulantur;
quatenus eorum auctoritate, quam sciunt apud subditos multum
valere, in dies latius propagetur et extendatur: aut fortassis id
faciunt propter carnalem timorem , ne ofíensi Principes, hac voce

DE LIBÉRTATE CHRISTIANA. 269
ce liberratis, in adsertores huius Evangelii saeviant, et Lutheranismum
a snis dominiis ignominiose propellant.
De Martino Luthero istarum Sectarum Principe et Archididascalo,
certus sum quod cum primum coepit animum ad malum
inclinare , omnes Cliristianos a quacumque potestate liberos
esse praedicavit, máxime in eo Libello, quo respondit Regí
Angliae Hcnrico, huius nominis Octavo. Et re vera loquebatur
meo iudicio satis consequenter ad sua principia , cuius vigorem
verbis saltem multum mitigarunt subsequentes Lutheranismi
temperatores, nescio an satis consequenter ad Sectae suae principia.
Nam sí iure Baptismi, quo filii Dei efficimur , omnes
sumus Sacerdotes visibiles , omnes subinde sumus Reges atque
Praefecti 5 nullus ergo alteri tenetur obedire. Rursus si Praelati
nullum habent ius obligandi conscicntias, extra ea quae in Scriptura
sunt, multo minus Civiles Magistratus : nam magis opponitur
Civilis Potestas libertati spirituali , quam isti praetendunt,
quam Potestas Ecclesiastica recte administra ta. Si dicant in Scripturis
habemus manda tum , quod obediatur Civili Potestati : verum
est ; sed non habetur manda tum , quod ei obediatur in
ómnibus. Etiam habemus mandatum quod obediatur Praepositis
spiritualibus. Quare ergo non extendunt hoc mandatum sicut
aliud,ita ut sicut Magisrratui Civili dant ( et recte dant)
leges posse condere, malos posse poenis coerceré , iuramenta posse
exigere, pacta firmare, et tándem omnia quae ad statum politiae
Civilis attinet , recte instituendum et gubernandum ; ita
haec etiam tribuant Praelatis Ecclesiae, et máxime summo Praesidi
> Numquid Ecclesia non est politia ? Non habet aut servat
ordinem ? Terribilis dicitur a sponso sicut castrorum acies ordinata
; et corpus appellatur a Paullo Apostólo ; et civitas a
Ioanne in Apocalypsi. Sunt ergo in ea milites , sunt coloni, sunt
per-

270 TERTIA PARS
perfecti, sunt imperfecti, sunt maiores, sunt minores, sunt qui
freno , sunt qui calcaribus egent, sunt qui timore ducendi sunt,
et rursus qui a more , sunt etiam qui medio quodammodo gubernari
debent. Sunt Duces, sunt Magistri exercitus , Monarcha
et Imperator. Quare ergo in obedientia Civilium Magistratuum
non tam inculcant isti palpones falsam libertatem Evangelicam,
quantum in Ecclesiastica ? Certe non alia caussa est , nisi caro
et sanguis , quae multum regnat apud istos novos Evangélicos.
Nec valet dicere quod praecipiant contra Evangelium ; tum
quia id non ostenderunt, ñeque ad illos pertinet de hoc iudicare
, qui privati et apostatae sunt; tum quia multa sunt, quae
extra controversiam est non contradicere Evangelio , ut Sacramenta
quaedam , et ritus eorum ab Apostolis observati, in quibus
nec volunt obedire. ítem multae leges sunt et laudabiles institutiones,
quae plurimum ad ordínem Ecclesiae faciunt , et
ad cultus Dei augmentum , et ad promotionem pietatis. Quare
igitur haec omnia non recipiunt ? Si dicant: quia non continentur
in Evangelio : bone Deus, numquam possunt se isti in uno
asserto firmare : aliquando dicunt nihil deberé recipi quod non
sit Evangelium , aliquando nihil deberé admitti quod sit contra
Evangelium. Si in primo stent; iam sequitur quod nullae Leges
Civiles et Imperatoriae admitti debent a Christianis, quia nulla
Lex Civilis ibi continetur. Sin autem in secundo velint stare;
iam sequitur , quod Leges et statuta Canónica et Apostólica
etiam recipi debent, quia omnes sunt iustissimae, et conformes
rectae rationi. Unde etiam colligitur destructio sui fundamenti,
videlicet, quod aliquid debeat recipi a Christiano , quod non sit
in Evangelio contentum.
Nec excusat eos quod dicunt, ista cum opinione nccessitatis

DE LIBÉRTATE CHRISTIANA. 271
tis commendari, et propterea ab eis non admitti. Quid enim per
haec velint confusi isti dicere, non explicant. Nam si intelligant,
quod nos dicamus cum opinione necessitatis aliqua salubria et
conducibilia valde ad salutem animae ab Ecclesiae Patribus praecipi
aut stabiliri, taliter, quod postquam praecepta sint, necessario
debeant observan a subditis; rem tenent. Hoc modo dicemus
, quemadmodum et illi docent de multis institutis Civilibus.
Si autem intelligant quod omnia illa, quantum ex parte sui
est, sant ad pietatem Christianam necessaria ; non intelligunt
veritatem, ñeque mentem Sanctorum, et Ecclesiae. Adde quod
cum concedant deberé retinen nonnulla quae ad ordinem Ecclesiae
pertinent, ut certae feriae et conventus; iam aliquid debet
a Christiano audiri praeter Evangelium. Quare si consequenter
loqui vellent, utrumque Magistratum et Leges eius oportet
aut admittant, aut reiiciant. Si reiiciunt, Anabaptistas se esse
confitentur : sin altero reiecto admittunt alterum , Evangelium
pro suis commodis manifestó adulterant , nec consequenter loquuntur:
si autem utrumque admittunt ( ut debent) nobiscum
sentient, quod magnopere desideramus.
§. XXXI.
In quibus consistat Christiana libertas.
QUinque libertates potissimum continet summa tota beneficii
Christi, a mortalibus numquam promeriti, prout Scriptura
ipsa indicat, et omnes Sancti docent.
Primo (*) , quod passione eius liberati sumus a peccatis, et
reatu eorum. Ipse salvum faciet populum suum a peccatis eorum (a),
dixit ille Dei legatus ad Virginem Sacrosanctam de Iesu Christo
(*) Prima libertas. (rt) Matth. I. aj.

272 TERTIA PARS
sto nascituro. Apostolus (a) : Nih'd ergo damnadonis est his
sunt in Christo Iesu.
Secundo (*) a tyrannide concupiscentiae et fomitis intus in
nobis habitantis. ídem Apostolus (b) : Quis me liberavit de co
re mortis huius} grada Dei per lesum Christum Dominum
Et alibi (c) : Lex enim spiritus vitae in Christo Iesu liberav
lege peccad et mortis.
Tertio (*) a tyrannide diaboli et mundi, et irritamentis eius
(d) : Nunc (inquit) iudicium est mundi , et princeps huiu
eiicietur /oras. Et alibi (e) : Confidite , quia ego vid mundum
Christi enim gratiam , ut omnes Sancti docent , non iam irrumpit
in fideles tamquam tyrannus ; sed tamquam malignus veterator
, alliciens potius quam impellens. Unde Augustinus Sermone
de Tempore (/) : Diabolus ad malum potest invitare ,
potest trahere. Delectationem inferí , non potestatem exerc
lium ingerit, non confie tus.
Liberavit etiam nos a higo legis Mosaicae et circumeisione
(*) , quantum ad ceremonialia et iudicialia. Unde Paullus ad Gala
tas (g) capite V. In Christo Iesu , ñeque dreumeisio aliqu
ñeque praepudum : sed fides quae per dilecdomm operatur.
quoque in Synodo sua per Spiritum Sanctum hoc decreverunt
(h) : Per gratiam Domini nostri Iesu Christi credimus salv
Liberavit quinto nos, et veré per eum renatos, a legis moralis
dominio (*) , ne scilicet ipsa quasi cogens atque praedominans,
et nos coacti agamus quod ipsa praecipit agendum, sed
ex
(a) Rom. VIII. i.
(*) Secunda libertas.
(¿) Rom. VIL 3.
( c) Ibid VIII. a.
(*) Tertia libertas.
(d) Ioann.XlI.31.
(.«) Ioann. XVI. 33.
(/) August. Serna. VIL
(*) Quaita libertas.
¡» Galat. V. 6.
(h) Actor. XV. 11.
(_*) Quinta libertas.

DE LIBÉRTATE CHRISTIANA. 273
ex amore et voluntarle. Dicit enim Apostolus (a) : Si sp'uitu ducimini
, non estis sub lege. Ceterum tenemur ad legem, id est, ad
implendum eam per charitatem , quae fructus spiritus est. Et
hac tendit illud : Iusto non est lex posita, scilicet ut ei praedominetur.
Et illud : Non estis sub lege , sed sub gratia : itaque libertas
legis in servitutem gratiae commutatur.
Haec sunt libertates quas inaestimabile Iesu Christi beneficium
suis membris contulit. Aliae libertates ñeque in Scriptura
continentur, ñeque agnoscuntur ab Ecclesia, nec ab aliquo Sanctorum.
Optime seiungit Christus Redemptor noster Ioannis VIII.
praecipuam harum libertatum quae est a peccatis, et cuius se fatetur
auctorem , a libértate carnis , quam Pseudoapostoli isti
praetendunt. Dicebat lesus ad Iudaeos qui crediderunt in eum
{b) : Si vos manseritis in Sermone meo, veré Discipuli mei eritis, et
cognoscetis veritatetn, et ventas liberabit vos. Crassi Iudaei cum audirent
nomen libertatis, putarunt Christum intelligere de libértate
hac carnali (prout Anabaptistae intelligunt , quam cum
falso suo Messia hodie expectant) et servitute civili ei opposita,
responderunt (c) : Semen Abrahae sumus, et nemini servivimus wñquam;
quomodo tu dicis liben eritis ? Magister coelestis volens excludere
sensum istum carnalem, et ad spiritualem libertatem eos
trahere, respondit: Amen dico vobis , quia omnis qui facit pecca-
tum, servus est peccati , servus autem non manet in domo in aeter-
num ,fiiius manet in aeternum. Si ergo vos Jilius liberaverit, veré liben
eritis. Quasi dicat, non loquor de servitute ista carnali et
temporal i, quae civiliter aut temporaliter solet hominibus contingere;
sed de illa qua animae detinentur in peccatis, et adstrictae
sunt damnationí, et irae Dei obnoxiae. Qui hac ser-
Tom.U. Mm vi-
Apost. adGalat. V. 8. (c) Ibid. v. 33.
(¿) loan. VIII. 3a.

274 TERTIA PARS
vitute servus est, non permanet in domo Patris universalis Dei;
solus filius est qui manet in aeternum : quae quidem libertas cum
per fidem in me et Baptismum praestari debeat, tune liberi eritis,
cum vos filios efficiam liberando a peccati servitute, et reconciliando
vos Deo Patri. Un de Augustinus de Civitate Dei
tractans haec verba (a) : Idipsum est, ac si dicevet: Si vos fi
salvos fecerit, tune veré salvi eritis; vade quippe Uberator
vator. Et de verbis Domini (b): Plañe reddidit libertatem si
lit iniquitatem. Quid opus est alia declaratione, ubi veritas ip
apponit calculum suum r* Si enim ipse venisset ut liberaret homines
a temporali dominio et obedientia hominum , tune explicaret,
cum Iudaei illi opposuerunt ei libertatem carnalem, quam
se habere iactabant, quia filii erant Abrahae.
Decepit ergo dementes istos confusio vocabuli libertatis : erasso
et iudaico sensu sunt delusi, qui Messiam suum expectant,
cum hac terrena libértate regnandi. Cum hac tamen inaestimabili
libértate a tam violentis et potentibus animae tyrannis, perfectae
iustitiae voluit nos esse subiectos Magister noster coelestis.
Dicit enim legatus eius Paullus ille alatus Apostolus , cum indicasset
Galatis eos esse liberos a legis Mosaicae oneribus , cavens
Pater prudentissimus , ne ex hac licentiam sibi desumerent
et occasionem in libertatem carnis ambulandi, nec legi charitatis
deservirent, et praeceptis Dei moralibus (c) : Vos (inquit)
in libertatem vocati es tis firatres: tantum ne libertatem in o
detis carnis, sed per charitatem serviré invicem ; omús enim
uno Sermone impletur: Diliges proximum tuum sicut teip
ex libértate a peccato subortam esse servitutem iustitiae.
Hic locus satis demonstrat Lutherum in commentariis suis
pe-
(d) August. Lib. XIV. (c) Apost. ad Galat. V. a v. 13.
(¿) Serm. XLyíII.

DE LIBÉRTATE CHRISTIANA. 275
pestilentibus toto coelo aberrasse , et quotquot eum in hoc sequuntur
(*). Nam non excludit Apostolus in hac Epístola iustitiam,
quae est ex operibus charítatís, cum dícat expresse, nos
servos et debitores esse charitati et morali legi, quae sine chántate
non impletur: alias sibi manifestó contradiceret Apostolus.
Quod per amplius manifestat idem (a) : Gratia autem Deo
quod fuistis serví peccati, obedistis autem ex cor de in eam formam do-
ctrinae, in quam traditi estis; liben autem facti a peccato , servi faca
estis iustitiae; et ob id suadet (b) : Sicut exhibuistis membra ve-
stra serviré immunditiae et iniquitati ad iniquitatem , ita nunc ex­
híbete membra vestra serviré iustitiae in sanctificationem. Et alibi (c):
Debitores sumus non carni, ut non secundum carnem vivamus. Si igitur
filius adoptivus per gratiam ad hoc adoptatur ut serviat iustitiae
, ut serviat virtutibus, cum pars iustitiae Christianae sit
humilitas et obedientia , dicit enim Petrus (d) : Animas vestras
caseificantes in obedientia charitatis , et Paullus iubet potestati et
ordinationi Dei non resistere ; consequitur iustos et baptizaros,
eo ipso quo magis iusti sunt , magis debitores fieri , et magis
servos esse huius sanctae servitutis et obedientiae , nec Deo placeré
posse sine hac. Paullus item Apostolus optime describit Regnum
istud Spiritus Sancti in iustis quale sit, interim dum in
ista carne militant (e) : Si spiritu facía carnis mortificaverilis, vi-
Ucis: Quicumque enim spiritu Dei aguníur , ii sunt filii Dei : non
enim accepistis iierum spirilum serviiuús in íimore , sed accepisiis spi-
ñtum adopíionis filiorum, in quo clamamus , Abba (Paier). Ipse enim
spiriius iesíimonium reddit spiritui nosiro , quod sumus filii Dei. Si
(*) Reprobatio Luther. super doctrina
operum.
() Ibid. v. 19.
Mm 2 au-
(c) Román. VIII. 12.
{d) I. Petr. I. 11.
(e) Román. VIII. a v. 13.

276 TERTIA PARS
autem filii, et haeredes : haeredes autem Dei, cohaeredes a
sti : si tamen compatimur, ut conglorificemur.
Vides, phanatice , ius filiationis quod Deus nobis per spiritum
filii sui nobis coinmunicat esse conditionale. Non ergo putes te
sine labore et sudoribus ad huius regni promissiones posse pervenirc
, quasi iam compos sis perfectae libertatis, hoc solo nomi-ne
quod baptizatus es: oportet te prius veterem Adam spoliare,
carnem tuam cum Christo crucifigere , et ei in quantum potes,
conforman: denique illi compati et assimilari. Constat autem
illum non venisse in mundum, ut faceret voluntatem suam,
ut ipse dicit, qui tamen filius Dei erat legitimus et naturalis,
idemque unicus ; sed venit ut faceret voluntatem eius, qui misit
illum, obediens ei usque ad mortem. Et, o mira obedientiae
profunditas! non hoc contcntus fuit Dei filius; sed voluit iam
iam nasciturus utMatersua censum Caesari persolveret, et ipse
natus et adultus parentibus secundum carnem se subdidit, vectigal
reddidit, quae Caesari sunt iussit Caesari dari, et quod
magis stupendum est , coram Pilato et Herode impiis Prir.cipibus
stetit iudicandus ut subditus , et damnandus pro nobis ut
xeus. Volunt tamen dissoluti isti sola gratia adoptionis liberos
esse ab ómnibus Potestatibus, quibus praebens nobis exemplum
Christus, incredibili humilitate se subdidit.
Quid tibi videtur ,0 attonite? Caput tuum dixit: Regnum
meum non est de hoc mundo : et tu vis in hoc mundo taliter
vivere, ut nulli velis esse subiectus r Quomodo illi cempaterís
? Qua in re illi assimilaris ? Si non assimilaris , qua fronte
membrum illius te esse iactas ? Audi Ioannem clarius hoc docentem
(a) : Qui dicit se in ipso manere , debet sicut ipse a
lavit ambulare: ambulavit autem ille per hace , factus obedien
us-
(a) I. loan. II. 6.

DE LIBÉRTATE CHRISTIANA. 277
usque ad mortem: te ergo etiam oportet sic ambulare ; humiliari
te convenit si vis exaltari ; obedire maioribus, si vis regnare
cum Christo et imperare. Vide insuper quid dicat tibi ipsa
veritas: Si quis vult post me venire, abneget semctipsum et tollat cru­
cem suam, et sequatur me; et qui non tollit crucem suam, non est
me dignus. Quae est ista crux , o dclitiose, nisi mortificatio carnis,
tribulationum sustinentia, et tentationum virilis perpessio ?
Quid aliud est abnegare voluntatem, quam non faceré quod lubeat,
sed quod deceatr" Suspecta est post peccatum voluntas nostra
: ideo oportet eam abnegare, et iudicio maiorum et meliorum
vi veré , et freno obedientiac coerceré, ut non quod tu tibi
praescripseris, facías ; sed quod ratio et maiorum et meliorum
auctoritas iniunxerit. In hoc , inquit Petrus (a) , vocati estis,
quia et Christus passus est pro nobis, vobis relinquens exemplum ,
sequamini vestigia eius, qui cum malediceretur, non maledicebat; c
pateretur , non comminabatur, nec reluctabatur alicui Potestad. Et a
bi (b): Communicantes Christi passionibus, gaudete ut in reveladon
gloriae eius gaudeads exultantes.
Cum igitur Christiana vocatio dum in hac vita mílitat tota
sit crux , subiectio et mortificatio , quid isti vani iactant, vendita
ntes nobis pro Evangelio meram corruptionem, et inauditam
barbariem ? Ad haec, cum per Dei voluntatem sit «traque potestas
tam Ecclesiastica quam Civilis, Dei voluntas etiam est
ut illis obediamus. Qui enim potestatem nobis praeponit, ex consequenti
nos subditos vult esse {¿) : Omnis anima , inquit Paul-
lus, Potestatibus sublimioribus subdita sit; non est enim potestas nis
Deo : quae autem sunt, a Deo ordinata sunt. Itaque qui resista Pote­
stad , Dei ordinadoni resista : qui autem resistunt, ipsi sibi damna
(d) I. Petr. II. ai.
0) I. Pctr. IV. 13.
(c) Román. XIII. av. i.
tio-

2 78 TERTIA PARS
t'wnem acquirunt. Et infra: Ideoqut necessitati subdiá estote
lum propter iram, sed etiam propter conscientiam. Ideo en
praestatis, ministri enim Dei sunt in hoc ipsum servientes,
go ómnibus debita , cui tributum , tributum: cui vectigal, vec
timorem, timorem : cui honorem, honorem. Non cernís Potes
Deo esse , qui alibi dicit: Per me Reges regnant ? Collige ergo t
subditum illis esse deberé; alias Deo resistís. Paullus dicit hoc;
non ego: Quia non est Potestas nisi a Deo. Et ne putes quod tu
arbitrio haec obedientia relinquatur , audi quod dixit: Qui autem
resistunt, ipsi sibi damnationem acquirunt ; non poenae tem
solum , sed in conscientia reus est , qui potestati resistit. Non
solum propter iram dicit Apostolus, sed propter conscientiam.
Non audisti ab Apostólo te esse debitorem Superioribus r Quomodo
ergo liber es ab eorum imperio et iustis legibus r Ista
inter se pugnant, quod liber sis a debito, et quod sis dcbitor.
Petrus etiam id monet (a) , Deum tímete, Regem honorificate. S
vi subditi estote Dominis non tantum bonis et modestis , sed
discolis. Ecce indifterentcr subiicit Christianos tam bonis quam
malis Praesidibus.
Recte D. Augustinus expendens dudum a nobis allegatum
locum Paulli , exposuit nobis terminum libertatis Christianae,
commendans nobis obedientiam Principum pro istius vitae necessitate
, cuius verba sunt (b): Recúsame admonct (Apostolus
ne quis ex eo quod a domino suo in libertatem vocatus est
Christianus, extollatur in superbia : Et non arbitretur in
tae hiñere servandum esse ordinem suum , ut Potestatibus
bus , quibus pro tempore rerum tsmporalium gubematio tra
existimet non se esse subdendum. Cum enim constemus ex a
pore , quamdiu in hac vita temporali sumus, etiam rebus tem
' m
(a) I. Pctr. II. 17. (b) August. in expositione Epist. ad Román.
ad^

DE LIBÉRTATE CHRISTIANA. 279
ad subsidiwn degendae huius vitae utamur, oportet nos ex ea par
quae ad hanc vitam pertinet, subditos esse Potestatibus , id est, ho
núnibus , res humanas cum aliquo honore aiministrantibus. Ex
vero parte qua credimus Deo , et in regnum eius vocamur , non
oportet esse subditos cuiquam homini, idipsum in nobis evertere cu
ti, quod Deus ad vitam aeternam donare dignatus est. Si quis erg
putat, quoniam Christianus est, non sibi esse vectigal reddendum, a
tributum, aut non esse exhibendum honorem debitum eis qui haec
rant Potestatibus, in magno errore labitur : sed modus iste servan
est quem Deus ipse praescribit, ut reddamus Caesari quae Caesaris s
et Deo quae Dei sunt. Haec Augustinus.
Audisti de Regibus et Principibus Civilis politiae, quae multo
maiori ratione Praelatis conveniunt: audi nunc de Ecclesiae
Praesidibus ipsam veritatem {a). Si Ecclesiam non audierit, sit tibi
sicut ethnicus et publicanus. Quid est non audierit, nisi si non
obediverit? Non loquitur cum surdis Christus, sed cum inobedhntibus
, qui moniti a Praelatis volunt perperam adimplere
suam voluntatem, et Dei magisterium parvipendere : Et conversus
ad Apostólos Vicarios suos, tamquam per eos intelligens Ecclesiam
, ait : Amen dico vobis, quia quaecumque alligaveritis su­
per terram , &c. erunt iigata et in coelo. Et (b) : Qui vos audit,
me audit: et qui vos spernit, me spernit: et qui me spernit, spernit
eum qui misit me. Non potest ergo Christianus obedire Deo, nisi
eius Vicariis obtemperet. Quem locum tota Ecclesia sic interpretata
est. Legatione, inquit Paullus {c),fungitur tamquam Deo
exhortante per nos. Apostolus quoque ad Hebraeos {d) : Obedite
Praeposiás vestris, et subiacete eis; ipsi enim pervigilant, quasi rat
nem pro animabus vestris reddituri. Et Actor. XVI. Quod Paullus
(a) Matth. XVIII. 17.
(¿) LucaeX. 16.
0) Il.Corinth.V. -o.
id) Hcbr.XlII.17.

280 TERTIA PARS
lus et Syllas tradebant fratribus custodire dogmata , quae .erant
decreta ab Apostolis. Si obedientia illis non debebatur, tyranni
erant Apostoli, qui huiusmodi obedientiam extorquebant: stultus
Paullus qui illam commendat. Et quare prohibet Apostolus»
et Ioannes, ut haereticus vitetur post primam et secundam admonitionem
? Quare Alexandrum et Hymenaeum propter inobedientiam
tradidit Sathanae ? Quare (a) Corinthium illum fornicarium
excommunicavit ? certe nisi quod ipsum monentem non
audierant , ut peccata desererent. Et quaenam illa est potestas,
quam se gloriatur habere Apostolus ad aedificationem ? Et virga
illa in qua dicit se posse venire ad Corinthios, quam in promptu
habebat ad ulciscendum omnem inohedientiam ? Non erat
haec solum potestas dispensationis verbi Dei, ut mentiebatur Luther.
Haec, inquit Apostolus (b) , absens scribo , ut non praese
rius agam secundum potestatem quam Dominus dedit mih
postolus scribebat aut praedicabat , muñere dispensationis verbi
Dei utebatur , et tamen aliam potestatem praeter hanc sibi dicit
adesse , per quam possit eos corngere: quod si haec potestas erat
in Apostolis, est etiam in Ecclesiae Praesidibus. Et cum non
constituerit Ecclesiam Christus Dominus pro tempore suorum
Apostolorum dunitaxat, sed usque in rinem seculi duraturam,
consequitur igitur has Potestates cum Apostolis non expirasse,
sed semper in Ecclesia continua succersione deriva tas fuisse : quod
in superioribus latissime probavimus. Iam ergo si in Ecclesia est
potestas praesidentiae, in reliquis est etiam necessitas subiectionis,
nam ista necessario correlativa sunt.
Quantum vero Deus faciat obedientes , quamque suos velit
esse maioribus morigeros per Samuelem ostendit Sauli Regí
(d) II. Coiinth.X. (b) II.Corinth.XIII. io.

DE LIBÉRTATE CHRISTIANA. 281
gi (a). Numquid vult Dominus holocausto, et victimas , etnonpotius
vbediatur voci Domini ? Menor est ohedienúa quam victima, et au­
scultare magis quam offerre, quoniam quasi peccatum ariolandi
pugnare , et quasi scelus idololatriae non acquiescere. Et ad eund
Samuelem spretum ab Israel dixit (b) : Vade, non te abiecerunt r
sed me. Nota est ómnibus severitas, quam in Dathan , Chore
et Abiron exercuit Dominus: non quia conspiraverant in ipsum,
nam parati erant illi Domino obedire , sed quia rebellabant et
renitebantur Ministris ipsius. Nam cum vocarentur aMoyse, responderunt
(c): Non venimus. Numquid parum est tibi quod eduxisti
nos , nisi et dominatus fueris nostri} Quid quod Deuteronomii
XVII. sine discrimine dícitur (d) : Qui autem superbierit nolens obedire
Sacerdotis imperio, qui eo tempore ministrat Domino Deo tuo; mort
moriatur , et auferes malum de Israel, ut nullus deinceps intumes
superbia'í Peccatum ergo magnum atque superbiam reputat Deus
non obedire suis Sacerdotibus: quae cum in omni lege sit evitanda
, consequitur praecepta haec quantum ad necessitatem
etiam in novo Testamento habere vigorem. Quare verum est nostrum
propositum, ac subinde deliri et pernitiosi sunt, qui obedientiam
a vocatione Christiana separant.
Ule vero locus de solutione vectigalis , quem pro suo dogmate
adducunt adversarii, non facit ad propositum , quia facto illo
tantum insinuavit se Christus nihil deberé Principibus terrenis,
si voluisset suo iure uti , utpote qui filius natuialis erat Dei,
cuius est térra et omnis plenitudo eius. Voluit tamen et in illo
subditum se ostendere, et didrachma solvere (e) , ne scandalizaret
ignorantes et pusillos , ut membris suis praeberet humi-
Tom.II. Nn li-
(a) I. Rcg. XV. an.
{b) I. Rcg. VIIí. 7.
\c) JS'um. XVI. 13.
(J) Beut. XVII. ia.
(e) Matth. XVII.

28i TERTIA PARS
litatis et charitatis excmplum : sed alio iure pro Petro quam pro
se. Pugnat etiam cum divina lege et naturali ratione cainalis
haec libertas. Scquitur enim. Si liberi sumus a potestatibus, liberos
subinde esse a multis legibus naturalibus. Illatum hoc
Christus aperte damnat, qui fontem et principium legis naturae
approbat (a) : Quod vultls ut fadant vobis hemines, haec fac
Et ipsamet natura hoc ipsum abhorret ; quippe quae intra se
habeat legem aeternam , qua iustum esse ducimus , ut omnia
quam ordinatissime tiant , ut Augustinus docet (b). Sed quod
haec absurditas sequatur, patet , quia multa praecepta iuris naturae
sunt indeterminata ad tempus, et ad locum , ut de honore
parentum , de cultu etiam Deo exhibendo. Similiter multa
quae egent declaratione et executione , ad hoc enim lex animata
est, ut Aristóteles docet (c) : Princeps aut Iudex ut ea declaret,
exequátur et moderetur, quando betmztUs opus habent: quae si
desit, multi possent licite praetermittere eorum observantiam.
Haec sequuntur ad hoc barbarum ct maledictum dogma. Nam
si Potestatibus non debetur obedientia ; nec etiam declarationi,
ñeque determinationi eorum standum est, quam erga legem divinam
faciunt. Licebit ergo illi numquam eam implerc. Nec valet
dicere quod ipse sibi eam determinabit : nam gratia spiritus
regenerationis regulariter non facit homines disertos , nec tam
doctos, nec in bono tam rixos, ut ista possint et valeant praestare.
Haec ergo regni libertas, quam isti fingunt, brutalis libertas
est, et diabólica servitus. Vides quam miseros reddunt nomines
hi, quibus placet tam barbara et d;ssoluta doctrina? Absolvere
enim homines a legibus, est faceré ipsos pesamos omnium
quamtumvis brutorum animalium , quae certis legibus etiam ab
in -
(a) Mjtth. VII. ( c) Aristotcl. V. Ethlc.
(¿) Augustin. de Lib.Arbitr. Lib.I.

DE LIBÉRTATE CHRISTIANA. 283
intellígentia non errante diriguntur in fines suos. Adhaec, cum
Ecclesia Christi sit corpus ( a) , ut Apostolus docet , oportet
ut in ea sit ordo et diversitas munerum atque membrorum;
oportet ergo ut in ea sint caput , membra principalia, quae
influant , regant alia , similiter et alia quae regantur. Sint
autem Pastores principalia membra Ecclesiae , et divino iure
mtroducti : ergo eodem iure inferiora membra sunt subdita.
Dixit enim Apostolus , loquens de corpore Ecclesiae : Alii Pastures
, alii Doctores ; quare pernitiosa est haec carnis libertas
atque superba, nec non divinis legibus et naturalibus plañe
adversa.
Nunc operaepretium crit perpendere , quae sintEpiscopi pro-
§>ria, deinde videre quid possit. Meminisse ante omnia opus est
eorum quae diximus et probavimus in Consideratione nostra de
Sacerdotio Ecclesiae , ubi Episcopalem hanc potestatem quantum
ad suam institutionem et dignitatem longe lateque explicu.'mus.
Probavimus enim dignitatem hanc Apostolicae auctoritati
per divinam voluntatem legitimo iure succedere tam Scripturae
locis apertissimis, quam Traditione Apostólica, et sensu
omnium Sanctorum.
ítem probavimus efficaciter , quod non omnis Christianus Sacerdos
est, nec Episcopus; sed is qui eligitur et consecratur, secundum
Apostólicas Traditiones. Quorum omnium ( ut memoria
refricetur) ex Prooemio Colectorii Institutionum Apostolicarum
, quod modo in Creta ínsula a Carolo Capel la patricio Veneto
inventum est, ¡Ilustre testimonium non verebimur afierre,
hoc enim modo praefantur Sancti Apostoli in illo Libello (*).
Huí vero communiter omnes denunt'iamus, ut unusquisque man
Nn 'X in
(a) Apoit.II.Cor.il. (*) Exhortatiu Apostolorum pro observando ordine.

284 TERTIA PARS
in ordine sibi assignato , et ne términos transgrediatw: Ñeq
stri sunt, sed Dei. Qui vos enim {inquit Dcminus) audit, me
et qui me audit , audit eum qui misit me : et qui vos spern
spernit i qui vero me spernit , spernit eum qui misit me. E
quae in anima sunt, ordinis modum optime servant, veluti
Sol, Luna, Stellae, Elementa, Solstltia , menses , hebdomad
rae , et serviunt assignato usui secundum id quod dictum e
num posuisti, quem non transgredientur ; et iterum de mar
termitas meis positis et claustris et portis circundedi ipsum
gis vos nihil ex iis audere debetis dimovere , quae vobis ex
Dá a nobis sunt defuiita } Verum quando plerique et id supe
esse duxerunt, ac confundere ordiñes, et sanctam manuum
que admotionem per verteré audent, dum ipsi sibi tyrannice
ea dandi quorum nullam habent auctoritatem , et proptere
Deum irritant. Quemadmodum Choritae, et Rex Oiias, qui
dignitatem aggressi sunt principis Sacerdotis munus : et hi
combusti sunt, hic vero in frente lepra percussus est. Concita
et Spiritum Sanctum abrógate ipsius testimonio : mérito qu
periculum iis qui eiusmodi faciunt prospicientes : et incuria
sacrificia et gratiarum acciones inducitur , quod ab iis, qu
tet , obeantur : qui ludum esse arbitran tur principalem Sa
iestatem , quae imitaticncm conthiet magrii Prinápis Sac
Christi Regis no stri: necesse habemus , et id admonere , etenim
de/lexerunt secuti sunt suam vanitatem.
Et paullo post: Quae autem nostro tempore Jacta sunt,
se non ignoratis : nostis enim omnino a nobis neminatos
pos et Presbyteros, et Diáconos precum et manuum admotio
licet ut ex differentia ncmkum , differentkm reium demonstra
que enim qui volebat apud nos manum implebat et creabatu
excelsorum , ut tempore adulterini vitulorum sacrijicii ab
de-

DE LIBÉRTATE CHRISTIANA. 285
depravato Sacerdocio \ sed qui vocabatur a Deo. Nam nisi divinitus
esset aliquod institutum , et ordinum differentia, plañe sufficeret
nomine omnia confia. Verunx a Domino docti rerum ccnvenientiam
Episcopis quidem quae pertinent ad Sacerdotii principatum tribuim
Presbyteris autem quae ad Sacerdotium : Diaconis vero quae ad u
rumque ministerkim, ut quam puré sacrorum ceremoniae peragan
Nam (*) ñeque Diácono offerre sacrijlcium fas est, vel baptizare , v
benedictionem parvam aut magnam faceré; ñeque Presbytero se in m
nuurn admoticnem oblique insinuare : ñeque enim pium est pe
ordinem. Namque non est dissidii Deus, ut ii, quibus subes se obtig
sibi ipsis ea quae sunt superiorum , vindicent, novam legislatione
commmti in malum suum, ignorantes quod durum est ipsis contra
mulum calcitrare : non enim nos aut Episcopos oppugnant huiusm
nomines, sed omnium Episccpum et Patris Sacerdotem , Principem C
stum Iesum Dominum. Eteiím a Moyse Dei amicissimo Principes Sa­
cerdotum constituti sunt, et Sacerdotes, et Levitae. A Servatore au
tem nostro nos tredecim Apostoli: ab Apostolis vero, ego lacobus, et
ego Clemens, et nobiscum alii , ne omnes iterum connumeremus: com
muniter autem ab ómnibus nobis Presbyteri , ct Diaconi, et Lecto
res. Itaque primus est natura Principes Sacerdotum , Dei Unigen
Christus, qui non sibi ipse dignitatem arripuit , sed a Patre constit
tus est: qui factus homo propter nos, et spiritalem hostiam offcren
Deo , et Patii suo , antequam pateretur , nobis constituit solis ho
faceré, qu amquam essent nobisium et alii, qui in ipsum crediderant
Virum non omnino (*) quisquís crediderat illico Sacerdos constitu
erat, vel principatus amplituíinem consecutus. Postquam vero assu
ptus est in coelum , nos oblato secundum constitutionem ipsius sac
cio puro et incruento, designavimus Episcopos et Presbyteros, et Diá
conos septem numero, quorum unus fuit Stephanus, &c.
Tria
(*) Non omnes sunt Sacerdotes se- (_*) Ssl¡ Sacerdotes possunt conticecundum
Apostólos. re corpus Christi.

286 TERTIA PARS
Tria nobis insinuarunt hic Apostoli Sancti: Primum , Episcopos
a Deo ordinatos esse. Secundum , quod nemo in cathedras
Apostólicas debet irrumpere praeter Ecclesiae ordinem a
Christo praefixum. Tertium, quod oportet ut necessario servetur
hic ordo in Ecclesia. Atqui quid alio testimonio opus est,
ad probandum clare illud quod volumus, quam illo Ephesiorum
(a) : Ipse dedit quosdam quidem Apostólos, quosdam autem
tas, altos vero Evangelistas , alios Pastores , Doctores ad
mationem Sanctorum. Ecce ad perfcctionem et consummation
Ecclesiae dicit haec muñera distincta lore necessaria , inter quae
Pastores et Doctores inclusit. Ideo ista praefati sumus , quia
quod Apostolis convcnire probaverimus quantum ad regiminis
potestatem , eadem etiam successoribus eorum Episcopis convenire
intclligatur. Nam cum Ecclesia non cessaverit cum Apostolis
, necesse est ut ista distinctio rerum , et perfectionis graduum,
permaneat in Ecclesia usque in finem seculi illo approbante
et volente, qui dixit : Vobiscum sum usque ad consum
tionem seculi, Matthaei ultimo.
§. XXXII.
PROPRIA EPISCOPI.
Primum superintendere.
PRimum Episcopi munus nomen ipsum prae se fert, quod
est superintendere. Episcopus enim superintendens interpretatur,
visitans, aut supervidens , in quo dicit Apostolus tanta
et supercoelestia dona deberé coniungi, ut vix queat ab homine
huius sanctae vocationis munus expleri. Unum sufriciat recitaste
(Jj) : Oportet Episcopum esse irreprehensibilem. Q
sine magna Dei gratia praestare potest.
W E
P
h e s
- I V
- 0) I. Ttmoth. III. a.
Se_

DE MUÑERE EPISCOPI.
§. XXXIII.
Secundum, esse Pastorem.
SEcundum est Pastorem in Ecclesia, cui superintendit, agere.
Unde Petrus ad séniores , qui Episcopi erant (a) : Pásate
qui in vobis esc, gregem : non coacte, id est, violenter ; quod
Paullus alus verbis explicavit (b) : Si praeoccupatus fuerit homo
in a/iquo delicto, vos qui spiritales estis, huiusmodi instruite in spi
ritu knitatis. Pastoris autem officium , ut constat ex re ipsa a
quo nomen ipsum translatum est, non est solum ad pascua salubria
et amoena greges dcducere , sed cavere ne luporum et
aliarum bestiarum miserae praedae fiant , aut ne ínter salubria
pabula aliquem nocivum et venenosum pastum desumant. ítem
vagantes aut palabundas gregis sui oves ad caulas , quando
opus est, cogeré. Hinc in Scriptura Reges appellantur Pastores*
quibus si tantum pabulandi munus conveniret, incongrue certe
Regibus nomen Pastoris adaptaretur. Dicit enim de se David
{¿) : Elegit David servum suum, et sustulit eum de gregibus ovium,
pascere Iacob servum suum et Israel haereditatem suam. Et in alio
Psalmo Deus Pastor appellatur {d): Pastor Israel intende, qui deducís
velut ovem Ioseph: et apud Homerum Reges Pastores populorum
vocantur. Quare ex odio Ecclesiasticae potestatis, nulla
fretus ratione ñeque Scriptura , imo contra eam apertissime
docuit damnatus Luther, munus tantum praedicationis Episcopis
tribuens, id quod magis ea quae dicentur, indicabunt.
(a) I. Petr. V. a. ( c) Psalm.LXXVII. 70.
(¿) Galat. VI. i. (d) Psalm.LXXÍX. 1.
Epi-

288 TE R TI A PARS
§. XXXIY.
Episcopi Rectores swit et Praesidentes Ecclesiae in spirit
et id quidem divino iure.
PRobavímus exacte satis in Consideratione nostra de Sacerdotio,
ordínem Episcopatus a Deo esse; quamvis modus
electionis Episcoporum varietur secundum diversitatem temporum,
itidem et distributio ipsorum gregum, sive designatio materiae
regiminis. Quae volúntate humana nunc coarctari possunt
aut extendí, vel summi in Ecclesiae Praesidis , aut generalium
Synodorum auctoritate. Nec opus est ut hac in re multum immoremur.
Dúo loci illustres sunt, quibus haec proprietas fulcitur,
ut brevitati studeamus. Dixit Christus ad Petrum Ioannis
XXI. toifxcun Ta, ^pifara, ¿utv {a) Rege aut pasee oves meas: quod
bum usitatius est in Scriptura in signiricatíone regendi; quamquam
utrumque signiricet. Actor, tañían XX. clarior est locus,
in quo quae dicta sunt , luculenter satis comprehendit Apostolus.
Dicit igitur volens Paullus discedere ab Asianis quibusdam
Episcopis (b) : Attendite vobis et universo gregi vestro, in qu
Spiritus Sanctus posuit Episcopos ad regendum Ecclesiam
acquisivit sangulne suo. Ego scio , quoniam intrabunt post
meam lupi rapaces in vos, non parcentes gregi, et ex vobis i
gent viri 'loquentcs perversa , ut abducant discípulos post
quod vigilate. Ubi primo eos facit Pastores et Superintendente
cum dicit: ut vigilent super gregem suum. Itidem et Rectores,
et legítimos sui gregis defensores. Quod si Rectores; Praesidentes
etiam atque Praefectos, quibus oportet ut subditi obedientiam
et honorem exhibeant.
Hinc
— * _
(a) Ioann. XXI. 16. (¿) A c t o r. X X. a8.

DE MUÑERE EPISCOPI. 2S9
Hinc clare colligitur (*) Episcopos qui excubias non agunfc
(cum possunt) super gregem suum, sed absentes sunt ab eis per
tempus notabile , et non gratia alicuius boni meltoris et ccmmunioris,
quod includat in se munus hoc tam sanctum et necessarium
, Episcopi officium non agere, ac subinde male praevaricari.
Iubet enim eis Dominus per Paullum , ut attendant et vigilent;
et utinam sufficiant, etiam si tot oculos quot Argus
olim habuit , habeant. Nemo autem dicet eum vigilare et servare
greges suos, qui per magna locórum intervalla a caulis ovium
suarum distat, ubi vix agnoscere possit an vivant greges sibi
commissi nec ne : tantum abest, ut possit optime explorare vultum
pecoris sui, scandala peccatorum , et pcrvcniratcm doctrinarum,
quae necesse est ut Ecclesiam Dei urgcant usque ad finem
mundi. Oportet (inquit (a) Apostolus) haereses esse. Et Christus
Redemptor noster dixit (b): Necesse est ut scandala veniant.
Praetereo necessitates alias corporales subditorum , famem verbi
Dei, quibus tenetur spiritualis Pastor obviare, item recta consilia
, salubres admonitiones, aedificationem subditorum per bonum
vitae Pastoris exemplum , quem veluti candelabrum in edito
loco oportet esse , ut luceat iis , qui in domo sunt. Quae
omnia bonus Pastor Ecclesiae suae debet , nec possunt ab eo
absenté praestari.
Certe in magno animae suae versatur periculo Praelatus, qui
a suis caulis avulsus, falsls quibusdam praetextibus quos sibi persuasit
caro et sanguis, per longam tcmporis moram non veretur
ab Ecclesia sua abesse, quam excolendam a Domino suscepit.
Convincitur plañe non amare sponsam suam, ñeque Deum timere
, cuius vires immerito gerit in terris, qui negotio omnium
Tom. II. Oo ne-
(*) Residentia Praclatorum necesaria.
(a) I. Corlnth. XI. 19.
(¿) Matth. XVIII. 7.

2 9o TERTIA PARS
negotiorum operosissimo et laboriosissimo sua praesentia non assistit,
sponsam suam per longum tempus sua privans opera et
diligentia. Ostcndit certe se non legitimum esse Pastorem , sed
mercenarium ; non maritum , sed concubinarium; non superintendentem,
sed destruentem. Devorat enim substantiam populi,
carnalia metendo , et spiritualia minime seminando. Audi Augustinum
Libro de Pastoribus: Quisquís ita praepositus est,
eo quo praepositus sit, gaudcat, et honorem suum quaerat
moda sua sola respiciat, se pascit et non oves. Non es ergo
ris, o Episcope : debitor es Deo qui te praefecit: debitor es tuae
Ecclesiae , quae te alit et cui te spondisti. Ñeque est Ecclesia
tua propter te , sed tu propter Ecclesiam. Omnia propter vos
dicebat Apostolus Ecclesiae Corinthiorum , sive Paullus , sive
Apollo , sive Cephas. Si ergo debitor es Ecclesiae tuae ; quamdiu
illi non inservis, quamdiu eam non excolis , quamdiu vultum
eius non contemplaris, quamdiu verbo et sanctis consiliis
non exhortaris , quamdiu non te imitandum ei vivacibus vitae
tuae exemplis praebes, quamdiu denique necessitatibus subditorum
tuorum non compateris, quae omnia requirunt tuam praesentiam
, iniustissime agis , magnopere reus apud Deum es.
Si enim liccret semper Episcopo haec omnia per Vicarium
faceré , quorsum discruciaretur Apostolus in pracscribendis heroicis
virfeutibus, quibus debet Episcopus praeditus esse? Opor­
tet , inquit {a), Episcopum irreprehensibilem esse, sobrium
tem, ornatum, pudicum , hospitalem , doctcrem. Et in Epís
Titum addit, iustum, sanctum, et continentem. Facile dici po
Apostólo: Noli discruciari, o Apostóle, describendo nobis Episcopi
dotes; satis est si ipse non habuerit, quod habeat Vicarius
eius. Hanc vocem tamquam sacrilegam execraretur Apostolus,
~

DE MUÑERE EPISCOPI. 291
lus, si hodíe viveret. Etiam dici posset nobis: non opus est ut
tu dicaris Episcopus, nec habeas et recipias Ecclesiae redditus;
sed satis est quod alius pro te accipiat, et in suas utilitates insumat.
Sed in hoc longe diligentiores sumus. Nemo se circumveniat
fratres (a) , qui in sacrario operantur , quae in sacrario sunt
edunt: qui a/tari deserviunt, cum altan participant: Dominus ordinavit
iis qui Evangelium annunciant , de Evangelio viven. Paullus
haec dicit, non ego. Dominus id constituit, non Paullus. Ergo
per locum a contrariis: Qui non servit altari, non debet comedere
de altari; Deus non irridetur, ñeque decipi potest. Non
excusabunt nos, certo scio, in iudicio Dei onera praesidentiarum
secularium, non superbi aut mundani tituli , non prophana
officia, quibus nonnulli implicantur, non pernitiosa consilia quorumdam,
aut opiniones hominum , non denique ullum humanum
mandatum , quippe quae omnia certo scimus millas vires
habere posse contra veritatem. Habemus mandatum Dei expres-
sum : Attendite vos universo gregi vestro , in quo vos posuit Deus Episcopos,
regen Ecclesiam suam. Pásate qui in vobis est gregem. Episcopus
episcopañ debet , non dormiré aut absens esse. Non est
paratus pro ovibus daré substantiam et animam suam (adquod
tenetur) qui renuit illis daré praesentiam suam ; dicere enim
quod aliquis íit Episcopus, et sine caussa boni melioris, ut diximus
, aut alia urgentissima necessitate , absens possit esse per
tempus notabile a sua Ecclesia, perinde est, ac si dicatur quod
aliquis potest alicuius familiae et multorum liberorum pater
aut tutor designan , quos per mandatum humanum liceret sibi
numquam videre, quod tum naturae, tum divinae legi manifesté
contradicit. Caveant, caveant Episcopi, qui se securos esse
(a) I. Corinth. IX. 13.
Oo 2 pu-

z 9z TERTIA PARS
putant privantes grcgem suum praesentia et sollicitudine sua, ne
ad illos pertineat timcndum illud vae , quod praedixit Dominus
per Ezechielem Pastoribus Israel (a): Vae Pastoribus Israel , qu
pascebant semet'ipsos. Nonne greges a Pastoribus pascuntur
debatís, et lanis operiebamini, et quod crassum erat, occide
gem autem meum non pascebatis: enaverunt greges mei in cu
tibus, et non erat inquam qui requireret: Pastores mei demo
populum, et non pascebant gregem meum , sed pascebant se
Curent hi quos constituit Dominus super familiam suam , dare
íidelibus cibum in tempore suo tritici mensuram, probatam
doctrinam , exempla vitae vivacia , ut venicnt e Domino mereantur
audire i Euge serve bone et fidelis , quia super pauca fuis
delis, supra multa te constituam intra in gaudium LJomini
obiter dicta sunt, quibus plura possemus accumulare, si noster
Mirandensis rem hanc tum consensu Patrum, tum omnium Synodorum
tam feliciter non fuisset persecutus. Habemus ergo
ex hoc petito Episcopos esse Praesidcntes suarum Ecclesiarum,
ac subinde Rectores et Gubernatores. Unde mérito repelíit Apostolus
illum ab Ecclesiae praesidentia (b) , qui domui suae nes
praeesse, eo quod ad pracsidentiam animarum assumitur Episcopus
§. XXXV.
Quod Episcopi sunt animarum Medid.
EX praecedente proprietate suboritur haec. Nam in Ezechiele
Pastorali officio adiungit Dominus Medici etiam peritiam
et diligentiam. Sic enim ait ad malos Pastores, qui mórbidas
oves negligebant loco supra citato (t) : Quod infirmum fu
(«) Ezech. XXXIV. a v. a.
(¿) I. Timoth. III.
0) Ezcch. XXXIV. 4.
non

DE MUÑERE EPISCOPI. 293
non consoladistis , quod aegrotum est non sanasús , quod confractu
est non alligastis. De hoc etiam dolet apud Isa iam , quod plaga
etvulnus populi sui non sint curata medicamine, ñeque fota
oleo. Hinc Christus Iesus, cuius locum tenent Episcopi et exempJum
dcbent imitan, Medicum animarum se dixit, Luc.V. {a)
Non est (inquit) opus valentibus Medico , sedmale habentibus. Cum
ergo Medicus non tantum ordinetur ad iníirmitates hominum curandas
, sed ad bonam etiam valetudinem augendam et conservandam,
non parva inde obligado in Episcopo nascitur ad cognoscendum
et diligenter intuendum inclinationes , consuetudines
, peccata et occasiones peccatorum , quibus sui laborant
subditi : item remedia horum , et modum quo applicari melius
ad salutem suorum possint: de quibus D. Gregorius in suo Pastorali
mirabiles habet considerationcs. Quare separan non debet
aut seíungi munus Medici spiritualis ab auctoritate Pastorali
in Episcopis : quam quia seorsim et per se consideravit
Gerson , multum in hac materia obedientíae hallucinatus
est, et aliís etiam dedit occasionem errandi, homo alioqui doctus
et christiane eruditus. Putavit enim Ecclesiae Pastores solum
posse obligare conscientiam , eo modo quo Medici, cum
tnfirmos aut valetudinarios curant; quando scilicet praecipiunt
aliquid quod ad legem divinam pertinet, omniaque fere praecepta
Praelatorum, consilia magis quam praecepta faciens 5 cuius
opinionis falsitatem subsequens processus indicabit.
(a) Lucae V. 31.
Epi-

294 TERTIA PARS
§. XXXVI.
Episcopi Parentes spirituaUs sunt suorum subditor
SAne si divino iure Episcopi succedunt Apostolis, ut ex Scriptura
et universali sensu Sanctorum in nostra illa Consideratione
de ordine Ecclesiastico demonstravimus ; quod illis ratione
oneris et officii Apostolici proprium fuit, Episcopali etiam
statui quodammodo annexum erit. Fuisse autem Patres Apostólos
ex Paullo nobis clare innotescit. Dicit enim Corinthiorum IV.
membris illius Ecclesiae (a) : Si decem millia paedagogum
tis in Christo, sed non multos Patres: nam in Christo Iesu
gelium ego vos genui. Et ad Galatas (b) : Filioli mei, quos
parturio, doñee formetur Christus in vobis. Et (c) Facti s
vuli in medio vestri, tamquam si nutrix foveat filios suos ,
derantes vos cupide , volebamus tradere vobis non solum
Dei, sed et animas nos tras. Et paullo post (

DE MUÑERE EPISCOPI. 295
exhortan , corripere , et Sacramenta Dei in subditis perficere,
quae animam intus renovant •, aut rcnovationcm spiritualem
augmentant; ac subinde novum esse digne suscipicntibus quodammodo
tribuant; ea parte qua haec praestant et faciunt, Parentes
animarum propriissime dicuntur. Et quamquam non essent
nisi salutis aeternae Magistri, iure óptimo Parentibus aequari
possunt. Unde recte Aristóteles, Magistris et Parentibus reddi
non potest aequivalens: quos recta quidem ratione aequiparasse
videtur Philosophus. Nam sicut parentes naturales dant filiis
suis quod vivant, ita Magistrorum mu ñus est et máxime spiritualium
(*) , daré suis, ut bene vivant, ad vitae aeternae consccutionem.
Quare satis Evangelice D. Petrus in ordínatione
Clementis, commendans Successoris sui obedicntiam, dixit (a):
Qui conuistavciit Doctorem veritatis Patrem omnium exacerbat Deum
§. XXXVII.
Episcopi vices agunt Christi, et eius locum tenent in Ecclesiis.
IOannis ultimo decessurus Iesus Christus secundum corporalem
praesentiam, loco sui Apostólos subrogavit dicens (b):
Pax vobis, sicut misit me Pater, ita ego mitto vos: Acápite Spiritum
Sanctum , &c. Nec aliud voluit, cum Lucae X. eisdem dixit:
Qui vos audit, me audit : quos dúos locos tractans Beatus
Cyprianus , in hoc eodem setmi videtur intellexisse ? Primum
locum Tractatu de Simplicitate Praelatorum ; secundum vero Epistola
ad Florentium et Pupianum , ubi expresse dicit , illud
verbum : Qui audit vos, me audit , ad Apostólos et ad omnes
Praepositos, qai Aposto'is vicaria ordínatione succedunt, pertinere.
Omnium horum brevissimam summam fecit D. Ignatius
(*) Finís a Praclato intcndendus.
Epist. I. Clem.
(h) Ioan.XX. ai.
II.

2 96 TERTIA PARS
II. Epístola sua ad Traíanos; qui postquam Episcoporum coramendavit
obedientiam, ait: Quid est Episcopus, nisi omnis P
cipatus et Potestas, imitatov Dei factus secundum virtutem
D. Ambrosius in Pastorali, Episcoporum dignitatem contemplatus,
dixit: Honor et sublimitas Episcopalis nuliis poterit
tionibus adaequari : si Regum fulgori compares, et Principu
mati, longe inferius haec erunt , et quasi metallum ad aur
comparabis: quippe cum videas colla Regum et Principum
xxibus Sacerdotum , et osculata eorum dextra , orationibu
credunt communiri: Haec ille. Quo fit ut Episcopali dignitate n
la maior in Ecclesia sit
§. XXXVIII.
Quid possint Episcopi.
PRimo commune habent cum Sacerdotibus posse Sacratissimum
Corpus et Sanguinem Domini conficere. Apostolis
enim dictum est: Hoc facite in meam commemorationem : quibus
et Episcopi et Sacerdotes in hoc muñere succedunt.
Secundo, habent commune cum illis peccata remittere in interiori
conscientiae foro : quibus fideles divino iure tenentur obedire
, iuxta illud Ioannis XX. Acápite Spiritum Sanctum, et
rum remiseñtis peccata, remittentur eis : quae autem retin
tenta sunt. Horum verborum sensus in Consideratione nostra d
Confessione auriculari late satis a nobis declaratus est.
Possunt, praeter haec communia , alia propria , quae ea ratione
qua Episcopi sunt et Pastores , illis competeré videntur.
Primo (*) coarctare possunt potestates illas aut usus earum minoribus
Sacerdotibus iustis de caussis , prout viderint utilitati
suae Ecclesiae convenire, non pro libito suo aut pro commodo
pri-
(*) Prima actio propria Episcopo.

DE MUÑERE EPISCOPI. 297
prívate*, quod multotíes hodíe fit: alias si quilibet Sacerdos libere
posset suam potestatem indifferenter ín quemlibet exercere,
periret ordo politicus- Ecclesiae , et unusquisque ad se traheret
illain, esscntque schismata et divisiones: id quod ipsa ratio et
natura abhorret. Adde quod cum Sacerdotes simplices sint subditi
Episcoporum divino iure, ut monstravimus, et Ephcopi
sint legitimi Pastores tum Sacerdotum, tum aliorum fidelium,
qui in sua Dioecesi sunt, iure suo utentes possunt ista praecipere,
et illi teñen tur obedire, non quidem tollendo a Sacerdotibus
potestatem absolvendí; nam haec cum íundetur in charactere,
sitque Spiritus Sancti donum , semper eam habent Sacerdotes
, quamvis sint ab Ecclesia exclusi; sed tollendo usum talis
potestatis, et subtrahendo etiam materiam, in qua exerceri
habeat huiusmodi potestas, máxime in absolutíone peccatorum
privando eos ab usa potestatis. Peccant quidem graviter si contrarium
faceré attentent inferiores Sacerdotes, utpote qui contra
iustum legitimi superioris praeceptum agunt. Subtrahendo illis
materiam , etiam si attentent contra prohibitioncm agere, nihil
agunt. Quod si advertissent nonnulli Theologi Scholastici,
non praebuissent ansam multis Sacerdotibus , quibus placuit Apostasia
, ut Ecclesiasticum ordinem confunderent , et contra
naturam et rationem agerent sprcto maiorum magisterio.
Secundo (*) potestatem habent dispensationis Sacramentorum
et verbi Dei, non solum quantum ad praedicationem, sed quantum
attinet ad verbi Dei declarationem. Docete, inquit Christus
Apostolis (a) , omnes gentes, baptizantes eos in nomine Patris , et
Filii, &c. Non enim caret Ecclesia Dei, eo quod pro con venicnti
regimine sui habuit olim Synagoga : habuit autem illa
magisterium Sacerdotum, per quod contentiones legis, dit'ficiles-
Tom.lL Pp que
(*) Secunda actio propria Episcopi. («) Matth. ultim.

298 TERTIA PARS
que de Religione concertationes terminarentur, quo et Sanctos
Apostólos usos fuisse vidimus in Quaestione illa de Cessatione
Legalium (a). Et Christus etiam iuxta Chrysostomum significavit,
cum illos secum sessuros in XII. Sedibus iudicantes tribus
Israel praedixerat. Hinc Paullus ad Timotheum scribit No­
li negtigere gratiam qua data est tibi per prophetiam cum
ne niünuum Presbyterii; ubi per prophetiam donum Dei, quo
scernere possunt inter adulterinas et legitimas Scriptura*, Catholica
et Haeret.'ca dogmata , satis rationabiliter potest intelligi.
Sancti enim , ct máxime D. Ambrosius per prophetiam , donum
hoc intelligi volunt, quod versatur circa declarationem et
intelligentiam verbi Dei. Et quod in multis ignorantibus Episcopis
gratia haec non appareat, in caussa est, quia dona ista infusa
regulariter non movent sine acquisitis , prout dici solet de
fide infusa, quae non inclinat eum qui apud infideles baptizatus
est , et apud eos commoratur, si fide careat acquisita. Ceterum
si Episcopus doctus sit in lege divina ( quod Paullus vult)
instrumentum proximum habet , quo donum istud et auctoritas
prodire possit in actum ; alias non diffcrret a simplici
Doctore aut Concionatore. Sed de hoc magisterio circa dogmata
longum tractatum fecimus in una nostrarum Assertionum
Parte secunda.
§. XXXIX.
De Excommunicañone.
T TAbent (*) tertio peculiarem potestatem super omnem re-
JL bellem ct manifestum peccatorem, quo possunt eum excluderc
a consortio fidelium et communione Sacramentorum í
{a) Actor. XV.
\b) I. T¡mjt.i.IV. 14.
tra*
(*) Tertia actio propria Episcopi»

DE EXCOMMUNICATIONE. 299
tradendo illum Satanae, ut spiritus per confusionem et poenaleoí
med icinam salvus fíat, et a malo retrocedat.
Patet hoc ex illo Matthaei (a) : Si peccaverit in te frater
tuus, corripe eum inter te et ipsum solum : si te audierit, lueratus er
frater tuum: si autem te non audierit, adhibe tecum unum vel dúo
ut in ore duorum vel trium testium stet omne verbum : quod si non
audierit eos, dic Ecclesiae : si autem Ecclesiam non audierit, sit tibí
sicut ethnicus et publicanus. Et conversus ad Apostólos faciens
eos harum caussarum animae iudices, ait: Amen dico vobis , quae-
cumque alligaveritis super terram , erunt ligata in coelo, Scc. Ub
nullam facit Christus exceptionem peccatorum , modo publica
sint, et Ecclesiam scandalizent. Hac potestate usus fuit Apostolus
ter. Excommunicavit enim illum (b) Corinthium fornican uní;
item Alexandrunvet Himeneum (c) propter blasphemiam. Et in
Hacreticos iussit (d) Titum hunc gladium spiritualem eximere,
cum dixit : Haereticum hominem post unam et secundam admonitio
líem devita. Et D. etiam Ioanncs II. Canónica (e) : Si quis (inquit
) venit ad vos, et hanc doctrinam non adfert, nolite eum reci-
pire in domum , nec ave ei dixeritis.
ErYectus huius potestatis in quantum poena est (*), est praescindere
hominem peccatorem et contumacem a corpore Ecclesiae
, sicut membrum infectum et putridum naturale resecari solet
et separan a ceteris membris: qui licet per peccatum et crimen
suum antea separatus a Deo esset, gratia Sacramentorum indignus,
et influxuscharitatis aliorum membrorum non capax, utcumque
tamen alligatus erat corpori, et quodammodo virtutis eius
particeps erat, sicut membrum stupidum aut paralyticum. Cui si.
superveniat praecisio excommunicationis, in totum separatur et
Pp 2 re-
(a) Matth XVIII. 15.
(¿) I. Corinth. V.
(c) I. Tim. I.
(d) Tit. III. 10.
(e) II. Can Ioinn. v. 10.
(*) Efíectus excommunicationis.

3oo TERTIA PARS
removetur ab Ecclesiae corpore: qua separatione non est dubium
quin diabolus maiorem habeat potestatem in eo , quam antea.
Diabolus enim extra Ecclesiam est; quare ad factionem eius manifesté
pertinet

DE EXCOMMUNICATIONE. 301
id quod diligens vetustatis indagator facile pervestigabit. Sed
prope semper confunduntur ista apud Scriptores.
Finis autem excommunicationis triplex est (*) : curare rebellem,
quatenus per confusionem ad se reversus resipiscat a mala
vita, et ut obediens filius audiat Ecclesiasticam potestatem, eí
sinat se regí ab his, quos Christus esse voluit animarum magistros.
Secundus vero ut huiusmodi praecisus a communione fratrum
, alios non possit inficere, et ad suam rebellioncm atrahere.
Tertius denique ut alii huius exemplo timeant, coerceantur,
et in disciplina contineantur. Hic enim est communis et generalis
finis et fructus poenarum, ut hominum coerceatur insolentia.
Primum finem tangit Apostolus I. Corinthiorum V. cum excommunicavit
illum fornicarium , ut spiritus (inquit) salvus fiat.
Primus etiam cum secundo colligi possunt ex illis verbis Christi:
Habeas eum tamquam ethnicum et publicanum : quae eo tendunt, ut
confusus pcccator facilius resipiscat.
Caussa quare infligí potest Excommunicatio.
Licet locus ille (a) Matthaei, ut ex verborum consequentia apparet,
videatur praesupponere in eo qui excommúnica tur,
peccatum mortale praecessisse admonitionem et excommunicationem
; ut patet ex usu ipsorum Apostolorum , qui numquam
n
¡si pro gravi peccato excommunicarunt, ut pro crimine haeresis,
blasphemiae et fornicationis (propter haec enim peccata legimus
Apostólos poenam excommunicationis inflixisse) non tamen
subinde debet colligi, millos excommunicari posse, nisi prius in
legem divinam peccaverint. Satis enim est quod contumaciter peecent
in aliquod praeceptum sanctum et iustum Ecclesiae, quod
ex
(*) Finis excommunicationis. (

-0 2 TERTIA PARS
ex ipsa Scriptura facile deduci potest. Dicit Apostolus (a) : Dernin
ciamus vobis fratres in nomine Domini nostñ lesu Christi
tis vos ab omni fratre ambulate inordinate, et non. secundu
nem, quam acceperunt a nobis. Haec manifesta excommunicat
et non propter peccatum commissum in Decalogum Divinae legis,
sed in Traditionem doctrinae a Paullo traditae , aut in aliquod
laudabile institutum ipsius. Et paullo inferáis (b): Si quis no
obedit verbo nostro, hunc indícate, et ne commisceamini c
te haec obedientia non erat fidei aut praeceptorum Dei : nam si
fidei esset, non eos appellasset fratres; et si legis moralis esset,
non diceret verbo nostro , sed praecepto Dei. Quare relínquitur
, quod propter aliquod salubre mandatum ipsius Apostoli,
cuius transgressione ordo Ecclesiasticus turbabatur , excommunicationes
istae inflictae fuerint. Peccatum ergo quod praesupponit
excommunicatio, contumacia inobedientiae est : alias
manca esset et defectuosa Ecclesiastica potestas, si inobedientes
pracceptis suis non posset coerceré atque compellere. Quare toto
coelo aberrant, qui autumant Ecclesiae praecepta laudabilia nullo
modo conscientiam obligare posse , cum pro illis licite inferri
possit excommunicatio, plus volentes tribuere civilibus legibus
(quarum multae sunt quae conscientiam obligant) quam Ecclesiasticis
et Apostolicis statutis. Quod vero pro his excommunicatio
infligí valeat, usus Apostolicus, et totius Ecclesiae declarat.
In Canone enim Apostolorum LXVIII. sancta Quadragesima
sub poena excommunicationis ab Apostolis indícitur. ítem Canone
LXIX. ut cum Iudaeis nullus Christianus festum açat sub
poena excommunicationis praecipitur. Canone quoque XXXV.
communione privatur Episcopus electus, qui sine iusta caussa
(a) II. Tlicssa!. III. 6. Q>) Ibid. v. i
Epi-

DE EXCOMMUNICATIONE. -o*
o o
Episcopatum non suscipit. Et Canone XI. qui cum excommunicatis
orat, etiam communione privatur.
Beatus Cyprianus in Concilio suo tempore coacto , ut ipse
rcfert Epístola XI. primi Libri, quemdam Yictorem nomine, quia
reliquit Presbyterum auctorem sui testamenti contra Synodi determinationem,
eum suffragiis fidelium privat, propter solam inobedientiam
praecepti Concilii : Víctor, inquit (a), cum contra for~
mam nuper in Concilio a Sacerdotibus datam, Faustinum Presbyteru
ausus sit auctcr :m constituere , non est quod pro dormitione eius ap
nos fíat oblado , aut deprecado aliqua nomine eius in Ecclesia frequen
tetur.
ítem sequeretur unum erroneum et absurdissimum corollarium,
quod milla Synodus antiquarum in qua Articuli fidei milla
Scriptura pene decreti sunt (ut quod Verbum Divinum , et
Spiritus Sanctus sint Patri consubstantiales, quod in Christo sit
dúplex natura in imítate suppositi, ac subinde duae voluntates:
ítem quod Virgo Maria sit Matcr Dei, et Virgo post partum
remanserit) posset cogeré mucrone isto spirituali fideles ad tenendum
aliquem istorum Articulorum, ex quo non patet Divinum
praeceptum, quod iubeat hos Artículos a Synodo declaratos retiñere.
Beatus Clemens II. Epístola sua Ecclcsiasticos arcet a visitationibus
frequentibus foeminarum, et foeminas etiam sub excommunicationis
poena : ergo de temeritate et tyrannide manifesté
Apostólos et Discípulos eorum arguunt, et totíus Ecclesiae disciplinam
et ordinem a Deo praestitutum confundunt, qui solum
pro peccato mortali in divinam legem directe commisso, excommunicationis
poenam volunt infligí. Quo fit multa instituía
maiorum obligare posse conscientiam ad moríale peccatum, alias
ex-
(a) Cyprian. Epist. IX.

304 TERTIA PARS
excommunicatio ferri non posset divino iure. Nec ullo modo concludit
ratio (*) , quae in contrarium affertur, scilicet, quia Ecclesia
non potest infligere poenam aeternam , ideo eam obligare
non posse ad culpam quae illam poenam promereatur : quia satis
est, quod Ecclesia possit excludere inobedientem a Regno Dei,
excludens illum a gremio suo, extra quod nemo salvatur, quod
potest per claves Regni Coelorum a Deo sibi collatas. Et sic
quodammodo videtur habere potestatem infligendi poenam aeternam
, cum extra Ecclesiam infernus sit. Habet enim Ecclesia, ut
cit Augustinus (a) in Apocalypsin, sicut claves vitae, ita et inf
rum. Sequitur ex verbis illis Christi ad excommunicationem saltem
quae fit ab nomine , praecederc deberé trinam monitionem,
alias contumacia patere non posset. Excommunicationes enim
quae taliter infliguntur, ut ipso facto incurrat excommunicationem,
qui hoc vel illud egerit, non lego esse Apostólicas aut in
antiqua Ecclesia usitatas : etsi sint, in sensu magis comminatorio
quam diffinitorio accipi debent.
An vero a solis Episcopis (*) et Vicariis eius infligí possit vel
debeat excommunicatio, ab aliquibus dubitatur : et certe si de
decentia loquamur, valde decens esset iudicio meo, et Episcopali
auctoritati convenientissimum , si quando excommunicationis
gladium in aliquem rebellem vibrare vellent Episcopi, aut
Iudices eorum , ut magno consilio saltem probatorum virorum
suae Ecclesiae, et consensu praemisso, id fieret. Tune enim graviori
fieret iudicio , prout res ipsa videtur exposcere : est enim
ardua res et magnopere ponderanda, excludere hominem ab Ecclesia
et a Regno Dei, necnon adigere eum ad potestates inferorum.
Nec tantum vilipenderetur Ecclesiastica potestas, ut hodie
(*) Solvitur ratio Gersonis. (*) An solus Episcopus possit ex-
(*) AugusP. Honiil. XI. aonimunicare.

DE EXCOMMUNICATIONE. 305
die vilipenditur propter quosdam leves et pediarios índices, máxime
Romanae Curiae Delegatos, qui more furiosorum hominum
gladium istum spiritualem in perniciem innoccntium , et pro levibus
causis, ne dicam iniustis, multoties in magnum Ecclesiae
et animarum scandalum vibrant. Hic modus tam iis quae Paullus
egit, quam dicto Christi satis conformis videtur. Excommunicaturus
namque Apostolus Corinthium illum , hunc modum videtur
praescribere (a) : Ego (inquit) absens corpore, praesens autem
spiritu , iam iudicavi ut praesens eum qui sic opaatus est, in nomi­
ne Domini nostri Iesu Christi congregatis vobis et meo Spiritu, cum
tute Domini nostri Iesu Christi tradere huiusmodi hominem Satan
Christus quoque in excommunicationis processu videtur velle, ut
criminosus moneatur ultimo ab Ecclesia : xpiam si non audierit, inquit
(b) , sit tibi sicut ethnicus et publicanus. Et insinuans quid per
Ecclesiam intellexerit, Apostólos alloquitur : Amen dico vobis,
quaccumque alligaveritis &c. Hunc locum docte satis et acute ponderabat
Magister noster Andreas de Vega perdoctus sane et pius
Theologus, et in rebus Ecclesiasticis apprime versatus, cum una
Tridenti super hac difticultate amice colloqueremur. Nomine
enim Ecclesiae non videbatur ipsi intelligi posse una persona,
quamvis sit publica. Torro sic usum fuisse Paullum hcc gladio,
negari non potest, quamvis dubitari possit an in ómnibus excommunicationibus,
quas ipse tulit, hunc eumdem modum servaverit.
Videor ergo mihi, si de necessitate loquamur, posse solos Episcopos
sine aliqua congregatione huiusmodi sententias ferré in
rebelles, id quod ex Traditione Apostólica deducitur , et ex factis
Paulli etiam constare potest. Nam cum excommunicavit Hymeneum
et Alexandrum , et iubet debitan hominem haereticum
Tom. II. Qq nos*-
\¿) I. Cor. V. a v. 3. (¿) Matth. XViii. cit.

3o6 TERTIA PARS
post unam et secundam admonitionem : ítem cum mandat Thessalonicensibus,
ne commisceantur cum eo qui non obedierit verbo
suo ; nullam harum sollemnitatum videmus praecessisse. Nec
opus est ut praecedant : nam cum illatio excommunicationis sit
actio potestatis et iurisdictionis, necesse esset ut omnes illi qui
assisterent, vel essent Episcopi, vel Delegati ab ipso Episcopo
(probavimus enim hanc potestatem Episcoporum propriam esse)
et tune tantundem esset ac esset solus Episcopus. Ubi enim sunt
multa ab uno et propter unum , ibi est dumtaxat unum. ítem
Petrus Apostolus, Clemens, Anacletus, Evaristus, Alexander,
et totus ille chorus Sanctorum Martyrum et Pontificum usque
ad Sylvestrum anathematis poenam imponunt in suis Ep'stolis,
milla collecta fidelium congregatione. Paullus ergo (ut ad obiecta
respondeamus) non congregavit coetum illum hominum Corinthiorum
ad infligendam excommunicationem , quasi volens faceré
eos secum iudices: imo ipse dicit quod iudicaverit prius
apud se, tradere fornicarium rebellem Satanae; sed iubet eos congregan
ad decentiam ct sollemnitatem sententiae inferendae , aut
forte loco suo eos ad illationem excommunicationis subrogavit.
Quare ex Apostólica Traditione derivatum videtur , quod solus
Episcopus aut Vicarius eius excommunicare possit.
Quod vero attinet ad Christi dictum, necessarium etiam videtur
ibi per Ecclesiam intelligere Praesidentes (*) , ut Beatus
Chrysostomus in hoc loco exponit. Non enim ad collectionem
Apostolorum solum verba illa Christi de potestate excommunicandi
diriguntur, sed ad singula etiam capita Apostolorum et
Successorum eorumdem. Alias si ad solam collectionem pertineret,
nullus Apostolus per se potuisset exercere hanc potestatem,
sed omnes debuissent congregan , quoties aliquem voluissent excom-
(*) Episcopus sine collecta potest excommunicare.

DE EXCOMMUNICATIONE. 307
communicare. Similitcr et nunc generalis Synodus Episcoporum
esset semper congreganda ad inferendam excommunicationem:
quod manifesté Scripturae repugnat, et Apostolicae Traditioni,
necnon Ecclesiasticae interruptae a tempore Apostolorum consuetudini:
turpiterque errassent , et contra Dei praescriptum
egisssent Petrus, Paullus, et omnes alii Sancti Pontífices, Successores
eorum, qui per se ipsos excommunicationem comminabantur
et inferebant, nulla convocata congregatione.
B. quoque Cyprianus (a) Rogatiano Episcopo soli tribuit
quod possit excommunicare aut deponere Diaconum quemdam,
qui in eum iniuriosa verba dixerat , cum ipse Rogatianus super
correctione eius consuluisset Cyprianum et alios Episcopos:
Tu (inquit Cyprianus ) honorifice circa nos et pro sólita tua hu-
militate fecisti, ut malíes de eo conqueñ, cum pro Episcopatus vigo­
re et cathedrae auctoritate haberes potestatem, qua possis de illo s
tim vindican. Et paucis interpositis. Quod si ultra te contumeliis
exacerbaverit, fungaris circa eum potestate honoris tui, ut eum vel
ponas vel abstineas. Ubi nulla rit mentio de hac sollemnitate. In
Episcopo vero quodammodo esse Ecclesiam circa haec repraesentative,
praeter id quod Chrysostomus affirmavit, idem Cyprianus
apertis verbis docet (b) Epístola ad Pupianum: Scire ( inquit)
te oportet Episcopum in Ecclesia esse, et Ecclesiam in Episcopo.
Sufficit ergo quod in hoc iudicio excommunicationis concurrat
approbatio multorum quantum ad caussam propter quam
excommunicatio inferri debet. Non enim potest procedí ad excommunicationem
, nisi prius constet de delicti contumacia per
muí tos testes fide dignos probata. Nam pro peccato occulto,
aut minime probato excommunicatio iuste non infertur. Et hoc
est quod Redemptor noster voluit illis verbis , ut scilicet con-
Qq;¿ cur-
~ (a) Cypriaa. Lib. III. Epist. IX. (b) Lib. IV. Epist. IX.

3o8 TERTIA PARS
curreret approbatio multoriim cum Ecclesiae Praesidentis auctoritate:
id quod usus Apostolorum et totius Ecclesiae oprime
declaravit, ut vidimus.
2-L §. XLI. 7 :X%
Potistas Episcopalis ad Leges et Insuma condenda se exte
E X his ómnibus sequitur obedientiam, quae Praelatis Ecclesiae
debetur , non tam angustis terminis concludi, ut adversa
rii falso docent , videlicet ut extra casum scandali conscientiae
subditorum sint liberae a praeceptis Episcoporum , et
quod non debetur eis obedientia secundum conscientiam, nisi in
his quae sunt iuris divini. Quod ratione et Scripturis, et totius
Ecclesiae usu satis comprobatur.
Primo si Praelati sunt Praesidentes, Rectores, Pastores politiae
Ecclesiasticae, ut iam probavimus; sequitur posse eos pro
ordine politiae suae instituendo et conservando leges statuere,
quibus ordo Ecclesiasticus servetur , et in divino cultu cemmodius
dirigatur. Quod si illi possunt statuere , necesse subinde
est, ut subditi obediant. Quod si necesse est ut obediant, obligantur
fideles in conscientia ( adhuc seçluso scandalo) ad obediendum
Maiorum iussionibus et legibus , dummodo possibiles,
honestae, et ad bonum commune sint ordinatae. Alias vana esset
hace Potcstas et stulte concessa ; inordinata , et valdc defectuosa
esset Respublica Christiana, si tales Praesidentes haberet,
qui nihil possent statuere, nec cogeré subditos ad leges,
quas ipsi statuunt , servandas. Quod si cogeré possunt, cum secundum
adversarios alia coactio Ecclesiae non competat, quam
exclusio a communione ; sequitur quod illos potest excommunicare.
Cum autem excommunicatio non infligatur , nisi pro peccato
contumaciae , et non quidem contra divinam legem commis-

DE EPISCOPALI POTESTATE. 309
misso, sed contra iustum praeceptum Superioris, ut probavimus;
sequitur quod Ecclesia potest obligare suos subditos in conscientia
: quod adversarii negant. Si dicant hoc tantum verum esse
in his quae sunt inris divini ; probavimus iam oppositum. Sed
magnopere vellcm ut hac in re explicarent nobis adversarii apertius
suam intentionem. Nam aut intelligunt, quod id quod mandatur
a Praelato, contineri debcat in iure divino expresse, et
tune non opus est mandato, ñeque Praelati auctoritate, sed simplici
admonitionc et significatione alicuius Doctoris aut Concionatoris:
si autem volunt quod ex Scriptura possit in consequentia
necessario deduci, tune etiam non esset opus ut in Ecclesia
essent Praelati et capita quae praesiderent, sed sufficeret quod
cssent scribae et doctr Theologi , qui legem exponerent: quod
manifestó est Deum redarguere de imprudentia, qui Praelatos
Ecclesiae praesidentes populorum esse voluit. Si autem sufficit
quomodocumque statuere id quod praecipiunt in Scriptura, tune
datur aperta occasio inobedientiae subditis, quia possent manifesté
refragari iustis praeceptis maiorum , et Ecclesiae ordinem
perturbare. Nam statim posset caussari rebellis subditus, praeceptum
illud quod sibi imponitur ex iure divino non deduci,
ac subinde facile posset a se obedientiae iugum excutere. Et
cuicumque hoc examen commissum fuerit , an sit praeceptum
divino iuri conforme, nec ne , iam est constituere alios nomines
supra Praelatos: quod institutioni divinae plañe repugnat.
Adde quod leges et iusta instituta non opus est ut deducantur
ex Scriptura ,. nec ipsa est omnino Regula Institutionum
rectarum , sed prudentia cum recta ratione naturali (*) : quod
manife te indícavit Paullus, cum de Muliere velata disposuit et
instituit: cuius statuti rationem non stabilivit in Scriptura , sed
in
(*) Orlgo iustarum Iegum ratio naturalis.

3io TERTIA PARS
in naturae dictamine : Ntc ipsa, inquit (a), natura docet vos,
mulier detecto capite oret. Lex enim (ut D. Isidorus recte dicit)
ratione debet constare, religioni congruere, disciplinae convenire,
et saluti proficere.
Scripturae etiam patentissimis testimoniis haec falsa doctrina
repugnat. Nam quod licuit primoribus antiquae legis, ubi fere
de ómnibus agibílibus erant leges praescriptae sine aliquo expresso
Dei verbo ; quare non licebit legis Evangelicae Pontificibus,
ubi imperfecti etiam sunt, qui legum iustitia regí debeant,
huiusmodi leges condere r"
Praecepit enim Moyses D euteronomii vigésimo séptimo mandatum
quod a Domino non acceperat, cum dixit (b) : Quan
do transierais Iordanem in terram quam Dominus Deus
eriges ingentes lapides, et calce levigabis eos , ut possis i
dere omnia verba legis huius. Rursus praecepit in eodem loc
busdam , ut starent ad benedicendum populum super monten»
Gazirin Iordane traiecto: et id quidem sine expresso verbo Dei.
Iosue quoque sine Scriptura praecipit Principibus populi, dicens
(c) : Transite per médium castrorum , et imperate p
dicite : Praeparate vobis cibaria , quia post diem tertium
Iordanem. Cui obsequenti animo responderunt Principes: Om
quae praecepisti nobis faciemus. Et certe Iosue nec habebat m
tum a Domino, ut post tertium diem transirent Iordanem, ñeque
etiam ut praeceptum illud imponeret Principibus populi-
Cui si non obedirent, et Scripturam ab eo super iustitia mandati
peterent, ridiculum facerent ducatum eius, et magni procul*
dubio peccati rei apud Deum essent. David quoque Sanctus Levitis
praecipit ut ministrent, et cantent ante Arcam mane et vespe-
(a) I. Corinth. XI.
(¿) Dcut. XXVII. a.
(c) Iosue I. 11.

DE EPISCOPALI POTESTATE. 311
speri (a) : quod praescriptum non erat in lege. Eiusdem etiam
Regís praecepto (b) segregatur Asaph cum filiis suis, qui prophetabant
in psalmis et cymbalís, et alii qui canerent cythara , omnes
numero XXIV. alternatim per hebdómadas servientes.
Laudatus quoque ille Ezechias offerre sacrificía varia cantoribus
organis cantantibus mandavit. Et Iosias iurare iubet legem : quae
omnia in Scripturis ñeque distincte ñeque confuse continebantur;
qui laudati sunt a Deo, eisque subditi salubriter obtemperarunt*
ítem si licet excogitare cultus absque expresso verbo Dei; ergo
licebit leges condere et eas executioni mandare. Consequentia
tenet per locum a maiori. Plus enim est cultus instituere,
quam hominibus leges praescribere : at Sancti Reges isti cultus
Dei laudabiliter excogitaverunt absque Dei verbo, et multi alii
Patriarchae, ut in prima Assertione abunde demonstravimus: ergo
etiam praecepta salubria et rationi consona subditis imponi
possunt. Nota etiam est rebellio Choritarum (c), qua rebellarunt
illi superbi non praecepto Dei expresso , sed praecepto Moysi,
ut vidimus : in quos tam dure animadvertit Deus, ut eos vivos
in momento térra dehisceret.
Quid quod Sancti Apostoli Cañones ediderunt, et multos
eorum sub anathemate subditis commendarunt ? Ipsius quoque
Paulli praecepta instituta iam vidimus: quod non permittat mu-
Herem docere, quod uxor Christiana a viro infideli non recedat,
si maritus vult habitare cum illa , et contrario. ítem multa disposuit
circa ritum communionis Eucharistiae. ítem quod Epipiscopus
aut Presbyter, aut Diaconus probentur antequam ordinentur
: quae omnia nullo iure divino constabant, imo ipse dicit
cum de matrimonio disparis cultus loqueretur, quod ipsemet
in-
(«) Paralip. XXIII.
(¿) Paiaíip. XXV.
(c) Num. XVI.

3i2 TERTIA PARS
instituebat: Sic, inquit (a), in ómnibus Ecclesiis constituo et
no. Verbum autem hoc auctoritatem praeceptivam legislatoris et
obedientiae necessitatcm inducit et prae se fert.
Iam igitur capio unum istorum praeceptorum, quae constat
a Paullo esse instituta. Sit illud , verbi gratia , quod antequam
ordinentur , probentur Episcopi, Diaconi et Sacerdotes. Quaero,
an licuisset Timotheo refragari praecepto tam sancti sui Magistri,
an non ? Si liber erat Timotheus in conscientia ab obligatione
huius praecepti , ita ut citra scandalum posset licite
non obedire , poterat ergo absque peccato non obtemperare.
Quid igitur faceret Paullus in hoc casu ? Quo se verteret ? Vindicaret
ne inobedientiam excommunicatione, an relinqueret praeceptum
sine executione ? Si primum dixerint adversarii; iam sequitur
quod Timotheus obligatus erat secundum conscientiam
ad obediendum praecepto Apostólico, quod in Scriptuía ñeque
confuse , ñeque expresse continebatur cum anathematis poena,
ut saepius diximus, nisi pro peccato contumaciae adiuncto infligí
debeat : relinquere autem praeceptum saluberrimum sine executione
, valde ridiculum et dedecorosum erat Apostólico Magisterio.
Quia aut poterat praecipere aut non : si poterat praecipere,
poterat cogeré ad obedientiam , ct sic tenebatur Timotheus
obedire secundum conscientiam : si autem cogeré non potuit;
ñeque etiam praecipere. Manifestam ergo tyrannidem exercebat
Apostolus haec imperans, aut stulte praecipiebat. Ubi ergo
est illa potestas de qua tantum gloriatur Apostolus, cum
Corinthiis loquens (b) : Haec absens saibó vobis , ut non pr
duñus agam secundum potestatem quam Dominus dedit
jicationeml Et ubi est virga illa, qua idem Apostolus commina
tur
{m) I. Corinth. VII. 17 (¿) II. Corinth. XIII. 10.

DE EPISCOPALI POTESTATE. 313
tur Corinthiis ? (a) Ista negari non possunt : apcrtlss^ma sunt,
quam vis indocte satis et maligne in hac re lubricentur adversarii.
Rursus Apostolorum Princeps, et Clemens loco eius multa
instituerunt et ordinarunt sine scripto verbo Dei, quae nunc
tenet Ecclesia , et nos etiam particulatim recensuimus, quibus
D. Petrus, ut refert Clemens, in I. Epístola sua hanc coronidem
apponit cum ipso Clemente loquens (b) : Haec praecepta
nemo credat absque suo perlculo negligere, imo dissimulare, quia
dicio Dei ignis aetemi tor menta sustinebit, qui Ecclesiastica decr
neglexerit: qui vero te audierit , gloriam accipiet : qui vero non au
dierit, imo loquentem Dominum per te , ipse sibi damnationem ac
cipiet.
Praeterea iubet Paullus (c) : Filii obedite parentibus vestris in
Domino. Et ne putaret aliquis, quod solum in his quae divini
iuris sunt debeant audiri parentes, ipse exponit se ipsum in
hunc modum (¿) : Filii obedite parentibus per omnia , hoc enim est
placitum Domino. Et Ecclesiastici III. (e) Infamis est qui relinquit Patrem,
et maledictus a Deo qui exasperat matrem. Si igitur Praelati
Ecclesiae parentes spirituales fidelium sunt, audiri debent in
ómnibus quae iuri divino et rationi non contradicunt , máxime
si ad profectum subditorum et honorem Dei eorum mandatum
pertinet. Est locus etiam huic proposito Deuteronomii XXI.
valde accommodus, et dignus plañe qui non praetermittatur
(/) : Si genuerit ( inquit Deus ) homo filium contumacem , qui au­
dierit patris aut matiis imperium , et coercitus obedire contemps
apprehendent eum, ducentque ad séniores civitatis ipsius , et ad p
tara iudicii, dicentque ad eos: Filius noster iste protervus est et con
tumax , mónita nostra audire contemnit, comessaúonibus vacat, et
Tom. II. Rr^ xu-
(a) l. Corinth IV. ai. (¿) Coloss. III. no.
(¿) Clem. ex Pctr. Epist. I. («) Eccl. III.
00 Eplus. VI. 1. (/) Deut. XXI. av. 18.

3i4 TERTIA PARS
xuriae atque conv'wiis. Lapidlbus eum obruet populus civit
rietur, ut auferatis malum de medio vestri, et universus Isra
timcscat. Hic si advertís non solum propter peccata , quae contra
legem Dei committit superbus filius , sed quia monitus a
parentibus obedire contemnebat, et propter speciale inobedientiae
peccatum , morte mulctatur. Cum igitur hoc sit Praelatus
in Ecclesia, quod pater in familia ; sicut inobedientia erga párenles
inducit novum peccatum, propter quod Deus tam severe
in contumacem filium animadvertit , convincitur ex consequenti
illos reos esse irae Dei, qui Praelatis locum Dei tenentibus
repugnant et contradicunt.
Forte dicetur, quod ideo poena mortis mulctatur filius ille
rebellis, quia admonitio illa paren tum erat circa observantiam
praeceptorum divinorum. Verum est: inculcatur illic obedientia
erga divina praecepta ; sed non erat illa caussa sufficiens
mortis infligendae, sed inobedientia erga parentes, quae contra
dictamen rectae rationis est, et ut abominabile facinus punitur
a Deo. Nam ín Deuteronomio iubetur simili poena mulctari is
qui in dubiis a summo Sacerdote determinatis mandato illius
non obtemperaverit. Apponcns enim similia verba Deus , quae
hic videtur apposuisse , ait (a) : Qui superbierit, nolens obedire
cerdote impeí io, qui eo tempore ministrat Domino Deo tuo ;
creto ludias morietur homo ille , et auferes malum de Israe
que populus audiens timebit, ut nullus deinceps intumesca
Esto igitur quod aliquis fidelis (quod saepe contingit) dubitet
rationabi'iter de praecepto aliquo divino, an illum obliget, nec
ne : tune si Praelatus declaraverit ipsum esse obnoxium praecepto
, iubcatque ut sine mora impleat ; quis dubitat subditum
illum accedente iam novo Praelati praecepto teneri ad aliquid
¡a) Dtut. XVII. i2. 13.
agen-

DE EPISCOPALI POTESTATE. 315
agendum , quod alias non tenebatur 1? Praeceptum ergo Pastoris
novam addit obligationem in subdito. Alias quomodo Pastor,
Pater et Praesidens animarum est, si conscientiam non potest
obligare ?
Adde quod si haec doctrina vera esset , milla posset fieri
determinado aut reformatio praeceptorum divinorum in Ecclesia»
Nam cum Deus praecipiat ieiunare, confiten peccata, externum
Dei cultum per vacatienem ab occupationibus temporalibus,
item orare (quae omnia non in quocumque tempore a
fidelibus debent exerceri ) si Praelatis obedientia non debcretur
determinantibus tempus aliquod determinatum , et modum etiam
praescribentibus, quo ista fieri debent; quomodo carnale vulgus
hominum divina haec praecepta adimpleret, quod valde tardum
ad bonum faciendum est, et nihil plañe horum intelligit ?
Iam igitur praescripto tempore ab Ecclesia de cultu Dei , de
Oratione et Ieiunio faciendis, aut subditus tenebitur in conscientia
ad faciendum ea vel non: si tenetur, iam praeceptum illud
de determinatione temporis , quod mere humanum est , ligat
illius conscientiam : si non tenetur, quilibet subditus faceré posset
quod sibi libuerit in divinis praeceptis, in dies procrastinando
praeceptorum divinorum obedientiam. Nullum ergo erit regimen
Ecclesiae, nullus ordo , nulla politia. Et tamen Paullus
iubet et ratio ipsa dictat , ut omnia secundum ordinem fiant.
Ordo autem iste in Evangeliis non exprimitur, sed relictus est
dispositioni Maiorum. Continentur autem in Evangelio praecipua
, quae ad Fidem et Sacramenta, et C'iristianam períectionem
pertinent, ut sciamus quo tendere debeamus, et quibus mediis.
Ceterum quae ad ordinem politiae Ecclesiasticae videntur attinere,
ñeque iota unum Christus praescripsit , sed reliquit hanc
curam Apostolis et Successoribus eorum: id quod res ipsa pla-
Rr 2 ne

ai6 TERTIA PARS
nc demonstravit. Nam statim pcst ipsum in coelis sublatum, coeperunt
Apostoli per Spiritum Sanctum instituta faceré , ordinem
praescribcre, et vineam istam excolere.
Iam ergo perturbet aliquis nebulo ordinem istum ab Apostolis
et Successoribus eorum praescriptum , poterit ne cogi ab
Ecclesiae Praesidentibus huiusmodi rebellis, nec ne ? Si cogi non
potest; qualis est haec Respublica Christiana, in qua nulla est
potestas coactiva aut ordinativa ? Si autem cogi potest, ordinis
perturbator , cum non sit alius modus cogendi secundum adversarios
quam per excommunicationem; excommunicari potest homo
ille. Quod si iuste excommunicatur, graviter pcccavit procax
ille homo, et non nisi quia contra prohibitionem humanam
egit. Quare reus est in conscientia propter humanum praeceptum.
Si dicas non excommunicari propter praeceptum sed propter
scandalum, hoc nihil est: quia scandalnm istud scandalum non
esset, nisi accessisset praeceptum humanum praefigens huiusmodi
ordinem. Consequitur ergo quod propter violationem praecepti
Patrum mérito per excommunicationem talis cogatur. Quamvis
autem Apostolus et ratio naturalis iubeat omnia secundum
ordinem fieri ; praescriptio tamen illius ordinis servandi quantum
ad tempus, locum et personas, et alias circumstantias a
volúntate Maiorum prorsus dependet.
Quod si propterea illud vis appellare praeceptum quasi divinum
, quia quodammodo innititur divino et naturali iuri ; non
inficiamur. Iam de nomine est quaestio non de re. Nulla lex iusta
est in Ecclesia aut mandatum Praelati, quod non innitatur
hoc modo iuri naturae aut divino. Lcges enim iustae conclusiones
quaedam practicae sunt, quae inferuntur ex maiori iuris
naturae aut divini , et minore sumpta per experientiam , aut ex
morali et probabili rerum coniectura , prout prudens legislatox
de-

DE EPISCOPALI POTESTATE. 3i 7
determinar. : quare nobiscum consentit qui hoc modo obedientiam
Praelatorum praeceptis debitam interpretatur. Nam ñeque
nos tam latam obedicntiam ponimus, ut dicamus Praelatis licere
praecipere subditis quidquid in mentem aut in buccam venerit,
sed ratione et maturo consilio praeviis, quae quodammodo
innitantur divino iuri aut naturali, honorem Dei ct salutem
subditorum intendentes , non lucri aut quaestus , aut humanae
libidinis gratia. Ut esto exempli gratia : Agnovit Petrus Apostolus
adolescentes Christianos cum iam ad iuventutis annos accedebant
periculo fornicationis esse expósitos: agnovit praeterea
ex divino iure peccata omnia esse vitanda ; decernit lege salubérrima
, ut tales opportune ducant uxores antequam in luxuriis
distrahantur: quam provinciam commendat et mandat Presbyteris
Ecclesiae. Dicit enim in prima Epístola Clementis: Pres-
tyteri ante omnia pudidtiac studeant, adolescentes nuptiis iungant,
calorem fewentis aetatis coniugali lege praeveniant. In hoc statuto
non omnia petuntur ex Scriptura aut lege naturali, sed partim a
divina lege , partim ab experientia. Et quod Presbyteris praecipiatur
magis quam alus, sola volúntate Petri (*), habita ratione
, ad quamdam generalem decentiam institutum est.
Sed numquid liceret Presbyteris istis refragari praecepto Petri
, quia divinum ius non habuit, quo magis illis quam alus
hoc opus imponeret ? Seditiosi certe essent atque superbi , nec
inulti reminerent Petro aut Deo inobedientiam ulciscentibus.
^liror certe quid excogitaverit homicida ille Diabolus, quo faci-
Üus in barathrum apostasiae homines secum detruderet. Contemplatus
enim hominum ingenium ad rebellioncm et superbiam natuin,
suasit eis praetextu quodam pietatis et Evangelicae libertat;s,ut
inquolibet praecepto Maiorum ius divinum aut Evan-
(*) Lex Petri pro matrimonio adolescentum.
g e
^

3i8 TERTIA PARS
gelium ab eis efflagitent, alias non obaudituris. Quis audivit umquam
simüem barbariem et genus apostasiae , ut is qui obedire
debeat, ignorans plerumque cervicosus, et ipse sibi términos
obedientiae praestituat, et iudex esse debeat tum Praelati praecipientis,
tum iustitiae praecepti sibi impositi. Cauponaria proculdubio
est haec doctrina, et non hominum sensatorum.
Rursus cum Praelatorum officium sit non solum divinas leges
interpretari et determinare , et faceré pro sua virili, ne Deus
offendatur a subditis suis; nec non eos qui sunt mandato Dei
rebelles, cogeré : sed et subditos in viam salut's dirigere, in disciplina
et ordine continere ( haec enim officia sunt Postoris praecipua
) quomodo haec possent faceré, si subditi in his quae ipsi
viderint opporhina et conducibilia suae saluti, non tenentur obedire
? Sit casus igitur , ut omnes partes obedientiae percurramus,
qui plerumque accidere solet , quod Episcopus videat iram Dei
saevire in populum suum. Iam cum ille noverit ex Scriptura
divina flagella non aliter posse cessare nisi per emendationem
vitae sui populi, per poenitentiam , ieiunium et orationem, et
alia pietatis exercitamenta ; numquid iubere non poterit , ^
certis diebus illius temporis omnes subditi sui unanimiter orenti
ieiunent, et alia opera pietatis faciant ? Certe non video qu°'
modo Duces et Pastores animarum dici possint, si haec indicere
non valent. Quae et factitasse legimus muí tos Sanctos Praelatos,
máxime Mamertum , Gregorium, et Synodum Gerundensem
, quorum Letaniae , et Ieiuniorum et Precationum dies
pro ira Dei placanda praescriptae usque in hodiernum diem durant
et servantur ab Ecclesia. Alias si non possent ista cum nccessitatis
obligatione hoc casu emergente praescribere Praelati»
longe minoris auctoritatis cssent, quam Maiores populi Ninivitarum
, qui poenitentiam et ieiunium indixerunt, non solum ma-
io-

DE EPISCOPALI POTESTATE. 319
ioribus, sed et parvulis et iumentís. Si ergo indicere possunt
ista, quae manifesté quantum ad temporis descriptionem et modum
quo fieri debent, in Scriptura non continentur, eos etiam
qui huiusmodi mandatis obsisterent auctoritate Pastorali et paterna
quam habent, coerceré etiam possunt 111 obediant. Quare
in conscientia obligabuntur subditi per huiusmodi praeceptum:
alias non differrent Ecclesiae Rectores a privatis Concionatoribus,
qui possunt haec considere et non cogeré , suadere et non
iubere. Ergo latiores sunt termini obedicntiae, quam adversarii
putant: id quod Sanctorum Patrum consensu magis ac magis
roborabitur et dedarabitur.
D. Petrus in ordinatione Clementis commendans sui Successoris
obedientiam Romanae Ecclesiae, sic docet: Hi vero (subditi
scilicet) cum tanta reverentia tua verba suscipiant , tamquam
qui sciunt legatum te et praeconem esse veritatis, et quodcumque li-
gaveris super terram, esse ligatum et in coelo, et quodcumque solveris,
esse solvendum: Haec Petrus. Efficaciter satis probat Princeps
Apostolorum obedientiam Praelatis debitam: nam cum Christus
claves has potestatis et scientiae illis tribuerit , manifestó
promittit se confirmaturum quidquid ab illis fuerit decretum et
determinatum, modo contra legem suam non sit. Haec autem decreta
et iussa, quae clavium potestate refirman possunt, non debent
esse de his quae in Scriptura a Domino iubentur , aut in
ea continentur: Nam illa rata sunt et firmissima, et nullo etiam
robore aut humano stabilimento indigent , utpote quae a Deo
iam praescripta et commendata sunt. Extra ordinem ergo illottim
debet esse , quod Praelati per potestatem suam statuere possunt
, quod Deus hic se confirmaturum promittit. Qui ut non
desit promissionibus suis, quaecumque sancta, quaecumque pudica,
quaecumque ad cultum Dei et animarum salutem ab eis

32o TERTIA PARS
instituta fuerint, tamquam oracula divinitus confirmara necessario
a fidelibus recipienda sunt. Diabólica enim superbia est, ut
quae Deus benedictus confirmat , homuncio aliquis aut cervicosus
Haereticus propulsare velit aut conveliere.
Pergit tamen Petrus hanc potestatem coactivam Praelatorum
declarare cum Clemente loquens: Si te (inquit) muid i
fratribus propter rigorem iustitiae odio habuerint, ex hoc q
laederis, sed ex huiusmodi odiis amor tibi conciliabitur De
tage magis et refuge, ne lauderis ab 'miquis, et ne a pessime
bus diligaris; sed potius propter iustitiae dispensadonem e
mam Regulae disciplinam a Christo collaudari merearis.
festó aliud tribuit Praelatis Apostolorum Princeps, quam novi
isti seditiosi Choritae: non enim tribuit solum dispensationem verbi
Dei , sed rigorem iustitiae et aequissimam Regulam disciplinae,
propter quam recti Iudices infensi solent es.^e facinorosis.
Post vero convertens se Petrus ad subditos, adiecit: Sed et vos
charissimi fratres , huic qui praesidet vobis ad veritatem d
ómnibus obedite , scientes quod si quis hunc contristaverit,
ei docendi cathedram credidit, non recipit, et iieo nec ipse
in Regno coelorum : propter quod satagite ad omnem collec
gationem semper convenire : convenientes vero semper ad
date omnes operam pro ipso sentiré, et si inimhus fuerit al
rum pro acdbus suis, vos nolite spectare ut ipse vobis dicat:
lo nolite amia esse. Vides quam late pateat campus obedienti
Praelatorum. In ómnibus obedire iubet Petrus Episcopis , et
pro illis sentiendum esse, et cum illis communionem deberé servari
; alias non recipietur in Regno coelorum, qui voluerit refragari
ct unitatem dissolvere. Infra vero loquens cum Presbyteris,
indiíferenter commcndat eis obedientiam Praelati sui: Nul-
lus

BE EPISCOPALI POTESTATE. 321
lus Prcsbyter (inquit) in alicuius Episcopi Parochia aliquid agere
dcbct absque eius permissu. ítem : Presbyteri propriis Episcopis in óm
bus absque mora obediant : quod dicit, non suum sed Dei institutum
esse. Et ínter alia quae de eodem Petro refert Clemens,
ibidem dicit, quod omnes legum divinarum violatores et sa.
crarum institutionum voluntarios perturbatores Ecclesiastica indignos
Regula , et sancta communione iudicabat Petrus. Obligant
ergo conscientiam mandata Praelatorum, nec sunt minorís,
imo maioris praeeminentiae in hoc quam Civiles Magistratus,
quanto potestas eius sanctior est, et ad finem excellentiorem ordinata,
puta ad dirigendum animas in viam salutis.
In Epístola autem tertia ídem Clemens ex ipsius Petri doctrina
in Libro Recognitionum , obedientiam in indirTerentibus
ut Episcopis suis praestent omnes, obnixe mandat, et rationem
etiam mandati aperit. Cunctis fidelibus, et summopere ómnibus
Presbyteris et Diaconis , ac reliquis Clericis attendendum est,
ut nihil absque proprii Episcopi licentia agant : non inquam
Missas sine eius iussu quisquam Presbyterorum in sua Parochia
agat , non baptizet, nec quidquam absque eius permissu faciat.
Similiter et reliquí populi maiores et minores per eius licentiam,
quidquid agendum est, agant: nec sine eius permissu a sua Parochia
abscedant; animae enim eorum ei creditae sunt. Ideo omnia
eius consilio agere debent , et eo inconsulto nihil. Quicumque
enim obediunt Episcopis suis, videntur quidem aliquid
gratiae conferre Deo : qui autem eis non obediunt, indubitanter
rei et reprobi existunt.
D. Ignatius in parvis illis Epistolis suis tertio quoque verbo
Episcoporum obedientiam inculcat, non secus atque divinam,
in Epístola ad Traíllanos (a): Episcopo subditi estote sicut Domino',
Tom. II. Ss ipse
(a) Ignatius Epi¿t. ad Traillan.

Kcm TERTIAPARS
ipse enim invigilat pro animabus vestris, tamquam ratione
rus Deo. Et infra : Necessarium vobis est, nihil praeter Epi
faceré ( attende Lector ad vocem neccssitatis) ñeque aliquid a
re , sed et Presbyteri subditi estote, ut Apostoli lesu Christo
ne vero Epistolae postquam commendavit obedientiam quae Ecclesiasticis
Patribus debetur, adiungit : Qui istis inobediens fu
hic sine Deo omnino erit, impius et contemnens Christi or
Hic ad conscientiam dicit pertinere obedientiam Praelatorum,
confirmante hoc ipsum prima Epístola ad Magnesianos (a) : Di-
gnum est obedire Episcopo ves tro , et in nullo ei contradice
enim istum visibilem quis spernit, sed illum invisibilcm in
qui non potest a quoquam contemni: hic enim non ab hcmi
Deo habet promotionem. Dicit enim Samueli de contenípto
Non enim te spreierunt-, sed me. Nam et Moyses populo adv
murmuraría , ait: Non enim adversus nos murmurastis, sed
Dominum Deum : nemo enim inultus remansk, qui se con
res extulit. Et aífert exemplum de Dathan et Abyron, Absalon
Achab , et Saúl, qui praesumpsit sacrificare , non expectans principen»
Sacerdotum Samuelem. Et concludit: Oportet ergo et n
revereñ potiores. Non potu't sanctius describí materia, circa qua
versan debet obedientia , aut modus quo praestanda est, dilucidius
declaran , quam hic Sanctus Martyr Apostolorum Successor
exposuit. Obedire enim Praelatis sicut Christo iussit, non
in uno vel duobus ad arbitrium subditorum , sed in ómnibus
sine differentia , interdiccns fidelibus, ne aliquid attentent in spiritualibus
praeter ipsius Episcopi voluntatem. Tantum abest ut
per istum Martyrem Sanctissimum liceat subditis iustis mandarás
Superiorum reíragari. Quid quod auctoritates et locos Scripturae
, quibus obedientia maiorum commendatur , dexterrime
0 • • I L .. J | I J
n o

DE EPISCOPALI POTESTATE. 323
nobis cxposuit , et sub interminatione irae Dei Maiorum obedientiam
commendavit, ac subinde conscientiam subditorum praeceptis
Maiorum posse obligari, idem confirmante Beato Polycarpo
Martyre in Epístola ad Philippenses ?
Tertullianus excommunicandi et praescribendarum institutionum
potestatem Episcopis tribuít. Alterum in Apologético contra
Gentes, alterum contra Psychicos. Primus locus sic habet,
narrans mores Christianac Congregationis: coimus, inquit {a), in
coetum et congregatione/n , ut ad Deum , quasi manu facta, ambia-
mus orantes. Haec vis Deo grata est. Oramus pro Imperatoribus, Mi-
nistris, pro statu seculi, pro quiete et pro mora finis : cogimur ai
literarum divinarum commemorationem : si quid praesentium tempo
qualitas, aut praemonere cogit aut recognoscere , Jidem sanctis voc
bus pascimus, spem erigimus, fiduciam figimus, disciplinan! praeceptorum
inculcationibus frequentibus densamus. Ibidem exhortationes,
castigationes, et censuras divinas refert. Et ostendens quae sit ista
censura divina , ad potestatem Episcopalem eam reducit, subiungens
: Nam et iudicatur magno cum pondere ut apud certos de Dei
conspectu; suumque praeiudicium futuri iudicii est, si quis ita deliqu
rk, ut a communicatione orationis et conventus et omnis sancti com
mercii relegetur. Praesident probad quique Séniores, honorem istum
pretio sed testimonio adepd. Ñeque enim pretio ulla res Dei constat
Haec Tertullianus : qui satis clare exposuit penes Episcopos disciplinam
Ecclesiasticam et coactivam potestatem esse non solum
propter peccata , sed propter ordinis Ecclesiae observantiam.
Nam coactio illa , qua cogebantur fideles ad conventus et alia
^eclesiástica exercitia, ad solos Episcopos pertinebat, quia nullos
alios illa tempestate cognoscebant Maiorcs, nec illa ad quae
cogebantur fideles, ullo modo in divino iure continebantur.
(a) Tertull. loe. cit.
Ss 2 Alius

32 4 TERTIA PARS
Alius locus de praescriptione ieiuniorum satis est etiam illustris.
Episcopi (inquit) universae plebi mandare ieiunia
non de industria sed ex aliqua soüiátudinis Ecclesiasticae c
des ad sollicitudinem Ecclesiasticam pertinere indicere ieiunia
pro animarum salute.
D. qaoque Cyprianus (a) centies inculcat Episcopalem hanc
potestatem, quam vocat divinam, cui sicut Deo obedire oportet.
Illustriores aliquot locos recensebo. Epístola III. ad Cornelium
locos illos veteris Testamenti de Obedientia Sacerdotis
in Deuteronomio, de Rebellione Iudaeorum contra Samuelem:
ítem legem illam leprosorum, qua cogebantur ostendere se Sacerdotibus
, si in coetum Synagogae volebant recipi : Rursus factum
illud Paulli Actuum XXIII. quando Pontificem illum lacessivit,
et cum aecusaretur quod sic insimulasset Sacerdotem,
quomodo se excusaverit ignorantia, quasi honorem deferens umbrático
adhuc et inani Sacerdotio: Denique illud : Qui vos au
dit , me audit , Lucae X. ad obedientiam Episcoporum docte
et eleganter applicat Cyprianus , ex his optime colligens
hanc ( quae sequitur.) doctrinam : Cum haec tanta ac taña et
ta alia exempla praecedant, quibus Sacerdotalis auctorita
divina digna ti one firma tur ; quales putas eos, qui Sacerdotu
et contra Ecclesiam Catholicam rebelles , nec praemonen
comminatione , nec futuri iudicii ultione terrenturt Ñeque
de Haereses obortae sunt, aut nata sunt Sch ismata , quam
Sacerdoti Dei non obtemperatur, nec unus in Ecclesia ad tem
cerdos , et ad tempus Iudex vice Christi cogitatur: cui si s
magisteria divina obtemperaret fratenútas universa , nemo
cerdotum collcghvn quilquam moveret , nemo post divinu
post populi suffragium, post Episcoporum consensum iudice
fc
(o) Cyprian. Epist. III. ad Cornel.
iam

DE EPISCOPALI POTEST ATE. 325
iam Episcopi, sed Dei facer eu Nemo dissidio unitatis Christi Eccle­
sia m scinderet, nemo sibi placeas ac turneas seorsum foris novam h
res'un conderet ; nisi si ita est aliquis sacrilegae temeritatis ac pe
tae mentís, ut putet sine Dei iudicio fieri Sacerdotem. Et infra : Hoc
est fidem non habere qua vivimus, hoc est Deo honorem non daré. Pl
ñe illi Episcopi nen de volúntate Dei fiunt , qui extra Ecclesiam
fiunt, sed contra dispositionem et Traditionem Evangelii; de quibu
dicit lsaias: Vae vobis filii desertores, habuistis consilium , et non p
me fecistis conventionem , et non per spiritum meum.
- Scopum ipsum quasi acu tetigit Sanctus Cyprianus, cum dixit
radiecs dissidii, Haerescon et dissensionum seminaria, in rebellione
inobedientiae adversus Episcopos consistere. Si enim Regula
obedientiae Episcoporum sola Scriptura esset, ut videntur
praetendere adversarii, cum non omnia ibidem dogmata contineantur,
ñeque omnia quae agenda sunt fidelibus ipsa praescribat,
ñeque etiam in ómnibus adeo clara sit, ut possit ab O A
mnibus recte intelligi; quid superest nisi ut quilibet privatus homo
contumax et rebellis hacreticus , quoties a maioribus super
aliqua re urgetur, importune petat locos Scripturae , quibus
probari debeat tale mandatum : qui si non fuerint expositi |pro
suo arbitratu , statim dicat se ad obedientiam non teneri , et
post haec turbas in Ecclesia moveat, populos ad seditiones ineitet,
et politiam Ecclesiasticam confundat ? Certe ista manibus
quotidie palpamus , pedibus terimus , et prae oculis omnium
sunt. Quare nisi obedientia in rebus alus servetur , actum erit
de Christi Ecclesia et populi Christiani ordine et disciplina.
lurisdictionem vero Episcoporum paullo post insinuat D. Cyprianus
, cum refert quemdam Episcopum partís Donati ab ipso
cum alus Episcopis fuisse damnatum (a), et ab Episcopatu suo
eie-
(a) Lib. VL

326 TERTIA PARS
eicctum atque privatum. Rursus Epístola undécima excommunicat
quosdam, qui non consentiebant electioni D. Cornelii: quod
tamen mandatum in Scriptura omnino non continebatur. Et Libro
IV. Epistola IX. postquam proba vit ídem unitatem Sacerdotii
in Ecclesia , et vocavit Episcopos Pastores, Gubernatores
Dei Sacerdotes et Antistites, quibus Deus iussit obedire, concludit
(a) : Unde scire debes Episcopum in Ecclesia esse, et E
in Episcopo ; et si cum Episcopo non sint, in Ecclesia non e
frustra sibi blandiri eos, qui pacem cum Sacerdotibus non h
cem obrepunt, et latente/' apud quosdam communicare se cr
Ecclesia quae Catholica et una est, scissa non sit ñeque div
est obsecro pacem cum Episcopis non habere, nisi eis repugnare
et non obedire r Igitur si quis pacem non habet cum eis, extra
Eeclesiam est. Ergo qui praeceptis eorum non obtemperat, ad
castra diaboli pertinet. Quare tenemur illis iuxta conscientiam
obedire.
Magnus Athanasius in Commentariis Epistolae ad Hebraeos
indifferenter commendat obedientiam Praelatorum, versans illud
Paulli (b) : Obedite Praepositis vestris , et subiacete eis. Sicu
Sacerdotem aliorum animas curare, ita necesse est, ut popu
doti se praebeat obsequentem : ergo tam necessaria erit subditis o
dientia , quam necessaria est cura et vigilantia in Pastore. Cum
igitur vigilantia eius, non tantum versetur circa perpetrata peecata
, quantum circa cautionem a peccatis et próximas occasiones
eorum; quid inde colligitur nisi quod tam late patet obedientiae
subditorum campus, quam late se extendit cura et vigilantia
Pastorum í
D. et Magnus Basilius Sermone III. Exercitamentorum prudenter
satis et docte exponit nobis caussam, quare in Ecclesia et
JVo Rc-
(«) Lib. IV. Epist. IX. (¿) Athams. in cit. Commcnt.

DE EPISCOPALI POTESTATE. 327
Religionibus necessarii sunt Praclati. Ne scilicet Communitate in
varias voluntares distráete, unusquisque in ea vivat prout lubet,
nulla habita ratione ad commune bonum et ordinem politiae : affirmans
quod vera et perfecta obedientia subditorum in hoc consistit,
ut non solum ab absurdis abstineant, sed ñeque ea quae
laudabilia sunt citra Superioris sententiam faciant. Nam continen­
tia, inquit (a) , etomnis corporalis afflictio ai aliquid utilis est: ve­
rum si quis proprios motus sequens, quod sibi ipsi placet, fecerit, e
consulenti Praefecto non paruerit, magis peccatum erit, quam recte f
ctum. Qui enim resistit potestad, Dei ordinadoni resista: et obedien
tiae merces maior est, quam recd faed secundum continentiam. Iam
hic habes tria : Primum , quod obedientia Praelatorum non versatur
solum circa ea quae divinitus praescripta sunt. Secundo,
quod praeter Praclati sententiam non licet aggredi quidquid velimus,
etiamsi laudabile sit. Tcrtium, quod obedientia est meritoria
apud Deum.
In Quaestionibus autem diffuse disputatis latitudinem eorum,
quae praecipi a Praelato possunt , designat valde conformiter
doctrinae Ecclesiae : Praeceptorum , inquit (/>) , differenda non exi­
gua est, alia enim contraria sunt mandato Domini, aut corrumpen
tia ipsum aut inquinanda ; alia coincidunt cum mandato ; alia et
palam non coincidant, tamen conferunt, et velut auxilium quodd
mandad existwit. Quare si quid coincidens aut conferens mandato
mini nobis praeceptum fuerit, velut voluntatem Dei suscipere opor
Cum vero quid contrarium praecipitur mandato Domini , obedire o
tet magis Deo quam hominibus. Sapicntissimc distinxit nobis triplicem
differentiam praeceptorum. Prima , quae coincidit cum mandato
Dei, ita ut ad observantiam eius ordinetur, qualisestdeterminatio
iuris divini affirmativi, quae a Praelatis fieri solet.
Se-
Ca) Basilius Serm. III. (¿) ídem Quacst. CXIV.

- 28 TERTIA PARS
Secunda , quae conducit ad observantiam divinorum praeceptorum
, ut ad cultum Dei retinendum, augendum et conservandum
: quas duas praeceptorum dirferentias docet suscipiendas a
subditis. In Quaestionibus autem exercitatoriis generalem ponit
obedientiae Regulam, qua fere omnia quae diximus, concluduntur:
Quemadmodum (inquit) oves Pastori obediunt, eo pe
quo duxerit ipsas Pastor , sic convenit exercitatores pietat
Praefectis, non curióse investigando praecepta , ubi a pecca
pura, sed cum omni alacritatis studio explendo ea quae sun
data. En (*) vides terminum obedientiae Praelatorum esse , ne
iubeant aliquid contra mandatum Dei. In ómnibus alus morem
gerere praecipit obedientiae Maiorum hic beatus ómnibus subditis.
Et adverte quod loquitur hic de Praelatis Religionis, quibus
adhuc non tantum debetur quantum Episcopis, qui a Deo
ipso potestatem acceperunt.
D. quoque Chrysostomus in Genesim cum monuisset subditos
suos, ne adirent spectacula tempore Quadragesimae, in quibus
fiebant quaedam equorum certamina, et ubi forte esse poterant
occasiones peccatorum, excommunicationem minatur subditis
suis ne illuc se conferant ; non solum eos qui peccatum poterant
facile incurrere, nam non omnes versabantur in aequali
periculo, sed generaliter : Sciant, inquit (a) , si post hanc nost
admonitionem in ea negligenda remanserint, non toleratu
legibus Ecclesiasticis usuros, et magna austeritate doctw
post haec negligcM , nevé tanto contemptu divina audiant
Ómnibus quidem loquimur , sed suum auditores quique
piant : reus quidem ut a delicto desistat et non ultra progr
sed studio suo ipsum revocet, errata corrigat : Innoxius vero
Jiat ne capiatur, et aliquando reus fíat. Et Homilía XI. Praelatum
me-
(*) Tcrminus obodicntiac. (a) Chrysost. Hom. VI. in Genes.

BE EPISCOPALI POTESTATE. 329
medicum facit (a) , medicus autem non tantum circa aegrotos
et male habentes apponit diligentiam ut sanentur, sed circa robustos
, ut bene habcant et conserventur.
Nec dissentit ab his Sanctus Pater Hieronymus, imo in pie*
risque suae doctrinae locis obedientiam tamquam Religionis fundamentum
magnopere commendat. Dicit enim Capite VIH. suae
Regulae cum Feminis Religiosis loquens (b) : Obeditis Christo fir-
missime, cum Praepositis vestris parere studetis ; Vicañi enim hon
redundat in Deum : destructioni est corpus expositum , cum discord
a capite. Et Epístola ad Rusticum (c) : Praepositum Monasterii
timeas ut Dominum, diligas ut parentem, credas tibi salutare quid
quid tibi praecepit, nec de maioris sententia Índices, cuius officii
obedire et implen quae iussa sunt. Specialiter tamen de Episcopis
Epístola decima ad Rusticum Narbonensem praeclaram facit mentionem,
ubi cum omnes fere gradus Ecclesiae recenseat, ad Episcopum
veniens, sic praefatur (d) : Primus et perfectus in cunctis
ex quo processus gloriarum et plenkudo virtutum , Episcopus est, q
praeest fabricae Dei , et ordinat Sacerdotes, ostendit quod quisque f
cen debet, ipse clamat, ipse recipit, ipse rigat, ipse claves Regni
Coelorum tenet, ipse thronum Dei reserat, supra se nihil habens: hu
ab ómnibus Clericis et Populo deferenda reverentia est, quia non
figmentum ei qui sic se fingit, ut quid me finxisti sic ? Hic per omnia
Deo simáis est, si ab his non recedat. Et capite XVII. de Episcopis
continuans sermonem (e) : Episcopus, inquit, vestrae cui Ec­
clesiae commissum est régimen, quem Deus speculatorem posuit in
nca sua , pastorem ovium, directorem gregis, doctoren: plebis, vos c
stodia singulari foveat, sanctae doctrinae vos pabulis nutriat: cui
missa est civitas universa, huic aequamines sicut Deo omnes devote
Tom. II. Tt diant,
(a) Hnftill. XI. 00 Epits. XI.
(¿) Hieronym. Cap. VIII. (*) Cap. XVII.
(c) Epist. XXXIX.

330 TERTIA PARS
diant, hunc patrem , hunc zelatorem virtutum , tam Praep
retur quam subditae.
Abunde satis Sanctus hic Pater expressit nobis obedientiae
latitudinem : consuluit enim nobis , ne rationem peta mus eorum
quae praecipiuntur. Ex cuius doctrina satis clare colligitur (*),
in dubiis Praelatos esse sequendos. Praesertim idem omnino docente
Beato Augustino Epístola ad Cassulanum super diversos
mores Ecclesiarum consulentem. Si consilio, inquit (a) , meo l
lenter acquiescas, Episcopo tuo in hac re noli resisten, et quo
sine ullo scrupulo vel disceptatione sedare. Ac rursus Libro d
Domini Sermone LXII. tantum obedientiae in grege dicit esse
deberé, quantum in Praelatis vigilantiae esso oportet. Pertinea
inquit (b) , ad nos cura, ad vos obedientia : ad nos vigilantia
stor alis, ad vos humilitas gregis. Et alibi : Pastor portat, reg
Jicit et custodit: portat expectatione , regit instructione, re
latione , custodit religione , ut per disciplinam non dissolv
si respectu horum omnium circa quae oportet ut curam habeat
Praelatus, obedientia subditorum non esset necessaria, superfluo
haec potestas et provincia esset constituta.
Sed apertissimis verbis omnem hanc confírmat doctrinam Divus
Bernardus libro de Dispensatione et Praecepto (c) : Quidqui
vice Dei (inquit) praelatus homo praecipit, quod non sit tam
tum displicere Deo, haud secus omnino accipiendum est, a
piat ipse Deus. Quid enim interest utrum per se vel per suos M
homines, sive Angelos, hominibus suum notijicet beneplaci
Post vero subiungit: Ipsum hominem praelatum , quem pro
bemus, tamquam Deum in his quae aperte non sunt contra
audire debemus. Adest tibi septies repetitus terminus obedient
Prae-
(*) In dubiis Praelatus sequendus.
(a) August. Epist. LXXXVI.
(h) Serm. LXII. de Verb. Dominj.
(c) Bernard. cit. libr.

DE EPISCOPALI POTESTATE. 331
Praelatorum, obediendum eis scilicet esse, exceptis his quae contra
Deum sunt (*). ídem quoque Bernardus in quadam Epístola
partitionem trimembrem facit eorum circa quae versari potest
Superiorum praeceptum. Quaedam (inquit) sunt puré bona
, quaedam vero puré mala: in his (inquit) nulla debetur horainibus
obedientia, quoniam nec illa sunt omittenda cum prohibentur,
nec ista facienda cum iubentur. Porro ínter haec sunt
quaedam media , quae pro loco, tempore vel persona, et mala
possunt esse , et bona : in his obedientiae lex posita est, tamquam
in ligno scientiae boni et mali, in quibus fas non est nostrum
sensum praescribere sententiae Magistrorum. Nihil est quod
iam desiderari in hac parte possit, nam universa antiquitas et
omnes Sancti subscripserunt nostrae sententiae.
Similem partitionem a recte institutis (*) Philosophis olim positam
in Aulo Gellio (a) legimus, ubi agitur de officio et obedientia
erga parentes. Divisio hoc modo procedit: Omnia quae in
rebus humanis fiunt, aut turpia sunt, aut per se bona , aut indiffe-
rentia. Quae sua vi recta aut honesta sunt, ut fidem colere , patriam
defenderé , amicos et benefactores di/igere, ea fieri oportet, sive malo
res imperent sive non. Quae vero his sunt contraria, quaeque turpi
et omnino iniqua, etiamsi imperentur, facienda non sunt (nam propte
quaecumque durissima non est turpe quid agendum , dixit Aristóteles
in moralibus.) Quae autem médium locum tenent, ut in mi-
litiam iré, caussas defenderé , honores acceptare , uxorem ducere ,
a ducenda uxore abstinere, haec et Lis similia, ñeque honesta sunt
que turpia : in huiusmodi rerum generibus parentes atque maiores
diendi sunt. Et hic sensus Phiiosophorum omnium recte sentientium.
Tt2 Qua-
- -
(*) Terminus obedientiae Praelatorum. dientiam parentum ct maiorum.
(*) Sensus Phiiosophorum erga obe- (a) Aul. Gell. libr. II. cap. 6.

332 TERTIA PARS
Quare adversarii ab Apostasiae spiritu male decepti contra
Scripturam , contra Apostolicam Traditionem , contra universalem
Patrum sensum , dcnique contra ipsam rationem stulte docent
et seditiose , in eo quod dicunt in his quae divini iuris sunt
tantum Praelatis esse obediendum. Tantumdem enim est ac si
dicerent, nulla obedientia debetur maioribus. Nam obedire illis
in his quae divini iuris sunt, non est illis prope obedientiam praestare,
sed his quae divinitus sunt praescripta : non enim aguntur
quia ipsi praecipiunt, sed quia Deus illa praecepit. Et in hoc
máxime apparet sinistra et diabólica adversariorum mens, quod
cum Civilibus Magistratibus tam latam (ut diximus) potestatem
adscribant, ut leges possint condere , contractus hominum quassare
et confirmare , et adiuramenta et pactiones cogeré, quae omnia
ad decentiam ct ordinem civilis Reipublicae dumtaxat ordinantur,
et mere adiaphora sunt; Praelatos vero Ecclesiae , et
eorum potestatem , quam a Deo immediate habent, ut animas
servent ad vitam , tam angustis coarctant repagulis, ut ñeque
verbum quidem hiscere eis liceat, quin statim dici possit a quovis
nebulone : hoc est, contra Scripturam, nihil nobis potest
praecipi, quod non sit in Scriptura. Evangelium liberos non fecit
ab huiusmodi oneribus, praecepta Praelatorum conscientiam
non obligant, et alia deliramenta pernitiosa et meras nugas possen
t obiicere quicumquc refractarii, quasi non maiori ratione dictum
illud Apostoli (¿z), qui Potestatibus resistit sibi ipsi damnationem
acquirit, procederet in Magistratibus Ecclesiae, quam
in Civilibus. Scio caussam huius diftercntiae: si haberet Ecclesiastica
potestas gladium materialem, quo posset rebelles et seditiosos
istos vita privare , et bonis ómnibus abdicare, sat scio non
sic theologizarent hi adulteratores Evangelii.
^(a) Román. XIII.
Quo

DE EPISCOPALI POTESTATE. 333
Quo fit ut accedente praecepto Maiorum rebus honcstis et
ad cultum et honorem Dei conducibilibus, quae per se adiaphorae
sunt, fiant quodammodo necessariae. Si enim necesse est obedire
Praepositis, et bona pars obcdicntiae versatur circa huiusmodi
res, necessariae subindc quodammodo sunt.
Summa ergo auctoritas Praclatorum (*) et totius latitudinis
obcdicntiae, prout nos Sancti et Scripturae docuerunt his gradibus
continetur.
Primus gradus est, quod coerceré possunt hominem peccatorem,
ut a peccato exeat; et si contumax fuerit, mucrone anathematis
ipsum percellere, atque hic gradus dirccte versatur circa
Dei praecepta et peccata quae in ipsa fiunt.
Secundus gradus huic proximus circa occasioncs próximas peccatorum
, circa quas vidimus multa praecepta Sanctorum , et officium
Pastoris magnopere versari deberé.
Tertius, erga Dei cultum et Ecclesiasticac politiae ordinem,
augmentum ct conscrvationem eorum.
Quartus erga ea quae tollere possunt iram Dei a populis sibi
subiectis.
Quintus erga dubia quae non constant lege Dei , quibus
non licet contradicere aut statim repugnare. Hos omnes gradus
infra obcdicntiae latitudinem posuerunt omnes Sancti, quos ambit
sub se Episcopalis ct Ecclesiastica auctoritas, et circa quos
etiam versatur Episcopalis cura.
(*) Summa obcdicntiae et gradus eius.
Quod

33+ TERTIA PARS
§. XLII.
Quod ultra poenam Excommunicationis sit penes Praelatos
alia coactiva potestas.
IN tantum adulantur et palpant adversarii Civiles Magistratus,
ut affirment omnem potestatem aliam (praeter eam qua remittuntur
peccata, dispensatur verbum Dei, et ab Ecclesiae coetu
excommunicantur indigni) nullo pacto convenire Praelatis in
subditos suos , nisi ex benevolentia Principum Christianorum.
Quod tantum abest a veritate et Scriptura, et Apostólica Traditione
et ratione, quantum hi qui Hacretici sunt distant a vera
Ecclesia : id quod non erit difficile commonstrare tum ratione,
tum Apostólica Traditione et Sanctorum te^timoniis.
Primo, si Episcopi Praesidentes sunt Ecclesiarum , Rectores
fidelium , Parentes spirituales subditorum , ut iam ostensum est,
ct máxime circa peccata subditorum versetur eorum imperium et
iurisdictio; cum multipliciter possit a subditis peccari, et pro
delictorum mensura et qualitate adhiberi debeat medicina poenarum
, ut ipsa ratio naturalis dictare videtur , imprudenter certe
instituta esset a Deo huiusmodi Ecclesiae potestas , si tantum
unus modus coactionis et poenae illi esset concessus pro censura
tam diversorum peccatorum, quae in membris Ecclesiae quotidie
contingunt. Quod quam sit blasphemum et impientissimum,
nemo non videt qui vel micam rationis habeat. Esse vero diversitates
peccatorum ac subinde correctionum , ipsa nos experientia
instruit, et Beatus Augustinus de Correctione et Gratia declarat
(a) : Compiuntur itaque a Praepositis suis subditi fra
reptionibus de chántate venientibus, pro culparum diversit
vel maioribus vel amplioribus, quia et ipsa quae damnatio
(a) August. Cap. XV.
quam

DE EPISCOPALI POTESTATE. 335
quam fecit Episcopale iudicium, qua poena in Ecclesia nulla maior
potest si Deus voluerit, in correptionem saluberrimam cederé atque p
veeré.
Convincit etiam istos de falsita te auctoritas Di vi Paulli Apostoli
I. Corinthiorum VI. Ubi manifesté iurisdictionem contra lites
et contentiones de rebus adhuc teraporariis Ecclesiae tribuit,
antequam essent Imperatores Christiani. Secularia, inquit, iudi­
cio, si habueritis, contempúbiles qui sunt in Ecclesia viros constkui
ad iudieandum. Ecce constituuntur iudices in Ecclesia Corinthiorum
ad dirimendum contentiones de rebus secularibus. Quod si
séniores Ecclesiae et Paullus ipse creare poterant iudices, qui de
huiusmodi rebus possent ferré sententiam, potestatem habebant apud
se iudicandi et coercendi subditos circa huiusmodi res. Nemo
enim dat quod non habet: quod ipse manifesté fatetur ante
illa verba : Audet, inquit, aliquis vestrum habens negotium ad­
versus alterum , iudicari apud iniquos et non apud Sanctos r" An nes
tis quoniam Sancti de hoc mundo iudicabunt ? Et si in vobis iudicabitu
mundus, indigni estis qui de minimis iudicetis} Quasi diceret: non;
sed potestatem habetis de his minimis iudicandi. Quod si potestatem
habebant iudicandi; ergo et coercendi. Manca enim esset
potestas iudicii sine potestate coercitiva. Cum igitur excommunicatio
máxima poena sit, quae ab Ecclesia infligí potest, minime
credibile est, pro huiusmodi rebus minimis et caducis ab Ecclesia
tune infligí , ut hodie multi ignari iudices Ecclesiastici faciunt
in vilipendium gladii spiritualis. Quare relinquitur ante beneficia
Principum fuisse aliam coercitivam potestatem in Ecclesia ex Divina
et Apostólica Traditione. Alias ante Principum conversionem,
non esset politia Christiana congregatio, sed res confusa
et sine ordine.
Rursus Beato Timotheo (qui Episcopus erat) scribít ídem
Paul-

3 36 TERTIA PARS
Paullus (a): Adversus Presbyterum accusationem noli reciper
duobus aut tribus testibus. Si coram Episcopo tempore Apost
rum accusatio Presbyteri deferebatur cum sollemnitate testium;
argumentum clarum est, apud illos eo tempore fuisse iudicium
et auctoritatem, qua possint iuxta probata reum accusatum ab-1
solvere aut damnare. Si ergo damnare poterant; cum non omnia
peccata sint aequalia, nec aequalem requirant poenam et damnationem
(nisi cum Stoicis lubeat delirare) concluditur subinde necessario
aliam fuisse in Episcopis potestatem coercitivam a potestate
excommunicandi. Confirmat hoc ipsum usus Sanctae Ecclesiae
a tempore Apostolorum usque ad témpora Constantini
Magni.
In Canonibus enim Apostolorum depositionis poena praeter
excommunicationem valde frequens est. Sextus Canon Presbyterum
aut Diaconum qui seculares curas agit,et monitus non eas
dimittit Apostoli iubent deponere. Eadem poena imponitur Cauone
XXIX. et Canone XXV. Presbyteris , qui contemnentes
Episcopum suum seorsim colligunt. Et Canone XXXIV. Ordinati
ab eo qui non est suus Episcopus, iubentur deponi.
In prima Epístola Clementis Beatus Petrus Apostolus perPresbyteros
iubet dirimí contentionum dissidia fratrum. Si qui (inquit
) ex fratribus negotia habent ínter se, apud cognitores
iudicentur, sed apud Presbyteros Ecclesiae quidquid illu
matur, et omnino obediant statutis eorum. Iam vides hic i
testatem in Presbyteris, et obedientiae necessitatem circa sccularia
adhuc negotia.
Et quid sibi vult diligentia illa et cautío tam saepe repetita
quam ponit Clemens, Anacletus, Evaristus, Alexander Primum
et fere omnes Pontífices qui Apostolis successerunt in suis Epi"
sto-
(*) I. Timoth. V. io.

DE EPISCOPALI POTES TATE. 337
stolis, qua cavebant ne contra Episcopos admitterentur testimonia
malcvolorum hominum, aut eorum qui extra Ecclesiam sunt,
si apud Ecclesiae Patres potestas non erat alia iudicandi et coercendi
sibi subiectos ? Nec solum circa Episcopos hace disponunt,
sed circa caussas aliorum. Dicit enim Anacle'us prima Epistola
sua : aecusandi vel testificandi licentia denegatur ómnibus,
qui Christianae Religionis et nominis dignitatem , et sui propositi
normam , aut regulariter prohibita neglexerint; trasgressores
enim sponte legis suae eiusque violatores Apostatae nominantur.
Omnis autem Apostata refutandus est ante reversionem suam; non
in aecusatione recte agentium , aut testimonio recipiendus, quia
vir dúplex animo inconstans est. Quid etiam quod ipse Anacletus
tribunalia constituit, et distinxit tam pro secularibus caussis
quam pro Ecclesiasticis ? Dicit enim in praefata Epístola : leges
Ecclesiae Apostólica auctoritate firmamus, et peregrina iudicia
submovemus : unaquaeque Provincia tam iuxta ecelesiasticas,
quam iuxta seculi leges suos debet kistos et non iniquos habere
Iudices, et non extráñeos, nisi Apostolicae Sedis huius decreverit
auctoritas, quatenus quicumque caussam habuerit apud suos
Iudices iudicetur, et non apud alienos, ne detur occasio vagandi.
Et subiungens ad quos debet ferri negotium , ad duodecim
(inquit) eius Provinciae índices, ad quorum iudicium omnes
caussae Civitatum referuntur, deferatur negotium : si autem fuerit
Ecclesiasticum et maius negotium, apud Episcopos interveniente
Primate : si vero minus, interveniente Metropolitano : si
vero fueric seculare, apud ciusdem ordinis viros , iudicio tamen
Episcoporum cum Apostolus (inquit) pr'watorum Christianorum cau
sas magis Ecclesiis defirri, et ibidem sacerdotali iudicio terminan
luerit. Vides legum censuram , vides negotiorum decisiones penes
Praelatos tempore Apostolorum fuisse?
Tom.IL Vv In

338 TERTIA PARS
In tertia quoque Epístola manifesté tribuit Episcopis iurisdictionem
et coactivam potestatem generaliter et indi rieren tcr. No­
bis , inquit (¿7), summopere studendum est, ut cooperatores s
tiae Dei, quia ad h oc vocati sumus , eiusque famitiari coll
ciati, ut fructuosos illi manípulos reportemus cooperante gr
Necesse est etiam ut Rectores a suis subditis timeantur, ab i
rigantur, ut humana formidine peccare metuant, qui divina
formidant. Correctio autem cum non suscipitur, coactiva potestate
pcrficitur.
ítem Evaristus qui Anacleto succedit, Presbyteris mandat,
ut peccata populorum examinent, et medicinas applicent, quae
sine coercitiva pote state commode fieri non possent , cum sub­
dita infirmi medicinan! a se reiicerent: Sacerdotes, inquit, exqu
rere debent peccata populorum , et sagaci sollicitudine u
probare iuxta testimonium Dom'mi ad Hieremiam : Proba
te populo meo robustum.
Et quid sibi volebat illa coactio cuius Tertullianus meminit
in Apologético contra Gentes, prout dudum nos allegabamus ?
Certe non est credibile ad omnia illa quae Tertullianus dixit rigorem
excommunicationis applicuisse Ecclesiasticos suae Ecclesiae
Patres. Quid quod Beatus Cyprianus (/>) duas coactivas potestares
ponit in Epistolis Libri III. Epístola IX. ad Rogatianum
• qui insuper insolcntia cuiusdam Diaconi, consuluerat ipsum
Cyprianum , ad quem hoc modo describit : Graviter et dolen
commoti sumus ego ct collcgae mei , qui praesentes adera
charissime, leáis literis tuis , quibus de Diácono tuo conq
quod immemor sacerdotalis loci tui, ac ministerii sui oblit
me'.iis et imuriis suis te exacerbavit. Et tu quidem honorifi
et pro sólita tua humilitate fecisti , ut malíes de eo cenque
^ jn^
(a) Anadee. V. Epist. (¿) Cyprian. Epist.IX.

DE EPISCOPALI POTESTATE. 339
pro Ephcopatüs vigore , et cathedrae auctoñtate, haberes potestate
qua possis de illo statim vindican , certas quod collegae mi omnes
tum haberemus, quodcumque circa Diaconum tuum contumeliosum
cerdotali potestate fecisses , habeos circa huiusmodi nomines prae
divina. Et allegat illud Dcuteronomii XVII. Homo quicumque fue-
rit in superbia , ut non exaudiat Sacerdotem aut ludicem, ¿Ve. Et
paucis interpositis : Si nos aliquid audere contra Deum possumus,
qui Episcopos facit, possunt et ii contra nos audere, a quibus Dia-
coni fiunt. Ideo oportet Diaconum, de quo scribis , agere audaciae su
poenitentiam, ut honorem Sacerdotis agnoscat, et Episcopo Praeposi
suo plena humilitate satisfácete. Haec sunt enim inicia Haereticoru
et ortus atque conatus Schismaticorum mole cogitantium , ut sibi p
ceant, ut Praepositum superbo tumore contemnant. Sic de Ecclesia
ceditur , sic altare prophanum foris collocatur, sic contra pacem Ch
sti et ordinationem atque unitatem Dei rebellatur. Quod si ultra
contumeliis suis exacerbaverit et provocaverit, fungaris circo eum p
testate honoris tui, ut eum vel deponas vel abstineas.
Iam vides ibi tria genera coactionum expressa (*), et Episcopali
potestati annexa, puta poenitentiam temporalem , qua
etiam utebantur antiqui Cañones ante Constantinum ; depositionem
et excommunicationem , confirmantibus haec ipsa antiquis
Synodis. Unde in Ancyrana , quae fuit ante Nicaenam Synodum,
Christiani qui in templis idolorum coenabant, coguntur
tribus annis poenitentiam agere. Sic enim habet Canon IV.
eiusdem Synodi (a) : Qui in templis idolorum coenaverint, et sa­
crificare coacti sunt, indifferenter sumentes omnia quae fuerunt a
s'ua , placuit ut ínter oudientes uno anuo constituios , tribus aliis
Vv 2 nis
(*) Tria genera coactionum tem- (a) Canon XLIX. Concil. Ancyr.
pori Cyprian.

3 4o TERTIA PARS
n'is agcre poenitentiam , et ex ipso triennio per biennium t
cratione communicare, tertio autem anno reconcilian Sac
Canone quoque II. mulieribus fornicaras quae partus suos
necant, et cooperatoribus huius sceleris decem annos poenitentiae
imponunt. Et huc forte tendebat institutum religiosum
Constantini Magni, qui ut refert Sozomenius I. Libro Tripartitae
, ómnibus suis tribunalibus iussit, ut sententiae imperfectae
ad Episcopos per Appellationem deferrentur. Quid ergo contra
tam aperta testimonia audent negare maligni isti, aliam potestatem
esse in Ecclesia praeter excommunicationem ? Certe satis apparct
eos magis ex odio Ecclesiasticae potestatis , ut adulentur
secularibus, ista comminisci , quam ratione aliqua ductos.
§. XLIII.
Non est neganda óbedkntia Praepositis et Praelatis Ecc
propter eorum malam vitam.
I
lcet talis debeat esse Pontifcx, ut alii sibi subditi ad comparationempuritatis
vitae eius, mérito grex possint nuncupari,
et adhuc qui Religioni detrahunt, vitae eius detrahere non
audeant ; voluit tamen Deus, ut in pace Sanctam suam Ecclesiam
retineret , et rebellionis occasiones próximas auferret,
Pontífices suos quamtumvis malos, modo infideles non sint, aut
Religioni pernitiosi , toleran, eisque obedientiam et honorem a
suis subditis et fratribus praestari , non propter eos, sed propter
ipsum Deum, cuius locum tenent, et quem in Ecclesia repraesentant.
Exempla et mandata sunt in Scriptura haud obscura,
unde hoc satis clare colligitur. Cum enim Dominus Deus in lege
veteri commendasset subdito populo suo obedientiam Saccrdotis,
et filiis commendaret obedientiam parentum (a), absque
lu­
ía) Deuter. XVII. tt XXI.

DE EPISCOPALI POTESTATE. 341
ulla limitatione legem abedientiae pracscripsit. Si enim hanc limitationem
haberet obcdientia , perirct omnis ordo , periret omnis
iustitia , et denique induceretur ínter nomines magna confusio;
quia cum pauci aut nulli Superiores sint qui sint mundi
a peccatis , semper haberent facinorosi subditi , quod possent
obiicere Superioribus suis, cum in eos vellent animadvertere , et
ex consequenti omnia delicta et facinora quae ín República fierent,
manerent impunita: quod quam sit barbarum et pernitiosum
, nemo non vidct.
Monet etiam nos de hac re S. David , qui cum novisset San.
lem Regcm a Deo esse rcicctum et reprobatum , et se in locum
eius a Deo Regem designatum , etiamsi miaste et maligne ab eo
usque ad intcrnectioncm persequeretur , minime ausus est in
ipsum non solum saevire cum posset, aut iniuriam irrogare , sed
nec verbum insolens ullum ei dixit , magna cum reverenda tractans
umbram illam regiam et personam publicam propter
Deum, qui populo suo Saulcm pracesse voluerat. Habuit certe
ipsum in potestate sua in spelunca illa Engaddi , cuius cum
abscidisset oram chlamydis silentcr, dixit ad pueros suos (¿7), qu\
ei suascrant ut Saulem cccideret: Propitius sit mihi Dominus, ne
faciam hanc rem Domino meo Christo Domini , ut mittam manum
ineam in eum, quia Christus Domini est. Vivit Dominus , quia nisi
Dominus percusserit eum, aut dies eius venerit ut moriatur , aut de­
scendáis in praelium perierit , propitius sit mihi Dominus , ut non
mittam manum meam in Christum Domini. Et conjregir David vi-
ros suos sermonibus , et non permisit eos ut insurgerent in Saulem,
qunimo post egressum de spelunca Saulem a longe stans pronas
in terram adorans , talia verba praefatur (b) : Domine mi
Rex, quare audis verba hominum loquentium, David quaerit malum
(a) I. R;g. XXÍV. 7. 8. (/>) A vers. 10.
ad-

3 42 TERTIA PARS
adversum tet Ecce hodi¿ viderunt oculi tul quod tradideri
te in manum meam in spelunca : vid¿ quoniam in manu m
malum ñeque imputas, ñeque peccavi in te; tu autem insid
mae meae, ut auferas eam : iudicet Deus ínter me et te. Vide
quod Sanctus David Paullum Apostolum legerit,qui iubet (a)'
Se niorem non esse increpandum, sed obsecrandum ut Patr
Quid quod Christus Redemptor noster Matth. XXIII. Pharisaeis
et Scribis obaudiri iubet, etiamsi alias male vivant et operentur
? (b) Super Cathedram ( inquit) Moysi sederunt Sciibae
risaei : omnia quaecumque dixerint vobis sérvate etfacite, s
ra vero eorum nolite faceré, dicunt enim et non faciunt. E
limitatione aliqua, vel materiae quae praecipitur, vel auctoritatis
praecipientis iubet Christus suis, ut Legis Sacerdotes et Doctores
in ómnibus audiantur , eorumque praecepta serventur.
Quid putas dixisse de novae Legis a se instituendis Praelatis, qui
Dei et ipsius Christi Cathedram in Ecclesia tenent, qui tantum
honoris detulit umbraticis Leg.'s Sacerdotibus , quorum auctoritas
brevi abroganda erat ? Certe tanto maior Evangelici status
Pontirlcibus honor et reverentia debetur , quanto Cathedra quam
tenent, excellentior est et permanentior. Si enim totus honor et
reverentia ( quae eis datur) propter eorum merita debuisset impendí
, paucí forte aut nulli essent, quibus obedientiam debuisset
populus praestare; cum omnes simns peccatores et ad multas
imperfectiones propensi. Tune vero quid ofñcii exhibcremiis
Deo , si pro meritís tantum eorum, quiCatheiras tenent, obedientia
et honor exhibenda essent ? Cum igitur propter Deum,
cuius vices agunt, honorentur et audiantur , non est quod de
vita eorum muí tum simus solliciti , imo apud Deum gratiosior
erit nostra obedientia, quando Praelatus fuerit detcrior, cui som,n
(a) I. Timoth. V. i. (¿) Matth. XXIII. a.

DE EPISCOPALI POTESTATE. 3 4 3
lum propter Deum obedientiam praestamus. Emphasin habet dictum
illud Paulli (a): Qui bene praesunt Presbyteris duplici honore
digni sunt: insinúat enim illis verbis, malo etiam Praesidenti
deberi suu m honorem.
Pulchre Beatus Augustinus tractans illa verba Christi : Quaeaunque
dixerint vebis, facite, doctrinam istam nobis tradidit,loquens
de peccatoribus et quasi merecnariis Praesidentibus (b). Num­
quid non ascendunt aliquando, aut Presbyter , aut Episcopus, et non
dicit aliud de superiori loco, nisi ne rapiantur res alienae, ne fraude
fiant, ne scelera admittantur} Non possunt dicere aliud qui in Cathe-
dra Moysi sedent, et ipsa loquitur de illis, non ipsi. Quid est ergot
Numquid colligunt de spinis uvas, aut de tribulisficus ? Et omnis ar-
bor ex fructu cognoscitur. Pharisaeus potest bona loqui, Pharisaeu
spina est. Quomodo de spina lego uvas t Quia tu Domine dixisti: Qua
dicunt, facite; quae autem faciunt, faceré nolite. De spinis me iu-
les uvam decerpere, cum dixeris: Numquid colligunt de spinis uvam
Respondet tibi Deus: Non ius si te de spinis uvam legere. Sed vide,
atiende bene. Forte ut fieri solet , vitis cum circumierit per terram,
involuta sit in spinis. Nam aliquando invenimus illud, fratres mei, vi
tis posita ut super caricem, quia ibi habet sepem spinosam , extend
palmites suos, et inserit in sepem, extendit in spinas botros, et qui
vidit botrum, carpit non tam de spinis, quam de vite , quae cir-
cumplexa est spinas. Sic ergo illi spinosi sunt; sed sedendo in Cathed
involvit eos vitis, et pendent ab eis botri, id est, verba bona, et bo­
na praecepta. Tu lege uvam : non te pungit spina quando legis. Qu
dicunt, facite ; sed quae faciunt, faceré nolite. Pungit autem te spi­
na , si quod faciunt, fiacis. Ut ergo legas uvam , et non inhaereas
spinis, quae dicunt, faceré debetis , sed quae faciunt, nolite faceré.
Epístola quoque CXXXVII. subditos suos inhibet ne Haereticis
Do-
0*) I. Timoth. V. 17. (¿) August. Sjim.XLIX.dtí Veibis Domini.

344 TERTIA PARS
Donatistís crimina opponant et malam vitam, sed tantum quod I
Haeretici sunt, ct divisioncm in Ecclesia fecerunt; eo quod vicissim
illi Catholicis opponebant peccata alia communia et crimina
, quae dicit minime obesse potcstati Ecclesiasticae aut Doctrinae.
Dicit igitur (a): Ne obiiciatis Haereticis , nisi quod n
Catholici, ne símiles eis skis, qui non habentes quod in ca
divisionis defendant, hominum crimina colligere affectan
plura falsissime iactant, ut quia ipsam divinam Scriptura
um, qua ubique difusa Christi Ecclesia commendatur , c
obscurare non possunt , homines per quos praedicatur ,
odium : vos autem non ita didicistis Christum, si tamen i
stis et in illo docti estis: quippe qui fideles suos securos fe
de dispensatoribus malis, mala sua facientibus, et bona ei
tibus. Cum ait: Quaecumque dixerint vobis, foche, Et alibi
rat malos Praelatos canalibus, per quos Christi gratia derivatur
ad nos.
ítem D. Petrus in ordinatione Clementis affirmat, ct subditis
suis mandat, ut sine delectu aliquo Episcopis obediatur. Qu
Episcopos, inquit laedit, laedit eum cuius legatione fung
infra: Episcopos et Sacerdotes tota animi virtute diligite, i
obedite, etiamsi ipsi , quod dbsit , aliter agant: memore
praecepti: Quae dicunt, facite: quae au:em fatiunt, nolite f
in III. Epístola Clemens cum Episcopis loquens : Dominus m
sit vos vice sua in loco Apostolorum ad praedicandum , e
vobis docere, omnesque vobis fideliter obedientes existere.
Percelebriter tamen apud Beatum Chrysostomum Homilía in
Genesim (r) , obedientia Sacerdotum et Praelatorum commendatur,
quam vis mali sint, quam dicit apud Deum valde gratam
et
(a) August. Epist. CXXXVII. (c) Chryso,;. Homil. LXV. in Ge
(Z>) Petrus in Ordin. Clement. nes.

DE EPISCOPALI POTESTATE. 345
et meritoriam esse , exponens illum locum Gcneseos de libertate
terrae Sacerdotum Aegypti: Audiant qui nunc vivunt, quantum
olim Sacerdotum idolorum curam habuerint , et di sean t ut vel sa
jfátetn habeant honorem his, quibus omnium Dei ministerium cred
et Sacerdotio insignia sunt. Si enim errantes ilii, et tantum idolor
curam hab entes, quia ex hoc putabant idola magis coli , si ka e
rum ministros colerent ; quanta condemnatione digni sunt , qui
imminuunt quod ad illorum spectat culturn ? An nescitis quod h
ad Deum ipsum pertinet t Ne igitur respicias eum cui honor confe
tur. Non enim propter illum debes quod tuum est faceré, sed propte
illum cuius Sacerdos est, ut et ab illo retributiones ubertim acopi
Propter quod et dicebat: Qui fecerit uni horum , et mihi fecit , et
qui accipit Prophetam in nomine Prophetae, mercedem Prophetae
apice. Num a dignitate vel utilitate ministrorum tibí retribuet Do­
minus ? Ob alaerkatem tuam vel coronat , vel condemnat. Et sicu
honor qui propter ipsum impenditur, multum park fiduciae (propr
enim sibi facit Deus quae in servos suos collocantur ) ka et illoru
contemptus multam e supernis poenam nobis deferet. Igitur sicut
esse honorem, ka et contemptum dicit. Id quod scientes , numqu
negligamus culturn , qui Sacerdotibus Dei debetur. Et haec dico
tantum illorum rationem habens, quantum vestrae charitatis , cu
vos in ómnibus lucrifacere. Quid enim das ? Quantum accipis a D
no ? Quantum autem culturn affers ? Attamen et pro illo vili , et in
eum qui in praesenti vita simul dissolvkur, immortales accipies
cedes , et ineffabUia bona. Haec mente versemus, et properemus ad
rum obsequia , non attendentes sumptum , sed lucrum et accessi
quae inde nascuntur. Nam si videntes viri alicuius singulari dign
te insignis familiarem, operam damus ut quantum possibile est illi p
stemus obsequium, cogitantes quod quae illi fiunt, eius Domino a
dant, et quod Ule familiaris, ubi significara patrono suo , maiore
Tom. II. Xx no-

t
3 46 TERTIA PARS
nobis apud eum favorem conciliet ; multo magis hoc erit a
versorum Dominum. Nam si quis in vulgarcm et abiectum
tatem et compassioncm aliquam declaravit , Dominus qua
propria facicns , promittit se in regnum introducturum eos
quid boni illi fccerint, et dicturum : Venite benedicti Patris
esurivi et dedistis mihi quod comzderem : multo magis eo
pter Deum affliguntur, et Sacerdotio insignia sunt , si qui
verit, non solum parem assequetur retributionem , sed mult
iorem, misericorde Deo ex abundantia misericordiae sempe
vobis fiunt, vincente. Ne igitur simus deteriores infidelibus
pter idolorum errorem adhuc tantum cultum exhibent illor
sed quantum distar error et ventas, tantum distant et illoru
Sacerdotes. Tam excellentem igiíur honorem impenderé d
multo plures e supernis nobis retributiones accrescant. T
et clara sunt huius Divi verba ad commendandam maiorum
etiam Praelatorum obedientiam, et gratiam quam obedientes apud
Deum promerentur, ut maiori explicatione non egeant.
COROLL ARIUM.
§. XLIV.
Non pertinet ad populum encere malos Praelatos a suis
sed ñeque eos eligere aut in Cathedra collocare.
ADversarii Ecclesiasticae potestatis et ordinis a Christo et
Apostolis praeíixi, quo liberius et facilius legítimos Pastores
e suis Scdibus expellerent, et ipsi tamquam lupi rapacíssimi
et licentius possent in Christi oves saevire , et Apostolorum Cathedras
usurpare , perniciosum hoc mendacium ccmmentí sunt,
dicentes, ad populos pertinere tum Pontificum eiectioncm , si
forte malí et inútiles sunt, tum etiam electionem. Et licet omnes
in
1

DE EPISCOPALI POTESTATE. 347
in hoc dogma conspiraverint, unus tamen ínter eos máxime perniciosus
ex Scriptura et D. Cypriano nititur perniciosum hoc
commentum deducere. Habetur in Epístola Timothei (a), ubi
disponit Apostolus de Presbyteri, Episcopi, et Diaconi ordínatione,
ut ordinandus bonum testimonium habeat ab his qui foris
sunt. Sed hic locus nullam omnino apparentiam habet ad probandum
electionem Episcopi ad populum pertinere ; longo enim
intervallo distat quod aliquis habeat bonum testimonium apud
populum quando eligitur, ab eo quod populus eligere debeat E^
piscopum, ut res ipsa se declarat; quin potius ex eadem Scriptura
colligitur clare , non ad populum spectare huiusmodi electionem
aut ordinationem. Nam in hoc capite quod isti allegant, totum
negotium ordinationis et electionis Episcoporum videtur
Paullus reiicere in ipsum Timotheum, cui qualitates Episcopi et
Presbyteri ordinandi praescripsit: si enim ad plebem pertineret
electio, non erat opus ut ad Episcopum Timotheum haec scriberet
Paullus, sed ad ipsam plebem. Adde quod eidem Timotheo
(b) dicitur in sequenti capite : Manus cito nemini imposueris.
Et Titum Episcopum ita de hac re monet, quasi in ipso solo
fuerit potestas constituendi Episcopos et Presbyteros (c) : Hu­
ius reí gratia reliqui te Cretae , ut ea quae desuní , corrigas , et
consumas ibi per civitaies Presbyteros , sicut et ego disposui tibi.
Hic manifesté innuit Paullus legitimam electionis consequentiam
a Christo in Apostólos, ab Apostolis in eorum Discípulos ; Christus
enim Apostólos suoselegit, Apostoli autem Successores sibi
delegerunt, et non populi quibus praeficiebantur. Legimus Petrum
Apostolorum Principem Clementem Successorem suum sibi
subrogasse, et in Antiochia Evodium Episcopum loco sui re-
(a) I. Timoth. III. 7.
(¿) I. Timoth.
Xx2 li-

348 TERTIA PARS
liquisse. Haec sunt verba Petri in ordinatione Clementis (a) : Au-
dite me, fratres et conserví mei: quoniam ut edoctus sum ab
misit me, dies mortis meae instat, dementan hunc Episco
ordino, cui soli meae praedicationis et doctrinae Cathedram
ligandi atque solvendi potestatem : ipsum ergo audite. Ub
des a populo praemissam requisitionem.
D. autem Anaclctus ordinationem Episcoporum a tribus
Episcopis ex Traditione Apostólica prac.-cripsit esse faciendam in
prima Epístola. ítem in tertia ad omnes fideles de constituendis
Episcopis in civitatibus, nullam mentionem facit de populi
sufTragiis. Haec sunt verba eius (b) : Episcopi in castellis aut m
dicis civitatibus non debent constituí ; Presbyteri autem
et módicas civitates debent ab Episcopis ordinari et pon i,
men per singulos títulos suos. Episcopus non ab uno , sed a
debet ordinari, et ad honorabilem Urbem titulandus et nom
Ubi tam in nominatione quam in ordinatione Episcopi nihil meminit
de populo , sed tantum in Episcopos reiecit onus istud.
In antiquis etiam Synodis expresse denegatur plebibus delectio
Episcoporum. Unde in Synodo Antiochena Canone XVI. sic de
electione Episcopi decernitur (c) : Si quis Episcopus in Eccle
vacantem supervenerit, et praeter plenariam Synodum oc
se crediderit, hunc abiici oportet, quam vis plebs velit illu
scopum retiñere: illa autem dicitur Synodus plenaria , in q
pus Metrópolitanus adfuerit. Hic iam habes non sufficere totiu
puli consensum ad hec quod aliquis sit legitimus Episcopus. In
Synodo vero Laodicensi ante JVICL. annos celebrata Canone XII.
expresse dicitur electionem Episcopi fieri non posse sine iudicio
Metropolitani et fínitimorum Episcoporum (d). Non oportet Ep
ía) Pctr. I- Epist. Clem.
(b) Anadet. í. Epist. et III. Epist.
S CO-
(c) Synod. Antioch Can. XVI.
(d) Synod. Laodiccnsis Caá. XII.

DE EPISCOPALI POTESTATE. 349
ícopum praeter iudicium Metropolitanorum et firiiúmorum Episcopo
constituí ad Ecclesiae principatum , ñeque eligantur nisi hi quos mu
to ante nota probabilisque vita commendat. Canone vero XIII. expresse
negat ad populum pertinere Episcopi electionem (a) : Non
zst (inquit) populis concedendum electionem faceré eorum qui J¿taris-
ministerio sunt applicandi. Rursus Synodus II. Carthaginensis
tempore Valentiniani Imperatoris coacta sic de electione Episcopi
constituit, Canone XII. (b) Aliqui Episcopi usurpatione quadam
túsúmant contempto Primate cuiuslibet Provinciae ad desiderium po
li Episcopum ordiñare sine litáis ad se primae Cathedrae mananti
bus, nec postea acceptis; ideo placet , ut inconsulto Primate cuiusli
bet Provinciae, nemo praesumat , licet cum multis Episcopis in quo
cumque loco sine eius praecepto Episcopum ordinare; si autem ne
sitas fuerit, tres Episcopi in quocumque loco sint, cum Primatis prae
cepto ordinare debent Episcopum.
Verum tamen est quod Episcopi isti qui ad electionem congregabantur
consensum expectabant Cleri et Populi, ut in Synodo
Carthaginensi IV. reíertur; qui consensus magis erat testificatio
vitae eius qui erat ordinandus , et signum quoddam expressivum
eius desiderii, quod volebat Paullus, quando bonum
testimonium populi dicebat expectandum ante ordinationem : ideo
antiquitus ordinationes Episcoporum semper riebant in propria
Ecclesia ordinandi coram toto populo, quo melius de moribus
et fama constaret ordinandi. Quem modum insinuat Cyprianus
Epístola V. ad Presbyteros et Diáconos et plebem universam
(c). In ordinandis Clericis, fratres charissimi, solemus vos ante con
sulere , et mores ac merita singulorum communi consitio ponderare ;
expectanda non sunt testimonia humana, cum praecedant divina s
(*) Canon XIII.
(¿) II. Caithag. Canon XII.
(c) Cypr. Lib. II. Epist. V.
fra-

3ço TE R TÍA PARS
fragia. Hoc dicebat Cyprianus volens quemdam Confcssorcm Aarelium
Lectorcm ordinare. ídem Cyprianus Epístola IV. Librí I.
modum ordinationis Episcopi sic describit. De Traditiom Div
na et Apostólica observatione servandum est et tenendum ,
nos quoque et fere per Provincias universas tenetur , ut ad
tiones rite celebrandas ad eam plebem cui Praepositus ordi
scopi eiusdem Provinciae proximi quique conveniant, et E
ligatur plebe praesente , quae singulorum vitam plenissim
uniuscuiusque actum de eius conversatione perspexit. Quo
factum videmus in Sabini collegae nostri ordinatione, ut d
fraternitatis sufragio , et de Episcoporum , qui in praesent
nerant, quique de eo ad vos literas fecerant iudicio, Episcop
deferretur, et manus ei in locum Basilidis imponerentur.
Quare illud quod a populo et Clero olim expectabatur , non
erat suffragium a quo electio substantialiter dependeret, sed bona
de ordinando testimonia aut laudabilia consilia : quod modo
rationabiliter non observatur , quia non eliguntur Episcopi de
Clero Urbis, ubi debet praesidere. Quamvis non displiceret mihi,
ut in ordinatione Episcoporum, et eorum qui curam animarum
agere debent, haberetur ratio ad vocem populi; non ut
illi committeretur electio ( nam semper essent dissidia et contentiones
scindente se vulgo in varia studia et affectiones) sed ut
requireretur, si forte aliquam iustam caussam habuissent , quare
illis non praefici debuisset Episcopus eligendus aut ordinandus,
ut si forte vita dissolutus esset, aut ignorans, aut absens , aut
prophanus, quarum obiectionum examen ad Episcopos finítimo
aut Ordinatores pertineret. Hoc enim modo magis pretiosus esset
illis Praelatus, magisque amabilis , ne cogerentur inviti inútiles
nomines et interdum perniciosos suis sudoribus alere. Atque
hoc dictum sit de electione sive ordinatione, in qua adversarü
tam

DE EPISCOPALI POTESTATE. 351
tam enormiter erravcmnt, quia nolunt distinguere ínter ordinationem
et electionem contra omnem Scripturam et Apostolicam
Traditionem. Electio (*) enim etsi multipliciter secundum differentias
temporum variata est; ordinatio tamen semper est immobilis,
et ad Episcopos semper pertinuit et numquam ad populares
, eo quia nemo potest daré quod non habet, prout late in
superioribus deduximus.
Nunc ad repulsam Episcoporum veniamus, quae multo minus
a plebe fieri potest quam electio. Quamvis quídam ex adversariís
Doctor de quo supra diximus, ex D. Cypriano contendat
licite posse fieri. Verba Cypriani quae allegat (a), ista sunt:
Postquam adduxerat illud quod dixit Deus Numeri XVI. de
Chore , Dathan et Abiron : Recedite (scilicet) a tabernaculis
hominurn impiorum ; subiungit: propter quod pkbs obsequens praecept
Dominicis, et Deum metuens, a peccatore Praeposito separare se de­
bet , nec se ad sacrilega sacrijicia Sacerdotis miscere ; cum ipsa máx
me habet potestatem vel eligendi dignos Sacerdotes vel recusandi. Ha
sunt verba Cypriani, quae prima fronte satis dura videntur.
Porro quod ad electionem attinet, iam vidimus quid observatum
fuerit ex Apostólica Traditione in antiqua Ecclesia , et
ipsemet Cyprianus nobis exposuit. Quare vocabulum electionis
hic positum accipiendum est pro consensu quodam et exhibitione
testimonii, quae a populo, cui praefici debebat Episcopus.,
expetebatur : aut forte erat mos tempore eius in Ecclesiis Hispaniarum,
quod numquam legi, ut aliqui ex populo vocem haberent
electivam. Quod vero dicit populum posse recusare indignos
, etiam fassi sumus quantum ad electionem , si indignitas
ordinandi sit nota et populo pemitiosa. Quantum vero attinet
(*) Electio Episcoporum variabilis, (a) De repulsa Episcoporum. Cyordinatio
immobilis. prian. ad verb. Num. XVI.

3 52 TERTIA PARS
net ad reiéctionem Episcoporum , fatemtir etiam populum pos 1
se eos recusare indicative, ut puta Synodo aut Romano Pontiti
ci caussas indicando, quibus Episcopus possit deponi; et si si
etiam publicus et notorius peccator, quod ab eius sacrificíis s
abstineat ct quodammodo se separet , iniquum non videtur: sefl
quod a Sede sua propellatur ab ipso populo millo expectato ma
iorum iudicio, irrationabile, seditiosum et contra Apostólicas
Traditionem est, nec hoc affirmat Cyprianus.
Pro cuius inteliectu dúo animadvertere oportet in hac eadem
Epístola éxpressa: Alten?m quod isti dúo Episcopi Hispani, Basilides
et Martialis libellís idololatriae publice commaculati erant,
et nefandorum facinorum conscientia convicti. Nam et eos Christum
negasse, et idololatriae obtemperasse, Cyprianus affirmat,
et relatio ipsa Ecclesiarum Citerioris Hispaniae continebat. Iam
ergo isti manifestó in fide errarunt, publici idololatrae fuerant,
nec aliqua poenitentia aut satisfactione purgati violenter in Episcopii
ministeriis pergebant contra omnem Ecclesiasticam Traditionem
: Alterum in hac Epístola contentum est, quod Cornelii
Papae instituto huiusmodi Episcopi Episcopali honore
erant privati. Dicit enim Cyprianus loquens de Praefatis Basilide
et Martiali : Frustra tales Episcopatum sibi usurpare
cum manifestum sit eiusmodi homines ñeque Ecclesiae
praeesse, ~ncc Deo sacrificia offerre deberé, máxime cum
nobiscum et cum ómnibus omnino Episcopis in toto mun
tis , etiam Cornelius collega noster Sacerdos pacificus
martyrio quoque dignatione Demini honoratus , decrev
di homines ad poenitentiam quidem agendam posse adm
dinatione autem Cleri atque Sacerdotali honore prohib
des latam leçem a Cornelio consensu omnium Episcoporum
con-

DE EPISCOPALI POTEST ATE. 353
confirmatam de huiusmodi Praelatis reiiciendis. Ergo cum praecessisset
iam publica auctoritas , quae istos et alios símiles damnaverat,
similiter et crimina idololatriae publica de quibus illi
erant iam convicti; satis iuridice Cyprianus iubebat huiusmodi
Episcopos a plebe, tamquam ab executore legis, publice reiiciendos
esse. Quare maligne et sine proposito ad Praelatos Ecclesiae
nostri temporis torquetur a fallaci isto magistro sententia
Cypriani, utpote qui huiusmodi peccatis non sunt iwiteti, nec
auctoritate publica damnati.
Quod vero rationi repugnet dogma istud seditiosum , facile
ex eo patet, quia tune si aliquis falsus Propheta , vel aliquis
turbulentus homo contra Praelatum vellet seditionem in plebe
suscitare, dicens eum vel contra fidem docere, aut crimina aliqua
perpetrasse, facile removeri posset Pastor ab ovibus, cum
populus suapte natura mobilis sit, et in varias sententias multoties
distrahatur: ac subinde ordo et religio confunderetur, auctoritas
insuper Apostólica magno vilipendio exponeretur, si ab
huiusmodi vulgi vocibus stabilimentum eius dependeret; millos
auderent reprehenderé Praelati , neminem coerceré , placcntia
semper illis loquerentur , ne forte in illos exercerent suam tyrannidem.
Quae quam sint pernitiosa político ordini , videant
isti, si de Magistratibus Civilibus hoc concederent, ut a popularibus
potestas haec posset convelli. Contra naturam enim est,
ut inferiores indicent de Superioribus : populus enim ut quídam
pervetustus Pater, ait, docendus, instruendus , regendus ; et non
siquendus est. Adde quod a tempore Apostolorum magna diligentia
cautum est, ne a plebibus aut inferioribus iudicentur aut expellantur
ni, qui Cathedras tenent Apostolorum. Dicit enim Petrus
in ordinatione Clemcntis loquens de Episcopis (d) : A so-
JTom. II. Yy lo
(¿a) Petrus in Epist. Clement.

354 TERTIA PARS
lo Domino iudicandi aut removendi sunt, et non ab inferioñ
quis ( inquit) est qui alterius iudicet servum r" Et si ista no
tur nomines in servís suis, nec Deus. Ubi manifesté Laicos a
rum vexatione repelíit. ídem rursus in eadem : Cunctorum S
cerdotum vitam superiorem sanctioremque, ac discretam
LaLis hominibus esse, et spirituales et Sacerdotes super
Laicos semper constituere oportet : quam pro mínimo nob
a talibus iudícari, maiores vero a minoribus nec accusar
possunt. In fine vero Epistolae loquens de Popularibus et Ep
scopis, ait: Ab istis non sunt reprehendendi Episcopi vel c
dendi, vel arguendi , sed supportanda , nisi in fide erraver
Episcopi super hos sunt, non illi super istos, et maior a m
güí non potest, nec iudicari. Nullus se extollat contra Doc
Magistros suos, quia Discipulus non estsupra Magistrum. í
cletus (a): Episcopi a Deo sunt iuiicandi , non ab hominib
vae vitae lacerandi, sed potius ab hominibus sunt supporta
te Domino: Deus stetit in Sinagoga Deorum , in medio aut
rum Deus diiudicat. Apostoli enim statuerunt, ne facile co
tur aut lacerarentur vel accusarentur columnae Sanctae D
qui Apostoli et Successores eorum non immerito dicuntur ,
adversus eos vel Ecclesias eorum commotus fuerit, aut cau
rit, pi ius ad eos recurrat charitatis studio, ut familiari col
moniti ea sanent quae sananda sunt, et charitative emen
iuste emendanda agnoverunt: si autem aliqui eos priusq
rint, lacerare 1
, aecusare , aut infestare praesumpserint , e
centur et minime absolvantur : antequam per satisfactione
egerint poenitentiam, quia iniuria eorum ad Christum pe
legatione funguntur.
B. Evaristus ad Aegyptios de Episcopis ad populum loquens
(a) Anadct. Epist. II.

DE EPISCOPALI POTESTATE. 355
qucns (a): Praevidendum nobis est, ne offendatis eos qui tantam ha
bent a Domino potestatem; ideo potius obediendi , di/igendi , ven
randa sunt et supportandi , dicente Domino : Qui vos audit , me
audit.
Sanctus quoque Alexander modum, quo iudicari possunt
Episcopi, describens, nihil omnino tribuit populis, sed Primatibus
aut Superioribus; ita tamen, ut prius iuxta Evangelium
et Decretum Anacleti supra positum moneantur humiliter. Quid
quod Canone Apostolorum XXXIII. ad Conciüum iubet caussas
Episcoporum deferri ? qui sic habet (b) : Episcopum de.aliquo per
fidedignos accusatum homines ab Episcopis vocari necessarium es
si quidem comparuerit, et confies sus et convictus fuerit, censura ir
gator Ecclesiastica: si vero vocatus non obtemperaverit, secunda q
que vice vocator, mis sis duobus ad ipsum Episcopis; quod si per co
tumaciam nec sic quidem comparuerit , Synodus contra ipsum .s
pronunciato sententiam.
Sed et Anacletus et Clemens, item Alexander et alii Sancti
Martyres , Discipuli Apostolorum (*) ad Apostolicam Sedem
ultimo iusserunt caussas Episcoporum deferri.
Isidorus de Summo Bono (c) : Non est iudicandus a plebe Re*
ctor inordinatus; imo magis noverit populus sui fiuisse meriti, qu
perversi régimen Pontífices susceperunt: nam pro meriiis plebium
sponitur vita Rectorum. linde sententia damhantur Cham filii Noe, q
suorum Praepositorum culpas in publico produnt, et pudenda non
lum non caelant , sed discooperiunt. Et infra : Rectores ergo a De
iudicandi sunt, a suis autem subditis nequáquam. Quod si a fide ex
Yy 2 bi-
(a) Evarist. Epist. TI. thcdrae Episcoporum.
(¿) Canon Apostolorum XXXIII. (c) Isidor. Lib. II. cap. ao.
(*) Sedes Apostoloca iudex Ca-

3 5ó TERTIA PARS
bitaverit Rector , tune erit arguendus a subditis : pro moribu
reprobis tolerandus magis quam distringendus a plebe est.
Abstinuit se ab hoc irreligioso instituto Magnus ille Constantinus,
cui cum in Synodo offerrentur Libelli, in quibus multa
crimina et aecusationes Praelatorum continebantur, respondisse
fertur (a), illos oportet de nobis iudicare, et non nos de illis
iudicium ferré. Quid igitur seditiosi isti contra Ecclesiae Praelatos
plebes incitant , turbas movent , Evangelium corrumpunt,
Traditionem Apostolorum contaminant, et denique totum ordinem
Ecclesiae invertunt, suadentes damnabiliter plebibus, quae
supra suam potestatem sunt} O audaciam! O superbiam satanicam
! Quo fit ut omnes qui per solam auctoritatem plebis Cathedras
Apostolorum usurpant contra Apostolicam Traditionem,
manifestarii lupi et fures sint , quantumvis sibi applausibiles
títulos arrogent. Ex his sequitur magna reverentia excipi
deberé instituta Sanctarum Generalium Synodorum a tota Ecclesia;
item et Sanctorum Fatrum , Romanorum Pontificum , et
aliarum Synodorum particularium, aut Episcoporum oracula a
suis Provinciis et Dioecesibus, tamquam si Deus exhortaretur
per eos, servata tamen ómnibus sui gradus auctoritate, pensata
quoque materiae instituti qualitate. Magni enim facienda est
Ecclesiasticorum Patrum auctoritas , ut Augustinus ait Libro
contra Manichaeos , quam ab ipsis fundatissimis Apostolorum
Sedibus usque ad hodiernum diem succedentium sibimet Episcoporum
serie, et tot populorum consensione íirmatur.
Beatus quoque Gregorius statuta quatuor Synodorum Generalium
venerari se dicit , ut quatuor Evangelia : Quia (inquit)
dum universali sunt constituía consensu, se et non illa desíruit,
quisquís praesumit absolvere quos ligant, vel ligare quos absolvunt:
(a) Soz. Lib. II. Hist.

DE EPISCOPALI POTEST ATE. 357
vunt ; confirmante hoc alio Magno Gregorio Naziazeno capíte:
Súscipitis. ítem Augustino ad Petilianum capite: Si in ad-
iutorium. ítem quoque Gregorius (a) : Praeceptis non dura super-
lia resistatur, quae a Sancta Romana Ecclesia, et Apostólica auctoritateiussa
sunt. S. Damasus blasphemos in Spiritum Sanctum appellat
(b), qui contra sacra instituía non necessitate compulsi,
sed libenter aliquid aut proterve agunt, et loqui praesumunt. D.
quoque Urbanus (c) Summum Pontificem posse condere novas
leges, plañe affirmat; sed ubi Evangelistae aut Sancti Patres aliquid
omiserunt. Ubi vero inquit aperte Dominus vel eius Apostoli
, et eos sequentes Sancti Fatres sententialiter diffinierunt,
ibi non novam legem Romanus Pontifex daré, sed potius quod
praedicatum est, usque ad animam et sanguinem confirmare de-»
bet. Id quod D. Zosimus apertis verbis declarat: Contra statuta
Patrum audere aliquid vel mutare nec huius quidem Sedas potest a
ctoritas , apud nos enim inconvulsa radicibus vivit antiquitas, cui d
creta Patrum sanxere reverentiam. Nec permittit D. Gregorius, ut
Successor Fontificis laudabilia instituía enervet Praedecessoris,
quia tune (inquit) non constructor sed destructor censebitur.
Si ergo Pontificibus non licet maiorum suorum laudabilia instituía
pro Ecclesiae utilitate sancita violare, quanto minus licebit
privatis hominibus superba temeritate in maiorum Traditiones
irrumpere.
Dixi notanter laudabilia et utilia instituta , quia scio multa
esse in diversis Ecclesiis, quorum nulla pia ratio constare potest,
onerosa quidem, et nullius frugis , quorum non est tanta habenda
ratio , ut inferius probabimus.
Habemus igitur ex his quae a sexta Assertione usque nunc
di-
— 1
(a) Distinct. XII. Can. II. (c) Urban. capite : Sunt quídam.
\b) Caussa 5II. Quacst. I. Damas.

3ç8- TERTIA PARS
dicta sunt, tres fontes Traditionum , puta divinum Magisterium,
Apostolicum et Episcopale: Traditiones autem quae ex his fontibus
emanarunt, quasdam esse universales, quasdam particulares
sicut et ipsi Episcopi , particularium vero quasdam esse útiles
, quasdam vero onerosas et nullius írugis , quae Augustinus
ad Ianuarium optime videtur collegisse , ut inferius videbimus.
Nec haec diversitas traditorum fidei integritati, et Ecclesiae unitati
aliqua ex parte dcrogat. Nam ut Magnus Gregorius docet
Epístola ad Leandrum, in una fide nihil officit Ecclesiae San
consuetudo diversa. Idípsum confirmante D. Augustino. Etsi
(inquit) imitas quibusdam diversis observationibus celebr
modo quod in fide verum est, impedí tur.
SÉPTIMA ASSERTIO.
S. XLV.
Non omnes Sanctas Traditiones aequalis ponderis et
ritatis esse.
I Am ex his quos designavimus Sanctarum Traditionum fontibus
praecipuis incipit clarescere differentia in Traditis et Institutos;
nec rion ponderis et auctoritatis inaequalitas. Si enim
quaedam a Domino Iesu Christo, et spiritu eius per Apostólos
specialiter disponente in Ecclesia tradita sunt , et instituta,
quaedam ab ipsis Apostolis privato spiritu introducta; quaedam
vero ab Apostolorum Successoribus et Ecclesiae Praesidentibus
Sanctis Patribus Ecclesiae demandata, non potest non esse inter
haec omnia magna latitudinis differentia; divina enim auctoritas
longe praestantior est quacumque puré humana auctoritate.
Insuper Apostólico Magisterio plHS debetur honoris et reverentiac
ceteris paribus quam Episcopali. Nam licet Apostolis et
Suc-

DE LATIT. SANCT. TRADIT. 359
Successoribus eorum aequaliter dictum sit : Hoc facite in meam
commemorationim : Acápite Spiritum Sanctum , quibus remiseritis
cata , remittuntur eis, &c. ítem quaecumque alligaveritis super terra
erunt ligata et in coelo, per quae manifestó concluditur, aequam
esse potestatem, quantum ad régimen Ecclesiae attinet, in Apostolis
et Episcopis ; longe tamen maior fuit Sanctis Apostolis
auctoritatis accessio , quam in posterioribus Episcopis; eo quod
Christum ipsum Deum nostrum viderunt, et cum ipso conversad
sunt ; quod primi lapides structurae Ecclesiasticae fuere;
quod vitae sanctimonia et miraculorum claritate , magnoque
lumine spiritus a Deo ¡Ilustrati sunt , atque divino robore confirmati.
Ipsa etiam ratio naturalis de hac diversitate nos instituit.
Maior enim est auctoritas in Imperatore , quam vel in
Proconsule , vel Praefecto quolibet, etiamsi vices eius gerat. Data
quoque paritate , plus offendit, qui Principem ipsum suprcmum
parvipendit in ipsa persona' , quam in eiusdem ministro.
Quare ceteris paribus ex parte diíTerentiae auctoritatis instituentium
Traditiones emergit clare difierentia in ipsis Traditis et Institutis
quantum ad observationem^
§. XLVI.
Materia etiam Traditionum consideranda.
S Ed cum doctiinae maiestas atque auctoritas , non pendeat
solum ex auctoritate instituentis aut promulgantis, sed ex
eorum quae traduntur et dicuntur qualitate ; attendenda etiam
est materia circa quam versantur Traditiones, propter cuius diversitatem
accessit etiam illis non parva diversitatis dirTerentia,
quantum ad obligationem. Non enim omnia quae Tradita sunt
circa eandem materiam versantur; sed quaedam materiam invariabilem
concernunt, utputa formam aut materiam venerabilium
Sa-

36o TERTIA PARS
Sacramentorum, Divinae Scripturae intcllectum , credibiliaque
aliqua ad salutem necessaria : quaedam vero circa variabilem,
quae pro loco, tempore et personis, aliisque pensatis circumstantiis,
ad Ecclesiae utilitatem mutari et variad possunt, prout
in muí tis factum cernimus , velut est institutio de non edendo
suffocato et sanguine, de publica poenitentia , de electione Episcopi
et Presbyteri et Diaconi , de Eucharistia tradenda recens
baptizatis, cuius quidem rei ¡Ilustre exemplum habes apud Cyprianum.
De gustatione melliset butyri, quae praecipiebatur noviter
regeneratis , meminerunt Tertullianus et D. Hieronymus
adversus Luciferianos. Quod diebus Dominicis stantes oremus.
Sexta quoque Synodus meminit dicens, esse Apostolicum institutum
, ut post susceptum lavacrum sacrosanctum , quod per
totam hebdomadam Christiani a lavacro quotidiano abstinerent.
Tertullianus Libro de Corona Militis, ut ad memorias Martyrum
pañis et vinum deferatur , quod Augustinus Libro VI.
Confessionum refert ab Ambrosio fuisse abrogatum ; et multa id
genus alia , quae Ecclesiae auctoritate prohibente vel dissimulante,
vel contraria alioquin statuente iterum pensata qualitate
atque natura , propter ipsius Ecclesiae utilitatem rescissa et obliterata
sunt.
Igitur cum obiectorum differentia et inaequalitas, iuxta Philosophiae
principia inaequalitatem et differentiam inducat in his
quae de ipsis enunciantur atque traduntur , constetque materiam
necessariam vel invariabilem longe honorabiliorem esse,
quam sit contingens aut mutabilis , alus manentibus paribus
(diuturniora enim et magis necessaria temporariis et variabilibus
iuxta topicam regulam praeferenda sunt) manifestum fit,
magnam latitudinem ¡naequalitatis intra hunc Traditionum campum
contineri. Unde nova rursus emergit differentia quantum
ad

DE LATIT. SANCT. TRADIT. 361
ad necessitatem observantiae Sanctarum Traditionum. Non enim
(quamvis ad omnes teneamur, interim dum publica auctoritate
quassatae non sunt , sed integra manet adhuc earundem ratio )
in aequali gradu cogimur omnes observare; sed eae dumtaxat,quae
magis necessariae sunt et maioris auctoritatis, cautius et diligentius
tenendae, maiorique observantia et reverentia dignae sunt;
quemadmodum praecepta iuris naturae aut divina plus debent
observan et veneran, quam mere humana. Quod ipsa ratio,si consulas
, dictat.
Quo fit ut ex sola acqualitate vel excellentia tradentis et
instituentis minime arguere liceat in Traditionibus aequalicatem
excellentiae, et necessitatem observantiae earumdem ; nec penderé
solum ex auctoritate tradentis; cum nonnulla sint, ut monstravimus
, in Ecclesia per Apostólos introducta , quae iustis de
caussis hodierna Ecclesia non tenet; rursusque multa alia, quae
ab eisdem accepimus, quae perpetuo Sancta Ecclesia tenuit, et
magnopere venerata est , quod ex diversa Traditorum qualitate
provenire in aperto est. Audi si placet super hac re ex Actis
Apostolorum perquam illustre petitum testimonium (a) : Visum
est Spiritui Sancto et nobis, nihil ultra imponen vobis oneris, quam h
necessaria, ut abstineatis vos ab immolatis simulachrorum, et suffoc
to, et sanguine , et fornicatione, a quibus custodientes vos bene aget
Hic si instituentium auctoritatem spectes in his quatuor, quae
sub necessitate praecipiuntur, nullam differentiam invenies; idem
est Spiritus Sanctus movens instituentium corda , idem Apostoli
uno eodemque tempore et sub eodem decreto decernentes,
idem praeterea iussionis modus; aequaliter enim iubentur
nomine necessitatis, eodemque tenore verborum Ecclesiis quatuor
illa tradita sunt et commendata. Attamen propter mate-
Tom. II. Zz riae
""(«) "Actor. XIII. 18.

3Ó2 TERTIA PARS
riae diversitatem non fuerunt aequalis ponderis et necessitatis, nec
ab Ecclesia , nec ab ipsis Apostolis semper reputata. Cum enim
illa tria scilicet abstinentia ab immolatis, suftbcato et sanguine
Iudaicam servitutem saperent , resque per se adiaphorae
et nullius fiugis essent, ac tantummodo pro bono pacis Ecclesiae
, quae tune erat ex Iudaeis ( qui mordicus ista tcnebant)
et ex Gentibus coadunata, utque superstitiosorum et infirmorum
Iudaeorum scandala tollerentur, ac demum Synagoga cum honore
(iuxta Augustinum) sepeliretur, institutae fuissent; his caussis
variabilibus, quae tune emergebant, postmodum cessantibus,
cessare etiam debuit vis eorum , quae tradebantur.
Obtinucrunt autem illa tria praecepta in Ecclesia robur, quousque
plene cognitum fuit Iesu Christi Domini nostri inaestimabilc
beneficium , et sufficientia iustitiae et magnificentia Evangelii
eius : postea vero annis vix duecntis in Ecclesia saltem Occidentali
duraverunt, quorum (ni fallor) Tertullianus in Libro de
Pallio , et Divus Cyprianus Libro de duplici Martyrio ínter Latinos
Doctores meminerunt postremi. At quorsum ego in ostendenda
horum praeceptorum diuturnitate moror, tum Paullus
Apostolus magnus Evangelicae libertatis vindex , de hisce ipsis
loquens securam dicit conscientiam illorum, qui idolothita manducant,
modo sine piibillorum scandalo id laciant: Cmn'ia, in
quit (a) , inunda sunt mund'is, sed malum est homini, qui
dieulum manducat. Et alibi de cisdem loquens, dicit (b) : Esc
non ccmmcndat Deo : ñeque enim si mandiu averimus, ab
ñeque si non manducaverimus, deficiemus. Ceterum praecep
abstinendo a fornicatione tamquam puritati christianae convenicntissimum
et iuri naturae valde consonum , vires suas semper
obtinuit, et obtinebit in universa Ecclesia Dei. Nec per huius-
(a) Román. XIV. ao. (i) I. Corinth. VIII. 4.

DE LATIT. SANCT. TRADIT. 363
iusmodi quassationem aliquid derogatum putes Apostolicae auctoritati
et Spiritus Sancti Magisterio : tum quia ipsi Apostoli
noluerunt haec in omne tempus observan deberé , sed tantisper
dum Ecclesia adolescebat propter iam dictas caussas,
quibus cessantibus , utpote quae necessariae non erant , nihil
mirum si ccssasset etiam Institutorum vis et obligatio : tum etiam
(*) quia in Ecclesia Sancta Dei est, et usque ad finem
seculi erit divinitus promissa Spiritus Sancti assistentia , et collata
a Deo auctoritas, qua potest pro loco et tempore , alus circumiacentibus
consideratis, ad suam utilitatem et Dei gloriam
Traditiones quae de materia variabili et minus gravi sunt, moderan*.
Quamquam hoc non a quibuslibet privatis hominibus et
rudi plebe temeré debet attcntari , quibus datum tantum est ut
pascantur atque regantur ; sed ab ipsis Ecclesiae Praesidentibus,
quibus Deus suam Ecclesiam excolendam et gubernandam commisit
, dummodo maturo iudicio praevio et r%s «¿
moderato , gravitate comité, timorc Dei ob oculos pósito, Christi
gloriam et Ecclesiae , cui praesunt, utilitatem praetendant,
non priva ta commoda , ut hodie rit. Omnia enim secundum ordinem
fieri Paullus docet. Ñeque est data Ecclesiae Praesidentibus
potestas a Deo ad destructionem , sed ad aedificationem et
sanctarum Traditionum et legum observationem , quarum direrectioni
subiecti sunt ipsi quoque Pontífices. Latissimus hic se
nobis aperiebat campus de obligatione observantiae legum Ecclesiasticarum
; sed Consideratio haec ampliorem locum exposcit.
Nunc sufficiat fontes ipsos demonstrasse, quibus praelibari potest
differentia ponderis et inaequalitatis Traditionum ; qui sunt instituentis
auctoritas, et materiae,de qua agitur, qualitas. Utraque
Zz2 enim
(*) Auctoritas Ecclesiae in refirmandis aut abrogandis statutis.

364 TERTIA PARS
enim pensanda sunt, si de re tam gravi nolumus levem aut iniquam
censura m proferre.
Est etiam in huiusmodi Traditionibus et Institutis, et obligatione
earum attendenda intentio instituentium, quae multoties
ex tenore verborum institutionis constat. Quaedam enim praecipiuntur
, quae consuluntur ; quaedam vero nonnunquam permittuntur.
Generaliter cum Instituto alicui apponitur excommunicationis
comminatio aut verbum aliquod, quod praecepti prae
se ferat significationem (semper praesuppono Instituti rectitudinem)
non est dubium quin conscientias obliget subditorum, máxime
si de materia gravi sit; in alus vero Institutis non ita.
Dispiciendus quoque, cum in hoc peccatur aut delinquitur,
ad peccati gravitatem perpendendam in eo qui Traditionibus contravenit,
animus eius qui delinquit, ut puta si ex contemptu aut
data opera , fragilitate , metu aut ignorantia ; quibus ómnibus
pensatis, facile de obligatione Traditorum et Institutorum Ecclesiae
, item de peccatorum eorum qui in ea delinquunt gravitate
iudicabit exercitatus Theologus : de quibus ad longum pertractare
non est nostrae Considerationis. Sat est fontes ipsos demonstrasse,
quibus differentia ponderis sanctarum Traditionum dignosci
possit , simul et obligatio.
Unde facile deprehendet sensatus Lector id quod dicunt adversarii
, nos scificet docere omnes Traditiones de substantia pietatis
esse , easque ad salutem animae necessarias , meram imposturam
et calumniam esse. Commonstravimus enim magnam esse
in illis latitudinem diversitatis tam ex parte instituentium aut
tradentium , quam ex parte materiae de qua sunt. Atque hoc sufficiat
circa hanc Assertionem dixisse , quod ad Assertiones sequentes
, ubi de particulari robore sanctarum Traditionum iuxta partitionem
dudum a nobis positam agetur, quasi praeludium est.
OCTA-

DE ONEROSIS TRADIT.
OCTAVA ASSERTIO.
§. XLVII.
Traditiones Ecclesiasticae particularium Ecclesiarum vel locorum,
pietatem nec promovent, nec conservant, nec ad retinendum Eccles
^
cae politiae ordinem conducunt, quamvis onerosae et nullius fru
modo contra pietatem non sint (si sine scándalo rescindí
non possunt) retinendae sunt.
TOtanter dicit Assertio , huiusmodi Traditiones retinendas,
^1 quando scandalum pusillorum subest, quia ubi scandalum
cesset posthabendae sunt. Est enim contra evangelicam libertatem
onerare conscientias fidelium praeceptiunculis iis, quae cum
nihil pietatis prae se ferant, laqueos conscientiis parant, et Iudaicam
quamdam servitutem inducunt. Dicit enim Augustinus Libro
II. ad Inquisiciones Ianuarii cap. XIX. qui Liber inter Epistolas
circumfertur (a) : Omnia talia quae ñeque sanctarum Scriptu
rarum auctoritatibus continentur , ñeque in Conciliis Episcoporu
tuta inveniuntur, ñeque consuetudine universae Ecclesiae roborata
sed diversorum locorum diversis moribus innumerabiliter variant
ut vix aut omnino nunquam invenid possint caussae, quas in eis co
tuendis homines secuti sunt; ubi facultas tribuitur, sine ulla dub
tione resecanda existimo. Quamvis enim ñeque hoc inveniri possit
modo contra fidem sint; ipsam tamen Religionem, quam paucissimi
manifestissimis celebrationum sacramentis misericordia Dei liber
voluit, servilibus oneribus premuní , ut íolerabilior sií conditio Iuda
rum , qui eíiamsi lempus libertatis non agnoverint, legalibus tame
cinis, non humanis praesumptionibus subiiciuntur. Haec Augustinu
qui paullo superius eodem in capite dixerat: Hoc nimis doleo, quia
ta) August EpUt. CXIX. cit.
inul

366 TERTIA PARS
multa quae in Divinis Libris salubérrima praecepta sunt, m
tur , et tam multis praesumpúonibus sic plena sunt omnia ,
corripiatur , qui per Octavas suas terram nudo pede tetigeri
mentem vinolentia sepelierit.
Ex hoc itaque exemplo quod Augustinus adfcrt, manifestó
constat mentem horum Sanctorum in hisce verbis ad hoc solum
extendí, ut Traditiones de rebus frivolís et índifferentibus ab
Ecclesiis reiicerentur, nihilque in praesenti loqui de iis, quae
aut per se malae sunt, aut contra eas quae Religionem aliqua ex
parte promovent. De malis enim concors est omnium Sanctorum
sententia (ñeque in hoc adversarii discrepant ab Ecclesia) quantocumque
robore vetustatis firmatas rescindí deberé, nulla ratione ad
scandalum adhibita ; quales sunt naturam ciborum , quos Deus
creavit, tamquam per se malam execrari, matrimonia damnare,
quorum Hieronymus super Malachiam capitc II. meminit. Admonet
nos huius rei Divus Cyprianus in Epístola ad Pompeium
dicens (a) : Consuetudo sine veritate vetustas erroris est, pr
relicto errore sequamur veritatem ; quas ipse Traditiones ma
pellat. Etiam Sanctissimus Athanasius in Commentariis super Epistola
ad Hebraeos, doctrinas peregrinas, a quibus corda fidelium
abduci persuadet Paullus, reiieere iubet Adverte autem diligenter,
quod vir sanctissimus Augustinus in fine iam citati capitis
addit: Ecclesiam Dei ínter multam paleam, multaque ziza
tuía multa tolerat; et tamen quae sunt contra fidem vel bon
non approbat, nec tacet, nec facií. Quis dubitat tempore quo
vir sanctimonia et doctrina clarissimus erat, legem Coelibatus,
Missam vencrandam , et alia multa, quae adversarii tamquam legi
Divinae contraria execrantur, in Ecclesiam fuisse introduc a?
Ad oculum sane demonstravimus in superioribus omnia haec, quae
im-
(a) Cypr. cit. Epist.

DE ONEROSIS TRADIT. 367
impia isti ore blasphemo esse praedicant, de Apostólico prodiisse
magisterio. Ac Doctor quidem hic sanctissimus aperto ore fateri
audet, in Ecclesia Dei nullam consuetudinem Traditionis,
contra ridem et Christianam religicnem suo tempore fuisse admissam.
Quo fit ut impia sit Auctorfs Augustanae Confessionis distinctio
, quam de sanctis Traditionibus posuit. Dixit enim quasdam
ex iis pugnare cum lege Divina, excmplum ponens de sacro Coelibatu
: quasdam vero esse ex rebus suapte natura adiaphoris,
quae infringí possunt atque omittí sine peccato. Primo distinctionis
membro universus Sanctorum Patrum chorus contradicit;
praecipue vero unus Sanctissimus Augustinus, cuius auctoritas
plus ponderis habet quam universa Lutheranorum et Zuinglianorum
conventícula. Negat enim in Ecclesia (*) quidquam esse receptum
, quod impietatem sapiat Tantum abest, ut impium sit
quod ipsa tradit. Alterum vero membrum , quo ipse deceptus,
omnia (praeter impia ista quae dicit) in Ecclesia tradita sub nota
indifterentiae concludit, satis iam in praecedentibus de manifesta
falsitate convincimus. Addit tamen vir probus ille mendacium
mendacio, ubi enim dixisset omnia haec liberas habere observationes,
et haec libertas (inquit) non fuit Patribus ignota.
Augustinus enim dicit totum hoc genus rerum liberas habere observationes.
Ubi sunt illi Patres, o bone, qui isti falsae tuae sententiae
subscribunt? Cur non eos allegasti super re tam gravi atque
difticili , in qua cum tota Ecclesia pugnatis? Putasti nos sono
dumtaxat verborum persuasum iri , magnificoque Sanctorum
Patrum nomine allcctos in tuam perniciosam sententiam tam facile
posse inducid Longe aberras. Scimus Sanctos Patres a doctrina
vestra h* í,***, distare ; quod et partim hactenus commonstra-
(*) Expenditur sensus Augustini de Ti'aiitionibus.

368 TERTIA PARS
stravimus, et in his quae restant adspirante Divino numine ostendemus.
Allegasti Patres: cum unum dumtaxat adduxeris, atque
hunc distorte et perquam corrupte, qui vester mos est, quoties
a Sanctis Patribus testimonia petitis. Dic mihi bona fide obsecro,
ubi habet Augustinus universalem illam de ómnibus Traditionibus
sententiam? Ubi dicit quod totum hoc genus rerum universisas
Traditiones includens liberas habeat observationes ? Scio te
nullum mihi locum ostendere posse , etiamsi omnes lineas Augustini
centies legas ac perlegas. At quod ille de particularibus
aut onerosis Traditionibus in doctrina sua intellexit, id tu impurissime
quasi de ómnibus in universum loqueretur, maligne et perpera
m es interpretatus. Quod vero Augustini sermo quantum ad
hunc locum attinet, particularis sit, et de huiusmodi indifferentibus
et onerosis Traditionibus ibi loquatur, cxemplo quod posuit,
et verbis ipsis quae illic habet, satis innotescit.
Conquestus enim est de iis , quae praesumptionibus quibusdam
in Ecclesia inducta essent, et quod gravius corriperetur, qui
per Octavas suas terram nudo pede tetigerit, quam qui mentem
vinolentia sepelierit. Itaque dúo hic reprehendit Sanctus vir (si
rem penitus inspicias) alterum quod inutilibus et indifferentibus
institutiunculis absque alicuius fructus spe onerentur fideles: alterum
, quod qui in has peccant, gravius corripiebantur, quam
qui divina praecepta contemnebant. Quod nemo sanae mentís non
approbat. Denique non de ómnibus, ut tu falso contendis, Augustinus
loquitur. Audi verba sequentia : Omnia itaque talia, q
ñeque sanctarum Scripturarum auctoritatibus cent'mentur
ciliis Episcoporum statuta inveniuntur, ñeque consuetudin
clesiae roborata sunt (attende quam magnum numerum Tradit
num excipiat, ac vide rursus minimam Ttaditionum partem, quam
concludit, scilicet Traditiones diversorum locorum diversis morí-

DE ONEROSIS TRADIT. 369
ribus varíatas, ita ut vix aut omnino nunquam inveniri possint
caussac , quas in eis instituendis homines secuti sunt) ubi facultas
tñbuitur sine ulla dubitatione resecanda existimo. Augustinus ergo
hoc loco contradicit tuae sententiae : nam tu dixisti, cunetas
Traditiones liberae observantiae esse ; hic vero Sanctus affirmat,
non omnes habere liberam observantiam , cum magnum Traditionum
numerum ab hac libértate eximat. Quare de mendacio infamasti
Sanctissimum Doctorem , et in una et eadem sententia
bis a veritate defecistL
Obiicies mihi fortassis alterum iocum (*) Augustini Libro I.
capite I. ad Inquisitiones Ianuarii, quo tamquam tuopte telo ac
gladio iugulaberis : mérito enim in caput tuum vibrari debet,
quod tu, qui auctor fuisti tam nefandi sacrilegii, usqueadeo maligne
et inique ad propositum tuum conatus es detorquere. Nec
adferam , qui tuus mos est improbissimus, mancam aut mutilam
sententiam , sed ab ipso auctore rideliter et puré desumptam.
Quorsum enim detruncatio , nisi ad incrustanda vestra tam impía
et aperta mendacia? Sic habet Augustini locus {a) : Illa quae
per loca terrarum regionesque variantur, sicuti est quod alii ieiu
Sabbato, alii vero non ; alii quotidie communicant corpori et, san
Dominico, alii certis diebus accipiunt; alibi nullus dies íntermit
quo non offeratur, alibi Sabbato tantum et Dominico, alibi tantum
minico , et si quid aliud huiusmodi animadverti potest; tertium ho
ñus rerum liberas habet observaciones, nec disciplina ulla est in
rnelior gravi prudentique Christiano, quam ut eo modo agat, ut a
viderit Ecclesiam ad quamcumque forte devenerit. Ex quo loco dúo
aperte colliguntur: alterum est, quod hic Sanctus non loquitur
de Traditionibus in universum, sed de iis, quae pro ratione ipsarum
Ecclesiarum variantur, quas omnino particulares esse lo-
Tom. II. Aaa cus
(*) Expcnditur alius locus Augustini. (a) August. Libr. I. cit. Cap. I.

3 7o TERTIA PARS
cus ipse manifestissime indicar, : alterum, quod non ómnibus permittit
huiusmodi libertatem observantiae, ut pro sua libídine unir
Quique liceat rescindere , sed iis dumtaxat, quibus cum illis Ecclesiis
nulla ñeque consuetudo est, ñeque commercium. Quare
relinquitur aperte convictus hic falsarius.
Iam quod ratio haberi debeat ad scandalum pusillorum in rescissione
Traditionum inutilium , quae per se malae non sunt, omnis
lesu Christi doctrina et veré christiana vita , quae in aedificatione
proximorum tota versatur , hoc postulat. Graviter enim
comminatur Christus iis, qui scandala pusillorum contemnunt,
dicens (a) : Si quis scandalizaverk unum de pusillis istis min
in me credunt, expedk ei, ut suspendatur mola asinaria in
et demergatur in profundum maris. Sunt autem pusillorum sc
la potissimum, quando ex infirmitate conscientiae ipsorum, in his
adhuc , qu ae per se mala non sunt, sed mali speciem quamdam
prae se ferunt , aedificantur ad gehennam. Est de hac re Beatissimi
Paulli doctrina percelebris, et huic nostro proposito satis accommoda
: quem utinam audire vellent novi isti Evangelistae,
ut sunt toti Paullini, super his quae magno cum scandalo totius
Ecclesiae reiecerunt (b) : Si propter cibum (inquit) contri
tur frater tuus, iam non secundum charitatem ambulas: no
illum perderé pro quo Ch/istus mortuusest: noli propter esca
opus Dei: omnia sunt munda muñáis, sed malum est homini
dkulu m manducat. Bonum est non manducare carnem , et n
num, ñeque in quo frater tuus offendkur, aut scandalizatur, a
tur. Clare hic dicit Apostolus abstinendum esse aliquando ab indifferentibus,
et ne onerosis institutionibus repugnemus cum proximorum
nostrorum scandalo ; loquitur enim illic de instituto abstinentiae
ab immolatis. Sed quia multi gloriabantur scire se illa
(a) Matth. XVIII. 6. ib) Román. XIV. a v. ij.

DE ONEROSIS TRADIT. 371
la nihil ad pietatem conferre, sed onerosa plañe esse et libertad
Christianae adversa , subiungit Sanctus Apostolus: Tu fidem ha­
les \ penes temetipsum hábe coram Deo; beatas qui semet iudica
eo quodprobat; ac si clarius dicerct: Non sufficit tibi ad hoc ut
peccatum caveas , quod cognitionem et conscientiam habeas de
illorum institutorum qualitate, tamquam quae conscientiam tuam
non obligent, nisi coram Deo testimonium habeas, te ea quae aedificationis
sunt proximorum, sectari. Non enim beatus est et a reatu
líber , qui semetipsum et vitam suam , per hoc quod ipse probat
, solum moderatur; quin potius plañe miser est, superbus,
et assecla Diaboli: ille vero beatus est, et ad Christi scholam pertinet,
qui ad charitatis normam, et proximorum aedificationem,
actiones suas tamquam ad perpendiculum dirigit. Hoc est enim
ex fide chántate forma ta operari, et ad hoc propositum paullo
supcrius dixit Apostolus, quod scientia inrlat , si sola sit: charitas
vero aedificat, id est, aedificationem proximorum intendit,
et infirmorum scandala vitat.
Huc etiam pertinet illud I. Corinthiorum X. cum in hunc eumdem
locum incidit Sanctus Apostolus (a) : Omnia (inquit) mihi licent,
sed non omnia cxpediunt. Omnia mihi licent, quantum ad haec
attinet, si libertatem evangelicam spectes: sed non omnia expediunt,
si ad aedificationem proximorum rationem habeas. Et ad-
dit: Nemo quod suum est quaerat; sed quod alterius. Hoc est, nemo
hoc solo sit contentus , quod cognitionem habeat apud se
huiusmodi ritus conscientiam non ligare; sed si christiane sapit,
infirmorum quoque conscientiae, qui istorum transgressionem
illicitam putant, consulat. Quomodo autem conscientia infirmorum
laedatur, paucis verbis subindicat in eo quod sequitur:
Si quis dixerit : hoc est immolatum idolis; nolite manducare prop
(a) I. Corinth. X. fta.
Aaa 2. il-

3 72 TERTIA PARS
illum qui indicavit, et propter conscientiam fratás , scilicet ne
tur facto tuo , et ad agendum contra id quod putat esse illicitum
inducatur. Post vero induens Apostolus personam hominis
licentiosi, qui solo conscientiae suae dictamine contentus nihil
de proximorum scandalis curat, adiecit: Si ego cum gratia par
cipo , quid blasphcmor pro eo quod gradas agol Respondet Ap
lus : Sive ergo manducatis, sive bibiás, omnia in gloriam D
exponensque quid per haec verba velit, subnectit: Sine offensio
estote Iudaeis et Gentibus et Ecclesiae, sicut et ego per omni
placeo, non quaerens quod mihi udle est, sed quod multis, ut
Quibus verbis aperte declarat Apostolus, neminem posse ad gloriam
Dei aliquid operari, qui in huiusmodi rebus ad suam tantum
opinionem respexerit, nihil de scandalo vel salute proximorum
sollicitus.
In octavo tamen capite huius Epistolae, aperte licentiosos istos
monet, et quam male agant in usu huiusmodi libertatis specialius
declarat (a) : Videlicet ne forte haec licencia vestra offe
fíat infirmis. Si enim quis viderit eum , qui habet scienáa
haec scilicet in se nullius momenti sint) in idolio recumbentem, n
ne conscientia eius (scilicet infirmi qui videt) cum sit ínfima
ficabitur ad manducandum idoloúúta ? et peribit infirmus i
tia frater , propter quem Christus mortuus esi} Quare? non n
facti tui libértate ,. invitabitur ad agendum contra id quod eius
conscientia illi suadet non esse faciendum. Et concludens Paullus,
dicit : Sic autem peccantes in fraires, et percutientes conscien
infirmam , in Christum peccatis. Quapropter si esca scauda
' meum,non manducabo carnes in aeternum, ne fratrcm meum
Haec sacratissimus Apostolus disserebat de iudaicis ritibus, qui
iam per Christi mortem aboliti erant. Quid hac nostra tcmpcstate
P U
%

DE ONEROSIS TRADIT. 373
putas díceret, si novorum istorum Evangelistarum carnalem licentiam
cerneret, qui nihil curantes de totius Ecclesiae scandalo et
proximorum ruina , non indifferentes dumtaxat et particulares ritus
(quos ñeque parvum piaculum est , privata auctoritate publice
parvipendere atque rescindere) sed in Apostólica instituía,
Christi consilia , et vetustissimas easdemque universales Traditiones
, contra charitatem et propriam conscientiam agentes, petulanti
libídine irruperunt ? Vix mihi persuaderc possum , modo
isti fidem saltem mortuam teneant, ex conscientia agere quae agunt,
nisi quod indurati homines animum ad malnm despondentcs
proterviam iam fecerunt. Nam quod maius iudicium dari potest
mentís diabolicae et prorsus a Christi corpore alienae, quam
de Chrisfciana pace et charitatis vinculo non curare, imo eam
falso pietatis praetextu impugnare, et de Christo contra Christum
armari?
Non permittit Augustinus libro I. ad Inquísitiones Ianuarii
consuetudincm quae in melius commutari potest, convelli, quando
ipsa novitas et mutatio perturbationem in Ecclesia potest inducere.
Quanto minus ea permitti debent ut irritentur , quae
praeter hoc quod perniciem et incommodum in Ecclesia non inducunt
(imo multa ex eis pietatem augent et religionem comer -
vant) tanto robore, tanta auctoritate, tanta antiquitate, in universali
et sancta Ecclesia invaluerunt? Recte de huiusmodi grassatoribus
et perturbatoribus sancta quaedam Synodus Toletana
dicit , libertatis et licentiae carnalis fructus graphicae describens
(a) : Maiorum , inquit, institutionibus ausu temerario contrai
et Sanctorum Patrum decreta conveliere, et Superiorum suorum
nata libídine contra Sanctissiml Apostoli doctrinam sanctionib
ñid , quid aliud est , quam viihulum socletatls Christi abrumpe
(a) Synoi. Tolct. XII.
et

374 TERTIA PARS
et usurpatae praesumptionis ¡Leuda statum Ecclesiae dis
qui vinculum Christianae societatis tollit , vinculo quod abrumpit,
non tenebitur: extra Ecclesiam ergo est et ad castra
Satanae pertinet, qui sanctarum Traditionum materiam propria
auctoritate cum Ecclesiae scandalo dissolvit. Qui enim maioribus
non obediunt, et charitatis vincula ncgligunt posthabita proximorum
aedifícatione, et suum proprium fallacissimum caput sequuntur,
qui fieri potest ut Ecclesiae membra sint? Pugnant ista,
et mutuo se perimunt: nam sola inobedientia et contemptus Sanctorum
Patrum eos facit filios gehennae et membra Diaboli. Non
possunt habere Deum Patrem, ut Cyprianus (a) et Augustinus (b)
docent, qui Ecclesiam non agnoscunt, et reverentur ut Matrem.
At Ecclesiam non agnoscere ut Matrem, qui Sanctis et antiquií
eisdemque Apostolicis Patribus tam aperte repugnant, et sancta
instituía contemnunt , tam est recte sentientibus manifestum,
quam ovem ad illius pastoris ovile non pertinere, cuius vocem
non audit, sed eius regimini renitens, per devia et invia luporum
morsibus expósita vagatur. Ñeque enim alia ratione idem Pater
Cyprianus Novatum Schismaticum Ecclesiae Catholicae membrum
esse negat, nisi quia cum Ecclesiae Patribus non colligebat,
sed coitiones et conventícula per se faciens, primae Sedis
Episcopo Sancto Cornelio iniuste repugnabat.
Aiunt autem: tolerabiles essent huiusmodi Traditiones, si cum
conscientiae onere fidelibus non commendarentur , et Christiana
iustitia in illis non constitueretur. Audio excusationem; sed non
recipio imposturam. Novit Sancta Ecclesia , nec opus est ut a
sciolis istis ñeque hac in re, ñeque in alus erudiatur , cultum Dei
praecipuum ab actionibus Fidei, Spci et Charitatis substantialiter
dependeré , ñeque in ómnibus, quae per Traditionem ipsa
com-
(d) Cypr. Epist. VIII. ai Corncliura. (b) Aug. Lib. IV. de Symbolo.

DE ONEROSIS TRADIT. 3 7 5
commendat, christianam iustitiam collocari; quamquam obedientes
, et ex animo illis obtemperantes non fraudentur sua aeterna
mercede. Novít ad haec quod nos demonstravimus, qui
intra parietes ipsius per Dei gratiam eruditi sumus, non omnes
Traditiones aequale pondus et vim habere, tum ex diversitate
auctoritatis, tum ex gravitate materiae de quibus sunt; quamvis
omnes obligent ad hoc ut non contemnantur interim dum
publica auctoritate quassatae non sunt : ceterum omnes ad iustitiam
christianam neccssarias esse, earumque omissiones (contemptu
et scandalo seclusís) graviter fidelium conscientiam onerare;
id quod asserunt ab Ecclesia doceri, maniíestum est mendacium,
nec ullus profecto doctus et pius in Ecclesia est, qui hoc sentiat;
tantum abest ut doceat. Quod si qui superstitiosi et minus
docti secus docuerint, et simplicium conscientiam suo errore
infirmam reddiderunt, nullam omnino difterentiam inter Ecclesiasticas
Traditiones agnoscentes, ipsi viderint, incusentur , redarguantur
, superstitiosi et vani vocentur , nec ob id Ecclesia
Dei apud vulgus ignominiose traducatur, pax publica non
interturbetur , nec Apostólica et Ecclesiastica auctoritas laedatur,
nec Ecclesiatica politia (in qua excolenda Sanctissimi Patres
nostri plurimum insudarunt) confundatur, et a suis fundamentis
convellatur. Longe enim facilius erat (quamvis utrumque
iure fieri ab iis potuisset, id quod negamus, utpote privatos
homines posse faceré) simplices deceptos admonere, et ad
viam veritatis verbo seu scripto reducere, Doctoresque superstítiose
docentes redarguere , quam universum statum Ecclesiae
cum tanto scandalo ¡mmutare. Quod sine dubio isti novi Apostoli
fecissent, si a spiritu Dei, et non Satanae ad novitates suas
disseminandas agitati fuissent. Non enim est Deus dissensionis >
sed pacis, qui per Apostolum suum Christianos decet solícitos esse

376 TERTIA PARS
se deberé ad servandam unitatem spiritus in vinculo pacis. Has
Traditiones commendabat Augustinus, quando Libro I. capite secundo
ad Inquisitiones Ianuarii dicebat: quod ñeque contra fidem
, ñeque contra bonos mores iniungitur, indifferenter est habenduro,
et pro eorum, inter quos vivitur , societate servandum.
NONA ASSERTIO.
§. XLVIIL
Tradiciones particulares consuetudine Jidelium óbfirma
Dei et pietatem pertinentes y necessario in illa Eccles
ubi vigcnt, retinendae sunt.
HUius Asseftionis ventas satis patet tum ex his quae diximus,
tum ex his quae de mente Sanctorum dicemus. Qui enim
Traditiones contemnit vel non observat, scandalum generat
tanto magis perniciosum illo quod in transgressione indifíerentium
Traditorum perpetratur, quanto materia pietatis et laude digna
cxcedit materiam indifTerentem et inutilem. Itaque non solum ex
parte pacis et neccssitudinis inter quos vivitur conservandae necesse
est non contemnere , sed etiam ex parte dignitatis eorum
quae rraduntur, omitti non debent. Adde quod non parva est obligationis
accessio ex parte auctoritatis Maiorum instituentium,
quibus non obedire peccatum est; quia Dei ordinationi, ut Pau
lus dicit (a), resisi'ttur. De quibus sic docent Sancti Ecclesiae P
ires. Divus Ambrosius libro de Poenitentia (b) : Totum (inquit)
decet qiúdquid religioni defertur, ut nullum obsequium , q
tum ct observantiam Christi pertinet, erubescamus. Parum ta
esset, nisi de earum obligatione et necessitate alios Sanctos Patres
loquen tes audiamus.
D¡-
(a) Román. XIII. (b) Ambr. libr. de Poenit.

DE VI PARTICULAR. TRADIT. 377
D. Augustinus libro II. ad Inquisitiones Ianuarii supra citato
capite hoc modo docet (a): De his quae varié per diversa loca obser-
vantur, tibi aliqua scribere non estnecessarium : una in his salubérri
gula retinencia est, ut quae non sunt contra fidem nec contra bonos m
et habent aliquid ad exhortationem vitae meliorb , ubicumque instituí
demus, vel instituta cognoscinms, non solum non improbemus, sed et
dando et imitando sectemur, si aliquorum infirmítas non ita impedit,
amplius detrimentum sit. Si enim eo modo impediat, ut maiora studiorum
lucra speranda sint, quam calumniatorum detrimenta meluenda,
sine dubitationc faciendum est, máxime, illud quod etiam
de Scripturis defendi potest, sicut de Hymnis et Psalmis canendis,
cum et ipsius Domini ct Apostolorum habeamus documenta et
exempla et praecepta de hac re tam ütilia¿ Sed ne de more suo cavilletur
Haereticus, dicens regulam servandae Traditionis ex Scriptura
deberé desumi, advertat dúo: Primum quod non excludit,
imo accipiendas esse dicit Traditiones, quae ex Scriptura non trahuntur,
sed ex Scriptura deductis ampliorem tribuit honorem : Alterum
, quod multum inter se differunt, ab exemplo Scripturae
aliquid stabiliri, et ex ipsa Scriptura argumento necessario aliquid
deduci: nam a Scripturae exemplo trahi potest laudabile
esse totam noctem in oratione persistere, quod Christum Du~
cem nostrum egisse apud Lucam legimus, et tamen ex Scriptura
non trahitur illud deberé fieri. Primum affirmat Augustinus de
Traditionibus, et non secundum. Itaque nihil habent ex Augustino
quo possint nos urgere adversarii. Sanctus quoque Hieronymus
Epístola ad Lucinium tractans de Ieiunio Dominicae dieí,
quod celebrabant Manichaei contra Decreta Maíorum et Ecclesiae
consuetudinem , ait : Unaquaeque Provincia suo sensu abundar
, etprae.epta Maíorum leges Apostólicas arbitratur. Quod sí le-
Tom. II. Bbb ges
_
(a) August. Libr. II. Cap. XVIII.

378 TERTIA PARS
ges Apostolicae existiman debent, necesse est et eis obedientiae
obsequium exhiben.
Addit tamen Divus Augustinus ad haec verba Hieronymi in
Epístola ad Cassulanum clarius super hoc nostro axiomate indicium
de Ieiunio eiusdem diei loquens (a) : Quisquís (inquit) ho
di¿ ieiunasset , non parvo scandalo esset Ecclesiae. Nec im
his enim rebus, de quibus nihil certi statuit Scriptura Divin
puli Dei, vel instituía maiorum pro lege tenenda sunt, de qu
sputare voluerimus, et ex aliorum consuetudine alios impro
tur ínterminabilis luctaiio, quae cum nulla certa documen
insinuzi, utique cavendum esí,ne tempesíaíe coníentionis ser
ritatis obnulilet. Aperte hoc loco Sanctus iste Pater consuetud
nes Maiorum pro legibus habendas esse affirmat ómnibus qui in
illa Provincia degunt, ubi tales consuetudines vigent,ac subinde
adstrictos esse bonarum consuetudinum observantiae tum ratione
obedientiae Maiorum , tum ratione scandali vitandi, et pacis
Christianae conservandae, licet alus, qui extra illam Provinciam
sunt, liberae sunt observationis. Quod paullo extensius docet
idem Augustinus lib. I. capite I. ad Inquisitíones Ianuarii.
Quam sententiam quamvis paullo ante in séptima Assertione
commemoravimus, cum tamen ad praesens propositum tam aperte
et necessario faceré videretur , visum est eamdem hoc leco
repetere {b) : Illa (inquit) quae per loca terrarum regionesque
tur , sicuti est quod alii ieiunant Sabbato, alii vero non; ali
communicani corpori et sanguini Dominico, alii certis diebu
alibi nullus dies iníermilíitur quo non cfferatur, alibi Sabb
Dominico, eí si quid aliud huiusmodi animadveríi potest; totu
rerum liberas habet observaciones : nec disciplina ulla est
gravi prudeníique Christiano,quam ut eo modo agat,uí agere
*~ («) August. Epist. LXXXVI. ~ (¿) August. Epist. CXVIII.
siam,

DE VI PARTICULAR. TRADIT. 379
siam,ad qaamcumque forte devenait. Nec te moveat, o Christiane Lector
, quod Augustinus dicit hoc loco ab adversariis corrupto, deprávate,
ac torto, totum hoc genus rerum liberas habere observationes,
ut ex hoc putes ad cmnes Traditiones in universum sermoncm
posse deflecti. Commonstratum enim est tibi luce clarius
Sanctum Augustinum de Traditionibus loqui, quae per loca tcrrarum
regionesque variantur, id est, quae in particularibus Ecclesiis
observantur : de universalibus autem Traditionibus, eisdemque
Apostolicis, vel quae per Generalia Episcoporum Concilia
introductae sunt , nullum hic dat iudicium , ut ex verbis
eius patet : sed ñeque has particulares ómnibus liberae observantiae
simpliciter dicit esse, sed illis dumtaxat, qui extra Provinciam
illam ubi laudabiles illas Traditiones tenent, vivunt.
In eodem enim Libro capite II. Sanctus hic Pater super hac
re Ambrosianam regulam mérito magnifacit, Assertioni nostrae Catholicae
valde consentientem (a): Mater mea , inquit, Mediolanum
me con secuta , invenit Ecclesiam Sabbato non ieiunantem: coeperat
turbad et fluctuare quid ageret. Tune ego taña non curabam, sed pro­
pter ipsam consului de hac re beatissimae memoriae virum Ambrosiu
Responda se nihil docere me posse, nisi quod ipse faceret, quia si me­
lius nosset, id potius observaret. Cumque ego putassem, nulla reddi
ta ratione, auctoritate sola sua nos voluisse admonere, ne Sabbato i
iunaremus ; subsecutus est, et ait mihi: Cum Romam venio ieiuno Sa
bato , cum hic sum, non ieiuno : sic etiam tu ad quam forte Ecclesiam
venáis, eius moran serva, si cuiquam non vis esse scandalo, nec que
quam tibi. Et subiungit Augustinus : Ego de hac Ambrosii senten-
tia etiam atque etiam cogitans, ita semper habui, tamquam eam coe
lesti oráculo susceperim. Sensi enim saepe doláis et gemens multas
jirmonun perturbañones fieri, per quorumdam fratrum contentiosam o
ta) Argust. eod. Lib. Cap. II.
Bbbx na

380 TERTIA PARS
nationem , et super stitiosam timiditatem. Hic obiter adverte, L
regulam coelesti oráculo mérito comparatam, qua consulitur non
solum timidis et scrupulosis eorum conscientiis, qui trepidare solent,
ubi non est caussa timendi; sed etiam dissolutis Hacreticis
obviatur, ne putent libere posse convelli, quae altis radicibus in
Ecclesia tantum invaluerunt; cum uniuscuiusque Provinciae mores
laudabiles in tantum commcndentur. Et ex Nicaena Synodo
memini me legisse Decretum satis pium , quo decernitür, ut
quaelibct Ecclesia suos mores veteres rctineat; nec inter se de
ritibus rixcntur.
Quod autem de Traditionibus particularibus hic dicimus, de
Traditionibus Synodorum Generalium tanto maiori ratione intelligendum
est, quanto maior est in totius orbis Patribus auctoritas,
quam in unius Provinciae vel Ecclesiae Praesidibus, ut iam
tetigimus.
ASSERTIO DÉCIMA.
§. XLIX.
Traditiones Apostolicae áb universali Ecclesia cognitae atqu
receptae, et usu iam Ecclesiae confirmatae non minus a
debent, quam ipsa Scriptura.
Apostólicas Traditiones eas voco , quas antiquissimi Scriptores
Catholici ab Apostolicis derivatas esse agnoscunt, vel
quae tanta antiquitate pollent, ut tere in ipsa nascenti Ecclesia
servarentur , etiam si nulla extet in Scriptura memoria, quae ab
Apostolis derivatas esse aírirmet. Augustinus enim de Baptismo
contra Donatistas (a) omnia fe re quae per universam Ecclesiam custodiuntur,
quorum constitutio in Conciliis Episcoporum non pa-
. tet,
» i
(

DE VI UNIVERSAL. TRADIT. 381
tct, recte ab Apostolis commendata , et tradita esse credit : nec
ab eo quisquam Sanctorum dissentit, imo Divus Leo hanc sententiam
in verbis confirmavit in quodam Sermone quatuor Temporil
m.
Huius Assertionis ratio minime obscura est; nam quae ab eisdem
Auctoribus (si auctoritatem instituentium spectes) aequaliter
observari debent: ab Apostolis vero utrumque emanasse, Traditionem
scilicet et Scripturam , abunde in supericribus probavimus.
Et Augustinus Epístola centesima octava id docet (a):
Non omnia quae facta sunt ab Apostolis, etiam scripta inveniuntur; verumtamen
facta esse ex certis documentis probantur. Ergo cum non
minoris auctoritatis fuissent Apostoli cum Scripturas scriberent,
quam cum Traditiones oretenus suis posteris committerent, quippe
qui eodcm spiritu ducti et fideles docebant et Ecclesiam instituebant.
Sequitur, has cum illis veluti Magisterium Divinum
deberé recipi. Quod intelligo (ut facessat omnis calumnia) similia
similibus comparando, credibilia credibilibus, necessaria necessariis,
contingentia contingentibus: ad hunc enim intellectum moderandus
est sensus Assertionis nostrae , et quidquid ex Sanctorum
promptuariis in médium proferemus. Superest iam ut Scriptura
et Sanctorum auctoritate, et Synodorum Gencralium consensu
Assertionem nostram comprobemus.
Apostolus Paullus non semel docet et inculcat Traditiones
has esse servandas. Tritus satis est et communis locus, et a nobis
saepe allegatus ex secunda ad Thessalonicenses (f): Itaquefratres sta-
te , et tenete Traditiones , quas didicistis sive per Epistolam sive
per Sermonan. Quo in loco aequaliter commendat Apostolus,
et sub codem imperio tam quae per Epistolam illis tradiderat,
quam quae oretenus ab eo acceperant. Tenete , obligationis verbum
" (*) August. Epist. CVÍIL (¿) II. Thcssal. II. 14.

382 TERTIA PARS
bum est, quia imperativum. Prima etiam Thessalonicensium (a):
Rogamus (inquit) vos, et obsecramus in Domino Iesu, ut que
dum accepisds a nobis, quomodo oporteat vos ambulare et pl
sic ambuletis ut abundetis magis: satis enim quae praecep
vobis per Dominum Iesum. Ecce antequam ad eos aliquid scrib
Apostolus, tradidisse se illis aliqua memorat , quae praecepta
appellat: quod si praecepta sunt, necessitatem observationis inducunt.
ídem fere dicit ad Corinthios (b) laudans eos ab obedientia
traditorum praeceptorum , non scriptura sed verbotenus
acceptorum. Et idem facit in prima Epístola ad eos missa : Lau­
do vos (inquit) fratres , quod per omnia mei memores estis ;
tradidi vobis, praecepta mea tenetls. Ubi iterum vides praecep
rinthiis inculcara , quae Scriptura Canónica minime constabant.
Huc pertinet etiam depositum illud sacrosanctum , quod penes
Timotheum idem Apostolus reposuisse asserit, quod non nisi
sanctarum Traditionum recóndita quaedam doctrina erat; quod
ipsum et Tertullianus vult. Paulli verba sunt (c): 0 Tlmothee, dep
situm custodl, devltans prophanas vocum novltates et oppos
minis scientlae, quam quídam prominentes , circa fidem exc
quo deposito clarius idem Paullus meminit secundo capite secundae
Epistolae ad eumdem (d): Tu ergofili mi, confortare in gratia ,
est in Chisto Iesu, et quae audisti a me per inultos testes, haec
fidellbus hominibus; qui idonei erunt et años docere. Hic ape
aliam reconditiorem doctrinam simplicioribus et imperfectioribus
minime communem coram testibus Timotheo diligenter a Paullo
commendatam , quam etiam vult impartid Sanctus Apostolus
his, qui sufficientes sunt alios docere. Hi sunt loci in Paullo
praecipuí, qui sine ullo involucro aut verborum multiplicitate
(n) I. Thessal. IV. i.
(¿Ó I. Corinth. XI.
(c) I. Timoth. VI. t o.
vc-
(¿) l[. Epist. ad Tim. Cap. II. i.

DE VI UNIVERSAL. TRADIT. 383
veritatem nostrae Asscrtionis ostcndunt : ñeque mireris obsecro
eadem toties occini , cum saepenumero unus atque idem Scripturac
locus ad varia ac diversa probanda induci possit. Succurrit
et alius in Paullo locus neutiquam certe aspernandus secunda
Thessalonicensium (d) , quem pro servando Ecclesiae ordine
allegat Cyprianus in riñe Epistolae tertiae ad Cornelium adversus
Novatianos, qui sic habet: Praecipimus vobis in nomine Do-
r
mini nostri lesu Christi, ut recedatis ab ómnibus fratribus ambulanti
bus inordinate, et non secundum Traditionem quam acceperunt a no
Ecce Paullus excommunicat eos, qui non secundum Apostolicam
Traditionem vivebant: quod minime faceret, si necessariae
observationis Christiano non esset. Divus Cyprianus locum hunc
applicat adversus hos, qui Ecclesiasticam disciplinam perturbabant,
quae tamen disciplina (quam Cyprianus et Sancti alii tenebant)
in Scriptura expressa non erat.
ítem Actuum XV. et XVI. de Paullo et Syla, et Timotheo
dicitur (b), quod perambulantes Syriam et Ciliciam tradebant eis
custodire dogmata , quae erant decreta ab Apostolis: quorum
etsi Lucas obiter postea meminit, nihil tamen eis accessit quantum
ad observantiae necessitatem , ob id quod Scripturae postea
mandata sunt, respectu illorum dico , quibus tune mandabantur.
Adde quod sine Scripturae veteris auctoritate illa statuerunt
Apostoli, quae sub nomine necessitatis promulgarunt.
Dicunt enim : Visum est Spiritui Sancto , et nobis, nihil ultra imponere
vobis oneris , quam haec necessaria. Vides hic necessitatem
praccepti in his ; quae per Canónicas Scripturas minime constabant.
Hucusque sacra eloquia et recta ratio nostrae Assertioní
apertissimum testimonium exhibuerunt: superest nunc ut Sanctorum
Patrum ehorus eidem etiam subscribat.
Di-
(a) II. Thessal. III. 6. (¿) Act. XV. et XVI.

384 TERTIA PARS
Divus Dionysius Paulli Apostoli Díscipüluf, Athenarumquc
(ut Ensebio placet) Episcopus , ubicumque de Apostolicis Traditionibus
loquitur (loquitur autem passim et saepissime ac praecipue
in Libro de Ecclesiastica Hierarchia) sanctas atque divinas,
aliisque honoriíicentissimis titulis eas compellat. Est ínter alia pieraque
in primo capite eiusdem Libri insigne de sanctis Traditionibus
testimonium, ubi Timotheum suum de Ecclesiastica doctrina
perfecte vult institucre : Sacerdoíii (inquit) nostñ func
nem , sanctissime fili Tlmothee, augustioris esse ac divinae
tus indultae scientiae, actionisque ac perfectionis, his qui
doctrinae institutionem ex sacerdotalibus mysteriis, Tradi
perunt, de Sanctarum Scripturarum maiestate necessario
instituí. Vides utrumque genus doctrinae misceri a sacrosancto ho
viro, ut Praesulem istum crudiat, Scripturas seiliect et Traditiones
, quasi unum sine altero perfecte constare non possit. Pergit
autem Dionysius doctrinam Traditionum usque ad Coelum efíerens:
sed observa diligentius ne sancta sanctorum efferas,
nis luminibus violanda permitías, verum revereberis magis
Dei mysteria spiritualibus invisibilibusque notionibus hon
intemerata servabis , nequáquam ea passim rudibus trad
cíis solis sanctarum rerwn intelligentiam sacratius pande
Theologiam nobis suis studiosis culíoribus íradidk ipse qu
vina profecío atque omni substaníia superior mens eí hi
mnisque expiaúonis ac divinae acíionis iniíhun atque sub
verbis tria licet tibi perspicere. Primum , quod praeter Scriptura*
alia sit in Ecclesia doctrina recóndita , quae non ómnibus
fuit communis, id quod a Divo Paullo nuper disecbatur : Secundum
quod istud doctrinae genus magna debeat veneratione
coli , et intemerate servan. Tertium quod a Iesu Christo
Do-

DE VI UNIVERSAL. TRADIT. 385
Domino nostro haec doctrina Traditionis effluxerit. Tantum
abest , ut commentis hominum possit recte comparan.
Ignatius Ioannis Apostoli auditor, et a Petro in Sede Antiochena
Tertius, Epístola ad Heronem loquens de quibusdam
Ecclesiasticís Ritibus, utpote de carnium et vini abstinentia , districtissime
commendat huiusmodi observanda, quae per Traditioncm
in Ecclesia recepta sant. Ornáis , inquit., qui dixerit prae­
ter illa quae tradata sunt , tamen si fide dignus sit, tamen si ie-
lu.net, tamen si Virginitatem server, tamen si propketet, lupus tibí
appareat in grege ovium corruptionem operans. Quid si Sanctus
hic Martyr revivisceret , ac videret seculi huius corruptissimos
mores, Religionis perversores, nefarios Apostolicarum
Traditionum violatores , quid illum dicturum fore autumas,
quandoquidem in eos qui vel praeter ea , quae tradita essent,
dixissent quippiam, usque adeo acriter invehitur, ut Lupos vocet
ovium devoratores ?
Refert etiam de hoc viro Apostólico et Martyre Venerabilis
Eusebius Libro III. Ecclesiasticae Historiae (a) , quod cum hic
Sanctus Romam iussu Traiani per Asiam in custodia captivus pro
Christi nomine duceretur, singulas civitates et Ecclesiae populos
Evangelicis cohortationibus edoecbat in fide persistere, et observare
se ab Haereticorum contagiis, qui tune primum copiosius
coeperunt pullulare ; et ut diligentius ac tenacius Apostolorum
Traditionibus inhaererent Et ne hoc intelligas de Canonicis Scripturis
esse dictum, vide quid sequitur : Quas Traditiones (inquit)
cautelae gratia, ne quid ad posteros remaneret incerti, etiam scripto
se asserebat Martyr Sanctissimus reliquisse : quem codicem ter in
suo Opere octoginta Haeresum Epiphanius allega t, cum Libri
Traditionum meminit. Quis contradicat quaeso tam oculato te-
Tssm, II. Ccc sti
(a) Euseb. Hist. Eccl. Lib. III.

386 TERTIA PARS
$ti atque Sanctissimo Christi Martyri Apostolorum Discípulo,
tam ciar um de Sacris Traditionibus, et earum observantia necessaria
tes timonium reddcnti , nisi capitosus quispiam Hacreticus
? Attende , novator, ne sicco pede transeas hoc testimonium,
quod ad tenendam fidem et Haereticis repugnandum necessarium
ducit hic Martyr Dei Sanetissimus, non leviter sed tenacius, et
diligentius Apostolicis Traditionibus inhaerens. Nevé putes unicam
esse aut duas res, quas nomine Traditionum commendat,
scriptas easdem ad memoriam reliquisse latetur. Dignum profecto
praeconium , quod de ipsa Scriptura dici possit: et alibi
in Epistola ad Magnesianos : Studete ( inquit) confirman in d
gmatibus Domini, et Apostolorum, ut ex ómnibus quae facit
gamita in viam rectam.
D. Clemens I. Epistola sua , ubi ordinationis suae mentioncm
facit, Petrum Magistrum suum haec verba de Ecclesiasticis
Traditionibus loquentem ad se, introducit, ob id quod muñus
Episcopale Clemens recusabat (d) : Libenter , inquit, susci
Episcopatus officium , eo vel máxime, quia Ecclesiasticas
nes a me probabiliter didicisti , ut salus eorum qui per nos
runt ad Dominum, nequáquam vacillet. Iam necessarias ducit
ditiones Apostólicas Christianis esse hic A postolorum summus,
ut sine his spiritualem salute m vacillare non dubitaverit ; quorum
Traditorum •cbservantiam sic in eadem Epistola commendat
hic Magnus Apostolus, ut contemptores earum ad acternum
ignem adigere non dubitet. Haec (inquit) praecepta nem
credat absque suo periculo negligere vel dissimulare , quia
ignis aeterni tormenta sustinebit, qui Ecclesiastica Decreta
Quo clarius nihil diei potuit ad robur Sanctarum Traditionum
ostendendum.
(a) Clemens Epist. I.

DE VI UNIVERSAL. TRADIT. 387
Quid vero Irenaeus et Tertullianus super hac re senserint,
abunde super Quinta Assertione monstravimus, quod caussa prolixitatis
vitandae studio sic praetermisimus : sat est per celebres
hosce et antiquissimos illius temporis Haereticos non alio quam
Sanctarum Tra ditionum mucrone ab ipsis esse iugulatos : non
enim ad eas tamquam ad legitima arma coníugissent, nisi magnamvim
et auctoritatem in iisdem agnoscerent, ac subinde obedientiae
necessitatem Traditiones prae se íerrent ; per has enim
dixit Irenaeus in Ecclesia esse lumen divinum et vitae introitum,
magnaque diligentia apprehendi deberé a fidelibus veritatis Traditionem.
Habet tamen Tertullianus Libro de Corona Militis de Traditionibus
Apostolicis et earum necessitate minime omittendam
testificationem : Aqíiam , inquit (¿2), Bapdsmads adituri, aliquan-
to pñus sub Andstids manibus contestamur nos renunciare Diaboio ,
pompis , et Angelis suis : dehinc ter mergitamur, amplias aliquid r
sponderles , quam Dominus in Evangelio determinavit: Eucharistia
Sacramentum, et in tempore victus, et ómnibus mandatum a Domi­
no etiam antelucanis coetibus , nec de aliorum manu , quam prae
dentium sumimus. Oblationes pro defunctis, pro natalitiis Martyru
annua die facimus, die Dominico Ieiunium nefas ducimus, vel geni-
culis adorare : eadem immunitate a die Paschae usque in Penteco
gaudemus. Calicis aut pañis etiam nostri aliquid decuti in terram a
xiepadmur: ad omnem progressum atque promotum , ad omnem adi
tum et exitum , ad vestitum et calciatum, ad lavacra , ad mensas at­
que cubilia , ad lamina , ad sedilia , quaecumque nos conversado exe
cet, frontem crucis signáculo terimus. Harum et aliarum eiusmodi
sciplinarían , si Lgem expostules Scripturarum, nullam invenies: Ti a
do ubi praetendetur autrix , consuetudo confirmatrix, et fides observad
(a) Tcrtullian. de Coron. Milit.
Ccc x En

388 TERTIA PARS
En tibi Auctorem antiquissimum, qui teste Hieronymo Epístola
ad Theodorum , Papiae Ioannis Apostoli Discipuli auditor
fuit, de universalibus Traditionibus ab Ecclesia fere semper retentis
magna cum íiducia disserentem antequam Generaba Concilia
libere in Ecclesia fierent, quae non nisi ab Apostolicis moribus
derivari potuerunt , suntque bona fide conservatae , et consuetudine
fidelium, quae necessitatem obligationis inducit, confirmatae:
propter quod idem auctor adversus Psychicos affirmare
audet, quod eorum quae ex Traditione in Ecclesia observantur
, tanto magis dignam rationem debemus habere, quanto carent
Scripturae auctoritate.
Adamantius Orígenes, qui Tertulliano fere coaetaneus fuit,
Homilía super Libro Numerorum de eadem re adhuc magis ad
propositum docet (a) : In Eccles'iasticis observationibus sun
nulla , quae ómnibus quidem faceré necesse est ; nec tamen
rum ómnibus patet : nam quod gema flectimus orantes , et qu
ómnibus coeli plagis ad solam orientis partem conversi or
dimus, non facile puto ratione compertum; sed et Eucharis
ve percipiendae , sive eo ritu quo geritur, explicandae, vel
quae geruntur in Baptismo verborum, gcstorum ordinum at
gationum , ac responsionum, quis facile explicet rationem } e
haec apena et velata portamus super humeros nostros cum im
exequimur, ut a Magno Pontífice, et eius filio tradita ct comme
scepimus. Ipsa luce meridiana clarius hic pervetustus Pater profite
tur, non solum Traditiones et Sacrorum Ritus a Summo Pontífice
nostro Christo , et Sanctis eius Discipulis derivari, sed et super
humeros nostros deberé portari, illorumque observationi obnoxios
necessario esse. Tantum abest, ut adiaphorae sint, et liberas
habeant observationes, quod adversarii falso praetendunt.
Bea-

DE VI UNIVERSAL. TRADIT. 389
Beatissimus Martyr Cyprianus ad Cornelium, cum mentionem
facit de Novato Schismatico , qui in África coitiones contra
Episcopos faciebat , quibus invitis , Presbyteros et Diáconos
ordinabat contra Ecclcsiasticas et Apostólicas Traditiones,
de huiusmodi aggressoribus talem sententiam profert (a): Rema­
nen in Ecclesia Dei non possunt, qui Deificam et Ecclesiastkam di-
sciplinam , nec actus sui conversatione , nec morum pace tenuerunt
Quis hic dicet, disciplinam Ecclesiasticam, quae per Traditiones
in Ecclesia constat, observationis necessariae nulla ex parte esse
, cum violatores eius ab Ecclesiae regno extorres Sanctus Cyprianus
faciat , et Spiritus Sancti communíone privatos asserat ?
Nemo sane , nisi promis fidei (aut qui ad schismata animum
despondet) expers. At non ordinare Presbyteros vel Diáconos
invito Episcopo suo , non est ex contentis in Sacris Lrbris; et tamen
quia adversus hanc Traditionem superba temeritate agebant
Novattts et sui, eos membra Ecclesiae esse negat Cyprianus.
Unde facile intelligent suam sententiam Protestantes, qui praeter
alias sacras Traditiones quas vilipendunt, in hanc tam sacrilego
ausu frequentius et liberius irruperunt. ítem Epistola XII.
primi Libri nomine Concilii ad Rogatianum , Antonianum et
Honoratum missa, unctionem in sacro lavacro necessariae observationis
esse affirmat , et quasi verba Clemcntis allegat, quae
mera Traditio Apostólica est; dicit enim Baptizatis loquens : Un­
gí quoque necesse est eum, qui baptizatus sit , ut accepto chísmate,
id est, unctione , esse unctus Dei, et habere in se Christi gratiam possit,
Vide Traditionis neeessitatem , ut omittentes eam divina gratia
privet hic sacratus Pontifex. Hunc sacrosanctum Ritum ab
Apostolis introductum superbi isti reiecerunt , imo deriserunt:
nec id quidem, quamvis eos lateat, sine oceulto Dei indicio.
" (a) Cyprun. Lib. II. Epist. VIH.
Quid

390 TERTIA PARS
Quid enim illis cum sacrosancta Spiritus unctione negotii est,
qui Spiritui Sancto in ipsis Apostolicis traditis contradicunt?
Nulla est conventio tenebrarum cum luce , ñeque Christi cum
Belial : nec alia via ratum et firmum reputat idem Cyprianus
parvulorum Baptismum Epístola VIII. ad Fidum, quam ex
firma Ecclesiae consuetudine Traditione maiorum introducta:
nam ñeque Scripturam , ñeque rationem efficacem ad hoc affert,
ut dogma tale probetur.
Sanctissimus Athanasius decies Martyr, Haereticorum olim
malleus , in Libro suo de Spiritu Sancto eundem Spiritum
Deum esse affirmans , milla alia magis ratione se munit , nisi
quia sic acceperunt Ecclesiae ab Apostolis, quae eius verba
et hic etiam pro divino oráculo videtur Traditionem tenere, cum
tam arduum fidei Articulum contentus est sola se Apostólica Traditione
confirmasse.
Gregorius Nazianzenus cognomento Magnus in Oratione
quadam , quae inter opera Gregorii alterius Nyseni invenitur,
qua invitat eundem Nysenu m ut ipsum confirmet, sic de Sanctarum
Traditionum a uctoritate disserit (a) : Conjiteamur us
ad extremum spiritus magno animo , corde, et dicendi l
cra Sanctorum Patrum nostrorum instituta, quae utique p
Christo, ac verae ac sincerae fidei sanctum rudimentum, et
nem a puerili teneritate nobis implantatam , et nobis enutr
primum loqui et fateri coepimus, et nihil nisi ivala**, sapiam
dera , Lector, verba diligenter : toto animo et toto corde usque
ad spiritus egressum sacras Patrum Traditiones observad iubet
divinus hic Doctor , quae propinqua Christo se dicit , et
simul cum ipso Symbolo retineri deberé affirmat. Nam hoc appellat
(ni fallor) sanctum rudimentum fidei, et addidit quod
(a) Nazianz. cit. Orat.
ali-

DE VI UNIVERSAL/TRADIT. 391
aliter sapere ¿«0** mera est. Quae ergo Christo sunt próxima,
et cum Symbolo pariter commendantur, habebunt ne liberas observationes
? At quorsum commendaret hic vir tam celebris observationem
horum usque ad extremum vitae egressum , nisi quid
divinum ipsis Apostolicis Traditionibus inesse sentiret ? Et adverte
obiter hic occasion e gloriationis Spiritus Sancti, cum aliis
divinis Personis hunc sanctum virum ista dixisse , quae sola Traditione
adversus Eunomianos illa tempestate a viris sanctissimis
confirmabatur et defendebatur.
Sed et Magnus Basilius, qui magis in hoc negotio laboravit,
non alio modo quam sacra Traditione Spiritus Sancti glorificationem
statuit. Qua in re vanus prorsus esset hic vir sanctissimus,
si tanti momenti, etad fidei substantiam pertinens
dogma , quod in Scriptura expressum non inveniebatur , atque
ob id ab Eunomianis reiectum, sola antiquitate Apostolicae Traditionis
probaret, quod satis scio non attcntasset , nisi in ipsa
Traditione divinum robur esse putasset. Ait itaque Libro de Spiritu
Sancto, cuius verba tamquam Catholica usurpavit D. Augustinus
Libro de Ecclesiasticis Dispositionibus (a) : Dogmata
quae in Ecclesia servan tur ac praedicantur, partim ex conscripta do­
ctrina habemus, partim ex Apostolorum Traditione ad nos delata , i
mpterio recipimus ; utraque tamen eandem ad pietatem vim habent
et nemo his contradicha qui vel modicam saltem Ecclesiasticorum iu
rium experientiam habet. Si enim aggrederemur non scripto proditas
suetudines, velut non magnam vim habentes, reiicere, imprudentes
iam ipsis principalibus EvangeUi par ti bus damnnm inferre, imo po-
tius ipsam EvangeUi praedicationem ad nudum nomen contraherem
Omnia fere adstruit hic Magnus Pontilex , quae a nobis dicta
sunt in Superioribus. Primum aequalem vim tribuít ad pietatem
(a) Busil. Lib. de Spiritu S»ncto, cap. aj.
• tu-

392 TERTIA PARS
tutandam et conservandam Traditioni Ecclesiastícae , sicut et
Scripturae : quod nostra Assertio affirrruvit. Secundo, quod Scripturae
auctorítas enervatur , et ad nudutn nomen contrahitur,
cum Traditio Ecclesiastica reiicitur ; atque id non immcrito:
nam Traditione constat nobis de Divinae Scripturae auctoritate.
Infra vero postquam multa numeravit hic veré magnus, quae
sola arcana Traditione magnopere vencratur et tenet Ecclesia,
ut de Baptismi immersione, oleique sanctificati illitione, de crucis
in fronte baptizati signatione, et fidci confessione , et de integritate
verborum , quibus utitur Sacerdos in invocatione super
tremendis Altaris mysteriis, et multis id genus alus, applicans
dicta sua ad inceptum de glorificatione Spiritus Sancti argume
tum , ait: Si formulam laudationis Patris, et Filii, et Spiritu
cti , tamquam non scriptam reiiciunt , indicent nobis sc
fessioncm fid¿i, et celera quae numeravimus. Praeterea ( in
tot sint non scripta , et eorum tantum sit pondus , et auc
vis ad Religionis nostrae mysterium, non permittent nobi
bum unum quod ab ipsis Patribus ad nos manavit, quodqu
suetudine ipsa, et simplici et incorrupta in Ecclesiis non m
servatum reperimus, quod ad vim pietatis et religionis non
menú , ñeque exiguam utilitatem habet. Nam ad id quod
c'mnt huiusmodi laudationem cum Spiritu Sancto, ñeque
que testatam esse; respondemus: Si nihil est praeter hoc q
ptum non est, ñeque hoc teneatur : sin autem plurima my
scripto ullo nobiscum retinemus, amplectamur hoc cum ce
bet enim Apostolus tradita sine literarum etiam monum
re. Laudo vos (inquit ) quod omnia meministis , et ut trad
bis , praecepta mea tenetis. Et alio loco : Tenete Tradici
accepisús sive per Epistolam , sive per Sermonem : Haec
lius.

DE VI UNIVERSAL. TRADIT. 393
lius. Locupletissimum sane pro auctoritate non scriptarum Traditionum
hic Praesul sanctissimus reddidit testimonium , aperte
damnans illorum placitum , qui dogma ab Ecclesia universal!
receptum, hoc solo nomine, quia scriptum non est, reiiciunt
, quos antiquitate Traditionis validissime convincit , huius
nostri suscepti laboris intentionem apertissimis verbis confirmans
, simulque locos Paulli de Traditionibus in eo sensu,
quem nos adduximus , exponcns. Quare ñeque Assertio, ñeque
Scripturae fundamenta , ñeque ipse etiam locorum intellectus a
nobis sunt conficta, sed a SanctÍ6 Patribus ante mille et ducentos
annos sic tradita et intellecta.
Quemadmodum Divus Basilius cum Eunomianis agebat ,sic et
cum nostrae tempestatis Novatoribus agentes,iustenos posseraus expostulare
, quod in superioribus a nobis tangebatur. Nam si milla
recipi debent, quaescripta non sunt; cur isti recipiunt Baptismum
parvulorum, et probant etiam Baptismum abílaereticis collatum,
tenentque necessariam esse aquae et vini in Cálice Domini mixtionem,
Patris, et Filii, et Spiritus Sancti consubstantialitatem
pariter et conglorificationem , Virginis Sacrosanctae post partum
integritatem , et alia istius modi, nulla Scriptura aperte docente,
sed sola Traditione teste? Quare rursum simul cum his et alia dogmata
tanta antiquitate et universalitate in Ecclesia firmata non
tenent ? Si ex electione proprii capitis pendet ista disparitas; iam
ipsi cligunt quod credant pertinaciter contra Ecclesiae sensum,
ac subinde Haereticos se esse declarant: si autem pro ómnibus illis
, quae credunt, Scripturam habent, ostendant illam. Profecto
non invenerunt eam Sancti Doctores. Sed scio quid sibi velint
: quaedam enim ex iis in quibus a nobis discrepant, non admittunt
, quia suis obsistunt erroribus, negaturi ciiam alia quae
concedunt, si caussae suae conducibilia iudicarent. Facile enim
Tom. II. Ddd erit

394 TERTIA PARS
erit pro illis etiam dicere: non recipimus, quia in Scriptura non
continentur. Vides ut fidem pro suo libito et arbitrio moderantur?
Solverunt certe maceriam , sustulerunt Christianae Religionis
sepcm , cum Ecclesiae Magisterium per sanctas Traditiones
vigens a se reiecerunt ; facileque mihi persuadeo , nullam in eis
fidem remanere, imo nec de iis, quae Scriptura dicit, quam per
Magisterium quod reiiciunt, receperunt.
Perpende tu tamen , Lector Christiane , ex hoc D. Basilii testimonio
, quam sit antiqua Haereticorum vesania, effrenisque libido
irrumpendi in sacra dogmata non scripta , et quam sit etiam
in Ecclesia antiquissimum institutum remediumque adversus horum
scorpionum virulentiam praesentissimum, auctoritate antiquarum
Traditionum adversus eorum sycophantias praescribere.
An credis obsecro pietate aut Scripturae reverentia Eunomium
istum pestilentissimum Haereticum hoc excogitasse, ut nihil nisi
quod in ea contentum esset vellet admitiere ? Minime gentium
, sed ut Spiritum Sanctum servum et ministrum Patris
et Filii liberius posset asseverare, et facilius dogma hoc viperinum
posset propagare , cui vehementer obstabat Ecclesiastica Traditío:
atque haec est caussa cur ille nihil quod in Scriptura non
esset, volebat recipere. Nec aliter agunt modo istiSectaríi. Statuerunt
apud se nova et perniciosa dogmata disseminare , quibus
vehementer cont radicunt Ecclesiae Traditiones , et Apostólica
Instituta, ob idque illa reiieere dcstinarunt, caussantes ea revereri
non. deberé, quae in Scripturis non continebantur , quo
liberius sua prophana dogmata simplicibus obtrudant, ignem alienum
in Ecclesiam Dei temeré afferentes, et altare contra altare
erigentes: quos utinam Deus sua misericordia convertat , aut in
manu forti conterat, ne virus eorum mortiierum amplius in Dei
Ecclesia serpat. Sed redeamus eo unde sumus digressi.
ítem

DE VI UNIVERSAL. TRADIT. 39>
Itera Basilius in eodem Libro de Spiritu Sancto (a) Apcstolicum
esse arbitratur, in non scriptis Traditionibus perseverare.
Quod si hoc est Apostolicum , secus agere apostajticum et diabolicum
est. ídem quoque multarum Apostolicarum Traditionum
meminit Epístola LXIII. ad Clericos Neocaesarianos. D. Chrysostomus
etiam asseitum nostrum non solum confirmat, sed et
eodem Apostoli fundamento stabilit: exponens enim locum illum
Paulli: Tenete Traditiones quas accepistis, ¿Ve. dicit: sine Scriptura
, et cum Scriptura nonnulla tradebant Apostoli, ct utraque
digna erant quae observarentur : ubi nullam difTerentiam vides
ínter Traditionem et Scripturam. Eodem modo exponit Genadius
Auctor non floccipendendus; ñeque ab eis dissentit Ambrosius.
Extat praeterea apud Theodoretum de hoc D. Chrysostomo
testimoníum, per quod veré Ecclesiasticum ipsius pectus posteritati
satis commendatur» Ait enim Sanctum hunc Praesulem
Sacerdotibus suis districtissime iubere solitum, ut secundum
Ecclesiasticas sanctiones viverent, earumque transgressores a Templi
accessu prohibentem, ut qui crederet non deberé tales fruí
Sacerdotio. Tanti faciebat hanc Dei Ecclesiasticam discipünam.
Venerabilis Epiphanius Chrysostomo coaevus impugnans haeresin
Melchisedechianorum (b) , términos fidei nostrae necessarios
designat Scripturas sanctas et Traditiones Apostólicas , et
successionem Ecclesiae in doctrina; non minorcm honorem Traditionibus
sanctis tribuens, quam Divinae Scripturae. Dicit enim:
Termini nobis positi sunt et fundamenta , et aedificatio fidei, Apo­
stolorum Traditiones , et Scripturae Sanctae , et successiones doc
nae , et undequaque ventas Dei munita est. Vides veritatem Dei,
hoc est , fidem Catholicam sanctis Traditionibus velut mu-
Ddd^ ro
(a) Basil. cap. 29. (b) Epiphan. cit. loe.

3 96 TE R TÍA PARS
ro tortissimo esse munitam , ipsisque quasi inviolabilibus terminis
praeclusam ? Cum ergo minime liceat términos, quos
praescripserint patres nostri transgredí ; non licebit viro fideli
eis contravenire : ergo non sunt adiaphorae , sed necessariae,
ut novi isti nomines male doccnt. Alibi etiam haeresin destruens
Apostolicorum acerrimus hic Haereticorum impugnator
de Traditionibus manifestíssime loquitur, dicens: Oportet et Tra­
ditione uti; non enim omnia a Divina Scriptura accipi possu
propter aliqua in Scripturis, aliqua in Traditione Sancti Apo
diderunt, quemadmodum dixit Apostolus ; Sicut tradidi vob
adversus Millenarios idem sacer Auctor magnum discrimen reputat,
iníra limites Sanctarum Traditionum fideles nolle contincri.
Sciant (inquit) pii, quod quisquís voluerit transgredí términ
Ecclesiae , et spec'iem Traditionis Propheticae et Apostolica
Doctrinae , ab uno argumento exigui ac brevis Sermonis ad
vaniloquio et peliculosas opiniones convertetur: quod passim
tidie cernimus in iis qui discessionem ab Ecclesia faciunt.
Acrianos vero Haereticos, qui multa antiqua dogmata Ecclesiastica
convellebant, non alia ducti ratione, quam quod in
Scripturis non inveniebantur, sola Traditione Ecclesiastica convictos
esse putat, máxime in dogmate SufYragiorum , quae Ecclesia
facit pro Defunctis, quos in pictate decesserunt; quos novatores
isti etiam'insequuntur. Dicit enim: Ecclesia necessario h
pcrfiát Traditione a Patribus accepta. Atten de necessitatis vcca
lum in dogmate minime scripto. Et subiungit : Quis autem po-
terit statutum matris dis solvere , aut legem p a tris r Salomó
Audi fili Sermones patris tía , et ne repudies statuta matris
ostendens per hoc quod in scriptis et sine ser ip tis doaút pater,
Deus, mater autem nostra Ecclesia habet statuta in se posit
solubilia, quae dissolvi non possunt. Iterum confirmat hic bo
sid

DE VI UNIVERSAL. TRADIT. 3 9 7
sui, multa doculsse Patrem Coelestem, Matremque nostram Ecclesiam
sine scripto, sed Traditione sola, quae necesse est tenere, quia indissolubilia
sunt inquit. Cumque Aerium oppressum pondere Sacrae
Traditionis putaret, adiecit Epiphanius concludens: Quando ita-
que ordinata sunt in Ecclesia statuta , et bene se habeant, et omnia
mirabiliter Jiant; confutatus est hic etiam seductor. Hucusque Epiphanius
, qui quantum tribuerit Ecclesiae Magisterio absque
Scriptura, satis patefacit vir Apostolicus et veré Ecclesiasticus.
Theophylactus exponens illud I. Corinthiorum XI. Laudo vos,
fratres , quod per omnia mei memores estis , et sicut tradidi vobis,
praecepta mea teneds , nostrae etiam sententiae subscribit, dicens:
Liquet ex his, cum Paullum, tum Apostólos reliquos , haud quaquam
omnia literis mandasse praecepta quae populis tradidissent: ergo si aliqu
ab Apostolis praecepta mandata sunt, quae scriptanon fuerunt,
multa subinde quae in Scriptura non inveniuntur , necessariae observationis
sunt; hanc enim necessitatem praecepti nomen prae
se fert: hae vero Traditiones vocantur a Sanctis. Consentit his
ómnibus Damascenus Sermone de SurTragiis Defunctorum de
huiusmodi non scriptis dogma ti bus Ecclesiae loquens his verbis:
Quae Christiana Religio erroris nescia suscipit , et in tot sécula ser-
vat inconcussa, minime vana sunt , sed udlia , Deo placita , saludque
nostrae plurimum conducibilia. Qui ergo fieri potest , ut
impia dogmata introducat Ecclesia , quae errare nescit, et adiaphora
sint, quae ipsa inconcussa semper servavit ? Valeant ergo
scarabei isti, et perniciosae cantharides cum suis vanis praesumptionibus
et temerariis ausibus.
Taederet me iam tanta veracissimorum testimoniorum multitudine
meas chartas replere, nisi in animo esset totam Ecclesiam
vetercm Orientis et Occidentis , cunctosque Sanctos Patres
in perniciosam hanc Sectariorum doctrinam congerere , quatenus
de

3Q8 TERTIA PARS
de perversa istorum mente ómnibus fidelibus apertissima fides
tiat. Dabit igitur veniam Lector Christianus, si plura adhuc alia
accumulemus testimonia : malumus enim statui caussae nostrae
et Sanctae Ecclesiae, quam nauseabundis palatis deserviré.
Hieronymus et Augustinus, Religionis Christianae coiumnae
firmissimae, huic etiam nostrae veritati adstipulantur; quorum
alter in Epistola ad Lucinium haec verba habet : Multa quae
per Traditionem in Ecclesiis observantur, auctoritatem sib
legis usurpaverunt. ítem Epistola de Paschate a Traditioni
onerosis particularibus, quas permittit ( cum sine scandalo fieri
potest ) rescindí, Traditiones consuetudine universae Ecclesiae
confirmatas, eximit. Cuius verba quia D. Augustinus usurpat
Libro I. ad Inquisitiones Ianuarii, sub eius nomine non recito,
quia allegata sunt. Super illo tamen Ecclcsiastici X. Qui dissipat
sepem , mordebit eum coluber, áuream prorsus habet de
gmatibus Ecclesiasticis idem Hieronymus sententiam : Sepis (inquit)
maceriaeque evulsio Ecclesiastica sunt dogmata , et i
Apostolis, quae qui dissolverit et voluerit praeterire, in eo ip
negligit, a serpente percut'nur. Ergo nisi velimus de salute pe
tan , observanda sunt et minime dissolvenda. In Epistola quoque
ad Rusticum saluberrimum in hac re dat documentum his
verbis: Qui in Sanctis Traditionibus vincitw, hoc est , dud se
val, ille triumpha't et vincit. Quare qui contra eas vincere
proculdubio periclitabitur, vel male succumbet. In Epistola e
ad Marcellam , sicut paullo superius allegavim ,s, cum Quadragesimale
Ieiunium de Traditionibus Apostolorum derivatum fuisse
affirmet, necessitatem observantiae eius hisce verbis decíarat:
Non quod etiam totum annum, excepta Pentecoste , ieiujia
ceat, sed quod aliud sit necessitate , aliud volúntate munu
Ex quibus verbis dúo aperte colliguntur: alterum, Traditionem
le-

DE VI UNIVERSAL. TRADIT. 399
Ieiunii Quadragesimalis esse necessitatis , et non libertatis ; id
quod ad nostram attinet Assertionem : alterum , quod Ieiunia
Ecclesiastica plus aliquid includunt , quam actus temperantiae
communis: ad hanc enim omni die tenemur; ad haec autem Ieiunia
certis et determinaras temporibus tenemur, ut hic Beatus
et omnes Sancti docent.
Augustini vero testimonium, hoc est: Illa quae non scripta,
sed tradita custodimus, quae quidem toto terrarum orbe observantu
datur intelligi vel ab ipsis Apostolis , vel plenariis Conciliis, quorum
est in Ecclesia salubérrima auctoritas commendata, aeque deberé retine
Haec etsi observantiae necessitatem clare non explicent, satis tamen
est ex eis intelligere, quod ea quae universa tenet Ecclesia
in his quae sine Scriptura observat, ex tam illibatis fontibus, Apostolicis
scilicet pectoribus, vel ab his, quorum est in Ecclesia
auctoritas celebérrima , promanarunt; aesubinde vanae et temerariae
mentís esse, qui a tramite Ecclesiastico et Apostólico , solo
suo lubitu discedit. Habet etiam Libro de Fide Christiana,
aliud non contemnendum super hac re testimonium. Catholica (inquit
) Ecclesia, tota regitur auctoritate Scripturae , vel Tradione universali.
Quibus verbis aequas partes tribute Sanctissimus Doctor
Scripturae et Traditioni. Quare si per Traditionem regitur, necessarium
est illi obtemperare , eamque revereri. Ruíinus in Expositione
Symboli ad Laurentium , Traditione ipsum esse dicit
observandum atque tcnendum , etiamsi Scriptura non constet.
Nominatissimus ille Leo Magnus, verbi Dei praedicator magnificus
, idemque universalis Ecclesiae Pastor peiquam dignus,
qui non multo post Augustinum in Ecclesia floruit, manifestis
verbis nostrum propositum confirmat in multis suae doctrinae locis,
praecipue Sermone II. de Ieiunio Pentecostés dicens (a): Du-
(a) Leo Magnus 3 Serm. II.
bi*

4oo TERTIA PARS
bitanium non est, dilectlssimi, omnem observanúam Chñstl
tioiús esse divinae, et quidquid ab Ecclesia in consuetudin:
tionis receptum, de Traditione Apostólica et de Sancti Sp
cure doctrina, qu i nunc quoque cordibus fidelium suis pra
tutis, ut ea omnes et obediencia custodiant, et sapiente/- i
Si de divina eruditione et Apostólica Traditione consuetudines
habent originem , necessario tamquam Dei voces et Spiritus Sancti
Magisterium sunt recipiendae et observandae. ídem Sermone
VI. Ieiuniorum , quae ab Apostolicis Traditionibus accepimus,
studiose observan deberé suadet his verbis (a): Tria sunt quae m
xime ad religiosas pertinent actiones, Orado , Ieiunium e
na, quibus exercendis omne quidem tempus acceptum , se
diosius observandum , quod Apostólica accepimus Tradit
D. Innocentius I. vitae sanctimonia praeclarus, et sacra eruditione
praestantissimus, cuius laudes Augustinus et tota Africana
Ecclesia non siluit, et auctoritatem agnovit, Epístola ad Eugubínum
non segniter commendat ea quae a Patribus Apostólica
Traditione in Ecclesia recepta sunt. Audi verba eius: Quid
quid a Principe Apostolorum Petro Romanae Ecclesiae tra
ab ómnibus debet observan , nec superinduci , aut introd
quod vel auctoritatem non liabeat, aut aliunde videatur a
plum. Et paullo post, cum Traditionum quas intendit commendare
mcrninit, subiungít: Non quod nova praecepta aliqua i
tur , sed ea quae per dissiiiam aliquorum neglecta sunt
bus observan cupimus , quae tamen Apostólica Patrum
ne sunt constituía. Scriptum namque esi : State et teneí
nes , quas didicisíis, sive per Epistolam , sive per Sermo
dubium , quin cum ad observantiam Traditionum sententiarr
ci-
(a) Serm. VI. Ieiun.

DE VI UNIVERSAL. TRADIT. 401
cítefc Apostoli hic Summus Pontifex, sentiat eas necessariae esse
observationis. Apostolus enim praeceptorio eas commendat
verbo.
Calixtus I. Martyr Deo dignissimus ad Episcopos Galliarum
scribens, ante mille et trecentos anncs magnopere observantiam
Apostolicorum Institutorum commendavit: Rcgamus vos (inquit)
ne in istis partibus contra statuta Apostólica , quidquam fieri sinat
sed nostra fiulti auctoritate , nociva ccmpescatis, et illicita prohibeat
Iustum enim est, ut qui divina contemnunt mandata, et inobedientes
exístunt Patrum iussionibus , ut severioribus corrigantur
vindictis. ítem D. Zosimus de eisdem ante mille et centum annos:
contra statuta Patrum audere aliquid vel mutare nec huius Sedis
potest auctoritas ; apud nos enim inconvulsa radicibus vivat
antiquitas, cui decreta Patrum sanxere reverentiam. Quaeso de
quibus Institutis loquitur D. hic Pontifex , de mere hnmanis,
an de Divinis Scriptura contentis ? Non de primis, quia pro loco
et tempore variari possunt, ut quotidie variantur; nec de secundis,
quia non appellantur instituta Patrum: restat ergo ut
loquatur de Apostolicis Institutis vel scripto Canónico expressis,
vel consuetudine Ecclesiae dumtaxat firmatis. D. Nicolaus I.
ante mille annos abominandum ducit Patrum Traditionibus contravenire.
Epístola ad Hismarum : Ridiculum (inquit) et satis
abominabile dedecus est , ut Traditiones , quas antiquitus a Patrib
suscepimus , infringí patiamur.
loannes Constantinopolitanus Patriarca in Epístola ad Hormisdatn
Romanum Praesulem salutem Christianam in observantia
Traditionum collocare audet : Prima (inquit) salus est rectae
fidei Regulam custodire, et a Patrum Traditione nullatenus
deviare. Sócrates Historiáis de Ignorantia redargnit Nestorium
Haereticum , eo quod antiquitatem doctrinae contra suum
Tom. II. Eee erro-

4o2 TERTIA PARS
errorem in sanctis et magnis viris repertam non legisset; necessitateni
doctrinae per Traditionem tenendae subindicans.
Consonant cum his ultimo Sanctarum Synodorum antiquarum
oracula, quibus totius Ecclesiae sensum palam Spiritus Sanctus solet
declarare. Synodus antiquissima Gangrensis tempore Constantini
Magni coacta sic decernit (d) : Si quis extra Ecclesiam p
vatim populos congregans, contemnat Ecclesiasticas sanctio
ter ea quae sunt Ecclesiae voluerit usurpare, anathema esto
vero ultimo sic : Condemnamus eos , qui se extollunt adversu
pturas et Ecclesiasticas Regulas , et nova introducunt pr
Ubi etiam pariter laudant et exhortantur tam quae Sanctis Traditionibus
conveniunt, quam quae Scripturis consonant Divinis:
Omnia (inquit) quae conveniunt Traditionibus Jpostolicis,
ctarum Scripturarum praeceptis, in Ecclesia fieri exhortam
anathemate ferit Sacra Synodus Novatores istos antequam nascantur
, ntpote qui populos privatim congregantes et seducentes,
Apostolicis Regulis publice refragantur.
Rursus Sacrosancta Synodus, et prima ínter universales Nicaena
pracscribens modum , qualiter Cathari Schismatici in Ecclesia
recipi deberent , sic decernit de his qui se Catharos nominant
: Si aliquando venerint ad Ecclesiam Catholicam
Sancto et Magno Concilio , ut impositionem manuum accip
Clero permaneant: hoc autem prae ómnibus eos convenit sai
fiteri , quod Catliolicae et Apostolicae Ecclesiae dogmata s
Haec Synodus. Quae rogo dogmata sunt ista, quae profiteri debebant
isti reconciliandi ? Numquid in Scriptura aperte contenta
? Minime. Haec enim Novatiani venerabiliter semper receperunt,
nec fuerunt umquam in Ecclesia Haeretici religiosiores atque
isti : Sanctas ergo Traditiones eos profiteri oportebat, in
qui-
" (a) Gangr. Can. VI.

DE VI UNIVERSAL. TRADIT. 403
quibus isti potissimum peccabant , relapsos in culpis ad poenitcntiam
non admittendo.
Est etiam in III. Arelatensi Synodo non multo post celebrata
Decretum, in quo sancta Synodus in hunc modum docet: Qui
Ecclesiasticam discipl'uiam non recepcrit, communione privetur. At
communione meretur privan, graviter in Deum peccat: quam
ergo necesse est non peccare, tam est necesse disciplinam Traditionum
servare. Secunda Synodus Generalis Nicaena apertius adhuc
nostrum affirmat assertum his verbis: Oportet nos Ecclesiasti-
cas Traditiones , sive in scripto sive consuetudine in Ecclesia retentas
, servare; de quarum numero templorum Imagines esse dixit. ítem
Synodus Constantinopolitana VI. Canone XXXII. errorem Hydroparastarum
(a) , qui aquam dumtaxat in Cálice Domini offerebant,
damnat, et aquae vinum misceri sola Apostólica Traditione
statuit.
Tanti etiam facit celebérrima Synodus Toletana IV. dogmata
per universam Ecclesiam recepta, ut non vereatur contemptores
eorum anathemate percellere, et sacra communione privare:
quod non parum necessitatem observantiae earum arguit: non
enim pro levi culpa huiusmodi poena solebat in antiqua Ecclesia
infligí. Sic enim habet Decretum septimum eiusdem Synodi
contra eos, qui Ieiunium in die Passionis Dominicae solvebant
(b) : Quídam in die Passionis Dominicae ab hora nona Ieiunium sol-
vunt , et dum Sol ipse eadem die tenebris palluerit , lumen, subduxe-
rit, ipsaque elementa turbara moestitiam totius mundi ostenderunt,
li Ieiunium tanti diei polluunt , epulisque inserviunt , et quia totum
eumdem diem universalis Ecclesia, propter Passionem Domini in moe
rore et abstinentia peragit, quicumque in eo praeter párvulos, senes e
Eee 2 lan-
(,?) Synod. ConstantinopolitanaCa- (/>) Synod. IV. Tolet. Decr. VII.
non. XXXIII.

4o 4 TERTIA PARS
lánguidos, ante peractas indulgenúaepreces solverit, a pasch
depellatur, nec in eo Sacramentum Corporis et Sanguinis Do
piat. Rursus Canone XI. dicit (a) oportere fideles in Quadragesima
fletibus et Ieiuniis insistere, et corpus cilicio vestid , ct in cinere
iacere usque ad tempus Resurrectionis, eo quod Ecclesiae uni­
versal i s coiisensio hoc in ómnibus mundi partibus roboravit
dcnique me deseret, si adhuc plura testimonia ad ostensionem
huius veritatis vellem coacervare : satis est praecipua adduxisse,
magisque ad propositum pertinentia.
Cum audis in his tribus Assertionibus observantiae necessitatem
de Sanctis Traditionibus, non putes nos laqueos velle parare
infirmorum conscientiis , ita ut in omnium transgressione
iram Dei promereantur transgressores; nec contrario omnes etiam
remissionem peccatorum promereri (secluso semper obedientiae
mérito ; pertinet enim ad cultum Dei Praelatis obedire)
dispiciendus enim animus illius,qui transgreditur, aut qui omittit,
an scilicet ex contemptu hoc faciat , an sine contemptu,
cum scandalo an sine illo. Rursus dispicienda , ut diximus, est
instituentis auctoritas, et materiae Instituti qualitas, quae si non
gravis fuerit, veluti de credibilibus et Scripturae intellectu, de
Sacramentis, de substantia politiae et Ordinis Ecclesiastici, et
contemptum maiorum , et pusillorum scandala secludas, graves
culpae non sunt: quam gravitatem metiri non est praesentis instituti
, satis est imposturam adversariorum refellere , et manifestam
faceré in eo , quod Sanctam Ecclesiam infamant, dicentes
in ómnibus his Traditionibus iustitiam Christianam ab ea collocad.
Ex his clare colligitur , falso et irrevcrenter et contra omnium
Sanctorum et totius Ecclesiae sensum adversarios de Sanctis Tradi-
(*) Can. XI-

DE VI UNIVERSAL. TRADIT. 405
ditionibus docere , appellantes eas omnes commenta hominum,
et pro externa tantum politia servandas esse. Praeterea manifestó
convincuntur máxime delirare , et carnalem quamdam et
diabolicam libertatem docere, cum omnia haec citra scandalum
omitti posse a quocumque fidelium asseverant.
Primo , quia obedientia Maiorum , quae in his exercetur, ne~
cessaria est omni Christiano adhuc citra scandalum , prout aperte
probavimus.
Secundo , quia a Iesu Christo tradita , vel per Spiritum Sanctum
nomine ipsius ab Apostolis Ecclesiae sunt commendata
multa eorum, quae spernere summum sane flagitium esset. Et
quamquam hoc Scriptura aliqua Canónica non constet in particulari,
satis est ex ea constare in universali; ex qua aperte. deduximus,
multa esse tradita a Christo et Apostolis, quae in Scriptura
non continentur. Quantum autem attinet ad earum rationem
sigillatim, sat superque est testes habere Sanctissimos et
Antiquissimos Apostolorum Discípulos, aut a Discipulís eorum
edoctos , tanti ponderis et numen, quibus refragari nemo certe
possit nisi cum summa temeritate , et extrema dementia;
praesertim cum ad auctoritatem et gravissima eorumdem testimonia
accedat et totius Ecclesiae consensus in Traditionibus
saltem universalibus : cuius Magisterio in tenis nuil 11 m ajiud maius
existit, quae hoc ipsum et praedicat, et praedicavit a temporibus
Apostolorum usque in praesens tempus. Nec possunt
quantaecumque libertatis sint adversarii, modo fidei vestigium
in eis remaneat, sine manifestó periculo peccati mortalis tot et
tanta testimonia parvipendere. At qui periculum amat, peñbit in
illo, ut Sapiens {a) ait.
Ca) Ecd. III.
Ter-

4o6 TERTIA PARS
Tertio, quia multa ex his concern unt materiam gravissimam,
ut substantiam Sacramentorum , et Scripturae intellectum , et
credibilia aliqua, in quibus tota Ecclesia a Spiritu Sancto ducta
universaliter convenit, quae sine magno scelere et impietate
praetermitti non possunt. Sunt item alia quae prae se ierunt virtutum
quaedam exercitamenta , ut diei festi praescriptio, Ieiunium
, et alia poenalia exercitia. In quibus etsi pietatis substantia
non collocetur a sanctis et catholicis viris , quam in fide,
dilectione, et spe máxime consistere noverunt, ut Augustinus ad
Laurentium auctor est (a); iuvant tamen multum , et pro fragilitatc
nostra , tamquam media legitima, et necessaria sunt a
Deo et Sanctis reputata ad perveniendum ad veram et perfectam
mentís puritatem , eandemque augendam, modo fiant ea
intentione, qua ab Ecclesia tradita sunt: quae contemnere non
potest , nisi qui carnis licentia victus praetextu cuiusdam falsae
libertatis animae suae salutem negligit.
Ex praecedentibus a nobis elucidatis doctrinís huiusmodi
confici possunt adversus sacrilegos violatores Sanctarum Traditionum
ratiocinia, coassumptis alus, quae ab eis gratis conceduntur,
hoc pacto (*). Necesse est ut omnia in Ecclesia secundum
ordinem fiant; at Traditiones et máxime universales et Apostolicae
, ut hic ordo retineatur , introductae a Christo et Apostolis
, et alus viris Apostolicis sunt: ergo necesse est , ut a fidei
ibus rctineantur. Connexio argumentationis clara est; maior
est iuris naturae : ítem (b) et D. Paulli I. Corinthios. Minor vero
ab adversariis, passim cum de Traditionibus agunt, conceditur.
Conclusio igitur concedenda est ab eis, velint nolint.
Rursus (*) obedientia Praelatorum est necessaria Christianis;
sed
(a) August. in Enchir.
. . Prima ratio.
(b) I. Corinth. X.
(*) Secunda ratio.

BE VI UNIVERSAL. TRADIT. 4o 7
sed omnes Traditiones, de quibus nobis sermo est, aut introductae
aut confirmatae sunt a maioribus Ecclesiae Praesidentibus>
accedente totius Ecclesiae consensu a tempore Apostolorum usque
in hodiernum diem : ergo necesse est fidelibus eas retiñere,
Discursus probatione non eget: maior est Apostoli Hebr. XIII-
(d) Obedite Praepositis vestris, et subiacete eis; quam et nos amplissime
et efficacissime dudum probavimus: minorem concedunt
adversarii, quia non verentur dicere omnes Traditiones sanctas,
humana instituta esse ; ergo conclusio tened debet ab ómnibus.
Nec obstat limitado illa seditiosa , quam adversarii commenti
sunt, praesciibentes obedientiae terminum in his quae sunt iuris
divini. Probavimus enim apertis Scripturis et Traditione Apostólica
, consensu item omnium Sanctorum , nec non ratione naturali
obedientiam Maiorum ad honesta , licita , indifferentia,
et adhuc dubia se extendere.
Ad haec (*) qui politiam Ecclesiasticam notabiliter deordinant
, praeter hoc quod barbare et inhumane agunt , criminóse
et gravissime peccant. Primo , quia laedunt bonum publicurn
spirituale , quod in ordine illo praetenditur. Secundo, quia frequenter
id faceré (etiamsi in rebus minutis esset) et alios ad
hoc faciendum instigare, ex manifesta superbia et Maiorum contení
ptu procedit. Tertio , quia nec id fieri potest sine totius Ecclesiae
scandalo, pusillorum, mediocrum atque maiorum : Sed
qui Traditiones Apostólicas publice non servant, et ad earum
parvipendium alios incitant, praeter hoc quod obedientiae Apostolicae
rei sunt, magnum offendiculum ponunt conscicntiis omnium
fidelium , Ecclesiae ordinem notabiliter invertentes , quae
non possunt ab invicem separad , interim dum per Maiores aliter
non instituuntur aut abrogantur : necessario ergo eas non
ob-
' [a) Apost. Hebi-.XIII. 17. (*) Tertia ratio.

4o8 TERTIA PARS
observantes peccant. Si enim qui scandalizaverit unum ex illis,
qui in Christum credunt, prout veritas ipsa nos certos facit
expedit ei ut suspendatur mola asinaria in eolio eius, et demergatur
in profundo maris ; quanto magis hi, qui propter suam
dumtaxat libidinem totam Ecclesiam scandalizant et male perturbante
Connexio ista, quamquam sit prolixe disposita , notissima
etiam est: maior clara est quoque in lumine naturali, et
fidei; minor vero ex sensibili atque palpabili constat experientia.
Quanta enim scandala perpessa fuerit Ecclesia Dei a die
qua novitates istae exortae sunt , magno suorum filiorum dispendio
atque iactura , agnovimus et experti sumus.
Ñeque est quod comminisci iam possint Sanctarum Traditionum
contemptores adversus solidam Ecclesiae de Traditionibus
doctrinan. : sustulimus ansas omnes subsanandi; occlusimus
omnes cuniculos, quibus elabi possunt. Nam quod dicunt multas
Traditiones esse impías, ut venerandam legem Coelibatus, et
Sacrosanctam Missam; probavimus apertissime , Missam quantum
ad eius substantiam attinet, esse oblationem et Sacrificíum
Deo placitum, et a Christo ipso institutum , et ab Apostolis
promulgatum et usitatum, necnon a Sanctis ómnibus in magno
pretio habitum : Legem vero Coelibatus ostendimus esse divinum
Consilium, et a tempore Apostolorum usque nunc a tota Ecciesia
complexum. Quod vero caussantur, cum opinione necessitatis
et meriti haec omnia a nobis commendari , et Christianam
iustitiam in eis collocari, aperte etiam commonstravimus esse
hoc manifestum mendacium. Est enim in his magna latitudinis
diversitas, et bona pars earum quamtumvis sit circa res indifferentes,
accedente tamen Maiorum obedientia , fíunt quodammodo
necessariae ; eo quod necesse est honestis et licitis, quae
m
cul
"
* («) Matth. XVIII. ' '

DE VI UNIVERSAL. TRADIT. 409
cultum Dei promovent, disciplinam Ecclesiae rctinent, et pietatis
profectum adaugent, humiliter obtemperare : obedientia vero
Praelatorum ad cultum Dei substantialiter pertinet, eo quod
a Deo ipso praecepta est, et fidelibus commendata , quibus si
qui refragantur, ut Apostolus docet (a) , ifsi sibi damnationcm
acquirunt; non quidem poenae temporalis, ut ibi explicuit, sed
in conscientia : a fortiori ergo qui morigeros parentibus spiritualibus
se gerunt, gratiam promerentur apud Deum. Cum enim
calicem aquae írigidae in nomine eius datum sine praemio non
relinquit, quid putas praemii manebit eos qui propter Dei praeceptum
institutis salubribus Maiorum , humiliter se submittunt?
Magis propensus est Deus ad retributionem , quam ad damnationem
: quare cum transgressoribus obedientiae damnationem comminetur
aeternam ; obedientes mcrcede sua non fraudabuntur.
Ex parte ergo huius obedientiae , multa quae alias indifferentía
sunt, dicimus esse ad salutem necessaria, concedentes cum hoc
esse multa alia , in quibus si absit contemptus Maiorum et scandalum
proximorum , nullum aut leve peccatum esse, ea nonnumquam
praetermittere.
Sunt ergo multis nominibus rei Traditionum adversarii. Primo
, quia ipsi lesu Christo Domino nostro et spiritui eius repugnant,
a quo multas Traditiones recepit Ecclesia, uti iam vidimus.
Secundo , quia legatos eius Apostólos et Apostólicos viros
primos illos Religionis Parentes in suis Traditis floccipendunt,
a quibus bona pars Traditionum promanavit, et per quos Divinae
Traditiones Ecclesiae innotuerunt. Tertio, quia Sanctam
Ecclesiam Apostolicam ignominiose traducunt et infamant , ob
id solum , quod Sanctas has Traditiones suscepit, et venerabi-
Tom. IL Eff li-
(a) Román. XIII. a.

4io QUARTA PARS
liter retinuit , attestante hoc omnium Sanctorum Patrum consensu.
Quarto , quia suis ausibus temeraiiis Sanctam Ecclesiae
politiam interturbant, Christianam pacem laedunt, et ómnibus
Ecclesiae membris magno scandalo sunt. Hactenus de Tertia
Parte dixisse sufrí ciat.
Q^U ARTA PARS.
D'ilutío obiectorum adversae partís.
VIdisti, Christiane Lector, Sanctarum Traditionum doctrinam
, earumque vim sacrosanctam non solum Divinis
Scripturis, sed omnium totius Ecclesiae Orientis et Occidentis
Patrum , venerandorum Pontificum , Sanctorum Martyrum , percelcbrium
antiquissimarumque Synodorum, quae totius orbis uniformem
consensum prac se ferunt, clarissimis testimoniis commonstratam
et comprobatam. Quae cum tot sint, ac tantae fidei et
auctoritatis, quis in Sanctas Traditiones deinceps quidquamvel
hi.cere ausit, nisi insanus dcmens Haereticus , et proprio indicio
condemnatus ? Quae rursus ¡acula vibrari possunt in molem
tam robustam , Sacrarum Scripturarum argumentis, testimoniis
veré Apostolicis ; irrefragabilibus probationibus constructam,
quae confestim ut fuerint cmissa , aut suapte infirmitate non infringantur
, aut molis ipsius magnitudine et robore retusa , in
iaculatores ipsos non convertantur ? Age tamen videamus, quid
malignantium hominum conventícula in hunc Apostolicum et
Ecciesiasticum cuneum , a Petrobusianorum , Fygardorum et
Valdensium tempore usque ad hanc nostram aetatem commenti
sunt, et nunc quoque falsi dogmatis renovatores comminiscun-
tur:

DILUTIO OBIECT. ADVERS. PARTÍS. 411
tur : ubi si animum adhibeas candidum et sincerum, facile observabis,
quam sit vanum, versatile et infiimum Haereticorum
ingenium ; observabis et mirifican, quamdam dexteritatem (scilicet)
qua in exponendis Scripturae locis utuntur.
§• LI.
Prima obiecdo Adversariorum.
XMpugnant Ecclesiae adversarii Sanctarum Traditionum doctri-
JL nam primum ex loco illo Deuteronomii XII. ubi populo
Israelítico in hunc modum praecipit Dominus (a) : Quod praecipio
tibi hoc tantum facito Domino; nec addas quidquam vel minuas. Et
cap. IV. (b) Non addetis ad verbum quod vobis loquor, nec auferetis
ab eo. Ubi videtur interdicere Dominus per Moysem aliam sui
cultus docírinam , praeter eam quae per Moysem illis tradebatur:
Traditio ergo, cum sit doctrina addiditia super Scripturam,
a Deo est prohibita.
Hic locus nihil contra nos facit, nec in eo sensu accipí potest
, ut isti detorquent. Respiciamus ad anteccdentia illorum verborum
, quae saepissime omittunt adversarii Ecclesiae , ut truncata
Scripturae sententia fucum indoctis faciant, et aliquid magni
in Scripturis dicere videantur. Sic habet periodus quae praecedit
illa verba Sancti Moysi : Quando (inquit ) disperdiderit Do­
minus Deus tuus ante faciem tuam gentes ad quas ingredieris pos
dendas, et possederis eas, atque habitaveris in tena earum , cave n
imiteris eos, postquam fuerint te introeunte subversae, et requiras c
remonias earum, dieens: Sicut coluerunt gentes Déos suos, ita et ego
colam. Non facies similiter Domino Deo tuo , omnes enim abominad
nes quas aversatur Dominus, fecerunt diis suis oferentes finos et filias
comburentes igni. Nunc sequitur allegata sententia ab adver-
FfTi sa-_
"(a) Deut. XII. 3a. (¿) Cap. IV-1.
\

4i2 QUARTA PARS
sariis : quodpraecipio tibi, hoc tantum facito Domino. Obsec
hic non videt solum inhibuisse Dominum populo suo, ne re
licta doctrina cultus sui, quam ipse per Moyscm dederat, ceremoniis
falsorum Deorum ipsum colerentr" Fac (inquit) qua
praecipio tibi, hoc est, exerce te in hoc cultu a me tradito; e
ne praesumas adiieere aliquid vel minuere ex alienis cultibus et
prophanis. Dixerat enim : Non fac'us similiter Domino De
colens scilicet Deum cultu alienorum , sed tantum in cultu a
me tibi tradito insiste. Quare non prohibet in universum additionem
Dominus, ut isti praetendunt. Praetereo quod praeceptum
hoc etiam si universale esset, extendí non potest ad novi
Testamenti cultores , quibus lex et cultus Dei in cordium
penetralibus sculpta sunt, quod Christus legislator per se et suos
Apostólos voluit docere , atque in cultu suo instruere. Omitto
etiam quod alia lectio ad Hebraicam veritatem magis accedens,
non habet particulam illam tantum , sed sic legit: Quae pra
pio , observare debetis; ut illa faciatis : nolo tamen ad novas
lationes (quod isti plerumque faciunt) tam debilis argumenti
gratia recurrere. Adde, quod cum plurima ex Sanctis Traditionibus
a Christo ipso et Apostolis emanaverint (ut probavimus)
quamvis locos illos ad omnem statum Ecclesiae vellcnt extendere
, non addit ad doctrinam Dei, qui Traditiones ipsius re
veretur, et per eas ipsum colit et honorat , cum sint divinae
doctrinae non contemnenda pars.
Non esse autem sensum illorum locorum , quem adversarii
praetendunt, ratione etiam apertissima sic confirmo : Quia aut
ex illis locis volunt intelligere quod praeter doctrinam Deuteronomii,
et aliorum quatuor praecedentium Sacrorum Librorum,
nihil tamquam verum et fide dignum debeat recipi sub maledictionis
poena, quae etiam alibi ponituí; et tune unum sequitur
ab-
/

DILUTIO OBIECT. ADYERS. PARTÍS. 413
absurdum, scilicet solum Moysi Pentateuchum a fidelibus recipi
deberé : quod erat impiorum Samaritanorum institutum. Explodendi
ergo erant Prophetae, Liber Iudicum, Sancta Evangelia,
Apostolicae Epistolae, et reliqua pars Sacrorum Librorum. Maledictus
insuper fuit Iosue, vel Esdras, vel quisquís ille fuit, qui
bonam partem ultimi capitis Libri Deuteronomii addidit, ut de
morte Moysi , de fletu quo flevcrunt eum filii Israel, et obedientia
, quam praefato Iosue praestiterunt filii Israel, et quod
non surrexit ultra Propheta in Israel sicut Moyses; quae post
mortem Moysi constat fuisse addita. Aut intelligunt quod nihil
debet addi etiam interpretationis et intelligentiae gratia , quod
non sit etiam divinum ; unde sequeretur iterum sacrilegum fuisse
Sanctum Moysem, qui multa addidit, ut ea quae praecipiebat
Dominus, declararet. Exodi enim XIL cum Dominus ritum
Phase ei denuntiaret, de illinitione postium cum sanguine agni,
tantum dicit, ut sumerent de sanguine eius, ac ponerent super
utrumque postem , et insuper liminaribus domorum , in quibus
comedent illum. Moyses autem cum hoc Senioribus refert in eodem
capite modum addit , quo liniendi postes sunt (a) : Ite
(inquit) tollentes animal per familias vestras, et immolate Phase,fa-
sciculumque hysopi tingite in sanguine, et aspergite ex eo superlim
re , et utrumque postem: ubi fasciculum et aspersionem addita esse
vides. ítem praecepto de observantia Sabbati, cum legem illis
dat Deus Exodi XX. et XXIII. et XXIV. (b) nullam poenam
corporalem Deus apponit : et tamen ipse Moyses, cum legem
Domini Israelítico populo invulgat, interpretando, addit; ut in
die Sabbati ñeque ignis accendatur in ómnibus eorum habitaculis:
insuper et mortis poenam Sabbatum infringentibus comminatur.
Rursus in primo praecepto legis cum ipse nudum a Deo
ac-
(a) Exod. XXIL ai
(b) Exod. XX. ct XXIII. et XXIV.

4i 4 QUARTA PARS
accepcrit per negationem, non habéis Déos alíenos coram me
facies tibi sculptile. Exodi (a) XX. et XXXIV. Moyses tamen D
teronomii VI. illud interpretando addit: Dominum Deum tuum
méis , et illi soli servies, ac per nomen illius iurabis. Quid
Orígenes super illo Numerorum XXIII. Non efe Deus quasi hom
ut mentiatur, asserit (b) Moysen ex se multa in Scriptura locu
tum fuisse et declarasse ? et ponit exemplum de divortio , quod
Deus non explicuit , sed Moyses tantum permisit. Unde Dominus
Icsus apud Matthaeum Iudae's dicit (c) : Ad duritiem co
veftri permisit vobis Moyses Ubellum repudii, ab initio aute
sic. ítem sacrilegí essent omnes Sancti, qui magni pendendas interpretationes
super Scripturas addíderunt, easque claras et pervias
faceré conati sunt; sacrilegus denique ipse Luther, qui hunc
Librum Deuteronomii suis annotationibus, ne dicam conspurcationibus,
maculavit atque corrupít. Quid ergo restat, nisi ut intelligantur
loci illi de additione doctrinae, quae sensum Scripturae
pervertit atque corrumpit, vel quae contraria docet, aut divinae
Scripturae derogat?
Hoc modo Divus Ambrosius Libro de Paradyso, in divinis
praeceptis clare traditis addendum vel detrahendum aliquid quod
praecepti sensum corrumpat, negat, cum dicit puram et simplicem
mandati formam deberé servan, ubi mérito primam m.itrem
viventium Hevam reprehendit, quia ad praeceptum et comminationem
Dei assertivam, particulam addidit dubitativam (i) : Ne
forte (inquit) moriamur , cum Dominus dixisset: Quacumqu
comederitis, marte moriemini : quam additionem vel detracti
sacrilegam praevaricationem idem appellat Ambrosius. Dicit enim
exponens illum locum, quantum praesens lectio docet: discánus
ni-
(a) Exod. XX. et XXXIV.
(¿) Origen, in Kum. XXIII.
(c) Matth. XIX. 8.
Id) Gen. III.

DILUTIO OBIECT. ADVERS. PARTÍS. 415
nihil vel cautionis gratia iungere nos deberé divino mandato; si
quid enim addas vel detrahas , praevaricatio videtur esse divini
mandati, quod fecit Heva putans se caute Domini mandatum
temperare. Sed nihil horum facit Apostólica Traditio , quin potius
Scripturam Divinam in obscuris interpretatur , atque dilucidat
ct multa supplet per Dei voluntatem, quae in illa non continentur,
ad Ecclesiae stabilimentum , et politiae Christianae ornatum.
Aut etiam dici potest voluntatem Dei in his esse, ut
praeter divinitus tradita nihil recipiamus in ea auctoritate et reverentia
, qua ipsa divina recipimus, nec pro divino reputemus,
quod divinum non sit. Eligat Lector ex his quod magis sibi libuerit.
Varias enim expressiones casque legitimas, explosis adversariorum
commentis, ob oculos posuimus.
§. LII.
Secunda cbiectio.
HAud dissimiliter solví potest secundus locus, quem ex Paullo
ad Galatas asserunt (a) : Si quis vobis evangclizaverit,
praeter quam quod accepistis, anathema sit: scilicet ut intelligatur de
doctrina contraria et adversa Evangelicae doctrinae, et quae illi
derogabat, qualis illa erat , quam intendebant plantare falsi
isti Apostoli in ignominiam beneficii et gloriae Christi, praedicantes
legem Moysi necessariam esse ad salutem hominis, qui iam
Christo adglutinatus erat ; ita ut Christus non ei suftíceret ad
placandum Patrem , et ad ius filiationis narciscendum : quod
maniieste derogabat Evangelicae dignitati a Paullo praedicatae.
Itaque non c'.s prohibet aliam doctrinan!, nec alia scripta. Alioqui
anathema luissent, qui receperunt Ioannis Evangelium et
Apo-^
(a) Galat. I. 8.

4i6 QUARTA PARS
Apocalypsin , quae longe post Paullum scripta sunt, ut supra
demonstratum est. Et adverte obiter , quod non dicit: Praeterquam
quod vobis scriptum est, quod faceret pro adversariorum
errore, sed practerquam quod accepistis. Acceperunt autem Evangelium
Christi per Traditionem ab ipsomet Apostólo, de qua
praedicatione Galatis tune facta nullum extat in Ecclesia scriptum.
Quare non magis facit ad rem eorum praesens locus, quam
si ex illo vellent probare Deum esse Trinum et Unum. Hanc nostram
solutionem, praeter hoc quod litterae contextui mire convenit,
Divi Augustini doctrina confirmat (a), qui Tractatu super
Ioannem ponit differentiam inter haec dúo : Si quis vobis
evangelizaverit plusquam accepistis, et practerquam quod accepistis
: secundum dicit, quod est transgredí fidei rcgulam : primum
vero non inconvenire, nec ab Apostólo prohiben. Imo ipsemet
Apostolus ad Thessalonicenscs plus quam.prius acceperunt,
desiderat se Traditione velle inculcare , dicens (b): Abundantius
rantes, ut videamus faciem vestram , et compleamus ea qua
dei ves trae : nec propter hoc anathema fuit.
Est ct alia eiusdem Augustini non poenitenda in praefatum
locum expositio, quam ad confusíonem corruptorum istorum in
médium iuvat afierre, ut appareat ómnibus, quam longe absint
cisternae istae dissipatae a vivarum aquarum continentia. In Quinquagena
tertia expónens illud Psalmí CXXIII. ínter médium m
úum íransibunt aquae , obiter praedicta Paulli verba declarat
Si veniat (inquit) mons , aliud evangelizans , anaíhemaíic
hoc} Quia de privato vult fluere, non de medio, et hoc forte
camali nébula praepeditus, et a fonte communi ad propriam
sitatem redactus, posset faceré. Numquid et Ángelus veré ?
(a) Augustinus Trrctat. XCVIII. (¿) I. Thessa!. III. 10.
in loann. (c) August. Quinquagena tertia.
Si

DILUTIO OBIECT. ADVERS. PARTÍS. 417
Si Ángelus de propño fluens in Paradyso non esset auiitus, non pra
cipitaremur in mortem ; media aqua posita erat hominibus praec
Dei, aqua media, aqua quodammodo publica sine fraude , val
quod diximus Chantad vestrae, sine labe, sine coeno fluebat: si ips
aqua semper haberetur , semper v'weretur : venit Ángelus laps
Coelo , factus serpens ; quia insidióse iam venena spargere cup
emisit venenum de propño, locutus est de suo : quia qui loquitur
dacium, de suo loquitur ; et misen audiendo quod commune non
unde beati erant, et ad suum proprium redacti, cum volunt perve
se esse similes Deo, appetentes quod non erant, quod acceperunt, a
serunt. Ergo fratres (inquit) ad hoc valeat quod diximus , Charit
ti vestrae propter fontes, ut fluant de vobis; convalles estote , et cum
ómnibus conferte quae de Deo habetis ; inter médium fluant aqu
mili invideatis, bibite, saturamini, manate , satúrate, communis a
Dei ubique habet gloriam, non hominum privara mendacia.
Apertc hic Sanctus Pater Schismaticorum doctrinam, et quidquid
in angulis et seorsum docctur, et non de medio gurgitis
Sanctae Ecclesiae promanat , etsi ab Angelo de Coelo dicatur
, minime capiendum esse docet , eo quod qui de suo et
privato capite loquitur , mendacia seminat ; et hoc est aliud
Evangelium , praeterquamquod acccpimus, quod anathematizat
Paullus, scilicet quod non de communi Ecclesiae sensu et spiritu
Christi venit, sed de privatis montibus , superbis singularibusque
capitibus, quale fuit praecedentium Haereticorum et Lutheranorum
, Sacramentariorum , et Anabaptistarum , et aliarum
furiarum Evangelium. Ubi obiter et satis pie ex hac doctrina admonemur
, fratres in Domino dilectissimi , ut quoties novum
dogma auribus nostris insonuerit, videamus et perpendamus, humiliter
et cum fide oremus, et diligenter a sapientioribus et melioribus
inquiramus, utrum de medio montium Apostolicorum
Tom. II. Ggg la-
\

4i8 QUARTA PARS
laticum fluat, et an Catholicae et Apostolicae Ecclesiae doctrinis
consentiat. Quod si ita se habeat, acquiescamus illi, potemus
et inebriemur ; sin autem de aliquo particulari sensu Ecclesiae
Catholicae (quae ómnibus novitatibus longe antiquior
est) adverso promanare cognoverimus, reiiciamus, anathemate
damncmus, et dicamus cum Paullo: Si quis aliud Evangelium
tradiderit , sit Cicerone eloquentior , sit Aristotele doctior,
appareat Ioanne Baptista sanctior , sit denique Ángelus
de Coelo, anathema esto ; quia non de medio montium fluit,
sed de proprio et privato capite manat: aliter enim Haereseos
notam non evademus.
Non enim aliunde Haereses dictae sunt, quam quod ex electione
proprii capitis constant , dum sibi quisque eligit quod
credat, et non advertit ad ea quae in E cclesia retinentur dogmata
: quod recte docet Tertullianus Libro de Praescriptione
Haereticorum, his verbis: Haereses ( inquit ) dictae sunt ra
graeca voce ex interpretatione electionis , qua quis si
stituendas, sive ad suscipiendas eas utitur ; ideo proprio i
demnatum Paullus dixit Haereticum, quia in quo damnatur
git. Post vero subiunxit , quid Christianos deceat faceré : no­
lis vero nihil ex nostro iudicio in dulgere licet, sed nec elige
aliquis de arbitrio suo induxerit. Quare hoc ? Respondet, qu
postolos Domini habemus auctores, qui non ipsi quoque ex suo
arbitrio quod inducerent , elegerunt , sed acceptam a Christo
disciplinam rideliter Nationibu s assignaverunt, ita , ut si Ángelus
de Coelo aliter evangelizaret , anathema diceretur a nobis.
Hoc ipsum D. et Magnum Basilium factitasse legimus , cum
Eunomianorum impiam novitatem audivit, quam statim dixit
se contulisse cum Apostólica Ecclesiae vetustate , quae media
aqua est, et de mediis fontibus fluens ; cui quia vidit male eam
con-

DILUTIO OBIECT. ADVERS. PARTÍS. 419
convenire , non solum non recepit, sed feliciter impugnavit.
Id quoque si a Proceribus Germaniae et alus, cum Lutheranismus,
et novitates variae increbrescerent , diligenter et graviter
( prout ipsa rei qualitas exposcebat ) prospectum fuisset,
non facile se credidissent capitibus privatis et vanissimis: et alia
nunc in ea Provincia verae Religionis facies appararet, multaque
incommoda evitasset, quae et hactenus subiit, et nunc forte
imminent , Provincia alioqui inter nobiles praecipua. Sane
praeter Scripturam aliqua posse observan quae Deo placent, et
animae valde utilia sunt, nemo umquam Sanctorum negavit, et
nos latissime probavimus. Succurrit tamen modo ex Libro Pastoris
Nuncii ad Hermam Paulli Discipulum in Quinta similitudinum
non leve ad hoc propositum testimonium , cum Sermonen!
faceret de Ecclesiasticis Ieiuniis, ( antiqui Stationes vocabant)
Mandato, (inquit) Domini custodi , et er'is probatus, et
scríberis in numero eorum , quae custodiunt mandata eius : si a
praeter ea quae mandavit Dominus aliquid boni adieceris , maio
dignitatem tibi conquires , et honestior apud Dominum eris, quam
eras futurus. Vides quantum dissonet Novatorum vox ab antiquae
Ecclesiae vocibus ; adeo ut prorsus contraria doceant. In
quo ergo gloriantur superbi isti ?
Tertius locus est in Scriptura , numquam non in ore istorum
versatus, quoties de Ecclesiasticis Traditionibus sermo incidit,
ex Marci Evangelio VIL capite desumptus, ubi Christus
dicit (a) : In vanum me colunt docentes doctrinas et praecepta hom
num. Unde isti profundissimi (scilicet) Scripturae rimatores, a
sonó dumtaxat verborum arripiunt ansam damnandi omnem doctrinam
, quaecumque in ipsa Scriptura non invenitur, vel saltem
ad contemptum exponendi. Hoc ingenio sunt et semper
Ggga fue-
m
(4) Marc. VII. 7.

42o QUARTA PARS
fuerunt Haeretici , non aliter allegantes Scripturam , quam pater
eorum Diabolus, qui suasurus Christo , ut e pinna Templi se
demitteret , probavit illud ex Scriptura dicens , quia scriptum
est : Angelis suis mandavit d¿ tí , contentus tamen syllabas e
ápices Scripturae allegare, et ad pessimum institutum suum quoquo
modo applicare. Sic item et hi, ut libere de ipsorum ingenio
dicam , quod sentio , statuerunt prius apud se Sanctas
Traditiones eliminare atque reiieere , eo quod ipsorum dogmata
plañe damnant. Et postmodum anxie et sollicite quaerunt Scripturae
verba, quae superficietenus pro suis erroribus faceré videntur.
Egregium sane modum promovendi Evangelium. Yideamus
tamen , quo vafer et fallax eorum animus magis pateat,
verborum Christi sensum et occasionem , excutiamusque tum antecedentia
, tum consequentia , quatenus legitimus sensus praefatorum
verborum super hac re eruatur, et quod verum est, teneatur.
Sic enim habet Evangélica narratio : Cum vidissent Scribae
et Pharisaei quosdam ex Discipulis Christi communibus manibus
, id est, non lotis manducare panes, vituperaverunt: Pharisaei
enim nisi crebro laverint manus non manducant, tenentes Traditiones
Seniorum, et a foro nisi baptizentur , non comedunt:
et alia multa quae tradita sunt illis servare , utpote Baptismata
Calicum , Urceorum , Aeramentorum , et Lectorum. Dixerunt
ergo illi , quare Discipuli tui non ambulant iuxta Traditionem
Seniorum , sed communibus manibus manducant panem ? En tibi
disceptationis occasionem, qua Christus adductus verba illa dixerit,
in quibus isti vane construunt errorem suum , levem scilicet
et frigidam Traditionem , quae ñeque virtutem iuvabat , nec
pietatem promovebat , quam quia negligebant Apostoli (utpote
harum rerum minime curiosi) tanto supercilio reprehendebantur
a

DILUTIO OBIECT. ADVERS. PARTÍS. 421
a Pharisaeis, ac si contra Dei mandata facinus aliquod perpetrassent.
Horum arrogantia et sinistram intentionem severo magis
tero mérito retundit Christus, dicens : Bene (inquit ) prophe-
tavit de vobis, hypocritae, Isaías : Populus hic labiis me honorat, cor
autem eorum longe est a me. Et statim subiungit verba, de quibus
est nobis controversia : In vanum me colunt, docentes doctrinas
et praecepta hominum. Attende, Lector, si intelligentia dictorum
, ut habet Regula percelebris Hilarii, ex caussis est assumenda
dicendi, et de frigidis Traditionibus, et prorsus iriutiiibus,
quarum neglectus tanto cum stomacho notabatur ab illis
hypocritis , non secus ac si fuissent divinum aliquod oraculum,
verba haec locutus est Christus; ergo de illis tantum intelligi debent
eadem Christi verba. Haec vero quid commercii habent
cum Ecdesiasticis et Apostolicis Traditionibus , quibus Ecclesia
regitur , fulcitur et roboratur? An non hoc est quaeso magnam
iniuriam Christo Ecclesiae sponso irrogare, puta quam in eadem
Ecclesia tradita sunt divinitus cum frigidis illis et superstitiosis
Iudaeorum ceremoniis aequiparare r" Iudaicae enim, de quibus
Christus hic loquebatur , a privatis et superstitiosis hominibus
erant introductae , quae civilitatem quamdam puerilem tamen
prae se ferebant, inutilesque erant ad pietatem , et eo supercilio
quo commendabantur a Pharisaeis, ofíiciebant pietati, quaedam
etiam adversabantur legi divinae : Ecclesiasticae vero et
Apostolicae Traditiones, ab ipsis Apostolis et eorum Discipulis
per Spiritum Sanctum traditae, a máxima usque ad minimam
exercent subditos in obedientia , populares continent in disciplina
, promovent culturn Dei,adaugent religionem et fidem, nihil
denique est quod non loquatur pietatem , modo pium , humilem
et intelligentem habeant inspectorem , ita ut iure possis
credere omnia (usque ad minutas ceremonias) a Spiritu Sancto
ve-

422 QUARTA PARS
verius fuisse instituta , quam a piis et Sanctis Ecclesiae Rectoribus
adinventa , nec aliud umquam probare potuerunt adversarii
, quamvis plurimum in hac materia et infeliciter sudaverint.
Sed vide obiter in praefatis verbis Iesu Christi Praeceptoris
nostri modestiam , qui cum de frigidis traditiunculis disseruisset,
tam falsa opinione commendatis, non dixit eas esse Daemoniorum
doctrinas , non commenta hominum , non impia instituta
, ut hi superbi Evangelistae de veris Apostolicis Traditionibus
tertioquoque verbo in suis scriptis magna cum blasphemia
dicunt ; sed gravissima illos modestia docet (ut interim
aliam huius loci interpretationem demus) Deum veré coli non
posse huiusmodi institutis sine cordis puritate, hoc est, prompta
in lege Dei volúntate. Et ob id postquam dixisset: Cor autem
eorum longe est a me (per vitiorum scilicet impuritatem) ad
iecit: In vanum me colunt, docentes doctrinas et praecepta
quasi diceret : quoniam corda hominum propter inquinamenta
pravitatís Deum non amant , ut amandus est ; tune vana est
observantia rerum externarum , ñeque ad ullam cedit animae utilitatem
, quantum ad aeternam vitam promerendam , quamvis
de rebus frigidis non sint. Ceterum si cordis puritate observantur
, Traditiones illae quae ad Dei cultum ordinantur , quantumeumque
de rebus minimis sunt, non sunt vanae, sed stimu-
1¡ quídam ad veram pietatem , et útiles tum ratione píetatis,
quam multae illarum promovent ; tum etiam ratione pacis et
díscíplinae populorum , quam conservant. Adde quod a maíoribus
praeceptae sunt, quibus iuxta praeceptum Christi tenemur
obedire. Cordis vero impurítate Traditiones suas servasse Iudaeos,
in rebus alioqui nullius momenti valde superstitiosos , Christus
aperte demonstrat, cum statim eos redarguit, non iam de fri-

DILUTIO OBIECT. ADYERS. PARTÍS. 423
gidis et inutilibus Traditionibus, sed quod defectu divinae dile-
CtÍonÍS

42 4 QUARTA PARS
Itaque secundum Christi doctrinam , et hos antiquos Doctores
in hoc loco tantum repudiantur a Christo frigidae et
ineptae Traditiones , et id genus aliae , parvi sane momenti,
in quibus posthabitis Dei mandatis collocabatur omnis diligentia
et fiducia. Illa vero reprehensio Christi, qua dicit Pharisaeos
rescindere verbum Dei propter Traditionem suam, non
eo tendit ( sicut isti putant ) ut Traditio in universum rescindat
verbum Dei. Absit hoc a Sanctis institutis ; sed specialiter
loquitur de illa impia Traditione , quam commenti
sunt avari Sacerdotes , mandato Dei de honorandis parentibus
plañe contraria. Id quod ipse textus satis indicat. Dicit enim
bene: Irritum fecisds praeceptum Dei, ut Traditionem vestr
vias. Moyses enim dixit: Honora patrem tuum et matrem tua
Vos autem dicitis: Si dixerit homo patri vel matri cortan , q
donum quodcumque est ex me, tibi profuerit , et ultra non
tis eum quidquam faceré patri vel matri, rescindentes verbum
pter Traditionem vestram , quam tradidistis , et similia huiu
ta facitis. Haec Christus Dominus de Traditionibus adversis legi
Dei dumtaxat disseruit, ut luce clarius verba eius indicant:
quem sensum sacratissimus Martyr Cyprianus approbat praefata
Christi verba explicans (a): Qui mandatum Dei reiiciunt, et T
ditionem suam statuere conantur, fortiter a vobis et firmiter r
Hunc eundem locúm Magnus ille Basilius non aliter intellexit,
in Summario Sententiarum Moralium, Sententia XXV. Non opor­
tet Traditiones humanas sequi in reprobationem mandad D
XV. Frustra me colunt docentes doctrinas et mandata hom
ce quales Traditiones Chrbtus reprobat secundum horum Patrum
intelligentiam , et seriem verborum Christi.
(a) Cyprian. Lib. I. Epist. VIIL
Haec

DILUTIO OBIECT. ADVERS. PARTÍS. 425
Haec sunt ex Scripturis arma praecipua , quibus Ecclesiasticam
doctrinam impugnant adversarii, contenti syllabas dumtaxat
verborum adduxisse : nam sensum earum nihil ad Novatorum
caussam faceré non e nostro capite, sed ex ipsa Scriptura et mente
Sanctorum Patrum abunde satis monstravimus. Nunc ad alia
quaedam veniamus, quae illi ex duobus vel tribus Patribus male
detorta , ac peius intellecta adversus sanctas Traditiones asserunt.
Primum omnium obtrudunt nobis Sanctum Cyprianum ut
qui in Epístola ad Pompeium , in qua respondet Epistolae Beati
Stephani Martyris , eo tempore Ecclesiae gubernacula tenentis,
Traditionibus sanctis videatur derogare ; et solum pro
vero tenendum esse, quod in Scriptura continetur asserere. Hinc
illi fideles adeo interpretes confirmatum a Sancto viro pestilentissimum
dogma suum putant : recenseamus fideiiter sanctissimi
viri verba , pro quorum sana intelligentia , caussam disputationis
ínter ipsum et Papam Stephanum prius aperiamus.
Nota est ómnibus controversia de rebaptizandis Haereticis (*),
inter hosce sacratissimos Patres, et Christi Martyres suborta.
Stephanus contendebat minime rebaptizandos eos, qui ab Haereticis
ad Ecclesiam veniebant, sed per manuum impositionem
recipiendos : cuius placitum mérito obtinuit in Ecclesia , et ratum
habitum est in Concilio magno Nicaeno ; ubi specialiter devenientibus
Catharis ad Ecclesiam praecipitur , ut per impositionem
manuum dumtaxat recipiantur : cuius etiam sententiam secuti
sunt omnes Sancti Doctores, praecipue Augustinus. Et universa
Ecclesia tenuit tam Orientis quam Occidentis. Contra
vero Cyprianus asserebat , nec id sine apparentia , quamvis falsum
omnino et erroneum ; quod scio non negabunt adversarii.
Tom. II. Hhh Ste-
(*) Disccptatio inter Stephanum Martvrem et Papam, et Cyprianum.

42Ó TERTIA PARS
Stephanus praemuniebat caussam suam traditione, ut obiter videas
in caussa tam gravi, quanti momenti reputa ta fuerit in prima
Ecclesiae aetate a Sancto hoc Martyre, et Ecclesiae universali
Praesidenti doctrina Traditionis. Cyprianus vero putabat Scripturarum
testimoniis caussam suam muniri; unde quia se videbat
a Traditione Apostólica a Stephano premi, nonnihil videtur
derogare Traditionibus •> cum Traditioni a Stephano allegatae respondet.
Tamen ut plañe derogaverit, quod veré negamus, dici
posset Sanctum hunc virum in caussa accessoria sicut in principan
errasse , in quo uno a Sancta Ecclesia non tenetur ; et hoc
sufficeret ad occludendum advcrsariorum os, quibus semper deteriora
solent placeré : qui quidquid noxae in hac re contraxit
(si tamen contrahere potuit in re minime per Ecclesiam declarata)
effusione sanguinis in martyrio sacrosancto , ut testatur Augustinus
, dilutum esse credimus. At ne tantus Dei testis et Doctor
Ecclesiae gloriosus Schismaticorum plácito videatur favere,
sententiam eius ex variis locis collectam in médium afferamus, et
huius loci obscuritatem per alia clariora hoc ipsum per seipsum
expona mus.
Diximus statum caussae super qua digladiabantur Stephanus
et Cyprianus. Proponamus nunc corundem verba. Stephani decretum
sic habebat : Si quis a quacumque haeresi vaierit ad nos, n
innovetur, nisi quod Iraditum est; ut manus illi imponantur in
tentiam. Itaque muniebat caussam iste Sanctus Pontilex Apostólica
Traditione.
Cyprianus vero oppositum tenens rationi Stephani sic respondebat
: Unde (inquit) est ista Traditío, utrum ne de Dominica a
Evangélica auctoritate descendens ? An de Apostolorum mand
que Apostolis veníais ? Itaque in illa Epistola status quaestionis de
hac Traditione in particulari erat, non de Traditionum vigore
in universum. At insistet adversarais, dicens: Quamvis seimo
erat

DILUTIO OBIECT. ADVERS. PARTÍS. 427
erat de Traditione quam allegabat Stephanus; tamen quia nolebat
eam recipere Cyprianus, et caussam ibi subdit, eo quod non
continebatur in Scripturis Divinis; consequitur nullam Traditionem
recipi deberé , nisi in Scripturis contineatur, sic enim habet
Cyprianus post praefata verba : ea facienda esse quae scripta
sunt: Deus testatur ac proponit ad Iesum Navae non recedet volumen
legis huius de ore tuo , sed meditaberis in eo die ac nocte , ut observes
faceré omnia quae scripta sunt. Et paullo post addit Cyprianus: Si
ergo aut in Evangelio percipitur, aut in Apostolorum Epistolis aut A-
ctibus continetur, ut a quacumque Haeresi venientes, non bapticentur, s
tantum manus illi imponantur in poenitentiam, observetur etiam et hae
sancta Traditio Stephani; ac si diceret : Si in Scripturis inveniretur
, reciperemus ; sed quia non invenitur, non volumus, ñeque
tenemur recipere. Haec est tota periodus Cypriani, quam Haeretici
putant pro suo errore faceré, ut e medio tollant quidquid
Divinis Scripturis non constat.
Sed res salva est, si ex alus locis librorum Cypriani quoque
huius sensum , ct Cypriani mentem aperiamus. Primo enim nemini
vel mediocriter in Cypriano versato dubium esse debet,
non scriptas Traditiones venerabiliter a Sancto hoc viro fuisse receptas
; idque non ex uno loco eius doctrinae in superioribus
monstravimus (*). Nam et Cornelii Papae Sacerdotium et unitatem
cum ipso necessariam esse Christiano asseruit, multis in locis
Novatianos impetens, máxime Epístola VIII. et X. ad Cornelium
, et ad Máximum et Nicostratum. Et Libro de simplicitate
Praelatorum ; Episcopatus unitatem Domini Traditionem esse
dicit; similiter infantium ablutionem , et olei sancti illinitionem
sine Scriptura dicit esse valida et necessaria Epístola ad
Ianuarium : item mixtionem aquae cum vino, traditione Eccle-
Hhh 2 siae
(*) Locis in quibus Cyprianus rente scntit de Traditionibus.

428 TERTIA PARS
siae probat Epístola adCaecilium. Et Epístola VIII. ad Cornelium
; et multa alia aliis loéis tenet, quae prolixitatis vitandae
gratia omitto. Proponeremus verba, sed satis est locos ipsos unde
petenda sunt, ostendisse, et eorum scmel meminisse. Si igitur tot
et tanti sunt loci, quibus de eius intentione , quantum ad eam
rem attinet, constat; rationabilius et verisimilius est, locum unum
ad multorum intellectum reducere, quam plures ad unius
sensum coarctare, máxime cum aliis locis docere intendat ; hic
vero totus in concertatione sit positus Sanctus Pater ; et probabile
est calore disputationis accensum , et auctoritate Stephani et
Traditionis oppressum , quaerere cuniculum quo possit effugere,
non tam attentum ad id quid dicat, sed qua via cvadat, aut
adversarium declinet.
Frequens mos est Augustino, Hieronymo , et aliis, cum sint
in concertatione disputationis positi, respondendo vel arguendo,
ut inclinent ad alterum extremum, quod magis distat ab adversarii
positione; non quidem illud docere intendentes, sed ut vel
fortius urgeant, vel commodius tueantur sententiam. Hinc fit ut
Augustinus Felagianos impetens, ad Manichaei dogma videatur
inclinare. Rursus cum Manichaeis congrediens, Pelagianorum errori
videatur favere. Similiter Hieronymus cum Iovinianum impugnat
virginitati dérogantem , sanctas nuptias videatur damnare,
adeo ut multis sui temporis scandalo fuerit : non tamen ex illis
locis praecipue petendusest horum genuinus sensus, sed ex aliis,
quoniam serio et absque commotione intendunt docere, non vincere
adversarium , vel eius argumenta dissolvere, qucd et Aristóteles
saepissime facit , cum antiquos Philosophos ex professo
impugnat: ex quibus locis bonus Peripateticus nunquam sumpsit
certum Aristotelicae mentís argumentum , eo quod illic cupiat
magis ostentare victoriam, quam verum quod sentit, propalare.
Prae-

DILUTIO OBIECT. ADVERS. PARTÍS. 429
Praeterea quoniam Auctores pluribus rationibus sententiam aliqiiam
rcfellunt, non putant omnes verum concludere , aut argumentum
dissolvere , aut propositum efficaciter probare, ideoque
non firmant se in uno assumptorum , sed ad alia festinant
et recurrunt. Quae omnia in praesenti certamine contigisse Cypriano
verosimilius est quam oppositum.
Quod item illa responsio et sententia Cypriani tanquam firma
non sit ab eo reputata et fixa , eo vel máxime constat quod
paulo post in hac eadem Epístola Traditionem Stephani reiícit:
non tam quia in Scripturis non erat contenta , sed quia divinis
praeceptionibus videbatur obviare. Dicit enim: quae ista obstinado"?
quaeve praesumpdo} humanam Traditionem divinae disposilioni ant
nere} nec animadverte , indignan et irasci Deum , quoties divina prae
cepta solvit et praeterit humana Traditio} Iam constat quod Traditionem
illam non admittit Cyprianus, quia putabat a Stephano
fuisse adinventam , et Divinae Scripturae adversan., quam Scripturam
Cyprianus allegabat satis oblique. Post vero in fine Epistolae
hanc eandem Traditionem sine veritate esse dicit, et vetustatem
erroris esse affirmat. Quare non prorsus refutabatur ab
eo , quia Traditio scripta non erat, sed quia veritati contraria
ab eo putabatur. Adde quod in Epístola sequcnti ad Quirinum,
quae de eodem prorsus argumento est, Traditionis observatorem
se esse praedicat; negat tamen illam quae a Stephano allegabatur
esse veram Traditionem in eo sensu quem Stephanus pertendebat,
et alium eí intellectum dat. Dicit enim loquens de isto
dogmate : Dicunt se in hoc veterem consuetudinem sequi, scilicet Haeretici,
quando apud veteres Haereses et Schismaticos prima adhuc fu
runt initia, ut Me essent qui de Ecclesia recedebant, et hic (scilicet in
Ecclesia) baptizad prius fuerant, quos tune ad Ecclesiam revertentes, et
poenitentiam agentes , necesse non fuerat baptizare : quod nos quoqu
ob-

4 3o TERTIA PARS
observamus, ut quos constat hic baptizatos esse a nobis, et ad
reticos transiisse , si postmodum peccato suo cognito , et error
ad veritawn et matricem redeant, statim satis sit in poenitent
num imponere. Et rationcm assignans suae interpretador)is , ait:
quia iam ovis fuerat, hanc ovem abalienatam et errabundam
le suum pastor recipiat. Si autem qui ab Haereticis venit ba
prius in Ecclesia non fuit, sed alienus in totum, et prophanus
baptizandus est ut ovis fíat. Non perpendis Sanctum virum Traditionk
observatorem se fateri, quae scripto minime constábate
et veterem consuetudinem a Stephano allegatam , non sprevisse
modo, sed in certo sensu tenuisse et reverenter exposuisse ? Adde
quod Epistola ad Cornelium cuín conquaeritur de quodam
Novatiano, quia ordinarerat quemdam Diaconum et Episcopum
ipso et Cornelio invitis, dicit : Remanere in Ecclesia Dei non po
sunt , qui Deificam et Ecclesiasticam disciplinam, nec actus su
satione, nec morum pace tenuerunt : et hoc quia contra Eccles
disciplinam et Traditionem agebat ille , quae tamen Scriptura
minime constabat; quod enim a suo Episcopo ordinetur Diacoñus,
mera Traditio est.
Non ergo Cypriani mens erat in verbis illis ab adversariis allegatis,
traditionem illam negare, sed in eo sensu quem pertendebat
Stephanus, nolebat recipere, et quod caussam illam assignaverit,
quare non admiserit, quia scilicet in Divinis Scripturis
non legebatur : non hoc erat regulam praescribere de admittendis
Traditionibus, ut male animati putant adversarii, sed quia
ipse pro sua caussa multos locos Scripturae adduxerat; contra
vero Stephanus nudam Traditionem opponebat, quam Cyprianus
putabat humanam, et in eo sensu, quo a Stephano allegabatur,
falsam et suspectam , ideo mérito a se non recipi declarabat,
quia nullas habebat in Scriptura radices, cum e contrario

DILUTIO OBIECT. ADVERS. PARTÍS. 431
rio Asscrtio Cypriani ex Scriptura probad videretur; quasi diceret:
mea caussa fulcitur Scripturis, tua vero nuda et male a
te intellccta et sola constat Traditione ; ideo nolo eam admitiere
, quia suspecta mihi cum sit, in Scripturis non habet ne per
apparentiam quidem fundamentum, imo cum Scripturis pugnare
videor ego satis demonstrasse. Quandocumque tamen sese res habeat
, vicit caussam Divus Stephanus, utpote qui verum Ecclesiae
sensum Traditione Apostólica et tenebat et sequebatur.
Unde Beatus Augustinus contra Donatistas hanc controversiam
tangcns (a) : Consuetudo illa quae opponebatur Cypriano a Traditione
exordium sumpsisse credenda est, sicut sunt multa quae universa Eccle
sia tenet, et ob hoc ab Apostolis praecepta esse bene creduntur; quam-
quam scripta non reperiantur.
Meminerunt etiam huius controversiae de rebaptizandis Haereticis
Eusebius et Hieronymus, Eusebius Libro VIII. Historiae
suae Ecclesiasticae, qui hanc concertationem inter Cornelium et
Cyprianum primitus íuisse asserit: Oritur (inquit) quaestio de Hae-
reticis rebaptizandis in África, Cyprianus cum suis Episcopis oportere
fieri decreverat; sed Comelius Concilio Romae congregato, decrevit, ex
antiqua Traditione a Patiibus super hoc tradita , per solam manuum
impositionem deberé recipi. Hieronymus in Dialogo Luciferiani dicit
Concilium coegisse Cyprianum, in quo reprobavit Baptisma
Haereticorura ; sed conatus (inquit) eius frustra fuit: nam ipsi E-
piscopi, qui hoc constituerunt ad antiquam consuetudinem revoluti, novum
emisere decretum. Hactenus de Cypriani sensu in proposita
quaestione. Eligat iam sibi Lector ex iis solutionibus, quae videbitur
melior et magis pía.
Quin et Divum Hieronymum cuius auctoritati Novatores isti
tertioquoque verbo scriptis suis impudenter solent detrahere,
non
• (a) August. Lib. V. (¿) Euscb. Lib. VIII. C. III. Hist.

4 32 TERTIA PARS
rion veritus est de grege illo quídam maligne et ineptíssime detorquere
, dum verba ipsíus trunca et corrupta studet ad propositum
suum trahere (a), Locus est super Matthaeum XXII. quidquid
(inquit Hieronymus) de Scripturis Divinis non trahitur,
dem facilítate contemnitur, qua probatur. Ex quo infert quisqu
rit ille depravator scelestissimus, Traditiones Ecclesiasticas sine
pericuio reiici posse. Nescio qua fronte corruptores isti sustineant
Sanctum hunc in uno loco pro suo dogmate allegare , eoque quidem
sinistre et perperam intellecto ; quem ipsum in aliis mille,
ubi non facit pro sua ipsorum sententia non recipiunt, imo corruptorem
Scripturarum, virum sanctissimum et doctissimum, ore
sacrilego vocant. Si toties isre Sanctus docet corrupte , ut vobis
visum est scilicet, quo iudicio putatis o novitarum pernitiosi inventores
hoc uno in loco veritatem dixisse? An forte quia in hoc
dogmati vestro videtur favere, et in aliis adversarii? Scilicet haec
est regula inobliquabilis investigandae veritatis; tune vero docent
Sancti, cum semel videntur nobis convenire. Sed aperiamus
fideliter Beati viri sensum, simul et maligni huius ignorantiam
vel mendacem impudentiam. Haec sunt verba Hieronymi
super illo Matthaei XXIII. Et veniet super vos omnis sanguis iu
a sanguine Abel iusti, usque ad sanguinem Zachariae filii Ba
quem occidistis ínter Templum et Altare. Quaerimus (inqu
Zacharias filius Baraclúae: alii dicunt esse. hunc Zacharia
XII. Prophetis, alii Patrem Ioannis Baptistae ex quibusdam
phorum somniis approbantes, quia Salvatoris praedicabat
Sed hoc quia de Scripturis non habet veritatem , eadem fac
temnitur , qua probatur. Hic vel oportet istum a posta tam fateri
malignum esse Hieronymi corruptorem, et quod mendacio pernitioso
Ecclesiam nitatur impugnare , suumque falsum Evange-
_ lium
(a) Hkronym. Com. in Matth. Cap. XXIII.

DILUTIO OBIECT. ADVERS. PARTÍS. 433
lium promoveré , ut quod ille Sanctus dixit particulariter de
apocrypha illa opinione , ab uno vel duobus leviter asserta in
universalem sensum, ad destructionem omnium quae extra Scripturam
sunt, male detorqueat : vel prorsus sese esse asininum
dialecticum, qui ex singulari enunciato universalem enunciationem
intulerit.
Quod si per locum a similitudine , ex illo iudicio Hieronymi
particulari, inferre vult illam universalem, longe fallitur.
Tam dissimilis est apocrypha illa interpretatio a Sanctis Traditionibus,
quam est dissimilis lux a tenebris; illa enim abscondita
erat, hae vero publicae; illa particularis doctrina ab uno vel
duobus inventa, hae vero a tota Ecclesia per omnes eius aetates
receptae ; illam mérito reiicit Hieronymus, has vero approbat,
laudat, et cum alus Sanctis Patribus reveretur, prout latissime
monstravimus. In summa , illa ex somniis ortum habuit; hae
vero ex fontibus illibatis Christo Domino et Apostolis eius pro
manasse ostensum est. Quare istius perturbatoris illatio turpiter
peccat in forma vel materia. Concedamus tamen illi gratis esse
similitudinem, quo magis eum de falsitate coarguamus. Quis
non videt Hieronymum illam apocrypham expositionem parvi
faceré, non ob id quia in Scriptura non exprimeretur et contineretur
, quod faceré posset pro istorum caussa , sed ex eo
quod ex Scripturis auctoritatem veritatis non haberet : quod
longe aliud est. Construe ergo nunc, o argutissime , argumentationem.
Hieronymus refellit illam expositionem, quia de Scripturis
auctoritatem non habet : fatemur ergo per locum a similitudine,
quidquid de Scripturis auctoritatem non habet , reiiciendum
esse. Et illud etiam gratis tibi damus. Sed perge, et
si potes, applica. At Traditiones Ecclesiasticae de Scripturis auctoritatem
non habent. Istud negamus tamquam perniciosum et
Tom. II. Iii ma-

434 QUARTA PARS
manifestum mendacium; nam licet in Scriptura expresse et particulariter
non contineantur , quae tradita sunt , auctoritatem
tamen habent ex ipsa Scriptura. Firmum est Paulli verbum millies
allega tum : Tenete Traditiones quas didicistis, sive per Se
monen! , sive per Epistolam, et alii multi loci sunt, qui irrefragabile
testimonium huic rei praebuerunt , ut longe lateque
sao loco disseruimus: ficta est autem illa interpretatio quam Hieronymas
reiicit , nec in Scripturis inveniebatur, nec ex Scripturis
trahebat fundamentum. Noster ergo est Hieronymus in
hoc , sicut in alus, non autem adversariorum.
Ne magis quidem pro illis facit, si recte intelligatur D. Chrysostomus,
quamquam pro se faceré decepti isti existimarunt (a):
Omnia (inquit) Evangelium continet, praesentia , futura, hon
pietatem , fidem , simul omnia praedicationis verbo conclusit.
verbis colligere isti nituntur , omnia quae ad salutem sunt necessaria,
in Scriptura Sacra contineri , alicqui manca et defectuosa
esset Iesu Christi doctrina ; quod mera blasphemia videtur
: quare reliqua doctrina vana est et superflua. Breviter hic
dici posset (*) , in Evangelio contineri Sacramenta, et ea quibus
gratia et perfectio christiana acquiri potest ac perfici , et quae
de se ad usum rectum gratiae ex necessitate pertinent, ut recte
docet S. Thomas (b). Ceterum multa extra Evangelium sunt,
tum quae ad explicitam fidei latitudinem tenendam , tum quae
ad Sacramentorum ritus, formas et usus pertinent, quae a Christo
et Apostolis oretenus accepit Ecclesia: sunt etiam extra Evangelia
determinationes legis divinae aftirmativae; praeterea quae
ad ordinem Ecclesiae attinent , et cultum pietatis augmentant,
quae omnia Christus reliquit Apostolis et Successoribus suis
(a) Chrysost. Homil. I. super Epi
stol. ad Tit.
de-
(*) Prima solutio.
(¿>) S.Thom.I. Sec. q. 108.Art.II.

DILUTIO OBIECT. ADVERS. PARTÍS. 435
detcrminanda et statuenda: haec licet per se non ordinentur ad
gratiam , iuvant tamen mirum in modum , et accedente obedientia
in eo quod praecepta sunt, etiam sunt necessaria , de quibus
ómnibus absque ullo verborum involucro Sanctus hic Pater
suam nobis propalavit sententiam , quae paullo ante visa
est.
Dici etiam mérito posset (*) , et quidem consequentius ad
ea quae diximus, locum illum Chrysostomi nihil omnino contra
nos faceré, sed oblique satis ab adversariis allegan : nullum
enim verbum in loco isto de Scriptura posuit Chrysostomus sed
tantum de praedicatione Evangelii Paullo Apostólo credita , quae
longe amplior est quam verbum scriptum, imo quae ipsum scriptum
verbum, ut partem contineat. Adversaríus autem accipit
contentum pro continente, et partem pro toto, quod numquam
somniavit Chrysostomus. De hac ergo praedicatione ipse affirmat,
quod omnia necessaria continet; quod libenter fatemur: cuius
praedicationis pars ( ut iam probavimus, et ipse Apostolus multis
in locis fassus est) sacrae Traditiones Domini et Apostolorum
est.
Sed nec opus est concederé (*), omnia similiter Ecclesiae
tradita fuisse , imo per successiones temporum pro diversitate
status Ecclesiae , et rcrum qualitate , et moribus ornabatur, et
fide perficiebat lesu Christi sponsa. Multa, inquit ipsa Veritas
Discipulis suis [a) , habeo vobis dicen , quae non potes tis portare
modo : cum autem vene/it spiritus veritatis, docebit vos omnem veritat
Quae verba tractans Tertullianus Libro de velandis Virginibus
sic docet (b) : Propterea Paracletum misit Dominus, ut quoniam hu­
mana mediocritas omnia semel capere non poterat, paullatim dirig
Iii 2 re-
(*) Secunda solutio
(*) Tertia solutio.
(a) loan. XVI. 12.
(h) Tertull. de Veland. Virgin.

436 QUARTA PARS
retur et ordinaretur, et ad perfcctum deduceretur disciplina ,
Vicario Domini. Et subdit : Quae est ergo Paracleti administrad
nisi hoc , quod disciplina dirigitur , quod Scriptura revelatur
intelkctus reformatur , quod ad meliora proficitur ? Ubi vides
ctrinae profectum , Scripturae intellectum, disciplinae Ecclesiasticae
augmentum , post Christi praedicationem et Spiritus Sancti
missionem per ipsius Magisterium tradita. Deinde concludit
Tertullianus magis ac magis nostrum propositura confirmans:
Nihil (inquit) sine aetate est , omnia tempus expectant , ut
Ecclesiastes. Aspice ipsam creaturam paullatim ad fructum pr
ri : granum est piimo, ex grano frutex oritur , ex fructu arbusc
emitdtur ; deinde rami et frondes invalescunt, et totum arbor
men expanditur; inde germinis tumor et flos de germine solvit
de flore fructus aperitur : sic iustida primo fuit in rudimends,
ra Deum metuens , dehinc per legem et Prophetas promovit i
fandam , dehinc per Evangelium cffcrbuit in iuventutem , nu
Paracletum compcnitur in maturitatem. Vides aperte Ecclesiam S
ctam per aetates proficere , nec totam perfectionem in suis primordiis
habuisse ; sed eam dumtaxat ei coramunicatam fuisse,
quae pro unoquoque statu illi congruebat.
Inclinat etiam in hanc sententiam Nazianzenus Lib. V. de
Spiritu Sancto (a) : Vetus Testamentum Patrem manifesté praed
vit, Filium autem obscurius: Atnovum, cum Filium clarissime
de/it, Spiritus Deitatem tamen subindi cavit. Nunc vero Spiritu
bis.um et ínter nos habitans , argumenta sui ipsius illustrier
exhibet , ñeque tutum erat P a tris ipsius D cítate nendum s
cepta , Filii praedicationem palam ingerí, ñeque divinitate Fili
tune non recepta , auditoribus Spiritus Sancti onus adiieere ,
luti cibo immodico stomachum redderent languidiorcm , ide
ea) líazianz. Lib. V. cit.
caus

DILUTIO OBIECT. ADYERS. PARTÍS. 437
caussamesse puto, quod discipulis velut per partes obtingit, nimirum
eorum qui ad se reciperent , captui attemperabant. Haec Nazianzenus.
Nec potest de insufficientia argui Christi doctrina,
quod omnia ipse per se non dixerit, vel non semel per Apostólos
suos adhuc omnia declaraverit , cum ratione habita ad
Apostolorum et aliorum audientium ruditatem , et ad temporum
qualitatem alia praevidebat sufficere , sed relinquebat multa
post revelanda , et per Apostólos et Rectores Ecclesiarum
suae Ecclesiae tradenda , ad quod potissimum eos in Ecclesia
ordinavit; sed et ipsi Apostoli prudentia spiritus ducti , non
omnia semel, nec ómnibus passim tradebant. Petrus enim prima
illa sua Concione, quam Hierosolymis post Spiritus Sancti missionem
habuit, Christum , virum approbatum dumtaxat appellat,
accommodans nempe se carnali audientium sensui > et Paullus
sapientiam se ioqui non ómnibus , sed inter perfectos affirmat
: itaque pro capacítate imbuendorum , et qualitate temporum
Magisterium suum attemperabant, contenti maiora maioribus
committere , et lacte et oleribus infirmos pascere , et hoc
erat sufficienter docere : non quidem omnia simul et ómnibus
tradere, et Scripturis mandare , sed quaedam publice , quaedam
seorsum tradere, ut suo loco iam vidimus.
Illud vero Augustini in Epistola ad Hieronymum a Luthero
toties repetitum : Ego solis Libris qui Canonici nuncupantur,
didici huno honorem deferre , &c. nulla in re derogat Ecclesiae veritati,
quia ibi Augustinus non loquitur de Sacrorum Librorum
auctoritate conferenda cum Traditionibus Ecclesiasticis , quas
Sanctus iste Pontifex cum alus Sanctis Patribus tantopere venerábate
; sed confert eos ad alios humanitus conscr'ptos Libros
, qui facile falsa possunt nomines docere , nam statim di­
cit : Alios autem ita lege, ut quanta vis sanctitate doctrinaque prae-
1 fol-

4 38 QUARTA PARS
polkant, non ideo verum putem , quia ipsi ita senserunt, qu
vcrborum Augustini occasio satis confirmat ; sed clarior est locus
quam qui expositione egeat. Aliae auctoritates Sanctorum,
quae adversus dogma hoc nostrum Catholicum afterri possunt,
cum tamen rarissimae sint , et ab adversariis valde detortae,
haud dissimiliter solví possunt: aut enim damnant et floccipendunt
Traditiones Pharisaicas et inútiles, sive doctrinae Dei adversas
; aut eos reprehendunt , qui nimium humanis institutis
, et aequaliter ómnibus inhaerentes, praecepta Dei et Apostolorum
doctrinam negligunt. Ceterum Apostólicas Traditiones
et universales, quae pietatem et cultum Dei, et disciplinam augent
vel conservant, omnes unanimiter Sancti cum tota Ecclesia
( prout demonstravimus) docent esse amplectendas, et quasi
divina oracula venerandas.
Praeterea quae obiieere solent, quod Traditiones sacrosanctae
Christi gloriam obscurent , conscientiam pusillorum onerent,
calumniae magis sunt quae vera obiecta : ostendimus enim
qualiter eas commendat Ecclesia ad salutem animarum , non
ad perniciem, ad Christi gloriam et religionis augmentum, non
ut redemptionis beneficium obscurent. Quod si quis superbiae
spiritu duc tus in eas impingit, vel male docendo, vel male conscientiam
formando , se vel alios laedit ; sibi imputet , redarguatur
et reprehendatur, et si opus fuerit, severioribus Ecclesiae
disciplinis coerceatur. Nihil adeo bonum est, quo non possit
male uti humana malitia , vel rudis ignorantia. Sed dicet
tune Evangelicae libertatis vindex : Si tantum tribuí debet Traditionibus
, quas vocas Apostólicas, quid superest nisi ut commentis
hominum, praetextu Apostolicarum Traditionum , Christianorum
conscientias opprimas , et libertatem Christianam in
tantum oneres , ut tolerabilior longe sit dura et superstítiosa
lex

DILUTIO OBIECT. ADVERS. PARTÍS. 439
lex Iudaeorum , quam dulce et leve iugum Christi. Adde quod
cum istae Traditiones Scripturae non sint demandatae , facile possunt
corrumpi , et unum pro alio tradi , quod satis periculosum
est. Quis enim est adeo Lyncaeus ut discernere possit inter
Apostólicas et supposititias Traditiones ? Quare vel oportet
illas spernere , vel cum misera et perplexa conscientia sub iugo
Christi vivere.
Respondeo, amanti et humili, et christiano animo nihil esse
difticile. Chantas omnia suffert , omnia credit , non agit
perperam , non quaerit quae sua sunt, sed quae pacis et aedificationis,
et obedientiae : haec quaerit chantas, quae in ómnibus
bene consulit, et cunctis quae ad pietatem sunt, acquiescit
: milla res tam facilis est quin difficilis fiat , si invitus
facías : imo et ipsum Christi iugum , alioqui amantibus suavissimum
, minime sustinere invitus poteris ; tantum abest , ut feras
: contra vero si bene animatus sis, et humiliter et christiane
sentías, omnis sarcina quamtumlibet gravis, fit valde levis atque
portabilis. T.raditio non facit legem Christi graviorem , sed
eam interpretando et pietatem iuvando leviorem , eamque circumvallando
tutiorem. At multae sunt Traditiones Ecclesiae,
fateor: sed non omnes aequalis ponderis: multae sunt, quae si
absit contemptus et scandalum, sine magno crimine omitti possunt
, et multae etiam quae páticos obligant et adstringunt ad
sui observationem. Quod autem ad earum corruptionem attinet
, ne sis tu sollicitus , relinque Domino et Pastoribus eius
hanc curam : nam cum constet ( ut iam probavimus) Christi et
Apostolorum doctrinam et verum ¡ntellectum eius, et eorum
quae ad fidem pertinent, in Ecclesia , tamquam in repositorio
fidelissimo collocata esse, nemo orthodoxus dubitare debet, Traditiones
Domini et Apostolorum , eodem Spiritu Sancto spe-
cia-

44o QUARTA PARS
cialiter adiuvante , illaesas et incorruptas in Ecclesia servatas
fuisse, sicut servata fuit integritas ipsius Scripturae, quandoquidem
sunt Ecclesiae tam necessariae, quam Scriptura ipsa.
Porro si rei naturam animadvertimus, tam facile potuit Scriptura
corrumpi, quam ipsa Traditio: nam ut auctores sunt Irenaeus
et Tertullianus corruptae sunt a Marcionitis omnes Epistolae
Paulli, excepta única ad Philemonem (cui Tertullianus
ait suam brevitatem profuisse ) pariter et totum Lucae Evangelium.
Eusebius etiam refert in fine Libri V. suae Historiae (a)
de quibusdam Haereticis , qui Christi divinitatem negaverant
tempore Victoris Papae , quod corrumpebant Scripturas , si
quando illis adversábante , dicentes se illas emendare : quod
ipsum nobis etiam opponunt impii Saraceni , et superstitiosi
Iudaei : cum hoc tamen et credimus, et certo sumus persuasi
, Scripturas Divinas non sine Spiritus Sancti praesidio
Ecclesiae suae fuisse servatas incorruptas , quod et ipsis oculis
cernimus, et manibus palpamus, cum videamus illas per omnes
Ecclesiae aetates, continua successione a Sanctis Scriptoribus allega
ri iisdem fere verbis, et absque ulla sensus differentia. Non
ergo aliter de Traditionibus Apostolicis sentiendum est. Idipsurn
etiam de iis ostendit omnium fere Sanctorum Patrum consensus,
omniumque Ecclesiaxum concordia et inviolabilis antiquitatis auctoritas
cum consuetudine minime interrupta. Hoc enim prospiciebat
olim Basilius, cum novitatibus Eunomii adversus Traditionem
glorificationis Spiritus Sancti pulsaretur (b) : Ego qui­
dem hanc vocem (conglorificationis) velut paternam haeredi
conservo, acceptam a viro, qui longo tempore in ministerio
tam transegit, per quem et baptizatus sum, et ad Ecclesiae ad
strationem productus: ubi vero apud meipsum perpendo , tun
_ ve­
ía) Euseb. Lib. V. infín. Hist. (b) Basil. contra Eunom.

DILUTIO OBÍECT. ADVERS. PARTÍS. 44 1
veteribus illis et beatis viris usus sit iis vocibus , quibus nunc contra
áicitur , multos reperio antiquitate fidei auctoritatem habentes, et sci
tiae sinceritate non cum horum temporum hominibus comparando
inter quos numerat Irenaeum , Clementem Romanum, et Dionysium
Alexandrinum , et unius ístorum citat testimonium.
Certe qui hac Regula usus fuerit , pax Israel Dei erit super
illum , non facile novitatibus seducetur, et veritatem Traditionis
secure tenebit, quam D. Irenacus (a) sine fictione custoditam
esse in Ecclesia dicebat. Vincentius etiam Lyrinensis,
homo pius et doctus, ante mille annos easdem Traditiones suo
tempore incorruptas esse afíirmat, cuius verba sunt {b): Christi
Ecclesia sedula et cauta depositorum apud se dogmatum cusios , n
hil in his umquam permutat, nihil imminuit, nihil addit : non am-
putat necessaria, non apponit superfl.ua , non amittit sua , non usu
pat aliena; sed omni industria hoc unum studet, ut vetera fideliter sapienterque
aecuret et poliat. Quis igitur illi non se credet ? Quis
eam huiusmodi iacturam passam fuisse affirmare audebit Ecclesiam
, quae Spiritum Sanctum semper habet magistrum , tutorem
et asservatorem ? Nec solum hoc dicit Pater venerabilis,
sed et modum fidelibus praescribit, quo veritas recte possit teñen
, et sine errore servari in praefato suo Libello (*). In ipsa
Catholica Ecclesia magnopere curandum est, ut id teneamus, quod u
que , quod semper, quod ab ómnibus creditum est; hoc est enim veré
proprieque Catholicum, quod ipsa vis nominis ratioque declarar : qu
omnia veré et universaliter comprehendit. Sequamur itaque Univers
tem , et hanc veram fidem esse fateamur , quam tota per orbem terra-
rum confitetur Ecclesia : antiquitatem vero, ut ab iis sensibus mini­
me recedamus, quos Sanctos maiores ac paires nostros celebrasse m
festum est: consensu item, ut in ipsa vetustate omnium vel pene omniu
Tom. II. Kkk Sa-
(a) Irenaeus Lib. IV. cap. 67.
(b) Vinccnt. Lib. de Eccles.
(*) Quod oporteatjfideJí m tenere in fide
id quod universale e¿t 3 tt ubique ttr.etur.

442 QU ARTA PARS
Sacerdotum pariter et Magistrorum definiúones sententíasq
mur.
Jtaque (ut único verbo haec omnia nos comprehendamus)
pro vera Traditionum notitia potest esse recursus ad Sanctorum
Patrum scripta , quae in dogma te consentiunt, ad Generalium
Conciliorum sententiam, ad Sedes Apostólicas , ubi docuerunt
Apostoli et eorum Discipuli ; praecipue autem Romanam , ut
docent Irenaeus et Tertullianus, et ad universales et antiquas
Ecclesiae consuetudines. His adminiculis facile disceinet íidelis
novas Traditiones a veteribus; falsas a veris ; humanas et voluntarias
ab Apostolicis. Qui autem haec non poterit iudicare,
vel propter ignorantiam , vel quia aliquam videt in his discrepantiam
, consulat viros Doctos , pios et veré Ecclesiasticos, et
petat a Deo , et interim obediat suis Praepositis , et sequatur illos,
quos Deus voluit in Ecclesia sua praeesse. Sequendus enim
est in dubiis Episcopus , ut Augustinus docet; obediendum est
Praepositis, ut Paullus nos instruit. Non est quod tune timeat,
ñeque discrucietur : salva sunt omnia, modo non superbiat, sed
humiliter acquiescat. Haec est enim voluntas Dei , ut audiamus
illos, qui loco Christi praesunt. Quod si secus fecerit , sciat
se a spiritu apostasiae duci ; quae multoties pietatis et zeli
Religionis praetextu animas detrudit ad tártara , seducens illos
ab ovili, sicut nostra tempestate sunt multi seducti , volentes
sapere plus quam oportet, et non ad sobrietatem.
Haec sunt, Lector optime, Haereticorum argumenta , seu
potius nugamenta praecipua, quibus sponsam Christi denigrare,
et apud vulgus traducere conantur , tantasque et tam perniciosas
tragedias in Ecclesia suscitarunt, et propter quae inconsutilem
Christi tunicam scindunt , discessionem ab Ecclesia facinnt,
denique fidelium omnium scandala negligunt ; ridicula, puerilia,
nullius prorsus momenti, a ut etficaciae, ab intellectu Scripturae

DILUTIO OBIECT. ADVERS. PARTÍS. 4 4, 3
rae perverso, Sanctorumque Patrum paucis ac male intepretatis
locis desumpta : quae si conferas cum iis quae Ecclesiae
caussam in hac parte defendunt, facile scio iudicabis , illibatam
veritatem pro Iesu Christi Ecclesia stare, dogmataque ipsius nos
hic proposuisse , non nostra ; quae sua antiquitate velut canicie
quadam veneranda, honore et reverentia perquam digna sunt.
Postremo Novatores istos vanissimos praeter vana mendacia quae
illi e privato capite docent, solidioris et verioris doctrinae aliud
nihil ñeque tueri, ñeque promulgare comperies, quam meras nugas,
argumentis suis non ipsam veritatem , sed aérem verberantes.
COROLL ARIUM
DE SYMBOLO , QUOD SIBI FALSO ARROGANT PROTESTANTES.
§. Lili.
Falso sibi arrogant et perperam usurpant Adversarii , quasi suis S
cus et seditioso instituto proprium, locum illum Isaiae:
Verbum Domini manet in aeternum.
T Am est attrox Protestantium in veros Ecclesiasticos odium,
ut vel ex levissimis quibusque occasionibus incusandi vel calumniandi
ansam passim arripiant. Si quid in moribus peccatur
(ut hominibus communeest) Ecclesiasticae doctrinae statim adscribunt,
Ecclesiae abusus cum doctrina miscentes, quo facilius
auditoribus suis, inter dogmata et mores distinguere nescientibus,
imponant, et Ecclesiasticam doctrinam invisam reddant. Si quid
vero erroris inter simplices ex rudi quadam ignorantia, aut superstitione
subortum viderint, Scriptoribus Catholicis hoc illico
tribuunt, irrident, in cachinnos solvuntur, publice conclamant,
e suggesto boant: Sic docent Papistae : sic illi qui se Catholicos
nuncupant, animas perdunt; quo magis a se deceptos a vera
doctrina absterreant, et non solum libros veritatis, qui illis
Kkkz con-

444 TERTIA PARS
contradicunt, non legant , vcrum execrentur; atque his tándem
pessulis ostium miserae, rudi et indoctae plebeculae occludunt, ne
penetret ad adita percipiendae veritatis. Deinde cum videant Sanctos
Patres et nos in probatione dogmatum Catholicorum, non
solum Divina Scriptura , sed et Traditione Apostólica uti, ipsi
contra Scripturam tantum se dicunt recipere.Ecce occasionem quam
arripiunt usurpandi , tamquam proprium sibi vocalis cuiuspiam
Symboli: Verbum Domini manet in aeternum , nos quasi ex obliquo
inurentes, quod verbum Domini, hoc est, divinam Doctrinam
non recipiamus, eo quo d Sanctas Traditiones simul cum Scriptura
defendimus: hoc enim uno culpamur máxime ab eis. Calumniae
certe abomiñabiles, et ab ipso patre mendacii ad perditionem
fidelium adinventae.
Adoramus et deosculamur verbum Domini, et doctrinam coelestem
, per quam mundi huius Conditor et Redemptor sanctissimae
suae voluntatis arcanum miseris mortalibus aperire dignatus
est. Per quod tremendae maiestatis legati , Patriarchae, Prophetae
, Apostoli, mandata nobis de rebus sublimibus exposuere, ut
de superni numinis cultu , deque ipsius et nostra cognitione, de
illius favore comparando, ofíensisque declinandis, et amicitia promerenda
, ac tándem de iis quibus vitae beatae ac chnstianae
summa continetur. Manet (inquit) in aeternum et ultra , si citra
vel ultra aeternitatem signari potest duratio. Atque utinam
tam regnet in cordibus nostris, quam frequens ómnibus in nudo
est et frontispiciis Librorum, et quantum in lingua volvitur , tantum
circa opera mandatorum Dei in affectus omnium operetur 1
Minus certe valerent in malo adversarii, minus in Scripturarum
contemptum , de quarum cognitione se iactant tam impie sentientes
, nec vías pessimas invenissent, quibus sacr2m Religionem a
Christo plantatam, et sanguine et sudoribus Sanctorum constiuctam
5 simpliciterque et fideliter introductam dissolverent, venantes

DE SYMB. A PROT. FALS. USUR. 445
tes vulgi plausus apud simplicium popularium et muliercularum
conventícula , quaerentes quae sua sunt, non quae lesu Christi*
Interim tamen ut ad nostri Corollarii veritatem veniamus,
respondeant mihi vani isti, quid per verbum Domini quod sibi
tam rotundo ore arrogant, intclligunt? Nam si verbum Dei appellant,
quidquid ad Ecclesiae utilitatem a Deo revelatum est,
cum ad oculum ostenderimus multas sacrosanctas Traditiones,
in quibus bona pars fidei consistit, ad Dei quoque Doctrinam
pertinere , quas isti reiiciunt, quis dicit hos habere verbum
Dei integrum et illibatum , qui vix recipiunt dimidiatum? Sin
autem verbum Dei vocant, quod a Deo revelatum et Scripturis
demandatum dumtaxat est, ne id quidem retinent: quippe
qui id quod ipsum scriptum verbum recipiendum iubet, tam non
recipiunt, ut fastuose et impie interim spernant. Est autem clarum
et immobile in Paullinis Epistolis scriptum verbum : Teñe-
te Traditiones, quas accepistis sive per Epistolam, sive per sermonem.
Sunt alii multi ioci scripti, qui hoc idem, ut vidimus, praecipiunt,
et ab istis impostoribus non audiuntur. Adde quod scriptum
verbum Domini minime tenent, qui intellectum eius, prout tota
Ecclesia, et omnes Sancti tradunt, non recipiunt, sed potius
pro sua libídine prave corrumpunt. Divina enim veritas (ut
scite dixit Hieronymus) non in litteris et apicibus mortuis, sed
in sensu spiritus vivificante eonsistit, quem retiñere ñeque volunt
ñeque possunt Haeretici : id quod nos ante monstravimus,
et Sancti Doctores omnes de Schismaticis, et coitiones adversus
Ecclesiam facientibus. Ubi est igitur falsa gloriatio ipsorum r Ubi
est verbum quod se tam plenis buccis iactant habere? Certe nisi
de solis apicibus et litteris veluti Iudaei aut Mahometici glorientur,
vel sensum Scripturae a Pygardis, Hussitis, Waldensibus,
Luthero, et alus recens natis Apostatis adinventum , verbum
Domini vocent, nescio quomodo vel superficie tcnus qua-

4^6 QUARTA PARS
drare in eos possit tam impie usurpatum , et inepte petitum
Symbolum. Hunc sensum scimus eos solos tenere , a Magisterio
Ecclesiae et Spiritus Sancti valde alienum et peregrinum , ñeque
de medio fonte fluentem. Pro hoc pugnant atque repugnant, turbas
in Ecclesia movent, et omnia susque deque confundunt.
Denique (si Diis placet) eos qui huius verbi vel remotissima
occasione, ac neutiquam ultronei mortem oppetunt, martyrii nomenclatura
condecorant Protestantium reverendissimi, imo impudentissimi
: quasi vero Martyr possit esse, qui pro Christo
voce tenus praedicato contra Christum et Ecclesiam re ipsa pugnat,
aut veru m Martyrem non caussa , sed poena possit efficere.
Qui enim extra castra Dei positus praetextu Religionis
discrimen mortis subit, magis habet poenam perfidiae suae, quam
veri Martyris coronam. Non igitur habent de quo glorien tur apud
pios et sapientes: sed simplicibus nominibus hypocrisi quadam
diabólica imposturam faceré conantur hoç encomio sibi falso adscripto.
Nam quod frequenter Scripturam allegant, et ad ipsam
magna fiducia provocent, nemo sanae mentís debet miran. Familiare
enim est (ut saepe diximus) et semper fuit ómnibus Haereticis
Scripturam dextre et sinistre intellectam allegare: quod cum
ex privato et proprio sensu loquantur, non possunt nisi mendacia
disseminare , maiusque ac multo severius iudicium damnationis
manet eos, quia Scripturam Divinam passim tractantes, et
pro arbitratu suo intelligentes, Spiritui Sancto resistunt, nolentes
intelligere ut bene agant, id est ut pacem et utilitatem Ecclesiae
teneant: quin potius ventri ac gloriae servientes, gloriosum Corpus
Christi scindunt, et quantum in ipsis est, inteificiunt, pacem
loquentes, bellum operantes, colantes culiccs, deglutientes camelos.
Quantumvis enim se iactent de morum disciplina et doctrinae
puritate, quod sibi immerito tribuunt, longe tamen magis nocet
Schismatis, et Haereseos pernicies, quibus misere vexant Ecclesiam,

DE SYMB. A PROT. FALS. USUR. 447
siam, quam morum reformado prodesse possit. Nam et altare contra
altare extra Ecclesiam Salvatoris cum Ieroboam erexerunt, et
variarum doctrinarum thuribula alieno et diabólico igne , ut Nabad
et Abiud in magnum animarum detrimentum accenderunt.
Atque hoc de Symbolo Protestantium dixisse sufficiat.
Agite ergo vos, o redempti a Domino, filii Sanctae Ecclesiae,
qui certas regulas Apostólicas novistis, et viam veritatis per gratiam
Dei intra eius gremium tenetis, ne retrahamini vanarum vocum
novitatibus a vera et Apostólica Ecclesia , cuius lacte enutriti
estis. Ne sinatis vos circumferri omni vento doctrinae, sed
manete. in ea , extra quam nulli homini salus potest contingere:
adorantes Dominum, non in angulis et conventiculis prophanorum
et novorum hominum , qui schismata amant, et dissensiones
nutriunt, sed in atrio sancto eius, id est in medio Ecclesiastici conventus.
Videte quomodo caute ambuletis, quoniam dies mali sunt.
Praesens Ecclesia nihil novi nobis tradit aut defendit, sed doctrinam
Apostolicam de medio fon te fluentem : illam inquam praedicationem
veritatis, quam tota Ecclesia per universum mundum
dispersa , a suis primordiis tenuit, tenet atque tenebit: quae quasi
unam domum inhabitans, et quasi unum os haberet, consonanter,
a Christo et Apostolis edocta , praedicavit, ut monstravimus.
Nam quamvis in mundo linguac diversae fuerint , unus tamen
spiritus et una Traditío semper fuit, et hucusque durat : ñeque
maiores et primi illi Patres, Apostoli, Martyres, sanctissimi Doctores
aliter praedicarunt, quam nos credimus et docemus. In
hac fide salvi facti sunt quotquot Deo placuerunt Sancti et viri
admirabiles a Christo usque nunc. Relinquentes ergo víarum
anfractus, tenete viam rectam et antiquam. Est enim Matris nostrae
Doctrina et Traditio eius vía regia, qua ad sublime itur,
qua praeruptorum scopulorum praecipitia et alia innúmera fere
pericula de vitan tur : novae autem istae professiones erratici tra-

448 QUARTA PARS
mites sunt et tortuosi, qui ad ipsam ducunt perditionem : adinventores
vero eorum carnales et cervicosi homincs, coeci et
male animati , qui máxima iactant, et mínima ignorant, fontes
sine aqua , nebulae turbinibus cxagitatae, ín superbia vanitatem
loquentes, et in desiderüs carnis párvulos pellicientes, libertatem
promittentes, cum ipsi sint serví corruptionis , quibus caligo
tenebrarum reservatur. Nec moveat vos, fratres dilectissimi, si
apud quosdam in novissímis temporibus, aut lubrica fides nutat,
aut Dei timor apud corruptos quosdam homines vacillat , aut
pacifica concordia non perscverat. Praenuntiata sunt haec futura
in seculi fine, et Domini voce , atque Apostolorum contestatione
praeiicta sunt, deficiente iam mundo , et appropinquante
Anti-Christo, bona quaeque dcficere, mala vero et adversa crebescere.
Non deest in Ecclesia portio Domini, quae fidei robur
teneat, et charitatem in moribus servet; necesse tamen est ut
scandala veniant, Haereses suboriantur, Schismata pullulent, ut
qui probati sint, manifesti fiant: nemini nocent aliena crimina,
nisi eis consentiat aut conniveat. Non est quod ob haec relinquamus
lccum stationis nostrae, aut praetergrediamur términos,
quos posuerunt Patres nostri , viri Apostolici. Ne sapiatis plus
quam oportet, sed sapitc ad sobrictatem. Vigilate itaque et state
in fide Ecclesiae Universalis, fírmiter agite et confortamini, et
omnia vesfrra in chántate fiant. Pax Dei quae superat omnem sensum,
custodiat corda vestra, fidem et intelligentias vestras. Válete,
fratres dilectissimi, memores nostri, et laborem hunc, quem
pro Ecclesiae utilitate suscepimus, desiderüs nostris et rei dignitati
minime forte respondentem , boni consulite.
FINÍS.

«CION UNIVERSITARIA SAN PABLO CFU
II
7061204