1 DISPENSA DI LETTERATURA LATINA A.A. 2009-2010 PROF ...

apparent rari nantes in gurgite vasto,
arma virum tabulaeque et Troia gaza per undas.
iam validam Ilionei navem, iam fortis Achati, 120
et qua vectus Abas, et qua grandaevos Aletes,
vicit hiems; laxis laterum compagibus omnes
accipiunt inimicum imbrem rimisque fatiscunt.
arma virvm bene addidit 'virum', id est
virorum. arma enim dicuntur cunctarum artium
instrumenta, ut "Cerealiaque arma", item
"colligere arma iubet" et alio loco "dicendum et
quae sint duris agrestibus arma".
[P. Ouidius Naso, Tristia, 1, 2, 45sgg2)
ei mihi, quam celeri micuerunt nubila flamma!
quantus ab aetherio personat axe fragor!
nec leuius laterum tabulae feriuntur ab undis
quam graue ballistae moenia pulsat onus. ]
troia differentia in hoc sermone est et in sensu et
in syllabis. nam cum provinciam dicimus, nam
Troia provincia, Ilium ipsa civitas, et principale
est nomen, brevis est 'Tro'. quando autem non
est principale et derivatio est, longa est 'Tro.', ut
"Troius Aeneas".
gaza Persicus sermo est et significat divitias,
unde Gaza urbs in Palaestina dicitur, quod in ea
Cambyses rex Persarum cum Aegyptiis bellum
inferret divitias suas condidit. est autem generis
feminini, ut "et gaza laetus agresti". quo
exemplo apparet quoque superfluo quaeri a
multis, quemadmodum potuerit aurum natare,
nescientibus gazas, id est opes, dici omne quod
possidemus. aut certe hyperbole tempestatis, ut
etiam ponderosa ferri potuerint.
per vndas 'per' quidam nolunt .
iam validam zeugma est ab inferioribus 'vicit
hiems'. quod fit et a superioribus et a medio,
plerumque et ad utrumque respondet, ut
"Troiugena, interpres divum, qui numina
Phoebi, qui tripodas, Clarii laurus, qui sidera
sentis et volucrum linguas et praepetis omina
pinnae". ecce hoc loco 'sentis' et ante dicta et
sequentia concludit.
ilionei antiptosis est, pro genetivo enim dativum
posuit; nam constat huiusmodi Graeca nomina
dativum singularem in ei diphthongum mittere,
ut Orphei; nam illa solutio est cum Orphei
separatim dicimus: nec modo 'Ilionei' possumus
dicere adstrictum esse genetivum, ut ipse sit qui
et dativus. quod si forte contingat, non regula
mutatur, sed antiptosis fit, qua plerumque
utuntur poetae, ut "urbem quam statuo vestra
est" pro urbs, item "haeret pede pes" pro pedi.
25