Iosephi Mariae Suaresij episcopi vasionensis Praenestes antiquae ...

^5Jit?y: ":,..'*- ::.,;

35 37C 

.^ ? j.-'i '•Ki. .H 

C

lOSEPHI MARIAE SVARESIl 

EPISCOPI VASIONENSIS 

PRAENESTES 

ANTICLVAE 

LIBRI DVO^ _ 

^ 

R O M ^. 

Typis Angeli Bernabò , Hiredis Manelfi Ma- 

ne lfij. 

M.DC.LV. 

Superiorum permifit . 

•

EPIGRAMMA. 

Vifi inimica Juis femper Fortuna colahis 

Pr^nefìen varijs diruit excidijs ; 

Sanguine concrétpini lacSOrtis ab vbere fugens 

lupiur huic njrhi Janguìnolentus erat : 

At nuncmitis erit, Fortnnaque projpera ^ Tupa 

Dani mei dulcp Ioni , qu^ dominantur , Apes . 

IL-

MO MO 

ILLVSTRISS. ET EXCEL. PRINCIPI 

MAPHAEO BARBERINO 

PRINCIPI PR^NESTES . 

DVCI , ETC 

ERETI 

lOSBPHFS MA2{IA SFA2{ESirS 

EPISCOPVS VASIONENSIS, 

F elicitatem. 

T I folec effe Dominis gratior ? 

Scacceptior, qui eorum è tun- 

dis exccrpitur fruótiis , 

ita con- 

fido iucundiorem Excellencix 

Tu£ 5 fore lucubraciunculam 

iflam meam , congeihm fuper 

Pricnefte ; cuièruinis rciurgenci, & fpiendidius 

inftauratx (Princeps Opciine) feliciilimè, atque 

fapientiihmè dominaris ; Romanis vero ex legibus 

iblo cedic , quidquid fuperltruicur . Cum 

igicur Excellentiffima: Famili^ vîìrx , firn ipfe 

deuotus exaffe, deuindufqi toc nominibus ; crcuic 

enim eciam ingcniumquam culumcumque 

meum in facro copfiicatu &c obfcquio magni Ex. 

t 2. ccl-

ccllcntix Tua? , Patrui Vrbaiii Vili. Pontificis 

Opc. Max. fantììiflìmar 5 fuauiffima^que memo- 

ria j crefcitcjue adhuc fub iufla Eminciitiflimi 

Cardinalis Francifci Barberini , patrui Ve- 

(tri :, Ecclefl;^ y ac Chriftiana^ Rcipublic 

palfimque calcamus^de complunbus, 

ecquis illis fuerit locus ? exquiritur , neque, vel 

cenuiflìma fuperfunt veftigia 3 verum hi > quos 

Excellentia^ Vcftra^nuncupo , libelli perftabunc 

sternum . Pra^nefte quater excidium paflL-, 

nuUum in hifce vmquam experietur ^ fi fauens 

tua gratia ipfos benigne , ac perhumaniter 

cxcipias y fi calcalo fuo comprobes , fi deniqu^ 

paludamenti fui finubus foueas , Prêne- 

ite , inquam , in tanta fortium , quaj ipfi obti- 

êre , varietate veieris Fortuna a poetis confi- 

vt£ ? arqaie ab Ethnids eulta: tutelam inuali- 

4am 

,

dam j immò perniciofcmcumagiioueric, vir- 

tucibus Excellenti^ Tua3 faufla, & profpera_» 

omnia fé debere ienciec , acque grata profitebitur 

. In illis celebrandis excurrere animus 

crac , fed vccac , &c coercet exultantem cognita 

probeguc mihi peripezìa excelfi animi cui 

modeltia; qua dotes eximias, quibus inftru- 

ótus , & cumulacus es, cxprimere mauis rebus 

pra:clarè:, forticerque geihs , 

quam gaudeas il- 

las miìis licer cncomijs pr^dicari , Vereor 

prÊterea ne laudes y G. reccnfère velini 5 ingenij 

culpa :, penUriaque deteram ^ neue adulacionis 

Ipecie plenam venerationemimminuam;i Habebo 

lane quod imputem fauori , & gloria, 

meque felicitaris ad apkem cenfeam proue- 

xSlum , fi nempe opufculum iflud , cuius veftibulum 

memorabili Tuo nomine illuftrareaudeo 

y ajqui bonique confulueris . Etenim fic pigHus 

, & monimentum mei erga. Excellentiam 

Tuam propenfiilimi j addiiSiffimique non in." 

gratum Tibi ipfi fuifle intelligam 3 mequc^ 

maiorum 3 & grauiofum operum molimini 

xno;i alacri U5acciagam . 

IN- 

,

INDEX CAPITVM 

LIBRI PRIMI 

DE 7(€0Ìone 

. 

PR.€NESTES ANTIQVJE. 

, in qu(^ Prenefie pojita , Cap, i 

De conditore Pr^mjles • z 

De domine Pr^nefhs • 3 

De Prdnejìes Etymo. 4, 

Defìtti' . j 

De aoro Praneìiino . 6 

^r A0ìlumfuerit . 7 

Df arhorihus 

8 

D^ ^^«iV 5 ^ Verejtflnmo^ 9 

P^ 1?/«/i > (^ lattfundijs . 

Deflorihus , fruElthus , ^ INtictdis , 

10 

1 1 

JD^ feccjfu . 

li 

De Ludis 

De fortun^fortihus 

. 

JD^ Fortuna tempio . 

Df Seraptde y emfque tempio 

, 

, 

ij 

14 

i J 

i ^ 

Z)^ 'Bafilicis , Sfilar io . i 7 

Dr /'(^rt? , {^ jìatms Prenejìes , .1 .8 

Z)f ^/^ Pr^nefiina ^(^ de Porta Vrhis . 1 

Dejìgnis yfacrartjs , @"

De rebus gefìis Pr^tnefìinorum ad annum F, C. CCC, 

LXXXF, Z5 

De rehus gejìis ad annum DXL, 1 4 

De prodigijs Pr^nefì

De Vrenejìims Eplfcofis S. j^. E, CamnaUhus ad an- 

num MC. 

De ijfdem ad annum MCCn 1 1» 

AdamumMCCC, 13 

Ad anntim MCCCC^ 14 

Ad annptm MD, i J 

AdannumMDCLV^ i6 

^pilogus Operis, ^ 17 

Mantiffa . 

Imprimatur. 

SivMitur 2êuerendiJf.l^,Jld. Sac. VaUApofl^ 

Mt Anania Ep. Sue. & Ncp. Viceig. 

Imprimatur . 

Fr, Raymundus Capifucchus > Sac. Palatij Maga 

Ord.Pr«d. 

1 

1 

18

PRAENESTE 

fubaufpicijsIlluftrils.&ExcclIcntifs.Principis 

«5^ 

MAPHAEI BARBERINI 

Ab Illuftrirs.&: Reuerendifs. Domino 

D. EPISCOPO VASIOMENSI 

lOSEPHO MARIA SVARESIO 

Scrfpcis iiluftrata. 

EPIGRAMMA 

INL. D. Vrbani Cerri Patrie! J Romani.' 

RDVA Sullanitaceatmiracula templi 

Praencfte, & foftes Suffìcij veteres 

, . 

Non ParijS iadlet pendencia vota Colunis 

NonPrimigenise (èrta tributa Deae, 

Nec fingat priaios Diuina ab origine maros 

Marmora nec vi£t Angaine tin^îducis 

Prifca iacent , nona nunc Prseneften gloria toUit 

MAPHAEI Imperium, fcripta S V ARESH

Nel Libro deirilluftrifs. e Reuerendifs. 

MONSIG. SVArIe'S 

•ì;!):' 

CompoflioTopra TAntichità 

DI 

PALESTRINA. 

SONETTO 

del Signor Vrbano Cerro Romano. 

E PRENESTE vantò gl'alti Natali [^ 

Hauer da i Numi , ò da gì' Argiui Heroi, 

E sVTcmpij di lei , fin dagl' Eoi 

Tributari) porgean Yotii mortali: 

Non fìano alle Tue glorie hor vanti eguali, 

Mentre Heroe più fublimei pregi fuoi 

,- 

Con la Penna rinuoua onde fia poi 

Cheglicrefcan al fuol Palme immortah. 

Fu PRENESTE 

Idolatra, hor più non fpira.-» 

Fumo dîncenfo a'Moftrirei di Lerna, 

Ne più mentiti Numi boggi delira 

Fra tanti Fondator fia che difcerna^ 

^ 

Qual fia il vero natal , mentre rimira 

Che S V A R F s qua giù la fonda Eterna • 

. 

,

CHNO.gr APHIAM TcpltFoN 

tunae, quod o!im Prsncfix arabi^ 

fe tiofo adfurgcbat opere , Julia nys 

It Fiambertus Francifci fijius acuì 

^1 

fui nobilr/Iìmus Archite

cìnìim J règnkmquè dimenfuf ; 3c vcl minima-^ 

qugequc parlctinarum laprantium vcftigia fb- 

ìicitè pcrfcquutus ( quando fempcr afFc£tionis 

Comes cft induftria teftc Vcgetio de re militari) 

FòrtuDse Templum cuerfum , & iniuria tempolum 

> varijlquc cafibus labefadatum adamulfim-» 

inftaurauir,adcò,vi id rcaedificarc vifus fit, atquc 

in intcgrum pcnitusrcftitucrc • 

£n itaque niice tribus ia tabulis noti Ichno^ 

srapbiam tantum ^ verùm Orthographiam antiqui 

Templi Fortunac, quod Pracneft» vifebatur 

fas autcm cura dudu , atque indudria Pecri 

Berrettini Cortonenfis expreffit typis ingeniofus 

Archìtc(fìus Dominicus Caftellus ex aula Emine^tjlSmi 

Cardmalis Barberini • 

.

j 

)t: 

7 WW-^ 

r

^..s 

^Mm 

^

t 

Q^/lP£T/r-PO)'TEArlVi^(:oA///L/ ! 

• \_^ %0/> /lOCA S- NON ^£Vv\ 

DE- Ve RO FAU/I' A'e FIA N i 

\V\>\cE fAiSo 

(ÔNRìGI VIX rANDEK\ CiVOD% 

Cì/RV^ 

^5T FAcTVMREDEi; 

/VBFOE?' ET ÌS- 5 1 FECE 

Ri T 

6/4VD£E>iT Ûs\PEK 

j

PRlSCm PUeNESTKS- zret:- STC 

Hoc iihjfav>i monmcMiti' 

DOMOVTCM CîTELLKf OD e 

SCI TGP^PHIA TZMrL: :ORTVN^ PRitNEST/L _ 

m 

/jìf/a fkcNas'i INA 

È \ILL4 CETROWr 

V f'fLLA ÌYMUCHI 

.FoNTEl 4ay^Dl'CTI/S EK4M^ 

n:MsrotmKiTi^ AD vsi'i* Tkufu 

ETÙy{ rms 

' 

( ORTINA SlyE O/UtfXW filRTIM€ 

iwstìrThe^tn m nuvucmn 

De£ loffyLta Fm t. m g£.s mnti? 

ETlRct cm SaRTfB^'scmN-fEBi 

Tiwnz 0r4cm^ ibi nwc Blu 

Tff/if AaNfiPiy 

F'uca.i't Dyoasci Cortwai/i 

(. CAreoim hum Interdkìs 

BiMLiuf sin i^TAO'NT fyiao 

CORTILE 

. Dyf: Basilica: hinc Cornelm 

iLLiNi /Emilia 

I SrMeimya coi^BAT^nSEMm 

K f'MuFAi^ rmiiNA ab alio u^ 

TERE PbiaKt- Fwsvina: At^t'.s-^ 

T£ mJiANT ntrt/K. /tell^c 

iLE&4HTyR 

. Oh-EDim uiNV'< i-TLw/ Cortile 

INThR SERAPim f T .ycHOLAU 

Mj EiyiriNUNAU 

\ U Pisam dia: siyELAyAcM va- 

\ mi', IQi'V, WLLFCTIS PEREmw 

AottOVC TI ( m A/WU'TKKM Sacm.: 

nuopyt* tTALias KJ*«' 

fCRYPT^ SmiTR^TtONE.? ET 

ExHEURf yyixio GOTTE CmcwTO 

hUranE 

I mMVAGUE 

ìArEX XllSEir Pl^NI l' r DKÌ iOUST 

' GRADATlONEi SEV ^(AIA, AH 

Ofmaiu^s wEAmytAOM 

\Lnm\ TRoTi M siKV Pavimentvk 

ylLIUlS'T -tPEAWV 

'^hA'mni om4REy£ alkjìvt sy- 

PERloms £T CrYPT/E AC EXHEdpa: 

TAi/ Cortlk€ aû Sacel 

l ORiHA ET BASlLlC4Rm ERANT 

EXORHiXt: 

PmRKf yal FACE.Ì- ACCENDE-awTi^ 

yT NAymvs ppallv 

CERENT

i 

-;î; 

.^

lOSEPHI MARIAE SVARESIl 


PRAENESTES 

AN T I CLV AE 

LiberPrimus. 

ê. Regione in qua Tranefle fojìta 

CAPVT I. 

V G V s T V M illud terrarum fpatium, 

quod Latium poftea didum fuitjndigenae 

Siculi primi omniam>

Mactob.ltb.i. 

Sat.cap.7. 

Liu.ltb.r, 

flio.]ib.S.c.&. 

2 PR^NESTES ANTIQ^ViE 

{cali & cum his Euander : qui coniun(5tis viribus ex- 

pulere SicuJos , atque oppida in hoftico condidere 

Reges his prêfuifle roemorantur lanus, Saturnus, Pi' 

cus , Faunus , & Latinus : a quo ( cum Graeci ab Her- 

cuie in Hifpaniam tendente dimifìì, raoxAeneas, atque 

Troiani kk illis admicuififent) Latinorum omnes 

vfurpauerc nomen , 

, . 

& vniuerfa regio exinde Latium 

appellatur . Atque hoc quidem Latium vetus ad Circeium 

vfque montem a Tiberi flumine protcndeba* 

tur . Eiufque fìnes ab Occafu, Tiberis : a Meridic,inferum 

majre : Anio , Sabini , &: Aequi a Septemtrionibus 

: ab Ortu Volfci j & ilutuli concludebant . No- 

bilifsima & princeps ciuitas Alba in eo extruda triginta 

Coloniarum parens . Veteri Latio moxnouuin-. 

jicccfsit, adiundis Hernicis, Voircis,Aequis,& Aufonibus 

, Latino nomine ad Lirira vfque prolato . Adeo 

vero creuit interino damno, vt cum primum feruitutem 

profìteri vifa eft haec regio, tunc potifsimum fuerit 

dominata ; & a Romanis colonis fuis domita, non-» 

tantum prima ItalicBprouincia, fed etiam totius terrarum 

orbis virtute atque armis domiti princeps eualit> 

& adhuc diuina prouidentia , quqmadmodum Pro- 

(per noftrascecinit;»» . i-. v ^ > l 

P/ufquam fojfederat armis 

ê Conditore Praneflesi 

CAPMTîr* •fij ) I miìi 

N ca igìtur regione Praenefte fltum eft, oppi» 

dum vt antiquifsimum fic de celeberrimum : 

cuius initia poeticis decora fabulis magis 

quam incorruptis rerum geftarura monumentis pro- 

dita

. 

IIBER PRIMVS. j 

dita fi commemorem , nullus > vt opìnor > mihi vitio 

vertet j quando base venia datiir antiquitati , ve mi- ua.iib.i, 

fcendohumana diuinis, primordia vrbium auguftiora 

faciat. Et vero illi tempori i quod iure [^v^tnòv , feu 

fdbulofum Varrò dixit , velut infantile orbis adeo piuwrch. in 

fuit illufum , excogitatis arte furama commentis > vt ^^*^'"* 

Theologiam & Philofophiam , archite(5tonicas rerumpublicarum 

fcientias , non alia ratione Grseci , & 

qui ab hisaccepere Romani, ficut Aegyptij olim fub 

Hieroglyphicis , quam fub fabularum inuolucro tra- 

diderint: quibus ipfam quoque hiftoriam , hoc eft, 

veritatis lucem ita obfufcarunt > vt eam ex Hippocre- 

nes lacunis haurire necefTe fit . Conditorem Prsene- 

fles Virgilius quidem nobis hifce verfibus indicar, au- ub,-?. Aneid. 

xiliares Turni recenfens 

Nec 'Pr

' 4 

PR.ENESTES ANTIQVìE 

ambo Praenedinos libros,qui fonabant a Caeculo asidiH- 

cip.«.Foiyhìft. catum Praenefte, ficut auiàor eft Solinus . Nam 

T^tu' *'"^^* 

Zeno- 

dotus eodem Solino tefte ab Vlyfsis nepote Ilasnefte 

condUum didtamque prodidit: quod 5c Martianus Ca- 

P^^'^^ refcrt : licet alij velint Ca^culum conditorem-, 

quem pignus aflferunt fuiffe fìaniinarum , fiue , vt So- 

Crotius. linus ait , que?77 iuxu ignss fortuito ( Ciwtfortuitos ) in- 

uenerunt vt/am^ eji Digitiorum ( fiue Digitorum ) fo' 

oew?.p?3""^'^' votes* Delfio quidem Lares a Praeneftinis Digitios didos 

opinatur, quod Daólyli Graecis dicerentur , quia 

Not-incap. 

ve! vìam qua(i digito viatoribus commonftrabant, vel 

eo protenfo fculpebantur . Ac Grocius Digitos putat 

erte AaxTt>Aow5 Xéìi'm^y de quibus Cicero aie : T!ertim 

Lib.de Natur. cx Uîi Da&ylis:[cu DigttiSiVt in veteribus libris fcri- 

Jb.3. 

71ic.L36.c.v2t. 

ptLim obferuarunt eruditifsimi Viri. Arnobius eofdeiii 

exiftimat Lares , Curetas , Samothracios Indigetcs 

quofque Grcecildseos Dadylos nominant. Proponatn 

lociim> vt Salmaiius e bibiiothecas Regiae exemplari legit: 

//; dìuerfis Nigtdius fcrtptia modo teBorum domuum 

que cufìodeSi modo Curetas ilios, qui occultajfe perhiben* 

tur louiì dìribus aliquando vagitum , 

, , 

modo Digitos Sa- 

mothracios y quos quinque indicant Grteci Idêos Daólflos 

nuncupari , tum in calce libri eiufdcm. Aut Curetas 

prò Lariòusifiuocare, quos Digitos Samothracios pars v?- 

Hrorunì ajleuerat auàormn .Idem tamen SaLnafius in 

Solino non Digitiorum , fed Icidiorum fororcs ferìbendirm 

cenfer, cum Lares òtKiJîag 8c xait/^t/câs ^tk 

e glofsis , & Prifciano ; quin & Curetas , atque Corybantas 

e Colloquijs Grceco-Latinis appellatos obfer- 

uarit.Et Icidios hofce feu Lares, quorum forores iuxta 

focosfortuicosinuenerunt C^culum, putat efTcDìuos 

fratres , quorum Seruius meminic. Seruius tamen 

horum Diuorum fororem vnicam Cseculi parcnteni-j 

non inueatricem mcmorat: vndcviridoai pace di- 

xcrim

LIBER PRIMVS, 5 

xerim nimis vioIentam,&putidameffehancemcnda- 

lioiiem. Operaepretium eft adrctibere quae Seruius ipfe 

in commentarijs ad Virgilium proferc . FraneBe ?on^ Li£%1fciÌ3. 

tìfices erant & Dij indigetes.fuut etiam Roma . Erant 

etiam duo fratres t qui Diui appellabafUur • Horum^ 

forar dum adfocum fiderei , dejiliens fcintilh eius ^te~. 

rum percujjlti inde dicitur concepijìe :poHea enixa puermn 

iuxtA templum louis ahiecit , quem Virgines aqua^ 

tum eufìtes iuxta igne-m inuentum fuHulerunty qui haud 

longe afonìe erat^vnde Vulcani didìus efl filius . CdScU" 

lus autem ideo , quia oculis minoribus fuit , quam rem^ 

frequenter ejficit fumus . Htc pofìquam diu latrvcinaius 

eft , colleBa multitudine Prccneiìinam ciuitatem in mon^ 

tibus condidit : ^ cum ad ludos inuita/sct *vicinos popu^ 

ics , coepit eos hortari 'vtfecum hahitarent , c^ prò gloria 

iaclare fé filium effe Vulcani . ôd cum illi non ere» 

dereril , inuocato Vulcano vt eum filium comprobaret > 

omnn iUìui multiiudinis cceius eHfiamma circumdatus : 

quo fiMo commoti omnes ftmul habitauerunt-,^ VuU 

ca7ii filium effe crediderunt . Mihi idem vìdetur qucd itai.Auuî.j. 

Ciuuerio, fratres iilos Digitos sppellatos: & apud Solinum 

legcrim > quem apud ig^nes fortuito Ì7tuenerunt ^ 

vtfoima efl , Dig-'forum afrore editum . Scruio con- 

fona: loannes Boccacius, nifi quod fauillam cafu in_j ^^''•'^•"'•77. 

gremmm Amat^ forian loroiìs Danni Kegis Ardex &ReH(fl.iiaj. 

vukcuoIafle,atque C^culum diiTtum oh Uppicudinem 

oculorumj & fulmen a Vulcano miflum, quo exafti, & 

pcrémptì fuerintiJiiobloquenies. cenfcc etiam ilium 

proprio nomine Prarneftem nuncupatum . Sed Pi?2nc- 

Oen , quem aiij coaditorcm Praeneftis autumant , aadore 

ZeDodoto Troezenio (qui Dionyfio tefte Vm- L:b.^. 

briccj gétis hiftoriaru rcripfit,qLsamquani Suidas sliutn 

referat Zenodotum Ephefiirn nations Akxandrinum, 

qui Rome? vixerir) hunc irtqiiam Pr*eneflca-j 

A 3 feu

lib.i.An, 

Lib.4J- 

Lib.i-Auftriàd. 

fi; ibi Spicgcl. 

Parallel.cap.vlt. 

6 PR^NESTES ANTIQV^ 

feu PrìcrKftum VlyfTis nepotem , Latimque fìliumJ 

vocant SoIinuS)CapeIJa,& Stephanus,feu potius eius 

V.n^c9VÉST>fé Epitomaftcs Hermolaus : ita vt Vlyffes e Circe Latinum 

Regcm Laurentum, ille Prasneftco & LauinianfL.* 

ex Amata fufceperit. Sunt qui Latinum Fauni, & 

L.i.AuftXMd* 

Lib.B.ItaLAn 

tiq.p3g.j>SJ. 

Lib.> 

Maricsefilium fabulanturj vti Dionyfius, & Virgilius « 

alij Fauni fìlia ex Hercule prognatum tradunt ficuti 

luftinus Pompei) Trogi breuiator. Parentes Latino 

Solem , atque Circen aitribtiit Bartholinus . Vt vt fìc 

ab hoc Praenefte oppidum extrudum accepifle quoque 

nomea praedicant. Tertia opinio eft Plutarchi : 

qui poftquam egit de Hegefiftrato Ephefio , fubdit 

Telegonum Vlyflis, & Circes filium ad perquirendum 

parentem mifìfum, vrbcm vt ibi conderet monitu fuifTe 

vbi vidcret agricolas geftare coronas , atque choreas 

ducere: Iscum veniffet in quemdam Italia locun:!-. 

intuens rufticos ilicis ramis redimitos asdificauit vrbem, 

ab euentu Preneftum nominans, quam Romani 

voce detorta Preneftum vocant ,idque traditex Ari- 

(lotelisltalicorum tertio.Hinc Richardus Bartholinus 

Praeneftem vocat Fatidicam Aeêi hofpitis vrbem : Id 

eft . Telegoni, quem Propertius etiam Aeasum nomi- 

nar . Ciuuerius demum, cum Prsenefte Grsecam effe—* 

vrbem antiquifsimi auótores tradiderint, ali/q; etiam 

Telegonum , ali] Preneftum Latini filium origini eius 

admifcuerint , haud perinde dubijshinc argumentis 

colligitj hanc quoque cum reliquis prifciLatij oppi- 

dis a primis Latinis, fiue Pela/gis, atque Aborigini- 

bus duce Euandro vel de nouocgnditam , vel pulfis 

inde primis cultoribus Siculis occupatam fuifTe . quorum 

hoc haud obfcure innuit Virgilius , qui quamuis 

in Turni acie fingat Praeneftis conditorem C?eculum> 

tamen Euandrum poftea introducit filium ruum,quem 

in auxilium Aencce mictebat flc adfantem^ •* 

mìhì 

,

LIBER PRIMVS. 7 

mihi ^r£teritos referat fi lupiter annos > 

ûalis eram cum primam acic/n Pr

Llb.7.flc8.JE.a> 

Lib.i7» 

Salmaf. ioSohn. 

pag.fij. 

PR.EN£ST£S ANTIQJ/ìE 

De Hornine Fr^nejìes. 

CAPVT III. 

fcilicec ciuicate : fic dicitur Liiium efl albifsinius flo« 

aiutare. Appian. 

Strabon. DionyC rum . Gr«ci$ o nôjvigrs enuntiabatur , feu n§a^v€?Be 

SuphaDi Bieuia- 

Suidae : at Ptolemaô to npct/cggcy , quin Ergafiftus pa- 

l.i.téliCju'.' 

In Sotdijc. 

Caflìncn>^S' 

T-jR.J. Conci!. 

V o D attinet ad Praeneftes nomcn , olinu* 

PraneBe altum , & PrteneHe fub ip/a-* > 

Virgilius cecinit : vtrobique Seruius > qua^ 

neutrum,qua foemininum efle adiungit. & fic Prifcià- 

nus : dicebatur enim & hoc Prienefte , & hsec Praene- 

ftis. FrteneBefub ipfa apud Virgilium figura Synthefls 

videtur Aldo feniori , quse dilcordac cum voce , cumque 

Tuo concordai fignifìca(\] : ita Camerino fub ipfa 

rafitusapud Plautum iurat Hegioni vri tav n^


neftras > feu S. EcclciiaB Prasnedina; • Et mendofì fune 

codiccs Oecucnenici concili) feptimi , vbi Ioannes AAig«.7. 

ÌTÌ(rKowt n{«vir«pron^fluyiff-T«refertur an.DccLxxxvii* 

ficut & Synodi Romance fub Martino PP. an. dcxhi. 

vbi MoLibetvog iTnaniTFDi Upivi^s reccnfeturjpro Uîvlg-jd 

etiam » nifi force U^msti quoque dida futric » & in.^ 

Plauto Trénti non fubimelligatur > 8c inde nînsTìnvo§ 

rede producatur. Inter monumenta Tiburcina io.» 

diplomate Bcnedi«5ti IV. vcl VII. vt iuftius putaui » 

dato XI I. Kal. lanuar. anno Ponrificatus primo, non 

feptimo. (reéte namque incurrit in fec udam Indiótionem 

, & anmim feptimum imperij Ottonis Secundi,a 

Christo nato cMLxxv.huius Pontificis annus natalis, 

feu primus)/ìJex magna de Peneftrina,& Sanda Pene- 

(Irinen. Eccieda nuncupv^ntur . Omitto tabulas com- 

plures,quas ex Archiui^ promptas proferam confcri- 

ptas decimo acque vndecimo feculis. fub calce quidem 

Seculi XIII, & toto XIV,Pen(rftrinus Epifcopus, 

& Pcnefire vulgo appellabatur in Bullis Pontificijs,& 

chartulis . hodie paflim Palertrina5(So£oA«Aty,forte itadida vrbs Pra?- Beroaid.inc.71. 

neftequafi muitìs coronis dignajvel a copia coronaru: ucgijlu.pró" 

vel a lufticis, quos ornatos coronis Telegonus reperir. ^"'' 

B Di

te PR^NESTES ANTIQV.E 

CD^ T?rane(les Etymo . 

CAPVT IV. 

Jt Y M o N varium eft . Catodidt quia is ìocus 

-^ montibus prdjletì Pr^nefte oppi do nomen de, 

Lib.7' Aneld. ^nc.a 

MetuIa.'A.sdro'tt i^^^^ dit,tefte Seruio: quod & Fcftus refert htfcc 

'°^"""' ^^^h verbis : PraneHe dióla eli, quia is /octcs, qu9 

condita eB , moniibm prêflet . vSeruius "^ tWV 'StfiUaM 

hoc eft, ab ilicibus, quas illic abundant, trahic . alij denique 

*? LIBER PRIMVS. ii 

diftat in Ortum arftiuum xxi.miHe paffibu5,feu centum ?foicni.i.j.fti, 

ttx.ftadijs. inter Tibur,a quo in Euru xii.millibus paf- ^^°^^' 

fuum abeftjituecentttm ftadfjs, S( Anagnjatn : in con- .^«"scr.strab»!!. 

fpedu Romae loco edito in mo-ntis meridionali htere* rcmr.Topc*. 

Òììm cquidem tum fummo in iugo montìs afTurg^bati ***"y^- 

vbi hodfeq; arx incolitur, tum ad radkès ipfius mon^ 

ììs, qua cryptarum,& parìetìnarum veterum fuperfunt 

plurima monumenta fub Aede Fortuna? , quae mentis 

m cliuo conftruda gradatim opere ambitiofiffimo affufgebat 

. Nunc vero illius Aedis in ruinis palatium-i 

attollitur inftar rheatri, e quo fubieólum in agrum , & 

feraces in valles ad Algidum &• Tufculanos vfqu€_^ 

colicsi arqùc longiusiucundiffimus , & amcEniffimus 

pâtet pro^peîìus . Montem, inquoCiuitas eftPrcTne- 

ikâ VibioScqueftro Auentinu vocari putabirjQwiau- 

(5toris illius recéti editioni a Philippo Mauflacc^ ador- 

nata: hasrebit, vtì Paulus Merula,qui qu€>ndan> Auen. patt.j.coi.T,ogr. 

tinum nunc Aretinum dici e V ibio tradit^^ Orielius : TheSur.GelgV. 

qulbus accederem nifi in vetuô Codice, qui arino Aucnun. 

MGDxwxviir. exaratus fui?, reperifìfe'm fcriptum, Apen- 

n'wur/ì ItAÌia 'vfque Frane sìe. qaamnisetiam in vetufta 

editiofìe Romàna kgatur, Af4e?ìt'-p,um , in quo Cmitoj 

Fr^fjelìe : & ìàm olim a Ioanne Boccatio, ita levtum^ 

fuerit> non Atentinum , vtì fcribit Orrelius ; nifi apud 

illum falfe fint opetas . Er Francifcus ^chcttus in Iti- 

nerario olim Auentinum (vt Sequ:îi:er ait) , nunc (vt 

habent Lej*ica>Aretinum di(ftum aderit.Sed monrera 

illum excelflim- hftt ipfum Pra^nelte arcis l«co ctts*' 

nere,& retro a continuo montium tra

12 PRiENESTES ANTIQVìE 

^' e|oVa)v ?^^^(tiu)¥ • Hunc moncem a Strabene de- 

fcriprum non dubirac Blondus eum efTe, in quo eft 

munitiflima ars , ditìa Rocca Cauarum, Blondumque 

fccutus Leander Albertus idem re fere: fed vterque 

fallitur. cura Scrabo prominens ìllius iugum in quo 

arx Praeneftis fita eft haud dubie inteiligac. In eius 

fiìontis culmine anciquos habiranccolligiturex ver- 

bis Virgili) : 

ûique altum Pr^neHe colunt* 

& ex nomìnis ipfius Etymologia. Jlquet etiam ex 

luuenale > qui de Cetronio > feu Ccntroaio > ita canic 

Sat.xiv. 

Aedificator erat Cetromus , ò' fnodo curuo 

Littore Caief

LIBER PRIMVS, rj 

nohis in franeflino rure degentibus non minus fuppetit 

'voluptatumy/intltcetplures hominumfententi^yqua ma* 

fitimis montana pòBponant » Eg$ tamen vitandts aflibus 

magis ludico ncmorofa quam cultu aperta congruert^ • 

^tdi longc antea Pyrrhus j ve auôr eft Florus > propc 

captam 'urbema TraneBina arce profpexii. Quineciam 

telte Sarii^to Gregorio Magno 9 Pr^^wé-il/W vrbi mons 

prdcminet^ in quo Beati Vetri ApoBoli monaHerìum fi" 

tum f/^,quod adijt ipfe Sandus Gregorius. vnde cum 

ibi aedifìcia, viliac, arx, atque monafterium eflcnt, 

hauddubiumquinfrequemes incoia? iugum iiiud in- 

habitarinr.Farfenfes tabula: traduc a Benedi(ô Vili. 

Pontifice Romano loaonem Marchionem in Turribus 

Peneftrini (ira cune Joquebantur) montis obfefTunì, 

& mox mentitum fuifTe de Peneftrino monte nolentem 

redderè, ficuti promiferat, anno a Christo nato 

circiterMxii. Et in Vita Beata? Margarita? Columnenlìs 

legìmus, eam maniifle in monte Pra?neftino prope 

Romam in domo paterna veiut in Monaderio cum^ 

quibufdam alijs , & ibidem obijiTe ad annum a Virgi- 

nis parta mcclxxxvi. kà cum fedcte Bonifacio Vili. 

Praenelte tandem poft graucm obiidionem padis legibus 

dedita elTet & diruta , & in va!Je reaedifìcata, Ci- 

uitas Papalis appellata fuit . VndeThcodoricus RaineriusCardinalisEpifcopus 

Ciuitatis Papalis nomi- 

natur , in annalibus Ptolemaei Lucenfis i & apud Ciaconium 

. mox autem extindo Bonifacio Columnenfium 

familia Prienefte , & fpfa Praenefte nomen rece- 

pir. Nam & Sciarra Colirmnenfis fenex ibidem obijr: 

& lacobus fìiius Stephani cum Roma? promulgadet 

Ioannis XXII. aduerfus Ludouicum Bauarum diploma,eo 

confugit: & Columnenfes ibi obfedit Nicolaus 

Laurentij Tribunus . dcmum Ioannes Vitellefcus Eu- 

genij IV. Legatus in Columnenfes cxcrcìtum ducens, 

B 3 Pr«- 

Lib.f.e.tl» 

Cfudn. FaiftaGr 

in HugOB^bbr 

«.}». 

AppentJ. Fafci» 

cuJ. Temp. lILir 

riani M s. Toffi 

nMn.VVading.«^ 

Bull? BOnif.VIII, 

Fiatili. Biou. 

BIond.Iouius> 

Nciiinges. 

Villan . eia oh* 

ViuCol{(liR«> 

20,

14 PRiENESTES AKTlQyjE 

fijt.BMa.Biond. Prasncften rurfus obrciTam , praecifo aquaf dii(5lu , qui 

vnkus prsebebat vrbi potum> capk : & nxox rcbellioncm 

roedttàÉcm funditiis euartit, Prameitmi&Ronriani 

migrare mifis anno mccccxxxv. Iraque minx etàjtt 

.fs.3.>cw nobilitatisantiquae, lacera bine atque inde paia tia.» 

t: 

jû?{^'^ 

iib.4.i..i. 

iactbant, 6f trmplotnmdifiewta rud'éra^&muroi'uiii-» 

quadrati lapidts vix credibilis magiiiUKÌiràs,.dumeo 

venie Pius Il.autftote Gobelirto,& àgreftes habitabant; 

pauci, quos fola Ioli retinebat vbertas . Nam Stepha- 

nus Columnenfis (edente Nicolao V. muros incauta- 

uerat , habitaiores rcduxerat,& arcem in fummo ver- 

tice mentis aedifìcarat: ifque etiajn bodie ùtìis^ Vrbis 

cft, eademque facies. Boruer arci$adhu£ iiiciklegjxuit 

hjec infcriptio 

: . ^v t!- ;f-i):i> 

MAGNIFICVS -DOMÌNVS 

STEtHANVS. DE.COLVMNA 

RE.£D,IFICAVIT , 

^ 

CrVITATEM . PENESTRE ;^^^' 

CVM. MONTE. ET. ARCE 

ANNO.MCDLXXXII. 

Quamquam freq.ueDtior.cuItiorq;creuerit,& nunc fub 

VRBANO PONTIFICE, Principeque TdADDMO 

B A RBERIN'O Vrbis Praefedo caput erigit, mouet la- 

certos, & quali reddica iuuentute refloreicit • 

De agro Pramjìino. 

CAPVT VI. ! 

V A regnum Latini fuit , vniuerfus agcr di- 

»5ìus Latium particulatim oppidis cognomi. 

natuSjVt a Praenefte Praenfftinus,ab Aricia^ 

Aricm»$>fcribi< Varrò. Latifsimus ille fuit olìm , óe 

fub

LTBIR PRIMVS. i^ 

fubditione Pr^neftinorum odo fuìfìfeopplda T.Liuius DeM.iib.5^.»^ 

teftatur. & a Romatìis agro mukâtcs Prasneftinos 

quod Pedanis auxilium tulifTenc. ncque tantum ob 

rebellionis crimen, fed quod taedio Romani Imperij 

cum Gallis gente efferata arma quondam confociaf- i*ih,s^,sy 

fcntjidcm auditor eft ad annum Vrbis Conditée cdxiv. 

Cajcerum Strabode Prasneftin^ Vrbis/Itu e/iifquead ^rf- , 

res nouandas opportunitate fic fcribit: Vt aliaVrbes iib.r.G:ogt, 

prcpter rerum copiam , ^ 

. 

opulsntiamy miirofumquefa^ 

mttatem^ Ò'fttum munìtumfelices cenfentur ; //« himcm 

'ergo Trane fle infdix euatìt: ipfiqueftm^Hnf cxitio ^^qt^ 

alijs maximo foUnt tffe vfui , atque prafidio , Nam fi^ 

granfe bellis auilibus >& feeiftioniûs Vrbe Roma y /4' 

Biofi homineSì qui res nou^s moliebantiir to i/elut inaV' 

cem confugiebanf . idcìrco Pronefie obf^Jâ , expugnata, .^«j. l. .;»/.jit:> 

^'uaÙata , tjgerqae ademptm , culpa etiam in wfontes -^ 

'^'"'"am^ 

translata .\iidc etiam beilorumciuilium tempora— 

SyWx iuflu venijflè fub balta Pra?nefte inter alia /jplen- 

didifsimaltalise municipia docent Florusj& S.Augu- Lib.j.cu. .ì 

ftinus . agrum ètiam Prseneftintìm véteranis afsign^ Dccmu.». 

tum fiib OdauJo Caefire, arque ideo Fuluiam Marci 

Antonij vxorem cum Lucio Antonio belli fedem ibi 

c^pilTc centra Odauium colligitur ex Epitome T. Li- i,ii,.cxxv. 

uìj . Cicero cene clamar : Af videmus(njt longinquu-j otat.9.*i/e« 

THÌttamus) aorum PréneH'tnum apaucis pojjideri» Et Se» •'^s""»* ' 

xtus lulios JFrontinus libello de Colonijs, ?r

tib.f.hift.K.«aii. 

Catdui. ad pad 

SS. Getul. 0c 

Anto. 

lau.I*4S' 

Stieton.Cf4.io 

Sion. HalicLin 

iigil luuenal. 

Sem. in Virgil. 

AA. Apoft.c< 1 7> 

TheophU.inli)» 

ftib 

%6 PRiENESTES ANTIC^ViE 

V 

I 

yt Afylumjtierit, 

CAPVT VIL 

T pr«terea Afylutn Pràsnefte, idque Pol^- 

bius diferte probar, Romanie Vibis poliriam 

_ defcribens hifce verbis : esi cT' aV(paA«a itoìì 

Securtlas 'vero ejl profugientibus Neapoli^ & VranefltSy 

etiam'ttburf, ^ alijs in oppidis , ad qu^faeramenta ha- 

beni. Romanique ciues cxfilij caulla iolum vertere in 

eas vti liberas Ciuitaces fokbant . eìus rei exempla.^ 

aiiquot proferemus. P. Furius Philus Praetor citerioris 

Hifpanisc adductus ad recuperatores , &accufatus 

grauifsimis de criminibus, cumdicenda de integro 

caulla efìfet , excufatus exfilij caaffa folum vertit , & 

exfulatum Praenefteabjjd vri Matienus Tibur.P.Licinio 

Crafifo, & C. Cafsio Longino Gofìf. Tiberij Cxh- 

ris pater Praetura funólus , cum ex.tu anni difcordia». 

ìnterTriumuirosexorta efTet, retentis vltra iallum«. 

tempusinfignibus.Lucium Antonium Triunsuiri fra- 

treni ad Perufiam fequutus, deditione a caeteris faóta 

foJus permanfit inpartibus : at primo Praeneftc, inde 

Neapolira euafit , feruifquead pileum fruftra vocatis 

in Siciliani profugit. Afyla quidem ifta optimo con- 

iiiioinflituta tum ad rcplendas > & augendas colonis 

Vrbes,tumadconferuandamhominum vitam. Erant 

apud Hebrafos fex cuafionis feu refugij ac receptus 

Vrbes ex mandato diuino : illuc qui percuflerant hominem 

ignoranter fefe recipientes falui & incolumes 

erantjatque tuti.Lucum ingentem Romulus acer Aiylum 

cflc iufsit. Athenis aram mifcricordiie, & Ephefi 

Dian*

LIBER PRIMVS. ly 

Dianae tempiiim Afyla fuifìTe conftat .-ne quid dicam 

de Poneropoli Philippi . Sed cum Afyli ius ex templi 

celeberrimi vencrationehauddubieortum {ìt>addus 

delcripîonem interim kd:orem differioius. 

De Arhorihus. 

CAPVT Vili. 

vNc ex ipfa cluìtate in agrum eius iufb-andum 

ac defcribendum tantifper cócedemus. 

Thcophraftus omnem Latinorum agrù hifcc 

verbi 5 dcpingit . n Ji Aarivcàv «{poJ^Ôf «raow . x^ » (uiìv Lib.j.hlR.pi«t' 

i4utHT{¥ y ctìg ìf) Jîà vtcùi rcof Tijipmi

iib.i.hift. 

Lib.j.Geagr. 

r8 PPw£NEST£S ANTIQJ/ìE 

noe Aquis i ^ 

Verefi Tluuio . 

CAPVT IX. 

I quis autem ager, Pra?neftlnus profedo ir- 

riguuseft. Nam & Vrbem jpfamplurimìs 

\ cuiiiculis occultis perforatam fuifle vfque 

^ ad planitiem & campos e Strabene retuli 

fuperlusi & aquaeduótum cauffa cuniculos miro opere 

fabricatos indiuerfas agrorum partes fuiffe . vnde & 

C. Marium adolefcentem Prsenefte obrefTum per illos 

erumpere conatù foramine e terra emerfiflfe Velleius 

fcribìt . Strabo cum Pra?ne{tinum agrum defcripfiffet, 

fubiutìgit eum Verefì fluuio irrigar!. p« Jì é^ tyì in futorem c^ 

nens. 

Vr

Lib.;.Ge3gt. 

L.4.p.2.CoIn 

Sefciip.Latìj. 

X.j-Ital. Ant. 

Lz.c.io» 

Xìb.tf. 

Decad-s» 

L.deViiu 

lêpigr.7J. 

1» pna^MRQTP'^ . 

AJN^ T T /^ tr g


Excolebanturquippevaftifsima, vt idemìnnuir, d^^ 

hortis lulij Martialis agens i quorum tamen pauca-» L.4.Fpifir.5N 

iugera illis pixkn : 

Vos nunc omnia parua qui piHalis > 

Cetìtem geltdum tigone Tibur^ 

Vel Fr£nejle domate . 

Sed age nomina quoque fundorum agri Prseneftinì, 

qus ex vctuftatis naufragio fuperfùnt , colligamus . 

Invita S. Sylueftri Papê, quam ex Pontificali Damafi 

proferc Binius Tom. i. Condì, fic legimus : Con- 

Hituit B. Syluefter l. Papa in Vrb; Roma titulumfuum 

in regione tertia iuxia "thermcu DomitianM , qua cogno^ 

tnmaniur Traiano , titulum videlicet Sylueftri , ijbi do" 

nauit Conjlaminus AuguBus fundum Ceianum in ter- 

ritorio PraneBino , pr

50 PR/ENESTES ANTIQJ/ìE 

fuiife ncnnunqnam fum opinarus, vbi Vênus Gabinia 

ijifcnpt.p.i^j. colebatur, vtì Jiquec ex infcriptione, quam e Grutero 

profero 

. 

VENERI, GABINIiE.ET.ALBANiE.SANCT.^ 

PRO. SALVIE. L. GENTI. PRIMIGtNII. ET 

SECVNDINO. FILIO. L. I VNI VS. FELIX. PATII, 

CVPEDlNf S . II . AER . P , S . POS. 

inTabata Itali* g^d Zagarolaiii Grutcfus ipfe atque Ligorius Gabios 

itai.Antiqp.947. fuiffe cenfent i Ciuucrius Labicurn, immemor a Te,».! 

50fr.;?j4.c,tó. 

j!ai.aMr. 

(;allicaaucn allertum Labkum? & mox conuenire nullum 

oeque locum Pedi defcriptioni atque Gallicanum 

pronuntiatum . ego Gabiniana illa praedia tfle putarim 

oppidiim, quod Gabinianujnjfcu Cauignano hodieque 

appellatur : cumfque Domini erfint Comiies » 

& haud procui Signio fitucn eft . Ìù monribus Hrsneftinisfitara 

viilamHoratij , vbi S. loannis in campo 

Horatijnuncapp£llatur,refert Blondus. Funduquoqj 

Ca-'farianum in via Peneftrina miliario xxx. recenfcc 

Notitia fundorum iuris tiiuli Sancìorum loannis »& 

Pauli marmoribus infculpta» cum diplomate Grcgori} 

Sccundi ve vidctur>cui ad iatiis^ConOatini Serui òer- 

liorum nomen incifum . Fundum Luco in territorio 

Praenertifio cómemorat Leo Papa VILsnno Pont. IL 

Indizione x. Fundum aAEPANON,pro OALB ANON, 

Noticia'2&eP«sÉ

LIITER PRIMVS. ai 

ó\xm qui appcilatur SemefìTanum in integro poflrum 

in territorio Préeneftino Ioannes Pontifcx X. recen- 

fet , vt & Fundum Donabelli anno PontiiÌ€a*'us 1 

Christi cmxxv. FundosSemifanum, & Donibclli in 

territorijs Tiburtino , & Pr^neftino locat Otto IL 

Impera ter, anno V. Imperi) . Atque bis e fundis , villis 

, & pofìTefsionibus fuccreuerunt > & ex oppidorum 

odot qua^ Pra'neftinis oliai iìiberant , ruinis exfurrexere 

oppida & vici, qui nunc in dioscefi Pra?neftina 

numerantur : nempe Cauarum, Geniftani, Paliani, 

Surronis, Roiatis, Afìlarum, Ponrij, Olibani, CiuiteJ- 

Ì3£ i Pifciani, Sardi Viti, Ci^pranicce, Arcis Cauarum 

, Lugnani» Zagaroli , Gallicani • 

_ 

ê Florièuj y Fru&ihtióy ^ Nticulis .• 

CAPVT XL 

E O-V E deerant borri: cum florum, atqut-^ 

Koiarump!3ecipue, quys flores inrer principarum 

obrrnere vrdentur> feracifsimum ef- 

(ct Pfcen (tfnumfolum. Plinius^ff^f^-^, air, Rofarum^ Lib.zo.c.4^ 

tJoHrtficere celeberrima, Pr^rìeBwam, é^ Campanam : 

addidcre ali/ /ìlrlejiam . Erant vero adeo fragrantes,vt 

CK illis confìcercnturvnguenta optima. faprafcriptus 

eninì auftor ira de vngtjenris fcribit : Irinum CorhtihÌLib,ii.c.zx^ 

dici maxime placuit,poJìea Cyzici : Jìmili modo Rhodi^ 

fjum PbafcU , quamgforiam abflukre Nejpolis, Capuay 

VrceneHc . In fatiua un Rofarum numero quartam Ipe- 

eiem GaHia p:ofert,qua?Kol^ Fj^nchae: PJinius Tra^ 

chiniamjaut Praeiuftinam dixit.refte Dodonao. Mar- Îf^^''^-'^-*' 

tialis inepig Lx.L.ix. incorollamroreamcanit: 

Seu ?r£nefiino te villica legit in horfo . 

Prouilit & fxuctus cekbrcs Prìeneftinum folum , prx- 

C 3 fertiia 

1 

L

12 PR^NESTES ANTlQyjE 

fertim nuces . Caco etenim adijcit Auellanas, ac gal - 

bas Piiieneitinas : quas maxime laudar > & conditas 

iib.xY.c.«. olUs in terra feruari virides tradit apud Plinium : vbi 

adnotatur legi caluas in vetufto Gloflario ; calua nux^ 

xaûov ^ctmhtKov. in eodem,Albanae nuces Pr2Bneftina?> 

calua nuxi qu^ fruiûmcaluumfercîdeft fummo 

Turneb.c.i9.i.iy. apìce Hudum , ncc vndiqueputamine cortìcis obdu- 

&C.17.1.17. Adu. 

^^^ ^ Catonis verba hifc funt ; Sub Vrbe borfumiScc, 

cs.i.de re luft. 

^^^^^j caluoó , Auellanas , Vr^nejlmas , ò' Gtdcas . Hdc 

i.j.c.;4. facito viiêranturi^c. In Saturnalijs Macrobij Seruius 

nucum varias fpecies exponcns ) Nux h

LIBER PRIMVS. 2j 

Adolefcentes etiam cum fcrijs animum appellebant 

relinquere nuces dicebantur,vt Me in Adagijs ob(er- 

uauit Erafmus . Nuculas VnsjieBinos appellabant anii- KxLiuioiib.j?. 

qui (vti referrSextus Pompeius Fqûs) quod inclujt^'^'^^^^^'^^^^ 

a Poenis Cafìimifamem twcibus fuflentartwt : id vero 

mox recenlebimus. vel quod in eorum regione plurima 

nux minuta nafcitur. Paulus Diaconus fasec ita ex- 

prefsit : Nuculas Pr^îefìmos ( ^ììzs Pnenelìm , alias 

PrdneBinas ) appellabant. Cicero de diól is ex ambi- L.a.de om, 

guo loquens, vtillud Africani , ait quod eftapudLu- ^"S'"'^^^^'^ 

cilium. 

^md Decius Nuculam ari confixtc vìsfacere ì itjquit'. 

Idem Cicero Philippica vi. bis verbis notat Pra»neftinos 

Nucularum cognomine«/^f^«/ beneficia Nuc0» 

Uyfrigetpatronus Antonius. Lucium nempe defignans: 

cuius fupra meminimus, & de quo inferius agendum 

eric. 

^^ , etiam 

Defecejfu, 

C A P V T XII. 

o N vt in Afylum tantum Prxnefte com- 

meabanr frequentes Romani ciues ; verum 

propter amaenitatem , & faluberrimi 

aeris temperiem , fecefìTus ergo a?ftatc-> 

vt plurimum illuc conuolabant . Martialis de littorisf^°-^P'fr»'» 

"^''*' 

Formiani delicijs agens , ficexclamat. 

O temperata dulce FormU littus! 

Nam cumfeueri fugit oppidum Martis 9 

Et inquietas fejjus exuit curas 

Apollinaris omnibus locis prafert • 

No» iìle fan6Ì£ dulce "tibur i/xorls^ 

Nec Tufculanost Algidofuefecejfus 

Vrdncsie nec fi Anùumue mirafur» 

t 

Et 

,

24 PR^NESTES ANTIQ^V.E 

Lib.i.e.ii. Et lucukntum de PrêneftiiK) fccelTu L.Fion* teftlmonium 

habemus. Tibur nu?K fuburbanumià^êfliua fr

LIBER PRIMVS. y^?^ 

(adijcit) negotìjfque otium eli, d^ fmtandi corporis aut 

fpaùamur , aut vefiamur , quiSrere mnnutiquam apud 

merne tipfumfole res eiufmodi paruas quidem, minutafque^ò'homirjibus 

non beneeruditis afpernabtles , fed ad 

*veterum [cripta penitus nofcendai^ adjctentiam lingua 

Latina cumprimtsneceJJarias.PìmiusSecùdws ad Apol- L.5.epift, 

linarem fcribens fuum in Thufcis fecelTunì, v^llamque 

ibi fuam graphice depingcns,add;t: Habes caufpis cur 

ego Thufcos njeosy Tufculanisì Tiburfinis , Prtenefìimfque 

tneis praponam , nam fuper illa^ qua retuli , altius ibi 

otium, é^pinguiufy atquefecurius : nulla necejjitai toga^ 

nullus accer/itor e proximo . M.Antoninus Philofophus 

lmperator,rcfte Capitolinojfub ipfìs prof.^ctionis Germanica? 

diebus in TecefìTu Prjencltinoagensfìlium nomine 

Verum Ch'arem exfedo fub aure rubere feptcnnem 

ami(lr,quem non plus quinque diebas luxiti có- 

folatufq. etiam medicos, adibiis publicis fé reddidit 

Symmachus fub Theodofio Augufto florés Patri feri- i-i-epift-»» 

bit . Interea loci de FraneBina fuceffione filuiHi , cuius 

fama m.hi fecit indicium , quu?n 'vellem delicijs 'veflris 

improuifus obt epere : Itcet Campania amanx praniteantt 

mihi tamen effe t accommod^tius abitare 'vobifcumt ^ 

fpiraculis regionìs illius afiiuam flagrantiam temperare , 

Jucm quoque fcribés Eutropio. Haut olim tamen,3.ir, i-j.cpift.jo. 

Vrbem rure mu:aueram, vt a ^.ts m hi Pr^netìino Algi" 

do frangeretur ^fi 

interuentus negotij fami Ilaris rec'pit 

otium m'um. Idem quoque Deciohaecexarar looiam L.9.epift.7». 

prolaco . denique ruri cum parentibus QÙabirîft algore 

Traneflini diuerforiifljgranfiam tonida afìa/ts exclude- 

remêoque loci repererunt Intera tua : fed vbi omnes mo. 

UHias quas Pado aurore tolerafli,Jolicita leiìiore percenfui 

, accufato vernula tuo flumine , cuius turbidos mea» 

(us,(^ infidam aqua expertuses retuli conferuationis tua 

gratiam Dijs au&oribuSyBONAEÊ FORtVNAE: 

D Septi- 

.

^4-' PRiENESTES ANTIQ^V^ 

cìAon. caffiacn. Scptimo fcic poflca feculo Damafus ll.Pontift x Roj.a.csj. 

manusj qui oitus e Bauaria, & prius Pepo Bagniarius 

vocatuSjBrixienfis Epifcopus, atque Aquiieieniis Patiiarcha 

fuerat, cum fé animi recreandi caufla, & ad 

fugiendos Romani coeli feruores Pf^nefte contulifler, 

anno a Christi natali wxLvm.die vi. Idus Augufti 

fato futìwUis eft , vii LcoOftien.Sigonius, Panuinius, 

Òi Ciaconiusj atque CardinallsBaronius ad diótunn^ 

annum, ex eoq; Spondanus atttftantuu tuin ad Sancbiooad3n.io47 

«î Lauicntì) cxtra Vibctti (cpulcus fuit , Hcrnnanno 

Contravto teftc.Nihilofecius tamen Paìchaiis li. cum 

grauiilìme laboraffet Anagnia? , lìmul atque fanau^s 

fuit Praenefte adijt , & Beato Agapito, qucm vnice 

PrctCwtorem gens colit , dedicatam BaiiJicam confe- 

erauit ingenti cum iucundirate , ficut illum fupplices 

tiatin. orauerant Anagniae Pra^neftini i Se qui aniea in leóìo 

alterius auxiJio lulpenfus federe vix poievat, ante altare 

perfeercdusMiriarum folemnia celebrauit, & 

7enut MS. cod. Natiuitatìs Domini vi"i!Ì2S , Romani oidmis Mifìas * 

& matutinum po(l Miflam , & itcrum Miilam > &, pofì; 

co"d v5u/''^"' 

pcoccfiTiones 0

LIBERPRIMVS. 

>5'^^ 

IsjC AfJfJO Dominic£ Incarnadoms ucwii.fh. I3ecem~ 

brio fac* die xvj. Indiai, xj. dedicata eHjtiperior EccU" 

Jìay & Altarefan&i AG. Man, a DomimFafchali IL 

Papa anno Ponttjìatus eiufdem xviitj, in quo 'videlicei 

Altmreconditte funi Reifquê Apofiolorum, & Sanô» 

ruìn Mart. Caltxti, ALarti?ìi Fapje^ Agapitu Vakntini^ 

l'ìburtij-iÒ* Sc4f.& beat£ Agathje Virgimsy & Sandi SU' 

nefiri Cof}feforis . Inteyfuerunt buie dedicationi Mai" 

fredtii Tiburtirìus Epijcopus , Eerardus Marjìcanus 

Epifcopus , & 

Eickft^ Romandi Cardiriales Freibyteri 

Diaconi GG. AVRIFEX, 

Eugenium III. Pontificem Maximum anno mclui. 

manîfle in finitimis Vrbi locis,Tiburi, Pra;:nefta;i atque 

Tufculi Ciaconius audor elt . Et vero faluberri- Tom.i.vit.Pont, 

raus & puriflimus ibi aer, ipfoque in monte pr^fer- 

tim ducitur. 

We Ludis. 

e A P V T X II I. 

^;te,5Â^- LLiciEBANT & detlticbant etiam ecs, 

^'''vSS qui Prasncfts degerenr, Ludi i quorum & 

^^^[f }^-^ ^^cero metrjinit hifce veibis : Habes, qute^ 

is^tf^^ dum tu abesjoquutifunt. Ludi intcrea Vr

LIBER PRIMVS, n^7 

Tenia ficlegitur: 

A.MVNIO.A F. 

MIN. EVARISTO 

S. P. L. E. Q. R. PAT. COL. 

OMNIBVS. HONOR. 

NITIDE. FVNCTO. OB 

INSIGNEM. EIVS. EDITIONEM 

MVNERIS.BIDVI. POPVLO 

POSTVLANTE.BIGAM 

PLACVIT. EQVEST. STATVA 

DECRETO.ORDINIS.EVM.DONARE 

L. D. D. D. 

Quarta ed huiufmodi , quam Gruterus retullc • 

CN. VOESIO. 

CN. FIL. APRO. 

QVAESTORI. AEDILI. II VIRO 

FLAMINI DIVI.AVGVSTLVI VIRO 

AVGVSTALL CVRATCRI. ANNON 

TRIENNIO. CONTINVO.CVRAT 

MVNERIS. PVBUCL GLADIATORII. III. 

QVOT.ISTE.TEMPORE HONORVM.CVRARVMQì 

SVARVM PIÉNTISSIMO.MVNIFICENTIiE 

STVDIO.VOLVPTATIBVS.ET. VTILITATIBVS 

POPVLLPLVRIMA. CONTVLFRIT. LVD VM. ETIAM 

GLADI ATORIVM.ET.SPOLIARIVM.SOLO.FACTO 

SVA. PECVNIA.EXTRVCTVM.PVBLICE. OBTVLERIT 

CVIVS.MERITIS.POSTVLANTE.POPVLO 

STATVAM . PVBLICE . PONI » PLACVIT. D.D. 

Itaquenon tantum hicfaltabatur a Pantomimts,ve- 

^ rum & Gladiatoria munera cxhibebantur. vndeper 

idem tempus, quo Nero Vrbem mctndit, rum aduerfus 

Chriftianos lasuijtjhoc eft,C.LECANlO BASSO^ 

D 3 ET

, 

j^^^ PR^NESTES ANTICtV^ 

TacitJ.i^. ET M.LICINIO CRASSO COSS. Gladmtores apud 

oppidum Prariefìmum tentata erupthne pr£j^dio mtlitts * 

qui cuHos ade/Sety coercitifunt. lam Spirtacum^ & vr 

tera mala rummbus ferente poptdot vt ejlnouarum rerum 

cupiens y pauìdufque 

DeForumafortìltis» 

CAPVT xrv. 

Celeberrima vero fuic imprimls Prxfiedc 

FOH7VNAE Ibrtibus, & ccnìplo, in quo 

edebanrur oracula. Origintm Cicero pandit 

elegahtcr fancquo loco difputat centra (orres.Lubet 

t..i,4ei>iuin. 4gi5ur cius vcfbahic inlcrere. \ ìdeamus (inquit) dariIjtmar 

uri! fortium qUiS tradatur inuertin , Numerium 

Suffucium(iQa Siìf(e*ìurT\)Praneflhior um monumenta^ 

dechrant honeflum hominem ^ ^ nobtlem Jomnys ere- 

hrtSy ad extremiMi etiam minatibus cum iubcretur certo 

in loco filicem cedere , perterritum vijis irrider ibusfuis 

ciuibus id agere c£pijfe^ Itaque perfraHo faxofortes erU" 

pi/se in rohore infculptas prijcarum litterarum notis. Is ejl 

hodielocus feptm religiofe prup'er loutspueri, qui laêm 

cum lunone ingremio FORT f^MAE jedtns mammam 

appeiens casìijjìme colitur a matribus. Eodem tcmpor\^ 

eo locoy 'vbi nunc FORTVNAE fita

LIBER PRIMVS. j5? 

JtciJJ'ety ne omfìia fuperHìtiofa foliciiudìtJe t ò* nîfitta 

crederent . êd hoc quidam genus diuinatìon^s 'vita ta^?!-^ 

com?/ìunii explofit, f.ifiipulchritudo , d?* vetuflas PriCne-- 

Jl'tìarum eiiam nmic Jortttirn reiinct nomen ^ atque id 

in 'uulgus . ûis tntm AlagiBratus , aut quis 'vif lìiu-m 

ftrior vti urjorttbus? esteris vero in loci s fortes piane rf" 

frìxerunt • 

^vtod Carneadem Clii^machutfcribit dieere 

folitum : nujquarn Je jor'unatiorern quam Vranefìa vi- 

dijfe Fortunam . (ûidius Pr^ncftiaam Deam vocat 

iuco Fort imam hi- ce verfibi-j : 

Sex: US lununts menJisJuH > ajpice Tibut 

Ut Pr^nsììintg mania faera Dea 

Piop.rti'js ea«undtm rr.Lminit. 

NamquidPrimeJlis dubiast Cynthiajfortei 

îdpetis Alai mania Te legoni l 

^ 

y 

, ^^ „ 

L.3.Eicg.j;^ 

Tiberius Cdthi ^ vti Suetonius icribit, -vicina Vrbi c.^j.ribc*. 

Gracula di/ìjcere conatm ejl : fed makiìatr PraneJIinarum 

fortium ter/itus deflititi cum ob/ìgnatas , deuefiafque 

Romam no reptrijjet mfirelatas rurfus ad templum, 

Vbi Beroaldus miilta nocat, & Straboneti laudat,ex Etinc.7»/ufr. 

coque affirmat habui/ìe Pra?nefte FoitunsE tempJum , pcf^jf;*"''^'^ 

vndecerraedcbanrurOracuh. apud eumdena Suctonium 

Dorriiìano ("separi Pi ^neltiiia Fortuna roto im- cij.rorrit. 

peri) (patio annum nouum coinmendantì icTtamjeam- 

demq-jc f;rnper forffni dareadueta, exrremo triitillì- 

rr.am r.ddidiC) nec Une fanguJnisriiLntione. Alexan- i-ampr.iQAicc 

dio Augi.'flo Marno a?:e Hlio lors in tempio Pr^nefti- 

fìo talis cxti'ic,cum?.i]tKeiiog3bàIus infidiaretur. 

— ' ' 

fi qua fata afpera rumpas 

Tu Marccìlus eris . 

Supra(crjptU'-i vtrfuni properti; Beroaldus fic cxpil- 

cat : qiiid peiis Prjencftimjm (ccHum, vcl Tufculanum 

ì dubias fories vociti' ri addenf,vt elcuando au-- 

ôntatcfifi oraculi citius pCEfuaderetur Cynthi'>£ manca-

, 

î' PR.ENESTES ANTICLVA 

nend' m in Vrbe:vel quìa omnia oracula funr perple- 

xa, adto Ium Bicchanalium 

facrorum morem nouum inftituru n , cum ad 

L.I.C.J. pernìciofam vcfaniam iretur, fublatum rt fert Valerius 

Maximum; (ed & Lutatium, qui Punicum beJlum con- 

fecit, a Senatu prohibitum elle fortes Fortunas Ptae- 

Lib.8. neftìnas audire.Aufpicijs cnim patrijs non alienigenis • 

Remp.adminiArari optime iudicabant.Silius ita canic. 

Hinc Ttbur Catille tuum ^facrifque dicatum 

Fortuna Pnefielìe iugis . 

Aedes autcm pulcherrima fuìr, feuTemplum amplifflmum, 

atque vetuftiflìmum, alludit luuenalis lauda- 

sat.i4. tus bis verbis,de Centronio aedificante Tiburi,& Prse- 

neftse , ac vincente , vt ipfe ait » 

Fortun£ atque Herculis

IIBER PRIMVS. 5^ 

Bi CsEretum,FaIerìjs etiam e Plutarcho. ^ffcùtqn^^ p t.nte.i. 

jjlas geminasj atque flmulacra earum moueriquoties'"^*^'°' 

dant refponfaj vulcqu-e Martialem hasintcllexiffeÊpigt.i.i.f. 

cumpangit: 

Seu tua veridiche dìcunt refponfa forore 5 ^ 

Plana fuburbam qua

34 PRi£NESTES AHriQWJE 

fìue tefferip ducerentur ex vrna & tabella? > fìue talese 

mitterentur in alueolum, (lue iaccrenturin jfontem , 

modo id fortuito , & cafu fìerct • Sed nobis fermo eft 

de forcibus, quas puer mittebat in vrnam, mouebat > 

& ducebar. Parum tamen bello Ciuili Fortunamfuis 

Prxnefìinis fauifTe fcribit Lucanus bis verfibus • 

"^^ Vidi! Fortuna coloms 

Traneftina fuos vno fimul enfe recifos 

Vnius populum pereuntem tempore mortìs . 

Ambigìtur autem ex qua materia hae fuerint fortes 

i.;.E:ta.c.i2. quaue forma tffingerentur .fi Lipflum audiamus, fortes 

tabella? , aut taleoJa?, aut furculi e ligno fuere non 

grandes,quibus littera? ad diuinandum infculptae, fi- 

l.ldco 

uenotae interdumquatuor,autquinque verba. Eae 

priuatim habita?, ea? publice . kà. quae in publico in 

primis Religiofse cenfebantur , & cana quadam vctu- 

ftate facra?: itaque fandeacreligiofe intcmplisipfis 

habebantur in arca recondita?s& nififallor,t2enijs vit- 

tifque laneis feorfum inuolutae j hac de caufla locis 

Liuij, in quibuslegimuS;,C^r^ extenuatas fortes ^ & 

fortes fuà /ponte estenuatasi ipfeLipfius legendum_j 

putat 5 extteniatasi nenìpe fponte euolutas , & exutas 

vittis 5 quafi Fortuna ipfius manu fparfce, atque iaiâ: 

fuifìent. EruditifsimusHieronymus Aleander iunior 

in Obferuationibus Humanis, quaemanufcriptae in_» 

Barberina Bibliotheca feruantur, mauult retiner^L^ 

vocem, exfenuataSfSc attenuatasikgcns apud Liuium: 

Ctere fortes extenuataSySc iterum ; derey vbi fortes ex» 

i.;.Dec.5- ienuata erant, k&iiiernium imperatum, & alibi : Tak' 

rìjs coeìum fìndi vifum velut magno hiatu , quaque pa- 

tuerit ingens lumen €ûl0e ^ fortesfuà fponte extenua^ 

tasyvnamq', excidijfe itafcriptam : MAVORS TELVM 

laFabio SVVM CONCVTlT:ex Plurarcho, apudquerxi-. 

base ita recenfcntur : t« JV Cm^ êtM^mi fatava patj^yc^ 

,


Itt?^ caXiVH. vnde colligit ingeniofe aclolerter,ex- 

tenuatas lortes fuiffe flue attenuatas , non cum eua- 

nefcerent > ve Gutherius interpretatur i feu quod im- p^nttfic?'*^"' 

minuerentur ; pura cum forent craffitudinis quadran- 

talis,apparerent eduétx ex vrna vel cifta vncialis tantum: 

verumcum nonextratoex vrna vel cidafaa-j 

fponte elaberentur , & propriunri-j 

difpergerentur : & 

eius rei verbum fuiflfe attenuar], vel extenuari ; quenadmodum 

& in alijs fatris verba quêdam adeo pro- 

pria cenfebancur , ea vt mutari temere fas non eflTet • 

Sane proditum a nemine reperitur num furculi illi,ligneûe 

tabellcE,qua:adcaptandasfortes ducebantur, 

in arcam denuoconijcerentur: quod fi id non fìerer, 

haud abfurde tenuari fortes dicebantur, quarunu* 

fcilicet numerus in dies diminueretur , donec de in- 

tegro alijs furculis a facrorum miniftris arca replere- 

turi fi vero dui^se , elapfseue fortes ftatim reddeban- 

tur arcae, attenuandi verbum ideoilla in re indu«5tum 

vidctur,quia lenia vocabu]a,& qu^ mala omina auer- 

runcarenr,adhiberiin facris roIebant>>car' 6y(F)}/

Jwiitc?/."'*^ 

Ì4 PR^NESTES AHTIQV^ 

Cerda>&Iulius Caefar Bulengerus allentiuntur, Itgneafque 

faciunt fortes » quamquam Bulengerus ad- 

iungat cabellas > aut taleolas fuiH'e » Equidem eas for, 

tcs non tara furcuIoSjaut taleolas, quam rabellas po- 

tiu$>& quafl afìulas, ac breues regulas fuiffe dixerim» 

Nam Cicero aUfuiflecasfas & doìatas: iurculi autem 

iimpiices rar.ìi, aut ramulculi funt dctvaCiì ab arbore, 

taleola' vero frufìa Ugni pra2cira,& ad ferendum afpe- 

ra. Qaod fi fortes bis fimiles damus, dolat£e,aut 

ex3equarae non fuiflent, & minus capaces litterarum. 

Sunt igitur potius tabelJcC , ac regala breues > & ex 

materia primum lignea,vt idem tradit Cicero: ied po- 

fieaex alia folidiore fuille quis dubitet ? nam cuna_i 

vfus iortium propter fuperftitioné percfebuiiTetjmulri 

etiara priuatiraeas domi afferu vt futura diui- 

narent, & quideflèt agendum ex fuo ipiioraculo di- 

icernerent.quare vt diuturnlares efleat, & corruptio- 

iiis expertes, non modo e ligno, fed ex cere: aut alio 

metallo cfhCt^funt. YpcLfA/i^Tiìci Piutarcho fortes runt> 

quo nomine non folum tabella^ lignecejin quibus fcriberefolebant, 

fed quiduis aliud fcripturje capax 8c 

litterarum fìgnifìcatur ; cuiufmodi funt Dira, quibus 

incifcE kgcs , plebii'cita , Senatus confulta , & alia-j * 

Ccsterum bis in tabeilis aliquid notatum erat , auc 

fculpta vcl incifa verba, quas fere nihil ex fé fìgniSca- 

rent, fed ad raentem cóiulentis traduLÌa, vel ad terapus 

locuaiue accommodata pretendere aliquid vi- 

debantLir . Huiurmodi apud T. Liuium fots loco pro- 

lato, quae excidit circa initia Belli Punici : & illa ia-» 

tempio Fonane Pr^nefìin^ AlexandroSeuero e Vir- 

gilio difìa 5 Se foperius aliata , Erant olim apud FuluiumVrfinum 

veteresduasex^rc tabella?, quas nunc 

indirifllmis-Farnenaniscimelijs afleruantur ? vti feribit 

Aleander, nsfcio m adixuiufmodi fortes > an ad 

alia

IIBER PRIMVS. J7 

alia oraculorum rerponfa pertinentcs . In altera hasc 

fcrìptafunt . LAETVS LVBENS PETITO QyOD 

DABITVR GAVDEBIS SEMPER. In altera hi^c 

Icguntur. NVNC ME ROGITAS NVNC CON- 

SVLIS TEMPVS HABVIT lAM. Ad hafce fortes 

referenda funt verba tabellis inferius cxhibitis appo- 

fir?:ìlJ2E vero nuperrime Romae fuerut inuentae xncss* 

quas amicus , 

& dotìus andquarius Claudius Me^ 

mnkr deiincauii» 

B 3 Tor-.

lab.;. 

l.I.c.l^Gen. 

dicr.HmbI.98. 

Imag.Deor.I.j. 

L.i.aduerCSym" 

mach. 

In Itnag.Deor. 

p.jij. 

Iconolog.pattf* 

jS PR.ENESTES ANTIQVìE 

Torrentìus in òuetonium numifma profert, in quo 

Sors infcripta infculptaque vifituri cuius en edypon. 

Puer fortes in vrnas coniecSlas moucbat > fed ìntèrdum 

Fortuna voce refponfa dabantur. Oraculuni-enimerat, 

vtStraboteftatur: nâ/feôs eTèV/c ^tth ^ 

iCî U^lv ì'ZffifììfAOv ;^>i5>«^

LIBER PRIMVS. 3^ 

Homerus Fortunam Oceani filiam in hymno ad Ce- 

rere fecitjtefte Paufania: quamuis hymnus,qui exftat L,4.Meflrcn» 

in A»fxttT^ùLv f tres tantum contineat verfus, in qnibus 

nihil de Fortuna legitur: vnde fulpicor iIJum effe mu- 

iilatum,& iûHôt . legirur quidem hy mnus inter illos, 

qui Orpheo adfchbuniur, infcriptus Fortunae . & Cebes 

in Uiva-'Ct depìngitillam caecam, infanam,rurdam, 

lapidi rotundo, atque volubili infìftentem • Bupalus 

delubris «dificandisi & fìmulacris fìngédis admodum 

folersjcum SmyrnaeisForcuniefignumomnium> quos 

ipfi ex antiquitatis monumentis cognouerimus pri- 

museftruxiflct , capiti polum impofuit, altera vero 

manu Amalthea? quod Graeci appellant Cornu tenentemfecit. 

ad huncillemodum Fortunae munera 

declarauit, mandauit poà hunc &. alia de Fortuna.» 

verfibus Pindarus , & eam Pherepholin, quod eft ac 

fi dixeris, Ciuitatum tutricem appellauit . Haec Pau- L.7.Achaic. 

fanias , qui alibi memorat fé in Aegirae aedicula con- 

fpicatum effe Fortunae flgnum Amaltheae cornu pras 

fé gerens>cui adfiftit volucer Cupido . facileque libi 

perfuaderi a Pindaro, vnam effe Parcarum Fortunam; 

eamque poreftate fororibus antecellere. Certe Pin- 

darus Fortunam inuocat louis filiam . Cseterum For- o'ymp ode 22. 

tunam pingi cum cornu pomis, ficis, aut frugibus autumnalibus 

pieno tradit quoque Arnobius. Innummis 

clauus, feu gubernaculum Fortuna? manu tenetur 

; quia res humanas ipfam regere,atque moderati 

antiquorum vulgus opinabatur , alij pilam, alij cylindrum 

, rotam quidam fuppofuerunt . funt qui medio 

in mari velificantem exprefìferint, vt eius leuitatem5& 

inftabilitatem fignificàrent. Eam Romani prircipue 

venerati funt , eiufquc auream ftaruam in cubiculis 

afferuabant Imperatores. plurima illi tempia totam 

per Vrbemextructa, cognomina varia impoflta. Ac 

nos

40 

PR^NESTES ANTIQVìE 

£,8.».etrcc.t.&j. nos cum Sanflo Aùgu.îno Fortunam nullam agno- 

fcimus , fed rerum omnescuentus addiuinam prouidentiam 

reuocamus > & refcrimus , cuius nucu omnia 

vere gubernantur. vctanturq. faperftitiones fortium 

in Concilio Venetico, quod an. cccclim. in Araiorica 

habitum, & in Synodo Agathen. & padìm apud 

cvit.c.iS.2

. 


Exftat etiam num ìncifum Bafi hoc poématìum chi- 

raólere perexiguo in palatio Princìpis Prarneftae; il- 

ludq; rctulere Mazochius in Epigrammatis Vrbis an- 

tiquÊi Boiflfardus Antiquitatum Romanaru parte vi, 

Gruterus in antiquis Infcriptionibus » Leander Al- 

bertus in Defcriptione Italia! > Reufnerus in Italia » 

Schoctus in Itinerario Italico . Legitur eciam incet 

Epigrammata vetcra , videturque fcriptum seno Va- 

lentiniani,aut Gratianiniecdùm enim exoleuerat For. 

tunae cultus,vt e Symmacho liquet. Ad illum cultum 

pertinent & hae Inlcriptiones Prainefìa: a me ex cippis 

& cabulis lapideis exfcripts , vel ab alijs antea obler- 

uarae. 

lnHortìs« 

FORT VNAE. PRIMIGENI AB 

MARCIVS. TELESPHORVS 

VOTVM.SOLVIT. 

In Cemeterio 

PIETATI 

FORTVNAE . PKIMIGENIAE 

VOTIS.SVSCEPTIS 

SALVIS.AVGVSTIS 

M. AVKELIO. ANTONINO. ET 

L. AELIO . AVRELIO 

FORI VNATVS. VERNA 

DISP.EORVM 

AVRELIA.RESTITVTA.LIB. 

LD.D.D^D.L. 

E Gru-

4» 

E Grutero 

. 

. 

PR^NESTES ANTIQJiE 

L. DOMITIO 

AGATHEMER. 

PARIDI 

LIB.AVGVST.VI. 

CAESARIS 

ARGENTAR 

COACTORI 

L. DOMITIVS 

EPICTETVS 

ET.CVRTIA 

EVPHRANTIS 

FORTVNAE 

PRIMIGENIAE 

D.D. 

L. D. D. D. 

Exeodenii. 

E Grutero» 

Famofusille Paris 

cuius luuenalis 

meminic 

FORTVNAE 

IOVIS. PVERI 

PRIMIGENIAE 

D.D. 

EX. SORTE. COMPOS. 

NOTHVS . 

FACTVS 

RVFICANAE 

L. F.PLOTILLAE. 

OPI . DIVINAE . ET . FORTVNAE 

PRIMOGENIAE . SACR. 

IMPXAESAR.HELVII 

FERTINACIS . AVGVSTl 

V.D.D. 

T. CAESIVS . T. F. HERODES 

. 

In

IIBERPRIMVS. 4j 

In Vinca quadam fub mocnibus ad portam , qua Romam 

irur, Pyrrhus Ligorius NeapoJitanus vidit, 5: 

cxcripflc anno mdxlv. 

E Grutero. 

VENERI. ET 

rORTVNAE . PRIMIGENIAE 

SACR. 

L.CALVIVS.L.F.FAL. ,. 

VARIVS 

AR.ET.CVPIDINES.il. 

D.D. 

L.D.D.D, 

Exeodcm. 

ôRTVNAE 

PRIMIGENIAE 

L.RVFINVS 

AEDIL. CVRVL. 

Itcm. 

Icem. 

V.S. 

FORTVK 

PRIMIG. 

L. ARLENO 

ADLECTO 

D. FORTVNAE. PRIMIGENIAE 

C. VALERIO C.F.MEN. 

DOLVTIO . MARTIANO 

viVIR.AVG.DEC 

OMNIBVS 

HONORIBVS 

CVRIIS . MVNERIBVS 

FVNCTO 

VESTRIA 

SATVRNINA 

PATRI 

L.D.D.D. 

Fi In

44 

. 

PR^NESTES ANTIQJ.S 

In Bafi in Epifcopìo è Grutcro 

Ibidem 

FORTVNAE.PRIMIG. 

SIGNVM.AEQVI- 

TATIS.NIGRINIA 

AVXESIS.CVM. 

FELICE. AVG.LIB.ET 

SVIS.D.D.D.D. 

FORTVNAE 

PRIMlGExNIAE 

Tl.CLAVDIVS 

THERMODON.ET 

METIA.M.F. 

LOCHIAS.EiVS 

SIMVLACRA.DVO 

SPEI 

COROLETICA.D. D, 

FORTVNAE 

PRIMIGENIAE 

Q^LOLLI. APOLLOPHANES 

PATER.ET.FILIVS.ET 

ALIA. ARCHELAIS 

VOTO.SVSCEPTO.L.S. 

Mazochius p.93. Roma: collocar in regione Parionls 

in SÂgnetc, fortafsis iiluc adueólum Prarnefte, 

Et 

FORTVNAE .PRIMIGENIAE 

PANTHEI . 

SIGNVM. LIBERI. PATRIS 

CVM 

. SVIS . PAREGIS 

BT.CVPIDINE8.II.CVM.SVIS.LVCNVCHIS 

ET . LVCERNA . 

M . POPILIVS . M . F . TROPHIMVS . 

LARVM 

CVM 

POPILIA. CHRESTEXIB. ET. ATlLIO.FlLIO» 

In

In latere hulus Infcrlptioni^ 

Et 

LIBER PRIMVS* 4j 

dedicatvm . 

iv. id. avg. 

imp.commodo.il 

et.avreuo.ver. 

IL COS. 

FORTVNAE 

PRIMIGENIAE 

VOTO.SVSCEPTO 

VALERIA 

TRYPHOSA 

L.D.D.D.Do 

E Grutero ante Vrbem Praeneftae ad facellum 5 

€Ìl prope Cadellum aquarum. 

FORTVNAE . 

SANCTAE 

ATINIA.TYRANNIS 

A . PORTA 

TRIVMPHALE 

SEMIN ARIA . 

TERENTi VS . fORTVNATVS 

VIR.CLaRxSSIMVS 

evi. GRATIAS. MAXIMAS 

SEMPER.EGI 

CVM 

TERENTIA .FAVSTINA 

FILIA 

DONVM.DEDIT 

L.D.D.D.D. 

Hanc Infcrlptionem retalerunt Panuinius in Roma^ ? 

Si ex ilio Boiius in Koma (uburranfa • 

quod p.ijo. 

Ex

44 PR^NfiSTES ANTiQJiE 

Ex Grutcro p. e i dv i . in ara marmorea 

lOyi.O.M.ET 

FORTVNAE.PRIMIG. 

-^j V.S.A.L. 

X.PRIMIGENIVS 

CVM 

PIL. TORQVATO 

D.D. 

EtinS.Hieronymì. 

FORTVNAE . SANCTAE 

ATINIA.TVDANINA. 

Et in Bafi ad Ecclefiam Cathedralem 

C. APPVLEIO. DIOCLI. AGITATORI 

PRIMAE^FACTIONIS .RVSSATAE 

NATIONE.HISPANQ 

FORTVNAE.PRIMIGENIAE 

D.D. 

PHIDIANVS 

C. APPVLEIVS . NYM 

ET . NYMPHIDIA . FILII, 

Ex columella in Burgo Gruterus hanc refcrt p.j /• 

L. ANTISTIVS 

C.F.AEMIL.VETVS 

AVGVR. 

FORTVNAE . PRIMIG. 

EX. VOTO. SVSCEPTO 

EtinHortis, 

FORTVNAE . 

PRIMIGENIAE 

IOVI. PVERO 

EX. TESTAMENTO 

TREBONIAE 

SYMPHERVSAE 

ANNIVS.HERMA 

HERES 

L. D. D. D. 

^'- Paf- 

, 

.

. 


Pafidmque in fragmentis lapidum FORTVNAE 

PRIMIGENIAE vota perfoluta leguntur. M. Claudio 

Marcello , & C. Suipitio Gallo Goff (lue anno 

Vrbis condita: dlxxxvu. RcxBithynia? Romam ve- 

nie cum filio Nicomede a Senatu perijt inrer alia, vt 

votum ftbì foluere Romac in CapitoJbdecem maio- 

res holtias>& Prjcnefte v^nam Fortuna? liceret, 8i vota 

prò Victoria Populi Romani de Pi-rfeo Rege Mace- 

doniae efltf . vr viólitnae , aliaque qug^ ^d facriHciuoi-. 

pertinerent , feu Roma?, feu Praene(ie immolare velier, 

Ktgi expuBlico, flcut Magiftratibus Romanis 

pisberintur decretum fuit ; ve T.Liuius tradir . For Mvc.44. 

tunae teoiplum a Sylla poiltum vult Nic. Reufnerus iiaj.i.2.c.js. 

fumpcu m^ximo, m quo fimulacrum eius fidelifiìme 

inauratum fuiile Pl.nius (cribit : a cuius operis 

praedantia inaurationes , fìue braókse cra&fTimx di- 

dsE funuPlinij vtrba ha»c (untiNec aliud{ûô)laxius l n.Hm.Nat. 

dilataturâutnumerofiui diuiditur : vtpote cuim vnci

la Etymoiog. 

45 

PRiENESTES ANTIQJ/iE 

pars aliqua fpeólanda, fimulque adniiranda remanet 

in cryptaquadam, quseadinferioresceiiascedium^ 

Epifcopi abfcondita eft« llliusfragmencacollcglr, & 

delineari ìufsit Eminentifs. Card. fRANCiSCVS 

BAhBERINVS Antiquitatis vindex, non tantunru. 

de nofìro suo , verum eciam de fuperioribus faeculis 

optime meritus non vno nomine, typis fubijcere li- 

bet eaexprefTa. Celebre fuiffe hoc Fortunae fanutn 

Lithoftroto, id eft.opere compofito e cruftis paruuiis 

artifìciofe tìnélis in varios colores confpicuum Fun* 

g^j-yj obfcruat . Fortuna? ftatua,feu fignum veftituns 

plicatili feu rugata velie multis flnubus , (eu lacinijs 

plexa e cinereo lapide , qui actricus minibus odorem 

cmittic fulphuris , prifcis faeculis medio fere in rem, 

pio (icum 9 oraculìs nobile i maximeque concelebratum 

erat. indefartes expetitae, illic votiui confeftim 

pofìci lapides cuiufmodi difperlbs haud quidem pau- 

cos in Prasneftinis vijs > agrifque legimus , vbi & epigrammata 

concinna, & alia complura furpicienda-^ 

antiquitatis veftigia iacent. Templum , feu templa_» 

poiius ftupendae molis omnc fere hodiernae Ciuìiatis 

occupabant fpatium . appofua namque monti dtue. 

xìs inferioribus partibus , afcenfum compofitis diftin» 

ûm areis duodecim exhibcbant j eredis ad eas peramplis 

^dibus, diuerfls fcalarum ordinibus panctibus 

in vnum benequc elatum profpedum cingentibus 

multiplici porticu, theatro columnis didindo, cause- 

dio, arcubus fpeótandis > fonribus > lacufculis, virida* 

rijs. Excifus erat ipfe mons, & pluribus quafi planis 

gradibus feóìus in Templi cófcenfum : excauatus me- 

dio in monte aqudedu(5lus pifcinas, feu potius lacus 

in ipfo Fortunae tempio conftituebat. cortina Templi 

eminebat in apice» vbi nunc Palatium Principis : in.^ 

€oque fummo excitabantur ignes accenfìs facibus y 

qua;


quse nauigantìbus etiam in ipfo mari nodu religiofc 

confpc

50 PR^NESTES ANTIC^V^ 

deni perfpìcienda fune , quas lapillorum interrafis mu 

raculis> cruftulifqueintercifis fuperftitiofa fedulitate, 

fummoque otij difpendio confióta apparenc . Loco in 

iplo nonnidacccnfis facibus, fuperaàuraque adper- 

fpicuitatem aqua, & faepe iterata infperiione pcruidere 

, depingerequc licuit . Sunt hominum , anima- 

iiuraque complures imagines ; Elephas , Rhìnoceros, 

nomina litteris quibufdam peculiaribus exfcripta-i. 

funt &inaquisnauigia, qu« figillatim fumma cum 

diligentia depi(5ka apuddodrina fimul ac nobilitate 

praeclarum Equitem Cafsianum de Puteo Lynceum 

collegam noftnijn fpcólare poteris . Infpe^îs fubfifìe 

nauibus. fi quid aliud Fortuna* Imperio fubiacer^-* 

{ illis nempe qui Fortunam colebant ) hx maxime videri 

poterant. Nauibus quippe quid magis immineat» 

quam Fortuna» vel ìnfortunium»non facile quis exi- 

(limauerit. fiuduans»labiiisj irrequieta Fortuna ipfis 

fimilis fluólibus medio in agmine refidet fluduuoL-. ^ 

Sola (Plinio auifìore ) inuocatur , iêl ipfn conuttijs colìtur* 

concludentem audias, lepida comparatione^t 

buie omnia, accepta , huìc omnia expenfa ferri y & ifi-> 

iota fattone mortaliumfolam 'vtramque paginamfacere. 

lllius temporis homines in artibus verfati magìs> veU 

flmauis verfuti, vt bene inpatratisfacinoribus itiuidiam 

, in male vero geftis reprehenfìonem eftugerent, 

omnia in Fortunam referebant . ita Romuius^ 

Ciefar, Timoleon i ita Sylla, qui Prccneftina Tempia 

vel plurima ex parte coniticuit. Vtinam haic prorfus 

nec 

aucrruncata noftris temporibus effet fuperftìtio , 

fortes ac Fortunas quandoque clariorum verbis inter- 

Bìifcerentur, quod faepicule contingere folce . Deftru- 

â terapia Fortuna^ Antij , & Praenefta! funt . Praeneftinum 

Romana in magnitudine nulli fecundum ex 

luinis fpedaffe haud difpiìceat, Lithoftroti gratia , li 

ab

LIBER PRIMVS* ji 

ab inanibus pi(5curis ad leuiora Fortunae dìuertimus; 

fru(5lurque inde vtinam flr,vt (Incera pietate fimula- 

cra quaecunque , atque fimulationes praetereamus,& 

Forûnse imperia, quae adhuc apud complures vigenr, 

cupiditatum apud nofmeripfos moderatione, prudentiumque 

a(îonum regula, exturbata demolitaque 

prorfusfint; noftraquenedum in mente, fed nec in 

vcrbis reliqui Fortuna tituli nullatenus impofterum 

remaneant. Ha^tenus Princeps Cêfius . caius e pia 

veraque Par^neii oculos, & animum conuertamus ad 

Ichnographiam,& ad effigiem Templi, quas Eminentifsimi 

Cardinalis FRANCISCI BARBERINI munificentia 

typis expreflas fubijcimus , cum votiuis Gr 

mulacris. 

De Serapideêiu/que Tempio, 

e A P V T XVI. 

E oy B fofum Fortunae templum fuit Prjcne- 

ftae. Nam in Annuntiatae circum vas aquae 

luftralis legitur hêc infcriptio : 

r. BAAEPI02. EPMA12K02 . EnOIHSEN. CAPA- 

HEION. à\l. HAia. MErAAa. CAPAniAl. KAI. 

TOI2 . 2TNNAOI2 . 0EOI2 . At alia ex partC-J : 

DOMVS. C.VA LERI. HERM AISCI. TEMPLVM. S A- 

RAPIS. SCHOLA . FAVSTINI ANA . FECIT . VALE- 

RI VS . HERM AISCVS . DEDIC . IDIB . DEC . BAR- 

BARO. ET. REG VLO. COSS. Quos Cofl. Barbatum, 

& Regulum vccar, atque locat ad annum Vrbis conditae 

D e e e e X . e Caflìodoro , Faftis Grascis, & 

Cufpiniani libro Panuinius in Commentarijs ad Fa- 

ftos , qui prffterea nihil de bis compertum habere fé 

£atecur. Nercioân idem an aliquìs,eius gentilis fit, 

G 2 qui 

,

ji PR^NESTES ANTIQVJE 

qui in alio lapide apud Gruterum commemoratur • 

C. VALERIVS . HERMIAS. ET. FLAVIA. IVSTINA. 

Sed qucdPra^neftinatninrcriprioncm attinet, perfi- 

miles omnino reccnfet etiamBoyìTardus Roma fub 

?«.v.Ant.Roni.arcu prope Theatinos. CTN0PONOI2.TaM.EN 

AirTnrn. ©EQN. motahios. AnOAAONios 

nP0 auunculum-. 

folertirsimi 3.& anaicifsimi Agapiti Colorfi Ptaeneiìi- 

ni, qui per Virtutis teroplum ad Honoris cedem gra- 

ditur in Eminentj{sinii Cardinalis F a A N C I S C I 

BARBERINI nunquam fatis laudati comitatu ^ 

^•5^^^- & a Gruferò relata fuit 

.. .... S^PVBLICA . EX. D.D. IN . HON. 

NIFICENTI^.INSTEI.T.F. PVP. 

* TR.PL, PR.COS. LEG. CONSVLARIS. PROW 

; ... SIS,EIVS.AC.FRATRrS.FIUIQ.£T.VXORlS. 

.. . TVM.TABVLIS.HaSPITALIBVS.TRANSFERRL 

...L.ANT£.CVRIAM.V£L.IN.PORTICIBVS.FORr. 

C AVERAT. SCHOLAM. HANC. DICAVI!. 

CAPAnElON interpretatur lapis ipfe Serapidis tem^ 

. 

plum.SQra,pì\i[n quidem Alexaadrije fuit ab Alexandre 

Macedone conftru(Jìuni , cemplam maximum & 

fplendidifsìmum , in coque celeberrima Ptolemsei 

Philadelphi regis Aegypti Biblìotheca feruabatur 

iib.aak Ammiano tede. Sirropitamiouem j de quo Diony- 

fius Afer ia perigeil,& Euiktlaius eius (ciioliane& 

agit:,. 

,


agir, eum efie, quem Plutarchus PlutoiKm/eu Sera. 

p;dcm vocati& cuius Colofius Ptolemcei Soceris iuflu 

ôf^^J;*'* 

(nam & Pluto 

e Sinope Alexandriam deportaius c(ì , 

Ziùg dictus, & Sarapisfjit, auwtore luliano Augullo) âncg.soiis. 

obfcruauit etiam Lud. Canio : fiue quafi Saraphim, l.i. c.i.Emtnd. 

voce abHebrseodctortajfiue quafi 2opos aV/s, id eft> 

Apisfepulcrumjfìue quafi Saras pronepos.Rcx Aegy. 

I . • 

• 

I 

1-1

i..ô.hift.Anini. 

54 

PR.£NESTES ANTIQJ^ìE 

de fanaeius extra pomaeria faere locata; nefacrlfìciorum 

, quibus ille colebatur, cruore poUuercntur 

vrbes,apud quas patrij Dij precibus, & folo thure pla- 

cabantur . Sed eum Solem vult effe , vel ex ipfius 

Qraculo,& tricipite forma, ficut & Infcriptio probat, 

& innuit Aelianus, Serapium Alexandriae templum 

atrijscolumnatis ampiifsimisj&fpirantibus fignorum 

fìgn[ìentis,& reliqua operum multitudine ita exornatum 

erat , vt poft Capstolìum ? quo fé venerabilis Roma 

in aeternum attoiiit) nihil orbis terrarum ambicio- 

{ius cerneret: in quo Bibliothec;3e fucrunt inaeitima- 

biles , & [eptingenta voluminum millia , cum capta»» 

fuitàCajfare Alexandria , conflagrarunt ; vti fcribit 

Uh 11. Ammianus. Videtur tamen portea vel reilaurata Bi- 

bliotheca,vel faltem par? incendio fubtrawta . nani-f 

facra Biblia in Graecum fermonern verfa Ptolemaei 

Phiiadelphi regis iuffu libris vndique colledis,& accerfitis 

e ludasa viris , & in Serapidis tempio Alexan- 

Homj4 adPop. drias repofìta fanftus Ioannes Chryfoftomus affir- 

Ar.no.z u. u .u 

jâr, & iEuo ctiam fuo Hbrorum propheticorum inter- 

L.i7.Geog. pretationemillicferuatamteftatur. Sérapij Alexan- 

drini mcminit & Strabo aboliti cum alijs fanìs tfed 

conftat e Suetonio inftauratam fuiffe Alexandria^ 

c.7.invefp. Scrapìdls aedem, feu tb-o^vo? liPawìiov, vt Dìovo- 

In Catacalla. * ^ . • «i o • tr 

cat. Aegyptja numina, quibus Serapis atque Iiis 

eftnomen,poftPironeni,& Gabinium Goff, fiue anno 

V. C. Dcxcvi. vt Panuinius putat, relata in Deorum 

L.2.akgem. numerum à Romanis ArnoDius exclaniar : qui Sera- 

Lib.6. 

pida Aegyptium cum myfterijs omnibus acque Ifide 

folutum in cinerem Capitolino incendio teftatur. Atque 

hoc eft quod Ifidls ac Serapidis fafta Roma? confumpta 

incendio fub Tito Dio narrat. fed Domitianus 

Ifium , ac Serapium poftea inftaurata peregit , ve Eutropius 

referc . Ariftides oratione in Serapim quadra- 

ginta


ginta duo tempia in Aegypto iiium obtìnerc fcribir. 

Vnde & in vrbe Canopi tÒ t» ':Eaoci^7ncPoi /e^òv wBAAji-'b.iy. 

dytquoL Ti^cSju*vov ccmnp.emorat 6tnbo . quin & 

Seiapidis maxinriunì Icirplum fuit Turgata?, quse 

infula eft Aiabiae > tefìe Ammiano. Conftantinus Lib.2i. 

quidcm Magnus Augiftus cubitum , quo menfura- 

tur Nilus,non ampliusin templumSerapidis annis 

flngulisjfed in Ecckfias portari lanciuit, Paulo Diaco 

no au(5tore . Deinde Theodofij iufìu Theophilus Ar- 1^ '^;Hift.Mifc. 

chiepiiccpuscurauit AlexandriasScrapium fubuerti, 

fcu purgali, atque in Ecclefìam S.loannis Baptifìae 

conuertijdifìe^â ftatua ; vti produnt Socratesj Theo- 

doretus , Sozomcnus,Rufiìnus , atque fandi Parres 

Hieronymus, & Augu(linus,quos laudat Cardinalis 

Baronius ad Martyrologium xvii. Martij .Romae ab 

Alexandro Seuero Ifium ac Serapium, quae ftruserat 

Catacalia, legimus decenter exornata fignis, & De. Lampr.inAiexv 

,. . r r i-A !• • • o • Seu. vbi CalauU 

Jiacis , leu vatis , quas Deliaca imitarentur, & omnibus 

myfterijs additis, quibus Serapìs colebatur . Ea 

vero in Regione ix. locat audor defcriptionls xiv. 

Kegionum Yrbis.quamuis aliae eflent in Regione 1 1 !• 

& in V. Serapidis aediculas : quo loco fufiilìme agic de 

facris Aegyptijs faepius in Vrbem induólis , Se f«epius 

reieólis Pancirolus. de Mneui,deque Api bobus Am* p-«^4. 

mianusjquorum alterum HeIiopoli> alterum Memphi 

nutritum cenfet Strabo.Bos immolatur apud ludaôs, Lib.»?. 

quam Aegyptij Apìmcoluntjinquit Tacitus.lnpera- l.5.hì{ì. 

granda Aegypto Auguftus paululum defleólere ad 

vifendum Apim fuperfedititerte Suetonio: îyar •&««, ^^ Aug.cpj. 

etAA* ex, j2a5 Treôa-KWilv ìtd-i^ , vt DÌO loquitur . Sed 

poftea Vefpafianus cum de fìrmitate Imperij capturus 

aufpiciumajdem Serapidis femotis omnibus folus in- 

trafifet,ac propitiato multum Deo (e conut^rtifTcr^ver- 

bcnas » coronafque > feu panifìcia » vt illic affolct>Ba- c.7.mvefi.> 

filidcs

Capitol. Anton. 

Sueton, Tit.c.j. 

Plin.1.8 c.4


Jcnter oftendit in epiftola ad Seruianum : 8f Seuerus voDifc.satatfcia, 

Auguftus iucundam (ibi peregrinationem Aegypti fpiij/an.li'i*? 

propter religionem Deiprofìcebatur: &CaracalIa_.""« 

profcctionis Alexandrinas cauflam praetulerar, fa dì^ 

^^ ov Uitvot ( Alexandrini) uiâa-iv g|a/^9r«5, 

apud Herodianum: & Serapidis in «de diuerfatus j^.^ 

ipfi enfem, quo fratrem interfecerar confecrauit ,• qui 

moxincenfo Tempio & iiIa:fo folus flagrauit, & ab- , 

fumptus eft,vt teftatur e Dione Xiphiinus . louis quidem 

fratrem Serapim lulianusin Caefaribusnuncupatjquem 

alijSaturnum, multi Aefculapium quod 

medeatursegriscorporibus, quidam Ofirim antiquif- i.Mofchuspm.j 

'^*^** 

lìmum illis gentibus numen,plcrique louem vt rerum 

omnium potentem j plurimi Ditem patrem infi- Tacit.L4,Hift. 

gnibus» quas in iplo manif'efta > ve] per ambages conicdant. 

Plutonem ex Archemacho, & Heraclidc-/ 

Pont co PlutarchuSjEufebius exPorphyrio,Artemi- i-dciw. 

dorus,& Clemens Alexandrinus aflfcrunt. Eius fani on*èfro!f.'y.a2^. 

aream in Emporio locar Vitiuuius,quod opum atque L.f.Protrcp.&i* 

diuitiarum pr^fes haberetur, vt f^ntit Brodûs. funt iTril Ep.gr. 

quìNiium putentrnam modiumj &cubitumgeftat^'**^* 

in capite , menfuram aqu« : in his Suidas , & Cardi- v.sarapis. 

nalis Baronius, ex coque dodifTimus Prasful Apamié An.c.j»o. 

lìs Spondanus. Non defuntqui lofephum fufpicentur. 

luiianus Caefar hunc ex Orpheo verlum adducit : paneg.soii». 

addens Cyprios facerdotes Soli communes cuin_* 

loue aras exftruere,atque Apoll:nem oìijuiJ)iivoyTa t« 

Sicfi fù)Ji 7m^ctK(i\éaTtfTuf f^^v^cc. Idem epiltoia ìl.ad 

Alexandrinos fic fcribit. 'czFa^^vrog Ji Ci^h TroKii'ît 

îH T8 Ba

5» PRiCNESTES ANTIQV.E 

titceic/biT» /iityetXH û XaêtTa-Jhs • Vnde perfpicué 

liquer, quinam fuerint ohvyetot , (lue o^vQôro/ , mviJjìot p 

aut Tfuîcfpit Serapidos Dij; quiuc Confentes^fiue No* 

uen(ìles>vc Marìus Viótorinus exponit;quae Synodus^ 

auc quod Concili um Deorum in Serapio . Proferpina 

nempe atque Ifis,pad cafaub.in ctiam in Romana infcripcione Antinous,ab Hadriana 

relatus incer Deos,vt luftinus Marryr,Clemés Alexa- 

Ap^*u?l%trept. 

L.i.conua sym- drinus,& alij rcG-nfent. atque adeo canit Prudemius s 

ûidloquar Antinoum caleHi fé de locatumt 

Qui poftea lepide ridet quod in A(5tiaco prxlio » 

Nilpotuit Serapis Deus , c^ latrator Anubìs • 

Serapidis effìgie marmoream non ita pridetn in Vrbe 

tfibriam afleruat Eminentiffimus Card. ANTONiVS 

BARBERINVSjquam depiótam exhibet Alexander 

20i.c.zf« Donatus Senenfis in vetcri Roma,vbi de templis Ifidisi 

quas in Vrbe fuere , diflerit. At Sibylla Ifidis & 

Serapidis tempia in Aegypto cafura, & incendio pe- 

ritura praedixerat : cuius verfus intexuit Procreptico 

fuo Clemens Alexandrinus.Thebis delubrum Serapis 

Bafalten lapidem habebat Memnonis Qatu^ dicatum> 

quem quotidiano Solis ortu radijs contaótum crepare 

dicunt» Plinio a U(5lorei nonOfiridiSjVt Donatus 

1.36.C.7. opinatur. Apion cognominatus Pliftonices fcriptum 

1.37.C.J* 

rcliquit effe etiam in labyrincho Aegypti coloffeum-. 

Serapis e fmaragdo nouem cubitorum » penes ipfum 

Plinium . Sed Apidisj Serapidis, Ofiridis, Ifidis > An- 

nubis > Hori > Canopi > Marnse , & fi quae alia fuerunc 

in Aegypto portentofa idola, Chriftoilluc aduenien- 

€•«* te dif&uxere> iuxta vaticinium Efaiae, & colJapfa funt, 

ceffaruntque oracufa & praeftigir , Dêmonibus vndi- 

Mift.Tnp.i.tf. que contremifcentibus: & ingrediéte Domino Aegy- 

L-Voc-jt. ptum commota funt fimulacra a facie eìus , vti comr^^SfcHift. 

n^gmojanc Socratcsj Nicephorus Callifti , Vinccn- 

tius

ti BER PRTMVS. y^ 

tius Bellouacenfis, Petrus de Natalibus, ^calij : mox i» vius.Apiit«. 

fuperftitionis infanjE vice per Aegyptum effloruit ve- ' 

'^* 

ra Religio pinguefcentibus fpeciofis deferti prae Mar* 

tyrum , & Anachoretarum niultitudine,quam obferuant 

Rofuueydus in Vitas Patrum, & linguaru fcien- 

tiffimus Athanaflus Kircherus nobis coniunótifsimus 

in Prodromo Copto.adeo vt Serapis ìpfe Chriftianus 

fadus fit vt loquitur S. Hicronymus. Verum vt ad Epia.tdL«t»au 

infcriptionera Prseneftinam redeamus , aqua nos Se- 

rapis velutinLabyrinthumdeduótos» atque errantes 

tamdiu abftraxit, haec eft eius expiicatio. C. Valerius 

Hcrmaifcus anno Vrbis conditse cmx. (lue a Christo 

nato cLix. qui incidit in XX. Imperi) Antonini Pij,vt 

putat Cardinalis Baronius>domum fuam vertit in Serapium 

, feu tcmplum Serapidis , & fcholam Faufti- 

nìanara in honorem Fauftinae vxoris Antonini Pijjcapiwiio. in pi«b 

quam tertio Imperij annoamiflàm Senatus confecra- 

uerat delatis Circenfibus , atque tempio , & flaminìcis, 

& ftatuis aureis, atque argenteis . Ipfe quidem-. 

Antoninus puellas alimentarias in honorem Fauftinae capUoi.ibid. 

Fauftinianas cóftituerat>ficuti M.Aurelius Antoninus 

Pfailofophus nouas puellas Fauftinianas inftituit po- 

fteain honorem alterius Fauftinae Pij filix etia vxoris capitoHn.iio 

(ux mortuae. Vrbini apud D.Ciemétem Bartholu haec 

incifa marmori exfcripfit,mihiq.cómunicauit antiqui 

tatis peritifsimus & eruditifsimus FedericusVbaldinus 

T. AELI.HAD 

ANTONINI 

PII.PONT.M 

TRIB.POTE 

IMP. II. COS. mi. P. P. 

FILIO 

PVERI.ET.PVELLAE. 

ALIMENTARI. 

H 2 Cl.Me-

j.ti;-/ 

Sf 

PRANfiSTES ANTIQJ/iE 

CI. Menetricrnuraumhuncargenteum oftcndit, 

Idem in lapide apud Paciffcum Romse indicault fcul- 

ptàs puellas xi 1 1. duabus a Fauftinis , vt vidcjur, in 

podio ftantibus fpicas prima excipit, alio in lapid^-^ 

puellae floreas coronas geltantes exprimuntur . Traia- 

nus primus quinque mille pueris alimenta detulit , vt 

Pliniusin Panegyrico predicar . idemque beneficium 

S. P.Qi R. in arcu Beneuentano Traiano Caefari ere» 

Oto ad pofteritatis meraoriam fcuiptum reliquit, vt 

V. CI. Lucas Holftenius oculatus teftis mihi retulit : 

qui Inter prima orbisfpedìaculailludTraiani monumentum 

numerandum cenfet.Hadrianus deinde pue- 

ris ac puellis incrementum liberalitatis adiecit , vti 

l.J.EIcft.c.t. Soartianus obleruat : docentq. copiofe Lipfius, Cuia- 

Ad I. pueri 3*^ • Ad I. pueri 2*4' 

} r^ r^ % r vt n 

D.deverb.fignif. ciuS) & Salmafius . Ncruam tamcn comperio pueiias» 

AdHift-Aug. 

p^,^j.Q(qye natos egeftuofis parentibus fumptupublico 

per Italia cppidaakndos curafTe apud Viótorem 

1.6. de impci. relatum a Bulengero. & Aurelianum auxide nume- 

»>onj.c.i}. 

j.^j^ puerorum ac puellarum , quibns alimenta data j> 

apud Vopifcum legimus. Hos asmulati Chiiftiani Im- 

ìit'^Sc cifri peratores Orphanotrophia , & Brephotfophìa infti- 

' 

tuemnt 3 & Orphanotrophos priuilegijs ornarunt . In

. 

LIBER PRIMVS. et 

hoc autem Serapio Praenedino Bibliothecam fuiffe-^ 

non inani conieóturadi!(5tnsfurpicor,cum fìmulacrum 

atque effigies quaedam eflet Alexandrini , cui adiun- 

6tum erat Mufeum, & illa celeberrima B bIiotheca,de 

qua Lipfius ex A.Gellio, Seneca, Tertulliano, & alijs. bUoIE/''" 

nam Praenefta? quoque Tchola fuìt Fauftiniana, in qua 

non tantum alerenturpueri,pueil^qiìe in honorem 

Faultinae, fed etiamcrudirentur. Nam Se muliercs 

olimlibcralibusartibusinftituebantur. Suetonius in 

libro de Grammatìcis air Attici fìliam M. Agrippse 

vxorem inftiiutam fui/ìèaQ^Csecilio Epirota Grammatico 

Attici hberto,5^ lulianus lurifconfultus mer- l. qui fiunm 4. 

^"^ 

cedes a tutore pr^ceptoribus datas vt pupilla libera- deb. ' 

libus artibus imbaerecur j iure computari cenfuit 

De Bafllicis , ^ Solario . 

e A P V T XV ir. 

^^^^\M VERE quoque Prcenefta? Bafilicaf, vt liquet L.5.dcL.t. 

e Varrone./^m^/Vj((cribit ille)^^ eo quod 

W^P^P 

A .^ ; 9^-cfyjgdinj^tgg 

^ £)^ atitiqui non R. in hoc loco 

^^^ — dicebant , 'vt Prênefìe incifum in folarto vi^ 

di^quod Cornclius in Ba/iltca Aemilia , d^ Fuluìa inum- 

brauit. Solarium denotar hic iocum Soli expofiium , 

in quo horae infpiciebantur , eracque in foro inumbratusjfecundum 

quem homines animi cauiTa conucnire 

fokbant, vti Turnebus colligit e Plauti verfibus ab 

A. Gelliolaudacis,e Cicerone , atque hoc e Varrò- L.i3.Adu.c.2> 

nisloco. Grjeci dixerunt mAìaxóV , vel MA

6z PR^NESTES ANTIQV.E 

Templum augujlum ingens centum fubìime columnts» 

Latini Rfgiam nuncupant. Romse in ea caudas exer- 

cere , Legatos audire , & negotia publica traclarc-i 

folebanc. circum etiam tabernas habebat , in quibus 

vitmu.i,;.c.i. vei argencea vafea> vei vefteS) aliaque venalia erant • 

SellI.Gtammat# 

FiOoetn.rafl;. 

'^^^(J^ 

. 

De Voroy ^ Statuis 

CAPVT XVIII. 

o R V M Praeneftaj tribuic Suetonius . natXLj 

ve ipre narrat, Verrius Flaccus ftatuam-i 

faabec Prapneftae in parte inferiore fori ce- 

tra Hemicyclum » in quo Faftos a fé ordi- 

natos,& marmoreo parietì incifos publicarat. Hic Li- 

bertinus deceffit fub Tyberio aetatis exada?.refert ifta 

lofephus Scaliger, & pra?figit eiufdem Verrij fragmentisjlegensj 

Vro VeHjSt & non Prajneftae. certe Ro- 

mae in parte inferiore Fori tcmplum exftabat Veflae • 

P.Odauius, & Faernus emendaràt antea,prope aedem 

VefisB. & docuit pofteaeucmus :nam Verrij Fafti ibi 

reperti funt in Vrbe, ficuti Panuinius enarrar. Forum 

tamen Pra?neftac fuifTe T.Liuius teftatur, ineoque^ 

ftatuas coIIocatas.Quin Prafnefta; in Kalendarij fragmento 

legebatur 

NON . 

IN . ARCE . 

N. CONCORDIAE 

. EX 

FERINAE 

S.C.QVOD.EO.DIE 

IMPERATOR.CAESAR 

PONTIFEX 

AVGVSTVS . 

MAXIMVS . TRIB . POTEST 

XXI.CONSVL.XIII. A. SENATV 

POPVLOQVE . ROMANO . 

PATRIAE . APPELLATVS • 

. 

PATER 

Va-

. 

LIBERPRIMVS. 63 

Varijs autcm ilatuis ornacuni ftjic Praenedinuiiup 

Forum: nec cnim ftetit ibi fola Manitij Praetoris 

Pr«ene(lini > ( fcriba is ante fuerat , ) qui reduxerac 

Praeneftinos iilos ftrenuos Cafilini propugnatores 

Prasnefte, loricata , amidatoga, capite velato, (la* 

bant & tria fìgna cum titulo lamina? xncx infcripto 9 

MANITIVM. PRO. MILITIBVS. QVI . CASILINI 

IN. PRAESIDIO.FVERINT. VOI VM.VOVISSE. 

Idem titulus tribus fignis in Aede Fortuna pofitis 

fiiit fubiedus . (labat & fìatua L.Aeliani^quse refercur 

e bali marmorea apud Gruterum 

L.AELIANO.L.F. 

AN. PROVINCIALI 

EQVO . 

LVPERCO . DESIO. 

HVIC . ORDO . DECVRION 

STATVAM . DECREVIT 

L. AELIANVS . VERECVNDVS 

H.V.S.R.L.D.D.D. 

Forfitan hic Aelianus, a quo in agro denominatur 

Collis d'Aliano . fuit fcriptor Polyhiftori$5& aliorum 

operum : qui Ap;wep«t5 Suida? , quia Lupercus defignatus 

erat , & Prccaeftinus . AìAnzvUy inquit Suidas» 

P. ORNATO 

yyoiy xj inipig-ivTtv tp ^(fM «fî^ ÌttìIÒv fAAia A'c/Jb/aòi» 

7.347* 

;^óvoK. quje Voisius repetit . Romanum licet le voci- 1. de HiiGxatc 

tet Aelianus lib. x i i. Polyhiftorìs fui, vbì de clarorum 

viro rum adiutoribus agit 5 idemque profitea- 

tur Philolhatus , '}4yt>cuf nempe . Aelianus > inquam, zn vit.sph» 

qui Lar inus Gr^ce fcripfit Po!yhiftora,de anìmalibus, 

& de inftruendis atiebus, vbi pritfatur ad Hadrianù 

feNeruaefalutandi vifendique caufla diuertiffe For- 

mij apud Sexcum lulium FroQtinum virum confula» 

^nr 

rem:» 

,

64 

PR^NESTES ANTIQ^ViE 

rem, qui de aqucedu(aibus5&ftrategemati$ libresco- 

pofuit. AlTurêbat ìbidem Anatellontis ftatua.dequa 

extat decretu ita conceprum apud Gruterum> quana- 

f.jt^» uis e ftylo mihi fufpe(5tum falfi : 

EXEMPLVM . DECRET. 

QJVNIO . SVELANO . ET 

Q^F. 

L.SEPTIMIO.VAI ERIANO.COS. 

POSTVLANTE. CLAVDIO.MARONE 

VTI.LOCVS.AD.STATVAM.PONENDAM 

OPTIMAE . MEMORIAE . VIRO . QVONDAM 

PILIO. AELI.AVG.LIB. ANATELLON. 

AMANTISSIMO.REIPVBLICAE. NOSTRAE 

PLACVIT.ET.IN.HONOREM.ANÀTELLIONTIS 

SEMPER.ET.VBIQJDE.REPVB.OPTIME.MERITI 

CLAVDI . MAKONIS 

LOCVM.AD.STATVAM.PONENDAM 

ET. IN . GRATIAM . 

AD. ELECTIONEM . IPSIVS . ARBITR. DARE. 

f.374. EtFlauiieRufinieapudeumdem. 

FLAVIAE . 

RVFINAE 

M. BARBI. FASTI 

CONSVLARIS 

PATRONI. COLONIAE 

PRAENESTINORVM 

FILIAE. OPTIMAE 

D. D. 

Et P, Marti), culus bafis Oftia? eruta cpigraphertu. 

iftam habet ; 

P. MARTIO. QVIR.PHILIPPG 

CVRATORI.VIAE.PRAENESTINAE 

AEDILIO. CVRVLLV. CLAB. AERARIO 

TRIB VNO. FABRVM.NAVALIVM 

OS TIENS. QVIB VS. EX. S.C. COIRE. LICET 

PATRONO. OPTIMO 

P.P. 

At

. 

LIBER PRIMVS. 6$ 

Atalateredextro. 

DEDICATA.III.IDVS.APRILIS 

SCAPVLA.TERTVLLO.ET.TINEIO 

CLEMENTE.COSS.CVRAM.SIC. 

AGENTE. VALERIO. GALAGAERO.LIB. 

ET.C.VETTEIO.OPTATO.M.CLODIO. 

MINERVALES 

QJi^PER. 

fP^ ri^ Praneflina 3 fé) ^^ Porfa Urbis 

CAPVT XIX. 

N fuperiori Inrcriptione viae Pr^neftin^c 

Curatorenuntiatur P.MartiiUS.ea Roma-. 

Prseneften ducebat i eratque freqiicntìbus 

fepulcris celebris.fepulcrum in ea QÂtcge Pomp«f ac pttrpureis 

erbicults wferììin&Oy quinquaginta Numtdic£ parimene 

fura,inqua Ba/ilic£ centenartxtresy (a centum pedum 

menfura, vt apud Suetonium Porticus milliaria Cafaubono. 

) Citerà buie operi conuenientia, d^ Thermê, 

quales prater Vrbem , 'vt nunc , nufquam in Orbe terrarum 

. In ea via anno ab Vrbe condita ccxxxm.Vrbs 

crat Latini nominis Albanorum Colonia GABIL ad 

ccntcfìnium a Roma (tadiutn« Sed deferta pofìmo- 

I dum

i6 

PRiENESTES ANTIQVìE 

dum ea tantum parte habìtabatur, quae ad publicatn 

viam obuerfa frequentabatur diuerforijs , vti fcribit 

iib.i4 Antiqq» Dìonyfius Halycamaflcus , tììv óc/S/ n^c^msoi' ^«^Hoav 

vocanS) vti Zacharias Uênvtsìvnv òJ)àv . Huius viaj ca- 

put & initium (latuitur à Suburra ad arcum Gallieno 

trophaea Marij, fiafllicam Cai} & Lucij : tum e


Erquillna,& Labicana quoq. dida a Plinio, a vìa quae 

per eam exibat. Procopius Peneftrinà feu Prxneftinam 

ter appellar . Sed ab altera etìam via Labicana dida 

fuit. nuncMaiordicitur. a Belifario ibìlocatam credit 

Godleu9us,quo tempore Vrbis muros a Gotthis difie, 

étos reftituit: Maioremque didam ab aedificij, caftel- 

li nempe Aqu^ Claudia magnifìcentìa, cui fuppQ. 

lìta eft TwXn noLXnfMva Tnnqilvtt Roma», in qua Bef- Ttocop.i.i.Gotìi 

fus cuftodias agebat. Gotthi certe Vrbem obfederunt 

a Porta Flaminia ad Prasneftinam, quae ibi 

:nv5pjva vocatur. Ortelius mifcct eam cum Aefqui- m Thccccogr. 

lina^^vt exarat. Loca deputata fyluefìr:bus animali- 

bus viuaria dicebantur » erantque in angulo V(bis 

in regione V. prope Portam Praeneftinam > vt prodit Lib.i.cotth. 

Procopius i ex eoque Cardmalis Baronius • loan. 

JDe Signis^Sacrarijsy^ alijslocisptihlicis. 

CAPVT XX. 

y 1 N & (latuK Prapneftl vifebatur Tropliimi% 

Agilij, Munij> & Anonymi^quimuneribus 

editis placuerant populo, vtl fuperius ex In» 

fcriptionibus claruit.Erat & ludus g]adiatorius,atqu€ 

fpoliarium, vnde Theatrum ibidem extìtilTe reor« 

Érant 2c fìgna» vt l

6Z PRiENESTES AÌ^TIQyJE 

Erant & facraria Pena-um,& teltantur id infcriptio» 

ncs» Quarum prima. 

PENATIBVS . SACRARIVM 

.... ANVS . PONT. MIN. PATRON. 

T. REIQ^PVBLICAE .DO 

Secunda infcriptio inEpìfcopiomaramormorea» 

T.MANIIVS 

[feuMASCLIVS] 

QVINTVS 

SACRVM. 

Qua Trcuius in Mifccllaneis refert , vt probct Quantum 

cogDomen effe • 

Quin & asde5>quod ex illa liquet s 

C.SAVFEIVS.C.R 

M.SAVFEIVS. L.F. 

PONTENVS 

AID. EX. S.C 

Nifi potius Adiles ifti fuerìnt. 

£c Porticus . en tefiimonium ex allaJ 

:.:... .....LA. PCM. 

TRIB.MIL. IL jIL. 

DIjLAVG.NEROR 

PRAEFECTVS . TESTAM, 

..POMPEIA.MYMMI 

VMMA . PORTICVM . AB. 

3 » « 

.... RE . ALBARIO . ADIE CTA 

..... OVINO • PASSV.

ilBER PRIMVS, 6^ 

De PraneFle ôloma,^ Municipio^ 

e A P V T XXI. 

B G N V M fuifìfe olìm Praeneften conftat ex 

Herilo eius Regejquem Euander ftrauit 

Virgilio tefte verfibus fuperius laudatis : ^*P'«* 

qui Peroni^ £Iius erat . Feronìa autem-* 

Nympha Campaniae,Dea Libertorum, cuius in tem- 

pio pileum rafo capite accipiebant,e Plauto in Amphy 

trione . in huius téplo Tarracinae Tedile lapideura 

fuit , cui verfus iftc incifus erat : Benemeriti feruifé- 

Varrò Libertatem Deam quali 

deant .furgent liberi . 

f idoniam diftam putat,vti ieiuius adnotat.Fuit pò- las-Anerd. 

dea colonia Albana . regnante quippe Latino Siluio 

Alba deduclae funt colonise, Prsenefte, Gabij , Tufculum, 

Cora, Pometia, Locri, Cruftumium , Cameria, 

Bouiilê, csteraque oppida circumquaque, quemadmodumrefert 

AuôrOriginisRomana^gentis e ve- 

teribus au

yo PR^NESTES ANTIQVìE 

L. I. e. ij, Pitti La Città de VreneHrefede all'bora 

E per Lauina hed'tficoe Lauim » 

E Re tre anni e f et mefi dimora, 

Poftea cum Latio vniuedb Prsenefte quoque in Romanoruro 

poteftatera cócefsir.ab hifceQ. Fabio Ma« 

ximo V. & Q^FuIuìo Fiacco 1 1 i.Coir. xxx.CoIonias 

i.)7.c.n. dedudas teitacur Liuiusi quibus taoien Praencften.^ 

non accenfet . vnde Coloniam a Romanis co tantum 

deduâm pcft Bellum ii. Punicumcolligo. Non^ 

defunt qui Coloniam deduólam a Sylla opinentur^vti 

Manutius 1. de Ciuitate Kom, Antiqui certe lapides 

litterati, quosfuperius exhibui , & quos Paulus Me- 

la CoGnograph. lula profctt , Pr«neftinam Coloniam nuncupant; fed 

Attfc*.**'^*^°^' 

incertum ttmpus dedudionisipfi Mtrulae. Municipium 

poftea fuit. nam Prajneftinos refert Oiuus Hadrianus 

in Oratione quam deltalicenfìbus yvnd^^ 

ipfe ortus fuit, habuit in Senatu , maximopere a Ti- 

berio Imperatore petijfìTe, orafleque vt ex Colonia in k 

municipi) ftatum redigerentur , idque illis Til trium 

prò referenda grafia tribuifTe, quod in eorun» fìnibus 

fub ipfo oppido ex capitali morbo rcualuilTer» A.Gel- 

lioteftc. Atque hac de caufla in Sextilulij Frontini 

libello de Colonijs,Neru£Blmp. tempore fcriptOiPrae- 

nefte non Colonia, fed oppidum fimpliciter appellatur.Feftusautem, 

fiue epitomator eius Paulus Diaconus,h«c 

fcribit; Tertio municipium definitur idgè* 

nus hominumy qui ad ciuitatem Romanam ita vette* 

runt vt ejjent municipiafua cuiufque Colonia, vt T'ihur» 

tes,Praneninique,Scc Ex bis Tibur,& Prasnefte,qu« 

MeiQU* icGod' Ciuitatcs foederatas Latina? erant, & Arpinum munt»^ 

ieu.in«.i.Liaii. 

^jpjypfj {-^jj jegibus reliâe funt , aliae Colonia? deduùx 

erant . Fufe autem de Municipibus Praeneftinis 

L. 4* Co. ie> 

parieti Ec^lefia; Cathedraiis Prseneftinae epigramma^ 

GER


GEN. 

MVNICIP. 

C. TALONIVS. CYPARVS 

PATER. ET 

C TALONIVS. CYPARVS 

FiLIVS 

D.D. 

Primi qui Romani cìues renunciati fuerunc e Lati- 

nis populis , cum illi defccifTent , ab Appiano dicun- ^•«•8*u.cia3, 

tur Tiburtes acque Prxneftìni : Municìpes tamen remanfere 

fuae Ciuitatis.Erantautem liberi,neque pcrapt» i' 

fo- 

IJî'^ 

lum foederati antea,cum exulibus Romanis PraeneftaB 

commorari licecet, ve ancea obreruauimus e Poly- 

hiof Se honoris cum Populo Romano participes : Di- ne» 1-3 c.^. 

élatura nempe gaudebant 

. 

De rebus gejìis a Prane/ììnis ad annum 

f^. C* cccLXXiy, 

CAPVT XXII. 

I lubeat vrbfm inrrofpìcere > arque res 

domi forifque geftas pernofcere , poli* 

tiarn vi bis inquirere decer . fub Begulis > 

e'TJ'/'ci. e« 

feu Toparchts prifnum adminiftrara fuir. 

Fx bis Hcrilum vn-j n nouimus, cui rres animae fuere. 

de ilio iam fiipra egi nris. poftea Colonia co ex Alba 

deduiftì Albanis iêgibus paruir. (ed Alba? regno 

Romjm translaro, eutrfaque Alba manfit in Latino'-um 

foeiere Au Republica. Anud Dionyfium-- i.nAnuqij. 

H»'ycarniirc'urn Julius Fufe iu« -H'banum fic allo ^°'°' 

q.iinr. r^cfflu

71 

^R^NESTES ANfTtQViE 

V7m k'7\fia\m. Idem audcr vbi agit de Alba diruta 

fcribit : H' 7»e TCâtKovm Acltìvcóv dwimaaffu TiiMr;^ 

j^ Trarla nif ^ói'ov Yyn^Ttxfjuèvn iS é6vs$ Ctio iff^ Ic-^v/iQ 

T.Lio.i.i. deci. d7n>tìCY\ncdi; )(j^dutî^l7n . Certe omnes Latini abs Al- 

*•''• 

ha oriundi s & ab Tulio res omnis Albana cum colo- 

ni$ fuisinRomanumceffitimperium. Annoxv. poft: 

Albac excidi um Romani bellum intulere Latinis, feu 

cioflyc HiL r.j. ^xx. illis Albanorum colonijs, acperquinquennium 

geflere. pax mox inita , donec a Tarquinio prifco 

praelijs attriti Latini Romanoru in focietatem & ami- 

L. i.dcci.c.j?. citiam recepii fuerunt imperata fatturi . Hinc Romas 

Lib.4. 

Tarquinius'Piifcus triumphauitdeprifcis Larinis,tefìe 

Liuio . & in conuentu Ferentino Tarquinlum Su- 

perbum Vrbis Regem gentìs vt^juiivci/id eft Ducerti-* 

("cu principem Latini conftituerunt : fìcut Tarquinium 

eius auum, &Tulliim. vnde Sex us iaéìabac 

fé Lucretiae: Imperabis mecum RowaniSiLatiniSiEtru* 

i,i.e.ja. fcfSi&c. Idemque Liuius refert,Tarquinium Superbum 

edixiflTe ad Lucum Ferentinae in conuentu Lai-».c.i9. 

tinorum , tamen fcedus renouaflfe . Anno ab Vrbe-i 

Pio I.;. 

codìta ccLv. Coff. fuere T. Aebutius,& P.Veturius. 

bis Confulibus Fiden^ obrefTas, Cruftumeria captai 

Praenefte ab Latinis ad Romanos defciuit . nec vJtra 

Latinum bellum glifcens iam per aliquot annos dilatum 

. verum anno fcquenti ab Vrbe condita cclvi. 

KonyfHai. poft deditos Lartio Confuli Fidenates Latini omnes 

apud Fcrentinum conueniunt, initoque foedere confpirant 

in Romanos , eifque bellum indicunt. In hoc 

foedus nomina & iufiurandum dedere proceres Ari- 

ani, Bouillani, Buietani,CoranJ,Cornerani,Gabinii 

Laurcntini , Lanuuini , Lauinienfes , Labicani , Nomentani, 

Norbani, Prasneftini, Pedani ,Querquetu- 

lani > Satricani» Scaptini, Setini» Tellini , Tiburtini, 

Tufcu* 

,

L I B E R P R r M V S . 73 

Tufculani , Trcbani , Veliterni , ex bis omnibus pòpulis 

deic(iû iuniorum habito, tanrC copiarum contraûm 

iri> quantum 0(fâuio Manilio, Se Sexto 

TarquJnio fàtis videretur •, & vt honeftam belli cauffam 

prajtcnderet ,Legatos Romam mifèrunt nobi- „. ,. 

liflimos viros ex vno quoque populo. Tandem^ 

>i£li Latini , & Caftores vifi Romanis fàuere ad lacum 

Regillum : & ab bis renouatum foedus cum La- 

tinis anno V.C. CCLVIII.bicnniopoft,V.C. CCLX. Li«.i.,.c.t. 

L.Lucretio Tricipitino, & T. Veturio Gemino Goff. 

Veturius tnijfus in Volfcos ad bellum vitro inferendum 

. Trietpitinus populationibus arcetidis /bcìotuitl^ 

agro oppofitus non vltra quàm in Hernicos procedif , 

Veturius Primo pralio èofìes fundit , fugatgue : Lucretium 

, dum in Hernicis fedet , pr^donum agmen^ 

fsfellit fupra montes Pr

Lìu.fvii» 

*Jgìi.p.S37. 

74 

PRAENESTES AONlQVAE . 

bus, quia nollent ea vera effe, appareret. Ijifcquehti 

annoSp. & L. PapirioTribunis Confukri potevate 

abV.C. CCCLXXII. adVelitras aduerfus malorapoenè 

auxilia Praeneftinorum , quàm ipfam colonorum 

multitueinem fecundo prselio pugnatum eft.ita 

vt propinquitas Vrbis hofti & caufla maturioris fugae, 

Se vnum ex fugareceptaculum effet. Oppidi oppugnatione 

Tribuni militum Confulari poteftato > 

qui Legiones eò duxeruut Sp.Sc L. Papirius, collegis 

quatuor Ser.Cornelio Maluginenfe quartum,Q;Seruilio,C.SuIpitio,L.Aemilio 

quartu Tribuais ad pre- 

fidium Vrbis,LXXriI. VoJfcum 

belium M.Furio Camillo decretum,^: L. Furius adiutor 

datur,qui impatiens Volfcosad Satricum adorfus, 

abs illis primùm fugatur ^ fèd Camillo iuuantcj 

mox fundit> vti Plutarchus narrat . Anno V.C. 

3ocasauio. CCCLXXI V. poft vidos Latinos à Manlio Confale , 

cum Decius fé deuouifletjPraeneflinijac Volfci cum* 

ingenti exercitu deuaftarunt agro s foci orum PopuH 

Romani , & Lueium Furium , eis opem dum ferrei, 

reprefTerunt >. verùm à Camillo collatis mox fignis 

VLDCuntur5-& illorucQ magna ilrages fuit edita.

LIBER PRIMVS. 7S 

De rebus geftis Prieneflinorùw ab anno 

p^,C '

j6 

PRAENESTES ANTiQyAE 

Cinctnnatum creauere . Is Magiftrum equitùmj 

A. Sempronium Atratrinum dixit . Qupd vbi audi- 

tum eft ( tantus eius magiflratus terror erat^ fmiul 

hoflcs à moenibus recersere,& iuniores Rom^ ad cdi- 

ûm fine dctradìione conuenere. Dum confcribitur 

Koms cxercitus , caftra interim hoftifi haud procul 

Allià flumine pofita. Inde agrum late populantes fa. 

talem fc Vrbi Ronoanae locum caepifle inter fé iadìa- 

bant, fimilem inde pauorem, ac fugam fore ac bello 

Gallico fuerit. Etenim fi diem conca(flum religione, 

infignemq; nomine eius loci timeant Romanì,quantò 

magis Allienfl die Alliam ipfam , monumentum^ 

tantaecladisreformidaturosfpecies profetò bis ibi 

truces Gallorum, fonumque vocis in oculis, atquc-# 

in auribus fore/Has inanium rerum inanes ipfas vol- 

uentes cogitationes Fortunse loci delegauerant fpes 

fuas.Romani contrà vbicumque efTet Latinus hoftis, 

iàtis fcire eum effe quem ad Regillum lacum deuidum 

centum annorum pace obnoxia tenuerinr, locum 

iufìgncm memoria cladis irritaturum fé potiùs 

ad delendummemoriam dedecoris,quam vt timore 

faciat ne qua terra fit nefàfta vi^toriae fuae,- quin ipfi 

Galli fi offerantur ilio loco fé pugnaturos ve Romse 

pugnauerint in repetenda patria > vt poftero die ad 

Gabios tunc cùm efFecerunt ne quis hoflis, qui moe- 

jiia Romana intrafret,fccundae,aduerfaequèFortun^ 

iiuntium domum perferret. His vtrinque animisad 

Alliam ventum efl. Ditì:ator Romanus poflquam in 

confpcû hofles erant ijiflrudìi,intentJquè. Videfne. 

7*« ( inquit ^- nec illis Dij immortaks sertioris 

ûidquam Jiducia^ maiorisvè quodjit auxilij dederint 

At tu fretus armisy animifquè concitatis equis inuade , 

mediam aciem: egocum Legionibus in tnrbatosj trepi* 

danm

IIBERPRIMVS. 77 

dantefquè inferamfigna . AdefteDij tejiesfxderis y (J^ 

expetite pxnas debitas yjtmul vobis violati ty nobifqu^^ 

peweftrum numeri deceptis, Nonequitem,non pedite 

fuftinuere Pra?neftini primo impetu,ac clamore diflt- 

pati ordines funt , deinde poftquam nullo loco con- 

fìabatacies, terga vcrtunt,confteniatique,& prseter 

caftra etiamfua pauore praBlati,non priiis fé ab efFufo 

curfu fiftunt,quam in confpeRomam reuertit; triumphanfque fìgnum-» 

Prsnefte deucdum louis Imperatoris,qui ibi colebatur, 

in Capitolium tulit,dedicatum eft inter ceManu 

Iouis,& Mineruae, tabulaque fub eo fixa ^monumenrum 

rerum geftarum ) bis ferme incifa litteris fuit 

I V P P I T E R ATQVE DIVI OMNES HOC ''^"' 

DEDERVNT. VT. T. QVINTIVS. D I- 

CTATOR. OPPIDA. IX . CAPERET. 

DIE. XX. Cìncinnatus vero tum Didìatura fé abdicauit.Anno 

à Nino MCCCCLX. Praeneftinos à Ro- in cijioaifi, 

tnanis vidos du(5ìu huiufce Quinti; tradut Eufebius, 

Orafius,Eutropius,Sigonius;Panuinius, Albertus Pi- it"**» 

ghius

7S 

PRAENESTES ANTlQVAE 

LÌb.j.voi.i. ghiuse Fedo; quidam feptem oppida numerant,alij 

SarWor. odio, vt loattHcs Colunina rcfercns ad Artaxerxis 

co.vae49^j tempora.L.Florus hQC fcribit; Ha&enuspro libertate^ 

fHox definìhus ei/dem Latinis ajjiduè , infine intermiffionepugnatum 

efi . Soray quis credat i & Algidum ter* 

rorifuere : at Satrkum atque Corniculum , Frouincia . 

De Feijs- & 'Bouìllisypudet^feà triumphauimus, Tibur 

nuncfuburbanumy &

LIBEK p RIMVS. 79 

lendum cenfuìflct , nonnifi à paucis populis Pedani 

adiuti funt . Tiburtes, PrsBneftinique , quorum ager 

propior erat,Pedum peruenere . L. tamen Funus 

Camillus vicoepit. tu Latiù omne fubegit.-multi tradu

Cajp.ij. 

80 FRAENESTES ANTIQVAE 

adiun£lo, inde Praenefte tranfuerfis tramitibus in_^ 

viam Latinam eft regreflus , breuiquè propè Arpos 

peruenitoppidum Apuliae ,&:ad Hannibalis caftra^ 

contendit . Hannibal anno V. C DXXXiii. ku 

DXXXIV. pofl vidoriam ad Thrafymenum mo- 

forfitan^ tiìtus vt Jn agrum Cafinatem duceref, Punicum* ab- 

abcrr^Ks. 

[jorrés ab Latino nomen,CafiIinù prò Calino accipere 

ducem fecir,tum cognito errore, virgirq;c^/b duce 

Lm.i.ii. ^^ reliquorum terrorem in crucem illum fuftuJit.Fabius 

Cafilinumoccupatmodicis praEfidijs,qu£e Vrbs 

Vulturno flumine dirempta Falernù à Capano agro 

diuidit.Coss. M.Attilio Kegulo, Cn. Seruilio Gemino 

, feu anno V. C. DXXXI Vi poftea L. Acmylius 

Paullus , & M. Terentius Varrò cum fuffe^ì efient 

cJadem ad Cannas ab Hannibale acceperunt . Mar- 

cellus Claudius Cafllini cuoi exercitu confiftens 

j^.^j^ Nolse opemfert. Hinc Anuibal Acceris direptis ^ ate. 

14* ' auè incenjis , cum à Ca/ilino di&atorem \R omanutTL^ , 

Cap.i7. • r r .... ^ rr ^* • > 

Legwmfque nufittj acctpi nunnajjfnt^ ne quts tam^ 

propìnquis hoJiiumcatirìs Capuam quoque recurrat^ 

cxercitum Cafilinum ducìt . Cafilinum eo temôr^^ 

qu'tngenti PraneBini habebant cum paucis '^jomanis » 

Latiniquè nominis^ quos codem audita Cannenjis clades 

4:ontulerat . Hi non conferò PraneBe ad diem dele- 

éiu feriùs proferii domo , cum Ca/ilinum ante aduer- 

f 

accip'què Hannibalem fatis prò certo habuerCy interferiti 

noBe oppìdanis parem Vrbis, qua citra Vulturnum 

*fl (eo enim diuidìtur amni ) occupauercy idque pra* 

Jìdium 

,

LIBERPRIMVS. 

JidiumCafil'mo habebant Romani , Vnde Siiius arguì- 

tur mendaci; à Regiojcum Praneflinos in Cannenfì p^^p^ 

prxlio proRomanispugnantes inducit tam fuse . J^'J^JJ'glrj^ 

narrat quidam alibi vt Hannibal Acerris incenris,6c p"". 

NucerialblosBquata , 

Pofi Ca/ìlina /ibiy muttum oblu&atus inìquis 

Defendentum armis ,

tiuc.19. 

8z PRAENESTES ANTiQyAE 

compulit iftvrbem j fatis multis , 'vtex tanta paucita- 

tCy ìnterfeBis ,plures cecidijjertt , ni nox prdèlio mteruenijfet 

. PoHero die omnium animi ad oppugnandum^ 

accenduntuff 'vtique pojieaquam corona aurea muralis 

proposta efi : atque ipje dux, caHelli plano loco po/tti 

fegmm oppugnationem Sagunti expugnatoribus expro 

hrabat : Cannarum , Thrafymeniquè , cj^ TrebitC fingu- 

los admonens vniuerfcfque . 

Inde vine£ quoque coepta 

agi y cuniculiquè ; nec ad 'varics conatus hoHium aut 

vis vUay aut ars deerat ; foctj^^ômani propugnacula 

aduersùs vineas Hatuete \ tranjuerjis cuniculis hojìium 

cumculos excipere , 

ò' palam ^ clam captis obuianjLj 

ire , donee pudor etiam Hannibalem ab tncepto auertit y 

cafìrifquè communiti s ac prdjidio modico impo/ito ne 

omiffa res videretur in hyberna Capuam concefsit : vbi 

Campanse Ulum fregerunt delicias, eiufquè exerci- 

tus luxu diffluens dillolutus ac eneruatus eft . vti 

fu- 

sèdercribitT.LiuJus: qui rursùs menôratmirefcente 

iam hyt^me duéô ex hybernis milite Hannibalem 

redijHe Cafilinum. bi quamquam ab oppugnatione 

ceflatumeratjobfidiotamen continuata oppidanos 

pr^fidiumquèad vltimum inopias adduxerar. 

Romanis caftris praeerat T. Seinpronius, Did»tore 

aufpiciorù repetendorum caufla profeto Romam . 

Marcellum Se ipfum cupientem f'erre auxilium ob- 

{Ms Vulturnus amîs inflatus aquis , Se preces No- 

Janorum , atque Acerranorum tenebant Campanos 

timentium, fi praefidium Romanum abfcefiìdet . 

Gracchus affidens tantum Cablino , quia edi(flum 

erar Didatoris, ne quid abfènte eo rei geteret, nihil 

inoucbar;quamquàm quae facile omnem parientiam 

vincerent, nuntiabantur à Cafilino. Nam & prae( ipi- 

taffe Te quofclàm non tolerantes famem conftabatj6c 

ilare inermes In muris nuda corpora ad uiifTìlium 

teior.

1 1 B E R P R I M V S « 81 

teJorum iduspraBbentes,Eaaegi-è patiens Gracchus, 

cum ncque pugnam conferere Diititoris iiiiufTu au- 

deret, piignandumtamen effe, fi palàm fVumeiitutn 

importare vellet, videret ; neque clàm importandi 

fpes eirer,farre ex agris vndique coouedo cum complura 

dolia compIeffet,nuntium ad magiftratum Ca- 

filinum raifit, vt exciperent dolia, quseamnis deter- 

ret. Infequenre node intentis omnibus in flumeti 

ac fpem a Romano nuntio fadlam, dolia medio mii^ 

fa amni delluxerunt, aequaliter inter omues frumetum 

diuifumîd porterà quoque dieâc tertio factum 

eft, no(fle&:mittebantur,& perueniebant,& cufto 

dias hoftiumfallebant. Imbribus deinde continuis 

citatior folito amnis tranfuerfo vortice dolia impuiit 

ad ripam,quam hoftes feruabant . ibi hasrentia inter 

obnata ripis fàlicâ confpiciuntur, nuntiatumquo 

Hannibali eft, oc deinde intentiore curacautum ne 

quid fàlleret Vulturno ad vrbem miflum. Nuces inde 

i\iix ab Romanis cum medio amni ad Cafiiinum 

defluerent,cratibus excipiebantur . poftremò ad id 

ventum inopise eft,vt lora,detra«5ìafquè/cutis pelles, 

vbi feruida moiliflent aqua , mandere conarentur , 

nec munbus ,aliouè animali abftìnerentj & omno 

herbarum, radicumquè genus aggeribus infimi mu- 

ri eruerent . & 

cum hoftes obarallent quidquid her- 

bidi terreni extra murum erat, raporum femen iniecerunt 

, vt Hannibal , Eonè ìffque dum ea nufcantur 

ad Cafilinum feflurus fum } exclamaret . 

Se qui nulam 

anteà pa(flionem auribus admiferat.tum demum 

agifecum eft paftus de redemptione liberorum capitum>reptunces 

auri in (Ingulos pretium conuenit. vaient.*,. 

Fideaccepta fefetradiderunt, donec omneaururru 

perfoiutumeft in vinculishabiti . tum remifTì Cumas 

cum fide, id verius eft, quam ab equite io^ 

L 1 abeun- 

Ci)ton»tos-

j 

«4 

FKAENEST£S ANTIQVAE 

abeuntcs immiCTo interfeélos. Praeneftini maxima 

pars fuere . ex quingencis fèptuaginta, qui in praefi- 

dio luerunt, minus dimidium ferrum famefquè abfumpfitjCaeteri 

incojumes cum Pretore Tuo Manilio 

(fcriba ìs anteà fuerat) rediernnt . Statua eius indi- 

ciò fuit Praeneftae in foro, cuius fuperiiis memini, 6c 

tituli, ac trium fignorum Cafìlinum oppidum redditum 

Campanis eft, firmatum fèptingentorum miiitum 

de exercitu Hannibalis praefidio: ne vbi Poenus 

inde abfcellìfret, Romani oppugnarent. Praeneftinis 

militbus Senatus Komaims duplex ftipendium , &c 

quiiiquennis militiae vacationem decreuit . ciuicate 

cum donarentur,non mutauerunt. Perufìnorum ca- 

fus obfcurior fama eft, quia nec ipforum monumen- 

to vllo eft illuftratus.nec Decreto Romanorum . 

M^.j.'^ obfeflis in Cafilino ab HannibaJe Prsneftinis , feù 

j_.7ê«mpi. peneftriuis, Fronrinus . Valerius Maximus, & CCC. 

1.5 var.Lcft. gQ5 nnmerat cum Vêrderio . ab his coadum Hanni- 

e. t 2< 

cod.vatcan balem vt obfidionem folueretvult Ioaunes Colum- 

ralitai.c.58.' na . à Poenis obfeflam'Praeneften Reufnerus hallucinatur, 

eoquè tempore fide fuifTe fingulari erga Rodi 

vù.iiiuflr. manum Populum . Vide Boccacium 

De Prodigijs Pr^neft P.Sulpitio Coss.inPrgeneftino cruenti 

. 

ex£i- 

De

IIB£R PRIMVS. 8j 

exciderunt imbres A. DCXVII. M.Aemi ilo , C.Ho- 

ftilio Mancino Coss.Pra;nefte tàx ardens in cselo vifà. 

A.DCXXXVII.L.Aiirelio.L.CaecilioCoss ladê pluit. 

&annoDCLXl. C.Valerio, M.Herennio Coss. lana 

volirauir.Verum h auc 

funnptui fuit. Ideò magiftratus mulis , tabernaculifquè.óc 

omni alio inftrumento milieariornabantur, 

ne quid tale imperarent focijsipriuata hofpitia habe. 

bant , ea benigne, comiterquè colebant : domufquè 

eorum Romse hofpitibus patebant , apud quos ipfis 

diuerti mos efiet. Legati,qui repente aliquà mitterentur, 

fingula iumenta per oppida, iter quàfaciun. 

dum erat, imperabant . aliam ijnpenfàm focij in magiftratusRomanos 

non faciebant. Iniuria Confulis 

etiam (ì iufta , non tamen in Magiftratu exercenda 

& lllentium nimis aut modeftum aut timidum PraB' 

neftinorum ius velut probatocxemplo magiftratibus 

feci: grauiorum in dies talis generis imperiorurru» 

Haec Liuius. Magiftratus auteni PraeneftinusjPraetor 1.4,. ci, 

erat 

, 

.

gó 

PRAENESTES ANTIQVAE 

erat , vti Manitius de quo fuperius . De alio rurrat 

Lib.

LIBER PRIM VS. 87 

tius agens de lite RupiliJ «Se Per/Ij coram Bruto : âtyr. 7. 

Tum Prteneftinus falsò , multumquè fluenti 

Exprefsa arhufto reperii conuitia. . 

Plautus certe in Captiueis inducit Ergaftulum para- 

iitum iurantem v» ra'r W^mi

88 PRAENESTES ANTIQVAE 

De Colkg^s (^ Epitaphtjs . 

CAPVT XXVII. 

RANT & Collegia Fabrum , alìaque corpora, 

vt infcriptionibus claret . hancinte- 

xit Gruterus , pag.4 1 0. 

, 

DIS. MANIBVS 

L. FLAVI 

APOLLINARIS 

PRAEF. FABR 

T. FLAVIVS 

PRISCVS 

PATER. FILIO 

PIISSIMO 

FECIT 

Ifta in S. Petri Praeneft» vifitur 

VENANDI. STVDIOSO 

TI. CLAVDIO. NICOSTRATO 

inni VIR. AVCQYINC^PERPETVO 

COLLEG. FABR. PRAENESTlNOR 

ANNIA. PROCILLA.CONIVX-ET 

CLAVDII. NICEPHORIANVS 

Ì^ROCVLVS, ET. ANNEIANVS 

FIL 

Ad alia corpora aut familias pertinere arbitror 

iftas, in quibus nuda tantum exftant nomina: vt haec 

in Ecdeiia cathedra!! 

C. MESSIENVS. TROPHIMVS. 

C. MESSIENVS. ROMANVS 

C S. EM. FILIVS. 

C. MESSIENVS. C. L. LlClNVS. 

MESSIENA. ROMANA. 

Item 

.

. 

I. IBER PRIMVS. ^9 

Itcm* L. SALVIVS. ANTIGONVS 

CORNIFICIA. 1. 1. SELENIVM 

L. CORNIFICIVS. APTVS 

OPPIA. D. L. VRBANA 

BILLIENA. 0. L. TERTIA 

COSENTANVS. HILARVS 

CORNIFICIA. DAPHNE 

V- S. A. HILARVS 

Item. 

PLOTINA. I. L. COMPSE 

PLOTINVS. L. L. lACCVS 

PIOTINA. L. L. RVFA 

PLOTINVS. V. LALAVGV 

Epitaphia haec Praeneflae leguntur . r 

I. C TERENTI. ANENCLETI 

TERENTIA. GENESIS 

TATA- FECIT 

!!• Item 

CAESARir. 

COS. 

III. In Palatlo Principis 

D. M* 

AVRELIVS VITTALIO. HANC 

MEMORIAM. CVM. SOLARIO 

ET. CVVICVLO. A. SOLO. FECiT 

SIBI.ET AELIAE. SOFIADI. CONIVGI 

SVAE.ET. FILIIS.SVIS.ET. AVRELIO 

MERCVRIO. PRATRI. SVO. CVM 

FILIIS. SVlS. ET. AVRELIO. BERNE 

CVM. SVIS. FlLIlS. VLPIO. SECVNDlNO 

COGNATO. MEO. CVM 

FILIIS. SVIS. MEIS. FRATRI 

BVS. ET. LIBERTIS. PATER 

NIS. ET. LIBERTABVSCÊ 

M SET. 

.

jAiii^^ 

^0 

PRAENESTES VNTiQVAE 

SET. ET. MElS.POSTERTSqvE 

OMNIVM.AEORVM ET. QVI 

BVS. ME. VIVO. LOCA. DONA 

VI. IVRE. ITVM. AMVrrVM 

VNIVERSOS. ABERE'.-... ET 

HOC. PETO. AECAS. SYNCRA 

TIVS. A. BOBIS.VNIBERSIS 

SODALIBVS. VT. SENE. BILE 

REFRIGERETIS. SYNCR ATlO 

RVM- 

In tabula marmorea fummì templi à Grutero reiertur'fta 

, quae nunc quoque in pauimento Cathe» 

dralis legitur • 

IV^ L>- M 

T. POPILIOMI. LIB 

EPITYNCHA 

; 

HANATvs. Inni. VIR. AVG 

BANAVSVS. LìB> ET. HER .^ 

SIBI. LIB. LIBERTABVS. POST 

£OR. OSSA. HIC. BENE. QVIESG 

fcuTiBi. 

IbrtcF. 

V* C.SEPTIMIO 

C.F. PVB 

SEVERO 

PATRONO. MVN 

T. SENTIDIVS. T. F 

PAL. IVLIANVS 

AMICO OPTIMO 

TI. extra Prarnefte vìa publica Sublaci Grur,p.y49. 

DIIS.MANIBVS 

L.IVNIVS.L. F. PALA 

TINA. OGVLNIVS 

MIL. LEG. II. PARTHL 

MIL.

. 

IIBERPRIMVS, 9« 

MU.ANN. XIIX 

VIX. ANN.XXXXVI 

H. F' C 

VII. Exeodem pag. 7 ss- i« agro Pr«aeftino 

p. PEDANIVS. S P.P 

SATVRNINVS 

PATRI 

Vili. Subtus Prasnefte in facello , quod eft in via^ ^ 

qua Albamitur. 

CAIO. VALERIO. L-P 

QVIR.FLORINO 

PRAEF COH. II. THRAC 

SYRIACAE 

TRIB. MIL. LEG.VIt 

CLAVD. PIAE. FID 

PATRI. OPT 

B. M 

PROCVLVS 

IX.Inter^Praenefte 6c Zagarolum e Gruferò pag.jt*. 

DIS MANIBVS.S 

T.FLAVIVS. T. F.PONT 

SABINVS 

X. In vinca Ioan. Baptiftae Colersi. 

M. ABENNA. M. L. PRINCEPS 

TESTAMENTO. FIERI. IVSSIT- SIBI. ET 

M. ABENNAE. S ABlNAEO- PATRI 

ABENNIAE. M.L. FLORAE. MATRI 

M. ABENNAE. M. L« FAVSTO. LIBER 

L.ABENNAE.M.L. HEIMO. LIBER. 

M 2 In

^1 

XI. In alia vinca 

. 

FRAENESTES ANTIQVAE 

L.POPILLI. SEX. MEI. 

XII. Iti agro Praeneftino fub ipfà vrbe via publka 

in cippo , e Grutero pag. 986. 

' SEX. NAEVIVS 

SEX. L.PHIiEMO 

NAEVLA. SEX. L 

' 

TVSCVLA 

IN.F. P. X V 

IN. AG. P. XIX 

XIII. Corocollo translatum in Carpenfes hortos., 

refert Gruterus. nunc eft in Palano Principis. 

MANILIAE. LVCILLAE.C. F 

MATKI. PIISSMAE. ET. INCOMPARABILI 

CAESONIVS. LVCILLVS 

V. c 

FILIVS 

VIX. ANN. LXVI. M 

VII. D. Vili. HOR 

Villi 

H.S.E 

XìV* In ilylobate fub altare S.Petri iegit ur, 6c iftud 

P. AEL. P. F. PAI 

TIRONI 

SALIO. ARCIS 

ALBANAE. QVEM. IMP. CAES 

ANTONINVS 

AVG. PIVS 

€ERM. SARM.BRir 

AGENTEM. AETATIS 

ANNVM.XIIIJ 

Miir-

LI BER PR IM Vs. 93 

MILITIA. PRIMA 

PRAEFECTVRAE 

EQyiT. BRAVCO 

NVM. EXORNARI 

DIGNATVS. EST ' 

DEC. DEC 

BLANDVS. PATER 

PRO- AMORE.CIVI 

TATIS. SVMMAM. ET 

SVMPTVM.OMNEM 

Infcrìptiones Praeneftinas pafllm laudatManu- 

tius; fed poft hanc mefTemlnfcnptionumjquam collegi 

Praenefte iterum aflegatus Eminentillìmi MecenatisFrancifci 

Barberini Carrìinalfs mandato cu 

Angelo Paracciano, qui & amiciti^ ncxu, & liberalium 

artium coniun(fìione mihi deuindliflimus, de 

omnibus bene merendo fibi omnium amorem conciliat,ftipulas 

illedìas à me relicflas fublegi pofl'e non 

dubito : imo eruenda Epitaphia plurimaEminentiffimi 

Cardinalis fuprafcripti aufpicijsauguror • Vt 

enim ìlli cura maxima eft ne quid lateat profuturum 

ficipfi tellusipfaeffufofìnu, quafcunque occulue- 

rat opes expandit vitro . 

De Viris llhifirihtis Prccnefiinis , 

CAPVT XXVIII. 

IC videsTribunos, Aediles, &aIios Ma- 

giftratus , Sacerdotes , atque milites egregiosPr^nefte 

ortos. In vetufto Codice 

Vaticano Terentij e membrana, Phormio. 

VÀS 

" ' 

''^* 

^^^ *-^'

^4 1»RAEN£STES ANTlQVAE 

tils calci ad feri pta hac Cunt: A&a Ludis 7(j>mjms 

L. POSTVMIO. ALBINO. L. CORNELIO ME^ 

iteiìpjo mihi RVLA . Aedilibus Curulibus , egere I, Amhibius Tur^ 

lîSrL ptOiL kttilius Prt£neHinuSi ntodosfecìt FUccus Claudi 

%"c""ò?ln° Ttbìjs imparibus , tota Gr^ca Apolìodori Epidicazomeuquiutcm. 

^Qs.faHa 1 1 ii,G,FafimQ. M.Valerio Co//.Initio Adelpho 

um; egere L, Atiliits Pranejiinus. Initio Heautonrimorumeiu 

. £. AttiUus Prtenefiinus modos fecit a5ìa 

\\\, M, lunìo . T. Sempronio Coss. initio Eunuchi 

/. A ni il US ^r^nejiinus egere . tJÎf . Valerio , C.Fannio 

Coj-j.Terentiusetiam agit de Lucio Statilio Praene- 

ftino adlore,quemeximium,arque praeftantem fuifTe 

fufpicor.Ludos piimumRomaeanno V.CXCCCJLX. 

editos M. Atilio Regulo Pretore T.Liuius obfèruat. 

fuperius ludos Praeneftce celebratos adnotauimus. 

At TheatrumPraeneftas fuifle, in quo cxhiberentur, 

conijcio, & infra patebir, Sed in ludis Agilium-» 

Pantomimum fui temporis primum iam commemorauimus,& 

Trophimum Eua riftum,& Voe/ìù Curatores-,ia 

(brtibus Numerium,&ilIiadiungimusAnoiiymum,cuius 

vrna marmorea in RecoUedloruPr^neftae 

vifitur, cuiTripus infculpta cum Delphi- 

no.in Serapio sedificando C. Valerium*, in 

bellis Ca3culum,& Herilum,'Caiilini 

prse/idiarios, & Manitium Pretorem,-in 

litteris Aelianum 

quo ciues liabuir,quibufqjmeritòglo- 

riatur. 

De 

j

LIBERPRIMVS, 95 

De C Mario C, F. , 

(^ ex cidi a SylLi, 

., , , ausilio 

95 

, 

PR.AENESTES ANTiQVAE 

pauperis foli dotiìinus,nunquamegre{rusD;i. 

ioa.came:?, tcmi ccipitis termuios mucnitur. Appianus,6c Più. 

tarchus h^c fuse narrant. Et ille quìdem de M aria- 

nis aici.?^caJ^'K>igcivi(A/iQccflg , &c. vtq,* Manum intra 

Pr£Ene[ì:£.obrederitSylla vallo, atque folla e longinquo 

oppidutn ingens, prcpofito huic operi Lucretio 

Oielia;& vt fame laboi-antem Marium exiaieret obfidione 

Pr^neiiina Garbo collega mifcrit MarciuorL. 

cum odio Legionibus , dequè Lamponio Telefìno , 

3c Gatta , & Damafippo, & Preneftinorum circum 

moenia latis capitibus , vnde fé dediderunt . Ma£/« 

7©- ìtw%\-> dequè c^de Preneftinorum : vt Sylia.. 

f.tx'Isv Ci/ "(glq ^lihiTot, JgTi io^. ibidem fu/ìllìmè, vtque in- 

dulferit aliquibus p^â-lfôn, dequè didlo Svile ad ca- 

put Mari; ìîtIw J^èi -s^coSs' >ÉVSfS^ 'Sfpìv wHcTotA/as '6^yêi' 

peiy quod dilticho Carmine ita vinxi 

Anie Mari remum Kom^ traEìafse decehat 

âm clauum ignauavehetigifse manu . 

Plutarchus deMarij filio, qui primum Martis,tuni 

Veneris filiu appellatus eft : vtque «5 UôljvìtÒv xaS- 

éi%vK^ti\q Ts-ÓMoùq a.MtniOfj^\^q òuu^g òtj/Qv d7ri3cf6iViv, 

rursùs vtMarius ifke vi^flus Prunelle fuga delatus 

cum portas iam claufàs ofFendifìfet , demiflb è muro 

funiculo ailigarit fé , atque ita eo receptus fìt, vtque 

Samn;s Telefinus properarit cu Lamponio Lucano 

aderipiendum obfidione Marium. SuAAas JìcigUâj j 

i'groVjA3-wy animaduertit primum cognita cauflain ^ 

"* iìngu- 

, 

:l

IB ìER PRIMVS- 97 

fingulos. deinde quafi non Yacaret,cuniìos vnum in 

Jocum con tradtos confici iuffit, ad x 1 1, millium numerum: 

vni hofpiri conceflìt incoluniitatem, qui fané 

quàm generose Syllaedixit, nuoquam fé patri» 

fuae homicidae gratias a(fìurum,vnàque cum ilìis tru- ^ ^^^^ 

cidatu$ fuit.Hoc facinus idePJutarchus alibi reponir. 

O' cDì 2i/AAa,inquies,^sV(^ eV«'V /^ «^stm

9S PRA£N£STIIS AiNTiqVAE . 

}'r£?iè/le ohfifstds à Lucretio Ofelia Sy-llanarum partium 

viro , cum per cuniculum capìaref euadere , feptm ah 

exercitu mortem fihi confctuit in ipfo cun'icula , ctimfen' 

ùrtt fé euadere mìnime pofse ^ cum Fonilo Thele/Ifto fu" 

g7ti)y 

àvrcv iftcx^^t^óvraViK^ l*>ìJîfidcti>(ro)TYìeJoi,g ocfôv KuS'OQpv 

LIB E R P R IM V\S. 99 

ianos fortiter pugna/Ient ,fuere crudeliter , etiamli 

Vrbem iìiam, arma, Se feipfbs dediderint, enecati ; 

mul cribus tantum libcrè,quoveIlentabire, permif- 

ilim . earum pIuriDna Tibur, quod calamitatum mi- , 

nus acceperat, vt ad lacram arcem, cura nìijs conru- Medun hìr 

gerunt, tefte Regio. Vide Para?um , & Clauellum-» . Antt'^"^^' 

Lucanus cladeoì iftam deplorar Se verfu-r 

ViàfS Fortuna colonos 

V-rdneftina fuos vno Jimul enfe recifos . 

Vtfuperiùs Plinius narrar Romx quidem non fuiflè natw.Hia 

aurum, nifi exiguumlongo rempore. cerrè cum à 

Gailis capra Vrbepaxemererur,non plus quam mil- 

le pondo efficiporuere. Ergo vt maxime duo tan* 

tùm miliia podo cu capra eft Roma,anno CCCLXIV. 

fuereicum iam capirum liberoriim CLV.millia, quingenri 

LXXX.In eadem poft annos CCCVII.quod ex 

Capitolinae aedis incendio, casrerifq-, delubris omnibus 

MariusfìliusPraeneftedetulit tredecim miliiapondo, 

quse fub eo rirulo in rriumpho tranftulit Syl- 

ìa, cuius hortatu exceperat 

eofdem confultandoallìduè fàgaci ingenio 

promulgaueratquè , vt Aedilis Annalis crearetur 

cum Q^nicio PraBneftino,qui paucis ante annis hoftis 

fuifTet, prasteritis C.Petilio, & Domitio, quorum 

patres Confules fuerant 

. 

N 2 T>^ 

, 

„

JhCouJurac. 

Gatil.. Cod. 

leo PRAINESTIS ANTiQVAi 

I}e Canima f^ Fuluia , cum 

^nacefhalxo/ì 

OS TEA conlurans in patriam 

Catilina oppidù Praenefte 

, ab Vrbe non multum 

diftans, ipfk natura, ac loco 

fatis munita conftituit propter 

plurimas belli oppor^ 

tunitates Kal. Nouemb.vno 

impetu inuadere . {t

pei'at,aucìore VeUeìo.Fuluia {inquii ) vxof /W.A«onijt& 

focnii OBauij Cee/arts^qui tamcn €Ìus cu filia 

diuortìum fecit , PrêKefie occupata , d^ adju^m Jhcietatem 

periraia y Seìjaiores&'Equites à fé Jlantes ha- 

bebat , ctitn illis imba^ co figlia , d?" fdicìu proponebat 

identidem contrà Oóiauiumcum Lucio hntcfiio coniur^«/.quod 

mirandum non eft,cum & gladio fé ac- 

cinxerit, ^tefleram militibus dederir, vti legitur 

apudDionem. tandem aufugit ad viriim . L. Antonius 

Conful M. Antoni; fratervxore Marci Fui- 

uiaconfulcntejbelliim intulit Cafari reccptis ia_. 

fuas partes populis , quorum agri veteranis afsi- 

gnati erant » fed dimifìt eam M. Anronius, vt ia.j 

Epitome T.Liuij ccmperio. Lucius Antonius fecefsitPraeneite, 

dxens le tingere Caslarem prò magiftratu 

munitum fàtelljtibus , vt pradit Appranus 

Locus iudicio definitus eft Gabij(Vrbs Romanxj 

Inter & Praenefte media ^ 

illi rurfum Prìenelie ad- 

uolant, Lucius tantum Caefari refpondit. Fuluia^ ^•^^''^'" 

demumtugit cum fuisliberis Puteolos poft incenfamPerufiam, 

Erat ilii bucca altera inflatior Plinio 

memorante. Plura fuperiùs vbi de agro, & 

Nuciilis» 

Neque vero repetam quas fub Auguffo , Nerone, 

Domiriano, Hadriano, Aurelio , imo ^ Valentinia- 

Do iam reccnfui ad hi!loriam profanam fpedantia.Regionem 

indicaui,conditorem,nomen,etymom 

protuli : llrum, agrum, Afylum de/cripfi ; arbores , 

aquas, fluuium, vina , latiiundia , flores , rofas , fru- 

ioa PRAENESTES ANTlQyAE LIB. l. 

resgeftas, viros illuftres enarraui . ex omnigenis 

i"criptoribusquidquid pertinere vifum eft,concinnans 

, & confuens . Ad fàcra lubet animum,fti. 

lumqueconuertere, vrque veraefìdei fyderain 

iftius Vrbishorizonte reful- 

ferint «& corufcauerint , inueftigarè& 

licterarum , mo« 

numentis confignare 

^ 

FINIS LITRI PRIMI.

io; 

lOSEPHI MARIAE SVARESII 


PRAENESTES 

A N T I CLV AE 

Liber Secundus. 

l{oma Saniìi TPetri , ^ Pontificum Alaximorum 

Sedes eleUcL^ 

dìuinitùs 

CAPVT PRIMVM- 

E G N V M Romanum , quód \tu 

Rempublicam conuerfum , ad 

Monarchiam > denuò redadum-i 

fuit , per o£lo fere fàecula Deus 

Optimus Maximus prseparauit, 

& adaudtum vidlorijs , opibufque 

ditatum varìjs ditionibus adìun- 

6lis propagauit ; imo Regna quamplurima vno con- 

foederauit , atque contefTcrauit Imperio , vt citò 

O per- 

.

104 PRAENESTES VNTIQVAE 

peruios habcret populos fìdei Chriftìanae perfuafio ; 

6c lux veritatis, qu» in omnium gentlum reuÎabatur 

falutetn, fé ab ipfo capite per totum Mundi 

quemadmodum docujt Sanîf- 

corpus effunderet , 

fìmus Papa Leo. Hinc Thomas Dodor Angelicus 

fert dcK - Iîui^ôi Auguftinum fèquutusobfèruauit propheiai.Apou. 

" tiam ab Efaia fcribi coeptam >quo tempore condira 

fuit Vi bs Rema, ab Efaia inquam , qui f^gâ^pjp»- 

iis.deciu. voTufoiy^c potiùs Euangelifta , quam propheta vide- 

^*'* '^' 

tur , quia fub fiorentiflìmo Romae Imperio Chriftus 

Domiuus fecundum oracula prophetica in orbem-^ 

tf.* \rVe terrarum veram do£lrinam inuecTturus erat . Deuauf 

. j-yj^ ^ f]quidem fìmul incipeve fcripturam , oc Impe- 

rium , cui fci iberetur . irraclitica , nempe gens fcriptura 

non indigebat, fèd Romana, quas à Chrifto 

adiuuanda ,& beanda erat . Quamobrem fcriptura 

prophetica , 6c Roma (ìmuiexortae funt 

Nec emm ob exiaiias tantum virtutes ^ Se Heroica 

facinora ciuium,Deus Romaro caeter s excellere 

atque dominari Vrbibus voluit ; verum etiam quia 

s Auguli. fedem illam adornabac Vicario Tuo, quem mundo 

& coTc"àd imperarurum conftituerat , iuxta vaiicinium editum 

j.cat. 

^ Rege Pfalte, dum fàcro affìatus ipiritu cecinit : 

p

, 

LIBER SECVNDVS. 105 

omittam ) vocabantur. Idquè contigit etiam , pofteaquam 

Roma capta , direpta , ^ excifa tuit à 

Barbaris . Etenim quae vidrix terrarum , Se domina 

fuerat, cuius iugo populi omnes colla fu bmiferant 

, & fpolia , praedaque f'uerant , populorum omnium 

rpolium ,ac prasda tandem exftitit, MoxDeo 

fuauiter omnia diiponente illi , qui potilfimum ipfam 

varijs attritam cJadibus vaftarant, atque dirucrant 

, quafi poeniteret eos operis tam admirandilabefadiati 

, & deftrudi , fumma illud ope repararo 

aggredì prifcorum Romanorum memoriam litteris 

mandando , refquè abs illis preclare, fbrtiterquc-^ 

geftas cum domi , tum fbris > atque immania aedificia 

paflìm excitata eleganter deiineando , Se ad 

amullìm defcribendo, Romam fblidiùs I & felicius 

inftaurarunt . Quia praterea Religionis fuit domicilium 

Roma , Se pietatis armamentarium , vbi femper 

afferuatum fuit diligentifsimè fìdei Chrittiana 

depofìtum , vbi tot Sandlorum virorum laoguino 

proprio effufo prò Chrifti nomine purpuratorutiu 

gloriofa pignora quiefcunt, Se iìgnis admirabilibus 

Clara coluntur, maximus toto ex orbe concurfusfa- 

ûs eft certatim ad illam illuftrandam magis 1 ac 

luagis , Se ad fàcra Principum Apofiolorum inuifenda 

limina variarum gentium Imperatores , Se Reges 

vndequaque confluere coeperunt , impletumquo 

fuit luce clarius effatum Efaiae : £/ venient adtccur- „p^j 

ut filij eorum , qut humiliauerttntte , ò* ad r^bunt ve- 

Jiigta pedum tuurum, qui detrahebant ttbtj teftc Fran- j ^ ^ j-^„j,^ 

ciico Petrarcha ante annos CCC.Scitè Sanfìus Tho. 

mas Aquinas laudat fermonemEphefini Concili; 

feu , quam Theodotus Epifcopus Ancyrae habuit , art.;. 

hom,liam in Natali Saluatoris noftri lefu quaequo , p. j. concii. 

Jedlafuit inEphefinaSvnodo, in qua dicitur. Si P'^^?**». 

O z Chri- 

*

ioé FRAENESTES ANTIQVAE 

Chriftus patriam fibi ciuitatem delegiflct maximam 

potentia ciuium demutaffeorbem terra- 

Romam , 

rum , & ad Chrifti cultum traduxifle puiaretur -, fì. 

fiiius fuiflet Impcratoris, poteftati humanae ea res 

adfcribi pofìTet . Sed vt Diuinitas cognofceretur orbem 

trausformafle terrarum pauperculam , 

elegìe 

matrem , & pauperiorera patriam . Eligit autenu 

j,adcor.j. Deus infirma mundi , vt confundat ibrtia (wt teftatur 

Apoôìusy) Se idedvt fuam poteftatem magis 

^^' '^' 

oftenderet in ipfa Roma, qux caput mundi erac, 

edam caput Eccle/Ias fuae ftatuit in fignum perteds 

vi

LIBER SECVNDVS. ' 

107 

rri ad aram nuncupatur , quia in ara inibì ercifla facrum 

incruenfum San(5tus Petrus obtulerat. illiq', 

anno Ghriiti MCCCXXXVI. praeerat Abbas Ordinis 

Sanifìi Auguftini. Inde vi ventorum deiatus ad ^l'ûsde., 

'* 

portumLiburnum Pifas confcendir, iiJicque 

"y.'" 

ordinato 

Ferrino Epifcopo facris eriam operatus eft ex- bX'"' 

ftru(flo altari ad Arni ripam , quodcum EccìeCii^ , Sfóndi:'' 

qucgadhuc vifitur,& Sanati Ferri ad gradus dicitur, ârdsar.ad 

Cieniens Petri fucceflbr folemni deinde rituconfe- «aV'^''"'"' 

crauit. Gradusautem vocabanturpontesadLitto- deVngib. vi- 

ra , vel ad fluminumripas conftru^î, vnde naues Se"ùr.patr. 

commodiori confcenderentur ingreflu^à ad quos AKtin'K 

appelierent . vt explicat Surita in Itinerarium , vbi pì° F'o«nt.' 

Antoninus Eneminitg.raausMaIlylitanorum ,aquo conft.ciier. 

perfluuiumRhodanum Arelatum, vfque numerar p" A".^*''' 

palTuum millia XXX. At Ammianus Rhodanurru Jonin.cómm' 

Gallico mari per patulum Unum ad gradus concor- fibf/°tift. 

parari fcribit XVIII. ab Arelate lapide, ac etiam- p/^-^^^^* 

num oftiaRhodaniappellanturab accolis Gras au- lìq.^s-Tì'^ 

dorè Merula . Hinc ad Gradus vocitaturinfula fi- 

la in finn Hadriatici maris propè oftium Natifonis, 

ad quam Paulus Aquileiends Fatriarcha mecuenSpj^j ^ji^^^^ 

Longobardorum barbariem confugit thefaunsEc- ^'^^^^^ngob. 

** 

cleiiee deportatis , & in qua deinde fciflus in duos à ScVî.*' 

Romanis Patriarchatus conftitutus fuit, cum in vetere 

quoque Aquileia retineietur à Langobardis, 

qui pofteà Lupum Duce Foroiulienfem fequuti depredati 

funt ipiàm Infulam equeftri exercitu per 

ilratam, quae antiquitùs per mare fada fuerat ( Cic 

k>quitur Paulus Diaconus,) &fuprafcriptos thefauros 

abltulerunt. Sandìus quidem ChryfogonusMar. 

tyr Chrifì-i fecuri percuffus eft ad aquas Gradatas ^/r°i%^[i^ 

Diocietiano Augufto Aquileiae commorante . Sed ^«'^• 

vt è femita regrediamar in viam , 6c ad Sandrutn-» 

Pe-

lo8 PRAENESTES ANTÌQVAE 

Petrum redeamus . metam ille demum peregrina- 

tionis Romam peruenit , & ingreflus eft die xv. Kal. 

Februar., feu xviii. lanuarij, in quam incidit fe- 

ria v i . dum Claudius Csefar im peraret , iamque annos 

duos , mcnfes 1 1 1. exegifTet fiue anno XLIV. à 

Chrifti Natali (fum qui XLV. putent . ) 

Quae autem Vrbs erat imthiAt) r (AitnJâjiiovta^ i C\t 

quidam è Chriftianis fcriptoribus illam appellarat » 

n. Baiduin. ^ TcrtuUianus adnotarat conucotus in ea DtDcmoinu.Romu- 

niorum confedifTe, curiamque Deorum vocarat Cacfirp.ini.r. 

pitolium , id eft Idolorum) effe coepit éVitdjmh ^ 

Sidefpeft. ivtn^sisLi, x} og(poôjia< , & quas fedcs Imperi] eadem 

diftX"d'^' ^^^^^ Ecclefiae diuino nutu euajfìt , inque feptem il- 

Gratun. 

jjg collibus , in quibus (èptem vitia graffata f'uerant, 

oriri coepit Chriftian^ Religionis , & feptem Sacramentorum 

iubar, atque au£loritas Ecclefiaftica., 

s Leo pa a P''*^^"^^^ • ^^^^^ qutppe Vrbs ad imperandum , vt 

ij Ji- omnibus p

, 

LIBER SECVNDVS. ÌO^ 

Caflìodoro, (Scinola Deorum, five ftatuaj /èptua- 

Tertuii ;.i. 

ginta tres mille numerabanrur , harum vero frag- ibiq.Gotbo' 

mentis , qui à Belifario in Pladriani fepulcro collo- 

''^'"" 

p.^.ta.* 

cati milires Vrbem tuebantur, valide ,ftrenuèquo Maioi.vo. a. 

Vibratis > & coniedis Gotthos repulerunt, vti nar ""=^"'-'*'"- 

rat Procopius , ita tradx , atque comminutse ^ ac couh^p^^co 

ab ed« Kcmanis vtiliores fuere qiiàm , integrai 

ctcù.£, atque culto?, n hi! enim tunc profuerant 

iuxta hbularrj Aer( picam ,• 

quin potiùs flatim atque 

concifa, difìedlaque funt inauia illa falforumnumi- ^-^"^« 

num fimulacra , Sandus Petrus veri Dei certus, ac 

fuprenius VicariusàRomanisiam a^nitus, &inuo- 

catus ture'am Vrbis fufcepit , & fèfe murorum debiliorem 

partem defenfuriim ad TìÓAieDx myKtolvtiv y vfque 

pollicirus fidem datamluculenter ex/oluit , 8c 

prsftitit , vt ipfe Procopius eft auwlor ; Videant ergo 

, & maturiùs expendant Grxci , ac Eoi populi > 

qui à Rcmana fefe tam leuiter, Se pertinaciter auer- 

terunt Ecclefia , illam quaiì Occiduam defpicientes, 

cunfì tamen Chriftus moribundus ad eam fé verte- 

rit , & inclinato capite fpiritum emittens direxerit j^îan. e. 4. 

innuens ipfàm à fé confticuiPetro,eiurque fuccefso- etfJnrìl 

ribus , qui vices fuas gererent : Mafifutam infiecula da,io:Damafedem 

, h qua iacrorum lura peterent quicumque lioMoncano. 

Chriftiano cenfentur nomine,& cum qua totus Or- 

bis commercioFormatarum in vna communionis fò- 

at. I.2.. 

cietateconcordaret,Videant('inquam^&ad San(fìi J'X 

Petri niueas caulas , atque ad pias , benignaeque ma.» 

tris (ìnum conuertantur. 

mmn 

A San

iìQ PRAENiiSTES ANTIQVAE 

^ ânéìis Petro \ ^ 

Paulo Euangelium 

Chrijli Pr^nefta dijjeminatum , fj* 

Epijcopum conftitutwn fuij- 

Je comproba-» 

tur - 

C A P V T IL 

Arnob.i.:. gM/^^^^ V M Igitur Princeps,& Coryphûs 

^àn.Gini. 

inRit.c. IO. 

^^^^JSÎS^Ì 

Apoftoloruiii Pctrus Chriftianam 

fidem in Vrbe Orbis Principe^ 

3i K?1^«s^m^JS "OCui"c^ populorum turmas eru- 

diens in Vaticano, & veridicus 

Simon Magicis fallacis Simonis 

c\tm.\.é. ttM8l'^P^=^^'^s^ artibus difculfis non iam in mari 

coDft.Apof. 

'j-|jgj.|^jjs pifces captans reti bus , fed expifcans ho- 

mines hamo Verbi Diuini , & illiciens efca veritatis 

^!iì\^Z]'. in Tiberi quamplurimos facro Baptifmate abluiiTet, 

dcBaptìfmf! 

''^"'' 

II 

' cumque 

& in domo Pudentis ad Thermas Nouati , due in Vi- 

co Patricio ad radicem Collis Viminalis, &inTrantiberina 

regione , vbi fynagoga ludaeorum erat,* 

fìrmifsimafundamenta iecifletEcclefiiS re- 

iial^nSd'. liquarum magiftr» quas mox tantum excreuerunt 

^*'"' 

in molem , noluit intra Vrbis moenia continere pra2- 

Sifbìer^?^'^! conium Euangelij , fed in vicina excurrens oppida , 

virofque pietate infignes ad Jonginqua delegans , il- 

Rom^'& b- ^^^ longè , latèque propagauit , & quafi pomoerium 

Card Baròn! piK)tulit , dum Eplfcopos pcr diuerfà loca Liii. orloSh 

^ dinauit, feu potius Epifcopales fedes Llll. fundauiti&erexit, 

Antiftites ibiconftituens, vel mittens. 

In

LIBER SECVNDVSo m 

In Sicilia quidem Infula , quse quia modico freto abs Martire?, de 

Italia diuiditur, intercontinentes Frouincias.qu» ^'=-rij"«:. 

nempe ItalisE lunt coniuiKfta: ,ab Vlpiano cenietur, adan44.aa- 

&pars Italiae exiftìmatur,Tauromenij Pancratium , symeo'nMè! 

fiue Maximum, Syracu/Is Marcianum, Catana Be- Sctia'^,"?: 

ryllum vel ordinauir , vel deftinauit, in Narbonen- aattiJ.pàt.* 

fé Prouincia, qua continens etiam dicitur Italiae , 

^gîVcfS"' 

Zachariam Viennae ( licet Paulo Apoftolo tribuat Jerb.figAif. 

Ioannes à Bofco ) Trophimum Arelatae, Aphrodi- ÂpV/^°" 

fium Biterris-, 6c ne commemorem quos in Gallias ? SmJU*!!!? 

& Germanias, quofque ìa Hifpanias direxit ad E- gSs^l^ 

uangeliumdifTeminandum , & quos vniuerfum per 

"«J^j-^^"^* 

Orbene terrarum inftituit , in Italia Barnabam prae- Andq.k'f! 

fecit Mediolani , Hermagoram Aquileiae poflêa- , m!""/"' 

quam Marcum legaflet Alexandriam , Rauennae A- tp.EpìUTcl 

poliinarem , Neapoli A/prenem > fiue Afprenatem, j^y-^'*^ ^«^ 

cuius fuperiùs inemini, Capuae Prilcum, Luca Pan- cardBa'roa. 

diDum , verona Eupropium , Patauio Proldoci- Gakfm, te 

mum , T ciao Syrum , inque regionibus fuburbanis ^/^f""^'^**' 

Terracini Epaphroditum, Aequicolis populis Mar- 

S?ft././i 

cumalium ab EuaDgeliftafuprafcnpto, NepaPtole- Fe«aMar^ 

maum, 6c Fefulis Romulum.aiiofque alibi, quos synaxariun:. 

perceciere nimis longum eflet • m. r. ^ 

Conijcere vero licet haud incertis argumentis ^f^^^J-i^îf 

Sani5ìum Petrum Praneften quoque adijlTc , vt vbi 

|;';''òt1$'ad 

Fortuna tam fuperftitìosè colebatur, Diuinam prò- Martyrou 

uidentiam affereret, & religiose promulgaret.Nam 

qua perftat adhuc in fummo Praneftini montis iu- 

^.^^ ^^^^^ '*'^* 

go Ecclefia Deo dfcata eft itk honorem Beati Petri cUl^ 

Apofô'i , ficut & Moiiafterium fitum in monte^ > 

qui Praneftira Vrbi praeminet , vbi viros De» ">cmorat 

habitafle Sanctus Gregorius M. dd annunu 

a Chrifto nato DC. qui ab bis audiuit mira olim patrata^qua, 

ficut & ipfe retulit, mox fubijciam . Ad- 

P bue 

*

112 PRAENESTES ANTIQVAE . 

Torriq crvp ^^^^ CE iti Ecclefla imago San^fìi Petri , feu fiatua covati:. 

" iiinj inftar illius quse in BafìJica Vaticana ex , aero 

perftat, flue ilIamLeo M. e louis Capitolini aeneo 

fimulacro conflatàm pofuit ob reprefTum Attilam-» 

anno Salutis CCCCLIII. Et vero Symmachum Primum 

tutatusEnnodius exclamat (de vederi Tona». 

synodoi /tf «£?««««< 

quem confiûm^ 

MCCCXXVil. confcriptorum , 

quàm vereor , fcd aliquid veri permiflum commento 

nulius dubito^ duQìStephani Columnenfis meminit*

LIBER SECVNDVS. ii^ 

mlDit ) cui nihil mirum ( fcribit ) JiPrAnefle ehùgmt^ 

quia cui San£Ius Petrus benediceeri t , obuenire foUbaù 

/òrti eius fibnoxia f ad aianum ialutis MCCCXXXIL 

Traduél^ fcilicetfueranr fortes impise in benedi(5lio. 

nem piam per /àluberrimam metamorphofim , & 

felicem commutationem . Vfitatas quidem iilae apud 

GrsBCos, & Romanos legitimè ia heredirate diui- j.i.c.quand, 

dunda , quam ideò illi x^n^vo/Mav nuncuparunt, 6c ^j'^''^-*? 

m dubijs canbus, imo & temere m magiitratiDUs toD.dciud. 

dandis, inque ducendis vxoribus vfurpat»; quin- qJ«*s°ergVDl 

ipfi Hebraei res commifere fortibus , cum aliquid,(ì fibe»!'""^ 

ex hominum arbitrata fìeret, 

credebatur efle, vel iauidiae , 

offcnfioni futurum_i of^Jam" 

fiue cum fic eflct res V''^"-. ^ 

mcerta vt humaiio conlilio , 6c lolertia exploran «^^ 

non poflet, iuxta illud Prouerbium . Sortes mittun- oJt.i'Dftit?^? 

tur in (inum ykd à Domino temperantur . Ita ca ^"^^'^ 

fus Achan fuper anathemate, ac lonachx fuper mei- fo? c.V/* 

le deprehenfi funt j de forte iadla prò lonatha , qui J'b-i.keg, 

fauum mellis deguftarat,fusè Saniflus Ioannes Chryfbflomus 

in Homilijs . Deus etiam infidelium hominum 

fortes à fé regi docuit in Iona, & Aman_., lon.ct. 

certe fuborta procella circa lonam t0a\o9 K^^st mi- hÓoÌ/lÌ! de 

ferunt fortes nautae , vt recenfet etiam S. Ioannes fu- ***""' 

prafcriptus de forte ad ia

^14 fRAENESTES ANTIQVAE 

'**' 

5*nf?u°s 

ub.i.p.Uup. 

^^^^ Symbola; & hoc modo Apoftolos comperi, 

dumSandûm Matthiamcooptarut in Apcftolicum 

'"*' 

Collegium , Diuinam voluntatem confului/Te eorum 

exemplo forfìtan , qui fortes miferant ad fami- 

lias, & vices facerdotum diuidendas -, fed cum polìeàDiuinusTpintusin 

Apoftolos illapfus eflet , in- 

ter ipfòs , fìdelefque caeteros forti um vfum defijflo 

j ac exoleuifle obf^ruant Bcda , & Sandûs Thomas 

-â,q.95.ar. ^ 

g^^J^y|g ^^^ defiat quI fortes improprie , ac metaphoricè 

ibi accipiant prò modis, quibus ob/cura-. 

hominibus a Deo (i/n-ficantur , & deciaraijtur, fine 

per inftiiKflum internum , mentemque ab ipfo immiffam 

, & lucem qua illuminati ad notitiam , perueniunt, 

fiueper iignum vifibile, 'ûo quid fieri ve- 

lit Deus oftendatj&oprn ì^tu' huiufuodi fortem , 

feu fignum vifibile cecidiflTe fuper Matthiam , vt 

Apoftolus eligeretur. 

Ab Ecelefia quidem licet Cleri nomen, & Clericorum 

retineatur 8c probetur , quia Clerus , & Cle- 

rici funt fors Domini , in eamque vocati , ver/ànturque 

in eius funiculis, Se Dominus illorum fors ed 

éc pars hereditatis , tamen fortium vfus meritò fuit 

reìe£ìusj de improbatus, & iòrtilegi condcmnati 

i.y/c^.Hift. fucrunt, vti fuperiori libro adnoraui, cum de Prae- 

K.Sj'dL. neftinis fortibus difiererem i de quibus copiofius 

i!rde%rì)t aguntFrancifcus Poilctus, Petrus Grinitus, & Poin 

sid

IIBER SECVNDVSJ iiy 

diuififlc absEuangeliftisdifcìmus, fuper tunica ve^ «c.«.

uà PRAENESTES ANTlQVAE 

2auar.*H Cfucls > 3c Ecatìffimas femperVirginis Deipara vegnat. 

ir Ma ^x ó/»)>HTe/a5 fubftituta furrcxerunt , fic litui Augu- 

FuTgon'i^* rales baculi à fummo leuicerinflexi verfi funt in vir- 

Suo-'z. gas Pontificias 

-, lubileus annus fucceffit Ludis fàecu- 

^"'"^.S laribus , omnium San

LIBER SECVNDVS. lìj/ 

nis arcibiis à SaiKflo Petro trophajum Crucis illatum 

f'uilTe difertè teftatur eloquentiffimus Antifti- ^^^^ 

tum Leo , at Praeneftmam arcem à Floro diólam iain 

obferuaui . 

Quin& San ^bigior.ord! 

ibi Salmafius adiacentem populum explicuit Grece j^j^jjî^ 

, , ^n n T»i !• « . * . . ,. Roman. 

\irti^)óa' Suburbicarias etiam regiones Salmafius 

laudatus exponit Suburbana populi Romani , 8c saimaf.Eucb. 

fubiacentia Caftra rursùs Anaftafius. Has autem-» 

intra regiones , & caftra qi'in Prenefte comprehen- 

datur quis inficias ire poteft? cùm XX. tantum ab 

Vrbe dififita fit lapide, Tiburque fuburbanum, de u.cu, 

aftiuas Pr^ncft^ dclicias Florus denominet 

. 

Hie-

Il8 

PRAHNESTES ANTIQVAE 

Hierarchi^ Ecdefiaftic^ forma, 8c feries à propagatione 

Fidei Chriftiane orta eli , nec enim Eccle- 

fiailice , atque ciuiles dlgnìtates vfquequaque fibi 

In propcmp. ^^' * -ni*"/- ? 

iib.de rubli t- confonant, ncque Politico femper conforme repebic.inprsf. 

^.^^j, ^crum regimen , vti Sirmondns , & Aleander 

Iunior adnotauerunt, vnde noa tam iura Regno- 

s.Anaci. ep. rum quam fedium attenderunt patres. FJuxit au. 

3.to.i.conc. ^^^ primarie à San(flo Petro tamquam à fonte facra 

taixòifat?!: omnis iurifdiiftio , Hinc tres tantum initio exftitere 

Patriarchic^ fedes , Romana ncmpc, cui Petrus poe«°ck%cd. 

ftremuminfedit, &• quam fuo cruore in Europa-» 

j « confecrauit : Antiochena , in qua primum ille fedit 

cem. Epifc. m Afia ,* 6c Alexandrina in Africa, cui Marcum fi- 

Eugubinum. 

|JQiyjjj ^ (gu f^ljmj^ fyum luftrìcum, fidumque interpretem 

prcpofuit, imo in. qua Petrus ipfe per Marcum 

fèdit /Certe Innocentius Primus à Beato Petro 

, aut abs eius fuccclToribus in Italia , Gallijs, Hi- 

fpanijs, Africa, Sicilia, Infulifque interiacentibus 

Ecclefias omnes inf!itutas tradit , 3c Optatus Milelib.t.vbinot. 

uitanus vocat Cathedram Carthaginienfem, Cathewptnd^: 

dram Petri , quia Petrus eam genuit , vt loquicur 

Tertullianus , & Sedem ApofloJorum Principis io-. 

i.7.c.2oi.Re. 

tribus locis vnius effe San


tiadi Papae afledit , fiue id euenerit Tyrannorunij 

immani faeuitia , qui bacchari funt in facra etiam-» 

monumenta , & codices ipfos facratos , inftrumentaque 

Legis Diuinae flammis abolere tentarunt ,• il- Prudem, 

uè modeftia primaeuorum £delium qui nomina, , wStr .&c. 

fua in libro vìix , atque in coelis fcribi, quàm mundo 

innotefcerc maluerunt; fciebant enim mortem 

fuam hic litteris etiam dk , nam vti accinit illc . 

Mors etiam faxis , nominibufque venit • 

De Sanilo Agapito Adartyn Trê- 

nejìoi , 

C A P V T III. 

A TE NT pr^terea qugecumquo 

à Chriftianis pie, fbrtiterque Pr^neftce 

gefta fuifTe vcri/ìmiJe eft , ex 

quo S. Petrus ibi pedem fìxit, vfq-, 

ad celeberrimum certanricn, quod 

prò Chrifti ^

f«r.j.depen» 

tecoAc 

Vop'fc. in 

Aurelian. 

Martyrol. 

Rom. Card. 

Saron. Ado , 

Bcda.Vfuard. 

Molan.Gale> 

iìa. Maurolyc. 

Rofvve. 

Topogr. ver. 

Petr. de Na • 

tal.l)b,7 Ca 

talogi ffFerrar.innoua 

fi. 

Topograph. 

in Anthropolor. 

Bulengcr.c 8 

de vcO.pont. 

sirmond. & 

S aliar, in fp. 

iidonij j.l,^. 

&8. 1,7. 

Lacerda cap. 

1J7- AduciC 

facr. e. 6, 

MartyroJ. 

Rom.20.Augufti. 

S Matth.c IO 

Oijg.c j3.ia 

Ioann. 

C!em. Alex. 

l^.droncat. 

TertuU. isb. 

de fuga. 

Cur.olan. lu 

l^reuiar. 

Chror.ol. 

120 FRAENESTES ANTIQÂE 

guftinus ) autodaua (^fecundum Sandlum Lconem) 

edido Aurejiani qui eo anno x. Kal. Martias ele- 

, 

dtus fuerat Auguftus , & ferocior timeri nnakbat 

quam amari . Agapitus puer quindennis ^quamuis 

illi per errorem Volaterranus XIV. tantum annos 

tribuat, alij vero xil.) ferutns amore Chrifti , cui fé 

obtulerat holocaufûm , & ex afle deuouerat pater- 

nis abdicans fc fortunis. indoluit aufpicia noui prin- 

cipatus tam impia fàiuitia contaminari, & operaepretium 

ratus, fife murum prò Dei domo animose 

opponeret , fi flammas diri furoris inguine Tuo 

reflingueret, aut faltem, Tyranni rabiem fatiaret, 

vtque fìdei, ccnrtantiasque fuae fpecimen praebens 

alios hódcs exeirplo Tuo confirmaret obteftatus per 

coi onam , fiue (vt interpretor ) per audoritatenij , 

ac di^nitatem /àcerdotalem Porphyrium hominem 

Dei , à quo flasrat in fide , atque dodrina Chrifti 

efuditus. : 

ì- Itròy inquit , noscfferamus^) &Impe- 

ratoreai adire, deducereque à cruento, & iniquo 

ccepro dccreuit Sanali Spiritus inftindlu peculiari 

afilatuSi nam alioqui difciplìna prohibet ne quis fé 

ofierat,& Cathoiici parati quidem femper ad vitam 

prò fideprofundendam , latebris tanaen aut fuga fé 

à oerfèquendum crudelitate fubducebant : iufta ra- 

tione vel t^x Euangelij praecepto, nifi Spiritus San^fli 

Oeconomia im > 

ellerentur 

ad aliud . M'ratur auda- 

ciam pueri {^ iMt fé fiftenris, vtque reuocaretur 

Edidlum aduf-rsù^' Chriftianos promulgatum fuadentis 

Aure] anus Augu/lus, & vefanum, verbo- 

furr que comp'llat. Sed Agapitus fé non efle vefanucT) 

refert , quippequi fuam on^neoft fpem in Chri- 

flo Domino co locauit , interrogantique Aureliano 

de Nataiibus , & aetate , fé C hr.ftianum refpondit, 

genere nobil:f!]tiioprogiiatum,6cannum xv- 

inijfle,

tlBER SECVNDVS.^ i2i 

inijfTe , ac in foro ius cdidicifTe , ûe more illius asui, 

quo cruda adhuc ftudia in Forum propellebanrur > Petron. p. ^ 

iìuequod praecox ingenium Agapiti iamefflorefce- sXm!"'"" 

ret, cum alia vix gemmare coepiflenr,- certe Ner- 

uafilius XVII. anno, autpaulò maiore astate fèitur i.,.D.dcp». 

publicè de iure refponfìulTe . Addt Agapitus fé k '^"'• 

parentibus in Ecclefiam dedu^fium, ibique veritatem 

cdodum colere Deum verum , ipfique foli fcûire 

, à quo creatus fìt . Increpat illuni Aurelianus 

his verbis : Agapite , obaudire Te oportet , accede ergoy 

& /acrifica Magno Deo Io ut inui6ìi[ftmo , ^ quem in 

gremio Fortunse la(5lentem coli fuperftitiosèfolitum 

Praeneftae iam prodidi^ tum nifi paruerit atroces 

poenas , & necem illi comminatur, ncque fé nobi- 

iitatis , aut «eratis rationem vllam habiturum ; per- 

fiat Athleta validus , neque fé gradu dimoueri pati, 

tur , Chriftum fibi fauentem , atque propitium con- 

fìdens, iufTufque teneri, &caedi non puerili verbe- Tadt.iib. s. 

re, vel habena, fiue ferula, fèd neruiscrudis-, ir- vipian.i.i.A 

rifit tormentum Agapitus , nec enimc^dory ait, fed D'g^'fc^sir 

refrigerar y quomodo fé pueri manihus in areadedunt y 

'a»«

122 PRAENESTES ANTiQVAE 

bus inferatur 'vt fame pereat » Attalius , fiue Anafla- 

iius Cornicularius Chriftianae fidei defertor , & perdueilis 

intereà poliicitus ed Praefedo fé perfuafu. 

rum puero vt facriacaret. lurauit Praefedus per 

Brienger.c. loueiD , pcrquè Geniutn fiue Taiutem inuidliifTlmi 

2 n^Roiir' Principis 1..J 

, ( quod fokmne , acgrauiflìmum erat iu- 

D.^dem- fiurandum ) A{i praeftaret forè vt adPraefedluramJ 

d-'feb icrcd. etiam eueheretur . Cornicularium autem vocatum 

'luLMa^ft! 

ô^'ad'J'" 

comperio ilum , qui aderat maioribus ludicibus, 

dutti iura reddituri publicè fedebant, & cornibus 

fecretarij proximè adftabat , cuique damnatorutn-i 

lu'elafcaii- 

^"^^ committebatur, inerat etiam ille quaeftioni* 

^"ûu 28 

afoiV^.' ' 

bus . reofque folebat alloqui, cum torquerentur , 

oi!d^ "^ oc in officio Praefe^lurae Vrbanse numerabatur. Per- 

AiciaTcii. tentar igitur Attalius blandis fcrmonibus demulce» 

reAgapitum iacentem in carcere, fed elata vfque 

'^''^'(?"a"dâ- 

77"chii4.Kin coelum mente. Recede ( inquiebat ^ Agapite à 

?cmD.de"iu Hultìùa T!uayUtu Dìjs y ò* f vt qutd *uis ì» tormeftt'ts 

cdac. c.7.1. morì H& perdere ftorem gratf£tm

IIBER SECVNDVS. 123 

femnouisf e^cqui^tifque fuppHcijs y é* poenis cruciart» , 

dum efie 

, ,^ _^, 

, M m2ig\s y magifque perterrerecur. Et ex i"re u^-oT* 

more, quo illis, qui csedebantur, vel necabantur i'fuftibusc. 

per praeconem fuperdici folebat . Tsre^TriTCài ix» c^wi ; ^î^X^t 

*f(rv}CQ

124 

PRAENESTES ANTlQÂE 

Anaftaflus Cornicularius exploraturus an adhuc vi- 

ueret, jpfmn adit , Se folutum ab Angelo reperii , at. 

que deambulantem in vefle candida qui canebat : 

, 

non moriar, /ed viuam , & narrabo opera Domini 9 

T^ratifiui per ignem , & aquam , & eduxijii me Domine 

in refrigerium. Admirabundus Anaflaiìusrenuntiat 

id Pr^fedo, cui etiam percundlianti quid opus fa- 

LIBER SECVNDVS. I2y 

ligans ad Solis adeò fulgentis obtutum , iubet Agapitum 

fpoliari rursùs, inquenudatn aluum diifundi 

praEferuidam , 6c bullicntem aquam , atque accini 

Epiphonema : Noliqua/ipuer multum verbofus ejfe , 

nec iniurias inferre Prafeììo . Ve rum Agapitus ad mi- 

lites. îdefi (înquit ) calidamnè aquam emi/ìsiis 

in corpus fneumf putabamvos infperjìffefrigidam^ , 

quia Dominus meus ypropter qua patior ifia omnia-, 

refrigerium mihi pr

126 PRAENESTES ANTlQVAE 

vocibus iftis vltiir.vim emifìt . Vnde vel biennio to- 

ro detentum in carcere , tortumque Agapitum , vel 

anno v. C. MXXV. Antiochiano iteium Prasfedlo 

cornprehenfum tantummodò, pafTumque fuilTe confequitur, 

nifi alius lit ifte Praefedus Vrbis Antio- 

chianus , qui anno v. C. MXXV. nominatur, ab ilio 

qui anno MXXIII. Praefedus etiaoi erat , falfufquo 

. ^ fu Onuphrius , qui eumdem arbitratur; de Antioin 

Commenti ^ r -n t ttit-» • 

t ì-rr • 

adM.Keg.o. chiano,eiulque Balneoin Vrbe Pancirolus dillerit 

Interea referunt ea , quae contigerant, attoniti miii- 

tcs Aureliano Augufto, qui nihilò mitior tot perfundumpoenisfubijciLeonibusmandat 

Agapitucnj 

deducitur intra Prasncftinum oppiduminnocens,5c 

Sandus puer , 

vbi paratum erat Amphitheatrum^ , 

in quo ludi Se tnunera gladiatoria edebantur , vt vi- 

iib.ic:pjj. (um eft fupcriùs, ac fpeiflante populoferis Leonibus 

è cauea emiffis fubijcitur. Erat hoc grauilfimum 

fupplicij genus, nam panicidis, noxi;s, &vilil!ìmis 

mancipijs irrogabatur. Chriftiani certe quantum- 

Gaiiun. d!L, 

cruciat.Mar 

uisinnoxij, nobiles , atquepij folebant ad beftias 

^j^j-j ^ atque Leonlbus obijci iam inde à Sando Ignatio 

Epifcopo Antiocheno» vndePopulus Romanus 

Baienger.! b. acclamabat , Chriflianos ad Leonem . Manfue/cunt 

circV.jj. fubitò Leones , iandlique pueri pedes innocenter 

lambunt mirante populo , ac vociferante . iV{?» f/iJ 

tp.adRom." alius Domifìus , wfi quem Agapitus profitetur yScz^' 

pofi:è fucciamante Agapito . Credite in Chrtflum^ , 

Apo?"?e*c".''" 'otfalutlèfiAnt animce veHr

LIBER SECVMDVS. liy 

dio , emerìtamque animam Laurea Martyn} deco- 

ratam direxit in Coelum die xv. Kalendas Septembrcs 

. Qui vero fìdeles Prseneftae habitabant do

. 

Martial. ì. •«. 

liS 


cognomen haud illi primus tribuit Domitianus, etfi 

templum exflruxerit , aram enim tÙ^ ÌTmvayciyù) 

L'pf. in Tac. flatui paflus erat Auguilus Dione tefte , & Claudia- 

lib. I Annal. 

Rofin.I- i.c. 

»7. antiq. 

Roman. 

Pj legyrdej 

6 Conful.Ho 

nofij 

jQUscanic. 

Jurea Fortiwte Reduci^ tempia priores 

Ob redttum vouere Ducum , d^f. 

Aurelianus autem iuxta Metaurum flumen , Fa- 

Sexc AUrel, 

Viftor.epic. iìumque Fortunae vidoriam infignem retulìt,


Hinc geminam Bafilicam fuifTe conftat , vti*amquc-> 

vero confecratam docuit nos Infcriptio prolara fuperiori 

libro . altare , kiìicct , arque cryptam à Co- nb.,. e ,,,. 

none Praeneftino Epifcopo , anno à Natali Chrifti 

MCXVI. at Ecclefiam altiorcm , atque alrare Beati 

Agapiti Martyris à Pafchale Secando Pontifice Maximo 

anno Epoches Chriftianas MCXvri. Oddo libdecearA. 

Columnenfis (vt reor Cenci; Camerari; fubnixus 

àudtoritate) fèu Carfldonijfrater circa annosAeras 

Chriftianae MCLI. de MCLir. /iue pater larobi , 

qui 

S. R.E. Cardinalis, di(lûfque videtur Infans in Ho- 

magio Comitis Ildebrandini Aib Innocentio Tertio 

floruitque fedente Gregorio Nono , anno Chrifti 

nati MCCXXXii. molas , facrofque agros aulas , feu 

Bafilicae Sandìi Agapiti contulit , vti coliigitur ex 

Epitaphio, quod incifum legitur in veftibulo fupra- 

fcriptae Bafilice cum hiice figlis 

A . 

P 

. 

co 

M.A.^ AD F AB Sanî Martyris Agapiti 

id eft (vt auguror) Monumentum aquarum qu^fitarum 

ad fabricam Sanali Martyris Agapiti 

Virginis Egregia nato pr

130 

PRAENESTES ANTIQVAE . 

^^ ^^ Ex his dotem , inftaurationem , confecrationem , 

teft'po'nc. e! veftem , & antiquitatem huius Eccleflae difcere fa- 

^,.&iJ. &c. ^.j^ eft ^ ^ veftis quidem illa de ftauraci , feu ftaura- 

hiftÂ^ùg'^ 

Cina fuit plumatum Babylonicum acu pidlum au- 

'° ^^» ^ fèrico pampinatum "aiHoi^'' 

, corymbiatum , filica- 

Torrig.cryp- tuin , vcl quadrapoluoi à forma palli; quadrata , fi- 

Diatrib ds^ 

ne à quatuor tabulis > feu quatuor angulis textis auro 

î aut argento j bombycino > ferico , byffino, 

quod è varijs locis Anaftaé; collatis patet, velodopolum 

. IJlam vero veftem ambibat circum limbus 

fìc cnim periclids hic accìpitur , feu circumtextura 

in orbem de fundato , fiue auro texto acu pi(flo, ii- 

liquemediseeffigies Crucis è clauis aureis contextae 

affuta erat, & hi claui aurei voce Graeco-Iatina., 

Chry/òdaui nuncupabantur,in Donatione Tiburtina 

anno Chrifti CDLXXI. pallium holofericum^ 

agnaphum auroclauum , 3c vela auroclaua memorantur 

,& clauatura varia, ingentis fuifle pretij veflem 

illam non dubitarim cum perfimiles à Ponti- 

ficibus Romanis miflas ad Imperatores Anaftafius 

paffim tradat, 3c ab Imperatore Conftantinopolitano 

Michaele mifTum ad Beatum Petrum Inter 

^^^^^ ^^"^ velum de ftauraci vnum cum Gru* 

veft.iitlcxat. ce de Chryfoclauo iam è Cardinali 

Baronio adnotaue- 

rim-». 

mîmi 

De 

,

, 

UBER SECVNDVS, 131 

De Ifiliquijs SanBi Aiafiti ^ (^ alwrum 

Sanôrum Franefta . 

C A P V T y. 

A e R I S ofTibus Sanffli Agapitide. 

Jatum honorem in ipfis Ecclefìas 

incunabulis nemir.em latere pò- 

teft, illius etenim caput Prajnefte ch.Yflet.veafportatum 

l'uit, miflUmqucTheo- pTrÌ!nu"y! 

dofio Imperatori Bifuntium , feu ^^'^^s/Aug. 

Vefbntionem ( ea in Gallia Metropolis 

eft Sequanorum , quos Burgundos nunc vocant^ 

agente Galla Placidia Valentiniani Augufti 

Tertij matre, Saniftufque Celidonius Archiepifcopus 

Bifuntinus XV. in medio chorofuperioris Ecclefiae 

Sancii Stephani (Coemeterium Archiepifcoporum 

dicitur ; ereô ibi altari, & grandibus aduolutis 

{diX\s Lipfàna , /éu pignora veneranda recondidit, 

diù poftinuentum caput SandiAgapiti ab 

Hugone Primo Archiepifcopa die XX. Aprilis, qua 

& colitur ibidem , atque à Sando Leone Papa intra 

inaìus Altare Sanî Agapiti nomine indjjne fuit repofìtum. 

Vvaltherus profe

ì^l PRAENESTES ANTlQVAE 

fìs Ecclefise , feu in Gemeliarchio Summi Templi 

Coloniae colilurbrachium Sandi Agapiti Martyris 

Praeneftini.eadem die vt R.P. Odo la MòttheBenc- 

didini Ordinis lumen , virque itiultiplicis eruditionis,quem 

acerba mors rapicns prasclaros conatusia- 

terrupit , per litteras mihi afììrmauìt. Ioannem tamen 

de Vitellenfibus Cornetaoum Patriarcham^ 

Alexandrinum euerfa Prasnefte caput Sanici Agapi- 

ti tranftuliiTe in patriam , donaflfeque ibi fodalitio > 

feu Conuentui Patrum Francifcanorum afleritur in 

Epigraphe fìgni argentei, feuthecs A».MCDXXXV. 

ìp/e Julius Secundus Pont, Max. caput illud excufo ad 

Hjiuam effigiem argento reclufit , ù* veniam largitus efl 

Sinno MDill.exftant a pud eofdem Francijfcanos in-. 

arcula argentata Sandìi Agapiti varia offa, in Eccle'- 

fla Corneti Cathedrale San(n;ae Margarita dicata- 

thefaurus eft opulentiffimusReliquiarum , quas veluti 

fercula Triumphi fui vnà cum tintinnabulis maioribus 

, fine Campania è deuidla Praenefte deuexe- 

rat Ioannes ille Vitellenfls . Thefàuri huius indicem 

exfcriptum è Cornetana Margarita (ita vocatur 

Codex perantiquus, in quo chartae omnesad 

Corneti publicam rem fpedantes relatag calamo 

exaratsB funt ) quamquam ille index mixobarbaro 

ftylo concinnatus fit , fubijcere vifum eft 

In nomine "Domini amen . Anno à Natiuitate eiuj^ 

dem MCCCCXLVI. Indizione IX. tempore Sanîfsi^ 

mi in Chrifio patris y ^ Domini Eugenij dtuinapro^ 

uidentia Papa ûarti^ die véro XXII. AuguHi. hoc ejh 

Inuentarium omnium , é^ fingnlarum Reliquiarum^ 

exijlentium in Bcclefia Sanóite Marite, & San&a Mar- 

garet

LIBER SECVNDVS^ri |33 

Peleftrina tempore Domini loannis de VitelUtifibus de 

Cometa Cardinalis Fiorentini , & tiinc temporis Apojio- 

lica Sed'ts Legati . Vnum pedeftallum argenteum cum^ 

gangta ( idsH) maxtlla Sancii Apoftoti Philippifupra^ 

deauratum . Uem vnum pedeftallum argenteumfuper 

deauratum cum digito Beati Stepbani Protomartyris , 

( fcd error hic irrep/ìt nam in titulo legitur . ) As^|a. 

yo7 MafT. UcQ^yiiiyfeu Reliquia Sanali Georgij Martyris . 

Item vnum pedeftallum argenteumfupra deauratum^ 

cum duobus dentihux *Beati Pauli Apoftoli , item quodr 

dam cryflallum y/eu vafculum ècryftallo cum puluere^ 

sorporis Beati loannis 'Baptifta . Item quidam Crux ôitanzoCcì 

, 

' n , 1' ^ m 1/ ^'"^ de vua 

tn qua ejt de Itono vera Cructs; Item quoddam vaspor- Mathiidji.i. 

-,/ r s ^1 ^' inde dogavo 

-. 

fideum^feu e marmare porphyretico^ argento ipiornatumy gè:, Barthoi. 

fupra deauratum y in quo funi de Reliquijs 'Beati Bar^ maSTulL 

tholamai ApoHoliy item qudedam tabulatapofttain qua-* 

dam vexina ,feu vettina^ quafi vegetina , imperat arm 

genti /ubitò vegetemfabncari , canit ille , feu vrceo- 

Jo , quem /?JI/khv vocabant oliai Tarenrini, vt obferuat 

ex Hefychio Salmafius , in quafutit de H^/i- i„^„,adhiquijs 

,fciitcst de ofsibus San&ae Margarita Virginisy «''^-auk. 

ianBa Lucia lîrginisy Sanèia Barbara Virginis, ò* 

Sanî Martini Fpifcopi , ^ 

Confejftoris , d^ de LaBe 

Sanéìiftìma Virg tj^lariaî}* de qjsibas Sanfii Lau^ 

tentijy SanBt Petri Apoftoli, lac autem*Beatiftima Dei-^ 

para crjfìallino guttulo inclu/um eftj deReliquifs etiam 

S.Andrea Apbfìoli , ^ S.Thoma Apofìoli , de oko S*Ni» 

colai hpìfcopt i & S.Georgij Mart* & S. BlaJijM^rtyris^ 

Item quoddam Cryftallumcum Ugno Crucis^ item altud^ 

in quo efi de Velo "Be.iùfi, Dei Genitricis Virg. Item in 

quodam vafe vitreo ^ ftue Cryfìalltnoefì de brachio S» 

Andrea Apofìoli . Item quadam B.Pauli apoftoli Crux, 

quam portauit pradidindo Ptdem Cath licam per vnu 

uerfum orbem ex are Litoneo yjiue orichale ufiB ìlio , {^à^ 

fup-

154 


fuppofitam fuifle fufpicoY ver^ vice. Item quoddam^ 

vas vitreum , in quo efl de pera lacob, de Sepulchro S. 

tSMiirth^y & de Reliquijs SJoannis Chryfqftomi . Item 

in quodam pannoferico efl de arfura 2. Laurentij Mar» 

tyr. Item in quodam hofulo auoley ;Jiue pyxide eburnea 

efl de La&e Beati/sima Virginis Maria. Item in quodam 

cofino è cariofunt de *Kêliquijs B* Guarini Bpifco- 

pi , & Confefsorisy S. Stephani Papa , & Mart. & XL. 

Martyrumj SS, Primis & Feliciani , ò* Artemia Mart, 

Item quoddam vas vitreum , in quofunt quadam *velamenta 

SS. & de ofsibus SS, quorum nomina non repe- 

riuntur . 

Hadenus Index ille, ne vero quìs proteruior 

forfitan exquirat ', qui fieri poflìt , vt San(fli Agapki 

Caput & Bifuntij apud Sequanos, & Corneti apud 

Ethrufcos exftet , atque colatur , nec enìm biceps 

eraf, pr^terea Corpus Sandli Agapiti Roma ia> 

pemptad. 

Tibur:!"' praecipuo San(fl^ Marif de Confblatione altari quiefcere 

affirmat Regius . quod haereticis obgannientiàRei^cJ. 

bus refpondit eruditiffimus , & Religiofiffimus Car- 

eiufdem Societatis, multù 

plicifque do(arinaB Ferrandus apponam fynony- 

^^^ multos fuiiTe deceptos, adhaec varijs in locis non 

Bafiiinorat. diualls Bcllarminus , & 

rutodT,ìAt ,• 

""'n chr 

mi'ûoà 

f 

integra Corpora, feu Capita SaniHiorum inueniri, 

chr.ftus fit 

in difâic 

^^^ parres eorumdem Corporum , atque Capitum_. 

^Jiîfas , atque diftributas , & à parte totum denomi- 

To"o'"r \T\n ^^'*'- Augia,* co 

^^ ^^^ Sandi Marcì Euangeliftae in Augia maiore 

, fèu diuite ( Monafterium eft Benedidinorum 

FaS.ia^ celebre , ac opulentum Richenavv vulgo dìdum in 

BRhenan. infula lacus Vcnetì , feu Conftantienfis in Sueuia.^ 

i>L. 3. m. Germani» Prouinda , cuius Abbas fuit Hatto Ba/Ìseb. 

Munfler Icenfis EpifcoDUS , qui auiflor Operum , quae m Vaio 

coiroogr. . y-r 1- ^ ^ \ Tt n\ n 

Matt. Rom. tjcano Codice :i45r. continentur > certe Bafileenii 

cVrdTaroi' Epifcopatui adhttc annexumeft, in coque fepultus 

iacet

LIBER SECVNDVS. 13^ 

iacet Henricus Foroiulienfium Dux, quiopes ingentes 

attribuir^ vbi legitur Sequentia Sancii Eiiaii- 

geli; fecundùm illum, intento ad Sandi Marci locu- 

Jum digito , exftare dicuntur , cum tamen Venetijs t 

vbi f'ueruntAlexandrinaex Vrbe primaria Aegypti 

translata, in Ecclefia Cathedrale colantur . Sic Sancii 

Dionyfij Areopagitae Lipfana Ccjenobìtse cognomines 

haud procul Lutéiia Parifiorum peaesìsaf- 

fèruari gloriantur , Ratifponenfes nihilominùs ii"U; 

Bauaria Corpus San^lî Dionyfij ab Imperatore Arnulphoeò 

translatum anno 896. venerantur , & diplctftìa 

proferunt Leonis Noni Pontificis Max. anno 

10^2. datum,ftiiStephaniDecimiannoto

Ijó 


mifia ab Imperatore Copronymo ad Pipinum Re« 

gem Francorum Angeliaci , llomx inSantìi Silueftri 

pars altera Crani;, Auguftae Praetoriae mentum, 

fèu maxilla , eiiis pars Lugduni , alia itidem Sefti in 

Calabria, facies vero excepto mento fuperiori vfq; 

ad partem frontis Ambiani afleruentur . Eodemque 

modo Satìdi Agapiti Capitis, feu Reliquiarum pars 

Corncti, pars alia Capitis Bifuntij , altera Reliquiarum 

in LaetienfiCoenobio, altera Romse in Sanâs 

MariaBConfolatricis exftare iure definietur . loannes 

de Vitellenfibus Cornetum inuexerat C diruta-» 

Praeneftej pretioià iftaCeimelia, fed ìnftaurata PjriCnefte 

Prseftantiffimus Heros > & EminentiUìmus 

S. R. E. Cardinalis , & Epifcopus Praneftinus Marcus 

Antoiiius Columna Cranij partem reuexit , at 

Eminentifllmus pietatis, oc dodlrinae vindex Francifcus 

S. R. E. Cardinalis Barberinus Vicecancellarìus(cuni 

PreneflinusPrinciparus in ExcellentiUimi 

Principis Thaddî fratris fui ditioncm tra nfijfle tanno 

MDCXXXIII. ) MÌ'âvov pgâAoâ^Ti^@- Ueo^y'ib j 

Reliquiam magni Mariyris Georgi) , fragmenta^ 

duo maxiJIe Sardi Pbiiippi Apofìoli, dectem Sanifti 

Pauli Apcflolicum ferculis argenteis deauratis , & 

infculptis infignibus Columnenfium Principum-» 

preiereà fragmenta fex Reliquiarum San£ìi Vberii 

Confeiloris , SavM^ Bai bare Virginis , 6c Martyris 

Sandi Martini Epifcopi ,SaitìcAgathe Virginis, 

Martyris, atque Sandorum Cofm^ , & Damiani, 

tibiam Sanciti Agapiti cum duobus fragmentis, quatuor 

ti aumenta Sandi Gordiani Martyris , tibiam-. 

Sancii Abundij ciim duobus fragmentis , qua exEc- 

clefia Catbedraie , qua è Cocnobio Sanî Franci/ci 

recepta ex confenfu llluftiiflìmi Domini Cecchinelli 

Epifcopi ,•& Capitanci, atquc Confulis, ^Populi 

Co- 

& 

,


Coraetani,me fedulam etiam nauante operam, iiiflìt 

Prxneften reportari , qiiibus viciflim facras alias 

Reliquias cum pegmatis , & ferculis argenteis arte 

fumma elaboratis, Se pretiofìoribus dono dedit. in-» 

SaD(flas Crucis in Hierufalem Roma» in concila lapidea 

ex Indice refert Seueranus feruari corpus SaD;fli 

Cas/àrij, item San(5ìi Anaftafij Martyris , quod cre- 

ditur illius ,quì Martyrio Sandìi Agapiti Prsenertini 

interfuit , & Cornicularius dicitur, vnde confequitur 

eum ob Chrifti fidem Martyrio aifciflum , quod 

haud dubiè in Adìis Sand:i Agapiti exftabar, vk nunc 

defìderatur. 

De Nomine, ac laudthus Sancii Jg(X- 

piti • 

C A P V T VI. 

CAPITI nomen Graecìs idem-> 

quod Latinis dileclus (ìgnificat ; 

Agapetum enuntiandum plerique 

cenfent , ficut & paracletum , kà 

non eft nouum > & inufitatum vt 

H Graecum per i Latinum redda- 

tur ob foni fimilitudinem, vti vi- 

dere eft in vocibus huiufcemodi ©gacTwp^T©- > -s)^'- 

>6A«T@-, & ftilus ,'^'m s'wAwj deducitur , imo, Se 

Heraclitus , qui Grascis mV^wt®-, & Iconomus 

qui iiwvò^(^ , Se Heptaticus , qui %£atTivx

13^ PRAENESTES ANTIQVAE 

nomine corti- 

in.iw.o!" tatcm à Latinis pronuntiantur , Ro in e j4 ioan» * 

cuiii.aud. plures infìgniti lunt . Elucet poft Praeneftinum San- 

LIBER SEC V M DVS. 1^9 

rijfacrofafì5ìi ìmpend'tt in pallijs , d^ prò ar

140 


Ciericorum confortio ,quos decolorabant i auulfàc , 

atque à S.Ioaone Chryfbft. fublataE Conftantinopoli 

annoàC. N. 598. Agapanosinuitarent, feci pecuco 

alitila- liarem de his confcripn Dillertationem . Redeun- 

fru «on*. dum ad Agapitum Praeneftinum , quia de diledo 

''^^*^'^^' 

nunquam fatis,de ilio prsefertim, qui diledus Deo, 

& hominibus , cuius nomen non (blum in prsenomen 

adfciuere (Ibi Columnenfes Procere?, & hos In- 

ter celeberrimus S.R.E. Cardinalis , & EminentiiT. 

Agapitus > qui dum nefando fchifinate laceraretur 

Ecclefla , Vrbanum Sextum Romanum Pontifìcem 

fequutus fummafide, atque pietate prafulflt ; veruni 

& paffim Praeneftini ciues, qui patronum ipfum 

adoptauerunt, Se per felicem experientiam agno- 

5n4 3n.chnfcunf, 

apud quos Orationes binae in laudem San

, 

LIBER SECVNDVS. I4X 

De Pranejlinis Efijcojîs . 

C A P V T VII. 

A R R A T Optatus Milcuiranus 

Conjiantino Terfiu/nyò* Licinio Tertium 

Coff, Nonarum OÓìobrium die 

feriafexta conuenifie tres Gallos Epifcopos 

, & Italos XVI. ad VrbenL^ 

Tômam in domunt FauBa in La- 

Urano vt dijudicarent Qaujjam C

142 


V.' desCra- "o coiitra Caecìlianutii ordinato , imiwuais erat Gal- 

;i-ursderE 

lia , vndè ccrruit penitùs Reu. P. Moriai alio- 

^'"' 

quin dodliflìmi conie(fûra circa Baptifìnum Conftantini 

I. Cumque confedijjent anno à Chrifli Natali 

CCCXIII. kIMiltiades ^ feu Mekhiades Epifeopus Vr^ 

bis Rom£ , & Rheticus Eàuenfis ^feu KuguHodumnJts , 

iy Maternus Agrippinenjìs i-fiue Colenien/ìs , ^ 

Mari- 

nila Krclatenfis Bpifcopi Gallicani j tafsederunt ^ alij 

KntiHites Florianus à Ce/ena , Felix à Florentia "thufcGTum 

, fiue Tufcorum , Secundus à Pranefìe , Maximus 

ah OBia , Euandrm ab Vrbinò , ^c, abfolutum > 

Donatum 

autem damnatum , improbatumque in eo Romano 

Concilio conftat, quamuis appellarint Do- 

natiftas Conftantinum , qui ob appellationem indi-, 

gnatus ed , 

rem tamen omnem permifit Concilio, 

quod Arelatae Praefidentibus Legatis Silueftri Romani 

Pontifìcis anno à Virginìs partu CCCXIV. 

coadlum ièntentiam Romani Concili; coilaudauit y 

& in quo non Siculi dumtaxat, & Galli, verum-i 

etiam Itali , Hifpani , & Africani aderant Epifcopi 

Itaque plenarium illud Conciliumiureà San;5to Auguftino 

nuncupatumfuit. Hos autem intertacitus 

Aibafpin. in i^ûd pragtermittam Damafum , feu Dammam , fìue 

cpt3t.Ro- Dafnum Epiicopum , oc ViCtorem Exorciltam do 

d^Mhsrtt. Ciuitate Vafìonis, feu Vafìonenfe Prouinciae Vien- 

^^ " 

nenfis, à quo feriem antece/Torum meoruoi (Damalo 

sirmond.to. nimirum)ad me vfque adhuc omnium peripfema-» 

I conc.Gdii. concinnatam proterre in lucem geftiebam. fed commodùniReu.P. 

Columbi Societatis lefu hanc mihi 

palmam praeripuit , & eorum Nomenclatorem agcre 

non ed dedigaatus ; lubenter igitur illi lampada 

tradidi , nam vt acri pellet iudicio, & eloquentia. 

prapftat, Spartam illam haud dubiè ornabit . 

. 

Caufla- 

ti

Il BER SECVNDVS, 24^ 

ti autcm fuerant Donatiftae fé à Romano Pr^T^fuIe fu^ 

fpe

144 


tione illuftri(Timus omnigena Lucas Holftenius Bibiiothec^Vatican^ 

Cuftos mihi exhibuit è Colledioj 

b 3. e ,0 ^^ Canonum Deufdc^dit S. R. E. Cardinalis depromturni 

en illud. 

Pelagius Mauro Epifcopo Prjcnejiino . Inter cdtera . 

Didicimus dp patrimonio Hildiuade arjtequidem deprima^ 

^fecundat ^tertia Indt&ionibus Ampliato quotidam 

Prcsbytero , ò" Stephano Diacono zîces Pontificii 

in Vrbs Roma (>gentibus quod exsgt/li ^fide media per- 

Jolutfsei de quarta vero Indi&ione fecundum ordina' 

tionemfiUj nojìr'i viri Religio/iNarfie S.Palafij Patri- 

tio Anugnonico, vt ex alijs litterisPelagij conrtat) 

filtjs tioftrù Dukitioi Felici, ó' Ioanni Presbyteris, quod 

exafium fusrat ^ intuii/se . Superuenientibuf vero nobùy 

& per Dei grafiam ordinatis intultjii de eadem^ 

guaria IndiBione , & infra, tdeòque fupplicante dile- 

filone l'uà ex omnibusfuprafcriptis IV. Indtcìtonibus 

fraternitatem 'Tuam hacfecurliate credidimus munien» 

libi Rfgen. dam , vt nulla carnati Tu

IIBER SECVNDVS. Hr 

coram SandifTìmo Petri corpore Romajhabita anno 

xiir. Imperij Mauritij Augufti , 

quem putat à 

Chrifto nato DXCVI. Onuphrius Panuinius, at coriolanus 

DXCV. die V. lulij Indizione xiii. qu^què 

inferta , 3c reperita cft in Epiftolis ip/ius Sandli 

Cp. S?. i.4. * 

inep. calce 

Grcgorij , qui de iftius Proculi fortafifis ab/èntia, feu «p >9 & ?o 

negllgentia, dequeEmolitana Ecclefia eius in ter- S.^'ó^'^ 

ntorio vendicata conqueritur in epiftolis ad Sauinum 

Subdiaconum Regionarium , 

De Sanala Herundine , deque miraculis 

m Afona/lerio Sanóìi Petri Praene- 

P

. 

ìt^é PRAÌiiN£ST£S ANTlQyAE 

montes Eremiticam vitam duxifle fertur, cuius di- 

fcipula Redeanpta in fandimoniali babitu conftiru- 

femper VirginisEccle- 

ta anus iuxta Beat (,- Marie 

flam in Vrbe manebar, anno icilicet reparat^ Salutis 

DLXX, magiftraque tuit Romule , quam mirabili 

o.?5''&îio^' luce coeiitus illuitratam è vira difcefìTiUe Sanctus 

iT,ii.4o.in^ 

Grciiorius Maiznus enarrar . Harum Trium Virginum 

ofla m Sanvti Lauienti] Tiburi recondita olim 

rnbus in altanbus , nuuc tribus in arculis coluntur , 

VI coram vidi , Oc hxc in(criptio docet , quam fiiis 

cum nituis, & cumfquama faecuii Latinam linguam 

corrumpentis intexo exicriptam Tiburi , vbi legi- 

tur 

>X< 

KtUndite lumen cunfii^ qui cernitis hanc Fulbi 

domum , quam farcire curauil Egrtg, P. C/VI agiBer 

mthtum y cuUor tcds/ìarum , d^ largì f or pauperum eò 

magis f

LIBER SECVNDVS- i47 

pratum . Si quis de bis dotiPS > qu£ ego offerte curaui y 

aliquid/uptrabereprafump/eriti/tue Ept/copusy fiu^^ 

magna, ^paruaque perfona heredes meos infua teneat po- 

tè/tate, nunc autem qui aliquod temerari eorum pr (cliiterit^Jit 

ila alierium RegnumDei,ò' à treoentorum decem 

Vili. Pafrur/jjfcnicnìia. feu Dtcrcto,anatbenjafió vin- 

ò" cum luda traditore 'Domini partem 

culo fubiaceat , 

omne??i habeat . Felices , qui hic ingrefsuri ejìis , prò rne 

(qudfo) oratelo" gûdere temporibus multis donet Domh 

fiUs vt hic celere mente deprecari eum vàleatis . tJ/vL,.^ 

Amen . Fa&um temproribus Domini Gregorij Quarti 

Pap^ Roma per Jndi&fo. ili. flue > vt putauit Mariniìs 

Farina anno Chrilii DCCCXXX.Certè nifi Chri- 

Jftiani tuifl' nt Praaneftini , illorum in territorio con- . 

ftituti fun di, pofleflfìones, & patrimonia , qui pò- 

tuilTent ab Imperatoribus , 5c Pontiiicibus vtiliter 

adtribui Ecclefijs? Etenrm fi Coloni ^ vtque tunc 

voc'tabaiit , Màfììrt] y6c Cenihì y Pagani fiue Idolo- 

latrs cxftitifTent , n,ec ex Rdc rura excoluiflTent , ncque 

penfiones vel cenfus Clericis perfoluifTent , imo 

detredlaircnr illorum dominium . Lubet hic pauiò 

nitidiora Sanifti Gregorij Magni verba è Dialogis 

eius appitìgere. Pnsneînce Vrbi mons praeminet itn 

quo Beau Petri ^poBoli Monajlerium fitum e^ vivorum 

Ijety quorum reiatione adhuc in tSMenafìeriopoyt- 

iuó ( inquit eximius Do£lor ) audifse me contigitmagnum 

hoc , quod narro miraculum quod eìufdem Mo* 

, 

n.Jìertj tlMon.ìcbi no/sefé teflabantur. In co namguc 

^lìnaBeno fuit pater vtt£ venerahtlis qui quondam 

, 

tô?ìaQhum nutriens vfque ad reuerendos prouexis 

mores , eurr,que cum in timore Domini videret excreufse 

in eodem /ibi Moréofteria tunc Presbyterumfrctf 

ordinari , cui pojl ordtnationemfuam y quia non longè- 

abef

148 

PRAENESTES ANTiQVAE 

abefset eius exitus per reuelationem indicatus eji . A 

prdtdtBo autem patre Mona/ieri j petijt , 

quatcnus ci 

concederet vtfiht ftpukrum pararet , cui ille re/pondit^ 

ante Te quidem ego moriturusfum ^fedtamen vadt^ , 

é'Jtcut vis preparafepukrum Tuum ; recejjitìgitury ^ 

pneparauity cum non poft multos dies fenex paterfebrc^ 

pr£uentusad estrema peruenit , atque ajpftenti Presby* 

fero iujfn dtcens , tn Tuofepulcro pone me , cumque ille 

diceret, fcis quia ego modo Te fequuturusfumy vtrof- 

que capere non poteji . Ahha4 protinùs refpondit dtcens , 

Itafac y vt dixiy quiafepulcrum Tuum ambos nos capita 

defun&us itaqueeft > atque infepukro eodem^quod 

fibi Presbyterparauerat ypofitus y mox quoque , ò* Pre 

sbyterumcorporis languor fequutus eft y quo languore^ 

crefcente citiùs Presbyter vitamj^niuit , cumque ad/è» 

pulcrum quodjibi , ipfiparauerat y corpus illiusfuijiet à 

fratribus deportatum aperto eodem fepukro viderunt 

omnesy qui aderanty locumnon ejlcy viiponipotuifset , 

quia corpus patris tlAlonaHerij y quod illic anteapofi. 

tumfueraty omne illudfepulcrum tenebat , cumquefra- 

tres y qui Presbyteri corpus detulerant yfa^ìamfibifepe- 

liendi difficultatern viderent , 

vnus eorum exclamauit 

dicensì pater vbi efi quod dixtfti y quiafepulcrum^ 

ijiud ambos vos caperety ad cuius vocem/ubttò cun&is 

'videntibus Abbatis corpus , quod illic ante pofitum fuerat 

, ò'fup'.num iacebat yfefe vertit in latere, d^ vacantem 

fepukri locum ad fepeliendum Presbyteri corpus 

quia vtrofque locus ille caperei yjicut viuus 

prdbutt , & 

promiferat , mortuus impleuit . Ha


nerabilis , ac Monachos in co habitafTe , è quibus 

ille, qui ad reuerendos mores prouedus fucrat, 

Presbyier ordinatus fu . Regulam fìue inftitutum-j 

Sancii Benedi(fli profeflbs eos crediderim , quando 

ilJud tunc praecipuè vigebat in Italia, numeruna 

Presbyterorum fuccreuifTe , illifque Prasfeóìum 

Archiprcsbyterum docet Infcriptio ante decennium 

in Ecclefia ipfa Beali Petri reperta incifà 

lapidi j quitumulisimpofitus, de obuerfus iacebat 

illan), vt exfcripfi, repraicnto. 

ARC PBR GG. 

PBR RICCARDVS. 

PBR BON' HO. 

PBR AMDRIO. 

pFr NYCOLAVS. 

BEN. DI AC ALEX' D>. 

chaia^leres vi- 

Presbyteris additi funt, & Diaconi : 

dcniur effe pofterjoris aeui , ^ ad nonum , fcu deci, 

mum ftculum eos facile refeirem^ 

Xie 

,

15^0 H

LIBER SECVNDVS. 15 x 

gius Praeneftinus Epifcopus . Paulo poft Veruntius, 

fèu Valentius Penetri , feu VtxneRx , feu Pe'iefti*

IJ2 


/// ar&ari vidiffet ,/

LIBER SECVNDVS. i^Tj 

vtingrefru Romanae Regìonis illi grauilTìmis poenis Anaft.j„'gT« ^proUâm' Aaion.?. 

5-8 » vti iam monui , quod Nicaeas aduerfus Iconoma- 

chos conuocatum , & habitum fuit , cuique pra^federunt 

Hadriani Papae Primi Legati , aflederunt vero 

Epifcopi CCCL. , & 

interfuit ipfe Conftaiitinus 

Imperator cum Irene Augufta -, imo videtur potius 

hic Ioannes Vrbis Pruneti in Bithynia Epifcopus 

cuius meminit Palladius , in ea Thermse cclebres ìy^t-s-joaa, 

erant,dequibusaudtor Epigrammatum canitjcer- G«c.Epigr. 

tè V. Synodo Oecumenicse Conftantinopolitanse 

fubfcripfit Sifinnius mifericordia Dei Sandtae Eccle- 

fiae Praeneti Ciuitatis Epifcopus. Saeculo Nono in- 

^°"" *' 

eunte , fiue anno 804, Chrifti , Stephanus Epifcopus 

Eccleflae Praeneftinse interfuifle confecrationi Sandi 

Saluatoris de Anianain agro Magalonenfi traditur ""'"•'^'*' 

V 2/. fu- 

, 

*

(o.;.Ital.Sac, 

,^4 

PRAENESTES ANTIQÂE 

iliprafcriptis in tabulis Conftantinus Epifcopus Preiieftinus 

interiuit Concilio Ronnano fiib Eugenio 

Secando anno 826, apucl Baronium ex Vghello . 

Hic vero ingens hiatus, feu lacuna patens vfquo 

adgój. annum iarciii à me, nuilo modo poiuit 

peauria monumentorum, quae Barbariem tunc 

has oras peruadente intercidiire opinor . Conqueritur 

anno ^y6, loannes Papa Odauus, icnbens 

ad Carolum Imperatorem ilio a;uo. SanBamlìÔ' 

manam IXQk/iam periclitan , ^ in nouìjpmum dedu- 

Barn exilium i/icieri, bine inde ?ionfolum ha?ìC Idum£orumt& 

Ifmahcliium tabernaculk > 

diano oladio , & 

ó^ Agarenis quoti^ 

CcJptiuitate in interitum impelkntièus'y 

fwiiè ini inin.i- mi- verìim etiam faljis Jìljs Sana in prced.fn , ò' direptioacntibus. 

^^^^ mìferabiltt€r immtttentibus , ita vt & iili/ccpè ad 

tnuros Vrhis quamuii clandejlinis bcris peruenerint ^ 

fed ^Tybetinum fluuiumy qui Albula dtcebaiur , iux- 

tà Sahinorum congnia periranjìerint^ & tfìi , qui vicini 

nobisfunt ex altera parte^ ita/te uiant, & debacchentury 

*vt non hominem y 1:0» agrum , non ìumentum , non pe- 

i'iHi nenquidquam ex hts , qu dtmittere patiantur \ fed omnia , qua oculo vi' 

dent , manu àiriptant , Anno certe S46. fedente Ser- 

gio Secuodo Saraceni prasdas libidine ftimulati, claf^ 

kxn inftruxeriìnt ,egrefrique Africa excurrerunt, & 

Siciliani, vicinafqueinrulas depopulati, adpuleruns 

ad liitora Romana, iSc ad Vi bem ipfam properantes 

Bafìlicas Sandorum Petri , & Pauli diripuerunt 

§i ablatis , afportatifque ornamentis , ipfifque valuis 

argentcis Bafiiicae Vaticana, ca?fis , vel abduflis 

Sue Mucff! muliis ciuibus Appia Via digrefll, Fundos , & obuia 

qu3£que ferro, ac flamma vaftantes propè Caietam 

Dendtrius confèderunt, Roma , Latioque infefti, donec Anno 

It^Tc'ot 9" 5- à loanne Decimo , /ìue Vndecirao Papa re^ 

,

LIBER SECVNDVS. lyy 

preiTì,cum Sandi Petrus, & Pjulus Apoftoli viiì fune 

adelle pugnantibus , in Montem Garganum retUgere 

coàtìì funt.Nihil igiturmirum fi IceuientibLis, 

& grafl'antibus tam immaniter Saracenis perierunr 

A6U , 3c àuéìores , è quibus Pr^neftinorum Praìfulum 

nomina, refque geftae poterant innotefcero , 

imo ne Praeneftes quidem nomen bocce caliginofo 

tempore vUibi memoratur . Vnus Ioannes Geometra 

, qui anno 940. fcribebat, vt ex eius Carminibus 

in Nicephorum Phocam , ik Ioannem Tzimifcenu , 

oc Polyeuftum Patriarcham Conttantinopolitanum 

colligi videtur , Prceneflinum vinum , de oleum ce- 

lelirat liifce verlibus 

, 

tcùuvva Th! rs&'jtte'^B cì$ chcv fcy UîM^nìiv 

CE KOL^Tl-Oi tìe^Vg UÎVié'(^t/5 ) c^ cfi yavvcùiroL} •S'pcVis. Nuoj/a vel Nu- 

TaVa TTiciv T/5 dffA,a,

156 


an aliquam ob caufianj venerit ille in Italiam , Se vino 

Praeneftino deguftato carmina irta effuderii difpiciendum, 

& anquirendum proponit j quin Se Con- 

fântinopoli cumalijsmercibus vinum , & oleum è 

Pfsenefte deuehi potuit » ibique abeo tara preclaro 

Card Biron 

t IO .innal 

L/ipr Le 

uiiaT.c.nen. 

elogio prcedicari. 

Conciliabulo Romano aduersiìs Ioannem Duodecimum 

Papam interfuit , 3c fubfcripfitanno à Chri- 

{\[ Natali 965. ìntcr csteros Theophvladus Epifco- 

Gcim. scrip, pus Pi aEneiimus lub Imperio Auguiti Othon.'s. Gr^» 

cum id nomen , vel ì'Â^m , vel (p»Ag aamkì* ipfum ar- 

guir , vndeloanni Geometras, velpopularem , vel 

peramicum comjci poteft, & fortaffis è Magna Grecia 

Ital)2e,quae totPontiiìces, tot Ecclefis Romana» 

adminiftros protulit. Leo Odlauus Antipapain 

Bulla, quam edidit cum fcholijs Theodorici à 

Niems inter Impeiialia Statata à Carolo Magno ad 

Cafolum Quintum compilata damnatus audlor MeL 

fmra.i6o7?^ chior Goldaftus , cùm alia , quaj Romanae Ecclefiae 

à lu ftiniano Imperatore , Ariperto Rege Longobardorum, 

Pipino, arque Carolo Magno donata fuerant 

, refundit t atque largitur Othoni Augufto , 

tum territoriumPrxneftinum j adiungiturque fub- 

ihlchS''"'p 

fcriptio Gratiofi Prsneftini Epifcopi . Verùm di- 

pit^ma hoc Leonis Odaui falfum fufpicatus eft Vignerius, 

etfi fufpedus fcriptor, eLuitprando, Re- 

to.io annai. 

fcclel.jau an. 

9M 

ginonc , arouc Oiiuphrio Panuinio . Cardinalis ve- 

*^ ' t , r 

roBarcnius fal/ì omninò arguit. Illius fufpicionis 

argumentd funt quod , 6. Indicftio prò 7. fit fuppofì- 

1 4 e. JO. Sata 

, 'ed apud Crantzium deeft Indi(fì:io, Se in nume- 

xoniae 

. 

rolabi potuerunt operae,* quod Venetiarum Infula, 

Hi(iri.i , Se Da'maria Romano Pontifici donate recenieantur, 

nomineturque Ferrariae Ducatus , & 

CapiuData, neque cum lormuU Donationis à Ludouico

LIBER SEC V NDVS. 157 

douico Pio Augufto fadae, & à Sigonio prohtx con - 

ueniat ,• quod Rupertus Rex , qui donafTe Romance 

Ecclefias narratur, i^4noretur-, fed Aripertum Regcm 

Longobardorum reponendum vel è Crantzio 

conftat, éc DonaricnemPatrimonjj Alpium Cortiarum, 

qux quondam ad ius pertinueranc Sedis Apoflolicae 

, fed à Langobardis multo tempore iuerant 

ablat^, auieis exarata litteris Aripertum direxifle Ro. ib«.deG«ft 

'^^''^"^"'•' 

mSaflnrmat Paulus VVarnefridus. A Crucis in territorio 

Hiftrienfi refìdentibus Mauririum Epifcopum 

Hiftrienfempenfiones exigentem Beati Petri in lu. roinmepift. 

prafcripto territorio male muldatum oculis erutis clTti^Tet 

queritur Hadrianus Papa Primus ; Prouincias .'" 

Ve- J"a^,''','6f 

netiarum , & Hiftris continencur in Donationibus 

Pipini apud Leonem Oftienfem, '•• Caroli Ma^ni ^-T.reu?. 

apud 

• «n/- r»if I T, ..^..^^ Chron.Cafi- 

Anattalium Bibliothecarium ,• Ludouici Pi/,*ì^ Otho. "«'•. 

n-s Primi Oonationes confirmanteas, qu^ priores i!Glcde"nb. 

erant , Vcnetiarum nomen exftat m Infcriptiono PnnoTnfed. 

Neapolirana, quam rekrt Dodlidimus Aleander, ^feând. ia-, 

158 PRAENESTES ANTlQVAÈ 

tata , aliaque à nominibus coriim , qui anno fuperiori 

intertuerant ConciJiabuIo adiiersùs loannem^ 

Duodecimum -, ita vt tot Cardinales , & Epifcopos 

tam breui temporij /patio interijfTe fìngendum Cit ; 

id autem incredibile videtur: quod tituli Ecclefìarum 

Romanarum ignoti', Se inauditi tribuantur cardinalibus 

, quod ipfius Othonis conftitutioni aduerfetur 

, quod luftinianus Auguftus nihil Ecclefis Roman^donarit. 

luftinianumSecundum, feuP/vo'rittKn7cu!.TcmJ' 

r?v hic intelligi vult Goldaftus dubius qui , Bullam 

c.ìmm.mo- 

Leouis Ocìauì proteruè tuetur,fìcutiTheodericus 

à Niems , à quo exh'bita fuit integra, de cum fcholijs 

adiedis . Crantzius ex ea tanttim aliqua frufta reiert. 

luftinianum quidem luniorem, fiue Secundum con- 

firmafle vetera priuilegia Roman? Ecclefie à prioribus 

principibusconcefTa, quo tempore Conftantinus 

ciuon. Rei. papa illum adiit , teftantur fummo conieniu Hifto- 

pi'atin '" 

panum 

riographi . luftinianum vero primum Dei miniftris 

Ecclefias edificando multas opes donafTe Werne- 

FafcicTerrp. 

^^^ fcrJbit , fed hluc ab his Roraam , Itali^que pro- 

Rfg"i'ta?.*'^^ "iiicias pontifici Romano concefifas noninfertur. 

Catapaninomen quoMagiftratus , impofitus Apulie 

, èc Calabrie à Cefare Conftantinopolitano anno 

& à quo re* 

vSalutis DCCCCLXXXiir. vocitabatur , 

gio Catapanat? , feu capicinatc contra(flis , atquo 

immuratis litteris cognomentum tulit, eo tantum 

f erron, in auno exortum cft . Falfi autem conuincitur, atquo 

Lodou.xii. 

piane commentitia, âdulterina manifeftè proditur 

Fauflini capi'tis SenatusExconfulis , 6c Probini 

Exconfuiis de palatio Luciano teftium Laicorurru 

lubfcripricne . Nam 

hec nomina Exconfuium è Vi- 

tis pontihcum , que Dama/I nomine circumferun- 

tur ab Aiiaflafio collede, defumpta hic attexta.. 

funr intempeitiuè , atque mendosè per foediflijDum

. 

LIBER SECVNDVS. ijy 

mum a;>ôWit*ov. Illi enim vixerunt circa Saluris 

annum CCCCXCriX. fedente Sandro Symmacho 

Pontifice , vti parer ex eodein libro, apudqiiem-;- 

Feftus Capur, leu Princeps Senarus Excon^'ui , 

Probinus Exconful, aduerrarij Sanfli Symmacbi 

diciinrur pugnafle cum alijs Senaroribus, 6c maxime 

cum Faufto Exconfule . Itaque Vignerius , Baronius 

, eiufquc defenfar Gretièrus , Se Frizonius cen- 

tra Plarum impofturam fpuriam , Se fìflitiam qÌ^cj 

Leonis 0(5laui Plèudo-Papas hanc San(fì:ionenn aiFerunr 

, illamquè merirò reijciunr . Grerferus praefcrtim 

prò Theophiio, feu Theopliylacìo Prseneiliao 

Epifcopo Gratiofum excogitatum , »Sc fubftitutirai-. 

affirmans. De hoc igirur Gratiofo tamquam intrii^ 

fo, Se vTfufithtiJLouiày quia non Jiquer,anquirendum 

amplius. CernlTimus eft Srephanus anno à Chiillo 

Naro 988. cuius diploma è Sublacenfi tabularlo hic 

exfcribo, fèddefagcatum paululum abfterfa ftili ru- 

bigine 

Anno Deo propino Pontifaahi^ Domini Ioa?nm Sutnmi 

Pontificio XV. Pap£ in Sede Beati Petri ApoftoU 111. 

Indi&.i, Mcnfis Aprìlii die XXIV. Placuit ig^tur cum^ 

Chnììi auxilto, atque conuenit inter Domnum Stepba- 

num Domini grafia Epifcopum Pr^nejiinenjìs Ecclefi(S 

Qonfeniientefihi cunóìo Clero eiufdem Bpifcopij -, & è di- 

uerjo Stephanum presbyterum eìujdem Venerahilk Epifi'opij, 

^ patrem in cuncìa Congregatione Monachorum 

fratrumy qui adregulam pij Patris 'BenediBi Abbati^ 

vitam duxertnt iniroeimteS) & in Deiferuitioperma^ 

nentes m fuhjcripta Ecclefia in perpetuum , vt cum Do^ 

mìni adiutorio fufctpere debeant àfupra/cripto Stephano 

Domini grafia Epifcopo ^ficutfufcepitpradtBus Stepha- 

rjus Presbyter , id efi Ecclefiafn vnam in integro in hononorem 

Sanâ Dei GenifricisVirginis ^larics , Sanzio- 

X 

rumque 

& 

Apo;.,g 

In Gal'. Parpur. 

Iib di Cacd.

l6o 


rumque Martyrum Chr'ifli Steph.ini , atque Laurentìj 

Leuifurum Chrtjli y quam Tu fupra/criptus Stephavm 

Presbyter de preprijs Tuùfumptibu^ , 'vel expendijs à 

funàamsnto adficafti^ ò" cum vineis ò'tsrfis^ , ^ hor» 

tìs , atque domibnó , & cum mgreffu , ^ circwtu quos 

, 

ipfa Eccle/ia habere 'videtur , 

quam de Tuo iufìo pretto 

hahes emptam à Leone condu&ore Petri A(edtctj/^lio,qu£ 

efì pojìta territorio Pr

LIBER SECVND VS. i6i 

ft^m huius perpetualis charU feries infua nihilominhs 

matieat firmitate . Hits autem dua4 chartcìs vniformes 

vno tenore cor/crìpcvs per manurrì loannis Scriniari 

pariter difiauerunt , 

eafque proprijs manibin robora- 

uerunti tejiihus ah eis rogatis obtulerunt ^ò'fihi inuìcem 

tradiderunt fui)flipulaticne y (^/pon/ìonefolemniter in- 

terpo/ìtis . A&um Rom

!D I!. ann 

tC-i. 

Vghel. to 

Ical; Sac. 

.oijlldeiali 

,j 

'' 

262 PRAHNESTES ANTIQVAE 

Chrifti MXIV. > legitur aliud diploma Benedici 

Ocftàui Papa datuiii per maiuis Pefri Hpifcopi Praeneftina 

Ecclefiae, d: S. R. F. BibJiothecarij apud 

Cardinalem Earomum anno Chrifti MXVII. reperi- 

tur , & rubfcriptus Petrus Epifcopus Prasneftnus 

cuidam priuilegio Gregorij Quinti indulto Abbati» 

Sanjfti SaluatorJs de Monte Aiu-ato. Ad hunc Petrum 

fcriptam à Petro Damiani furpicor XIX. Epi« 

fìolam rufoicor , cum eilèt adhuc Diaconus , Se Cancellarius 

. Ad Pctrum quidem CanonicasLateranenfls 

Archipresbyterum miiìt, idem Petrus Damiani 

Opufculum XVIII. contraClericos intemperantcs. 

De fex Epijcopis Cardinalihus S, 7{, E, è 

quihus vnus eli T^ra^ne" 

jiinus * 

C A P V T X. 

% LERVM illum ordinati(Timurru 

M effe decer , ex quo praecipuè io* 

àj omnem Ecciefiam Cleri forma.^ 

:X' proceflìt, vti docet Sancffcus Ber- 

uardus ad Eugeaium Papam de^ 

'J- 

^ clero Romano agens . In ilio au- 

tem ipiis ab incunabulis Epifco- 

pus vnr.s elle debebat > confpiciebantur Presbyteri 

XLYi. , Diaconi VII. Subdiaconi VII. Acolythi 

XLir. , Exorciflae, & Le

LIBER SECVNDVS. i6j 

tillìmum clerum Roms cum Cornelio Papa Praefi- FL"'" ,Vi' 

dentem vocitat Sanaus Cypnanus: nullum tamen 

arduum negotium ab Vrbis Epifcopo, atqueab eo- ip.^j.ads. 

dem clero peragebaturnifi adhibitis Epifcopis . Ipk 

Papa Cornelius cum fchifmaticos Confellbres ad 

vnitatem recepir*, Omni a(5lu ( fcribit) ad me periato 

placuit contraili Presbyterium , id eft Presbyterorum 

Senatum, leu Concilium cogi j adtuerunt ep4âds. 

etiam Epifcopi V., qui 6c hodie prasfentesfuerunt, ^î^'^"- 

vt firmato concìlio quid circa peribnam eorum ob- 

feruari debei et , confenfu omnium ftaiueretur, Pre- 

sbyteri vero , Se Diaconi Roma» confiftentescum-. 

quibufdam Epiicopis vicinis fibi , Se appropinquantibus 

, Se quos ex alijs Prouincijs longè pofitìs perfequutionis 

ardor eieccrat . Lap/brum curam temperandam 

credunt, Se nihil innouandum antequam typtiàm^' 

Epifcopum conftituerent , vacabat enim fedes ,* 

vndeliquei: perpetua cn fere Synodam Epifcoporum 

Romae l'uiiTe cum Epfcopo ipfe Vrbis , cumque Clero 

etiam in Pontificio interregno degentium .Concilio 

Roirano , quod à Sando Silueftro Primo Papa 

intra Tliermas Domirianas, quse Traiano cognominabantur, 

congregatum CCLXIX. feu CCLXXII. 

fìue CCLXXVII. imo potiùsCCLXXXIV. Epifcopoyum 

, è quibus CXXXIX. ex Vrbe Roma , vel non__. 

longè ab illa euocati aderant, Se CXXXIII. plus minùs 

è Graecia , Se alijs e regionibus fubfcripferunt • 

Prcetereà interfuere Presbyteri Vrbis Romas XLII. > 

feu XLV. Diaconi vi,, Subdiaconi vi. Acolythi eius 

confilio facfìi XLlV. , Exorciftic XXII. , Ledores Vrbis 

XC. > Notarij XIV. A(flum adfcribitur XIII. Kal. 

luliarum, feu ili. Kal. lunij die, Se anno chrifti 

CCCXXIV. Coir. Crifpo Caf! III. & Conftantino Panuia.. in^ 

Caef. III. Vrbis conditae MLXVI. ; cum annofupe- ''"* 

rio ri

Kebuff 

1^4 PRAENESTES ANTIQVAE 

rieri abrogata fuiflent antiqua facra; nec enim Pri- 

fco cof. legendum cum llt operarum error , &«#tirof;^sìioif,quemadmodumin 

Suida, ncque mirandum 

quod CXXXlX.Epifcopi vel ex Vrbe, vel è vicinia fint 

colIe

LIBER SECVNDVS. 16$ 

rum , feu Regionum Vrbicariarum non fiicceflìfle, 

fed ex antiquilTìmo Inftituto perfìftere, illorumque 

numerum , qui hodieque à Sixto Quinto pralcriptus 

, & defìnitus viger , à vetufto non di^rcparo . 

Id euincitur, & è Romano fuprafcripto Concilio, in 

quo XX. canones editi funt , damnatique Hippoly- 

tus Diaconus Valentinianifta , & Calliftus SabeJlianus, 

& Vidìorinus Epifcopus non Pl(rtauienfis Vr- iibdesaipt. 

bis, fed petauionenfis, feu pitabionenfls, vti San- vif.liiuflr. 

Peto- c.^j^;"^"^* 

{ius Hieronymus, & Sophmnius aHerunt . 

''^"• 

uion ,autem leu P.^touio eft oppidum Pannoniae fu» ^^'*^; 

perioris Ptolemso Petouium, feu Ua'^'uov . psto- 'j^J^'^Jûion 

Tacito, Pitybion Sandro Athanafio, Petobion_» adconflan't. 

Ammiano , qui locat in Noncis, Lazius, Rhenanus, comra.Reip 

6i Ortelius in Styria exftare adhuc tradunt, «ScEpi- f,T^!'^' 

fcopatum tuilTe , ficuti Ferrarius, qui Galefiniura- '^ rer.cerr 

f fi manie. 

reprehendit, ócabEpiicopatuPatauienfìntoin Vin- innou.To- 

delicisdiferrè difìinguit , hallucinatus eft (pacetan- K&"pual 

ti viri fit diclum > Cardinalis Baronius, dum vi»5ìori- in^'ìó;. :>d 

** 

num Epifcopum PKfìauienlem in Gallia opinatus ^l'^^î; 

eft, Se Canonem fècundum irrepfiffe putat, illapfumque 

huius Concilij, quod fècundum vocat ,cum 

fìt primum Romanum fub Silueftro primo ) cano- ^1 ?"•>'"• 

r ^ / , Ecd. m Panibus, 

nam louianus, leulouinianus , Se Vidlormus pìa^. 

Epifcopus Petouionenfis damnati edicuntur, quia-» 

dicebant Pafcha non venire die fuo , feu Quartodecimani 

erant . Viòlorinum vero eoin errore verfatum 

crediderim , quia Millenariorum errorem fequeba- 

tur, ira docet Sanctus Hieronymus , atque hac do diit.rs. 

cauifa Vidorini opera , vt Apocrypha reijcit Gclafms 

papa Primus , &: licet Cardinalis Baronius ad 

tempora vfque Dama/i Paps primi Ecclefiam fufpen/b 

iudicio fuperfedifle damnationi Millenario- 

Tuni,feuChiiiaftarumdogmatis putet , & 

quando 

Apol-

jVi. ce haere- 

1^6^ PRAENESIES ANTrQVAE 

Apollinaris LaodiceniisEpifcopus eiufdcm Setlator 

à Damafo condemnatus fui'c , illud quoque damnaiiiixì 

arbitretur; 6c Sanfbi Hieronymus , atque Augultinus 

propter aucftoritacem vetuftatis, Oc reue- 

rcntiam alTeclaium Papise ( kiììcetj Irenaei, luftini 

Vid:orini, Se Ladantij , vt Tertullianum , & Nepotem 

omittam , ac Seuerum , qui pofteà vixit , damnare 

penitùs non fiat aufi, quamuis inceflant , pafiimque 

irrideant . Quia tamen Ccrinthus H«re- 

liarcha opinionem Miiienariorum promulgauerat , 

de Legaliutn Praeceptorum obferuationem ludaicatn 

iiblisc.i'f.*& reducebat , atquc Luna XIV. Pafchalem Iblemnita- 

uSS*^ '° tem cum ludaeis obferuabat , vti Philaftrius narrar 

& Sancfûs Gregorius Nazianzenus icribit , quia-> 

IIBER SECVNDVS, 167 

Verùm vt ad Concilium Romanum reuertar, ex 

co liquet plures Epifcopos in Vrbe afTìduè diuerfa- 

tos prseter ipfumSuramum Pontifìcé Vrbis Epifcopum 

.Quia vero Concilili iftud falsò infimulabat falfi 

Molinûs recentior, neque minùs iriìpius au(^ìor; 

eft operaepretium illius argumcnta retundere , ac 

velut aranearum telas difrumpere. Ac pr;mo quidem 

, & vltimo de numero Epifcoporum , dequo 

Confulum nominibus iam occurri , Se vrrumquo 

difìeci; fecundum quod in eo Regum, nomen ex« 

flet, aeuo ilio fsjt autumat) inufitatiim , piane concidir.Na 

Hannibalianus Patruelis Conftantioi Augufti 

Rexin itneo Numo, quem afTeruatEminentiflìmus 

Cardinalis Barberinus , vt apud Ammianum , nomi- • 

natur. & de fimili Numo controuerfia Sirmondi 

ac Triftani ventilata eft pluribus Jibeiiis . lulianus 

Auguftus ò Tm^^drtìgde RegeFrancorum, fèu Gallorum 

aeuo fuo agit . Perfarum certe , atque Parthorum 

, Germanorum , Arabum , Armeniorum , aliorumque 

populorum Reges vigebant illis temporibus 

, atque fuperioribus, Se ablmperatoribusRomanis 

dabantur huiufcemodi gentibus-, ita teftan- 

tur Numifmata ex are, quae meis in loculis exftant, 

alterum eft Traiani Aug. Germ. Da.ck. , cui à tergo 

incifa epigraphe l^jx Parthis datus S. C. ipfe vero 

Traianus effingiturinfidens ple(flili fèll se, quaj Tribunali 

excejroinnititur,dexteraq,-porre(â deHgnat 

adftantem Regem , flue Diadema imponit Regi, 

quem Parthus Cydari cbteûs genu pofito venera. 

tur,quemque Xiphilinus Parthamarpatem vocat, inTraian. 

&Cte(iphonterem geftam eleganter pingit. Inai- zonara. 

tero Antonini Augufti Pij PP. Tr. Pot. Cof III. le- spaman. in 

gitur Têx Armenijs datus S, C. Se vifitur eftìgies cafaX* ' 

Antonini ftaiitis , Se Regi ftanti quoque Tiaratn-» ^'''°*^ 

Y dex- 

,

l68 


dexrera manu protenfa inijcientis . Pacorum Regem 

Ladis, fìue Lazis datum ab Antonino Pio Capitolinus 

aflerit. Lxhibuit mihi vir anriquarise rei 

peritiflìmus Leonardus Auguftinus Sei.enijs seneum 

quoque Numifma Traiani , cui auerfà in facie cir- 

inEuxioipe cumìcriptum eft f T{jg^'^ adfignata,) An-ìanus 

lipio. Regem Machelorum, & Heniocborum Anchialum 

, Regem Lazorum Malallam , & alios enunìe- 

& ab Hadriano Regna obtine- 

rat, qui à Traiano , 

bant,- Prufiam Regem Bithyni«) Cottium Regem 

Alpium Romani memorant Hiftorici • Prêierea. 

Conftantinum , eiufquc fiiios Baumîoig , id eft Regcs 

Graeci omnes Scriptores vocant , è Graeco Latine 

rcdditum Concilium iflud nunc dumtaxat haberi 

declarabo inferiùs . Tertium , quod illi fubrcripferit 

can.io. Sandìa Helena Augufta Mater Conftantini poft Dia- 

Bion &Ap- conas. Se Conftantinum ipfum, patetquam fitim- 

*"^°" 

belle, quando, vt anteriori libro notaui, Fuluia vxor 

Lamprid. in 

Aie^n.hift. 

Atttonij Edi(fâ propofult , Alexander Seuerus iii^ 

Mammaeam matrem vnicè pius omnia ex eius con- 

Auchentiulat.i"*^'" 

filio eglt, fubfcripfifle luftiniani Edi(flis Theodoram 

vxorem, & vnà iuflurandum à Magiftratibus exe- 

Cliron.Fran- 

clic. 

gifle conftatj Pulcheriam Martiani coniugem interiuille 

Concilio Chalcedonenfi probanr Acclamationes 

v«a< 6Ag'vM5 ipfì attributae . ImperafTe Irenen 

ac Zoen foeminas Conftantinopoli certueit. In Cocilio 

quoq-, Pontigonenf] anno Chrifti DCCCLXXVr. 

Richildem Auguftara Caroli Calui Imperatoria coniugem 

à Legatis Apofto icae Sedis eò deduâm^ 

quamuis coiona redimitam ftetifTeafTurgentibus il- 

li Epifcopis à Fauchetotradirur . Quartum de So- 

loecifmis, adfcribendum eft^mperitiae Librariorum , 

aut Interpretis , quia Concilium iftud è Graeco ver. 

fum. Se transJatumfuit in Latin umfernionem,cuin. 

que 

,


que habitum fit anno Chrifti CCCXXIV. Crifpo 

Caefare nr. 8c Conftantino Cafàre m. Cofi'. Anno, 

qui confequutus eft , CCCXXV. coadum fuit 

Nicaenum Concilium Oecumenicum , & fecundum 

etiam Romanum ab eodem JilueftroPapa congregatum 

praefente Conftantino Aug. cum CCLXXV. 

Epifcopis intra Therroas quoque Domitiani poft 

Synodum Nicaenam , quae ab ilio fancitur , in quo 

feptem tantum Canones , de mentio Arij , Photini 

& Presbyteri Ariani , nullse vero fubfcriptiones Epifcoporum 

reperiuntur, vndeappingendi flint buie 

fecundo Romano Concilio CofT. Paulinus , & lulianus 

, qui Confulatum seflerunt anno Vrbis condita^ . , . 

MLXVri.&Chrmi CCCXXV. quo Siluefter accepit F^ftis. 

cpiftolam à Patribus Nicasni Concili; ad fé diretìS, 

datamque 13. Kal. Nouembr. , &ijfdem CofT. Anno 

autem V. C. MLXVIII. Chrifti CCCXXVI- Conftantinus 

Pater vi. , fèu vii. Conful fuit cum Conftantino 

Caefl lutìiore ; refcripfit tunc Siluefter ad 

Patres Nicsenos , Se vtrumque Concilium Romanum 

mifit ad ipfòs vt è Silueftri re/ponfb liquet. 

Graecè igitur ambo conuerfk fuere > indeque rursùs 

quafipoftliminio donata Latio,veI à DionyfioExi- Ponto du. 

guo , vel ab Ifidoro HiTpalenft , vel ab Anaftafio Bi- 

^''^• 

f:::;^"; 

bllothecario ,& infelicibus, quae fucceftere, fseculis 

exfcripta funt, vt etiam vìfum eft Lazio; atque id- 

circò fcatent mendis . CoIle(flor Conciliorum , fiue ]ib.2.comin. 

Au(flor Epilogi vetere in Editione prspofterè Ro- ^'-p- k^» 

mana ifta Concilia pofuit, prjmum nempepofte- 

rius, & fecundum prius, ìfî^v v^óti^ùVi vrrumque anni 152S. 

mifcens, &confundens, atque primo perperam è 

Mariano Scoto CofT. Paulinum, &lulianum attribuens, 

qui fecundo funt vendicandi . 

Quod attinet 

ad fextum obicem , nihil iile moratur erudiros , 

Y 2 nam 

,

170 

PRAENEST£S ANTIQVAE 

s Hieon ep. "^^ Domni VOX j vnde Domnio , 6c Domnula noli, 

ib. io. mina propria , non media: tantum tetatis eft , &fre- 

quens St^riptoribus Eccleflafticis , quibus vifa folius 

«pia""' Dei propria vox Domini, quamTertuliianustribui 

nolebat imperatoribus , Se quam è Paganis Caefàri- 

iuon.ca1ny[ bus Honnulli eriam runtauerfati, vti luretus obfer- 

uat , addens Domnum fciibi , cum de Ecclefiafticis 

fei 

^ì. 

'^ 

agitar, cumdeLaicis,Dominum , verùm etiamante 

Conftanr num , atque Seuerum nomea Domini 

contradum tiiit in Domnum, fìc Domnaedium prò 

inhiftor.Au- Domino

LIBEB» SECVNDVS. 171 

fànìs Magiftratibus ad ipfos Ecclefiafticos tranfijt, 

vti Lazio vifum , & Alciato , fed proprie illis ceffit 

Voce cardinalis primus ex his> quos legi , vfus eft 

AI. Vitruuius , qui Tiberij Augulli aeuo vixit , ita- 

vt fere (ìmul cum Ciirifto Domino, cumque Sanalo i.4.dcAicht^ 

vocatille Scapos Cardi- ^'^'''^' 

petroexorta eflb videatur -, 

nales , Cardinatas trabes , Cardinata ligna , quae funt 

compada , iiifei ta , annexa , &. incorporata , vndo 

Diaconi ,& PresbytericertisDiaconijs, vel TituLs 

annexi , inferri ,

Ijl 


dinalis Bellarmìnus vult eos ilio nomine appellatos, 

quodalijs praeefTent , nam ante Sandum Silueftrum 

id nomen impofitum loco primùm , vnde ad perfoto.i.controu, 

j^^s tranfijt , & exiftisnat vocitatos Diaconos , & 

fic.c.?6. 

'^' 

Presbyteros Cardinales à Diaconijs , &Titulis, qui 

Cardinales nuncupabantur , quia potiores erant > 

''• ^** 

laudatque concilium Meldenfe, ac Ioannem Dia* 

conum, fed cum illud non fuerit coUedum nifi an. 

DCCCXLV.hic vero poft an.DCCCLXXIII.floruerit, 

,t>udAnt.Au & anteà perfònis fulummodò nomen cardinalis adfid'foffic. 

Vr*. 

chipt. 

gnatù fit, à perfònis potius ad loca migraffe, feu tran- 

slatum fuifle crediderim, Titulorum certe minorum 

meminit, (fi viculos Icgere non oporteat ) Ioannes 

Decimus in Synodo Rauennae habita , cui etiani> 

6.c.tg. Lambertus Imperatorinterfuit , fedem cardinalem 

memorat Hincmarus , & alueum cardinalem, id eft 

fixum, praecipuum non dedudlum Bernardus Bo- 

iibi.c.5 vit. nseuallis. Diu poft Svnodum Romanam fiibSilue- 

S Bernardi. ^ _^ -r^ • . i . . i i 

ftro Papa Primo habitam animaduerto dumtaxat 

cardinalis vocem à profanis Magiftratibus vfurpacap 

41. tam in Breuiario Theodofij , fiue Notitia Imperi) 

Orientis ,^quam fub Valentiniano Tertio , & Martiano 

concinnatam cenfet Pancirolus ) Magifter 

Militum in prasfenti alter officium habuifle dicitur 

cardinale , èc OfHcium Magifteriae per OrienteiTL» 

poteftatis habetur Cardinale , hoc eft non praecipuum 

, feu principale , vt exponit Pancirolus perperam 

etiam laudans Plinium ,• fed firmum, atquo 

fixum, cum alij Magiftri militum Officium haberent 

ìnNumens Militaribus , qui faepè mutari folebant. 

In formula de Principatu Vrbis Romas apud CaflìO'. 

doriìm j quj fub luftiniano Augufto vixit , Se Theoderìco 

Gotthorum RcgQ Cum tn FrbeRoma (fcri- 

bir j plurima fieri aenfeamm , & mcejje fit potejiaum 

ibi


ibi ej/e Comìtìaci Officij , it vtilitates public^ videan- , 

tur impteri i 

^^ y^^.^^ 

nojlro more profpeximus , vt quia Vnnci- «p- ì'pem 

floHrum Cardinalem obfequijs fioPirtó deefie noiz^ 

patimur , Tu eius locum V icarij nomi -ne in Vrhe Rom.t 

nafulemniter debeas continere , Quîbus è verbis Wquet 

Cardinalis nomen non Inter dignitares pr^rogatiuam 

denotafTe, Ted ipfa in dignitate ftabiiitatem 

. Cum plerumque contingeret Magilh'atus> 

vel ob Lcgationes , vel propter expeditioncs belli- 

cas , vel alj/s de cauflìs peregrè proficifci , fufficicbantur 

illis ali; , qui vices ipforum gererent, feu Vi- 

cari; fubftituebantur . Inrereà vero ipli rerinebant 

fuos Magiftratus, nec illis fé abdicabant , aut abibant,- 

vnde Cardinales quafi annexi, Cardmiquo 

iphserentes appellabantur -, Cardinalibus vero Vica- 

ri; opponebantur , ficuti nunc Locumtenentes , feu 

Coadiutores principalibus , vt vocant , iìc Gelafius ^p''*^c'';,*;^ 

F-i^bc. d«^ 

Papa Cardinalem Pontifìcem nominat non Chore- 

piicopum, neque coadiutorem,fedcertum.Queniadmodum 

in Ecclefijs , cum eueniret vt interdunij 

abelTent iuftis è caullìs Presbv^teri, & Diaconi, fubro- Enchirid. 

^^' 

*" 

gabantur,qui eorum munia obirent, alij Vicari;, nec 

ilii,qui aberanr,Presbyteriis,reu Titulis,aut Diaconijs 

cedebant, fed illasretinebant,

^*''^^' 

174 


pura puta Sandi Gregorij ad caftorium EpiTcopum 

Ariminenfem . Certiirimum etiam cft vocem car- 

dinalis prò primario ,àquo caeteripendent velut à 

cardine faille acceptam , fic Sancffcus Ambroiius vir- 

tutesiv. Cardinales dixit; fic liber Sanalo Cypriano 

adfcriptus de cardinalibus Chrifti operibus infcribitur,cuiusau£ì:or 

è ftylo recentior mihi videtur, 

quamuis coaeuum Sandìo Cypriano Pamelius putet 

In Virgilianum hemiftichium > baud tanto cejfabit 

Cardine rerum , Seruius notat Prouerbium , res efì {„ 

Cardine y id eft articulo, in eo Cardo rei vertitur , fd 

rhiicenc.r. cil tota rcs ìndc pendet;e Quintiliano, Oc Cicerone 

X. Hdag. .i). ^-^^^ 

Vj^ jji^j^j exponit colledor Adagiorum ; Cardines 

quoque limites celebrantur ab audoribus iìniuriLi 

regundorum,a Frontino , atque ipfo à Plinio. Petilianum 

de numero fuorum , cum fit Cardinali s, atque 

authenticus, Scriptor collationis Carthaginenfis 

cum Donatiftis, enuntiat; Sandus Auguftinus 

^c'/dc'^flclr prajcipuos partis Donati cardinales Donatifâs ap- 

£piic.auft. 

pellauit. VerùmSanótusGregoriusMagnus Orato- 

ria confecrari (priuata vt arbitror^ ab Epi/copis 

i-r.c.6,d^ Anminen(e, Firmano, Neapolitano varijs in locìs 

uibet, Ita vt ibidem nec temporibus futuris Bapti- 

flerium conftruatur , nec Presbyterum conflituant 

^Jji.c.'j.i," cardinalem ; At Epiicopo Syracu/àno commcndat 

SI. e, 54- 

Cofmam è Subdiacono Ecclefise Syracufànae , in_j 

pofibflione, quag luliana dicitur, ordinatum Presbyterum, 

vt ipftimreducatinEccJefiam Syracwfànam, 

atque iiiic Piesbyterum conftituat Cardinalem.. 

Hinc liquetPresbyteros Titulis, (iue Baptifmalibus 

Ecclefìjs addidos, & infìxos di(ftos Cardinales, quia 

vero illi reliquis anteponebantur Presbyteris , iato 

prò primario, Se praecipuo Cardinalis fumicoepit. 

Innuit id Sandus Gregorius fcribens ad lanuarium 

Ar- 

. ,

tlBER SECVMDVS. 175 

Archieplfcópum Calan's Sardiniae , vt Llberatus , j^ ^^ 

qui Diaconi; fungi perhibetur officio, fi à decefTore 

ipfìus non efl fa

l^(> 


lib 1 e j ftibus captiuataE Epifcopum in Squilatina, feu Scyllatina 

Ecclefia Cardinalem conftituitracerdoteroj > 

itatamen, vt fi LyfitanaCiuitas ab hoftibus libera- 

.an.paftora. 

iis7.q-i«. 

rctUT , ipfc ad Cam reuerti deberet, fin fecus, in hac, 

jn qâ incardinatus eft permaneret. , Inferuit & 

c.reiaii n. hanc Epìftolam Dccrcto fuo Gratianus,6c aliam San- 

^•'' 

(fti quoque Gregorij , qua is Agnellum Fundenfis 

libJCTj.sc 

5?.feai3.& 

Ciuiâtis clade hoftili perculfae Epifcopum in Eccle- 

^^ Terracinenfe Cardinalem conftituitSacerdotem, 

flc Vt Fundcnfìs F cclcfi^ PoH titcx cfle nott definat 

quem imitatus multis poft annis Ioannes Odlauus 

Ant.Aug.iib. fuccefTor Frotharium EcclefÌQ Burdegalenfis à Nor- 

GiardiiTa. mannis vaftatae Archiepifcopum vacanti Bituricenfi 

Ecclefìae incardinauit , in eaque Cardinalem fieri 

e?8 ÌM4. 

?7.m.&iii 

decreuit . Vndepatct nomenCardinalium nonRojj,^ 

tantum , fcd totum per Orbem m Cleri Ordine 

vfurpatum , 6>i locis impofitum feriùs . Patres Syno» 

' '^ ^'^°' 

di Meldenfis laudatse fuperiùs in Gallia ftatuerunt 

vt Epifcopi Titulos Cardinales in Vrbibus,vel Suburbijs 

conftitutos ordinent,atque dirponant,& Ioannes 

Diaconus poli annum DCCCLXXllI.tradit in S.Gre- 

gorij vita ipfum Cardiqales violenter in Paroecijs or- 

«"-padcard. diuatos in priftinum Cardjnem reuocafle. Aquile- 

Annî/eccl i^^^^^y autem Rauennates , Mediolanenfes,& com- 

lurer. u poftcllani Canonici hodieque Cardinalium nomine 

funt infignes -, Pafchalis Secundus in Epiftola ad Didacum 

Compoftellanum Epifcopum . Cardinales 

^.^^ ^ ( fcribit ) in Ecclefia Tua Presbyteros 9feu Diaconos tadfRitib.ant. 

Ics confltiuc , 6cc, Iti Caeremoniali Ambrofiano Beroldus 

paflìm vocat Canonicos Mediolanenfès Cardinales 

, Sigonius meminit Ambrofij cardsnalis Eci.s.deRegn. 

clcfix Mcdiolanenfis , in qua fuifTe Scholam Sandli 

^l'I' 

AtDbrofij , Oc XXII. Cardinales ordinarios recenfet. 

Beneuencani quoque Canonici Cardinalium nomine 

,

tlBER SECVNDVSJ 177 

ne decorati fuere . Redeundum ad Romanos , de j^^^^^ „^^^ 

quibus Stephanus Papa non Primus, /^ vt cxiftima- insana.£cc. 

Hit Coriolanus j neque Tertius ( vti Ciaconws puta- 

uit J led Quartus anno DCCLXiX. fànxit in Synodo chron.c5c. 

hifceverbis. Opertebatvtin Apoftolatus culmsnvnus 

è Cardinaiibus Presbyteris > aut Dìaconis confecraretur 

Leo IV.anno DCCCXLllX.Anaftafium Presbyterum 

Tituli S.Marcelli Cardinalem per annos v.Parochie 

fuse centra ftatuta Canonum defertorem abiecit, &: 

dcpofuit in Synodo LXXVI.Epifcoporu, qua habuic c"n°?nusf/ri 

in EcclefiaB.PetriconfilioLothari;, & Liidouici Im- 'J-^'^?'*'''' 

peratorum *,; vndeconuincitur eiusLeonis IV. effe.; ^ dccicr. 

"o" ««*'"*• 

capita fecundu, & rertiu de Officio Archipresbyteri, 

vbi de vicibus ^cerdotum CardinaliumA Myfierio, 

atq", Officio agitur,qu£e tamen Leoni rx.praepofterè 

adfcribuntur . loannes dein VlII.Conftitutionem de 

iure Cardioalium e didifle dicitur, in qua cautum eft| 

vt ad PalatiumSacrofàndlum iJli bis in hebdomada 

iuxta Leonis Quarti Decretum conuenirent propter ^""" Q/î 

folicitudinem omnium Ecclefiarum , &Clericorum Purpur. 

difciplinam , & Laicorum querimonias definiendas, 

Demumin Concilio LateranenfìNicolaus Papa Secundus 

anno MLIX. menfe Aprili Indizione Xil. 

Clericis , & Epifcopis Cardinaiibus Sandlse Romane 

Eccleflae cum Pontificis Comitia pcrmiiifTet propofì- 

tìs Sacrofandis Euangelijs in Bafilica Pat.iarchi; 

Lateranen{is,&adie(flisvarijsmaIedidionibus,-tunc 

translata in eos potevate deligendi Papam , au

iy% 

PKAEN£ST£S ANTlQVAE 

terìs omnibus Parochiasobtinentibus conceffum, Se 

Canonicis , Sandìas Romanie Eccle/Iie Cardiuaies 

Presbyteri , atque Diaconi kcerefuum, non De- 

creto, quod fciam vilo , ihd venerdtione , atque vfu 

quem penes arbitrium eft,& viSjac norma loquendi 

quique legis vicem obtinet . Illud vero coUigo 

, 

quia Gardinalium nomen indulfere Romani Ponti- 

fices varijs Canonicis, & Prjefulibus honoris ergo , 

Leo Nonus Presbyteros , leu canonicos Cardinales 

VII. CUOI Saaddljjs inftituit Vefontioni, Colonia, 

Re:r,is , vti Chiffìetius è V Viberto, Se ex Infcriptio- 

Vi-'îlonìs'. ne docet, qui veftibus purpureis vti folebant . Hart- 

dcvefor^2 manno vcrò Colonien/Ì Archiepircopo,&: fuccefforibus 

Cancellari; S. R. E. officium tribuit cum Ec 

clefia Sancii Ioannis ante Portam Latinam. Clu- 

yaSul"^^'^* niacenfes Archimandritst Callidi Papae Secundi priuilegio 

Romae Cardinalium officio fungebantur^ iii^ 

Italia Rauennates Anti(btes , in Hifpania Compoflellani 

Cardinalium titulisornabantur. Remenfes 

ìhS'ì''^ 

Archipfaefules in Gallia Cardinales Tituli San(fìe Sa- 

binaB> VindocinenTes Ccenobiarchce Tituli San^lae 

Prifcae, & ali; alibi vocitabantur. Agendum quod 

inftat,& quando Presbyteris , Se Diaconis Sanilae 

Romanae Ecciedae cardmalibus acccflerint , adiun- 

îque fuerint , Se incardinati etiam fiiprafcriptas 

EcclefìaB,alij Epifcopi, nominatique Cardinales perfcrutandum 

. 

Ex Epiftolis profetò Sandi Cypriani, & è conciUo 

Romano fub Sando Silueftro iam probaui Romacjvel 

haud procul fitarum, & longinquarum-* 

etiam Ecclefiarunì Epifcopos plures Epifcopo Vrbis 

afllduos adftiiifTe prasfèrtim in arduis quibufque negorijs 

confìciendis , imo Se elezioni Pontifìcis Ro- 

*f.5:.3d An-. mani adhibitos liquet è Sanilo Cypriano , vbi cor. 

''''''''''' 

neliutn 

,

IIBEKSECVNDVS. 179 

nelìum faélum Vrbis EpiTcopum fuifle à plurimi^ 

Collegisfuis , qui tunc in Vrbe Roma aderant, & ad 

ipfum litreras honorificas, Se Jaudabiles, &: titulo 

praedicationis iiluftres de cius teftimonio niifèrunr 

atteftatur ,& poftea illos numerar ad XVI. , & in Ele- 

zione BonitacijPapae Primi fubrcripfere ix.diuerfarum 

Prouinciarum Epifcopi , vtfuperiùs adnotaui 

neq-, fufpicandum eft vel Nouatianos, vel Donatiftas, 

vel ArianosEpifcopos fuifle . Exhorruitetenim , & 

execratus eft femper Romanus. Pontifex Hasrefeon 

portenra, ncc Ecclefìam fuam Haereticorum contagio 

pollai , vel minima peruerfarum Se(flarum Jabo 

aipergi, aut attaminari vnquam pafTus eft ? totarrL* 

pulchramvnicamSponfàm chrifti fine macula, fine ,„ ^ , 

ru£a leruauit , ncque commercio tam loedo decolo- traconator. 

' 

=? . . 

^ , . . j ^ ^. Capei!. dfL» 

ranvoiuit, paratus ad impiorum detruncationenx^ Appeu.Ecc!. 

gladio Petri dextras omnium armare Antiftitum.. : 

clerici etiam Sànóiit Romana? Ecciefiae , qui Praepofiti 

videntureile, acvice Paftoris cuftodire gregem, 

Haereiicos penitus auerfati funt,& Noua/tiani è Schifmatein 

Hsrefin prolap(],cumabEcclefia Romana 

turpiffimè per deiormcm ambitionem defciuifient 

oiKKrKOv tUa iouoTtig Jôy-nw/u^ vot , ot xj roìi imnûKo cn 

ffvmeycu , ^ a-vni^dcu 8>c tivio-j^ôvio , aediculam fibi 

, 

^^"""* 

s.cypr.tr 4- 

quarvidam extruxerunt, ita vt cum his, qui lapfi 

crant , & facrifìcauerant , ac immolarant , quantumcumque 

poenitentiam egiflent , conuenire , ac iimui éoà. 182. & 

ofterre, atque confecrare recufarent Eulogio Ale- C"'^*^^' 

mandrino tefte . Cornelius autem Papa Concilio 

Romaecoa(fìoNouatum hoftemEcclefieiudicatum, Nkephcai. 

eiufqueSeifìatoresdamnauit, atque abEcclefiarc- llf^J^J;/;''' 

lictt Theodofius Auguftus Symmacho ad 

pulit , & 

EcclefiamNouatianorum Komae profugo precibus 

LeonrijeoiuPfeudO'Bpifcopipepercerit,-Cà;ki'linus 

tamen ^


T ph.scho. tamen ,f]mul atquePontificìam Sedem confccndit > 

J^ h'IlJî- Nouatianis Ecclefias Romse abftraxit , eorumquo 

partir Ub.9 

e li falfum Praefulem Rufticulum in occulto coegit celebrare 

colledlas . Denique ante annum V. Imperij 

Theodofij Secundi Nouatianis ademptas Ecclefias 

Roma? , inqae locis cbfcuris ccmpulfos eos fuiflo 

ìiblI.C.IO. 

fuos agere Conuentus, ac in iudicium protradlos Nicephorus 

prodit> nec vllus è Clero Romano fé ilHs 

commiTcere vmquam aufus eft . Ad Donatiftas quod 

attinet , quàm anim.osè obijcit illis Optatus . Eccc^ 

'*• '• 

pr

IIBER SECVNDVS. iSi 

Doùor cxìmìus: Ledeva non eB in fola Africa y vel 

folis hfris Epifcopum Romam paucisMontenfihus 

( q u os 'itVpc?ìr* 

alibi Rupitaoos vocat^ vdin Hifpaniam domili , fu 

'"'"• 

Patrimonio vnm mulierii ex Africa mittentthm . fuifTe Ecéiel:' 

videturea mulier Lucilla Hifpana, quae damnatio- iib.j.comu 

cem CaecilianiemeratabEpifcopis, quia verum-,

txoJ.c. IJ. 

x82 PRAENESTES ANTtQVAE 

ftus ed Arianis. Felix è conta

gione tertia , 

LIBER SEC VNDVS. i8j 

fed vtramque Gregorius Magnus de- nb.j.Diar 

pulfis , 3c extindis Arianis vendicatam catholicis ^-j^'^. 

coofecrauit fblemni fitu.EpiTcoporum qiiidem Aria- 

v?c."s. VrJg. 

norum, qui Romê fedcrunt ncque nomen, ncque ca5d,B:ron, 

monimentum vllibi repericur; ctfì non tantum^ "•^'' 

Conftantinopoli , fed 3c ia Hifpania, in Gallia, Me- nift.Tdpan 

diolani , Capux , perque totam Italiani duo Epifco- '^f^^Yo^, j, 

pi , Catholicus alter, alter Arianus diuerlarentur in con^r- coaf. 

fingulis Ciuitatibus . Iiira quidem Canonum , & fas 

facerdotij fingularis (Vt docctPacianusad Sympro s.Ambr.dc. 

nianum ) non patiuntur, vt eodem tempore duo fint mXTttu^' 

Epifcopieiufdem Ecdefiai : Nicasno quippeidcon- capac. i^ft. 

ciliovetabatur , fed Tyrannorum furor, & Hsereti- ^"^ 

corum rabics iura Illa facra reibluit , Se violauit , acque 

pacis ibuendae caufla tolerauit Ecclefìa Catho- 

lica Nouatianos, Donati ftas, &Arianos ad fuuniv wamefrid. 

gremium reuerfos , Epifcopos haberi , ita vt altero goSd.^^"* 

decedente fblus fuperftcs Epifcopatui praeefTet , vel 

jid"'""^",^^ 

prior illum teneret, aut alteri in ordine manenti can. s. nìc' 

plebs alia regenda committeretur , Ncque cenfen- FiUfac. do 

dum Chorepifcopos fuifle, qui Romano Pontifìci, fto?''^''" 

vel Clero aderant. Namchorcpifcoporummunus, dcShIS 

atque nomen Ecclefia Romana damnauit , atque^ ^^"""*^ 

reiecit , vt patet e Sancti Damali , & e Sandti Leonis coiiar. 

Decretis , praeterquam quodin vicisilli , di iti villulisdumtaxat 

collocabantur. 

Romana quidem Ecclefia Epifcoporum fèmper oamafapcr. 

afylum fuit , & Antiftites fuis è fedibus expulfì à 

Barbaris, & ab Hcereticis ad Sedem Apoftolicamj ch"rep.&c 

tamquamad facram anchoram confugere folebant, 

'^'^^ 

JS;""'* 

ibique 3 vt ex Epiftola Ioannis Papae liquet , aleban- ,Tc'^fu"Ja1)e 

tur pane San(fl:i Petri ip/IHaeretici refipifcentes, vti inproiog.ic 

Pyrrhus conftantinopolitanus Patriarcha: prÊci- x/aflaf.X" 

puè vero proximi- Vrbis Spifcopi Barbarorum in- ^ôiiet*. 

A a curCibus

iidarr.chiai 


curfìbus fugati dirut:s fuis Vrbibus , & plebibus ex 

tetminaris Romae proFugi fuflentabantur . 3c incar- 

dinabantur Tirulis Regionum Vrbis faepiùs^que profanae 

XIV. , fedfeptem facrse nurtìerabai:itur. Cardi- 

^^^^^ ccrtè Baroiiius obreruat à Stephano Papa IV. 

7(?9- inAnn. ftatutUDi vt oHìVÀ dJc Dominìco à VII. Epiicopis 

ftjf. in v".'* Cardinalibus Hebdomadarijs Miflarum foiemnia-/ 

Pont. 

fuper altare Beati Petricelebrarenfur, hicquemenrioQ^m 

primam Epifcoporum ^'II. Cardiiialium re- 

periri, horum fciiiccL , qui proximos Vrbi Epifco- 

patus haberent : & 

affifterent PontiEci eiufdem Sao- 

 

iìir.ilis filio homin-isipii vifus diifâuit Diuinamiliam 

Prophetiam , fiue prò numero Regionum lacrarum 

Vrbis .Luirprandus à Stephano quoque Papa Quar- 

to CardinaksEpifcopos VII. dele(fì:os tradir, quial- 

in vit. Roni. 

vont.f. tcrnatim in Ecc'.efla San.^^' VII. fcilicet Epifcopos , Presbyteros XXVIII. , Diaconos 

XVIII- (Erant de XXII. Abbatiae, oc in Vrbo 

XHI. Coemcteria, fbris quoque ad LXXIX. referunt 

Boiius 

,

LIBER SEC VNDVS. i8; 

Bofius , Seueranus , Se Coriolanus. J In ara Princi- Panciroi.ne- 

pe Bafilicìe LareranenfisPapa celebrabat qnibufJarn 

Feiìis diebus, Se Stationum *, 

dmales , 

"°""^ " 

alijsEpircopi vii. Car- Tom-q. ;n^ 

fcilicet DominicaOftienfis, Feria ir. San- ^'^^'-^'^^^ 

dae Ruffinse ,lii. Portuenfis, iv. Sabinenfìs, vPrê. 

neilinus, VI. Tufculanus, Sabbatho Albanus , qui 

Papae facrafacienti etiam alfiftebantcum Abbatibus 

defìgnatis. Codex infuper Sacrorum Rituum per- 

e iicon. in_. 

Cailifto I. 

antiquus Vaticanus prasfcribic formam Ecdtfix Ro- î^'J^c"^"!' 

mans circa mCXIX. annum Chrifti . Su»f in Eccleâ 'n^tTjTafoa 

Romana y Rom£ nempe quwqut Patrtarchales Eccleji£ . C'"o,^ for.c 

Prima esì Lateranenfis qu£ ò'Cojiflantiniana^ ò" , Ba- in^comn^.ét! 

y;lica San&i Saluatoris dicitur y in qua fiint Fpi/copi'^^^'^''^^^'^^' 

Cardinales vii. , qui appellantur Laterales , & Uehdomadarij 

, eo quod Jingulis HebdomddibitrS per i/ices explent 

munito Pontificis nempe O/lienfisy Portuen/ìs, San 

Bjt Ruffino yfiueSilu£ Candida , Albanstifis tSabinen- l^'f.eiUx' 

fts , Tufculanus , Pr

Sfrran.Iib.ee 

186 PRAENESTES AKTIQVAE 

nifi eius venia per Breue, fèu Diploma conceflL.», 

quod obfèruabatur quo tempore Pontiiìces Romani 

r. 

Iib.:.>'rtc.4. 

Ecd. fubliclebant Auenioni . Vnde videtur iam inde à 

Stephano Quarto fuJITe vii. Cardinales Epifcopos 

in Sanî Petri Bafìlica . Narrat Glaber Rodulphus 

Monachus cluniacenfis, qui vixit /ub Roberto Rege 

Francorum fìlio capitoris, feu Caputi; , vbi agit 

de Monafterio Lucacene exftru

LIBEK SECVNDVS. 2§/ 

tos , in Sandi autem Petri , & alijs Ecclefijspo/itos 

Presbyteros fub NicoJao Secundo , 

qui foJis cardi- 

nalibus ius fuffragiorum tribuit in Comitijs Pontifi- 

cijsy mox è Petro Damiani ,.Scexhis, qus fuperiàs 

protuli , claret . Seligebantur autem , ac euocaban- 

tur ad libitum Pontitìcum è varijs Epifcopatibus to- 

tius Italije poriflimùm Romanae Pr ouinciae vt adhe- 

, 

rerent iateri Pontiiìcis illi adfiftentes in facris , vnde 

Laterales,5c Collaterales dicfii funi an.MCXXXlX. r,., ;„ , ;^ 

'eie gente 

(fiC Patres Concili; Sardiceniis vocant Pontificis "l 

Romani Legatos f» TV 'ifi/"/» ;rAs'y^»,epropuo latere)& 

Hebdomadarij, quia per Hebdomadarum vices Pon- 

tificis munus explebanr, &; Regionari/.quia per vir. 

Regioncs Vrbis facras diftribuii erant ; Se Sandi Petri, 

quando eius Bafilicae add;

a Olili ri ih* il 

lS8 

PRAENESTES ANIIQÂE 

Tariend Romanus quidam Epifcopus nomine Petrus 

iam nimis vetulus Romas morans apud Sandum^ 

Vincennum iuxtà Eccleliam Beati Petri fub leono 

Nono recenfetur anno MXLiiX. Beroaldo Vigefiiiìoprimo 

Abbate Praefidente coenobio . Legatumj 

Stephani Papa^ nomine Damafum Epifcopum Rome 

ad hanc obeundam Legationem ordinatum in Franciam 

veniUe , ad Principeftûe adijflfe , vt acciperent 

Regem fuum Ludouicum fcribit Flodoardus , fiue 

Frodoardus inchroDico, alioquicomminaretur il- 

lis excommunicationem . Guillelmus Bibliotheca- 

rius fcribit Hadrianum Primum Papam fìlium fuifle 

in vita Ha. Talari pofteà Epifcopi Regionari;, feu Regionis Ter. 

riae . Lapidi alcaris Monafterij Sandi Geruafi; d'£ yfks 

in Agennenfe Dioecefe ,quod anno MDLXXVir» 

Caluinianorum rabie incenfum, dirutumque fuit 

abEuangelJj cornu ad cornu Epiftolae legitur incifum 

hoc Epitaphium , Hic requie/di Beatifftmm Aduinus 

Epifcopus Vrbis Roma . fupereftque fepulcrum 

, vas nempe capacifTimum , vt è litteris R. P. 

chroiì. Farfciif. 

m. f. 

OdoDÌs de Jà Mothe accepi . Anno MLX. die vi. 

lulij Nicolaus Papa Secundus cum Epifcopis Romanis, 

ocaliquantis cardinalibus adijfTc Monafterium 

Farfenfe narratur . Ifti vero Regionari; > Hebdoma- 

ri; , Romani , 6c Laterales Epifcopi , & Sandi Petri 

atque Lateranenfes Cardinaies ^ per quorum tra- 

e. in nomine 

Donîni Doi lì. 

dlatum , feu principale iudicium fìebat eledìio Ronìancrum 

Pontifìcum>non erant certi, Se itati olim 

dift 

omnes,- nam feligebantur à Pontificibus prò libito, 

priefertim ex Epifcopatibus Prouinciae Romana , & 

jncardinabantur nunc hi , nunc illi prater Oftienfem 

, Sabinenfcm, & Albanenfem , qui deftrudìis 

fuis Vrbibus Epifcopia Romas habebant , & fixi, an- 

jDexique firmiter videntur fuilTe . Sabinenfìs profe- 

,

• naftcrio 

i 

1 

\ 

LI BER SECVN DVS. iSg 

dò Vrbs funditùs excifa iacebat , Turrefque fucccÙ 

fere Curibus, vt è Sando Gregorio aucfôr Comir>entariorum 

Pi; Secundi refèrt . Albanenfìs vero 

quam iuerit quailata , de deformata fatis oftentant 

quashadenusreftant,ruina;, VI oiKi^tam Ofiienfes 

depcpulationes ron abhoftibus tantum, verum& 

ab aere quoque infeflo , nioibTque grafiarrbus . 

Oftienfis autem Epifcopus habitabat Roma in Mo 

HueAbbaria Sandai , Marise in Pallaria,que 

à LeoneNono, & ab Alexandre Seciindo conceda 

deinfiiit Cafinenfìbus Abbatibus in hoipirium, vn- 

de Lambertus EpifcopusOftien(ìs,qui poft ea Hono- thlVr'^ór- 

rius Secundus Papa fuic ,abs Abbate Cafinenfi tulit "'^* ^''^^'' 

repulfam Monafterij San^s Marine in Palladio, vbi 

eftEcclefìa facra Sandtis Sebaftiano, & Zotico , S'itcaiet. 

quamuTS infcribatur iDa vulgo Zofimo ,& ab Vrba- i"^-'^^''-* 

no OdauoSummoPontifice SandiflimvS memorise 

inftaurata, & opime ditata exftet, C;£leftinus Se- ^^ ^^ 

cundus dehuKtus apud Paiiadium VI. Idus Martj nen.c. M.& 

fcpultus in Ecciefia Lateranenfe,"proditur. Epifco- '' 

pium Sabinenfe fuit Rorni^ Ecciefìa Saodi Laurentij 

deMiranda . annoix. Innocenti; Secundi Ioan- laisdeÂ'ra^ 

Benedica- f^lSp^,^ 

nes Acolytbus LateranenlTs Palatij , & 

vxoreius nuncupantur quibus , à Petro fiiio Petri v3^' ^'!^* 

Mancini Cafaiinum pofitum m Regione Sande Ma 5534 

r'ìx Nouaein confcenfu Palladi; diuenditum fub bis 

^^^^^ 

Ecclefia Sanifti Laurentij de Miranda, r,*Noui/ 

confìnibus , 

quce eft Epifcopium Sabinenfè . Commemoratur «"Lcon.i:!,. 

Epifcopium Albancnfeapud Anaftafium Bibliothecarium 

,quod Romaj fnum erat, ócfines Lateranenf]s 

Ecdefì^ à fcala Epifcopi , feu Epifcopij Albanen- 

fis ab Innocentio Tertio defcribuntur , 6i in fuppli- lib.j.ep.ijo. 

catione ab eo indivia proceditur per viarn riutiorem 

» 6c arcum Bafilii , & ante Pa'atium Epifcopi idem i.j.e^». 

Alba- •^'' 

,

ìpo PRAHNESTES ANTIQVAE 

Albanenlis. Propè v. Patriarchales Ecclefias Ro- 

niae, Patriarchia, feuPatriarcharum «des erant, iux- 

ta Lateraneofem Romanus Patriarcha (nimirum Pa- 

seucrando P^^ liabitabaf, propè Vaticauam ( cuius à dextra-j, 

7. Bcdcf laeuaque cotiftruxit Epifcopia Symmachus Papa Primus 

anno Chrifti CCCCLXXXXVIII. hinc prò fcac 

fuis fuccelToribus , inde prò Archipresbytero^ Coaftantinopolitanus 

, ad Sanóti Pauli Alexandrinus, 

Antiochenus in Liberiana , 

ad Laurentianam extra 

ttiuros Hierofòlymitanus , illaque diuerforia , & ho- 

Ipitia illis erant attributa , fi quando Concilia Gè- 

neralia Ronia^ haberentur , quibus iili intereflent 

Tiburtinus , Nepefinus , Lauicanus , Se Ortanus Epifcopi 

à Pontifìcibus Romanis aliquando Inter VII. 

Cardinales Epifcopos connumerati fuere . In Oppido 

Poli memini me legifTe in Sandi Stephani In. 

fcriptionem anno Chrifti MCXXXIIX. inciiàm , in 

qua Guido Cardinalis Epircopus Lateranenfis , & 

ciacon. Sandâe Tiburtinse Ecclefiae nuncupabatur;. Vi

LIBER SECVNDVS. 19^^ 

te Tua ob Barbaricas incurfionesà San

Ip2 PRAENESTES ANTIQVAE 

quod à Sabinis Roma incrementum accepifTet 

-, 

Praencflino iv. quod oppidum illud Vrbi , 

proxi- 

iTìum,amicum,&rocium, rum Colonia fuerit ;Tu- 

quod excifo Tufculo Romatn commi- 

fculano V. , 

graflent ciues; Albanenfi VI. , quòd ex Albas ruinis 

au(fìa foret Vrbs. Olimquidem cum ftati r.oneflenr, 

& poftquam certi, & ftabilici fuere Cardinales Epiicopi 

, nuUus Inter cos ordo nifi promotionisobferuabatur, 

Primus Alexander Papa Quintusanno 

ciacon. ixu chriftì MCCCClX- , cum nullum Cardmalem noè 

Petro' Ro. uum delegiflètjquofdam tantum ad Titulos mutauitv 

finunc'!J*'^' nam ob fchifma contigerat , vt plerumqueduoei^ 

fent in eodem facerdotio Titulares , hinc mutandorum 

, & optandorum Titulorum in Ecclefia Romana 

vfus manauit , qui ad eum vfque diem fuerat inaudi- 

tusj Antea vi. Epifcopatuum feries digefta, illique 

prò dignitate , fiueantiquitate, fiue meritis Epifcoporù 

diftin

L IBER SE C VNDVS. 193 

quin Se anno DLVr. dum non efTent Epìfcopi , qui 

ordinarent Pelagium Primum Epifcopum Romx , 

inuenci funt duo Epifcopi Ioannes de perufio , &: 

Bonus de Ferentino, 8c Andreas Presbyter de Oftia, 

qui eum pontifìcem ordinauerunt ; imo & Mincio 

di(£lus Benedidus Nonus , feu Decimus , cum Car- An*ft n.bj. 

dinalis Epifcopus Veliternus ab obitu Theophyladli ^'*''''" 

propinqui fui tuiffet, ac vi , metuque in Sedem Apo. 

ftolicain intrufus •, cumque Petrus Damiani Epifcopus 

Oftienfis ^reclamans aufugiflet, abArchipresbytero 

Oftienfe vice Cardinalis Epifcopi confecratus 

'" .^p*^'"' 

fuitanno MLXXXVIII. Id latis innuit ipie Petrus , pifcopit.c.^. 

dum fcribit cupere fé audlore Deo Pontifìcem ordinare, 

ac protinus à propri; Pontificatus arce recedere, 

cum ante Mincionisincubantis cathedra Pe- 

tri meminiffet , quem perperam P. Conftantinus dfroicafin. 

Caietanus Cadaloum cenfet . De' Oftienfe Epifcopo ' 

'

194 PHA£N£ST£S ANTiQVAE 

notir. Epifc. 

Mimi.. 

fuberant àfiioôùî id eft immediate, dicebantur SuffVaganei 

Papa;, LXXV. vti fupeiHis memini , fluo 

vti 1 quet è Vaticana Notitia LXII. atè Bibliotheca 

Thuani LXVII. refertque Guthcrus in Specula , vbi 

arguii rEfchafleriumLXX. Papae Siiflraganeis LXX. 

Cardinalesfufledosaugurantcnl , hifq; SiifFraganeis 

implentem Suburbicarias Piouiiicias . Caietae maxime 

in Tempio interalios verfus Epitaphij , quod 

pofìtum exiìat Andrcx Epilcopo Caietano , legun- 

tur ifti. 

Romatiamque prius decorauit Presbyter Vrbem , 

Culminis aufius honos hic dedit efie patrem , 

FedericusPrimusImperatorad Hadrianum Quârtum 

Romanie Ecclefìaj Venerabilem Epifcopurru, 

Summumque Pontificem hecc fcribit (âpud Mel- 

M.j.conftc. chiorem Goldaftum haereticum , & damnatum au- 

^^"' 

ftoi-em ) anno Chrifti MCLIX. Filium Comitis Blan- 

draten/ii , quemvos in Clericum SanB(eRoman

LIB£R SECVNDVS. K;^ 

fecrari vt pceniteret . Innocenrius vero Tertius no- 

Juit Rauennatem Epifcopum eligi eum , qui Tituiì 

Sandì» Praxedis Cardinalis erat , imitatus San(flum 

Gregorium , à quo ille , qui facrum Ordinem in Ec- c.deporhii.r. 

clefia Romana fufcepent, vlteriùs ex ea egrediendi ff*'^^- '"''-" 

Jicentiam non habere dicìrur , & à quo Diaconus fa- 

ûsEpiphanius nullatenus difcedere permittitur 

. 

^ ' 

'"'"^" 

Viceuerfa Epifcopinon prouehebantur dd Cardina- auiumi.a, 

latum, & primus, qui ex Epifcopali ordine tranfijt '' 

ad Cardinalitiam Dignitatem fuit Chunradus Comesde 

VVitte]esbach|Archiepifcopus Moguntinus, 

qui Archiepifcopatufuoiniuftèrpoliaiusà Friderico 

primo Imperatore, quia Vidorem Tertium Antipapara 

venerar] noluit, ad Alexandrum Tertiunii con- 

fugit , & ab illoSabinenfem Epifcopatum Cardinalitium 

accepit , feque deinceps Archiepifcopum Moguntiuum, 

Se Epifcopum Sabinenfem Sandlae Ro- vit Pcnt. ;» 

manìe Eccledae Cardmalem ^^'^ ^"'p- 

profefl'us eft , vti Giaco- 

riius,& poft eumFrizoniusadnotant,quiprimuni-. 

iilum omnium Cardinalium duas Ecclefìas , Epifco- 

nec vmqua'D ante 

palefque fedes obtinuifTe nouo , 

audito exemplo fcribunt,- fed Cleniens Sextus , & 

ali; pontifices, qui Auenionilederunt , & 

qui fkc- 

cefrcruntipfis, trequentius id fàdtitarunteacum for^ 

mula , ve CardinaiitisB quidem Ecclefise Epifcopum , 

alterius autem Adminiftratorem nominent, quod 

Incardinationis antiquse veftigium eft . praeneftmus 

quidem primum locum obtinuit inter vii. > feu vio 

Cardinales Epifcopos fub Leone Nono an.MXLVlIL. 

at V. annoMLVll. , quin VII. anno MCXIX. vt ìn^ 

Vaticana Notitia , inque Bibliotheca Thuani perfcribitur 

, in Codice vero prouiociali apud Miraeuai 

obtinet IV. iuxta confecrationis , fèu promorionis 

ordinem, quem obferuant in kdcndo,. inque fub/^ 

feri*

ìMtf,c d 

196 PRAEN£ST£S ANTIQVAE 

fcribei^do Epifcopi locummutantes fubindcac va- 

auciÊpif. rjantes , doncc IV. illi prsefixus , & praeftitutus fuit 

Mciuit alTiduus labor Epifcoporum prf neftinorum, 

meruit rolicita,&: indefefTa diligenria inobfequijs 

pontificis Romani, 

, .

LIB£RS£CVNDVS. J97 

do,imò &San(fìi petrì procul abeuntis vicesAiftiuebant 

, & prò ilio detento negotijs, obibant ponti- 

ficalia munia . Iure namque Sirmondusarguit Sa- 

in Sidon I j^, 

uaronem, qui presbyteros dicfìos effe vult j.dSr EpifcopoS) «p "Ì-'ì/a* 15 

ep.6. 

& Sanvfìum Linum , cum dumtaxat efiet piesbyter > 

Epilcopum appelIatutnRomcE contendit, quo tempore 

SaDclus Petrus pontum , & 

Bithyniam pera* i-;. Aaco&oi. 

grauit. Et(ì vero apud Sariclum Clementem lega 

Conit. 

mus binos Epifcopos extitifle fimul Antioch'ae Euo- 

diuna, feu Euhodum fubpetro, Igoatium fub Pau- 

lo -, Alexandria Anianum à Marco , Abilium à Lu- v/rer.deanr. 

ca,Romanorum Ecclefice Linum Claudia^ quia Linus 

filius fuit Claudia; , certe Linus , & Claudia no- 

S&c!?m[ 

"p--*minantur 

vnà in epiftola pofteriore ad Timotheum 

à Sando Paulo^ qui primus fub paulo , Clemcntem 

vero poft Lini mortem fub petro . Ephcfi Timotheum 

fub Paulo , loannem vero fub Ioanne , noiij 

tamen eo pedibus in fententiam cardinalis Baroni;, .^ ^^^^ 

qui ob dirienfônem Gentilium , Se Hebraeorunij adi "ebr?' 

alium Gentilibus Ignatium nempe à paulo , alium à 

petro HebrcEJs Euouium, fcilicet, Epiicopum datum 

putat, neque Sandli Epiphanij , qui procul peregrinantibus 

Apoftolis , 6' Euangelij caufialongin- 

quas regiones adeuntibus relidlos Epifcopos Roma L.er/7""^" 

Clementem , Linum, cletum,ne Vrbs Epifcopoca- Cdri-ocrac. 

rerct , & Lino , cletoque, quorum vterque kdk annos 

XII. poft petri , paulique Martyrium, quod anno 

XII- Neronis obtigit , fìmile laurea coronatis, 

Clementem inij/fe pontifìcatum ; cenlebam quondam 

corruptumeflelocumSanóî Clementisà Nouatianis 

, cum enim lUi fchifma Ibuerent , & duos 

Epifcopos ilmul Vrbis eiufdem effe pofleaffirma- 

rcnt , duos Romae , «?c alijs in primarijs ciuitatibus, 

Epi..

198 


Epifcopos ab Apoflolis inftitutos adfcribere potuerunt. 

Sic Roma duos Epifcopos Liberium,&Feli. 

cem confedifle Socrates afTerìt eodem tempore , 6c 

Epifcoporum Donatiftarum , Nouatianorum , & 

Arianorum alibi cum Catholicis Gatalogum tcxit 

Socrates Nouatianus ipfe , vti latiniiis eleganter, 6g 

ÌB hift, 5oct. 

* "pa'^îér. perfpicuè indicai. Crediderrm profedlò ab illis Ecclefìae 

velut incunabulis , in omnibus Metropolibus, 

fed Rom^prsefèrtim plurimos Epifcopos cum à San- 

zio petro , tum ab ali;s Apoflolis ordinatos etiatn-. 

line Titulo, Se abfque vlla Dioecefe proprie adfignata 

, vt horum opera cum Apoftoli egerent vel ad 

fubrogandum demortuis , vel ad allegandum informandis 

, & imbuendis chriftiana fide plcbibus ifti 

praeftò eflent ad illos fubleuandos parati fèmper iru 

tam vbere Chrifti mefle, atquc in tanta copia , bineque 

illavarietas Epifcoporum C\t arbitror^ emer- 

iìt. Reueràtamen in vnaquaque Vrbe vnum tantum 

Epifcopum fedifle , atque prêfuide reor, alios 

vero fine Titulo> & fine potefiate, nifi ea concederetur 

ab Epifcopo proprio,adftitifie ; id autem ne confufionem 

pareretdeinceps vllam hodie qui coadiutores 

, vel Suffraganeidantuf-Epifcopìs, confecran- 

tur Epifcopi , non tamen fine Titulo, fed Vrbiuni^ > 

qu» detinentur à Barbaris , fiue fitx funt in partibus 

Infidelium, Dioecefes illis attribuuntur , quod 

eftdiuerfum fimuiacrumincardinationis. File^cus 

l'iftoV.^^' huius moris originem repetit à Nouatianis , Dona- 

tiftis , & 

Arianis Epifcopis ad Ecclefias finum redu- 

(£ìis, de quibus iam fufius egi . Ecclefia porro Romana 

bis , qus fubfequuta funt , faeculis, Epifcopum 

fuum pontifìcem Maximum , 6c illi obfèquentes , atque 

Ailiftentcs varios habuit Epifcopos intra fuunij 

pomae-


pomaerium non folum in facris celebrandis , inque 

Decretis Synodalibiis fanciendis, in Eledìione ,atque 

Confecratione , 8c in Bibliothecis curandis , 

verùm etiam in ftudijs , & in Diuinis voluminibus 

kiftitandis , à San(5lo namquc Gregorio Magno 

Romam inuitatum ad San(5li Petri Apoftolorum.* 

PriiKipis limina comperio Ioannem Epifcopum-» JuReg. e 

Catanenfem , vt ei efiet collega in le

ICO PRAENESTES ANTIQVAE 

De Prcenejìiìiis Epijcopis Sanéìa Koman^ 

Eccl^/i^ C^rdinaìibus adannum 

C A P V T XI. 

L L I Ferro Petrus alius n\ Cardi- 

iialaru Saiidt^ Roman.^ Ecclefiae 

inNicoiaiii ^L^s^ fò5^^?ol ^- ìfì Epifcopatu PrctneftiDO fufFe- 

ctus luit a loanne XIX. Pontjfice 

Maximo , vti Ciaconius afferit 

vnde ad annum Chrifti MXXIV. 

collocandus, quin & ann. MXXVT. 

rubrcripfiiTe Ioannis Deciminoni diplomatibus eum 

to IVbu^ liquet ex bis ipfis quse R. P. Vghellus refert . 

, Cum 

spif S)^/u* 

yej.5 Ciaconius Brunonem iftius Secundi Petri fuccenorem 

adfcribat a Nicolao Secundo prouedlum-. 

ad Praeneftes Epifcopalem , 8c cardinalitiam dignitatem 

circa MLXJ. annum , Se Brunoni fubrogatum 

eadem in Sede Leopertum ab Alexandro Secundo 

ad annum MI.XXiii. ex antiquo diplomate Cafina- 

tis Coenobij anno MLXVII. VI. Idus Mai) Indi(fì. V. 

\\hdi. vb: non video cur intrudat , vcl irrepere patiatur Vbere 

«n-Ep- ^yj^^ jjg Podio, feu Po^gijs Lucenfcm , quem anno 

MLVIII. Cardinaiem , Êpifcopum Praeneflinum 

inferir Cardinabbus à Stepbano Decinr.o didlo Nono 

deledis , nifi lapfus iit per vjri^fiifiet^M^f ^ feu 

rraiedtionem numerorum annaJium virio Scriptorum, 

qui MLVIII. annum fuppofucre prò MLXXXV. 

quoVberrus, fiue Vmbertus Prseneflinum Epifcoparum, 

atque Cardinalatum obtinuit, vt inleriùs 

paté- 

,

LIBER SECVNDVS. 2v:>i 

patebit , fed aliud quoque mendum ibidem occurrit. 

Nam fignum Stephani Pap* Secundi attribuitur 

Stephano Decimo. Vrbsquippe Roma intra Numum 

delineata cernitur, «ScfLiprafcriprum eft . Fe- 

lix Roma , circum vero , Stephani Pap£ Secundt , in_j 

alia porrò facie Crux , cui appida figla «,&)&: 

IC. XC. , in limbo autem . ìpfe eH Pax nojlra , vndo 

non potui fàtis mirari ofcitantiam eorum qui Nu- 

, 

mum illum tam alieno loco pofuere, cum Stephanus 

Secundus, fiue Tertius anno Chrifti DCCLXXll, 

federit, & Nonus, feu Decimus anno MLVII. ar- 

IJuit vero Numus ille Doininum Vrbis tunc fuifTo 

Stephanum Secundum Papam •, 

fìcuti tegulaj , qux 

quìbus infcri- 

in Sanigli Petri Archiuo ailèruantur , 

ptum lemma, Regnante Theo derico Felix Koma^ & 

aeneiNumi, in quìbus legitur. hinc Felix Ramaf apudciau. 

inde D. iV. "Baduila Têx , Theodericum, &Badui- tàe?. 

iam Reges Gotthorum tunc dominatos efiè Vrbi 

comprobant , Infeliciter etiam omiilìs medijs Vbertum 

, fiue Vmbertum Brunoni fuccefTorem deftinat 

Ciaconius , cum infèrendi fint Ioannes , Bernardus 

& anno MLXXIII. Leopertus , ne fecum ipfe pugnare 

videatur, neue laudato diplomati fidem detrahat 

, vel nifi mendosè legeric eo in diplomate Leopertum 

prò Vberto, vnumque Vbertum errans in 

duos, Vbertum nempe, Leopertumque diffecuerit 

Dirigenda igitur hoc ordine mihi videturapud Ciaconium 

luxata ifta Prceneftinorum Epifcoporum, 

& Cardinalium feries , vt Petro primo fucceflor datus 

circa MXXIV. annum à Ioanne Decimonono, 

Petrus Secundus narretur , & Petro Secundo Ioan- 

nes , qui Alcaris Sandae Aeathse dedicationi Romae in itai.sacr. 

'.. A _ __ r j ' ^ to.i.exFlor. 

prstuit Leone Nono fedente, vt e marmorea ta- Martineu.m 

buk lapide refert P. Vghellus, id eft anno circi- t%uhl"^: 

Ce 2 ter 

. ,

102 PRAENESTES ANTiqVAE 

ter MXLVIII.Ioanni vero Bernardus abeodem Leone 

fulfedus , quique annoMLXI. lndi*fi:ione Xiv. 

Rotnaeiv. Non. Mai; Pontificatus Nicolai Seciindi 

anno ìli. dtdìt Diploma feu Priuilegium Nicolai 

eiurdem ad Pentium Abbatcm Aniance Magalonen- 

fis Dioecefis Ordinfs San(fii Benedi£ìi , quod incipit 

hifce verbi s. Conuenit Jpc/fìolico mocitt'amini pia^ 

'~Bêligione pollentibus beniuola charitate fuccurrere 

, feque fubfcribit Sandra; Praeneftinae Ecclefise Epifcopum, 

vtip. Odo perlitterasaffirmat. Bernardus 

ilio ipfb anno MLXr. Brunonem fuccefforem^ 

habuerit , quem tamen Vghellus ^f4.i(Jcàq Ioanni demortuo 

anno mLXXX. fubftituit; Bruno aurem Leopertumabs 

Alexanrìro Secundo PraeneftincE Ecclelix 

prasfulem deledum , qui anno MLXVII. eiufdem 

Alexandri Diplomati prò Monafterio Cafinenfi lub- 

icripfit ex ipfomet Vghello , quemque ciaconius anno 

MLXXII. profert . Leoperto denique fubrogatus 

fuerit Vbertus, fiue Vmbertus, quem Peneftrinenlem 

Epifcopum anno MLXXIV. pridie Kal. Septem- 

bris Gregorio Papa Septimo fedente dedicalle Altare 

Sandi Andrea? in Ecclefia Sanifìae Cseciliag Rome 

adnotatum eft in vetuftiflimo Bjbliorum Codico 

manuicripto , qui afferuatur ibidem . Ilio quoque 

anno Vbertus, fiue Hubertus praeneftinus Èpifcopus 

à Gregorio Septimo mifTus fuit ab Vrbe Legatusad 

HenricumQuartum) feu Quintumlmperato- 

.,,1 H,, ^^^ì ûe Regem vna cum Agnete Au"ufta relieio- 

Caio, oaroit. ^ ' c> o d v' 

Annai. ecci. fi(I]nia ipfìus Henrici Matre , cumque Gerardo, 

ai, JC74. 

. 

^^^ Geraldo Epifcopo Cardinale Oftienfe , 

& cum^ 

S}-' t.i) dcL_. Raynaldo HpifcopoComenfe ,ve] Nouocomenfe^ , 

eg,..it2i, 

cucon. 

^^j aliquibus Robertus , imo Cornano ( 

Damiani fcribit^ quamuis Cumanus enuntietur à 

Gregorio Septimo ; $i à Paulo Bernriedenfe, cumque 

vti Petrus

LIBER SECVND VS. 203 

que curienfe infuper Epifcopo . Ad partes Germa* ^^^^^ ^^ 

nix duos Epifcopos Reuerentidìmos Legatos dire- Bau.s.opui: 

(Plos praeneftinum, atque Cumanum , tSc MatrerrL» mùndi/ìoji^ 

jplìus Henrici Agnetem funt qui tradant . 

Grego- ^^ntt^ô. 

rius quidcm Septimus Albertum , aut poriùs Hum- "•''^••• 

bertum Pritneflinenfcm , 

rpiicopos duos Legatos à fé ad partes illas deftina- 8

-FrtZcìj. 

204 

PRA£N£ST£S ANTlQVAE 

B. pies'oyter Hugonetn Caiididum /lue Blancum à Leone' Nono 

SnliLucen' cardiualcm presbyterum Tituli San£li clementis 

monumeDu auiio MXLIX. renutitìatum , defignauit EpiTcoputn 

edita Ingoi- pra?neftinum aduersùs Vbertum Gregorio Septimo 

fìdilllmum . Erat Hugo ille Tridentinus, ( Gallum 

.oiiM-jc affirmat Frizoniusex Onuphrio) vireloquens, 3c 

e Lcrnheno'' do(ftus , fedinconftatis , & varise fìdei , qui Stepha- 

L.haMabur. 

^^ Decimo pontifice vnicatem Eccleiise deferens, & 

Regeft.Gre- fub Nlcoko Sccundo fchifma molitus , à Nicolao 

Gor.vii. 

(âmnatus eft ; poft Nicolai obitum praecipuus au- 

c-a:on. 'ÔY fuìt Schifmatis , quo Cadalous pallauicinus par- 

meniìs Epifcopus Thronum Apoftolicucn vfurpare 

conaius Hononj Secundi nomea afrumpfit anno 

MLXI. > Se Cadaloum fe(n:atus aduerfus Alexandrum 

Secundum iuftum pontificem , ab Alexandre diris 

quoque deuotus anno MLXIV. , cum pcenitentiadudus 

veniam petijfTet, impetrauit . à Gregorio 

deinde Septimo Legatus in Hi/paniam, & redux, 

defecic iterum, Vormatiamque conuolat, vbi anno 

MLXXVI. coada preudo.fynodofuprafcriptum Gui. 

bertum Rauennatem erexit in papam , tcrtiumque à 

Gregorio papa excommunicatus , Se abiedlus infor- 

duit , inque perdueliionatu animam mifer efflauit, 

ciaco!.. cum diutiflìmè vixifTet, Se annos L. in illa CardinalatuSjScanmi 

varietale tranfegiflet. annoMXCViir. 

die vii.Idus Augufti enuntiatur Epifcopus praeneftinus 

in Conciliabulo Romano , cui cum Bennone 

wJtHd °pud Anncardinale interfuit . Sic de Hugone ilio cecinit 

Anna!. Eccl. 

aiao, 1098. 

fir.Greg VII 

UOmiìUO . 

/y^f Huô tunc falfus ijenìt , gui dicitur albu4 , 

1 

rr I 1 • 

aB:nnont^ Officit hiG mult'ts Rowafue PrcsùvUr VrbtSi 

uoru Herm. Tcr damnatu5 erat i pretio qmi rsHituebat 

RcinT/cio. Emptores Chrifii templorum , iun^ìus & ìpfis 

iVabS^"'^'' ^^^^^^f*^ P

LI BER SECVNDVS. 205 

Corda malìgfwrum , 'Regisjtmul , ò'fociorum . ^p*^*!^^'''' 

Plura Icquem Papce dixit Synodus/ibi fatiBay . , . 

jT» /'^/fr es patrufTjy blajphemum cantere prattum, Regn. jtaj. 

Anathematizatus eciam fuit hic Hugo ob ineptiam,& 

inconditos tnores , & quia muItascaUim- 

nias confìnxerat contra Gregorium Septimum ad- 

haerens Henrico Regi, cui detulerat iìgmentunru ciacon. 

confimile Tragoedice de vita , & 

inftitutione papas . Ftiion.u. 

Vbertum verum praineftinuin Epifcopum vitaiu-» 

produxifTe interim ad annuii! MXXII. arguit Ber- 

Epifcopatu 

& nardus fucceffor eius in Cardinalatu , 

piceneftino ( vti docet Vghellusj è Bulla Vrbani 

Secundi concena Monafêrio Sancìillìms Trinitaris 

de caua eoanno pontilìcatus Qjuarto, vnde ante 

Vberti excefluaì Hugoni Candido pr^neflinum Epifcoparum 

delatum ab Antipapa clemente Terrio 

iiquet , Bernardum exccpit Milo ab Vrbano Secundo 

papa promotus ad Epifcopatum praeneftinuni^ 

circa MXCVI. annum , Frizonius & hunc Miloncm 

Gallis accenfet , Hugonique oppofltum. Anno 

MXCIX. feu MC. Pafchalem Secundum pontifìcem-> 

eledumMÌlo iftecumalijsEpifcopisconfecrauitau- ,-nvi:.paf.h.' 

ôre pandulpho piiano. & in pafchalis Secundi j^".'^*^'"'* 

diplomatisfubrcriptus reperiiur, qUcE datafunt 

annis mc. ^ MCI- tam prò Gluniacenfi 

Frfzo""' 

Panuin. 

C9enobio,quam prò Ecclefia. Bibuot.ciu- 

Florenlina, 

ntac. 

^V,/3 

T^t

2o6 PRAEMESTES ANTICÂE 

De Pr

LIBER SECVNDVSi 2^7 

phium mihi tratifmifit, accepi . Huius Berardi mentionem 

fieri ab Vrbano Secundo in priuilegio , quod 

d'uniacenfibus eft indultum , & in Epiftola Gjbeli- 

ni , fèu lubilini Arelatenfis Arcbiepifcopi apud Cardinalcm 

Baronium Vghellus afTerit. Berardo fubrogatujeftChunradus 

in EpircopatuPrenefi:ino,atq;ir^„ 

Cardinalacu à Pafchale li. , quem anno MCVI. comi- 

tacus fuerat hic Chunradus ad Concilium Vaftallen- 

fe , fcu Guardaftellenfe, cui vnà cum alijs Cardinalibus 

interfuifle , ac rubrcripiiffe legitur, & in quo de 

Schifmaticis Epifcopis , & clericis in vnionem afFunicndis 

cogirarum fuit, vt aud:ores funt Nicolaus 

Cardinalisde Aragonia, Panuinius, &Ciaconiusè 

Bullis Lateranenfìbus . Chunrado fufFecit Cono 

nem , idemlPafchalis Germanam Treceburgetìfem, 

feu Trunciberenger priùs Eremiram in Heluetica^ 

Solitudine , Se poftea Canonicum Regularem , & 

voum è fundatoribus Congregationis Aroafìê iii^ ^m^ndand.fs 

Atrebatenfe Divecef^ fub ìlegula Sandi Auguftini 

non procul à BapalmaannoMXCViI.cuiusPraepo dJôn-cfeû 

{ìtus primus Hildemarus fuirab ifto Conone conili- sgeb.appe

nia, Lotharingia, 5»: Francia Syi)odis , vbique fenlentiam 

excommunicationis , quam diótauerac in.^ 

in chroi al 

ana.uie, «t 

Menricum , repetiuit, vt ex A^ftis Concili) Latera- 

nends Cardinalis Baronius probat: Abbas Vfpergen- 

m Gjìl. Pur. 

208 PRA£NEST£S ANTIQVAE 

liemque Legationis munere circumquaque Prouincias 

luftrans , colle(ftis in Graecia , Hungaria , Saxo^ 

LIBERSECVNDVS. i^9 

prddinum l^fgem damnauit iv. Idm Concilij ^ ita» 

emendans rt/tituo. Theodericus ferìji il. proxinip^-» 

Vafchdt ^^Jg'sm Henricum damnauit Colonics in Tempio 

San6ìi Gereonis . Catalaunis iV,òabifo Concilio Co 

fiopr^diûmTêgem damnauit iv.ldtis lukj» Thcoderìci 

certe Cardinalis , & Legati mtminu Giaco- 

nius, eumque anno MCXVI. colonia promulga AL» 

Anathema in Henricum teftatur , & in Hungaria, , 

Germania, Saxonia , Coloniaeque Legationem obiji- . 

fe&CorioIanus affi rmat , Frizoniuslu return fequu- cUr»" 

tus tria enumerar Concilia dudu Cononis congregata 

in XII.

5a Anhfuo 

aio PRAEN£ST£S ANTIQVAE 

Tiifculaaì Epifcopatus ipfum Epifcopucn Pfsene(Î. 

iium confìat, &;Njium /^bbarem Moiiufierjj deCrypta 

Ferrata Bcncdixine poteiiateàpapa ^bi'tradita^ 

ciypix ?is- è Bulla F.iiênii Tcrtii relata à'Greôrio Isìonoiaj 

diplomare dato Laterani Non. Februiirjj . Ilio anno 

AXXVI. Romse in Bafiiica Lateraneiìre Gcneralis 

Synodus celebrata eft , ad quam diuerfarum Prouiiiciarum 

Epilcopi, &Principescorfluxerunt. In ea 

pridie Nonas Mirtias icchoaia pr^ftat audire Couonem 

vi. dielocuentem . 

Domine pater ( inqurt Co- 

ad palchalem Summum Pontihceni ) Dominepa» 

fbo'.^lTo,.* ^ "f^- ter ^/ì vere Tiiusfui Legatus , omnihuó hp5audieni-ibu4 

JSg.'hal' ,' 

^^g'^f^'^Jicm meam verbo Tuo confirma 

cui Pontitex , 

vere Legatus €;< Latere nqfirofutftii ^ quidquiciTu ^ 

CtSterique frafres nojirì Cat dmales Eptfcopi Legatt Uet, 

Ò' Jìpoftolorum Peiri) & Pauli^ huiiió Seais , ò' nojira 

auéìoritate fecerunt X confirmauerunt prcbauerunt 

, 

Ego quoque probo , ^ confirmo , quidquid damnauerunt 

, condemno . Tum praneftinus ( Cono fcilicet 

J 

Atqui (2Ì\i) cum Legata^ Hierofolymis agens audiffemu* 

Tiêgem Henricum pojì Sacramenta , olfidos yò* o/cuIa 

Vontificem in ipfo 'Beati Vetri Tempio cepijje > indignèque 

traBafie , Cardmales exuifie , êxaJSe^ nobiles 7{^

LIBER SECVMDVS. iii 

tiam à pluribus ,& meiioribus fine vJladiibitatione 

difceffum eft . Anno MCXVII. Pafchaiis Papa Dedi- 

cata Ecclefìa luperiore Praeneftae die xvi. Df*ceni- 

bris Indiflione XI- inde abiens poft Epiphaniam ap-: 

pulir Romani 3 ciimque in lethalem morbum ioci- 

diffet , sacramentis munirus è vita migrauit, Se Xi. 

KalcndasFibruarij ad Bafilicam Lateranenfem 1e- 

pultus eft. Pafchaìi Gelafìus secundus fiibrogatus 

ad continendos icf fide sedis Apoilolicie Gerrnanos 

Cononena praeneftinunni Epiicopurri ad eosLcjrat, 

in. c^rcnfc. 

at ille tefte Abbate Vrfpergenfe anno MCXÎX.adbuc î'^;^^ 

LegationeGciaiijfungens Synodum Colonise cuni_. "^•'*^' 

Teutonicishabuit, vbi excommunicationem Inìpe- 

^,"'^;.f"*°* 

ratoris omnimodis propalauit -, 

intererat 

buie Sy- 

nodo Northbertus pofteà pricmonffratenljs Ordì. inGcucnl' 

nis inftitutor , alteram quoque Synodum m Friziar, ciacou. 

feu Fiidhr ; Vghellus vocat Fritiflarium , ali; Entesìariuna^ 

idem Cono eadem prò cauiTaindixit, qua 

camdem quam priùs excommunicationenì ccnrirmaurt 

. Denique Geiafius secundus moribundus card.Baion. 

Cluniaci cum decumberet an. {upraicripto MCXIX. cÌ!er*. 

paleftrinum e itti vocabanr corruptè iaca ilio «suo Fik^"&ea. 

, ._ rnum ) accin lufiit itpilcopum,

tu PRAENESTES ANTiQVAE 

îrtutibus ad tale , tatìtumque patrocinium el/gimu* . 

Demortuo igitur Gela/io Vieanenfis Archiepifcopu$ 

renuntiatusluit Summus Ponti fex , «ScCalJiftus 

Secundus uuncupatus ,illum Cuno proficifcentem 

poft Concilium 

in Vrbem profequutus cft *, cumque 

Remis habitum anno ipfo MCXIX. Calliftus Senonas 

veniflet , adijt Cononem ibi Abbas Arnaldus, 

ab eòque litteras obtinuit loceranno Epifcopo dir^- 

(flas Nonis Decembris ,* en ip(às è Chronico m.f. Abbaticc 

Sandi Petri viui Senonum erutas à P. Odone 

li Mothc toties laudato 

Cono PraencftinusEpifcopus, Se Romana Eccle* 

fìae Legatus , loceranno Lingonen£um^ 

Epifcopo falutem. 

ûerimoniam Venerahilis Arnaldi Abhatis Cafona- 

fterìj Sar,&i Petri viui audiuimusy de Abbate t^lolifmenfe 

, & Abbate Saneli loannis de Prato quorum^ 

, 

vnus Eccle/tam ei aufert , alter 'villam cumfuis appen* 

dicijs y vos antem iam bis diem placiti eis conjiituiiìis ; 

/ed neque vos , nec Ahbates advllam illarum venire vo^ 

luijlis , ^ 

fentimus , mandamus » vt inde plenariam iufìitiam 

faciatis ; quod fi facere nolueritis , querimoniam 

eius ante Tiominum Papam y quia de Legationc^ 

noftra ejl^ mefciatis perlaturumf ò'Caufiam eius quamtumcumque 

poterò prcfequuturum . Hinc patet Cononem 

fe(ftando calliftum Senonas peruenifTo , 

idque audor Chronici diTertè narrat anno MCXIX. i 

Cononem fcilicet ibi aditum ab Arnaudo Abbato , 

qui querimoniam de Lingonenfi Epifcopo facerer, 

. 

quoniam iniuriam buius rei penes vos ejfe^ 

qiiiadiffugiebat Epifcopus illeiuftitiam fibifacero 

de duobus Abbatibus prò litedeEccIefiaRatiacen-

IIBER SECVNbvS- 213 

ftjfèd de illoconfule vcteremChronoIogum Aatifiodorenfem 

. Tolofae hic ipfè Cono annoMCXX. 

Idibus luiij Indidlione xii. Callifti SecundiPontiftcatus 

primo anno Bullse data à Pontitìce per manum 

Chryfogoni San£lae Romanae Ecclefiae Diaconi 

Cardinalis , Se Bibiiorhecari; , direâeque Pontio 

Anianenils^Monafteri; Abbati, cuifubfcribuntPontifex, 

alijquc cardinales , fuum etiam chirographiim 

adiunxit, hac ferie, quae mihi luxata videtur, 

nifi dixerit aliquis ordinem nullum obferuatum 

Ego Callifluì Caìbolic


di fcripta cum aiKfiore damnafìe , contamiaatàquo 

Petrum hunc 

haerefeos veneno flammis exuflìlTe , 

Abailardum extra San Dionyfiana clauftra degenlem 

, refipifcentem tamen , ac poenitentem ab Epifcopo 

Prc^nettino exceptum Gabriel Naudasus haud 

pridem iato funélus cum maximo iitteratorum moerore 

, nec minore iartura rei litterari» prodidit. 

=c2inpan, cQô detti Urti tot laborlbus prò Sand:a Romana Ec- 

clelìa pei'fundus in Vrbem redux anno circiter 

MCXXII. in coelum euolauit. Tum vero Guillelmum 

, feu VVillelmum natione Gallura Cardinalatu 

, Oc Epifcopatus Praeneftini donauit infulis Calliffus 

Secundus In Concilio Lateranenfi menfe DecS*"' 

""* 

ccmbre anno eodem MCXXII. quem cum aflerat 

Frizonius fìrmaire priuilegium coenobijs Vallis 

iiGilI Pur. 

Vmbrofae ab Henrico Quarto Auguftoconceflum , 

miflum opinor à Callifto in Germaniam adcauffam 

an:iq.TOonc- 

Hpilcopatus Herbipolenfìs , in quem Gebehardus 

SSin'^d^' 

fuei'^t intrufus, dircutiendam,-Honorij Secundi Guili6V=,in%p. 

lelaius ifte interfuit eledlioni, &poftHonorij Se- 

'"'""^' 

*^"'*'"' 

cundi obitum cxorto fchifmate, contra Petrum filium 

Petri Leonis , fìue Anacletum Secundum ciegit 

Innocentium Secundum Pontificem , ilJique adhae- 

fut , à quo infuper Legatura in Germaniam ipfum-» 

n.iflum fàcro vnxifTe oleo, fiue confecraffe folemni 

ritu Brunonem colonienfem Prsefulem certum eft 

n:a«n! 

^'"' 

MCXXXjii. Ciirifti SODO. Subfcripfit quamplurimisPontincum 

BuU's ad annos MCXXilI- MCXXV. 

MCXXnX. MCXXX. MCXXXIII. MCXXXVI. vtin- 

.:.ivif.Gciii. BibliothecaCluniacenfelegitur,iScapud Conftantinum 

Caietanum,quin & diplomati dato prò immu- 

îci.dx, nitare Piftorienfis Ecciefiae Pìfis Kalendis lanuarij 

rcb.fciu'pót! IndìCtione Xil. , &priui]egio Monafterij Agaunen» 

codvaMt,!: 

^^^^ KalendasNouembrjs Indizione XV. , Conci- 

Jioque

LI BER SECVNDVS. iiy 

iioque Pifano interfuit annoMCXXXVI. fubfcnptus 

inuenit-ur ScBuììx Innocenti; Secundi, qua lanuends 

, feu Genucnfis Ecclefia erigitur in Archiepifco- 

patumiv. Kalendas Aprilis MCXXXIII. In San(fli 

Ghryfogoni Romas vifitur Infcriptio , in qua VVil. 

ielmus ifte commemoratur Anno Dominicae Incar- 

nationis MCXXXlll. vili. Idus lunij Indiifìione i. 

Dedicatum eftOratorium Sancii Chryfogoni à venerabilibus 

Epifcopis Petro Portuenfi^ Vitale Alba- Friô,. 

nenfi, Se Guillelmo Praeneftino, Pr?3fidentein Apo- se^«an.d«i 

'" ' 

^ 

ftolìca Sede beatiffìmo Callifto Papa Sccundo anno * 

eius Pontificatus v. quam Dedicationem rogauit 

fieri frater Ioannesde Crema pcccator fàcerdos Ti- 

jn'iisrotjs si 

tuli Sandi chryfogoni , fed holographam , 6c inte- ^'"""'* 

gram exhibet {slcvx apprimè peritus antiquitatis 

Andreas Vidlorellus ,• de VVillelmofufìusagit Ciaconius 

. Illum ad annum vfque mcxl. vixifle fucceflbr 

eo anno delignatus arguit Stephanus Quintus 

Catalauni ad Matronam in lucem editus è nobili genere 

Monachus Congregationis Ciftercienfis, apud 

Clarauallem Sanali Bernardi Difcipulus dile

2i6 PRAENESTES ANTIQVAE 

cyreuis !o^ fìs rclìquit chrvfoftomus Hciinquez: fubfcripfic hic 

Ka7end"ciiì! S'Cphacus varijs Bullìs ûas refertCiaconius ; la- 

jnFafcjc.ss. Docetuij Sccuodi , coeleftini Secundi , & Luci; Se- 

cifterc. 

cuiidi, praefertimBullae Innocenti; Secundi ad Rai- 

And.dusnur. mundum Epì/copum Tolofànum anno MCXLli. & 

clnic.^'"' alteri eiufdem diredae Gerardo Abbati Monafterij 

Sanfti Andreae Andaouenfis propè Auenionem.- > 

& datae Laterani XVII. Kalendas Madij (Tic Maium 

catei. hift. 

duLangucd. 

vocabant ) Indizione vi. meminit, Se iftius Stephani 

Prìencftini Epiicopi ca Infcriprio anni mC. 

XLIIIo quana inferuit lacubraticni fuae de Cryptis 

Vaticanis Torrigius : lubet El^gium appingero, 

quod mutuor è Martyrologio Ga.Uicano : Pridic^ 

Idus Februartj Cat^launi in Campania San&i Stephani 

Epijcopiy é^ Confefsoì is , qui ex Monjcho Ctftercienfi oh 

egregia fan^ìitatis tefìimonìa ah InnoQentio Secando 

Papa inter Ecdefia Cardtnales cooptatus , Epifcopufque 

Pranefiinus creatusy fufieptam dignitatem miris virtùtum 

ornamentis ampltauit : M naflicam enim humili- 

tatemJtQ ea injuhlimttate reitnuu , vt Ppijcopalem nibilominus 

grauitatem conferuaret yjtc abundans vt ve» 

réfe pauperem fpiritu , ^ carpare exbiberef : bona/uà^ 

in pauperes dtftribuens , terrena contemnens ^ coeleflìét^ 

foto affeBu appetens jperenniquejìudia Dei cb/equto , ér» 

Eccìtjiai commods inuigtlans » quibus pijs munertbus 

ad extremam vfquc dtem perfunBus felcem laborum 

finem adeptus eB, dignufque obprêceìf* merita tnuentus, 

qui in calo & 'Beatorum gloria, d^ in terris ân&orum 

ab Icclefiajacris tabults infcrìptorum cultu perpe'tuo 

potiretur , abijt in coelum anno MCXLlV. dio 

XII.

LIEER SECVNDVS. 217 

San(flus Guarinus , feu Garin us cardinalis Praenc- sur.tM.fc» 

ftinusEpifcopus ,& in catalogo Sandorumciuium 

Bononienfium ' 

recenfetur 

a Cardinale Palaeotto . 

^" *"" 

^'î'- ferrar. 

Canoniciis Regularis erat Ordinis Sandi Auguftini, g^Th.ssT 

cum ortus eilet è nobilibus parentibus è tamilia de 

Fufcararijs Bononise , Se optimè à pueris iaftitutus , fn^N^^"^' 

illis inuitis clericus in Ecclefia maiore ordinatus , 

ârtyioi. 

habitum deinde rufcepiflet in Monafterio Sandse .nArchiep. 

Crucis Mortariae apud Papiam , vbi cxleftium con- ^^no"templationi, 

orationi) &diuinarum fcripturarurrL. „ . . ^. 

lectioni totus incumbensoreui tantum prorecit, vt ecci. lefcrt. 

propter illius findìoi conuerfationis famam Clerus, 

& Populus Papienfis Epifcopo deftituti Guarinunu hift"Gener!* 

inciuslocutn vnanimiter cligerent, quam dignità- ^'"•^""'" 

tem adeò conftanter recufauit , vt ardo in loco cu- 

ftodiius , deceptis cuftodibus lugiens tamdiu iatuerit 

, donec alter eius loco Papicnfls Epifcopus con- 

fecraretur . Cum 

autem increbefceret iJlius fama^ 

fan^litatis, Lucius Secundus RomanusPontitex accerfitum 

licer inuitum, & feriò reludantem San- 

Cìds Romana Ecclefìse cardinalem , & Epifcopum^ 

praeneftinum illum fàcrauit, necnon pretiofum apparatum 

, & equitatum ei donauit quem nihilomi- 

, 

nus Guarinus ftatim vendidit > & illius pretium pauperibus 

erogauit , quibus etiam in Epifcopali dignitate 

conftitutus alimenta, & veftimenta fuis manibus 

miniftrabat, verbum Dcidiligenter, 6c affiduè lomm.v"'. 

annuntians ,ieiuniJ5, precibus , Se operibus pietatis 

indelefsè vacans , fenio confedus Prsenefte, cum_. sigd^B^n. 

Diuinitus prasfciret appropinquareobitum, ccnuo- Ep«r

Edif. Venet. 

iM' iué. ' Sandtorum 

218 PRAENESTES ANTiQVÀE 

flt velut meridies , fepulrus eft in Ecclefia fua , illa* 

tufque tumulo Beati Agapiti Martyris ) Deus eius 

mortem mìraculiscoruìcare voluit, nam mulier à 

Daemone obfeda fepulcrum eius tenens, illicò fanataeft, 

& fufpenfis ante illudlampadibus, luminaria 

cundis videntibus, & mirantibus, nemine ignerru 

ingerente derepente hierunt accenfà . erat annos 

natusCX. cim animameiflauit , annufqueà Chrifto 

nato MCLIX. volueba ur. Ha;c ex OfEcijs proprijs 

, quae à Canonicis Regularibus recitanda 

concedìt Santìae memoriae Papa Pius Quintus: re- 

latus fuit Inter Saniflos, eius è Reliquijs, aliquae 

Corneti a(Teruantur, vt ex Indice fuperiùs relato 

probatur, Bononi«quiefcere Romanum Martyrologium 

fatetur ,è fami'iaGuarinia originem eius re- 

petit Vghellus, ócadfcribit infìgnia Bouetn ere6tum> 

anhelantemque ac ccllum milio circumdatum , fu- 

fifìfìmè Auguftinus Ticinenfiscanon'cus huius San- 

£ti vitam de/cripfit, Suriufque rerulit ex ilio. Petrus 

Apollonius hoc eum difticho celebrauit. 

Terrena^ contemp/ìt opes , Faflumque Guarinus j 

Clarior vt Calo , diuitiorqueforet 

Anno igitur mcLix. menfe Martio Hadrianus 

Quartus lulium , quem Presbyterum cardinalenu 

Tituli Sandli Marcelli de/ignarat cseleftinus Secun» 

dus anno MCXLIV. promouit 1 

ad Epifcopatunu 

praeneftinum loco Guarini qui è viuis exceflerat 

, 

Vili. Idus Februarij, tum legauit eum cum alijs 

Cardinalibus ad Guillelmum Siciliae Regem , &j11ìs 

au£loribus Regem fufcepit in gratiam , cumque ip^ 

fo conciliato firmififìmum percuflìt l'oedus Bcneuenti 

. Federicus Imperatorid iniquillìmè tulit, & hoc 

ciawjf colore ab Hadriano alienatus eft , publicè conqueflus 

illud foedus ia odium , detrimentumque Impe- 

,


rij Romani cedere . Hadriano Quarto defundlo 

AlexandriTertij ritèPontifìcis ekifl? partes tutatus 

ab ipfo ftetit aduerfiis Oéliuianum intrufum è presbytero 

Tituli Sand« CcEciliae Cardinale Vivftorem 

Quartum didum . quemadmodum 

intelligitur ex go^nxod'vt'* 

Epiftola, quam cum alijs Cardinal ibus Julius ad om "egìftlRo'm.* 

nes Chriftianos , atquead Federicumipfum Impe- ^°""^ 

ratorem mifìt, in qua comitiorum Alexandrinorum 

rationem reddit. In Anagiiinis raonumcntis anno 

MCLXI. Terracinae cum Alexandre Tertio , & Cardinalibus 

lulius fubfcriptus e/I , ab Alexandre Lega- 

tus cum Petro Cardinale Sandi Euftacbij in Panno- card.Baron. 

niam Hungaros ad eius obiequium traduxit . Ita- Ecdef. 

que Rex Hungarorum Alexandrum Tertium iuftum 

pontificem agnouit , Se veueratus eft , ab Alexandre 

in Gallias profugiente reli(5ìus in Vrbe Vi- 

carius lulius anno MCLXI V.prudentiflìmè illam àìf- 

ficillimis temporibus rexic , eodemque anno , fèti 

MCLXV. moriensinibi fìtusfuit. Manfredus , fèu 

Maflfredus Diaconus Sandìi Georgij ad velumaureum 

cardinalis anno MCLXIII. eue(fûs ad Titulum 

Sandae Caeciliae, Se Presbyteratum anno mC. v'mha.n 

LXIV. & anno MCLXyi. ab Alexandre Tertio 

apud Senonas in Gallijs degente, lulio fufihéìus 

fuit in Epifcopatu Praeneftino , Pontificemquo ^'^'°"' 

fcdìatus anno MCLXXVI. Indizione ix. menfe Fé- comeior.iQ 

bruarij Venetias nauiganrem per mare Hadriati- "'^toj^^cum 

, vt in eius A£lis narratur, & à Romualdo Archiepifcopo 

Salernitano , quin Se in Dalmatiam de- 

latum laderam vfque,tefte cardinale de Aragonia.» 

Ferrariam infuperregrefTum comitatus idem Man- 

fredus menfe Tulio in Vigilia Beati lacobi cum alijs Romuau. 

Cardinalibus ab Alexandre Tertio milTus vfque ad "P«'*^«''>'f^^ 

Ecdefiam Sancii Nicolai Venetijs in capite Riui 

e Siili. 

, 

^ -

210 PRAENESTES ANTIQÂE 

alti. Federicum, feu Fridcricum Imperatore rru, 

Aftor. eiufque Comites Schifma ciurantes abfoluit ab Anathemate 

anno AICLXXVII. , & Alexandro femper 

Rogerio a" adfuit, DCc ab eius latere diiceflit, donec Anagniam 

gio,&obo. Q^Qb,.j tr.enfè perueniens dicmclaufit extremumj 

cTa°on. ^VI. Kalend. Februarij . VVion è Kalendarìo , feu 

lib.j.Ligni Necrologio Mentis Cafini addit hunc Manfredum 

Benedimmi Ordims t'uifle alumnum in Monafterio 

Mantuano educatum anno MCLXVI. ab Alexandro 

Tertio Legatum cum Petro Cardinale Diacono Sandae 

MariaE jn Aquiro ad GuilleJmum Regem Sici- 

ciacon. 

ranuin. 

liae, vt auxilium peteretaduerfus Federicum , qui 

fchifmaticis fauens Vrbem obfìdebat . Berneredus 

q^j ^ Bernaredus , ac Bernerus , feu Bernardus, 

iinò & Benemeredus Abbas Sandi crifpini Ordinis 

Sandi Benedigli Rcmam ad Concilium Lateranea- 

fe profedus ab Alexandro Tertio Cardinalatu au- 

£lus fuit, & Epifcopata Praeneftino donatus; Sic 

eoim ad illum fcribit Petrus Cellenfis Abbas San(fìi 

Suellìonenfì cer- 

1 : ep,i «CI. R^^îgi'j • qtiando vt Tuo Eptfcopo ( 

te, intra cuius V^rbem fitum eft coenobiumSandorum 

crifpini , & Crifpiniani, Neuelonemiftum Epifcopum 

vocat Frizonius , qui cognomen adijcit do 

Frìzon. cherify , & annoMCLXXV. fuifle Confecratum il- 

NÓ?°ad èp." lum Chenu prodit ) acquiefcerem , ire cum eo ad Con- 

& ad?^'& c///«w permìfii Ji Te Coelefìis di/penfatio tllaqueauit y 

adJi.1.8. quidTtbiirafcem ì quid mihi,f \ varias etiam eidem-» 

cxarauit ille Petrus epiftolas, anno itaq*, mCLXXIX. 

fiibfcripfit Bernaredus diplomati , quod Alexander 

• Tertius dedit prò Alphonfò Lufitaniae Rege , & al- 

teri prò Monaflerionouo Pidauìenfi, Si: alteri dato 

annoxx.Pontifìcatus, v. Non.Iulij Indizione xil. 

quod afTeruatur in K«/f*MA


dum (cripfit & Stephanus Epifcopus Tomacenfis,felicemeiusobitummiraculis 

illuftracum notatfuprafcriptus 

Petrus Abbas ad Epifcopum Tufculanumj 

Cardinalem,accidit hic obitus anno Reparat^ Salutis 

MCLXXXI. apud Montem Caflnum , vbi iacet. Fri- mnot.ciac. 

zoniiis non mìnùscsecutit , &cerpitatin hoc cardinale 

quàcn Ciaconius , &:a;^3>jiV

Viuian.'dc-^ 

iure patron. 

I.j.p.i. ex. 

nu. 67. &68. 

emendandus 

in fubfcripi^ 

e. 3. rxt. d&i» 

teftib, cog. 

to j. Annal. 

S. Bciicd." 

121 PRAENESTES ANTIQJTAE 

expertns eft Alexander Tcrtius luli; , Masffedf,Ber.^ 

neredi , 8c Pauli , probaueruntquc Alexandri Terti; 

fuccefTorcs qua in Legationibus , qua in Confecrationibus 

Ecclefìarum , & BenedicHiionibus Abbatum 

> hos vero quatuor Praeneftinos Antiftites 

Alexander ipfe Tertius legerac . docei illius refcriptum 

ad Presbyteros Pontiae caufTam interEpifcopum 

Praencftinum, & Sublacenfem Abbatem tunc 

iuifTe ventilatam . Paulus igitur hic Praneftinus 

Epifcopus anno MCLXXXVlir. Vili. Idus lanuari; 

Summus Pontifex in locum Gregorij Odtaui fato 

nuper fundi renuntiatus Pifis in Ecciefia cathedra, 

le cardinalium fuffragijs ritè , ac iuxtà legem Alexandrinam 

fuper Comitijs, clementis Tertij nomen 

aflump(it,pacem illicò cum'popularibusfuis (Romanis 

nempe ciujbus) compofuit ,& Vrbis Doroiniuitì 

recepit fupprefifis Senatoribus , Praefeduramque re- 

flituif, prò Expeditione Syriaca , facroque bello 

plurimùm laborauit, &Imperatorem Federicum , 

Philippum Francorum , Se Henricum Angli« Re» 

ges , vt crucem alTumerent , & adTerram Saniflam 

pergerent impulit i (ibi vero fubrogauit in Epifcopatu 

Pr£eneftino Maynardum , feu Gherardum Gallum 

Monachum ciftercienfem Teptimum Abbaienij 

Pon t in iaci in Dioecefè Antifiodorenfe virum omni 

difciplinarum excultum genere , afquejin expediendis 

prò Ecciefia Dei confilijs promptum, & alacrem, 

jpfique clementi Tertio cariffimum anno MC. 

LXXXVIII. quo Se morte preereptus fuit hic Maynardus, 

vnde oculatiiììmisetiam fcriptoribus excidit, 

vt obfèruat Vghellus, qui ab Antonio Yepez, 

Roberto , & Frizonio ipfum memorari adnotat , fed 

de Girardi cum nomine Ciaconius profert . fucceilìt 

Maynardo Ioannes de comiiibus Sigù'x A^^^^gninus 

anno

LIBER SfiCVNDVS.' 2i^ 

anno MCXC. menfe Septembri Rom» fubledus à 

Clemente Tertio > quem Hadrianus Quartus ao- cùcob. 

no MCLVlir. menfe Martio Diaconum Sandlac Raêu-co 

Mariae in Equirio Cardinalem conflituerat , & Ale- l^fjXy^^ 

xander Tertius anno MCLXiv. Senonibus Presby- 

tcrum Tituli Sanali Marci Cardinalem declararat 

cuius Alcxandri Tertij cotres, & Legatus Ioannes 

iftein Longobardia edam f\iit, & qui eum corani-» 

Ludouico Francorum Rege defcnderat egregie , 

Venetia» profèquutus,intcrfuit abiurationi Federici, 

idem Ioannes à Clem. III. infupcr Legatus in Gallias, 

vt Philippum Francorum , Henricumque Angiiae 

Reges conciiiaret, inprimis ia(fliofòs incentores 

belli deuouit diris, tum eas ipfi PhUippo com- 

niinatus fuit . Legationcm etiam in Vmbra , qu ii^ 

& in Huogaria obijt Apoftolicam; fubcoeêftino 

Tertio rubfcripfit Bull» prò Monaflerio San(51ee Ma- 

riae Campi Martij in Vrbc, dcccffitque anno mc. qj/v'*'** 

XCVI. è vita . Hic intcxit Ciaconius Guiliclmum, 

feu VVillelmum Blefenfcm Archiepifcopum Remenfcm 

, adnumeratquc Praeneftinis Epifcopis ,fèd 

ctfi iuerit Tituli Sanda; SabinasPrcsbyter cardinalis, 

& fortafljs /ècundùm Archicpifcoporum Remen^ 

/lum priuilegium , de quo fuperiùs egi » & tantum^ 

honorarius , Praeneftina^ tamcn ncutiquam praefe- cap.io. 

dit EcclefìsB, ficuti neque cencius è Presbytcro Cardinali 

Tituli Sanali Laurentij in Lucina, quem an. 

no MCLITI. ab A nafta fio Quarto Praefulem Prasneftinum 

cooptatum putat idem Ciaconius , ìrrepfit 

forte prò VVidone VVillelmus in Appendice Ma- 

riani Scoti , & 

à librarijs fcriptoribus breuitatem 

afFe(fìantibus , & VV. principes litteras VVillelmi, 

acVVidonis tantum effiogentibus data fuit anfi.» 

Wiliclmum prò VVidone fubftituendi. Vghellus 

F f etiam 

,

114 

PRA£N£STES ANTIQVAE 

etiam Ciaconium , 8c Frìzonium pluribus valide 

contutat, rufTe^ìumque dilucidè demonftrat loan- 

ni VVidonem de Pare Gallum Abbatcm Ciftertieafem 

decimumquintum> qui annis xil. Ordinem rexerat 

fumma cum laude pietatis , atque prudenti» , 

ab InnocentioTertio Epifcopum Cardinalem Praj- 

neftinum anno mCXCVIII. defignatum Romae 

mcnfe Decembri , Legatumque in Gallias , ac Germanias 

anno mCX'CIX. vbi Othonis Quarti Imperatoris 

Eledlionem au^loritate Pontificia confirma- 

uit , «Si Philippum Sueuum Othonis aemulum , ciufque 

afleclas anathemate perculit , quòd ambitione.; 

fua publicam tranquillitatem perturbatent; Leo- 

dij Synoduna conuocauit, & Clericos lapfos fèue- 

innotad/L. Horibus Icgibus , optimifquc coercuit inftitutis,quae 

^cl'ialieU refcrt ex parte AegidiusBuccherus-coloni^ primus 

kor.Leod. 

inftjtuit, vt ad incruentaf.,& facroran(fls HoftiaB,Ga- 

licifque in Sacrifìcio Miflk auguftiflìmo cleuatiouem 

Campanula fonìtus ederetur-, cumque Diuijium 

ipfum Viaticum deferretur ad aegrotos , tlntinnabulum 

itidem perfonanspraecederet , ad monentefariusHci 

^juiTì populuw! , vt Chriftuoi ibi adorarct . ad hunc 

«'i. &1.-.C. VVJdonem Legatura in Germania refcripfit Innoii.mir.cu!. 

^.^j^^j^j j^j^^juj fupgr PrsBpofitura CoJoccn/ìs Ecclc- 

Nauîer.iiL. {ix , qui eiufdenì meminit agens de Sanéìi Trudochron.vii. 

^j^ Ecclefia , & in refponfo ad Canonicos Mogun» 

Robert, .a. tincnfcs fuper Ele

LIBER SE'CVNDVS. ai; 

Cardinalem Praeneftinum exaratas calamo tabulae 

Monafterij JSanâc Mariae Campi Martij in Vrbc, 

Probat Vghellus varijS è Bullis VVidonem de 

Pare Cardinalem Prseneftinum vixifle ad annuni^ 

MCCVI. quo XIII. Kalecdas lunii , imo XXXI. lulii 

, fcu III. Kalendas AUgufti , vt in Gallicano Martyrologio 

adnotatur , & Bulla InnocentiiTertii ad 

cum data m. Idus lunii anno Pontificatus ix.euincit 

, contagiofa lue correptus migrauit in coelunu 

Gandaui , vbi fcpultus fuit in Monafterio Sandlì Pe. 

tri , ac inde Ciftertium deportatus, vbi hoc Epitaphìo 

dccoratuf in Choro. 

Nobis donatas de culmine Pontificatus 

*\j3emis translatus iacet hic vtr Quido beattìs . 

Certe Guido ifte de Pare felici exceflu ad Domi- 

Dum abijfle dicitur, & vitae inculpatse nitore, ac 

magnae religionis fplendore infìgnis, piaememorìae 

dicitur, atque Beatis accenfetur ab audoribus Ka- j^p^^j-jcss^ 

lendarii Ciftertiends , & Martyrologij Galli- cuicrcicn. 

cani , & à Chryfoftomo Hen- 

riqûez . 

Ff a 2)^

hfon. 

finenii 

CiC 

2l6 PRAENESTES ANTIC^VAE 

De Pranejìmis Epijcopis ad ann. MCCC. 

C A P V T X U L 

VIDONEM de Pare in Epifcopatu 

Praeneftino excepit Wido 

de Papa , feu Paparonus , vel Pa. 

parefcus è progenie Innocenti; 

Secundi defcendens Romanusan. 

no MCCVII. mrnfe Decembri 

confecratiis ab Innocentio Tertio. 

Hic à Ciemente Tertio Cardinaljs Presbyter Tituli 

Sandac Man» Tranftyberim deleûs, Lcgatus fue- 

ratcum Oiâuiano Oftienfi , 

& Hugolino Diacono 

Sanai Euftachi; Cardinalibus aduersùs Marcualdum 

Regni Neapolitani Sencfcalcum , qui vexabat 

Romanam Ecclc/Iam , & propterea cxcommunicatusfuerar, 

cumque Verulis fatisfaaione fufceptaabioJuit 

anno MCXCIX. alteram Legationem anno 

AlCCii.in Longobardia, & Marchia obiit, Angelica 

vinone admonitus Innocenti© Tertio fuitauiôr 

vt Ecde/iam Sanftae Maria Tranflyberim Confc- 

craret, quod concili] Lateranenfìs temporibus fa» 

ctum eft . V\r fuit decorus forina,flatura procera, 

canitievenerabiIis,patientiaIaudabilis,caftitato, 

vuaquehoneftarc praefulgidus , mortuus eftXVir. 

iâiendas Seprembris anno MCCXXI. Interfuerat 

co anno 

KaJend.AprilisConfecrationiEcclefis San- 

«orum Vincentii , & 

Anaftafii ad AquasSaluias,Yt 

oocet Jnicnpno marmorea.Mox tertiusVVido no ex 

Nobiiibus de Biruutio Vi beuetanus Regulus , fed è 

iêtn Leonis, feu Per Icona Gente Romanus, vt prò- 

bat

tlBER SECVNDVS. 217 

bat luculcntè .R. P. Vghellus fcrutator Antiquita- 

tis Ecclefiafticae folcrtiflimus è vetuftis Kalcndarijs 

EcclefìJB Piacentina , & è Bulla Honorij Tertij , qwi 

ab Innocentio Tertio anno MCCV. Cardinalis Dia- caco» 

conus Sandi Nicolai in Carcere Tulliano mcnfe Decembri 

renuntiatus fuerat , ab Honorio Tertio admotusfuit 

EcclefisB PrsneftinaB clauo an. MCCXXI. 

menfe quoque Decembri> Confccratufque Pontifice 

initiantCjLegatus inLongobardia,^ multarùcauflarum 

Auditor interijtanno MCCXXVlll.die vil.kal. 

Maij illu Toftus Ciuis Romanus hoftiliter infequu* 

tus,excomunicationis laqucis fuit innodatus,vtcardinalisThomas 

de CapuaGregorij Noni nomine refert.Conradu 

Ordinisciftertienlis alumnuè Chro- 

Dico Montisfortis Vignerius audìor fuTpeàus ad annum 

MCCXXir. vocat Epifcopum Prjeneftinum_>, 

cum fuerit Portuenfis , Legat«/

, mi 

228 

PRAENESTES AMTIQVAE 

nuerunt,- namlacobus de Pecoram Ordinis etiam 

Ciftertienfis , Piacenti» nobilibus , & opulentis parentibus 

, qui vallis Pecorariae in agro Piacentino 

ditionem poffidebant , & Placentinumfaspe Confulatutn 

gefleruntjnatus, cura primum Sandli Domnini 

Clericus , tum Archidiaconus Rauennas ie Diuino 

cuituiaddixifletjfeccdenfcfue in Gallias ciftertij Rcgulam 

profeflus annoMCCXV.adeò in dodtrin^ pietatifque 

ftudijs profecifTetjVC Abbas elciftus Monade 

ri) Sanifloru Vincctij,& Anaftafij ad tres Fontes, fiue 

ad aquas falfàs extraVrbé HonorioTertio acceptilfimus,ab 

coque Pc)enitentiarius,&Capellanus defigna 

t^s, grauiffimis negotijs adhibitus eflèt ,à Gregorio 

Nono ad cardinalatumAEpiôpatu Praeneftinum 

itibuedus fuit anno MCCXXXr. mcnfc Septembri, 

niifTufûe ad Federicum Imperatorem cum Odono 

Bianco Sanali Nicolai in Carcere Tulliano Diacono 

Cardinale ad pacis negotium pertradlandum Diplomate 

dato Spoleti iv.Idus lulijanno vi. Pontifìcatus 

Chriftì MCCXXXll. à Federico fuit detentus, 

vt ipfe Gregorius queritur in epiftola , quam Gret- 

ferus cdidit in lucem , inde ad Infubres dillìdentes 

concìliandos ) fedandumûe bellum , quo ardebant > 

cum eodem Odone Legatus , calamitofàm cladem 

comprcffit . Fuit & in Infubriam rcmiflus , vt 

inter populos illos , & Federicum Imperatorem pax 

coirec 

Ducem Meranias cum Stephano Comite Cabilo- 

,• quarto Pannonicam Legationem obiuit , vbi 

nenfi pacare potuit . quinto Hctrufcam, inter Flo- 

rentinos. , & 

Senenfes arbiter honorarius, reuerfufl 

c]ue Romam Vicarius conftituitur , Gregorii Dccicune 

in minoribus , & priuati familiaris , & ami' 

cus anno circiter MCCXXXVI. fèxtò Gallicam,& 

Hilpanicam , vtAlbigenfìum furorem retunderet, 

iSc crucem aducrsùs illos praedicaret, exciretque & 

ac-

LIBER SECVNDVS- 22^ 

accerferet Pr^fulesad GonciIiumLateranenre,quod 

Gregorius Nonus conuocarat aduersùs Federicum ^^.^^^^ 

Imperatorem . itaque lacobus ementitus peregri- ^ 

numclam Roma diiceflit, Genuamque pertrandens Mero? cs» 

''^' 

Gallias appulit , vbi quantumuis Federicus impedi- ' 

ret, &ob/ifteret, Albigcnfes Haercticos a/flixir, 6c crctcr ant. 

fregit,cuque plurimos Epifcopos,& Abbates è Gal- TgoauVlo: 

lia, Britàniaque colledosjduofque alios Apoftolicos '"4- 

Legatos, Odone nepeâc altera Gre goriu fcilicet na- B]o„^.inD«. 

uibus imporuifl'etjClaiTifcjue Lisuftica.quaeillosvehe- ca.d.hia.ab 

batiGenuam mtendens, vt inde petei'etOitiam,na- k», 

uigaretin Corfico mari, incidit ta Piikuos, qui Federico 

fauebant, collatifque fignis breui vida eft. 

P]/ànorum in manus lacobus Pecoraria , & alii Le^ 

gatì , Praefulefque, atque in Federici poccftatem deucnere 

, à quo abduci iufli diuerià per loca Neapo- 

litani Regni tetcrrimis carceribus macerati funt 

Denique Federicus lacobun\ vinculisfolutum, Rcgii/que 

muneribus donatum Coilegii rogatu dimi- 

Sr, orauitque vt fecum amicitiam inire, ac excoid- 

re vcJIet, at ille imperterritusfe colere velie Federicum 

tamdiu quamdiu , is Ecckfìam coluiflet , refpondit, 

, Romam ergo rediit, ibique Vicarius ab 

Innocentio Quarto in Gallias profugiente reliifì-os 

cum in Vaticana Basilica Dei verbum prsedicaflet 

cloquentifììmè, VI. Kaleudas luiiiannoChrìftiMCO 

XII V. vJtam cum morte commutauit > & ibidem fepultus 

ìacuit , donec ex tefìamento clararouaJlerTL^ 

cius corpus translatum , in Galliis propc San(ftuiTL> 

Malachiam fitum fuitin Presbyterio ,Piacentias in 

Eccleiia Cathedrale requiefcunt pars capitis , & 

digiti , vti notat Infcriptio . Ecclefiam Sanéî I>omnini 

confecrauit anno mCCXXXVI. Kalendis Decembris 

, ^dauftrumconftrui curauit ille Piacela 

tiae ^ 

, .

tium. \

L I B E R S E e V N D V S . 231 

Ecclefladicam, feu Hierarch'am, quam cum No« 

tis ediiit ili lucem R. P. Vincenrius Ricardus non ciicsa.) 

m nùs eruditus quam pius , hac fòrmula Grxcsu 

ìyoi 2T«p»yo« hTiìTitcmi Uêuvi^vm * Adfuerat ele'dfliò* 

ni Alexandri Quarti anno MCCLIV.Vrbani Quarti, 

annoMCCLXi;& Ciementis Q£arti,anno MCCLYv; 

Confècrationi altariumin Sandìae Agnetis Ecclesia 

interuenerat anno MCCLVI. vt in Epigra phe legirar. 

In dedicatione Ecclefias San

X3^ PRAENESTES ANTIQVAE 

mi prò Monafterio Vallis Dei Oidinis Ciftcrticîfis 

Dioecefis Leodienlìs dato Lugduai Kalendis 

Aprilis Indizione in. anno Pontificatusiv. Chrilongciin 

in ftt MCCLXXV. pcr mauus Io. Franchi Archidiaconl 

cZn.^^^' Bergomenfis S. R.E. Vicccancellarij ; Gregorius 

Decimus anno i. Pontitìcatus epiftolam miferac 

Archiepifcopo Aquenfi Apoftolicae Stdis Legato 

ia Lombardia , Genuenfe Prouincia, & Romanionam.jj. 

j^ , hunc opittor fulfic Vicedominum , cui eo infupsr 

anno Praeneftinam commifit EcclefiarrL. , 

poftulatus vero fuerat eius in locum ab Aquenfi 

Capitulo Siftaricenfis Epifcopus ; fed Gregorius 

Decimus , de plenitudine poteftatis Grimerium ex 

Archidiacono Aquenfi, & CapeIJano Tuo àckgit 

prcEfecitque , ac ei fcripfit epiftolam datam apud 

vvadd to.j. 

Annai.or'd.' 

Sandam Crucem ii. Non. Septembris anno l Pontìfìcatus 

, Ch ifti ', MCCLXXi dcquc ilio Gnmerio 

Burnii. etiam agit alibi. Obijt Vjcedominus Viterbijanno 

pontìf.jT MCCLXXVI. > ibique tumulatus fuit in Ecclefiij 

Minorum , quamuis Ciaconius (ibi non cohaerens 

ad annum MCCLXXVII. eius vitam producat. E 

Necrologio quidem Ecclefiae Placentinae conftat 

( vti Petrus Maria Campus afìfirmauit ) Vicedominum 

iftum vili. Idus Septembris Sede Vacanto 

poft Hadrianum Quintum , cum fuffragia Cardina- 

TtiL'ÌIl^tìs iium in eum concurriHent, Papam ele 

Tcci.adV'in. fet , Se eum latere finit , quia nemo alius meminit *, 

^^'^^' 

imo neque nomen,quod alFumpfitjtraditur, Raynaldus 

penitùs omifit. Id.autem Sept. ad Romani Pon- 

tifìcatus verticem anno ilio MCCLXXVI. Viterbij 

prouedus fuit Ioannes XX. , feu XXI. qui Erardum 

non 

,

, 

LIBER SECVNDVS, 233 

non de Lignerijs , vel Leflngerijs , feci de Lefignijs , 

feu Lifingijs Galium Lingonen. Dioecefis, qui c-> 

Decano Antifiodorenfi Epifcopus Aprili menfe an- !

Ciaccn. 

Fo«!erèin_, inuitarat , & CKciucrat ad Coucilium Luedunenfe, 

hift. Burgin 

quo Ecclena Eoa cum Occidua coijt , à Ioanno 

Vigefimoprimo Legatus in GalliaSjHifpaniamque, 

CÌACOR. 

Ciacon 

234 


Decimo miflus Conftantlnopolim Michaelem Palasologum 

Graecorum Imperatoretiij&Patriarcham 

vt Reges Francorum , & Caftellae conciliaret, à 

Nicola© Tertio Hierofblymiranus Patriarcha , & 

CardinaJis Presbyter Sanifìse Pudentiana Tituli Pa- 

ftoris tertio itidem Idus Marti; MCCLXXVIII. anni 

confìitutus , in Hifpaniamquc ìterum Legatus. 

Martinus { inquam) Quartus, cuius ille Hicronymus 

interfuerat Comitijs , ipfum Pracneftinse Ec- 

cìcCix pricpofuit Epifcopum Vrbeucterc X. Kal. 

Aprilis anno MCCLXXXI. , cum vero efTet Hieronymus 

in Diuinis fcripturis exercitatiffimus,& acri 

excellentique ingenio praeditus , Commentaria fu- 

per Sentcntias publicauit, inque Bibliorum aliquot 

libros, piure/que /èrmones, in eligendo Pontifico 

Honorio Quarto eJaborauit, & ad illum apicem-* 

tandem perueniens Nicolaus Quartus diûs vili. 

Kalend. Marti; anno MCCLXXXVIII. fedit annos 

quatuor, menfem vnum , dies jv. , Ronosequo 

decelTlt pridie Non. Aprilis anno MCCLXXXXii. 

inque Bafilica Liberiana quiefcic,- Pontificiae hifto- 

rias fcriptores fuse res ab eo pie > praeclareque geftas 

recenfenf, Itaque in illis haud immorabor, neque 

fané cunâtor fuit , tardufque Nicolaus Quartus, 

in adfcifccndo fìbi fuccefloread folium Prisncftinum 

,• in peruigilio etenim Pentccoftes anno MCC. 

ad ilJud euocauit Berardum^ 

LXXXVIII. labente , 

de Berardis nobìlem Callicnfem , eledumque anno 

MCCLXXXVI. à Canonicis Collegis fuis in difcor- 

dia Epifcopum patria, tum oborta lite , protelataque 

poftulatum a Capitulo Auximanum in Piceno 

Epifcopum , prafcifûmquc , vbi multa pietatis ope» 

,

LI BER SECVNDVS. 13 j 

n ìs edidit , Palatìum Epifcopalead Aquilonarem ^nton-^.^^»pariem 

a tundamentis exaedmcauit ,• aiiad ad Orien- rano Epifc. 

tem ante turnm Ca m pana ria m, alterum raagn iti- caiog. Ep. 

cum ad delicias in villa Montisfortis . Legatus quo- ^^'^"»"- 

que Apoftolicus de latere ad Regnum Siciliae oìifvnde 

redux propè Pontem vicum agri initai.sac. 

fus fuit , 

Spoletani , obijt menfe lunio anno MCCLXXXXI. 

Subfcripferat diplomati Nicolai Quarti anno MCC. 

LXXXVIII Bernardus Epifcopus Praeneftinus , & 

^sHcil ì>i^ 

ita voci lateum Frizonius,rub annum MCCLXXXIX. m.f.Anagn. 

monuniea:j.> 

Ecclefìae Anagninae , cui tunc praefidebat Gerardus 

Epifcopus, Capellam donarat ( 

ornamenta faera ad 

vfum facrofaDdi myfterij vulgo fic appellant. ) Coeleftinus 

Quintus anno MCCLXXXXIV. Simonem-» 

de Belloloco , fèu Beaulieu Gallum in Bria natum 

à Martino Papa Quarto dilaudatum , Archidiaco» 

num , & Canonìcum in Ecclefijs Bituricenfè , San- 

6ì\ Martini Turonenle , atque Carnotenie , tum^ rô, &Bdf. 

Monachum Ciftertienfem , & Archiepifcopum Bituricenfem 

annoMCCLXXX. propter eruditionem, chenuchro 

atque probitatem eIedum,Neapoli, menfe Septem- Buu7ic?n.'''' 

bie in quatuof temporibus Epircopu;*.- Prsneftinum, 

Cardinalemque feicgit, mox Bonifacius Odìauus 

alegauit in Galiias cum Berardo ótì Goth Lghlray 

Cardinale Albanenie Epikopo , vt inter Phil ppum 

Pulchrum Regem Francia , ac Eduardum Cûartum 

Kegem An^liaevacem piocuraret/e inf da-. 

redijt li e relinquens Berardum Collegarn in Gal- 

lijs tiairemB rtrandi qui ex Archiepifcopatu Bur- 

, 

dega!enii ad Sumn um fôntificatum conuo'auit 

Simonem mem rant olim Fpifccpum Praeneftinum 

Atfta proceflTus Bonjfacij 0(fâui, Vrbeuerere conditus 

lacet in Sancii Francifci , in Epitaphio , quod 

marnìoreae tabula incifum, 3c fere deletum referlur 

ab VgheJlo , Simonem iftum anno Domini 

MCC 

. 

Ciacon. 

Frizon.e Mi-

ì^b PJIAENESTES ANTIQVAE 

MCCLXXXXVII. & XVIII. die Menfis Augurilegimus 

obijfTe *, at EcclefiaePraeneftinaB vacantis per 

eius obicum adminiftrationem conceflìt Boniiacius 

O^lauus Venerabili fratriEpifcopo Aquinati Vicario 

filo in Vrbe , Bulla data apud Vrbenì vetereoij 

vghcii. to.r. IV. Non. Septembris , videtur hic fuifle Fr. Lamicai, 

sacr. bertus ex Epi/copo Veglenfi translarus ad Aquinatem 

a Bon facio Octauo anno MCCLXXXXVII. 

VIII. Kalend. lunij. Idem Boniùciiis annoMCC. 

LXXXX Vili, die IV. Decembris inquatuor temporibus 

Reatae Theodericum Raìnerium Vrbeuetanum 

eledum Archiepifcopum Pifanum Prcsbyte- 

ruro Cardinalcm Tituli San(fÌ2e Crucis in Hierufajem 

renunttauit, & anno MCCLXXXIX. die xili. 

lunij Epifcopum Ciuitatis Papalis ( ita Prae nelle n_> 

obreflam , captamque, ac excifam, & aequaiam lo- 

loiuHìs incolis ad radiccs montis habitare in cafu- 

lis opere tumultuario excitatisdenominari Ponti, 

tex iile mandarat Golumnenfibus Dynaftis iratus) 

fuerat hic Theodericus Martino Quarto fedento , 

PriorEcclefiae fascularis Sanéìi Andreas Vrbis veteris 

, Papae Capellanus , & Colleótor in Germaniam 

miflus, Vûiflnia Ecclefìam Sandlas Chriftinae 

conftruxit j&proximas sedesinfignes . In Vrbeue- 

uetere Palatium, & turrim , Pi\trimonium rexlt 

iumma cum integritate , ac tranquillitate , infcribi* 

tur in Cornetana Margarita ad annum MCCC 

Theodericus miferatione Diuina Ciuitatis Papalis 

Epifcopns in Patrimonio Beati Petri in Tufcia Re- 

£lor, ^Capitaneus Generalis . Clemens Quârtus 

cpift 4«;. Papa eius hifce verb;s , raeminit anno ii. Poniifica- 

tus. Theodericus bon. meni. Epifcopus Prasnertinus 

, Teu Peneftrinus, & cune Ciuitatis Papalis, 

quae nunc dicitur Pcneftrina, feuPraeneftina. redditum 

enim fuit Praeneftae nomen ; reddita fuis an- 

tiquis


tiquis Dominis Praehefte , reddita Cardinalibus petrarch.ep 

Eminentidima dignitas , d: bona omnia fubhaftata 

recepta . Effloruit vero nobiliflima gens , & Orbis 

Chriftiani bono Heroas innumeros, fed precipue 

Martinum Quintum protiilit in Conftantienfi Con* 

cilio , non tantum à Cardinalibus variarum Obedientiarum 

, verùm & ab Epifcopis omnium Catholicarum 

nationum vnanimi confenfu Ponti ficem 

fummum eledum , qui Romse patriae fuae Pon- 

tificalem gloriam , Se pacem Schifmate perniciofii^ 

fimo extindo Ecclefise rcftituit vniuerfae . Exemptuseftautem 

è viuis Rainerius Epifcopus PraeneftinusannoMCCCVI. 

die vii» Deccmbris. 

De Pranejìtftis Epjcopis ad annum 

MCCCC^ 

C A P V T XIV. 

ETRVM de TaillefcrDominum 

Capellic Lemouicenfis Dioecefis 

fìlium Guidonis Domini quoquo 

Capellae , qui vitam ad CXX. produxit 

annos, cum TolofanuseffetEpifcopus 

ab annoMCCXClX. 

Cl^mens Quintus Lugduni àio. 

XV.Decembris, feu Sabbaiho in quatuortemporibus 

Aduentus anno MCCCV. cardinalem fublegit 

adfignato Titulo VeftiniE Presbyterum San

23^ PRAENESTES ANTIQVAE 

ìx fatiiftìtate clarus cxftitit, Beatu/que ccnfetur» 

haliucinantur , qui cum Pecro d'Arrablayo Franci^ 

Cancellano, (èu Nomophylace, qué loannes Vigeli- 

mofecundus ad Cardinalatum euexir, eum mifcent 

Obijc hic Petrus Epifcopus Prseneftmus die xVLfeu 

XX. Martij anno MCCCXii. in Capella patria , & 

ditione fua , antea Inter alios Cardinales mandato 

pctr.Pucian. 

Clementis Qiiinti anno MCCCVII. Piiftauis Templariorum 

Equitum Depofitiones,fèu Confelfioncs 

audijt , & luflìt ìh Adla migrare , & quia illorum cu- 

dca.'^Tempi. ftodla Ipfi demandata fuerat, eosin Viennenficon. 

cilio iuflus eft exhibere, vt e Bulla Pontificia , eiufque 

liquet epiftola data anno MCCCViii. Vidi 

olim Inuentarium honorum omnium Petri bon. 

ciacoD. nJcm. quondam Epifcopi Praeneftini , quae Decano, 

Frixgn.' ^ Capitulo Ecclcfiae nouae Beatse Mari» de Cav^hcn!' 

pella Lemouicenfis Dioecefis obuenerant, quaeque 

^^""'' 

in eadem capella perquifita , repertaque faerant à 

Commiflarijs Ioannis Vigefimifècundi iuflii miftls 

'AHc'nìon?^' anno MCCCXXVII. Huic Petro fufifeaus illicò ab 

ipfo clemente Auenioni eodem anno MCCCXII. 

die XI V.feu xxili. Decembris, Gulielmus de Mandagoto 

, erat is e Dynaftis de Montepetrofo Notarius 

Nicolai Papse Quarti, Capellanus Bonifacij O- 

(ftaui, anno MCCXC. Archidiaconus Nemaufenfis, 

Prjepofitus Ecclefìse Tolofànas OrdinisSandi Aupiantauit.de 

guftinì , poftea Epifcopus Auenionenfis an.MCCCX. 

deinde Lodouenns anno MCCCXVI. vnde transla- 

tus cft ad Archicpifcopatum Ebredunenfem , luris 

Canonici peritillìmus , fcrìpfit librum de Praslatorum 

Elezione , operamque ftrenuam incompilanciacoti. 

do fexto Decretalium libro nauauit , fuerat

LIBER SECVNDVb. 239 

XXVI. domiis Cardinali Prsneftino ad inhabitandum 

Auenioni , Guillelmum Ep Tcopum Pr^nefti- conuJor 

num Arauficas in domo Arcus pofìtum ftatuta quidam 

condidifTe prò Monafterio Monris-Maioris ^'

240 


ibArchicp. conuerti teftamenti tabulis cauit, in his,quasTalayrandus 

Cardmalis Epifcopus Albanenfis dìo 

XXV. Odobris anno mCCCLX. Auenioni condidit, 

deprecatur Keuerendfftmos Patres ) ò'charijjìmos "Do- 

not.p o|o- minos , ò' affJtcos fuos Dominos PeirutTì Vr^mjtinum , 

cIfftaTcxem- Htfpanum y Magalonenfem , ^ 

de Caramano Cardinal 

q'utVdiuer. ^^^ ) '^^ dìgncTitur hitendere , é'facere quod di&a vitimui. 

n.J4r, ^^ volmito^fua pknum con/equatuT cffeBum » &: In- 

nocentius Sextus anno Poniificatus VI. elargitur 

Pctro de Prato Epifcopo Pnieneftino Itcentiam eri- 

gevi di Ecclejìam Collegiatam Sanî Petri Aumionenjìs , 

ac in ea unum Coìlegium > é^ ciha certa cyea»di,&c, , 

^^3r.j.iT.M5 tum ccnfirmat. Erexit autem iuprafcriptam Col* 

legiatam, exftatque Bulla data anno MCCCLVIII. 

in antiqiiis monumentis Tabulari; Pontificij Aue- 

StV^^ 

nioni Aipereft mentio Petri Epifcopi Praeneftini 

annis MCCCXXXVI. , MCCCXLII. , 2vICCCLTI. & 

MCCCLXI. , quo ex Epidemia demortuus eft Aue- 

nioni menfeMaioredux e Legatione, quam obie- 

rat ad Reges Francorum , di Angliae pacandos miffus 

à Clemente Sexto, fed irrito conatu . Ray- 

mundus de Canilhaco ei fuccefTit ia Epiicopatis 

Praeneftino, quem ab Innocentio Sexto anno Pontificatus 

IX. Chrifti MCCCLXII. Epilcopum Pr«neftinum 

nuncupatum reperi , cius Horpitium 

Auenioni , cum fedes illic eflet Apoflolica , in.* 

Parodila Sandee Marias Magdalcnes tuiiTe notatur 

in Tabulis illius Archiepiicopatus, eo in loco , vbi 

funt a.des mee parerne,in quibus natus fumîSc puer 

creui . Frat autem ille Raymundus Antifiodorenfìs 

^. Decretoriim Do«ftor, Canonicus Reûiaris Oidinis 

San£li Auguiiini , Coenobiarcha , fìue Abbas 

ConchendsDicKce/is Ruthenenfìs, non Fpifcopus 

Atrebatenfis, ncque Sandti Fiori, fed Archiepi- 

fcopus

il BER SECVNDVS* 241 

fcopus Tolofanus, anno MCCCL. die XV ri. Dexm- ch?vu. 

bris à Clemente Scxto Presbyter TituK San

z^z PRAENESTES ANTlQÂE 

ris Pontifici), eque Lemouiccnfì EpiTcopo die Vili, 

lunij poft Pentecorten anno MCCCLXXI. Presbyter 

San^lìorum Nerei , & Achillei Tituli Fafciolac 

Cardinalis , maiorqiie Poenitentiarius> dein anno 

MCCCLXXVI. Prsneftinus Epifcopus renuntiatus 

fuit, cum Vrbani Sextì eie(5tioni anno MCCCLXX. 

Vili, die vili. AprJis interiuifret Romae , tum eo 

deferto fecedens Anagniam , vt ex eius> aliorumque 

CardinaliumepiftoIaibidataXX. luli; conftat, 

inox Fundos ad jt , Se Clementem Septimum Antipapamintrufit 

diexx.Septembris, ab eòqueLegatus 

eft ad Carolum Quintum Francorum Regem^ 

vt Vrbanum Sextum,vi ac metu,ideoque vitio, Petri 

Cathedrse incubantem, atipfum Glementem rirè 

perfuaderet eledum , quod perfecit, demum obijt 

Auenioni, vbi Clementem iequutus erat , in illius 

Obedrentiadie XXII. Nouenib.an.MCCCLXXXlll. 

iacetquetumuiatus in Cathedrale cum Epiraphio , 

quod aene« laminai infcrlptum exfcripfcrunt , & 

publicarunt Nomenclator , Chenu , Ciaconius , & 

Vghellus. Vrbanus aurem Sextus fufFecit ifti loan- 

ni demoi'tuo in Epifcopatu Prceneftino affineni^ 

fuum Francifcum Praìgnanum, ièu MoncottaiTL/ 

de Vico Pifis ortum,& Pifànum Archiepifcopufu^ 

Presbyterum Ticuli San(fti Eufebij Cardinalem anno 

AiCCCLXXVnr. deledum,& Vicecancellarium, 

ciacoB. quiCampaniae, Maritimseque Redor , & Vrbani 

Sexti afìfiduus comes anno mCCCLXXXiX. adfuit 

ComitijS Bonifaci; Noni , tum AlTifi) decelTit è vita 

alt VI. Februari; anno MCCCXCIV. eius corpus 

Pifas dciatum in MetropoiitaniE iacrario requiefcit 

, sedes eiufdemPifis fùpererant . Antonius Caietanus 

Romanus Aquileienfis Fatriarcha Romae à 

Bonifacio Nono diz XXVII. Februarij anno M. 

CCCCII»

LIBER SECVNDVS. a4if 

ceceri. Presbyter Titilli San^flse Caecilise Cardinalisdidtus 

Innocenti; Sepiimi elezioni Romaeinterfuitanno 

MCCCCIV. tum Praencftinus Epifcopiis 

defjgnatus anno MCCCCVI. degit GiegoriuiTL^ 

XII. à quo faculratem obtinuit corrigendi , 3c 

retòrirandi minores \ rbis Poeiiitentiarios , Gregorio 

reliô Pifàs protedus Concilio , yk Aìcxandri 

Quinti Comitijs adfuir , quamobrcni^ 

Gregorius illuni Cardinalatu , & Epifcopatu abire^ contcìor. 

iuflerat , & priuarat Bulla data Arimini die XIX. 

lanuari; MCCCCIX. , quam P.fani Patres irritanfLj 

pronuntiarunt , fcripfit Carolo de Malate ftis ^'•^•'9'' 

prò Ecclefiae vnione , Fefulanus Epi/copatus ipfl 

fuit commendatus adminiftratione attributa. Praeneftinum 

reliquit, eoque ceflìt Guidoni de Maloflcco 

Cardinali Tranfalpino, & ex Obedientia Beneddi 

Decimiterrij , translatus ad Epifcopatum_y 

Portuenfem , »Sc Romc-e deiundìus hic Antonius die 

Xi. lanuarij anno MCCCCXII. fìtus eft in Sandi Pe- 

tri Tempio, & in facello Bonifacij 0(fìaui gentilis 

fui , (lue in Sandai Mirias ad Mineruam cum Epi- 

taphio, quod intexuit operi fuo Ciaconius . Ex aduerfo 

in Obedientia Clemenris Septimi, & Benedi- 

£ìì Decimitertij Antipaparum floruit fuprafcriptus 

Guido de Maloficco nepos è forore Gregori; xi. 

natufque in Tutelenfe Dioecefe , vbi pofita.. 

funt Malumfìccum , & Caftrum Luti; Oppida- > 

quorum ditioadilluftremeius familiam pertinebat, 

vir dodi/rìmus,Epircopus Lodouenfis , inde Pi

244 


inhabitauit intra fincs Parochiae Sa.t\0:\ Agricoli^ 

quod PidlaUéfis Cardinalis Librata vulgo nuncupabatur 

, illud emitlulius Secundus , in coque Collegi; 

àfèinftiiuti, Se de Ruuere cognominad alumnos 

collocauit, à Clemente Septimc Antipapa jn_j 

Jocum Ioannis de Crofo anno MCCCLXXXiii Preneftinus 

Epifcopus fubrogaius ad annù AICCCCXI. 

praetuit illi Ecclefise per annos fcilicet XXVIIT.' 

eam gubernans, cu prêieriiiii iliam AntoniusCaietanus 

ipfi remilìflet in Pifàno Concilio,vbi 8c Guido 

deferto Benedico Decimoteriio,que infuper intruferat 

,' exceptus vti verus Cardinalis Alexandrunij 

Quintum promouit ad Summum Pontificatum , ab 

coque confìrmatus Epifcopus Praeneftinus ad an- 

Necroiog. ""^^ MCCCCXl. vixit Vili. Idus Martij fàto futt- 

cffiieftin. ftus, nameius obitus nuntiatus fuitdie iv. Aprilis 

ilio anno loanni Vigeiimotertio , quem idem Guiconteiot. 

do ekgerat anno MCCCCX- Bononise , nominatur 

inter exequutores teftarnenti CardinaJis Anglici 

t?e°e Canal anno MCCCLXXXVIII. Indidìonc XI. die xi. Alarim.f. 

^yIVis y f'ult Clcmentis Scptimi Antipapse Nuntius 

conf.i. & Vicarius cum potevate Legati de Latere, vti 

Bellemerateftatur, & ad Richardum Anglia Regem 

Legatus, quo m un ere fundus eft , & in Galli js 

ciacon. 

Ioannis Vigefimitertij mandato , Parifijfque occubuit 

, & in fratrum Dominicanorum depofìtus ia- 

cet , Epitaphium prolixum au(fìores iam aliati retu- 

FnzoS* Jerunt. Sunr quiHugonem de Montelegum , feu 

BrS!* 

' Montrelaix ex Armorica vulgo Britannia minore 

Canonicum > & Cantorem Nannetenfem , ac Epifcopum 

poflea Briocenfem, & Trecorenfem à Gregorio 

Vndechiìo Presbyterum Tituli Sandorum-» 

Quatuor Coronatorum Cardinalem di^tum anno 

MCCCLXXV. die XX. Nouembris, Pr^neftinumj 

Epi- 

,

IIBER SECVNDVS. H^ 

Epifcopum à Clemente Septimo Antipapa i cui 

adh^rebar, deleiflum putant, fed ilie obijt EpifcopusSabinus 

AuenioniannoMCCCLXXXiV. die vltima 

Februarjj , vti contelorus euiucit . 

De Pr^nefì'mis Efijcopis ad annum 

MD, 

e A P V T XV. 

NNO MCCCCXin» circiter , 

feii potiùs MCCCCXr. Ioannes 

Vigefimuftertius, Angelum de.^ 

Anna de Summa Ripa Neapolitanum 

Monachum eamaldulenfemabVibano 

Sexto Diaconum 

Santflae Luci* in Septem Solijs 

Cardinalem non annoMCCCLXXXiv. Ted poft annum 

MCVCLXXXV. promotum , dein à Bonifacio 

Nono, cuius comitijS interfuerat Presbyterunij 

Sandas Pudentianae ad Titulum P^ftoris proue- 

.êfT.iS- 

Contelor. 

Vit. Martini 

V. Pip*. 


buifl"et ; Ioannes ( inquam ) Vigcfimuftertius iplum 

Angelum auxitEpiTcopatu Pra2neftino,quem 

Angelus adminiftrauit , & fub Martino Quinto , cui 

eligendo eiiam nauauit operam in Concilio conftantienfì 

, fìcut & Eugenio Quarto , fub quo Romae 

die xil.feu XXl.Iulij anno MCCCCXXV'iriI.decelTit 

Jongaeuus , cum annos plufquam XL. in Cardinalatu 

vixiirct , facrique Collegi; Decanus , feu Princeps 

eflet, fìcut in Epitaphiolegitur, in quo de Laudo 

cognominatur ,quod Epifcopus Laudenfis fuerit, 

imo quod eius familia è Laude originem fuam repcteret, 

corpus translatum Neapoiim in Sandìae Mariae 

de Porta Noua quiefcit pulcherrimo conditum 

fepulchro cum metrico Epitaphio, vitam Angeli 

ad menfem Aprilem, & ad annum MCCCCXXXr. 

prorrahit Ciaconius . Eo quidcm anno II. Idus 

Maij Eugenius Quartus fubftituit Angelo in EpifcopatuPraeneftino 

HugonemLufignanum Presbyrerum 

Cardinalem Tituli SandiClementis Cyprìu 

fratrem germanum lani Regis Cypri eledum Archiepifcopum 

Nicofienfem , qucm Martinus Quìntus 

anno MCCCCXXVI. die Veneris XXIV. Maij 

Diaconum Sandi Hadriani Cardinalem creaue- 

rat , &c publicarat d;e XXV. Erat ille fìlius la- 

cobi Regis Cypri, & loles de Brefiny filiae Philippi 

, vt in cxaratis calamo GeneaIogi;s fcribitur, hoc 

quoque anno MCCCC\^XXI. Legationem obijt ia^ 

Campania , & Mariiima \ cumque Tufculanam optaflet 

fedem anno MCCCCXXXVI. die v. lulij, & 

LegatusluilFet ab eodem Eugenio ad pacem inter 

Keges Francorum,,Sc AnglidE, DucemqueBurgun- 

Nicoi.Agid diae componendam Cardinalis Pre^byter Tituli 

fn''c°arohvu 

San

LIBERSECVNDVS. 247 

to, fJue Amedeo Duce Sabaudi^, atqueàConcr- 

^^^^ ^.^^ 

liabulo Bafìleenfi hic Hugo Cardinaiis Cyprius t.rcaa.inum 

do- '*"" 

& fuit allegatus , conueneruntque Atrebatum , 

nec pax i


bellicte vìriutts monumentum , hic Ioannes Vrfinus 

anno MCCCCXXXIX. die XV. Kaleudas lanuari; 

Fiorentine in Concilio Generali ab Eugenio Quarto 

ex Archiepifcopo Tarentino in pùblico Confifìorio 

Presbyter Cardinalis Sandorum Nerei, & 

Achillei Tituli Fafciolae promotus , dum Nuncius 

in Germaniam profeûs eflet , vt gentes illas neutrales 

, feu neutrum Pontificem fedantes , Amedei 

fchifmate vigente , ad Eugenij Obedientiam cultumque 

reduceret , rem feliciter geflìt ; miflus fui: 

&NuntiusadSynodum Bafìleas congregatam, vbi 

dodìè perorauit , moxLegatus ad Regnum Neapolitanum 

prò pace inter Alphonfum Aragonum Regem>& 

Andegauenfem Comitem conciliandam munere 

Tuo fundus eftinduftriè,vir diligentia praeftans 

excelluit & au

LIBER SECVNDVS, 249 

Presbyterum cardinalem Tituli SaiKfti Sixti renuntiatum 

ab Eugenio Quarto anno MCCCCXXXIX. 

Prseneftinae Ecclefi» E pifcopum die poftrema AprilisannoMCCCCLV. 

dcclaraiiit, illinc tranfiuit ad 

Sabinenfem Epifcopen Ioannes , qui Prieneftinus 

Cardinaiis, & exccllens Theologus, fenioque dici- ciacof,. 

tur confetflus in commentarijs Pi/ Secundiiin con- 

cilio Fiorentino Fidei defenfor nuncupatus ob pietatem 

, & dodrinam , in Ecclefia Sandaj Marijc fupraMineruam 

RomcC dotesnubilibuspuellis attri- 

buì ad eas collocandas à Societate Sandae Marise 

Annuntiatas inftituit, ibique o(fôgenarius deceflflt 

anno MCCCCLXVlir. die xxvi. Septembris , & in 

Sacello, lepulcroque à fé conftrU(fìis iacetcum Epi- 

taphio . Tum Pius Secundus Epifcopatum Praeneftinum 

Alexio de Casfaris Senenfi Archiepifcopo 

Beneuentano coramendauit , qui Senis deceflìt an- 

no mCCCCLXIV. & apud Sandi Francifci aedem». 

conditus eft . 

Anno MCCCCLXXI. Philippum calandrinum 

de Sarzana , feu Sergienfem Lunenfi? 

Lib.f. 

Dioecefis jEpifcopum Bononienfem fratrem vterinum 

Nicolai Quinti,qui eum anno MCCCCXLVIir. 

Cardinalatu decorarat, è Presbytero Tituli Saniàse 

Sufanns, tum Sàt\6i\ Laurentij in Damafo dele


Ciacon 

onus imponente Sixto Quarto Angelus Capranica 

Romanus frater Dominici Cardinalis, Archicpifco. 

pus Sipontinus,Epifcopus Afculanus , mox Reatinus 

, vir caftimonia morum , & innocentia vitas clarus 

anno ìMCCCCLX. die ni. Nonas Marti; Romac 

àpioSecundo Purpura exornatus Cardinalitia, & 

prcsbyteratu , ac Titulo Sanda crucis in Hierufalem 

coboneftatus , Bononise Legatus , & ad omnes 

Italiae principes , Verbi Diuiniconcionatoreximius, 

ia coin&ét. ad quem exftant Cardinalis papienfìs epiftolae , & 

dc^var. foie, 

qêm Pius Sccundus , Garimbertus , alijque fcriptores 

celcbrant , euolauit in coelum anno MCCCC. 

LXXVIII. die v.Non. luii; ,inqueCJauftro San,£l« 

Mariae fupra Mineruam marmoreo fratris Cardinalis 

illatus eft tumulo cum Elogio. Excepit illunu 

Marcus Barbus Venetus patruelis pauli Secundi , à 

quo Romae die XIV. Kalendas Odìobris anno M. 

CCCCLXIV. Cardinalis. prcsbyrer Tifuli 5andi 

Marci ex Epifcopo Vicentino defignarus fuprafcripto 

anno MCCCCLXXVIII. fuit Aquilerenfis patriarcha 

, òl Legatus in Germaniam, Hungariam-» 

& poloniam Graecè , Latineque dcét flìmus, & li- 

ciacon. tris fcriptis clarus , Innocentium Gdauum Elegit 

anno MCCCCLXXXIV. demum anno MXDI. dio 

VI. Non. Martij animam exhalauit, inque Titulo 

CìacOfl. 

fuo tumulatus eft. Conftatauiem Ioannem Balve 

Gallum Virdunenfem Ordinis San(5î Benedigli 

Monachum , Beccenfem Abbatem , Epifcopunu 

Ebroicenfem , dein Andecâuenfem, à Paulo Secundo 

presbyterumTtuliSandlos Sufannae Cardinalcm 

annoetiamMCCCCLXiV. cooptatum, bine Albanenfem 

Epi copum,tum ad praeneftinas infulas euocatum 

die VI. Non. Marijj praefcripta . Floruit ille 

flagrantiffima Ludouici Vndccimi Francorum^ 

Regis 

,

tlBER S£CVNDVS. lyi 

Rcgis gratìa> cui à Secretis, 6c Confeffionibuserat, 

tum incidit in eius odium , 3c addidtus carceri , caueceque 

ferrea?, atque vix dimifTus medicorum arte, 

feu precibus luiiani de Ruuere Cardinalis in Gallias 

Legati, ócliberatus Romam venit, vnde Legatusin 

picenum àSixto QuartOjpraet'atifqiauélusEpifcopatibus 

Albano , deinde prÈcneftino feptuagenarius 

Oôbre meofe diem extremum claufit illomet anno 

MCDI. Romamque deportatus è piceno fltus 

in Ecclefja Sandtae praxedis fepulcrum , & Epitaphium 

habet . Ioannes Michaelius Venetusà Paulo 

quoque Secundo , cuius fororis filius erat , ex Epifcopo 

patauino , ac Veronenfe anno MCCCC. 

LXVIIL die XI. Kalendas Decembris Cardinalatu 

infignitus,&DiaconijsSan(flae Luciae in Septein-i 

Solijs 5 (ìue Septifblio , tum Sanali Angeli , à Sixto 

Quarto presbyter Tituli San(fti Marcelli , ab Inno- 

centio Odauo praeneftious Epifcopus ordinatus 

die X. O(5ì:obris MXDI. fuit, cum priùs die XIII. 

Martij eo anno Albanenfis extitiflet , vixit vfquo 

ad X. Aprilisànni MDIII. ,&cum portuenfem , & 

Conftantinopolitanam Sedes infuper confcendilTet, 

Sextumque Alexandrum e'egifTet, obijt , inquo 

Sandi Marcelli Romse rcquieicit . Hieronymus 

Baflusde Ruutre natus Albizoiae in Dioecefc Sauonenfe 

Sìxti Quarti fororis filius, flue amitinus, Epifcopus 

Recincteniis anno MCCCCLXXVIII. ab 

eodem Sixto presbyter Cardinaiis Tituli Sandae 

Balbino, poftea Sandli Chryfogoni , tum San(flaB 

Cafciliae, demum ab Aêx^ndroSexto , cuius Elezioni 

adfuerat , Epifcopus Prasnef^nus anno M. 

XDII. die XXXI. Augufti dcclaratus eft-, Elegit 

ctiam pium Tertium , & lulium Secundum , à quo 

adEcclefiam Sal>ineDfem annoMDiii. die xxix. 

No-

xji PRAENESTÈS ANTiQVAE 

Noucmbris eue£lus Romae obijt anno MDvrr. Kalendis 

Septembris , & in SandseMarise de populo 

reconditus fuit marmoreo Sarcophago, cuem 

illi lulius Secundus excitauit , cuique incifum Epitaphium 

infent Vghellus . Impleuit Hieronymi locum 

Laurentius Cybus Genuenfis ab Innocenti© 

0

IIBER SECVNDVS.: 253 

no ilio MDIII. plurimis ille inclaruerat Legatiouibus 

, 6c viuens Cibi pofuerat anno MDi. apud San- 

£tì peiri tumulum, ac Epiraphium , ibique deccdensannó 

MDVii. die x. Septembris illatus iacebat, 

fed cum Bafilica Sanifìi perri renouaretur auguftiorem 

in formam, vetufque diftiirbaretur aedificium, 

illius oila eruta , & in Sandlae Mari* de Populo 

translata , & cum offibus Ioannis Baptiftce tra- 

. tris fili/ , atque Cardinalisinhumata funt addito no 

uo Epitaphio anno AiDXCVI. Ioannes Antonius de 

Sando Georgio placentinus presbyter Tituli Sandorum 

Nerei , & Achillei cardinalis ab Alexandro 

Sexto denuntiatusè praepofito Mediolanenfì, Ro- 

tce Auditore, acEpifcopo Alexandrino graduai fe- 

cit ad Epifcopatum Albanenfem , tum ad Tufculanumanno 

MDiii. hinc ad praeneftinum , demum 

ad Sabinenfem anno MDVII., quem moderatus 

obijt Rc^mae anno MDIX. die XIV. Marti; , & in._f 

Sandi Celfi depofltus quiefcit cum Epitaphio . 

Omifèrat in catalogo praene'iinorum Epifcoporuni 

VghelUis , Bernardinum, Caruajal, placeurinum , 

Hifpanum ex Epifcopo Carthaginenfe anno M. 

XDIX. Cardinalem presbyterum Tituli Sandloruna 

petri , &c Marcellini , tum Sandìae Crucis in Hieru- 

falem ab Alexandro Sexto di 

inceiuorem pi- 

fani conciliabuli , Se ideo exutum Purpura Cardì- 

nalitia à luio Sécundo , fed à Leone Decimo rursùs 

indutum , & afTequutum Epifcopatus Albanenfem 

Tufculanumj tum prêneftinum , ac Sabinenfem , 

denique Oftienfem anno MDXXI. cum tamen ipfo 

Vghellus in Albanenfium , Tufculanorum , & Sabi: 

nenfium indicibus illum praeneftinum fuifTe aflir. 

maiTet , (ed 6: perfcliedam admonuit me Bernardinum 

iftum anno MDVII. optafle prsnefliaum Epi- 

fwC- 

,


fcopatum, cum Cardinalis Sandi Georgi; ad Sabìnenfem 

migraflet , cumqueis obijfletanno MDjx. 

(vtifuperius obferuaui) Sabinenfem obtinuiflb , eodemque 

annoGuilIehiius Br.flbnerus Gallus, qui 

EpifcopusNemaufenfìs ,&Maclouienfis , tum Archiepifcopus 

Remenfis, & Narbonenfis fuit , irL_t 

gratiam Caroli Odaui Regis Francorum , cuius à 

Coiirilijs,& in delicijs erat , ab Alexandre Sexto 

presbyter cardinalis Sandae pudentianae Tituli paftorisdefignatus 

> bine Albanenfis Epifcopus , & 

Tufculanus ,anno (înquam/MDlX. denique praeneftinuscuafit,vitamque 

Narbone condufit menfelanuario 

anno MDXIV. Ifte quoque fuit pars magna 

pifàni Conciliabuli Maximiliano primo Imperatore, 

ac Ludouico Xir. Rege Francorunx^ 

fauentibus , quamobrem à lulio Secundo diâ ei 

diesfuit , vt Romse ff/Ifteret , contumaxque cardi- 

nalitia dignitate , atque alijs honoribus fàcris fpolia- 

tus eft, verum à fucceflòre lulij Secundi Leone-» 

Decimo reuocams,& refipifcens eiurato Tchifmate, 

ad illam &ad omnia decora reftitutus fuit. Superius 

obferuaui Leonem Decimum cum Cardinales Caruajal,& 

BrifìTonetum reccpiffetingraiiam , & re- 

conciliafTet , illis Reatinum , 3c Tiburtinum Epi- 

fcopatus tamquam Cardinales refumptos adiTgnaf. 

fé . Marcus Vigerius Sauonenfis Ordinis Minorum 

Sandti Francifci ex Epifcopo Senogallienfe , Locumtenente 

Ioannis de Ruuere prsefedìi Vrbis , Suffragane© 

Archiepifcopatus Bononienfis, & arcis 

Sanali Angeli Prsefedo Presbyter Cardinalis San- 

6\x Mariae Tranftyberim Tituli Callifti declaratus 

anno MDV. menfeFebruario, fubrogatus fuitGuillelmo 

Briflbneto in Epi/copatu Praeneftino anno 

MDXI. Legatus fuerat cxercitus Pontifici) aduersiis 

Al-

LIBER S ECVND VS. 157 

Alphon/ùm Ducem Ferrari.v,&' OppiduMiranduie» 

in grauiflimis rebus , de quibus agebatur in Concilio 

Lateranenfì adhibitus lulio ii fidam ,& ft.'enuarrL> 

nauauit operam ,Sc Apologiam copofuit centra Pifanum 

Conciliabulum , quae reman/ìr impeifeda, 3c 

Decachordutn, & de Ferro, fcu cufpide Lances, Ve- 

ftibufqueChrifti Domini librum confcriplìt ,• viratn 

cum morte commutauit Roma» die XViri. luni; eu 

XV.Ka!. luli; anno MDXVr. Se in S. Marix Tranftyberim 

Tiruio fepulrus, quem ftruduris, horruli;quc 

decorarar, iacer. Ioannes Serra Kifpaaus Ai chic- 

pifcopus Aiborenfis ex Vrbis Gubernatoreab Alexandre 

Sexto in Senatum Cardinalium adle^flus anno 

MD. , ^ Titulo San

256 


dìus Diaconus Sandi Euftachij Cardinalis ab AIcxandro 

Scxto,TufcuIanus Epifcopus annoMDXlX-, 

Sabinenfis anno MDXXIII. dk XlV. Decembris, 

Portueniìs anno MDXXjv. die XviII. Maij , at 

XV^- lunij anno MDXXV. Oftienfis, qui cum pertr- 

gerit apicem Pontihcatus die VII. Idus Oiìobris 

•annoMDXXXiV. Paulique Tertij nomen mutuatus 

Eccle/ìàm diutiùs gubernarit, notior ed quavn vt 

Doftris indigeat praìconijs , fedir annos quindecim 

dies XXIX. obdormijtannoMDXLiX. die iv. Idu.«] 

Noucmbris , 6c in Vaticano tumulatusfuic. Anto< 

nius Maria de Monte Sandi Sabini ex Archiepi-} 

fcopo'Sipontino Auditor Cair.erJE Apoftoiicc^ , Si 

Kotx , à lulio Secundo Cardinalis anno MDXI- die 

KXX. Mai; defignatus, Epifcopus Papienlis , tunn_i 

Nouarienfìs , Vmbriae Legatus , & in V^rbe iterum? 

Concili) Lateranenfìs indicendi au^Stor lulio Secundo 

, TufcuJanae Sedi praefuitanno MDXXIII. die^ 

aiv. Decembi-is, Praeneftince die XVI. ? Sabinenfì 

anno MDXXIV. dit XVIII. Miij , demùm Portuenil 

die XV. lunij, Romas fub-atus e viuis fuic anno 

MDXX.yilI. die XII. Kalcndas Odobris, fepultus 

eli apud Sanifìum Pecrum in Monte aureo curru 

Epitaphio, quod iili pofuit lulius Tertius fratris 

filius . Petrus Accoitius Floi cntinus ex Aretio Au- 

Anconitanus Epifcopus à lulio quo. 

ditor Rotae , 

que Secundo Cardinalis Presbyter Tiiuii SandliEufebij 

anno MDXI. adfcitus , fuit Se Epilcopus Gadi- 

tanus in Hifpania, Malieacetifis , Se Atrcbatenfis in 

Rauennas in Ae- 

Galiia > Cremonenfìsin ìnfubiia , 

iKylia Archiepifcopus , rurfus Epifcopus Îbanen- 

iìs anno MDXXiii. die XVI. Decembns , Praenefti- 

Dus anno MDXXIV. die XVIII. Mai] > Sabinenfis 

die XV» iunij , abijt è vita Rem* anno MDXXXII» 

%^. ; ,: .* mcnfe

LIBER SECVNDVS.i t$y 

nlènfe Decembri , humoque mandatus eft apud 

Sandìam Mariani de Popiilo> etfi Rubeusillurru 

apud Sandìum Eufebium fcribat fuifTe fltum . Mar- 

cus Cornelius Vcnetus cuiii Epifcopatibus Pataui* 

no , 6i Veronenfi fulfìflfet, atqiie Cardinalatu , anno 

mdXXiv. die XVIII. Mai; AibanenfisEpifcopus, 

diexv. lunij Pr^neflinus, obi)txill»KaIend. 

Augufti eo anno , iacetque apud Sandutii Georgium 

maiorem . Laurentius Puccius Florentinus 

Cardiualis Tituli San(!?l:i Laurentr; in Damafo, & 

Epiicopus Piftorienlìs , bine Albanenfis anno ilio 

MDXXIV. die XV. lunij , Prseneftìnum obtinuit 

Epifcopatum die XXIX. lulij , & tenuic eius dauum 

ad anniim MDXXXi. , quo Romae demortuus, Te* 

puitufque f'uitin Sanclae Maria: fu praMincruanrL-- 

Ioannes Piccolomineus Senenfis Presbyter Cardinaiis 

Tituii SancìcC Baibinse adeptusEpilcopaturru 

Albanenfem anno MDXXiv. die XXIX. luli; , 

. . 

Pra:« 

neftinum confequutus eft die XXI. Septcmb. anno 

MDXXXi. at MDXXXIII. die XXVI. Aug, obuenit 

iili Portucnfls Epifcopatus, deniqueOfiienfis an- 

i50 MDXXXV.dic XXVI. Februarij , vita funcìus eft 

Scnis annOiMDXXXvji.

15» PRAENESTES ANTiQVA'E 

dìtv* Septembris translatus fuit ad Praeneftinamj 

Sedem , anno mDXXXV. àie XVI. Februari; ad Sabinenfem, 

anno mdxxxvij. die xxiv. Septembris 

ad Portucnfem, decedìtanoo MDXLiii. menfe 

Januario , quiefcit in San

LIBER SECVNDVS» iff 

toties repetiti Callidi Cardinale Albanus Epifcopuj 

anno MDXLi. àie xiv. Nouembris , Praencftinus 

anno MDXLii. die XV. Febraarij euafit , Vicerbi/-» 

que vita cxutus Kalendis Oôbris MDXLlii. Ve^ 

retias deportatus tuit . loannes Maria de Monte^ 

Sandi Sabioi PresbyterTituJiSan

2,66 


SandlseMariae Tranftyberim Tituli Callifti, & an? 

no AiDLX. die xiil. Marti; Epifcopus Aibanenfis 

menfis eiu/3em X. die anno MDLXi. Sabinenlis , & 

die XVIII. Mai; Prseneftinus, die vero xiil Maitij 

anno mDLXIV- Tufculanus , & die vii. Febfuarij 

annoMDLXV. Portucnfis, ad extremum Oftienfis, 

&Decanus sacri CoIIegi;,Romaì exceffit è vita anno 

MDLXXX. Kalendis Dccembns fepultus in sanjflaj 

Mariae fupra Mineruam cumEpitaphio , Epifcopa- 

tibus infìiper Mutinenle, atque Nouarienfe potitus 

eft. Iftius pra!ftantiflìnii Herois res geftas tusè dcfcriptas 

afleriiat eius gentilis eruditiffìmus , Se hamaniffimus 

D. Carolus Moronus Bafìlicae sandìì 

Laureniij in Damafo Canonicus , & à Bibliotheca- 

Eminentifìfimi Principis Francifci Cardinalis Barbe- 

rini, iuuatque prò iure communisamicitiae figillatim 

hoc Eiogium in iplius gratiam excerptum intexere 

. Filius fuit Ioannes Moronus Hieronymi » 

qui Duiiatus MedioJanenfisCancellarius, Se ab in- 

tingo confilio Caroli Quinti Imperatoris erat , ado- 

lefcens Romse, acerrimi fpecimen ingenij cum pr^berct 

, à Clemente septimo Protonotarius anno 

ì^tatis XVI. renunriatus, vbi /Irenuam Floi emina», 

in obfìdione (negotijs è voto Ponti ficisperadis) nauailetoperam 

,Epircopus Mutinenfisannum agens 

XIX., hincMediolanenfis senator ,at à Paulo Tertio 

in Germaniam ad FerdinandumRomanoiuni-» 

Regcm Nuntius milTus, atque Ratifponam ad Ca- 

rolum Quintum varijs Dietis interfuit, spirenfi 

poiilììmum 5 

& ad Cardinalitiam dignitatem meritorum 

gradibus afceudit, ad Concilium inde Tridentjnum 

Legatus , tum Bononiam^ àlulioTertio 

praefedus Ecclefìas Nouarienfi , Legatufque ad Au^ 

guflanam Dietam gnauirer defendit Cathclicanp 

Reii- 

,

ileligionem , 

LIBEK "SECVNDVS. ^^f 

Marcelli secundi Comitijs adfuit,-6c 

Paulì Quarti , fub quo calumniis appetitus , (Se* car- 

ceri addidìus, ex ilio a Collegio Cardinalium libe- 

ratus, atque à Pio Quarto did:us innocens,& ite» 

rtim Legatus ad Concilium Tridentinum , ci corònidem 

impofuif.poft Pij eiufdem obitum dignus sanùi 

Caroli Borromaei fententia iudicatus f'uit^ qui 

adthronum Pontifìcium proueheretur, vrifeaiper 

innocentibus gloriam aduerfapepererunt , prasla- 

tus tamen illi Pius Qaintus adhìbuic eum feliciter 

ineundo feeder! adueri'us Turcam , quod vidloria^ 

celeberrima relata Naupa(fi:i à Chriftianis confcqulitacft, 

à Gregorio Decimotertio Genuam Legatus 

ad fedandos tumultus in Reipublics Chriftian* perniciem 

erupturos, pacem compofuit , denique ad 

Maximilianum Imperatorem, tutatuseft Eccleiiam 

animose. Proceder Regnorum Hungariae , Bohe- 

miae , Angli» , & Hiberniae, acOrdinum Religioforum 

san(5lorum Benedici jBernai-di , Dominici , 

Hieronvmi, pluriumque Congregaticnum Prjefe- 

(flius, honoribus, & gloria cumulatus , meritifquo 

infignibus ti'g^ Ghrìftianum Orbem memorabiiis 

ciim annuai i XXii. attigifTet euolaujt in Caclum-» 

Havflenus ex^ a ere me coègit amor , mine fèricm , 

quara fum exorfus , r.peto. chriftophorusMadriitiusTridentinus 

cxEpifcopo fuae patria? Presbyter 

Cardifìalis Titilli Calli fìi ikpiùs fcripti Epifcopus 

Albanenfìs anno MDLXr. dieXV. Aprilis, sabinenils 

die XViii.Mi!) MDLXir. ad Prasneftinam sedcm 

retrocelTn MDLXlV. anno, dieXlI. Maij , & Portnenfem 

apprehendit die ni. lulij MDLX% in qua 

^èuensereptuseft ex humanis die V. lulij mDLXX. 

vrir.? 6«:'apud san(fiuni Onuphrium fepulcro , ac 

Efitapnio colioiieftatus. Otho TruchfesAugutlx*jij..;.^ 

nus 

.

tei PÂENESTES ANTIQVAE 

BUS in Germania ex Epifcopo patriac quoque fuae à 

Paulo Tertio Cardinalatu, & Titulo Sandae Balbi- 

Daedonatus,eum cumTituIo Sandìae Sabinae, mox 

iftum cum Callifti permutauit , HerbipoJenfis Ec* 

clefice adminiftrator, Imperli Protedlor, anno mD. 

LXX. die iir.Iulii Praeneftinum Epifccpatum opta- 

uit , poftquam Aibanum anno MDLXII. die xvill. 

Mail,

LIBER SECVNDVS.' 163 

Decembn's , 

die IX. Marti; peruenit , exceflìtque Romae è vita.* 

anno MDLXXXVir. die in. Non. Mai;, vnde rela- 

ad Prxneftinum anno MDLXXXlir. 

tus Viterbium ad S^ndàrn Mariani deQuercu repofìtus 

fuit abfque vllo Elogio in Sacello maiori 

fubtergradus . Marcus Antonius Columna Roma* 

nus Presbyter Tituli Sandli Laurentij in Lucina Archiepifcopus 

Tarentinus, & Salernitanus Praenefti- 

Buni etiam rexit Epifcopatum anno MDLXXXVII. 

die IX. Maij /ibi dclarum, eumque reJiquit anno 

jMDXCVII. moriens lulio San

2^4 PRAENESTES ANTIQVAE 

fé, ac Presbytero Tiruli Sanali Marci Cardinale 

Kalendislunij anno MDCV. fato fundus eft anno 

MDCVio quo,Iunij die V-capefTere coepit Optatum 

Epifcopatum Praeneftinum Afcanius Colunnna Ro- 

manus Marci Antoni) Columnselmperatoris exer- 

cituum inuiéli , & 

Fcliciae Vrlìnae lìlius, Abbas Sub- 

lacenfis,&HierorolyQutani Ordinis VenetijsPnor, 

à Sixto Quinto promotiis Cardinalls ad Tituluno-» 

San^lae Crucis in Hierufalem, eruditiflìmus, & eruditorum 

amator , Archipresbyter San

LIBER SECVNDVS: l6^ 

Cardìnalemà Gregorio Decìmotcrtiodefignatum-» 

Prasnefl num Epifcopatum anno MDCXI. Mucantius 

Tom.vIII.Di riorumenuntiat , fed Vghellus 

praeterir , 

inque Sabine nfibus anno MDCIV. repo- 

nit , vnde Oftienfis euaferit anno MDCXI. die ii. 

Augufti, obijt Anemoni diexxiii. Aug. mdCXV. 

fèpultus efl pontifarae , fuit Toloianus , 3c Rothoma- 

genfis etiam Archiepiicopus . Benedi(fûs luftinianus 

Chijnatus Genuen/js Origne, Camera^ Apofìolicae 

Tliefaurarius anno MDCLXXXV. die XV. 

Kalendas lanuarij à Sixto Quinto Diaconus Cardinalis 

Sandìi Georgi; ad Veium Aureum renuntia- 

tus, Bononix Legatus , ad Tirulum San^fâe prifcae 

prouedus presbyrer , de ad Sandi Laurentij in Lucina, 

tum ad Epifcopen praeneftinam anno MDC. 

XII. die VI. lunij, ad SabinenJem anno MDCXV. 

die XVI. Septembris , demum ad portuenfem , in__, 

qua deceffit die XXVII. Martij anno MDCXXI. tumujatufqucin 

Sancite Manae fupra Mineruam cuoi 

Epitaphio Refurredionem mortuorum expccffcat. 

Francifcus Maria de Monte San(fì.c Mariae natus 

Venetijs à Sixto Quinto Diaconus Sandlae Mariae 

in Domnica, tum presbyter Tituli Sandorurn^ 

Quirici , & lulittse, mox Saniflae Mariae in Aracceli, 

ad extremum Sandi Laurentii in Lucina , anno 

MDCXV. die XX. luli praeneftinus Epifcopus, anno 

MDCXXI. die XXVII. Martii fuprafcripia portuenfìs,at 

MDCXXIII. Oftienfis, anno lubilei MDCXXV. 

Portam ad Sandum paulum folemni ritu aperuit, 

conclufirque , diemque claufit extremum anno 

MDCXXVI. die XXVIII. Augufti elatus ad San

^66 PKAENESTES ANTiQVAE 

XXr. die XXVII. Mai tiiPrsneftinusEpifcoptis, anno 

MDCXXIV. die XVI. Sepiembris Portuenfis, 

denique Oft enfis anno MDCXXVI. die vil.ldus Se* 

ptembris , cbiit die l. Augufti MDCXXIX. conditufque 

fuit in Sandi Silueftri in Monte Quirinali 

exfìat ibidem Epitapbium . Andreas Perettus à 

Clemente Odtauo Diaconus cardinalis adfcitus anno 

MDXCVI. San(f>De Mariae in Domnica , mox 

Presbyter Tituli Sandi Laurentii in Lucina, prò- 

niintiatus fuit Epifcopus Praneiiinus die XVJ. Septembris 

anno MDCXXIV. tum Albanenfis anno 

MDCXXVI. dit II. Marti; , bine anno MDCXXVII. 

die XVIII. Kalendas Mai; Tufculanus,obijt Romae 

die III. Augufti anno MDCXXIX. & apud San£lam 

Mariam Maiorera fepultus eft propè Sixti Quinti 

gentilis Ali Maufbltum . Dominicus Gymnafius 

Romae natusoriginem trahens è Caftro Bononienfi 

Archiepifcopus Sipontinus Nuntius ad Regem Hifpaniarum 

à clemente Odauo milTus, CardinàUH 

que dedgnatus, à Paulo Quinto Tir ulum Presbyteralcm 

Sandî Pancratijaccepit , tum Sancii Lau- 

rentij in Lucina, è quo , anno MDCXXVI. die il. 

Martij ad Praeneftinum Epifcopatum euecfìus, anno 

MDCXXIX. die Xiii.Septembris ad Portuenfem, 

ereptus eft orbi anno MDCXXXIX. die xili. Mar- 

tumuloque inditus in Ecclefia Sandlae Luciae, 

ti; , 

quam fundarat , dotaueratque. Marce.'Ius Lantes 

Romanus è Camerse Apoftolicae Auditore à Paulo 

Quinto affine Presbyter Cardinalis Tituli Sanóto* 

rum Q£irici , & iulitrae Tudertinus Epifcopus, pridic 

Kalendas Maii anno MDCXXIX. Praeneftinus, 

Vili. Idus Odìobris Tufculanus , XXIII. Martii anno 

MDCXXXIX. Portuenfis, ad vltitnum Kai. lulii 

MDCXLI. Oflienfis,mi§rauit è vita die XVII. 

Apri- 

,

IIBER SECVNDVS. i6y 

Aprilis MDCLli. Petrus Paulus Crefcentius Romanus 

ex Auditore Cameras ApodoUcx à Paulo Quinto 

ad Cardinalatum euocarus , Presbyrerque San- 

ôium Nerei, 6c Achillei Tituli Farciola? , Epifcopus 

Reatinus, «Sf Vrbeuetanus, deinde Praeneftinus 

vili. Idus Cflobris anno MDCXXXIX , & PortuenfisKalendis 

lulii anno mDCXLI. Romae obiit 

die XXVI. Februarii anno MDCXLV. Guido Benti- 

iiolus Ferrarienfìs è Presbytero Cardinale San(flae 

Marioe Tranftyberim Tituli Callifti Praeneftinus Epiicopus 

Kalendis lulii anno MDCXLl. euafit. 

Cardmalatusdignitatem illi detulerat paulus Quintus 

Nuntio ad Regem Francoruna , Se Archiepifcopo 

Rhodio, Ecclefiam Regienfem in Prouincia-r 

Narbonenfe adminiftrauit . cum vero in pontifi- 

cio intcregnopoft Vrbani Odtaui obitum die VII. 

Septembris anno MDCXIiv. deceflìfTet, codenu 

anno die XVii. Odlobns Innocent us Decimusin..^ 

fecreto confiftorio referente Eminentilfimo Car- 

dinale Ginetto Vicario prouidit Ecclefiae praeneftinae 

Ildephonfum de Cueua Hifpanum Cardinalem^ 

à Gregorio XV. deledum anno MDCXXIL, 

qui eani de more Optauerat , & praefecit 

Illeque adhuc ifti prae- 

fidet. 

. 

EPI-

Cap.io. 

i«8 PRAEKESTES ANTIQVAE 

EPILOGVS OPERIS. 

CAPVT XVII. 

quias venerandas inibi repofitas , 

V I defiHerabità me vt Oppida 8c 

Vicos Dioecefis praeneftnae pcrluftrem, 

& quascumque in illis videntur 

memoranda perfcribairL', 

quin vt Ecclefias intra praene- 

ften , forifque conftrudlas , & or- 

natas , atque Sandlorum Reli- 

Ordinumque Re- 

lig oforum Coenobia , & Parthenonas figillatim re- 

feram *, 

Is cogitet me priore libro Larilundia , Poffeflìonefque 

prifcas ,& Oppida, Vicofque comple- 

eap.4.&cj. xum jat Ecclefias antiquas , atque Reliquias in fto . 

Quae vero fuperfunt , eas funt recentes, Se alibi à 

me fufiùs forfitan Dee adiuuante pcrtradabuntur 

. Viros tamen Illuftres fandlitate , ac vir- 

Lib.i.c.sS. 

tutibus infìgnes , ortuquedio, vel mora Prasneften 

nobilitantes , praeter ili s , quos iam commemoraui,non 

omittam. In quibus princeps occur- 

rit Berardus è Comitibus Marfòrum Acolythus, à 

papa pafcha'e Secundo Romam euocatus, Se Subdiaconus 

, atque Catnpanias Comes conftitutus, 

qui à petro Columna Confule Ri manocaptus , inquecifternam 

praeneftes demiirus, vixinde fuirerutus 

, ac liberatus à confanguineo Tuo , & Diaconus 

Tom.i. itai. Epifcopufque Mar/ìcanus effioruit farxftimcnia , vt 

Sac. 

ex eius vita R. P. Vgheilus enarrat . B. lacoponus 

de BenedidlisTudertinus fuccedit qui Ordmeni^ 

, 

Minorum profe0us , Se ftulrus propter chrifturru 

iôua mundum arte delufit , di coelum rapuit , cu- 

iufque > 

,

LIBER SECVNDVS. l6g 

iufqiie, cum obdormifTet in Domino die XXV. Marni 

anno ,* MCCXCVI. ofia Tuderti depofita in Ecclefia 

Virginum Sandlse ciarde, rum translara in San- 

Hic autem 

ùì Fortunati, repofitaque in facrario . 

lacoponus fé poenitentiam egifTe pr^nefte canit , cant.sy. 

hifce verbis . ûe farai Fra lacopone fei venuto al 

paragone . Fufle al monte Pe lefirma anno è wezo 

in dt/ciplina . Anno V. Bonitacii Ofâui enuntiatur Annai.M'ia! 

in Bulla CXiV.Magifter Ioannes de peneftre Ca- nu.?o.'^°^" 

merse clericus. patrum noftrcrum memoria An- 

dreas Fuluius praeneftinus fcripfit Vrbis Antiquita- ^" sibiioth. 

tes, quse typis exftant editae cum Notis Hierony- 

iiìi Ferrutii, vti Gefnerusadmonet , eas vernaculo ^^j^ ^^^^ 

fermone fueruntexprtfle ,in Epigrammate quod , 

an.tsio. 

prasfìxum kgitur Quercui Capitolina^, ipfe voci- 

tHtfe Andream prseneftinum . Hubertus Goltzius . 

^. 

praeneiies Antiquarium nominat Augultinum Ni- Germ. itai. 

goriu, Ioannes Petrus Aloyfius praeneftinus Muficas 

princeps fuit fuperiori fsculo, eiufq-, in facris tutor, Guidicdon. 

& confèruator . Angelus Vellius Prsneftinus Congregationis 

Oratorii pr^pofìtus Generalis anno v.t."s°phiS- 

MDC.efHulfit. Sebaftianus Fantonus praenefte or- p'^'-"J- 

tus prior Generalis Carmelitarum à fundamentis 

ibidem erexit anno MDCXIII. Coenobium eiufdem 

Ordinis , quod facra fupcllecfìile , ac Bibiiotheca.. ^^^^^.^^ 

inftrU(ftifTìma exornauit . Andreas Borgia pra;neitse 

quoque naius ab Vrbano Odano Sandiflimo 

pontiHce Signinae Ecclefise datus Epifcopus anno vgheii. 

MDCXLIII. illam pie, fapienterque adminiftrat. 

Axgapitum Colorfium Pii^neftinum Filium loannis 

Baptiftaì bellica laude in Belgio clarjflimi , dum 

prò Vrbani Odaui Sa n(fli(Iìmi Ponti ficis , & 

Apo- 

fìolicas Sedis obfequio Liburni ageret,intermortui, 

& Hortenfiae Torfolae Marrone ie^ftilTima;, ac pien- 

tilTi.


tiffimae > Agapitum ( inquam ) Eminentidìmi Pdncipis 

Francifci Cardinalis Barberini Maecaenatis 

mei à fècretis, Encomio iufto celebrare li ordiar, 

Panegyricum bene proiixum aggrcderer , in co 

namque certant pietas , prudentia, & dottrina- y 

fed in primis modeftiafingularis , 

quae me progre- 

di vetat . cJaudam igiturfianc Antiquitatum praeneftinarum 

opellam inrperfo ifto veluti guftu nouitatis 

, votoque concepto ad Deum Opt. Max. quod 

in dies renouare gaudeo, prò Excellentiflìmi Prin- 

cipis Maifdci Barberini , Prasneftmaeque Vrbis faufliffimis 

, & fortunatiffimis Aicceflibus, aiquepe- 

rennse Felicitate • 

fe^4^

Mantifja 

e A P V T XVIII. 

. 

ìST poflvindemiam racematiofu- 

perftes, autore Tertulliano , ca- 

riente Nemefiano, exiremas U- ^poiog^Hc 

gulus cumfujlulit vuas\ E ft & poft 

°^' '* 

^ mefTem rpicilegiu,dum ille

?• 4^0 

i>,6:o. 

3 72. ^ PRAENESTES 

ANTIQVAE : 

In Baiano Pofidlanse 

Pag. 1 2.^.2 i.poft Cafaris . 

aquae vocantur,nomine accepto à Claudi; Csfaris 

Liberto : Plinius id teftatur lib. 3 1. Natur. Hiftor. 

e. 2. de Podde ifto hafta pura donato in Triumpho 

Britanoico,Sueconius,6c Seneca in Ludo demone 

Claudij Ca:iàris agunr. 

P.i4.v,2 3.poft/?/'£/^r7^>Athodie fubAlexadrovir. 

Potifice Maximo,&: Principe Maphaeo Barberino Cu 

à tempore omnia humanarap àcur,& nos ex eo aliquid 

inuicé rapere debemus,vt admonerVincentius 

Lirinenfis. Ifaque, ve meae io vrbe moras poft longinquam 

, Se diuturnam abfentiam ( annorum fcili- 

^^commoni ^gt XVI II- plus mlnus j iVuûs aliquis fuperefTet, 

non pafius fum intercidere , ac perire quas olim de 

Praenede bìc labori jsè coaceruaram, & accumularam 

, quorumque portio bene magna iam emerferatepraelo. 

Sed ea quamuis M^/V^t, imo hiulca, 

&interrupta, farcire aggrellus impulfore, ac èf>c>cWxrw 

Emincr.tillìmoMtiecaenare Fracifco Cardinale 

^^*'''''"* 

BarberinOjfubincudcm reuocaui, mihique fum vifusabfoluere. 

Nihil mirumigitur fi duoshic Pon» 

tifices Maximos , duofque Principes optimos enumerem. 

Anni etenim ( vri docuit me Sidonius 

Aruernorum Epifcopus)non tam de fru'gibus,quam 

de bonis Prlncipibus fune aeftimandi. 

Pag.i9^v. ó.po^^domjte, confulendus Arhenaeus 

lib«i. Dypnofoph.c.i ^. vbi nfci/i/ÉsvVs^T/iEafT/KJjAi^ctf»" 

Tipof MdfcnKtv 7ÒV ilov eflè afHrmat e Galeno. Vimim 

Prsneftes celebrat quoque Ioannes Geometra,vtinferiùs 

obferuaui,& oleum, ibid.v.ii.poft 

ûdras defundis Ceiano , feuSeiano,TheritiuIf, 

ac Cilonis Praeneftino in territorìcR. P. Philippi- 

Bus in Antiqq. SS. Silueftri , de Martini aglt: de domo 

Cilonis Defcript. Vrb. & ibi Pancirolus: de 

L.

LIBER SECVNDVS: ijj 

I. Flauio Cilene rplendidififimo Praefe(flo Cuia- 

_ìii^ t» PO. e. z6. 

*''"^* 

Obferuat.lur 

Pa^.io.v. ig.poft Ccef.rianuy'm INT. id eft,fn in- 

tegro, fòrmula vetus eft,de qua Torrig.parr. i.Memor. 

San quse varie diluta, floris fbliofì rubore macu- Dodomo,* 

lolajPrajneitina diciturjalperitate pariter aculeata 

inhorrefcir. 

Pag. 2 2. V. lo.poftó^r nuces Preneftinas memorat 

Cato lib. de Re Ruft. e. 133. 

Pag.24.v. 3o.pofì«j«/g^^^/.Regiusin Antiqq.Ti- pm* 

burtin- parf.2. e. 5:. retert,rus Q^Horatij Flacci poe- 

tìe Lyricorum Principis Prseneftinum , fuiffe fitim 

in montibus, qui Sandìi Ioannis m Campo Horatio 

nuncupantur,prof'ertqueteftem Blondumrat Lean- 

d: r illiid locat in montibusTufcuJo prox mis. Sta- 

tius Papinius in lib.4.Si'uam aci Marcel u itacanit- 

Anntia iafn de9ìf

illic Noe diuifit forte terra iìlijs fuis, aurore San- 

Jn not 

Mmyroi. \ì2\X'v. 

fortibus Aponi propè Patauium, vbi Balnea Apo- 

4s>7inod;(r: Dcnfia aVòi/« Claudianus in Epigrammate » Calfior.7. 

* dorus in Varijs : de talis aureis ibi iatfìis a Tiberio 

t.a!Epifi 39 Caifare, & oraculo Geryonis,Suetonius » vbi Cafau- 

r.5». bonus: de aqua IniisapiidPaufaniani: deque fonte 

e. 14P.1/3'.:, Taenari , & ^«p* yôjiiK^'Ucnoi, e So2omeno,&c.d^^ 

Caflalio fonte Antiochia^) qui obftrudlusabHa- 

^^^^' 

driano,&fruftràreclufusa lulianodefertoreimpio 

Chriiij, Annmianus lib. 22. Sozomenus, Socrates> 

Nicephorus^Suidas in Caflalia.praecipuè S.loannes 

rtputatsai- Chryfoftomus. De fortibus, qu;E emerferunt Com, 

?oVAi>g"f.! magena: in Pannonìa Claudio Cafari fecundo , & 

d"o^pjiu'' ^"* ^^ Apcnnino, fiue Aponino,(ficutemendauit 

M. Fmno p. Cafaubonus ) vide TrebelJium 9 & Vopifcum. 

ôp 355. '° 

Pag. 38.^. j. poft pauidufquey2i^îùgtndum eft 

hoc Epitaphiumad Ludos etìam fpetìans in arca 

Japidea oblonga palmos X. inucnta Prasnefte in 

horto Ioannis Petri Aloilìj Anno falutis MDCXLVI» 

Menfe Decembri> quod ipfe nianu mea excripfì. 

I. VRVINIO IL. PHILOMVSO 

MAG.CONLIB. UBERI. 

PVBLICAE SEPVLTVRAE ,ETSTATVAE 

IN FORO LOCVS DATVS EST QVOD IN 

TESTAMENTO SVO LAVATIONEM POPVLO 

GRATIS PER TRIENNIVM GLADIATORVMQ 

PARIA

. 

. 

iBER SECVNDVS %')'; 

PARIA X. ET FORTVNAE PRIMIGENIAE CO- 

RONAM 

AVREAM P. T. DARI IDEMQVE LVDOS EX 

HS. ce. 133. 133 PER DIES V. FIERI IVSSIT 

PHILIPPVS L.MONVMENTVM DE SVO FECiT . ub.2z c.f. 

Pag. 40. ^. 14. poft Frbem . Petrus Crinitus 

dehonefta DiTciplina , H

27 6 PRAENESTES ANTIQ^VAE 

In vit.cif. Romae locat Barbarus iti comentarijs ad Vltruuiu, 

dSxiu'i è Piutarcho, quse Bafilica Pauli dicitur , Si in Rei.'l2c'r/. 

giojie IV. poniturin Vfbis Defcriptionc, àL.Paui'cg'vL'p. 

loAEmylio poft deu!(3:um Perfeum dedicala. Donas6g 

& 190. tus è Cicerone duas Bafilicas Paulo tribuit, alteram 

I1b.40pt.1c . 

n. 1- • 

ì I 

lib. H. nntauratam , extruttam alteram,- vultque plinium 

lib. 45. C.5. alterius Bafilicae AEmyliae meminiffe , in foro ftac.^^'fî"! 

tuens Bafilicam Pauli ex aduerfo luliaj, à latero 

DanÌt.pli85 

Domirianai?i equi,è verfu Stati;, p. Yidor enumerar 

XIX. Bafilicas in Vrbe, Panuìnius XXii. Defcriptio 

iL'b. I.C.30. fu bie(fl:a Noti ti a» Imperi; x.Iraqueà Fuiuio aliquoi 

fìue è Poetinis, fìue è Fiaccis,qui praefìeftie fuic, (lue 

à Fuluia vxorc M.Antoni; , qu« Prsneften infederati 

vt cnarraui fuperius;&ab aliquo etiam AEmy. 

Jio Bafilicas jtdihcatas prsneftai conijcere licet, 

in illifque Varronem vidill'eliiteras incifas folario, 

quod Cornelius Sylla inumbrauerit pofteamufiuo 

adorninsjnifi Cornelius SylIa Bafilicas illas erexeric 

indaraliarum, quse Romêffent, & nomen Gencium 

affinium,autcognatafum,aut amicarum ipfis 

attnbuerit. SicafTurgebant Capitolia, fic Theatra, 

à. Circi,/]cMonetas in Colonijs, quê Vrbis effigies 

cranr, & (in-iUlata magnis Moenia - 

Ad pag. 64. V. 2. poft po/uis. Crediderim hunc L. 

AEiiamim fuifie cognatum po]yhiftoris,qui claudij 

prcenoaên habebat,vt Suidas affirmat. quia Ciuita- 

xe Romana donatus illud affump/èrat, vri ciaudius 

Prolcniaus Geographus, & Flauius lofephus Hi- 

lôricus , quod obferuauit Gregoraslib.7. Hiftor. 

Prriôilratus in vitis fopbiftarum refert AEJiauum 

legifle Jibrum , 

quèm ipfè confcripfeiar conrra^tV- 

vjJ'ct yid cft è Suida /uuâKo}, , qui Romanum Imperium 

luxuria fua paulò ante contaminarat. Tri. 

ftanusjNumorum Hiftori^que penti(Iìmusvir,liunc

IIBER SECVNDVS: 277 

y%viìc6 Atìtohmmn Elègabalnm efle ceiifuitrvemm p- *^^* 

cump'oiuS ab AEiiaco nuncupatum opus raîcov gtxczvc. 

fârnytKàv ìhMvaZv TfI'^.io afièruerit , Se ia praefa S.'' 

'^^ *" 

tione Nenia m Formi js à/e falutatum AElianus ipfe J^""' *" '^'" 

teftetUT', nequc plus annis LX- vixeiit , 

Nerua Chi'irtiannoLXXXXlX.'Elegabalum autem 

anno CCXIX. imperarint,Elegabalo fuperftes eflo 

neutiquam poruit AElianus: fed nomine yvwiS'of 

intelligendus eft Donìitianus, homo impuriflìmus, 

6c libidini addiifluSjVtSuetonius affirmat ,v?cTaci- 

^Toraif.i7j 

tus, qui expulerat Italia Ph;iofòphos,&ho£ inter 

Dionem Pru{ìa2um,qui conquerirurin Orationibus e «2 in do> 

& Apologia,vtiMariilius ad.aotat : vnde AElianus aór. j/gh*. 

amicus Dionis, 6c Sophifta impulfus fair ad ferì- ^Toa'/Àt^ 

^" ^"^'^•'- 

bendumaduerfus Domitianum, conflvit eum fio- Sue con. 

ruifl'e lub Traiano, &iuperftitem. Hadriano ,cyaìa„j 

peramicus iuit illi Dioni , Auditor Nicoftrati,& 

Paurania2,adminiftratorque Herodis, qui cmnes 

fub Traiano , Hadriano, & Antonino vixerc,Sui~ 

das prodit eum vixine IttIt-Jv atw A^fiaV^xf^^'^"' ex-- 

ftant AEliani libri 'nomhn? hofU^ : de re militari, 

de Animalibus » de plantis , Eoiftolia Ruftica: 

eius inftrudio de re Nauaii ter tur exftaro 

in BibliothecaRet;is Francorum, & palatina, extat 

in Dady'iotheca ÈminentifTimiCajdinalisFiancifci* 

Barberini onyxxui incif^^m, AEliaNE VIVAS, 

forte amici, aut amicae Piaeneftini AEliani, nec 

enim duxit vxorem,& in tanta fynonymii AHiianorum 

haud facile eft diuinare . Martialis, vt omittam 

reliquos , Couinum currum extollit. Facundi 

Jibi munus Aflùni, . 

P^65'.v.9.poftPer,vi{jtur,&alia infcriptio QAÊT- 

TIVS PVLCHER. Vettise gtinis complura funt ma. 

numeata. Numu: argeateus. SABINVS s.CAt. 

T.VET.

luon. 

not. 

Gir- Vinca^ . 

27S PKAENEstES ANfIQÂÈ 

T. VETTIVS IVDEX . E vettia gente próiijt ru^ 

v.fin.dcFa- uencus Poeta Chriftianus Hifpanus, qui fubConnnii.^Roman. 

fântino Prìncìpc pTÌmus Dmoiwm aufus Euangeli; 

maieftatem fub metri leges mittere. lurcto audtore, 

Zagarolaein cippo legitur FIAVIAE SABINAE 

CAE SENNI F. Prienefte in Tortioli Sandi 

In sede Sanifìi Ioannis an- 

L. F. SEVERO te portam Santi Martini, 

I.M.ANTENNI IMP. CAE 

SABINI TRIB. ANTO 

COH. III. PR. ET. GERMANICO 

FLAVIAE.T. F. DIVI COM. 

PROCILLAE DIVI ANTO 

FILJO DIVIHADR 

T.FLAVIVS DIVI TRAIAN 

M. ANTENNIO 

GERMANVS 

NEPOTI SVO . 

. 

In bafe propter Eccleflam 

In sEdibus D.Iulij Vaccae Cathedralem . 

Canonici praeneftini. . INAE 

P. FLAVIVS P.L. HI. . RANNI 

FLAVIA P.L.V.T. FlLlAE OPTIMAE 

p. FLAVIVS P. L. P. V. MERITAEPRAENEST. 

D. 

161.V. 15, poft tJ7kforc/^f//tt/,adde. SiueQÂtti; 

ir? 

Poetas Comici,vt Bergerius locat in lib. de Vì;s ImìVro^.] 

4. ptrij Romani 

'•'''' 

V. 17. poft Papa. Delibeiatum fuerat corpus cuiufdam 

Aduocati, &c.apud BJanuariumMartyrem 

via Praeneftina poni,apud S.Gi-egonum legitur 

V. antepenult.poft terrarum,PàYon,Sc Caryflon in 

AEgaeo mari Infulas laudant demarmorum gene, 

ribus agens Plinius Secundus, Eucherius , Ifidorus, 

& Notit.Infular.auiôr meminerunt vtriufque, de 

Co- 

.

. 

irBEH SECV'MDVS 17^ 

Columellis AEgyptijs, quas à CaryftoEtruftorum tìb.ìS.c.y.ic 

oppidodi^n-ascontenditCl. Minos fequutus cata- ^•^,^P'î'^-5 

neum. caryftos marmoreis rluctibus concolora* có.p.ó.c.u. 

vocaturà Marnano Capella. "Domus ejl mihi fulta inn^^^jE. 

columnis Tonare /tue p^ft tuisy/iueCaryUe tuis ^ Tibul- secua* 

Itjscanìt. Itaque Parium marmor eft albi coloris 

Numidicum eburni,Carvftium viride (ìcut Laconi- S^ ^""^t 

e \ rr> ' 

Mercur. • 

it 

1 

cum, ieuTa5nafium,& Lacedcemonium,qiiodher- pi lioiog p. 

bofum, fi vero fuerit albo permif!um,Tiberianumè ''°' 

Pyrrho Ligorio apud caraccioluin , & è Regio. ìnvicaPauu 

Synnadicum marmor efi purpureum maculorutn, T^t'unf'""^* 

quod & Phrygium;eft enim Synnas vrbs Phrygiae, 

decipitur Bergerius, qui cum Syenicc in AEgypto ^,1,., viar. 

confundit , vbi marmor erat^y/^TOTcm^j'/ ex Plinio> impcr.Rom. 

& Phoeniceum ,& AEthiopicirn . claudiante co- lìm^. e?, 

lumnae, vndefuerint ignorat Bergerius, fed Porphyriten 

ex AEgypto ciniid's interuenientibus 

pundlisLeucofticton vocaiu marmor Claudio Cse- ^'^*-*^'*^' 

iàriadueclumprimumàTriarioPollione Procura- 

tore Plinius tradit. additque neminempoftea imi* 

tatum> necadmodum probatam nouitatcm : Ony- uh.\6.c% 

chinumlapidem àCalliiio claudij liberto addudlu 

deinde refert -, vi. Onychìnas columnas volubiles 

conceflas Gregorio in. Pontifici ab ExarchoEutychiojvc 

iuxta VI. alias collocarentur ante Presbyterium,feù 

circa Confefiìonem Beati Petri Ecclefiae,Anaftafius 

perhibet 

Ibi poft vocem C^«èi?//âppingo, feù à centum 

columnis, vt putac Bergerius;duceat£e tameii 

dìferté numerantur . 

Pag. fjâd calcem e. 19. à Porta Exquilina inppitviaLabicana, 

à qua,& Prseneftina, hodie Ma- 

jor dicitura magnitudine aedificij , fub quo fita eft, 

Cafteili nempe aqu^dudtus claudiani , incipit via-» 

N fi Pr«'

ì8o PRAENESTES ANTIQVAE 

Praeneftlna in Vrbe haud procul a Foro Rontiano 

, vnde in vicum Patricium tendebat , Se re- 

â , & ad portam Exquilìnam , & ad laeuanij 

Labican x pergebat Anagniam vfvjue , vbi Latin» 

iiingebatur,&hinc Beneuentum,ex Antonini 

ii^.5. c.i4. Itinerario , Se Tabula Feutingeri, vt adnotat Ber- 

' 

genus. 

Pag.68. po^ I fjfcriptiofiem C, SAVFElI,aliaB duas 

apud Torciolum leguntur in quadam Columella^ 

quadrata. 

C.M. AGVLNIVSC. F 

SCATO MAXS 

^" '^^' CSAVFEIVS 

FLACCVS 

C. SAVFEIVS C.F ^ xÂrvi mtv ^^ 

SACRAVER^NT. 

^' -^^' AGVLNIVS 

SCATO MAXS 

PR 

sACRAVERVNT. 

Ad pag. 71. /« c4/c-^,'oppida in Italia fuere, aut 

Latij foedere obftricìa,vti Tibur,aut Praenefte,Sigo- 

niorefte lib.i.de antiquo iure Italia c.i:4.Appianus 

Tiburtinos,& Prisneftinos, quorum ciuitates erant 

foederataejCiuirate donatos tradit apudeumdem Sigonium, 

qui Pr^neften Coloniama Sulla dedu- 

lib.j.c.i.p. dam memorat , forte iterum poft internecionenij 

zoo. 

f.At9- 

ciuium, 3c ftragem illam editam 

Ad pag.78. v.i 5. poRrebellaruNìfTrihutìis QuinJ 

to Craflb, Seruilio Cornelio, Spurio Papyrio,& Fabio 

Albo Procofs. flue anno ab Orbe condito, vt 

CaluifiusputatjMMMDLXXXIX.ante Chriftum natum 

CCCLXV. & ab Vrbé condita CCCLXXXVr. 

Tunc per Italiana Romani dutìoaduerfus Prsenefli- 

nos cxercitu , illis deui

LIBER SECVNDVS^ aSi 

Ad pag. 86. V. 1 1. poft AnjmìarjusyScGsiìlonìns 

de Crucìatibus Martyrum ex illifmet. 

Ad p,87.v.3.poft f(?»«iV/^, IiicRupilius Pr^nefti» 

niis Comes Bruti pretori? Afìe Regi Perfeo inuifus. 

Ibi V. 26, poft habsam, Plautus Prceneftinos in.^ 

Truculeto fuoludit quod coniaradicerent prò Ci- 

conia, rabonem prò arrabonc : ar videlicet, vt iJle 

iocoru pater argutatur,liicrifacienres. Videfìs Gloffarium 

prifco Gallicum loaunis Ifaacij . Apollolus 

adRomanos Spaniam prò Kilpania ponir. 

Ad pag. (^3. fubde has Infcrìptiones . In asdibus 

PetriFantonij y. CL. 

SEX MAESIO SEXF. ROM. CELSO PRAEF. 

P. i?c;. crj. 

Habetat & 

FABR.III > LEG.IIII.MACED.QVAED. IT. fonli'gcr* 

VIR. FLAMIN. DIVI. AVG. SORTILEGO 

FORTVi\AE PRIMIGENIAE 

SEX. MAESIVS ECHIO LIB.EECITSIBI 

ET SEX MAESIO CELERI FILIO SVO ET 

MAGIAE PINOE CONlVGI ET. SEX- 

MAESIO POTHO. CONLIBERTO 

POSTERiSqVE SVIS. 

Roma: vero exrraPortam Flaminiam in vinca, 

feù Prastorio Principis luftiniani, puer exciTus eft è 

lapide decumbens> dextra vuae acinum porrigit 

gallo gallinaceo , lûaque tenet racemum , ibi & 

Tripus fculptaeftirubtus iegitur inmarmore . 

D. M. InEcclefiaSandiPetri 

ET.MM.M.VLPi. HELIADI Prasnefi^ lapidi eft 

FECERVNT.M. VLPIVS incifiim. 

PRAENESTINVS ' 

RVF 

AELIA.HELIAS.FILIO LEO 

DVLCISSIMO LEO 

V. AN. I. M. II. D, XXIV. DEIOTAR. 

N n 2 Li-

1 

aSi 1>RAENESTES ANTIQVAE 

Libro 2.cap.i. pag.104. v.j- poft Leo^ddeicrc^ 

dimus prouidentia Dei latitudinem Romani Imperli 

praeparatam , vt nationes vocandae ad vnitatem 

corporis chrifti prius iure vnius confociarentur 

Imperi), ficuti fcribit amanuenfis Sanciti Leonis 

Profper Epifcopus Regieniis 

li.a.deVo. p. i2o.v.26.pofl

IIBER SECVNDVS. 

asj 

nennatibus c5poftellanis,&alijs,deque TitulisRoma 

nis,vi.Epifcopalibus,xxiix.Presbyteralibus,xx.Da»conalibus,èPetro 

de Mote ia Monarchia Conciliorum,& 

ex Onuphrio Panuino varia retulit Marcus 

f..prafcripta Qusft.Veftrius in praxi Fon Romani. 

P 180 V.20. poft t>roditur. Ecdefiam S. Nicolai m 

Monte Palatino a Callifto Papa II.Blondus in Roma 

Inftaurata perhibetexsdificatam. loannis VlII.êpulcrum 

in S. Andrea dePaliaria ,&sdes faniihs 

Capranicenfìs fuper tempio Palladi, conftruflas 

Alexander II. deinde Cafinenlì Aboan dat Ecc e„ 

L.;.J«Chro ^^^^^^^ 

lìam S.Mariede Palladio.&recipit EccleliaXt.rucis „„cau„.„. 

in 

HierufalemàLeonePapaix.datam Richeno. 

P. los.v.i. poft Albaninjìs. Domus Epifcopi ,„„,,., r,. 

PortuenfiseratinLycaoDiainfula, vtlegimus.n- ^^^^^>% 

vita S. Brunonis Epifcopi Signini , erat ibidem^ sn.sc,„i,. 

Domus Epifcopi Sanae Rufics , feu Sylua candide, 

idque Le probat Vghellus è D.plomat.s Beneditìcrum 

Vili. & IX. ac lonnis XIX. erat & Ecclefia 

Sanai Ioannis Baptift* diftamter duos pontes, 

qu\à Vadalis exufta anno fai. CCCCLV.Petrusior. 

tèPortuenfis Epifcopus, qui anno Chrift CCCC 

LXV feù LXVII. Concilio Romano fub H ila ro Papa 

interfucrat.renouauit magnifìcentius, ex infcn- 

Ptione recéns inuenta ab eruditiffimo Moreno 

Vandalica rabiis batic -vfp Martin s aulam , 

Suam Petrus A»liSìts cultu mliore mwmit. 

Eft autem Infoia LycaoniaRoma:,qus lune ponte 

è ftio,indè Fabrico c5BeaiturVrb,a loujs Lycao 

nisTép!o,quod ibi erat, vt. Fauni,&AEfculapi, Serpentifqué 

delati EpidaurojFuitquondanih^c la- p.m..^:. 

FuIaTyberina career Aruandi.tefte S.don.o : nunc 

in eafunt SS. Paulini, Adalberti , & Bartholomsi, 

quia& Sanai '-^^'^^;^\^^ll-M^\^^ 

pagina zio. m margine lauo* %.«iiua* 

.

F. UJ. 

?';*^Î.,«M ._ *"""' 

Uinus p.iiJ^ 

2S4 PKAENESTESANTIQVAE 

Baronium in Annal. Ecclefi 

p,2i4. v.io. po^ euolauit. Iti Concìlio Romano, 

qiiod habitum fuir anno mcXXI. Domno prasnefti. 

niis Epifcopus Cardinalis nominatur apud Marchefium 

in Diflertaiione de S.Brunone Signien. fed 

legendum Domnus Cono. Stephanus Epifcopus 

Tornacenfis fcribit epiftolaXLii. Epifcopo Pr^neiììtìo 

Bernereolo , vti p.221. \M.adnotaui. 

P.221.V. penult. patì o^^f^/.Canonizationì San- 

(ftiBrunonis Epifcopi Signini in Ecclefia Signienfé 

inter aliosCardinaks adflitit Dominus Paulus 

Epifcopus Praeneftinus è fuprafcriptoMarchefio . 

P. 259. v.i6.poft PrceneHinum Hic Andreas varia 

Vrbis monumenta Carmine defcripfit, Se Leoni 

Decimo dicauir , exftant Illa edita Romae in 4. anno 

MDXll.cum Epigrammate Ioannis Fuluij. Marianus 

de Blanchellis Pro^neftinus emendauìt Pomponij 

Lasti librum de vetullate V"rbis,MDXV.anno 

excufum.-vetuftior Liber, qui de Numifmatis antiquisageret,abAndrea 

Fuluio anno MDXVIl.Leonis 

Decimi seuoconfcriptusfuit, & in lucem emiflus, 

riirfufque prodijt audlor Clemente VII. & Paulo 

lll.fedentibus: erantineo tffigiQ^jSi vit« Imperatorum, 

fedNumorum auerfae facies deerant , nlQ 

quod ad calcem plerique Numi cum aitera fuper- 

ficie vifuntur ex argenteis , vt plurimum , & ex aliquot 

aeneis Numifmatibus deprompti. Sunt& 

complures commentirij,ac adulterini, praeterillos 

quos commemorauim-iis C. Mari; , & 

in fecundi^ 

Edirione Argenciaenfì anno MDXXXVII. cuinomen 

fuum loannesHuttichius impofuit. H«cAn- 

'°"'^^ AuguftinusDiaIog.xi.de Nu.Aniiq.IIIeipfe 

AndreasFuIui«4S primus Infcriptiones Romanas publicauit 

typis lacobi MazochijRomf annoAiDXXi. 

Pag-

IIBE R SEC VND VS 285" 

P. eaJem 269. v.20. poft cmferuator . Infero hic 

cpifio]am,quam olimadme fcripfèrat LaliusGuidiccionus 

vir Ini. ad Poefin , & Rhetoricen ambi- 

dexter, inque viride feneda fìdus Alufarum cultor. 

Itares eHs vti Mcebamus (vir quccumqus nominz^ 

pccHantiJftme) Tridentini Patres conueniunt decreto 

prohibituri facrìs ddihus concentus articulatos (eredojpermoti 

tam multis , tam fracìis ^ explicaiis , imminutìs 

vocum imprej/ìofjtbus y quds plus fiimio dì- 

uerfje traducehantur ad rem Diainam ; disK-L^ 

decernendo dixerant , ea die infer /aera notâdòi- 

bentur , idcircò tranfmijìce à loanne Àloyfio Frane- 

Jlino Carpenjts Legati iujlu centra deliberantis , c^ 

partes Mu/icas fujiinentis . Hd:c pij Patris indujiriay 

cafla , c^ caftigata Magijìri Icx adfuautfsimos ex. 

citata concentUS y vnanimifque cantorum alacri/a/y 

& coment io , id omne fub/idio futt , id nobis y fcilicet 

cantando refìttuit rem . Dulctbus eniri auditisco;:. 

qutfitìfsimte y ^ res Mufica coale/cit , c^ Prxneflino Jèmi* 

ne per Chnjiianum orbem mirifi:è propagatur 

Haecil'e Romaz XVII. Kalend. Februar. anno fai. 

MDCXXXVII. & plura cum Epigrammate,quod 

lucem a/pexit poft biennium , fed ne Cim prolixior 

omitto, vocat me Hadrianus Citrarius Prsnefta; 

natushoneftis parentibus, quem duodennem Hadrianus 

Caftellenfìs S.R.E. Cardinalis addixit Val- 

lifumbrofse Congregationi , nomenque dare voluit 

Erat vero Cardinalis ille do^flilTìmus , vti produnt 

eius opera . Citrarius tanto duce fludijs gnaue in- 

cubuit, inquè humanioribus mirifice profecit, facra 

lingua m, Graecamquead vnquem caliuit,vtramque 

profelTus per decenaium Ltôt fuit/cu Dodorillarumt 

,

%^6 PRAENESTES ANfTiQVAE 

laruui linguarum in Monafterio Vallirumbt*ofe,inde 

Romam profedus, cum acri,ac ver/àtili eflet ingenio 

ili gratiam aulx obrepfit , Pontificium diplo, 

maelicuit, quo Prcefciflus Generalis Congregationis 

renùtiatus fuìt inuitispatribus,vti retulit Eudoxìus 

Locatellusè m.SS.monumentis,quaBVÌrInI.Ca 

rolus Thonice Strozzius Florentinus Patritius tranfmifit, 

3c licer gradum nulium feciflet ad hunc 

apicem, 3c faltu.verum illum antea S.Ioachimi Tu- 

cenii, tum Romse san(fì:ae Praxedis Abbatem dit-> 

circitery.Septembrìsaflerunt fchedia Saii 

incurrit, nec expleto biennio, patrum vniuerforum 

querelis excitus Pontifex illum Generalatu iuffit 

abire,quo adtriennium vfque fungi prò more de- 

buifiet: Itaque omnibus exofus, aliquamdiù extra 

clauftra diuagatus eft , elapfb fèxennio in Sardinia 

Monafterio Salueneris Abbas è Pontificio Breui 

prxficitur,eoque titulo cohoneftatusRomae triennium 

exegit, vbianguflia > & maerore potiùs quam 

fenio conteiflus occubuit 

. 

Pag, eadem v.i6. poft €>:ornauit, Operse quoque 

pretium eft Epiraphium adhucadtexere,quod le- 

gi nupcr in Coenobio Carmelitarum Preneft« . 

/«J 

fpeôr h£C paucuU Tibi mutus loquitur Jìlex epe 

multis , qU(Z f

LlBER ÊCVNUYS, 2S7 

f^

. 

2^8 PRAENE$T£S ANTIQVAE 

farcophagos in facello varijsj&mii'abilibusinarinoribus 

ìncruftato, quod Gafpar Morellus vir 

pientillìmus è Familia Eminentlffimi Cardina- 

ìis Barberini , IiBagioi Thaumaturgas Sand:iffimaj 

Virginis Dei Genitricis reponendae , atque co- 

lendae excitauitin Sandi Rocchi, praeterea Idolum 

inflar AEgyptij, quod cum vetuftis certat, 

6c apud Excellentiflìmum Principem Prasneftinum 

Bi'Uti caput altum palmos duos , alia»que 

opera ex eo lapide afìfabrè faâ exftant induftria,& 

aite Nicolai Menghini fculptoris exi- 

iiìij , qui Eminentidìmum Cardinalem Barberinum 

Maecaenatem agnofcit , ibique lapicidinam^ 

exiftere affirmauit , aliamque Alabafìri pelluci- 

di , & Eleflrini, feù lutei coloris,* totus auteiTL» 

mons conflare videtur è lapide coloris eburnei 

duro, atque Jceui , è quo capita, feii^gsToVoy^ > auc 

iietharia idem fculpiìt lulij Càfaris , & Augufti, 

qucc in| fuprafcripti Principis Palatio fpedare licet- 

Ioarii)es infuperLaurentius Berninus Eques 

ingeniofifTìmus,& celeberrimus Architedus effin-. 

xit ilio è lapide Cranium,fcù Galuariam, quas naturam 

ip/àm exrupcrat,&puluinari, quodHeracIio è 

filice concinnarat, impofuitiVena eftetiam Pr«ne^ 

iiae marmoris albi croceo,atque caeruleo coloribus 

diftincli , èquotabeilae plures exfedae rclatae funt 

incer antiqua Eminentiffimi Cardinalis Barberini 

monumenta . Vigctalia vena marmoris diuerfico- 

loris , ex qua altare portatile fuitexcifum in Palar 

tio Principis : has omnes venas Nicolausiamlau-' 

datusadinuenit 

Coronidem praeftantiorcm ifti MantiffaB haudl 

queam i m ponere,noÒìlioieue addere Colophonea^ 

quam petitunì èpcnu inftrudtifliino lUuftrifs. Ab- 

batis 

,

LIBE^ SECVNDVS'. x«9 

batis, 6c Equìtis cafTiani à Puteo, habet viv immortalitatc 

diga i (firn US rcconditos thefauros antiquorum 

monumentorutH,quos exihibet liberaliter, 

qua praeditusefthuraanitate.Hosinterranrx Viri, 

tabula PraeneftiniLithoftroti,mquibus vari^ fera, 

rum, 5c portentorum animaiium effiîes, venationum,, 

flumiaum, phafeiorum, tentoi:iorum,?adium 

pifcatorum , & militum , Ifidifque rimulacrorunrL-^. 

graphicèdelineatae , Se pi(fl£ fìgurse miram quam 

afficianr, obledlentqiie oculos infpicientium . Ex 

his forfitau opus integrum contexijfarcirique pof. 

fet, {icutin Palacio Principis iam coeptum eft teli- 

ciliìmè,- Sed cum id fit operorum,Iaboremque pròlixum 

exigat, moliri non fum aufus, neque fubijcere 

oculis omnia , monftrorum. prasfertim , qus 

nouatuncetiam pariebatin dies Africa, perf:'quì 

fìngula genera, illa quidem,cum his, quse Soiinus in 

'Polyhiftoreapprimedefcribit , (1 conrerantur ,p]auòconueniunr,guftusprebendi 

caufa duo ifta fragmenta 

typis hic exprelTa innedo, fynopfìnque ta- 

bularun-L. 

. 

In prima Tabula fpe(ftafe datur tres feras è Mufiuo 

compoftas , quibus infcriptum T A M O N OnAPAAAI 

forte KAMEAOnAPAAAI. In fécundacancros 

innantes Fiuuio,Simias , Hippopotamum, 

venatores, & in his Mauros, qui vibrane 

fagittas exarcubus in Simiam, infra CiNnA . In 

tertiaTcfludines innatantes Fluuio , & feras, quae 

deuorant pifces, infcriptumqne ENTAPIC. Ia_j 

quarta aues,fortè Ibides infidcntes rupi , quas vorar 

ferpens fìauoia torqucns volumina , Simiam,[& 

quadrupedem humana facie,fed caudatam , fubtuC 

queMONOKENTATPA,tum duoanimalia kk 

Oo 2 Jam

. 

290 PRAENESTES ANTlQj^/AE 

lambeiìtia, vel commofdentiajaddiiuqtie OOAN- 

TEC , Quinta exhibet phafelum , qui rtmis àgitiir 

in Fiutine rupibus inteiftin(fô, in quo (tiilites, 

qui iacula conijciuntin Hippopotamim, quibus 

illum inter vJuas ,reù Pcipyios configunt. Se}cfì_i 

Hippopotamum telis conhxum natantem , duofque 

Crocodiios . in feptima KPOKOAIAOnA- 

PAAAIC innat Piumini, hanc agitant AEthiopes 

clypeati t xdcs , fìmulacra ifidis, Aquila (ìgnura-» 

AÌfìno impofitum . In 0(flaua nauis inflato velo ten- 

dit ad turrim rotundam , 8c ad duas quadratas 

jn mare procurrentes j in quibus nìdificant volucres, 

fagittarius collineans in Hippopotamum . In 

nona 'iemplumad ripam FluufjjObelifci, puteus, 

palma, muli: res vero ièrtis coronata, homo triden, 

tiler forte Neptunus 

In decima PINOKEPOC, XOIPOniOK,Tempìum 

cum duabus turribus,&: cara,palmae. Ift vndecima 

vir mulierque hincdifcumbunt , indealij fub 

legete,quam inumbrat vitis pampinis, &racemis 

cnuftaadripam Fluuij,per quem difcurritphafclus 

plenus floribus innafcentibus,ex adueffò tres,quorum 

aliuscanit fì(ìula,porrigit alter cofnu, fcùcyathum, 

qui defìnit in hoedi fpeciem,tertius indicem 

attoDit . In XII. Icgitur KHITITEN AEAINA 

CAT02 TCHXICNIE BÂAOC . In Xlil. 

nauis vj(ìrur, quae remis agebatur,militibus plenai 

aiiae velis vento infltìtis, & funibus intertejtis,pha- 

felus in Fluuiojdomus, èc Cafa cum rufticis,cymba, 

floresin Fluuio. In xiv. KPOKOTAC , venatores, 

TABOTC in rupead Fluuium. In XV. 

TirPIC KPOKOAIAOC XEPCAIOC CAT- 

TTOK • In X Y. tentorium, 6c milites, atquc Temj?lum

ilBERSECVNDVS. 29 1 

. 

plum,Dux propinans cuoi conni, Abacus, Fluuius- 

In XVII. Sacerdotum procelTus fub tempio, qua. 

tuor coronali geftant humeris fercula, curii ryî- 

panis^tibjjfqueal;; . Anubis ftatua in Bafe . XVIII. 

Voibella^ . 

In Sandìae Marias Tranftyberim Tituio Caliidi 

fragmenta funt duo,quf Mufjui Praeneftini quidam 

fufpicati funt) inferu Bafi fornicis dextri ante Apfldem, 

qua fuftentatur Pronaus, de te(5ìum, referunt 

illa volucres fìmiles gruibus, & anatibus, for/àn 

Ibides, tum pegmata, feu podia, &naues, ac lintres 

in mari dircurrentes,puta phafèlos , fed illa pertinere 

ad aliud Mufiuum cenfent Antiquari; naris 

emun(îoris 

Habetjlle ipfe Abbas à Puteo ia Gazophylacia 

Votorum,& Votiuarum ftatuarum,ac Icucularum, 

quae Fortuna dicari folebant, & Tholo Templi appendi 

ilmulacra £(5lilia^ in his fxmina pariens cum 

infante , inque fella refidens , vir fedens crure de- 

biliori laborans bydropiiì, variaque capita mulierum 

ocuiiSj aut cephalaealgia segrotantiumM qua: 

ceri piguit incidere, cum IlluftrilIImus Epifcopus 

AEmonix Tomaflnus haud ita ptidemmaximo 

cum litteratorum marore fublatlis importuno ta* 

to plurima in libro de Donarijs exhibuerit, 

Hunc Numum DIVAE FAVSTINAE, cum^ 

PVELLIS AIIMENTARIIS à tergo mihi perhumamaniier 

prsebuit Antiquitatis indagator fagacillì* 

mus LecnaidusAuguftinusSeneniìs. En igituriU 

lius Edypon jnferendum libro i.pag.óo. pofl aiterum 

Numum • 

Ope-

FpUI. ii.lib. 

4- 

Anfelm.l.j. 

Vrbs e, 8. 

PofTid. e. Oà, 

ift PRAENESTES ANTiQyAE 

Operarum menda exìmere Hercule» videtur 

opus effe audaciaS) hoc enìm facìnus tam arduiim 

eft, atqueAugi» ftabulum repurgare , totâc tan- 

tos m errores incidunt Typographi, quique abs il- 

lis eduntur libri foedispaflìm fcatentTrcegoâV'ôi^ma. 

numigitur medica illis corrigendiS;& perianandisr, 

quae irrepferunt huic editioni,admouere operae 

pretium erif,oIim fiquidem,dum calamo exararen- 

tur Codices, emendari fokbant à Viris Cìariffimis 

& Inluftribus,cuiufmodi fuere Turcius RufiusApro 

nianusAfterius. V. C. & Ini. Excomite,Expr^f. 

Vrbi. Patricius, & Conf. ordin. Nicomachus Fla. 

uianus V.C. III. Praef. Vrbis,- Vitìotianus V. Ini. 

Se lulius Conftantinus V-C.Caflìodorus ex Senato- 

re Vrbis,* Petrus Damiani S. R. E. Cardinalis Epifcopus 

Oftienfis,qui & fuos libros à Reucrendifs, 

EpifcopisTheodofio 5enogallienfi, &Rodolpho 

Eugubino emendari petit, San (flus Auguftinus £pi 

fcopus Hipponenfistantas vir authoritatis, tantaeque 

do(ftrinae . Quidni ergo mihi licebit idem in 

opere meo moliri,le(5lorique confulere, ne cefpitarecogatur 

identidcm,vtineamab eogratiam,mihique 

ipfi faciam fatis : Ecce igitur illa .

3j 

Errata Libri primi. 

P. r. verf.9, fequuci v.13. plus miiius 

p. z V.6. admifcuerunt v.i i; Volfci, & Auruncì , CXpuflge Ruculos» 

V. i^. &16. prò Aufonibus leg. Auruncis. 

p. 4. V. 50. poft lares adde ita dici è coitiparatione Seriiij Re^"» 

p. 8. V. II. Theodofij M. suo tolle aui, 

p. 9. V. 2. Concili] feptimi 

p. II. V. 9. le^.vifebatur prò affurgcbat . 

p." 11. V. 6. leg. arx prò ars v.9. Praenefles . 

p. 18. V. 5. leg. aquaedu(5luum . 

p. io. v.iS.in ine. id eft in integrum v.30. Diaecefe 

. 

p. z8. V. 18. foli pag. 26. poft pofuitadde D. 

poft paginam 14. error eftin paginarum nameris nam 25. 26. 27. 

28, 19. 30. 

adnumerum 33. 

p. 30. V.2J. AEari v.i 1. earundem 

p. 3 2. V.8. audire fiue adire 

p. 3 5. V. penult. & vlt. dele , & 

1. 32. 1. rupponendum in celo fequencibustvfque 

p.40. vi 2I.CVIVS NETACEAT. , 

à forte vfquc ad Lipfio 

p, 5 

1. in Sciographia lege Bafilica bine Fuluia: 

p. 53. v.i.Sarapidenii v.9. fecundo Sarapis v. ip.aluifle 

55, V. 9. iuflu 

62. V. 1 7. Oóiauius Tantagathus tolie p. ante O&auius 

64. V. 1 1. ANATELLONTIS 63. 2.7. forte M.ANICIVM 

65. v.ii« fupcriore 

67. V. 18. Praenefte 

68. V, 18. AEdiles, v. 20. loco LA.lsgionis LX.v.21. NEROMIS, 

25 . loco AB legc MAR. ^6 . loco RE leg. ERE. 

73. V. 19. Vrbem adde PraEneftinam . 

74. v.j. multitudinem v. 9. duxerunc 

75. v.i7,coeptum,i4. Pr«neftinis. 

76. V. 18. coepifle , V. 31. conftitifTe 

78. V. 15. anno C CCCXLV.pro CCCXCV. Vrbis cenditjcV 

8i. V. 7. referauerat 

82. V. 30. gereret 

83. V. 29. nullam 

S6. V. 12. Decurioncs 

87. v.13. Apocopen 

S9. V. 1 3. dceft DIS MANIE VS, & C Ter|nti 

96. V. 2^.filius V.34. 7tptktyii*y 

94. V. antepenuit. quos 

9 ^. V. 7 . inquiens 

loi.v. 1. Antoni 

Libro

tibro Sccundo . 

IO?. V. f. Dasmoniim 

X09. V, 3». manfuram 

no. v.zi. tantam 

lij. V. t. i'ppa.iposv. 13. sfXitiar 

141. V. 7. fore (fine accendi) 

1x8. V. 1. T'j)(îi 

119. V. 18. *^ V. 10. feù Molcndi'na , te! Molae aquaruiti ad fabricam 

ijc. V. 30. fìngularem 

i^?. V. 8. ftgyaAv & v.io.inquo 

136. V. 10. lAiyAho^dfTUfQi 

147. V. 15. qui (cumaccentu) 

148. V. 48. vertit in latus 

154. V. 6. Barbane 

I6z, V. 9. delc (fufpìcor) quod abundat . 

166. V. i6. dele (ac proteuè) 

I 81. V. vlt. conderanationi 

188. V. 14. Hebdomadari; 

118. V. II. Saluias 

26J. V. 9. Chij natus. 

1 70. V. vlt. perenne 

171. V. 17. Dipnofoph. 

a77.v. Elegabalus 

In quinu pagina pr£fetioni$ v. 20, poft addic^lTimi animi. 

FINIS.

OPEQA; 

SETTV CETOR [rSMRy

Iosephi Mariae Suaresij episcopi vasionensis Praenestes antiquae ...

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

Delete template?

Save as template?