enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ... enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

30.01.2013 Views

usrulaspeqtiani myofadis gamoxatva daekisraT. sxvaTa Soris, i- prefiqsis dakargvis tendencia dResac Zlieria im paradigmaSi, sadac es prefiqsi awmyoSi jer kidev cocxlobs (paradigma #3: i-mReris > mReris, inatris _ natrulobs, i-kvexis _ kvexulobs, i-naRvlis _ naRvlobs, i- Cqaris – Cqarobs, i-xaris – xarobs), igi am struqturis zmnebSic iseve, rogorc R-i struqturis zmnebSi refleqsivis niSania. yovelive zemoTqmuls mxars uWers arn. Ciqobavas Tvalsazrisi imis Sesaxeb, rom aoristis martivi formebi amosavalia awmyo-myofadis rTuli fuZisaTvis. ase rom i- prefiqsiani formebi am tipis zmnebisaTvis wyvetilis jgufSi aqtivis sasubieqto versiisagan nasesxebi nakluli formebis Semavsebeli ki ar aris, aramed refleqsivis sakuTari formebia. da, Tuki es asea, da i- prefiqsiani formebi ar aris nasesxebi aqtivis `saTaviso qcevis~ formebisagan, safuZveli ecleba `medioaqtivis~, rogorc aseTis, gamoyofas. maS, romel gramatikul kategorias miekuTvneba zmnebis es didi jgufi? II qvejgufi `mediopasivebia~. es mcire raodenobis jgufi defeqturi zmnebisagan Sedgeba, romlebsac a. SaniZe sxvadasxva kriteriumebiT aerTianebs. igi maT kidev or patara, mikrojgufad yofs, romelTagan pirvelSi aTavsebs mdgomareobis semantikis zmnebs, romelTac aqvT awmyos formebi, magram akliaT uwyveteli da I kavSirebiTi, II mikrojgufSi ki Tavs uyris erT garkveul jgufs, grZnoba-aRqmis gamomxatvel, e.w. „afeqtur~ zmnebs, romelTac aSkarad gansxvavebuli konstruqcia aqvT (maTi logikuri subieqti micemiTSia) amave mikrojgufSi gaerTianebuli sxvadasxva semantikis defeqturi (iregularuli) zmnebisagan, romelnic faqtiurad uRlebis sistemis gareT arian darCenilni da am mxriv gamonaklisebs warmoadgenen. am zmnebis gamaerTianebel niSnad miRebulia is, rom maT aqvT awmyos formebi da akliaT II seriis formebi. amasTan, myofadis naklul mwkrivebs ivseben „eniani vnebiTis~ formebiT, xolo wyvetilisas „donianiT~. magram, garda imisa, rom aq darRveulia klasifikaciis principi, zemoT vaCveneT, e- prefiqsi da d- sufiqsi ar aris pasivis gamomxatveli da, maSasadame, Sesabamisad, „mediopasivis` gamoyofac safuZvels moklebulia. uRlebis romel tips da romel gramatikul kategorias unda mivakuTvnoT es ori „mikrojgufi~, sad aris maTi adgili? da saerTod, aris ki gvari gramatikuli kategoria, romelic SeiZleba safuZvlad daedos qarTuli zmnis uRlebis tipebad dayofas? sanam zemoT dasmul kiTxvebs vupasuxebdeT, oriode sityviT SevexoT gvaris gramatikuli kategoriis Teoriis problemebs: gvaris kategoria zogadTeoriuli gramatikis urTules aRsawer da Sesaswavl obieqts warmoadgens. rogorc universaluri kategoria, igi 90

ZiriTadad semantikuri niSniT ganisazRvreba, rasac konversiis movlena udevs safuZvlad. zogadenaTmecnierul Tu kerZo enaTa gramatikul literaturaSi gvaris cnebis erTiani gageba ar aris gamomuSavebuli. didi sirTuleebi axlavs gvaris gansazRvrasa da aqtiv-pasivis, medium-refleqsivis, rogorc gvaris saopozicio calebis gamoyofis formaluri Tu semantikuri kriteriumebis dadgenas 6 . konkretul enebSi gvaris gansazRvrisas TiTqos daZebnilia gramatikuli (morfo-sintaqsuri) kriteriumebi (fuZis gansxvavebuli modelebi, gansxvavebuli piris niSnebi, pirdapiri damatebis qona-arqona). magram irkveva, rom enaTa erT wyebaSi (romelsac qarTuli enac miekuTneba), zmnuri fuZis esa Tu is modeli sruliadac ar aris dakavSirebuli erT romelime gvarTan da saziaroa meoresTan; enaTa meore wyebaSi (romelsac berZnuli da rusuli enebi miekuTvneba) piris niSnebi saziaroa sxvadasxva gvarisaTvis; aseT SemTxevaSi es saziaro modelebi Tu formantebi ramdenad SeiZleba CaiTvalos romelime erTi gvaris maxasiaTeblad? gvaris gansazRvrebis arc erTi kriteriumi (arc semantikuri da arc gramatikuli) ar iZleva safuZvels saSuali gvaris gamoyofisa. amis gamo svamen gvaris statusis sakiTxs semantikurad gansxvavebuli, magram erTnairi formis mqone zmnaTa mimarT. mag., rusuli enis gramatikis akademiur gamocemaSi SemoaqvT ZiriTadad semantikurad da ara gramatikulad (morfologiuri niSniT) gansxvavebuli sxvadasxva saxeobis „gvari~ (залог), reciproki, refleqsivi (встречается/встречаются, ругается /ругаются, вертится, крутится). am problemebis gadaWris mizniT gasuli saukunis 60-70-ian wlebSi leningradis enaTmecnierul skolaSi daiwyes diaTezisa da gvaris universalur-tipologiuri koncefciis damuSaveba, rasac araerTi koleqtiuri Tu individualuri Sroma da krebuli mieZRvna. muSaobaSi moskovisa da ssrk-s sxva qalaqebis, sazRvargareTis lingvistebic Caebnen, magram problema mougvarebeli darCa, rasac TviT am koncefciis monawilenic aRiarebdnen. vfiqrobT, rom am gaurkvevlobis da bundovanebis mizezi klasifikaciis principebis darRveva da kriteriumebis aRrevaa: aRniSnuli koncefciis mixedviT gvari gansazRvrulia (gagebulia), rogorc „zmnaSi gramatikulad markirebuli diaTeza~. xolo diaTezis gageba ki efuZneba semantikuri (subieqt-obieqtis) planisa da sintaqsuri (qvemdebare-damatebis) planis urTierTSesabamisobas. mag. a. xolodoviCis gansazRvrebiT, diaTeza _ es aris sintaqsur donesa da semantikur dones Soris Sesa- 6 gvaris kategoriis aseTi bundovani interpretacia unda momdinareobdes dionise Trakielis „gramatikis xelovnebidan“, sadac darRveulia cnebis dayofis wesi da morfologiur-semantikuri kriteriumiT sami diaTezisia gamoyofili: aqtivis, pasivis da mediumisa. aseTi dayofa damkvidrda evropuli enebis aRweriTs gramatikebSi. 91

ZiriTadad semantikuri niSniT ganisazRvreba, rasac konversiis movlena<br />

udevs safuZvlad. zogadenaTmecnierul Tu kerZo enaTa gramatikul literaturaSi<br />

gvaris cnebis erTiani gageba ar aris gamomuSavebuli. didi<br />

sirTuleebi axlavs gvaris gansazRvrasa da aqtiv-pasivis, medium-refleqsivis,<br />

rogorc gvaris saopozicio calebis gamoyofis formaluri Tu semantikuri<br />

kriteriumebis dadgenas 6 .<br />

konkretul enebSi gvaris gansazRvrisas TiTqos daZebnilia gramatikuli<br />

(morfo-sintaqsuri) kriteriumebi (fuZis gansxvavebuli modelebi,<br />

gansxvavebuli piris niSnebi, pirdapiri damatebis qona-arqona). magram<br />

irkveva, rom enaTa erT wyebaSi (romelsac qarTuli enac miekuTneba),<br />

zmnuri fuZis esa Tu is modeli sruliadac ar aris dakavSirebuli erT<br />

romelime gvarTan da saziaroa meoresTan; enaTa meore wyebaSi (romelsac<br />

berZnuli da rusuli enebi miekuTvneba) piris niSnebi saziaroa sxvadasxva<br />

gvarisaTvis; aseT SemTxevaSi es saziaro modelebi Tu formantebi<br />

ramdenad SeiZleba CaiTvalos romelime erTi gvaris maxasiaTeblad? gvaris<br />

gansazRvrebis arc erTi kriteriumi (arc semantikuri da arc gramatikuli)<br />

ar iZleva safuZvels saSuali gvaris gamoyofisa. amis gamo<br />

svamen gvaris statusis sakiTxs semantikurad gansxvavebuli, magram erTnairi<br />

formis mqone zmnaTa mimarT. mag., rusuli enis gramatikis akademiur<br />

gamocemaSi SemoaqvT ZiriTadad semantikurad da ara gramatikulad<br />

(morfologiuri niSniT) gansxvavebuli sxvadasxva saxeobis „gvari~<br />

(залог), reciproki, refleqsivi (встречается/встречаются, ругается /ругаются,<br />

вертится, крутится).<br />

am problemebis gadaWris mizniT gasuli saukunis 60-70-ian wlebSi<br />

leningradis enaTmecnierul skolaSi daiwyes diaTezisa da gvaris universalur-tipologiuri<br />

koncefciis damuSaveba, rasac araerTi koleqtiuri<br />

Tu individualuri Sroma da krebuli mieZRvna. muSaobaSi moskovisa<br />

da ssrk-s sxva qalaqebis, sazRvargareTis lingvistebic Caebnen, magram<br />

problema mougvarebeli darCa, rasac TviT am koncefciis monawilenic<br />

aRiarebdnen. vfiqrobT, rom am gaurkvevlobis da bundovanebis mizezi<br />

klasifikaciis principebis darRveva da kriteriumebis aRrevaa: aRniSnuli<br />

koncefciis mixedviT gvari gansazRvrulia (gagebulia), rogorc „zmnaSi<br />

gramatikulad markirebuli diaTeza~. xolo diaTezis gageba ki efuZneba<br />

semantikuri (subieqt-obieqtis) planisa da sintaqsuri (qvemdebare-damatebis)<br />

planis urTierTSesabamisobas. mag. a. xolodoviCis gansazRvrebiT,<br />

diaTeza _ es aris sintaqsur donesa da semantikur dones Soris Sesa-<br />

6<br />

gvaris kategoriis aseTi bundovani interpretacia unda momdinareobdes dionise<br />

Trakielis „gramatikis xelovnebidan“, sadac darRveulia cnebis dayofis wesi<br />

da morfologiur-semantikuri kriteriumiT sami diaTezisia gamoyofili: aqtivis,<br />

pasivis da mediumisa. aseTi dayofa damkvidrda evropuli enebis aRweriTs<br />

gramatikebSi.<br />

91

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!