enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ... enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

30.01.2013 Views

17) endersis gadayeneba sabolood gauxsnis xel-fexs prezidentis uaxloesi garemocvis im moRvaweebs, romlebic cdiloben mkveTrad gaaqtiuron amerikis SeerTebuli Statebis rogorc politikuri, ise samxedro Careva am regionis saxelmwifoTa saqmeebSi (gadaadgilebani administraciaSi: `komunisti~, #128, 1983); sami a-dan erTi daikarga. romeli? pirveli zmniswinis nawilia, meore _ qcevis niSani, mesame _ saxelis Tavkiduri xmovani. ga zmniswini rom sadme martooden Tanxmovnis amara darCeniliyos, aseTi SemTxveva ar magondeba. safiqrebelia, qcevis niSani daikarga: SeadareT gaagzavnas da gagzavnas msgavsi magaliTebi. Zireul saxels ver CamoaSoreb sawyis xmovans, radgan SeiZleba sityvis mniSvneloba Seicvalos. martooden g ki zmniswini ar aris, raRa dagvrCa? _ qcevis niSani. zemoT moyvanil magaliTebSi zmniswiniseul a xmovans mosdevs meore a, romelic am SemTxvevaSi erTdroulad aris saarviso qcevis niSanic da axali sityvis sawyisi bgerac. Cans, zmnis formam ver aitana erTad Seyrili sami erTnairi xmovani da moxda maTi Serwyma. aseTi ram araa ucxo bevri enisTvis. qarTulic ar aris gamonaklisi. magram yovelTvis ase rodia. gvxvdeba SemTxvevebi, romlebSic samive a SenarCunebulia: 1) sabavSvo baRis gaxsnis saqmem daaaxlova isini (k. devdariani, sicocxle da ukvdaveba, 1969, gv. 95); 2) iq veraferma gaaankaros saxlebis wyeba, risxvaT alagi (g. tabiZe, uecari qalaqi: `leqsebi~, 1927, gv. 384); 3) genom Tamazs isev gadaavlo Tvali, erTgan mTeli winadadeba waSala, sityvebi gadaaadgila, axalic Cawera da furceli gadado (o. ioseliani, iyo erTi qali: `ciskari~, #5, 1967, gv. 354); 4) axalma Sexvedrebma da mTel saqarTveloSi erToblivma mogzaurobebma kidev ufro daaaxlova igi (zabolocki) qarTvel megobrebs (n. tabiZe, ticiani da misi megobrebi: `mnaTobi~, #10, 1975, gv. 188). kidev erTi SeniSvna mrCobl a-sTan dakavSirebiT. saqarTvelos toponimikaSi araa iSviaTi xmovnebis Sewyvileba, rac yvelaze metad a xmovans exeba. es ufro afxazeTisa da kaxeTis teritoriebze mdebare punqtebze iTqmis. aaci, abaaJvaxu, abaaqiTi, abaaxuda, abJaafTra... patara soflebis saxelebia afxazeTSi... kaxeTSi SedarebiT ufro msxvili dasaxlebuli punqtebis saxelebSia mrCobli a: gurjaani, mirzaani, maCxaani, tibaani, melaani, Wikaani... Zvelad Cven gvekuTvnoda, amJamad TurqeTis teritoriazea artaani... am saxelebSi orive a aris SenarCunebuli. vfiqrob, arc maTi Serwymisken midis jerjerobiT saqme. magram gvaqvs gvari maCxaneli, romelic maCxaanelidan modis. marTalia, arsebobs maCxanis eklesiac (IX s.) sof. wodoreTis maxloblad, magram qarTveli mwerali da publicisti dimitri maCxaneli (romlis namdvili gvari 50

nadiraZea) sof. qvemo maCxaanSi aris dabadebuli, ase rom, mis fsevdonimSi erTi a mrCoblidan modis. ucxo enebidan Semosul sityvebSi ori a, ZiriTadad, daculia: vilhelm raabe, mdinare aare, saaris mxare, alma-ata da sxv. B. ganvixiloT e xmovnis gaormageba: Zveli qarTuli enis ZeglebSi e fuZiani sityvebi eb-ian mravlobiTSi gvxvdeba rogorc ori e-Ti, ise caliT. erTmaneTis gverdiT dadasturebulia samareebi da samarebi, huneebi da hunebi, Ãelmwifeebi da Ãelmwifebi, samoTxeebi da samoTxebi... 6 XVII saukuneSi (1643 w.) franCesko-maria majos qarTuli enis gramatikaSi, rogorc prof. T. uTurgaiZe aRniSnavs, e-fuZian sityvebs mravlobiTSi ori e-s nacvlad erTi aqvs, 7 msgavsi viTareba Cans ucnobi italieli misioneris mier Sedgenil italiur-qarTul leqsikonSi, romelic 1724 wels unda iyos Seqmnili. rogorc fiqroben, italieli gramatikosi asaxavs qarTluri metyvelebis faqts _ ori e an maT adgilze erTi grZeli xmovani mkafiod ar ismoda. 8 es faqti Tanamedrove saliteraturo qarTulSic saTanadod aisaxa. DdResac gvxvdeba ori e-s nacvlad erTi: 1) SesZres midamo mSvidi bukis xmiT isev monadirebma (mikola baJani, cxovelmyofeli wyaro Tbilisis, Targmani k. kalaZisa: `komunisti~, #235, 1972); 2) damSral budebSi darCenilan marto qviSani (i. mosaSvili, leqsebi, 1954, gv. 55); 3) SeSlili qali sabralo xan orRobebSi imRerebs (r. gvetaZe, `Rame sofelSi!~); 4) me aRar Semwevs meti urCoba, sisxliT aivso Tvalis upebi (k. nadiraZe, Cems bavSvebs, 109). 5) Zvel poezias kadnierad vaxuravT Calmas, magram savsea siyvaruliT Tvalis upebi (t. tabiZe); 6) gardasulTa ZvlebiT nagebs sisxlad gadaevlo bagebs mze wiTeli (e. kvitaiSvili, xe cxovrebisa, 1976, gv. 10). am magaliTebSi xmovnis dakargvis Tu Serwymis mizezi is unda iyos, rom avtors saleqso taepSi erTi marcvali zedmeti gamosdioda da igi iZulebuli iyo, marcvalTa raodenoba ramenairad Seemcirebina. yvelaze martiv saSualebad man, etyoba, e-s Serwyma CaTvala. ara mgonia, 6 i. imnaiSvili, saxelTa bruneba da brunvaTa funqciebi Zvel qarTulSi, 1957, gv. 89_95. 7 T. uTurgaiZe, qarTuli enis Seswavlis istoria, 1999, gv. 50. 8 iqve, gv. 70. 51

17) endersis gadayeneba sabolood gauxsnis xel-fexs prezidentis<br />

uaxloesi garemocvis im moRvaweebs, romlebic cdiloben mkveTrad gaaqtiuron<br />

amerikis SeerTebuli <strong>State</strong>bis rogorc politikuri, ise samxedro<br />

Careva am regionis saxelmwifoTa saqmeebSi (gadaadgilebani administraciaSi:<br />

`komunisti~, #128, 1983);<br />

sami a-dan erTi daikarga. romeli? pirveli zmniswinis nawilia, meore<br />

_ qcevis niSani, mesame _ saxelis Tavkiduri xmovani. ga zmniswini<br />

rom sadme martooden Tanxmovnis amara darCeniliyos, aseTi SemTxveva ar<br />

magondeba. safiqrebelia, qcevis niSani daikarga: SeadareT gaagzavnas da<br />

gagzavnas msgavsi magaliTebi. Zireul saxels ver CamoaSoreb sawyis xmovans,<br />

radgan SeiZleba sityvis mniSvneloba Seicvalos. martooden g ki<br />

zmniswini ar aris, raRa dagvrCa? _ qcevis niSani.<br />

zemoT moyvanil magaliTebSi zmniswiniseul a xmovans mosdevs meore<br />

a, romelic am SemTxvevaSi erTdroulad aris saarviso qcevis niSanic da<br />

axali sityvis sawyisi bgerac. Cans, zmnis formam ver aitana erTad Seyrili<br />

sami erTnairi xmovani da moxda maTi Serwyma. aseTi ram araa ucxo<br />

bevri enisTvis. qarTulic ar aris gamonaklisi.<br />

magram yovelTvis ase rodia. gvxvdeba SemTxvevebi, romlebSic samive<br />

a SenarCunebulia:<br />

1) sabavSvo baRis gaxsnis saqmem daaaxlova isini (k. devdariani, sicocxle<br />

da ukvdaveba, 1969, gv. 95);<br />

2) iq veraferma gaaankaros saxlebis wyeba, risxvaT alagi (g. tabiZe,<br />

uecari qalaqi: `leqsebi~, 1927, gv. 384);<br />

3) genom Tamazs isev gadaavlo Tvali, erTgan mTeli winadadeba<br />

waSala, sityvebi gadaaadgila, axalic Cawera da furceli gadado (o.<br />

ioseliani, iyo erTi qali: `ciskari~, #5, 1967, gv. 354);<br />

4) axalma Sexvedrebma da mTel saqarTveloSi erToblivma mogzaurobebma<br />

kidev ufro daaaxlova igi (zabolocki) qarTvel megobrebs (n.<br />

tabiZe, ticiani da misi megobrebi: `mnaTobi~, #10, 1975, gv. 188).<br />

kidev erTi SeniSvna mrCobl a-sTan dakavSirebiT. saqarTvelos toponimikaSi<br />

araa iSviaTi xmovnebis Sewyvileba, rac yvelaze metad a xmovans<br />

exeba. es ufro afxazeTisa da kaxeTis teritoriebze mdebare<br />

punqtebze iTqmis. aaci, abaaJvaxu, abaaqiTi, abaaxuda, abJaafTra... patara<br />

soflebis saxelebia afxazeTSi... kaxeTSi SedarebiT ufro msxvili dasaxlebuli<br />

punqtebis saxelebSia mrCobli a: gurjaani, mirzaani, maCxaani,<br />

tibaani, melaani, Wikaani... Zvelad Cven gvekuTvnoda, amJamad TurqeTis<br />

teritoriazea artaani... am saxelebSi orive a aris SenarCunebuli.<br />

vfiqrob, arc maTi Serwymisken midis jerjerobiT saqme. magram gvaqvs<br />

gvari maCxaneli, romelic maCxaanelidan modis. marTalia, arsebobs<br />

maCxanis eklesiac (IX s.) sof. wodoreTis maxloblad, magram qarTveli<br />

mwerali da publicisti dimitri maCxaneli (romlis namdvili gvari<br />

50

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!