enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ... enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

30.01.2013 Views

Sdr., aseve: a. lomTaZe Tvlis (1987:86), rom nanaTesaobiTari viTarebiTis formam (*fuZe-is-ada) diferenciaciiT mogvca ori brunva: mimar- TulebiTi (fuZe-isa/-iSa) da daniSnulebiTi (fuZe-isad/-iSoT). saerTo-qarTvelurSi navaraudevi rTulformantiani brunvebis sxvadasxva variantTagan zogi aqtiurad aRar gamoiyeneba, zogi ki gabatonda romelime qarTvelur qvesistemaSi; kerZod: arqaul samwignobro qarTulSi, TuSurSi, fSaurSi, xevsurulsa da zanurSi daniSnulebiTi brunvis funqciiT damkvidrda -isad (-iSoT) formanti 24 ; svanurSi _ -iS-d 25 ; gurulSi, imerulSi, qvemoaWarulSi, leCxumurSi (da zog sxva dasavlur kiloSi) -iza (< isda); Tanamedro ve saliteraturo qarTulsa da sxva kiloebSi -isTvis/-isTvin 26 . Sdr.: mimarTulebiTis gamosaxatavad: arqaul samwignobro qarTulSi, TuSurSi, fSaurSi, xevsurulsa da zanurSi gvaqvs: -isa (-iSa) 27 ; svanurSi - -Te (< de/da/d?) 28 ; xolo Tanamedrove qarTulsa da sxva kiloebSi - -isken. Sdr.: arqaul qarTulSi -isa/-sa formanti daniSnulebasac gadmoscems: `warvediT savaWrod da iyideT Tavisa Tquenisa (zeTi)~ (maTe, 25,9)... Sdr., aseve: mimarTulebiTi brunva megrulSi aRniSnavs: mimarTulebas, mdebareobas, mizans, dros, mravalgzisobas (sumiSa qoTqu [xub. 32, 24])... dawvrilebiT ix. a. lomTaZe 1987:78-84. formobrivi analizis TvalsazrisiT samsjeloa saerTo-qarTveluri *-isa da *-isad formantebis zanuri refleqsebis sxvadasxvaobis sakiT- 24 megrulis daniSnulebiTis forma zusti fonetikur-morfologiuri ekvivalentia xevsuruli dialeqtis daniSnulebiTi brunvis formebisa: kac-is-ad, Zmis-ad, amxanag-is-ad (Ciqobava 1936:52). 25 svanurSi -iS-d daboloebiT warmoebuli nanaTesaobiTari viTarebiTi, Cveulebriv, gadmoscems daniSnulebiTis mniSvnelobas (mu-eS-d `mamisTvis~, ladR-iS-d `dRisTvis~, qalaq-iS-d `qalaqisTvis~, gum-iS-d `gulisTvis~ (Tofuria 1937: 180-181). 26 arqaul qarTulSi pirveli da meore piris nacvalsaxelebTan ZiriTadia Cemda tipis formebi; analogiiT Cans warmoqmnili Sendad: `da vqmneT sami talavari: erTi Sendad, erT mosYsad, erTi elia~sad“ mrk. 9,5. 27 sadac -a viTarebiT-micemiTis arqauli niSania; Sdr.: a. WinWaraulis azriT, mTis dialeqtTa uTandebulo formebi: mTebisa, gzisa, romlebic lokatiuri funqciiTaa naxmari, fonetikurad, morfologiurad da semantikurad tolfasia megr.-Wanuri -Sa/-iSa sufiqsiani saxelebisa. yvela amgvar SemTxvevaSi saqme gvaqvs naTesaobiTi brunvis formasTan, bolokiduri a mxolod da mxolod emfatikuri xmovani SeiZleba iyos (WinWarauli 1960:15). 28 Sdr., arn. Ciqobava (1956:22), -Te aris mimarTulebiTis mawarmoebeli sufiqsi. 122

xic. b. gigineiSvilisa da z. sarjvelaZis azriT, erTi da imave warmomavlobis *a orgvar refleqss iZleva: arabolokidur poziciaSi saerToqarTveluri *a > o, auslautSi ki *a ucvleli rCeba (1978, 134) 29 . SevniSnavT, rom bolokidur poziciaSi saerTo-qarTveluri *a o-s gvaZlevs; Sdr.: cxra > Cxoro, dawera > doWaru... Cveni azriT, saerTo-qarTveluri *-a zanurSi ucvleli rCeba im SemTxvevaSi, roca -a alomorfis paralelurad Cans Tanxmovniani variantic; Sdr.: mama – muma da mamali – mumuli; deda – dida da dedali – daduli... vvaraudobT, rom aq -a aris -an/-al/-ar sufiqsebis varianti (Sdr. futkaraZe 2005: 284-285); Sesabamisad, -is-ad/-is-a variantebidan zanurSi -is-ad iZleva -iS-od/iSoT-s (*a > o daxurul marcvalSi), -is-a Tavdapirveli alomorfis -a ki ucvleli rCeba. aqve sainteresoa megruli kilos mimarTulebiTi brunvis niSnisa (-iSa-/Sa) da daSorebiTi (dawyebiTi) brunvis niSnis (-iSe/-Se) formantebis mimarTebis sakiTxi; winaswarve aRvniSnavT, rom, Cveni azriT, -e daboloeba -a-s fonetikuri variantia. es ori brunva erTi formidan momdinareobs: amosavalia fuZe-isa; aseve: funqciebi ganawilebuli aqvs nacvalsaxeluri yalibis (Cem-[a]d[a]) sam variants: Cqimda `Cemken~ – Cqimde `Cemgan~ da CqimoT `CemTvis~. Sdr.: `lazur kilos viwur-arqabuli kilokavis arqabul TqmaSi da nawilobriv aTinurSi~ ar Cans; mis nacvlad daSorebiTi ixmareba (koC-iSe)... es ufro imis maCvenebeli unda iyos, rom `Wanuris wiaRSi jer kidev ar aris damTavrebuli am ori brunvis diferenciacia~ (Ciqobava 1936:48, 61); aqve (gv. 74) mkvlevari Cqim-da formas mimarTulebiT brunvad Tvlis, xolo – Cqim-de yalibs ki daSorebiT brunvad; arn. Ciqobavas -d(a) segmenti viTarebiTi brunvis niSnis -d/-ad-is alomorfad miaCnia (ix. zemoT); -da-s saxavs amosavlad -de/-e segmentebisaTvic, magram iqve dasZens, rom `sakiTxi mogvarebulad ver miiCneva~ (Ciqobava 1936: 55). v. Tofurias azriT, megrul-Wanuri mimarTulebiTi (-isa), dawyebiTi (-iSe) da daniSnulebiTi (-iSoT) brunvebi meoreulni arian da momdinareoben naTesaobiTisgan -da -de nawilakebisa da -oT (-ad) brunvis niSnis darTviT (Tofuria 2002 [1937]:141-144); 5 wlis Semdeg daweril statiaSi v. Tofuriam ganaviTara arn. Ciqobavas mosazreba Cqim-da formis -da-s viTarebiTis d-sgan momdinareobis Sesaxeb (Tofuria 2002[1942]:461- 29 avtorebi eyrdnobian g. maWavarianisa da g. klimovis mosazrebas. 123

Sdr., aseve: a. lomTaZe Tvlis (1987:86), rom nanaTesaobiTari viTarebiTis<br />

formam (*fuZe-is-ada) diferenciaciiT mogvca ori brunva: mimar-<br />

TulebiTi (fuZe-isa/-iSa) da daniSnulebiTi (fuZe-isad/-iSoT).<br />

saerTo-qarTvelurSi navaraudevi rTulformantiani brunvebis sxvadasxva<br />

variantTagan zogi aqtiurad aRar gamoiyeneba, zogi ki gabatonda<br />

romelime qarTvelur qvesistemaSi; kerZod:<br />

arqaul samwignobro qarTulSi, TuSurSi, fSaurSi, xevsurulsa da<br />

zanurSi daniSnulebiTi brunvis funqciiT damkvidrda -isad (-iSoT)<br />

formanti 24 ; svanurSi _ -iS-d 25 ; gurulSi, imerulSi, qvemoaWarulSi,<br />

leCxumurSi (da zog sxva dasavlur kiloSi) -iza (< isda); Tanamedro<br />

ve saliteraturo qarTulsa da sxva kiloebSi -isTvis/-isTvin 26 .<br />

Sdr.: mimarTulebiTis gamosaxatavad: arqaul samwignobro<br />

qarTulSi, TuSurSi, fSaurSi, xevsurulsa da zanurSi gvaqvs: -isa<br />

(-iSa) 27 ; svanurSi - -Te (< de/da/d?) 28 ; xolo Tanamedrove qarTulsa da<br />

sxva kiloebSi - -isken.<br />

Sdr.: arqaul qarTulSi -isa/-sa formanti daniSnulebasac<br />

gadmoscems: `warvediT savaWrod da iyideT Tavisa Tquenisa (zeTi)~ (maTe,<br />

25,9)...<br />

Sdr., aseve: mimarTulebiTi brunva megrulSi aRniSnavs: mimarTulebas,<br />

mdebareobas, mizans, dros, mravalgzisobas (sumiSa qoTqu [xub. 32,<br />

24])... dawvrilebiT ix. a. lomTaZe 1987:78-84.<br />

formobrivi analizis TvalsazrisiT samsjeloa saerTo-qarTveluri<br />

*-isa da *-isad formantebis zanuri refleqsebis sxvadasxvaobis sakiT-<br />

24 megrulis daniSnulebiTis forma zusti fonetikur-morfologiuri ekvivalentia<br />

xevsuruli dialeqtis daniSnulebiTi brunvis formebisa: kac-is-ad, Zmis-ad,<br />

amxanag-is-ad (Ciqobava 1936:52).<br />

25 svanurSi -iS-d daboloebiT warmoebuli nanaTesaobiTari viTarebiTi, Cveulebriv,<br />

gadmoscems daniSnulebiTis mniSvnelobas (mu-eS-d `mamisTvis~, ladR-iS-d<br />

`dRisTvis~, qalaq-iS-d `qalaqisTvis~, gum-iS-d `gulisTvis~ (Tofuria 1937:<br />

180-181).<br />

26 arqaul qarTulSi pirveli da meore piris nacvalsaxelebTan ZiriTadia Cemda<br />

tipis formebi; analogiiT Cans warmoqmnili Sendad: `da vqmneT sami<br />

talavari: erTi Sendad, erT mosYsad, erTi elia~sad“ mrk. 9,5.<br />

27 sadac -a viTarebiT-micemiTis arqauli niSania; Sdr.: a. WinWaraulis azriT,<br />

mTis dialeqtTa uTandebulo formebi: mTebisa, gzisa, romlebic lokatiuri<br />

funqciiTaa naxmari, fonetikurad, morfologiurad da semantikurad tolfasia<br />

megr.-Wanuri -Sa/-iSa sufiqsiani saxelebisa. yvela amgvar SemTxvevaSi saqme gvaqvs<br />

naTesaobiTi brunvis formasTan, bolokiduri a mxolod da mxolod emfatikuri<br />

xmovani SeiZleba iyos (WinWarauli 1960:15).<br />

28 Sdr., arn. Ciqobava (1956:22), -Te aris mimarTulebiTis mawarmoebeli sufiqsi.<br />

122

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!