enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ... enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

30.01.2013 Views

warmoudgenelia -ad > -d procesi. 10 ufro logikuria mosazreba beTlem-d tipis saxelebSi calTanxmovniani arqauli sufiqsis arsebobis Sesaxeb (Ciqobava 1956); Sdr., sxva calTanxmovniani sufiqsebi: -s: kac-s; - l-: Tovs - Tov-l-i; -r-: wux-s - mwux-r-i, mama - mam-r-i...). 11 -ad/-da. -ad sufiqsis istoriis Sesaxeb ori ZiriTadi mosazrebaa: 1. -ad miRebulia -a da -d sufiqsebis SerwymiT; 2. -ad erTiani sufiqsia, romlis cveTiTaa miRebuli -a; mag., h. fogtis hipoTezaze dayrdnobiT, k. danelia aviTarebs mosazrebas, rom uZveles (V saukunis uwinares) qarTulSi ori damoukidebeli brunva arsebobda; am brunvebis niSnebi -d da -ad (> a) mogvianebiT erTmaneTSi airia (danelia 1998:502, 504-510). vfiqrob, gasaziarebelia pirveli mosazreba, vinaidan, faqtia, rom adreul periodSi mimarTulebiTis funqciiT paralelurad dasturdeboda -a da -d morfemebi; garda amisa, igive a segmenti gvidasturdeba -as 10 aralogikurad migvaCnia *befSE-ad > befSE-d da *marem-iS-ad > marem-iSd procesebis daSveba. 11 igive -d Cans aWarul, maWaxlur, livanur, imerxeul kiloebSi dadasturebul ZirT ( xvalindeli; a. SaniZe); aqac xom ar aris SemorCenili mimarTulebiTobis gamomxatveli saerTo-qarTveluris -d sufiqsi, romelic, svanuri formebis msgavsad, daerTvis –in segments: -in+d (maS-in – *maS-in+d: maSind-ul-i – maSindula, maSind-el-i; guSin - guSin-d: guSinduli – guSindulad > guSindula; wuxandeli – wuxandula... xvalindeli; analogiiT: mermindeli, winandeli...)? qarTveluri dialeqturi masalac gvafiqrebinebs, rom es zmnisarTebi kompozitebisgan ar unda momdinareobdes; kerZod, zmnisarTSi Cans saerTo-qarTveluri Tu arqauli brunvis niSnebi (-an, - d, -in, -is, iS...), xolo drois mimaniSnebeli zedsarTavis mawarmoebeli SeiZleba iyos warmomavlobis sufiqsi: -el-/-ar-/-er-; Sdr.: zanuri – goRan/goRa `guSin~; Sdr.: laz.: Roman, arqauli salit. qarTuli: ZoRan `guSinwin~, xevsuruli: ZoRan/ZoRans `amaswinaT, sami-oTxi dRis win~; axali salit. qarTuli: waRan > weRan... da: goRan-er-i, ZoRan-d-eli (xevs.), `guSindeli~. amdRa `dRes~ da amdR-ar-i `dRevandeli~; Wumani/Wuman/Wume `xval~ da Wumaneri/Wumaneri `xvalindeli~; geRani `zeg~ da geRan-er-i `zegindeli~; woxole '`win~, `adre~ da woxoleni/woxoleiani `winandeli~... Sdr.: svanuri: lKT `guSin~ da laTaS `guSindeli~; ladeR `dRe~, ladi/ladeRi `dRes~ da lad-iS `dRevandeli~; mHx@r `xval~ muxr-iS `xvalindeli~; mHx@reCex@n (< *mHx@r-eS-xan) `zeg~ da muxareCxan-iS `zegindeli~... sakiTxi Semdgom Seswavlas saWiroebs. 116

formamawarmoebel sufiqsSi (Sdr.: Zlivs, Zliv-as da Zvil-a-Á); Sdr., agreTve, mxolod -a sufiqsiT gamoxatuli mimarTulebiToba aWarulSi dadasturebul da micemiTis fard formaSi: gamTeniaÁ (/gamTeni-as)= gamTeniisas. urTierTgamomricxavi mosazrebebi arsebobs -da-s (Cem-da)Sesaxeb. -da realizdeba mxolod nanaTesaobiTar formasTan. misi warmomavlobis Sesaxeb ori ZiriTadi mosazrebaa: n. mari: -da aris Tandebuli (msjelobisaTvis ix.: SaniZe 1980:70-71, 601-602: `amis-da kvalad~); Sdr., aseve, jorbenaZe 1988:100, `-da – Tandebul-morfemoidi, gamoxatavs gankuTvnebas, daniSnulebas~ (Cem-da, Senda... kacisda > kacizda > kaciza)... arn. Ciqobava: -da sufiqsSi -d- arqauli mimarTulebiTis niSania, xolo -a emfatikuri xmovania (Ciqobava 1956:20-21). Sdr., aseve: a. martirosovi 1959:119-122: `Cem-da formaSi -da aris viTarebiTis niSani~; a. lomTaZe 1987:69-70: dinamikuri maxvilis moqmedebiT -da Camoyalibda zanur-qarTulis erTianobis xanaSi -ada segmentisgan: kacis-ad-a > kacisda; misi azriT (gv. 77), -da > -a: koCiS-da > koCiS-a. warmodgenili am ori mosazrebidan ufro meti argumenti eZebneba arn. Ciqobavas mosazrebas; kerZod, b. gigineiSvilisa da z. sarjvelaZis azriT, Sen-da-mde tipis formebSi gverdigverd or Tandebuls ver davuSvebT: `qarTul enaSi ori Tandebuli erTmaneTis momdevnod ar dasturdeba~ (gigineiSvili, sarjvelaZe 1978:133). garda amisa, qarTveluri ena-kiloebis TandebulTa warmomavloba gamWvirvalea; isini momdinareoben damoukidebeli sityvebisgan. damoukidebeli maxvilisa da leqsikuri mniSvnelobis mqone morfemis afiqsebad (Tu e. w. Tandebulebad) transformirebis safexurebi naTladaa warmodgenili samwignobro enis istoriaSic. -da morfemis analogiuri istoria ar Cans; garda amisa, es morfologiuri erTeuli amave formiTa da funqciiT aRdgeba saerToqarTvelurSic (ix., qvemoT). metic: kuTvnilebisa (-is) da mimarTulebis gamomxatveli sufiqsebis (-d/-ad/-da)kombinaciebi: *-isd (>/-iSd), -isad, -isda, nuli+da erTian sufiqsadaa gaazrebuli saerTo-qarTvelurSive. es formanti sxvadasxva variantiT dasturdeba arqaul samwignobro enaSic da qarTvelur kiloebSic; araiSviaTad mas cvlis -isTvis/-isTvin Sedgenili morfemac: mag., Sdr., saxarebis redaqciebi: maTe, 17,4: `miugo petre da hrqua iesus: ufalo, keTil ars Cuenda aqa yofaÁ. da, Tu gnebavs, vqmneT aqa sam talavar: erTi Senda da erT mosYsa da erTi elia~sa~~ (axali aRTquma~; wmida~ oTxTavi, Tb., 2003). markozi, 9,5: `da miugo petre da hrqua iesus: rabi, keTil ars Cuenda aqa yofaÁ; vqmneT aqa sam talavar: erTi Sendad, erT mosYsad, 117

formamawarmoebel sufiqsSi (Sdr.: Zlivs, Zliv-as da Zvil-a-Á); Sdr.,<br />

agreTve, mxolod -a sufiqsiT gamoxatuli mimarTulebiToba aWarulSi<br />

dadasturebul da micemiTis fard formaSi: gamTeniaÁ (/gamTeni-as)=<br />

gamTeniisas.<br />

urTierTgamomricxavi mosazrebebi arsebobs -da-s (Cem-da)Sesaxeb.<br />

-da realizdeba mxolod nanaTesaobiTar formasTan. misi warmomavlobis<br />

Sesaxeb ori ZiriTadi mosazrebaa:<br />

n. mari: -da aris Tandebuli (msjelobisaTvis ix.: SaniZe 1980:70-71,<br />

601-602: `amis-da kvalad~); Sdr., aseve, jorbenaZe 1988:100, `-da –<br />

Tandebul-morfemoidi, gamoxatavs gankuTvnebas, daniSnulebas~ (Cem-da,<br />

Senda... kacisda > kacizda > kaciza)...<br />

arn. Ciqobava: -da sufiqsSi -d- arqauli mimarTulebiTis niSania,<br />

xolo -a emfatikuri xmovania (Ciqobava 1956:20-21). Sdr., aseve: a. martirosovi<br />

1959:119-122: `Cem-da formaSi -da aris viTarebiTis niSani~; a.<br />

lomTaZe 1987:69-70: dinamikuri maxvilis moqmedebiT -da Camoyalibda<br />

zanur-qarTulis erTianobis xanaSi -ada segmentisgan: kacis-ad-a ><br />

kacisda; misi azriT (gv. 77), -da > -a: koCiS-da > koCiS-a.<br />

warmodgenili am ori mosazrebidan ufro meti argumenti eZebneba<br />

arn. Ciqobavas mosazrebas; kerZod, b. gigineiSvilisa da z. sarjvelaZis<br />

azriT, Sen-da-mde tipis formebSi gverdigverd or Tandebuls ver<br />

davuSvebT: `qarTul enaSi ori Tandebuli erTmaneTis momdevnod ar<br />

dasturdeba~ (gigineiSvili, sarjvelaZe 1978:133). garda amisa, qarTveluri<br />

ena-kiloebis TandebulTa warmomavloba gamWvirvalea; isini momdinareoben<br />

damoukidebeli sityvebisgan. damoukidebeli maxvilisa da leqsikuri<br />

mniSvnelobis mqone morfemis afiqsebad (Tu e. w. Tandebulebad)<br />

transformirebis safexurebi naTladaa warmodgenili samwignobro enis<br />

istoriaSic. -da morfemis analogiuri istoria ar Cans; garda amisa, es<br />

morfologiuri erTeuli amave formiTa da funqciiT aRdgeba saerToqarTvelurSic<br />

(ix., qvemoT). metic: kuTvnilebisa (-is) da mimarTulebis<br />

gamomxatveli sufiqsebis (-d/-ad/-da)kombinaciebi: *-isd (>/-iSd), -isad,<br />

-isda, nuli+da erTian sufiqsadaa gaazrebuli saerTo-qarTvelurSive.<br />

es formanti sxvadasxva variantiT dasturdeba arqaul samwignobro<br />

enaSic da qarTvelur kiloebSic; araiSviaTad mas cvlis -isTvis/-isTvin<br />

Sedgenili morfemac:<br />

mag., Sdr., saxarebis redaqciebi:<br />

maTe, 17,4: `miugo petre da hrqua iesus: ufalo, keTil ars Cuenda<br />

aqa yofaÁ. da, Tu gnebavs, vqmneT aqa sam talavar: erTi Senda da erT<br />

mosYsa da erTi elia~sa~~ (axali aRTquma~; wmida~ oTxTavi, Tb., 2003).<br />

markozi, 9,5: `da miugo petre da hrqua iesus: rabi, keTil ars<br />

Cuenda aqa yofaÁ; vqmneT aqa sam talavar: erTi Sendad, erT mosYsad,<br />

117

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!