enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ... enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

30.01.2013 Views

qciis TvalsazrisiT da vlindebian identur an urTierTgamomricxvel poziciebSi. mocemuli brunvis niSnis alomorfebad miiCneva rogorc fonologiurad, aseve morfologiurad Sepirobebuli alternatebi (termin `alomorfs~ viyenebT i. naidas mixedviT). Tanamedrove qarTvelur idiomebSi (qvesistemebSi, saxesxvaobebSi, kiloebSi) dadasturebuli segmentebis: -isa, -sa, -iSa, -Sa, -iSe, -iSen, -isad, -isda, -izda, -iza, -izan, -za (Cem-za), -ize, -iS-d, -aSd, -Sd, -iSEd (svan. dev-iS-E-d)... Sesaxeb mdidari samecniero literatura arsebobs. kvlevis am etapze sakamaTo ar aris warmodgenili formantebis pirveli komponentis warmomavloba da funqcia: -is/-iS _ naTesaobiTi brunvis niSania, romelsac saderivacio funqciac aqvs. samecniero literaturaSi diskusiis Temaa meore komponentTa warmomavloba da funqcia, -isa formantis formirebis dro (arsebobda saerTo-qarTvelurSi? Ee.w. zanur-qarTuli erTianobis periodSi?), alomorfTa identifikaciis sakiTxi da sxv. qvemoT msjelobas warvmarTavT 5 ZiriTadi kiTxvis mixedviT, kerZod: • ra warmomavlobisaa meore komponenti? • ZiriTadi morfemebi: -is-a, -is-ad mxolod arqauli qarTulis monacemebia, e.w. zanur-qarTuli erTianobis xanisaa Tu saerTo-qarTveluria? • sinqronul doneze, -is segmenti fuZeSi Sedis, damoukidebeli sufiqsia Tu momdevno komponentTan erTad erTian morfemas qmnis? • megrul-Wanuri -iS-e formantSi -e -iSa sufiqsis a-s transformaciaa Tu -de Tandebulis naSTi? • ramdenadac saerTo-qarTvelursa da qarTvelur qvesistemebSi (saxesxvaobebSi) paralelurad arsebuli segmentebi (-isa, - sa, -iSa, -Sa, -iSe, -iSen, -isad, -isda, -izda, -iza, -izan, - za (Cem-za), -ize, -iS-d, -aSd, -Sd, -iSvd... -isTvis, -isTvin, - iTvin, -Tvin, -ad...) funqciebs inawileben an ufunqciobis gamo pasiurad rCebian, erTi enobrivi sistemis farglebSi isini ramden morfemad SeiZleba ganvixiloT? ra warmomavlobisaa - a, -d, -ad, -da komponentebi? sakiTxis istoria vrclad aris warmodgenili samecniero literaturaSi (gigineiSvili, sarjvelaZe 1978; lomTaZe 1987:65-102; danelia 1998:501-514), amitom aq kritikulad aRar ganvixilavT gansxvavebul mosazrebebs. 112

-a. mkvlevarTa erTi nawili (a. SaniZe, c. qurcikiZe, a. WinWarauli...) Tvlis, rom -isa/-iSa formantiseuli -a emfatikuri xmovnia; Sdr., emfatikuri -a ucxoa zanuri kiloebisTvis (arn. Ciqobava). st. Cxenkelis, v. Tofurias, h. fogtis, i. imnaiSvilis, a. martirosovis, a. kizirias, a. onianis, k. danelias... azriT (masalisa da sakiTxis mimoxilvisaTvis ix.: imnaiSvili 1957:380; danelia 1998:509-512), -a aris -ad brunvis niSnis gamartivebuli saxe: -is-ad > -isa. 3 a. lomTaZis mixedviT (1987:77), -a miRebulia -ad-a segmentis gamartivebiT: -isada > isda > isa. Cveni azriT, ufro argumentirebulia arn. Ciqobavas, T. SaraZeniZis, b. gigineiSvilis, z. sarjvelaZis, b. jorbenaZis... msjelobani, romlis mixedviTac -a segmenti aris mimarTulebiTi brunvis uZvelesi niSani, romelic daculia arqaul samwignobro enaSi: saberZneT-a, ToSeT-a, kuxeT-a... salocvel-a, sadidebel-a... arqaul qarTulSi mimarTulebiTi brunvis niSnis -a alomorfi realizdeba -is, -Ás, -T, -eT 4 , -el segmentTa momdevnod. vfiqrobT: arqaul samwignobro qarTulSi mimarTulebiTisa da gardaqceviT-viTarebiTis funqciiT jer kidev iyo saerTo-qarTvelurisTvis damaxasiaTebeli martivi -a alomorfi (sadidebel-a), romelmac adreve dakarga formamawarmoeblis funqcia; Tumca, SemogvrCa –isa/-iSa formantis Semadgenel elementad arqaul samwignobro enaSi, dasavlur SiSina kiloebsa (megrul-lazursa) da fxour kiloebSi (moxeur-xevsurul-fSaur-TuSurSi); Sdr.: sxvagvari istoriisa da funqciisaa dasavlur qarTvelur sisina kiloebSi gamovlenili -iz-a formantis -a: isda > iza: gulisda > guliza; kacisda > kaciza... analogiiT: Cem-za, Sen-za... gasaziarebeli Cans n. marisa da arn. Ciqobavas mosazrebac, rom istoriulad -a Sedioda micemiTi brunvis niSnis SemadgenlobaSic: `Zir-a-s, napir-a-s~... 3 Sdr.: i. imnaiSvilis azriT, saberZneT-a tipis formebSi -a aris sxva dialeqturi wris arqauli niSani (viTarebiTi brunvisa), romelic -d-s paralelurad realizdeba garkveuli tipis saxelebSi (iqve, gv. 408-411). 4 h. fogts miaCnia (1968:274-275), rom TuS-eT-a tipis saxelebSi -eT- aris egris- tipis formebis -is- tolfardi: naTesaobiTis -is, instrumentalisis -T da viTarebiTis -ad sufiqsebi sinamdvileSi arian derivaciuli sufiqsebi. isini qmnian axal fuZeebs, romlebic, Tavis mxriv, isev SeiZleba vabrunoT. toponimTa mawarmoebeli -eT-/-aT (TuS-eTi, kax-eT-i, gel-aT-i, Tekl-aT-i...) zog SemTxvevaSi krebiTobis funqciis mqone Cans, zogSi – kuTvnilebiTobisa; Sdr.: somx-iT-i. 113

-a.<br />

mkvlevarTa erTi nawili (a. SaniZe, c. qurcikiZe, a. WinWarauli...)<br />

Tvlis, rom -isa/-iSa formantiseuli -a emfatikuri xmovnia; Sdr., emfatikuri<br />

-a ucxoa zanuri kiloebisTvis (arn. Ciqobava).<br />

st. Cxenkelis, v. Tofurias, h. fogtis, i. imnaiSvilis, a. martirosovis,<br />

a. kizirias, a. onianis, k. danelias... azriT (masalisa da sakiTxis<br />

mimoxilvisaTvis ix.: imnaiSvili 1957:380; danelia 1998:509-512), -a aris<br />

-ad brunvis niSnis gamartivebuli saxe: -is-ad > -isa. 3 a. lomTaZis<br />

mixedviT (1987:77), -a miRebulia -ad-a segmentis gamartivebiT: -isada ><br />

isda > isa.<br />

Cveni azriT, ufro argumentirebulia arn. Ciqobavas, T. SaraZeniZis,<br />

b. gigineiSvilis, z. sarjvelaZis, b. jorbenaZis... msjelobani, romlis mixedviTac<br />

-a segmenti aris mimarTulebiTi brunvis uZvelesi niSani, romelic<br />

daculia arqaul samwignobro enaSi: saberZneT-a, ToSeT-a, kuxeT-a...<br />

salocvel-a, sadidebel-a...<br />

arqaul qarTulSi mimarTulebiTi brunvis niSnis -a alomorfi realizdeba<br />

-is, -Ás, -T, -eT 4 , -el segmentTa momdevnod.<br />

vfiqrobT: arqaul samwignobro qarTulSi mimarTulebiTisa da<br />

gardaqceviT-viTarebiTis funqciiT jer kidev iyo saerTo-qarTvelurisTvis<br />

damaxasiaTebeli martivi -a alomorfi (sadidebel-a), romelmac<br />

adreve dakarga formamawarmoeblis funqcia; Tumca, SemogvrCa –isa/-iSa<br />

formantis Semadgenel elementad arqaul samwignobro enaSi, dasavlur<br />

SiSina kiloebsa (megrul-lazursa) da fxour kiloebSi (moxeur-xevsurul-fSaur-TuSurSi);<br />

Sdr.: sxvagvari istoriisa da funqciisaa dasavlur<br />

qarTvelur sisina kiloebSi gamovlenili -iz-a formantis -a: isda<br />

> iza: gulisda > guliza; kacisda > kaciza... analogiiT: Cem-za,<br />

Sen-za...<br />

gasaziarebeli Cans n. marisa da arn. Ciqobavas mosazrebac, rom istoriulad<br />

-a Sedioda micemiTi brunvis niSnis SemadgenlobaSic: `Zir-a-s,<br />

napir-a-s~...<br />

3 Sdr.: i. imnaiSvilis azriT, saberZneT-a tipis formebSi -a aris sxva dialeqturi<br />

wris arqauli niSani (viTarebiTi brunvisa), romelic -d-s paralelurad<br />

realizdeba garkveuli tipis saxelebSi (iqve, gv. 408-411).<br />

4 h. fogts miaCnia (1968:274-275), rom TuS-eT-a tipis saxelebSi -eT- aris egris-<br />

tipis formebis -is- tolfardi: naTesaobiTis -is, instrumentalisis -T da<br />

viTarebiTis -ad sufiqsebi sinamdvileSi arian derivaciuli sufiqsebi. isini<br />

qmnian axal fuZeebs, romlebic, Tavis mxriv, isev SeiZleba vabrunoT. toponimTa<br />

mawarmoebeli -eT-/-aT (TuS-eTi, kax-eT-i, gel-aT-i, Tekl-aT-i...) zog SemTxvevaSi<br />

krebiTobis funqciis mqone Cans, zogSi – kuTvnilebiTobisa; Sdr.: somx-iT-i.<br />

113

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!