enaTmecnierebis sakiTxebi ISSUES OF LINGUISTICS - Tbilisi State ...

leqsikaSi /J/ gvxvdeba yvela dialeqtur wreSi da aRmosavleT saqar-
Tvelos mTisa da baris dialeqtebSi iseve xSirad, rogorc dasavlur
dialeqtebSi. amitom ver vifiqrebT, rom es megrulis gavleniT warmoqmnili
dasavluri movlenaa.
/J/ fonemis Semcveli meore semantikuri wre, romelzedac T. goniaSvili
miuTiTebs, aris JReradobis, bgerovnebis aRniSvna. am xmabaZviT
elements igi ase axasiaTebs: "она указывает на звук, как раз менее речевого
характера, с большим процентом естественного звучания" (Гониашвили,
1937:116). Mmas mohyavs Semdegi xmabaZviTi erTeulebi: JRera, fS. Jerneba,
JRereba `ramdenime kacis xmamaRali simRera~, xevs. Jera, Jereba id.
JRriali (Sdr. bgerweriTi dubletebi: Wyriali, wkriali), JRaruni, JRavili,
JRivili, Jriamuli, eJvani (am formasTan dakavSirebiT T. goniaSvili
miuTiTebs yalibze: erqvani, ebani da Tvlis, rom Ziri aq unda iyos
*Jvar-). JRriali, JRurtuli; Japa-Jupi `cema rbil saganze~ (Sdr. dubleti
zapa-zupi, zapuni).Aaq dartymis xma vrceldeba moqmedebis aRniSvnaze.
sainteresoa sityva gamJRavneba-s gaazreba, romelsac T. goniaSvili
gvTavazobs: "слово gamJRavneba означает проявлять, обнаруживать, разглашать,
оглашать; очевидно, это все тот же корень JRav-/JRiv-, первично
попросту означающий оглашать" (Гониашвили 1937: 147); yiJina, kiJina.
Cvenis mxriv dialeqturi masalebidan SeiZleba davumatoT JivJivi,
fSav. JanJari `Jriamuli~, qiziy. JrikJriki `JRurtuli, mercxlis WikWiki~,
mox. JRavJRavi `Jriamuli, Jivil-xivili~, TuS. Joyini `xmauri, aurzauri~,
leCx. Jritini `momabezrebeli, uTavbolo, dausrulebeli laparaki~.
agreTve sinesTeziis safuZvelze bgerisa da moZraobis erTdroulad
aRmniSvneli imer. JenJRva `cema, dartyma~, qarTl. raW. Jepa `Zlieri
dartyma`, imer. Jvaruni `rtymeva, cema~, JeJva.
mxedvelobiTi efeqtebis amsaxveli bgerweridan sainteresoa /J/
fonemiT susti, bnelTan Sereuli naTebis aRniSvna. aqedan viRebT Sav-
TeTri narevis, nacrisferis aRniSvnas. pirvel yovlisa, es aris riJraJi
(Sdr. svan. rHhi `ganTiadi~, Zv. qarT. SeriJUeba). Mmas SeiZleba gverdSi
amovuyenoT bJutva, gur. JirJRili `lampris naTeba~, leCx. JinJRili
`CiraRdani~, raW. JRmore `cotaTi sinaTle~, z. imer. JRuri lobio
`Wreli lobio~, imer. JRali `momtredisfro, ruxi~, okrib. JroJani
`frinvelis feri: Savi da TeTri, Savi da nacrisferi, TeTri da yavisferi~.
amave rigisaa JRali `SavmowiTalo, Sav-TeTri, nacrisferi, ruxi;
WaRara~ _ naTeli feris muqTan Serevis bevri niuansis gamomxatveli.
yuradRebas ipyrobs /J/-s Semcvel bgerweriT leqsikaSi /r/ da /R/
fonemebis xSiri gamovlena, romlebic, iseve rogorc /J/, kinemikurad
(artikulaciuri mibaZviT) vibracias asaxaven. leqsemebSi JrJola, Jruanteli,
JiJini am kinemikuri Sinaarsis uSualo gadmocema SeiZleba davinaxoT.
102