30.01.2013 Views

Frustuli di manoscritti greci a Troina in Sicilia - Antichità e Tradizione ...

Frustuli di manoscritti greci a Troina in Sicilia - Antichità e Tradizione ...

Frustuli di manoscritti greci a Troina in Sicilia - Antichità e Tradizione ...

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

SANTO LUCÀ - SEBASTIANO VENEZIA «<strong>Frustuli</strong> <strong>di</strong> <strong>manoscritti</strong> <strong>greci</strong> a <strong>Tro<strong>in</strong>a</strong> <strong>in</strong> <strong>Sicilia</strong>»<br />

possibile <strong>in</strong><strong>di</strong>viduare, fra quelli menzionati nella corrispondenza su menzionata,<br />

almeno tre. Difatti il co<strong>di</strong>ce contenente i padri della Chiesa ben si adatta<br />

al nr. 2 28 , quello con il commento agli Evangeli attribuito, ma a torto, ad Atanasio<br />

<strong>di</strong> Alessandria, al nr. 3 29 , quello, <strong>in</strong>f<strong>in</strong>e, appartenuto alla reg<strong>in</strong>a Costanza<br />

corrisponde al nr. 5 dell’<strong>in</strong>ventario 30 .<br />

Di questi tre <strong>manoscritti</strong>, solo uno, il nr. 5, è stato identificato con certezza.<br />

Si tratta dell’attuale Palermo, Biblioteca Comunale, Museo, Dep. 4, un bel pergamenaceo<br />

<strong>di</strong> mm 215 x 160, che è latore degli Evangeli, degli Atti degli apostoli,<br />

del Salterio e delle O<strong>di</strong>, e vergato, come ha ben messo <strong>in</strong> rilievo<br />

Annemarie Weyl Carr, <strong>in</strong> stile palest<strong>in</strong>o-cipriota negli anni Ottanta del secolo<br />

XII da quel copista anonimo cui sono stati attribuiti anche i co<strong>di</strong>ci Chicago,<br />

Univ. Libr., MS 965 (= Rockefeller McCormick 2400), Athos, Lavra B 26 e Pietroburgo,<br />

Bibl. Publ. Saltykov-Scedr<strong>in</strong>, gr. 105 31 . Secondo il Napoli il cimelio sarebbe<br />

appartenuto a Costanza, figlia <strong>di</strong> Guglielmo I (1154-1166). Palesi<br />

<strong>di</strong>ssonanze cronologiche rendono la tesi <strong>in</strong>sostenibile. Difatti, già Angela<br />

Daneu Lattanzi ha ipotizzato che si tratterrebbe piuttosto <strong>di</strong> Costanza, figlia <strong>di</strong><br />

28 Ibid., p. 127: «Codex maximus graece descriptus vetustissimis characteribus <strong>in</strong> quo extant<br />

sanctorum patrum <strong>in</strong>frascripti sermones», fra i quali figurano anche omelie <strong>di</strong> Atanasio (In<br />

beatu<strong>di</strong>n<strong>in</strong>es secundum Evangelium Lucae), <strong>di</strong> Basilio <strong>di</strong> Seleucia (In <strong>in</strong>troitum Hierosolymae),<br />

<strong>di</strong> Esichio costant<strong>in</strong>opolitano (Hom. I-II <strong>in</strong> Lazarum), <strong>di</strong> Tito <strong>di</strong> Bostra (Sermo <strong>in</strong> octo beatitu<strong>di</strong>nes).<br />

29 Ibid., p. 128: «Evangelium d. Matthaei cum commentariis. Titulus praefert d. Athanasium<br />

pulchris characteribus descriptum. Evangelium secundum Marcum cum commmentariis<br />

eiusdem ...».<br />

30 Ibid., p. 128: «Testamentum novum pulchre descriptum quod quidem fuit reg<strong>in</strong>ae Constantiae<br />

monacae...». Nel monastero si conservava, fra l’altro, anche un atto <strong>di</strong> compraven<strong>di</strong>ta rogato<br />

a Palermo nel 1190 e ora custo<strong>di</strong>to nell’Archivio storico <strong>di</strong>ocesano della stessa città: V. VON<br />

FALKENHAUSEN, Documenti <strong>greci</strong> dell’Archivio Storico Diocesano <strong>di</strong> Palermo, <strong>in</strong> Storia & Arte nella<br />

scrittura. L’Archivio Storico Diocesano <strong>di</strong> Palermo a 10 anni dalla riapertura al pubblico (1997-<br />

2007). Atti del Convegno Internazionale <strong>di</strong> Stu<strong>di</strong>o (Palermo, Palazzo Arcivescovile - Palazzo<br />

Alliata <strong>di</strong> Villafranca, 9 e 10 novembre 2007), a cura <strong>di</strong> G. TRAVAGLIATO, Palermo 2008, pp. 427-<br />

453: 427.<br />

31 A. WEYL CARR, A Group of Prov<strong>in</strong>cial Manuscripts from the Twelfth Century, <strong>in</strong> Dumbarton<br />

Oaks Papers 36 (1982), pp. 39-81: 41-66; EAD., Byzant<strong>in</strong>e Illum<strong>in</strong>ation 1150-1250. The<br />

Study of a Prov<strong>in</strong>cial Tra<strong>di</strong>tion, Chicago-London 1987, pp. 12-28; Si veda anche EAD., The Rockefeller<br />

McCormick New Testament: Stu<strong>di</strong>es Toward the Reat-tribution of Chicago, University Library,<br />

Ms. 965, Ann Arbor-London (<strong>di</strong>ss. Michigan 1973); P. CANART, Les écritures livresques<br />

chypriotes du milieu du XI e siècle au milieu du XIII e et le style palest<strong>in</strong>o-chypriote «epsilon», <strong>in</strong><br />

Scrittura e civiltà 5 (1981), pp. 17-76: 56 e n. 138, ora <strong>in</strong> ID., Études de paléographie et de co<strong>di</strong>cologie,<br />

I, Città del Vaticano 2008 (Stu<strong>di</strong> e testi, 450), pp. 677-747: 716 e n. 138. Due fogli del cimelio<br />

sono conservati a Philadelphia, presso la Free Library, MS Lewis 353: G. VIKAN, Illum<strong>in</strong>ated<br />

Greek Manuscripts from American Collections. An Exhibition <strong>in</strong> Honor of Kurt Weitzmann, Pr<strong>in</strong>ceton<br />

1973, nr. 46, fig. 81 (con bibliografia).<br />

83 Erytheia 31 (2010) 75-132

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!