S. Arrasate Doktorego-Tesia 2.1. ASPEKTU OROKORRAK <strong>Erreaktibo</strong> organolitikoen iminen gaineko 1,2 adizio asimetrikoa, 1 metodorik garrantzitsuenetarikoa da nitrogeno atomoarekiko α posizioan gune estereogeniko berria duten eta optikoki aktiboak diren aminak prestatzeko. Ezaugarri hau biologikoki eraginkorrak diren konposatu anitzek erakusten dute. Gainera, mota honetako aminak garrantzi handiko konposatuak dira, bai <strong>sintesi</strong> organikoan erakusten duten erabilerengatik (erresoluzio-eragileak, laguntzaile kiralak edo konposatu natural eta sintetiko asko prestatzeko tartekariak) eta bai euren propietate farmakologikoengatik. 2 Lotura bikoitz azometinikoen gaineko nukleozale karbonatuen adizioz gauzatutako <strong>aminen</strong> <strong>sintesi</strong>a, bereziki interesgarria da, karbono-karbono loturak eratzen direlako. Gainera, aldi berean posible da molekula organikoetan funtzio-talde berriak sartzea. Hala ere, C=N loturaren elektroizaletasun baxua eta iminek α posizioan desprotonatzeko duten joera (azaenolatoak eratzen direlarik) edo iminen joera dimerizazio erreduktibozko erreakzioak emateko, irtenbide zaileko arazoak izan daitezke. Kasu batzuetan arazo hauek gainditzea lortu da, imino taldea nitrona edo sulfonimina bezala aktibatuz edo selektiboagoak diren erreaktiboak erabiliz, hain zuzen 1 a) Klein, J. The Chemistry of Double-bonded Functional Groups: Supplement A; Ed. Patai, S.,Wiley, Chichester, 1989, 2. lib., 1. part, 10. kap. b) Volkmann, R. A. Comprehensive Organic Synthesis; Ed. Schreiber, S. L., Pergamon Press, Oxford, 1991, 1. lib., 1.12. kap. c) Kleinman, E. F.; Volkmann, R. A. Comprehensive Organic Synthesis; Ed. Heathcock, C. H., Pergamon Press, Oxford, 1991, 2. lib., 4.3. kap. d) Berrisford, D. J. Angew. Chem., Int. Ed. Engl. 1995, 34, 178. e) Risch, N.; Arend, M. Methods of Organic Chemistry. Stereoselective Synthesis [Houben-Weyl]; Eds. Helmchen, G.; Hoffmann, R.W.; Mulzer, J.; Schanmann, E.; Thieme, Stuttgart, 1996, Workbench Edition E21, 3. lib., 1.4. kap. f) North, M. Contemp. Org. Synth. 1996, 3, 323. g) Denmark, S. E.; Nicaise, O. J.-C. Chem. Commun. 1996, 999. h) Enders, D.; Reinhold, U. Tetrahedron: Asymmetry 1997, 8, 1895. i) Bloch, R. Chem. Rev. 1998, 98, 1407. j) Denmark, S. E.; Nicaise, O. J.-C. Comprehensive Asymmetric Catalysis; Eds. Jacobsen, E. N.; Pfaltz, A.; Yamamoto, H., Springer-Verlag, Berlin, 1999, 2. lib., 26.2 kap. 2 a) Jacques, J.; Collet, A.; Wilen, S. H. Enantiomers, Racemates, and Resolution; Wiley, New York, 1981. b) Moser, H.; Rihs, G.; Santer, H. Z. Naturforsch. 1982, 37B, 451. c) Ariëns, E. J.; Soudijin, W.; Timmermans, P. B. M-W. M. Stereochemistry and Biological Activity of Drugs; Blackwell Scientific, Oxford, 1983. d) Eliel, E. L.; Wilen, S. H.; Mander, L. N. Stereochemistry of Organic Compounds; Wiley, New York, 1994. e) Seyden-Penne, J. Chiral Auxiliaries and Ligands in Asymmetric Synthesis; Wiley, New York, 1995. 18
2. Kapitulua Aminak ere. Talde aktibatzaile hauen erabilera ordea, ez da irtenbide egokiena iminen arazo orokorrena gainditzeko, zenbait kasutan eliminatzeko zaila delako. Horregatik, aktibazioa eragiteko, BF3.OEt2 bezalako Lewis azidoa, zein TMSOTf-z in situ eratutako iminio gatzak erabili dira. 1 Lotura azometinikoen gaineko adizio nukleozaleetan eratzen den produktuaren estereokimika kontrola dezakeen metodo praktikoaren diseinua, oraindik aurkitzeke dago. Zenbait metodo deskribatu da, informazio kirala eskaintzen duen gunearen arabera, adizio nukleozale hauek selektiboki egiteko. Informazio hau, bai nukleozalean bai substratuaren alde karbonilikoan edo alde aminikoan egon daiteke, kanpo- estekatzaile kiralen bidez ere sar daitekeelarik. N R 2 R 1 H R 3 ML 1,2-adizio asimetrikoa R 1 = R 3 = alkil, aril, alil, binil, eta abar. R 2 = alkil, aril, -SiR3, -NR2, POR2, -OR, -BR2, eta abar. M = Li, Mg, Ba, B, Sn, Si, Ce, Yb, Cd, Cu, Zn, Zr, eta abar. → = informazio kirala sartzeko aukera desberdinak. 2.1 Irudia NH 2 R1 R3 * Optikoki eraginkorrak diren aminak prestatzeko metodo egokia, iminen edo beren eratorrien gaineko adizio nukleozalea da, informazio kirala nitrogeno-atomoan kokatzen delarik. 3 Iminetan eta beren eratorrietan, nitrogenoak, ordezkatuta egoteko aukera eskaintzen du. Honek, aldehido eta zetonetan posible ez den laguntzaile kiraleetan oinarritutako estereokimikaren kontrola eskaintzen du. Hala eta guztiz ere, iminetan E/Z isomerizazioa gerta daiteke, sarritan Lewis azidoen bidez katalizatuta. 3 a) Alvaro, G.; Savoia, D. Synlett 2002, 651. b) Ellman, J. A.; Owens, T. D.; Tang, T. Acc. Chem. Res. 2002, 35, 984. 19