23.12.2012 Views

3 sarCevi

3 sarCevi

3 sarCevi

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

<strong>sarCevi</strong><br />

winaTqma.....................................................................6<br />

kaleidoskopi<br />

amonaridebi..................................................................8<br />

saTaveebTan<br />

qeTevan mania<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s Seswavlis istoriidan..................15<br />

Ketevan Mania<br />

From the History of Investigation of Moktsevay Kartlisay<br />

(Conversion of Georgia): Source Study Perspective.............................15<br />

malxaz kobiaSvili<br />

wm. andria saqarTveloSi...........................................38<br />

Malkhaz Kobiashvili<br />

St. Andrew in Georgia....................................................38<br />

ia grigalaSvili<br />

qarTuli samociqulo eklesiis warmoSobis<br />

istoriisaTvis........................................................63<br />

Ia Grigalashvili<br />

About the History of Georgian Apostolic Church Origin.....................63<br />

goCa kuWuxiZe<br />

wmida nino da qarTlis moqceva..................................76<br />

Gocha Kuchukhidze<br />

St. Nino and the Conversion to Christianity of Georgia.......................76<br />

uwyebani<br />

giorgi alibegaSvili, nino Jvania<br />

ucxouri masalebi saqarTvelos moqcevaze.......................119<br />

Giorgi Alibegashvili, Nino Jvania<br />

Foreign Sources on the Conversion of Georgia...................................119<br />

3


4<br />

saxismetyveleba<br />

nana gonjilaSvili<br />

`ninos cxovrebis~ erTi paradigmuli saxe<br />

(kerp-RvTaeba armazis gansaxovneba)....................................137<br />

Nana Gonjilashvili<br />

One Paradigmatic symbol of the “The Life of St. Nino”<br />

(The Personification of the Pagan-idol Armazi)..................................137<br />

irina nacvliSvili<br />

mirian mefis `wigni – anderZi~..................................176<br />

Irina Natsvlishvili<br />

King Mirian’s Letter-Testament..........................................................176<br />

soso maxaraSvili<br />

idea da rwmena<br />

wm. nino, jvari vazisa da saqarTvelos RvTismSoblisadmi<br />

wilxvdomilobis sakiTxisaTvis...........................................210<br />

Soso Makharashvili<br />

On the Problem of St.Nino, Grapevine Cross and Virgin Mary,<br />

the Main Protector and Intercessor of Georgia....................................210<br />

paralelebi<br />

eka CikvaiZe<br />

nikoloz gulaberisZis `sveticxovlis sakiTxavi~ da<br />

wminda ninos cxovreba..............................................................223<br />

Ekaterine Chikvaidze<br />

Nikoloz Gulaberisdze’s “Miracles of Svetiskhoveli” and the<br />

Life of St. Nino...................................................................................223<br />

Targmanebi<br />

darejan menabde<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~ ucxo enebze.......................................254<br />

Darejan Menabde<br />

Moktsevai Kartlisai in Foreign Language Translations.......................254


sagalobelTa eqo<br />

qeTi niniZe<br />

wminda ninos himnografiuli xati........................................288<br />

Keti Ninidze<br />

St. Nino’s Hymnographical Icon.........................................................288<br />

bibliografia<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s bibliografia.......................................307<br />

teqsti<br />

moqcevaÁM qarTlisaÁ (Satberduli redaqcia)..........................327<br />

5


6<br />

winaTqma<br />

XX saukuneSi qarTulma filologiurma mecnierebam<br />

TvalsaCino warmatebebs miaRwia. mniSvnelovani Sedegebia<br />

mopovebuli Zveli qarTuli literaturis Seswavlis<br />

TvalsazrisiTac. dRes, XXI saukunis dasawyisSi, albaT,<br />

dadga dro Sejamdes qarTvel mkvlevarTa araerTi Taobis<br />

mier gaweuli Sroma, maTi mecnieruli miRwevebi, daisaxos<br />

axali gzebi, axali perspeqtivebi. am mizniT literaturis<br />

instituti iwyebs axali samecniero seriis `gzamkvlevis~<br />

gamocemas. am seriiT momzaddeba da gamoqveyndeba Tematuri<br />

samecniero krebulebi, romlebSic ganxiluli iqneba<br />

qarTuli mwerlobis kardinaluri problemebi. TiToeuli<br />

aseTi krebulisaTvis savaldebulo iqneba Zveli qarTuli<br />

literaturuli Zeglis teqstis dabeWdva, sakvlevi Tematikis<br />

irgvliv arsebuli sruli bibliografiis Sedgena,<br />

sakiTxis istoriis mimoxilva, agreTve problemasTan<br />

dakavSirebuli ZiriTadi istoriul-literaturuli da<br />

saxismetyvelebiTi sakiTxebis gaanalizeba. gansakuTrebuli<br />

axsna-ganmarteba ar sWirdeba, Tu ratom SeirCa xsenebuli<br />

seriis pirveli krebulis Temad `wm. ninos cxovreba~.<br />

qarTuli originaluri saeklesio mwerloba, Zalze angariSgasawevi<br />

mosazrebiT, swored qarTvelTa ganmanaTleblis<br />

`cxovrebiT~ unda iwyebodes.<br />

gasuli saukunis 80-iani wlebidan moyolebuli dRemde<br />

araerTi naSromi gamoqveynda `wm. ninos cxovrebisa~ da qar-<br />

Tlis moqcevis sxvadasxva sakiTxebTan dakavSirebiT: axleburad<br />

iqna gaazrebuli Zveli qarTuli saistorio wyaroebi<br />

Tu literaturuli Txzulebebi, warmoCenil iqna maTi<br />

kulturologiuri, ideologiuri da saxismetyvelebiTi<br />

aspeqtebi, gadasinjul iqna Zveli qarTuli teqstebisadmi<br />

Cvens mecnierebaSi damkvidrebuli hiperkritikuli damokidebuleba<br />

da sxv. miuxedavad amisa, dRemde ar arsebobs<br />

erTiani Semajamebeli naSromi, romelSic gadmocemuli<br />

iqneboda qarTlis moqcevasTan dakavSirebuli arsebiTi<br />

sakiTxebi.<br />

amitom literaturis institutis TanamSromelTa erTma<br />

jgufma, romelSic CarTulni arian agreTve specialis-


tebi sxva samecniero dawesebulebebidan, Seqmna samecniero<br />

da bibliografiuli xasiaTis krebuli, saerTo saxelwodebiT:<br />

`qarTuli qristianuli kulturis saTaveebTan –<br />

wm. ninos cxovreba da qarTlis moqceva~. krebulSi Sesuli<br />

statiebi asaxavs rogorc istoriul-literaturul, ise<br />

wyaroTmcodneobiT, ideologiur da saxismetyvelebiT<br />

Ziebebs.<br />

`gzamkvlevis~ seriiT Seqmnil krebuls, cxadia, ara aqvs<br />

pretenzia mTeli sisruliT gaaSuqos `wm. ninos cxovrebasa~<br />

da qarTlis moqcevasTan dakavSirebuli Tundac literaturuli<br />

sakiTxebi. problemis sirTulidan gamomdinare,<br />

es ubralod SeuZlebeli iqneboda. avtorTa koleqtivi<br />

ufro mokrZalebul mizans isaxavda: warmoeCina qarTvelTa<br />

ganmanaTleblis cxovreba-moRvaweobis umTavresi<br />

aspeqtebi, gadmoeca qarTlis gaqristianebis peripetiebi,<br />

garkveulwilad Seevso da Seejamebina Cven mecnierebaSi<br />

am kuTxiT warmoebuli Ziebebi; amave dros, SeZlebisdagvarad<br />

gamoeTqva axali mosazrebani, wamoeWra problemuri<br />

sakiTxebi, daesaxa maTi gadaWris gzebi da saSualebebi.<br />

krebuli uTuod asaxavs qarTuli literaturaTmcodneobis<br />

ganviTarebis dRevandel dones. is iqneba erTgvari<br />

gzamkvlevi rogorc specialistebisaTvis, ise xsenebuli<br />

TemiT dainteresebuli farTo mkiTxveli sazogadoebisaTvis.<br />

amasTanave, avtorTa koleqtivi da `gzamkvlevis~<br />

saredaqcio sabWo da kolegia siamovnebiT miiRebs mkiTxvelis<br />

saqmian SeniSvnebs, mosazrebebsa da survilebs da<br />

gaiTvaliswinebs Tavis Semdgom muSaobaSi.<br />

soso maxaraSvili<br />

7


8<br />

kaleidoskopi<br />

amonaridebi<br />

qristes sjulis Semotanas qarTlSi wm. ninosagan mirianis<br />

dros (265-342) mogviTxroben IV sauk. berZenT mweral-<br />

Taganni rufini da sozomeni da V sauk. somexTagani mose<br />

xoreneli, mogviTxroben im gvarad, rom ar SegiZliaT ar<br />

ifiqroT, imaT xelSi unda hqoniyoT Cveni cnoba: ese zedmiwevniT<br />

eTanxmebian am ukanasknelsa.<br />

d. baqraZe<br />

Tu Cven yuradRebiT ganvixilavT qarTlis moqcevis<br />

xronikas, advilaT davrwmundebiT, rom xronikis xasiaTi<br />

TaviTgan bolomdis erTgvari ar aris. Semoklebuli xronika<br />

qarTlis moqcevisa aRniSnavs ra romelime piris mefobas<br />

Tu erisTaobas, yovelTvis uCvenebs erT-or umTavres<br />

istoriul faqts mis mefobaSi momxTars da ixsenebs vin iyo<br />

mTavar-episkoposi, anu kaTolikosi. es sistema mtkiceT<br />

aris gatarebuli TaviTgan dawyebuli stefanoz II dromdis<br />

(639-663). xolo stefanoz II Semdeg es wesi uceb icvleba da<br />

Semoklebuli cnobebis magier erisTavebis mxolod sia<br />

aris moyvanili... ras moaswavebs es faqti, Tu ar imas, rom<br />

sia merme, mimatebuli da wineT ki qarTlis moqcevis qronika<br />

stefanos II dromdis yofila moyvanili.<br />

e. TayaiSvili<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~ warmoadgens Zvels qarTuls saistorio<br />

nawarmoebs dawerils me-4 sauk. ukanasknel meoTxedSi<br />

berZnul enaze. avtors grigol diakons xelT hqonia<br />

uZvelesi qarTuli mateane, romelic dawerili unda yofiliyo<br />

arameulad I saukunis pirvel naxevarSi. qarTuli<br />

mwerlobiTi Semoqmedebis pirvel nabijebs, kerZod saistorio<br />

mwerlobis asparezzed, am gvarad mivyavarT uZveles<br />

xanamdis.<br />

s. kakabaZe


is garemoeba, rom uZvelesi qarTuli matianeebi Sedgenili<br />

yofila armazSi, es rasakvirvelia moulodnels aras<br />

Seicavs da sruliad bunebrivad unda CaiTvalos. armazi,<br />

rogorc cnobilia, iyo iberiis samefos namdvili `dedaqalaqi~,<br />

pirveli metropolia, uZvelesi politikuri da religiuri<br />

centri qveynisa...<br />

armazi hkargavs religiuri da kulturuli metropoliis<br />

mniSvnelobas IV saukunis pirvel naxevarSi, rodesac<br />

iberiaSi qristianoba saxelmwifo religiad gamocxadda,<br />

da `warmarTuli~ armazis sakulto centrma dauTmo Tavisi<br />

adgili qristianuli mcxeTis sakulto centrs.<br />

amis Semdeg momxdara Zveli armazuli matianeebis gadamuSaveba<br />

mcxeTaSi axali kultis msaxurTa mier, romelTac<br />

dauweriaT matianeni qarTvelTa moqcevisani, da romel-<br />

Tac gamouyenebiaT rogorc erT-erTi wyaro Zveli armazuli<br />

matiane, romelic, rogorc irkveva, Seicavda iberiis<br />

mefeTa sias.<br />

p. ingoroyva<br />

Если в Армении затмила славу других просветителей личность<br />

св. Григория, а в Грузии – св. Нин, то мы не должны еще торопиться<br />

и заключением о соответсвенно широком значении их проповеди.<br />

Причины их популярности могут бить в значительной степени литературного<br />

характера. Она может быть, сдаётся мне, деистсвительно<br />

была детищем какого-то сильного литературного течения. Такое течение,<br />

надо думать, по какому-либо сродству, и в этом смысле не без<br />

исторического основания, облюбовывало известное областное предание<br />

и давало ему такую авторитетную и популярную обработку,<br />

что все дальнейщие поколения должны были считаться с ним.<br />

n. mari<br />

is garemoeba, rom sparsuli winadadeba Satberdiseul<br />

xelnawerSi ase damaxinjebulia, cxadad amtkicebs, rom Satberdiseuli<br />

xelnaweri am c∼is Tavdapirveli nusxa-dedani<br />

ki ar aris, aramed gadmowerili unda iyves sxva xelnaweriTgan,<br />

romelic amasTanave SeiZleba TviT gadmowerili<br />

yofiliyo Tavdapirvel nusxiTgan. swored am mravalgzisi<br />

9


gadmoweris dros unda damaxinjebuliyo qarTulad swori<br />

sparsuli winadadeba. es garemoeba gvafiqrebinebs, rom<br />

TviT w∼a ninos c∼a im saxiT, rogoradac igi Satberdiseul<br />

xelnawerSia Senaxuli, ufro IX saukuneSi unda iyos Sedgenili,<br />

vidre X-Si.<br />

10<br />

iv. javaxiSvili<br />

rodisaa dawerili es Txuleba? mxedvelobaSi gvaqvs<br />

mTliani Txzulebis, krebulis, Sedgenis dro da ara misi<br />

nawilebisa, romelTagan, SeiZleba zogierTi marTlac SedarebiT<br />

Zveli iyos. [...] es krebuli Sedgenilia arauadres<br />

mecxre saukunisa, daaxloebiT mis ukanasknel meoTxedSi.<br />

K<br />

k. kekeliZe<br />

Tu vaRiarebT ninos cxovrebis istoriulobas, SeuZlebelia<br />

ar vaRiaroT, `wminda ninos cxovrebis~ ciklebis<br />

imTaviTve arseboba. Znelad warmosadgenia, rom ninos ambebs<br />

istoriuli realobiT aRwerdnen, magaliTad, V saukuneSi,<br />

berZeni mwerlebi, movses xorenaci, xolo qarTvelebi<br />

arafers ambobdnen masze. Tuki Cven imas, rac `wminda ninos<br />

cxovrebaSi~ weria, istoriul sinamdviled vaRiarebT, ratom<br />

unda uarvyofdeT TviT nawarmoebs?! Tuki wminda ninos<br />

istoriul pirovnebad CavTvliT /amas ki TiTqos arvin<br />

uaryofs/, warmoudgenelia, rom misi xseneba imTaviTve ar<br />

yofiliyo dawesebuli, anda rodisme moSliliyo sveticxovelSi<br />

misi xseneba an Tundac dResaswauli sveti-cxovlisa,<br />

anda jvris aRmarTvisa. SeiZleboda momxdariyo isec,<br />

rogorc sul bolo minaweri gvauwyebs _ `wigni moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ... viTarca talanti winamZRvarTagan dafaruli<br />

Semdgomad mravalTa JamTa da welTa vpoveTo~.<br />

r. siraZe<br />

`wm. ninos cxovrebis~ wyaroTmcodneobiTi kvleviT,<br />

aSkara Seiqmna, rom adgilobrivi versia aris wyaro ucxouri<br />

(somxuri, bizantiuri), versiebisaTvis da igi werilobiT<br />

gaformebuli Cans ukve IVs-Si. uZvelesi teqsti SemorCenilia<br />

da es aris swored `moqcevaÁ qarTlisaÁseuli~ `wminda<br />

ninos cxovrebis~ vrceli redaqcia. qmnilebas aqvs Tavise-


uri kompozicia. igi Tavad wm. ninosa da mis TanamoRvawe-<br />

Ta mogonebebis krebuli saxiT gaformebuli Zeglia. misi<br />

avtori, Txzulebisave poziciiT _ redaqtor-Semdgeneli<br />

_ aris qarTlis pirveli qristiani mefis mirianis rZali<br />

dedofali salome uJarmeli. am ciklis pirveli teqstebi<br />

warmoiSvnen qarTlis moqcevis TiTqmis Tanadroulad, V.s.<br />

II naxevarSi ki maT bazaze Seiqmna Tvisebrivad axali nawarmoebebi,<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~, romelSic gaerTianda `ninos<br />

cxovrebis~ ciklis ori Sto.<br />

m. CxartiSvili<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~ da leonti mrovelis `mefeTa<br />

cxovrebaSi~ (romelic `moqcevaÁs~ teqsts eyrdnoba) SemorCenili<br />

unda gvqondes qarTlis moqcevis Sesaxeb arsebuli<br />

Zvelis-Zveli gadmocema, Seqmnili mcxeTel iudevel<br />

qristianTa wreSi. Cveni azriT, am varaudis sasargeblod<br />

metyvelebs `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ teqstSi (magram mxolod<br />

ninos legendis farglebSi) dadasturebuli e.w. sintaqsuri<br />

siriizmebi, romliebic gamoavlina da Seiswavla c.<br />

qurcikiZem. msgavsi sintaqsuri konstruqciebi damaxasia-<br />

Tebelia palestinuri siriulisaTvis, imave arameulisaTvis<br />

romelic qristianTa samwerlobo enas warmoadgenda.<br />

araferia moulodneli imaSi, rom ninos legenda mar-<br />

Tlac Seqmnili da Cawerili yofiliyo mcxeTel iudevelqristianTa<br />

wreSi, e.w. palestinur-siriul, arameul dialeqtze,<br />

saidanac mogvianebiT (daaxl. Vs-is dasasruli)<br />

igi qarTulad iTargmna.<br />

T. mgalobliSvili<br />

n. janaSia `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ matianis (qronikis) da<br />

leonti mrovelis `mefeTa cxovrebis~ (azo-farnavazis istoriis<br />

nawilSi) detaluri Seswavlis Sedegad im daskvnamde<br />

midis, rom leontis xelT hqonda aseTi sando cnobebis<br />

Semcveli matiane (TiTqos `mefeTa cxovrebis~ Tavdapirveli<br />

varianti), romelic `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ qronikas<br />

emyareba... Cveni azriTac marTlac SesaZlebelia, rom arsebobda<br />

VIIs. Sedgenili aseTi matiane, magram ufro savaraudebelia,<br />

rom igi `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ qronikis pa-<br />

11


alelurad ki ar arsebobda, an mas ki ar emyareboda, aramed<br />

piriqiT, `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ qronika Sedga gvian,<br />

swored am matianis mixedviT, ufro sworad misi Semoklebis<br />

gziT.<br />

e. xoStaria-brose<br />

`ninos cxovrebis~ uZvelesi plastebis rekonstruqciis<br />

Jams aucileblad unda iqnes gaTvaliswinebuli, rom<br />

[...] fraza (`sadac RmerTni RmerToben da mefeni mefoben~)<br />

adreuli redaqciis kuTvnilebaa, rac kidev ufro sarwmunos<br />

xdis akad. korneli kekeliZis mosazrebas, rom Cvenamde<br />

moRweul teqstSi unda veZioT da gamovyoT uZvelesi<br />

fenebi.<br />

r. baramiZe<br />

savaraudoa, rom IV s-Si qarTul enaze marTlac arsebobda<br />

qarTlis gaqristianebis istoria, romelSic aRwerili<br />

iqneboda wm. Nninos misioneruli moRvaweoba. Aamas adastureben<br />

IV-V ss. bizantieli istorikosebi (gelasi kesarieli,<br />

rufinusi, Teodorite kvireli, sokrate sqolastikosi da<br />

ermia sozomene), romlebic daaxloebiT iseve mogviTxroben<br />

qarTlSi tyve qalis misionerul moRvaweobaze, rogorc<br />

es aris aRwerili `moqcevaÁ qarTlisaÁSi~.<br />

Tavdapirvelad ar arsebobda wigni saxelwodebiT `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~. arsebobdnen wignebi, romelTac qarTlis<br />

moqcevis wignebi ewodebodaT. am saerTo saxeliT SeiZleboda<br />

cnobili yofiliyvnen grigol diakonisa da `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs matianis~ (axali drois mecnierTa Serqmeuli<br />

saTauria) saxeliT cnobili Txzulebebi, `(wigni)<br />

ninoÁsi~, asurel mamaTa cxovrebis~ wignebi da SesaZloa<br />

sxvac, romelTa saxelebsac Cvenamde ar mouRwevia. cxadia,<br />

aseTi wignebi odesme unda gaerTianebuliyvnen erT krebulad,<br />

risi erT-erTi magaliTic aris rogorc Cans, sin-50.<br />

SemdegSi, Cans, kidev ufro daviwrovda qarTlis moqcevis<br />

wignebi Tavis Sinaarsis mixedviT, ris Sedegadac miviReT<br />

is `moqcevaÁ qarTlisaÁ~, romelsac dRes Cven vicnobT Satberduli<br />

da WeliSuri krebulebiT.<br />

z. aleqsiZe<br />

12


qarTlis saeklesio istoriis gadmocemisas gamoyenebuli<br />

saazrovno kategoriebi uCvenebs, rom am teqstSi gamiznulad<br />

Cadebulma informaciam socialuri mexsierebis<br />

meqanizmebSi moaswro gadamuSaveba. es ki TavisTavad gulisxmobs<br />

sakmaod xangrZliv periods xdomilebidan mis<br />

werilobiT fiqsaciamde. cxadia, `ninos cxovreba~ Zalze<br />

Zvelia, magram saeWvoa igi CaiTvalos movlenis – qarTlis<br />

moqcevis Tanadroul Txzulebad. Zalze Znelia Zveli aRTqmis<br />

bibliuri samyaros da bibliuri teqstebis aseTi Rrma,<br />

paradigmuri gaazrebis SesaZlebloba hqonoda ninos Tanamedrove<br />

romelime avtors. aseve SeuZlebelia qarTlis<br />

moqcevis Tanadroulad scodnodaT amgvarad gadamuSavebuli,<br />

qarTul azrovnebasTan Seguebuli variantiT qristes<br />

kvarTis palestinuri legendebi da bolos, qarTveli<br />

avtoris cnobierebaSi mcxeTis ierusalimad moazrebas ar<br />

hqonda safuZveli qarTlis eklesiaSi ierusalimuri liturgikuli<br />

praqtikis damkvidrebuli tradiciis saxiT.<br />

m. surgulaZe<br />

vfiqrob, marTebuli SeiZleba iyos varaudi, rodesac<br />

qristianoba saxelmwifo religiad iqna aRiarebuli, Seiqmna<br />

am didi istoriuli aqtis aRmweri Txzuleba, romelsac,<br />

rogorc marTebulad varaudoben Tavidanve ewoda `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~. Txzulebis daweris mTavari mizani es iyo,<br />

magram am movlenis aRweras win waemZRvara rogorc Sesavali,<br />

warmarTuli xanis qarTlis istoria qarTlis samefos<br />

Seqmnidan gaqristianebamde...<br />

meore wyebad Setanili unda iyos V-VII saukuneebis (40ian<br />

wlebamde) movlenebi da bolos VII-IX saukuneebis Sesaxeb<br />

momTxrobi nawili (e. TayaiSvili, s. janaSia).<br />

meore nawilSi SedarebiT vrcladaa warmodgenili vaxtang<br />

gorgaslis moRvaweobasTan da bizantiis imperator<br />

herakles laSqrobebTan dakavSirebuli movlenebi. mesame<br />

nawili, albaT, damatebulia IX saukuneSi. `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~-Tvis ninos cxovrebis vrceli variantis dar-<br />

Tvis win.<br />

m. lorTqifaniZe<br />

13


Zvel avtorebs, Sua saukuneebSi arsebuli tradiciis<br />

Tanaxmad, rogorc cnobilia, winamorbedTa naSromebi `Ti-<br />

Tqmis mTlianad da ucvlelad SehqondaT Tavis saistorio<br />

TxzulebebSi~. Cans, aseT SemTxvevasTan gvaqvs saqme amjeradac,<br />

savaraudebelia, `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Satberduli<br />

versiis meore nawilSi _ `ninos cxovrebisa~ da `klarjul<br />

mravalTavSi~ grigol diakonis Txzulebis daaxloebiT<br />

sruli teqstia Semonaxuli da misi saxiT Cvens xelTaa<br />

erT-erTi uZvelesi – IVs. 20-ian wlebSi Seqmnili saeklesio<br />

Txzuleba.<br />

14<br />

v. goilaZe


qeTevan mania<br />

saTaveebTan<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s Seswavlis istoriidan<br />

qarTuli istoriografiuli Zegli `moqcevaÁ qarT-lisaÁ~<br />

umniSvnelovanes pirvelwyaros warmoadgens qristianuli<br />

mwerlobis istoriisaTvis. Txzuleba erT-erTi<br />

uZvelesia qarTul sinamdvileSi, romelic warsulis Sesaxeb<br />

mravalmxriv saintereso informacias Seicavs da<br />

gamoirCeva natifi saxismetyvelebiT, mxatvruli RirebulebiT.<br />

amitomac, mecnieruli qarTvelologiis Camoyalibebis<br />

droidan moyolebuli dRemde misi kvleva specialistTa<br />

gansakuTrebul yuradRebas imsaxurebda da<br />

imsaxurebs.<br />

winamdebare statiaSi mimovixilav kvlevis istorias<br />

Txzulebis Sesaxeb gamoTqmuli pirveli SexedulebebiT<br />

dawyebuli ukanaskneli periodis gamokvlevebis gaTvaliswinebiT,<br />

im problematikis mixedviT, romlebic dasmul<br />

iqna am Zeglis SeswavlasTan dakavSirebiT. es problemebia:<br />

daTariReba, Sedgeniloba, misi calkeuli nawilebis teqstologiuri<br />

kvlevis istoria, atribucia, redaqciebis<br />

urTierTmimarTebis garkveva, meTodologiuri da istoriografiuli<br />

analizi. aRniSnuli sakiTxebis gadawyveta<br />

erTmaneTTan mWidrod aris dakavSirebuli. magaliTad,<br />

Zeglis TariRis dadgena dakavSirebulia mTeli rigi kardinaluri<br />

sakiTxebis gadaWrasTan _ mis teqstologiur<br />

SeswavlasTan, misi Semadgeneli nawilebisa da sxvadasxva<br />

redaqciis urTierTmimarTebis garkvevasTan, qarTuli<br />

da ucxouri monacemebis SedarebiT analizTan. aqedan<br />

gamomdinare, zogierT gamokvlevaSi erTdroulad araer-<br />

Ti sakiTxi aris Seswavlili, ramac ganapiroba statiaSi<br />

calkeuli gamokvlevebis ramdenjerme miTiTeba.<br />

15


16<br />

Zeglis daTariRebis sakiTxis Seswavla<br />

umTavresi sakiTxi, romlis garSemo azrTa sxvadasxvaoba<br />

aRiniSna specialur literaturaSi iyo `moqcevaÁ qarTlisaÁs~<br />

Seqmnis TariRi. pirveli naSromebi XIX s-is miwuruls<br />

gamoqveynda. am periodisaTvis mecnierebi Zeglis<br />

Seswavlisas wyaros mxolod garegan kritikas aqcevdnen<br />

jerovan yuradRebas. specialur literaturaSi wyaros<br />

Sinagani analizis damkvidreba i. javaxiSvilis saxels<br />

ukavSirdeba. Sesabamisad, `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Sewavlisadmi<br />

miZRvnili gamokvlevebi, pirveladi teqstologiuri<br />

ZiebiT Semoifargleboda, romlis mixedviTac Sedgenis<br />

TariRi IX s-iT ganisazRvra istoriuli qronikis am<br />

ambebiT damTavrebis safuZvelze (xaxanaSvili 1893; kakabaZe1912).<br />

aRniSnuli Sexedulebis sasargeblod i. javaxiSvili<br />

teqstSi arsebul anaqronizmze miuTiTebda da<br />

Tvlida, rom SeuZlebeli iyo Txzulebis IX s-ze adreuli<br />

periodiT daTariReba, radgan mkvlevris TvalsazrisiT,<br />

masSi daculi cnobebi istoriul sinamdvilesTan SesabamisobaSi<br />

ar modioda (javaxiSvili 1977: 103-111). Tumca, maleve<br />

Seiqmna am Tvalsazrisis gadasinjvis SesaZlebloba.<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ axali _ WeliSuri redaqciis aRmo-<br />

Cenam ugulebelyo am azris marTebuloba. Satberdiseuli<br />

redaqciis axal variantTan SedarebiTma analizma cxadyo,<br />

rom es anaqronizmi gviandel Camatebas warmoadgenda (ingoroyva<br />

1939:223-229).<br />

amavdroulad gamoiTqva Txzulebis Tavdapirveli variantis<br />

ufro adre _ VII s-Si Sedgenis Tvalsazrisi. argumentad<br />

saxeldeboda VII s-mde da VII s-is Semdgomi movlenebis<br />

gansxvavebuli xasiaTi (TayaiSvili 1890). es Tvalsazrisi<br />

SemdgomSi gaiziara mecnierTa nawilma (meliqiSvili<br />

1959: 23-28; lorTqifaniZe 1966). maT Soris e. xoStariabrosem,<br />

im sxvaobiT, rom p. ingoroyvas Sexeduleba VII s-Si<br />

vrceli matianis arsebobis Sesaxeb, romlis safuZvelze<br />

unda Seqmniliyo `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ qronikis mokle<br />

varianti (ingoroyva 1941: 259-321), axali sabuTianobiT<br />

gaamyara (xoStaria-brose 1991: 181-188).<br />

aRiniSna qronikis kidev ufro adreuli periodiT da-


TariRebis varaudi. T. Jordania miiCnevda, rom VI s-mde<br />

arsebobda uZvelesi saeklesio matiane, romlis Semoklebul<br />

redaqcias warmoadgenda qarTlis moqcevis qronika<br />

(Jordania 1892). daTariRebis sakiTxTan dakavSirebiT<br />

sainteresoa s. kakabaZis varaudic Sesabamisi argumentaciiT.<br />

mkvlevari ZeglSi berZnuli azrovnebis SeniSvniT,<br />

aleqsandre makedonelidan mirian mefis sikvdilamde ambebis<br />

amsaxvel movlenebs IV s-Si berZnul enaze dawerilad<br />

Tvlida (kakabaZe 1924: 56-92).<br />

aRniSnuli problemis kvlevis mxriv gansakuTrebulia<br />

XX s-is 80-iani wlebidan dRemde periodi. qarTuli wyaroTmcodneoba,<br />

rogorc mecniereba, swored am dros aRwevs<br />

ganviTarebis mwvervals, rac aisaxa wyaros Seswavlis<br />

moTxovnilebebis zrdaSi. didi yuradReba mieqca Sinaarss,<br />

wyarosa da movlenis urTierTmimarTebas, kritikul<br />

Seswavlas. aqedan gamomdinare, gamoqveynebuli naSromebi<br />

Zeglis Sedgenis TariRis axleburad gadawyvetiT gamoir-<br />

Ceva. mecnierebi Txzulebis redaqtirebis xanad miiCnevdnen<br />

rogorc IXs., aseve VIIs. teqstologiuri dakvirvebiT<br />

gamoikveTa daTariRebis ufro adreuli periodi _ V s-is<br />

II naxevari. m. CxartiSvili SeniSnavs, rom vaxtangis Sesaxeb<br />

Txrobis bolos gvxvdeba kaTalikosobis SemoRebasTan<br />

dakavSirebiT Semajamebeli fraza. qarTuli eklesiis istoriaSi<br />

kaTalikosobis SemoReba etapur movlenas warmoadgenda.<br />

amitomac, mkvlevris SexedulebiT, aucileblad<br />

unda momxdariyo aRniSnuli movlenis amsaxveli istoriografiuli<br />

naSromis Sedgena (CxartiSvili 1987 a ). qronikaSi<br />

sxvadasxva periodis plastebis arsebobaze miuTiTebs m.<br />

lorTqifaniZe. mecnieris azriT, Txzulebis Sevseba moxda<br />

sam etapad. pirvel wyebad unda Sesuliyo aleqsandre<br />

makedonelis droidan IV s-is bolomde monacemebi, meore<br />

wyebad _ V-VII ss. 40-ian wlebamde movlenebi da bolos, VII-<br />

IX ss. momTxrobi nawili. bolo nawils IX s-Si damatebulad<br />

miiCnevs (lorTqifaniZe 2003:356-366). qronikis TariRis<br />

gansazRvras exeba n. nikoloziSvilis gamokvleva. avtori<br />

problemis gadasawyvetad qronikis sulieri kulturis<br />

analizs aniWebs upiratesobas, ris Sedegadac askvnis, rom<br />

qronika Seicavs qarTlis moqcevis Tanadroul saRvTis-<br />

17


metyvelo da liturgikul codnas wm. ninos mier uflis sadidebeli<br />

locvis saxiT (nikoloziSvili 1991: 37-55).<br />

sagangebo Ziebebi mieZRvna `moqcevaÁ qarTlisaÁSi~ daculi<br />

`wm. ninos cxovrebis~ vrceli redaqciis daTariRebas.<br />

wyaros pirveladi SeswavliT aRniSnul iqna misadmi<br />

hiperkritikuli damokidebuleba _ garkveuli periodi<br />

mkvlevrebi Txzulebas IX s-is Zeglad miiCnevdnen. am daskvnamde<br />

midioda n. mari teqstis calkeuli Ffrazis (axal sparsuli<br />

winadadebis) analiziT (mari1897: 72) ukanasknel xans<br />

adgili hqonda am frazis axlebur paleografiul interpretacias<br />

z. aleqsiZe, a. gvaxarias mier. maT frazis qronologia<br />

ufro adreuli periodiT _ VII s-iT gansazRvres,<br />

maSin roca saSualo sparsuli ukve aRar aris, xolo axali<br />

sparsuli jer ar aris gabatonebuli (aleqsiZe, gvaxaria<br />

2000: 11; aleqsiZe 2002: 35-43). garda n. maris zemoT aRniSnuli<br />

Sexedulebisa, Txzulebas, gviandeli CanarTebis gamovleniT,<br />

IX s-iT aTariRebda i. javaxiSvilic (javaxiSvili<br />

1900: 55-70). SemdgomSi am Tvalsazrisis ufro gasamyareblad<br />

teqstologiuri analizis Sedegebze damyarebuli<br />

ramdenime faqti iqna gamovlenili _ martis weliwadis<br />

moxsenieba, qarTlis kaTalikosis kirionis (VIIs.) da arsen<br />

didi safarelis (IXs.) nawarmoebebSi qarTlis ganmanaTleblad<br />

ninos mouxseniebloba (kekeliZe 1956: 99-124).<br />

varaudi Txzulebis adreuli periodiT daTariRebis<br />

Sesaxeb jer kidev d. baqraZes aqvs gamoTqmuli. igi miuTi-<br />

Tebda, rom qarTlis moqcevis ambebis gadmocemisas ber-<br />

Zeni mwerlebi qarTul cnobebs iyenebdnen (baqraZe 1889:<br />

50). Txzulebis adreulobas aseve varaudobdnen m. TarxniSvili,<br />

g. meliqiSvili, i. lolaSvili, m. lorTqifaniZe,<br />

v. goilaZe (TarxniSvili 1994:179; meliqiSvili1959:23-28,<br />

lolaSvili 1978: 20; lorTqifaniZe 2003:356-366; goilaZe<br />

1991: 50-91). `wm. ninos cxovrebis~ VII s-mde Seqmnis Sexeduleba<br />

damowmebul iqna teqstSi xan-meturi formebis dadasturebiT<br />

(gigineiSvili 1988:134-144), xolo qarTuli<br />

mravalTavebis gaanalizebiT wm. ninos kultis VI s-Si arseboba<br />

ivarauda m. van-esbrokma (metreveli 1976: 67-88).<br />

amave gziT Seiswavla da ZeglSi gamovlenili sintaqsuri<br />

siriizmebis safuZvelze palestinur-siriuli, arameul<br />

18


dialeqtze mcxeTel iudevel- qristianTa wreSi Cawerilad<br />

da Vs-is dasawyisSi qarTulad Targmnilad miiCnevda<br />

T. mgalobliSvili (mgalobliSvili 1991). Tumca am mosazrebas<br />

mohyva kritika mecnierTa mxridan (CxartiSvili 1998:<br />

10-11).<br />

`wm. ninos cxovrebis~ daTariRebis gadasinjvis araerT<br />

mcdelobas hqonda adgili XX s-is 80-iani wlebidan. xangr-<br />

Zlivi kvleva-Ziebis Sedegad miRebulma gamocdilebam<br />

Txzulebis qarTlis moqcevis Tanadroulad Seqmnis tendencia<br />

warmoSva. gamoiTqva Tvalsazrisi `wm. ninos cxovrebis~<br />

protoredaqciis IV s-is dasawyisSi qarTlis pirveli<br />

qristiani mefis Zis meuRlis salome uJarmelis mier<br />

Sedgenis Sesaxeb (CxartiSvili 1987 a ). Tvalsazriss marTebulad<br />

miiCnevs m. lorTqifaniZe da a. jafariZe (lorT-qifaniZe<br />

2003: 356-366; jafariZe 1996: 73-185). aRniSnuli Sexedulebis<br />

marTebuloba daadastura kulturuli aspeqtebis<br />

analizmac. r. siraZem saxismetyvelebiTi analiziT<br />

(siraZe 1985: 153-173), gamoarkvia, rom `wm. ninos cxovreba~<br />

ori gansxvavebuli cnobierebis kulturuli adaptaciis<br />

process asaxavs. es procesi mTeli intensivobiT ganekuTvneba<br />

qristianobis Semosvlis periods, rac saSualebas aZlevs<br />

mkvlevars Txzulebis calkeuli epizodebis IV s-iT<br />

daTariRebisaTvis. am daskvnamde midis mTavari fabuluri<br />

ciklebis cal-calke filologiuri analiziTac (siraZe<br />

1989:235-259). yuradReba mieqca `wm. ninos cxovrebis~ manamde<br />

SeumCneveli teqstologiuri monacemebis Seswavlasac<br />

(warmarTuli dReobis aRwerisas CarTuli mcxeTeli<br />

warmarTebis mier warmoTqmuli fraza, RvTismSoblis<br />

mouxseniebloba, mirianis mier `fxovelTa zeda~ maxvilis<br />

mcired aRmarTvis epizodi, naklebad cnobili istoriuli<br />

faqtebis daculoba) da kidev erTxel dadasturebul iqna<br />

misi qarTlis moqcevis Tanadroulad Sedgena (kuWuxiZe<br />

1999: 129-142). TxzulebaSi gamovlenil iqna ninos Tanamedrove<br />

mwerlis mier Sedgenili teqstis fragmentic _ `sadac<br />

RmerTni RmerToben da mefeni mefoben~ (baramiZe 2003:<br />

55-58). Tumca sakiTxis garSemo wamoWrili kamaTi amiT ar<br />

dasrulebula. ukanasknel xans radikalurad gansxvavebuli<br />

Tvalsazrisi gamoiTqva daTariRebis sakiTxTan dakav-<br />

19


SirebiT qmnilebis saazrovno meqanizmis Sewavlis safuZvelze.<br />

m. surgulaZis azriT, axali sulieri faseulobebis<br />

da msoflmxedvelobrivi elementebis moazreba xdeba jer<br />

kidev Zveli miTosuri saazrovno meqanizmiT. qarTlis saeklesio<br />

istoriis gadmocemisas gamoyenebuli kategoriebi,<br />

mkvlevris dakvirvebiT, uCvenebs, rom am teqstSi gamiznulad<br />

Cadebulma informaciam socialuri mexsierebis<br />

meqanizmebSi moaswro gadamuSaveba. uTiTebs ra, medievist<br />

avtorebTan mocemul varauds, Tavad movlenidan mis miTizaciamde<br />

orsaukunovani Sualedis aucileblobis Sesaxeb,<br />

askvnis, rom saTuoa Txzulebis qarTlis moqcevis Tanadroulad<br />

Sedgena (surgulaZe 2001: 316-322).<br />

Tumca aRsaniSnavia is garemoebac, rom qristianobis saxelmwifo<br />

religiad gamocxadebas xangrZlivi Sesamzadebeli<br />

periodi uZRoda win. qristianobis pirveli mqadageblebi<br />

xom pirvel saukuneSi modian saqarTveloSi da qristes<br />

mcnebas acnoben mosaxleobas. wyaroebiT dasturdeba<br />

qarTlis moqcevamde mosaxleobis gaTviTcnobiereba Zveli<br />

da axali aRTqmis wignebSi. amis magaliTebi mravlad aris<br />

mocemuli `wm. ninos cxovrebaSi~ _ naTlad Cans sxvadasxva<br />

qveyanaSi gafantul ebraelebs Soris warmoebul (mcxeTel<br />

ebraelebTan) miwer-moweris sabuTebSi, kvarTis istoriis<br />

gadmocemisas. sayuradReboa isic, rom dReisaTvis gadawyvetilia<br />

`wm. ninos cxovrebis~ sandoobis sakiTxi _<br />

specialistebi sando istoriul wyarod aRiareben da amis<br />

gaTvaliswinebiT, teqstiseul monacemebs Tu Tvals gavadevnebT,<br />

jer kidev, I saukuneSi ikveTeba mZlavri kulturuli<br />

fenis _ mwignobrebis, sjulis mecnierebis, mTargmnelebis<br />

arseboba. garda amisa, samecniero literaturaSi<br />

aRiarebulia, rom adreqristianuli xanis hagiografiuli<br />

Zeglebi didi literaturuli tradiciebiT sazrdoobda.<br />

yovelive zemoTqmuli gvaZlevs saSualebas vifiqroT, socialuri<br />

mexsierebis meqanizmebi sakmaod iyo Semzadebuli<br />

saimisod, rom qarTlis moqcevis droisaTvis Seqmniliyo<br />

moqcevis amsaxveli Txzuleba.<br />

20


Zeglis teqstologiuri kvleva<br />

wyaroTmcodneobiTi Sefasebis dros umTavresi mniSvneloba<br />

eniWeba wyaros teqstologiur kvlevas. aRsaniSnavia,<br />

rom Txzulebis nebismieri sakiTxis gadawyveta (daTariReba,<br />

atribucia, Sedgeniloba) teqstologiuri analizis<br />

Sedegebs emyareba. aqedan gamomdinare, gamokvlevebSi<br />

aRiniSneba naSromebi, romlebic wminda teqstologiuri<br />

problemebis Seswavlas emsaxureba da naSromebi, romlebic<br />

sxvadasxva sakiTxis gadasawyvetad teqstologiur Ziebas<br />

mimarTavs. am ukanasknelTa analizi Zeglis sxvadasxva<br />

sakiTxis Seswavlis istoriaSi gvaqvs CarTuli. amitomac<br />

SevCerdebiT wminda teqstologiur kvlevebze. aRniSnuli<br />

meTodiT warmarTulma Ziebam mravali saintereso Tvalsazrisi<br />

warmoSva. amis sailustraciod moviyvan ramdenime<br />

magaliTs. `moqcevaÁ qarTlisaÁSi~, rogorc cnobilia,<br />

dadasturebulia sintaqsuri siriizmebi, ris Sedegadac<br />

gamoiTqva `wm. ninos cxovrebis~ asurul enaze Sedgenis<br />

hipoTeza. amis sapasuxod enobrivi monacemebis gaSuqebiT<br />

c. qurcikiZe aRniSnavs, rom TxzulebaSi siriizmebis<br />

dadastureba ver iqneba argumenti `wm. ninos cxovrebis~<br />

asurul enaze (Tvalsazrisi gamoTqmulia koniberis mier<br />

1900w.) Sedgenis Sesaxeb (SedarebisaTvis mohyavs sparsuli<br />

frazis daculoba) (qurcikiZe 1964: 67-97). enobrivi TvalsazrisiT<br />

Seswavlil iqna axali, sinuri redaqciac (aleqsi-<br />

Ze 2004: 3-16). gaanalizebul iqna TxzulebaSi dadasturebuli<br />

anaqronizmebi. teqstologiuri dakvirvebiT gamovlenil<br />

iqna qronikaSi redaqtoris orientiris meqanikuri<br />

aRrevis SemTxveva, ris Sedegadac m. CxartiSvilis SexedulebiT,<br />

miviReT SuSanikis martvilobis vaxtang gorgaslis<br />

Semdgom xanasTan dakavSireba (CxartiSvili 1990: 145-149).<br />

aseve, Seswavlil iqna calkeuli bundovani adgilebi. qronikis<br />

meore Tavis bolos darTuli epizodis analiziT<br />

dadginda, rom aRniSnuli epizodi Tavidan warmoadgenda<br />

redaqtoris mier SeniSvnis saxiT aSiaze minawers, romelic<br />

Semdgomma gadamwerma teqstis organul nawilad CaTvala.<br />

aman ganapiroba n. nikoloziSvilis TvalsazrisiT, Ziri-<br />

Tad teqstTan misi warumatebeli adaptacia (nikoloziSvili<br />

2003: 21-32).<br />

21


22<br />

Zeglis Sedgenilobis Seswavla<br />

gansakuTrebuli interesiT ekidebodnen mkvlevrebi<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Sedgenilobis Seswavlas. dRemde<br />

davis sagans warmoadgens istoriografiaSi sakiTxi imis<br />

Sesaxeb, Zegli erTi mTliani Txzulebaa Tu ori sxvadasxva<br />

nawarmoebisagan Sedgeba. zogi mecnieris mier Txzulebis<br />

Semadgeneli ori nawili or sxvadasxva nawarmoebad aris<br />

miCneuli (TayaiSvili 1890; kakabaZe 1912; javaxiSvili 1977;<br />

TarxniSvili 1994). amosaval postulatad isini miuTiTebdnen<br />

am nawilebis Janrobriv Taviseburebebze: pirvels _<br />

istoriul qronikad, meores _ `wm. ninos cxovrebas~, hagiografiul<br />

nawarmoebad asaxelebdnen. zogi mecnieris<br />

mier Txzulebis Semadgeneli nawilebi erT mTlianobad<br />

aris gaazrebuli. am mosazrebis umTavres argumentad saxeldeboda<br />

Txzulebis `moqcevaÁ qarTlisaÁ~ saTauriT<br />

dawyeba da `wigni qarTlis moqcevisaÁ~... winadadebiT dam-<br />

Tavreba (kekeliZe 1943: 17-37). xazi gaesva maT Soris arsebul<br />

Sinagan kavSirebs. Tumca istoriuli meTodiT `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁSi~ daculi `wm. ninos cxovrebis~ mokle da<br />

vrcel redaqciaTa urTierTmimarTebis Ziebam maTi sxvadasxvaobac<br />

gamoavlina. redaqciebis gansxvavebuli warmomavloba<br />

dadasturda maTi avtorebis stilis formalurraodenobrivi<br />

meTodiT kvlevis Sedegad (CxartiSvili<br />

1980 a : 96-106). `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ struqturis Sesaxeb<br />

saintereso Sexeduleba aqvs gamoTqmuli z. aleqsiZes. mas<br />

samecniero mimoqcevaSi gansasjelad Seamoqvs sinas mTaze<br />

aRmoCenil qarTul xelnawerTa koleqciaSi moTavsebuli<br />

ori axli redaqcia, romelTa Seswavlis safuZvelze askvnis,<br />

rom Tavidan arsebobda `qarTlis moqcevis wignebi~,<br />

sadac Sesuli iyo sxva TxzulebebTan erTad `moqcevaÁ qar-<br />

TlisaÁ~ (qronika) da `wm. ninos cxovreba~, xolo SemdgomSi<br />

`qarTlis moqcevis wignebis~ daviwroebis Sedegad miRebulad<br />

miiCnevs `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Satberdul da Weli-<br />

Sur krebulebs (aleqsiZe 1998: 25-32).


Zeglis avtoris vinaobis Seswavla<br />

gamokvleul iqna `wm. ninos cxovrebis~ avtoris vinaobis<br />

sakiTxi. Txzulebam Cvenamde ramdenime redaqciiT<br />

moaRwia, romelTa atribuciis gansazRvra umTavresad<br />

istoriul-filologiuri analizis Sedegebs emyareboda.<br />

azrTa sxvadasxvaoba aRiniSna metafrasuli redaqciis<br />

avtoris vinaobis Sesaxeb, rac ganpirobebuli iyo Txzulebis<br />

boloSi darTuli anderZis dazianebuli striqonebis<br />

sxvadasxvagvari amokiTxviT (Jordania 1902; karbelaSvili<br />

1902; TayaiSvili 1906; kekeliZe 1960:311-313; kakaba-<br />

Ze 1924: 56-92; janaSia 1940: 475-484; lolaSvili 1974: 7-17;<br />

gabiZaSvili 1978: 77-78). rogorc aRvniSneT, Sinaarsobrivi<br />

kvlevis safuZvelze problemis axleburi gadawyveta<br />

gamoikveTa _ protoredaqciis avtorad, Txzulebisave<br />

poziciiT _ redaqtor-Semdgenlad salome uJarmeli iqna<br />

dasaxelebuli. damatebiTi teqstologiuri monacemebis<br />

moxmobiT aRniSnul TvalsazrisSi erTgvari dazusteba<br />

iqna Setanili g. kuWuxiZis mier. mkvlevari salome uJarmels<br />

erT-erT redaqtorad asaxelebs, mTavari redaqtori<br />

ki misi TvalTaxedviT iyo saboloo gamformebeli, romelmac<br />

SesavalSi miuTiTa `wm. ninos cxovrebis~ Caweris saqmeSi<br />

salome uJarmelisa da peroJavr sivnielis Rvawlze,<br />

romelmac aRniSna mirianis anderZis saTaurSi anderZis<br />

salome uJarmelisaTvis gadacemis faqti (kuWuxiZe 1999:<br />

129-142). SemdgomSi, g. kuWuxiZe yuradRebas amaxvilebs salome<br />

uJarmelTan dakavSirebul erT bundovan epizodze,<br />

romlis mixedviT wm. ninos mosavlelad bodSi Casuli salome<br />

uJarmeli WeliSur da metafrasul redaqciebSi suji<br />

dedoflad aris moxseniebuli. cnobaTa urTierTSejerebis<br />

Sedegad varaudobs, rom `suji~ igive salome uJarmelia,<br />

rom qaragmiT (salomeze wm. ninos mier Tqmuli locvis<br />

bolos) miwerili dedoflis saxeli, teqstis gadamwerma<br />

sakuTar saxelad miiCnia (kuWuxiZe 2004: 26-35).<br />

23


24<br />

Zeglis wyaroebis sakiTxis Seswavla<br />

saTanado yuradReba mieqca `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ wyaroebis<br />

sakiTxs. am wyaroTa gamovlenas didi mniSvneloba<br />

aqvs Txzulebis sandoobisa Tu mematianis mier gamoyenebuli<br />

meTodis gansasazRvravad. mieZRvna naSromebi `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ sxvadasxva redaqciaTa protoredaqciis<br />

dadgenas. gamorkveul iqna, rom perifrazuli redaqcia<br />

metafrasulisagan momdinareobs (cxadaZe 1956: 390-401),<br />

xolo metafrasulis wyarod miCneuli iyo Satberdul-<br />

WeliSuri redaqcia (javaxiSvili 1977: 187; kekeliZe 1980:<br />

280; qurcikiZe 1967: 269-275). mogvianebiT, metafrasuli<br />

variantis wyarod dasaxelebul iqna protoWeliSuri anu<br />

Satberdulisa da WeliSuris saerTo protografi. gamoi-<br />

Tqva gansxvavebuli Sexedulebac. sxvadasxva redaqciebis<br />

(Satberduli, WeliSuri, mroveliseuli, metafrasuli)<br />

cnobaTa urTierTSejerebiT, g. kuWuxiZe adreul periodSi<br />

ori redaqciis Seqmnis varauds gamoTqvams, romlebic<br />

Satberdul-WeliSur xelnawerebma Semogvinaxes (kuWuxiZe<br />

2004:26-35). gamokvleul iqna mroveliseuli redaqciis wyaros<br />

sakiTxic. misi xan Satberdul, xan WeliSur redaqcieb-<br />

Tan msgavsebis safuZvelze gamoiTqva mrovelis mier orive<br />

wyaroTi sargeblobis Sexeduleba (yubaneiSvili 1940:91-<br />

101). am mosazrebas zogi mkvlevari aramarTebulad Tvlida<br />

da `cxovreba qarTvelTa mefeTas~ wyarod `moqcevaÁ qarTlisaÁs~<br />

gansxvavebul redaqcias (meliqiSvili 1959: 23-28),<br />

Satberdul-WeliSuri redaqciis saerTo dedans asaxelebda<br />

(CxartiSvili 1980b: 114-121). orive Txzulebis avtorebis<br />

erTi saerTo wyaroTi sargebloba dadasturebul iqna<br />

maTive urTierTmimarTebiTi analiziTac (abaSiZe 1991: 108-<br />

116). Tumca specialur literaturaSi aRiniSna maT Soris<br />

sxvaobac, rasac g. araxamia wyarosadmi kritikul midgomis<br />

gamoxatulebad Tvlis (araxamia 1991: 47-69). Seswavlil<br />

iqna TviTon `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ wyaroebis sakiTxic.<br />

teqstologiur-SedarebiTi kvleviT Txzulebis wyarod<br />

dasaxelebul iqna armazuli matiane (ingoroyva 1941: 259-<br />

321), aleqsandre kviprelis jvris gamoCinebis sakiTxavi<br />

(mgalobliSvili 1975: 57-65), Cvenamde mouRweveli VII s-is


matiane (xoStaria-brose 1991: 181-188), grigol diakonis<br />

Txzuleba (goilaZe 2003: 70-76). Txzulebis wyarod VII s-is<br />

matianes miiCnevs e. xoStaria-brose. rogorc cnobilia, VII<br />

s-is matianes Cvenamde ar mouRwevia, mis Sesaxeb mkvlevari<br />

isev da isev `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ monacemebiT msjelobs.<br />

igi Tvlis, rom am matianis Semoklebul variants warmoadgens<br />

qronika. amis Sesaxeb araerTi varaudi aRiniSna e. xoStaria-broses<br />

winamorbed mecnierTa mxridan. maTgan gansxvavebiT,<br />

e. xoStaria-brose Seecada daedasturebina VII s-is<br />

matianis kvali `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ qronikis saxiT da<br />

leonti mrovelTan (xoStaria-brose 1991: 181-188; xoStaria-brose<br />

1996; xoStaria-brose 2001: 380-384). ukanasknel<br />

xans sayuradRebo mosazreba aRiniSna grigol diakonis<br />

Txzulebis Sesaxebac. Txzuleba specialur literaturaSi<br />

dakargulad iTvleboda. Tumca mkvlevrebi adreve gamoTqvamdnen<br />

varauds, jvris aRmarTvis sakiTxavis grigol diakonis<br />

kuTvnilebis Sesaxeb. bolo xanebSi sakiTxs Seexo v.<br />

goilaZe. misi dakvirvebiT, swored, grigol diakons unda<br />

ekuTvnodes `wminda ninos cxovrebis~ me-14 TavSi daculi<br />

jvris aRmarTvis sakiTxavi, romelsac IV s-is 20-ian wlebSi<br />

qarTul enaze Sedgenilad acxadebs (goilaZe 2003: 70-76).<br />

gaanalizebul iqna `wm. ninos cxovrebis~ ucxouri bizantiuri<br />

da somxuri redaqciebi, romlebsac saqarTvelos<br />

istoriis avtoritetuli mkvlevrebi Txzulebis<br />

vrceli redaqciis wyaroebad miiCnevdnen (javaxiSvili<br />

1977: 103-111; kekeliZe 1943: 17-37). aRniSnuli Sexeduleba<br />

ar iqna gaziarebuli maTive Tanamedrove Tu Semdgomi istorikosebis<br />

mier. maTgan gansxvavebiT, d. baqraZe qarTul<br />

versias miuTiTebda ucxouri redaqciebis wyarod (baqraZe<br />

1889). `wm. ninos cxovrebis~ adgilobrivi versiis dadgenis<br />

TvalsazrisiT mniSvnelovani Ziebebi Catarda XX s-is 80-ian<br />

wlebSi. qarTul-ucxouri masalebis SedarebiTi analizis<br />

Sedegad dadasturda, rom bizantiuri da somxuri versiebis<br />

pirvelwyaro adgilobriv Seqmnili Txzuleba iyo<br />

(CxartiSvili 1987 a ; siraZe 1989: 235-259). gamokvleul iqna<br />

somxur svinaqsarul redaqciebTan urTierTmimarTebis<br />

sakiTxic (afciauri 2000: 261-265). aRiniSna misi, rogorc<br />

istoriuli wyaros, gamoyenebis mcdeloba. gamoirkva,<br />

25


om `wm. ninos cxovreba~ Zvirfas cnobebs Seicavs Crdilo<br />

kavkasiisa da kavkasiis albaneTis tomebis qarTlis samefosTan<br />

politikuri Tu kulturuli urTierTobis istoriisaTvis<br />

(wulaia 1979: 97-107). aseve warmoCenil iqna `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ mniSvneloba qarTlis socialuri da<br />

politikuri istoriis SeswavlisaTvis (gogolaZe 2004).<br />

26<br />

Zeglis saxismetyvelebiTi analizi<br />

gaSuqebul iqna `wm. ninos cxovrebis~ axali, manamde SeumCneveli<br />

aspeqtebi. Zegli uxvad Seicavs sakralur siu-<br />

Jetebs, TiTqmis yovel epizodSi vxvdebiT saxarebiseul<br />

qveteqstebs, aqve mravladaa daculi warmarTuli azrovnebis<br />

nimuSebi. e.i. Txzuleba sazogadoebrivi cnobierebis<br />

gardamaval etaps asaxavs. aRniSnul kulturul-istoriuli<br />

siuJetebis kvlevas saTanado yuradReba mieqca specialur<br />

literaturaSi. Zeglis saxismetyvelebis Seswavlas<br />

sagangebo naSromi miuZRvna r. siraZem, romelmac SemogvTavaza<br />

ninos saxis qristianuli da warmarTobidan<br />

momdinare simbolikis analizis safuZvelze qarTuli warmarTuli<br />

panTeonis mTavari qal-RvTaebis `didi-dedis~<br />

anu `deda-uflis~ rekonstruqcia. mecnieri aRniSnavs,<br />

rom ninos saxe mravalmxrivia, rom esaa nimuSi warmarTuli<br />

idealebis qristianulad modificirebisa, razec, misive<br />

dakvirvebiT, miuTiTebs masSi ori niSan-Tvisebis<br />

Serwyma `dedufali~ da `tyve~. `dedufali~ aq warmarTobidan<br />

momdinare maxasiaTebeli unda iyos, xolo `tyve~<br />

_ qristianuli idealebis gamomxatveli. amasTan sxva<br />

warmarTul-qristianuli saxeebis (mcxeTa da ierusalimi;<br />

baRi da samoTxe; `Tvali patiosani~; mzis dabneleba; mayvlovani<br />

da `adgilis deda~; `mTa~; `xe~; xe da iremi; `jvari<br />

nasxlevisa~; `sveticxoveli~) SedarebiTi ganxilviT gamoarkvia,<br />

rom xdeba Zveli warmodgenebis desakralizeba da<br />

maTTvis axleburi mniSvnelobis miniWeba (siraZe 1985: 153-<br />

173). Txzulebis simbolikebiT gadmocemuli sakraluri<br />

Sinaarsis aspeqtebs asaCinovebs l. patariZec. mkvlevari<br />

ramdenime epizodis analiziT (maT Soris `wigni dabeWdulis~,<br />

romelsac moiazrebs, rogorc erTgvar nebarTvas


warmarTul qveyanaSi qristianuli sjulis saqadageblad;<br />

`naZvi libaniT mosulis~, romlis sulier da materialur<br />

mniSvnelobaze miuTiTebs; elias xalenis, romlis mcxeTaSi<br />

daculobas meored mosvlis epoqaze miniSnebad miiCnevs)<br />

warmoaCens sakraluri droisa da sivrcis aRqmis sakiTxs<br />

adreqristianuli xanis saqarTveloSi. askvnis, rom TxzulebaSi<br />

simbolizirebulia, ara marto `axali~ Jamis mowevna,<br />

aramed mocemulia sivrcis sakralizaciac (patariZe<br />

1988: 103-108; patariZe 1989: 58-63; patariZe 1993).<br />

Zeglis siwmindeebis qristes kvarTisa da elias xalenis<br />

simbolikis gaazreba mocemulia m. CxartiSvilis mesianisturi<br />

sakiTxebisadmi miZRvnil naSromSi. mkvlevari<br />

gamoTqvams Tvalsazriss, rom qristes madlis qarTvel<br />

erze gadmosvlis miniSnebad miTiTebulia qristes kvar-<br />

Tis da elias xalenis mcxeTaSi daculoba. aRniSnavs, rom<br />

qristes jvarcmis Semdgom uflis rCeulma erma _ ebraelebma<br />

dakarges uflis madli da awmyo droSi es madli gadmoeca<br />

qarTvel ers ebraelebis xeliT, xolo, rac Seexeba<br />

elias xalenis mcxeTaSi daculobas, Tvlis, rom zemoTxsenebuli<br />

Sexeduleba moiTxovs ganviTarebas _ mcxeTaSi<br />

daculi xaleniT ara marto droze migveniSneba, aramed<br />

adgilze, sadac mova elia. adgilis lokalizacia ki Sesa-<br />

Zlebelia iq, sadac daculia siwmindeebi _ eliozianTa<br />

saxli da samefo baRi (CxartiSvili 1999: 6-17).<br />

gaanalizebul iqna adgilebis simbolikis sakiTxic.<br />

ganixilavs ra, javaxeTis mTebis da farvanas tbas simbolur<br />

mniSvnelobas v. inauri, miuTiTebs, hagiografiuli<br />

nawarmoebis ZiriTadi sqema uflis cxovrebis identuria,<br />

wmindanis cxovrebisa da moRvaweobis gzas avtori uflis<br />

gzas amsgavsebs. qristianuli simbolikis gaazrebisa da<br />

paralelebis safuZvelze Tvlis, rom javaxeTi da farvana<br />

ninosTvis da saqarTvelosTvis galileas funqcias asrulebs<br />

_ uflis gza galileadan ierusalimamde da ninos<br />

gza javaxeTidan mcxeTamde (inauri 2003: 79-82).<br />

gamoiTqva RvTismSoblis simboluri saxis dadasturebis<br />

Sexeduleba. am TvalsazrisiT gaanalizebul iqna `mayvlovanis~<br />

leqsikuri da simboluri mniSvneloba. teqstolgiuri<br />

dakvirvebiT (q. bezaraSvili, b. kuli) gamorkveul<br />

27


iqna, rom `mayvali~/`mayvlovans~ 1) ekliani buCqis, 2) mayvali,<br />

mayvlis buCqis mniSvneloba hqonda, romelic droTa<br />

ganmavlobaSi kargavs pirvel mniSvnelobas da Tanamedrove<br />

qarTulSi SemorCenilia meore mniSvnelobiT. mkvlevrebi<br />

askvnian, rom mayvlis es mniSvneloba Zvel qarTul<br />

teqstebSi asaxavs da imeorebs moses ekliani buCqis leqsikur<br />

da simbolur mniSvnelobas (bezaraSvili, kuli 2000: 56-<br />

70). TxzulebaSi mayvlovans mniSvnelovani adgili ukavia,<br />

radgan wm. nino RvTismSoblis nacvlad igzavneba saqarTveloSi<br />

qristianobis saqadageblad. swored, mayvlovanSi<br />

idebs binas wm. nino, aq aRmarTavs `jvari nasxlevisas~, aq<br />

axdens saswaulebs _ gankurnavs nana dedofals. am da sxva<br />

teqstologiuri monacemebis safuZvelze, q. elaSvili miiCnevs,<br />

rom `mayvlovanis~ saxismetyvelebiTi mniSvneloba<br />

TiTqosda aRemateba bibliur simbolikas, es `Seuwveli<br />

buCqi~ moiazreba rogorc RmerTis droebiTi sasufeveli.<br />

misi azriT, qarTul hagiografiaSi `mayvlovanSi~ igulisxmeba<br />

RvTismSobeli an RvTismSoblisgan `xeldasmulni~<br />

(elaSvili 2000: 45-47).<br />

gamokvleul iqna Txzulebis bibliuri paradigmebi. gamoTqmulia<br />

mosazreba, rom qarTlis ganmanaTleblis um-<br />

Tavres bibliur paradigmad _ yovladwminda RvTismSobeli,<br />

xolo mirian mefis paradigmad _ konstantine didi<br />

moiazreba. teqstologiuri meTodiT gaanalizebul iqna<br />

sxva bibliuri paradigmebi _ iosebi da wm. nino, pavle da<br />

miriani. am paradigmebis erT konteqstSi warmodgena g.<br />

alibegaSvilis SexedulebiT, iseTi sayuradRebo saxeideebs<br />

gamohyofs, romlebic mniSvnelovan miTiTebebs<br />

iZleva saqarTveloSi arsebul qristianul realiebze da<br />

saerTod, qarTuli qristianuli kulturis istoriisaTvis<br />

(alibegaSvili 2001: 11-17).<br />

warmarTuli warmodgenebis qristianuli modificirebis<br />

analizis mcdeloba sami mniSvnelovani paradigmuli<br />

saxis _ kerp-RvTaeba armazis, kerpTa msxvrevis da bivritbivrilis<br />

Tvali patiosanis Seswavlis safuZvelze mocemulia<br />

n. gonjilaSvilis specialur monografiaSi. naSromSi<br />

warmoCenilia maTi arqetipuli saxe-ideebi, simboluri<br />

mniSvneloba, axali saxismetyvelebiTi Sinaarsi. Seswav-<br />

28


lilia aRniSnul paradigmul saxeTa konkretul-istoriuli<br />

Sinaarsi da tipologiuri mimarTebani mxatvrul nawarmoebebTan<br />

da sxvadasxva religiur msoflmxedvelobasTan<br />

(gonjilaSvili 2006).<br />

sayuradRebo konteqstSi iqna gaazrebuli `wm. ninos<br />

cxovreba~. sazogadoebriv cxovrebaSi momxdarma cvlilebebma<br />

wamoWra istoriuli mecnierebis meTodologiuri<br />

gadaxalisebis sakiTxi. am TvalsazrisiT sainteresoa m.<br />

CxartiSvilis gamokvleva romelic Seexeba qarTuli identobis<br />

istoriis gaazrebas. Teoriul CarCod aRebuli aqvs<br />

britaneli mecnieris e. smiTis Sromebi eTnikurobis Sesaxeb.<br />

mkvlevari warmogvidgens smiTiseul eTnikur ganzomilebaTa<br />

TvalTaxedviT qarTvelTa cxovrebaSi momxdari<br />

umniSvnelovanesi faqtis _ moqcevis istoriis ganxilvas<br />

da askvnis, rom ideologiurad gardamavali epoqis sazogadoebaSi<br />

gamoikveTa qarTuli identoba _ terminiT naTesavi,<br />

rogorc transeTnikuri religiis Seqmnis periodSi<br />

eTnikuri TavisTavadobis SenarCunebis gamoxatuleba (CxartiSvili<br />

2002: 32-47).<br />

Zeglis sandoobis sakiTxis Seswavla<br />

vinaidan ama Tu im Zeglis kvlevis dros erT-erT umniSvnelovanes<br />

amocanas misi sandoobis sakiTxis gamokvleva<br />

warmoadgens, `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ am kuTxiT analizs<br />

mieZRvna specialuri naSromebi. Zeglis Seswavlis sawyis<br />

etapze mis mimarT hiperkritikuli damokidebuleba gamoikveTa.<br />

i. javaxiSvili fsevdo-epigrafikul nawarmoebTa<br />

ricxvs miakuTvnebda da masSi dacul cnobebs ndobis Rirsad<br />

ar Tvlida, gvian SeTxzulad da yalbad acxadebda<br />

(javaxiSvili 1977: 103-111). cnobebs nawilobriv legendaruls<br />

uwodebdnen k. kekeliZe da m. TarxniSvili (kekeliZe<br />

1943: 17-37; TarxniSvili 1994: 179) ukanaskneli xanis<br />

gamokvlevebiT (m. CxartiSvilis, r. siraZis, v. goilaZis) ki<br />

dadasturda, rom sando istoriul wyaros warmoadgens.<br />

daZleul iqna nihilizmi. mkvlevrebi meti ndobiT ekidebian<br />

maTSi daculi cnobebis analizs, vinaidan isini istoriuli<br />

realobis amsaxvelia. amis erT-erTi magaliTia n.<br />

29


nikoloziSvilis sadisertacio naSromi `qarTli elinizmisa<br />

da qristianobis saTaveebTan `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ da<br />

`qarTvel mefeTa cxovrebis~ mixedviT (nikoloziSvili<br />

2006). aq `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ cnobebi verificirebulia<br />

aleqsandre makedonelis droidan vidre qristianobis<br />

saxelmwifo religiad aRiarebamde (CaTvliT) periodSi.<br />

wyaros avTenturoba dadasturebulia kidev erTxel.<br />

gansakuTrebuli yuradReba mieqca Sinagani kritikisaTvis<br />

istoriografiuli TvalsazrisiT kvlevas, radgan<br />

swored am gziT aris SesaZlebeli faqtebis fiqsaciis<br />

principis amocnoba. aRiniSna qarTuli istoriuli azris<br />

ganviTarebis sakiTxis ganxilva adre feodaluri xanis<br />

qarTuli saistorio wyaroebis mixedviT, romelTa Soris<br />

gaanalizebulia `moqcevaÁ qarTlisaÁ~ (lorTqifaniZe<br />

1966). TxzulebaSi damowmebul iqna faqtebisadmi istoriuli<br />

midgoma (CxartiSvili 1985: 124-130).<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ wyaroTmcodneobiTi Seswavlis<br />

sakiTxebi mravali kuTxiT iqna warmoCenili qristeSobis<br />

ori aTasi wlisTavisadmi miZRvnil saerTaSoriso simpoziumze.<br />

rogorc aq wakiTxul moxsenebaTa mokle Sinaarsebis<br />

krebuli cxadyofs, gamomsvlelebi aSuqebdnen terminologiis,<br />

qronologiis, istoriografiis Tu sxva mniSvnelovan<br />

sakiTxebs (qristianoba... 2000).<br />

aqve aRvniSnavT, rom am ukanaskneli periodis mecnieruli<br />

gamokvlevebis Sedegebis gaTvaliswinebiT araerTi<br />

sayuradRebo Sexeduleba aqvs gamoTqmuli r. siraZes<br />

`wm. ninos cxovrebis~ skolaSi swavlebis Taobaze (siraZe<br />

1992). sakiTxis dasma warmatebuli aRmoCnda _ dReisaTvis<br />

Txzuleba iswavleba zogadsaganmanaTleblo skolebSi<br />

qrestomaTia 1999).<br />

30<br />

Ppublikaciebi da Targmanebi<br />

Zeglis Seswavlis TvalsazrisiT didi mniSvneloba aqvs<br />

mis publikacias, romelic umTavresad xorcieldeboda<br />

teqstologiuri analizis Sedegad. `moqcevaÁ qarTlisaÁs~<br />

pirveli gamocema ekuTvnis e. TayaiSvils _ teqsti calcalke<br />

or nawilad gamoaqveyna, rac ganpirobebuli iyo


mkvlevris poziciiT Zeglis SedgenilobasTan dakavSirebiT<br />

_ igi Semadgenel nawilebs or damoukidebel nawarmoebad<br />

miiCnevda (TayaiSvili 1890; misive 1891). Txzulebis<br />

nawili daibeWda T. Jordanias qronikebSi (Jordania 1892).<br />

igi Sesulia Zveli qarTuli agiografiuli literaturis<br />

ZeglebSi: pirvel tomSi _ Satberdul- WeliSuri redaqcia<br />

(1963), mesame tomSi _ metafrasuli redaqcia (1971),<br />

meoTxe tomSi _ svinaqsaruli redaqcia (1968). Txzulebis<br />

xelaxali gaazrebis TvalsazrisiT ganxorcielda misi<br />

kritikuli gamocema b. gigineiSvilisa da e. giunaSvilis<br />

mier (Satberdis krebuli 1979).<br />

sxvadasxva qveynis specialistTa interesis gaTvaliswinebiT,<br />

ganxorcielda ucxour enebze Targmanebi Tanamedrove<br />

mecnieruli miRwevebis Sesatyvisi komentirebiT.<br />

Txzulebis pirveli rusuli Targmani Sesrulebul iqna<br />

e. TayaiSvilis mier (TayaiSvili 1900), romlis xelaxali<br />

gamocema Sesabamisi redaqciuli cvlilebebiT da komentarebiT<br />

SemogvTavaza m. CxartiSvilma (CxartiSvili 1989).<br />

Zegli Targmnil iqna inglisur enaze (uordropi 1900:<br />

1-88), germanul enaze (PpeCi1975: 288-337), polonur enaze<br />

(kolbaia1995).<br />

amrigad, `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ analizi erT-erTi aqtualuri<br />

sakiTxia qarTul istoriografiaSi. Zeglis<br />

Seswavla intensiurad mimdinareobda mecnieruli qarTvelologiis<br />

Camoyalibebis droidan moyolebuli. zemoT<br />

ganxiluli masalis safuZvelze gamoirkva, rom Txzulebis<br />

kvleva drois sxvadasxva monakveTSi gansxvavebul xasiaTs<br />

atarebda. Zeglis Seswavlisadmi miZRvnili pirveli naSromebi<br />

XIX s-is miwuruls qveyndeba, romlebic pirveladi<br />

teqstologiuri ZiebiT Semoifargla. vinaidan am period-<br />

Si mkvlevrebi wyaros mxolod garegan kritikas aqcevdnen<br />

jerovan yuradRebas, aRniSnul naSromebSi asaxva hpova<br />

Tanadrouli epoqis mecnierulma miRwevebma. sruliad<br />

gansxvavebulia Zeglisadmi midgoma XX s-is dasawyisSi. am<br />

droisaTvis specialur literaturaSi wyaros Sinagani<br />

kritika mkvidrdeba. Txzulebis pirvelxarisxovani Sinagani<br />

analiziT misdami hiperkritikuli damokidebuleba<br />

gamoikveTa da gviandel qmnilebad gamocxadda. es Sexedu-<br />

31


leba karga xans dominirebda specialur literaturaSi.<br />

qarTlis moqcevis amsaxveli Txzulebis Seswavlis TvalsazrisiT<br />

mniSvnelovani etapi XX s-is 80-iani wlebidan<br />

iwyeba, rac ganpirobebuli iyo sazogadoebriv cnobierebaSi<br />

momxdari cvlilebebiT: ixveweba kvlevis meTodebi,<br />

icvleba sakiTxebisadmi Teoriuli midgoma, adgili hqonda<br />

meTodologiur gadaxalisebas. aRZrul iqna yvela arsebiTi<br />

problema: didi yuradReba eTmoboda teqstologiur<br />

sakiTxebs, Tavdapirveli redaqciis gamovlenas, atribucias,<br />

daTariRebas, wyaros cnobebis urTierTSejerebas<br />

da sxv. gamoiTqva axali Tvalsazrisebi, gakeTebul iqna axleburi<br />

interpretaciebi. am sakiTxebze daiwera sagangebo<br />

monografiebi, iTargmna rusul da evropul enebze. Tumca<br />

bevri ram gakeTda, rogorc vnaxeT, azrTa erTianoba araa<br />

miRweuli. jer kidev diametralurad gansxvavdeba bevri<br />

Tvalsazrisi. umTavresi rac moxda, nihilizmi daiZlia,<br />

gansakuTrebiT qronikis informaciisa da `wm. ninos cxovrebis~<br />

mimarT. meti ndobiT aRiareben cnobebis avTenturobas.<br />

damowmebani:<br />

abaSiZe 1988: abaSiZe e. qarTlis istoria `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-Si. –<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne, istoriis seria, № #3, 1988.<br />

abaSiZe 1991: abaSiZe e. `qarTlis cxovreba~ da `moqcevaÁ qarTlisaÁ~s<br />

urTierTmimarTebiTi sakiTxebi. saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />

macne, istoriis seria, #№ 3, 1991.<br />

aleqsiZe 1998 : aleqsiZe z. `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s struqturisaTvis.<br />

saqarTvelos eklesiis, qarTuli sasuliero mwerlobisa da qristianuli<br />

xelovnebis istoriis sakiTxebi, Tb.: gamomcemloba `wminda nino~, 1998.<br />

aleqsiZe, gvaxaria 2000: aleqsiZe z., gvaxaria a. sparsuli fraza `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~-s `wm. ninos cxovrebis~ teqstSi. _ qristianoba: warsuli,<br />

awmyo, momavali, saerTaSoriso simpoziumi, moxsenebaTa mokle Sinaarsebi.<br />

Tb.: 2000.<br />

aleqsiZe 2002: aleqsiZe z. kvlav sparsuli fraza `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~-s `wm. ninos cxovrebis~ teqstSi. gelaTis mecnierebaTa akademiis<br />

Jurnali, #№ 2, quTaisi: 2002.<br />

aleqsiZe 2004: aleqsiZe z. `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s matianis axali redaqcia.<br />

gelaTis mecnierebaTa akademiis Jurnali, № #3, quTaisi: 2004.<br />

alibegaSvili 2001: alibegaSvili g. `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s paradigmebi.<br />

literaturuli Ziebani, XXII, 2001.<br />

araxamia 1991: araxamia g. `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s da `cxovreba qar-<br />

TvelTa mefeTa~. istoriul-wyaroTmcodneobiTi gamokvlevebi. Tb.: gamomcemloba<br />

`mecniereba~, 1991.<br />

32


afciauri 2000: afciauri n. qarTvelTa gaqristianebis sakiTxebi `wm.<br />

ninos cxovrebis~ somxur svinarqsarul redaqciaSi. mesxeTi:<br />

2000.<br />

baramiZe 2003: baramiZe r. qarTuli mwerlobis saTaveebTan. literaturuli<br />

Ziebani, XXIV, Tb.: 2003.<br />

baqraZe 1889: baqraZe d. istoria saqarTvelosi . tf.: stamba e. g. mesxisa,<br />

1889.<br />

bezaraSvili, kuli 2000: bezaraSvili q., kuli b. `mayvlovanis~ gagebisaTvis<br />

Zvel qarTul mwerlobaSi. literaturuli Ziebani, XXI, Tb.: 2000.<br />

gabiZaSvili 1978: gabiZaSvili e. ruis-urbnisis krebis Zegliswera.<br />

Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1978.<br />

gigineiSvili 1988: gigineiSvili b. `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s qronologia.<br />

mnaTobi, #№ 8, Tb.; 1988.<br />

gogolaZe 2004: gogolaZe m. qarTlis socialuri da politikuri istoria<br />

~moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s mixedviT. Tb.: gamomcemloba `meridiani~,<br />

2004.<br />

goilaZe 1991: goilaZe v. qarTuli eklesiis saTaveebTan. Tb.: gamomcemloba<br />

`saqarTvelo~, 1991.<br />

goilaZe 2003: goilaZe v. dakargulad unda miviCnioT grigol diakonis<br />

Txzuleba? saistorio vertikalebi, № #4, 2003.<br />

gonjilaSvili 2006: gonjilaSvili n. `wmida ninos cxovrebis~ paradigmuri<br />

saxeebi, Tb.: gamomcemloba `universali~, 2006.<br />

elaSvili 2000: elaSvili q. RvTismSoblis simboluri saxe da adreuli<br />

periodis qarTuli hagiografia. _ literaturuli Ziebani, XXI, Tb.:<br />

2000.<br />

TarxniSvili 1994: TarxniSvili m. `qarTuli eklesiis adreuli istoriis<br />

somxur-qarTuli wyaroebi. werilebi, Tb.: gamomcemloba `kandeli~,<br />

1994.<br />

TayaiSvili 1890: TayaiSvili e. sami istoriuli xronika (I nawili). tf.:<br />

1890.<br />

TayaiSvili 1891: TayaiSvili e. axali varianti `wm. ninos cxovrebisa~<br />

(meore nawili). tf.: 1891.<br />

TayaiSvili 1906: Такаишвили Е. С., Описание рукописей, Тф.: 1906.<br />

inauri 2003: inauri v. javaxeTi `ninos cxovrebaSi~. literaturuli<br />

Ziebani, XXIV, Tb.: 2003.<br />

ingoroyva 1939: ingoroyva p. qarTuli mwerlobis istoriis mokle mimoxilva.<br />

mnaTobi, № #9, Tb.: 1939.<br />

ingoroyva 1941: ingoroyva p. Zveli qarTuli matiane `moqcevaÁ qar-<br />

TlisaÁ~ da antikuri xanis iberiis mefeTa sia. saqarTvelos saxelmwifo<br />

muzeumis moambe, XI-B, 1941.<br />

kakabaZe 1912: Какабадзе С.С. О древнегрузинских летописцах Х в. Тф. Электропеч.<br />

А. Кереселидзе, 1912.<br />

kakabaZe 1924: kakabaZe s. `moqcevaÁ qarTlisaÁ~. saistorio Ziebani,<br />

Tb.: gamomcemloba `saxelgami~, 1924.<br />

karbelaSvili 1902: karbelaSvili p. cxovreba wmida ninosi. tf.: 1902.<br />

kekeliZe 1943: kekeliZe k. `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Sedgeniloba, wyaroebi<br />

da erovnuli tendenciebi. literaturuli Ziebani, I, Tb.: 1943.<br />

33


kekeliZe 1956: kekeliZe k. Zveli qarTuli weliwadi. etiudebi, I, Tb.:<br />

Tsu-s gamomcemloba, 1956.<br />

kekeliZe 1960: kekeliZe k. qarTuli literaturis istoria, I, Tb.: Tsus<br />

gamomcemloba, 1960.<br />

kekeliZe 1980: kekeliZe k. Zveli qarTuli literaturis istoria, I,<br />

Tb.: Tsu-s gamomcemloba, 1980.<br />

kolbaia 1995: Kolbaja D. Mokxewaj Kartlisaj. Nawrocenie kartlii. Ze starogruzinnskiego<br />

prezetozyt i prezypisami opatrzyt Dawid Kolbaja. Wstep Mariam Lortkipanidze,<br />

Warszawa: 1995.<br />

kuWuxiZe 1999: kuWuxiZe g. kidev erTxel `wm. ninos cxovrebis~ daTariRebisaTvis.<br />

literaturuli Ziebani, XX, Tb.: 1999.<br />

kuWuxiZe 2004: kuWuxiZe g. vin iyo suji dedofali. literaturuli<br />

Ziebani, XXV, Tb.: 2004.<br />

lolaSvili 1974: lolaSvili i. metafrasuli `ninos cxovrebis~ avtoris<br />

vinaobisaTvis. saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne, enis<br />

seria, #№ 4, 1974.<br />

lolaSvili 1978: lolaSvili i. qarTuli wignisa da mwerlobis sawyisebTan.<br />

Tb.: 1978.<br />

lorTqifaniZe 1966: lorTqifaniZe m. adre feodaluri xanis qar-<br />

Tuli saistorio mwerloba. Tb.: gamomcemloba `sabWoTa saqarTvelo~,<br />

1966.<br />

lorTqifaniZe 2003: lorTqifaniZe m. adre Suasaukuneebis qarTuli<br />

saistorio mwerlobis zogi sakiTxi. - valerian gabaSvili. Tb.: gamomcemloba<br />

`meridiani~, 2003.<br />

mari 1897: Марр Н. Я., Хитон господен в книжных легендах армян, грузин и<br />

сирийцев. - сборник статей учеников проф. В.Р. Розена, П.: 1897.<br />

mgalobliSvili 1975: mgalobliSvili T. aleqsandre kvipreli monazvnis<br />

jvris gamoCinebis sakiTxavi `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s erT-erTi<br />

wyaro. mravalTavi, IV, 1975.<br />

mgalobliSvili 1991: mgalobliSvili T. klarjuli mravalTavi. teqsti<br />

gamosacemad moamzada da gamokvleva daurTo T. mgalobliSvilma.<br />

Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1991.<br />

meliqiSvili 1959: Меликишвили Г.А., К истории древней Грузии, Тб.: 1959.<br />

metreveli 1974: metreveli e. axali naSromi qarTul mravalTavebze.<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne, enis seria, № # #4, 1974.<br />

nikoloziSvili 1991: nikoloziSvili n. `naTel-iRo wylisa da miwisagan~.<br />

literatura da xelovneba, № #3, 1991.<br />

nikoloziSvili 2003: nikoloziSvili n. tyve ganmanaTleblebi (`moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~-s erTi bundovani adgilis ganmartebisaTvis). klio,<br />

№ # #20, Tb.: 2003.<br />

nikoloziSvili 2006: nikoloziSvili n. qarTli elinizmisa da qristianobis<br />

saTaveebTan `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s da `qarTvel mefeTa cxovrebis~<br />

mixedviT.disertacia wardgenili istoriis mecnierebaTa kandidatis<br />

xarisxis mosapoveblad, Tb.: 2006.<br />

patariZe 1988: patariZe l. `ninos cxovrebis~ erTi simbolos gagebisaTvis.<br />

saqarTvelos mecnirebaTa akademiis macne, istoriis seria, #№ #2,<br />

1988.<br />

34


patariZe 1989: patariZe l. sakraluri dro da sivrce `ninos cxovrebaSi~.<br />

istoriul-wyaroTmcodneobiTi Ziebani, Tb.: 1989.<br />

patariZe 1993: patariZe l. `cxovrebaÁ wmidisa ninoÁsi~ (qarTlis<br />

gaqristianebis kulturul-istoriuli sakiTxebi). Tb.: gamomcemloba<br />

`mecniereba~, 1993.<br />

peCi 1975: Pätsch G., Die Bekehrung Georgiens. Bedi Kartlisa, eue eue de Kartelo- Kartelologie,<br />

XXXIII, Paris: 1975.<br />

Jordania 1892: Jordania T. qronikebi da sxva masalebi saqarTvelos<br />

istoriisa, wigni I, tf.: stamba m. SaraZisa, 1892.<br />

Jordania 1902: Жордания Ф., Описание рукописей, II, Тф.: 1902.<br />

siraZe 1985: siraZe r. wm. nino da `deda-ufali~. mnaTobi, № # #2, 1985.<br />

siraZe 1989: siraZe r. `wm ninos cxovreba~ da dasawyisi qarTuli hagiografiisa.<br />

ganTiadi, № # #3, 1989.<br />

siraZe 1992: siraZe r. qristianuli kultura da qarTuli mwerloba,<br />

Tb.: Tsu-s gamomcemloba, 1992.<br />

surgulaZe 2001: surgulaZe m. socialuri mexsierebis faqtebi `ninos<br />

cxovrebaSi~. mravalTavi, XIX, 2001.<br />

uordropi 1900: Wardrop M., Wardrop O., Life of St. Nino. Studia Bilica and Ecclesiastica.<br />

Essays chiefly in Biblical and patristic criticism by members of the uniersity<br />

of Oxsford,Oxsford:1900.<br />

qrestomaTia 1999: Zveli qarTuli literaturis qrestomaTia. IX<br />

klasi. Seadgines da komentarebi daurTes b. gigineiSvilma, l. grigalaSvilma,<br />

v. rodonaiam. Tb.: mecniereba 1999.<br />

qristianoba... 2000: qristianoba: warsuli, awmyo, momavali, saerTa-<br />

Soriso simpoziumi, red: m. CxartiSvili, l. mirianaSvili, moxsenebaTa<br />

mokle Sinaarsebi, Tb.: 2000.<br />

qurcikiZe 1964: qurcikiZe c. `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s teqstisa da<br />

enis sakiTxebi. filologiuri Ziebani, I, 1964.<br />

qurcikiZe 1967: qurcikiZe c. `wm. ninos cxovrebis~ metafrasuli redaqciis<br />

wyaros sakiTxisaTvis. saqarTvelos mecnierebaTa akademiis moambe,<br />

XLVI, № # #1, 1967.<br />

yubaneiSvili 1940: yubaneiSvili s. `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s WeliSuri<br />

redaqcia. Tsu Sromebi, t XII, 1940.<br />

Satberdis krebuli 1979: Satberdis krebuli X saukunisa. gamosacemad<br />

moamzada b. gigineiSvilma da e. giunaSvilma. Tb.: 1979.<br />

CxartiSvili 1978: CxartiSvili m. `wm. ninos cxovrebis~ protoWeli-<br />

Suri redaqcia metafrasuli redaqciis wyaro. saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis macne, istoriis seria, № #4, 1978.<br />

CxartiSvili 1980a: CxartiSvili m., `wm. ninos cxovrebis~ mcire da vrceli<br />

redaqciebi. saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne, istoriis<br />

seria, #№ 1, Tb.: 1980.<br />

CxartiSvili 1980b: CxartiSvili m. metafrasuli `wm. ninos cxovrebis~<br />

`qarTlis cxovrebiseuli~ redaqciis Sesaxeb. saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis macne, istoriis seria, № #4, 1980.<br />

CxartiSvili 1987a: CxartiSvili m. qarTuli hagiografiis wyaroTmcodneobiTi<br />

Seswavlis problemebi `cxovrebaÁ wmidisa ninoÁsi~,<br />

Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1987.<br />

35


CxartiSvili 1987b: CxartiSvili m. `ninos cxovrebis~ vrceli redaqciis<br />

atribucia. mnaTobi, #№ 5, 1987.<br />

CxartiSvili 1989: Чхартишвили М. С., Обрашение Грузии. Перевод с древне-<br />

грузинского Е.С.Tакаишвили. Tакаишвили. акаишвили. Редакционная обработка, исследование и коммента- коммента-<br />

рии М.С. Чхартишвили. Тб.: Издательство “Мецниереба”, 1989.<br />

CxartiSvili 1990: CxartiSvili m. `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ erTi anaqronizmis<br />

Sesaxeb. mnaTobi, № #9, Tb.: 1990.<br />

CxartiSvili 1998: CxartiSvili m. nuTu ucxo enaze Seiqmna qarTvel-<br />

Ta ganmanaTleblis `wm. ninos cxovreba~?! saliteraturo gazeTi, #№ 10,<br />

1998.<br />

CxartiSvili 1999: CxartiSvili m. qrTvelTa moqceva da axali erovnuli<br />

ideologia. mesxeTi, III, Tbilisi-axalcixe: 1999.<br />

CxartiSvili 2002: CxartiSvili m. qarTvelTa moqcevis istoria eTnikurobis<br />

kvlevis problematikis TvalTaxedviT. eTnikuroba da nacionalizmi,<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiasTan arsebuli institut-<br />

TaSoriso seminaris masalebi, I, Tb.: 2002.<br />

cxadaZe 1956: cxadaZe q. ucnobi avtoris `ninos cxovreba~. saiubileo<br />

krebuli miZRvnili k. kekeliZis me-80 wlisTavisadmi, Tb.: Tsu-s<br />

gamomcemloba, 1956.<br />

wulaia 1979: Цулая Г.В. “Житие св. Нины” как источник по истории народов<br />

кавказа. saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne, istoriis seria, № #3,<br />

1979.<br />

Zeglebi 1963: Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi,<br />

I (V_X s.s.). dasabeWdad moamzades il. abulaZem, n. aTaneliSvilma, n. goguaZem,<br />

c. Wankievma da c. jRamaiam, il. abulaZis xelmZRvanelobiTa da<br />

redaqciiT, Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1963.<br />

Zeglebi 1968: Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi,<br />

IV (svinaqsaruli redaqciebi (XI-XVIIIs.s.), gamosacemad moamzada da gamokvleva<br />

daurTo e. gabiZaSvilma, il. abulaZis xelmZRvanelobiT da redaqciiT,<br />

Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1968.<br />

Zeglebi 1971: Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi,<br />

III (XI_XIIIs.s. metafrasuli redaqciebi), dasabeWdad moamzades e. gabi-<br />

ZaSvilma, n. goguaZem, m. dolaqiZem, g. kiknaZem da c. qurcikiZem, il. abulaZis<br />

xelmZRvanelobiTa da redaqciiT, Tb.: gamomcemloba `mecniereba~,<br />

1971.<br />

36<br />

xaxanaSvili 1893: Хаханов А.С.., .С.., С.., .., Источники по попо по введению введению введениювведениюхристианствахристианства христианства христианства в в в в Гру- Гру- Гру- Гру- Гру- Гру- Гру- Гру- Гру-<br />

зии, М.: 1893.<br />

xoStaria-brose 1991: xoStaria-brose e. leonti mrovelis wyaroebis<br />

da `qarTlis cxovrebis~ dasawyisi ciklis Sedgenilobis sakiTxisaTvis.<br />

mravalTavi, XVI, Tb.: 1991.<br />

xoStaria-brose 1996: xoStaria-brose e. VII s. matiane da misi kvali<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁsa~ da `qarTlis cxovrebaSi~. _ misive wignSi: leonti<br />

mroveli da `qarTlis cxovreba~. Tb.: gamomcemloba `mecniereba~,<br />

1996.<br />

xoStaria-brose 2001: xoStaria-brose e. kvlav VIIs. matianis Sesaxeb.<br />

mravalTavi, XIX, Tb.: 2001.


javaxiSvili 1977: javaxiSvili i. istoriis mizani, wyaroebi da meTodebi<br />

winaT da exla. wigni I, Zveli qarTuli saistorio mwerloba (meoTxe<br />

gamocema), Tb.: wera-kiTxvis gamavrcelebeli sazogadoebis gamomcemloba,<br />

1977.<br />

javaxiSvili 1900: javaxiSvili i. andria mociqulisa da wm. ninos moRvaweoba<br />

saqarTveloSi. saqarTvelos mecnierebaTa akademiis moambe, V,<br />

ganyofileba II., Tb.: 1900.<br />

janaSia 1940: janaSia s. fsevdo-arseni. saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis moambe, t. I, Zeglebi, № #6, 1940.<br />

jafariZe 1996: jafariZe a. qarTlis moqcevis wyaroebi,. misive wign-<br />

Si: saqarTvelos samociqulo eklesiis istoria, I, Tb.: gamomcemloba `merani~<br />

1996.<br />

Ketevan Mania<br />

From the History of Investigation of Moktsevay Kartlisay<br />

(Conversion of Georgia): Source Study Perspective<br />

Summary<br />

Analisis of Moktsevay Kartlisay From source study perspective is<br />

one of the most urgent issues of Kartvelology. Study of the mentioned<br />

monument always deserved peculiar interest of the specialists and<br />

this is true for the present date as well. esearches were carried out<br />

simultaneously in several directions: there were paid much attention to<br />

text criticism, dating and attribution of the writing, interrelations between<br />

different wordings. Since the 1980s, investigation of the monument takes<br />

an intensive character. Methods of investigation have become more<br />

sophisticated and theoretical ground has been partially remodeled; new<br />

interpretations have been proposed. Though there still exists disagreement<br />

concerning the particular issues, the great informative value and importance<br />

of Moktsevay Kartlisay do not raise doubt any more: reserchers consider<br />

this monument of medieval of Georgien historiography as an authentic<br />

historical source.<br />

37


malxaz kobiaSvili<br />

38<br />

wm. andria saqarTveloSi<br />

im mravalricxovan werilobiT da zepir gadmocemaTa<br />

Soris, romlebic kacobriobas adreqristianul xanaSi<br />

Seuqmnia, Cvens yuradRebas ipyrobs erTi sakmaod Zveli<br />

uwyeba, romlis mixedviTac qristianobis pirvelmqadageblad<br />

qarTvelTa Soris miCneulia qristes mociquli andria<br />

pirvelwodebuli.<br />

rogorc irkveva, uZvelesi droidanve berZnul mwerlobaSi<br />

daculi yofila cnoba andria pirvelwodebulis,<br />

anu mociqulis qadagebis Sesaxeb saqarTveloSi pirvelsave<br />

saukuneSi. es cnoba ikiTxeba agreTve bizantiuri<br />

xanis saeklesio Tu istoriuli xasiaTis mwerlobis ZeglebSi.<br />

gadmocemaTa mixedviT, andria mociquli qadagebda<br />

skviTiaSi, saberZneTsa da mcire aziis teritoriaze<br />

mdebare qveynebSi. skviTias Zveli istorikosebi vrcel<br />

geografiul areals uwodebdnen, romelic amierkavkasiaSi<br />

mdebare qveynebsac moicavda. amitom, rodesac isini gvawvdian<br />

cnobas andria mociqulis misioneruli moRvaweobis<br />

Sesaxeb skviTiis qveynebSi, aq albaT uTuod unda igulisxmebodes<br />

saqarTveloc.<br />

gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba II-III saukuneebis<br />

moRvawis _ origenis cnobas andria mociqulis mier skvi-<br />

TiaSi qristianuli moZRvrebis qadagebis Sesaxeb, radgan<br />

swored es gaxda safuZveli momdevno xanis istorikosebisa<br />

da mwerlebisaTvis, skviTia mieCniaT andria pirvelwodebulis<br />

wilxvedr qveynad misioneruli moRvaweobisaTvis.<br />

prokopi da evsevi kesarielebic amave Sinaarsis Semcvel<br />

cnobas gadmogvcemen. origenis azri SeiZleba ise gavigoT,<br />

rom andriam saqarTvelosa da mis mimdebare qveyneb-<br />

Si iqadaga. andrias saqarTveloSi moRvaweobas axseneben<br />

agreTve ipolite romaeli, sofron ierusalimeli, doro-<br />

Te tvireli, epifane kvipreli. sagulisxmoa is faqtic,<br />

rom andrias garda, saistorio wyaroebi adastureben sxva<br />

mociqulTa, kerZod, barTlomes, mataTas, simon kananelis,<br />

Tomas qadagebasa da misionerul moRvaweobas saqarTvelos<br />

sxvadasxva kuTxeSi.


ogorc Cans, mociqulTa moRvaweobis Sesaxeb sakmaod<br />

mdidari da mravalferovani literatura arsebula,<br />

romelTa mxolod mcireodeni nawili SemogvrCa. Zvel TxzulebebSi<br />

daculi cnobebi gadasula bizantiuri periodis<br />

sqolastikuri literaturis ZeglebSi. amitom didi<br />

mniSvneloba eniWeba VIII-X saukuneebSi wm. andria pirvelwodebulis<br />

Sesaxeb Seqmnil apokriful-hagiografiuli<br />

xasiaTis Txzulebebs, romelTa avtorebi yvela arcaa<br />

cnobili Tu dazustebuli. andrias Sesaxeb Cvenamde Semonaxula<br />

mravali berZnuli da laTinurenovani nawarmoebi,<br />

kerZod, epifane monazonisa, nikita paflagonelisa da sxva<br />

avtorebisa (`bhg~, I, 29-33). cnoba wm. andria pirvelwodebulis<br />

misioneruli moRvaweobis Sesaxeb daucavT XI-XIII<br />

saukuneebis qarTvel avtorTa Txzulebebsac.<br />

bunebrivia, TavisTavad daismis kiTxva _ vin iyo andria<br />

mociquli, ra roli Seasrula man qarTvelTa gaqristianebis<br />

saqmeSi da ramdenad sarwmunoa misi moRvaweoba saqarTveloSi?<br />

bibliuri tradiciiT, andria qristes pirvel mowafed<br />

iTvleba. man daumowafa qristes Tavisi Zma simoni, Semdgom-<br />

Si petred wodebuli, romelsac Tavis ganmanaTleblad miiCnevda<br />

antioqiis sapatriarqo. samecniero literatura-<br />

Si arsebobs ori urTierTsapirispiro Sexeduleba: erTi<br />

uaryofs andrias wvlils qarTvelTa moqcevis saqmeSi,<br />

xolo meore mas sarwmunod miiCnevs. orive mosazrebis avtorebi<br />

gvaZleven bizantiuri da qarTuli wyaroebis kritikul<br />

analizs TavTavianTi poziciebidan.<br />

dReisaTvis, Cvens mecnierebaSi gavrcelebuli azriT,<br />

cnoba andria mociqulis saqarTveloSi moRvaweobis Sesaxeb<br />

berZnul mwerlobaSi IX saukunis meore naxevarSi Cndeba<br />

da saqarTveloSic aqedanaa Semosuli X-XI saukuneebSi.<br />

ufro zustad: VIII-IX saukuneebis bizantiur mwerlobaSi<br />

andria mociquli pontos mqadageblad aris dasaxelebuli,<br />

xolo pirveli cnobebi misi saqarTveloSi moRvaweobis<br />

Sesaxeb epifane monazonsa (VIII s. II nax. IX s. I nax.) da nikita<br />

paflagonels (gard. daaxl. 890 wlis axlo xanebSi) moepovebaT.<br />

maT TxzulebebSi andrias wilxvdomilad CrdiloeTia<br />

aRniSnuli da TviT igi iberTa da savromatebis, tavrebisa<br />

39


da skviTebis ganmanaTleblad iwodeba; xolo am wyaroebze<br />

dayrdnobiT qarTul ZeglebSi pirveli cnoba andrias<br />

saqarTveloSi moRvaweobis Sesaxeb XI saukunis II naxevarSi<br />

Cndeba (enciklopedia 1975: 448; miTebi 1987: 80). vfiqrobT,<br />

aq naTqvams ufro meti dazusteba sWirdeba, ramdenadac<br />

sakiTxs andria pirvel wodebulis misioneruli moRvaweobis<br />

Sesaxeb saqarTveloSi didi xnis istoria aqvs, xolo<br />

dReisaTvis aRniSnuli problemis Seswavla da gaanalizeba<br />

moiTxovs am mecnierul monapovarTa gaTvaliswinebasac.<br />

jer kidev 1843 wels pl. ioseliani Tavis vrcel gamokvlevaSi,<br />

romelic saqarTvelos saeklesio istorias Seexeboda,<br />

`qarTlis cxovrebasa~ da sxva wyaroebSi arsebuli<br />

cnobebis safuZvelze askvnida: `…faqtia, rom andria mociquli<br />

iyo iveriaSi da iqadaga qristianoba; amaSi Cven<br />

gvarwmunebs qarTul matianeTa uZvelesi gadmocemebi,<br />

romlebic cnobili iyo jer kidev nino ganmanaTleblis<br />

sicocxleSive, agreTve 30 noembris dRis svinaqsaruli<br />

sakiTxavebi, sadac weren, rom andria mociquli iyo alanebTan,<br />

abazgebTan anu afxazebTan da sxva xalxebTan…~<br />

(ioseliani 1843: 2-3, Sen. .3). es TavisTavad metad sayurad-<br />

Rebo cnoba, samwuxarod, ar aris gamyarebuli XI saukuneze<br />

ufro adrindeli romelime qarTuli istoriuli sabuTiT,<br />

Tumca, iqve pl. ioseliani miuTiTebs IV sauk. berZeni<br />

saeklesio moRvawis, sofronis cnobaze imis Sesaxeb, rom<br />

andriam iqadaga did sebastopolisSi (dioskuria), romlis<br />

maxlobladac zRvas uerTdeba mdinare afsari (ioseliani1843:<br />

2-3, Sen. .3.).<br />

`qarTlis cxovrebasa~ da im droisaTvis arsebul legenda-gadmocemebze<br />

aqvs agebuli Teimuraz batoniSvils<br />

Tavis `iveriis istoriaSi~ is nawili, romelic uSualod<br />

Seexeba andria mociqulisa da simon kananelis mosvlasa da<br />

qristes saxarebis qadagebas saqarTvelos teritoriaze<br />

(BbatoniSvili 1848: 141-147).<br />

sruliad utyuar da sarwmuno faqtad miiCnevs dim.<br />

baqraZe andria mociqulis qadagebas saqarTveloSi. misTvis,<br />

rogorc Cans, kargad aris cnobili rogorc `qarTlis<br />

cxovrebaSi~ gadmocemuli andrias misioneruli moRvaweobis<br />

amsaxveli ambebi, ise Zvel berZen istorikosTa: ori-<br />

40


genis, ipolite romaelis, doroTe tirelis, sofronis,<br />

nikita paflagonelisa da sxvaTa TxzulebebSi Semonaxuli<br />

cnobebi (baqraZe 1889: 107-109). d. baqraZe imowmebs agreTve<br />

rusi mogzaur-istorikosis, m. selezniovisa da makari arqimandritis<br />

Sromebsac, romlebSic uSualod vxvdebiT<br />

andria mociqulis misionerul moRvaweobasTan dakavSirebul<br />

metad sayuradRebo cnobebs (selezniovi 1847: 184.).<br />

aseve sarwmunod aris miCneuli da ukritikod gaziarebuli<br />

andrias mier qarTvelTa moqcevis faqti m. broses `saqarTvelos<br />

istoriaSi~ (brose 1895: 37, 38, 39).<br />

andria pirvelwodebulis misionerul moRvaweobasTan<br />

dakavSirebul sakiTxebs ganixilavs Tavis `qarTuli eklesiis<br />

istoriaSi~ gobron (mixeil) sabinini (sabinini 1877:<br />

11 da Semdeg).es ukanaskneli ZiriTadad emyareba uZveles<br />

xelnawerebs, romlebic inaxeboda gelaTisa da daviT<br />

garejis wignTsacavebSi. es xelnawerebi Seicaven andrias<br />

`mimoslvis~ efvTime aToneliseul Targmans, romelTagan<br />

erTi, kerZod gelaTuri, gamosca kidec sabininma 1882<br />

wels `saqarTvelos samoTxeSi~. amas garda, m. sabinini icnobs<br />

`qarTlis cxovrebasa~ da Teimuraz batoniSvilis<br />

`istoriaSi~ arsebul gadmocemebsac. mkvlevari aRniSnavs<br />

agreTve sparsul enaze arsebul, im droisaTvis kargad<br />

Semonaxul andrias `cxovrebasac~, romelic qarTvelTa<br />

mefis, giorgi XIII-is `mflobelobaSi~ imyofeboda, xolo<br />

mogvianebiT is memkvidreobiT miuRia bagrat ufliswuls<br />

(sabinini 1895: 12, Sen. 1). m.sabinini iqve aRniSnavs, rom<br />

sparsul enaze Semonaxuli es `cxovreba~ Tavisi SinaarsiT<br />

TiTqmis zustad emTxveva qarTul `mimoslvas~, Tumca<br />

sparsul redaqciaSi, rogorc Cans, didi adgili eTmoba<br />

meorexarisxovan ambavTa gadmocemasa da aRweras (sabinini<br />

1895: 12, Sen. 1). zemoCamoTvlilis garda, m. sabininis `istoriaSi~<br />

vxvdebiT agreTve im ucxoel avtorTa CamonaTvals,<br />

romelTa cnobebsac imeorebs mogvianebiT qarTuli<br />

matiane. es avtorebi arian: origeni da evsevi kesarieli,<br />

doroTe tireli, sofroni, nikifore kalisti, epifane<br />

konstantinopoleli, nikita paflagoneli da sxv.<br />

sakiTxs andria pirvelwodebulis misioneruli moRvaweobis<br />

Sesaxeb saqarTveloSi SemdgomSic araerTi mkvle-<br />

41


vari Sexebia, magram SedarebiT srulad, mecnierul-kritikuli<br />

TvalsazrisiT igi Seiswavles da ikvlies iv. javaxiSvilma,<br />

m. janaSvilma, m.TamaraSvilma, v. vasilevskim, k.<br />

kekeliZem, s. petrovskim, fr. dvornikma, magram, miuxedavad<br />

amisa, rogorc qvemoT davrwmundebiT, aRniSnuli sakiTxi<br />

kidev ufro Rrma Seswavlasa da kvlevas mainc saWiroebs,<br />

radganac uSualod Txzulebis, e.i. andria mociqulis<br />

`mimoslvaTa~ berZnul-qarTuli teqstebis Sedarebam,<br />

qarTuli Targmanis teqstis kritikulad dadgenam, arsebuli<br />

samecniero masalisa da mosazrebebis gadasinjvadazustebam<br />

da xelaxalma Semowmebam siaxle gamoavlina da<br />

samecniero literaturaSi dRemde damkvidrebuli Tvalsazrisis<br />

sapirispiro daskvnebamde migviyvana.<br />

1900 wels akad. iv. javaxiSvilma gamoaqveyna narkvevi,<br />

romelic Seexeboda andria mociqulisa da wminda ninos misioneruli<br />

moRvaweobis sakiTxs saqarTveloSi. CvenTvis<br />

amjerad sainteresoa aRniSnuli narkvevis meore nawili<br />

(javaxiSvili 1900: 35-50), romelSic avtori uaryofs andrias<br />

qadagebas qarTvelTa Soris da TviTon faqts wminda<br />

wylis legendad miiCnevs. aq Cven dawvrilebiT SevCerdebiT<br />

iv. javaxiSvilis ZiriTad debulebebze.<br />

misi azriT, im mkvlevarTa Soris, romlebic sarwmunod<br />

Tvlian wm. andrias qadagebas saqarTvelos teritoriaze,<br />

erTgvarad sayuradRebo unda iyos mxolod pl. ioselianis<br />

cnoba, TiTqos `Zveli Tqmuleba~ andrias saqarTveloSi<br />

qadagebis Sesaxeb wminda ninos drosve icodnen qarTvelebma,<br />

miuxedavad imisa, rom pl. ioselians ar mohyavs is sabu-<br />

Ti, saidanac es cnoba amouRia. iv. javaxiSvili fiqrobs,<br />

rom pl. ioselianis daskvna damyarebuli unda iyos `qarTlis<br />

cxovrebaze~, sadac ninos `cxovrebas~ win uZRvis andria<br />

mociqulis `mimoslva~. `am garemoebidan, rasakvirvelia,<br />

ar SeiZleba is daskvna gamovitanoT, viTomc wmida<br />

ninos Tanamedroveebs andrias mimosvlis Tqmuleba scodnodeT,<br />

samagierod istoriuli mosazreba, romelsac Cven<br />

qvemoT moviyvanT, mgoni winaaRmdegs unda gveubnebodes~<br />

(javaxiSvili 1900: 36), _ wers iv. javaxiSvili da amis sabuTad<br />

imowmebs eqvTime TayaiSvilis mier gamocemuli<br />

ninos `cxovrebis~ `axal variants~, romelsac iv. javaxiS-<br />

42


vili Satberdiseul `cxovre bas~ uwodebs da mas igi fsevdoepigrafiuli<br />

mwerlobis Zeglad miaCnevs (javaxiSvili<br />

1900: 36). Sesaval nawilSi moTxrobilia ambavi, Tu rogor<br />

esaubrebodnen wminda mqadagebels, ninos, misi mowafeebi<br />

da TanamoRvaweni: `ese ra gviswavies Sen mier, viTarmed<br />

yofil arian winawarmetyuÀlni pirvelad moslvamde misa<br />

RuTisa quÀyanad. da mere mociqulni aTormetni da kualad<br />

sameocdaaTormetni da CuÀnda aravin moavlina Rmer-<br />

Tman, garna Sen~ (javaxiSvili: 1900: 36. TayaiSvili 1891:<br />

2). aqedan gamomdinare, i. javaxiSvili miiCnevda, rom `es<br />

winadadeba SeeZlo eTqva an SeeTxza mxolod imas, romelmac<br />

araferi icoda andrias saqarTveloSi mimoslvisa da<br />

qadagebis Se-saxeb~ (javaxiSvili 1900: 36). xolo ramdenadac<br />

i. javaxiSvili Tvlis, rom Satberdiseuli `ninos cxovrebis~<br />

winasit-yvaoba yalbia da Semdeg damatebuli,<br />

amdenad `es nawyveti gviCvenebs mxolod, rom roca Satberdiseuli<br />

cxovrebis Sesavali iwereboda, ese igi VIII-IX<br />

sauk. ganaTlebul qarTvelebs andrias saqarTveloSi mimosvlis<br />

Tqmuleba ar scodniaT” (javaxiSvili 1900: 36).<br />

aqve iv. javaxiSvili svams kiTxvas imis Sesaxeb, icodnen Tu<br />

ara Cvenma winaprebma IX saukunemde es Tqmuleba da aRniSnavs<br />

bizantieli istorikosis, rufinusis (IV s.) saeklesio<br />

istorias, romelSic istorikosi gadmoscems qarTveli<br />

mefis Zis, bakuris mier naambobs qarTvelebis gaqristianebis<br />

Sesaxeb, magram andrias is ar ixseniebs. javaxiSvilis<br />

TqmiT, bakurs rom ga-daeca rufinusisaTvis cnobebi andrias<br />

qadagebis Sesaxeb, es ukanaskneli usaTuod aRniSnavda<br />

da istoriaSi Seitandao (javaxiSvili 1900 37). garda<br />

amisa, `arc petre maiumelma, qarTveli mefis Zem, arc misma<br />

mowafem, petres cxovrebis damwerma, ician ram andriaze.<br />

am maiumeli episkoposis cxovrebaSi moxsenebulia mxolod<br />

saqarTvelos moqceva mefe bakuris, petres papis<br />

dros. Zneli dasajerebelia, rom andriaze saqarTveloSi<br />

Tqmuleba yofiliyo da es Tqmuleba ar scodnodes petre<br />

maiumel episkopozs. imisi cxovrebis avtorsac rom scodnoda,<br />

is Seitanda Tavis nawerSi am ambavs… `moqcevaÁ qarTlisaÁmac~,<br />

Cvenma uZvelesma saistorio matianem, ara icis<br />

ra andrias saqarTveloSi mimosvlisa da qadagebis Sesa-<br />

43


xeb… ...es matiane Sedgenilia, rogorc sxva mkvlevarnic<br />

fiqroben, VII-VIII sauk. maSasadame, IV saukuneSi (bakuri-rufini),<br />

V-VI sauk. (petre maium. _ petres cxovrebis avtori),<br />

VII-VIII da VIII-IX sauk. Cvenma winaprebma andrias mimosvlaze<br />

saqarTveloSi da qadagebaze ara icodnen ra~ (javaxiSvili<br />

1900: 37-38).<br />

amgvarad, iv. javaxiSvilis daskvniT, qarTvelebma<br />

IX saukunemde araferi icodnen andria pirvelwodebulis<br />

qadagebis Sesaxeb saqarTveloSi da mxolod im davam,<br />

romelic qarTvel berebs hqondaT berZenTa samRvdeloebasTan<br />

saqarTvelos eklesiis damoukideblobis Sesa nar-<br />

Cuneblad, dabada azri imis Sesaxeb, rom qristianobis gasavrceleblad<br />

saqarTveloSi imogzaura qristes mowafem<br />

andria pirvelwodebulma (javaxiSvili: 1900: 41, 42, 43, 44).<br />

e.i. `iberiaSi andrias qadagebis ambavi qarTvelebma ar icodnen<br />

da es Tqmuleba bizantiidan Semoitanes qarTvelma berebma<br />

samSobloSi da gaavrceles~ (javaxiSvili: 1900: 45).<br />

Semdeg iv. javaxiSvili ganixilavs im bizantiel mweral-<br />

Ta cnobebs, romelTa TxzulebebSic laparakia andrias<br />

mimosvlaze da mohyavs origenis (II-III ss.) cnoba, romlis<br />

mixedviTac, `rodesac Cveni macxovris wminda mociqulebi<br />

da mowafeebi mTel msoflioSi gaifantnen, Tomas, rogorc<br />

gadmocema gviambobs, wilad xvda parTia, andrias skviTia,<br />

ioanes azia… [xolo] petrem uqadaga pontoSi, galatiaSi,<br />

biTviniaSi, kapadokiasa da aziaSi...~ (javaxiSvili: 1900: 45).<br />

am cnobis safuZvelze iv. javaxiSvili askvnis: `maSasadame,<br />

uZvelesi cnobis Tanaxmad andrias mxolod skviTia-<br />

Si uqadagnia, ponti ki petres xvedri iyo, ese igi yvela is<br />

adgilebi, romelnic saqarTveloze daaxlovebulni arian,<br />

petres moRvaweobis asparezad iTvleboda da ara andriasi<br />

… mxolod dosiTeosis katalogSi, romelic prof. vasilevskis<br />

azriT, meeqvse saukunis karga xnis Semdeg unda<br />

iyos dawerili, TiTqos Zmebi mociqulebi TavianT xvedrs<br />

scvlian da andria biTiniaSi pontSi, TrakiaSi hqadagebs~<br />

(javaxiSvili: 1900: 45, 46). aqve ganixilavs javaxiSvili konstantinepoleli<br />

beris, epifanes (VIII-IX sauk.) Txzulebis<br />

im adgils, sadac laparakia imis Sesaxeb, rom epifanem Tvi-<br />

Ton imogzaura andrias wilxvdomil adgilebSi da Sekriba<br />

44


adgilobriv mcxovrebTa Tqmuleba-gadmocemebi andrias<br />

Sesaxeb. `magram, rogorc Cans~, _ wers i. javaxiSvili, `Savi<br />

zRvis aRmosavleT napirebze ar yofila, Torem Cveulebisamebr<br />

moixseniebda, rom ama da am adgilas Cvenc viyaviT<br />

da Cvenis TvaliT vnaxeT, rogorc magaliTad: `da movida<br />

(andria) bosfor qalaqsa, romelic pontos imier mdebareobs,<br />

sadamdis Cvenc migviRwevia~ (javaxiSvili 1900: 45-46)<br />

`epifane mogviTxrobs~, _ ganagrZobs mkvlevari _ `rom<br />

mas simon mociqulis luskuma uCvenes, simon kananelis<br />

nikopsis luskumaze ki rom laparakobs, ar umatebs, rom man<br />

TviTon naxa es wminda adgili. epifane kiprels da danarCen<br />

mermindel mwerlebs erTi TvalsaCino Secdoma mosdiT:<br />

imaTis sityviT gamodis, rom simoni organ iyo dasaflavebuli<br />

_ bosforSi da nikofsSi. Tumca TviT epifane ar<br />

ambobs, saxeldobr, vin unda iyos simon mociquli, magram<br />

metafrasti gvixsnis, rom igi simon moSurne ariso. am axsnas<br />

araviTari mniSvneloba ara aqvs, jer imitom, rom simon<br />

kananeli, rogorc Cans, uZvelesi mimosvlis simon-petres<br />

magier aris moyvanili, mere imitom, rom... simon moSurne<br />

da kananeli erTi da igive mociquli iyo. mag. laTinur `Breviarum<br />

Apostolorum~-Si `simon moSurne anu kananeli~; esevea<br />

`de vita et obitu sanctorum~-Si da im qronikaSi, romelic simon<br />

logoTetis nawerad iTvleba~ (javaxiSvili 1900: 45-46).<br />

yovelive aq ganxilulisa da sxva danarCen mizezTa gamo,<br />

romelTa aq motanac Zalze Sors wagviyvanda, iv. javaxiSvilis<br />

saboloo daskvna andria pirvelwodebulis misionerul<br />

moRvaweobasTan dakavSirebiT saqarTvelosa da<br />

kavkasiis teritoriaze amgvarad SeiZleba Camoyalibdes:<br />

`is garemoeba, rom uZvelesi bizantieli da laTinTa<br />

saeklesio mwerlebi (origeni, evxeri) andrias pontoSi<br />

qadagebis Sesaxeb aras amboben, pavles epistoleebsa da<br />

`saqme mociqulTa~-Si krintic ar aris daZruli pirvelwodebul<br />

andrias qadagebriv moRvaweobaze, radgan TviT<br />

`mimosvlis~ Sinaarss zRapruli xasiaTi aqvs da araks ufro<br />

moagonebs kacs... dasasrul, is garemoeba, rom arc TviT<br />

saqarTveloSi icodnen VIII-IX saukunemde andrias iberiaSi<br />

mimosvlis Sesaxeb, uflebas gvaZlevs vTqvaT, rom andria<br />

pirvel wodebuli arc rodis ar yofila kavkasiaSi sazoga-<br />

45


dod da kerZod saqarTveloSi, rom andrias mimosvla da<br />

qadageba iveriaSi mxolod Tqmulebaa, iseTi Tqmuleba,<br />

romelsac istoriisaTvis araviTari mniSvneloba ara aqvs~<br />

(javaxiSvili 1900: 47-48).<br />

SemdgomSi, rodesac `qarTveli eris istoria~ daiwera<br />

(aq da yvela sxva danarCen SemTxvevaSi vimowmebT `qarTveli<br />

eris istoriis~ I tomis 1960 wlis gamocemas) iv. javaxiSvils<br />

Tavisi SexedulebebisaTvis ar uRalatnia da mcireodeni<br />

gamonaklisis garda, igi kvlav darCa im poziciis<br />

erTguli, romelsac ganxilul narkvevSi vxvdebiT, miuxedavad<br />

imisa, rom mis Sexedulebebs ramdenime mkacri oponentic<br />

ki gamouCnda.<br />

zemoxsenebul `mkacr~ oponentTa Soris, pirvel rig-<br />

Si cnobili qarTveli mkvlevari m. janaSvili unda davasaxeloT.<br />

am ukanasknelma adre, sanam iv. javaxiSvilis zemoganxiluli<br />

narkvevi gamoqveyndeboda, jer 1886 wels<br />

qarTul, xolo Semdeg (1898 w.) rusul enaze gamosca wigni,<br />

romelic qarTuli eklesiis istorias Seexeboda (janaSvili<br />

1886; janaSvili 1898: 5-12 da Semdeg). aq man andria<br />

mociqulis Sesaxeb im droisaTvis arsebul TiTqmis yvela<br />

qarTul masalas mouyara Tavi (mxedvelobaSi gvaqvs<br />

`qarTlis cxovrebaSi~ arsebuli moTxroba da XI-XII ssebis<br />

qarTuli xelnawerebi), Tumca, unda aRiniSnos, rom<br />

gamokvleva polemikuri xasiaTis ar yofila. aqve davsZenT,<br />

rom rusuli gamocema, qarTulTan SedarebiT, ufro mecnierul<br />

xasiaTs atarebda.<br />

1909 wels m. janaSvilma krebulSi `qarTuli mwerloba~<br />

(janaSvili 1909: 102-108) gamoaqveyna werili saTauriT<br />

`skviTiaSi myofi saqarTveloSi yofila~, romelSic ar<br />

eTanxmeba iv.javaxiSvils im ZiriTad daskvnebSi, rome-lic<br />

mas aqvs gamoTqmuli Tavis narkvevSi (janaSvili 1909: 104)<br />

erTgvarad sayuradRebod unda CaiTvalos m. janaSvilis<br />

mier gamoTqmuli SeniSvnebi saxelwodeba `skviTis~<br />

Sesa-xeb. ai, ras wers amis Sesaxeb mkvlevari: `skviTi~<br />

berZnebis SexedulobiT iseTive saxeli iyo Zvel droSi,<br />

viT `barbarosi~, mas SemkreblobiTi mniSvneloba hqonda.<br />

skviTad igini uwodebdnen kaspiis zRvis iqiTa mxaris<br />

xalxebsac… … sazogadod ki CrdiloeTis yvela xal-<br />

46


xebs da maT Soris qarTvelebsac skviTad ixseniebdnen~<br />

(janaSvili 1909: 102-108; (janaSvili 1909: 104) am faqtis<br />

dasamtkiceblad m. janaSvili mimarTavs strabonis, apolodoris<br />

(Zv. w.a. II s.), kalimaqes (Zv.w.a. 260-230 ww.), ioseb<br />

flaviusis (ax. w. I s.) da sxvaTa cnobebs aRniSnuli terminis<br />

Sesaxeb. (janaSvili 1909: 104-105) am sakiTxs Cven qvemoT kidev<br />

erTxel davubrundebiT.<br />

i. javaxiSvilis argumentTa sawinaaRmdegod m. janaSvili<br />

asaxelebs agreTve andria mociqulis `mimoslvas~ (XI<br />

s.), ioane anCelis (XII-XIII ss.) `galobani anCisxatisani~-s da<br />

daviT da konstantine mTavrebis `cxorebas~, xolo am ukanaskneli<br />

Txzulebis Sesaxeb dasZens: `es wmindanebi ewamnen<br />

meSvide saukunis gasuls da iv. javaxiSvili ki irwmuneba IX-<br />

XI saukunemdis ar icodnen (qarTvelebma _ m.k.) andrias mogzaurobis<br />

ambavio! (janaSvili 1909: 105). mkvlevars aq mxedvelobaSi<br />

aqvs `cxorebis~ is adgili, sadac naTqvamia: `…<br />

viTarca gviswavies ese ZuelTa uwyebaTagan, iyvnes wmidani<br />

ese mowameni daviT da konstantine qarTvelni, sanaxebisagan<br />

argueTisa, didni da didebulni tomobiT da mTavarni<br />

amis queyanisani da... iyvnes ganaTlebul embaziTa qadagebulisa<br />

andria da simon kananelisaÁTa, rameTu maT uqadages<br />

qriste qarTvelTa Soris, pirvelad ninos moslvisa…~<br />

(yubaneiSvili 1946: 234-235). marTalia, dRes cnobilia is<br />

garemoeba, rom daviT da konstantine mTavrebi VII saukuneSi<br />

ewamnen sarwmunoebisaTvis, magram XII saukuneze ufro<br />

adrindeli werilobiTi wyaro am faqtis Sesaxeb Cven ar<br />

mogvepoveba, ris gamoc m. janaSvilis `kontrargumenti~<br />

sarwmunod ver CaiTvleba.<br />

amgvarad, rogorc vxedavT, m. janaSvilma ver daarRvia<br />

is ZiriTadi argumentebi, romliTac iv. javaxiSvili<br />

uaryofda andria pirvelwodebulis misionerul moRvaweobas<br />

saqarTveloSi, Tu mxedvelobaSi ar miviRebT zogierT<br />

mcire gamonakliss (mag. termini `skviTi").<br />

kidev erTi mkvlevari, romelmac ar gaiziara iv. javaxiSvilis<br />

Sexedulebani sacilobeli sakiTxis garSemo, aris<br />

miq. TamaraSvili. man 1910 wels, romSi gamosca sakmaod<br />

didi moculobis monografia, romelic qarTuli eklesiis<br />

istorias Seexeboda dasabamidan, vidre XIX saukunemde<br />

47


(TamaraTi 1910; TamaraSvili 1995: 154-169). am monografiis<br />

V Tavi mTlianad andria pirvelwodebulis saqarTveloSi<br />

moRvaweobis sakiTxs eTmoba.<br />

pirvel rigSi m. TamaraSvili gadmoscems andria pirvelwodebulis<br />

im `mimoslvis~ mokle Sinaarss, romelic Cvens<br />

uZveles matianes, `qarTlis cxovrebas~ Semounaxavs (TamaraSvili<br />

1995: 155-160). mkvlevars wminda wylis legendad<br />

miaCnia faqti RvTismSoblis misiis Sesaxeb saqarTvelos<br />

mimarT, `vinaidan arcerTi berZeni Tu laTini mwerali<br />

qarTuli tradiciuli Tqmulebebis garda _ ar laparakobs<br />

wm. qalwulis misiaze qarTlis moqcevis Sesaxeb~,<br />

xolo rac Seexeba andria mociqulis saqarTveloSi moRvaweobas,<br />

es faqti sruliad sarwmunod miaCnia mas (TamaraSvili<br />

1995: 160, 161).<br />

Semdeg m. TamaraSvili mokled ganixilavs i. javaxiSvilis<br />

im ZiriTad argumentebs, romelTa Sesaxebac Cven<br />

zemoT gvqonda saubari (TamaraSvili 1995: 155-165). is ar<br />

eTanxmeba javaxiSvilis debulebebs da mohyavs sawinaaRmdego<br />

argumentebi:<br />

1) marTalia, rufinusis istoriaSi araferi ar aris<br />

naTqvami andria mociqulis qadagebis Sesaxeb, magram unda<br />

aRvniSnoT, rom am moTxrobaSi saubari exeba qristianobis<br />

saboloo, sazogado damkvidrebas qarTvelTa Soris. marTlacda,<br />

rufinuss bakurma uambo papamisisa da mis TanamemamuleTa<br />

moqcevis Sesaxeb ninos mier, magram ar Sexebia im<br />

ambebs, romelic moxda saqarTveloSi wminda ninomde da<br />

mis Semdeg. aravin fiqrobs imis mtkicebas, rom wminda andriam<br />

moaqcia mTeli qarTveli eri Tavis mefianad da sabolood<br />

daamkvidra qristianoba qarTvelTa Soris. cxadia,<br />

im mokle moTxrobas, romelic bakurma uambo rufinuss,<br />

araviTari kavSiri ara aqvs wminda andrias qadagebasTan<br />

saqarTveloSi da amitomac maTi dumili ar gvaZlevs imis<br />

uflebas, rom uarvyoT igi.<br />

2) petre iberis cxovrebas (Tanac apokrifuls) ara aqvs<br />

pirdapiri kavSiri wminda andrias misiasTan. iq saubaria<br />

saqarTvelos moqcevaze, magram aqac, iseve rogorc rufinusis<br />

istoriaSi, saqme exeba qarTvelTa mTlian da sazogado<br />

moqcevas. maSasadame, aqedanac verafers davaskvniT an-<br />

48


drias qadagebis Sesaxeb.<br />

3) yvelaze ufro Zlieri sabuTi, romelsac i. javaxiSvili<br />

eyrdnoba, amoRebulia `qarTlis moqcevidan~. es axlaxan<br />

aRmoCenili xelnaweri Seicavs mxolod 14 gverds da<br />

warmoadgens qronikas, romelic iwyeba aleqsandre didis<br />

(makedonelis _ m.k.) droidan da aRwevs IX saukunemde. xelnawers<br />

aklia erTi gverdi, saxeldobr is, romelSiac unda<br />

yofiliyo detalebi (saqarTvelos _ m.k.) mosaxleobis<br />

moqcevasa da wminda kvarTze. amaze SegviZlia vimsjeloT<br />

imisda mixedviT, Tu razea laparaki rogorc mis win, aseve mis<br />

Semdeg. aqedan gamomdinare, unda vivaraudoT, rom swored<br />

am dakargul gverdze iyo cnobebi andrias Sesaxeb. magram<br />

davuSvaT, rom am gverdze araviTari xseneba ar iyo misi,<br />

gana es dumili gvaZlevs imis saSualebas, rom andrias mimosvla<br />

saqarTveloSi legendad CavTvaloT? Cven ase ar<br />

vfiqrobT. am qronikaSic, rogorc Cans, saqme exeba eris<br />

saerTo da saboloo moqcevas wm. ninos mier da ara imas,<br />

Tu ra moxda ninomde qristianobis qadagebis sferoSi.<br />

aRvniSnavT imasac, rom am mokle qronikaSi qristianobaze<br />

saubars iwyeben mxolod konstantine didis moqcevidan da<br />

naTlobidan, xolo ieso qristes mosvlis, misi wamebisa da<br />

mociqulTa qadagebis Sesaxeb araferia naTqvami; maSasadame,<br />

aqedan gamomdinare arc is unda gagvikvirdes, rom<br />

araferia naxsenebi andria mociqulis qadagebaze qarTvelTa<br />

Soris.<br />

4) is argumenti, romelic wminda ninos `cxovrebis~ apokriful<br />

Sesavals emyareba, sarwmuno da seriozul sabuTad<br />

ver CaiTvleba. cxadia, rom es Sesavali SeTxzulia mxolod<br />

wmindanis (ninos _ m.k.) sadideblad da imisaTvis, rom mxolod<br />

mas miaweron mTeli pativi saqarTveloSi qristianobis<br />

gavrcelebisa da ara imisaTvis, rom gadmoscen istoriuli<br />

sinamdvile. siyalbe iqneba imis Tqma, rom wm. ninos<br />

mosvlamde saqarTveloSi araferi ar icodnen rogorc<br />

winaswarmetyvelTa da mociqulTa arsebobis, aseve ieso<br />

qristes Sesaxeb; rom araferi vTqvaT saqarTveloSi motanil<br />

wminda kvarTze… …qarTvelebi didi xania icnobdnen<br />

TiTqmis yvela im did movlenas, romlis arenadac palestina<br />

iyo qceuli, im mravalricxovan ebraelTagan, rom-<br />

49


lebic saqarTveloSi cxovrobdnen Zv. w. VI-V saukuneebSi,<br />

anda (imaTgan) romlebic damkvidrdnen aq tites mier ierusalimis<br />

daqcevis Semdeg (70 w. qr. Semdeg)… (aq m. TamaraSvili<br />

miuTiTebs e. TayaiSvilis naSromze: `sami istoriuli<br />

xronika~, tfilisi., 1890, gv. 9) …da bolos, gana SeiZleba<br />

sabuTis mniSvneloba mivaniWoT im citirebul nawyvets,<br />

romlis Sesaxebac TviT javaxiSvilic svams kiTxvas, aris<br />

Tu ara es Sesavali wminda apokrifuli xasiaTisa.<br />

5) …davuSvaT, rom palestinis, an aTonis mTis qarTvelma<br />

berebma marTlac imitom miaqcies yuradReba wm.<br />

andrias moRvaweobas, rom daecvaT TavianTi eklesiis<br />

damoukidebloba berZnebisagan. am SemTxvevaSi maT maSinve<br />

unda daewyoT maTTvis sasargeblo sabuTebis Zebna berZen,<br />

an aRmosavlel mweralTa TxzulebebSi. SeeZloT gamoeyenebinaT<br />

dausabuTebeli, anda sagangebod SeTxzuli argumentebi?<br />

es xels micemda maT mowinaaRmdegeT; ...berZnebi<br />

xom maSinve gaarCevdnen marTals siyalbisagan. Zneli<br />

dasajerebelia agreTve javaxiSvilis azri imis Sesaxeb,<br />

TiTqos legenda andrias qadagebaze erTbaSad gavrcelebuliyos<br />

saqarTveloSi IX saukuneSi. es imis daSveba iqneba,<br />

rom CavTvaloT zemoxsenebuli berebi matyuarebad da<br />

qarTveli xalxi _ gulubryvilod. Cven araviTari sababi<br />

ara gvaqvs imis safiqreblad, rom erTni an meoreni amgvar<br />

Sefasebas imsaxureben…<br />

mokled, amgvaria is ZiriTadi argumentebi, romlebi-<br />

Tac m. TamaraSvili uaryofs i. javaxiSvilis mosazrebebs<br />

andria pirvelwodebulis misioneruli moRvaweobis Sesaxeb<br />

saqarTveloSi (aqve sainteresoa e. nikolaZis mosazrebebi,<br />

romelmac TiTqmis srulad gaiziara m. TamaraSvilis<br />

Sexedulebebi aRniSnul sakiTxebTan dakavSirebiT, _<br />

nikolaZe 1918). Tumca yvelaferi amiT rodi amoiwureba.<br />

Semdeg m. TamaraSvili ganixilavs im ucxoel mweralTa<br />

cnobebs, romlebic metnaklebad Seexebian saqarTvelosa<br />

da uSualod andrias misionerul moRvaweobas, magram vidre<br />

am wyaroebze ufro vrclad SevCerdebodeT, gvinda<br />

ganvixiloT Cvens samecniero literaturaSi cnobili<br />

kidev erTi mosazreba, romelic SemdgomSi uTuod sagulisxmo<br />

da angariSgasawev faqtad unda CaiTvalos.<br />

50


odesac akad. k. kekeliZe qarTvelTa moqcevis mTavar<br />

istoriul-qronologiur sakiTxebs ganixilavda (kekeli-<br />

Ze 1957: 252-292), is nawilobriv Seexo agreTve sakiTxs mociqulTa<br />

samisionero moRvaweobis Sesaxeb da uSualod<br />

andria pirvelwodebulis moRvaweobasTan dakavSirebul<br />

sakiTxebsac. kerZod, pirvel rigSi man ganixila is istoriuli<br />

gadmocemebi, romlebic daculia Zveli qarTuli<br />

mwerlobis ZeglebSi da exeba andrias moRvaweobas (giorgi<br />

mTawmidelis cxovreba, efrem mciris `uwyebaÁ…~, ruisurbnisis<br />

krebis (1105 w.) Zegliswera da arsen beriseuli<br />

ninos `cxovrebis~ metafrasuli redaqcia) da amgvari<br />

daskvna gamoitana: `…Cveni Zveli mwerlobis mowmobiT,<br />

saqarTveloSi qristianoba uqadagniaT mociqulebs: andrias<br />

da simon kananels, mataTas da barTlomes. aseTi Sexeduleba<br />

CvenSi meaTe-meTerTmete saukunidan damyarebula,<br />

xolo manamdis mas CvenSi adgili ar hqonia da arc Cvens<br />

winaprebs scodniaT is~ (kekeliZe 1957: 254-255). aq k. kekeliZes<br />

mohyavs ninos `cxovrebis~ CvenTvis ukve cnobili<br />

CanarTi Sesavlis is nawyveti, sadac mas TanamoRvaweni<br />

eubnebian: `Cuenda aravin moavlina RmerTman (mociqulTa<br />

Soris _ m.k.) garna Sen~ qristianobis mqadageblado. amis<br />

safuZvelze k.kekeliZe daaskvnis: `maSasadame, aramc Tu<br />

wminda ninos dros, mecxre-meaTe saukuneSiac ki, rodesac<br />

dawerilia zemomoyvanili sityvebi, ar icodnen, rom mociqulebma<br />

CvenSi iqadages qriste. es ar icis arc bakurma,<br />

romlisganac pirvelad gaiges bizantielebma qarTvelTa<br />

moqcevis ambavi; ar icis es arc petre maÁumelis asuruli<br />

cxovrebis avtorma, ar icis agreTve arc `moqcevaÁ qarTlisaÁs~<br />

avtorma. erTi sityviT, CvenSi meaTe-meTerTmete<br />

saukuneebamde ara scodniaT ra mociqulTa qadagebis<br />

Sesa-xeb saqarTveloSi. rogor da saidan Semovida mere<br />

aseTi rwmena CvenSi? is Semovida meaTe saukunis gasuls<br />

Tu meTerTmetis damdegs literaturuli gziT bizantiidan.<br />

eqvTime aTonelma gadmoTargmna an, ukeT rom vTqvaT,<br />

Seadgina aTonze `mosaÃsenebeli mimoslvaTaTÂs da qadagebaTa<br />

mociqulisa andreasi~, saidanac gaiges qarTvelebma<br />

da SeiTvises azri mociqulTa qadagebis Sesaxeb CvenSi~<br />

(kekeliZe, 1957: 255).<br />

51


ogorc vxedavT, k. kekeliZe gansaxilvel sakiTxze Ziri-<br />

Tadad eyrdnoba da imeorebs iv.javaxiSvilis mosazrebas<br />

da Sesabamisad, misi saboloo daskvnebic amgvaria: `andria<br />

mociquli arasodes kavkasiaSi ar yofila… rac Seexeba sxva<br />

mociqulebis qadagebas CvenSi, esec simarTles ar Seefere -<br />

ba …~ (kekeliZe, 1957: 257) `…amitom efrem mciris da arsen<br />

beris azri, rom Tumca mociqulebma iqadages CvenSi qristianoba,<br />

magram qarTvelebma is daiviwyes da amitom saWiro<br />

Seiqna xelmeored mogvlineboda Cven mqadagebeli WeSmaritebisa,<br />

wm. nino, sinamdviles ar Seesabameba…~ (kekeliZe<br />

1957: 259) `…Tqmuleba mociqulTa samisionero moRvaweobis<br />

Sesaxeb CvenSi fexs ikidebs mxolod meaTe saukunidan~<br />

(kekeliZe 1957: 259). magram aq Cven yuradReba unda mivaqcioT<br />

erT sagulisxmo garemoebas. k. kekeliZis zemoaRniSnuli<br />

narkvevi 1925 wels daiwera (amave wlis 12 dekembers<br />

moxsenda saistorio-saeTnografo sazogadoebis sajaro<br />

krebas, xolo 1926 wels `mimomxilvelis~ pirvel wignSic<br />

daibeWda), romelmac bevri axali da metad mniSvnelovani<br />

sakiTxi daayena istoriul-literaturuli TvalsazrisiT<br />

da unda iTqvas, rom mravali maTgani warmatebiTac iqna<br />

gadaWrili; odnav mogvianebiT, 1943 wels, `literaturuli<br />

Ziebani~-s I tomSi gamoqveynda narkvevi, romelic isev<br />

da isev qarTlis moqcevis sakiTxebs Seexo, magram amjerad<br />

_ ufro vrclad da ganxiluli iqna `moqcevaÁ qarTlisaÁ~s<br />

Sedgeniloba, wyaroebi da erovnuli tendenciebi~ (kekeliZe<br />

1957: 63-83).<br />

k. kekeliZem qarTlis moqcevis sakiTxi xsenebul narkvevSi<br />

gansxvavebulad dasva. kerZod, ratom gaxda aucilebeli<br />

uaryofa im Sexedulebisa, rom qarTuli eklesia wm.<br />

andrias mieraa dafuZnebuli. misi azriT, `eWvs gareSea,<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~ warmoadgens erTi qristianuli legendis<br />

paralels, romelSiac qarTvelTa ganmanaTleblis<br />

rols andria mociquli asrulebs. es aris `mosaÃsenebeli<br />

mimoslvaTaTÂs da qadagebaTa mociqulisa andreasi~,<br />

romelic ori redaqciiT mecxre saukunis damdegsaa dawerili<br />

berZnulad, nikita-daviT paflagonelis da mRvdelmonazonis<br />

epifanes mier~ (kekeliZe 1957: 81-82). mkvlevari<br />

imowmebs TxzulebaTa monacemebs, rogor da saqarTvelos<br />

52


omeli mxareebi movlo wm. andria mociqulma, gaavrcela<br />

qristianoba da Semdeg saberZneTis qveynebs miaSura<br />

saqadageblad. epifane monazonisa da nikita paflagonelis<br />

TxzulebaTa mixedviT, konstantinopolis sapatriarqoSi<br />

Semaval qveynebSic andria pirvelwodebuli iyo<br />

ganmanaTlebeli. misi neSti 357 wels konstantinopolSi<br />

gadmoasvenes. ioane oqropiri erT-erT Tavis sityvaSi<br />

am qalaqs `mociqulTa qalaqs~ uwodebda da mis ganmanaTleblad<br />

wm. andrias miiCnevda. k.kekeliZis SexedulebiT,<br />

`es garemoeba konstantinopolis sapatriarqos aZlevda<br />

sabuTs pretenziebisaTvis, Careoda andria mociqulis<br />

mier ganaTlebul xalxTa saeklesio cxovrebaSi. rogorc<br />

viciT, mTeli dasavleTi saqarTvelo marTlac am sapatriarqos<br />

SedgenilobaSi Sedioda TiTqmis meaTe saukunemde.<br />

Cans, mecxre saukuneSi, rodesac daiwera Txzuleba<br />

andrias samisionero mimoslvaTa Sesaxeb, am pretenziebs<br />

qarTuli eklesiis mimarT gansakuTrebiT mwvave xasiaTi<br />

miuRia~ (kekeliZe 1957: 82). rodesac daiwyo aqtiuri brZola<br />

qarTuli eklesiis daqvemdebarebisaTvis sxvadasxva<br />

qveynebis eklesiaTa mxridan, `CvenSi dabadebula survili<br />

da azri gabaTilebuli yofiliyo berZenTa pretenziebis<br />

safuZveli, saxeldobr, cnoba imis Sesaxeb, rom qarTuli<br />

eklesia andria mociqulis mieraa dafuZnebuli, unda uareyoT<br />

andrias samisionero moRvaweoba qarTvelTa Soris<br />

da wamoeyenebinaT sul sxva, andriasagan damoukidebeli<br />

misioneri, ese igi _ moqceuliyvnen ise, rogorc grigol<br />

parTelis Sesaxeb legendas moeqcnen” (kekeliZe 1957: 83).<br />

mecnieri imowmebs ninos `cxovrebaSi~ gadmocemul azrs,<br />

rom ninos garda, sxva aravin mosula CvenSi qristianobis<br />

saqadageblado. misive azriT, `am SemTxvevaSi ganmeorda<br />

is, rasac adgili hqonda gacilebiT adre indoeTSi. meoTxe<br />

saukunis pirvel naxevarSi siriul enaze daiwera Toma mociqulis<br />

legendur-apokrifuli `aqtebi~, romlebSiac is<br />

gamoyvanilia rogorc indoeTis ganmanaTlebeli. amiT edesis<br />

siriul eklesias undoda daesabuTebina Tavisi pretenziebi<br />

indoeTis eklesiaSi batonobisa. am pretenziebis<br />

gasabaTileblad daiwera cnobili `sulTamargebeli<br />

romani~, romelSiac gamoZebnilia Tomasagan damoukide-<br />

53


eli misioneri indoeTisa varlaamisa da ioasafis saxiT~<br />

(kekeliZe 1957: 83).<br />

yovelive zemoTqmuli Cveni saxelovani mecnieris<br />

ramdenadme Secvlil Tvalsazriss gvidasturebs. Cans,<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ teqstze muSaobisas mas gansxvavebuli<br />

Sexeduleba gamoumuSavda andria pirvelwodebulis<br />

saqarTveloSi qriatianobis saqadageblad mosvlis<br />

Sesaxeb, radgan xsenebul narkvevSi igi did mniSvnelobas<br />

aniWebs epifane monazonisa da nikita paflagonelis Txzulebebs<br />

da saerTod `aqtebs~ mociqul-misionerTa Sesaxeb.<br />

k.kekeliZis Tvalsazrisi savsebiT gaziarebulia T.<br />

papuaSvilis mier, romelmac andria mociqulis misioneruli<br />

moRvaweoba saqarTveloSi realur faqtad miiCnia<br />

(narkvevebi 1973: 585).<br />

sakiTxis marTebuli aRqmisaTvis saWirod migvaCnia im<br />

wyaroebis miTiTeba, sadac andrias skviTiis ganmanaTleblad<br />

miiCneven. upirveles yovlisa, davimowmebT zemoxsenebul<br />

II-III ss. moRvawis _ origenis cnobas, romlis mixedviTac,<br />

`rodesac wmida mociqulni da mowafeni macxovrisa<br />

Cuenisa moefinnen mTel qveynierebas, Tomas, rogorc<br />

Tqmuleba gadmogvcems, wilad xvda parTia, andrias _<br />

skviTia…~ (javaxiSvili 1900: 45). egeve cnobas imeorebs<br />

evsevi kesarieli (III-IV ss.) Tavis `saeklesio istoriaSi~;<br />

lionis episkoposi evqeric (V s.) skviTias miiCnevs andrias<br />

mier ganaTlebul qveynad; wm. isidores (VI-VII ss.) cnobiT,<br />

`wminda andrias saqadageblad wilad xvda skviTia da aqaia~,<br />

xolo nikifore kalistes gadmocemiT, `wminda andria wargzavnil<br />

iqna saqadagod im qveynebSi, mas rom xvda wilad: kapadokiaSi,<br />

galatiasa da biTviniaSi; aqedan igi wavida anTropofagebTan<br />

da skviTebTan~ (TamaraSvili 1995: 166).<br />

Semdeg m. TamaraSvili imowmebs konstantinopoleli<br />

monazonis, epifanes, CvenTvis kargad cnobil TxzulebaSi<br />

dacul epifane kviprelis (IV-V ss.) cnobas imis Sesaxeb, rom<br />

`…netarma mociqulma andriam damoZRvra skviTebi, sogdianebi<br />

da gorsinebi did sebastopolisSi, sadac mdebareobs<br />

afsaroisis cixe-simagre, isos navsadguri da mdinare<br />

fazisi, sadac cxovroben iberebi, susebi, fustebi da<br />

alanebi…~ (TamaraSvili 1995: 67; georgika 1967: 115). iqve,<br />

54


odesac m. TamaraSvili saubrobs andria pirvelwodebulisadmi<br />

miZRvnil nikita paflagonelis cnobil `Sesxmaze~,<br />

sadac andria dasaxelebulia iberTa, sarmatTa,<br />

tavrTa da skviTTa ganmanaTleblad (patrologia 1862: sv.<br />

64), mecnieri ar eTanxmeba aRniSnuli saeklesio moRvawis<br />

iv. javaxiSviliseul Sefasebas da mwerlis obieqturobis<br />

damadasturebeli metad sagulisxmo faqti mohyavs misive<br />

biografiidan: `misi (nikitas) Txzulebebi sxva mociqulebis<br />

Sesaxeb dafuZnebulia am mociqulTa saqmeebze. nikita<br />

maT mxolod SerCeviT iyenebda da ukuagdebda yovelives,<br />

rasac saeWvod miiCnevda~ (TamaraSvili 1995: 168).<br />

saerTod unda aRiniSnos, rom ucxoeli mwerlebi da istorikosebi<br />

Savi zRvis Crdilo-aRmosavleTiT, aRmosavleTiT<br />

da samxreTiT asaxeleben im geografiul punqtebs,<br />

sadac mociqulebs uqadagiaT. maT Soris asaxeleben<br />

saqarTvelos teritoriaze arsebul qalaqebs _ faziss,<br />

sebastopoliss, afsaross, agreTve mdinareebs, mxareebs.<br />

TiToeuli maTgani aRniSnavs, rom didi sebastopolisi,<br />

fazisis xeoba da afsarosis teritoria dasaxlebulia<br />

iberebiT anu qarTvelebiT. gviani xanis ucxoeli mogzaurebic<br />

imeoreben wm. andria mociqulis mier saqarTveloSi<br />

qristianobis qadagebis Sesaxeb arsebul amave versias.<br />

samarTlianad SeniSnavda r. siraZe, rom `samwuxarod, am<br />

saukunis dasawyisidan saxelovani qarTveli mecnierebis<br />

mier `andreas mimosvlis~ mniSvneloba ignorirebuli iqna,<br />

rac araa marTebuli~, arada, giorgi mTawmidelis mier<br />

qarTuli eklesiis avtokefalobis dasacavad andrias `mimoslvis~<br />

damowmebis Semdeg es Txzuleba `iqca mTavar dokumentad<br />

qarTvelTa saeklesio suverenitetis dasacavad,<br />

aman didad gansazRvra qarTvelTa sulieri statusi ZnelbedobaTa<br />

Jams...~ mkvlevaris azriT, andrias `mimoslvis~<br />

ignorirebis faqti `iyo maqsimalisturi skefsisis gamovlineba.<br />

momavalSi mizanSewonilia `andreas mimosvlisadmi~<br />

amgvari mimarTebis daZleva. Cven ar gvaqvs saTanado safuZveli<br />

Txzulebis RirsebebSi daeWvebisaTvis, Txzulebisa,<br />

romelic mogviTxrobs saqarTveloSi qristianobis<br />

gavrcelebaze mociqulTa mier~ (siraZe 1992: 88).<br />

wm. andria pirvelwodebulis mier Savi zRvis sanapiro<br />

55


qveynebSi qristianobis gavrcelebis Sesaxeb vrclad msjelobs<br />

s. petrovski da samarTlianad SeniSnavs, rom wm. andrias<br />

Sesaxeb arsebulma gadmocemebma mravali cvlileba<br />

ganicades, ris gamoc Wirs kidec Tavdapirveli istoriuli<br />

ambebis mTeli sizustiT aRdgena. man IX-XI saukuneebSi Seqmnili<br />

literatura mociqulTa Sesaxeb arsebuli apokrifuli<br />

Txzulebebis gadamuSavebad miiCnia, ris Sedegadac<br />

miviReT gansxvavebuli xasiaTis nawarmoebebi, romlebic<br />

SeiZleba mivakuTvnoT rogorc hagiografias, ise homiletikasac.<br />

amitom man, Tavisi kvlevis miznad sami ZiriTadi<br />

sakiTxis garkveva daisaxa: 1) apokriful TqmulebaTa Seqmnis<br />

drois gansazRvra; 2) maTi istoriuli Rirebulebis<br />

dadgena; 3) maTi mimarTeba mokle saeklesio cnobebTan da<br />

gviandel `cxorebebTan~ andria mociqulis Sesaxeb. apokrifuli<br />

`cnobebis~ (`Acta”) detalurma analizma s. petrovski<br />

miiyvana im daskvnamde, rom maTi Seqmna unda dasrulebuliyo<br />

V-VI ss-Si, rodesac gnostikurma sistemam erTgvarad<br />

gamoacocxla da ganaaxla interesi mociqulTa `mimoslvis~<br />

mimarT. misive azriT, savsebiT dasaSvebia, rom isini SeeqmnaT<br />

mociqulTa moRvaweobisa da wamebis aRsrulebisTanave,<br />

yovel SemTxvevaSi _ II s-Si mainc (petrovski 1897: 47).<br />

am e.w. `aqtebze~ dayrdnobiT VIII-IX saukuneebSi ukve unda<br />

Seqmniliyo apokrifuli xasiaTis hagiografiuli da homiletikuri<br />

Janris Txzulebebi. s. petrovskis SexedulebiT,<br />

mociqulTa Sesaxeb arsebuli `aqtebidan~ pirveli adgili<br />

wm. andria mociqulisa da mataTas moRvaweobas ekava. andria<br />

pirvelwodebulis Sesaxeb dawerili `mimoslvaTa~ ber-<br />

Znuli redaqcia mkvlevarma I-II saukuneebis mijnaze Seqmnilad<br />

miiCnia.<br />

rac Seexeba apostoluri qadagebebis realurobas aRmosavleT<br />

da CrdiloeT SavizRvispireTis qveynebSi, s.<br />

petrovskis SexedulebiT, igi damokidebulia imaze, miviCnevT<br />

Tu ara sarwmunod saerTod Zveli drois gadmocemebs<br />

(`aqtebs~), istorikosTa da apokriful TxzulebebSi<br />

dacul cnobebs, romlebic Seexebian wm. andria mociqulis<br />

skviTiaSi, xolo wm. barTlomes mier indoeTSi qristianobis<br />

qadagebis faqtebs. gviandel `moRuawebebsa~ (`~)<br />

da mcire moculobis Txzulebebs, romlebic geneti-<br />

56


kurad ukavSirdebian apokrifebs, am SemTxvevaSi gadamwyveti<br />

mniSvneloba ar eniWebaT. magram, isic faqtia, rom<br />

isini arafers sawinaaRmdegos ar Seicaven am mociqulTa<br />

misioneruli moRvaweobis Sesaxeb. savsebiT realuri da<br />

misaRebi Cans s. petrovskis daskvna, rom mociqulTa qadagebebis<br />

Sesaxeb SavizRvispireTis aRmosavleTisa da<br />

Crdilo-aRmosavleTis qveynebSi arsebul `moRuawebebsa~<br />

da mokle cnobebSi (`Acta”) gamoTqmuli Sexedulebebi gaziarebuli<br />

iyo jer kidev IV-V ss-Si, rasac imdroindel istorikosTa<br />

da saeklesio moRvaweTa Sromebi adasturebs.<br />

s. petrovski wers: `mTavar sakiTxSi yvela es Sexeduleba<br />

emTxveva apokriful da saeklesio-anonimur gadmocemebs,<br />

amgvari damTxveva ki saukeTeso garantiaa imisa, rom SavizRvispireTis<br />

aRmosavleTis _ kavkasiis da CrdiloeTis<br />

_ tavrebis _ qveynebSi mociqulTa moRvaweoba da qristianobis<br />

qadageba uZvelesi droidanve sarwmunod iyo<br />

miCneuli da, Sesabamisad, marTlac sarwmunoa” (petrovski<br />

1898: 182-183).<br />

miuxedavad imisa, rom qarTul sinamdvileSi andrias<br />

mimoslvis ambavi X s-Si Sesulad miaCnia, fr. dvorniki wm.<br />

andrias moRvaweobas SavizRvispireTis aRmosavleT da<br />

Crdilo-aRmosavleT qveynebSi realur faqtad Tvlis. mas<br />

miaCnia, rom andria pirvelwodebulis Sesaxeb arsebul<br />

evangelur monaTxrobs daefuZna SemdegSi misi misioneruli<br />

moRvaweobis amsaxveli Txzulebebi (dDvorniki 1958:<br />

263).<br />

evangelur-apostolur monaTxrobTan erTad adreqristianuli<br />

mwerlobis cnobebi gamxdara safuZveli epifane<br />

monazonisa da nikita paflagonelis TxzulebebisaT-vis.<br />

Tavis mxriv, rogorc Cans, epifanes Txzuleba gaxda safuZveli<br />

im nawarmoebisa, romelic m. bonem gamoaqveyna<br />

`Analecta Bollandiana~-Si (t.13, 1894) XI-XII saukuneebis xelnawerebis<br />

mixedviT (r. lifsiusis mosazrebis sapirispirod<br />

fr. dvornikma daadgina, rom m. bones mier gamoqveynebuli<br />

e.w. `Laudatio~-s [xelnawerebSi _ `…~] erTaderT<br />

wyaros epifane monazonis `wm. andrias cxovreba~ warmoadgens<br />

(ix. dDvorniki 1958: 226. ix. agreTve, Llifsiusi 1883: 571<br />

da Semdeg).<br />

57


swored am Txzulebis avtorad miiCnevs efTvime aToneli<br />

nikita paflagonels, rasac misi qarTuli Targmanis sa-<br />

TaurSi miuTiTebs. aseve fr. halkini, romelmac andrias<br />

`aqtebis~ Sesaxeb arsebuli wyaroebis bibliografia Seadgina,<br />

am Txzulebis avtorad nikita paflagonels Tvlis;<br />

Tumca CvenTvis gaurkvevelia, romeli xelnaweris cnobas<br />

emyareba igi am SemTxvevaSi, vinaidan aq mxolod m. bones<br />

CvenTvis cnobil gamocemebs asaxelebs. ase rom, Cven aRniSnul<br />

nawarmoebs, romelic XI saukunis damdegs uTargmnia<br />

efTvime aTonels qarTul enaze, apriori nikita paflagonelis<br />

mier SeTxzulad miviCnevT.<br />

niSandoblivia, rom fr. dvornikma epifane monazonis<br />

Txzuleba mdare gemovnebisad CaTvala, ris gamoc, misi azriT,<br />

aucilebeli gamxdara erTgvari kompilaciuri Sromis<br />

Sedgena, romelic `anonim~ avtors Seuqmnia. fr. dvornikis<br />

SexedulebiT, Txzuleba dawerili unda iyos 880 wlis Semdeg,<br />

ori eklesiis _ romisa da konstantinopolis eklesiaTa<br />

Tanxmobis periodSi, rasac adgili swored am drois<br />

Semdeg hqonda… (dDvorniki 1958: 233). daaxloebiT amave<br />

xanebSi Seqmnilad miiCnevs aRniSnul Txzulebas i, flamionic<br />

(Fflamioni 1911: 85). mkvlevars amas afiqrebinebs Txzulebis<br />

Sesaval nawilSi wm. andriasa da wm. petres (`ori<br />

udidesi mociqulis~) Zmobis, maTi Tanxmobis xazgasma,<br />

orives `Sesxmas~ moicavs igi (dDvorniki 1958: 231-232).<br />

fr. dvornikma epifane monazonis Txzulebaze dayrdnobiT<br />

andria mociqulis samisionero qveynad kolxeTi,<br />

igive iberTa qveyana, susebi, fustebi da alanebi miiCnia.<br />

igi aseve andrias miiCnevs mTeli SavizRvispireTis<br />

ganmanaTleblad, sadac man mravali saswaulic moaxdina<br />

(dDvorniki 1958: 225). igi exeba xatmbrZolobis epoqaSi<br />

konstantine (V) kopronimis miutevebel gadawyvetilebas,<br />

brZanebas, rom gaenadgurebinaT konstantinopolTan<br />

aRmarTuli wm. andria mociqulis marmarilos qandakeba.<br />

fr. dvornikis dakvirvebiT, `anonimi~ avtoris (Cvens mier<br />

nikita paflagonelad miCneuli _ m.k.) TxzulebaSi didi<br />

adgili eTmoba andria mociqulis mier staqes episkoposad<br />

kurTxevas, mociqulis qadagebas iberebTan, skviTebTan,<br />

sarmatebTan, CrdiloeTi da samxreTi SavizRvispireTis<br />

58


TiTqmis yvela kuTxesa da qalaqSi (dDvorniki 1958: 34). wm.<br />

andria pirvelwodebulis `mimoslvaTa~ sxvadasxva redaqciis<br />

Sejerebis Sedegad igi im daskvnamde mivida, rom X<br />

saukunemde qarTvelebi ar icnobdnen gadmocemebs andria<br />

mociqulis Sesaxeb da swored am dros gaecvnen mas.<br />

maT ainteresebdaT cnobebi andrias mogzaurobis Sesaxeb<br />

aRmosavleT SavizRvispireTSi, kerZod, qalaq sebastopolisSi,<br />

rogorc es aRwerilia epifane monazonis Txzulebasa<br />

da svinaqsarebSi (dDvorniki 1958: 262). aRsaniSnavia, rom<br />

svimeon metafrastis mier Sedgenil mosaxsenebelSi, romlis<br />

ZiriTad wyaros epifane monazonis Txzuleba da `Laudatio~<br />

warmoadgens wm. andrias misioneruli moRvaweobis<br />

geografiuli areali kidev ufro gafarToebulia (amasTan<br />

dakavSirebiT ix. Menaia Novembris 1843: 235-245; Synaxarium<br />

1902: 265 da Semdeg; fFlamioni 1911: 238-241) fr. dvornikis<br />

dakvirvebiT, qarTvelebma myisve gaiTvaliswines aRniSnuli<br />

cnobis aucilebloba TavianTi eklesiisaTvis, raTa<br />

is SemdgomSi samociqulod yofiliyo miCneuli, SeeqmnaT<br />

iseTi warmodgena, rom wm. andriam daaarsa maTi eklesia...<br />

saqarTvelodan ki wm. andria gadasula tamanis naxevarkun-<br />

Zulze, SesaZloa igi aq saberZneTidanac ki moxvda. Semdeg<br />

igi gadavida kievSi, rogorc mogviTxroben Zveli rusuli<br />

qronikebi (dDvorniki 1958: 263).<br />

samecniero literaturaSi gamoTqmuli orgvari Tvalsazrisi<br />

wm. andria pirvelwodebulis misioneruli moRvaweobis<br />

Sesaxeb saqarTveloSi, saTanado wyaroebze dayrdnobiT<br />

ganixila mTavarepiskoposma anania jafariZem, ris<br />

Sedegadac daaskvna, rom `qarTvelTa Soris qristianoba<br />

mociqulebma gaavrceles... ... saqarTveloSi ramdenime mociqulma<br />

iqadaga. ori mociquli saqarTveloSive ganisvenebs,<br />

kerZod, simon kananeli da mataTia. qarTuli eklesia<br />

daamyara wm. mociqulma andriam, radganac man xeli daasxa<br />

saqarTvelos pirvel episkoposs awyurSi da dauarsa mas<br />

saepiskoposo kaTedra, romelSic mRvdlebi da diakvnebi<br />

hyavda~ (mTavarepiskoposi anania 1996: 42).<br />

amrigad, gamoikveTa ori mimarTuleba wm. andria pirvelwodebulis<br />

misioneruli moRvaweobis Sesaxeb saqarTvelo-<br />

Si: 1. mecnierTa nawili amtkicebs, rom andrias wvlili<br />

59


qarTvelTa moqcevis saqmeSi realur safuZvels moklebulia,<br />

2. meore nawili ki dokumenturad adasturebs andrias<br />

mociqulobis faqts. sakiTxi sabolood ar gadaWrila,<br />

Tumca unda vaRiaroT da Cvenc im azrisa varT, rom wm. andria<br />

pirvelwodebulis misioneruli moRvaweoba saqarTveloSi<br />

realur faqts unda warmoadgendes. Tu aseTad ar miviCnevT<br />

mas, maSin sxva danarCen mociqulTa misionerul moRvaweobaSic<br />

unda SevitanoT eWvi. samarTlianad aRniSna s.<br />

poliakovam, rom `religiur-mistikur mxareze simZimis gadatanis<br />

gziT sarwmuno istoriuli faqtebi hagiografiul<br />

legendebad gardaisaxebian~ (bizantiuri legendebi 1972:<br />

257). rogorc Cans, mociqulTa moRvaweobis mniSvnelobam<br />

ideologiuri TvalsazrisiT daCrdila maTi istoriulrealuri<br />

arsebobis faqti.<br />

damowmebani:<br />

arqimandriti makari 1846: Архимандрит Макаря. . История История христянства христянства в в Ро- РоРосии до равноалостооьского кн., Владимира, СПб., 1846.<br />

baqraZe 1889:. baqraZe d. istoria saqarTvelosi. tf.: 1889.<br />

Dbizantiuri legendebi 1972: Dbpfynbqcrbt ktutyls> rfr kbnthfnehyjt zdktybt><br />

d ry.% Dbpfynbqcrbt Ktutyls: K.: 1972.<br />

brose 1895: mari brose, saqarTvelos istoria, naw. pirveli, tf.:<br />

1895.<br />

`BHGHbhg~,<br />

I, 1957: `BIblioteka Haguographica Graeca, par. Fr. Halkin. I, Bruxelles:<br />

1957.<br />

georgika 1967: georgika (bizantieli mwerlebis cnobebi saqarTvelos<br />

Sesaxeb), s. yauxCiSvilis gamocema. VII, Tb.: 1967.<br />

dDvorniki 1958: Dornik Fr. The Idea of Apostolisity in Bizantium and the legend of<br />

the Apostle Andrew. Cambridge: Masachusetts, 1958.<br />

enciklopedia 1975: qarTuli sabWoTa enciklopedia. I, Tb.: 1975.<br />

TamaraTi 1910: Tamarati M. L’Eglisse Georgienne..., ome: 1910.<br />

TamaraSvili 1995: m. TamaraSvili, qarTuli eklesia dasabamidan<br />

dRemde, Tb.: 1995.<br />

TayaiSvili 1890: TayaiSvili e. `sami istoriuli xronika~. tf.: 1890.<br />

TayaiSvili 1891: TayaiSvili e. axali varianti wm. ninos cxovrebisa,<br />

anu meore nawili qarTlis moqcevisa. tf.: 1891.<br />

Teimuraz batoniSvili 1848: batoniSvili T. `istoria dawyebiTgan<br />

iveriisa, ese igi giorgisa, romel ars sruliad saqarTveloÁsa~. sanktpeterburRi:<br />

1848.<br />

Bioseliani 1843: Иоселиани П . Краткая история грузинской цуркви. С.-<br />

Пб.:1843.<br />

kekeliZe 1956: kekeliZe k. werilebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan.<br />

etiudebi..., I, Tb.:1956.<br />

60


kekeliZe 1957: kekeliZe k. qarTvelTa moqcevis mTavari istoriulqronologiuri<br />

sakiTxebi. etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan.<br />

IV, Tb.: 1957.<br />

Llipsiusi 1883: .A. Lipsius, Die apokrryphen Apostelgeschichten, und Apostellegenden,<br />

I, Braunschweig., 1883.<br />

mTavarepiskoposi anania 1996: mTavarepiskoposi anania jafariZe.<br />

saqarTvelos samociqulo eklesiis istoria. I, Tb.: 1996.<br />

miTebi 1987: Мифы Народов Мира. Ш, М.:1987.<br />

narkvevebi 1973: saqarTvelos istoriis narkvevebi. II, Tb.: 1973.<br />

nikolaZe 1918: nikolaZe e. saqarTvelos eklesiis istoria. quTaisi:<br />

1918.<br />

Menaia Novembris 1843: Menaia Novembris. Venice: 1843.<br />

patrologia 1862: Patrologial cirsis completus ser. Graeca. ed. J. P. Migne, t.<br />

105, Paris: 1862.<br />

petrovski 1897: Петровский С. В. Сказания об Апостольской пропеведи по<br />

северно-восточному Черноморскому побережью. ЗИООИ, т. XX, 1897.<br />

petrovski 1898: Петровский С. В. Сказания об Апостольской пропеведи по<br />

северно-восточному Черноморскому побережью. ЗИООИ, т. XXI, 1898.<br />

sabinini 1877: Сабинин Г. (М.) История Грузинской Цуркви (до конца VI века).<br />

С.-ПБ., 1877.<br />

selezniovi 1847: Салезнёв М. Реководство к познанию кавказа. кн. I, СПб,<br />

1847.<br />

siraZe 1992: siraZe r. qristianuli kultura da qarTuli mwerloba.<br />

I, Tb.: 1992.<br />

Synaxarium 1902: Synaxarium Ecclesiae Constantinopolitanae. Acta Sanctorum, Propylaea,<br />

Noember, ed. H. Delehaye, Brussels: 1902.<br />

flamioni 1911: Flamion S. Les Actes Apocryples de l’Apòtre Andrè. Louvien:<br />

1911.<br />

yubaneiSvili 1946: s. yubaneiSvili, Zveli qarTuli literaturis<br />

qrestomaTia, I, Tb.:1946.<br />

janaSvili 1898: Джанашвили М. История Грузинской церкви. Кн., I, Тифлис:<br />

1898.<br />

janaSvili 1886: m. janaSvili, saqarTvelos saeklesio istoria. tf.:<br />

1886.<br />

janaSvili1909: janaSvili m. qarTuli mwerloba. II, tf.: 1909.<br />

61


Malkhaz Kobiashvili<br />

62<br />

St. Andrew in Georgia<br />

Summary<br />

Accurding to the viewpoint spead in the scholarly works the information<br />

that St. Andrew worked in Georgia appears in Byzantine writing<br />

from VIII-IX centuries and reached the Georgian writing in IX-XI centuries.<br />

We consider that studying the question has a long history and final<br />

analysis should include modern data too.<br />

There are two main directions: 1. the part of the scholars’ proof that<br />

Saint Andria’s work in Geprgia and his attempt po Christian the people is<br />

not on true facts; 2. the other part of scholars prove the fact of Andria’s<br />

missionary work through documents. It is obvious that the question is<br />

not solved though we consider that Saint Andria’s missionary work in<br />

Georgia should be real, otherwise the missionary work of other apostles<br />

seem doubtful too.


ia grigalaSvili<br />

qarTuli samociqulo eklesiis warmoSobis<br />

istoriidan<br />

qarTuli xelovnebis araerTi Zegli ganadgurda gareSe<br />

mtrebis SemosevebiTa Tu Cvenive daudevrobiT, saqarTvelos<br />

farglebs gareT aRmoCnda sasuliero kulturis<br />

mravali SesaniSnavi nimuSi, zogierTi maTgani<br />

dai-karga an dazianda, Tumca, umravlesoba, rac Cvenamde<br />

SemorCa, swored qristianul epoqaTa kuTvnilebaa. amitom<br />

gansakuTrebuli mniSvneloba eniWeba qarTuli samociqulo<br />

eklesiis istoriis Seswavlas zogadad qarTuli<br />

erovnul-socialuri da kulturis istoriis sakiTxebis<br />

gasaazreblad.<br />

saukuneTa ganmavlobaSi sarwmunoeba da erovnuloba<br />

bunebrivad SeerTda qarTvelis cnobierebaSi da im idealad,<br />

principad damkvidrda, romelsac aranairi gansacdelis<br />

Jams ar eRalateba: `ara gecruvneT Sen, siwmidiT<br />

mSobelo Cueno, kaTolike eklesiao, arca gangceT Sen, sasiqadulo<br />

Cueno marTlmadideblobao, romlisa arca ganmcemel<br />

qmnil varT...~ (didi sjulis kanoni 1975: 549).<br />

saqarTvelos eklesiis warmoSobis, misi avtokefaliis<br />

sakiTxebi samecniero SromebSi ganxiluli aqvT platon<br />

ioselians, mixeil sabinins, mose janaSvils, niko mars,<br />

Tedo Jordanias, kirion saZagliSvils, kalistrate cincaZes,<br />

ivane javaxiSvils, daviT CubinaSvils, polievqtos<br />

karbelaSvils, dimitri baqraZes, mari broses, korneli<br />

kekeliZes, mixeil TamaraSvils, wmida grigol feraZes,<br />

pavle ingoroyvas, mariam lorTqifaniZes, niko lomours,<br />

aleqsandre abdalaZes, eqvTime koWlamazaSvils, gvanca<br />

koplataZes, maia firCxaZes da sxvebs.<br />

qarTuli samociqulo eklesiis istoria dasabamidan<br />

bolo xanebamde gadmocemulia wignebSi: vaxtang goilaZe,<br />

`qarTuli eklesiis saTaveebTan~ (1991) mTavarepiskoposi<br />

anania jafariZe `samociqulo eklesiis istoria~ (1996),<br />

vaxtang ToraZe, nino ToraZe `saqarTvelos marTlmadidebeli<br />

eklesiis istoria~.<br />

63


qarTuli saistorio tradiciis Tanaxmad, saqarTvelo-<br />

Si uqadagiaT andria pirvelwodebuls, simon kananelsa da<br />

mataTas. cnobilia, rom `ambavi mociqulTa saqarTveloSi<br />

mosvlisa~ ar Sedioda `qarTlis cxovrebis~ Zvel xelnawerebSi<br />

da XVIII saukunis dasawyisSi vaxtang VI-is `mecnier<br />

kacTa”komisiam CarTo “mefeTa cxovrebaSi~ im adgilze,<br />

sadac aRwerili iyo `mefe aderkis mefoba~, romlis drosac<br />

mosulan wmida mociqulebi saqarTveloSi (`qarTlis<br />

cxovreba~ 1955: 31).<br />

ucxouri wyaroebidan ki mociqulTa mimosvlis faqts<br />

pirvelad ixseniebs origene (185-254 ww.): `roca wminda mociqulebi<br />

da mowafeni macxovrisa Cuenisa moefinnen mTel<br />

qveyanas, Tomam wilad miiRo parTia, andriam-skviTia, ioanem-asia,<br />

petrem-ponto, galatia da biTinia, kabadokia da<br />

asia~. igives imeorebs evxeric (gard.449) lionis episkoposi<br />

da evsevi kesarielic (260-340ww.).<br />

polievqtos karbelaSvilis TqmiT, qristianobis gavrceleba<br />

mcire aziasa da Cvens qveyanaSi kanonzomieri movlena<br />

iyo. palestinis CrdiloeTiT mdebare samTavroebi<br />

Sav zRvamde (axlandeli mcire azia), rogorc TviT palestinac,<br />

Zvelad Seadgendnen didi romis imperiis nawils da<br />

friad mdidari xalxiT iyo dasaxlebuli. geografiuli<br />

mdebareoba da ganuwyveteli saaRebmicemo gaxSirebuli<br />

misvla-mosvla xels uwyobda mcire aziis sxvadasxva tom-<br />

Ta daaxloebas palestinasTan.<br />

jer kidev nabuqudonosor mefis droidan mcire aziasa<br />

da Cven qveyanaSi mravlad iyvnen dasaxlebuli ebraelebi,<br />

romlebic sulierad iyvnen dakavSirebuli TavianT sam-<br />

SoblosTan-palestinasTan. Savi zRvis samxreTi napiri,<br />

anu mcire aziis CrdiloeTi mxare imTaviTve dasaxlebuli<br />

iyo qarTveli tomiT da iwodeboda kabadokiad, romelic<br />

ebraelebTan erTad iyo damakavSirebeli mcire aziasa da<br />

palestinasTan. ieso qristes gamocxadebis dros mcire<br />

azia, kabadokia da palestina berZen-romaelTa gavlenis<br />

qveS imyofeboda. esec SeiZleboda yofiliyo imis mizezi,<br />

rom warmarTobam, rogorc berZen-romaelTa ZaladobiT<br />

motanilma, Tavi moabezra xalxs da amitom mcire aziisa da<br />

imJamindeli saqarTvelos mkvidrni TanaugrZnobdnen qris-<br />

64


tianobas. qristes amaRlebis Semdeg mcire azias moefinnen<br />

saxarebis saqadageblad wm. mociqulni-ioane RvTismetyveli,<br />

petre da pavle, andria da simoni, barTlome, banaba<br />

da Tadeozi (mataTa) da male gaavrceles kidec. `antioqia,<br />

efeso, galatia, frigia, paflagonia, lidia, edesia,<br />

kabadokia, kolxida ramdensame welSi gardaiqcnen saqristiano<br />

eklesiebad. pirveli episkoposi evodi petre mociqulma<br />

daadgina antioqiaSi 42 wels da amitom yvela mcire<br />

aziis CamoTvlili eklesiebi wmida mociqulebma daumor-<br />

Ciles antioqiis mRvdel-mTavarsa. kabadokiaSi qristianoba<br />

hqadages orTa ZmaTa-petrem da andriam. es ukanaskneli<br />

gaudga kolxidisaken svimon moSurnesTan erTad, mimovlo<br />

klarjeTi, dasavleT saqarTvelo abxazeTianaT da hqadaga<br />

wmida saxareba~ (javaxiSvili 1900: 45).<br />

sasuliero literaturisa da `qarTlis cxovrebis~ mixedviT,<br />

qarTvelTa moqceva wmida mariam RvTismSobels<br />

ergo wilad. Tumca, Cvens qveyanaSi ver wamosula da mis<br />

nacvlad andria pirvelwodebuls uqadagia, Tan RvTism-<br />

Soblis xelTuqmneli xati moubrZanebia. qarTuli saeklesio<br />

tradiciiT, es awyuris RvTismSoblis xatia, romelic<br />

aseve xelovnebis muzeumSia daculi. iTvleba, rom luka maxareblis<br />

dawerilia wilknis RvTismSoblis xati, romelic<br />

aseve xelovnebis muzeumSi inaxeba, xolo misi asli wilknis<br />

eklesiaSia dabrZanebuli.<br />

pavle ingoroyvas TqmiT, iovane sabanisZes `wmida habos<br />

wamebaSi~ dasaxelebuli aqvs, swored is punqtebi, sadac<br />

wmida mociqulebs umoRvawiaT: `trapezunti mun ars,<br />

sayofeli igi afsareaÁsa, da nafsaÁs navsadguri~. mecnieris<br />

TqmiT, trapezunti aris is punqti, sadac gadmocemiT,<br />

iqadaga andria mociqulma da saidanac is Semovida<br />

saqarTveloSi; Sua mxareSi mdebare afsari aris is punqti,<br />

sadac, gadmocemiT, dasaflavebuli iyo andrias TanamoRvawe<br />

mociquli mataTa; CrdiloeT mxareSi mdebare nafsaÁs<br />

navsadguri (nikofsia) aris punqti, sadac gadmocemiT,<br />

dasaflavebuli iyo andrias TanamoRvawe, mociquli simon<br />

kananeli.<br />

doroTeos tvirelis (mesame saukunis dasasrulis avtorisa)<br />

da epifane kviprelis (meoTxe saukunis meore naxev-<br />

65


is avtoris) teqstebSi, moipoveba cnobebi wmida andria<br />

mociqulis moRvaweobis Sesaxeb dasavleT saqarTveloSi.<br />

ieronimes Txzulebis damatebaSi ki, romelic miewereba<br />

meoTxe saukunis avtors, sofronis, naTqvamia: `andriam,<br />

rogorc gadmogvces winaprebma, iqadaga did sebastopol-<br />

Si, sadac aris afsaris cixe-simagre, da mdinare fasisi~(ix.<br />

O.Gebhardt, Hieronimus de viris illustribus...., 1896 (TU XXV), p.3, 7,<br />

14. 3. v.vasilevski, op.cit. gv.225-226). mataTa mociqulis Sesaxeb<br />

ki naTqvamia: `mataTam... iqadaga saxareba meore eTiopiaSi<br />

(kolxeTSi), sadac aris afsaris cixe-simagre da hÂsis<br />

navsadguri...iqve gardaicvala da damarxulia dRemde~<br />

(ix.O. Gebhardt, op. cit. gv.226). me-8 saukunis avtoris epifane<br />

konstantinopolelis Txzulebis zedwerilSi ki miTiTebulia,<br />

`kÂpreli episkoposis epifanes sityviT, man icoda<br />

gadmocemidan, rom netarma mociqulma andriam...iqadaga<br />

did sebastolisSi, sadac aris afsaris cixe-simagre da hÂsis<br />

navTsadguri, da mdinare fasisi, da sadac mosaxleoben<br />

iberielni, susanelni, (resp.sosanelni), da fustelni, alanni~<br />

(ix. Migne, PG cr.t.120, gv.221, v. vasilevski, op.cit. gv. 226;<br />

(ingoroyva 1954: 211-223).<br />

maia firCxaZe aRniSnavs, rom “andria mociqulis `mimosvlisa~<br />

da moRvaweobis arealad origene, evxeri, isidore ispalieli,<br />

evsevi kesarieli asaxeleben skviTias, doroTeos<br />

tvirelTan da sofromTan amas emateba afsarosi, mdinare<br />

fazisi da sebastopolisi; epifane konstantinepo-lel-<br />

Tan (epifane kviprelze dayrdnobiT)gvxvdeba `sogdianebi,<br />

mosxinebi did sebastopolisSi~, afsaris cixe, hisos<br />

navsadguri da mdinare fazisi iq mcxovrebi xalxiT (iberielebi,<br />

susebi, fustebi, alanebi...) Teodorite kvirels<br />

Semohyavs `avazgia~ (efremis ganmartebiT _`afxazeTi~),<br />

oseTi da barTlome mociqulis moRvaweobis adgili `CrdiloeTi~<br />

(efrem mciriseuli `qarTli~), nikifore kaliste<br />

asaxelebs-kabadokias, galaTias, biTviniasa da skviTias,<br />

nikita paflaRoneli ki amas umatebs savromatebs, tavrebsa<br />

da yvela maT, romlebic `evqsinis pontos CrdiloeTiT<br />

imyofebian da samxreTiTac arian ganlagebulni~ (firCxaZe<br />

2002: 18).<br />

66


eqvTime mTawmindelis mier Targmnili wmida andria mociqulis<br />

`mimosvlaTa~ teqstidan Cans, wmida andria mociquli<br />

samjer Semosula Cvens qveyanaSi qristianobis saqadageblad.<br />

pirvelad samegreloSi uqadagia, Semdeg gadasula<br />

qarTlSi. parTiis gavliT asula ierusalimSi, sadac<br />

dResaswaulobdnen aRdgomas. meored SavizRvispireTis<br />

teritoriaze uqadagia, kerZod, samegreloSic, xolo mesamed-<br />

qarTlSi svimeon kananelTan da mataTasTan erTad.<br />

sagulisxmo faqtia wmida mociqulis mier aseTi gansakuTrebuli<br />

yuradRebisa da mzrunvelobis gamoCena Cveni<br />

qveynis mcxovreblebis mimarT. RvTis nebis morCilebiT<br />

aRmsrulebeli wminda mociqulebi cdilobdnen, rac SeiZleboda<br />

bevr qveyanaSi gaevrcelebinaT qristeanuli swavleba.<br />

ibadeba kiTxva: ratom Semovida samjer wmida andria<br />

saqarTveloSi? amis mizezi Cveni azriT, is garemoeba unda<br />

yofiliyo, rom wmida mociquli rwmenis ganmtkicebas<br />

cdilobda adgilobriv mosaxleobas Soris, amasTan er-<br />

Tad amowmebda, azustebda, ramdenad axorcielebdnen mis<br />

naqadagars qristeanobaze axladmoqceulni.<br />

Tu ra saxis iyo aRniSnuli swavleba, teqstSivea ganmartebuli:<br />

“xolo didebuli andrea sxviTa maT Tana movidodes<br />

qalaqiTi qalaqad da sofliTi soflad, aswavebdes<br />

ersa da iqmodes saswaulTa da esreT miiwivnes queyanasa<br />

qarTlisasa da vidre mdinaredmde Woroxisa, daucadebelad<br />

qadagebdes saxelsa RuTisasa~ (kobiaSvili 2008: 189)<br />

mcxovreblebs aswavla `wesi locvisaÁ da didebis metyuelebisa<br />

RmrTisaÁ da gangebaÁ wmidisa JamiswirvisaÁ da<br />

ubrZana mwuxri da ganTiad zogad SekrebaÁ da aRmosavaliT<br />

kerZo dadgomaÁ da muxlmodrekiT locuaÁ da galobaÁ<br />

fsalmunTa daviTisTa, marxvad da mRÂiZarebad da kiTxvad<br />

saRmrToTa werilTa da ara sawarmarToTa zRaparTa,<br />

aramed TqmulTa mosesTa da sxuaTa winaÁswarmetyuelTasa;<br />

da raTa daimarxon Seucvalebelad yovelive ganwesebuli<br />

mociqulTa mier, viTarca pirTa RmrTisaÁTa Tqumuli~<br />

(xazi Cvenia-i.g) (kobiaSvili 2008: 174).<br />

`qarTlis cxovrebis~ mixedviT, wmida mociquli megrelTa<br />

mxareSi qadagebis Semdeg didaWaraSi gadavida<br />

“da iwyo qadagebad saxarebisa. rameTu kacni pirutyuTa<br />

67


uugunures iyvnes da ara icnobdes Semoqmedsa RmerTsa,<br />

da yovelsa saZagelsa da arawmidasa wessa aRasrulebdes,<br />

romeli saTqmeladaca ujero ars. da mravalni Wirni da gansacdelni<br />

daiTminna urwmunoTagan, da SewevniTa RmrTisa-<br />

Ta da wmidisa mis xatisaTa yovelnive madlobiT moiTminna,<br />

vidremdis yovelnive moaqcivna da moiyvanna sarwmunoebad.<br />

rameTu adgilsa, romelsa daasvena xati yovlad-wmidisa<br />

RmrTismSoblisa, aRmoecena wyaro friad Suenieri da<br />

didi, romeli-igi vidre dResca dauwyuedelad aRmosdis.<br />

da Semokrbes yovelnive yovliT-kerZo mkÂdrni mis queyanisani,<br />

da naTel-sca yovelTa saxeliTa mamisaTa, da ZisaTa,<br />

da sulisa wmidisaTa, da daadginna mRudelni da diakonni,<br />

da daudva wesi da sazRuari sarwmunoebisa. da aRaSennes<br />

ekklesia Suenieri saxelsa zeda yovlad-wmidisa RvTism-<br />

Sobelisasa~ (xazi Cvenia-i.g.) (qarTlis cxovreba 1955: 39).<br />

miiCneven, rom “didaWaraSi xangrZlivi drois ganmavlobaSi<br />

arsebobda eklesia da, rogorc Cans, ara mxolod<br />

erTi. aq dRemde moaRwia mravalma, am mxriv saintereso<br />

toponimma. ramdenime adgilze mosaxleoba eklesiis adre<br />

arsebobas varaudobs. didaWaris istoriiT dainteresebuli<br />

amave sofelSi mcxovrebi pirebi, magaliTad, Tamaz wulukiZe,<br />

Tavis CanawerebSi miiCnevs, rom im adgilze, sadac<br />

andria pirvelwodebulma jvari daasvena, jvris msgavsad<br />

amoCuxCuxda wyaros oTxi Tvali. garda amisa, didaWaraSi<br />

erTi marTlac uiSviaTesi faqti mowmdeba. mosaxleoba<br />

gamohyofs adgils, sadac ramdenime wyaro amoedineba da<br />

Tvlis, rom maTgan erTi wmindaa. igi arc zafxulSi da arc<br />

zamTarSi ar klebulobs. wyaroze xelis Sexeba, anu rogorc<br />

respodentebi gamoTqvamen, “wyaros wamoyvana’’ codvad<br />

iTvleba” (mgelaZe 2008: 13-14). maSasadame, im adgilas, sadac<br />

wmida mociqulma RvTismSoblis xati daasvena, amoxeTqa<br />

wyarom, romelic mematianis epoqaSic moedineboda.<br />

sagulisxmoa, rom mZime istoriuli xvedris miuxedavad,<br />

mosaxleobis mexsierebam am dromde Semoinaxa uZvelesi<br />

gadmocemebi. wyaro ki DdRemde arsebobs, rogorc xiluli<br />

saswauli.<br />

2007 wels meufe spiridonis xelSewyobiT xulos raionis<br />

sofel didaWaris centridan CrdiloeTiT mdebare<br />

68


`mTarangelozis~ borcvis arqeologiuri Seswavlis Sedegad<br />

dadasturda, rom `amave teritoriaze unda yofiliyo<br />

gamarTuli eklesia (andria pirvelwodebulis mier).<br />

momdevno epoqebSi araerTi gadakeTebis, darecxvis,<br />

damewyvris, XVI-XVII ss. aWaraSi ganviTarebuli movlenebisa<br />

da bolodroindeli (XXs. 90-iani wlebi) mizanmimarTuli<br />

qmedebebis Sedegad albaT ganadgurda andria pirvelwodebulis<br />

droindeli taZris naSTebi, romelTa nawili<br />

damuSavebuli kvadrebis saxiT borcvis irgvliv mravladaa<br />

SemorCenili. miuxedavad zemoaRniSnulisa, mainc sbolood<br />

ver moxerxda taZris nakvalevis waSla~ (ebraliZe<br />

2008: 38).<br />

wmida andria mociqulis moRvaweobis xanaSi unda Cayroda<br />

safuZveli CvenSi eklesiaTa mSeneblobas. mniSvnelovania<br />

is faqti, rom `biWvintis naqalaqarSi 1952-1971<br />

ww. warmoebulma Txram gamoavlina ax.w. II-VI ss.sasimagro<br />

nagebobani, galavnis kedlebi da koSkebi, sameurneo da<br />

sakulto nagebobani. am ukanasknelTagan gansakuTrebul<br />

yuradRebas iqcevs didi taZris samnaviani, waxnagovan-absidiani<br />

bazilikisa da misi minaSenis nangrevi. taZari, Cans,<br />

moxdenili yofila, Sig marmarilos svetebi mdgara, xolo<br />

iataki mTlianad dafaruli yofila maRalmxatvruli mozaikiT.<br />

mozaikiani taZari uZvelesi yofila, Sig marmarilos<br />

svetebi mdgara, xolo iataki mTlad dafaruli yofila<br />

maRalmxatvruli mozaikiT. mozaikiani taZari uZvelesi<br />

yofila, mis nangrevebze kidev orjer augiaT eklesia.<br />

erTi maTganis Senebisas Zveli mozaikac gamouyenebiaT VI<br />

s. Sua wlebSi, iustinianes dros. Zveli ki aSenebula adgilobrivi<br />

didkacis-orelis mier, misi da misi saxlis salocvelad.<br />

raki Zvel egrisSi, iseve rogorc aRmosavleT<br />

saqarTveloSi, taZrebis mSenebloba gaiSala qristianobis<br />

gavrcelebis kvaldakval, biWvintaSi ukve unda mdgariyo<br />

taZari- salocavi saydari biWvintis episkoposisa, romelic<br />

325 wlis nikeis msoflio saeklesio krebis monawile<br />

iyo~ (lomTaTiZe 1977: 12).<br />

biWvinTis mozaikis Sesrulebis maRali teqnika mowmobs,<br />

rom biWvinTaSi adgilobrivi skolac ki SeiZleboda arsebuliyo.<br />

taZris kompoziciis calkeul detalebsa Tu siu-<br />

69


JetebSi antikuri, elinistur-mxatvruli tradiciebis<br />

garda vlindeba agreTve qristianuli simbolika, kerZod,<br />

taZris centralur nawilSi-sakurTxevelSi (vaCnaZe 1982:<br />

106-111).<br />

`wminda ninos cxovrebis~ mixedviT, wmida ninos brZanebiTa<br />

da mefe mirianis surviliT Sesdgomian eklesiis agebas<br />

mSeneblebi. Cndeba kiTxva: Tu eklesiaTa agebis tradicia<br />

ar arsebobda Cvens qveyanaSi, saidan unda scodnodaT<br />

mSeneblebs ra saxe unda miecaT nagebobisaTvis? sasuliero<br />

pirTa mowveva bizantiidan mefem mxolod taZris agebis<br />

Semdeg brZana.<br />

simon yauxCiSvilis SeniSvniT, gelasi kesarieli rodesac<br />

gviambobs mirian mefis brZanebiT eklesiis agebis Sesaxeb,<br />

naTqvamia: `rodesac saxlis stoas aSenebdnen, saWiro<br />

iyo SuaSi svetebis aRmarTvac mamakacebisa da dedakacebis<br />

SesakrebelTa gasayofad~. aq Cven gvaqvs qarTuli xuroTmoZRvrebis<br />

istoriisaTvis metad mniSvnelovani cnoba,<br />

saxeldobr, rom ukve uZveles qarTul taZrebs moepoveboda<br />

specialuri nawili~ (yauxCiSvili 1926: 64).<br />

Cveni azriT, wmida SuSanikis mier xazgasma, rom mamakacebma<br />

da dedakacebma ar unda Wamon erTad puri, SesaZloa<br />

asaxavdes qristianuli saeklesio wes-Cveulebis gabatonebas<br />

saero cxovrebaSi.<br />

sayuradReboa, wmida grigol feraZis mier gamoTqmuli<br />

Tvalsazrisi, rom `wmida ninos cxovrebis~ mixedviT, `abia-<br />

Tari unda iyos warmomadgeneli mcxeTis iudevel qristianTa<br />

mrevlisa, romelic albaT ukve meore saukuneSi<br />

arsebobda aq.~ (feraZe 2003: 76).<br />

cnobilia, rom mcxeTaSi ebrauli koloniis gaCenas qar-<br />

Tuli saistorio tradicia elinistur xanas akuTvnebs.<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁSi~ vaspurakanis mTavari abiaTars<br />

eubneba, rom fg (e.i.503) weli gavida mas Semdeg, rac Tqveni<br />

mamebi (e.i. winaprebi) movidneno aq (e.i. mcxeTaSi, qarTl-<br />

Si). amave saubarSi abiaTari ambobs, rom 334 welia, rac<br />

RmerTi aRar mfarvelobs israels. ueWvelia, igulisxmeba<br />

qristes mowamebrivi sikvdili, romelSic ebraelebs adana-<br />

Saulebdnen. Tu imasac gaviTvaliswinebT, rom `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁSi~ qristes dabadebidan TariRebi motanilia,<br />

70


ogorc TariRebi qristes sikvdilidan, SeiZleba gamoviangariSoT<br />

mcxeTis ebrauli koloniis daarsebis TariRic:<br />

ax.w.334-503=Zv.w.169w. (narkvevebi... 1970: 452-453).<br />

bunebrivia, ebraelebsa da qarTvelebs Soris adgili<br />

eqneboda kulturul faseulobaTa urTierTgaziarebasa<br />

da gacvlasac. wmida mociqulTa saRvTismsaxuro praqtika<br />

Tavdapirvelad emyareboda ZvelaRTqmiseul, iudeur<br />

gamocdilebas. ebrauli taZris RvTismsaxurebaSi sakmaod<br />

Zlieri iyo musikalur-sasimRero elementi. sagulisxmoa,<br />

rom `134-e da 135-e fsalmunebs ebraelebica<br />

da qristianebic iyenebdnen RvTismsaxurebisas, radgan<br />

isini mimarTuli iyo kerpTayvanismcemlobis winaaRmdeg~<br />

(tipikoni 1910: 3).<br />

albaT, swored fsalmunTa galobas, mosesa da winaswarmetyvelTa<br />

Tqmulis swavlebas asaxavda Tavdapirveli<br />

saRvTismsaxuro praqtika. Tu ratom iyo sagulisxmo mose<br />

winaswarmetyvelis Tqmuli, giorgi amartolis xronoRrafSi<br />

vkiTxulobT: ”mose icnobebis pirvelad brZnad,<br />

viTarca daswers evpolemos, da pirvelad ebraelTa mimcemel<br />

eqmnebis werilisa, romeli igi saRmrToman abraham<br />

moiRo qaldevelTagan, rameTu esreT ityÂs iosipos vi-<br />

Tarmed “pirvelad abraham qadaga dambadebelad RmerTi<br />

da pirvel STavida egviptes da mricxuelobiTi da varskulavT-metyvelebiTi<br />

sibrZne aswava megviptelTa. `rameTu<br />

pirvelad qaldevelTa moepovnes eseni, xolo ebraelTagan<br />

miiRes finikelTa, romelTagan kadmos ukue moixuna<br />

ellenTa momarT; xolo osiodos uSuenieresad Seawyvna da<br />

gulisxmierad ellen yvna igini~ (yauxCiSvili 1920: 14).<br />

maSasadame, wmida winaswarmetyvelni arian sjulis mqa-<br />

dagebelni, , RvTis RvTis gulmxurvalegulmxurvale madidebelni, madidebelni,madidebelni, , ganbrZno-<br />

ganbrZno-<br />

ganbrZno-<br />

ganbrZno-<br />

ganbrZnoganbrZno-<br />

ganbrZno-<br />

bilni, swored amdenad aris maTi Tqmuli mniSvnelovani<br />

rwmenaSi axladmoqceulTa da saerTodac morwmuneTa<br />

gansamtkiceblad. dResac, qristeanul RvTismsaxurebaSi<br />

mniSvnelovani adgiliadgiliuWiravsuWiravs fsalmunebsa fsalmunebsa da da dawinaswarmewinaswarmewinaswarmetyvelTa sakiTxavebs, amasTan erTad mociqulTa swavlebasac.<br />

meufe anania jafariZe miiCnevs, rom mociqulTa dros<br />

saqarTveloSi Seqmnili qristeanuliqristeanuli Temebi Temebi Temebi avtokefa-<br />

avtokefa-<br />

avtokefa-<br />

avtokefaavtokefaluriiyo.<br />

. igi igi ar ar ar iziarebs iziarebs iziarebs qarTul qarTul qarTul qarTul istoriografiaSi istoriografiaSi istoriografiaSi istoriografiaSi istoriografiaSi arar-ararar-<br />

ar-<br />

71


sebul mosazrebas avtokefaliis mopovebamde (romelic<br />

vaxtang gorgaslis damsaxurebad damsaxurebad iTvleba) iTvleba)iTvleba) ) antioqiis antioqiis antioqiis antioqiis sasasa<br />

sa- sasapatriarqosadmi<br />

qarTuli eklesiis morCilebis Sesaxeb<br />

(ix.episkoposi anania jafariZe `saqarTvelos samociqulo<br />

eklesiis istoria~, Tbilisi 1996, gv. 356-357-361)<br />

imxanadantioqiisantioqiissapatriarqo,sapatriarqo, sapatriarqo, , radgan radgan radgan bizantiisbizantiis bizantiis bizantiis imimimim<br />

im- imperiiseklesiaswarmoadgenda,warmoadgenda,<br />

, qarTlSi qarTlSi qarTlSi ki ki ki ki iraniirani irani irani irani batonobbatonobbatonobbatonobbatonobda,<br />

avtori Tvlis, rom iranis xelisufleba ar dauSvebda<br />

qarTuli eklesia ierarqiul damokidebulebaSi yofiliyo<br />

misi mowinaaRmdege imperiis eklesiisadmi.<br />

vaxtang goilaZe dadebiTad afasebs mitropolit anania<br />

jafariZis mier gamoTqmul Tvalsazriss da SeniSnavs, rom<br />

qarTuli eklesiis avtokefaliis sakiTxi am kuTxiT ar<br />

dasmula (ix. vaxtang goilaZe, episkopos anania jafariZis<br />

saqarTvelos samociqulo eklesiis istoria Tbilisi 1995,<br />

gv.10).mitropolit anania jafariZis TqmiT, marTalia, 381<br />

wels meore msoflio saeklesio krebis Semdeg Zlierma<br />

eklesiebma daiwyes susti eklesiebis damorCileba, (konstantinopolis<br />

eklesiam am dros gaauqma pontos da asiis<br />

avtokefaliebi). antioqiis eklesiis mier qarTul eklesiaze<br />

pretenziis gamocxadeba SesaZloa aRniSnuli movlenis<br />

gamoxatuleba iyos. magram, vinaidan antioqiis sapatriarqosadmi<br />

qarTuli eklesiis ierarqiuli damokidebulebis<br />

Sesaxeb Zveli qarTuli wyaroebic miuTiTeben, unda dasabuTdes<br />

qarTul wyaroTa cnobebis ararealuroba, an maTi<br />

ucxoenovani wyaroebidan warmomavloba (jafariZe 1996: 65).<br />

Cven vfiqrobT, rom amgvari daqvemdebareba saerTod<br />

saeklesio organizaciisaTvis garkveuli saxis micemis<br />

surviliT SeiZleboda yofiliyo nakarnaxevi da ara erTi<br />

eklesiis mier meoreze gabatonebis surviliT.<br />

qarTuli da ucxouri wyaroebis mowmobiT Cvens qveyanaSi<br />

qristeanoba uqadagiaT wmida mociqulebs: wmida andrias,<br />

wmida svimeon kananels, wmida mataTasa da wmida bar-<br />

Tlomes. maT naqadagars ukvalod ar Cauvlia. Cvens qveyanaSi<br />

eklesiaTa mSenebloba maTi moRvaweobis periodSi<br />

dawyebula. wmida ninos meoxebiT qristianoba oficialur,<br />

saxelmwifo religiad gamocxadda IV saukuneSi, Tumca,<br />

misi aRiarebisTvis niadagi qarTvelTa cnobierebaSi ukve<br />

72


Semzadebuli yofila.<br />

`qarTlis cxovrebis~ mixedviT, qarTuli qristeanuli<br />

eklesiis safuZvelCamyreli wmida andria mociqulia.<br />

misi meoxebiT agebula RvTismSoblis saxelobis eklesia<br />

didaWaraSi, rac Tanamedrove arqeologiuri kvlevebiTac<br />

dasturdeba. biWvinTis taZris mozaika adasturebs CvenSi<br />

saeklesio xuroTmoZRvrebis maRali kulturis arsebobas.<br />

mcxeTaSi mefe mirianis brZanebiT eklesiis mSeneblobis<br />

wamowyeba imas miuTiTebs, rom mSeneblebs eklesiis agebis<br />

gamocdileba im droisaTvis ukve unda hqonodaT.<br />

eqvTime mTawmindelis mier Targmnil andria pirvelwodebulis<br />

`mimosvlis~ mixedviT garkveuli warmodgena<br />

gveqmneba I-II saukuneTa qristeanuli RvTismsaxurebis wesgangebis<br />

Sesaxeb, romlis damkvidrebis survilic unda yofiliyo<br />

erT-erTi mizezi imisa, rom wmida andria samjer<br />

Semosula Cvens qveyanaSi.<br />

qarTuli samociqulo eklesiis Tavdapirveli mowyoba<br />

wmida mociqulTa damsaxurebaa. maT Rvawls Seswavla da<br />

meti dafaseba sWirdeba samomavlodac.<br />

damowmebani:<br />

didi sjulis kanoni 1975: didi sjuliskanoni. gamosacemad moamzades<br />

e. gabiZaSvilma, e.giunaSvilma, m. dolaqiZem, g.ninuam. Tb: 1975.<br />

ebraliZe 2008: ebraliZe t. sofel didaWaris istoriidan. sxalTis<br />

eparqia, samecniero konferencia “wmida andria pirvelwodebulis gziT~<br />

(masalebi). Tb.: 2-4 maisi, 2008.<br />

vaCnaZe 1982: Вачнадзе Н. Из историко-христианской символики, Tsu<br />

Sromebi,N227, Tb.: 1982.<br />

ingoroyva 1954: ingoroyva p. giorgi merCule. Tb.: 1954.<br />

karbelaSvili 1900: ierarqia saqarTvelos eklesiisa kaTalikosni da<br />

mRdelTmTavarni, Sedgenili mR. polievqtos karbelaSvilis mier. Tf.:<br />

1900.<br />

kobiaSvili 2008: mimosvla andria mociqulisa. Zveli qarTuli Targmanis<br />

teqsti gamosacemad moamzada da gamokvleva daurTo m. kobiaSvilma.<br />

Tb.: 2008.<br />

lomTaTiZe 1977: lomTaTiZe g. saqarTvelos mosaxleobis kultura<br />

da yofa I_XIII s. (arqeologiuri masalebis mixedviT). saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademia, ivane javaxiSvilis saxelobis istoriis, arqeologiisa<br />

da eTnografiis instituti, arqeologiuri komisia. Tb.: 1977.<br />

mgelaZe... 2008: mgelaZe n., qurdiani m. `andria pirvelwodebuli da<br />

pirveli samociqulo eklesiis mSeneblobis istoria saqarTveloSi~.<br />

73


sxalTis eparqia, samecniero konferencia `wmida andria pirvelwodebulis<br />

gziT~ (masalebi). Tb.: 2-4 maisi, 2008.<br />

narkvevebi... 1970: saqarTvelos istoriis narkvevebi. t.I, 1970.<br />

tipikoni 1910: Тольковый Типиконь. Обьяснительное изложение типикона сь<br />

историческим введениемь, составиль профессорь Киевской Духовной Академии,<br />

Михаиль Скабалановичь, Киевь: 1910.<br />

feraZe 2003: feraZe gr. saqarTvelos eklesiis istoriis problemebi<br />

(germanulidan Targmna Tamar WumburiZem). artanuji, saistorio Jurnali,<br />

Tb.: 2003.<br />

firCxaZe 2002: firCxaZe m. qristianobis gavrcelebis istoria dasavleT<br />

saqarTveloSi (I-IXss.). ivane javaxiSvilis Tsu saqarTvelos istoriis<br />

kaTedra, sakandidato disertacia. Tb.: 2002.<br />

qarTlis cxovreba 1955: qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela<br />

ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier. tomi I, Tb.: 1955.<br />

yauxCiSvili 1920: yauxCiSvili s. xronoRrafi giorgi monazonisaÁ.<br />

tf.: tfilisis universitetis gamocema, 1920.<br />

yauxCiSvili 1926: yauxCiSvili s. gelasi kesarieli qarTlis moqcevis<br />

Sesaxeb, mimomxilveli. saqarTvelos saistorio da saeTnografio sazogadoebis<br />

organo. tf.: 1926.<br />

javaxiSvili 1900: javaxiSvili i. andria mociqulisa da wminda ninos<br />

moRvaweoba saqarTveloSi. `moambe~, N№ 5-6, Tb.: 1900.<br />

jafariZe 1996: mTavarepiskoposi anania jafariZe. saqarTvelos samociqulo<br />

eklesiis istoria. t.I, Tb.: 1996.<br />

Ia Grigalashvili<br />

74<br />

From the History of Georgian Apostolic Church Origin<br />

Summary<br />

According to Georgian and foreign historic sources Christianity was<br />

preached by Saint Apostles: Andrew, Simeon, Mathata and Barthlomeos<br />

in Georgia. In ”Qartlis Tskhovreba” is told that St. Andrew converted<br />

to Christianity the residents of Western Georgia and ordered to build a<br />

church in Didachara. ecent archaeological searches proe that the ruins<br />

of the church are left on the hill which is known as toponym “Marangeli”<br />

(Archangel) in Didachara.<br />

On the mosaic of episcopasy temple of Bichinta are reflected old<br />

Christian motives. Scientists consider that an ancient Georgian architectural<br />

school existed in Western Georgia.We agree with this opinion. As<br />

we know from the “Life of Saint Nino”the king Mirian and Saint Nino<br />

pointed to the builders to erect the church.The workers began to build it.


It means that the workers were the residents and they had already had the<br />

experience of church building.<br />

According to “Communications’’of Saint Apostle Andrew which is<br />

translated by Eqtime Atoneli Saint Apostle Andrew founded the rules<br />

of Public Worship for the people who were converted to Christianity by<br />

him.So, Saint Andrew established the first Georgian Apostolic Church<br />

and founded the rules of worship.ecognition of Christianity as a state<br />

religion happened in the IV century when at last St Nino conerted oyal<br />

Family to Christianity.<br />

The origin of Georgian Apostolic Church is the merit of St apostles<br />

and we have to learn and respect this fact much more in the future.<br />

75


goCa kuWuxiZe<br />

76<br />

wmida nino da qarTlis moqceva<br />

qarTlis moqcevis istoria uSualod wmida ninos saxels<br />

rom ukavSirdeba, amas, `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ redaqciebis,<br />

berZnul-romauli da somxuri wyaroebis garda, im wyaroTa<br />

monacemebic cxadyofs, romlebSic wmida nino naxsenebi ar<br />

aris; es ufro ueWvels xdis, rom wmida ninos cxovrebis<br />

istoria IX Tu X s-is moRvaweTa Semoqmedebis nayofi ki ar<br />

aris, rogorc es erTxans iyo miCneuli, aramed, realobaa<br />

da istoriuli WeSmaritebisagan dacileba moxdeba, Tu<br />

qarTlis istoriis Seswavlas romelime mkvlevari, CvenSi<br />

Tu sazRvargareT, wmida ninos saxelTan dakavSirebis gareSe<br />

Seecdeba.<br />

Aamjerad yuradRebas gavamaxvilebT wmida grigor ganmanaTleblis<br />

cxovrebis im arabulsa da berZnul versiebze,<br />

romlebic, garda somxeTisa, _ qarTlis, lazikisa da,<br />

erT SemTxvevaSi, alanebisa da durZukebis, meoreSi, _ albaneTis<br />

moqcevasa da am qveynebSi episkoposebis dadgenas<br />

Seexeba.<br />

arabuli redaqcia (Sina ar 460) akad. niko marma 1902 wels<br />

sinas mTis wmida ekaterines monastris wignTsacavSi aRmoaCina,<br />

manve gamoaqveyna teqsti da gamokvleva 1905 wels<br />

(mari 1905). marma ivarauda, rom arabuli Txzuleba berZnuli<br />

enidan uTargmniaT VII-VIII ss-Si (mari 1905: 182); SemorCenili<br />

xelnaweri ki IX saukunisaze adreulad ar miiCnia.<br />

wmida grigoris cxovrebis berZnuli redaqcia prof.<br />

JerarG garitma gamoaqveyna (gariti 1946), es teqsti XII s-iT<br />

aris daTariRebuli.<br />

n. maris mier moZiebul teqsts aklia dasawyisi. 1972<br />

wels beiruTSi, aseve, sinas mTis wmida ekaterines monastris<br />

wignTsacavSi, ufro zustad ki, _ xelnawerTa mikrofilmebSi<br />

a. ter-Revondianma miakvlia sxva arabul, _<br />

sruli saxiT SemorCenil teqsts (Sina 455), misi azriT, es<br />

teqsti da niko maris mier aRmoCenili Txzuleba erTi da<br />

igive redaqciaa. Nn. maris savsebiT marTebuli SeniSvniT,<br />

arabuli Zegli berZnuli enidan aris Targmnili, amaze me-


tyvelebs is faqti, rom arabul teqstSi berZnul saxelTa<br />

daboloebani xSirad formaucvlelad aris gadatanili.<br />

akad. niko marma wmida grigoris cxovrebis Targmna VII-<br />

VIII ss-iT ivarauda; a. s. atias katalogis mixedviT (atia<br />

1955: 15), SemorCenili xelnaweri X saukunisaa; J. garitiseuli<br />

berZnuli teqsti 1107 wels aris gadawerili; qarTvelTa<br />

moqcevis Sesaxeb im ucnobi berZnuli redaqciidan<br />

arabul teqsts zogi iseTi cnoba Semounaxavs, garitiseul<br />

berZnul xelnawerSi rom ar moipoveba, Tavis mxriv, garitis<br />

mier aRmoCenil berZnul redaqcias zogi es cnoba, arabuli<br />

xelnawerisagan gansxvavebiT, SedarebiT gansxvavebuli<br />

saxiT Semounaxavs. berZnuli da arabuli xelnawerebi<br />

sxva berZnuli xelnaweridan momdinareobis STabeWdilebas<br />

tovebs; miCneulia, rom arabuli teqstis Camoyalibebaze<br />

zegavlena e. w. `oqridul cxovrebasac~ mouxdenia<br />

(afciauri 1987: 39).<br />

arabul `cxovrebaSi~ Txroba imiT iwyeba, rom somexTa<br />

mefe Trdatma Tavis qveyanaSi qristianobis moqadage grigors<br />

warmarTobaze gadasvla mosTxova; uaris miRebis Semdeg<br />

awama da erT Rrma ormoSi Caagdebina. Semdeg moTxrobilia,<br />

Tu rogor gadawyvita romis imperatorma dioklitianem<br />

colis SerTva. Mmas romis erT-erT monasterSi<br />

mcxovrebi asuli _ rifsime moswonebia; rifsimes da mis<br />

megobrebs qalwulobis Senaxvis aRqma hqondaT dadebuli,<br />

_ isini TavianT iRumenia gaianesTan erTad romidan gaqceulan...<br />

bolos somxeTSi dasaxlebulan.<br />

amjerad somxeTis mefe _ Trdats moswonebia rifsime,<br />

qalwuli arc mas danebebia; mefis xelqveiTebs rifsime da<br />

misi megobrebi wamebiT dauxocavT. Aarabuli versiis Tanaxmad,<br />

mowameoba 28 oqtombers aRsrulebula, berZnuli versiiT<br />

_ 26 seqtembers.<br />

rifsimes wamebis meore dRes Trdat mefes rifsimes<br />

daRupva Seutyvia da dardisagan daavadebula... mefis das<br />

xilva hqonia, _ cecxliviT mbrwyinvale kacs misTvis ubr-<br />

Zanebia, _ wmida grigori mieyvanaT mefesTan... grigori<br />

marTlac cocxali daxvedriaT, _ ormoSi myofs erTi qali<br />

awvdida sazrdos... grigors ulocia mefisa da xalxisaTvis,<br />

romelnic codvaTa Sendobas evedrebodnen, moqceula<br />

77


da nel-nela gankurnebula mefe...<br />

somxeTSi warmarTul salocavTa ngreva da maT adgilas<br />

jvrebis aRmarTva dauwyiaT; Txzulebis am adgilas pirvelad<br />

xdeba qarTvelTa xseneba. Mmogvyavs arabuli teqstis<br />

Targmani: `mefe Tirdatma, roca valarsapats miaRwia, br-<br />

Zana, rom gamocxadebuliyvnen Tavisi samefos mwerlebi da<br />

ubrZana maT, rom mieweraT werilebi Tavisi saxelmwifos<br />

mTeli xalxisaTvis, raTa gamocxadebuliyvnen mTavrebi,<br />

gamgeblebi, winamZRolebi, meTaurebi, mmarTvelebi mefes-<br />

Tan qalaq valarsapatSi; werilebi [afxazebis mefesTan da] *<br />

qarTlis mefesTan, werili alanebis mefesTan; auxsna werilebSi<br />

yovelive, rac Tavs gardaxdaT da uTxra: `amitom<br />

saswrafod unda CamoxvideT CemTan~. roca Cavida werilebi,<br />

mivida masTan sami mefe: mefe afxazTa, mefe qarTlisa,<br />

mefe alanTa, maTTan erTad jgufi mTavrebisa~.<br />

berZnul teqstSi werilebis gagzavnasTan dakavSirebiT<br />

ar aris naxsenebi afxazTa mefe. im adgilas ki, sadac gamo-<br />

ZaxebulTa Casvlazea laparaki, es mefe naxsenebia; naxsenebia<br />

iberTa mefec, xolo, alanebis mefis nacvlad, albanTa<br />

mefezea laparaki. sam mefesTan erTad TrdatTan Casula<br />

somxeTis Teqvsmeti MmTavari.<br />

Trdatma masTan misulTagan qristes aRiareba moiTxova.<br />

Aarabuli Txzulebis Tanaxmad, _ `maSin mTavarni da somex-<br />

Ta krebulni [aRivsnen] SiSiT da, amasTan, sixaruliT da<br />

maSinve SesZaxes: `Cven WeSmaritad msmenelni varT grigoriusis,<br />

vendobiT mis sarwmunoebas da SeviswavliT sityvas<br />

misas, DSevismenT, davmorCildebiT, yovelives viqmT, rasac<br />

wmidani gvibrZanebs, ganveSorebiT kerpTa Tayvaniscemisagan~,<br />

_ da wmida grigori Sesdgomia maT ganswavlas.<br />

daungreviaT kerpis adgil-samyofeli artasatSi, Semdeg<br />

wasulan qalaq k-s-taÐn-Si, sadac artemides taZari<br />

daungreviaT; TxzulebaSi sxva taZrebis ngrevazec aris<br />

laparaki; Semdeg arabul teqstSi naTqvamia: `aseve moiqcnen<br />

agreTve lazebis, qarTlisa da alanebis miwaze da<br />

Seiqmna yoveli mefe erTi azrisa, rom gaxdeboda Tavmdebi<br />

Cveni uflis _ qristes sarwmunoebis dacvisa da gandgeboda<br />

kerpTa Tayvaniscemisagan~...<br />

* arabul teqstSi sityvebi _ `ila maliqi afxaÐzi va~ (afxazebis mefesTa da)<br />

n. maris mier aris aRdgenili.<br />

78


erZnul teqstSi kerpTa ngrevasTan dakavSirebiT arc<br />

iber-lazebi, arc albanebi da, miT umetes, arc alanebi ar<br />

arian naxsenebi.<br />

Semdeg arabul ZeglSi moTxrobilia, rom sxva qalaqeb-<br />

Sic angrevdnen sakerpoebs: `wmida grigoriusi ubrZanebda<br />

maT, rom aRemarTaT jvrebi da [sakerpo] taZrebis garSemo<br />

zRudeebi SemoevloT; ubrZanebda maT, vgulisxmob mefeebsa<br />

da yvela mmarTvels, rom eklesiebi eSenebinaT sakurTxevlebis<br />

gareSe, _ imitom, rom maT jer ar hyavdaT<br />

samRvdeloeba. ubrZanebda maT, rom aRemarTaT jvrebi<br />

bazrebSi, gzebze, yvela adgilas, raTa gaeyaraT eSmakebi<br />

im adgilebidan~... rogorc vxedavT, wmida grigori dangreuli<br />

taZrebis adgilas, samRvdeloebis mosvlamde,<br />

am redaqciis mixedviT, jvrebs agebda. mas igive urCevia<br />

sami mefisaTvisac. rogorc Cans, es iyo xis da agreTve _<br />

qvis jvrebi, e. w. _ qva-jvrebi, romlebsac qristianobis<br />

adreul etapze agebdnen xolme; cxadia, teqstis am adgilas<br />

`usakurTxevlo eklesiebSi~ aseve jvrebi igulisxmeba,<br />

oRond _ iseTi jvrebi, romlebic, sxvaTagan gansxvavebiT,<br />

SenobebiT iyo dafaruli, kedlebiTa da saxuravebiT iyo<br />

daculi. samRvdeloebis mosvlamde xalxs aq SeeZlo locva,<br />

samRvdeloebis mosvlis Semdeg jvris adgils sakurTxeveli<br />

ikavebda, jvari ki Senobis sxva adgilas gadahqondaT<br />

da amgvar Senobas ukve Cveulebrivi sakurTxevliani eklesia<br />

ewodeboda. rogorc vxedavT, wmida grigori jvrebs<br />

somxeTis mraval adgilas agebda da igives gakeTeba qarTvelTaTvisac<br />

urCevia. Cans, man qarTvelebs ZiriTadad SenobebiT<br />

Semofargluli jvrebis aRmarTva mouwoda...<br />

grigori samRvdelo kurTxevisaTvis kesariaSi, _ arqiepiskopos<br />

leontisTan gamgzavrebula. sebastiaSi didi<br />

sixaruliT umaspinZliaT misTvis. Semdeg naTqvamia: `wmida<br />

grigoriusma sebastiidan wamoiyvana mRvdlebi da berebi,<br />

_ arcTu cotani, raTa somxeTis eklesiebSi mRvdlebad<br />

gaexada. Mmas Tan hqonda patriarq leontiusis werili, gagzavnili<br />

sebastiis episkopos petresTan, raTa igi wahyoloda<br />

[wmida grigoriuss], rom daesva taxtze, rogorc<br />

saeklesio kanonebi moiTxovs~.<br />

Semdeg xsenebul ZeglebSi moTxrobilia, Tu rogor<br />

79


Seegebnen wmida grigoriuss, wmida petresa da maT TanmxlebT<br />

mefe Trdati da misi ojaxi. berZnuli da arabuli<br />

versiebis Tanaxmad, mefe Trdats grigorTan Sesagebeblad<br />

sami mefec Tan uaxlia.<br />

grigors didZali xalxi mounaTlavs, _ `maTi ricxvi iyo<br />

samassamocdaaTi aTasi, mefe Tirdati, mefe afxazTa, mefe<br />

qarTlisa, mefe alanebisa, mravali winamZRoli, xalxTa da<br />

tomTa mTavrebi, yvela, vinc mis xelTa qveS iyo, mravali<br />

msaxuri, kacebi, qalebi, ymawvilebi. Mmdinareze safarebi aRmarTes,<br />

raTa mefeTa colebi Casuliyvnen mosanaTlavad. im<br />

dros Teqvsmeti arxonti da maTi colebi, vinc naTeliRes<br />

wmida grigoriusis xelTagan, Rebulobdnen monaTlulebs<br />

naTlobidan, kacebi kacebs emsaxurebodnen da qalebi _ qalebs.<br />

Dda idga wmida grigoriusi mdinaris piras da sami mefe<br />

masTan erTad da winamZRolebi. Dda aRbeWda isini mironiTa<br />

da jvriT. aiRo mironi da zeTi da Caasxa isini mdinareSi da<br />

[yovelive] aRsrulda jvris [gamosaxviT]~.<br />

Semdeg sxvadasxva qveyanaSi sasuliero pirTa gagzavnazea<br />

laparaki; arabuli Zeglis Tanaxmad, _ `wmida grigoriusma,<br />

romelic mTeli somxeTis kaTolikosi gaxda,<br />

moamzada episkoposebi da agzavnida maT somxeTis mraval<br />

miwaze, da qarTlSi, durZukeTis * qveyanaSi, alanebTan~,<br />

_ Semdeg ki gagzavnil episkoposTa vinaobaze aris laparaki,<br />

_ `moiyvana erTi qarTveli kaci, vinc masTan erTad<br />

sebastiidan Camovida, saxelad ibirbzxua ** , gaxada mitropolitad<br />

da gagzavna, raTa mas mTel qarTlSi daedgina<br />

episkoposebi. igi iyo kargi qcevis, keTili, saeklesio<br />

wignTa mcodne, iyo diakoni, momswre imdrois, roca ormoci<br />

mowamis nawilebi moipoves, iyo Semkobili WaRariT,<br />

amitomac moaqcia am xarisxze; da afxazTa qveyanaSi gagzavna<br />

sofroni, is iyo mRvdeli kapadokiidan. igi iyo mxlebeli<br />

wmida grigoriusisa; gaxada episkoposad da gagzavna. alanTa<br />

qveyanaSi gagzavna Toma, _ kaci rCeuli; igi patara<br />

qalaq satalidan iyo. Eeseni iyvnen, vinc masTan erTad Camovidnen.<br />

iyvnen wmida wignTa mcodneni~.<br />

* arab. teqstSi _ `d-r-z-k-ÁaÐT~;<br />

** teqstSi _ `‘bÁrbzxv~; _ es saxeli sxvadasxvagvari gaxmovanebiT SeiZleba<br />

iqnas wakiTxuli (abirbazxua, ibirbazaxua da sxva... n. mari am saxelSi megrul<br />

sityvebs xedavda, _ ibereb skua _ iberTa Svili);<br />

80


erZnul versiaSi am ambis Sesaxeb asea moTxrobili:<br />

`wminda grigolma akurTxa episkoposebi da daagzavna didi<br />

armeniis mTel miwa-wyalze da mTel qveyanaze, agreTve<br />

moZRvrebic, da sebastielTa qveynidan irenarxe saxeliT,<br />

mRvdeli da winamZRvari; es irenarxe iyo kaci metad saTno<br />

sqemiTa da moqalaqeobiT, hqonda didi gamocdileba saRv-<br />

To werilSi, is ormoc mowameTa wminda neStTa mopovebis<br />

dros diakvnad iyo sebastiis maSindeli episkoposisa. iyo<br />

kaci Semkuli WaRariT... xolo lazTa qveyanaSi gagzavna<br />

sofroni, romelic mRvdlad iyo kapadokiaSi, xolo albaniaSi<br />

gagzavna Toma~ (georgika 1961: 73).<br />

Semdeg naxsenebia Zalian bevri mxare, sadac grigori<br />

episkoposebs agzavnida. Aarabuli xelnaweris avtori ganmeorebiT<br />

axsenebs afxazTa qveyanas, sadac grigors episkoposi<br />

gaugzavnia, Semdeg wers: `aseve mravali episkoposi<br />

gagzavna sxvadasxva qveyanaSi da xalxebTan, agreTve gagzavna<br />

moZRvrebi, _ WeSmariti sityvis swavlebis SemZlebelni.<br />

da rac [Tavad] wmida grigoriuss Seexeba, man aaSena oTxi<br />

saepiskoposo araratSi, valarsapatSi, artasatsa da dvinusSi<br />

da isini Tavisi taxtis qveS moaqcia. da im qveynebs,<br />

romlebic movixsenieT igi mzrunvelobda * , [igi] erTi xanoba<br />

mzrunvelobda ** maT da didi somxeTis mefe Tirdats~.<br />

Semdeg moTxrobilia, Tu rogor eaxlnen wmida grigori<br />

da Trdati konstantine keisars, rogor xarobdnen bizantiaSi<br />

somexTa moqceviT, rogor gaimarTa nikeis msoflio<br />

saeklesio kreba (325 w), rogor ganmartovda grigori manis<br />

qvabebSi...<br />

Bbolos arabuli da berZnuli versiebis avtorebs, _<br />

orives erTnairad gadaaqvs Tavis teqstebSi winare redaqciebiseuli<br />

sityvebi, romlebic pirvel pirSia dawerili<br />

da romlebiTac, Tu somxuri saistorio tradiciiT vimsjelebT,<br />

grigor ganmanaTleblis cxovrebis pirvelaRmweri<br />

_ agaTangelosi mkiTxvels amcnobs, rom yovelive,<br />

rac maT auwya, Tavisi TvaliT aqvs nanaxi, zogi ram ki sarwmuno<br />

xalxisagan gaugonia, bolos ki locavs maT da adidebs<br />

* arab. teqstSi _ `ÁaTa‘aÐhada~, _ es aris vulgaruli forma `‘hada~<br />

zmnisa; sityva SeiZleboda gveTargmna agreTve rogorc _ `moinaxulebda<br />

xolme~.<br />

** teqstSi naxmaria igive sityva _ `ÁaTa‘aÐhada~.<br />

81


ufals.<br />

aseTia mokled wmida grigoris cxovrebis arabul-berZnuli<br />

teqstebis Sinaarsi.<br />

yuraRdebas iqcevs is faqti, rom xsenebul wyaroTa Tanaxmad,<br />

roca somxeTSi wmida grigori moRvaweobs, imavdroulad<br />

qarTlsa da lazikaSic mimdinareobs qristianul<br />

saxelmwifoTa Seqmnis procesi (teqstebSi naxsenebi albanebisa<br />

da alanebis Sesaxeb qvemoT gveqneba saubari).<br />

Qqristianuli eklesiis dafuZnebas, ama Tu im saxelmwifos<br />

mefis mier qristianobis oficialur religiad<br />

gamocxadebas win, cxadia, yovelTvis uZRvis mqadageblis<br />

moRvaweoba; igi fizikurad cxovrobs, fizikurad moRvaweobs<br />

qveyanaSi, qadagebs axal religias, rasac mefis<br />

mier am religiis WeSmarit sarwmunoebad aRiareba moyveba<br />

xolme.<br />

vin aris is piri, vinc qarTlSi an lazikaSi qristianoba<br />

iqadaga, aris Tu ara es piri wmida grigor ganmanaTlebeli?<br />

mkvlevari marina CxartiSvili savsebiT sworad amaxvilebs<br />

yuradRebas im faqtze, rom arabul ZeglSi wmida grigori<br />

ar aris warmodgenili qarTlSi moRvawe misionerad (CxartiSvili<br />

1987: 50-53); marTlac arc arabul da arc berZnul<br />

teqstSi arsad ar aris naTqvami, rom grigori qarTlSi<br />

an, miT umetes, lazikaSi Casuliyos da iq eqadagos qristianoba,<br />

ekurTxebinos eklesiebi. es wyaroebi wmida grigors<br />

qarTvelTa an albanTa Tu alanTa mqadageblad ar warmogvidgens.<br />

xsenebul ZeglebSi qarTvelTa da kavkasiis sxva qveyana-<br />

Ta mqadagebeli ar Cans; ara da teqstebis avtorebi Tavisdauneburad,<br />

faqtobrivad, warmogviCenen, rom am qveynebSi<br />

ukve naqadagebia qristianoba. Aaqedan gamomdinare, sarwmuno<br />

xdeba mosazreba, rom arsebobda arabul-berZnuli versiebis<br />

winare Soreuli nusxebi, romlebSic naxsenebi iyo<br />

qarTlisa, da, SesaZloa, aseve, _ lazikis mqadagebelTa<br />

saxelebi, rom adreul periodSi arsebobda agaTangelosis<br />

dawerilad miCneuli iseTi istoria wmida grigoris cxovrebisa,<br />

romelic qarTlis mqadageblis saxels ixseniebda.<br />

somxuri saistorio tradiciiT, rogorc arabul-berZnuli,<br />

ise sxva wyaroebis Tanaxmad, agaTangelosia somexTa<br />

moqcevis istoriis pirvelaRmweri.<br />

82


agaTangelosisad cnobili amgvari redaqcia rom<br />

marTlac arsebobda, faqtobrivi monacemebiT dasturdeba<br />

somexi JamTaaRmwerlis _ movses xorenacis<br />

nawarmoebiT, romelsac `somxeTis istoria~ ewodeba.<br />

xorenacisM`istoriidan~ vxedavT, rom im dros, roca somxeTSi<br />

wmida grigor parTeli moRvaweobda, qarTls Tavisi<br />

ganmanaTlebeli hyolia, es iyo qali, saxelad `nune~. Turme<br />

`nunem~ da am qveynis mefe mirianma didad iRvawes qarTlis<br />

mosaqcevad. am istoriis gadmocemisas CvenTvis erT-erTi<br />

umTavresi mniSvneloba im faqts aqvs, rom movses xorenaci<br />

Tavis wyarod agaTangeloss asaxelebs: `gavbedav da vityvi,<br />

rom mociquli qali gaxda, man iqadaga klarjeTidan<br />

dawyebuli vidre alanTa da kaspiis karebamde, masquTTa<br />

sazRvrebamde, rogorc amas agaTangelosi gauwyebs Sen~<br />

(xorenaci 1984: 172). Aam sityvebSi igrZnoba teqstis siZvele.<br />

iqmneba STabeWdileba, rom misi damweri qarTlis gaqristianebis<br />

axlo periodSi cxovrobs. es is periodia, roca<br />

somxeTSi jer kargad ver gaucnobierebiaT, ver daujerebiaT,<br />

rom qarTlSi uCveulo ram moxda, _ aq momaqcevlad,<br />

sxva qveynebisagan gansxvavebiT, qali moavlina RmerTma, _<br />

swored amitom wmida `nunes~ mociqulad aRiareba xorenacisagan<br />

gansakuTrebul gambedaobas moiTxovs, amitom ambobs:<br />

`gavbedav da vityvi~...<br />

xorenacis mier Tavis wyarod agaTangelosis dasaxeleba,<br />

vfiqrobT, adasturebs, rom odesRac marTlac arsebobda<br />

agaTangelosis mier Seqmnilad cnobili istoria,<br />

romelSic grigor ganmanaTlebelis cxovrebis Sesaxeb<br />

iyo moTxrobili da romelSic moxseniebuli yofila<br />

agreTve qarTvelTa mqadagebeli `nune~, moniSnuli iyo is<br />

geografiuli areali, sadac iqadaga `nunem~; Cans, im uZveles<br />

redaqciaSi `nune~, anu, cxadia, wmida nino, jer ar iyo<br />

saxeldebuli qarTvelTa mTavarmociqulad, laparaki iyo<br />

misi qadagebebis Sesaxeb, magram ar iyo dazustebuli, rom<br />

igi qarTvelTa momaqceveli, maTi mociqulia, winaaRmdeg<br />

SemTxvevaSi xorenacis ar dasWirdeboda gansakuTrebuli<br />

gambedaoba misi mociqulobis gacnobierebaSi; iqmneba<br />

STabeWdileba, rom agaTangelosi marTlac Trdatis Tanamdrove<br />

iyo da IV s-is dasawyisSi werda Tavis istorias, rom<br />

83


qarTvelTa mqadageblis Sesaxeb Zalze mokled, dazustebebisa<br />

da ganzogadebebis gareSe awvdida cnobebs mkiTxvelT;<br />

am cnobebis wakiTxvam da, rac mTavaria, qarTlis<br />

axladdafuZnebuli eklesiis am sakiTxTan damokidebulebam,<br />

agreTve, qarTulma werilobiTma Zeglma `wmida ninos<br />

cxovrebam~ movses xorenacis gaabedvina da gamoacxadebina,<br />

rom qarTlSi uCveulo ram moxda, _ aq mTavarmociqulad<br />

qali moevlina xalxs * .<br />

rogorc viciT, xorenaci gvauwyebs, Tu rogor gagzavnes<br />

wmida `nunem~ da mefe mirianma TavianTi delegacia<br />

somxeTSi wmida grigorTan Sesaxvedrad. `nunesa~ da mefis<br />

delegacia somxeTSi Sexvedria wmida grigors da am ukanasknels<br />

xsenebuli delegaciis, anu, xorenacis TqmiT, _<br />

`sando kacebis~ saSualebiT `nunesaTvis~ SemouTvlia, rom<br />

mas daengria kerpebi: `[nunem] miiRo brZaneba, rom moespo<br />

kerpebi, rogorc es Tavad grigolma qna~ (xorenaci 1984:<br />

172).<br />

cxadia, aq sityva `brZaneba~ grigorisadmi pativiscemis<br />

gamoxatvisa da misi gandidebis mizniT aris naxmari, magram<br />

amjerad Cven umTavres yuradRebas vamaxvilebT aga-<br />

Tangelosis Cvenamde mouRweveli naSromis im Sinaarsze,<br />

romelic xorenacis Semounaxavs; Cans, im naSromSi naCvenebi<br />

yofila, TuU rogor Sexvda qarTlis samefo delegacia<br />

grigors, rogor SemouTvala grigorma qarTvelT kerpebis<br />

dangreva, xorenacisTan SemorCenili cnobis mixedviT,<br />

grigors qarTvelTaTvis kerpebis adgilas jvris aRmarTva<br />

urCevia.<br />

davubrundeT grigor ganmanaTleblis cxovrebis arabulsa<br />

da berZnul `cxovrebebs~. rogorc vnaxeT, aqac, _<br />

kerZod, _ arabul `cxovrebaSi~ naCvenebia, rom qarTlis<br />

miwaze grigorTan SeTanxmebiT daangries warmarTuli salocavebi,<br />

rom qarTlis mefem grigorisagan miiRo brZaneba,<br />

Tavis qveyanaSi dangreuli kerpebis sanacvlod sam-<br />

Rvdeloebis mosvlamde salocavad xalxisTvis jvrebi<br />

aRemarTaT. xorenacisTan da arabul-berZnul ZeglebSi<br />

kargad aris warmoCenili, rom qarTlisa da somxeTis sa-<br />

* `wmida ninos cxovrebas~ rom utyuari gavlena aqvs moxdenili xorenaciis<br />

`istoriis~ 71-e Tavze, am sakiTxTan dakavSirebiT ix. CxartiSvili 1987: 30.<br />

84


mefo wreebi religiur sakiTxebSi SeTanxmebulni yofilan.<br />

cnobaTa es msgavseba kidev ufro ganamtkicebs azrs, rom<br />

marTlac arsebobda agaTangelosis uZvelesi nawarmoebi,<br />

romelSic qarTlis samefo karisa da wmida grigoris urTierTSeTanxmebis,<br />

warmarTul taZarTa ngrevisa da qristianuli<br />

jvrebis aRmarTvis Sesaxeb iyo laparaki da romlis<br />

kvali, erTi mxriv, xorenacis `istoriam~, meore mxriv,<br />

arabul-barZnulma teqstebma, gansakuTrebiT, _ arabulma<br />

Zeglma Semogvinaxa.<br />

yuradReba mivaqcioT im gansxvavebebs, romlebic aga-<br />

Tangelosis uZvelesi qronikisa da dRes EDSemorCenili<br />

arabul-berZnuli<br />

redaqciebis cnobebs Soris SeiniSneba.<br />

xorenacisTan SemorCenili agaTangelosiseuli cnobebis<br />

mixedviT, somxeTSi wmida grigorTan mosalaparakeblad<br />

Casulan wmida `nunesa~ da mefe mirianis `sando kacebi~, anu<br />

Casula qarTlis samefo delegacia da, erTi mxriv, wmida<br />

grigor-Trdatsa da, meore mxriv, wmida nino-mirians Soris<br />

swored maTi SuamavlobiT momxdara molaparakeba;<br />

dReisaTvis SemorCenili arabul-berZnuli versiebis<br />

mixedviT ki somxeTSi Casula ara samefo delegacia, aramed,<br />

_ Tavad mefe qarTlisa, Tanac es mefe or sxva mefesTan er-<br />

Tad Zalian adre xlebia Trdats, _ jer kidev manam, sanam<br />

somxeTSi warmarTuli taZrebis ngrevas daiwyebdnen.<br />

rogorc vxedavT, agaTangelosis uZvelesi qronikis Sinaarsi,<br />

romelic, Cans, qarTlis moqcevas, wmida ninosac<br />

exeboda da rac xorenacis `istorias~ Semounaxavs, dRes<br />

Cvens xelT arsebul arabul da berZnul teqstebs Zalian<br />

Seucvlia; am versiebSi viTareba ise aris warmodgenili,<br />

TiTqos somxeTSi wmida ninosa da qarTlis mefis delegacia<br />

ki ara, aramed, TviT qarTlis mefe Casula; agaTangelosis<br />

uZvelesi redaqciebisuli Sinaarsis aRdgenis Semdeg<br />

wmida ninosTan dakavSirebuli istoriac iwyebs aRdgenas<br />

da sruliad cxadi xdeba, rom cnobebi qarTlis mefis somxeTSi<br />

Trdatis brZanebiT Casvlis Sesaxeb agaTangelosis<br />

uZvelesi istoriis damaxinjebis Sedegia.<br />

Aar aris Zneli dasadgeni, Tu rogor moxda es damaxinjeba.<br />

rogorc Cans, agaTangelosis uZvelesi redaqciis Semdgomma<br />

xelnawerebma ukve aRar Semoinaxa wmida `nunesa~ da<br />

85


mirianis saxelebi, aRar SemorCa cnoba maT mier somxeT-Si<br />

gagzavnili `sando kacebis~ Sesaxeb; magram, rogorc safiqrebelia,<br />

mogviano drois xelnawerebma Semoinaxa cnoba<br />

imis Sesaxeb, rom somxeTisa da qarTlis samefo karTa<br />

Soris SeTanxmeba moxda am qveynebSi samRvdeloebis mosvlamde<br />

warmarTuli taZrebis dangrevisa da maT adgilas<br />

jvrebis aRmarTvis Taobaze, Semoinaxa is istoria, romlis<br />

mixedviTac, wmida grigorma, mas Semdeg, rac igi somxeTSi<br />

warmarTuli taZrebis ngrevas Seudga, qarTvelT mouwoda,<br />

rom TavianT qveyanaSi maTac daengriaT warmarTuli<br />

salocavebi da samRvdeloebis mosvlamde, somexTa darad,<br />

maTac jvrebi aRemarTaT, rom qarTlis miwaze marTlac<br />

moxda amgvari movlena... berZnul-arabulis winare romeliRac<br />

redaqciis avtorma, romelmac gaicno es cnobebi,<br />

romelmac Seityo, rom qarTlisa da somxeTis mefeTa Soris<br />

warmarTuli taZrebis dangrevisa da qristianuli salocavebis<br />

agebis Sesaxeb SeTanxmeba moxda, gadawerisas<br />

teqstSi, rogorc Cans, `mcire Sesworebebi~ da `dazustebani~<br />

Seitana, _ viTareba ise warmoadgina, TiTqos es SeTanxmeba<br />

somxeTSi qarTlis mefis uSualo, piradi Casvlis<br />

Sedegad moxda; amgvarad Seiqmna gayalbebuli istoria,<br />

TiTqos qarTlis mefes gaqristianebis gadawyvetileba ara<br />

wmida ninos, aramed, mefe Trdatisa da grigor gamnanaTleblis<br />

uSualo zemoqmedebis Sedegad miuRia.<br />

`wmida grigoris cxovrebaSi~ CanarTis gakeTebam agaTangelosis<br />

nawarmoebis is adgili, romelSic Trdatis mier<br />

Tavisi naxararebis gamoZaxebis Sesaxeb aris laparaki, Sinaarsobrivad<br />

gaumarTavi gaxada, _ gaugebaria, ratom an<br />

rogor mimarTavda Trdati ase, _ mefuri brZanebis kilo-<br />

Ti mezobeli saxelmwifoebis mefeebs: _ `saswrafod unda<br />

CamoxvideT CemTan.~<br />

sanam lazTa da, erTi mxriv, albanTa, meore mxriv, alanTa<br />

Sesaxeb visaubrebdeT, oriode sityviT SevexoT im<br />

calkeul cvlilebebs, romlebic agaTangelosis uZvelesma<br />

cnobebma movses xorenacis `istoriaSi~ ganicada.<br />

xorenaci, rogorc aRvniSneT, Cveni azriT, eyrdnoba ara<br />

mxolod `wmida ninos cxovrebas~, aramed, _ agaTangelosis<br />

uZveles, Cvenamde mouRwevel teqstsac. wmida ninosTan da<br />

86


mirian mefesTan dakavSirebuli istoria movses xorenacis<br />

`istoriaSic~ damaxinjebulia da es aris Sedegi am ori wyaros<br />

cnobaTa erTmaneTSi aRrevisa... vityviT konkretulad,<br />

_ agaTangelosTan, rogorc aRvniSneT, Cans, laparaki<br />

iyo imis Sesaxeb, rom wmida grigorma qarTvelebs kerpebis<br />

dangreva da jvrebis aRmarTva SemouTvala; amaze mianiSnebs<br />

is faqti, rom msgavsi cnobebi Semonaxulia rogorc<br />

arabul-berZnul wyaroebSi, ise _ xorenacisTan... magram,<br />

Tu naTqvams ufro davazustebT, maSin unda aRvniSnoT,<br />

rom xorenaci laparakobs ara saerTod kerpebis, aramed,<br />

konkretuli sami kerpis _ armazis, gacisa da gas ngrevaze;<br />

Cans, xorenacim agaTangelosisagan amoikiTxa, rom wmida<br />

grigorma qarTvelebs kerpebis ngreva da jvrebis aRmarTva<br />

SemouTvala da, radgan wakiTxuli hqonda `wmida<br />

ninos cxovrebis~ is adgili, sadac konkretuli sami kerpis<br />

dangrevisa da, aseve, konkretuli salocavis, _ jvari<br />

patiosanis aRmarTvis Sesaxeb iyo laparaki, ifiqra, rom<br />

wmida grigoris `brZaneba~ swored am konkretul kerpebsa<br />

da jvars Seexeboda. sinamdvileSi, rogorc Cans, grigoris<br />

`brZaneba~ sul sxva kerpebsa da jvrebs Seexeboda. AarabulberZnuli<br />

teqstebidan viciT, rom grigori mTeli somxe-<br />

Tis teritoriaze angrevda kerpebs da agebda jvrebs, rom<br />

igives gakeTeba urCevia qarTvelTaTvis, e.i. `brZaneba~<br />

mTeli qarTlis masStabiT gasakeTebel samuSaos Seexeboda<br />

da ara _ mcxeTis konkretul sam kerpsa da jvars; xorenaci<br />

agaTangelosisa da `wmida ninos cxovrebis~ cnobebs<br />

maTi urTierTmsgavsebis gamo erTmaneTSi urevs, es ki mis<br />

`istoriaSi~ araerTi faqtis damaxinjebas iwvevs; aqve unda<br />

aRiniSnos, rom xorenacisTan erTmaneTSia aRreuli sveticxovelisa<br />

da jvari patiosanis aRmarTvis istoriebi. igi<br />

gviambobs qarTlis pirveli qristianuli salocavis agebis<br />

Sesaxeb, magram aRwers ara sveticxovels, aramed, _ jvari<br />

patiosans, rac, rogorc am ambebis uSualo momTxrobel,<br />

_ `wmida ninos cxovrebis~ avtorTagan viciT, pirveli<br />

salocavi ar yofila, igi samRvdeloebis mosvlis Semdeg<br />

aRumarTavT.<br />

Aamrigad, xorenacisTan bevri cnoba saxeSecvlilia, amas-<br />

Tan, igi wmida grigors, wmida ninosTan SedarebiT, gandi-<br />

87


debulad warmosaxavs, _ viTareba isea warmodgenili,<br />

TiTqos wmida ninom Tavis umTavres moZRvarTan gagzavna<br />

delegacia darigebis misaRebad, maSin, roca, Cans, sruliad<br />

Cveulebrivi ram momxdara da araferi gansakuTrebuli,<br />

_ erTi qveynis samefo delegacia meoreSi wasula,<br />

rogorc amas qvemoT vnaxavT, _ konkretuli sakiTxis gadasawyvetad;<br />

xorenacisTan wmida grigor ganmanaTlebeli<br />

gandidebulia (Cans, gandidebulad iqneboda igi warmodgenili<br />

agaTangelosTanac), magram, miuxedavad amisa, movses<br />

xorenacis cnobebi, Tu ki maT kritikulad SeviswavliT,<br />

bevris momcemia.<br />

rac Seexeba lazTa da albanTa Tu alanTa mefeebs.<br />

adreul teqstebSi albanebze iqneboda laparaki da ara<br />

_ alanebze; Tund, Tavi davaneboT im faqts, rom i. kulakovskis<br />

mixedviT, alanebi 912 w-s gaqristiandnen, am azris<br />

gasamarTleblad erTi garemoebis gaTvaliswinebac<br />

sakmarisia, _ Zneli dasajerebelia, rom agaTangeloss<br />

ise moeTxro wmida grigor ganmanaTleblis istoria, rom<br />

erTxelac ar exsenebina somxeTis uSualo mezobeli _ albaneTi;<br />

xolo is faqti, rom arabul versiaSi alanebsa da<br />

durZukebze aris laparaki, xolo saerTod ar aris naxsenebi<br />

`albania~, imaze metyvelebs, rom `albanTa mefe~ `alanTa<br />

mefiTaa~ Secvlili. Cven ver vifiqrebT, rom Secvlili<br />

saxiT SemorCenil arabul xelnawerSi `alanebi~<br />

`albanebis~ sinonimad ar ixmareba, _ imitom, rom am xelnawerSi<br />

durZukeTia * naxsenebi; `durzukÁaÐT~, rogorc Cans,<br />

`lazikÁaÐT~-is damaxinjebuli formaa, es Cveni ara, _ J.<br />

garitis dakvirvebaa (gariti 1946: 222); arabul-berZnul<br />

ZeglebSi yovelTvis calke aris gamoyofili sami mefe an<br />

sami qveyana, maT Soris erT-erTi yovelTvis lazTa mefe, an<br />

lazTa qveyanaa; mxolod erT adgilas lazTa qveynis nacvlad<br />

durZukeTia naxsenebi; ueWvelia, rom arabuli xelnaweris<br />

winare teqstis xsenebul adgilas aseve lazikeTi<br />

iyo naxsenebi da ara _ durZukeTi, winare arabulenovan<br />

teqstSi ewera `l-z-kÁaÐT~; arabuli teqstis erT-erTma ga-<br />

* sityva `d-r-z-kÁaÐT~ SeiZleba vTargmnoT, agreTve, rogorc _ `durZukebi~,<br />

Tu am sityvaSi sufiqsi `aÐT~ mravlobiTi ricxvis niSania, magram Cven mxars<br />

vuWerT aq qarTuli `eT~ sufiqsis wakiTxvas, imitom, rom mr. ricxvis niSnad<br />

teqstSi yovelTvis ufro gavrecelebuli `uÐna~ sufiqsia gamoyenebuli.<br />

88


damwerma, Cans, gadawerisas Secdoma dauSva, _ sity-vis dasawyisSi<br />

`laÐm~ _ `daÐl~-ad amoikiTxa, ifiqra, rom teqst-Si<br />

ewera gaugebari sityva _ `d-z-kÁaÐT~ da igi `d-r-z-kÁaÐT~-iT<br />

Secvala; ueWvelia, rom SemorCenili teqstis winare romelime,<br />

aseve, arabul teqstSi durZukeTis nacvlad lazike-<br />

Ti yofila naxsenebi.<br />

ramdenad marTalia cnoba, TiTqos qarTlis mefesTan er-<br />

Tad somxeTSi albaneTisa da lazikis mefeebic Cavidnen?<br />

somxeTis mefe, rogorc qarTlis mefes, ise arc albaneTisa<br />

da lazikis xelisufalT ar mimarTavda aseTi mbrZanebluri<br />

kiloTi: `saswrafod unda CamoxvideT CemTan~...<br />

teqstis am adgilas stilze dakvirveba cxadyofs, rom<br />

teqstSi ara mxolod qarTlis mefis Sesaxeb aris CarTuli<br />

cnoba, aramed, mTeli is winadadebaa Camatebuli, romel-<br />

Sic sami mefis gamoZaxebazea laparaki. davukvirdeT arabuli<br />

teqstis qarTul, _ am SemTxvevaSi sityva-sityviT<br />

Sesrulebul qarTul Targmans: `brZana, rom gamocxadebuliyvnen<br />

Tavisi samefos mwerlebi da ubrZana maT, rom mieweraT<br />

werilebi Tavisi saxelmwifos mTeli xalxisaTvis,<br />

raTa gamocxadebuliyvnen mTavrebi, gamgeblebi, winamZ-<br />

Rolebi, meTaurebi, mmarTvelebi mefesTan qalaq valarsapatSi.<br />

werilebi [afxazebis mefesTan da] qarTlis mefes-<br />

Tan, werili alanebis mefesTan, auxsna werilSi yovelive,<br />

rac Tavs gardaxdaT da uTxra: amitom saswrafod unda<br />

CamoxvideT CemTan.~ aq stilze dakvirveba cxadyofs, rom<br />

aSkarad gamoirCeva sxva winadadebebTan TiTqos erTgvarad<br />

daukavSirebeli winadadeba: `werilebi [afxazebis mefesTan<br />

da] qarTlis mefesTan, werili alanebis mefesTan~;<br />

es winadadeba amovardnilia saerTo wyobidan, Tavis mxriv<br />

erTiania, mTliania, Sekrulia, magram sxva winadadebeb-<br />

Tan mimarTebaSi arabunebrivad zis; rom amoviRoT es winadadeba<br />

teqstidan, maSin yovelive bunebriv saxes miiRebs,<br />

_ Trdatma gadawyvita gaqristianeba da werilebi miswera<br />

Tavis naxararebs, UubrZana, _ saswrafod CamodiTo; arabul<br />

teqstSi kargad moCans CanarTi winadadeba, berZnuli teqsti<br />

am SemTxvevaSi Zalian axloa arabulenovan teqstTan da<br />

stilze dakvirveba igive daskvnebis gakeTebis saSualebas<br />

mogvcems.<br />

89


Aarabul Zeglze dakvirveba saSualebas gvaZlevs, davazustoT,<br />

Tu rogori iyo agaTangelosis uZvelesi qronika.<br />

Aarabul teqstSi, mas Semdeg, rac naxararebTan Trdat mefis<br />

saubris, xolo Semdeg somxeTSi warmarTul taZarTa<br />

ngrevis dawyebis Sesaxeb aris moTxrobili, mas Semdeg, rac<br />

naTqvamia, rom somxeTis qalaq valarsapatSi da mere qalaq<br />

k-s-taÐnSi warmarTuli taZrebi daangries, rogorc vnaxeT,<br />

naTqvamia, rom `aseve moiqcnen agreTve lazebis, qarTlisa<br />

da alanebis miwaze da Seiqmna yvela mefe erTi azrisa~... Semdeg<br />

naCvenebia, rom grigori brZanebda jvrebis agebas, rom<br />

mefeebs ubrZanebda, _ maTac, sanam samRvdeloebas miiRebdnen,<br />

TavianT qveynebSi jer jvrebi aegoT... Tu ki agaTangelosis<br />

uZveles nawarmoebSi raime ewera somex-qarTvelTa<br />

Sexvedris Sesaxeb, maSin unda miviCnioT, rom masSi cnoba am<br />

Sexvedris Sesaxeb somxeTSi warmarTuli taZrebis dangrevis<br />

cnobis Semdeg iyo motanili; jer ewera, rom somxeTSi<br />

wmida grigorma warmarTuli taZrebi daangria da maT adgilas<br />

jvrebi aago, Semdeg ki naTqvami iyo, rom wmida grigorma<br />

wmida `nunesa~ da mirian mefis mier somxeTSi gagzavnil<br />

`sando kacebs~ igives gakeTeba urCia... roca SemorCenil<br />

arabul xelnawers vukvirdebiT, gveqmneba STabeWdileba,<br />

rom agaTangelosis uZveles nawarmoebSi swored qalaq<br />

valarsapatsa da Semdeg ki k-s-taÐnSi sakerpoebis dangrevis<br />

cnobis Semdeg ewera imis Sesaxeb, rom somxeTSi wmida<br />

`nunesa~ da mirian mefis `sando kacebi~ Cavidnen, rom maTi<br />

saSualebiT wmida grigorma wmida `nunes~ SemouTvala, rom<br />

qarTlSic daengriaT warmarTuli taZrebi da samRvdeloebis<br />

mosvlamde jvrebi aegoT. amis Semdeg ki, rogorc Cans,<br />

NnaCvenebi iyo, rom qarTvelebma TavianT qveyanaSi marTlac<br />

daiwyes warmarTul taZarTa ngreva... vfiqrobT, sityvebi:<br />

`aseve moiqcnen agreTve lazebis, qarTlisa da alanebis<br />

miwaze da Seiqmna yvela mefe erTi azrisa~, _ mcireodeni<br />

cvlilebiT swored uZvelesi redaqciidan momdinareobs,<br />

amaze metyvelebs Tundac dasavleT saqarTvelos Zveli, _<br />

me-4 s-is droindeli saxelwodeba. safiqrebelia, rom aga-<br />

Tangelosis uZveles redaqciaSi swored somxeTis qalaq<br />

k-s-taÐnSi artemides taZris dangrevis cnobas mohyveboda<br />

ambavi wmida ninosa da mirianis delegaciis wmida grigor-<br />

90


Tan da TrdatTan Sexvedris, qarTvelTaTvis warmarTul<br />

taZarTa ngrevisa da maT adgilas jvarTa aRmarTvis rCevis<br />

Sesaxeb da, rogorc arabuli teqsti migvaniSnebs, aq naTqvami<br />

iyo, rom oTxi qveynis mefe Seiqmna erTi azrisa, rom<br />

iqnebodnen qristianeni, daangrevdnen warmarTul taZrebs<br />

da samRvdeloebis mosvlamde, jrebs aRmarTavdnen.<br />

uZvelesi teqstis Semdgomi drois gadamwerebma, rogorc<br />

iTqva, Cans, cnobebi nel-nela Secvales, rogorc Cans, daikarga<br />

zusti cnobebi ara mxolod qarTlis mqadageblisa da<br />

maTi mefis, aramed, albaneTisa da lazikis mqadagebelTa<br />

Tu mefeTa Sesaxebac; SemorCa cnoba mxolod imis Taobaze,<br />

rom am qveyanaTa xelisufalni Seikribnen da SeTanxmdnen<br />

sakerpoebis ngrevisa da jvrebis aRmarTvis Taobaze; SemdgomSi,<br />

Cans, erT-erTma gadamwerma, _ iman, vinc qarTlis<br />

mefe somxeTSi Trdatis naxararebTan erTad gamoZaxebiT<br />

gamocxadebulad warmogvidgina, somxeTSi Casulebad<br />

warmogvisaxa albaneTisa da lazikis mefeebic, amisaTvis<br />

sakmarisi iqneboda raime cnoba imis Taobaze, rom SeTanxmebaSi<br />

monawileoba qarTlisa da albaneTis xelisuflebamac<br />

miiRo, umciresi niuansic ki miscemda imis sababs,<br />

rom somxeTSi Casulebad warmoesaxa ara mxolod qarTlis,<br />

aramed, lazikisa da albaneTis mefeebic; yovelive aman ki<br />

gazRaprebuli istoria mogvca, _ viTareba ise warmoCnda,<br />

rom Trdatis daZaxilze, rogorc misi qveSevrdomebi, albaneTisa<br />

da TviT lazikis mefeebic ki cxaddebodnen xolme,<br />

risi dajerebac sruliad SeuZlebelia misTvis, vinc IV<br />

s-is kavkasis istorias odnav mainc icnobs. SemdgomSi erTerT<br />

gadamwers wmida grigori Crdilo kavkasiis moqcevas-<br />

Tanac ki daukavSirebia.<br />

rac Seexeba sameulis Sesaxeb momdevno CanarTebis gakeTebas,<br />

es istoriis gamyalbeblisaTvis erTi CanarTis<br />

gakeTebis Semdeg ukve advili saqme iyo; man Tu erTxel Se-<br />

Zlo mkiTxvelis imaSi darwmuneba, rom samma mefem Tavis<br />

mociqulad wmida grigori aRiara da aRTqma dado, _ esmina<br />

misi qadagebebi, Semdeg ukve advilad SeZlebda imis<br />

mtkicebasac, rom albaneTis, qarTlisa da lazikis mefeebi<br />

SemdgomSi marTlac Sexvdnen wmida grigors da naTelic<br />

misgan iRes. Yyalbi istoriis Semqmnelma mefeTa sameuli<br />

91


moixsenia jer im adgilas, sadac wmida grigoris dabrunebazea<br />

laparaki, viTareba ise daxata, rom Trdat mefes wmida<br />

grigorTan Sesagebeblad Tavis xelqveiTebTan erTad<br />

Tan wauyvania sami mefe (arabul teqstSi erT-erT mefed<br />

dasaxelebulia `maliq al-r-v-s~; `r-v-s~ Cven gavaxmovaneT<br />

rogorc `ru’uÐs~ da sityvebi vTargmneT rogorc `erisTav-<br />

Ta mTavari~, * es aris oficialuri tituli, romelic lazikis<br />

patrikioss me-7 saukunidan mieca (narkvevebi 1973: 18);<br />

Jerar garitis marTebuli SeniSvniT, arabuli xelnaweris<br />

`maliq al-r-v-s~ `maliq al-l-z-v-n~-s (lazTa mefe) damaxinjebul<br />

formaa (gariti 1946: 222); rogorc Cans, SemorCenili<br />

arabuli teqstis avtorma Tavis winare teqstSi, imis<br />

gamo, rom arabuli SriftiT dawerili es sityvebi sakmaod<br />

hgavs erTmaneTs, `maliq al-l-z-v-n~-s nacvlad SecdomiT<br />

amoikiTxa `maliq al-r-v-s~, ifiqra, rom aq lazTa mefe<br />

Tavisi oficialuri tituliT aris moxseniebuli da amitom<br />

teqstSi daamkvidra sityvebi _ `erisTavTa mTavari~);<br />

Semdeg, rogorc zemoTac aRvniSneT, sami mefe naTlobis<br />

epizodSia moxseniebuli: `wmida grigoriusma wamoiyvana<br />

xalxi da gaemarTnen mdinare evfratze, maTi ricxvi iyo<br />

samassamocdaaTi aTasi: mefe Tirdati, mefe afxazTa, mefe<br />

qarTlisa, mefe alanebisa, krebuli darbaislebisa. wmida<br />

grigoriusi idga mdinaris piras da sami mefe masTan er-<br />

Tad~... arabuli redaqciidan moxmobil am epizodebSi sami<br />

mefis Semoyvana Zalze sqematur da ararealur STabeWdlilebas<br />

tovebs. berZnul-arabuli redaqciebis garda, mefe-<br />

Ta es ganuyreli sameuli naTlobis epizodTan dakavSirebiT<br />

arcerT versiaSi ar aris moxseniebuli, aq ki Semoyvanilia<br />

sameuli da Zalze ararealurad; _ Zalze Zneli<br />

warmosadgenia, rogor axerxebda es sameuli sul ase er-<br />

Tad yofiliyo da Trdatis mier gamoZaxebisTanave masTan<br />

* n. mars es sityvebi esmoda rogorc `rusTa mefe~, rac mraval gaugebrobas<br />

badebda. iv. javaxiSvils am sakiTxze msjelobisas `rusTa mefis~ xsenebis<br />

Semdeg kiTxviTi niSani aqvs dasmuli (javaxiSvili 1979: 229); aq rusebze ar<br />

aris laparaki. sityva `r-v-s~-Si `vaÐv~_is Tavze igulisxmeba niSani `hamza~ da<br />

amitom gauxmovanebel teqstSi `r-v-s~ unda wavikiTxoT rogorc `ru‘uÐs~ da<br />

ara _ `ruÐs~, rac niSnavs `mTavrebs~ an `erisTavebs~ da ara _ rusebs. Ggaugebroba,<br />

Cans, gamoiwvia iman, rom klasikur arabul teqstSi sityva `ra‘s~ (mTavari)<br />

mravlobiT ricxvSi umetesad ori `vaÐv~-iT gvxvdeba xolme, magram aris<br />

SemTxveva, roca es sityva erTi `vaÐv~-iT aris warmodgenili (margvelaSvili<br />

1981: 13).<br />

92


gaCeniliyo. Aarabul da berZnul redaqciebSi sxva pirebi<br />

sakmaod damajereblad arian daxatulni, naCvenebia maTi<br />

xasiaTis sxvadasxva mxare, sameuli ki realurobis aravi-<br />

Tar niSans ar amJRavnebs. aSkaraa, rom sameulis Sesaxeb istoriis<br />

SemTxzvels Tavis winare redaqciebSi araferi aqvs<br />

wakiTxuli maTze, ar icnobs maT pirovnebebs, amitom wers<br />

mxolod sqematuri, ararealuri sameulis Sesaxeb.<br />

rac Seexeba wmida grigoris mier qarTlSi, lazikasa da<br />

albaneTSi sasuliero pirTa gagzavnis sakiTxs (adreul<br />

teqstebSi rom sasuliero piris albaniaSi gagzavnaze<br />

iqneboda laparaki, es albaT, mtkicebas aRar saWiroebs);<br />

upirvelesad gavarkvioT, _ ra erqva qarTlSi gagzavnil<br />

pirovnebas, _ ibirbzxua Tu irenarxosi?<br />

Mmisi saxeli, cxadia, rom, iyo irenarxosi, irenarxe da<br />

ara _ ibirbzxua an sxva ram msgavsi. Jerar gariti `ibirbzxuas~<br />

irenarxes damaxinjebul formad miiCnevs da igi<br />

savsebiT marTalia. `ibirbzxua~ aris arabuli teqstis<br />

arabuladve gadamweris Secdomis Sedegi. Aarabuli `baÐ~ da<br />

`Áot~, `baÐ~ da `nuÐn~, `zaÐl~ da `raÐ~ erTnairi moxazulobisaa,<br />

maT erTmaneTisagan mxolod wertilTa ganlageba<br />

ganasxvavebs; Cans, teqstis gadamwerma wertilebi erTmaneTSi<br />

auria, amasTan, sityvis dasawyisSi `alifis~ Semdeg<br />

ori wertilis nacvlad sami wertilis arseboba igulisxma,<br />

e. i. `alifis~ momdevno bgerad `baÐ~ warmoidgina, amitom<br />

winare, aSkaraa, rom, _ arabulsave redaqciaSi dawerili<br />

`airinarxua~-s nacvlad, amoikiTxa iseTi sityva, romelic<br />

arabul teqstSi ase daamkvidra: _ ’bÁrbzxv’... garda imisa,<br />

rom es sityva SeiZleba gavigoT rogorc _ `iberTa Svili~,<br />

sxvadasxva gaxmovanebiT aq SeiZleba amovikiTxoT: _ `ibir<br />

bazaxua~, `bazaxva~, `baZaxua~, an Tundac, _ `baZaRua~... es<br />

sityva `iber abazxis~ asociaciasac iwvevs; magram sruliad<br />

ueWvelia, rom am pirovnebis namdvili saxeli iyo irenarxe,<br />

rac berZnulma teqstma Semogvinaxa.<br />

vin iyo irenarxosi, ra mizniT unda wamosuliyo qarTlisaken,<br />

rogor unda gavigoT fraza, romlis mixedviTac, irenarxoss<br />

mTel qarTlSi episkoposebis dadgena evaleboda,<br />

unda gavigoT Tu ara yovelive martivad, _ ise, TiTqos<br />

wmida grigorma es pirovneba qarTlis episkoposad daniSna<br />

93


da mas, Tavis mxriv, mTeli qarTlis masStabiT episkoposTa<br />

daniSvna daavala?<br />

am kiTxvebze swori pasuxis gasacemad gavixsenoT, rom<br />

xsenebuli periodSi, e. i. IV s-is I naxevarSi episkoposebi ki<br />

ar iniSnebodnen, aramed, _ irCeodnen; ama Tu im saydarSi<br />

moRvawe sasuliero pirebi TavianT Soris amoirCevdnen<br />

xolme Sesaferiss da mas saydris winamZRolobas, _ episkoposobas<br />

avalebdnen; YTu amis saWiroebas ukve grZnobdnen,<br />

saerTo problemebidan gamomdinare, irCevdnen xolme<br />

mTavarepiskopossac, visac ramdenime episkoposi eqvemdebareboda,<br />

qmnidnen saepiskoposoebs. dedaqalaqSi moRvawe<br />

episkoposs mitropoliti ewodeboda.<br />

Aarabul TxzulebaSi arsad ar weria, rom `ibirbzxua~<br />

romelime saydarSi moRvawe sasuliero pirebs TavianT<br />

winamZRvrad SeerCioT da episkoposad ekurTxebinoT, weria<br />

mxolod, rom wmida grigorma mitropolitad `gaxada~<br />

igi; sofronisa da Tomas Sesaxebac amgvari sityvebia naxmari:<br />

`gaxada episkoposad~... Zneli misaxvedri ar aris, rom<br />

agaTangeloss iseTi pirovnebebis Sesaxeb dauweria, romlebsac<br />

mxolod wodeba hqondaT episkoposobisa, magram<br />

ar gaaCndaT realuri xelisufleba da romlebic IV s-is<br />

dasawyisSi sakmaod bevrni iyvnen. isini qristianobis Cveulebrivi<br />

mqadagebeli misionerebi iyvnen, romlebic erTi<br />

qveynidan meoreSi mimodiodnen. IV s-Si eklesiam SemoiRo<br />

mitropolitis uxelisuflebo wodeba (lebedevi 1905:<br />

202); es imas niSnavda, rom pirovnebas hqonda wodeba, SeeZlo<br />

qadageba, swavleba, magram ar iyo romelime kaTedris<br />

gamgebeli, mis saqmeTa warmmarTveli, materialur problemaTa<br />

meurve da sxva; magram imis gamo, rom iyo niWieri,<br />

Zlieri qadagebis SemZle, Zlieri maswavlebeli, romelime<br />

damsaxurebuli moRvawisagan eniWeboda es wodeba, rac sapatio<br />

wodebac iyo da misgan sxvaTa ganswavlis uflebis<br />

miniWebasac gulisxmobda. vfiqrobT, irenarxosi, sofroni<br />

da Toma swored aseTi, _ mxolod wodebis mqone mitropolit-episkoposebi<br />

iyvnen, hqondaT episkoposis wodeba,<br />

magram ar gaaCnaT realuri xelisufleba romelime kaTedraze,<br />

maTi saqmianoba ZiriTadad qadagebebiT, damoZRvriTa<br />

da swavlebebiT ganisazRvreboda, isini erTi qveynidan<br />

94


meoreSi mosiarule misionerebi iyvnen, aseTi misioneri<br />

imxanad bevri iyo... agaTangelosTan, Cans, ewera, rom sami<br />

qveynis mefes rCeva misca wmida grigorma, am sam qveyanas<br />

Tavisi zrunva ar moaklo; rogorc qarTul wyaroTaganac<br />

vnaxavT, Cans, misionerebs mravalgan agzavnida wmida grigori,<br />

_ agaTangeloss sam qveyanaze gansakuTrebulad<br />

hqonia yuradReba gamaxvilebuli.<br />

ras niSnavs arabuli Zeglis sityvebi, romelTa Tanaxmadac,<br />

`ibirbzxuas~ episkoposebi unda daedgina mTel<br />

qarTlSi?<br />

Cven Zalian mkafiod unda gavacnobieroT erTi faqti:<br />

im dros, roca `ibirbzxua~ qarTlSi moemgzavreba, aq ukve<br />

mosulia mravalricxovani samRvdeloeba, ukve cxovroben<br />

is mRvdlebi, romlebic episkoposebad unda moevlinon<br />

mTel qveyanas; winaaRmdeg SemTxvevaSi gaugebaria, rogor<br />

an visgan unda daadginos `ibirbzxuam~ episkoposebi mTel<br />

qarTlSi? `ibirbzxuas~ qarTlSi gamomgzavrebis dros,<br />

rac, am versiis Tanaxmad, sul cota nikeis krebamde (325 w)<br />

xdeba, qarTlSi ukve mosulia samRvdeloeba da ukve iwyeba<br />

episkoposebis dadginebis, maTi arCevisa da kurTxevis procesi.<br />

erTi mxriv, eseni arian adgilobrivi qristianuli<br />

Temebidan gamosuli pirovnebebi da, meore mxriv, cxadia,<br />

_ kons-tantine keisris mier gamogzavnili mRvdlebi da<br />

diakvnebi. konstantinem, rogorc `qarTlis cxovrebodan~dan<br />

vi-ciT, qarTlSi orjel gamogzavna samRvdeloeba,<br />

pirvelad gamogzavna `mRvdeli WeSmariti iovane episkoposad<br />

da mis Tana mRdelni orni da diakonni samni~ (qar-<br />

Tlis cxovreba 1955: 115), xolo meored _ `mRdelni da<br />

xuroni friad mravalni~ (iqve, 117); pirveli Camosvlisas,<br />

rogorc Cans, moxda saepiskoposod warmogzavnili iovanes<br />

arCeva da Semdeg kurTxeva masTan erTad Camosuli ori<br />

mRvdlisa da sami diakvnis, agreTve, _ adgilobriv qristianTa<br />

mier (Tu efrem mcires verwmunebiT, mTavari xeldamsxmeli<br />

evstaTi yofila... Tu yovelive nikeis krebamde<br />

moxda, maSin, cxadia, roca qarTvelTa pirveli patriarqi<br />

akurTxa, evstaTi antioqiis patriarqi jer ar yofila (ioanes<br />

evstaTis mier xeldasxmulad miiCnevs vaxtang goilaZe);<br />

meore Camosvlisas ki mTel qarTlSi iwyeba eklesiaTa<br />

95


Seneba da iq gamwesebuli mRvdlebi irCeven episkoposebs.<br />

im dros, roca `ibirbzxua~ qarTlSi modis, aq ukve mosulia<br />

mravalricxovani samRvdeloeba, dawyebulia mTel<br />

qarTlSi episkoposTa arCevis procesi.<br />

ra roli unda Seesrulebina am dros qarTlSi `ibirbzxuas~,<br />

anu _ irenarxoss? cxadia, rom igi, rogorc gamocdili<br />

moRvawe, momaval episkoposTa SerCevasa da maT ganswavla-<br />

Si monawileobis miRebas SesTavazebda Tanamemamuleebs,<br />

qarTlisa da somxeTis eklesiaTa megobruli urTierTobebisaTvis<br />

izrunebda...<br />

sofroni da Tomac, Cans, msgavsi misiiT iyvnen gagzavnilni<br />

mezobel qveynebSi, isinic misionerebi iyvnen (Tumc,<br />

CvenTvis ucnobia, ra Rvawli gaswia kavkasiis qveynebSi gagzavnilma<br />

am samma pirovnebam; Cavidnen Tu ara, saerTod,<br />

xsenebul qveynebSi)... wmida grigor parTeli, rogorc Cans,<br />

didad iRvwoda ara mxolod somexTaTvis, aramed, imisaTvis,<br />

rom kavkasiis qveynebis eklesiaTa Soris megobruli<br />

urTierToba yofiliyo. SesaZloa, amiTac unda aixsnas<br />

is faqti, rom wmida grigori qarTvelTaTvis sayvareli<br />

pirovneba iyo da qarTul werilobiT wyaroebSi mas xSirad<br />

didi pativiscemiT ixseniebdnen.<br />

Cvens mier zemore warmodgenili msjelobis simarTles<br />

ramdenime Zveli wyaro ufro ganamtkicebs.<br />

somexi YJamTaaRmwerlis _ uxtanesis Tanaxmad, wmida<br />

grigorma sxvadasxva mxareSi sul oTxasi episkoposi gagzavna.<br />

misi TqmiT, am oTxasidan ocdacameti mosaydre episkoposi<br />

yofila, xolo danarCenebi iyvnen usaydro episkoposebi<br />

(adonci 1905: 324). vin arian usaydro episkoposebi?<br />

cxadia, _ isini, visac mxolod wodeba aqvT episkoposobisa,<br />

magram ara _ realuri xelisufleba, romelTa Sesaxebac<br />

ukve visaubreT. Zneli saTqmelia, ramdenad realuria<br />

uxtanesis mier dasaxelebuli ricxvebi, magram Cans, rom<br />

usaydro episkoposebi bevrni yofilan.<br />

is faqti, rom wmida grigori sxva qveynebSi mqadageblebisa<br />

da maswavleblebis gagzavniT iyo ganTqmuli, Cans<br />

grigor ganmanaTleblis cxovrebis qarTuli redaqciidanac:<br />

`ganhmzadna Soris qalaqisa da ganawesna moZRvarni da<br />

maswavlelni [...] da ganvides qadagni brZanebiTa grigoli-<br />

96


saÁTa, raTa yovelTa qalaqTa moiyvanebden missa SvilTa<br />

maTTa somexni igi da aswavebden werilsa da wurTasa saRmr-<br />

ToTa wignTasa. esreT ukue ara xolo somxiTi gareSeicva<br />

mis mier qadagebaman, aramed, sparseTi da asureTi da midni<br />

da romelTa igi unnon uwodian. amaT yovelTaganni tkbilsa<br />

mas uRelsa qristessa moiyvanna erni mravalni~ (cxoreba<br />

1920: 43).<br />

im azris gansamtkiceblad, rom wmida grigoris ka-<br />

Tedras kavkasiis sxva qveynebis saeklesio kaTedrebi ar<br />

eqvemdebareboda, arabuli Zeglidan moviyvanT kidev erT<br />

ad-gils, romelic zemoT ukve davimowmeT; jer naxsenebia<br />

Zalian bevri mxare, sadac wmida grigori episkoposebs agzavnida,<br />

Semdeg weria: `aseve mravali episkoposi gagzavna<br />

sxvadasxva qveyanaSi da xalxebTan, aseve gagzavna moZRvrebi,<br />

_ WeSmariti sityvis swavlebis SemZlebelni. rac Seexeba<br />

[Tavad] wmida grigoriuss, man aaSena oTxi saepiskoposo<br />

araratSi, valarsapatSi, artasatsa da dvinusSi da<br />

isini Tavisi taxtis qveS moaqcia; da im qveynebs, romlebic<br />

movixsenieT, igi mzrunvelobda, [igi] erTi xanoba mzrunvelobda<br />

maT da didi somxeTis mefe Tirdats~... teqstis am<br />

adgilis mixedviT, wmida grigors TviT somxeTSic marto<br />

oTxi saepiskoposo eqvemdebareboda, sxva qveynebisa da<br />

mxareebis kaTedrebTan ki mxolod megobroba akavSirebda.<br />

Tund, davuSvaT, rom zmna _ `ÁaTa‘aÐhada~ unda gveTargmna<br />

rogorc _ `moinaxulebda xolme~, ZiriTadi azri mainc igive<br />

rCeba. safiqrebelia, rom es aris adreuli redaqciebidan<br />

SemorCenili winadadebebi, romlebidanac kargad Cans,<br />

Tu rogori urTierToba iyo IV s-is dasawyisSi kavkasiis<br />

qveynebis eklesiaTa Soris.<br />

rogorc vxedavT, im wyaroTa Tanaxmad, romlebic uSualod<br />

wmida ninos ar eZRvneba, imgvari istoria isaxeba Cvens<br />

Tvalwin, ueWveli xdeba qarTlis moqcevaSi umTavresi<br />

Rvawli swored wmida ninos rom miuZRvis. amis Semdeg `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~-s obieqturobaSi eWvis Setana sruliad<br />

usafuZvlo xdeba.<br />

wmida nino, Tu movses xorenacis verwmunebiT, somxeTSi<br />

ar Sesula, igi rifsimeanebs somxeTis sazRvrebTan Camoscilda<br />

(xorenaci 1984: 177). amasTan dakavSirebiT, yurad-<br />

97


Rebas gavamaxvilebT `wmida ninos cxovrebiseul~ erT epozodze:<br />

roca rifsimeanebi awames, nino `ekalTa Sina vardisaTa~<br />

damalula, qarTvelTa momavali mociquli SesCivis<br />

RmerTs: `ufalo, ufalo, rad damiteob me Soris aspitTa<br />

da iqedneTa?~ da aseT pasuxs Rebulobs: `esreT iyos waryvanebaÁca<br />

Seni, odes-ege ekali, romeli, Sensa garemoÁs<br />

ars, yovelive iqmnas vardis furcel da surnel Sen mier~<br />

(Zeglebi 1964: 115); aq ismeba kiTxva, _ ras niSnavs sityvebi<br />

`Sen mier~, rogor unda ayvavdes vardi wmida ninos mier?<br />

rogorc vnaxeT, warmarTTagan damaluli qarTvelTa<br />

momavali mociquli ufals ekiTxeba, Tu rodemde datovebs<br />

mas igi `aspitTa da iqedneTa Soris~; Zneli misaxvedri ar<br />

aris, rom `aspitebsa~ da `iqedneebSi~ warmarTebi igulisxmebian;<br />

sityva `iqedne~ saxarebaSic aris naxsenebi, _ iovane<br />

naTlismcemeli ase mimarTavs farisevelTa da sadukevelT:<br />

`naSobno iqedneTano, vin giCuena Tquen sivltolaÁ mermisa<br />

misgan risxvisa?~ (m. 3,7; ix. aseve _ 12,34; 23,33; l. 3,7);<br />

aseTive metaforulobiT unda gavigoT sityvebi, romelTa<br />

Tanaxmadac, `ekali~ `wmida ninos mier~ unda `iqmnas vardis<br />

furcel~, _ aq igulisxmebian warmarTebi, romlebic ninom<br />

unda moaqcios... sxvagvarad sruliad gaugebaria, _ rogor<br />

unda gaiSalos vardi wmida ninos mier... werilis am monakveTSi<br />

siaxles ar vambobT, _ am SemTxvevaSi Cvenze adre<br />

gamoqveynebuli mosazrebis mxardaWeras gamovxatavT, _<br />

savsebiT marTalni arian qeTevan bezaraSvili da bernar<br />

kuli, roca weren: `cxadia, rom `brZamli mayulisaÁ~ (igive<br />

ekliani buCqi), sadac cxovrobs nino da aRmarTavs jvars,<br />

warmoadgens warmarTi xalxis simbolos, romelic man unda<br />

moaqcios da gaanaTlos. /am saxes exmaureba kidev erTi saxe<br />

ninos cxovrebidan, romelsac aseTive antiTeturi konstruqcia<br />

aqvs. Aaq kidev ufro cxadia urTierTmimarTeba<br />

warmarT xalxsa da qristian ganmanaTlebels Soris, radgan<br />

igi iqvea ganmartebuli: me davSTi ekalTa Sina vardisaTa,<br />

rameTu vardi da nuSi yuaoda mas Jamsa~. zeciuri xma ganumartavs<br />

ninos am simbolos da misi misiis mniSvnelobas:<br />

`odes ege ekali, romeli Sensa garemoÁs ars, yovelive iqmnes<br />

vard mewamul da surnel Sen mier~ (kuli, bezaraSvili<br />

2001: 68)... `eklebi~ warmarTi adamianiebis simboloa.<br />

98


es epizodi istoriografiisaTvis axali informaciis<br />

momcemi xdeba. Cans, rom wmida nino warmarTTa Soris imaleba.<br />

mas is warmarTebi unda malavdnen, romlebsac Sinaganad<br />

aqvT sikeTe, magram romlebSic jer `ar gafurCqvnila~<br />

es sikeTe, sikeTis nayofi jer ar gamouRia maT suls,<br />

_ es mxolod wmida ninos mier, masTan urTierTobis Semdeg<br />

moxdeba. es epizodi 90-e fsalmunTan amJRavnebs siaxloves,<br />

_ ufali daicavs warmarTTa Soris myof ninos sa-<br />

SiSroebisagan (`aspitTa da vasiliskossa zeda xÂdodi da<br />

dasTrguno Sen lomi da veSapi~, _ 90, 13)...<br />

SesaZlebelia, Tu ara, _ dazustdes, _ konkretulad<br />

sad imaleba nino? xsenebuli qarTuli wyaroebis Tanaxmad,<br />

TiTqos sruliad naTlad gamomdinareobs is azri, rom wmida<br />

nino Trdat mefis `samoTxeSi~, baRSi, Sesula, sadac Semdeg<br />

awames rifsimeanebi da nino ki `vardis buCqSi~ damalula;<br />

aseT SemTxvevaSi safiqrebeli xdeba, rom uSualod Seswrebia<br />

netari nino rifsimeanTa wamebas da misi dammalavi<br />

warmarTebic Zalian Sors ar yofilan, vityviT ase, _ movlenaTa<br />

centridan. movses xorenacis mixedviT ki, rogorc<br />

iTqva, wmida nino ar Sesula somxeTSi, aramed, _ megobrebs<br />

somxeTis sazRvrebTan Camocilda (xorenaci 1984: 177); am<br />

SemTxvevaSi unda vifiqroT, rom nino rifsimeanelTagan<br />

dacilebula maSin, roca mis megobrebs awamebdnen da, radgan,<br />

rogorc maTTan erTad namyofs, aseve moeloda saSiSroeba,<br />

igi, SesaZloa, somxeTis sazRvrebidan arcTu Zalian<br />

dacilebuli, adgilobriv warmarTebs daumalavT. Tuki am<br />

azrs gaviziarebT, maSin `wmida ninos cxovrebis~ dadgenil,<br />

_ Satberdul da WeliSur teqstebSi punqtuaciis niSnebis<br />

gadaadgileba gaxdeba saWiro, _ am SemTxvevaSi teqsti ase<br />

unda dadgindes: `warmovemarTeniT da gamovediT areTa<br />

somxiTisaTa. samoTxesa mas Sina Trdat mefisa igini imart-<br />

Âlnes masve Tuesa pirvelsa, dResa paraskevsa, xolo me<br />

davrCi ekalTa Sina vardisaTa~.<br />

e. i. teqstidan iseTi azri unda gamovitanoT, rom netari<br />

nino somxeTis mxareebisaken, somxeTis sazRvrebisaken<br />

(`areTa somxiTisaTa~) warmomarTula, magram Trdat<br />

mefis baRSi da, saerTod, somxeTSi, ar Sesula da somxeTis<br />

sazRvrebTan axlos myofi marTlac adreve Camocilebia me-<br />

99


gobrebs. aseT SemTxvevaSi movses xorenacisTan da qarTul<br />

wyaroebSi Semonaxuli cnobebi erTmaneTTan TanxmobaSi<br />

modis. Satberdul-WeliSuris winare redaqciebSi es azri<br />

ufro gamarTuli winadadebebiT iqneboda gamoxatuli.<br />

ar aris SeuZlebeli, rom realur eklis buCqTan dakav-<br />

Sirebuli faqti marTlac moxda, rom erT-erTi devnis dros<br />

ninom realurad gamoiyena ekliani buCqebi samalavad, isic<br />

ar aris saeWvo, rom mirian mefis baRSi realuri `mayvlovani~<br />

iyo ninos sacxovrisis garSemo, magram hagiografebi<br />

faqtebs xSirad imgvarad gadmogvcemen xolme, rom am<br />

faqtebma movlenaTa ganzogadebis saSualeba mogvces da<br />

saxismetyvelurad sxva movlenebzec migvaniSnos.<br />

somxeTSi wmida ninos Sesvlasa Tu arSesvlasTan dakav-<br />

SirebiT SeiZleba SemogvekamaTon, _ gviTxran, rom `wmida<br />

ninos cxovrebaSi~ garkveviT aris naTqvami, Tu rogor xedavda<br />

`vardis buCqSi~ damaluli nino rifsimes, gaianesa<br />

da sxva asulebis mokvdinebas.<br />

magram aq unda gaviTvaliswinoT erTi garemoeba, _ `ninos<br />

cxovrebis~ Satberdul da WeliSur redaqciebSi wmida<br />

ninos sulieri xilvis Sesaxeb aris laparaki, _ nino gviambobs,<br />

Tu rogor ixila zecad aRmavali sulebi wamebulebisa...<br />

wmida nino ambobs, rom ixila, Tu rogor adiodnen caTa<br />

siRrmeSi wamebuli asulebi, rogor iyo am dros warmarT-<br />

Tagan damaluli `ekalTa~ Soris. Cans, igulisxmeba, rom<br />

wmidanma Seityo da sulieri mzeriT ixila, Tu ra gardaxda<br />

Tavs mis megobrebs; hagiografiul TxrobaSi sizmari, cxadi,<br />

sulieri xilva, fizikuri movlena, _ yvelaferi erT<br />

mTlian realobad warmoidgineba da es garemoeba aucileblad<br />

unda iqnas gaTvaliswinebuli, Tuki hagiografiidan<br />

istoriuli faqtebis mopovebas veswrafviT.<br />

arabul-berZnuli Zeglebis Seswavlis Semdeg `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~-s saistorio mniSvneloba ufro izrdeba, _ am<br />

wyaroebis kritikuli Seswavlis Semdeg dasturdeba, rom<br />

swored wmida nino aris qarTvelTa mociquli. `wmida ninos<br />

cxovreba~ Zalze faseuli Zeglia rogorc saistorio, ise<br />

wmidad literaturuli TvalsazrisiT...<br />

bolos am Zeglis redaqciaTa urTierTmimarTebis sakiTxsac<br />

SevexebiT.<br />

100


`wmida ninos cxovreba~ XII s-Si gadaumetafrasebiaT;<br />

anderZSi am redaqciis avtorad moxseniebulia `beri<br />

arseni”.<br />

XIII s-Si `beri arsenis~ naSromis safuZvelze ucnob<br />

avtors sxva redaqcia Seuqmnia. arsenma qarTvelTa ganmanaTleblis<br />

cxovrebis aRmweri teqstebi sakmaod Secvala,<br />

radgan miaCnia, rom Zvel redaqciebSi qarTlis moqcevis<br />

istoria `TanaaRreulad sweria~, _ `romelime TÂT<br />

mis wmidisagan miTxrobilad, romelime mefisa mirianisagan,<br />

sxuaÁ iakob mRdelisagan, sxuaÁ abiaTarisagan, sxuaÁ<br />

kualad sidoniaÁsgan, garna winaÁ ukuana da ukuanaÁ war~<br />

(Zeglebi 1971: 51). avtoris azriT, `wmida ninos cxovrebis~<br />

Zveli redaqcia (`moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s meore nawili), Tu<br />

Tanamedrove terminiT vityviT, kompoziciurad gaumarTavi,<br />

amdenad, _ `mkiTxvelTaTÂs friad sawyino iyo da msmenelTaTÂs<br />

uÃmar da ver sacnaur~ (Zeglebi 1971: 51). eklesiaSi<br />

sakiTxavad, aseve, gamouyeneblad miuCneviaT leonti<br />

mrovelis mier `mefeTa cxovrebaSi~ Setanili `cxovreba<br />

wmida ninosi~ da amitom Seqmnila metafrasuli redaqcia.<br />

arsenis sityvebi upirveles yovlisa, albaT, `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~-s meore nawilis e. w. WeliSur redaqcias gulisxmobs,<br />

romelic XIV s-is (qrestomaTia 1946:Q 215) xelnawerma<br />

Semogvinaxa. erTi SexedviT, swored es redaqcia<br />

tovebs iseT STabeWdilebas, rom `winaÁ~ ukan aris moqceuli<br />

da `ukuana~ win. Sesavali Satberduli redaqciis (X s.)<br />

msgavsad iwyeba: `da odes-igi wmidaman srbaÁ TÂsi aRasrula<br />

sarwmunoebasa“ zeda wmidisa samebisasa netarman dedakacman<br />

nino, romeli gueqmna maxarebel gulTa CuenTa da embaz<br />

sulTa da ÃorcTa CuenTa, guauwya Cuen mamakacebr erTarsebaÁ<br />

wmidisa samebisaÁ~ (Zeglebi 1964: 98)... saubaria wmida<br />

ninos Rvawlze, naTqvamia, rom man `ganaSuena CrdiloÁ<br />

ese queyanaÁ~ da `arwmuna yovelTa~ sameba, rom qristesia<br />

`sufevaÁ ukuniTi ukunisamde da mermeca, amen~ (Zeglebi<br />

1964: 99). Semdeg uecrad `soji dedoflis~ Sesaxeb iwyeba<br />

Txroba: `da iyo maTve JamTa Sina mirian mefisaTa, raJams<br />

moinaTla soji dedofali da mis Tana mTavarni mravalni<br />

Ãelsa Sina ninoÁssa bods Sina~ (Zeglebi 1964: 98); Semdeg weria:<br />

`guakurTxen, mamao, amen!~ _ da iwyeba Txroba imis Sesa-<br />

101


xeb, Tu rogor `aRiZra SuriTa saRmrToÁTa da surviliTa<br />

sionisa kaTolike eklesiisaTa~ soji dedofali; rogor<br />

warmoemarTa mcxeTisaken Tayvaniscemad `wmidisa sionisa<br />

da wmidisa maxarebelisa, mociqulTa sworisa ninoÁsa~<br />

(Zeglebi 1964: 98). garkveviT ar aris naTqvami, Tu romeli<br />

qveynis dedofalia `soji~. igi gzaSi aRTqmas debs, rom<br />

daba bodi RmerTs, eklesias, unda Seswiros. etlis gverdiT<br />

fexSiSveli modis. mdinaris gamoRmiT mdgaran `mTavarepiskoposi<br />

da yoveli eri~ (Zeglebi 1964: 100), romelnic<br />

dedofals aCerebdnen, _ surdaT, misken gadasuliyvnen,<br />

magram dedofali, saxedarze amxedrebuli, TviTon gadmosula<br />

maTTan meore napirze, sadac, sasuliero pirTa garda,<br />

daxvdnen `mefenica da salome uJarmoeli dedofali~<br />

(Zeglebi 1964: 100), aseve, _ `dedofali~ peroJavri. yvelas<br />

eklesiaSi ulocnia. sojim mefesa da mTavarepiskoposs<br />

wmida ninos werili misca, _ sanam mefesTan Camovidoda,<br />

manamde, Turme, bodSi wmida ninosTan iyo namyofi (`uwinares<br />

miwevnul iyo mun winaSe wmidisa ninoÁssa~). wmida nino<br />

mefes weriliT atyobinebs, rom movlo mravali mxare da<br />

bevri warmarTi moaqcia. Semdeg wers: `xolo me esera moviwie<br />

queyanasa kuxeTisasa da dabasa bodisasa. da aw Ãsenebulmca<br />

ars dedofali ege soji, rameTu aRiZra ege SuriTa<br />

saRmrToÁTa dalewad kerpTa da moqcevad erisa maTisa<br />

saerisTavoÁsa. da waravlinna mswrafl sivnieTad Zmisa da<br />

asulisa da guaspuragnad stereonissa. da moiyvanna igini<br />

da naTels-iRes yovelTa bods Sina da icnes RmerTi~ (Zeglebi<br />

1964: 101). da wmida nino amcnobs mefes, rom Tavisi<br />

aRsasrulis Jami movida, eubneba: _ `me dResa dauRamdebi~<br />

(am sityvebis maRalpoeturobaze yuradReba revaz siraZes<br />

aqvs gamaxvilebuli) _ da sTxovs, gaugzavnon mas mwyemsTmTavari.<br />

aRwerilia, Tu rogor tiroda yvela da adidebda<br />

RmerTs, rogor mouwoda abiaTar mRvdels `astiron mTavarman<br />

guaspuragnelman farulad~ da hkiTxa, Tu rogor<br />

moinaTla igi, _ yofili huria. naCvenebia, rom abiaTarma<br />

uqadaga mas, rom `astiron~ mTavari (misi saxeli zogjer<br />

moxseniebulia rogorc _ `astrion~) `adidebda RmerTsa<br />

yovelTa sakvirvelebaTa misTaTÂs~ (Zeglebi 1964: 104).<br />

102


Semdeg WeliSur redaqciaSi uecrad `dedofal sojis~<br />

Sesaxeb Txroba wydeba da saqadageblad wmida ninos mimosvlaze,<br />

bodSi Casvlasa da mis iq dasneulebaze iwyeba<br />

saubari: `da viTarca movlo wmidaman da sanatrelman nino<br />

sanaxebi ese qarTlisaÁ~... _ da Semdeg es teqsti ZiriTadad<br />

emTxveva `moqcevaÁ~-s meore nawilis Satberdul redaqcias,<br />

_ naTqvamia, rom wmida nino `miiwia queyanasa kuxeTisasa,<br />

dabasa, romelsa hrqvan bodisi~... ninosTan mravali<br />

morwmune Seikriba; salome ujarmeli da peroJavr sivnieli,<br />

aseve, _ `yovelni mTavarni~ ninos Tavisi cxovrebis<br />

moyolas evedrebodnen. sanam netari ninos Txroba daiwyeba,<br />

naTqvamia, rom `mswrafl moixunes sawerelni~ (igulisxmeba,<br />

rom _ salomem da peroJavrma) da wmida ninos<br />

monaTxrobis Caweras Seudgnen. netari nino pirvel pirSi<br />

saubrobs, _ igi mSoblebis, Tavisi bavSvobis, qarTlSi<br />

Semosvlis Sesaxeb gviambobs. Semdeg wmida ninos Txroba<br />

wydeba da qarTlis moqcevis ambavs, aseve, pirvel pirSi<br />

misi mowafeebi: sidonia, abiaTar da iakob mRvdlebi agr-<br />

Zeleben. boloSi CarTulia `wigni, romeli dawera mirian<br />

mefeman qarTlisaman Jamsa sikudilisa misisasa~ (Zeglebi<br />

1964: 157), misi anderZi _ SvilisaTvis dawerili (Zeglebi<br />

1964: 162). mefe mogviTxrobs, Tu rogor gaanaTla igi wmida<br />

ninom. didi wuxiliT aris saubari netari ninos aRsrulebasa<br />

da mis dakrZalvaze. mefis anderZis win moTavsebulia<br />

iakob mRvdlis mier moTxrobili _ `jvari patiosanis aRmarTvis<br />

istoria~. aqve iakobi gvamcnobs, Tu rogor gaemarTa<br />

wmida nino saqadageblad, _ `xarebad pirutyuTa<br />

saxeTa maT kacTa da Semusrvad kerpTa maTTa. xolo mcxe-<br />

Tas Sina dauteva mRdeli abiaTar huria, romeli-igi iyo<br />

meore pavle~ (Zeglebi 1964: 152). Semdeg weria, rom huriani<br />

aiZulebdnen `mefesa, raTa ara SeZran bagini igi, vidreRa<br />

ara gamoCenil iyo axali madli queyanasa amas, taZarsa mas<br />

Sina iyo saxeli saukunoÁsaÁ mis~ (Zeglebi 1964: 152).<br />

Satberdul teqsts WeliSurisagan (laparakia vrcel<br />

redaqciaze), calkeuli adgilebis gansxvavebulobisa da,<br />

zogierT SemTxvevaSi, naklulovanebis garda, ZiriTadad,<br />

is ganasxvavebs, rom masSi `mirianis wignis~ win CarTulia<br />

`jvari patiosanis aRmarTvis istoria~ (Zeglebi 1964: 153-<br />

103


157). Tu soji dedoflis istoriasa da wmida ninos werils<br />

ar miviRebT mxedvelobaSi, TiTqmis msgavsia Sesavalic<br />

(Zeglebi 1964: 98)... msgavsia sxva adgilebic...<br />

aris Tu ara WeliSuri an Satberduli teqstebi gaumar-<br />

Tavi? maT Sinagan mxares Tu davakvirdebiT, aseTi STabeWdileba<br />

maSinve gagviqreba. `wmida ninos cxovreba~ kompoziciurad<br />

kargad Camoyalibebuli nawarmoebia, rac<br />

mSvenivrad aqvs warmoCenili Tavis naSromSi marina CxartiSvils<br />

(CxartiSvili 1987: 12); qarTlis moqcevis istorias<br />

sxvadasxva piri gviambobs. Txrobis siuJeturi xazi<br />

gamarTulia. wignis avtorebad Tavad wmida nino da, masTan<br />

erTad, qarTvelTa moqcevis istoriis sxva mTxrobelebi<br />

da teqstTa sxva avtorebi gvevlinebian. ZeglSi Setanilia<br />

mirian mefis `wigni~ Tavisi moqcevis Sesaxeb, rac Satberdul-WeliSurma<br />

redaqciebma nawarmoebis mTliani teqstidan<br />

gamoyofilad Semogvinaxa da romelic, rogorc<br />

am werilis saTauridan Cans, mirianma Tavisi aRsasrulis<br />

Jams Casawerad mTavarepiskoposs ukarnaxa da salome<br />

ujarmels misca (Zeglebi 1964: 157). salome ujarmeli, _<br />

yovelives `mecnieri~, rogorc teqstebidan Cans, yofila<br />

erT-erTi redaqtori `wmida ninos cxovrebisa~, rac Seexeba<br />

saboloo redaqcias, igi teqsts iman gaukeTa, vinc<br />

salomes qarTlis moqcevasTan dakavSirebuli yvela movlenis<br />

mcodne, _ `mecnieri~ uwoda. `wmida ninos cxovrebis~<br />

SemdgenelTa mizani is aris, rom nawarmoebSi Txrobis<br />

sworxazobrivi siuJeti ar dairRves. sxvadasxva pirovnebam<br />

qarTlis moqcevasTan dakavSirebuli erTi an ramdenime<br />

ambavi unda mogviTxros. SeiZleba Txrobisas am movlenebisagan<br />

qronologiurad sakmaod daSorebul ambebze<br />

gadaitanos sityva, zogma, SesaZloa, piradi gancdebi gadmosces,<br />

sxvisi naTqvami gaimeoros, magram yvela ambavi da<br />

teqsti imgvarad unda iqnas gamoyenebuli, rom Txrobis<br />

mTliani siuJeturi xazi da, saerTod, _ nawarmoebis kompozicia<br />

gamarTuli iyos. marTalia, teqstebSi jer ninos<br />

dasneulebazea laparaki da mxolod amis Semdeg iwyeba misi<br />

bavSvobisa da qarTlSi Semosvlis ambebis gadmocema, mar-<br />

Talia, qarTlis moqcevis istorias sxvadasxva pirovneba<br />

gviambobs, magram Txroba savsebiT gamarTulia da nawar-<br />

104


moebs swored aseTi Sesavali aniWebs momxibvlelobas.<br />

rogorc aRvniSneT, WeliSuri teqstis dasawyisSi saqadageblad<br />

netari ninos mimoslvazea laparaki, Semdeg<br />

soji dedofalze iwyeba Txroba, sojis epizodis bolos<br />

ki isev ninos mimoslvaze grZeldeba saubari. miuxedavad<br />

amisa, ar arsebobs safuZveli miviCnioT, rom sojis epizodi<br />

teqstSi mogvianebiT aris CarTuli (am sakiTxze ix.<br />

axali varianti: 1-2; _ ix. SeniSvna 2...), gamarTul kompozicias<br />

arc sojis epizodi ar arRvevs, piriqiT, _ es epizodi<br />

Zalian uxdeba nawarmoebs, misi organuli nawilia; metic,<br />

_ vfiqrobT, kompoziciurad yvelaze ufro gamarTuli _<br />

WeliSuri redaqciaa.<br />

WeliSuri, _ vrceli redaqciis dasawyisSi, rogorc<br />

vnaxeT, naTqvamia, rom `netari da sanatreli nino~, `romeli<br />

gueqmna maxarebel gulTa CuenTa da embaz sulTa da<br />

ÃorcTa CuenTa~ [...], ara daayena dedobrivman bunebaman~...<br />

Semdeg mTxrobeli Tavad wmida ninos mimarTavs: `arca uZlurebaman<br />

ÃorcTaman dagabrkola gzaTa maT slvad ficxelTa<br />

da ZnelTa~ (Zeglebi 1964: 98); avtori dasZens: `vi-<br />

Tarca dedakacsa visme SvilT-moyuaresa warhpara vinme<br />

Svili sayuareli [...] da siyuarulisa misisagan aRiZris da<br />

ganmartnis, viTarca orbman frTeni TÂsni da bralebiT<br />

rbin da eZiebn da hkiTxavn yovelTa mogzaurTa gzasa mis<br />

queyanisasa, sada-igi uwyebul ars yofaÁ Svilisa TÂsisaÁ,<br />

egreTve wmidaÁ ese da sanatreli dedakaci ikiTxvida<br />

qalaqsa amas Cuensa da eZebda Ãsnasa sulTa CuenTasa~ (Zeglebi<br />

1964: 98)...<br />

saocari dinamikiT aris aq yovelive aRwerili, TiTqos<br />

yvelaferi amoZravebula, TiTqos vgrZnobT, Tu rogori<br />

didi madli modis qarTlisaken.<br />

moiswrafvis netari nino, modis mcxeTisaken, ise moiltvis<br />

Cvensken, rogorc dakarguli Svilebisaken deda, rogorc<br />

warwymeduli cxvrisaken keTili mwyemsi...<br />

sakiTxavis am nawilSi Txrobis es Zalumi dinamika imisaTvis<br />

aris gamoyenebuli, rom mTeli arsebiT SevigrZnoT,<br />

rogori didi macocxlebeli suliereba moedineba `CrdiloeTis<br />

qveyanisaken~.<br />

avtori gvixatavs Cvensken momaval wmida ninos, rome-<br />

105


lic `ara daayena dedobrivman bunebaman, arca uZlurebaman<br />

ÃorcTaman~ daabrkola `gzaTa maT slvad ficxelTa da<br />

ZnelTa~ da wignis yuradRebiT kiTxvis SemTxvevaSi iseTi<br />

SegrZneba gveufleba, rom madli, sinaTle, aRmadginebeli<br />

suliereba CvenSic Zalian Zlierad Semodis.<br />

qarTlisaken ganmacxovelebeli sulierebis wamosvla<br />

brwyinvaled aqvs daxatuli avtors. magram saWiroa<br />

gviCvenos, rom adamiani TviTonac didi ZaliT, _ RvTisagan<br />

aRZruli STagonebiT unda iswrafodes masTan wamosuli<br />

ganmacocxlebeli sulierebisaken, unda miegebos misTvis<br />

momaval madls; da swored yovelive amis Cveneba aqvs<br />

dasaxuli miznad avtors maSin, roca gviambobs, Tu rogor<br />

`aRiZra SuriTa saRmrToÁTa da surviliTa wmidisa sionisa<br />

kaTolike eklesiisaTa [...] dedofali ege soji~ da rogor<br />

`warmoemarTa xilvad da Tayuaniscemad wmidisa sionisa da<br />

wmidisa maxarebelisa, mociqulTa sworisa ninoÁsa~ (Zeglebi<br />

1964:99). moiswrafvis wmida nino qarTlSi da mTeli<br />

arsebiT miiltvis misken dedofali soji...<br />

Sinagania is dinamika, nawarmoebSi rom igrZnoba. wyali<br />

adidebula, igi TiTqos win eRobeba sojis. sanam mdinareze<br />

gadavidoda, dedofali `tiriliT iareboda kidesa mdinarisasa~<br />

(iqve) (rogor hgavs am adgils xalxuri leqsi:<br />

`iareboda dedai~...); gaocebulia am dedoflis mayurebeli<br />

xalxi (Zeglebi 1964: 100). dedofali adidebul mdinareze<br />

gadadis, mSvidobiT aRwevs meore napirs da Semdeg yvelani<br />

eklesiisaken miemarTebian...<br />

zemoT vnaxeT, rom netari ninos werilSi qarTlis sxvadasxva<br />

mxareSi mimoslvazea laparaki: `movle sanaxebi qarTlisaÁ~,<br />

`moviwie queyanasa kuxeTisasa~, _ dinamiuria<br />

Txroba, RvTaebrivi madli TiTqos qveynis yvela mxares,<br />

iqiT-aqeT, mTel samefoSi mimoedineba. nawarmoebSi naTqvamia,<br />

rom sojim `waravlinna mswrafl sivnieTad Zmisa da<br />

asulisa da guaspuragnad stereonisa da moiyvanna igini~;<br />

stereon (`astiron~) mTavari abiaTar mRvdels TavisTan<br />

mouwodebs, raTa misgan ganaTleba miiRos... wmida nino br-<br />

Zanebs: `movides dedofali ese soji~, `moaSureviT Cemda<br />

wmidaÁ ege mamadmTavari~, _ sul moZraoba, mimosvlis suraTebi<br />

ixateba irgvliv...<br />

106


sojis epizodis dasasruls weria: `viTarca movlo wmidaman<br />

da sanatrelman nino sanaxebi ese qarTlisaÁ~ (Zeglebi<br />

1964: 104) _ da Semdeg Txroba ukve Satberduli teqstis<br />

msgavsad grZeldeba, _ naTqvamia, rom netari nino `miiwia<br />

queyanasa kuxeTisasa, dabasa, romelsa hrqvan bodisi, dasneulda<br />

sneulebiTa~ (Zeglebi 1964:104). sityvebi: `movlo<br />

[...] sanaxebi ese qarTlisaÁ~ _ pirdapir exmianeba ninos mier<br />

werilSi naTqvams: `me movle sanaxebi qarTlisaÁ~, _ uSualo,<br />

organuli kavSiri myardeba Txrobis zeda nawilTan.<br />

vfiqrobT, sruliad naTlad Cans, Tu ra Zlieri eqspresiiT<br />

aris es teqsti dawerili da rogori siRrmiseulobiTaa<br />

erTmaneTTan dakavSirebuli sxvadasxva epizodi,<br />

Txroba bunebrivi da Tanamimdevrulia. sakiTxavi mqadagebels,<br />

mociquls eZRvneba da nawarmoebi isea dawerili, rom,<br />

sanam uSualod ninos cxovrebis gadmocema daiwyebodes,<br />

avtors saWirod miaCnia, jer is dagvixatos, Tu rogori<br />

madli datrialebula netari ninos qarTlSi SemosvliT.<br />

modioda igi da miskenac iswrafvodnen. mSvenieria ori<br />

epizodis Sepirispireba: _ qarTlSi momavali nino da mis<br />

mier mogvrili madlisaken mswrafveli suji; mcxeTaSi momavali<br />

netari nino Svildakargul, Svilis maZebar dedas<br />

hgavs, rogorc bavSvi dedis ZuZusken, ise iltvis ninosken,<br />

aseve, mcxeTaSi mimavali dedofali soji. sxvadasxva dros<br />

momxdari ambebia aq aRwerili, magram urTierTSemxvedri<br />

moZraobis daxatviT avtori qmnis efeqts, rom erTmaneTisaken<br />

iswrafodnen wmida nino da misi `dakarguli Svilebi~,<br />

am SemTxvevaSi, _ `soji dedofali~. sainteresoa, rom,<br />

roca avtori `sojis~ mcxeTisaken momavalad gvixatavs,<br />

maSin nino mcxeTaSi ar aris, _ bodSi imyofeba. TiTqos ur-<br />

TierTSemxvedri moZraobis efeqti ar unda Seiqmnas. magram<br />

am efeqts mainc aRwevs avtori, radgan mkiTxvelisaTvis<br />

gasagebia, rom mcxeTisa da sveticxovelisaken swrafva<br />

wmida ninos sulierebasTan miaxloebis survilsac niSnavs.<br />

raTa es kargad gvagrZnobinos da urTierTSemxvedri moZraobis<br />

efeqtic didostaturad Seqmnas, avtori aseT, _<br />

moulodnel winadadebasac ki wers: _ mcxeTisaken `dedofali<br />

igi soji warmoemarTa xilvad da Tayuanis-cemad<br />

wmidisa sionisa da wmidisa maxarebelisa, mociqulTa<br />

107


sworisa ninoÁsa~ (Zeglebi 1964: 99), _ nino TiTqos bodSia,<br />

magram, radgan mcxeTis sionSi, e. i. sveticxovelSi misi<br />

sulierebac trialebs, iq salocavad misvla wmida ninos<br />

Tayvancemasac niSnavs. amaze migvaniSnebs avtori, roca<br />

brZanebs, rom soji mcxeTisaken `warmoemarTa xilvad... ninoÁsa~.<br />

droisa da sivrcis iseTi pirobiTobaa aq aRwerili,<br />

Tanamedrove modernist mwerlTanac rom iSviaTad Segvxvdeba...<br />

es aris brwyinvaled gamarTuli teqsti.<br />

Sesavlis pirvelsaxe Tavad saxarebaa. saxarebaSia naCvenebi,<br />

rom, sanam macxovari xalxis ganswavlas daiwyebdes,<br />

jer iovane naTlismcemelTan, xolo Semdeg Tavad messias-<br />

Tan iswrafvian adamianebi, _ momavali mowafeebi da<br />

mociqulebi...<br />

xsenebul sakiTxebTan dakavSirebiT, yuradRebas erTi<br />

garemoeba iqcevs: Satberdul redaqciasa da `mefeTa cxovrebaSi~<br />

wmida ninos werili naxsenebic ki ar aris, araferia<br />

naTqvami `dedofal sojis~ mier am werilis bodidan<br />

mcxeTaSi wamoRebis Sesaxeb. erTi mxriv, cxadia, rom aseT<br />

mniSvnelovan cnobebs xsenebul teqstebSi, an maT winare xelnawerebSi<br />

aravin gaaqrobda, meore mxriv, Cven ar gvaqvs safuZveli<br />

miviCnioT, rom es cnobebi yalbia. `mefeTa cxovrebisa~<br />

da Satberduli redaqciis winare teqstebSi ar gaqreboda<br />

aseTi mniSvnelovani cnobebi, WeliSurSi ki, saeWvoa,<br />

_ yalbad gaCeniliyo... aqedan gamomdinare, safiqrebeli<br />

xdeba, rom adreul periodSi erTmaneTisagan damoukideblad<br />

`wmida ninos cxovrebis~ ori iseTi redaqcia yofila<br />

Camoyalibebuli, romelTagan erTSi araferi iyo naTqvami<br />

bodidan weriliT momavali, mdinareSi gabedulad Sesuli<br />

dedoflis Sesaxeb da meoreSi ki iyo aseTi cnobebi. am<br />

sakiTxs qvemoTac mivubrundebiT...<br />

axla cota ufro vrclad visaubroT leonti mrovelis<br />

`mefeTa cxovrebaze~, romelSic `wmida ninos cxovrebac~<br />

aris Setanili.<br />

leonti mroveliseul teqstSi, sanam ninos cxovrebis<br />

moTxroba daiwyebodes, weria: `pirvelad vaÃsenoT<br />

cxovreba wmidisa da netarisa dedisa Cuenisa da yovlisa<br />

qarTlisa ganmanaTlebelisa nino mociqulisa, romeli-ese<br />

TÂT manve netarman mogÂTxra Jamsa aRsrulebisa misisasa,<br />

108


omeli aRwera morwmuneman dedofalman salome ujarmelman,<br />

Zis colman mirian mefisaman, asulman Trdat somexTa<br />

mefisaman~ (qarTlis cxovreba 1955: 72). Semdeg aqac naTqvamia:<br />

`da iyo maT JamTa Sina, odes wmida giorgi kabadukieli<br />

iwama~... _ WeliSuri redaqciisagan gansxvavebiT, soji<br />

dedoflis epizodis gareSe, gadmocemulia qarTlis moqcevis<br />

TiTqmis igive istoria, rac Satberdul-WeliSur<br />

teqstebSia, oRond, ufro detalurad aris moTxrobili<br />

saqadageblad ninos wasvlis Sesaxeb...<br />

Cans, leonti mroveli Satberdul redaqcias eyrdnoba.<br />

swored es unda Yiyos mizezi, rom mis teqstSi sojis epizodi<br />

da wmida ninos werili ar moipoveba. leonti mrovelis<br />

`mefeTa cxovrebaSi~ ninoseuli Txroba pirveli piridan<br />

mesameSia gadatanili; Tumc, ninos mowafeTa naambobi, am<br />

mxriv, Seucvlelad aris gadawerili, _ maTi monaTxrobi<br />

pirvel pirSia darCenili. aRsaniSnavia, rom mrovelis<br />

teqsti Satberduli redaqciis CvenTvis ucnobi xelnawerebidan<br />

momdinareobs. mrovelTan araerTi iseTi cnobaa<br />

Semonaxuli, rac CvenTvis cnobil Satberdul xelnawerebSi<br />

ar gvxvdeba; amasTan, bevri faqti daufaravad aris<br />

gadmocemuli. mag., leontisTan vxedavT, rom warmarTTagan<br />

zogs ar miuRia qristianoba da sacxovreblad sxvagan<br />

gadasula...<br />

`mefeTa cxovrebaSi~ Satberduli redaqciis kompozicia<br />

gadakeTebulia. qarTlis sxvadasxva mxareSi netari ninos<br />

mimosvlaze ara Sesaval nawilSi, aramed, _ nawarmoebis<br />

boloSi aris laparaki. leonti mroveli, rogorc Cans,<br />

cdilobda, rom TxrobisaTvis saistorio nawarmoebisaTvis<br />

bunebrivi Tanamimdevruloba, epikuroba mieniWebina.<br />

leonti mrovelis teqstSi Txroba rom ufro empiriuli<br />

faqtebis gadmocemiT, JamTaaRmwerlis toniT iwyeba, es<br />

kargad Cans pirvelsave winadadebaSi: `pirvelad vaÃsenoT<br />

cxovreba wmidisa da netarisa dedisa Cuenisa da yovlisa<br />

qarTlisa ganmanaTlebelisa~ da a. S. leonti mroveli meistoriea<br />

da JamTaaRmwerlis stiliT mogviTxrobs im ambebs,<br />

rac Satberdul `ninos cxovrebaSi~, romelic, mTlianad<br />

Tu ara, misi nawilebi mainc, eklesiaSi sakiTxavad aris Seqmnili,<br />

ufro amaRlebuli toniT aris moTxrobili. Cven<br />

109


ver miviCnevT, rom leonti mrovelis winare teqstSi SeiZleba<br />

ase, _ ufro saistorio stilSi yofiliyo Txroba<br />

dawyebuli. safiqrebelia, rom im teqsts iseTive Sesavali<br />

hqonda, rac Cven Satberdulma redaqciam Semogvinaxa. SeiZleba<br />

isic davuSvaT, rom leonti mrovels miaCnda, TiTqos<br />

cnobebi bodSi ninos Casvlasa da mis iq dasneulebaze Satberduli<br />

redaqciis Sesaval nawilSi winare teqstTa bolo<br />

nawilidan iyo gadmotanili da `asworebda~ teqsts. magram,<br />

vfiqrobT, teqsts `Sesworeba~ ar sWirdeba, _ savsebiT<br />

bunebrivia, rom adreul teqstebSi Txroba bodSi netar<br />

ninosTan xalxis Sekrebisa da sneuli ninos mier Tavisi<br />

cxovrebis Txrobis epizodiT yofiliyo dawyebuli... ase-<br />

Ti Sesavali amSvenierebs nawarmoebs, _ jer gaxsenebulia,<br />

Tu rogor modioda qarTlisaken wmida nino, Semdeg ki misi<br />

cxovrebaa gadmocemuli...<br />

axla ki arsenis metafrasul `cxovrebaze~ davubrundeT<br />

saubars.<br />

rogorc vxedavT, arsenis winaSe yofila, erTi mxriv,<br />

daaxloebiT, an zustad iseTi teqsti, rogoric WeliSuria,<br />

romelSic wmida ninos werili aris motanili da `sojis~<br />

epizodia moTxrobili, meore mxriv, SesaZloa, igi icnobda<br />

Satberdul teqstsac, icnobda `mefeTa cxovrebas~. mas arsebuli<br />

teqstebi eklesiaSi sakiTxavad ar moswons da arsen<br />

beri amitom axal teqsts qmnis. masTan sxvadasxva mTxrobeli<br />

aRar Cans. arseni jer qveynad uflis mosvlaze, mociqulTa<br />

moRvaweobaze laparakobs, Semdeg iwyebs wmida ninos<br />

cxovrebaze saubars. ninos bavSvobis, qarTlSi Semosvlis,<br />

qveynis moqcevis, eklesiaTa Senebisa da sxva ambebis moyolis<br />

Semdeg gviambobs, Tu rogor wavida netari nino saqadageblad<br />

`mTeulebTan~... igi, leonti mrovelis msgavsad,<br />

`Tanamimdevrulad~ gadmoscems faqtebs, magram, `mefeTa<br />

cxovrebisagan~ gansxvavebiT, mas ukve mTeli nawarmoebi<br />

mesame pirSi aqvs gadatanili. stili, cxadia, metafrasulia<br />

da ara _ saistorio.<br />

yuradRebas iqcevs is faqti, rom metafrasul `cxovrebaSi~<br />

saerTod aRar aris naxsenebi iseTi mniSvnelovani<br />

pirovnebis saxeli, rogoric salome ujarmelia, _ igi,<br />

vinc uSualo monawileoba miiRo `wmida ninos cxovrebis~<br />

110


SedgenaSi, vinc `mecnier iyo yovelsave WeSmaritad~ (Zeglebi<br />

1964: 157).<br />

WeliSur redaqciaSi naxsenebia `salome uJarmoeli~,<br />

oRond _ mxolod erTgan, _ im epizodSi, romelSic `soji~<br />

aragvze gadadis (Zeglebi 1964: 100). WeliSuri redaqciiT,<br />

salome bodidan momaval `sojis~ aragvis meore napirze<br />

elodeba, Semdeg miyveba bodSi da peroJavr sivnielTan<br />

erTad ninos monaTxrobs iwers. am teqstebSi nel-nela<br />

gamqrala dedofal salome ujarmelis saxeli da samagierod<br />

gaCenila saxeli _ `soji~ _ `dedofali soji (zogan<br />

_ suji)~.<br />

yuradRebas kidev erTi faqti iqcevs, _ leonti mrovelis<br />

Tanaxmad, sneul ninosTan bodSi, mis mosavlelad, dedofali<br />

salome ujarmeli misula; netari nino `viTarca<br />

mieaxla kuxeTs, dabasa bodisasa, dayvna mun dReni raodennime.<br />

da movidodes missa kaxeTiT, hkiTxvides da aRiarebdes<br />

swavlasa missa simravle erisa. maSin dasneulda mun; da<br />

viTarca cna rev, Zeman mefisaman da salome, colman misman,<br />

romelni cxorebdes ujarmas, movides ninosa da acnobes<br />

mefesa da dedofalsa. xolo maT miavlines episkoposi iovane<br />

warmoyvanebad wmidisa ninossa, xolo wmida nino ara<br />

erCda. maSin warvida TÂT mefe da simravle erisa~ (qarTlis<br />

cxovreba 1955: 126).<br />

Satberduli `moqcevaÁ~-s pirveli nawilis mixedviTac,<br />

_ netari nino `dasneulda da warmoemarTa mcxeTad. da vi-<br />

Tarca moiwia kxoeTas, dabasa, romelsa hrqÂan bodini, ver-<br />

Rara uZlo slvad. da mo-xolo-vides ujarmiT qalaqiT rev,<br />

ZÀ mefisaÁ, da salome, coli misi, da asuli misi, da zedaadges<br />

mourned. da miuvlines mcxeTiT mefeman da colman<br />

misman nana iovane mTavar ebiskoposi xilvad da waryvanebad~<br />

(Zeglebi 1964: 89); WeliSuri redaqciis pirveli nawilis<br />

Tanaxmadac, _ netari nino `waremarTa da miiwia koxeTad,<br />

dabasa, romelsa ewodebis bodisi, da verRara uZlo slvad<br />

da esma ese mefesa da friad Sewuxdes. da mswrafl movides<br />

uJarmiT qalaqiT rev, Ze mefisa, da salome, coli misi, da<br />

asuli maTi, zeda-adges mourned~ (Zeglebi 1964: 89).<br />

WeliSuri, _ vrceli redaqciis Tanaxmad ki, rogorc<br />

zemoTac gamoCnda, dasneulebul ninosTan bodSi `soji~<br />

111


Casula: `moiRo dedofalman wigni wmidisa ninoÁsi winaSe<br />

mefisa da ioane mTavar-episkoposman bodisiT dabiT, rameTu<br />

uwinares miwevnul iyo mun winaSe wmidisa ninossa~<br />

(Zeglebi 1964: 100); arsenisa da ufro mogviano metafrasuli<br />

`cxovrebiTac~, _ bodSi netar ninosTan dedofali<br />

suji Casula, _ wmida nino `mivida kxueTs, dabasa, romelsa<br />

ewodebis bodisi. da movida misa dedofali kaxeTisaÁásuji<br />

da mis Tana mTavarni da mÃedrebi da monaTa da mÃevalTa<br />

simravle~ (Zeglebi 1971: 42; 76).<br />

Cven ar gvaqvs safuZveli miviCnioT, rom sneul ninos-<br />

Tan, mis mosavlelad, bodSi salome ujarmeli ar Casula. es<br />

cnobebi xsenebul teqstebSi Semdgom Camatebuls ar hgavs,<br />

risTvis unda dasWirvebodaT salomeze amgvari faqtebis<br />

gamogoneba?! an amden teqstSi rogor gaCndeboda msgavsi<br />

cnobebi?!<br />

Cvens winaSe sxva SekiTxvac SeiZleba daisvas: sad gaqra<br />

metafrasul `cxovrebaSi~ salome ujarmelze cnobebi da<br />

saidan gaCnda am da WeliSur redaqciebSi suji dedoflis<br />

istoria, rogor iqca bodSi netari ninos mosavlelad Casuli<br />

salome ujarmeli bodSi Casul sujid? teqstebis<br />

cnobaTa urTierTSejerebis Semdeg SeiZleba im mosazrebis<br />

daSveba, rom `suji~ igive salome ujarmelia.<br />

Cveni azriT, WeliSuri variantis SemorCenili xelnaweris,<br />

an misi winare teqstis Semqmneli iyenebda iseT redaqcias,<br />

romelSic SemorCenili iyo cnoba, rom wmida ninos<br />

naambobi salome ujarmelma da peroJavr sivnielma Caiweres,<br />

Cans, SemorCenili yofila wmida ninos werili da am<br />

werilis bodidan mcxeTaSi wamoRebis istoria, magram werilis<br />

wamoRebis epizodSi, vfiqrobT, rom, _ dakarguli iyo<br />

saxeli bodSi Casuli dedoflisa. Tumc, rogorc Cans, am<br />

epizodSi salome ujarmelis saxeli daqaragmebuli formiT<br />

_ `suji~ (`s. uj.-i~) sadRac mainc iyo naxsenebi. wmida<br />

ninos mier mirian mefesTan gagzavnil werilSi, rogorc<br />

vnaxeT, weria: `Ãsenebulmca ars dedofali ege soji~ (Zeglebi<br />

1964: 101); metafrasuli `cxovrebiT~ _ `Ãsenebulmca<br />

ars saukunod keTilTa Sina uflisaTa dedofali suji~<br />

(Zeglebi 1971: 43); _ ar aris SeuZlebeli, rom wmida ninos<br />

werilSi, romelic mirian mefesTan, rogorc cnobaTa ur-<br />

112


TierTSejereba gvafiqrebinebs, _ salome ujarmels wau-<br />

Ria, salomeze wmida ninos mier Tqmuli locvis sityvebis<br />

boloSi dedoflis saxeli qaragmiT yofiliyo dawerili;<br />

teqstis gadamwerma ki qaragma sakuTar saxelad miiCnia<br />

da bodSi Casuli dedofali moixsenia ara rogorc `dedofali<br />

salome ujarmeli~, aramed, rogorc _ `dedofali<br />

suji~, _ da bodSi Casuli salome ujarmeli bodSi Casul<br />

sujid iqca... WeliSuri redaqciis, an misi winare teqstis<br />

damwers, Cans, wakiTxuli hqonda cnoba imis Sesaxeb, rom<br />

bodSi netari ninos monaTxrobs salome ujarmeli da peroJavr<br />

sivnieli iwerdnen, igi im faqtis winaSe idga, rom<br />

wmida ninos monaTxrobs salome da peroJavri werdnen,<br />

amitom teqstis gadawerisas, vfiqrobT, faqti Seucvlia<br />

da viTareba ise warmousaxavs, TiTqos bodidan momaval<br />

`dedofal sujis~ salome ujarmeli da peroJavr sivnieli<br />

mcxeTaSi daxvedrian, Semdeg bodSi mirian mefesTan da<br />

sxvebTan erTad wasulan da wmida ninos monaTxrobi ase<br />

CauweriaT; sxvagvarad Zneli asaxsnelia, bodSi sneuli ninos<br />

mosavlelad myofi salome, vinc ninos avadmyofoba,<br />

revTan erTad, acnoba `mefesa da dedofalsa~ (qarTlis<br />

cxovreba 1955: 126), am teqstSi rogor warmodga mcxeTaSi<br />

myofad, romelsac sxvisgan Seutyia ninos sneulebis Sesaxeb;<br />

yovelive imaze migvaniSnebs, rom gadamweri `ninos<br />

cxovrebis~ iseTi teqstiT sargeblobda, romelSic didi<br />

siyvaruliT iyo laparaki bodidan mcxeTaSi werilis wamomReb<br />

dedofalze da romelSic Semonaxuli iyo wmida ninos<br />

werili, sadac am werilis mcxeTaSi Camomtanis saxeli<br />

ewera aseTi formiT _ `suji~ (`s. uj.-i~)...<br />

Cven zemoT yuradReba im garemoebaze gavamaxvileT, rom<br />

bodidan mcxeTaSi werilis Camotanis aseTi STambeWdavi<br />

epizodi, Tavad werili, ar Semoinaxa arc Satberdulma, arc<br />

leonti mroveliseulma `cxovrebam~. ratom moxda ase?<br />

rogorc araerTgzis aRiniSna, wmida ninos monaTxrobs<br />

salome ujarmeli da peroJavr sivnieli iwerdnen. `mefeTa<br />

cxovrebas~ Tu verwmunebiT, eklesiaSi sakiTxavis Sesadgenad<br />

salome ujarmelis Canaweri gamouyenebiaT. wyaroebidan<br />

vxedavT, rom salome mxolod Camweria wmida ninos<br />

sityvisa, TviTon arafers gviambobs...<br />

113


ogorc vnaxeT, werilis wamoRebis epizodSi Zalian<br />

didi siyvaruliT aris laparaki dedofal `sujize~, naCvenebia<br />

misi didi morwmuneoba, gambedaoba... SeiZleba Tu ara<br />

miviCnioT, TiTqos salome ujarmeli sakuTar Tavze Tvi-<br />

Ton werda, rom rwmenis simtkicis gamo ar SeuSinda mdinares<br />

da wyalSi saxedriT Sevida, rom, rwmeniT savse, fex-<br />

SiSveli misdevda etls da sxva. cxadia, ara! _ sakuTar<br />

RvTismosaobasa da did morwmuneobaze ar daiwyebda igi<br />

laparaks. radgan `wmida ninos cxovrebaSi~ ninos monaTxrobis<br />

Camwerad peroJavr sivnielic aris dasaxelebuli, Cveni<br />

azriT, nagulisxmevia, rom nawarmoebSi am pirovnebis teqstic<br />

aris Semonaxuli. vfiqrobT, rom werilis wamoRebis istoria<br />

peroJavr sivnielis dawerili unda iyos, rom bodSi<br />

ninoseuli Txrobis Cawerisas man isic dawera, Tu rogor<br />

gaatana ninom salomes werili mcxeTaSi, rwmenis rogori<br />

simtkice gamoiCina dedofalma salome ujarmelma.<br />

rogorc zemoT aRvniSneT, Cans, adreul periodSi arsebula<br />

ori, _ erTmaneTisagan damoukidebeli redaqcia<br />

`wmida ninos cxovrebisa~, romelTagan erT-erTSi ar iyo<br />

saubari bodidan mcxeTaSi weriliT momavali dedoflis<br />

Sesaxeb da meoreSi ki iyo amgvari cnobebi. vfiqrobT, SeiZleba<br />

imis garkveva, Tu rogor unda aRmocenebuliyo is ori<br />

uZvelesi redaqcia.<br />

radgan wmida ninos cxovrebis aRmweri pirveli teqstebi<br />

salome ujarmelma da peroJavr sivnielma Seqmnes, CvenTvis<br />

sruliad cxadi xdeba, rom IV s-is qarTvelTa xelSi yofila<br />

ori teqsti, vityviT ase, _ momavali nawarmoebis (nawilobriv<br />

_ saeklesio sakiTxavis) Sesaqmnelad momzadebuli<br />

ori saxis masala. rogorc leonti mrovelisagan irkveva,<br />

nawarmoebis Sesaqmnelad ZiriTadad salomes teqsti<br />

gamouyenebiaT. rogorc Cans, salomes `redaqtorobiT~ Camoyalibebula<br />

iseTi redaqcia `wmida ninos cxovrebisa~,<br />

romelSic mcxeTaSi didmorwmune dedoflis wamosvlisa<br />

da wmida ninos werilis wamoRebis Sesa-xeb araferi ewera.<br />

im redaqciidan momdinareobs Satberduli `cxovreba~.<br />

adreul periodSi Seqmnila meore redaqciac. isic salomes<br />

teqstis safuZvelze SeudgeniaT. am meore redaqcias<br />

pirvelisagan is ganasxvavebda, rom masSi peroJavris<br />

114


teqstebidanac SeutaniaT cnobebi, kerZod, _ wmida ninos<br />

werili da mcxeTaSi misi wamoRebis epizodi. swored im meore<br />

redaqciidan momdinareobs WeliSuri, Cans, aseve, _ sinuri<br />

teqsti.<br />

rogorc aRiniSna, WeliSuri `wmida ninos cxovrebis~<br />

SesavalSi calkeuli epizodebi Sinagan, organul kavSir-<br />

Sia erTmaneTTan, vercerT epizodze ver vityviT, rom igi<br />

SesavalSi Semdgom aris Camatebuli; safiqrebelia, rom<br />

nawarmoebis Sesavali nawili mTlianad peroJavris dawerilia,<br />

uSualod salomeseuli teqsti ki Sesavlis Semdeg<br />

iwyeba: `iyo maT JamTa Sina, odes igi giorgi kabadukieli<br />

iwama~... im redaqciaSi, romelSic, rogorc Cans, salomes<br />

uSualo zegavleniT Seqmnila, peroJavris dawerili Sesavlis<br />

nawili, Cans, Seitanes, magram am Sesavlidan salomes<br />

didmorwmuneobisa da mis mier werilis wamoRebis epizodi<br />

mTlianad amouRiaT.<br />

Cans, ase Seqmnila ori uZvelesi redaqcia `wmida ninos<br />

cxovrebisa~.<br />

Cvens xelT arsebuli Satberduli da WeliSuri teqstebi<br />

im uZvelesi redaqciebidan Cans momdinare, Cvens winaSe,<br />

faqtiurad, ori uZvelesi redaqciaa. am redaqciebs SemdgomSi<br />

mcire cvlilebebi aqvs gancdili, magram saTanado<br />

muSaobis Semdeg SesaZlebeli iqneba mogviano periodis<br />

Canamatebisagan maTi ganwmeda; maTSi is ramdenime cnobac<br />

aRdgeba, rac `mefeTa cxovrebaSia~ SemorCenili. pero-<br />

Javris teqstidan gamoyenebuli masala, rac WeliSurma<br />

redaqciam Semogvinaxa, brwyinvalea, sabednierod, misi<br />

teqstidan gadarCenila erTi nawili... am teqstis nawili<br />

Semonaxulia agreTve `wmida ninos cxovrebis~ sinur redaqciaSi,<br />

romelic farTo samecniero wreebisaTvis didi xani<br />

ar aris, rac cnobili gaxda (`moqcevaÁ~ 2007)...<br />

xsenebul sakiTxebze amjerad sityvas aRar gavagr-<br />

ZelebT, daskvnis saxiT mxolod imas davZenT, rom, rogorc<br />

SemorCenili teqstebi migvaniSnebs, adreul periodSi `wmida<br />

ninos cxovrebis~ ori redaqcia Seqmnila. isini Satberdul-WeliSurma<br />

xelnawerebma Semogvinaxa, _ vfiqrobT,<br />

SesaZlebelia maTTvis pirvandeli saxis dabruneba.<br />

`wmida ninos cxovrebis~ redaqciaTa urTierTSejereba<br />

115


naTelyofs, Tu rogori yofila qarTvelTa mociqulze<br />

dawerili pirveli wignebi, vfiqrobT, adreul periodSi<br />

Seqmnila `wmida ninos cxovrebis~ ori, _ erTmaneTisagan<br />

garkveulwilad gansxvavebuli redaqcia, romelic Satberdul-WeliSur<br />

xelnawerebs Semounaxavs.<br />

`wmida ninos cxovrebis~ Seqmna wmida ninos sicocxleSive<br />

Cans dawyebuli, rogorc es miaCniaT revaz siraZes,<br />

mariam CxartiSvils, sxva mkvlevarebs....<br />

qarTuli da araqarTuli, maT Soris, _ berZnullaTinuri<br />

wyaroebi, naTlad mowmobs, rom qarTlis moqceva<br />

wmida ninos saxelTan aris dakavSirebuli.<br />

damowmebani:<br />

adonci 1905: Адонц. Армения в эпоху Юстиниана, СПБ., 1905.<br />

atia 1955: Aziz Suryal Atiua. The Arabic Manusscripts of Mount Sinai, Baltimore,<br />

1955.<br />

afciauri 1987: afciauri n. kavkasiaSi qristianobis gavrcelebis<br />

wyaroTmcodneobiTi sakiTxebi (grigol ganmanaTleblis `cxovrebaTa~<br />

ciklebi). Tb.: 1987.<br />

axali varianti 1891: axali varianti wm. ninos cxovrebisa. gamocemuli<br />

redaqtorobiT da winasityvaobiT eqvTime TayaiSvilisa. tf.: 1891.<br />

baramiZe 2003: bramiZe r. qarTuli mwerlobis saTaveebTan. kreb., literaturuli<br />

Ziebani, XXIV, Tb.: 2003.<br />

gariti 1946: Garitte. Gocuments pour l’etude du livre d’Agathange, Vatican:<br />

1946.<br />

georgika 1961: georgika. I, simon yauxCiSvili gamocema. Tb.: 1961.<br />

goilaZe 1991: goilaZe v. qarTuli eklesiis saTaveebTan Tb.: 1991.<br />

kekeliZe 1956: kekeliZe k. etiudebi.I, Tb.: 1956.<br />

kekeliZe 1980: kekeliZe k. Zveli qarTuli literaturis istoria, I,<br />

Tb.: 1980.<br />

kuli, bezaraSvili 2001: bezaraSvili q., kuli b. `mayvlovanis~ gagebisaTvis<br />

Zvel qarTul mwerlobaSi. kreb. `literaturuli Ziebani~, XXI,<br />

Tb.: 2001.<br />

kuWuxiZe 1999: kuWuxiZe g. kidev erTxel `wmida ninos cxovrebis da-<br />

TariRebisaTvis~, kreb., literaturuli Ziebani, XX, Tb.: 1999.<br />

lebedevi 1905: Лебедев А. Сочинения. Т. М.: 1905.<br />

116<br />

margvelaSvili 1981: margvelaSvili T. . leqsikur-gramatikuli leqsikur-gramatikuli -gramatikuli gramatikuligan gan- gan gan- gan- gan- gan- gan- gan-<br />

martebani giorgi wereTlis `arabuli qrestomaTiisaTvis~. Tb.: 1981.<br />

mari 1905: Н. Марр, Крещение армиан, грузин, абхазов и аланов св. Григорием,<br />

СПБ, 1905;<br />

`moqcevaÁ~ 2007: `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-is axladaRmoCenili sinuri<br />

redaqciebi, gamosca da winasityvaoba daurTo zaza aleqsiZem, Tb.: 2007;<br />

narkvevebi 1973: saqarTvelos istoriis narkvevebi, II, Tb.: 1973;


siraZe 1987: siraZe r. wminda nino da deda ufali, qarTuli agiografia,<br />

Tb.: 1987.<br />

siraZe 1989: siraZe r. wminda ninos cxovreba da dasawyisi qarTuli mwerlobisa,<br />

_ J. ganTiadi, Tb.: 1989.<br />

siraZe 1997: siraZe r. wminda ninos cxovreba da dasawyisi qarTuli agiografiisa.<br />

Tb.: 1999.<br />

qarTlis cxovreba 1955: qarTlis cxovreba. simon yauxCiSvilis gamoc. I.<br />

Tb.: 1955.<br />

qrestomaTia 1946: Zveli qarTuli literaturis qrestomaTia, I, sol.<br />

yubaneiSvilis gamoc. Tb.: 1946.<br />

RvalaZe 1985: RvalaZe l. semitologiuri Ziebani. II, `mecniereba~. Tb.:<br />

1985.<br />

CxartiSvili 1987: qarTuli hagiografiis wyaroTmcodneobiTi Seswavlis<br />

problemebi. `cxoreba wmidisa ninoÁsi~. Tb.: 1987.<br />

cxoreba... 1920: cxoreba wm. Ggrigol parTelisa. Ggamocemuli leon meliqseTbegis<br />

mier. tf.: 1920.<br />

Zeglebi 1964: Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi. I,<br />

ilia abulaZis saerTo redaqciiT. Tb.: 1964.<br />

Zeglebi 1971: Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zaglebi, III,<br />

ilia abulaZis saerTo redaqciiT, Tb.: 1971.<br />

xorenaci 1984: xorenaci m. somxeTis istoria. Zveli somxuridan Targmna,<br />

Sesavali da SeniSvnebi daurTo al. abdalaZem. Tb.: 1984;<br />

javaxiSvili 1977: javaxiSvili i. Txzulebani Tormet tomadDDDDDDDDDDFFFFFFDD.<br />

VIII, Tb.:<br />

1977.<br />

javaxiSvili 1979: javaxiSvili i. Txzulebani Tormet tomad. I, Tb.: 1979.<br />

DDDDDD<br />

Gocha Kuchukhidze<br />

St. Nino and the Conversion to Christianity of Georgia<br />

Summary<br />

In the Arabic and Greek ersions of the life of Grigori the Enlightener<br />

(texts are published by academician N.Marr and professor G.Garitte) the<br />

narration goes about the fact that royal powers of the Caucasian countries<br />

were converted to Christianity by the enlightener of Armenia St.Grigori.<br />

The paper deals with the study of the above stated versions. It has been<br />

stated that the parts of the texts of Arabic as well as Greek texts which<br />

deal with the visit of kings of Alans (in the Arabic text the Alans are<br />

mentioned, while in the Greek text –we hae Albans) Kartli and Lazika<br />

to Armenia - to St.Grigori and Thrdat King, their baptizing by St.Grigori,<br />

are not found in the earlier lists of Agathangel. Therefore we consider<br />

117


that these data are inserted as a result of the literary treatment of the later<br />

period. It has been shown that in the earlier lists it dealt with a visit of<br />

delegation of Georgian royal court for consideration of certain issues,<br />

which was later replaced by the note about a visit of the Georgian king to<br />

Armenia and his conversion by St.Grigori. It has been shown that in the<br />

original lists that part of the text dealt with the Albans and not Alans. The<br />

paper gives inserted places of Arabic sources.<br />

The paper gives analyses of the notes from Arabic as well as Greek<br />

sources which deal with the visit of representatives of priesthood sent by<br />

St.Grigori to Alania (Albania), Kartli and Lazika. It was shown, that the<br />

persons sent by St.Grigori to the above stated countries did not belong<br />

to the leading church hierarchy of Albania, Kartli and Lazika churches,<br />

that they were only common preaching missionary similar to those who<br />

visited many countries of the world in that period. The Arabic and Greek<br />

sources do not provide us with the grounds to consider that the churches<br />

of Kartli, Albania or other Caucasian countries had ever been under the<br />

church cathedra of Armenia. The above given versions can not contradict<br />

the statement according to which the churches of Kartli, Lazika and Armenia<br />

were independent from the very beginning.<br />

The attempt is to argue thet ST Ninos Life was written in the IV century<br />

by a group of authors.<br />

118


uwyebani<br />

giorgi alibegaSvili, nino Jvania<br />

ucxouri masalebi saqarTvelos moqcevis<br />

Sesaxeb<br />

qarTuli eklesiis winaSe araerTgzis dasmula sakiTxi,<br />

Seqmniliyo iseTi `meZieblobiTi~ (nikoloz gulaberisZe)<br />

naSromi, romelSic Tavmoyrili iqneboda qarTuli Tu<br />

ucxoenovani istoriografiuli masalebi saqarTvelos<br />

gaqristianebis Sesaxeb. am mxriv gansakuTrebiT sayurad-<br />

Reboa bizantiaSi moRvawe wm. efrem mciris Txzuleba `uwyebaÁ<br />

mizezsa qarTvelTa moqcevisasa, Tu romelTa wignTa<br />

Sina moixseniebis~. masSi winaa wamoweuli ramdenime mniSvnelovani<br />

sakiTxi saqarTvelos saeklesio istoriidan,<br />

romlebic gaaqtualurebuli iyo qveynis imdroindeli<br />

politikuri, ekonomikuri, kulturuli mdgomareobiT.<br />

albaT, aseTi nawarmoebis Seqmnis aucilebloba bizantielTa<br />

garkveulma poziciamac ganapiroba. giorgi mciris<br />

Txzulebis _ `cxorebaÁ giorgi mTawmindelisaÁ~ _ mixedviT,<br />

es damokidebuleba aseTi iyo: `eklesiani da mRdelTmoZRuarni<br />

qarTlisani ara romlisa patriaqisa Ãelmwifebasa<br />

queSe arian da yovelni saeklesioni wesni maT mier<br />

ganegebian da TÂT daisumen kaTalikosTa da ebiskoposTa.<br />

da ara samarTal ars ese, rameTu aTormetTa mociqulTagani<br />

aravin misrul ars queyanasa maTsa. da jer-ars, raÁTa<br />

qalaqsa amas RmrTisasa da saydarsa mociqulTa Tavisasa<br />

daemorCilnen da amissa Ãelmwifebasa queSe iyvnen. rameTu<br />

naTesavi ars umecari da samwysoÁ mcire; da Cuenda maxlobelad<br />

arian da jer-ars, raÁTa Ãelmwifebasa qveSe antioqeli<br />

patreaqisasa imwysebodin da aqa ikurTxeodis kaTalikozi<br />

maTi da viyvneT Cuen erT samwyso da erT mwyems~<br />

(abulaZe 1967:152)<br />

bizantielTa aseTma poziciam gamoiwvia is, rom `uwyebaÁSi~<br />

ganxilulia qarTuli eklesiisaTvis mravali mniSvnelovani<br />

sakiTxi.<br />

119


wm. efremis naSromi Seiqmna ioane-kvirikes davalebiT<br />

/`sulieri mamaÁ Cueni da patiosani eklesiarxi Cueni~/,<br />

`raÁTa weriT daidvas mas Sina mosaÃsenebeli odes moqcevisa<br />

CuenisaÁ~; wm. efrem mcirem `uwyebaÁ~ dawera bizantiur-antioqiuri<br />

wyaroebis gamoZiebiT; am cnobaTa<br />

mixedviT, wm. efremi saqarTveloSi mosul mociqulTagan<br />

asaxelebs andria pirvelwodebuls /masze adre wm. giorgi<br />

mTawmindelma gamoiyena cnoba andrias mimosvlaze bizantiaSi<br />

petre III-sTan kamaTisas/, romelmac iqadaga qristes<br />

moZRvreba afxazeTSi da barTlomes, – romelmac moiara<br />

CrdiloeTi, `romel ars qarTli~; erovnuli ganmanaTleblebidan<br />

wminda ninos garda, vinc tradiciulad aRmosavleT<br />

saqarTvelos momaqcevrad iTvleba, aseve berZnuli<br />

monacemebiT, wm. efremi asaxelebs evfratas, naTesaviT<br />

afxazs, romelic ufro samonastro mSeneblobis saqmes<br />

eweoda dasavleT saqarTveloSi; wm. efremis azriT, Tanaxmad<br />

tradiciisa, qarTlis moqceva moxda wm. konstantine<br />

mefis dros; igi exeba aseve saqarTvelosTvis mironis<br />

miniWebisa da kaTolikos-mTavarepiskoposis kurTxevis<br />

uflebis mopovebis sakiTxs da mwvaleblobasac, romelsac<br />

Tavi uCenia saqarTveloSi XI s-is 40-ian wlebSi; dabolos,<br />

wm. efremi xazs usvams, rom qarTul eklesias avtokefalia<br />

miniWebuli aqvs antioqiis sapatriarqosagan.<br />

saqarTvelos moqcevis Sesaxeb sayuradRebo cnobebi<br />

gvxvdeba sxvadasxva ucxoeli avtoris TxzulebebSi. zogierTi<br />

maTgani imeorebs Tavis winamorbedTa monacemebs, magram<br />

es ar aris mTavari. arsebiTia is, rom am avtorTa erTi<br />

nawili IV-V saukuneebis moRvaweni arian da, amdenad, maT<br />

mniSvnelovani cnobebi aqvT aRniSnuli periodis saqarTveloSi<br />

momxdar kulturul-istoriul cvlilebebze,<br />

icnoben im tradiciebs, romlebic asaxulia `wminda ninos<br />

cxovrebaSi~. wm. ninos mier saqarTvelos moqcevas wm.<br />

efrem mcire exeba mxolod im kuTxiT, romelic cnobilia<br />

berZnul-antioqiuri wyaroebiT da faqtobrivad romli-<br />

Tac unda wardgeniliyo Cveni eklesia sakuTari uflebebis<br />

damtkicebis SemTxvevaSi.<br />

wm. efrem mciris mier mopovebul am cnobaTa zogierTi<br />

monacemi imdenad miRebuli iyo imdroindel bizantiaSi,<br />

120


om Sesulia svidas enciklopediur leqsikonSic, iq, sadac<br />

saubaria dedofal elenesa da iberebze: elene dedofali,<br />

deda konstantine didisa ... konstantine didis<br />

dros moi-naTlnen Sinagani indebi /igulisxmebian eTiopelebi,<br />

g.a./, iberebi da armenielebi (yauxCiSvili 1941:<br />

317-318). rogorc imanuel bekeris mier gamocemul svidas<br />

leqsikonSia miTiTebuli, es cnoba modis sokrate sqolastikosis<br />

“saeklesio istoriidan”. igive Zunwi cnoba<br />

saqarTvelos gaqristianebaze gvxvdeba svidas winamorbedi<br />

avtoris – giorgi amartolis /IX s./ `qronografSic~,<br />

Tumca es istorikosi asaxelebs im periodis somexTa mefesa<br />

da maT ganmanaTle-bels: “am netari konstantines dros<br />

wminda naTlisReba miiRes agreTve Sinaganma indebma da iberielebma.<br />

somxebmac srulad irwmunes qriste Tavis mefesTan<br />

tiridatesTan erTad maTi Rvawlmravali mowamisa<br />

da mTavarepiskoposis didi grigolis meSveobiT” (yaux-<br />

CiSvili 1941: 311). Zvel qarTul TargmanSi weria: `rameTu<br />

amis netarisa mefisaze uSinaganesi hindoni da qarTvelni<br />

mouxdes saRrmTosa naTlisRebasa, da somexTa sruliad<br />

hrwmena tiridatis Tana mefisa maTisa Ruawlmravlisa<br />

mier mowamisa da mTavarepiskoposisa maTisa didisa grigolissa~<br />

(yauxCiSvili 1920: 262-263).<br />

ase rom, saqarTvelos moqceva wm. konstantine didis<br />

/324-337 ww./ dros dadasturebulia or iseT mniSvnelovan<br />

ZeglSi, rogorebicaa giorgi amartolis `qronografi~ da<br />

svidas enciklopediuri leqsikoni.<br />

qarTvelebis Tanadroulad somxebis moqcevas exeba IV<br />

saukunis istorikosi agaTangelosic: `tiridati mefe dedofal<br />

asxenasTan erTad, tomTa mTavrebTan da gvarTamTavrebTan<br />

erTad wminda grigolis Sesaxvedrad wavida...<br />

TviTon grigoli dros atarebda locva-vedrebaSi da<br />

cremlTa RvraSi, loculobda, rom xalxi darCeniliyo<br />

maT mier miRebul sarwmunoebaze... afuZnebda eklesiebs...<br />

zogierTebs gzavnida iberTa qveyanaSi, zogs lazTa qveyanaSi...~<br />

(gamyreliZe, yauxCiSvili 1961: 71). “lazTa qveyana-<br />

Si gagzavna sofroni, romelic mRvdlad iyo kapadokiaSi”<br />

(gamyreliZe, yauxCiSvili 1961: 72-73).<br />

121


ogorc vxedavT, aq araa saubari im pirze, vinc grigol<br />

ganmanaTlebelma gamogzavna iberiaSi. samagierod, dasaxelebulia<br />

vinme mRvdeli sofroni, romelic mosula wminda<br />

grigolTan erTad da Semdgom gaigzavna lazTa qveyanaSi.<br />

movses xorenaci, V s-is somexi istorikosi, rogorc<br />

Tavad SeniSnavs, iyenebs agaTangelosis cnobebs (Tumca<br />

am cnobebTan dakavSirebiT azrTa sxvaobaa. ix.: xorenaci<br />

1984: 279-280; agreTve, CxartiSvili 1987: 23, 26-27). movsesi,<br />

amasTanave, aris pirveli somxur istoriografiaSi, vinc<br />

qarTvelTa ganmanaTlebeli mociqulTaTanasworad moixsenia<br />

(CxartiSvili 1987: 28; amasve imeorebs X s-is somexi<br />

istorikosi uxtanesi, rodesac wm. SuSaniks adarebs wm. ninos.<br />

ix. uxtanesi 1987: 1975).<br />

gamovyofT ZiriTad monacemebs xorenacis naSromidan<br />

`somxeTis istoria~:<br />

1. saTauri: `sanatreli nunesa da imis Sesaxeb, Tu rogor<br />

gaxda igi qarTvelTa xsnis mizezi~. movsesi saTaurSive<br />

saxeliT ixseniebs wm. ninos da Tvlis mas rifsimeanTa<br />

amxanagad;<br />

2. mcxeTaSi damkvidrebulma nunem iswavla mkurnaloba<br />

da moarCina qarTvelTa winamZRolis – mirianis colic;<br />

3. mirianma gamoikiTxa, Tu rogor sCadis nune aseT saocrebebs,<br />

man ki qristes saxarebis qadagebiT upasuxa. miriani<br />

mouyva amis Sesaxeb Tavis naxararebs da arc qeba dai-<br />

Sura. amis Semdeg Seityo, Tu ra SeemTxva somxeTSi mefes,<br />

agreTve, nunes amxanagebs da gamohkiTxa yovelive;<br />

4. movsesis cnobiT, sanadirod wasul mirians TvalT ki<br />

ar daubnelda, aramed nisli Camowva. SeSinebuls moagonda<br />

Trdatis ambavi da piroba dado, rom Tayvans scemda nunes<br />

RmerTs.<br />

5. nunem gagzavna sando kacebi grigolTan, raTa gaego,<br />

Tu rogor moqceuliyo. man miiRo brZaneba, rom moespo<br />

kerpebi da aRemarTa jvari manam, vidre mwyemsi winamZRvari<br />

dainiSneboda. ninom mospo Weqa-quxilis momvlinebeli<br />

aramazdis qandakeba;<br />

6. didebulebi winaRudgnen nunes – maT ar icodnen,<br />

kerpTa nacvlad visTvis ecaT Tayvani. nunes miTiTebiT,<br />

aRmarTes jvari qalaqis aRmosavleTiT;<br />

122


7. umravlesobam gaTlili xe arafrad Caagdo. RmerTma<br />

moavlina Rrublis sveti, mTa aivso saamo surnelebiT, moismoda<br />

mgalobelTa xma, amobrwyinda jvris xis msgavsi sxivi<br />

Tormeti varskvlaviT, ris Semdegac yvelam Tayvani sca<br />

jvars, romelic saswaulebrivad kurnavda kidec xalxs.<br />

8. sanatreli nune wavida sxva kuTxeTa dasamoZRvradac.<br />

mas ar hqonda araviTari samkauli. igi jvars ecva, saqmiT<br />

daadastura RvTis sityva da sisxlis gvirgvini moipova;<br />

9. movses xorenaci fiqrobs /`gavbedav vTqva...~/, rom<br />

nune mociquli gaxda. man iqadaga saxareba klarjeTidan<br />

alanTa da kaspiis karebamde, masquTTa sazRvrebamde<br />

(xorenaci 1984: 170-172).<br />

movses xorenacis am monacemebis mixedviT, gamoiyofa<br />

ramdenime movlena, romlebic gansxvavebuladaa warmodgenili<br />

qarTul masalebSi. isic unda SeiniSnos, rom es<br />

monacemebi saxismetyvelebiTadacaa gaazrebuli. movses<br />

xorenacis TxzulebaSi simbolikiTaa datvirTuli ara<br />

mxolod saxeebi, aramed istoriuli ambebic. esenia: wm. nune<br />

_ rifsimeanTa amxanagi, wm. nune _ mkurnali, mirianis<br />

colis gankurneba, mzis dabneleba Tu nislis Camowola,<br />

aramazdis kerpis mospoba, jvris aRmarTva, wm. nune – mociqulTa<br />

Tanaswori da sxv. esaa erTiani semantikuri veli,<br />

romelic Seqmnilia wm. ninos saxis irgvliv ara marto somxuri,<br />

aramed, rogorc qvemoT davinaxavT, bizantiur-antioqiuri<br />

wyaroebis mixedviTac.<br />

imasac davumatebdiT, rom movses xorenaciseuli wm. ninos<br />

moRvaweobis somxuri versiis amosavalia adgilobrivi<br />

redaqcia, kerZod, `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ tipis Zegli.<br />

leon gramatikosic /XI s-is qronografosi/ miiCnevs,<br />

rom konstantines dros gaqristiandnen iberielebica da<br />

armenielebic, romelTac dasabami miiRes tiridatesagan,<br />

parTelTa STamomavlisagan (yauxCiSvili 1963: 4). igi saubrobs,<br />

agreTve, iseve rogorc giorgi amartoli da svida,<br />

“Sinagan” indebzec anu eTiopelebze. ase rom, samive am avtoris<br />

cnobaTa wyaro erTia.<br />

dasavleT saqarTvelos gaqristianebas, ufro zustad,<br />

dasavleT saqarTveloSi qristianuli sarwmunoebis ganmtkicebas,<br />

agaTangelosis garda, exebian Semdegi bizantieli<br />

123


moRvaweebi: priske panioneli, prokopi kesarieli, evagri<br />

sqolastikosi, nikifore qsanTopulosi (gansaxilveli<br />

bizantieli avtorebidan nikifore qsanTopulosi erTaderTia,<br />

romelic exeba iberiis moqcevasac/, ioane zonara.<br />

afxazTa RvTismosaobas aRniSnavs Teodosi gangreli,<br />

xolo nikifore kaliste sargeblobs, iseve rogorc nikifore<br />

qsanTopulosi, prokopi kesarielis cnobebiT (yaux-<br />

CiSvili 1965: 134)<br />

is monakveTi `uwyebaÁdan~, romelSic wm. efrem mcire exeba<br />

afxazeTSi sarwmunoebis ganmtkicebas, iwyeba ase: `xolo<br />

afxazTaTÂs evagre epifanesi saeklesiosa moTxrobasa Sina<br />

TÂssa aRwers ocdameoresa Tavsa Sina da ityÂs esreT...~<br />

(efrem mcire 1959: 11). im periodisaTvis, rodesac iwereboda<br />

`uwyebaÁ~, dasavleTi saqarTvelo administraciuleklesiurad<br />

konstantinopolis kaTedras aRar eqvemdebareboda.<br />

ukve X s-is dasawyisidan dasavleTi saqarTvelos<br />

eparqia ar ixsenieba bizantiur ekTesisebSi _ saeklesio<br />

kaTedraTa nusxebSi(yauxCiSvili 1967: 123); ase rom, dasavleTi<br />

saqarTvelos eklesia ukve mcxeTasTanaa dakavSirebuli<br />

da, amdenad, ioane kvirikesac da wm. efrem mciresac<br />

ainteresebT saqarTvelos am mxareSi qristianobis ganmtkicebis<br />

cnobebi berZnuli wyaroebis mixedviT, raTa qarTvelTa<br />

moqcevisa da qristianobis ganmtkicebis istoria<br />

erT mTlianobaSi yofiliyo warmodgenili.<br />

ramdenadac es cnobebi ar aris didi moculobisa, moviyvanT<br />

srulad wm. efrem mciris `uwyebaÁdan~: `maTve JamTa<br />

Sina iustinianes mefobisaTa afxaznica Seicvalnes umjobesad<br />

da qristianobisa Seiwynares qadagebaÁ. rameTu<br />

palatsa Sina iustiniane mefisasa iyo vinme saWurisi, afxazi<br />

naTesaviT da evfrata saxelisdebiT, romeli warivlina<br />

mefisa mier qadagebad maTda da aRTqumad, viTarmed amieriTgan<br />

arca erTiRa vin naTesavisa maTisagani ganxuebul<br />

iqmnes mamakacobisagan rkinisa mier iZulebiTa bunebisaÁ-<br />

Ta, rameTu mravalni iyvnes maTganni msaxur sameufoÁsa<br />

sawolisa, romelTaÁ saWuris icis wodebaÁ Cueulebaman.<br />

vinaÁca iustiniane taZari wmidisa RmrTismSoblisaÁ aRa-<br />

Sena afxazeTsa Sina da mRdelni daadginna mas Sina, raTa<br />

ugancxadebulesad aswavebdnen Sjulsa qristianobisasa~<br />

124


(efrem mcire 1959: 11)<br />

iustiniane I mefobda 527-565 wlebSi; ase rom, aq saubaria<br />

dasavleT saqarTveloSi qristianobis ganmtkicebaze<br />

da ara afxazTa moqcevaze, radgan qristianoba ukve IV saukuneSi<br />

arsebobda dasavleT saqarTveloSi, rasac mowmobs<br />

is cnobili faqti, rom nikeis pirvel msoflio krebaSi 325<br />

wels monawileobda stratofile, biWvinTis episkoposi;<br />

amasve miuTiTebs, agreTve, samonastro taZrebis ageba afxazeTSi<br />

VI s-Si. am periodSive aRmosavleT saqarTveloSic<br />

farTod iSleba samSeneblo saqmianoba. sayuradReboa, rom<br />

imave iustinianes ganuaxlebia iberTa monasteri ierusalimSi,<br />

romelic, k. kekeliZis azriT, SesaZlebelia, petre<br />

maiumelis cxovrebaSi moxseniebuli monasteri iyos<br />

(kekeliZe 1980: 89), da lazTa monasteri ierusalimis udabnoSi<br />

(yauxCiSvili 1965: 223).<br />

prokopi kesarieli /VI s./ (yauxCiSvili 1965: 134-135),<br />

evagri epifanieli anu sqolastikosi /VI s./ (yauxCiSvili<br />

1936: 297) da ioane zonara /XI-XII ss./ (yauxCiSvili 1966: 229-<br />

230) afxazeTSi qristianobis Sesaxeb saubrisas erTi da imave<br />

masaliT sargebloben, ufro zustad, prokopis cnobebi<br />

aqvT gamoyenebuli evagri epifanielsa da ioane zonaras.<br />

rac Seexeba nikifore qsanTopuloss /igi konstantinopolis<br />

patriarqi iyo 1350-1353 da filoTeos kokinosis Semdeg<br />

xelmeored 1355-1363 ww-Si/, isic prokopis Txzulebas<br />

iyenebs, rasac Tavadve aRniSnavs: `/prokopi/ mogviTxrobs,<br />

rom maSin abazgebma airCies qristianTa moZRvreba, da TavianTi<br />

cxovreba ufro umjobesad gardaqmnes. da erTi evnuqi<br />

gaugzavna maT isutinianem, saxelad evfrata, maTive tomisa;<br />

mas unda aekrZala, rom amieridan aravisTvis waerTmiaT<br />

mamakacoba, ar unda exmaraT rkina, amisTvis sikvdiliT<br />

dasja iyo gankuTvnili. da metwilad imaTgan, vinc samefo<br />

sawol oTaxebSi msaxuroben, romelTac Cveulebriv evnuxebs<br />

vuwodebT, swored am tomis kacTagan arian dayenebulni.<br />

maSin iustinianemac RvTismSoblis saxelobaze taZari<br />

aago abazgTa qveyanaSi, romelic gamoirCeoda silamaziTa<br />

da sididiT, da rogorc mRvdlebi, ise sxva yvelaferi, rac<br />

sarwmunoebas exeba, mSvenivrad moawyo, amitomac aris, rom<br />

maTSi qristianuli dogmatebi zedmiwevniT sruldeba~<br />

125


(yauxCiSvili 1967: 117).<br />

rogorc davinaxeT, dasavleT saqarTveloSi qristianuli<br />

religiis Sesaxeb bizantiel avtorTa TxzulebebSi<br />

sakmaod Zunwi uwyebani moipoveba. vfiqrobT, CvenTvis<br />

amosavali unda iyos prokopi kesarielis cnobebi, radgan<br />

sxva istorikosebi am avtors eyrdnobian; amasTanave, sagulisxmoa<br />

is faqtic, rom swored prokopi SeniSnavs, iustinianem<br />

ganaaxla /da ara aaSena an daaarsa/ iberTa monasteri<br />

ierusalimSi da lazTa monasteri ierusalimis udabnoSio.<br />

ase rom, prokopis cnoba – abazgebma `miiRes saqristiano<br />

rwmena da iustiniane mefem maT palatis erTi evnuqTagani<br />

gaugzavnao~, – exeba sarwmunoebis gavrceleba – ganmtkicebasa<br />

da monastris aSenebas da ara qristianobis miRebas.<br />

am azrs amyarebs agaTangelosis zemomotanili cnobac,<br />

grigol ganmanaTlebelma samRvdeloebis warmomadgenlebi<br />

gagzavna lazTa qveyanaSio, rac gulisxmobs, rom es IV s.-<br />

Si momxdara.<br />

zemoCamoTvlil bizantiel avtorTa cnobebi dasavleT<br />

saqarTveloSi qristianobis ganmtkicebis Sesaxeb mxolod<br />

istoriografiuli xasiaTisaa. sayuradReboa, rom es<br />

uwyebani qarTul mwerlobaSic asevea gadasuli, mxatvrulad<br />

ar gadamuSavebula da arc originaluri Txzuleba<br />

dawerila.<br />

rac Seexeba iberiis moqcevas, am Temaze saubrisas wm.<br />

efrem mcire, rogorc cnobilia, sargeblobs Teodorite<br />

kvirelis /393-457/8 w./ naSromiT. savaraudebelia, rom<br />

iberiis moqcevis Sesaxeb Teodorites, romelic 423 wlis<br />

axlo xanebSi antioqiasTan mdebare qalaq kviris episkoposi<br />

iyo, xelT unda hqonoda swored antioqiaSi daculi<br />

cnobebi. wm. efrem mciris mier `uwyebaÁSi~ maincdamainc<br />

Teodorites Txzulebis gamoyeneba imas miuTiTebs, rom<br />

aqcenti gakeTebulia qarTuli eklesiis antioqiur eklesiasTan<br />

kavSirze, ris warmoCenac ganapiroba im periodSi<br />

saqarTvelos bizantiasTan politikur da kulturul sarbielze<br />

dapirispirebam.<br />

am sakiTxs Teodorites garda mimoixilaven gelasi kesarieli<br />

/IV s./, rufinusi /IV-V ss./, sokrate sqolastikosi<br />

/daax. 380-440 ww./, ermia sozomene /IV-V ss./, Teofane<br />

126


JamTaaRmwereli (daax. 760-818 ww./ (yauxCiSvili 1941: 75),<br />

rogorc aRvniSneT, nikifore qsanTopulosi /XIV s./ da<br />

laonike xalkokondile /XV s./ (yauxCiSvili 1970: 92). es avtorebi<br />

umTavresad iyeneben gelasi kesarielis cnobebs.<br />

gelasi kesarieli, rufinusi, sokrate sqolastikosi,<br />

Teodorite kvireli, ermia sozomene da nikifore qsan-<br />

Topulosi sargebloben daaxloebiT msgavsi werilobiTi<br />

da zepiri wyaroebiT. am avtorTa uwyebaTagan yvelaze met<br />

sxvaobas Teodorites cnobebi amJRavnebs.<br />

sxva mweralTagan gansxvavebiT, Teodorite kvireli<br />

arafers ambobs imasTan dakavSirebiT, rom tyve-qalma Tavisi<br />

locviT miiqcia yvelas yuradReba; xolo qalebi mamakacebze<br />

met mondomebas iCenen qristianobis danergvis<br />

saqmeSi. gavixsenoT `wm. ninos cxovrebis~ personaJebi: sidonia,<br />

SroSana, anasto, damowafebuli `dedani~, nana dedofali,<br />

salome. Teodorites garda, yvela avtori acxadebs,<br />

rom mefes nadirobisas burusiT, nisliT Camowolilma<br />

wyvdiadma ar misca tyidan gamosvlis saSualeba, mxolod<br />

Teodorite SeniSnavs, rom am dros mefis amalis yvela<br />

wevri `Cveulebriv sargeblobda mzis SuqiT~, mxolod mefe<br />

iyo `uxedvelobis borkilebiT~ Sepyrobilio. Teodorite<br />

ar icnobs svetis aRmarTvis tradicias, romelsac exebian<br />

berZeni avtorebi, xolo qarTul wyaroebSi mas erT-erTi<br />

centraluri adgili ukavia. garda amisa, Teodorites<br />

TxzulebaSi araa dasaxelebuli “friad sarwmuno” bakuri,<br />

vis saxelsac ukavSirdeba am cnobaTa gadmocema.<br />

esaa is ZiriTadi sxvaobani, romlebsac amJRavnebs Teodorites<br />

Txzuleba sxva berZen avtorTa naSromebSi dacul<br />

uwyebebTan mimarTebiT. isic unda iTqvas, rom Teodorite<br />

avlebs paralelebs bibliur saxeebTan: mefeze wers,<br />

`kacTmoyvare ufalma inadira masze msgavsad pavlesi~,<br />

xolo tyve-qalze ki – `vinc beselieli xuroTmoZRvruli<br />

sibrZniT aRavso, iman es qalic Rirsyo madlis miniWebisa,<br />

raTa aRewera RvTis taZris saxe~ (yauxCiSvili 1961: 212). /<br />

sagulisxmoa, rom amave Sedarebas iyenebs nikoloz gulaberisZe<br />

`sveticxovlis sakiTxavSi~/ (sabinini 1882: 87-88).<br />

berZen avtorTagan mxolod nikifore wers, dedofali<br />

uCiCinebda mefes da unergavda lamaz cdunebas sawinaaRm-<br />

127


degod evas cdunebisao(yauxCiSvili 1967: 102).<br />

iberiis moqcevasTan dakavSirebuli kulturul-istoriuli<br />

sakiTxebi zemoCamoTvlil ucxoel avtorTa mier<br />

ZiriTadad asea aqcentirebuli: iberiaSi qristianoba<br />

iqadaga `tyve-qalma~; Tavisi misiis ganxorcieleba man daiwyo<br />

sneulTa gankurnebiT, romlis drosac uwamla iberTa<br />

mefis /mTavris/ colsac; xelmwifis moqceva moxda nadirobisas;<br />

qristes sarwmunoebis Zliereba tyve-qalma gansakuTrebiT<br />

svetis saswaulisas cxadyo; daxmarebis saTxovnelad<br />

iberebma mociqulebi gaugzavnes wm. konstantine<br />

dids. TiToeuli es movlena met-naklebad exmianeba movses<br />

xorenacis TxzulebaSi dacul cnobebs, xolo qarTul<br />

mwerlobaSi Taviseburi mxatvruli da kulturul-istoriuli<br />

elferiTaa Semosili. marTalia, Teodorite kvirelis<br />

da, aqedan, wm. efremis TxzulebaSic zogierTi CamoTvlili<br />

movlena ar aris moxseniebuli, magram is, rac ki aris,<br />

sakmarisia imisaTvis, raTa vimsjeloT saerTo tendenciebsa<br />

da tradiciebze, romlebic miemarTeba da ukavSirdeba<br />

iberiis moqcevas qarTuli wyaroebis mixedviT da romelTa<br />

axsna saWiroa ara mxolod kulturul-istoriuli “siu-<br />

Jetis” TvalsazrisiT, aramed simboluri mniSvnelobis<br />

niSanTa Ziebis aspeqtiTac. esaa sqema – modeli, rac `wm. ninos<br />

cxovrebis~ sxvadasxva redaqciis paradigmul saxeTa<br />

safuZvlad iqca.<br />

rogorc zemoT davinaxeT, movses xorenaci xazgasmiT<br />

miuTiTebs qarTlis gaqristianebis kavSirze somxeTTan,<br />

berZeni avtorebi – gelasi, rufinusi, sokrate sqolastikosi,<br />

ermia sozomene da sxvani iberiaSi qristianobis<br />

gavrcelebis konstantinopolur damokidebulebaze<br />

msjeloben, xolo wm. efrem mcire da Semdgom `sveticxovlis<br />

sakiTxavis” avtori nikoloz gulaberisZe, iseve rogorc<br />

sxva qarTveli moRvaweni, konstantinopolur-antioqiur<br />

damokidebulebas miiCneven yvelaze marTebulad, rac,<br />

rogorc Cans, ufro misaRebi iyo qarTuli eklesiisaTvis<br />

da aseTi formulireba mieca: momaqcevari qarTvelia, sarwmunoebis<br />

ganmtkiceba moxda konstantine didis daxmarebiT,<br />

avtokefalia ki mogveniWa antioqiisagan.<br />

yovelive zemoTqmulidan gamomdinare, safuZveli<br />

128


gvaqvs vifiqroT: Teodorite kvirels, romlis Txzulebi-<br />

Tac saqarTvelos saeklesio sakiTxebis kvlevisas isargebla<br />

wm. efrem mcirem, xelT unda hqonoda ramdenadme gansxvavebuli<br />

cnobebi, bizantiuri `iberTa moqcevis~ teqstis<br />

tipis erTgvari versia.<br />

rac Seexeba saqarTveloSi mociqulTa mier qristianobis<br />

qadagebis tradicias: am sakiTxs exebian evsevi kesarieli<br />

/daaxl. 260-340 ww./, `saeklesio istoriis~ mama, da<br />

epifane konstantinopoleli /moRvaweobda VIII s-is meore<br />

naxevarSi/ _ avtori `andrias cxovrebisa~, romelSic<br />

igi acxadebs, rom ar dakmayofilda werilobiTi wyaroebis<br />

/klimenti romaelis, evagre sicilielisa da epifane<br />

kviprelis/ gamoyenebiT da moiara zogierTi is adgili, sadac<br />

andria mociquli moRvaweobda (yauxCiSvili 1970: 92).<br />

evsevi kesarieli wers: `rodesac Cveni macxovris wminda<br />

mociqulebi da mowafeebi mTel msoflioSi gaifantnen,<br />

Tomas, rogorc gadmocema gviambobs, parTia xvda wilad,<br />

andrias – skviTiao~ (yauxCiSvili 1970: 92). faqtobrivad<br />

imaves imeorebs andrias Sesaxeb epifane konstantinopolelic,<br />

oRondac am mociqulis mier movlil mxareebs<br />

dawvrilebiT CamoTvlis: `kviprosis episkoposi epifane<br />

ambobs, gadmocemis mixedviT, netarma mociqulma andriam<br />

damoZRvra skviTebi da sogdianebi da gorsinebi dids sebastopolisSi,<br />

sadac aris afsaris cixe, hissos navsadguri<br />

da mdinare fazisi. iq mosaxleoben iberielebi, susebi,<br />

fustelebi da alanebi~. rogorc vxedavT, andrias mimosvlis<br />

are sakmaod farToa. amaze metyvelebs epifanes sxva<br />

cnobac: andria `mivida trapezuntSi, lazikis qalaqSio...<br />

iqidan is wavida iberiaSi~, ris Semdegac igi Cadis ierusalimSi.<br />

cota qvemoT istorikosi kvlav SeniSnavs, rom `simoni<br />

da andria wavidnen alaniaSi da qalaq fustaSi, maT<br />

mravali saswauli moaxdines iq, mravalni damoZRvres da<br />

wavidnen abazgiaSi. dids sebastopolisSi rom Cavidnen,<br />

iqadages RmrTis sityva. andriam dastova iq simoni da mowafeebiTurT<br />

wavida jiqeTSio~ (yauxCiSvili 1970: 58-59). es<br />

aris is mwiri cnobebi, romlebic daculia zogierTi bizantieli<br />

avtoris TxzulebebSi.<br />

129


wm. efrem mcire zemoxsenebuli mociqulebidan asaxelebs<br />

andrias, xolo, Tavis mxriv, rogorc Cans, sakuTriv<br />

mopovebuli wyaroebiT, andriasTan erTad moixseniebs<br />

barTlomes: `raJams winaswarmetyuelebisaebr daviTissa<br />

yovelsa queyanasa ganxda xma maTi da kideTa soflisaTa sityuani<br />

maTni, erTad kideTa amaTganad iTqumis CuenTÂsca<br />

mimoslvasa Sina wmidaTa mociqulTasa andria pirvelwodebulisa<br />

mier qadagebaÁ Soris avazgiaÁsa, romel ars afxazeTi.<br />

da mier warvlai oseTad, da kualad barTlomes mier<br />

mimovlaÁ CrdiloeTisaÁ, romel ars qarTli~ (efrem mcire<br />

1959: 8). wm. efrem mcire ar asaxelebs Tavis wyaros, magram,<br />

cxadia, iyenebs iseT masalas, romelic bizantiel avtor-<br />

TaTvis, vTqvaT, imave epifanesTvis, misaRebi iyo. aqve isic<br />

unda aRiniSnos, rom epifane erTgan wers: “pantekostis /<br />

suliwmindis mofenis/ Semdeg andria, simon kananeli,<br />

maTe da Tadeozi darCnen iq avgarosTan; danarCenebma ki<br />

moiares qalaqebi, iqadages da saswaulebi moaxdines, da<br />

Cavidnen iberiaSi da fazisSi” (yauxCiSvili 1941: 58). ra<br />

Tqma unda, bolo winadadebiT gaurkvevelia, Tu vin sad<br />

iqadaga qristes moZRvreba, magram, Cans, konkretuli wyaros<br />

mixedviT, barTlomes saxels ukavSirdeboda `CrdiloeTis,<br />

romel ars qarTli~, moqceva.<br />

Cven gverds vuvliT im sakiTxebs, Tu sxva avtorebTan<br />

rogoria mociqulTa mier saqarTvelos moqcevis tradicia<br />

da arc am problemisadmi miZRvnil gamokvlevebs SevexebiT.<br />

vfiqrobT, arsebiTia is faqti, rom im droisaTvis,<br />

rodesac wm. efrem mcire werda Tavis `uwyebaÁs~, am<br />

sakiTxis gadmocema aseTi SekumSuli formiT, fiqsirebiT,<br />

mSralad, SesaZleblad iqna miCneuli. amis Semdeg ukve winaa<br />

wamoweuli erovnuli ganmanaTleblis – wm. ninos moRvaweoba<br />

isev bizantiuri wyaroebis gaTvaliswinebiT.<br />

wminda ninos saxe gansakuTrebulobis niSniTaa mocemuli<br />

kaTolikos nikoloz gulaberisZis /1150-1178 ww./ naSromSic<br />

`sveticxovlis sakiTxavi~. masSi sagangebod aris<br />

gaanalizebuli yovladwminda RvTismSoblisa da wminda<br />

ninos saxeebi, maTi roli saqarTvelos gaqristianebaSi,<br />

mocemulia aseve tradiciul-qristianul saxeTa modelireba<br />

da qarTul reliqviaTa mniSvnelobis Sejameba, ris<br />

130


saWiroebac istoriulad Tamaris epoqam ganapiroba.<br />

wm. efrem mcire mociqulTa Semdeg saqarTveloSi<br />

qristes sarwmunoebis xelaxlad qadagebis mizezad asaxelebs<br />

imas, rom `daipyrna RuarZlman mekerpeTaman ara xolo<br />

Cuen Soris, aramed TviT berZenTaca Soris vidre JamTadme<br />

meored pavled zeciT wodebulisa didisa kostantinesTa~,<br />

ris Semdegac `amis keTilad msaxurisa mefisa JamTa RmerTman,<br />

romelman didTa da mravalTeslTa tomTaTvis izruna,<br />

arca Cuen mcireni dagviteva uRuawad, aramed esreT ganago<br />

kualad aRmowodebaÁ Cueni~ (efrem mcire 1959: 8). amas mosdevs<br />

tyve-qalis iberiaSi yofnis istoria da afxazTa umjobesad<br />

`Secvalebis~ ambavi iustinianes dros. nikoloz<br />

gulaberisZes wminda ninos saxe da masTan dakavSirebuli<br />

tradiciebi /maT Soris wm. efrem mciris `uwyebaÁSi~ daculic/<br />

ainteresebs sruliad sxva kuTxiT, kerZod, im<br />

mimarTebiT, romelic gaamyarebda Tamaris avtoritets.<br />

SeiZleba iTqvas, rom XII s-is avtoris es Txzuleba aris<br />

sakralur-politikuri mniSvnelobis traqtati, radgan<br />

masSi Sejamebulia erovnul-religiuri saxe-simboloebi.<br />

imasac SevniSnavT, rom `sakiTxavSi~ Setanili “moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ”@ aris leonti mrovelis TxzulebaSi mocemuli<br />

Sesabamisi ambis modificirebuli varianti.<br />

rac Seexeba cnobebs, romlebic daculia imave epoqis<br />

bizantieli avtorebis - Teodore balsamonisa da maTe<br />

blastaseris TxzulebebSi qarTuli eklesiis avtokefaliis<br />

Taobaze.<br />

Teodore balsamoni XII s-is moRvawea, ganaTlebiT iyo<br />

iuristi, patriarqis mTavari mrCeveli, xolo 1185-1191 ww-<br />

Si antioqiis patriarqi. misi mTavari naSromia XIV titulis<br />

`sjulis kanonis~ komentari, dawerili keisar manuil I<br />

komnenosisa /1143-1180 ww./ da konstantinopolis patriarq<br />

mixeil III anxialosis /1170-1178 ww./ rCeviT. am Sromas igi<br />

mTeli Tavisi sicocxlis manZilze amuSavebda. konstantinopolis<br />

II msoflio krebis /383 w./ meore kanonis ganmartebisas<br />

Teodore saubrobs iberiis eklesiis avtokefaliaze.<br />

igi wers: `nu gaikvirveb, Tu sxva eklesiebsac ipovi avtokefalurad,<br />

rogorc, magaliTad, bulgareTis eklesias,<br />

kviprosisas da iberiisas... iberiis arqiepiskoposi pativSi<br />

131


aiyvana antioqiis krebis dadgenilebam. amboben, rom maSin,<br />

rodesac RvTaebrivi qalaqis didi antioqiis uwmindes patriarqad<br />

iyo ufali petre, gamotanil iqna krebis dadgenileba,<br />

rom iqnes Tavisufali da avtokefaluri eklesia<br />

iberiisa, romelic maSin eqvemdebareboda antioqiis patriarqs~<br />

(yauxCiSvili 1970: 17- 18).<br />

maTe blastaseris /XIV s./ cnobebis wyaro igivea, rasac<br />

iyenebs Teodore balsamoni, ase rom, mas Cven aq aRar moviyvanT,<br />

Tumca unda SevniSnoT, rom es avtori ar moixseniebs<br />

petre patriarqs (yauxCiSvili 1970: 119- 120).<br />

wm. efrem mcire am sakiTxze msjelobisas xazgasmiT<br />

aRniSnavs, rom cnobebi, `Tu odes iwyes TÂiT / qarTvelebma,<br />

g.a.) xelTdasxmad da viTarmed ara TÂnier wesisa da brZanebisa~,<br />

movipove “xronoRrafsa Sina antioqias aRwerilsao”<br />

(efrem mcire 1959: 8).<br />

ase rom, samive avtoris wyaro momdinareobs antioqiis<br />

sapatriarqoSi daculi dokumentebidan. gamovyofT Ziri-<br />

Tad monacemebs:<br />

1. iberiis arqiepiskoposi ekurTxa antioqiis krebis<br />

dadgenilebiT /Teodore balsamoni, maTe blastaseri/;<br />

2. petre antioqiis patriarqis dros gamotanil iqna<br />

krebis dadgenileba, rom iberiis eklesia yofiliyo Tavisufali<br />

da avtokefaluri /Teodore balsamoni/;<br />

3. iberiis eklesia im periodSi eqvemdebareboda antioqiis<br />

patriarqs /Teodore balsamoni, maTe blastaseri/.<br />

gasarkvevia, Tu rodis dadginda sabolood iberiis<br />

eklesiis avtokefaluroba: petre patriarqis dros,<br />

romelic antioqiis patriarqi iyo 1053-1057 ww.-Si, Tu romeliRac<br />

sxva krebaze, antioqiaSi rom Catarda. e. honigmani<br />

eWvs gamoTqvamda, Tu vis gulisxmobda Teodore balsamoni:<br />

petre mkawvrels Tu petre III-s (yauxCiSvili 1970: 18).<br />

martvilis xelnawerebSi daculia erTi Txzuleba, romlis<br />

saTauria `sityvis-gebaÁ laTinTa mimarT Cuen marTlmadidebelTa<br />

mier~. teqsti ase mTavrdeba: `rameTu esreT<br />

Sesaswavebel ars taxtikonsa Sina konstantinepolisasa,<br />

viTarmed mas Jamsa wminda meequse krebasa / 680 w./ konstantine<br />

poRonatisasa /668-685 ww./, da aRaTon romTa papisasa<br />

/678-681 ww./, giorgi konstantinepolisasa /679-686<br />

132


ww./ da Teofane antioqelisasa /681-685 ww./ da maT Tana<br />

asocdaaTTa mamaTagan gapatiosnda kaTalikozi qarTlisa<br />

da yves mamaTmTavrad da Tavisuflad da uflad yovelsa<br />

zeda saqarTvelosa, da merme kvaladve krebasa Sina antioqiisasa<br />

ganTavisuflda da ganpatiosnda, rameTu arRaravisgan<br />

xelqveS ars, aramed Tavisufali da mamamTavari ars~<br />

(TayaiSvili 1913-1914: 117).<br />

rogorc Cans, XI s.-is Sua wlebSi antioqiis patriarqis<br />

petre III-is dros kvlav aRZrula sakiTxi saqarTvelos<br />

eklesiis damoukideblobis Sesaxeb da sakiTxi gadawyvetila<br />

antioqiis krebaze saqarTvelos sasargeblod, rac<br />

dasturdeba Teodore balsamonis zemomoyvanili cnobiT<br />

(yauxCiSvili 1970: 19).<br />

rogorc iTqva, wm. efrem mcire xazgasmiT miuTiTebs, rom<br />

igi “xelT dasxmisa da mironis kurTxevis” uflebis miniWebaze<br />

saubrisas sargeblobs antioqiuri qronografiT. T.<br />

bregaZe wers: nikon SavmTels `qarTvelTa moqcevis Sesaxeb<br />

igive masala gamouyenebia, rac wm. efrem mcires: es cxadyo<br />

nikon SavmTelis pandeqtebis slavur TargmanSi moTavsebuli<br />

antioquri xronoRrafis cnobebis Sedarebam wm. efrem<br />

mciris antioquri xronoRrafis cnobebTan~ (efrem mcire<br />

1959: 10). wm. efremi imasac SeniSnavs, rom amis safasurad<br />

qarTvelebma garkveuli xarji gaiRes: `mefeman qarTvel-<br />

Taman da yovelTa mTavarTa misTa dauweses patriaqsa antioqiisasa<br />

mosasyidelad nivTTa wmidisa mihronisaTa<br />

agarakebi aTasi kuamli queyanisagan qarTvelTaÁsa, raÁTa<br />

safasoÁ SemosavalTa maTTaÁ iyos fas nivTTa mihronisaTa,<br />

rameTu maT JamTa arsada sxuagan wmida iqmneboda mihroni<br />

TÂnier antioqias da mier ganeyofvoda yovelTa~ (efrem<br />

mcire 1959: 8). aqve imeorebs wm. efremi imaves: `da zemo xsenebulisa<br />

mis wil aTasisa kuamlisa dauwesa maT, raÁTa wli-<br />

Tiwlad moscemden Jamad-JamadTa patriaqTa antioqiisaTa<br />

aTassa drahkansa, romeli – igi moecemoda vidre dReTamde<br />

ioane wmidisa patriaqisaTa. rameTu man aniWa igi orestis<br />

wmidasa patriaqsa ierusalimisasa, romeli mividoda mociqulad<br />

basilis YTana mefisasa berZenTaÁsa, raÁTa missa saydarsa<br />

miecemodis qarTvelTa mier dRiTgan daewesa, raÁTa<br />

moxsenebaÁ oden saxelisaÁ aqundes qarTvelTa Soris an-<br />

133


tioqelisa patriaqsa~ (efrem mcire 1959: 10).<br />

dasaxelebuli avtorebi, romlebic exebian iberiis moqcevas,<br />

dabejiTebiT aRniSnaven, rom konstantinem daakmayofila<br />

axladmoqceul iberTa moTxovna da gaagzavna<br />

Rirseuli pirovneba. Teodorite ufro vrclad msjelobs<br />

am pirovnebis dadebiT Tvisebebze: konstantinem RvTis<br />

Secnobis mqadageblad iberebs gaugzavna kaci Semkuli<br />

rogorc morwmuneobiTa da gonierebiT, ise patiosani cxovrebiT<br />

da mRvdelmTavrobis pativis mqoneo (gamyreliZe,<br />

yauxCiSvili 1961: 213). mxolod gelasi kesarieli asaxelebs<br />

konstantinopolis episkoposs aleqsandres /327-340 ww./,<br />

romelsac konstantinem xelT daasxmevina iberTa episkoposi<br />

(efrem mcire 1959: 8).<br />

mas Semdeg, rac wm. efrem mcire asrulebs Teodorites<br />

cnobaTa Targmans, igi jer im sakiTxs exeba, rom Teodorites<br />

mier moxseniebuli tyve-qalis saxeli `sxuaTa werilTa<br />

Sina saxeldebiT povnil ars... rameTu berZnulad `nonna~<br />

uwodian wmidasa mas, romelsa Cuen mcired SecvalebiTre<br />

`ninod~ saxel-vsdebT”, xolo amis Semdeg wers, rom saxeli<br />

“mivlinebulisa mis episkoposisaÁ esreT povnil ars, vi-<br />

Tarmed TviT evstaTi iyo antioqeli patriaqi, romelman<br />

daamyara eklesiad igi mirianis mier mcxeTas aRSenebuli<br />

da ukurTxa kaTalikosi mTavarepiskoposi~ (efrem mcire<br />

1959: 8). rogorc vxedavT, wm. efrem mcires Teodorite<br />

kvirelis cnobebi im kuTxiT ainteresebs, romelic xazs<br />

usvams qarTuli eklesiis antioqiurze damokidebulebas:<br />

`xolo mefeman qarTvelTaman da yovelTa mTavarTa misTa<br />

dauweses patriaqsa antioqiisasa mosasyidelad nivTTa<br />

wmidisa mihronisaTa agarakebi aTasi kuamli queyanisagan<br />

qarTvelTaÁsa... rameTu maT JamTa ara sada wmida iqmneboda<br />

mihroni TÂnier antioqias da mier ganeyofvoda yovelTa.<br />

amier icnobebis Jami moqcevisaÁ da viTarmed antioqiisa<br />

saydrisa Semdgom iyvnes xelTdasxmul iqmnebodes qarTlisa<br />

kaTalikozni~ (efrem mcire 1959: 8).<br />

wm. efrem mcire, albaT, imitomac irCevs maincdamainc<br />

Teodorites cnobebs wm. ninos Sesaxeb, rom es avtori iZleva<br />

ufro “mecnierul”, “meZieblobiT” informacias qarTlis<br />

moqcevis Sesaxeb. is SedarebiTi “sisavse”, rogoricaa<br />

134


sxva ucxoel avtorTa nawarmoebebSi, ra Tqma unda, bevrad<br />

Camouvardeba qarTul wyaroebSi dacul monacemebs, amitomac<br />

wm. efremi, saerTodac, gverds uvlis “wvrilmanebs”<br />

da ZiriTad aqcents mSral, faqtobriv uwyebebze akeTebs.<br />

damowmebani<br />

abulaZe 1967: abulaZe il. (redaqtori). giorgi mcire, `cxorebaÁ<br />

giorgi mTawmindelisaÁ~, Zveli qarTuli agiografiuli literaturis<br />

Zeglebi. wigni II (XI-XIV ss.), Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1967.<br />

gamyreliZe, yauxCiSvili 1961: gamyreliZe al., yauxCiSvili s. georgika.<br />

t. I., Tb.: 1961.<br />

efrem mcire 1959: efrem mcire. uwyebaÁ qarTvelTa moqcevisasa, Tu<br />

romelTa wignTa Sina moixsenebis, Tb.: 1959.<br />

TayaiSvili 1913-1914: TayaiSvili e. Zveli saqarTvelo. t. III, gany. I,<br />

tf.: 1913-1914.<br />

kekeliZe 1980: kekeliZe k. Zveli qarTuli literaturis istoria. t. I,<br />

Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1980.<br />

sabinini 1882: sabinini m.(gamomcemeli). saqarTvelos samoTxe. peterburgi.:<br />

1882.<br />

uxtanesi 1975: uxtanesi. istoria gamoyofisa qarTvelTa somexTagan.<br />

Tb.: 1975.<br />

yauxCiSvili 1941: yauxCiSvili s. georgika – bizantieli mwerlebis<br />

cnobebi saqarTvelos Sesaxeb. t. IV, Tb.: 1941.<br />

yauxCiSvili 1920: yauxCiSvili s. xronoRrafi giorgi monazonisa.<br />

tf.: 1920.<br />

yauxCiSvili 1963: yauxCiSvili s. georgika. t. V, Tb.: 1963.<br />

yauxCiSvili 1965: yauxCiSvili s. georgika. t. II, Tb.: 1965.<br />

yauxCiSvili 1967: yauxCiSvili s. georgika. t. VII, Tb.: 1967.<br />

yauxCiSvili 1936: yauxCiSvili s. georgika. t. III, tf.: 1936.<br />

yauxCiSvili 1966: yauxCiSvili s. georgika. t. VI, Tb.: 1966.<br />

yauxCiSvili 1970: yauxCiSvili s. georgika. t. VIII, Tb.: 1970.<br />

CxartiSvili 1987: CxartiSvili m. qarTuli hagiografiis wyaroTmcodneobiTi<br />

Seswavlis problemebi (`cxovrebaÁ wmidisa ninoÁsa~). Tb.:<br />

1987.<br />

xorenaci 1984: xorenaci m. somxeTis istoria. Tb.: 1984.<br />

135


Giorgi Alibegashvili, Nino Jvania<br />

136<br />

Foreign Sources on the Conversion of Georgia<br />

Summary<br />

Numerous significant data are found in the compositions of arious<br />

foreign (Byzantine or Armenian) authors on the conersion of Georgia.<br />

Some of them repeat their forerunners’ data but the essential fact is that<br />

part of these authors are public men of the 3 rd -4 th centuries and have important<br />

data on cultural and historical changes occurred in Georgia. Besides<br />

this, not but one figure or historical eent are frequently understood<br />

symbolically and create a single semantic environment in the context<br />

with Christianization of Georgia.<br />

The popular view established in the foreign materials is: in Georgia<br />

the advocates of Christianity are the Apostles of Christ (St.Andrew the<br />

First Called, Simon the Canonite, Bartholomew), as well as the national<br />

enlightener St.Nino Equal-to-the-Apostles. The strengthening of the<br />

Christian faith happened with the assistance of St.Constantine the Great<br />

and the autocephaly of the Georgian church was recognized by the Antiochian<br />

Patriarchate.


saxismetyveleba<br />

nana gonjilaSvili<br />

Ä Ã Â Á À À Á Â Ã Ä<br />

`ninos cxovrebis~ erTi paradigmuli saxe<br />

(kerp-RvTaeba armazis gansaxovneba)<br />

`ni n os cxo v re ba~ qa r Tu li qri s ti a nu li ku l tu r is safu<br />

Z ve l Ta sa fu Z ve lia. mis is to ri ul da li te ra tu r ul<br />

Ri re bu le ba ze me t y ve l ebs Txzu le b is ar a e r Ti re da q ciis<br />

ar se bo ba, ma s Si ga d mo ce m ul mo v le ne b ze sa ki T xa ve bisa<br />

Tu sa ga lo b le b is Se q m na, Semdgom epoqaTa av to r ebis mi er<br />

Txzulebidan momdinare sxvadasxva saxe-ideaTa is to riul<br />

da mxa t v r ul nawarmoebebSi Ca r T va. `ninos cxovrebis~<br />

redaqciebSi mocemuli mravali mxatvruli saxe qarTuli<br />

esTetikuri azrovnebisaTvis farTo perspeqtivis mqone<br />

paradigmad iqca. samecniero literaturaSi `ninos cxovrebidan~<br />

gamoyofilia araerTi modeli. am mravalsaxeobidan<br />

naSromSi ganvixilavT warmarT qarTvelTa kerp-RvTaeba<br />

armazs.<br />

kerpTa panTeonis mravalferovnebis miuxedavad (boCi,<br />

gaci, ga, ainina, danina, afrodita da sxv.), Zvel qarTul<br />

TxzulebebSi (`ninos cxovrebis~ redaqciebi, `qarTlis<br />

cxovrebis~ Zveli somxuri Targmani, Teimuraz da vaxuSti<br />

batoniSvilTa Txzulebebi) warmarTobis ZiriTad kerp-<br />

RvTaebad armazi iTvleba. armazi qarTveli eris SemecnebaSi<br />

mravalgvarad moiazreba: armazi _toponimikuri<br />

erTeuli, armazi _ warmarTuli kerp-RvTaeba, armaziormuzdi-ahura-mazda<br />

_ zoroastruli rwmenis simbolo,<br />

armazi _ sakuTari saxeli. da bolos, armazi rogorc paradigmuli<br />

saxe-idea. saqarTveloSi misi xsovna erTeul<br />

geografiul saxelwodebebSia Semonaxuli. axlac aris armazis<br />

xevi da masSi gamdinare `armaz~ mdinare, romelsac<br />

`almas~ mdinaresac uwodeben. amave xeobaSia armazis monastris<br />

nangrevebi. mdinare mtkvris marjvena sanapiroze,<br />

mcxeTis raionSi, arsebobs `qarTlosis~, anu armazis mTa.<br />

137


unda aRiniSnos, rom qarTuli miTosi armazs ar icnobs. igi<br />

ar aisaxa arc simRerebsa da arc legendebSi. su l x an-sa ba<br />

or be li a n is le q si ko n Sic armazi ar aris mo x se ne bu li, arc<br />

sa qa r T ve lo Si ar se bu li romelime ke r p is sa xe li gvxvdeba.<br />

armazis cixe-qalaqis Sesaxeb, romelic mdinare mtkvarze<br />

arsebobda, miTiTebulia ucxour, berZnul-romaul<br />

wyaroebSi; kerZod, straboni mas moixsenebs `armozikis~,<br />

pliniusi _ `hermastis~, xolo ptolomeusi `armastikas~<br />

saxelwodebiT. yvela es saxelwodeba `armazis~ berZnuli<br />

transkrifciaa. aqve unda aRiniSnos, rom armazi ar aris<br />

moxsenebuli bizantieli avtorebis (rufinuzi _ Vs., sokrate<br />

sqolatikosi _ Vs., sozomeni _ Vs., gelasi kesarieli<br />

da Teodorite kvireli) SromebSi, sadac moTxrobilia<br />

qarTlis moqcevis ambavi. aRniSnulis gamo ivane javaxiSvili<br />

eWvis qveS ayenebs `ninos cxovrebis~ Satberdul-Weli-<br />

Sur redaqciebSi aRwerili warmarTuli kerpis realurobas.<br />

samecniero literaturaSi gamoikveTa mosazreba, rom<br />

`ninos cxovreba~ IV s-is periods ukavSirdeba (r.siraZe,<br />

m.CxartiSvili, r.baramiZe, l.patariZe, g.narsiZe, g. kuWuxi-<br />

Ze, m.naWyebia), rom kerpTa aRweriloba da kerpTa msxvrevis<br />

epizodi `ninos cxovrebis~ erT-erTi uZvelesi plastia<br />

(r.siraZe, g.giorgaZe, v.goilaZe, g.kuWuxiZe).<br />

mo v s es xo re na ci `so m xe T is is to ri a Si~ moixsenebs arm<br />

azis warmarTul kerps iberiaSi da mas, somxuri RvTaebis<br />

Sesabamisad _aramazdad xmobs, rac ahura-mazdas saxelwodebidan<br />

momdinareobs. am Txzulebis mixedviT, armazis<br />

msxvreva mefe mirianis nadirobis dros movlenili mzis<br />

dabnelebis logikuri Sedegi iyo: `(nu n em) da u yo v ne b l iv<br />

mo s po We qa-qu xi l is (mo m av li ne be li) ar ama zd is qa n da ke ba,<br />

ro me l ic qa la qi sa g an ga n ca l ke ve b iT, di di mdi na r is me o re<br />

mxa r es id ga, rogorc wesi, dildilobiT yvela scemda mas<br />

Tayvans saxlTa saxuravebidan, saidanac saxiT Canda igi,<br />

Tu vinmes msxverplis Sewirva ewada, mdinareze gadadioda<br />

da bomonis win swiravda~ (mo v s es xo re na ci 1984: 86).<br />

kerp armazis warmomavlobis Sesaxeb mecnierTa Soris<br />

araerTgvarovani mosazreba arsebobs, Tumca yvela erTsulovnad<br />

aRniSnavs mis araqarTulobas. me c ni e r Ta er Ti<br />

na wi li (n. mari, a. xaxanaSvili, d. baqraZe, a. natroevi, m. an-<br />

138


dronikaSvili, r. siraZe) ar ma z is kerps zo ro a s t ro z mi d an<br />

mo m di na re RvTa e b ad mi i C n evs, sxva Ta az r iT (k. kekeliZe,<br />

m. wereTeli, a. afaqiZe, g. meliqiSvili, S. amiranaSvili,<br />

g. giorgaZe, g. kuWuxiZe), igi mci re az i u li wa r mo So bi saa.<br />

`mo q ce vaÁ qa r T li saÁs~ qro ni k is mi xe d v iT, qa r T l Si arm<br />

az ke r p is aR m ma r T ve l ad mi C ne u lia me fe fa r na va zi: `...fa rna<br />

v az. am an aR ma r T a ke r pi di di cxÂrsa ze da, da da s d va saxe<br />

li mi si ar ma zi da mo q m na zRu de wyliT ke r Zo da hrqvan<br />

ar m az~ (gv.82) * .<br />

aRniSnulis Sesaxeb araferia naTqvami `ninos cxovrebis~<br />

sxva redaqciebSi. ufro sruli cnobebia le o n ti mrove<br />

l is Txzu le ba Si, sadac miTiTebulia kerpis saxelis<br />

warmomavloba, misi adgilsamyofeli da daniSnuleba: `am an<br />

ve fa r na v az Se q m na ke r pi di di sa xe l sa ze da TÂssa, ese ars<br />

ar ma zi, ra me Tu fa r na v azs spa r su l ad ar m az erqua~ (le o nti<br />

mro ve l i 1955: 25) da `am a r Ta ke r pi igi ar ma zi Ta v sa ze da<br />

qa r T li sa sa... da mokuda fa r na v az, da da f l es wi na Se ar mazi<br />

sa ke r pi sa~ (le o n ti mro ve l i 1955: 25).<br />

vaxuSti batoniSvili gvawvdis damatebiT cnobas armazis<br />

aRmarTvis Sesaxeb qarTlosis saflavze: `am an sa Su a lsa<br />

gac da ga i mi sa am a r Ta sa xe li sa TÂsi sa ke r pi ar m az...qa r-<br />

T lo s is sa f la v sa ze da~ (vaxuSti batoniSvili 1973: 6).<br />

Teimuraz batoniSvilis `istoriaSi~ (Teimuraz batoniSvili<br />

1848: 117) armazTan dakavSirebiT aRniSnulia qarTlosis<br />

saflavis adgilsamyofeli _ qarTlosis mTa.<br />

am g va r ad, wya roTa umravlesoba kerp-ar ma z is aR ma r T v as<br />

me fe fa r na v azs uk a v Si r ebs, xo lo mis sa x els spa r sulidan<br />

momdinared Tvlis. fa r na va z is me fo b is pe ri o d is mi xe d v iT<br />

ganisazRvreba armazis aRmarTvis dro _ Zv.w. III-II ss.<br />

`ni n os cxo v re b is~ re da q ci e b Si kerp armazis aRweris<br />

mra va l ric xo v ne ba Ta vi s Ta v ad am t ki c ebs misi sa x is, rogorc<br />

ni mu S is, mo de l is xa si aTs; Sa t be r d ul re da q ci a Si<br />

mocemuli armaz is sa xe ba ki arqetipis mniSvnelobas iZens:<br />

`sa za ro dgo maÁ vi xi le. da aha dga ka ci er Ti spi le n Zi saÁ,<br />

da ta n sa mi s sa ecua jaWÂ oq ro sa da Ca f xu ti oq roÁsaÁ da<br />

samÃar ni es x n es frcxil da bi v ri ti, da xe l sa mis sa aq u n da<br />

Ãrma li le su li, ro me li brwyi n vi da da iq ce o da Ãel sa Si na<br />

* wm.ninos cxovrebis~ teqsts vimowmebT wignidan _ Zv. qarTuli agiograwm.ninos<br />

cxovrebis~ teqsts vimowmebT wignidan _ Zv. qarTuli agiografiuli<br />

Zeglebi, I, il. abulaZis red., Tb., 1963 (f aRniSnavs Satberdul redaqcias,<br />

, _ WeliSurs).<br />

139


missa...~ (f 119).<br />

WeliSuri redaqciis mixedviT, armazis aRweraSi gansxvavebulia<br />

mxolod erTi adgili: `...samÃar ni oq roÁsa ni ve<br />

da Tu a l ni vi T arca frcxi li da bi v ri ti...~ (, 119).<br />

`ninos cxovrebis~ redaqciebSi ar ma z is ga re g nu li aRwe<br />

risas sxva o ba, um e te s wi l ad, mJRa v n de ba kerpis `Tva li<br />

pa ti o s n is~ aRniSvnis dros. `ni n os cxo v re b is~ Sa t be r d ul-<br />

We li S ur re da q ci a Si is i ni frcxi li sa da bi v ri ti saa; le o n ti<br />

mro ve li, va xu S ti da Te i mu r az ba to ni S vi le bi armazs zur<br />

mu x t iTa da bi v ri tiT am ko b en; ar s en be r is `ni n os cxo vre<br />

b is~ re da q ci a sa da mis pe ri f ra z Si iak i n Ti da bi v ritia<br />

mo x se ne bu li; „qa r T l is cxo v re b is~ Zvel so m x ur Ta r g ma n-<br />

Si ki zu r mu x ti da bro li saxeldeba. unda aRiniSnos, rom<br />

bivritis Tvali yvela redaqciaSi dominirebs, rac mis simbolur<br />

datvirTvaze metyvelebs. *<br />

amrigad, ar ma z is RvTa e ba, yve la Zi ri Ta di li te ra turu<br />

li Tu is to ri u li wya r os mi xe d v iT, ga re g nu l ad an T ropo<br />

mo r f uli kerpia, spi le n Zi sa da rva li sa g an Ca mo s x mu li<br />

me o ma ri ma ma ka cia, oqrosagan ganWedili jaWvis sabrZolo<br />

samosiT, CafxutiT, samxreebiTa da sabrZolo qmedebisTvis<br />

SemarTuli xmliT. moZravi sabrZolo iaraRiT aRWurvili<br />

kerpis aRwera iSviaTobaa da msga v si ma ga li Ti xe l mi sa w vd<br />

om li te ra tu ra Si ar Se g v x ve d ria.<br />

griver farulava amasTan dakavSirebiT aRniSnavs, rom<br />

armazis aRwerilobis detalebi... ar qmnian cocxal poetur<br />

xats. `mkiTxveli ver `xedavs~ gamosaxulebas, sanam<br />

kerpis xelSi ar gaielvebs `Ãrma li...~ am Jestis meSveobiT<br />

ki gamosaxuleba amoZravda, figura gamoikveTa da mas ukve<br />

`vxedavT~ (farulava 1982: 137).<br />

Zvel qarTul TxzulebaTa avtorebis mier armazis kerpis<br />

konkretuli detalebis gamoyeneba-ganmeorebas garkveuli<br />

Teoriuli principi udevs safuZvlad: daicvan `WeSmaritebis<br />

aRweris~ principi. um Ta v re sia is, rom `ni nos<br />

cxo v re b is~ Sa t be r d ul-We li S ur re da q ci a Si wa r mo d ge nili<br />

ar m az ke r p is aR we ri lo ba id e a li ze bu li si s te m is xa siaTs<br />

at a r ebs, Se m dgomSi ki _ pa ra di g m ul po tenci as iZens.<br />

* bivritis saxismetyvelebis Sesaxeb ix. r.siraZe, wm.nino da deda-ufali,<br />

mnaTobi,1985, #№ 2; n. gonjilaSvili, erTi paradigmuli saxe, literatura da<br />

xelovneba, 1990, № #2.<br />

140


vasil barnovs romanSi _ `armazis msxvreva~, armazis aRwerisas<br />

gamoyenebuli aqvs `ninos cxovrebis~ redaqciebSi<br />

mocemuli ZiriTadi modeli da masSi mxatvrul saxe-ideaTa<br />

meSveobiT garkveuli siaxlec Seaqvs. mi si ar ma zi mzea gab<br />

r w yi ne bu li; Tu m ca ke r pi rva li saa, ma g r am oq r os ab j armu<br />

za ra di me o m ri sa aqvs da `Wyvintiani~ fexsacmeli acvia,<br />

rac mis spa r s ul ier ze me t y ve l ebs: `kva r c x l be k z ed id ga<br />

arm az brwyi n va le. di di ta ni sa ma R al-ma Ra li. ga ci, ga i mi<br />

ma r j v n iv da ma r c x n iv sru l ta ni a n ni, Se da re b iT mo m c ro ni<br />

Ca n d n en. rva li sa g an Ca mo s x mu li did xe lo v ne b iT... me b r-<br />

Zo li Rme r Ti iyo ar m az da be q Ta ri ec va. gvi r g vi ni v iT muza<br />

ra di is ar ax ri li. sa m k la ve bi, xe l ja ge bi, sa ba r k ul-sa wvi<br />

ve e bi. Wvi n ti a ni fe x sa c me li. ab g ar-ab ja ri na We di oq ro.<br />

iq ce v is xma li am o w v di li~ (gv. 517) * .<br />

ar m az ke r p is aR we ri lo ba mo ce mu lia ak a ki we re Tl is<br />

po e ma S ic _ `wm. ni no anu _ qri stianob is Se mo Re ba sa qa r Tve<br />

lo Si~, ro me l ic er T g va ri ga me o re baa Zve li wya ro e bi sa:<br />

sul oq ro Si Ca m j da ria<br />

viT me to qe ma R la mzi sa (we re Tel i 1940 : 291).<br />

da xe d avs ar m azs oq r os ja W v iT<br />

xma l iT xe l Si mo e l va r es,<br />

mri s xa ne b iT ga d mo h yu r ebs<br />

sa qa r T ve l os yo v el mxa r es,<br />

_ ambobs poeti (iqve).<br />

kerp-RvTaeba ar ma z is ga re g no ba, mi si aR Wu r vi lo ba<br />

erTgvarad exmianeba bibliuri go li a Ti fi li s ti me l is aRka<br />

z mu lo ba s (siraZe 1984). davZenT, rom armazis garegnul<br />

saxeSi warmoCenilia ieremias epistoleSi aRwerili babilonis<br />

anTropomorfuli kerpebis zogierTi niSani, ker-<br />

Zod, isinic oqros, vercxlis kerpebia, oqros gvirgviniT,<br />

xelSi kverTxiTa da maxviliT. da ni el wi na s wa r me t y ve l is<br />

wi g n Si ga d mo ce m ul nabu qodo no so r is si z ma r Si aRwe rilia<br />

uz a r ma za ri anTropomorfuli ke r pi oqros, vercxlis,<br />

rvalisa da rkinis nawilebiT. ke r p is am g va ri aR we ri lo ba<br />

aer Ti a n ebs ar ma zu li tria d is (ar ma zi, gaci, ga ) spi le n Z Si,<br />

* v. ba r no vis romans `ar ma z is msxvre va~ vimowmebT mwerlis Txz., t. 7, Tb.,<br />

gamomcemloba `sa b Wo Ta mwe ra li~, 1923-25.<br />

141


ve r c x l sa da oq ro Si ga n We d il ke r p ebs.<br />

amave TvalsazrisiT sainteresoa armazis garegnuli<br />

msgavseba kolx mefe aietTan: `am a ve dros me fe aiet m ac<br />

fi c x l av Ca i c va ja W v is pe ra n gi, mkvri vi mTli a ni, rva l is<br />

beqTa ri.... Ta v ze da i d ga oq r os gvi r g vi ni, oTx bi bi lo v an-<br />

Ta v w y ve ti a ni, ise na Te li, Suqmo ci m ci me, vi Ta r ca di s ko<br />

cxo ve li mzi sa... as wia, ma R la Se a Ta ma Sa fa ri, mra va l k ec<br />

tya v ga dak ru li, da sa Si ne li Su bi mmu s ra vi...~ (apolonios<br />

rodoseli 1975: 150).<br />

grigol giorgaZe armazs garegnuli niSnebis mixedviT<br />

amsgavsebs boRazqois e.w. `mefis WiSkarTan~ gamosaxul<br />

mdgomare, jaWvis perangiT mosili meomari mamakacis reliefs<br />

(TeSubs), romelsac elvisa da mzis dari sabrZolo<br />

culi upyria xelT, welze xmali artyia, Tavze ki Cafxuti<br />

hxuravs. misive dakvirvebiT, xeTur da armazis kerpTa<br />

TiTqmis identuri agebulebis garda (sadac daculia aRweris<br />

mcireaziuli modeli), aRsaniSnavia kerpTa ansambluri<br />

ganlageba triadebis saxiT, da ma xa si a Te be li xe Tur-xu<br />

ri t ul RvTa e ba Ta pa n Te o ni sa T v is (giorgaZe 1988:<br />

120).<br />

ro g orc vxe d avT, ar ma z is ke r p is fi zi k ur aR we ri lo b as<br />

eZ e b ne ba Za l ze saintere so pa ra le le bi sxva da s x va ep o q is<br />

Txzu le be b Si. es ki TavisTavad mianiSnebs qristian avtor-<br />

Ta Teoriul principze _ kerpTa aRwerilobis idealizebul<br />

sistemaSi CarTon armazis kulturul-istoriuli<br />

saxe.<br />

Zvel qarTul werilobiT wyaroebSi mwiri cnobebi moipoveba<br />

armazis Tvisobrivi daxasiaTebisTvis. am TvalsazrisiT,<br />

sayuradReboa Txzulebis personaJTa damokidebuleba<br />

kerpis mimarT. `ninos cxovrebis~ redaqciebSi armaz<br />

RvTaebis Sefaseba ori gansxvavebuli TvalTaxedviTaa<br />

warmoCenili: qristianTa mxridan _ ninosa da sidonias<br />

mier, warmarTTagan _ mefe mirianis meSveobiT. wm. ninosa<br />

da sidoniasaTvis kerpebi usulo, `dawyeuli~, `sazareli~,<br />

`mtuerni~ da `nacarni~, `mWedelTagan ganWedili~ sagnebia;<br />

es, zogadad, qristianTa damokidebulebaa kerpebisadmi<br />

da Txzulebis qristian avtorTa poziciis maCvenebelia, rac<br />

warmarTuli RvTaebis damdablebaSi gamoixateba da mis mi-<br />

142


marT uaryofiTi poziciis ganmtkicebas emsaxureba.<br />

`ninos cxovrebis~ Satberdul-WeliSur redaqciebSi<br />

CarTulia wm. ninos werili mi ri a ni sa d mi, romelSic cxad<br />

ad ik ve Te ba ar ma z is bu ne ba: `su fe v da mas Si na so f li sa<br />

mpyro be li igi mTa va ri, ro me li qro da ha e ri sa su li Ta da<br />

STa a b ne v da yo ve l Ta su l Ta ka c Ta sa jo jo xe T ad~ (f 101). aq<br />

armazi moxsenebulia wuTisoflis meufed, rac jojoxeTis<br />

`mpyrobelis~ sinonimad aRiqmeba da kerpis araRvTiurobis<br />

maCvenebelia; mas upirispirdeba wm. ninos `sikvdiliTa sikvdilisa<br />

damTrgunveli~ RmerTi.<br />

sulxan-sabas leqsikonis mixedviT, `kacis bunebac soflad<br />

iTqmis~ (orbeliani 1966: 109). am ganmartebis kvalobaze,<br />

TxzulebebSi armazi, marTlac, adamianTa sicocxlis gamriged<br />

ixseneba, romlis xelSia qarTlis mkvidrTa arseboba.<br />

wm. ninosaTvis miwieri RmerTi armazi `bneli~, `dawyeuli~<br />

da `sacTuri~ iyo, `romeli qroda haerisa suliTa~ (f 101).<br />

`haeris suliT qrolva~ SesaZloa dakavSirebuli iyos bunebis<br />

pirvelyofili miTis masalasTan. armazis TvisebebSi xom<br />

Cans stiqiis saxidan momdinare niSnebi. Tu qristiani avtorisa<br />

da wm. ninos poziciidan vimsjelebT, armazis `haeris<br />

suli~ SesaZloa, misi sulieri sicarielis maCvenebeli iyos.<br />

vasil barnovs ar gamorCenia armazis es niSan-Tviseba.<br />

`haeris suliT qrolva~, Cveni azriT, romanSi `piris qariTaa~<br />

Canacvlebuli da sxvagvar datvirTvas iZens _ armazi piris<br />

qariT mzis naTels aqrobs; amgvari interpretacia ki kerp-<br />

RvTaebis yovlisSemZleobis gamokveTas emsaxureba, rac `armazis<br />

msxvrevaSi~ araerTgzisaa aRniSnuli.<br />

`ninos cxovrebis~ Satberdul-WeliSuri redaqciis mixedviT,<br />

armazi, upirvelesi `RmerTi RmerTTaÁ~, `Crdilo~<br />

qveynis mkvidrTaTvis cisa da qveynis Semoqmedad, sxva<br />

RvTaebaTa wesT gamriged iTvleba. kerp-RvTaeba armazis<br />

bunebis Sesacnobad sayuradReboa warmarTi mefe mirianis<br />

mier armaz-zadenis daxasiaTeba: `... aha es e ra Rme r T ni, did<br />

Ta na yo f Ta mo m ce me l ni da so f l is mpyro be l ni, mzis mo mfe<br />

ne l ni da w mi sa mo m ce me l ni, qu e ya n iT na yo f Ta ga n m z rde<br />

l ni... yo v li sa da fa ru li sa ga mo me Zi e be l ni~ (f 132).<br />

mo v s es xo re na ci `so m xe T is is to ri a Si~ ar m azs Weqa-quxi<br />

l is RvTa e b ad Tvlis: `(nu n em) da u yo v ne b l iv mo s po We-<br />

143


qa-qu xi l is (mo m v li ne be li) ar ma z dis qa n da ke ba...~ (mo v s es<br />

xo re na ci 1984: 170). amgvari cnoba qarTul wyaroebSi ar<br />

moipoveba.<br />

mi ri an me f is zemoaRniSnuli sityvebidan irkveva, rom<br />

ar ma zs xelewifeba bu ne b is mo v le naTa ganmgebloba _<br />

wvi m is mo ce ma da mzis mo fe na. igi na yo fi e re b is RmerTicaa,<br />

maszea damokidebuli `qu e ya n iT na yo f Ta~ gamoRebagazrda.<br />

mirianisaTvis armazi qarTlis upirvelesi Rmer-<br />

Tia _ `RmerTi RmerTTaÁ~. Tu wm. ninosaTvis `soflis<br />

mpyrobeloba~ kerpis damcireba-ganqiqebas moaswavebs,<br />

mirianisaTvis es armazis RvTaebriobis, yovlisSemZleobis<br />

maCvenebelia. qristiani avtorebi mirian mefis rwmenas<br />

kerp-RvTaebaTa mimarT fsiqologiuri simarTliT, sarwmunod<br />

gadmogvcemen, raTa Semdgom, misi gaqristianebisas,<br />

mZafrad SegvagrZnobinon `codvis nislSi~ myofi mefis maradiul<br />

naTelTan ziarebis bedniereba. marTlac, `ninos<br />

cxovrebis~ Satberdul-WeliSur redaqciaSi axladmoqceulni<br />

(gansakuTrebiT, _ miriani) kidev ufro mkacrni<br />

arian kerpis SefasebaSi. garda zemoCamoTvlili epiTetebisa,<br />

mas `SeCvenebulis~, `eSmakis~, `macduris~, `jojoxeTisa~<br />

da `bneleTis mTavris~, `queynis mtuerisa da nacris~,<br />

`kacis mkvlelis~ da sxva saxeldebebiT moixseneben.<br />

ase rom, wm. ninos kerpebisadmi damokidebuleba aisaxeba<br />

mirianis mefis saxeSi, romelic ufro met Seurigeblobas<br />

iCens kerpTayvanismcemlobis mimarT. aRniSnuls cxadyofs<br />

mefe mirianis anderZi Tavisi Zisadmi, sadac mefe daundoblad<br />

amxels kerpTa ukacur bunebas da maT saqmeTa Tanaziar<br />

mTebsac `aspolvis~ Rirsad miiCnevs: `...aw sa da ca hpo ve<br />

qu e ya na sa Si na Sensa ke r p ni, ce c x li Ta da wu en da na ca ri ma-<br />

T ni Seasu maT, vin maT eg lo v d is. da ese am c en Svi l Ta Se n-<br />

Ta...~ (f 162). mirian mefis amgvari mowodebis pirvelsaxe<br />

iZebneba bibliaSi. mosem uflis CagonebiT itvirTa egviptidan<br />

gamoyvanili cdomili xalxis mier aRmarTuli kerpis<br />

daqceva: `da ÃboÁ igi, ro m el qmnes, da w va igi ce c x li Ta,<br />

da mu s r na wvli l ad da STa a b nia igi wya l sa da as va igi Ze Ta<br />

is ra e li sa Ta~ (gam. 32, 20).<br />

TxzulebaTa ganxilva cxadyofs, rom gaqristianebuli<br />

mi ri an me f isaTvis ke r pe bi is e Ti ve da t vi r T v is matarebel-<br />

144


ni ga x d n en, ro go ri SinaarsiTac arsebobdnen is i ni wm. ni nosa<br />

T v is. amdenad, mi ri an me fe wm. ni n os su li e ri me m k vi d rea.<br />

aRsaniSnavia, rom `ninos cxovrebis~ redaqciebs Soris<br />

kerpis mimarT uaryofiTi epiTetebi yvelaze bevria WeliSurSi,<br />

sxva redaqciebSi kerpTa saZraxisi saxeldebebi<br />

iSviaTobaa. leonti mroveli kerpebs `sakvirvelebasa<br />

miuwvdomels da eniTa gamouTqmels~ uwodebs; arsen beri _<br />

`eSmaks~ da `sazarel saocrebas~; xolo vaxuSti da Teimuraz<br />

batoniSvilTa TxzulebebSi kerpTa ganqiqebis motivi<br />

ar iZebneba. Zvel TxzulebebSi yovelive es kerpTayvanismcemlobis<br />

winaaRmdeg sabrZolvelad unda iyos warmoCenili.<br />

momdevno epoqebSi, qristianobis damkvidrebis Semdeg,<br />

aRar arsebobda kerpTa usazRvro ganqiqebis aucilebloba.<br />

amasTanave, Semdegdroindeli avtorebi istoriuli da<br />

mxatvruli TvalsazrisiT ganixilaven da afaseben movlenebs,<br />

cdiloben obieqturi suraTis Cvenebas.<br />

`ninos cxovrebis~ mxatvrul saxe-ideaTa paradigmulobis<br />

warmosaCenad sayuradReboa vasil barnovis romanSi<br />

personaJebis kerpebisadmi damokidebulebis Cveneba. `armazis<br />

msxvrevaSi~ armazis usasrulo qeba-dideba ismis. igi<br />

mirianisa da warmarTTa mier saqarTvelos mfarvel `armaz<br />

brwyinvaled~, `naTel Semoqmedad~, `keTilmyofelad~,<br />

`lamaz RmerTad~ moixseneba; wm. nino ki maT `ugulo~ da<br />

`uazro RvTaebebad~, qvisa da liTonisagan Seqmnil usulo<br />

raobad miiCnevs, ukacuri wesebis mqoneT jojoxeTsa<br />

da satanas adarebs. romanSi qristianobis mimarT Tqmuli<br />

epiTetebis ganxilvidan Cans, rom warmarTaTvis qristianoba<br />

aseve `bneli Zalaa~, satanuri, keTilTan mebrZoli,<br />

jojoxeTiT mosuli Zneli rjulia. v.barnovi gvaCvenebs,<br />

rom ar SeiZleba movlenebisadmi calmxrivi midgoma. igi<br />

mravali kuTxiT afasebs mimdinare procesebs da ara mxolod<br />

qristianuli TvalsazrisiT. misi mizania istoriuli<br />

sinamdvilis mxatvruli asaxva, politikuri dapirispirebis,<br />

erovnuli cnobierebis warmoCena, axali faseulobebisa<br />

da `mtkivneuli~ cvlilebebisadmi araerTgvarovan<br />

damokidebulebaTa Cveneba-Sefaseba.<br />

`ninos cxovrebis~ redaqciaTa avtorebi cdomili, `Crdilo~<br />

qarTlis mTavari kerpis Tvisebebze amaxvileben yu-<br />

145


adRebas da wm. ninosa da sidoniasgan armazis daxasiaTeba-<br />

Sefasebas sakuTar Sexedulebebsac urTaven. maTi TqmiT,<br />

warmarTaTvis gu l Ta m xi la vi armazi qveynis keTildReobisTvis<br />

mzrunveli, ada mi a n Ta bu ne b is mpyro be li, qarTlis<br />

mkvidrTa cxovrebis meTva l yu re kerp-RvTa e baa, raTa<br />

boroteba ar gavrceldes da codva ar momravldes adamianTa<br />

Soris. igi SurismaZiebeli RmerTia da ara _ mimtevebeli,<br />

gulTmisania da yvela Semcode mlocvelis msajulic.<br />

`ninos cxovrebis~ yvela redaqcia TiTqmis ucvlelad<br />

imeorebs Satberduli redaqciis variants: `da xelsa<br />

missa aqunda Ãrmali lesuli, romeli brwyinvida da iqceoda<br />

Ãelsa Sina, reca Tu romeli Seexebin, Tavi TÂsi sikudid<br />

ganiwiris. da ityÂn: `vaÁ, Tu da-sada-vaklo raÁ didebasa<br />

RmrTisa armazissa da Se-rasme vscTe sityuasa ebraelTa<br />

Tana, gina moguTa smenasa oden daxudomil viyo, mzis msaxurTa.<br />

da romelnime ityÂan ucebni didisa visme RmerTsa<br />

caTasa da nuukue povis raime CemTana biwi da mces maxÃÂli<br />

igi misi, romlisagan eSinis yovelsa queyanasa~. da SiSiT<br />

Tayuanis-scemdes yovelni~ (f 119). am epizodidan irkveva,<br />

rom armazis kerpi qarTlis mkvidrTa brma morCilebasa da<br />

Tayvaniscemas SiSis gziT axorcielebs: `arvin ganukrZalvelad<br />

SeemTxueodis kerpsa mas~ (leonti mroveli 1986: 89);<br />

SemcodeTa Soris ki CamoTvlilia _ mzis msaxurTa (mogv-<br />

Ta) mindoba, ebraelTa Tanadgoma da caTa didi RmerTis<br />

cnoba, rac qristes unda gulisxmobdes. amdenad, armazi<br />

mosamarTle da si k v d il-si co c xlis ga m ri ge kerp-RvTa ebaa;<br />

Tavisi sisastikiTa da xmlis meSveobiT aiZulebs adamianebs<br />

codvaTagan ganridebas; mociqulia miwasa da zecas,<br />

adamiansa da mzes Soris da am kavSiris simtkicisaTvis<br />

zrunavs; ar ma zi wa r ma r Tu li pa n Te o n is sxva Rme r Te b is we s Ta<br />

ga m ri gea. meomari kerp-RvTaeba qarTlis samefos saxelmwifo<br />

erTianobisa da warmarTuli religiis mTavar burjad<br />

moiazreba. igi qa r T l is er T an er T ad me f is sa m sa xu r s ac<br />

moiTxovs: `da SiSiT Tayuanis-scemdes mas mefe da yovelni<br />

erni misni~ (, 119).<br />

vasil ba r no v is ro ma n Si RvTa e ba ar ma z is gansaxovneba<br />

er T g va ri ga n me o re baa `ni n os cxo v re b is~ Sa t be r d ul-Weli<br />

S uri re da q ci is mo na ce me bi sa, imavdroulad _ mxatv-<br />

146


uli pasaJebiT datvirTuli. ar ma zi aq ac sxva RvTa e ba Tag<br />

an ga mo r Ce u li da ufro si `Rme r Tia~: `is iyo ex la uf ro si<br />

Rme r Ti sa m f lo be lo si~ (gv. 409). `ninos cxovrebis~ redaqciaTagan<br />

gansxvavebiT, romanSi mkveTradaa warmoCenili<br />

armazis mziuri buneba. igi mzis Svilad iTvleba; amasTanave<br />

ut e xi, ma ma ci me b r Zo li da qve y n is mcve lia: `ut e xia<br />

ar m az Zli e ri, ur ye ve lia Tva l wa r m ta ci mis ma ma co ba, sal<br />

klde zea da m k vi d re bu li da Za l ni me b r Zo l ni Sa ve Ti sa ver<br />

er i v n en mas~ (gv. 461); me di du ro ba, pa ti v mo y va re o ba ar ma zis<br />

da ma xa si a Te be li Tvi se be bia: `ka ku ra zi Rme r Ti iyo ar m az<br />

di de bu li: Tu ar di d k acT Svils, msxve r p l ad sxvas ar mi i-<br />

Re b da...~ (gv. 517). me b r Z ol ar m az kerps `rva l is mke r d Si fola<br />

d is gu li~ (gv. 506) ud evs, ro me l ic mtri sa da mo Ra lat<br />

is mi m arT Su ri s ge bi Taa aR v si li. ro ma n S i, ise viT `ninos<br />

cxovrebis~ redaqciebSi, ar ma zi ma r T l m sa ju li RvTa e baa,<br />

romelmac ar icis Sendoba: `ma r T l m sa ju li Rme r Ti iyo<br />

ar m az. Se m co de ga n ma ri s xe be li nu mi e a x le bo da mas. nurc<br />

Se sa wi r ad: al ma s is xma li ga h k ve T da co d v ils~ (gv. 517). romanSi<br />

gansakuTrebiT xazgasmulia armazis SurismaZiebeli<br />

buneba: `gu l Ta mxi la vi TvalT ay o le b da bo ro t is mgu l ebs<br />

Se sa za ri mi si Se xe d va: myis ga n s W v re t da sa i du m l os, yo v els<br />

da fa r uls ga na c xa de b da~ (gv. 517). wm. ni n oc be di s we ra sa v iT<br />

ga ni c d is mis mi s n ur mzeras: `ver Se s Z lo di d x ans da Ji ne b iT<br />

Ca k vi r ve ba~ (gv. 517); `su l Si ut a re b da xe d va Ta is r ebs~ (gv.<br />

518).<br />

`la m is ga m te x os am ker p is Tva l ma~ (gv. 517) – ambobs igi;<br />

mo ci qu li qa li sa T v is igi mar to ug u lo da uaz ro Rme r Ti<br />

ar ar is, vi Ta r ca `ni n os cxo v re b is~ re da q ci e b Si, ar a m ed<br />

wm. ni no si co c x l es xe d avs ke r p is Tva le b Si da su l d g mu l-<br />

T an aig i v ebs ar m azs, rac sru li ad ew i na a R m de ge ba mis ar qeti<br />

p ul sa x es. aq da m ci re b is wil Za l Ta Se fa se ba da me to q is<br />

si Z li e re mJRa v n de ba. amgvari fsi qo lo gi uri mu x t is Seta<br />

n iT vasil ba r no vi am Za f r ebs armazisa da wm. ninos, warmarTobisa<br />

da qristianobis daundobel orTabrZolas. arqe<br />

ti p ul sa xe s T an Tvi so b r iv msga v se ba s T an er T ad, vasil<br />

ba r no v is ro ma nis mixedviT, ar ma z is ke r p is bu ne ba Si Se i ni Sne<br />

ba ga n s x va ve bu li niS ne b ic. aq kerp-RvTa e ba ga a z re bu lia,<br />

ro g orc spa r se Ti d an Se mo su li sa r w mu no ebis an a re k li.<br />

147


uc xo d an mosul RmerTs es vi an qa r T ve l ni, ra d g an ar ma zi<br />

`am qve ya na Si qa r T v elT Rme r T s ve da h g va ne bia; mi u Ria aqauri<br />

sa xe, Tvi se ba. mci r ed ir Ce va mkvidr Rme r Te bi d an~ (gv.<br />

519). ro g orc vxe d avT, ar ma zi vasil barnovis gansaxovnebaSi<br />

spa r su li wa r mo ma v lo b is qa r T ul tra di ci ebT an Se zr<br />

di li Rme r Tia, ma ma pa p ur Zvel Rme r Te b ze am a R le bu li,<br />

me fe Ta mi er qve y n is sa si co c x lo in te re se b is da sa ca v ad<br />

aR ze ve bu li.<br />

amrigad, vasil barnovi armazis gansaxovnebas, arqetipuli<br />

saxis TvisebebTan erTad, axali gamomsaxvelobiTi<br />

niSnebiT amdidrebs da RvTaebriobis gancdac ufro sagrZnobi<br />

xdeba. aq armazis saxismetyvelebis dafaruli niSnebi<br />

cxaddeba da axleburi mimarTeba myardeba arqetipTan.<br />

qarTlis mkvidrTaTvis ar ma z is `mzis mo mfe n el~ bu ne baze<br />

me t y ve l ebs `ninos cxovrebaSi~ aRwerili mzis dabnelebis<br />

suraTi, rodesac sasowarkveTili mefe armazs SesTxovs<br />

naTlis dabrunebas. am mimarTebiT sayuradReboa Teimur az<br />

ba to ni S vi l is `is to ri a Si~ msxve r p l is gaRe ba s T an da ka v-<br />

Si re b uli er Ti pa sa Ji: `mo i Re b d es wi na Se ar m az Rme r Tisa<br />

maTi sa sa m Te l Ta did di d Ta... da mra va l Ta aR a n Te b d es<br />

wi na Se mi s sa. ese ni S na v da ar ma zi sa uw mi n de si sa gan na T lisa<br />

So bi le ba sa~ (Teimur az ba to ni S vi l i 1848: 192). ro g orc<br />

Cans, ar ma z is wi na Se da n Te bu li sa n Te li, si m bo lu r ad, ke rpi<br />

sa g an na T l is So b as aR ni S na v da.<br />

TxzulebaTa mixedviT, armazis, viTarca mzis gamomxatvel<br />

miTologiur saxe-idead warmoCenas sxvadasxvagvari<br />

axsna eZebneba. Zve li qa r Tu li Tqmu le b is Ta na x m ad, mze Cas<br />

v li s as oq r os af r q v evs. SesaZloa vi fi q r oT, rom Ca ma va li<br />

mze Ta v is na T els ar ma z Si an i v T ebs. am i t om oq ro cu r vi li<br />

ar ma zi warmarTaTvis Rameuli mzis xatia, miwieri mze.<br />

arsebobs aseTi Tqmu le b ac: mzes aqvs Ta vi si saxli. igi<br />

spi le n Zi saa. oqros rvaliT Semosili armazi spilenZis kerpia,<br />

e.i. ar ma z is sa xe Si ga ni v Te bu lia mara di u li mzis su ra-<br />

Ti _ Ca ma va li mzis oq ro da mzis sa ku T re ba _ spi le n Z is<br />

sa x li, na T l is sa va ne mi wa ze. le o n ti mro ve l is Txzu le ba Si<br />

ga d mo ce mu li fa r na va z is si z ma r ic er T g va r ad uk a v Si r deba<br />

ar m az kerpis mzi u ro b as; farnavaz me fe mzis na Tel Ta naa<br />

wi l na ya ri da mziurobas anivTebs Tavis aRmarTul kerpSi,<br />

148


ad g an `am a n ve fa r na v az Se q m na ke r pi di di sa xe l sa ze da<br />

TÂssa: ese ars ar ma zi, ra me Tu fa r na v azs spa r su l ad ar m az<br />

er qua~ (le o n ti mro ve l i 1955: 25).<br />

aRniSnulTan dakavSirebiT sa i n te re soa Salva am i ra na-<br />

S vi l is mi er Se s wa v li li er Ti ste la aR bu la x is ra i o ni d an<br />

(am i ra na S vi l i 1944: 54). es Ze g li mdga ra kva r c x l be k ze da<br />

mas Ta y v ans sce m d n en vi Ta r ca wm. gi o r g is xats. Salva am ira<br />

na S vi li azriT, es RvTa e ba ar m az ke r pia, ro me l s ac mke rd<br />

ze ga mo sa xu li aqvs ori wre.<br />

irakli su r gu la Ze `wi le di RvTa e be b isa~ da `na wi li a n-<br />

Ta~ Te o ri is kva lo ba ze aR ni S n avs, rom `rac Se e xe ba mke rd<br />

ze ga mo sa x ul wre ebs... aq mna To b is ga mo sa xu le be bi un da<br />

gvqo n d es mo ce mu li~ (su r gu la Ze 1986: 133). safiqrebelia,<br />

rom kerp armazis saxes SemdgomSi Caenacvla wm. giorgis<br />

xati. aRniSnuli transformaciis saerTo safuZveli Sesa-<br />

Zloa mzisa da naTlis esTetika iyos.<br />

vasil ba r no v is ro ma n Si ar m az ke r p is mzi u ri sa xe ba uf ro<br />

mkve T ra daa wa r mo Ce ni li da am kuTxiTaa gax s ni li Txzu leb<br />

is mni S v ne lo va ni sa xe-id e e bi. gansakuTrebulia arma zobi<br />

s as ke r pi sa da mzis ur Ti e r Tobis am sa x ve li mxa t v ru li<br />

su ra Ti: `Te n de bo da dRe sa s wa u li. ic o da mzem, Ta vi si sa yva<br />

re li Svi l is ar ma z is dRe o ba iyo da mTe li brwyi n va le biT<br />

iw yo Se mo s va. Se a r xia ais is frTe bi; va r d is fu r c le b is<br />

ma ra od ga Sa la al i o ni; am o s ci l da mna To bi mzis fxas da<br />

mi u lo ca ar m azs Ta vi si dRe: sxi v Ta mra v lo b iT ga da h ko cna,<br />

ga da e x via. ga a xa ra ar m az dide bu li mzis Tbi l ma al er<br />

s ma, tkbi l ad aR e l va, sxivT bu n j g le bi ga u m ra v la mTel<br />

ar se ba Si, aal a p la pa. la ma zi iyo RvTa e b ri vi ma Ti al e r si~<br />

(gv.552).<br />

mzi s k en swra f vaa ar ma z is ax le bu ri mxa t v ru li Sinaarsis<br />

am o sa va li pri ncipi. ro ma n Si ar ma z is ga mo m sa x ve lo bi-<br />

Ti yo ve li ni u a n si mzis mi m arT si m bo lu r ad metyvelebs.<br />

ase ma ga li Tad, `wm. ni n os cxo v re b is~ re da q ci e b Si aR we rili<br />

arma z is el v is da r ad mbrwyi na vi xma li v. ba r no v is mxat<br />

v r ul wa r mo sa x va Si mzis sxi v ad ga ni c de ba: `da S n ad up yria<br />

sxi vi mzi sa fo la de bu li~ (gv. 505). mweralma `ar ma z is<br />

msxvvre va Si~ me fe fa r na va z is sa f la v is aR we ri s as Se q m na<br />

me t ad mni S v ne lo va n sa xe-id e a Ta rTu li si s te ma: `ar ma z is<br />

149


win, fa r na o z is sama re z ed, dru n gi l is lo di su f T ad na Tali.<br />

gars xve u li Cu qu r T ma ev lo va ra yi a ni. sa f la v is qvis<br />

Su a z ed Ca W de u li frTi an mzis sa xe sxi vo s ne bu li. mTe li<br />

mze oq ro d an na k ve ri~ (gv. 517). am erT ep i zo d Si Ta v mo y rilia<br />

wa r ma r Tu li es Te ti ku ri az ro v ne b is ga mo m xa t ve li<br />

sa xe-id e e bi: mze, mi si ga mo sa xu le ba mi wa ze _ ar ma zi; me femze<br />

_ fa r na va zi; misi sa f la vi, da m S ve ne bu li ah u ra -ma zd<br />

as si m bo lo frTo sa ni oqros mziT. yve la am sa x es msWval<br />

avs mzi sa da na T l is es Te ti ka. ro ma n is mi xe d v iT, ar ma z is<br />

wi na Se sa lo ca v ad mi su li ma ve d re be li mTel ar se biT eq ceo<br />

da RvTi u r ga re mo c va Si: mze, ar ma zi, fa r na va zi. ar ma z is<br />

wi na Se mu x l mo y ri li mlo c ve li Su b l iT ex e ba fa r na va z is<br />

sa f l avs, ro me l ic wmi n da ad gi lia. es epizodi erT g va ri<br />

ga mo x ma u re baa le o n ti mro ve l is `me fe Ta cxo v re ba Si~ ga dmo<br />

ce mu li cno bi sa: `... da mtki ce da uf ro si sa fi ca ri ma-<br />

Ti (qar T ve l Ta _ n. g.) iyo sa f la vi qa r T lo si sa~ (le o n ti<br />

mro ve l i 1955: 11). fa r na va z is mi m arT pa ti vi s ce ma ar ma zi s<br />

Ta y va ni s ce m as gu li s x mo b da da or i ve er T ad ki iyo mzis wina<br />

Se fi ci, wminda da gautexeli. ro ma n is mi xe d v iT, ar ma z is<br />

mzi ur Rme r T ad mi C ne v as ad a s tu r ebs is ga re mo bac, rom quru<br />

m Tu xu ce s is gvi r g v ins am ko b da ara arma z is an T ro po mor<br />

fu li ga mo sa xu le ba, ar a m ed mzis di s ko. quru m Tu xu ce sis<br />

ke r pi sa d mi sa m sa xu ri ki mzis Ta y va ne b as gu li s x mo b da.<br />

mzis ier sa x is mqo ne ar ma zi giorgi le o ni Z is sa xi smetyve<br />

le ba S ic ga mo v li n da. po e ti qa r T ve li xa l x is up i rve<br />

l es RmerTs _ zu r mu x t iTa da bi v ri t iT Se m k ul ar m azs,<br />

mzis mo ci qu l ad mi i C n evs: `sa qa r T ve l os xa l xi od i T ga n ve<br />

ad i de b da mzes... eri mzis msa xu ri da na Te l Se mo q me di ar icno<br />

b da RmerTs ga re Se mzi sa. cxel qa l de a Si man ad i da as tar<br />

ta da sa r ki ne T is mxi a ru l mwve r va l z ed man Se a m ko ar ma zi<br />

oq ro iT, zu r mu x t iT da bi v ri t iT... ar ma z ic mzes em a gi e rebo<br />

da da ro g orc mzis mo ci quli, Ta vi si uR i r so b is mi u xeda<br />

v ad, ig ic pa ti v sa c em sa fe xu r ad iT v le ba qri s te m de~ _<br />

wers po e ti (le o ni Z e 1986: 72).<br />

am eses mixedviT, armazi iranuli warmomavlobis kerpia,<br />

elinizmiT Senelebuli da qarTulad ganaTebuli, viTarca<br />

bevri sxva ram arsebuli qarTul sinamdvileSi. giorgi leo<br />

ni Z is mxa t v r ul wa r mo sa x va Si Ca r Tu li arma z is fe no me ni,<br />

150


am mxriv, vasil ba r no v is ro ma n Si xorcSesxmul spa r s T m flo<br />

be lo b is ma C ve ne b el da qa r T ul mi wa Si fe s ve b ga m d ga r<br />

ar ma z is mxa t v r ul sa x es ex mi a ne ba. maT So r is sxva o ba caa.<br />

giorgi le o ni Zi sa T v is ar ma z is sa xe ba po e zi i sa da mxa t vru<br />

li sit y va q m na do b is aR o r Zi ne ba s T an mi ma r Te biT ganixileba<br />

da mi si ga na x le ba qa r Tu li su li e re b is, es Te ti ku ri<br />

az ro v ne b is wi n s v l as mo a s wa v ebs.<br />

Se mo q me d is xe d va Si ar ma zi qa r Tu li su l is Ta vi su f leb<br />

is si m bo lo daa qce u li, ro me l ic am ze v de ba da `di li m z es~<br />

Se mo pa ti Je b is da r ad _ `mzev Sin Se mo dio~ _ sa ku T ar sxeuls<br />

da u b ru n de ba: `be di s we r iT iv no saqa r T ve lo da dRes<br />

mze v de ba Ta vi su f le b iT, us a Tuod su l ic da u b ru n de ba<br />

sa ku T ar sxe uls, ro g orc na za m T ra li me r c xa li ga za f xuli<br />

an sa m So b l os. ain Te ba ar ma zi... ain Te ba qa r Tu li su li~<br />

(le o ni Z e 1986: 72-73). giorgi le o ni Zi se u li ar ma zi si y varu<br />

li T, im e d iT, si co c x l iT an Te b ul ma ra d m bo r g av qa r T ul<br />

suls ga mo xa t avs. am de n ad, qa r T ul cnobierebaSi ar ma z is<br />

fe no me ni ma ra di ul si ma R le Ta wvdo ma s eziara.<br />

kerp-RvTa e ba ar ma z is sa x is gasaazreblad sayuradReboa<br />

guram do Ca na S vi l is ro ma n i _ `samo se li pi r ve l i~, romel-<br />

Sic kerpis saintereso saxeqmnadobas vxvdebiT. unda<br />

aRiniSnos, rom Txro ba ex e ba ara romelime ko n k re t ul<br />

ke rps, ara m ed ka co b ri o b is is to ri is mo na ce me b ze da y rd<br />

no b iT Se q m ni l sa xe-si s te mas, ro me l ic bi b li u ri ke r p is<br />

– `molo q es~ _ sa x els at a r ebs. av to r is mi er es ep i zo di<br />

mowodebulia Ta na me d ro ve cxo v re b is mtki v ne u li mxa re eb<br />

is Se sa c no b ad. romanSi asaxul gadidgulebul adamians _<br />

moloqes, armazis darad, kldis mwvervalze moesurva dgoma<br />

mo k v da v Ta saTvalTvalod. qarTul TxzulebaTa mixedviT<br />

ki ar ma zi an T ro po mo r fu li ke r pia mxolod, mziuria<br />

da cocxali arsidan araa warmomdgari. Tumca ar un da davivi<br />

w y oT, rom igi fa r na va z ma Se q m na, Tavisi saxeli uw o da<br />

da formasTan erTad, kacobrivi buneba mianiWa morwmuneTa<br />

bedis gamrige kerps.<br />

moloqes transformaciis gza _ adamianidan kerpamde,<br />

jojoxeTze gadis da, armazis msgavsad, araadamianur<br />

borotebamde ecema. orive kerpi sisxlismsmeli, SiSisa da<br />

morCilebis Camnergavi bunebisaa. maT `yo v li sa da fa ru-<br />

151


li sa ga mo meZi e be l ni~ (f 132) Tvalebi aqvT. `im yu re bi s as<br />

mo lo qe igi _ go ro z de bo da, Ro n es ik re b da, um a g r de bo da<br />

wye u li gu li~ (do Ca na S vi l i 1982: 412); moloqem utifari<br />

cqeriT amoacala mezobel ianes guli da xarbad Seeqca mas;<br />

Semdeg TvalebSi gacxadebuli sicocxlis xelyofa moisurva:<br />

`... av i da mo lo qe klde ze, si na m d vi le Si ki da R m arTs<br />

Ca u y va, jo jo xe Ti sa k en Ca cu r da ne la~ (do Ca na S vi l i 1982:<br />

410), iq, sadac sisxlismsmeli armazi myofobs: `STaabnevda<br />

yovelTa sulTa kacTasa jojoxeTad~ (, 101).<br />

guram do Ca na S vi l is mier aR we r ili kerpi mo lo q e qa r Tve<br />

l Ta RvTa e b as ara ma r to Tvi se be biT, ar a m ed ga re g no bi-<br />

T ac em s ga v se ba. ke r pa d q ce u li mo lo qec, si k v di l is Se m d eg<br />

sa mu da mo mcve l ad rom hyo lo d aT, ad a mi a ne b ma spi le n Z iT<br />

mo We d es, ar ma zi v iT aal a p la p es da bro l is Tva le b iT Seamkes.<br />

aq ve un da aR i ni S n os, rom `qa r T l is cxo v re b is~ Zvel<br />

so m x ur Ta r g ma n Si ar ma zi swo r ed bro l is Tvle bi Taa Semku<br />

li. mo lo qe ke r p is spi le n Z is samoss Se m d eg mZi me bri njao<br />

da ve r c x li Ca e na c v la. ke r p is Zvi r f as li To n Si gamo<br />

sa x v is am g va ri gra da cia, Se sa Z loa, ar ma z uli tri a d is<br />

(armazi-gaci-gaimis oqros, vercxlisa da spilenZis kerpebis)<br />

gamoZaxili iyos da moloqes saxelic maTi erTgvari<br />

gamaerTianebeli.<br />

Zveli qarTuli literaturuli Zeglebis (leonti mroveli,<br />

vaxuSti da Teimuraz batoniSvilTa Txzulebebis)<br />

mixedviT, kerp armazs msaxurebdnen sasuliero pirebi. maT<br />

qurumebs da kerpT-mRvdlebs uwodeben. `ninos cxovrebis~<br />

Satberdul-WeliSur redaqciebSi mogvebi cecxlmsaxur-<br />

Ta rangSi moixsenebian, ke r p T m sa xu re bi ki _ qu ru me b ad,<br />

ke r p T m R v d le b ad. qristian avtorTa mier es ori cneba<br />

mkveTradaa gamijnuli. TxzulebebSi ar iZebneba arc erTi<br />

SemTxveva maTi urTierT Canacvlebisa, qurumisa da mogvis<br />

funqcia zustadaa gansazRvruli. av to r Ta mi er qu ru m Ta<br />

da mo g v Ta cne be b is mkve T ri ga mi j v n a er o v nu li sa w yi se bis<br />

win wa mo we vi sa da ga Z li e re b is ni S n iT aix s ne ba. am g va ri<br />

gziT cdi lob en qri s ti a ni av to re bi sparsuli tendenciebis<br />

da Z le v as, ro m l is tra di ci e b T an kav Si ri qa r Tu li<br />

es Te ti ku ri az ro v ne b is mi To lo gi ur-wa r ma r Tu li pe ri odi<br />

d an mo m di na re obs.<br />

152


vasil ba r no v is ro ma n is mi xe d v iT, armazis qu ru mo ba<br />

mo g v Ta RvTismsaxurebis upirvelesi wodebaa, memkvidreobiT<br />

gansazRvruli. mwerali Za l ze la ko nu r ad ax a si a T ebs<br />

mo g v Ta cxo v re b is wess qa r T ul si na m d vi le Si: `Se S fo Tebuli<br />

yo mo g v Ta ub a ni, xi d is yu r z ed hqo n d aT sa va ne. STamo<br />

ma v lo b iT mo s d ga m d aT maT qu ru mo ba... Ta na s wo ro b d n en<br />

qa r T ve le b T an mi w is trfo ba Si... qa r T v elT xa t ebs Se s T vise<br />

bo d n en. aR ar ar Ce v d n en ir a ni d an mo s ul Rme r Ta g an. Tu<br />

da a vi w y d aT am xa te b is sxva da s x va o ba?! iq n eb Rme r Te b ic<br />

da ka v Si r d n en erT ma ne T So r is!~ (gv. 545). ro ma n is mi xe d viT,<br />

ar m az ke r p is up i r ve l es msa x urs ba b eg qu ru m Tu xu ce si<br />

wa r mo a d g ens. aq Se m T x ve v iT araa qu ru m Tu xu ce si ba be g ad<br />

wo de bu li. cnobilia, rom sa sa ni d Ta di na s ti is da m fu Z ne bl<br />

ad iT v le ba artar q se r q si, spa r se T is mo g v Ta uf ro s is _<br />

ba be g is Svi li. ro g orc vxe d avT, spa r se T is mo g v Ta uf ro si<br />

da war ma r Tu li qa r T l is qu ru m Tu xe ce si er T sa da im a ve sax<br />

els _ ba b egs, at a r ebs, mxo l od er Ti ga n s x va ve b iT, sxvada<br />

s x vaa ma Ti Ta na m de bo b is ga mo m xa t ve li si t y ve bi: `mo g vi~<br />

da `qu ru mi~. `armazis msxvrevaSi~ mo g vi da qu ru mi er Ti da<br />

im a ve re li gi i s _ zoroastrizmis _ mimdevarTa aRmniSvneli<br />

cnebebia. vasil ba r no v is mi er maTi am g va ri ga a z re ba<br />

em i j ne ba Zvel qa r T ul Txzu le be b Si wa r mo d ge n il qri s tian<br />

av to r Ta po zi ci as.<br />

kerpTa panTeonis erovnulobas amtkicebs Zvel qaTul<br />

literaturul ZeglebSi arsebuli monacemebi qarTlis mefeTa<br />

Sesaxeb. le o n ti mro ve l is Txzu le b is mi xe d v iT, spar<br />

se T is me fe, cecxl Ta y va ni s m ce me li qa s re, Ta v is Svils _<br />

mi ri ans, rju l ad ga nu we s ebs: `iy os Svi li Ce mi or sa ve sjul<br />

sa ze da: ma ma Ta Cu e n Ta ce c x li s m sa xu re ba sa da Tqu e n Ta<br />

ke r p Ta sa~ (le o n ti mro ve l i 1955: 65). aq mkveTradaa gamijnuli<br />

ori religiuri mrwamsi, Tumca mirianis gamefeba<br />

maTi Tanaarsebobis erTgvar xelSemwyob pirobadaa warmodgenili.<br />

va xu S ti ba to ni S v ili me fe fa r na j os Se sa x eb ambobs: `aman<br />

Se i y va ra sju li spa r s Ta da mo i Zu l na ke r p ni qa r T ve l-<br />

Ta ni da hqmna sa ce c x le mcxe T as. am i sa T v is mo i Zu l es qa r Tve<br />

l Ta, ra me Tu sa so e ba di di aq v n d aT ke r p Ta Tvi s Ta ze da~<br />

(va xu S ti ba to ni S v ili 1973: 41).<br />

153


Te i mu r az ba to ni S vi l ic farnajos asaxelebs kerpebis<br />

moZuled da mcxeTaSi pirveli bomonis aRmSeneblad. ase<br />

rom, qristian avtorTa mier mkacradaa ga mi j nu li ke r p Tay<br />

va ni s m ce m lo ba ma z de a nu ri sa r w mu no e bisgan. pi r ve li _<br />

iv e r Ta ma ma pa p ur rju l ad iwodeboda da er o v n ul mrwa m sa d<br />

iyo aRiarebuli, xolo me o re _cecxlTayvanismcemlobad.<br />

amas amtkicebs Satberdul-WeliSur redaqciebSi moyvanili<br />

dapirispireba kerpTayvanismcemlebisa mzis msaxur<br />

mogvebTan, ebraelebTan da did caTa RmerTTan. avtorTa<br />

mtkicebiT, miuxedavad imisa, rom saxelwodeba `armazi~<br />

sparsuli warmomavlobisaa, qarTuli erovnuli RmerTia,<br />

romlis mteria zoroastrizmi, iudaizmi da qristianoba.<br />

niko ma ri miuTiTebs cecxlTayvanismcemeli mo g ve bis<br />

mtrul da mo ki de bu le b aze ar ma zi sa da za de n is mi m arT:<br />

`spa r si mo g ve bi la n Z Ra v d n en ar ma z sa da za d ens, anu orm<br />

uzds da mi T r as, qa r T ve le bi ki me d g r ad id g n en ma Ti, vi-<br />

Ta r ca na ci o na lu ri Rme r Te b is, Ri r se b is da sa ca v ad~ (mari<br />

1901: 11).<br />

warmarTuli qarTlis sarwmunoebriv aRmsareblobas-<br />

Tan dakavSirebiT, TxzulebebSi gansakuTrebuli simZafraTaa<br />

gamJRavnebuli avtorTa pozicia _ er o v n ul id e al<br />

ebs da, Se sa ba mi s ad, mi s g an mo m di na re es Te ti k ur pri n cip<br />

ebs da u qvem de ba r on yo ve l g va ri movlena.<br />

`ni n os cxo v re bis~ redaqciebSi gvxde ba ep i zo de bi, sa dac<br />

ke r p T an er T ad ce c x l ic moixseneba: `vi xi le e ri uc xoÁ<br />

uc xo Ta Rme r T Ta m sa xu ri, cecxlsa da qva Ta da Ze l Ta Tayu<br />

a n is-sce m d es~ (f 117). ke r pi da ce c x li erTad warmoidgineba<br />

msxverplSewirvis aRwerisas. sidonias monaTxrobSi<br />

sefewulis SewirvasTan dakavSirebiT naTqvamia: `ce c xli<br />

Ta da wu v ad da mtu e ri ga r da b ne v ad Ta v sa ke r pi sa sa~ (f<br />

126).<br />

ce c x li da ke r pi erTian sa f r T x edaa gancdili le o n ti<br />

mro ve li s Txzulebasa da `ni n os cxo v re b is~ zog reda q cia-<br />

Si, kerZod, na di ro b is win mi ri ans `mouÃda uC i no igi mte ri,<br />

eS ma ki da STa u g do gu l sa si yu a ru li ke r p Ta da ce c x li sa~<br />

(le o n ti mro ve l i 1955: 108).<br />

ke r pi sa da ce c x lis Ta na a r se bo ba aRniSnulia mi ri an is<br />

wi g nsa da an de r ZSi: `Se Wa m na Svi l ni ma T ni ce c x l m an msxve r-<br />

154


p l ad ke r p Ta TÂs~ (, 158). mirian mefe Tavis anderZSi Zisadmi<br />

yrma Ta ce c x l iT Se wi r v is sa pa su x od moiTxovs: `macduri<br />

ke r p ni, ce c x li Ta da wu en da na ca ri ma Ti Se a su maT, vin<br />

maT eg lo v d is~ (f 162). es pa sa Ji me o r de ba va xu S ti da Te imu<br />

r az bato ni S vi l Ta Txzu le be b Sic.<br />

qri s ti ani av to r ebis mixedv iT, kerpi misive msaxuri<br />

boroti ZaliT _ cecxliT unda moispos. vasil ba r no v is<br />

ro ma n S ic cecxls da mo u ki de be li fu n q cia ar ga a C nia. igi<br />

ke r p is sa m sa xu r Si dgas da msxve r p l Se wi r v is ri tu a l is Tan<br />

m x le bia. am a ve dros, igi mzis si m boloa.<br />

amrigad, qristiani avtorebi qarTlis sarwmunoebriv<br />

aRmsareblobas mkveTrad mijnaven mazdeanobisagan. kerp-<br />

Tan SenivTebuli cecxli mxolod msxverplSewirvis ritualTanaa<br />

dakavSirebuli da misi erT-erTi aucilebeli<br />

komponentia. mazdeanur cecxls da mis msaxur mogvebs ki<br />

armazi mtrobs. TxzulebaTa ganxilvidan irkveva, rom<br />

qristian avtorebs mamapapur sarwmunoebasTan brZola<br />

ufro mniSvnelovan movlenad miaCniaT, vidre politikuri<br />

gavleniT damkvidrebul ucxo religiasTan _ mazdeanobasTan.<br />

yovel SemTxvevaSi, isini amis mtkicebas cdiloben.<br />

miuxedavad imisa, rom TxzulebaSi araa gamoTqmuli<br />

sparseTTan politikuri Tu religiuri dapirispirebis<br />

arc arTi epizodi, swored masTan mZafri da faruli brZolis<br />

peripetiebia asaxuli.<br />

`ni n os cxo v re bi s~ Satberdul-WeliSuri redaqciidan<br />

ir k ve va, rom kerpTaTvis Zve l Ta ga n ve msxve r p l Sewi r v is<br />

ri tu a l ic sru l de bo da. si do ni as sityvebidan vigebT, rom<br />

`...armaz da za d en, ro me l ni iy no s d es su l m y ra lo b iT aT a ssa<br />

su l sa yrmi sa pi r m SoÁsa sa, ar m az da za d en da Se sa wi ra vad<br />

uC n d es mSo be l Ta ma T Ta msxu e r p l ad... xo lo iy v n es ke rp<br />

ni sxu a ni ca sa me fo ni: ga ci da ga. da Se i we r vo da ma Ta er Ti<br />

se fe wu li ce c x li Ta da wu v ad da mtu e ri ga r da b ne v ad Ta v sa<br />

ke r pi sa sa~ (f 126).<br />

unda aRiniSnos, rom armazisadmi msxverplSewirva gansxvavdeboda<br />

`mamapapaTa~ kerpebis _ gacisa da gas _ amave<br />

ritualisagan. kerZod, armazi ar moiTxovda `erTi<br />

sefewulis~ Sewirvas. avtorebma igi gamorCeuli sisastikiT<br />

aRWurves. misi `RvTaebrivi~ buneba mTeli eris (`ubra-<br />

155


loÁ eri igi~ _ 158) mier gaRebul aTasobiT yrmis sisxls<br />

iTxovda: `...armaz da zaden, romelTa qvanica daulpian<br />

sisxliTa CÂlTaÁTa~, , 168).<br />

qristianma avtorebma armazi, Zvel kerpTagan gansxvavebiT,<br />

zorvis axali statusiT aRWurves, ukeTureba daumZimes<br />

da amiT qarTlis mkvidrTa cxovreba jojoxeTSi yofnas<br />

gauTanabres, raTa ufro mkveTrad warmoeCinaT qristesmieri<br />

naTlis upiratesoba.<br />

`ninos cxovrebis~ Satberdul-WeliSur redaqciebSi<br />

kidev orjeraa naxsenebi kerpebisadmi yrmaTa msxverplSewirva:<br />

erTxel _ ninos xilvebSi, meored _ mirian mefis<br />

anderZSi. unda aRiniSnos, rom Txzulebis Semdgom redaqciebSi<br />

yrmaTa Sewirvis Cveulebis arseboba qarTlSi an<br />

xilvaTa sferos ganekuTvneba, an ignorirebulia, an saer-<br />

Tod uaryofili.<br />

leonti mroveli `mefeTa cxovrebaSi~ mxolod erTxel<br />

moixsenebs mas wm. ninos xilvebTan dakavSirebiT. avtori<br />

mizandasaxulad Cqmalavs zemoaRniSnul rituals da mas<br />

CvenebaTa sferos miakuTvnebs.<br />

arsen beriseul redaqciaSi es movlena ar Cans. vaxuSti<br />

batoniSvili ZeTa da asulTa Sewirvis nacvlad mefe revis<br />

mier dawesebul cxovelTa Sewirvas aRwers, xolo Teimuraz<br />

batoniSvilis Txzulebis mixedviT, yrmaTa Sewirva<br />

`ara ars WeSmarit~ da igi yrmaTa aRzrdas niSnavs `mRvdlad<br />

kerpTa~, e.i. yrmaTa Cadgomas sasuliero wodebis samsaxurSi.<br />

igi cdilobs, daarwmunos mkiTxveli, rom amgvari<br />

qmedeba qarTvelTa bunebisaTvis miuRebeli iyo da SvilTa<br />

msxverplSewirvas qristian avtorTa mier mogonil xerxad<br />

Tvlis.<br />

vasil ba r no vi `ar ma z is msxvre va Si~ msxve r p l Se wi r v is<br />

aR we ri s as zu s t ad ar mi h y ve ba Ta v is pi r ve l w ya ro s da am-<br />

Za f r ebs am ri tu a l is am sa x v el su r aTs. mas Se mo aqvs ar maz<br />

is sa m s x ve r p l os aR we ra, rac ig i ve bo mo nia da sa cecxle:<br />

`mo So re b iT, co ta ma r j v n iv, uz a r ma z ar lode bi sa g an<br />

Txzi li sa m s x ve r p lo. mo o T x vi li ge la ze bi da ku T x vi lebi.<br />

aq Se s wi ra v d n en yo v l ad da sa wvels. gu n d ru k is kme va ganu<br />

w y ve te li~ (gv. 517). ro ma n is mi xe d v iT, msxve r p l Se wi r v a<br />

srul de bo da qu ru m is mi er ara si s x l iT, ara m ed ce c x l is<br />

156


gziT. pi r ve l wya ro Ta g an ga n s x va ve b iT, mxo l od di de b ulT<br />

Svi l ebs ir Ce v da igi msxve r p lad: `bevrT di de b ulT CCvi li<br />

Se s wi ro da aq ar m azs... Tu ar di d k acT Svils, msxve r p l ad<br />

sxvas ar mi i Re b da~ (gv. 517).<br />

yovelive zemoTqmuli mogvyavs armazis viTarca `personaJis~<br />

dasaxasiaTeblad da misi paradigmulobis kidev<br />

erTi aspeqtis warmosaCenad.<br />

TxzulebaTa ganxilvisas yuradRebas ipyrobs armazobis<br />

dResaswaulis aRwera. `ninos cxovrebis~ Satberdul-<br />

WeliSur redaqciaSi armazoba udidesi mxatvruli simarTliTaa<br />

gadmocemuli; droSebiTa da xalxiT savse armazis<br />

samkvidrebelSi erT gancdadaa Sekruli adamianisa da<br />

bunebis Sinagani urTierTmimarTeba. TxzulebaSi, ZiriTadad,<br />

gaSuqebulia armazobis mosamzadebeli etapi, ceremonialuri<br />

etiketi. aq saocari pompezurobiTaa aRwerili<br />

yoveli pasaJi, sazeimo da amaRlebuli ganwyobiTaa gajerebuli<br />

mTeli epizodi. safiqrebelia, rom dResaswaulis<br />

amgvar warmosaxvas garkveuli mizani aqvs: am didebuli,<br />

yovlismomcveli sanaxaobis fonze avtorebi amZafreben<br />

armazis, rogorc ganuWvreteli sibnelisa da misi simdablis<br />

fenomens. sakuTar dResaswaulze imsxvreva kerpi.<br />

aq armazoba Sekvecili formiTaa gaSuqebuli da ar aris<br />

mocemuli msxverplSewirvisa da masTan dakavSirebuli<br />

sxva epizodebi. `ninos cxovrebis~ danarCen redaqciebSic<br />

msgavsi suraTia.<br />

`ninos cxovrebaSi~ aRwerili dResaswauli armazuli<br />

misteriebis saxiT aqvs gaazrebuli goCa kuWuxiZes. misi<br />

varaudiT, am misteriis dros mefe-dedofalma unda dakargos<br />

sakuTari individualoba, isini axal sulierebaSi<br />

unda gardaisaxon _ `... armazobis dResaswaulze axal adamianebad<br />

gardaqmnis misteria aResruleba~ (kuWuxiZe 2006:<br />

15-17).<br />

vaxuSti batoniSvili ufro srulad gadmogvcems armazobis<br />

dResaswaulis aRweras, ara ise, rogorc iyo, aramed<br />

meti mxatvrulobiT da imgvarad, rogorc unda yofiliyo<br />

_ msxvelpSewirviT, lxiniT, `saxiobiTa da ZnobiT samdRe~<br />

(vaxuSti batoniSvili 1973: 25).<br />

vasil barnovma armazoba romanis finalad aqcia da mas<br />

157


warumZRvara Semdegi movlenebi: mzis dabneleba, mefis karis<br />

sarwmunoebrivi meryeoba, armazis risxva (msxverplis<br />

miuRebloba), gamoxatuli kerpisagan xuTive grZnobis daxSviT.<br />

am pasaJis arqetipi Zvel aRTqmaSi iZebneba: `ke r p ni<br />

wa r ma r T Ta ni oq ro sa ni da ve r c x li sa ni qmnu l ni Ãel Ta kac<br />

Ta ni; pir-aTqs da ara it y v an, Tu al-as x en da ara xe d v en,<br />

yur-as x en da ara es m is, cxÂr-as x en da ara iy no s en, Ãel-as xen<br />

da ara ga ni xi l v en, fex-as x en da ara vle n an...~ (fsalm. 113,<br />

4-7).<br />

armazobis dResaswaulze vasil barnovma Cveul zorvas-<br />

Tan (kravis dawva) erTad ymis Sewirvis ritualic aRwera.<br />

`ni n os cxo v re b is~ Sa t be r d ul-We li S ur re da q ci a Si aR ni Snu<br />

li ga ci sa da ga i m is mi m arT se fe wu l Ta Se wi r va mwerals<br />

ar ma z is Tvi se b ad ga d mo u ta nia. aq, `ni n os cxo v re bis~ reda<br />

q ci a Ta g an ga n s x va ve b iT, mi ri a n is me fo bi s as da ka r gu la<br />

es Cve u le ba, ra d g an `sa qo n l is zva ra da e na c v la CCvi l Ta<br />

Se wi r v as~ (gv. 555). am g v ar cvli le b as aR we ri li mo v le ne b is<br />

ga m Za f re b is su r vi li ud evs sa fu Z v l ad. qarTlis mkvidrT<br />

msxverplSewirvis Zveli wesis dabrunebiT surdaT, daemtkicebinaT<br />

Tavisi uryevi rwmena qveynis upirvelesi kerpisadmi,<br />

magram _ amaod, msxverpli ar Seiwira armazma. ganrisxebulma<br />

kerp-RvTaebam piri ibruna rwmenaSeryeuli<br />

xalxisgan: `fa ri Ce mi ar mfa r ve l obs maT, xma li Ce mi aRar<br />

sWris ma T T v is!~ (gv. 549). aRniSnuli epizodi emociuri<br />

simZafrisa da avismomaswavebeli winaTgrZnobis fonis Sesaqmneladaa<br />

mowodebuli da mxatvruli gamomsaxvelobiT<br />

gamoirCeva. `da bediswera... mainc mflobelobs~ (gv. 527), _<br />

dasZens avtori, riTac gvaxsenebs, rom TviT RvTaebebsac<br />

ar ZaluZT istoriuli drois ukan Semobruneba.<br />

RvTaeba armazi imTaviTve garkveuli mxatvrul-esTetikuri<br />

datvirTvis matarebeli iyo. igi gavlenas axdenda<br />

qarTuli esTetikuri msoflaRqmis ganviTarebaze, ramac<br />

momdevno epoqaTa mxatvrul azrovnebaSi pova Taviseburi<br />

asaxva. igi qarTlis moqcevis movlenaSi erT-erTi ZiriTadi<br />

saxe-ideaa da, amdenad, masSi Serwymulia istoriuli<br />

sinamdvile da mxatvruli gansaxovnebis principebi. arma<br />

z is ku l tu r ul-is to ri u li sa x is ga sa a z re b lad metad<br />

mniSvnelovania, da i Ze b n os is am o sa va li pri n ci pe bi, ro-<br />

158


m le b ic er Ti a n ad ga n sa z R v ra v d n en qa r T ve l Ta wa r ma r Tul-mi<br />

To lo gi ur wa r mo d ge ne b s ac, `ni n os cxo v re b is~ Sa tbe<br />

r d ul-We li S ur re da q ci a Si kerp-RvTa e ba ar ma z is ga n saxo<br />

v ne ba s ac da ax al dro Si Se q m n il sa xe e b s ac. qarTvelTa<br />

armazis gansaxovnebis gaxsna SesaZlebelia sarwmunoebrivi<br />

aRmsareblobis, istoriuli fonisa da esTetikuri<br />

idealebis mWidro kavSiris meSveobiT. armazis saxis ukeT<br />

gacnobierebis mizniT, saWirod vTvliT, TxzulebaTa mixedviT,<br />

warmovaCinoT misi aRmmarTveli mefe farnavazis<br />

pirovnuli arsi.<br />

leonti mrovelma fa r na va zi s gzis ga m k va la vad mi si ve<br />

si z ma ri dasaxa, ro me l ic TxzulebaSi Za l ze mni S v ne lo v an<br />

mxa t v rul sa x es wa r mo a d g ens. `mefeTa cxovrebaSi~ farnavazis<br />

sizmari ara marto saxismetyvelebiT, aramed saazrovno<br />

saxe-ideas qmnis. unda aRiniSnos, rom teqstSi mzis<br />

xilvis aRwera, TavisTavad, naTlis ganfenis momaswavebelia.<br />

amave dros mna To b is Su qi s zemoqmedeba (`mo e r t ya wel<br />

Ta mi s Ta, ga ni zi da da gani y va na~ _ leonti mroveli 1955:<br />

21), cis ka ba do n ze misi Ca mo q ve i Te ba (`ix i la mze que-mda bl<br />

ad~ _ iqve) da mnaTobis cva r is ga Ta vi se ba (`mohÃoca cua<br />

ri pi r sa mzi sa sa da ic xo pi r sa mi s sa~ _ iqve), fa r na va zis<br />

mzis `na wi li a no ba ze~, mo ma va li mze Ta-mze me f is ga mo r Ce ulo<br />

ba ze me t y ve lebs.<br />

mecnierebaSi aRniSnulia, rom saxeli `fa r na va zi~ ni Sn<br />

avs brwyi n va le ba sa da na T els, zeci ur madls, mzi u ro bas,<br />

me f ur di de ba sa, mWe r me t y v els (m.janaSvili, s.kakabaZe,<br />

s.makalaTia, m.andronikaSvili). fa r na va z is RvTi u ro b is<br />

ma C ve ne be lia mi si sa q me e b ic. ma T g an ori _ uS u a lo ka v Sir<br />

Sia mis sa xe l wo de ba s T an; er Ti _ fa r na va z is en a m ze o ba:<br />

`am an ga na v r co ena qa r Tu li, da ar Ra ra iz ra xe bo da sxva ena<br />

qa r T li sa Si na TÂni er qa r Tu li sa. da am an Se q m na mwigno bro<br />

ba qa r Tu li~ (leonti mroveli 1955: 26), da me o re _ Tavi<br />

si ve `brwyi n va le~ sa xe l is Se sa ba mi si mzi u ri ke r p is aRma<br />

r T va sa me fo qa la q Si: `am a n ve fa r na v az Se q m na ke r pi di di<br />

sa xe l sa ze da TÂssa. ese ars ar ma zi, ra me Tu fa r na v azs spar<br />

su l ad ar m az er qua. am a r Ta ke r pi igi ar ma zi Ta v sa ze da<br />

qa r T li sa sa, da mi e ri T g an ew o da ar ma zi ke r pi sa misTÂs.<br />

da qmna sa t fu re ba di di ke r pi sa misTÂs aR ma r Te bu li sa~<br />

159


(leonti mroveli 1955:25).<br />

yo ve li ve ze mo a R ni S nu l is Se de g ad Se g vi Z lia vTqvaT,<br />

rom le o n ti mro ve l is Txzu le ba Si as a xu li fa r na v az me f is<br />

pi ro v ne ba RvTis da, ke r Zod, mzis `na wi li a nia~. mi si sa xe lwo<br />

de b ac na T l is ga mo m xa t ve lia da qa r T lis pi r ve li qa r Tlo<br />

si a ni me f is sa q me n ic mzi u ri siZ li e r is, si di a d is, si wmi nd<br />

is gacxade baa.<br />

Zvel qa r T ul Txzu le ba Ta mi xe d v iT, me fe fa r na vazs<br />

spa r su l ad ar ma zi er q va, rac ah u ra-ma z d as gvi andel fo rm<br />

as wa r mo a d g ens, ise viT or mu z di, or ma z di da arama z di.<br />

am sa xe l wo de b ebs xSi r ad at a re b dnen sa sa ni d Ta, as e ve so mxe<br />

T is me fe e bi. ase rom, ga sa k vi ri araa fa r na va z is spa r s ul<br />

sa xe l wo de b ad _ ar ma z ad xmo ba.<br />

vasil ba r no v is ro ma n Si fa r na v az me f is sa f la vi swo r ed<br />

ah u ra-ma z d as si m bo lo _ frTo sa ni mzi u ri di s ko Tia aRbe<br />

W di li, riTac avtori mefis am RvTaebasTan siaxloveze<br />

migvaniSnebs: `ar ma z is win, fa r na o z is sa ma re z ed, dru n gil<br />

is lo di su f T ad naTa li. gars xve u li Cu qu r T ma ev lo vara<br />

yi a ni. sa f la v is qvis Su a z ed Ca W de u li frTi an mzis sa xe<br />

sxi vo s ne bu li. mTe li mze oq ro d an na k ve ri~ (gv. 517).<br />

ar m az ke r p is aR ma r T va s T an da ka v Si re b iT va xu S ti da Tei<br />

mu r az ba to ni S vi l Ta Txzu le be b Si na T q va mia, rom fa r nava<br />

z ma `... aR ma r Ta ig i mTa sa ze da qa r T lo si sa sa f la v sa zeda<br />

qa r T lo si s sa~ (Te i mu r az ba to ni S vi li 1848: 117).<br />

le o n ti mro ve l is `me fe Ta cxo v re ba Si~ ki vki T xu lobT,<br />

rom qa r T l is mkvi d r Ta `... mtki ce da uf ro si sa fi ca ri...<br />

iyo sa f la vi qa r T lo si si~ (leonti mroveli 1955: 11). ama<br />

s T an da ka v Si re b iT sa yu ra d Re boa erTi cnoba, ro m l is<br />

mi xe d v iT, si ri a Si, me fe er va n du n is sa f la v ze aR ma r Tu li<br />

yo fi la ar m az-ze v s is qa n da ke ba. ase rom, sxva qve y n is is tori<br />

a S ic me fe Ta sa f la v ze ar a ma z d is qa n da ke b is ar se bo ba<br />

da da s tu re bu li faqtia.<br />

le o n ti mro ve l is Txzulebis mixedviT, fa r na v az me f is<br />

sa q mi ano ba qa r T lo s is mo R va we o b is Ta na zi a ria; qa r T lo si<br />

`... ga n vi da mTa sa mas ze da, ro me l sa ew o de b is ar ma zi da pirve<br />

l ad Se q m na si ma g re ni mas ze da, da iS e na mun-ze da sa x li, da<br />

uw o da mTa sa mas sa xe li Ta vi si TÂsi sa qa r T li. da vi d re aRma<br />

r Te ba m de mun-ze da ke r pi ar mazi si er qua mTa sa mas qa r T-<br />

160


li, da mis ga mo ew o da yo ve l sa qa r T l sa qa r T li...~ (leonti<br />

mroveli 1955: 8) da `mo ku da qar T l os da da f l es igi Ta vsa<br />

ze da qa r T li sa sa, ro me l sa aw ew o de b is ar ma zi~ (leonti<br />

mroveli 1955: 8).<br />

me fe fa r na va z m ac ar m az ke r p is aR ma r T v iT Ta vi si spa rsu<br />

li Se sa t y vi si sa xe li da s do qa r T l is mTa sa da qa l aqs _<br />

ar ma zi. fa r na va zi-ar ma zi `... da f l es wi na Se ar ma zi sa ke r pisa~<br />

(leonti mroveli 1955: 26), ar ma z is mTa ze, vi Ta r ca qa r Tlo<br />

si _ qa r T l is mTa ze.<br />

mose ja na S vi li aR ni S n avs, rom `pi r v el kacs sa qa r T velo<br />

Si er q va qa r T lo si /qarT /l/ osi/, pi r v el qalaqs qarT<br />

/l/i, pi r ve li sa fi ca ri iyo sa f la vi qar T lo si sa~ (ja na S vili<br />

1906: 92). am is msga v s ad, pi r v el qa r T lo si an me f es er q va<br />

far na va zi _ ar ma zi, pi r v el qa l aqs (da ni S nu le b iT) _ ar mazi,<br />

pi r v el sa fi c ars _ ke r pi ar ma zi.<br />

qa r T l is Zi ri Ta di kerp-RvTa e bis fu n q ci u ri da t vi r-<br />

T v is ga sa r k ve v ad, sa Wi r od vTvliT, da iZebnos msga v se baga<br />

n s x va ve b is sfe ro e b i zo ro a s t ri z m is mTa v ar RvTa e ba _<br />

ah u ra-ma z da s T an, risi safuZvelic `ninos cxovrebis~ redaqciebSia<br />

mocemuli, upirveles yovlisa, mefe farnavazis<br />

sparsul `armazdad~ saxeldebaSi.<br />

Te i mu r az ba to ni S vi li Ta v is `is to ri a Si~ ga mo yofs<br />

fa r na va z is mi er ar m az ke r p is aR ma r T v is mi z nebs: qve ya na-<br />

Si me fo bi Ti mma r T ve lo b is Se mo Re bas, ris ga m oc `fa r na vaz<br />

qmna up i r ve l ess Rme r T ad ar m az de de u l Ta sa m So b lo Ta<br />

TÂsTa ke r pi~ (Te i mu r az ba to ni S vi li 1848: 84); aseve _ `...xolo<br />

am isTÂs aR ma r Ta ke r pi ese arma zi sa, vi naÁdgan uy va r da<br />

de daÁ Tvi si fri ad, rome l ma n ca ob lo ba sa da uc xo o ba sa<br />

aR z r da sa Si na Zi sa TÂsi sa fri a di Rva w li da s d va fa r na vaz<br />

sa zeda...~ (Te i mu r az ba to ni S vi li 1848: 117) da `me o r ed<br />

am isTÂs ro m el fa r na vazs ori sa xe li ew o da, ese igi fa r nav<br />

az _ ar m az~ (Te i mu r az ba to ni S vi li 1848: 117).<br />

Te i mu r az ba to ni S vi l is mi er aRniSnuli sa mi ve mi z n is<br />

ga n m sa z R v re lia spa r su li po li ti ku ri ga v le na, rac ar<br />

Cans `ni n os cxo v re bis~ re da q ci e b Si. ga n s x va ve b iT yve la<br />

wyaro sa g an, igi ar m az is ki d ev erT saxe l wo de b as gva w v d is,<br />

romelic ormuzdTan, ahura-mazdasTanaa dakavSirebuli:<br />

`So T Ta TÂT ke r pi sa mis arma zi sa iyo sa xe li ve, vi na i d an<br />

161


ar m az Rme r T sa uw o de b d es or mu z ad So T T as~ (Te i mu r az bato<br />

ni S vi li 1848: 192).<br />

ah u ra-ma z d as yo v li s Se m q m n el bu ne b as ex mi a ne ba arma z is<br />

ku l tu ru l-istoriuli sa x is ga n m sa z R v re li ni S ne bi: `sof<br />

l is mpyro be li~, `mzis mo m fe ne li da wvi mi sa mo m ce me li~,<br />

di d Ta na yo f Ta ga mo m Re bi da ga n ma z r de li. av e s t as erTer<br />

Ti ga T is mi xe d v iT, mze ah u ra-ma z d as Tva lia. ar ma z is<br />

Zvi r fa s bi v ri t is Tva l S ic mzea Casa x le bu li. ar ma z is ahu<br />

ra-ma z da d an wa r mo ma v lo b as am tki c ebs so me x Ta wa r ma r Tul<br />

pa n Te o n Si um a R l es RvTa e b ad zo ro a s t ri z m is uz e na e si<br />

Se mo q me d is mi wi eri xa t is, ar ama z d is, ar se bo ba. qa r T ve l-<br />

Ta da so me x Ta ar m az-ar a ma z d is identurobaze me t y ve l ebs<br />

`ni n os cxo v re b is~ Sa t be r d ul-We li Su ri re da q ci is er Ti<br />

ep i zo di: me fe mi ri a ni wm. ni n os ku r ne b is Za l is mi ni We b as<br />

arm azs mi a w ers da mo ci q ul qals mis as u l ad racxs: `ro mli<br />

sa RmrTi sa ZaliTa iqm sa q me sa am as ku r ne bi sa sa? anu xar<br />

Sen as u li ar ma zi si~ (f 131). me f is amgvari Tvalsazrisi ki<br />

so m x ur re li gi ur wa r mo d ge n as uk a v Si r de ba _ qa l R v Ta e ba<br />

na nes ar ama z d is as u l ad miCneva. savaraudoa, rom swo r ed<br />

wm. ni n os sa xe l is msga v se ba ar ama z d is asul RvTa e ba na nes<br />

T an af i q re bi n ebs mi ri ans maT ig i ve o ba ze. amgvari wa r mod<br />

ge ne b is sa Ta ve ki zo ro a s t rizmidan mo m di na re obs, sa d ac<br />

ah u ra-ma z d as me u R le da as u lia RvTa e ba an a hi ta.<br />

`ni n os cxo v re b is~ re da q ci e b sa da is to ri ul Txzu lebe<br />

b Si as a xu li ar ma z is fe no me ni ar iZleva im is sa Su a le bas,<br />

rom igi mTli a n ad ga va i gi voT ahura-ma z da s T an. qa r T ul<br />

si na m d vi le Si kerp-RvTa e ba ar ma zma, ahu ra-ma z d as da r ad,<br />

ver am a R l da, ver da i m k vi d ra sa m f lo be l o mze ze ze m oT.<br />

igi mzis xatad, misi `naTlis momfenlad~ iq ca. bu ne b iTa da<br />

sa xe l de b iT spa r su li RvTa e ba, ro me l ic mzi sa da ce c x l is<br />

Ta y va nebas gu li s x mo b da, Se e T vi sa ad gi lo b r iv mzis kults<br />

da msxve r p l Se wi r v is Ta n m x l eb cecxls sti qi as, ma ma-pa pa-<br />

Ta Zveli Rme r Te b is gve r d iT ga i d ga fe s ve bi; im de n ad `gaqa<br />

r T ve l da~, rom qa r T l is mkvi d r Ta re li gi ad iq ca. yo v el<br />

Se m T x ve va Si, Zvel qa r T ul Txzu le ba Ta da is to ri u li wyaro<br />

e b is mi xe d v iT, igi er o v n ul ku l tu r ul-is to ri ul saxe<br />

daa wa r mo d ge nili.<br />

162


vasil ba r no v is ro ma n S ic ar ma zi spa r s Tme u fe b is ma C vene<br />

b el, qa r T ul re li gi ur wa r mo d ge n ebs Se r w y m ul da sa xe-<br />

Se c v l il mxa t v r ul fe no me n ad aR i q me ba: `armazi... am qve yana<br />

Si qa r T v elT Rme r T sa ve da h g va nebia; mi u Ria aq a u ri sa xe,<br />

Tvi se ba. mci r ed ir Ce va mkvidr Rme r Te bi d an~ (gv. 19). roma<br />

n is mi xe d v iT, ga qa r T ve le bu li ke r pi ma inc uc xo, ga re Se<br />

RvTa e ba daa mi C ne u li, ro me l s ac `ga re w r ad~ eT a y va ne bi an<br />

qa r T l is mkvi d r ni: `ar swamT maT ar m az; Ta y v ans sce m en mxol<br />

od ga re w r ad~ (gv. 504). vasil ba r no vi se ul ar ma z is mxa tv<br />

ru li ga n sa xo v ne ba em ya re ba da aer Ti a n ebs `ni n os cxo v rebis~<br />

re da q ci e bi sa da is to ri ul Txzu le ba Ta mo na ce m ebs.<br />

igi li te ra tu ru l ad da x ve wi li, Si na ga ni stru q tu r iT mowe<br />

s ri ge bu li sa xe-ideaa.<br />

`ni n os cxo v re b is~ re da q ci e b Si qa r T ul er o v nul RvTae<br />

b ad mo a z re bu li ar ma z is mxa t v ru li sa x is ga sa x s ne l ad,<br />

sa Wi r od vTvliT, sa me c ni e ro li te ra tu ra ze da y r d no b iT<br />

(m.boisi, i.boriCevski, d.Santeni de la sosei, k.kekeliZe,<br />

s.makalaTia), ga mo v k ve T oT mi si mi ma r Te ba RvTa e ba mi T ra s-<br />

T an. qri s ti a no b is ga v r ce le ba m de, ro g orc cno bi lia, Zvel<br />

mso f li o Si erT-er Ti uZ li e re si re li gia iyo mi T ra i z mi,<br />

si na T li sa da mzis Rme r T is _ mi T ra s T an da ka v Si re bu li<br />

rwme na. mi T r as ku l ti aq a me ni d Ta dros ga Z li e r da spa r se-<br />

T Si, sa i da n ac igi swra f ad ga v r ce l da mci re az i a Si, ga n saku<br />

T re b iT, po n to sa da ka ba do ki a Si. mi T r as ku l ti aqedan<br />

da sa v le T Si po m pe u s is mxe d ro b am Se i ta na da ro m is im pe ria<br />

Si igi mzis Rme r T ad iq ca. mi T ra i z mi Za l ze ga v r ce le buli<br />

iyo Zvel so m xe T S ic (g.ezovi, n.emini, eRiSe vardapeti,<br />

t.treversi), sa d ac RvTa e ba `mihr~-ad iw o de bo da da or muz<br />

d is Svi l ad iyo mi C ne u li. mi T r as ku l ti arsbobda Zvel saqa<br />

r T ve lo S i (n.mari, k.kekeliZe, p.ingoroyva, i.javaxiSvili,<br />

v.nozaZe, s.makalaTia, S.amiranaSvili, a.afaqiZe da sxv.). aRni<br />

S nu lia, rom qa r T ve l Ta yo fa Si mi T r as ku l t is ga v r cele<br />

b as ni a da gi hqo n da mo m za de bu li mzis ku l t is ar se bo biT.<br />

`ni n os cxo v re b is~ re da q ci e bi sa da is to ri uli Txzule<br />

be b is Se s wa v l is Se de g ad SesaZlebeli xdeba daiZebnos<br />

RvTa e ba mi T ra sa da ar m az ke r p is mxa t v r ul gaaz re ba Si ur-<br />

Ti e r T ga da m k ve Ti sfe ro e bi. orive maTgani dakavSirebu-<br />

163


lia mzis fenomenTan: mi T ra mu d mi v ad ma na To be li Rme r Tia;<br />

ar ma zi ki mzis sa xea da ma s Si ga ni v Te bu lia ma ra diuli mze.<br />

ar ma zi da mi T ra mo ci qu lo b en ca sa da mi w as, adami a n sa da<br />

mzes So r is. ar ma z is ga n sa xo v ne ba Si si m bo lu r ad miniSnebulia<br />

mi T ra i z mi sa T v is ni Sa n do b li vi sa m ya r os Se m q m ne li 4<br />

el e me n t is flo ba; ke r Z od, I - mi w is na yo fi e re ba _ `nayo f-<br />

Ta ga n m z r de l ni~ da `di d Ta na yo f Ta mo m ce me l ni~ (f 132); II<br />

_ wya li _ `wÂmi sa mo m ce me l ni~; III _ ce c x l is ar se bo ba ker<br />

p T an; IV - ha e ri (wm.ni no ar ma z is `ha e r is su l iT~ qro l v as<br />

aR ni S n avs). am de n ad, iq m ne ba tri a da: mze - ar ma zi - mi T ra.<br />

mi T ra sa da ar ma z is ga re g n ul aR we ri lo ba S ic iZ e b ne ba<br />

sa e r To ni S an-Tvi se bebi. ieST-sa d es erT-erT hi m n Si na T qva<br />

mia, rom mi T ra ve r c x l is Ca f xu ti a ni mxe da ria, ta n ze acvia<br />

oq r os ab ja ri, hki dia ga m g mi ra vi xa n ja li, xelT uW ir<br />

avs grZe li ma x vi li da TeTr cxe n ze zis.<br />

`ni n os cxo v re b is~ re da q ci a Ta mi xe d v iT, mi T r as am g v ar<br />

sa x es em s ga v se ba qa r T ve l Ta ar ma zi: `aha dga ka ci er Ti spile<br />

n Zi saÁ, da ta n sa mi s sa ecua jaWÂ oq roÁsaÁ da Ca f xu ti<br />

oqroÁsaÁ. da xe l sa mi s sa aq u n da Ãrma li le su li~ (f 119).<br />

mi T r as RvTa e b ri vi ga mo sa xu le ba dro Ta ga n ma v lo ba Si<br />

Se i c va la. ep i fa ne an ti o qe l is (I s. q.w.) sa mar x Si Se mo r Ce n il<br />

ba re li e f ze si na T l is Rme r Ti sa d Re sa s wa u lo sa mo si Ta da<br />

na T l is brwyn va le sfe ro Tia Se m ku li. aq mi T ra wa r mo d geni<br />

lia, vi Ta r ca gvi r g vi no sa ni me fe.<br />

Tu ga da v xe d avT va xu S ti ba to ni S vi l is Txzu le b as, davi<br />

na x avT, rom `ni n os cxo v re b is~ re da q ci e b T an Se da re b iT<br />

ar ma z is aR we ri lo ba Si ga r k ve u li cvli le be bia Se ta ni li:<br />

`ar m az... rva li sa, di di, cmu li oq r os ja v Sa ni Ta, ro me l sa<br />

sxdnen Tu a l ni qva Ta Zvi r fa s Ta ma na To be l Ta da gÂrgÂni<br />

Ta v sa mi s sa eg re T ve ma na To be l Ta qvaTa~ (va xu S ti ba to ni Svi<br />

l i 1973: 16). ir k ve va, rom oq r osCa f xu ti ani ar ma z is ar qeti<br />

p ul sa x es ma na To b eli Tvle b iT Se m ku li, gvi r g vi no sa ni<br />

ker pu li xa te ba Ca e na c v la. Ti T q os aq ac me o r de ba mi T r as<br />

ga mo sa xu le b is cvli le ba. RvTa e ba Ta ga re g nu li aR we r is<br />

ze d mi we v ni Ti Ta n x ve d ra gva fi q re bi n ebs, rom ar ma z is ga nsa<br />

xo v ne ba ze ga v le n as ax de n da mi T ra.<br />

si ke T is da ra ji da bo ro te ba s T an mu d am me b r Zo li mi Tra<br />

me o ma r Ta mfa r ve li, da u ma r c xe be li Rme r Tia. am Tvi se-<br />

164


a Ta an a re k li Cans Zv.qa r T ul Txzu le beb Si aR we r ili arma<br />

z is sa b r Zo lo aR ka z mu lo ba Si c. Te i mu r az ba to ni S vi l is<br />

Txzu le ba Si ga mo k ve Ti lia ar ma z is me b r Zo li sa xe; mi s g an<br />

`xmlis mkve Te lo ba sa~ da mkla v is si Z li e r es iT xo v en qa r Tl<br />

is mkvi d r ni.<br />

`ni n os cxo v re b is~ re da q ci e b Si wa r mo Ce ni l mo v le na Ta<br />

mi R ma Se i ni S ne ba zo ro a s t ri z m is re li gi is mTa va ri pri nci<br />

pi _ si ke Ti sa da bo ro te b is brZo la, ro me l ic, Txzu leb<br />

is mi xe d v iT, ar ma zi sa da `iT ru Sa nis~ Wi di l Si ais a xe ba.<br />

mi T r as msga v s ad, ar ma z ic ad a mi a n Ta mxsne l ad gve v li neba.<br />

ga vi x se n oT ar ma z is msxvre v is ep i zo di Satbe r d ul-Weli<br />

Su ri re da q ci idan: `ma S in ivl to da yo ve li ka ci so f l ad<br />

da qa la q ad, da eca maT droÁ, raÁTa Se i W r n en ka c ni sa yo f l ad~<br />

(f 121). amdenad, warmarTTa warmodgeniT, ar ma zi sa da iTru<br />

Sa n is brZo l as, xa l x is msxve r pli ar mo h yo lia; Tumca,<br />

qristianTa rwmeniT, es xsna qristesmieri ZalisxmeviTaa<br />

mopovebuli.<br />

sergi ma ka la Ti as ga mo k v le v is mi xe d v iT (ma ka la Ti a 1938:<br />

24), sa qa r T ve lo Si ga v r ce le b ul mi r sa-mi T r as ku l t Si ja nm<br />

r Te lo b is mo m ni We be li RvTa e b is Tvi se ba n ic Cans, rac,<br />

Cveni azriT, mefe mirianis mier armazs miewereba (ninos<br />

kurnebebTan dakavSirebiT).<br />

ar ma zi sa da mi T r as TvisebaTa So r is be v ri ram sa e r Toa.<br />

gza sa c de n il Se m co de Ta mi m arT or i ve Su ri s ma Zi e be lia da<br />

mka c r ad iT xo v en fi c is er T gu le b as. aT a si yu ri sa da aTi<br />

aT a si Tva lis mqo nea mi T ra; `yo v li sa da fa ru li sa ga mo me-<br />

Zi e bel~ ar m azs bi v ri t is Tva l iT mze ra ax a si a T ebs; si k v dil<br />

is Se m d eg su le b is ga n m s je lia mi T ra; el va re xmliT si k vd<br />

il-si co c x l is ga m ri gea ar ma zi.<br />

yo ve li ve ze mo T q mu l is mi xe d v iT, cxadi xdeba armazisa<br />

da miTras fizikuri da bunebiTi msgavseba. ir k ve va, rom<br />

fu n q ci u r ad da sa xe o b ri v ad ar ma zi da mi T ra er T ma n eTs<br />

em s ga v se bi an. or i v es ax a si a T ebs mzi u ro ba, ze ci u ro bi sa da<br />

qve y ni e re b is da ma ka v Si re be li Za l mo si le ba. mi T ra da ar mazi<br />

bu ne b is Za l Ta gam ri ge RvTa e be bia, ro me l T ac ad a mi a n Ta<br />

xsna da mfa r ve lo ba ev a le b aT. is i ni me b r Zo li, xma l Se ma r-<br />

Tu li me o m re bi arian, ga nu w y ve t l iv rom eb r Z vi an bo rote<br />

b as (mi T ra _ ar i m ans, ar ma zi _ iT ru S ans). am a s Ta na ve,<br />

165


or i ve gu l Ta m xi la vi da yo v li s m W v re te lia, bo ro te bi s,<br />

Ra la t is ma m xi le be lia. ma Ti Su ri s Zi e b is grZno ba na ca r -<br />

tu t ad aq c evs gza sa c de n il mlo c ve l ebs, ke Ti li s m yo f el<br />

Ta y va ni s m ce m l ebs ki ux vi wya lo ba en i We b aT maTgan . mi T ra<br />

da `li te ra tu ru li~ ar ma zi sa m ya r os Se m q m ne li oT xi el eme<br />

n t is mflo be le bi ar i an; am a s Ta na ve, `mzis mo m fe ne l ni~,<br />

`wvi m is mo m ce me l ni~, `nayofTa ga n ma z r de l ni~ RvTa e be bi<br />

_ ga re g no bi T ac er T ma n eTis msgavsi. am de n ad, `ni n os cxovrebis~<br />

re da q ci e b Si mzis mxa t v r ul sa x ed gaazre b uli ar maz<br />

is ar qe ti pu li xa ti mi T ra s ac ukavSi r de ba.<br />

goCa kuWuxiZis azriT, farnavazis mier aRmarTuli kerpi<br />

_ armazi, Tavisi SinaarsiT miTras Seesabameba, Tumca<br />

`igi TviTmyofadi RvTaebaa da ara _ miTras identuroba~<br />

(kuWuxiZe 2000: 77), qarTuli armazi Sualeduri rgolia<br />

iransa da roms Soris.<br />

ar ma z is li te ra tu r ul sa xe Si mra va li wi na sa x is ni S an-Tvise<br />

ba Ta ga m T li a ne ba sa v se b iT ga sa ge bia. am gziT Se sa Z le beli<br />

xde ba er Ti a n ad da Z le u li yo wi na q ri s ti a nu li RvTa e bani.<br />

ga sa ge bia Se m d eg sa u ku ne e b Si ar ma z is sa x is cvli le b ac.<br />

es as a xa v da sxva da s x va epo q is esTetikur idealTa, po zi ciaTa<br />

cva le ba do b as ar a q ri s ti a nu li rwme n is mi m arT. ar ma z is<br />

literaturul sa xe Si Cans zo ro a s t ri z m is er Ti et a pi d an<br />

me o re ze ga da s v l is pro ce si, ad gi lo b ri vi mzis ku l t is Sena<br />

r Cu ne b iT. amitomac armazis kulturul-istoriul saxeSi<br />

SegviZlia moviazroT zogierTi niSani ahura-mazdasi,<br />

miTras kultisa da qarTuli erovnul-warmarTuli warmodgenebisa.<br />

erT modelSia warmoCenili amgvari transformacia.<br />

me u fe kerp ar ma zi sa da mi si aR m ma r T ve li me fe far na v azar<br />

ma z is ur Ti e r T ka v Si r is ga sa a z re b l ad sa yu ra d Re boa ker<br />

p is uk a na s k ne li msa xu r is, qa r T l is bo lo wa r ma r Ti da pir<br />

ve li qri s ti a ni me f is sa xe, `... ro me l sa er qua spa r su l ad<br />

mi h r an, xo lo qa r Tu l ad mi ri an...~ (leonti mroveli 1955:<br />

65). me fe mi ri a n is sa xe li, Ta na x m ad is to ri u li wya ro e bi sa,<br />

rac da da s tu re bu lia sa me c ni e ro li te ra tu ra Si (n.mari,<br />

g.meliqiSvili, k.kekeliZe, s.makalaTia, m.andronikaSvili),<br />

spa r su lia da mi T ra d an mo m di na re obs.<br />

166


le o n ti mro ve l is Txzu le ba Si Tva l sa Ci no daa war mo-<br />

Ce ni li me fe mi ri a n is sa x is mi ma r Te ba fa r na v az me fe s T an.<br />

Txzu le b is mi xe d v iT, mi ri a ni aR i a re b da ma mi sa g an da ka none<br />

b ul rjuls: `da iy os Svi li Ce mi or Ta ve sju li sa ze da:<br />

ma ma Ta Cu e n Ta ce c x l is-msa xu re ba sa da Tqu e n Ta ke r p Ta sa~<br />

(leonti mroveli 1955: 65). man fa r na va zis aR ma r Tu li meu<br />

fe-ke r p is up i r ve le so ba aR i a ra da, am a s Ta na ve, Ta y va ni<br />

sca da na r C en eqvs ke r p sa da cecxls. am de n ad, me fe mi ri a ni<br />

fa r na va z is sa q me Ta ga m g r Ze le b l ad da ga n ma m t ki ce b l ad<br />

gvevli ne ba.<br />

mecnierTa Soris (lela patariZe, rostom CxeiZe) aRniSnulia<br />

farnvazisa da mirian mefis saxeTa urTierTgamWoli<br />

sferoebi.<br />

`mefeTa cxovrebis~ mi xe d v iT, fa r na v az me f is sa ma gali<br />

To sa q me e b iT STa go ne bu l ma me f em, ra Ta mi si Ri r se uli<br />

me m k vi d re o ba da e m t ki ce bi na, `hma ta Se m ko ba ke r p Ta da<br />

bo mo n Ta, ke Ti l ad ip y r na qu ru m ni ke r p Ta ni~ (leonti mroveli<br />

1955: 65) da `... yo ve l Ta me fe Ta qa r T li sa Ta um e t es<br />

aR a s ru le b da msa xu re ba sa mas ke r p Ta sa, da Se a m ko sa f la vi<br />

fa r na va zi si~ (iqve). fa r na v az me f is sa f la v is Se m ko ba mi ria<br />

ni sa g an kvlavac mis sa q me s T an wi l na ya ro b as mo a s wa ve b da.<br />

fa r na va z ma qa r T lo s is sa f la vi s pa ti vi s ce ma ar m az ke r pis<br />

aR ma r T v iT ga mo xa ta. TxzulebaTa ganxilvidan irkveva,<br />

rom me f em ara ma r to rwme n is sfe ro Si ga mo i Ci na fa r na va zis<br />

sa q mi sa d mi er T gu le ba, ar a m ed me fe-mzis Se q m ni li `mwig<br />

no b ro ba qa r Tu li~ sa ku T ar en a m ze o b ad aqcia: `Se i yu a r na<br />

qa r T ve l ni, da da i vi w ya ena spa r su li da is wa va ena qa r Tuli~<br />

(leonti mroveli 1955: 65). da bolos, yvelaze mTavari:<br />

orive mefe saqarTveloSi axali religiis fuZemdeblad<br />

gvevlineba. farnavazi armazis damamkvidrebelia qarTul<br />

sinamdvileSi, miriani _ qristesmieri naTlis. am g va r ad,<br />

le o n ti mro ve l is mi er mi ri a n is sa x is ar qe ti p ad me fe fa rna<br />

va z is cxo v re ba da mo R va we o ba cxa d de ba.<br />

ro g orc uk ve aR v ni S n eT, arma z is ku l tu r ul-is to ri ul<br />

sa xe Si sarwmunoebriv id e a Ta cvli le be bia aR be W di li. miri<br />

a n is sa xe li mi T ra d an mo m di na re obs da ma s T an ka v Si r ze<br />

mi u Ti T ebs. aq ac msga v se baa fa r na va z is am be b T an. me fe far<br />

na va z ma, rogorc vi c iT, Ta vi si spa r su li sa xe l de b is _<br />

167


armazis, ke r pi aR ma r Ta da igi Ta vi si qve y n is re li gi ad aqcia;<br />

me fe mi h r an-mi r ians ki ar m az ke r p T an mi T r ac See Z lo<br />

mo e a z re bi na.<br />

vasil ba r no v is ro ma n Si mi ri an me f is sa xe is to ri ul<br />

mo na ce m Ta sa fu Z ve l zea Seqmnili: `... mi ri ans Se s wa v li li<br />

hqo n da Zve li qa r Tu li ke r p Ta y va ni s m ce m lo ba da spa r se-<br />

Ti d an Se mo su li sa r w mu no e ba, romlis xi lu li am sa x ve li<br />

iyo ar ma zi... mi ri a n ma or iv da i s wa v la, verc er Ti ver Se i y vara.<br />

ma inc uf ro ar ma zi s k en iyo ga da x ri li: is iyo ex la ufro<br />

si Rme r Ti sa m f lo be lo si da un da da e c va mi si di de ba~<br />

(gv. 468-469).<br />

romanSi, ise viT `ninos cxovrebis~ redaqciebSi, mi ri an<br />

me fe fa r na va zi sa g an da m k vi d re bu li rju l is mtki ce mi m deva<br />

ria: `... sa qa r T ve lo Si um Ta v re si sju lia is, ro m el Se mou<br />

ta nia fa r na oz me f es. Cve ni Rmer Ti ar is ar m az brwyi n vale.<br />

igi mZle da sdgas da mfa r ve l obs Cem sa b r Za ne b els~ _<br />

am b obs me fe (gv. 469). romanSi Za l ze sa i n te re sodaa warmo-<br />

Cenili ar ma zi sa da mi ri an me f is Se m s ga v se ba: `ar ma zi... am<br />

qve ya na Si qar T v elT Rme r T s ve da h g va ne bia; mi u Ria aq a u ri<br />

sa xe, Tvi se ba. mci r ed ir Ce va mkvidr Rme r Te bi d an... mi ri ani...<br />

spa r sia igi; Ca s de bia gu li qa r Tu li~ (gv. 514). ro ma n Si<br />

mi ri an me f is sa xe ko n k re t ul-is to ri ul vi Ta re ba Ta mi xed<br />

vi Taa Se fa se bu li. igi po li ti ku ri vi Ta re b is Se sa ba mi s ad<br />

mo q me d ebs. mis cno bi e re ba Si qve y n is re li gi ur mrwamss ga nsa<br />

z R v r avs sa ga reo mdgo ma re o ba.<br />

am g va r ad, Zveli qa r T uli Txzu le be b isa da vasil ba rno<br />

vis ro ma n is mi xe d v iT, mi ri an me f is gansaxovnebaSi me fe<br />

fa r na va z is ar qe ti pu li xa t ic Se d is. ma Sa sa da me, ar ma z is<br />

ku l tu r ul-is to ri u li sa x is ah u ra-ma z da sa da mi T ra s T an<br />

Se pi ri s pi re b am, ke r p is aR m ma r T ve li me fe fa r na va zi sa da<br />

mi ri a n is sa xe Ta ur Ti e r T mi ma r Te b am ga mo a v li na Se m de gi:<br />

ar ma z is mxa t v r ul mo de l Si aR be W di lia ah u ra-ma z da d an<br />

da mi T ra d an mo m di na re tra n s fo r mi re bu li ni S an-Tvi se bani.<br />

ar ma z is aR mma r Ta vi, de d iT spa r si fa r na va zi spa r su lad<br />

Ta vi si ke r p is sa x els at a r ebs: fa r na va zi-ar ma zi, Se sa bami<br />

s ad, spa r si me fi s wu li mi ri a ni-mih ra ni Ta vi si sa xe l is<br />

ga mo m xa t ve li mi T r as msgavs kerps eT a y va ne ba. am g va ri tran<br />

s fo r mi re b is gzaa ga n v li li, Cveni azriT, ah u ra-ma z da d an<br />

168


_ mi T ra m de, fa r na v az-ar ma zi d an _ mi ri an-mih ra m de, rome<br />

l Ta ga ma e r Ti a ne be li da Se m k v re lia qa r Tu li su l iT nasa<br />

z r do e bi, ma ma-pa pa Ta ke r pe b is pa n Te o n Si da m k vi d re bu li<br />

up i r ve le si RvTa e ba _ armazi.<br />

zemoaRniSnuli cxadyofs, rom kerp-RvTaeba armazis gansaxovnebis<br />

Seswavla warmoaCens agiografiuli saxismetyvelebis<br />

kavSirs adreul saxeqmnadobebTan.<br />

saerTo niSan-TvisebaTa da zogadi xasiaTis debulebaTa<br />

naTelsayofad movixmobT sxvadasxva epoqis TxzulebebSi<br />

asaxul realiebs; armazis mxatvruli saxis konkretulistoriuli<br />

da tipologiuri mimarTebebis daZebna gamokveTs<br />

mis adgils saerTo saxeobriv sistemaSi.<br />

me c ni e r Ta So r is (a. greni, i. javaxiSvili, s. makalaTia,<br />

m.Ciqovani) ga mo T q mu lia mo sa z re ba mi T r asa da qa r Tu li<br />

ep o s is gmiris _ am i ra n is, Se sa x eb ar se b ul Tqmu le b as Soris<br />

ga r k ve u li ka v Si ris ar se bo b aze. sa xe l wo de ba `am i ra nis~<br />

mi T r asTan msgavsebis safuZvels xedaven (i.javaxiSvili,<br />

p.ingoroyva, i.orbeli, k.treveri) misi erT-erTi oreulis<br />

somxur sa xe l wo de ba Si _ `mher~. am ga re mo e b is ga T va li swi<br />

ne b iT, cdi lo b en maT sa xe l wo de ba Ta msga v se b is da sa bu-<br />

Te b as: amira ni _ am i h ra ni _ mi h ra ni _ am i T ra ni _ mi T ra.<br />

am i ra n sa da RvTa e ba mi T r as So r is msga v se ba ni sayu ra d-<br />

Re bo ma sa l as iZ le va ar ma z is sa x is gasa a z re b l ad. orive<br />

mziuri naTliT gamsWvaluli gmiria: mi T ra mzis RvTa ebaa,<br />

am i ra n ic `mzis msga v sia~, `Su b l m zi a nia~. am i ra n ic mziu<br />

ri na T l iT mosili gmi ria. mi si fu n q ciaa ga a Ta vi sufl os<br />

gve le Sa pi sa g an STa n T q mu li mze. av e s t as mi xe d v iT, mi T ra<br />

pi r ve li ze ci u ri wmi n da nia, ro me l ic mzis am o s v l as eg e beba<br />

`el b ru s is~ mTa ze. am de n ad, igi mzis am o svlis ma xa ro belia<br />

da mi si sa m f lo be lo Rme r T is mi er mi ja W vu li am i ra n is<br />

mTa ze _ ial bu z zea.<br />

am i ra ni da mi T ra or i ve ce c x l is sti qi a s Ta naa daka v-<br />

Si re bu li. mi T ra ze ci u ri ce c x l is mflo be lia, am i ra n ic<br />

ce c x l isda ri gmi ria (erTi TqmulebiT, gve le Sa pi Tavisi<br />

muclis gvremas da cecxliskidebas Caylapul amirans<br />

ukavSirebs).<br />

sayuradReboa ivane ja va xi S vi l is mo sa z reba (ja va xi S vil<br />

i 1979: 201): qa r Tu l Tqmu le b aSi ze ci uri ko S ki d an mota-<br />

169


ce bu li qa li SeiZleba ze ci u ri ce c x l is an mexis ce c x l is<br />

si m bo lo iyos. TqmulebaTa mixedviT, am i ra ni xom ze ci uri<br />

ce c x l is momtaceblad da mi wa ze mis momtanad iTvleba.<br />

aseve, RvTa e ba mi T r ac Ci ra R d n iT xelSi ev li ne ba qve ya n as.<br />

amdenad, mzi u ro b iT ga su li e re bu li am i ra ni da mi T ra zeci<br />

u ri ce c x l is mflo be li RvTa e ba-gmi re bia.<br />

am i ra n i da mi T r a me b r Zo li bu ne b iT ga mo i r Ce vian. am i rans<br />

Rme r T ma brZo la da a na T la; mi T r as da r ad, is ic ke Ti li<br />

gmi ria da na T el sa q me ebs em sa xu re ba. or i ves sa xe l i da ka v-<br />

Si re bu lia xa r is kul t Tan. mi T r as mTa va ri gmi ro ba swo r ed<br />

xa r T an brZo laa, ro m l is msxve r p l ad mi ta na si ke T is ze i mad<br />

da sa m ya r os ga na x le b ad aRiqmeba. am i ra n m ac xom ga n g mira<br />

xa ra d q ce u li de v is qa li, bo ro te bi sa da bne li Za le b is<br />

ga n s axiereba. Tavad gmiri ki, da l is mu c li d an am o yvanili,<br />

xa r is fa S v Si izrdeba; xari-kurati, rogorc cnobilia,<br />

mzis wilad iTvleba da, aqedan gamomdinare, amirani dedamzis<br />

daxmarebiT asrulebs zrdas.<br />

aR sa ni S na via ki d ev er Ti ga re mo e ba, ro me l ic miTra sa da<br />

am i ra n is ur Ti e r T si a x lo ve ze me t y ve l ebs. mi T r as xa r T an<br />

brZo l is ep i zo d T an da ka v Si re b ul ba re li e fe b Si mu d mi vadaa<br />

wa r mo d ge ni li yva vi sa da Za R l is ga mo sa xu le ba ni. av es<br />

t as mi xe d v iT, ah u ra-ma z d am xa r T an mo r ke n al mi T ra s T an<br />

yva vi ga a g za v na mo ci qu l ad. am is Se m d gom miTram Ta vi si er-<br />

T g uli me go b r is _ Za R l is _ daxmarebiT kvlav mi a g no xar<br />

is ad g ilsa m yo f els da ga n g mi ra igi. mo k lu li xa r is suls<br />

bo ro ti Za le bi sa g an icavs mi T r as er T gu li Za R li. mi T ras<br />

T an da ka v Si re bu li es ori cxo ve li am i ra nis Tqmu le ba Sicaa<br />

as a xu li. am i ra ni sa da mi T r as saerTo sa xi s me t y ve lebi<br />

Ti pri n ci pebi, garkveuli mniSvnelobiT, ar ma zi s mxatvrul<br />

saxes miemarTeba. mziuroba, RvTaebrioba, mebrZoli<br />

buneba, xalxis samsaxuri da omi borot ZalebTan _ maTi<br />

siaxlovis ganmsazRvreli faqtorebia.<br />

am i ra ni sa da ar ma z is ur Ti e r T ka v Si r is ar se bo b is Se sax<br />

eb pi r ve l ad aRniSna m. Ci qo va n ma na S ro m Si _ `mi ja W vu li<br />

am i ra ni~ (Ci qo va n i 1947: 187).<br />

ma r T l ac, iZ e b ne ba sa e r To Tvi se be bi am i ra ni sa da ar maz<br />

is mxa t v r ul sa xe Ta So r is. orive mziuri naTliT gabrwyinebuli<br />

RvTaeba-gmirebia: kerp-RvTa e ba ar ma zi `mzis mo-<br />

170


m fe ne li~ bu ne bi saa, mi To lo gi u ri am i ra n ic `mzis msga v si~<br />

da `Sub l m zi a nia~; igi, ar ma z is msga v s ad, RvTa e b ri o ba s Tanaa<br />

zi a re bu li, oq ro s na w na vi a ni da l is Svi li da RmerT is<br />

na T lu lia.<br />

amirani da ar ma z i me b r Zo li bu ne b iT xa si a T de bi an. is i ni<br />

da u c x ro m l ad iR w vi an si ke Ti sa T v is da gamu d me b iT om o b en<br />

bo r ot Za le b T an _ ar ma zi iT ru San T an, am i ra ni _ de ve b Tan<br />

da gve le Sa p T an.<br />

sva nu ri Tqmu le b is Ta na xm ad, am i ra n i Tavs spi le n Z Si Camo<br />

s x mu lad mi i C n evs. ya ma r T an as a s v le l ad ga m za de bu li<br />

amira ni mWe d l ebs sTxovs, rom ce g Si Ca s We d on da am S vi debs,<br />

rom igi spi le n Zi saa da ce c x l Si ar daiwve ba; armazis<br />

kerpic xom spilenZSia Camosxmuli.<br />

ar ma zi s darad, am i ra n sac Tavze Ca C qa ni hxu r avs, ja W vi<br />

da ab ja ri ac via: `Ce mo xma lo da ab ja ro sa Za l od mo me S vele<br />

n iT~ (kotetiSvili 1961: 299), an `ja W v is ka l Te bi da ma c vda<br />

am de ni si s x l Si xev iTa~ (kotetiSvili 1961: 302) da `Tavs<br />

ix u ra v di Ca C qa n sa, bo lo ze ja W vi a no b di~ (kotetiSvili<br />

1961: 306). am i ra ni sa da ar ma z is xm lebi ga moi r Ce vian gansakuTrebuli<br />

Tvi se be b iT. am i r anis xma li is e mZi me iyo, rom<br />

ar a v is SeeZlo mi si aw e va. mis We d va Si ko s mi u ri Za le bi iyo<br />

Ca b mu li: `ca sWe q da, mi wa grgvi na v da, sam We d lo eq a ne bo da~<br />

(kotetiSvili 1961: 299); armazis mudam moZravi xmali ki<br />

qarTlis ers imorCilebs.<br />

am i ra nic, armazis msgavsad, gu l Ta m xi la via. mas yo v li sm<br />

xe d ve li, `sa c r isod e na Tva le bi~ aqvs, ro m le b ic s W v re t en<br />

yovelive da fa r ulsa da bo r ots. qarTvelTa RvTaebis darad,<br />

amiranic Su ri s ma Zi e be lia (igi klavs devs iamanis Seuracxyofis<br />

sanacvlod).<br />

amiran-armazisa da miTras urTierTsiaxloves saer-<br />

To ciuri dRis _ xuTSabaTis _ arsebobac adasturebs.<br />

saqarTveloSi xuTSabaT dRes `cis dRes~ uwodebdnen. am ira<br />

n is ja W v is gasa m r Te le b l ad ki yve la mWe de li kvers grdemlze<br />

swored did xuTSabaTs da h k ra v da xolme; iqneb imitomac,<br />

rom man Rru be l Ta bato n is qa li mo i ta ca, ro m l is<br />

sa di de b el dRed saqa r T ve lo Si swo r ed xu T Sa ba Ti dRe aris<br />

ga n kuTvni li?~ (javaxiSvili 1979: 198). amasTan dakavSirebiT<br />

sayuradReboa isic, rom sa qa r T ve lo Si mi T r as dRes<br />

171


xu T Sa ba To b iT ix di d n en da mas `cis dRes~ uw o de b dnen. amirani<br />

da armazi Tavissave saxelobis dRes movlenili ubedurebiT<br />

isjebian: armazobaze imsxvreva qarTvelTa kerpi,<br />

amiranis tanjva mZimdeba yovel xuTSabaTs.<br />

garda zemoaRniSnulisa, miTras, armazsa da amirans sai<br />

n te re so pa ra le le bi eZebnebaT ap o li ni os ro do se l is<br />

Txzu le ba Si _ `ar go na v ti ka~. ar ma z is, mi T r as, amiranisa<br />

da mefe aiet is sa mo si Ti T q m is id e n ti u ria da me b r Z oli<br />

RvTa e b isaTvis ga nkuTvnil yvela detals imeorebs. mi T ra<br />

da aieti sxi ve bi a ni mzis di s k os gvi r g vi n iT ar i an Se m ku l ni.<br />

mzis disko ki, rogorc cnobilia, ahura-mazdas simboloa.<br />

aiet me f e, miTras msgavsad, xmliTa da Ci ra R d n iTaa aRWurvili,<br />

rac, or i ve Se m T x ve va Si, maT Su ri s ma Zi e b el bu ne b as<br />

uk a v Si r de ba. `ar go na v ti ka Si~ vki T xu l obT: `ma r c xe na xe l-<br />

Si aiet me f es mo m r g va le bu li eW i ra fa ri, xo lo ma r j ve n iT<br />

uz a r ma za ri fi W v is ma S xa la, ze a we u li~ (apolonios rodoseli<br />

1975: 62).<br />

ze ci u ri ce c x l is _ Ci ra R d n is _ mflo be lia am i ra nic,<br />

ro me l m ac Rru b elT ba t ons, We qa-qu xi l is RmerTs, ce c xl<br />

is si m bo lo _ya ma ri mo s ta ca. iaz o n s ac, am i ra n is da r ad,<br />

mzis sa me fo ko l xe Ti dan mzis as u li me dea mi h y avs; am a s Tana<br />

ve, oq r os verZis flo b ac xom mzi u ri Za l is ga Ta vi se b as<br />

moaswa v ebs. me fe aiet is spi le n Zi s fe xa ce c x li s m f r q ve v el<br />

xarebs, miTras msgavsad, eb r Z v is da im o r Ci l ebs iaz o ni.<br />

armaz _ amiran _ miTras msgavsad, iazonic usazRvro<br />

Zalis mflobelia, romelsac mas medea promeTe-amiranis<br />

sisxlisagan aRmocenebuli wiTeli yvavilis ZaliT ani-<br />

Webs: `yva vi li igi ga C n da pi r ve l ad ka v ka si o n is mwve r va l Ta<br />

So r is, ro ca wveT-wve T ad Ca mo di o da klde ze mo wa me prome<br />

T es si s x li... da wyrTis si ma R l is or Re ro va ni ko x ta yvavi<br />

li iz a r da mi s g an~ (apolonios rodoseli 1975: 140). am<br />

yva vi li sa g an da m za de bu li `pro me T es wa m l is~ me S ve o b iT<br />

iaz o ni yo v li s Se m Z le xde ba, igi pro me Te-am i ra n is gu l is<br />

si s x l Ta naa na zi a re bi.<br />

Rru be l Ta ba to n is qa lic _ ya ma ri _ ba la x iT ac o c xl<br />

ebs am i r ans. am de n ad, mi si sa xe mku r na l is fu n q ci i Ta da tvi<br />

r Tu li, ise viT aiet is as u li me de asi, ba la xe b iT mku rna<br />

li jadoqari qa l wu lisa. mi ri an me f ec wm.ni n os ar ma z is<br />

172


as u l ad mi i C n evs da am iT xsnis mi si ku r ne b is Za l mo si le b as.<br />

aseve mi T rac cnobilia rogorc mku r na li Rme r Ti.<br />

zo ro a s t ru li re li gi is RvTa e b ebs _ ah u ra-ma z da sa da<br />

mi T r as, qa r Tu li ep o s is gmirs _ am i r ans, ap o lo ni os rodo<br />

se l is `ar go na v ti k is~ pe r so na J ebs _ aiet sa da iaz ons<br />

da qa r T ve l Ta kerp-RvTaba ar ma z is mxa t v rul sa x es Se sa Zle<br />

be lia sxva sa e r To Tvi se be b ic daeZebnoT, magram ma Ti<br />

sa fu Z v li a ni Se s wa v la Cve ni na S ro m is fa r g l ebs sci l de ba.<br />

amrigad, kerp-RvTa e ba ar ma z is ga n sa xo v ne ba ti po logi<br />

ur msga v se b as am J Ra v n ebs sxva da s x va epoq is mi To s ur da<br />

literaturul sa xe e b T an. amgvari urTierTmimarTebani ki<br />

uk eT war mo a Ce n en ar ma z is sa xi s me t y ve le b iT Si na arss. arma<br />

z is gansaxovneba mudmiv cvalebadobaSia. misi sa xi s me ty<br />

ve le bi Ti mra va l g va ro ba aix s ne ba, er T i mxriv, ep o qa Ta<br />

ga n s x va ve bu li mso f la R q m iT, sxva da s x vagvari es Te ti k ursa<br />

xi s me t y ve le bi Ti pri n ci pe b iT da, me o re mxriv, na wa r moe<br />

b Ta Ja n ro b ri vi TaviseburebebiT. arma z is mra va l gvari<br />

formacvaleba mi si sa xi s me t y ve le bi Ti tevadobis da ma das<br />

tu re be lia. igi, zogadad, erTi saerTo modelis saxe-sistemas<br />

mihyveba. armazi mTe li qa r Tu li sa xi s me t y ve le b is<br />

mni S v ne lo va ni pa ra di g maa.<br />

damowmebani:<br />

am i ra na S vi li 1944: am i ra na S vi li S. qa r Tu li re li e fu ri qa n da ke b is<br />

uZ ve le si ni mu Si. sa qa r T ve l os mu ze u m is `mo a m be~, XIIB, Tb. : ga mo m ce m lo ba<br />

saq. ssr. mecn. ak ad., 1944.<br />

ap o lo ni os ro do se li 1975: ap o lo ni os ro do se li `ar go na v ti ka~, Tar<br />

g ma ni da Se sa va li we ri li ak. ge lo va ni sa, re da qcia, na r k ve vi, Se ni S v ne bi<br />

da sa Zi e be li ak.uru Sa Zi sa. Tb.: gamomcemloba `me c ni e re ba~, 1975.<br />

ar s en be ri 1973: ar s en be ri `cxo v re ba da mo qa la qe o ba da Ru a w li wmin<br />

d is da Ri r si sa Cu e ni sa ni noÁsi...~, Zve li qa r Tu li ag i o g ra fi u li li tera<br />

tu r is Ze g le bi, t. III, Tb.: gamomcemloba `me c ni e re ba~, 1973.<br />

ba r no vi 1988: ba r no vi v. `ar ma z is msxvre va~. Txz., t. 7, Tb.: gamomcemloba<br />

`sa b Wo Ta mwe ra li~, 1923-25.<br />

gi o r ga Ze 1988: gi o r ga Ze g. aT a si RvTa e b is qve ya na. Tb.: gamomcemloba<br />

`me c ni e re ba~, 1988.<br />

do Ca na S vi li 1982: do Ca na S vi li g. `sa mo se li pi r ve li~. Tb.: gamomcemloba<br />

`sabWo Ta sa qa r T ve lo~, 1982.<br />

va xu S ti ba to ni S vi li 1973: va xu S ti ba to ni S vi li `aR we ra sa me fo sa<br />

saqar T ve lo sa~. qa r T l is cxo v re ba, t. IV, s.yau x Ci S vi l is red. Tb.: gamomcemloba<br />

`sa b Wo Ta sa qa r T velo~, 1973.<br />

173


va xu S ti ba to ni S vi li 1885: va xu S ti ba to ni S vi li sa qa r T ve l os is toria,<br />

ga n ma r te bu li da Se v se bu li ax l ad Se Ze ni l is ar xe o lo gi u ri sa da<br />

is to ri u li cno be b iT d.z. ba q ra Z is mi er. n. I, tf.: gamomcemloba g. d. qa r-<br />

T ve li Svil is sta m ba, 1885.<br />

Te i mu r az ba to ni S vi li 1848: Te i mu r az ba to ni S vi li `is to ria da w yebi<br />

T g an iv e ri i sa, ese igi gi o r gi i sa, ro m el ars sruli ad sa qa r T ve loÁsa~.<br />

sa n k t pe te r bu r gi : gamomcemloba sa m ecn. ak ad. sta m ba, 1848.<br />

ko te ti S vi li 1961: ko te ti S vi li v. xa l xu ri po e zia. Tb.: gamomcemloba<br />

`sabWoTa mwe ra li~, 1961.<br />

kuWuxiZe 2000: kuWuxiZe g. armazianebi qristianuli epoqis zRurblze.<br />

religia. gamomcemloba `samSoblo~, #1-2-3. 2000.<br />

kuWuxiZe 2006: kuWuxiZe g. armazuli misteriebis detalebi. literaturul<br />

Ziebani. SoTa rusTavelis qarTuli literaturis instituti.<br />

XXVII. 2006.<br />

le o ni Ze 1986: le o ni Ze g. Ca b ne le bu li ar ma zi. kre bu li 99 es se. Tb.:<br />

gamomcemloba `me ra ni~, 1986.<br />

le o n ti mro ve li 1955: le o n ti mro ve li ni n os mi er qa r T l is mo q ceva,<br />

qa r T l is cxo v re ba. t. I, te q s ti da d ge ni li yve la Zi ri Ta di xe l na we r is<br />

mi xe d v iT s. ya u x Ci S vi l is mi er. Tb.: gamomcemloba `sa xe l ga mi~, 1955.<br />

ma ka la Tia 1938: ma ka la Tia s. je ge-mi sa ro n is ku l ti Zvel saqa r T velo<br />

Si. Tb.: gamomcemloba saq. sa m xa re T m co d neo sazo ga do e b isa, 1938.<br />

mari 1901: Марр Н. Боги языческой Грузии, СПб, тип. Имп.Акад.наук, 1901.<br />

movses xorenaci 1984: movses xorenaci somxeTis istoria, Targm. da<br />

Sesavali al. abdalaZisa. Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1984.<br />

mo q ce vaÁ qa r T li saÁ 1953: `mo q ce vaÁ qa r T li saÁ~ `ni n os cxo v re b is~<br />

Sa t be r d ul-We li Su ri re da q ci e bi. Zve li qa r Tu li ag i o g ra fi u li Ze gle<br />

bi. Tb. : gamomcemloba saq. ssr mecn. ak ad., 1953.<br />

or be li a ni 1966: or be li a ni s. Txzu le ba ni, t. IV 2 , av to g ra fi u li nus<br />

xe b is mi xe d v iT ga mo sa ce mad mo a m za da il. ab u la Z em. Tb. : gamomcemloba<br />

`sa b Wo Ta saqa r T ve lo~, 1966.<br />

si ra Ze 1984: si ra Ze r. qa r Tu li es Te ti k is spe ci fi ki sa Tvis. ci s ka ri.<br />

saq. kom. pa r ti is ck-is gam-ba, № #6-7, 1984.<br />

su r gu la Ze 1986: su r gu la Ze i. qa r Tu li xa l xu ri or na me n t is si m boli<br />

ka. Tb.: gamomcemloba `me c ni e re ba~, 1986.<br />

uc no bi av to ri (XIII s.) 1946: uc no bi av to ri (XIII s.) `ni n os cxo v re ba~.<br />

Zveli qa r Tu li li te ra tu r is qre s to ma Tia, sol. yu ba ne i S vi l is red.,<br />

Tb. : gamomcemloba Tsu, 1946.<br />

fa ru la va 1982: fa ru la va g. mxa t v ru li sa x is bu ne bi sa T v is Zvel qa r-<br />

T ul pro za Si. Tb.: gamomcemloba `ga na T le ba~, 1982.<br />

`qa r T l is cxo v re b a~ 1953: `qa r T l is cxo v re b is~ Zve li so m xu ri Ta r gma<br />

ni. il. ab u la Z is red., Tb.: gamomcemloba Tsu, 1953.<br />

Ci qo va ni 1947: Ci qo va ni m. mi ja W vu li am i ra ni. Tb.: gamomcemloba Tsu,<br />

1947.<br />

we re Te li 1940: we re Te li a. `wmi n da ni no anu qri s ti a no b is Se mo Re ba<br />

sa qa r T ve lo Si~. po e me bi, t. III, Tb.: gamomcemloba `sa xe l ga mi~, 1940.<br />

174


ja va xi S vi li 1979: ja va xi S vi li i. qa r T ve li er is is to ria. Txz., t. I,<br />

Tb.: gamomcemloba Tsu, 1979.<br />

ja na S vi li 1906: ja na S vi li m. sa qa r T ve l os is to ria. t. I, Tb.: gamomcemloba<br />

`Sro ma~, 1906.<br />

Nana Gonjilashvili<br />

One Paradigmatic symbol of the “The Life of St. Nino”<br />

(The Personification of the Pagan-idol Armazi)<br />

Summary<br />

Paradigmatic potency of the idol of Armazi,expressed in Shatberdic-<br />

Chelish edition of „The Life of St. Nino“ is evident not only in different<br />

editions of the mentioned literary monument and Georgian historical<br />

works, but also in literature of following epochs (Ak. Tsereteli, V. Barno,<br />

G. Leonidze); and it’s prerequisites are found in the Old Testament and<br />

Georgian mythology.<br />

Comprehension of the eents (fire, idol, priest, sacrifice) connected<br />

with the idol of Armazi manifests the aspiration of Cristian writers for<br />

accenting the advantage of national bases in order to overcome the traditional<br />

orientalism. The mythological sum is a determining event of eidetic<br />

image of Armazi. In paradigmatic image of Armazi there is impressed<br />

a picture of different religions (Zoroastrizm and Mithraism) in different<br />

epochs, historical developement (from Parnavazi to Miriani) and mutability<br />

aesthetic ideals. Diversity of images of Armazi is explained by different<br />

world outlook of epochs, different aesthetic principles; and these<br />

fact confirm the imaginatie potential of Armazi. Armazi is an important<br />

paradigm of Georgian literature.<br />

175


irina nacvliSvili<br />

176<br />

mirian mefis `wigni – anderZi~<br />

`wminda ninos cxovrebis~ uZvelesi redaqciis Satberduli<br />

da WeliSuri nusxebi mirian mefis `wigniTa~ da `anderZiT~<br />

sruldeba (sinurSi maT mosdevs iakob mRvdlis<br />

aRwerili Tavi _ `aRmarTebisaTÂs patiosnisa juarisa<br />

mcxeTas~), romlebic qarTlis moqcevisa da ninos moRvaweobis<br />

logikur Sedegad moCans `moqcevaÁ qarTlisaÁs~<br />

yvela dRes arsebul variantSi (Satberduli, WeliSuri da<br />

sinuri).<br />

amTaviTve unda iTqvas ori ram:<br />

1) vfiqrobT, mefis `wigni~ da `anderZi~ mirianisgan momdinare<br />

Txrobis ori damoukidebeli nawili ki ara, erTi<br />

mTliani teqsti unda iyos. am azrs, Cveni TvalsazrisiT,<br />

mxars uWers is faqtic, rom arc Satberdul, arc WeliSur<br />

da arc sinur redaqciaSi `anderZi~ Tavebis saTvalavSi<br />

ar Sedis, maSin roca mis win moTavsebuli mirianis `wigni~<br />

calke Tavad aris xelnawerebSi aRricxuli (Satberdul-<br />

Si _ `ie~, WeliSursa da sinurSi _ `i~). `anderZi~ `wigns~<br />

mosdevs. `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ yvela dRes arsebuli<br />

redaqciis mixedviT, `wigni~ `dawera mirean mefeman qar-<br />

Tlisaman Jamsa sikudilisasa~ (W. `Jamsa sikudilisa misisasa~).<br />

Satberdul xelnawerSi damatebiTi cnobac aris: `aRwera<br />

ÃeliTa iakob mTavarepiskoposisaÁTa da misca salomes<br />

uJarmelsa, Zis colsa TÂssa, romeli mecnier iyo yovelsave<br />

WeSmaritad~ (`moqcevaÁ qarTlisaÁ~ 1964: S. 157) * . e. i.<br />

mirianis `monaTxrobi~ Cauweria iakob mTavarepiskoposs,<br />

xolo miriansve gadaucia salome uJarmelisaTvis, `TÂsi~<br />

Zis colisaTvis. sinur xelnawerSi vkiTxulobT: `wignÁ,<br />

romel dawera mirian mefeman qarTlisaman Jamsa sikudilisasa.<br />

dawera ÃeliTa iakob mTavar-episkopozisaÁTa da<br />

misca salomes, Zis colsa missa, rameTu iyo igi mecnier<br />

yovlisa ubiwo WeSmaritebisa~ ( aleqsiZe 2007: s. 54).<br />

* qvemoT `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ sxvadasxva redaqciis teqsts davimowmebT<br />

gamocemaze miuTiTeblad, mxolod redaqciis aRniSvniT sawyisi asoTi _ S.,<br />

W., s.


vfiqrobT, logikuria davuSvaT, rom `Jamsa sikudilisasa~<br />

mirianisa, anu sasikvdilo sarecelze myofi mefis<br />

gverdiT iyvnen misi ojaxis wevrebi da mTavarepiskoposi.<br />

amitom, SesaZloa, es `wigni~, iakobis mier Cawerili, iqve gadaeca<br />

salomes. rac Seexeba `anderZs~, isic iq da im dros<br />

unda gaJRerebuliyo, Tumca werilobiT gasaformeblad<br />

SeiZleba arc yofiliyo gamiznuli, magram iq myofT CaeweraT<br />

an Semdgom mexsierebiT aRedginaT. asea Tu ise, faqtia,<br />

anderZi, ZiriTadad, sikvdiliswina danabarebia. mirianis<br />

`wignic~ `Jamsa sikudilisasa misisasa~ aris Sedgenili. Sesabamisad,<br />

`wigni~ da `anderZi~ mefis erTdrouli sityvieri<br />

aqti unda iyos, rasac adasturebs maTi saerTo ganwyoba da<br />

suliskveTeba. marTlac, `wignisa~ da `anderZis~ teqsti<br />

TiTqos erTi amosunTqviT aris warmoTqmuli mefis mier<br />

da meore pirvelis logikuri gagrZelebaa. amgvari varaudis<br />

daSvebisaTvis, SesaZloa, isic iyos sayuradRebo,<br />

rom mirianis `anderZis~ zedwerilSi misi Camweri ar Cans,<br />

maSin roca Satberdul da sinur xelnawerebSi sagangebod<br />

aris aRniSnuli mefis `wignis~ `aRmweris~ vinaoba. iqneb,<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ romelime redaqtorma meqanikurad<br />

gahyo `wigni-anderZi~, ris gamoc ara mxolod dairRva<br />

teqstis mTlianoba, aramed zedwerilSi miTiTebuli Camweris<br />

vinaobac aRar gadahyva meore nawils. sainteresoa,<br />

rom WeliSur xelnawerSi arc `wignis~ da arc `anderZis~<br />

zedwerilSi aranairi sxva cnoba ar aris, garda imisa, rom<br />

orive es teqsti mirianisgan momdinareobs (`wigni, romeli<br />

dawera mirian mefeman qarTlisaman Jamsa sikudilisa misisasa~<br />

(W. 157) da `anderZi mirian mefisa Zisa mimarT TÂsisa<br />

revisasa da nana dedoflisa~ (W. 162).<br />

mirianis `wignsa~ da `anderZs~, rogorc Cans, erTian<br />

teqstad miiCnevs T. mgalobliSvilic. marTalia, mkvlevari<br />

amis Sesaxeb sagangebod ar msjelobs, magram mcxeTaSi<br />

ori eklesiis agebis mauwyebeli epizodis damowmebisas is<br />

uTiTebs `mirian mefis weril-anderZs~ (mgalobliSvili<br />

1991: 176), arada, es pasaJi sakuTriv `wignSia~. sxva adgilas<br />

T. mgalobliSvili wers: `mirian mefis anderZSi yuradRebas<br />

iqcevs aseve `qvemo eklesiis~ saxelic `wmidaÁ wmidaTaÁ~<br />

(mgalobliSvili 1991: 179). amis Sesaxeb Txrobac mirianis<br />

177


`wignSia~. vfiqrobT, zemoTqmuli swored imaze metyvelebs,<br />

rom mkvlevari `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ redaqciebSi<br />

arsebul mirian mefis `wignsa~ da `anderZs~ erTmaneTisagan<br />

ar mijnavs.<br />

2) mirianis `wigni-anderZi~ `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ erTerTi<br />

uZvelesi nawilia. rac ar unda gviandelad miviCnioT<br />

`wm. ninos cxovrebis~ Satberduli, WeliSuri da sinuri<br />

redaqciebis dRes arsebuli teqstebi, bolo drois samecniero<br />

gamokvlevebma cxadyo, rom maTSi aSkarad Cans Zveli<br />

plastebi da, saerTod, Zegli msoflmxedvelobrivad warmarTobidan<br />

qristianobaze gadasvlis epoqis amsaxvelia.<br />

garda amisa, warmoudgenelia, rom axladnaTelRebuli<br />

qveynis eklesias Tavis liturgikul-eortalogiur praqtikaSi<br />

imTaviTve ar CaerTo qveynis moqcevasTan dakav-<br />

Sirebuli umTavresi sakiTxavebi. ninos moRvaweobisa da<br />

qarTlSi qristianobis gavrceleba-dafuZnebis Sesaxeb ambebis<br />

Tavdapirvelad swored sakiTxavTa saxiT arsebobas<br />

varaudobs r. siraZe (siraZe 1997). sxva TvalsazrisiT,<br />

daba bodSi Semdgara sasikvdilod dasneulebul ninosTan<br />

gamosaTxovrad xalxmravali kreba, sadac ganmanaTlebeli<br />

hyveba Tavisi cxovrebis Sesaxeb. amasTanave, sidonia, abia-<br />

Tari, iakobi ixsenieben qarTlis istoriasa da moqcevasTan<br />

dakavSirebul mniSvnelovan epizodebs, xolo am yvelafers<br />

iweren salome ujarmeli da peroJavr sivnieli (am ukanasknelis<br />

saxeli Txrobis zedwerilebSi aRar Cans). `mefis<br />

yofna am krebulis poziciiT gamosaTxovar mitingze... ar<br />

igulisxmeba... es kargad Cans... `wignis~ zedwerilidanac,<br />

saidanac irkveva, rom mefes TviT sikvdilmitanebuls<br />

Seudgenia igi da Cauwerinebia iakobisaTvis. es Canaweri<br />

gadauciaT salomesaTvis~ (CxartiSvili 1987: 71). *<br />

miuxedavad sxvadasxva Sexedulebisa Satberduli, Weli-<br />

Suri da sinuri `wm. ninos cxovrebis~ teqstebis warmoSobis<br />

teqnikuri mxaris Sesaxeb, erTi ram cxadia – igi cikluri<br />

agebulebis Zeglia, msgavsad `grigol xanZTelis cxovrebisa~,<br />

anu im tipis agiografiuli Txzulebaa, romelic ar<br />

Seicavs gabmul Txrobas da wmindanis cxovrebas calkeul<br />

epizodebad gadmogvcems. swored amgvari cikluri agebu-<br />

178<br />

* saerTod, am sakiTxebze ixileT CxartiSvili 1970: 63-90..


lebis gamo `moqceviseul~ `wm. ninos cxovrebaSi~ sruliad<br />

bunebrivad moCans mirian mefis `wigni-anderZi~, romelic<br />

Tavisi sulieri SinaarsiT ninos ganmanaTlebluri moRvaweobis<br />

logikur Sedegs warmoadgens, xolo siuJeturad,<br />

garkveulwilad, kravs Txrobas. rogorc SeniSnavs m. CxartiSvili:<br />

`mirianis `wignSi~ pirvelad Semodis mogoneba ninos<br />

gardacvalebisa da dakrZalvis Sesaxeb... avtoriseul<br />

mogonebaSi dasneulebuli nino Cans da ara gardacvlili.<br />

aq ki ikvreba wredi: daiwyo ninos dasneulebis ambiT,<br />

gadaiSala amis mere mTeli misi cxovreba da dabolovda<br />

gardacvalebisa da dakrZalvis aRweriT. `wignis~ Semdeg<br />

`cxovrebaSi~ vxvdebiT mirianis anderZs colisa da Svilisadmi.<br />

ninos xsovnis Senaxvasa da qristianobis ganmtkicebisaTvis<br />

zrunvas ubarebs maT miriani. esaa mTeli nawarmoebis<br />

laitmotivi, misi mimarTebac momavlisadmi~ (CxartiSvili<br />

1987: 71-72).<br />

Sinaarsobrivad mirianis `wigni~ qarTlSi qristianobis<br />

ganmtkicebasTan dakavSirebuli, Txzulebis teqstSi win<br />

ukve aRwerili movlenebis mokle, reziumirebuli gadmocemaa,<br />

ramdenime axali cnobisa Tu niuansis damatebiT,<br />

romlebic, mefis `anderZTan~ erTad, `wm. ninos cxovrebis~<br />

Semdgom redaqciebSi met-naklebad gadanawilda ZiriTad<br />

TxrobaSi. ambis gabmulad gadmocemis principiT agebuli<br />

wmindanis `cxovrebisaTvis~, rasakvirvelia, sruliad zedmeti<br />

aRmoCnda mirianis `wign-anderZis~ calke saxiT arseboba,<br />

Tumca unda aRiniSnos, rom leonti mrovelis redaqciaSi<br />

TiTqmis ucvlelad ikiTxeba mefis `anderZi~, rac<br />

vasilografiuli Janris specifikiT unda iyos Sepirobebuli.<br />

rodis unda Seqmniliyo mirianis `wigni-anderZi~? miuxedavad<br />

imisa, rom `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Seswavlis sawyisi<br />

etapidanve moyolebuli araerTi mkvlevari Satberdul-<br />

WeliSur `wm. ninos cxovrebas~ adreul Zeglad miiCnevda,<br />

mecnierebaSi mainc gabatonda azri misi IX saukuneSi Seqmnis<br />

Sesaxeb da is mTlianad fsevdo-epigrafikul Txzulebad<br />

gamocxadda (k. kekeliZe, i. javaxiSvili). amgvar Tvalsazriss,<br />

rogorc Cans, xeli Seuwyo maTi avtorebis didma<br />

mecnierulma avtoritetmac da damatebiTi wyaroebis<br />

simwiremac. XX saukunis 80-iani wlebidan moyolebuli sa-<br />

179


fuZvlianma literaturaTmcodneobiTma da wyaroTmcodneobiTma<br />

kvlevebma cxadyo, rom e. w. Satberdul-WeliSuri<br />

redaqciis `wm. ninos cxovreba~ Seicavs uZveles plastebs<br />

da is Tavdapirveli saxiT (romlis sruli rekonstruqcia<br />

dRes, rasakvirvelia, Znelia) IV-V ss. unda Seqmniliyo.<br />

rac Seexeba mirianis `wign-anderZs~, igi, rogorc SeniSnavs<br />

r. siraZe, `dawerilia imis Semdeg, rac `dahfara Rrubelman<br />

wmidaÁ nino~... amitom miviCnevT am wigns erT-erT upirveles<br />

qarTul qristianul nawarmoebad. iqneb, imasac<br />

SeiZleba mieniWos mniSvneloba, rom es nawarmoebi iwyeba<br />

uZvelesi enobrivi formiT _ `iyo:~, sadac `iyos~ Semdeg<br />

aucilebelia orwertili daiweros, radgan mas mohyveba<br />

sxva Semasmeneli, romelic winadadebis ZiriTad azrs<br />

gamoxatavs (ase iwyeba `wm. ninos cxovreba~ Tavidanve da<br />

`SuSanikis wamebac~)~ (siraZe 1997: 205).<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ vrceli `ninos cxovrebis~,<br />

rogorc wm. ninoze mogonebaTa krebulis, Seqmnis TariRze<br />

saubrisas m. CxartiSvili eyrdnoba swored `mirianis<br />

wigns~: `Txzulebis bolo Tavi – mirianis mogoneba – mefes<br />

sikvdilmitanebuls gauformebia. mose xorenelis cnobiT,<br />

miriani IV s. 50-ian wlebSi gardaicvala. e. i. gamodis, rom<br />

krebulis Sedgenis TariRad igulisxmeba IV s. Sua xanebi~<br />

(CxartiSvili 1987: 74).<br />

teqstis daTariRebisaTvis mniSvnelovnad miiCnevs<br />

mirianis `wigns~ l. patariZec. mkvlevris TvalsazrisiT,<br />

`roca `wigni mirianisa~ iwereboda, e. i. mirianis sikvdilis<br />

axlo xanebSi, ninos cxovrebis ZiriTadi epizodebi, misi<br />

siuJeturi qarga ukve arsebobda im saxiT, ra saxiTac is<br />

daculia wm. ninos cxovrebis Satberdul-WeliSur redaqciaSi.<br />

`wignis~ avtori icnobs mas da qmnis Tavis Txzulebas,<br />

rogorc am krebulis ukanasknel, damagvirgvinebel<br />

Tavs. amgvarad, mTeli `ninos cxovrebis~ daweris TariRi<br />

`mirianis wignis~ mixedviT SeiZleba ganisazRvros da mefe<br />

mirianis gardacvalebis TariRiT Semoifarglos~ (patariZe<br />

1989: 163).<br />

vfiqrobT, rom mirianis `wigni-anderZi~ Tavdapirveli<br />

saxiT (droTa ganmavlobaSi mas garkveuli cvlilebebi,<br />

rasakvirvelia, unda ganecada, iseve, rogorc mTlianad<br />

180


am Zegls) marTlac mefis gardacvalebis wina periodSi<br />

unda Seqmniliyo. is, miuxedavad imisa, Tu vin `aRwera~, anu<br />

werilobiT gaaforma, an vin gaukeTa mas redaqtireba `ninos<br />

cxovrebis~ saerTo konteqstSi, mainc mirianisgan momdinared<br />

unda miviCnioT. ver gaviziarebT i. javaxiSvilis<br />

Tvalsazriss, rom mirian mefis anderZi, romelSic is Tavis<br />

Tanamecxedresa da mTavarepiskoposs viTomcda ninos<br />

`samarxvos~ jerovnad movla-patronobas ubarebda, yalbia<br />

da imaze metyvelebs, rom Txzulebis Seqmnis droisTvisac<br />

ki (anu IX s. _ ase fiqrobs mkvlevari, _ i. n.) wm. ninos<br />

Sesaferisad Tayvans ar scemdnen (ix. javaxiSvili 1977:<br />

108). uZvelesi qarTuli mravalTavebis Seswavlam cxadyo,<br />

rom ninos kulti saqarTveloSi VI saukuneSi arsebobda<br />

(ix. metreveli 1976). an ki ras matebda informaciulad IX<br />

s-Si `wm. ninos cxovrebas~ `nayalbevi~ anderZi? ratom unda<br />

dasWirveboda Semdgomi saukuneebis avtors `mogoneba~,<br />

SeTxzva mefis `wign-anderZisa~, miTumetes, Tuki is kidev<br />

ufro arTulebda Zeglis kompoziciur da struqturul<br />

saxes, ris gamoc jer kidev XII s-Si am krebuls kritikulad<br />

Sexeda arsen berma, Semdgom ki zogierTma mkvlevarma, maT<br />

Soris i. javaxiSvilma, miiCnia, rom `xelovnebis mxrivac es<br />

nawarmoebi mdare Rirsebis nawarmoebia~ (javaxiSvili 1977:<br />

110)?!<br />

ras warmoadgens mirianis `wigni-anderZi~ Tavisi faqtobrivi,<br />

sulieri da mxatvrul-esTetikuri SinaarsiT?<br />

faqtobrivi TvalsazrisiT, rogorc zemoT aris aRniSnuli,<br />

mirianis `wigni-anderZi~ mxolod ramdenime damatebiT<br />

cnobasa Tu niuanss Seicavs, ise ki, ZiriTadad, TxzulebaSi<br />

win moTxrobili mniSvnelovani movlenebis erTgvari<br />

lakoniuri gadmocemaa. magram Tavisi sulieri SinaarsiT<br />

igi naTelRebuli mefis aRsarebaa, Sinagani gamocdilebisa<br />

da pirovnuli gardatexis gziT `axal cxovrebas~ ziarebuli<br />

kacis esqatologiuri molodinis imediani gancdaa,<br />

sulieri Rvawlia, daubadebeli naTlis xilvis sasoebiT<br />

gaciskrovnebuli. Sesabamisad, mxatvrul-esTetikuri<br />

bunebiT mirianis `wigni-anderZi~ bibliur-qristologiur<br />

warmodgenebsa da saxeobriv sistemas efuZneba.<br />

181


sainteresoa, rom Tumca mefis `wigni-anderZi~ pirvelive<br />

frazidan moyolebuli dasasrulamde `wminda werilisa~<br />

da qristianuli RvTismetyvelebis konteqstiT<br />

Sinaarsdeba, aq ver SevxvdebiT bibliidan moxmobil<br />

citatebs. amasTanave, miuxedavad zeamaRlebuli emociuri<br />

ganwyobisa, teqsti stilurad sadaa da uSualo. swored<br />

amgvari eTikuroba aqcevs mas maRalesTetikur raobadac.<br />

aq erTi mxatvruli saxe Sinagani logikiT exmianeba meores,<br />

meore – mesames, rac ganapirobebs kidec teqstis saerTo<br />

sulieri Sinaarsis mTlianobas.<br />

`da iyo Jamsa mas, romelsa moiÃsena ufalman queyanaÁ ese<br />

CrdiloÁsaÁ, dabnelebuli codviTa da savse cTomiTa eSmakisaÁTa,<br />

viyveniT Cuen viTarca cxovarni klvadni~ (S. 157)<br />

– ase Semodis `wm. ninos cxovrebis~ Satberdul redaqcia-<br />

Si mirianis `wigni~. SemTxveviTi ar unda iyos, rom teqsti<br />

Jamze, droze miTiTebiT iwyeba. amgvari miTiTebiT iwyeba<br />

bibliac: `dasabamad qmnna RmerTman caÁ da queyanaÁ~ (dab.<br />

1,1). es dasabami aris absoluturi sawyisi, saidanac aiTvleba<br />

istoriuli dro. kacobriobis esa Tu is movlena swored<br />

am istoriul droSi xdeba da RvTaebriv Rirebulebas iZens,<br />

radgan transcendentul, istoriul dromde zedroulad,<br />

maradiulad arsebuli RvTis Canafiqris sxvadasxva etapia,<br />

romelTagan TiToeuli gansakuTrebuli mniSvnelobisaa.<br />

`yovelTaTÂs Jami ars da Jami Cans yovlisa saqmisa casa<br />

queSe~, _ gvamcnobs eklesiaste (ekl. 3,1). da vinaidan `Jami<br />

ars SobisaÁ da Jami sikudilisaÁ~ (ekl. 3,2), mirianis mefobis<br />

dros qarTlis cxovrebaSi dgeba RvTiuri Canafiqris<br />

aRsrulebis erTi konkretuli etapi, roca unda moxdes<br />

daZleva `Jamisa sikudilisa~, anu warmarTuli warsulisa,<br />

da dadges Jami qarTvelTa sulieri Sobisa. mirianis `wignis~<br />

dasawyisis amgvari gaazreba sxva bibliur-qristologiuri<br />

Sinaarsis mxatvruli saxeebiTac sacnaurdeba. teqstis<br />

mixedviT, es iyo Jami, roca moixsena ufalman `queyanaÁ<br />

ese CrdiloÁsaÁ, dabnelebuli codviTa da savse cTomiTa<br />

eSmakisaÁTa~. Tu ratom aris qarTli `CrdiloÁs~ qveyana,<br />

rom es termini am SemTxvevaSi ara geografiuli, aramed<br />

simboluri mniSvnelobisaa, `ninos cxovrebis~ sxva epizodebidan<br />

sacnaurdeba. kerZod, sidonias monaTxrobis<br />

182


mixedviT, `iyo queyanaÁ ese CrdiloÁ mzisagan simarTlisa,<br />

Zisa RmrTisa moslvisaTÂs da cnobisa, viTarca saxeli erqua<br />

samarTlad CrdiloÁ, araÁ Tu amis mzisa naTlisagan<br />

daklebul iyo, anu aw ars daklebul misgan...~ (S. 128). xolo<br />

wminda nino swers mirians: `dReTa SenTa moxedna RmerTman<br />

queyanasa amas, napralsa erTsa CrdiloÁsasa, romlisa mTani<br />

daefarnes nislsa codvisasa da velni – almursa cTomisasa,<br />

vinaÁca dRe-Ramed, da naTel-bnelad. da sufevda mas<br />

Sina soflisa mpyrobel igi mTavari, romeli qroda haerisa<br />

suliTa da STaabnevda yovelTa sulTa pirisa misisaÁTa<br />

queyaniT da sircxvileuli miiltvis adgilsa bnelisaTa~<br />

(W. 101). bibliuri gaazrebiT, naTeli gansazRvravs RvTis<br />

samyaros, rogorc samyaros sikeTisas da WeSmaritebisas,<br />

Crdili ki sataniseuli garemos maxasiaTebelia, rogorc<br />

borotebisa da uRvTobis sauflosi. amitom aris qarTli<br />

_ `CrdiloÁs qveyana~ _ `dabnelebuli codviTa da savse<br />

cTomiTa eSmakisaÁTa~.<br />

zemoaRniSnul mxatvrul-simbolur saxeTa gverdiT<br />

mirianis `wignis~ dasawyisSi Cndeba kidev erTi bibliuri<br />

saxe _ `cxovarni klvadni~. `cxovris~ simbolika, mWidrod<br />

dakavSirebuli `mwyemsis~ saxe-simbolosTan, Zveli<br />

aRTqmidan moyolebuli gasdevs mTel biblias da umTavresad<br />

RvTisa da adamianTa urTierTdamokidebulebis siRrmiseuli<br />

Sinaarsis warmosaCenad moixmoba. miuxedavad<br />

imisa, rom upirvelesi mwyemsi – winamZRoli da mama Tavisi<br />

samwysosi _ aris iahve, es saxe-simbolo, ZiriTadad mesias,<br />

qristes, daukavSirda, romelic, Tavis mxriv, umanko<br />

kravicaa, Sewiruli kacobriobis codvebisagan gamosaxsnelad,<br />

da keTili mwyemsic, romelmac `dadva suli TÂsi<br />

cxovarTaTÂs~ (ioan. 10,11). cxovari adamis pirvelcodvis<br />

mtvirTveli, zogjer gulubryvilo, zogjer gzaabneuli,<br />

xan ki warwymedili adamiania, romelic mokvdavia Tavisi<br />

xorcieli bunebiT, magram sulieri ganwmendis gziT, WeSmariti<br />

mwyemsis winamZRolobiT SeuZlia, maradiuli sicocxle<br />

moipovos. `cxovris~ amgvari gaazrebis gverdiT<br />

bibliaSi Semodis `klvadi cxovris~ (dasaklavis) saxe-simboloc,<br />

romlis yvelaze metyveli xati Tavad ieso qristea.<br />

faqtobrivad, `klvadi cxovari~ zvarakia, msxverplia, Ses-<br />

183


awiria. fsalmunTmetyveli RaRadebs RvTis mimarT: `rame-<br />

Tu SenTvis movswydebiT Cven maradRe, SeviraxceniT Cven<br />

viTarca cxovarni klvadni~ (fs. 43,22). daviT winaswarmetyvelis<br />

am sityvebs romaelTa mimarT epistoleSi moixmobs<br />

pavle mociqulic (ix. rom. 8,36). mirian mefis `wignSi~ `CrdiloÁs<br />

qveynis~ mkvidri qarTvelebi warmodgenilni arian,<br />

rogorc `cxovarni klvadni~, oRondac isini ar arian<br />

bibliuri arqetipis Sesatyvisi zvarakni, Tumca ki gvevlinebian<br />

msxverplad, Sesawirad `SeCuenebul kerpTaTÂs~.<br />

bibliuri saxe-simbolos amgvari transformireba kidev<br />

ufro met tragizms sZens mirianis `wignis~ Semdgom konteqsts<br />

– warmarTuli qarTlis mxatvrul xats, romelic<br />

damatebiT moxmobili saxeebiT Sinaarsdeba: `mamani Cuenni<br />

aqa moiwines vidre dReTa CemTamde. SeWamna Svilni maTni<br />

cecxlman msxuerplad kerpTaTÂs da ubraloÁ eri igi<br />

queyanisaÁ amis, romelni SvilTa maTTa, viTarca kravTa<br />

umankoTa Seswirvides da TavsaA aRebdes mamani Cuenni ZaliT,<br />

raÁTa saTno eyvnen kerpTa, ufroÁs xolo orTa maT<br />

SeCuenebulTa – armazs da zadens, romelTa qvanica daulpian<br />

sisxliTa CÂlTaÁTa, da Rirs arian mTani igi aspolvad<br />

cecxliTa uflisamieriTa~ (W. 158).<br />

kerpTayvanismcemloba kacobriobis miwieri cxovrebis<br />

marad Tanmxlebi codvaa, radgan is WeSmariti RvTis ver danaxvis,<br />

ver Secnobis, misgan gandgomis Sedegia. miuxedavad<br />

imisa, rom istoriis garkveul etapze is, rogorc religia,<br />

daiZlia, mainc xelaxla aRorZindeba sxvadasxva formiT.<br />

rogorc ki adamiani wyvets dambadebeli RvTis msaxurebas,<br />

xdeba mona sxva ufalTa: fulis, Rvinis, pativmoyvareobis<br />

da a. S. magram kerpTayvanismcemlobas, rogorc usulo, xeliTqmnil<br />

RmerTTa Tayvaniscemasac, hqonda Tavisi ganvi-<br />

Tarebis etapebi. iyo dro, roca kerpebs adamianebs swiravdnen<br />

da droc, roca maTTvis zvarakad pirutyvs klavdnen.<br />

rogorc Cans, es etapebi ganvlo qarTulma warmarTobamac,<br />

rac dasturdeba `qarTlis cxovrebis~ monacemebiT (ix.<br />

mag., Txroba rev marTalis Sesaxeb (qarTlis cxovreba 1955:<br />

58)). vfiqrobT, mirianis zeobis Jams qarTvelebi kerpTaTvis<br />

yrmaTa Sewirvis sastik tradicias aRar misdevdnen.<br />

amis safuZvels gvaZlevs `qarTlis moqcevaSi~ armazobis<br />

184


dResaswaulis aRwera, magram mefe Tavis `wignSi~ mainc<br />

kerpTayvanismcemlobis am saSinel rituals gamokveTs,<br />

riTac warmoaCens ara mxolod tragizms aRniSnuli religiisas,<br />

aramed mis ususurobasac. RmerTi, romelic iTxovs<br />

yrmaTa sikvdils, ar SeiZleba iyos RmerTi. WeSmariti<br />

RmerTi, iahve, romelic Tavad aris cxovreba, abraamisgan<br />

msxverplad isakis armiRebiT kategoriulad da samudamod<br />

ambobs uars misTvis adamianTa Sewirvaze. miuxedavad<br />

amisa, bibliuri xalxis istoria savsea kerpTaTvis zorvis<br />

sisxliani magaliTebiT (ix. fs. 105,7; 105,34-37; VI mef. 17,17;<br />

II sj. 12,31 da sxv.), rogorc Cans – qarTvelTa istoriac.<br />

Cveni azriT, mirianis `wignis~ zemoT moxmobil konteqstsac<br />

bibliur wyaroTa gavlena etyoba. sruliad aSkaraa<br />

msgavseba, frazeologiur donezec ki, daviTis fsalmun-<br />

Tan _ `Wabukni maTni SesWamna cecxlman~ (fs. 77,63) (Sdr.:<br />

`SeWamna Svilni maTni cecxlman~ (W. 158)).<br />

kerpTaTvis Sewirul yrmebs miriani `umanko kravebs~<br />

adarebs, rac, aseve, bibliuri saxe-simboloa. jer kidev<br />

Zvel aRTqmaSi mterTagan devnili ieremia winaswarmetyveli<br />

Tavs `umanko kravs~ adarebs: `me viTarca kravman umankoman<br />

moyvanebulman daklvad, ara vcan...~ (ier. 11,19). es<br />

saxe Semdgom miesadaga ieso qristes. petre mociqulis I<br />

epistoleSi vkiTxulobT: `uwyodeT, rameTu ara ganxrwnadiTa<br />

vecxliTa gina oqroÁTa iÃseniT Tquen amaoÁsa misgan<br />

mamaTa mocemulisa slvisa, aramed patiosniTa sisxliTa,<br />

viTarca tarigisa ubiwoÁsa da umankoÁsa, qristesiTa~ (I<br />

pet. 1,18-19). (ix. agreTve, ebr. 9,12-14). qristianul mwerlobaSi<br />

es saxe-simbolo yvela ucodveli msxverplis arqetipad<br />

iqca.<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ sinur xelnawerebSi zemoT damowmebuli<br />

pasaJi odnav gaumarTavia. rogorc Cans, aq<br />

teqsti naklulia an nakluli dednidan momdinareobs da<br />

`kravni umankoni~ Sesabamis konteqstSi saerTod ar ikiTxeba.<br />

magram sainteresoa, rom am mxatvrul saxes Satberdul<br />

redaqciaSi sxva, aseve bibliuri warmoSobis, saxe<br />

enacvleba _ `romelni SvilTa maTTa viTarca Tivasa Tibdes,<br />

mamani Cuenni~ (S. 158). xorci da, saerTod, xorcieli<br />

yofa kacisa, rogorc Tiva, jer kidev Zvel aRTqmaSi war-<br />

185


moCndeba da amave simboluri mniSvnelobiT gadadis axal<br />

aRTqmaSic (ix. es. 40,68; es. 51,12; ier. 9,22; I pet. 1,24).<br />

amgvari, SeiZleba iTqvas, kanibaluri msxverplSewirvis<br />

mizezad miriani asaxelebs mamaTa anu winaparTa Zalisxmevas,<br />

Tavi moewonebinaT kerpebisTvis, gansakuTrebiT ki,<br />

orisTvis _ `SeCvenebuli~ armazisa da zadenisTvis. `Tavsa<br />

aRebdes mamani Cuenni ZliT, raÁTa saTno eyvnen kerpTa,<br />

ufroÁs xolo orTa maT SeCvenebulTa – armazs da zadens,<br />

romelTa qvanica daulpian sisxliTa CÂlTaÁTa~ (W. 158).<br />

`SeCueneba~, sulxan-sabas ganmartebiT, `ese ars Sjulierad<br />

aRmofxvra, gina warwymeda, gina ganZeba~ (orbeliani 1991:<br />

297). bunebrivia, rom gaqristianebuli mefe Zvel kerpebs,<br />

romelTac adre Tavadve scemda Tayvans, `SeCuenebulad~<br />

moixseniebs. misTvis isini sxva aRmsareblobis warsulSi<br />

darCnen, Sesabamisad, aRmofxvrilni da `ganZebulni~, anu<br />

sjulieri cxovrebidan gandevnili arian. mirian mefe miiCnevs,<br />

rom mTani, romlebzec es kerpebi idgnen, `Rirs arian...<br />

aspolvad cecxliTa uflisamierTa~ (W. 158).<br />

religiaTa umravlesobaSi mTebs gansakuTrebuli mniSvneloba<br />

eniWebaT. isini aRiqmeba adgilad, sadac zeca miwas<br />

xvdeba, sadac cxovroben RmerTebi. iudaizmsa da qristianobasac<br />

aqvs mTis gansakuTrebulobis gancda. aq Tavisi<br />

mniSvnelobiT gamoirCeva kidec zogierTi mTa, magram<br />

raoden gansakuTrebul movlenebTanac ar unda iyvnen isini<br />

dakavSirebulni, maTi Tayvaniscema da gaRmerTeba dauSvebelia,<br />

vinaidan RmerTi ars mTaTa uwinares da samaradisod<br />

(ix. fs. 89,2). qarTuli warmarTobac, iseve rogorc<br />

sazogadod es religia, mTas im RvTisCenis adgilad aRiqvams,<br />

romelic masze mdgom kerpSia ganivTebuli. amitomac<br />

miriani Tavis `wignSi~ armazisa da zadenis kerpTa sauflo<br />

mTebs, rogorc codvis adgils, uflismieri cecxliT<br />

dawvis Rirsad miiCnevs. amgvari saazrovno konteqstic<br />

bibliidan unda momdinareobdes. moses galobis nawyveti II<br />

sj. wignSi ase ikiTxeba. `maT maSures me ara RmerTTa maTTa<br />

zeda da kerpebiTa maTiTa ganmamwares me, aw meca vaSuro<br />

maT naTesavsa mas zeda Seuracxsa da naTesaviTa miT ucebi,<br />

ganvkafne igini. rameTu cecxli aRatyda guliswyromisagan<br />

Cemisa, STaswuvides jojoxeTamde quesknelad. SeWamos<br />

186


queyanaÁ nayofiTurT TÂsiT da Suwunes safuZvelni mTa-<br />

Tani~ (II sj. 32,21-22).<br />

cecxli bibliaSi ormagi datvirTvis simboloa. erTi<br />

mxriv, is aris Teofaniis, RvTisCenis niSani, xolo meore<br />

mxriv – niSani RvTis risxvisa da am gziT – ganwmendisac.<br />

RvTis mier cecxlis aRgzneba, rogorc misi Seurigebloba<br />

codvasTan, rogorc SemcodeTa dasjis saSualeba, Zveli<br />

aRTqmidan momdinare tradiciaa (mag. ix. ier. 21,22; es 30,33).<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ zemoT miTiTebul epizodSic<br />

mTaTa Semwveli cecxli uflis risxvad unda gaSinaarsdes.<br />

amave dros, es cecxli ara mTaTa ganadgurebis, aramed maTi<br />

da warsulSi maTze kerpTa Tayvansacemad amsvleli eris<br />

ganwmendis niSanic unda iyos. amis kvalobaze warmarTuli<br />

qarTlis suraTs mirianis `wignSi~ mis mkvidrTa sulier<br />

feriscvalebaze miTiTeba cvlis. marTalia, es epizodi<br />

wm. ninos saxes warmoaCens, magram ara zogad konteqstSi,<br />

aramed imis gaazrebis fonze, Tu vin iyo nino qarTlisTvis<br />

naTlisRebamde da vin gaxda naTlisRebis Semdeg: `xolo<br />

odes moiwia Jami da movida netari ese dedakaci, mociquli<br />

da maxarebeli Zisa RmrTisaÁ, wmidaÁ nino, pirvel viTarca<br />

tyue, viTarca ucxoÁ da viTarca mwiri, viTarca Seuwevneli,<br />

viTarca usmi da utyvi, romelica aw meqmna Cuen<br />

tyue igi dedofal, ucxoÁ igi _ deda, Seuwevneli – Sesavedrebel<br />

yovelTa, da uty igi _ qadag Zlier da mecnier<br />

dafarulTa CemTa gulis sityuaTa~ (S. 158).<br />

Satberdul redaqciaSi mirianis `wignis~ es epizodi<br />

kvlav Jamze miTiTebiT iwyeba. amjeradac `Jami~ qarTvelTa<br />

sulier gadarCenas ukavSirdeba, vinaidan `movida netari<br />

ese dedakaci, mociquli da maxarebeli Zisa RmrTisaÁ~.<br />

mociqulad da maxareblad ixsenieba nino elene dedoflis<br />

werilSic, sadac is dedofladac iwodeba: `misca wigni igi<br />

helene dedoflisa mowerili, romeli moewera ninoÁsa,<br />

dedoflobiT da mociqulad da maxareblad Seemko~ (S. 90).<br />

dedoflad aris moxseniebuli nino mirianis `wignSic~,<br />

oRondac aqmisimisimxatvrulimxatvruli mxatvruli xatvruliatvrulixati xati xati xati atigacilebiTgacilebiT gacilebiT gacilebiT biTiT meti meti meti meti meti meti saxe-simsaxe-simsaxe-simsaxe-simsaxe-simsaxe-simxe-sime-sim--simsim-<br />

boloTi aris mowodebuli. Tavdapirvelad nino qarTlSi<br />

modis, rogorc tyve, ucxo, mwiri, Seuwevneli, usmi da<br />

utyvi da xdeba dedofali, deda, Sesavedrebeli yovelTa,<br />

187


Zlieri qadagi da mecnieri mefis dafarul gulissityvaTa.<br />

imas, , romwm.wm. . ninos ninos saxe saxe saxe xee am am am am am konteqstSi konteqstSi konteqstSi konteqstSi konteqstSi simboloTa simboloTa simboloTa simboloTa simboloTa simboloTa simboloTaboloTaoloTaantino- antino- antino- antino- antinoantinoantinoantinoantinoantinomiuri<br />

wyvilebiT xasiaTdeba, araerTma mkvlevarma miaqcia<br />

yuradReba. uradReba.ba.a. . faqtia, faqtia, , TiToeuli TiToeuli TiToeuli es es eses wyvili wyvili wyvili wyviliwyviliyvilivili simboluri simboluri simboluri simboluri simbolurisimboluribolurioluri Si-<br />

SiSi-<br />

Si- SiSiSi-<br />

Si- Si- Si- Sinaarsis<br />

Semcvelia dada gansakuTrebuli gansakuTrebulibuliuli saTqmelis saTqmelissaTqmelis saTqmelis gamoxat- gamoxat-<br />

gamoxat- gamoxatgamoxatgamoxatxatatvasemsaxureba.xureba.ureba.ba.a.<br />

. amasTan, amasTan, amasTan, , wyvilis wyvilis wyvilis wyvilis yvilisvilispirvelipirveli pirveli pirveli pirveli pirveli wevri wevriwevri wevri wevri wevri aRqmis aRqmisaRqmis aRqmis aRqmis aRqmis aRqmis ganvganvganvganvganvganv-<br />

ganv- ganvganvlil<br />

etaps asaxavs, meore ki – amJamindelsa da samomavlos;<br />

anu mniSvneloba eniWeba ara imas, Tu vin iyo nino da vin<br />

aris igi TavisTavad, , aramed aramed imas, imas, , Tu Tu Tu vin vinvin vin vin iyo iyo iyoiyo iyo iyo yoo nino nino nino nino nino nino nino nino qarTvel-<br />

qarTvel-<br />

qarTvel-<br />

qarTvel-<br />

qarTvel-<br />

qarTvel-<br />

qarTvelqarTvel-<br />

qarTvel-<br />

qarTvelqarTvel-qarTvelqarTvel<br />

TaTvis warmarTul warsulSi da vin aris igi qristianul<br />

awmyoSi, Sesabamisad – iqneba momavalSic.<br />

aRniSnul simbolursimbolurbolurolursaxeTagan,saxeTagan, saxeTagan, xeTagan,eTagan, , upirvelesad, upirvelesad, upirvelesad, upirvelesad, mkvle-<br />

mkvle- mkvlemkvlemkvlemkvlevarTa<br />

yuradReba miiqcia antinomiurma wyvilma `tyve~ da<br />

`dedofali~. zogierT mecniers, miuxedavad imisa, rom arc<br />

`ninos cxovrebis~ teqsti da arc ucxouri wyaroebi amis<br />

Sesaxeb konkretul cnobas ar gvawvdian, ninos `tyveoba~<br />

mainc istoriul realobad miaCnia (kekeliZe 1957: 286-287),<br />

zogi ar gamoricxavs ninos ama Tu im azriT `tyveobis~<br />

faqts, magram arc am saxis simbolur SinaarsSi Seaqvs eWvi<br />

(siraZe 1997: 104-105; patariZe 1989: 158; patariZe 1993: 23),<br />

sxvebs ki miaCniaT, rom `tyve~ aRniSnul konteqstSi wminda<br />

qristologiur-simboluri bolurioluri datvirTvis datvirTvisdatvirTvis matarebelia matarebelia matarebelia (nar(nar(narsiZe<br />

1985: 158; kiknaZe 1982: 105; kiknaZe 1985b: 269).<br />

miuxedavad imisa, rom kategoriulad verc Cven gamovricxavT<br />

ninos `tyved~ moxseniebis raime konkretul safuZvels,<br />

TumcaRa es arc erT wyaroSi ar Cans, mainc migvaCnia,<br />

rom `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ teqstSi `tyve~ qristologiuri<br />

Sinaarsis simboluri saxea. sxva mxriv, yovlad gaugebari<br />

iqneba misi antinomiuri Sesatyvisi _ `dedofali~, romelicararisaris<br />

socialuri socialurisocialuritermini,termini, termini, , vinaidan vinaidan vinaidan vinaidan nino nino nino ninonino aq aq aq aq aqdedodedo- dedo- dedodedodedodedoflad<br />

iwodeba mxolod qarTlis winaSe misi damsaxurebis<br />

gamo. g. narsiZe am termins ganmartavs, rogorc `dominus~,<br />

`domina~ sityvis Targmans (narsiZe 1985: 158). is, samecniero<br />

literaturis mixedviT, ixmareboda adreqristianul<br />

xanebSi termin `wmindanis~ (`sanktus~) kanonizaciamde<br />

(patariZe 1989: 159). r. siraZe fiqrobs, rom `ninosTvis am<br />

atributs SeiZleba Tanxleboda Zveli Sinaarsic, cxadia,<br />

qristianuli gadaazrebiT:biT:iT: : `deda-ufali~ `deda-ufali~ `deda-ufali~ deda-ufali~ -ufali~ ufali~ ~ manamde manamde manamde manamde niSnav- niSnavniSnav-<br />

niSnav- niSnavniSnavniSnav-<br />

188


da qal-RmerTs.qal-RmerTs. -RmerTs. RmerTs. . es es es sityva sityva sityvayvava imTaviTve imTaviTve imTaviTve imTaviTve imTaviTve imTaviTve gamouyenebia gamouyenebia gamouyenebiagamouyenebia gamouyenebia gamouyenebia gamouyenebia yenebiaenebiabiaia qris- qrisqrisqris-<br />

qris- qris qris- qrisqrisqristianobas.<br />

`dedufalia~ mariam RvTismSobeli, igi sulieri<br />

`dedufalia~... dedufalia~... ~... wm. wm. . ninos ninos mimarT mimarT mimarT `dedofloba~ `dedofloba~ `dedofloba~ `dedofloba~ dedofloba~ ~ RvTismSob-<br />

RvTismSob-<br />

RvTismSob-<br />

RvTismSob-<br />

RvTismSob-<br />

RvTismSobblisadmi analogiiTac SeiZleboda Tqmuliyo~ (siraZe 1997:<br />

103-105).<br />

vfiqrobT, bT, T, , ninos, ninos, , rogorc rogorc rogorc `dedoflis~ `dedoflis~ `dedoflis~ `dedoflis~ dedoflis~ ~ mxatvrul-sim-<br />

mxatvrul-sim<br />

mxatvrul-sim-<br />

mxatvrul-sim-<br />

mxatvrul-sim-<br />

mxatvrul-simmxatvrul-sim-<br />

mxatvrul-sim-<br />

mxatvrul-simxatvrul-simatvrul-sim--simsimbolurolursaxeSixeSieSi<br />

mTavari mTavari mTavari da dada da ganmsazRvreli ganmsazRvreli ganmsazRvreli ganmsazRvreli ganmsazRvreliganmsazRvreli swored swored swored swored sworedsworedRvTismRvTismRvTismRvTism- RvTism- RvTism- RvTism- RvTism-<br />

RvTism-<br />

Soblis bibliuri gaazreba unda iyos. sainteresoa, rom<br />

RvTismSoblis blislissaxeli saxeli xelieli `mariamic~ `mariamic~ `mariamic~ mariamic~ ~ semantikurad semantikurad semantikurad semantikurad swored swored swored swored dede<br />

de- dede-<br />

de- dedoflis<br />

gagebas Seicavs: `...Мария, это имя, которое носила<br />

когда-то и сестра Моисея..., было широко распространено в эпоху<br />

Христа. На тогдашнем арамейском языке оно означало, вероятно,<br />

«княгиня», «госпожа» (leqsikoni 1998: 543).<br />

mariam RvTismSobeli belieliarar ar aris aris arisaris bibliuri bibliuri bibliuri bibliuribibliuriibliuribliuriliuri istoriis istoriis istoriis istoriis istoriis istoriis istoriis rigi- rigi- rigirigi-<br />

rigi- rigirigirigirigirigi-rigi-<br />

Ti monawile. is gankacebuli uflis fiziologiuri dedaa<br />

da, amdenad, qristes SobiT SesaZlebels xdis gamoxsnissakraluri<br />

Sinaarsis Sinaarsis ganxorcielebas.ganxorcielebas. ganxorcielebas. xorcielebas.orcielebas.bas.as. . am am am am am am TvalsazTvalsaz-<br />

Tvalsaz-<br />

Tvalsaz-<br />

Tvalsaz-<br />

TvalsazTvalsazTvalsazrisiT,<br />

wm. ninoc qarTlisTvis RvTismSoblis nacvalia. is,<br />

rogorc Tavis gulSigulSimatarebelimatarebelibelieli WeSmariti WeSmariti WeSmariti RvTis RvTis RvTis sityvi- sityvi- sityvi sityvi- sityvi-<br />

sityvi-<br />

sityvi<br />

sityvi- sityvi-<br />

sityvi- yvivisa, , aziarebs aziarebsbssmasTanmasTanwarmarT warmarT warmarT warmarT qarTvelobas qarTvelobas qarTvelobas qarTvelobas qarTvelobasbasas da da da da da da da amiT amiT amiT amiT amiT amiT amiTamiTSesaZlebSesaZlebSesaZleb- SesaZleb-<br />

SesaZlebSesaZleb-<br />

SesaZleb-<br />

SesaZlebSesaZleb-<br />

SesaZleb-<br />

Zleblebbels xdis maT sulier gamoxsnas. wm. ninos mxatvruli saxis<br />

mimarTebisaTvis mariam RvTismSobelTan sainteresoa erTi<br />

saxarebiseuli detalic. jvarcmulma `ieso viTarca ixila<br />

dedaÁ TÂsi damowafe igi, igi, , romeli romeli romeli uyuarda,uyuarda, uyuarda, uyuarda, uyuarda, yuarda,uarda, , winaSe winaSe winaSe winaSe winaSe winaSe mdgo- mdgomdgomdgomdgomdgomdgomdgomareni,<br />

hrqua dedasa TÂssa: dedakaco, aha Ze Seni!~ da merme<br />

mowafesa mas hrqua: `aha, dedaÁ Seni!~ !~ damieriTgan wariyva- wariyvawariyvayvavana<br />

igi mowafeman man TÂsTa Tana~ (ioan. 19,26-27). am epizodis<br />

Sesaxeb saRvTismetyvelo literaturaSi SeniSnulia: `Иисус<br />

призывает Её к новому материнству, которое и станет отныне<br />

её назначением в народе Божием~ (leqsikoni1998: 547).<br />

rogorc Cans, , amis amis kvalobaze kvalobazekvalobazebazeazeundaunda unda unda gacnobierdes gacnobierdes gacnobierdesgacnobierdesbierdesierdes qarTvel-<br />

qarTvelqarTvel-qarTvel-<br />

qarTvel-<br />

qarTvelqarTvel-<br />

qarTvel-<br />

qarTvel-<br />

TaTvis `dedad~ qceva wm. ninosic, romelic, Tavis mxriv,<br />

maT xdis uflis erad. `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Satberdul<br />

nusxaSi antinomiur wyvilTa Soris aris `ucxo _ deda~.<br />

arc WeliSur da arc sinur nusxebSi amgvari wyvili ar aris,<br />

TumcaRa samive redaqciaSi miriani uwodebs ninos `dedas~<br />

Semdeg konteqstSi:konteqstSi: : `Sevhvedro `Sevhvedro Sevhvedro hvedrovedrosulisuli suli suli Cemi Cemi Cemi Cemi Cemi dedasa dedasa dedasa dedasa dedasa Cemsa Cemsa Cemsa Cemsa Cemsa Cemsa wmi- wmi-<br />

wmi- wmi- wmi-<br />

wmidasa<br />

ninos~ (W. 160, s. 56). WeliSur teqstSi ikiTxeba kidev<br />

189


erTi fraza, romelSic nino qarTvelTa dedad ixsenieba:<br />

`obol viqmeniT dedisa ganmanaTlebelisa Cuenisagan~ (W.<br />

161). ninos `dedobas~ r. siraZe ukavSirebs im faqtsac, rom<br />

`masSi~ gansakuTrebulad gaZlierebulia erTi momenti<br />

– ninoemsgavseba emsgavseba baa `adgilis `adgilis adgilis dedas~ dedas~dedas~ ~ (siraZe (siraZe (siraZe (siraZe siraZe Ze e 1997: 1997: 1997: 1997: 1997: 1997: 106), 106), 106), 106), 106), 106), Tum-<br />

Tum- Tum- Tum- Tum-<br />

Tum- Tum-<br />

Tum-<br />

caRa miiCnevs, rom `wm. nino iyo `deda~ qarTlis mkvidrTa...<br />

maTi sulieri deda... albaT, ZiriTadad esec RvTismSoblis<br />

analogiidan momdinareobs~ (siraZe 1997: 106).<br />

ninos qarTvelTa `dedad~ moxseniebasTan dakavSirebiT,<br />

aris, Cveni azriT, kidev erTi saintereso niuansic. wm. nino<br />

mociqulTa sworia. mas qarTlSi swored mociqulebrivi<br />

misia akisria. pavles epistoleebSi mociqulTa Rvawli da<br />

Sroma SvilTa mimarTmimarT dedobriv dedobrivbrivriv mzrunvelobasTan mzrunvelobasTan mzrunvelobasTan mzrunvelobasTan basTanasTan aris aris aris aris aris SeSeSe-<br />

Se-<br />

Se- Se- SeSedarebuli:<br />

`da esaRa Ãel-guewifebis, da Tumca raÁme-gimZ- -gimZgimZ-ZimeT, viTarca qristes mociqulTa, aramed viqmneniT Cuen<br />

mSÂd da myudro Tquen Soris, viTarca mzrdeli raÁ hfufufufu-<br />

nebs TÂsTa SvilTa~ (I Tes. 2,7). ufro metic, pavle, rogorc<br />

mociquli, sxvaTa moqcevas WeSmaritebis gzaze adarebs<br />

dedis mier SvilTa Sobas tanjviTa da tkiviliT, romelic<br />

mswrafl qreba Cvilis dabadebiT moniWebuli bednierebis<br />

wyalobiT: `Svilno Cemno, romelTaTÂs kualad melmis,<br />

vidremde gamoixatos qriste Tquen Soris~ Soris~ ~ (gal. (gal. gal. . 4,19). 4,19). am- am- am- am<br />

am-<br />

denad, pavle mociqulis mixedviT, mociqulebrivi misia<br />

dedobriv instinqtebs efuZneba. vfiqrobT, ninos saxe amis<br />

kvalobazec SeiZleba gacnobierdes, rogorc `deda~.<br />

rogorc zemoT aRvniSneT, `mirianis wignis~ miTiTebul<br />

epizodSi `dedis~ dedis~ ~ antinomiurimewyvilemewyvileyvilevile `ucxoa~. `ucxoa~. `ucxoa~. `ucxoa~. ucxoa~.xoa~.oa~. ~. am am am am am anti- anti- anti- anti- anti- antianti<br />

anti- antiantinomiisgagebagagebabaa<br />

semantikur semantikursemantikur doneze donezedoneze doneze sruliad sruliad sruliad sruliadsruliad bunebrivad bunebrivad bunebrivad bunebrivad bunebrivadunebrivadbrivadrivadmomomomomo-momo- Cans. . `ucxos~ ucxos~xos~os~ ~ upirispirdeba upirispirdeba upirispirdeba baa adamianisTvis adamianisTvisadamianisTvis yvelaze yvelaze yvelazeyvelazevelazeaxlob- axlob- axlob- axlob- axlobaxlobxloblobb-<br />

lis _ `dedis~ _ cneba. Cveni azriT, ~ucxo~ simboluri<br />

mniSvnelobiTac ar aris gansakuTrebulad rTuli saxe. am<br />

SemTxvevaSi mTeli datvirTva swored antinomiurobaze<br />

modis da ara sakuTriv `ucxos~ gagebaze. samecniero literaturaSi<br />

aris mcdeloba, ninos `ucxooba~ mirianis `wignis~<br />

teqstSi daukavSirdes netari avgustines moZRvrebas ori<br />

qalaqis Sesaxeb xebebb (patariZe patariZe Ze e 1989: 1989: 1989: 1989: 158). 158). 158). 158). vfiqrobT, vfiqrobT, vfiqrobT, vfiqrobT, , aseT aseT aseT aseT aseT aseT SemTx- SemTx- SemTx- SemTx- SemTx- SemTx- SemTx- SemTx- SemTx- SemTx- SemTx- SemTx-<br />

SemTx- SemTx-<br />

vevaSi gaugebari xdeba `ucxo-deda~ antinomiis Sinaarsi.<br />

mirianis `wignis~ mixedviT xom qarTlSi `viTarca ucxoÁ~<br />

190


mosuli nino mis mosaxleobas eqmna `dedad~. Cveni azriT,<br />

`ucxo~ miTiTebul epizodSi unda niSnavdes sxva qveynidan<br />

mosuls an erovnebiTa Tu sarwmunoebiT ucxos. swored am<br />

mniSvnelobiT aris es termini ZiriTadad dadasturebuli<br />

qarTuli literaturis ZeglebSi (mag.: `abos wamebaSi~) da<br />

Tavad `ninos ninoscxovrebaSic~.cxovrebaSic~.xovrebaSic~.ovrebaSic~.baSic~.aSic~. ~. wm. wm. wm. wm. wm. wm. . nino nino nino nino nino nino hyveba, hyveba, hyveba, hyveba, hyveba, hyveba, hyveba,veba,ba,a, , rom rom rom rom rom rom rom man, man, man, man, man, man, man, , qarTl- qarTl- qarTlqarTl-<br />

qarTl- qarTlqarTl-qarTl- qarTl- qarTlqarTl-<br />

qarTl- qarTl-<br />

Si mosulma, ixila `eri ucxoÁ ucxoTa RmerTTa msaxuri,<br />

cecxlsa da qvaTa da ZelTa Tayuanis-scemdes~ (S. 117).<br />

rogorc Cans, , `ucxos~ `ucxos~ ucxos~xos~os~ ~ amgvar amgvar amgvar gagebasTan gagebasTangagebasTan gagebasTan gagebasTan unda unda unda undaunda idges idges idges idges idges ax ax- axax-<br />

ax- ax- ax- ax-<br />

ax- axxlos<br />

`mwiric~, mwiric~, ~, romelic, romelic, , rogorc rogorc rogorc erTgvari erTgvari erTgvari erTgvarierTgvari sinonimi sinonimi sinonimi sinonimi sinonimi `ucxo-<br />

`ucxo`ucxo`ucxo-<br />

`ucxo- `ucxo- `ucxo- `ucxoucxosi~ antinomiur wyvilSi aRar Cans. sulxan-saba orbelianis<br />

ganmartebiTac, , `mwiri mwiri (7,6 saqme) ) ese ese ese arsars ars ars ucxo ucxo ucxoucxo ucxo xoo vinme vinme vinme vinmevinme vinme ucxoucxo-<br />

ucxo- ucxoucxoucxo<br />

ucxo- ucxo ucxo- xoo- Ta adgilTa iyofebodes da gamoizardebodes, gina sulsa<br />

zrdides da wmidaTa adgilsa moilocevdes (luka 24,18)~<br />

(orbeliani 1991: 546). bunebrivia, warmarTul qarTlSi<br />

nino wm. . adgilebs adgilebs ver vermoilocavda, moilocavda, , amitom amitom amitom mirianis mirianis mirianismirianis `wign- `wign`wign-<br />

`wign-<br />

`wignwignis~<br />

~ `mwiri~ mwiri~ ~ am am sityvis sityvissityvisyvisvis sabaseuli sabaseuli sabaseulisabaseuliganmartebisganmartebis ganmartebis ganmartebis pirveli pirveli pirveli pirvelimniS- mniS- mniSmniSmniS<br />

mniS- mniSmniS-<br />

vnelobiTundaundagavigoT.gavigoT. . ucxo ucxo ucxo xooda da da da mwiri, mwiri, mwiri,mwiri, , sxva sxva sxva sxva xvavaqveyanaSi qveyanaSi qveyanaSi qveyanaSi qveyanaSi qveyanaSi yanaSianaSimomomomomomo- mo- mo<br />

mo- mo-<br />

suli, miT umetes sxva aRmsareblobis xalxSi moxvedrili,<br />

garkveulwilad, martoa da amdenad – Seuwevnelic. amave<br />

dros, Seuwevneloba SeiZleba upatiobasac niSnavdes.<br />

`Sewevna – moÃmareba (+gina pativi) (orbeliani 1993: 297).<br />

vfiqrobT, antinomiur wyvilSi `Seuwevneli _ Sesavedrebel<br />

yovelTa~ es sityva am ukanasknel mniSvnelobasac unda<br />

moicavdes, vinaidan wm. nino, romelsac ar miages jerovani<br />

pativi Tavdapirvelad, Tavis qadagebaTa ZaliT Semdeg<br />

iqca Sesavedreblad qarTlis mosaxleobisaTvis, romelic<br />

man naTlisRebiT sulier naTels aziara. swored misi siZliere,<br />

, rogorcqadagisa,qadagisa, , gamokveTilia gamokveTilia Semdgom Semdgom antino- antino- antino- antinoantino<br />

antino-<br />

antinomiur<br />

wyvilSi: `utyvi igi – qadag Zlier~. Tavdapirvelad<br />

nino cxaddebaxaddebaaddeba `usmad `usmad usmad da dada da utyvad~. utyvad~. utyvad~. utyvad~. yvad~.vad~. ~. erTi erTi erTi erTi mxriv, mxriv, mxriv, mxriv,mxriv,xriv,riv, , misi misi misi misi misi misi misi `usmo- `usmo- `usmo`usmo`usmo-<br />

`usmo- `usmo`usmo`usmo-<br />

`usmo- usmobadada<br />

utyvoba~ utyvoba~yvoba~voba~ ~ SeiZleba SeiZleba SeiZleba Zleba lebamisi misi misi ucxoobis ucxoobisucxoobisxoobisoobis Sedegad Sedegad Sedegad Sedegad gacnobi- gacnobi- gacnobi- gacnobi- gacnobi- gacnobi- gacnobi-<br />

gacnobi- gacnobi- gacnobi- gacnobigacnobierdes.<br />

rodesac CvenebiT mosuli kaci wm. ninos `dabeWdul<br />

wigns~ miscems mcxeTaSi warmarTi mefisTvis misarTmevad,<br />

is iwyebsiwyebsyebsebstirilsatirilsadada vedrebas vedrebasvedrebas RvTisadmi: RvTisadmi: RvTisadmi: RvTisadmi: RvTisadmi: : `ufalo, `ufalo, `ufalo, `ufalo, `ufalo, `ufalo, ufalo, , dedaka-<br />

dedaka- dedaka-<br />

dedaka- dedaka- dedaka- dedaka- dedaka- dedaka-<br />

ci var ucxoÁ da umecari, viTar mivide me, arca enaÁ vici,<br />

Tu raÁ vTqva ucxoTa naTesavTa Tana~ (W. 116). magram, meore<br />

mxriv, is faqti, rom `utyvi da usmi~ nino, enis ucodinari<br />

191


da SeiZleba SeiZleba Zleba lebaaramWevrmetyvelic,aramWevrmetyvelic,yvelic,velic, , Zlieri Zlieri Zlieri Zlieri lieri qadagi qadagi qadagi qadagi qadagi xdeba, xdeba, xdeba, xdeba, xdeba,deba, , sim- sim-<br />

sim- sim-<br />

sim- simsim-<br />

sim- simsimboluri gaazrebiT bibliur wyaroebs unda efuZnebodes<br />

(gavixsenoT, Tundac, `xmawulili~ da `enamZime~ mose (gam.<br />

4,11-12; II sj. 18,18); an ieremia winaswarmetyvelis istoria<br />

(ier. 1,9)). Tavad ufali metyvelebs mociqulTa piriTac.<br />

ieso qriste eubneba eubnebamowafeebs:mowafeebs: : `...ara `...ara `...ara ara Tquen Tquen Tquen Tquen xarT xarT xarT xarTxarTarTmetyuel- metyuel-<br />

metyuelmetyuelmetyuel<br />

metyuel-<br />

metyuel-<br />

metyuel-<br />

metyuelyueluelni,<br />

aramed suli wmidaÁ~ (mark. mark. . 13,10-11). 13,10-11). ninoc ninoc qarTvel-<br />

qarTvelqarTvel-qarTvel<br />

TaTvis mociqulTa sworia. misi piriT ufali metyvelebs.<br />

swored es garemoeba aqcevs ninos, `utyvsa da usms~, Zlier<br />

qadagad.<br />

garda imisa, , rom rommiriani miriani Tavis Tavis Tavis `wignSi~ `wignSi~ `wignSi~ wignSi~ ~ wm. wm. wm. wm. wm. . ninos ninos ninos ninos ninos qrisqris-<br />

qris- qrisqris-<br />

qris- qris- qris-<br />

qrisqris-<br />

qris- qristianobis<br />

Zlier mqadageblad saxavs, Tavis pirad sulier<br />

moZRvradac warmogvidgens. `mecnier dafarulTa CemTa<br />

gulissityuaTa~ (S. 158), _ ase uwodebs qarTlis mefe<br />

ganmanaTlebels. . mxileba codvis warmomCenia, gacxadegacxadebuli codva ki jer mis gaazrebas, xolo Semdeg monaniebas<br />

iwvevs. da ai, WeSmariti RvTis ZaliTa da ninos sulieri<br />

TanadgomiT miriani mkafiod acnobierebs sakuTar ganvlil<br />

gzasac da naTelmosil awmyosac. amitomac wers: `aman<br />

wmidaman aRanTo gulsa Cemsa sanTeli naTlisaÁ da Suva<br />

Ramesa oden meCuena me mzÀ brwyinvalÀ, qriste RmerTi Cueni,<br />

romlisa naTeli misi ara moakldes ukunisamde da meqmna<br />

Cuen moZRuar da SemrTna Cuen ersa qristessa naTlis-RebiTa<br />

wmidisa da patiosnisa Zelisa TavyaniscemiTa da momca<br />

Cuen Sjuli axali cxorebisaÁ da sixarulisaÁ da Rirs-myvna<br />

gemoÁs-xilvad saidumloTa uxrwnelTa zecisaTa~ (S. 158).<br />

mirianis `wignis~ es pasaJi uaRresad STambeWdavia esTetikuri<br />

TvalsazrisiT, magram esTetikuroba Sua saukuneebis<br />

qristianul xelovnebaSi ar aris TviTkmari Rirebuleba.<br />

esTetikuri aris is, rac eTikuria, eTikurs ki religiuri<br />

cnobiereba gansazRvravs. Sesabamisad, mxatvruli saxec<br />

Tavisi warmoSobiT umTavresad bibliuria, Tumca, araiSviaTad<br />

niWieri avtoris SemoqmedebiTi azrovnebis daRic<br />

atyvia. wm. ninomo `aRanTo gulsa Cemsa sanTeli naTlisaÁ~,<br />

_ ambobs mirian mefe. gulSi anTebuli sanTeli, rogorc<br />

RvTis Tanadaswrebis an RmerTTan Tanaarsebobis, RvTis sityvis<br />

gulSi damkvidrebis niSani jer kidev Zveli aRTqmidan<br />

momdinareobs da saxeobriv mniSvnelobas inarCunebs<br />

192


mociqulTa epistolur memkvidreobaSic: `rameTu Rmer-<br />

Tman, romelman Tqua bnelisagan naTeli gamobrwyinvebad,<br />

romelman gamoabrwyinva gulTa Sina CuenTa gansanaTlebelad<br />

mecnierebisa didebisa RmrTisa winaSe pirsa iesu<br />

qristessa~ (II kor. 4,6) (ix. agreTve, II pet. 1,19). amgvari<br />

saxeobrivi datvirTviT funqcionirebs `gulSi anTebuli<br />

sanTeli~ mirianis `wignSic~, sadac paralelurad Semotanilia<br />

meore, sinonimuri mniSvnelobis, saxe-simbolo _<br />

`SuaRamis mze~: `Suva Ramesa oden meCuena me mzÀ brwyinvalÀ,<br />

qriste RmerTi Cueni romlisa naTeli misi ara moakldes<br />

ukunisamde~ (S. 158) (WeliSuri varianti amatebs: `mze<br />

igi simarTlisaÁ, brwyinrvaled~).<br />

mirianis `wignis~ am epizods r. siraZe akavSirebs `ninos<br />

cxovrebis~ winare TxrobasTan, kerZod, mzis dabnelebis<br />

epizodTan TxoTis mTaze. (siraZe 1997: 95). TavisTavad,<br />

mirianis `wignSi~, faqtobrivad, teqstSive dakonkretebulia<br />

zemoaRniSnuli simbolos sakraluri Sinaarsi _<br />

`mze brwyinvale~ anu `mze simarTlisa~ aris qriste Rmer-<br />

Ti. jer kidev Zvel aRTqmaSi moswavebulia iesos mosvla,<br />

rogorc naTlisa warmarTTa Soris: `erman mavalman bnelsa<br />

Sina ixile naTeli didi, damkvidrebulno sofelsa Sina da<br />

aCrdilTa sikvdilisaTa, naTeli gabrwyinda Tquen zeda~<br />

(es. 9,20); (ix. agr., es. 58,10). ioanes saxarebaSi Tavad ieso<br />

ambobs: `me var naTeli soflisaÁ, romeli Semomidges me,<br />

ara vidodis bnelsa, aramed aqundes naTeli cxovrebisaÁ~<br />

(ioan. 8, 12), xolo luka maxarebeli am naTels swored<br />

amomaval mzed saxavs: `mowyalebiTa wyalobisa RmrTisa<br />

CuenisaÁTa, romelTa mier momxedna Cuen aRmosavalman maRliT<br />

gamoCinebad maT zeda, romelni sxenan bnelsa Sina da<br />

aCrdilTa sikudilisaTa, da warmarTebad ferÃTa CuenTa<br />

gzasa mSÂidobisasa~ (luk. 1,78-79). ieso, rogorc mze, dRed<br />

aqcevs Rames, danaSaulis, SiSisa da codvis dros. `Rame igi<br />

gangueSora da dRe Semogueaxla, ganviSorneT ukue saqmeni<br />

bnelisani da SevimosoT saWurveli naTlisaÁ~, _ moZRvravs<br />

romaelebs pavle mociquli (rom. 13,12). mirianisTvisac<br />

ukan darCa `saqmeni bnelisani~, warmarTuli warsuli, da,<br />

`naTlis saWurvelSemosili~, wm. ninos moZRvrebis ZaliT<br />

qarTvelobasTan erTad Tavs `qristes erTan TanaSerTu-<br />

193


lad~ grZnobs.<br />

Zveli aRTqmis mixedviT, ufalma sxva erTa Soris israeli<br />

gamoarCia. is iyo `wminda uflisa... dasabami naSromTa<br />

misTa~ (ier. 2-3), misi `samwyso~ (fs. 94,7), `venaxi~ (es. 5,1),<br />

`Ze misi pirmSo~ (gam. 4,22). magram israeli mravalgzis ascda<br />

WeSmarit gzas da scoda, ris gamoc daisaja kidec. axali<br />

aRTqmiT, ufali miznad isaxavs Tavisi rCeuli eris sulier<br />

gardasaxvas. igi ganwmends mas codvilTagan da, amasTanave,<br />

Tavisi Canafiqris arealSi moaqcevs warmarT erebsac, romlebic<br />

mas uerTdebian rwmeniT. amgvarad Camoyalibebuli<br />

axali eri aris is eri, romlis codvebic Tavisi sisxliT<br />

gamoisyida iesom. amdenad, is aris ukve ieso qristes eri:<br />

`romelman-igi misca Tavi TÂsi CuenTÂs, raÁTa miÃsnes Cuen<br />

yovlisagan usjuloebisa da ganmwmindnes Tavisa TÂsisa<br />

erad mogebulad, mobaZavad keTilTa saqmeTa~ (tit. 2,14).<br />

es aris eri, romelic unda gamovides babilonidan _ borotebis<br />

qalaqidan (gamocx. 18,4) da Seikribos ierusalimSi –<br />

RvTis samkvidrebel qalaqSi (gamocx. 21,2-3). es zeciuri<br />

ierusalimia, axali ierusalimi, romlis moqalaqec xdeba<br />

eri qristesi. es aris `axali ca da axali qveyana~(gamocx.<br />

21,1), romelSic iwyeba `axali cxovreba~. amitomac mas<br />

Semdeg, rac mirianis `wignSi~ saubaria ninos saSualebiT<br />

qarTvelobis TanaSerTvaze qristes erTan, teqstSi Semodis<br />

axali mxatvrul-simboluri saxe, Sesatyvisi Cveni,<br />

rogorc qristes eris, esqatologiuri momavlisa. ninomo,<br />

ambobs mirian mefe, `momca Cuen Sjuli axali cxovrebisaÁ<br />

da sixarulisaÁ da Rirs myvna gemoisxilvad saidumloTa<br />

uxsrwnelTa zecisaTa~ (S. 158). `axali cxovrebis~ rjuli<br />

anu qristianoba aris, amave dros, sjuli sixarulisa.<br />

ieso qristes Tavisi dabadebiT, cxovrebiTa da jvarcmiT<br />

wuTisofelSi moaqvs sulieri sixaruli morwmuneTaTvis,<br />

romelic maT maradiul sixarulad gadaeqcevaT istoriis<br />

dasasruls, `axal cxovrebaSi~ _ `vixarebdeT da viSuebdiT<br />

da mivsceT mas didebaÁ, rameTu movida qorwili kravisaÁ da<br />

colman misman ganmzada Tavi TÂsi~ (gamocx. 19,7). eri qristesi,<br />

rogorc sasZlo, am qorwiliT samudamod ukavSirdeba<br />

kravs, sasiZos, mis siyvarulsa da cxovrebas. swored es aris<br />

zecis uxrwneli saidumlo, romlis `gemoisxilvis Rirsi~<br />

194


gaxda qarTveloba ninos mier misi moqcevis Semdeg.<br />

mirianis `wignis~ zemoT ganxilul Rrmad emociur nawils<br />

mosdevs Txroba cxoveli svetis dafuZnebis, qvemo<br />

eklesiis agebis, sajvre xis moWris, misgan sami jvris<br />

Semzadebisa da maTi aRmarTvis, ninos `mayvalTa zeda~<br />

zemo eklesiis aRSenebis, wm. ninos gardacvalebis, misi<br />

dakrZalvisa da bodSi, `friad didi~ eklesiis aRSeneba-<br />

Semkobis Sesaxeb. teqstis am monakveTs TiTqosda yvelaze<br />

metad aqvs ambis gadmocemis saxe, Tumca es Txrobac mxatvrul-saxeobrivi<br />

niuansebiT aris gamdidrebuli, rac sulierad<br />

aSinaarsebs mirianis qristianul Rvawls. am TvalsazrisiT<br />

sainteresoa zemo eklesiis aRSenebis mirianiseuli<br />

aRqma: `da aRvaSene, eklesiaÁ mayulovansa mas Sina<br />

ninoÁssa, da vqmen mas Sina saqmÀ, qmnuli uCinoÁ da cxadi,<br />

didebaÁ mayulovanTa maT~ (S. 159). am epizods yuradReba miaqcia<br />

e. WeliZem da winaaRmdeg g. CubinaSvilis geometriuli<br />

interpretaciisa, misi saxismetyvelebiTi gaazreba<br />

SemogvTavaza. mkvlevris dakvirvebiT, fraza `qmnuli uCinoÁ~<br />

gulisxmobs `saqmed qceul~ ganivTebul uxilav Zalas<br />

anu eklesias, romelic ganasaxierebs, amave dros, nivTier<br />

samyarosac, xilul anu cxad sinamdviles, aris simbolo<br />

mTeli xiluli qveynisa...~ (WeliZe 1985: 106).<br />

saxismetyvelebiT aris gasaazrebeli mirianis Txroba<br />

`quemo eklesiis~ Sesaxebac: `da aRvaSene zemo eklesiaÁ Tavisa<br />

CemisaTÂs qviTa da erisa simravliTa, rameTu quemosa<br />

eklesiasa erqua `wmidaÁ wmidaTaÁ~ da yoladve ver vikadrebdi<br />

karTa misTa ganxumad TÂnier mRdelTasa, romelni<br />

galobed mas Sina, rameTu SiSi didi dacemul iyo yovelsa<br />

zeda kacsa suetisa misgan cxovelisa da axedvida yoveli<br />

kaci suetsa mas viTarca Zalsa RmrTisasa. da mixedvadca<br />

ver eZlo kacTa sarTulsa missa, romelsa TÂT vxedavT, da<br />

ver vikadre winaSe missa aRmokueTad miwaÁ samared Cemda,<br />

raÁTamca davsxen Ãorcni Cemni mis winaSe, rameTu meSinoda<br />

misgan codvisa oden moqmedsa. da Sevimzade zemoÁ saflavi<br />

Cemi, raÁTa Tualsa missa mivhrido da wyalobasa missa<br />

mivemTxÂo aRdgomasa~ (S. 160). imas, rom sveticxovlis<br />

taZars, anu `quemo eklesias~, mirianis TqmiT, erqva `wmidaÁ<br />

wmidaTaÁ~, mkvlevrebma didi xania miaqcies yuradReba.<br />

195


da es saxelwodeba Zvel ierusalimTan, moses karavTan da<br />

solomonis taZris `dabirTan~, rogorc RvTis gamocxadebis<br />

adgilTan, daakavSires (ix. mgalobliSvili 1991: 179;<br />

siraZe 1997: 90). amasTanave, `wmidaÁ wmidaTaÁ~ qristianul<br />

taZrebSi sakurTxevels ewodeba. magram is, rom mirianis<br />

`wignSi~ am saxeliT moixsenieba mTeli taZari, `gansakuTrebuli,<br />

Tumca... araunikaluri movlenaa qristianul<br />

samyaroSi~ (kiknaZe 1985: 61), ris damadasturebeli araer-<br />

Ti magaliTi arsebobs. rogorc Cans, aseTi saxelwodeba _<br />

`wmidaÁ wmidaTaÁ~ _ taZars eniWeba misi gansakuTrebuli<br />

mdebareobis an masSi gansakuTrebuli siwmindeebis arsebobis<br />

gamo. z. kiknaZis TqmiT, `mcxeTaSi arsebuli eklesiis<br />

`wmidaTa wmidad~ gamocxadeba ganpirobebuli iyo masSi<br />

im svetis arsebobiT, romelic imTaviTve siwminded iqna<br />

Seracxili. `sueti igi cxoveli~ aris pirveli erovnuli<br />

qristianuli siwminde~ (kiknaZe 1985 : 60-61).<br />

amave dros, niSandoblivia, rom `cxoveli sveti~ TavisTavad<br />

efuZneba adgils, sadac daflulia uflis kvar-<br />

Ti. amdenad, es ori udidesi siwminde aq Tanaarsebobs,<br />

romelTagan erTi – kvarTi, `Ze kacisas~ jvarcmamdeli samosi<br />

– sakuTriv qristianobis simboloa, xolo `cxoveli<br />

sveti~, rogorc cecxlovani sveti, _ jer kidev Zveli<br />

aRTqmidan momdinare saxe uflisa. egviptidan gamoyvanil<br />

israels RmerTi RamiT uZRvis cecxlis svetis saxiT (gam.<br />

13,21). cecxlis svetis saxiT Camodis zecidan miwaze mcxe-<br />

Tis sveti-cxovelic (W. 141). is RvTis Zalad ganicdeba _<br />

`axedvida yoveli kaci suetsa mas viTarca Zalsa RmrTisasa~<br />

(S. 160). amitom rogorc moses, romelmac `gare-miiqcia<br />

piri misi~ cecxlmodebuli da Seuwveli mayvlisagan, `rameTu<br />

eSinoda mixedvad winaSe RmrTisa~ (gam. 3,6), imJamindel<br />

qarTlSic `mixedvadca ver eZlo kacsa sarTulsa missa~<br />

(S. 160).<br />

iq, sadac mirian mefe saubrobs `quemo eklesiaze~, gvamcnobs,<br />

agreTve, rom veravin ikadrebda am taZarSi Sesvlas<br />

kvira dRis garda, `rameTu SiSi didi dacemul iyo yovelsa<br />

zeda kacsa suetisa misgan cxovelisa~ (S. 160). samecniero<br />

literaturaSi garkveulia, rom mrevlis Sekreba sveticxovlis<br />

taZarSi mxolod kviraobiT ara imis Sedegia, rom<br />

196


axali religiis SiSi abrkolebda mosaxleobis eklesiaSi<br />

Sesvlas, rogorc varaudobda zogi xelovnebaTmcodne (g.<br />

CubinaSvili, v. beriZe), aramed gamoZaxili ierusalimuri<br />

liturgikuli praqtikisa (kiknaZe 1985a: 63-64; mgalobliSvili<br />

1991: 176-179). xolo rac Seexeba SiSs, is saerTod religiuri<br />

cnobierebisTvis damaxasiaTebeli specifikuri<br />

gancdaa. `RvTismoSiSeba~ morwmunis bunebrivi sulieri<br />

mdgomareobaa. rogorc Cans, es gancda gansakuTrebiT<br />

gamZafrebuli hqonia mefe mirians. RvTisadmi uaRresi<br />

krZalulebis gamo, ambobs mefe, `ver vikadre winaSe missa<br />

aRmokueTad miwaÁ samared Cemda, raÁTamca davsxen Ãorcni<br />

Cemni mis winaSe, rameTu meSinoda misgan codvisa oden moqmedsa<br />

da Sevimzade zemoÁ saflavi Cemi, raÁTa Tualsa missa<br />

mivhrido da wyalobasa missa mivemTxÂo aRdgomasa~ (S. 166).<br />

uflis kvarTs dafuZnebuli cxoveli svetis winaSe am<br />

udidesi siwmindeebis maxloblad mirians Tavisi codvili<br />

xorcis, sxeulis daflva, rogorc Cans, kadnierebad da<br />

ampartavnobad miuCnevia. mas umjobesad Seuracxavs am da<br />

sxva vnebaTa daTrgunvis gziT RmerTTan sulieri siaxlovis<br />

mopoveba. `wyalobasa missa mivemTxvio aRdgomasa~ _ es<br />

aris mefis sasoeba.<br />

ieso qriste Tavad aris aRdgoma da cxovreba: `me var<br />

aRdgomaÁ da cxovrebaÁ. romelsa hrwmenes Cemi, mo-RaTukudes,<br />

cxondesve~, _ eubneba ieso lazares das, marTas<br />

(ioan. 11,25). pavle mociquli ki moZRvravs romaelebs:<br />

`ukueTu suli igi aRmadginebelisa iesoÁsi mkudreTiT<br />

mkÂdr ars Tquen Soris, romelman-igi aRadgina qriste mkudreTiT,<br />

ganacxovelnes mokudavnica ege Ãorcni Tquenni<br />

damkvidrebulisa mis mier Tquen Soris sulisa misisa~<br />

(rom. 8,11). `mokudavTa xorcTa gancxoveleba~, anu uflis<br />

wyaloba, romelsac miriani moelis, uxrwneli, sulieri aRdgomaa,<br />

ganaxlebaa ukanaskneli droisa da axali cxovrebis<br />

mijnaze. pavle mociquli wers: `egreca aRdgomasa mkudar-<br />

Tasa, daeTesvis xrwnilebiT da aRdgebis uxrwnelebiT...<br />

daeTesvis Ãorci mSÂnvieri da aRdgebis Ãorci sulieri...<br />

ÃorcTa da sisxlTa sasufeveli RmrTisaÁ damkÂdrebad<br />

ver Zal-uc, arca xrwnilebaman uxrwnelebaÁ daimkÂdros.<br />

aha esera saidumlosa giTxrob Tquen: yovelTave ukue ara<br />

197


SevisuenoT, xolo yovelnive ganvaxldeT meysa Sina wamsa<br />

Tualisa ukuanaÁsknelTa miT sayÂriTa, rameTu sayÂrsa<br />

daeces, da mkudarni igi aRdgen uxrwnelni, da Cuen ganvaxldeT<br />

rameTu jer-ars xrwnilisa amis Semosad uxrwnelebaÁ,<br />

da mokudavisa amis Semosad ukudavebaÁ~ (I kor. 15, 42-<br />

53). swored amgvari ukvdavebiT Semosvis wyalobas moelis<br />

mirian mefe RvTisgan, TumcaRa mis sasoebas msWvalavs sakuTari<br />

codvianobis mZafri SegrZneba. qarTlis pirveli<br />

qristiani mefe Tavs `codvisa oden moqmeds~ uwodebs da<br />

amiT sinanulis madlian gzas adgeba. am TvalsazrisiT is<br />

erTgvar Suaxidadac moCans fsalmunTmetyvelsa da `galobani<br />

sinanulisanis~ avtors Soris. aqve SesaZleblad<br />

migvaCnia SevniSnoT, rom mirian mefis sulieri naTesaoba,<br />

erTi mxriv, bibliur winaparTan, xolo meore mxriv, qarTvel<br />

STamomavalTan mxolod codvisa da sinanulis Rrma<br />

religiuri gancdiT ar SeigrZnoba. Cveni azriT, mirianis<br />

`wigni-anderZic~ `poeziis~ nimuSia, oRond ara formisa da<br />

Janris, aramed Zalumad gamovlenili Sinagani lirizmis<br />

kvalobaze.<br />

mas Semdeg, rac `wmidaÁ wmidaTaÁsa~ da cxoveli svetis<br />

winaSe Tavisi krZalulebis Sesaxeb gviambo, mefe miriani<br />

gvamcnobs: `da viTarca Sevimzade keTilTa RmrTisaTa gansrulebasa<br />

Cem zeda da vityode, viTarmed: Sevhvedro suli<br />

Cemi dedasa Cemsa wmidasa ninos. xolo wmidaman Sehvedra<br />

suli TÂsi ubiwoÁ ÃelTa dambadebelisa TÂsisaTa, rameTu<br />

aRasrula yovelive mcnebaÁ RmrTisaÁ da swavlaÁ wmidisa<br />

mis dedis Zmisa misisa, mamisa Cuenisa patriarqisaÁ da daguaoblna<br />

Cuen axlad Sobilni CCÂlni umecarni da friad<br />

SevZrwundi suliTa CemiTa da yoveli naTesavi CrdiloisaÁ<br />

aRivso mwuxarebiTa, rameTu aRmo-oden _ srul iyo mzÀ<br />

simarTlisaÁ da mo-oden-fenil iyo WeSmariti da dafara<br />

Rrubelman wmidaÁ nino, xolo wmidaÁ igi yoladve naTelsa<br />

Sina ars da yovelTa ganguanaTlebs~ (S. 160-161).<br />

am epizodSi, upirveles yovlisa, yuradRebas iqcevs<br />

mirianis molodini `keTilTa RmrTisaTa gansrulebisa~.<br />

es fraza, Cveni azriT, ufro gamarTulia `moqcevaÁ qarTlisaÁs~<br />

sinur redaqciaSi _ `da viTarca movelode gansrulebasa<br />

keTilTa RmrTisaTa Cemda momarT~ _ (s. 55-56)<br />

198


da yvelaze adekvaturad asaxavs saTqmels. vfiqrobT, aq<br />

saubaria ara ukve `gansrulebul sikeTeze~, rogorc Weli-<br />

Sur redaqciaSi ikiTxeba, aramed sikeTis gamarjvebis, axali<br />

qveynis moqalaqeobis esqatologiur molodinze. miT umetes,<br />

rom am winadadebas uSualod uswrebs win imedi RvTis<br />

wyalobisa aRdgomas, xolo WeliSuri teqstiT _ `aRdgomasa<br />

mas yovelTasa~ (W. 160). wuTisofelSi adamiani mudmivad<br />

dgas borotis pirispir, romelic sabolood daiZleva<br />

mxolod zeciuri ierusalimis zRurblTan. magram aqamdec<br />

morwmunis, `zecisasa mzraxvelis~, cxovreba `dafarul<br />

ars qristeTurT RmrTisa Tana~ (kol. 3,2-3), xolo `raJams<br />

qriste gamocxadnes cxorebaÁ igi Cueni, maSin Tquenca mis<br />

Tana gamoscxadneT didebiT~ (kol. 3,4). swored am gamocxadebisTvis<br />

emzadeboda, rogorc Cans, mirian mefe xorcieli<br />

sikvdilis Semdeg, manamde ki fiqrobda, suls `dedas~ _ wm.<br />

ninos Seavedrebda, Tumca, es SeuZlebeli aRmoCnda, radgan<br />

mirianis gardacvalebamde TviT ninom `Sehvedra suli<br />

TÂsi ubiwoÁ ÃelTa dambadebelisa TÂsisaTa~ (S. 160).<br />

ratom SeiZleba iyos qarTvelTa ganmanaTlebeli `deda~,<br />

amis Sesaxeb zemoT ukve visaubreT, aRniSnul konteqstSi<br />

ki ninos `dedobis~ kvalobaze Cndeba axali mxatvruli saxe<br />

`oblisa~, romelic, erTi mxriv, gamarTlebulia cxovrebiseuli<br />

logikiT (dedis damkargavi oboli xdeba), xolo<br />

meore mxriv, nasazrdoebia bibliuri saxismetyvelebiT.<br />

saidumlo serobis Jams ieso eubneba mowafeebs: `ara dagitevne<br />

Tquen oblad, movide Tqvenda~ (ioan. 14,18).<br />

oblobis gancda mirianis `wignis~ zemoT damowmebul<br />

konteqstSi gamZafrebulia axalSobil CvilTa mxatvruli<br />

saxis moxmobiT, romelic, Tavis mxriv, aseve bibliuri warmomavlobisaa.<br />

es saxe-simbolo `wminda werilSi~ ZiriTadad<br />

Tavs iCens mociqulTa swavlebebSi, sadac is metaforulad<br />

sulieri umwifrobis mdgomareobas gamoxatavs. pavle mociquli<br />

swers efeselebs: `da man moscna, romelnime mociqulni,<br />

romelnime winaÁswarmetyuelni, romelnime maxarebelni,<br />

romelnime mwyemsni da moZRuarni. dasamtkicebelad<br />

wmidaTa, saqmed msaxurebisa, aRsaSenebelad guamisa qristesisa,<br />

vidremde miviwineT yovelni erTobasa sarwmunoebisasa<br />

da mecnierebasa Zisa RmrTisasa mamakacad srulad, sa-<br />

199


zomad hasakisa savsebisa mis qristesisa, raÁTa arRara viyvneT<br />

yrma CCÂl, Relva-atexil da mimotacebul yovelsa mas<br />

qarsa moZRurebisasa siveragiTa kacTaÁTa da zakulebiTa<br />

manqanebisa mis mimarT sacTurebisa~ (efes. 4,11-14). axladnaTelRebulebs<br />

yrmebs uwodebs petre mociqulic, romelsac<br />

maTi ganmtkiceba da aRorZineba mxolod `sityÂerisa<br />

mis uzakuvelisa sZisa~ miRebiT miaCnia SesaZleblad (I pet.<br />

2,2); Tumca, TavisTavad, rZis mimRebeli jer kidev Cvilia,<br />

umecari WeSmaritebisa da Sors myofi sisrulisagan. `rame-<br />

Tu yoveli, romeli miiRebn sZesa, umecar ars sityuasa mas<br />

simarTlisasa, rameTu CCÂl ars. xolo srulTaÁ ars mtkice<br />

igi sazrdeli, romelTa wesiTa mis sacnobelni da gonebani<br />

wurTilni hqoned ganrCevad keTilisa da borotisa~ (ebr.<br />

5,13-14). bibliur wyaroTa kvalobaze qarTveli eric ninos<br />

gardacvalebis droisTvis mefe mirians warmodgenili<br />

hyavs, rogorc umecari, axalSobili Cvili, vinaidan is-is<br />

iyo `CrdiloÁs qveyanaSi~ amosuliyo mze da mofeniliyo<br />

naTeli. amitom mefis Rrma sulieri gancdac da `CdiloÁs~<br />

mkvidrTa mwuxarebac ori mizeziT aris Sepirobebuli: er-<br />

Tia `deda-ninos~ gardacvaleba, xolo meore – safrTxe<br />

`Cvilobis~ gamo. arada, es safrTxe rom didia, Zisadmi mirianis<br />

anderZSic dasturdeba.<br />

qarTlis cxovrebisaTvis am mniSvnelovan Jams, mirianis<br />

wignis mixedviT, `dafara Rrubelman wmidaÁ nino~ (S. 161).<br />

es SesaniSnavi mxatvrul-esTetikuri saxe, gamomxatveli<br />

ninos miwieri cxovrebis dasasrulisa, erTi mxriv, gvaxsenebs<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ sxva epizods, kerZod, wm. ninos<br />

monaTxrobs rifsimesa da gaianes gardacvalebis Sesaxeb<br />

(S. 115). Tumca, meore mxriv, bibliuri saxismetyvelebis<br />

kvalobaze warmoaCens avtoriseul saTqmels.<br />

Rrubels bibliaSi simboluri datvirTva aqvs. is,<br />

rogorc RvTis Tanadaswrebis da, amave dros, misi garegnuli<br />

saburvelis niSani jer kidev gamosvlaTa wignSi Cndeba.<br />

egviptidan ltolvil ebraelebs `RmerTi uZRoda...<br />

dRisi ukue suetiTa RrublisaÁTa~ (gam. 13,21). ufali eubneba<br />

moses: `aha, me moval Senda suetiTa RrublisaTa, raTa<br />

esmas ersa~ (gam. 19,9) da Semdgom swored Rrublidan elaparakeba<br />

mas (gam. 24,15-16). Rrubeli, rogorc RvTisCenis<br />

200


niSani, amave dros, uflis didebis maniSnebelicaa: `dafara<br />

Rrubelman karavi igi sawamebelisa da aRavso didebiTa<br />

uflisaÁTa karavi igi~ (gam. 40,31), magram vinaidan veravis<br />

ZaluZs uflis pirispir dgoma, verc mosem SeZlo karavSi<br />

Sesvla (gam. 40,32). analogiuri suraTi meordeba solomonis<br />

taZris satfurebisasac (III mef. 8,10-11).<br />

Rrubeli Tavis simbolur Sinaarss inarCunebs axal<br />

aRTqmaSic. iesos feriscvalebisas iq myof mowafeebs<br />

`Rrubeli agrilobda... da SeeSina maT Seslvad Rrubelsa<br />

mas. da ÃmaÁ iyo RrubliT gamo: ese ars Ze Cemi sayuareli,<br />

amisi ismineT~ (luka 9,34-35). amasTanave, axali<br />

aRTqmis mixedviT, aRdgomidan me-40 dRes mowafeebTan<br />

saubris Semdeg ieso qriste `amaRlda, xedvides raÁ igini<br />

da Rrubelman Seiwynara igi TualTagan maTTa~ (saqme 1,9).<br />

es saxe iqca morwmuneTa esqatologiuri molodinis arqetipad.<br />

pavle mociquli swers Tesalonikelebs: `da maSinRa<br />

Cuen, cxovelni ese, romelni daSTomil viyvneT, maT<br />

Tanave aRvitacneT RrubliTa SemTxuevad uflisa haerTa<br />

zeda da esreT maradis uflisa Tana viyofvodeT~ (I Tes.<br />

4,17). vfiqrobT, mirianis `wignis~ `dafara Rrubelman wmidaÁ<br />

nino~ bibliur wyaroTa simbolikis kvalobaze unda<br />

gaSinaarsdes. Tumca, am SemTxvevaSi yuradRebas iqcevs<br />

WeliSuri da sinuri redaqciebis damatebiTi miniSneba _<br />

`Rrubelman zamTrisaman~. Cveni azriT, es damateba arRvevs<br />

ninos amaRlebis simboluri suraTis qristologiur<br />

logikas da, rogorc Cans, Semdgomi xanis redaqtor-gadamwerebs<br />

unda CaerToT teqstSi. magram, sainteresoa, ra<br />

mizans unda emsaxurebodes amgvari damateba? SesaZloa,<br />

is mxolod wminda mxatvruli funqciiT iyos moxmobili,<br />

an iqneb mianiSnebs wm. ninos aRsasrulis sezonur periods<br />

(rogorc miniSnebulia weliwadis dro rifsimesa da gaianes<br />

gardacvalebisas _ `vardi da nuSi yuavoda mas Jamsa~<br />

_ S. 115). Tumca, unda iTqvas, rom aseT SemTxvevaSi fermkrTaldeba<br />

simboluri mniSvneloba `RrubliT dafarvis~<br />

mxatvrul-esTetikuri saxisa, romelsac mosdevs swored<br />

am saxis Sesatyvisi Sinaarsis Semcveli fraza: `xolo wmidaÁ<br />

igi yoladve naTelsa Sina ars da yovelTa ganguanaTlebs~<br />

(S. 161). erTi mxriv, obieqturi sinamdvilis doneze, naTeli<br />

201


antinomiaa Rrublisa, rogorc gaumWvirvale da, Sesabamisad,<br />

bneli raobisa, magram bibliuri saxismetyvelebiT<br />

xom Rrubeli erTgvari safarvelia, romlis miRmac mokvdavTaTvis<br />

ganucdeli RvTiuri naTeli sufevs. swored am<br />

naTelSi yofnis pativi aqvs ninos, rogorc wmindans da misi<br />

madli gananaTlebs yovelTa qarTlis mkvidrTa. amitomac<br />

wers wm. ninos saflavze eklesiis amgebi mefe miriani:<br />

`misiTa meoxebiTa maqus sasoebaÁ Zisa RmrTisagan da sarwmunovebasa<br />

zeda dausabamoÁsa RmrTisa mamisasa da yolad<br />

Zlierisa Zisasa da cxovelismyofelisa sulisa wmidisa<br />

ukudavisasa. da veZieb da moveli aRdgomasa mkudreTiT da<br />

Sevhvedreb sulsa Cemsa qristes meufisaTa, romlisaÁ ars<br />

didebaÁ, simtkice da ZlierebaÁ aw da maradis da ukuniTi<br />

ukunisamde, amen~ (S. 162). mirianis `wignis~ am epizodis Sesaxeb<br />

r. siraZe wers: `sul bolos... mrwamsis magvari locviTi<br />

sityvebia~ (siraZe 1997: 206). marTlac `wignis~ es nawili<br />

mrwamss mogvagonebs, magram aRsaniSnavia, rom WeliSursa<br />

da sinur xelnawerebSi aRniSnuli epizodi gansxvavebulad<br />

warmogvidgeba: `misiTa oxiTa maqus sasoebaÁ qristes<br />

Zisa RmrTisagan da sarwmunoebasa zeda Zliersa mamisa da<br />

Zisa da cxovelismyofelisa sulisasa daviZineb da moveli<br />

aRdgomasa ukunaÁsknel da Segvedreb sulsa Cemsa yovel-<br />

Ta mgalobelTa uflisa mier, amin~ (W. 162). ZiriTadad amgvarad<br />

ikiTxeba Sesabamisi teqsti sinur redaqciebSic.<br />

vfiqrobT, rom am SemTxvevaSi swored WeliSuri da sinuri<br />

nusxebis ikiTxvisia teqstisaTvis ufro bunebrivi da organuli.<br />

rogorc damaSvrali adamiani Semdegi da ukeTesi<br />

dRis molodiniT iZinebs RamiT, raTa kvlav aRdges meore<br />

dilas, marTlmorwmune qristianisTvisac sikvdili droebiTi<br />

Zilia, uflis dRes aRdgomis sasoebiT. am imediT<br />

Seisuenebs anu `daiZinebs~ qarTlis pirveli qristiani<br />

mefec.<br />

aRniSnul epizods `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Cvenamde moRweul<br />

teqstebSi uSualod mosdevs da Txrobis stiliTa<br />

Tu Sinaarsobrivi logikiT bunebrivad erwymis mirian mefis<br />

`anderZi~, romelic iwyeba meuRlisadmi mirianis mimarTviT,<br />

Tumca aqamde aris erTi Zalian saintereso da<br />

mxatvruli TvalsazrisiT uaRresad STambeWdavi fraza:<br />

202


`aha esera me warval, vinaÁca moved~ (S. 162). vfiqrobT,<br />

cxadia, rom aRniSnul frazaSi ikiTxeba miwisgan Seqmnili<br />

adamianis isev miwad miqcevis bibliuri konteqsti,<br />

esoden maRalesTetikurad gamoxatuli qarTlis mefis<br />

mier. miwad miqcevis win miriani nana dedofalsa da mTavarepiskoposs<br />

ubarebs, izrunon wm. ninos samarxi adgilis<br />

`ukunisamde Seuryevlobasa~ da misTvis jerovani pativis<br />

migebaze, xolo sakuTar Zes swavlis: `aha esera Seicvala<br />

bneli Cueni naTlad da sikudili Cueni cxorebad. aw sadaca<br />

hpove que-yanasa Sina Sensa vnebasa igi qarTlisani mac-<br />

Turni kerpni, cecxliTa dawuen da nacari maTi Seasu maT,<br />

vinc maT eglovdis, da ese amcen SvilTa SenTa, rameTu me<br />

vici igi, msrwafl kavkasiaTa Sina ver dailevian. xolo Sen<br />

esre hyofd: Tavi Seni Sehvedre suetsa mas zegardamodidebulsa<br />

da patiosansa juarsa, caTa Sina Cinebulsa da iyavn<br />

Seni mislvaÁ miwad Zilad saukunod sarwmunovebasa zeda<br />

wmidisa samebisasa. amen~ (S. 162-163). am swavla-darigebaSi,<br />

iseve rogorc saerTod mirianis `wign-anderZSi~, avtoriseuli<br />

saTqmeli bibliuri saxismetyvelebis saSualebiT<br />

sacnaurdeba. upirveles yovlisa, mefe cxadad warmouCens<br />

ufliswuls warsulis daZlevis gziT mopovebuli awmyos<br />

sikeTes da momavalSi am sikeTis SenarCunebisaTvis sulieri<br />

mRviZarebisaken mouwodebs.<br />

`bneli da naTeli~, raze saubriTac iwyebs miriani memkvidris<br />

darigebas, is umTavresi msoflmxedvelobrivi antinomiaa,<br />

romelic dasabamidan dasasrulamde gasdevs<br />

mTel bibliur istorias. RvTaebrivi Semoqmedebis pirveli<br />

etapi swored bnelisgan naTlis gamoyofa iyo (dab. 1,2-4).<br />

gamoxsnis sakraluri istoriis dasasruls TviT ufali<br />

Cndeba, rogorc erTaderTi naTeli axali Semoqmedebisa –<br />

axali qveynisa, sadac ukve aRar aris bneli (gamocx. 21,23). am<br />

pirvel da ukanasknel `casa da queyanas~ Soris istoria ki<br />

bnelisa dada naTlis naTlismudmivimudmivi konfliqtis konfliqtiskonfliqtis fonze fonzefonzewarimarTewarimarTewarimarTewarimarTewarimarTeba. adamianis bedsac bnelsa da naTels Soris gakeTebuli<br />

arCevani ganapirobebs. . qristes, qristes, , RvTis RvTis RvTis sityvis, sityvis, sityvis,sityvis, , rwmena rwmena rwmena rwmenasu- su- su- su- susu<br />

su- su-<br />

lieri xidia, sibnelidan maradiul naTelTan mimyvanebeli.<br />

swored qristes rwmenam da naTelTan ziarebam Seucvala<br />

qarTlis mosaxleobasac bneli naTlad. amitomac eubneba<br />

203


miriani Tavis Zes: : `aha, aha, , esera esera Seicvala Seicvala bnelibneli Cueni Cueni Cueni Cueni naT- naT-<br />

naT- naT- naT-<br />

naTlad<br />

da sikudili Cueni cxovrebad~ (S. 162). am konteqstSi<br />

`bneli da naTeli~ da `sikvdili da cxovreba~ sinonimuri<br />

mniSvnelobis antinomiuriwyvilebia. . dapirispireba dapirispireba simsimsim<br />

sim- simbolurbnelsa<br />

da da naTels naTels Soris, Soris, , faqtobrivad, faqtobrivad, faqtobrivad, , aseve aseve aseve aseve aseve simsimsimsim-<br />

sim- sim- sim-<br />

boluri sikvdilisa da sicocxlis dapirispirebaa. isini,<br />

romelTac swamT, , `sikvdiliTa `sikvdiliTa sikvdiliTa sikvdilisa sikvdilisasikvdilisadamTrgunvedamTrgunve- damTrgunve-<br />

damTrgunvedamTrgunvelis~<br />

~ wyalobiT,fiziologiuri fiziologiuri sikvdilissikvdilis sikvdilis gavliT, gavliT,gavliT,maramaramara- mara- maradiul<br />

sicocxles moipoveben. lazares mkvdreTiT aRdgena<br />

aris simboluri niSani imisa, rom ieso mbrZaneblobs TviT<br />

sikvdilzec ki da xelewifeba cxovrebis moniWeba. amgvari<br />

bibliur-saxeobrivi gaazrebiT icvleba mirianis Zisadmi<br />

mimarTvaSic qarTveli eris sikvdili cxovrebad. magram<br />

qristes gza _ gza maradiuli cxovrebisaken – rTulia da<br />

viwro _ `viTar igi iwro ars bWe da saWirvel gzaÁ, romeli<br />

miiyvanebs cxovrebasa~ (maT. 7,14). am gzaze didi sifrTxile<br />

da Zalisxmeva marTebs axladmoqceuli eris xelisufals<br />

sakuTari da Tavisi xalxis rwmenis Seuryevelobis mizniT.<br />

amitomac afrTxilebs miriani Zes: `aw sadaca hpovne queyanasa<br />

Sina Sensa vnebasa igi qarTlisani macTurni kerpni,<br />

, cecxliTadawuendawuendada da nacarinacari nacari nacari maTi maTimaTi maTi Seasu Seasu Seasu Seasu Seasu maT, maT, maT, maT, maT, , vin vin vin vin vin vin vin maT maT maT maT maT maT maTegeg- eg- eg- eg-<br />

egeg-<br />

eg- egegeglovdis~<br />

(S. 162).<br />

kerpTa daqucmacebisa Tu dawvisken mowodeba araerTxel<br />

gvxvdeba bibliaSi. (mag. es. 30,22; II sj. 7,25). magram<br />

met siaxloves amJRavnebs mirianis `anderZis~ aRniSnuli<br />

pasaJi gamosvlaTawigniswignis wignis imim im im epizodTan, epizodTan, epizodTan, epizodTan, , sadac sadac sadac sadac sadac sinis sinis sinis sinis sinis mTi- mTi- mTimTimTimTimTidan<br />

dabrunebuli, sjulis ficrebiT xeldamSvenebuli<br />

mose ebraelTa mier gamodnobil kerps – xbos – ixilavs.<br />

mose aRSfoTda rwmenamoklebuli, rwmenamoklebuli, , WeSmariti WeSmariti RvTis RvTis dam- dam- dam<br />

dam-<br />

damviwyebeli<br />

xalxis saqcieliT, rjulis ficrebic gauvarda<br />

xelidan `da ÃboÁ igi, , romel romel qmnes,qmnes, qmnes, , dawva dawva dawva igi igi igi igicecxliTa,cecxliTa, cecxliTa, cecxliTa, cecxliTa, , da-<br />

da- dada-<br />

da- dadadamusrnawvliladdada<br />

STaabnia STaabnia STaabnia igiigi igi wyalsa wyalsa wyalsa wyalsa wyalsa da da da dada asva asva asva asva asva igi igi igiigi igi igi ZeTa ZeTa ZeTa ZeTa ZeTa ZeTa is-<br />

is- isis-<br />

is- isis-<br />

is- isis<br />

is- israÀlisaTa~<br />

(gam. 32,20). vfiqrobT, `moqcevaÁ qarTlisaÁs~<br />

zemoaRniSnuli epizodis uSualo pirvelwyaro swored<br />

es bibliuri pasaJi unda iyos. sainteresoa, rom mirianis<br />

`anderZis~ es, Cveni azriT, uZvelesi plasti arc WeliSur<br />

da arc sinur redaqciebs ar SemounaxavT. sinurSi teqstis<br />

bolo nawilinawili sakmaod sakmaod gaumarTavia, gaumarTavia,gaumarTavia, , rac, rac, rac, rac, , rogorc rogorc rogorc rogorc Cans, Cans, Cans, Cans, dada<br />

da- dada-da- da-<br />

204


zianebuli dedniT sargeblobis Sedegia. WeliSuri ki am<br />

nawilSi asevedazianebuli dazianebuli dednidan dednidan dednidan undaunda unda momdinareobmomdinareobmomdinareobmomdinareobmomdinareobdes,<br />

, vinaidanmirianismier mier kerpTa kerpTa dawvis dawvis dawvis moTxovnis moTxovnis moTxovnis moTxovnis epiepiepi-<br />

epi- epizodi<br />

aq Secvlilia ufro vrceli, savaraudod, SedarebiT<br />

gviandeli CanarTiT, Tumca es CanarTic, mirianis `wignanderZis~<br />

~ saerTomxatvrul-msoflmxedvelobrivimxatvrul-msoflmxedvelobrivi -msoflmxedvelobrivi msoflmxedvelobrivibune- bune- bune- bune- bunebunebis<br />

Sesabamisad, bibliuri saxismetyvelebiT Sinaarsdeba,<br />

magram amjerad masze aRar SevCerdebiT.<br />

`anderZis~ dasasruls miriani ase mimarTavs Tavis Zes:<br />

`xolo Sen frTxil iyav, Svilo sayuarelo, rev, viTarca<br />

uwyuebul varT wmidisa da netarisa dedisa Cuenisa ninoÁsgan,<br />

mcnebani misni daimarxen da Tavi Seni Sehvedre suetsa<br />

mas zegardamodidebulsa da juarsa patiosansa da iyavn<br />

gansvlaÁ Seni amier sofliT sarwmunoebasa zeda wmidisa<br />

samebisasa, mSÂdobaÁ Senda!~ (W. 163).<br />

Tavisi formiTac da SinaarsiTac es mimarTva mogvagonebs<br />

pavle mociqulis timoTes mimarT II epistoles frazas:<br />

`xolo Sen frTxilad iyav yovelsa Sina, ZÂrsa ixilevd, saqme<br />

qmen maxareblisaÁ, msaxurebaÁ Seni keTilad aRasrule~ (II<br />

tim. 4,5). oRondac mirianis `anderZSi~ qristianobis sakuTriv<br />

qarTul realiebzea gamaxvilebuli yuradReba<br />

– netari deda-ninos qadagebebze, `zegardamodidebul~<br />

svetsa da `caTa Sina Cinebul~ patiosan jvarze, romelic<br />

iqca saxed qarTlis mTebze aRmarTuli jvrebisa. aRsaniSnavia,<br />

agreTve, rom miriani `miwad miqcevis~ win arigebs ase<br />

Tavis vaJs. miwieri cxovrebis aRsasrulisa da `miqcevis~<br />

momlodinea pavle mociqulic timoTes mimarT epistoles<br />

dawerisas. `rameTu me aw esera Seviwirvi, da Jami igi miqcevisa<br />

CemisaÁ moiwia~ (II tim. 4,6). amave epistoleSi pavle<br />

mociquli wers: `Ruawli keTili momiRvawebies, srbaÁ aRmisrulebies,<br />

sarwmunoebaÁ damimarxavs. amieriTgan mimelis<br />

me simarTlisa igi gÂrgÂni, romeli momces me ufalman<br />

mas dResa Sina, marTalman man msajulman, ara xolo Tu me,<br />

aramed yovelTa, romelTa Seiyuares gamoCinebaÁ misi~ (II<br />

tim. 4,7-8). marTalia, amaze Tavis `wign-anderZSi~ ase dabejiTebiT<br />

ar saubrobs miriani, magram is, rasac igi esoden<br />

Tavmdablad gviambobs, swored `keTili Rvawlis moRvawebaa~,<br />

`srbis aRsrulebaa~, WeSmariti sarwmunoebis `damarx-<br />

205


vis~ cxadyofaa. yovelive amis Sedegad, pavle mociquliviT,<br />

qarTlis pirveli qristiani mefec ukanasknel dRes<br />

uflisgan marTalTa Tana Seracxvas elis.<br />

ase sruldeba mirian mefis `anderZi~, romelic mis `wign-<br />

Tan~ erTad `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Sinaarsobrivad Tu<br />

mxatvrulad erT-erT saintereso da sayuradRebo nawils<br />

warmoadgens.<br />

winamdebare naSromSi Cven SevecadeT, arsebul gamokvlevaTa<br />

gaTvaliswinebiT, gagveazrebina mirianis `wignanderZis~<br />

adgili da funqcia `ninos cxovrebis~ uZveles<br />

redaqciaTa SemadgenlobaSi, gamogveTqva Cveni Tvalsazrisi<br />

am teqstis daTariRebis, avtorobis da Sinaarsobrivkompoziciuri<br />

mTlianobis Sesaxeb; magram umTavres miznad<br />

davisaxeT met-naklebad CavwvdomodiT mis mxatvrulesTetikur<br />

bunebas.<br />

rogorc qristianuli mwerlobis Zegli, mirianis `wigni-anderZi~<br />

pirvelive frazidan dasasrulamde bibliurqristologiur<br />

saxismetyvelebas efuZneba. miuxedavad<br />

Tavisi mcire moculobisa, is damoukidebeli, TviTmyofadi<br />

teqstia, literaturuli faqtia, romelic Tavisi<br />

maRalmxatvruli doniT winareqristianul samwerlobo<br />

tradiciebze mianiSnebs. amasTanave, cxadyofs, rom<br />

naTlisRebidan ori-sami aTeuli wlis manZilze qarTvelobam<br />

ara Tu Targmna bibliuri wignebi, aramed inteleqtualurad<br />

aiTvisa qristianuli sibrZne da rwmeniT gaiTavisa.<br />

SesaZloa gamoricxuli arc iyos, rom interesi bibliuri<br />

da, gansakuTrebiT, axali aRTqmis wignebis mimarT jer<br />

kidev warmarTobis epoqis qarTlSi gaCeniliyo. Tu gaviTvaliswinebT<br />

im faqts, rom ax. w-iT pirvel saukuneSi CvenSi<br />

andria pirvelwodebulma iqadaga qristianoba, amasTan<br />

erTad, saeWvod ar miviCnevT ioane sabanisZis mier mowodebul<br />

cnobas, rom qarTvelebi VIII s-is 80-iani wlebisaTvis<br />

`xuTasis wlisa JamTa da uwinarÀs-Ra Sjuldebul yofil<br />

arian wmidiTa madliTa naTlisRebisaÁTa~, arc Tu usafuZvlo<br />

iqneba varaudi imis Sesaxeb, rom oficialur religiad<br />

gamocxadebamdec qristianuli moZRvreba da ideologia<br />

TandaTanobiT ikidebda fexs qarTlSi, albaT, ara mxolod<br />

zepiri, aramed mwignobruli gziTac.<br />

206


yovelive zemoTqmulis kvalobaze, ucnaurad da moulodnelad<br />

ar gveCveneba IV saukunis 50-iani wlebisTvis<br />

iseTi daxvewili, Sinaarsobrivad Camoyalibebuli, stilurad<br />

gamarTuli teqstis Seqmna, rogoric mirian mefis<br />

`wigni-anderZia~. Cveni azriT, amas xels ar uSlis is, rom<br />

jerjerobiT ar mogvepoveba V saukunis uwinaresi werilobiTi<br />

Zeglebi qarTul enaze (Cveni erovnuli damwerlobis<br />

warmoSobis sakiTxi xom, miuxedavad xangrZlivi kvleva-<br />

Ziebisa, dRemde sabolood garkveuli ar aris).<br />

`wm.ninos cxovrebis~ uZvelesi redaqciebis SemadgenlobaSi<br />

qarTlis pirveli naTelRebuli mefis saxeliT<br />

moRweuli upretenzio, qristianuli TavmdablobiT aRbeWdili,<br />

magram udavod maRalmxatvruli teqsti bibliuri<br />

msoflmxedvelobis rwmeniT gaTavisebis da, amave dros,<br />

saxeobrivad da SemoqmedebiTad aTvisebis brwyinvale nimuSia.<br />

is TiTqos mirian mefis sulis mTeli istoriaa, lakoniur<br />

formaSi moqceuli da bibliur-qristianuli saxeebiT<br />

ametyvelebuli. mirianis `wign-anderZis~ am TvalsazrisiT<br />

Seswavla ara mxolod literaturul-kulturologiuri<br />

rigis amocanaa, aramed, vfiqrobT, didad waadgeba teqstis<br />

met-naklebad pirvandeli saxis aRdgenasac.<br />

damowmebani:<br />

aleqsiZe 2007: `moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s axladaRmoCenili sinuri<br />

redaqciebi. gamosca da winasityvaoba daurTo zaza aleqsiZem. Tb.:<br />

saqarTvelos sapatriarqo, 2007.<br />

axali aRTqumaÁ 1963: axali aRTqumaÁ uflisa Cuenisa ieso qristesi.<br />

Tb.L sakaTalikoso sabWos gamocema, 1963.<br />

daviTni 1881: daviTni. tf.: 1881.<br />

kekeliZe 1957: kekeliZe k. qarTvelTa moqcevis mTavari istoriulqronologiuri<br />

sakiTxebi. etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan.<br />

IV, Tb.: 1957.<br />

kiknaZe 1982: kiknaZe z. qarTlis moqcevis folkloruli variantebi.<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne, enisa da literaturis seria,<br />

#№ 1, Tb.: 1982.<br />

kiknaZe 1985a: kiknaZe z., mirzaSvili T. ras mogviTxrobs mirianis<br />

`wigni~. kritika, #№ 6, Tb.: 1985.<br />

kiknaZe 1985b: kiknaZe z. qarTul miTologiur gadmocemaTa sistema.<br />

Tb.: Tsu gamomcemloba, 1985.<br />

leqsikoni 1998: Словарь Библейского Богословия. под редакцией Кеавье Леон-<br />

Дюфура... Киев-Москва: «Кайрос», 1998.<br />

207


mgalobliSvili 1991: klarjuli mravalTavi. teqsti gamosacemad<br />

moamzada da gamokvleva daurTo Tamila mgalobliSvilma. Tb.: 1991.<br />

metreveli 1976: metreveli e. axali naSromi qarTuli `mravalTavis~<br />

Sesaxeb. `macne~ (els), # 4, 1976.<br />

moqcevaÁ qarTlisaÁ 1964: moqcevaÁ qarTlisaÁ. Zveli qarTuli<br />

agiografiuli literaturis Zeglebi. dasabeWdad moamzades il.<br />

abulaZem, e. gabiZaSvilma, n. goguaZem, m. dolaqiZem, g. kiknaZem da c.<br />

qurcikiZem ilia abulaZis xelmZRvanelobiTa da redaqciiT. I, Tb.: 1964.<br />

mcxeTuri xelnaweri 1981...: mcxeTuri xelnaweri. teqsti gamosa-cemad<br />

moamzada da gamokvleva daurTo el. doCanaSvilma. Tb.: `mecniereba~,<br />

1981, 1984, 1985.<br />

narsiZe 1985: narsiZe g. uZvelesi qarTuli Txzuleba. mnaTobi, №# 9,<br />

Tb.: 1985.<br />

orbeliani 1991: orbeliani s.-s. leqsikoni qarTuli. I. avtobiografiuli<br />

nusxebis mixedviT moamzada, gamokvleva da ganmartebaTa<br />

leqsikis saZiebeli daurTo ilia abulaZem. Tb.: `merani~, 1991.<br />

orbeliani 1993: orbeliani s.-s. leqsikoni qarTuli. II. avtobiografiuli<br />

nusxebis mixedviT moamzada, gamokvleva da ganmartebaTa leqsikis<br />

saZiebeli daurTo ilia abulaZem. Tb.: `merani~, 1993.<br />

patariZe 1989: patariZe l. wigni mirianisa (ideur-mxatvruli analizi).<br />

mnaTobi, #№ 4, Tb.: 1989.<br />

patariZe 1993: patariZe l. tyve qali nino. religia, # 11, Tb.: 1993.<br />

siraZe 1997: siraZe r. `wmida ninos cxovreba~ da dasawyisi qarTuli<br />

agiografiisa. Tb.: 1997.<br />

qarTlis cxovreba 1955: qarTlis cxovreba. teqsti dadgenili yvela<br />

ZiriTadi xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier. I, YTb.: saxelgami,<br />

1955.<br />

208<br />

CxartiSvili 1987: CxartiSvili m. . qarTuli qarTuli hagiografiis hagiografiishagiografiiswyaroT- wyaroT- wyaroTwyaroT-<br />

mcodneobiTi Seswavlis problemebi. `cxorebaÁ wmidisa ninoÁsi~. Tb.:<br />

`mecniereba~, 1987.<br />

WeliZe 1985: WeliZe e. `uCinoÁ da cxadi~. kritika, №# 6, Tb.: 1985.<br />

javaxiSvili 1977: javaxiSvili i. Txzulebani Tormet tomad. VIII, Tb.:<br />

Tsu gamomcemloba, 1977.


Irina Natsvlishvili<br />

King Mirian’s Letter-Testament<br />

Summary<br />

King Mirian’s Letter-Testament is the final section of The Life of Saint<br />

Nino from Moktsevai Kartlisai, which unites compositionally this hagiographic<br />

text of the cyclic structure, also being extremely impressive from<br />

the artistic viewpoint.<br />

In fact, Mirian’s Letter-Testament contains only several additional reports<br />

or nuances, and is mostly certain laconic narration of the significant<br />

events related in the work earlier; by its spiritual contents it is the baptized<br />

king’s confession, the hopeful feeling of eschatological expectation<br />

of a man, by inner experience and personal change partaking of “a new<br />

life”, his spiritual work, lit up by the hope of seeing the uncreated light.<br />

espectiely, with its artistic-aesthetic character Mirian’s Letter-Testament<br />

is based on Biblical-Christological ideas and image system.<br />

Notwithstanding the small size, Mirian’s Letter-Testament is an independent,<br />

original text, a literary fact pointing by its high artistic level to<br />

pre-Christian traditions.<br />

In my view, the study of King Mirian’s Letter-Testament from the<br />

artistic-metaphorical iewpoint is not only a literary-culturological task,<br />

but will be useful for reconstruction of the more or less initial version of<br />

the text as well.<br />

209


soso maxaraSvili<br />

210<br />

idea da rwmena<br />

wm. nino, jvari vazisa da saqarTvelos<br />

RvTismSoblisadmi wilxvdomilobis<br />

sakiTxisaTvis<br />

saqarTvelos RvTismSoblisadmi wilxvdomilobis idea<br />

qarTuli mesianizmis erT-erTi ucilobeli komponentia.<br />

Sesabamisad, es idea Cndeba maSin, rodesac yalibdeba<br />

qarTuli mesianisturi msoflmxedveloba. qarTuli mesianizmi<br />

ki sazRvargareTis qarTul samonastro centreb-<br />

Si, IX saukunis II naxevarSi aRmocenda.<br />

miuxedavad imisa, rom VIII-X saukunis qarTuli originaluri<br />

hagiografiis nimuSebi _ `habo Tbilelis martviloba~,<br />

`wm. ninos cxovreba~, `grigol xanZTelis cxovreba~<br />

da sxvebi mZlavri erovnul-sarwmunoebrivi suliskveTebiTaa<br />

gaJRenTili, miuxedavad imisa, rom es Zeglebi Cveni<br />

erisa da qveynis RirsebaTa warmomaCinebel araerT faqtsa<br />

Tu detalze miuTiTeben da saboloo jamSi mesianizmis<br />

TiTqmis yvela ZiriTad niSans aerTianeben, arc erTi maTgani<br />

ar aris mesianisturi xasiaTis nawarmoebi. rogorc<br />

Cans, aseTi ideis sabolood CamoyalibebisaTvis garkveuli<br />

garemoa saWiro. amitom ucnauri araferia imaSi, rom<br />

qarTuli mesianisturi msoflmxedveloba pirvelad sazRvargareT,<br />

bizantiaSi, Seqmnil originalur TxzulebebSi<br />

gacxadda. esenia: `wm. ilarion qarTvelis cxovreba~ da `qebaÁ<br />

da didebaÁ qarTulisa enisaÁ~.<br />

iq, bizantiaSi, ufro TvalSisacemi iyo berZnebis qedmaRloba<br />

da agdebuli damokidebuleba `barbarosebisadmi~;<br />

iq ufro xelSesaxebi iyo maTi Seuwynarebloba erTmorwmune<br />

erebTan damokidebulebaSi, miswrafeba _ SeeviwroebinaT<br />

qarTvelebi iqaur monastrebSi, gamoecxadebinaT<br />

isini mwvaleblebad, aekrZalaT maTTvis wirva-locva<br />

mSobliur enaze, saerTod ganedevnaT qarTuli savanee-


idan; iq saqarTvelos erovnuli interesebi _ qarTuli<br />

saxelmwifosa da eklesiis damoukideblobisa da TviTmyofadobisaTvis<br />

brZola, pirdapir ejaxeboda bizantiis imperiul<br />

da agresiul sarwmunoebriv politikas. dabolos,<br />

iqedan, ucxo qveynidan, cota sxvagvarad da sxva ferebSi<br />

moCanda Soreuli samSoblo.<br />

erTi sityviT, mesianisturi idea qarTvelebSi Cndeba<br />

erTmorwmune erebTan (upirveles yovlisa, berZnebTan da<br />

garkveulwilad somxebTan) dapirispirebis procesSi. es<br />

idea eris meobis gamoxatvis, misi TviTrwmenis ganmtkicebis,<br />

sakuTari Rirsebis Segnebisa da TviTdamkvidrebisaTvis<br />

brZolis mZlavri ideologiuri iaraRia. igi upirispirdeba<br />

yovelgvar uimedobas, sasowarkveTilebas, usasoobasa<br />

da erovnul nihilizms. samagierod, xels uwyobs eris erT<br />

mTel sxeulad SekavSirebas, nergavs optimizmsa da momavlis<br />

rwmenas.<br />

bizantielebi qristianul imperias RvTis sasufevlis<br />

amqveyniur gansaxierebad aRiqvamdnen. isini Tavs<br />

iwonebdnen sakuTari wmindanebiT, qristianuli siwmindeebiTa<br />

da relikviebiT. konstantinopolelTa gansakuTrebuli<br />

siamayis sagans warmoadgenda cxovelmyofeli<br />

`Zeli~, romelzedac qriste iqna jvarze gakruli, agreTve<br />

RvTismSoblis samoseli, romelic vlaqernis taZarSi iyo<br />

davanebuli.<br />

konstantinopolis vlaqernis RvTismSoblis monasteri<br />

aaSenes 450-453 wlebSi imperator pulxeriosis dros. gadmocemiT,<br />

leon pirvelis imperatorobis periodSi (457-<br />

474 w.w.) am monasterSi moaTavses RvTismSoblis samoseli,<br />

romelic palestinidan Camoitanes patriciebma _ galbam<br />

da kandidma. 626 wels didi gansacdelis winaSe aRmoCnda<br />

imperiis dedaqalaqi. mis xelSi Cagdebas erTdroulad lamobdnen<br />

balkaneTis avarebi da sparselebi. 29 ivlisidan<br />

8 agvistomde avarebi gars Semoadgnen konstantinopols.<br />

am drois ganmavlobaSi brZolaTa epicentrSi aRmoCnda<br />

vlaqerna. imperatorma konstantinem da patriarqma sergim<br />

daxmareba SesTxoves RvTismSobels da locva-vedrebiT<br />

Semouares qalaqis kedlebs. avarTa Sturmi mogeriebul<br />

iqna. konstantinopoli gadaurCa aoxrebas, rac berZnebma<br />

211


RvTismSoblis Semweobas miaweres. aman erTiorad gazarda<br />

vlaqernis monastrisa da masSi davanebuli RvTismSoblis<br />

samoslis mniSvneloba. aqedan moyolebuli RvTismSoblis<br />

kulti mtkiced ikidebs fexs konstantinopolSi. yovelTvis,<br />

roca ki imperiis dedaqalaqs safrTxe daemuqreboda,<br />

bizantielebi umal vlaqernis RvTismSoblis monasters<br />

mimarTavdnen dasaxmareblad. magaliTad, 860 wels, rodesac<br />

konstantinopols Tavs daesxa `rusTa~ (azotavridis<br />

tomi) floti, patriarqma fotim zRvaSi CauSva RvTism-<br />

Soblis samoseli, raTa exsna qalaqi aoxrebisagan. erTi<br />

sityviT, TandaTanobiT berZnebSi mtkiced gaidga fesvi<br />

rwmenam, rom maT dedaqalaqs da qveyanas yovladwminda<br />

mariamis kalTa aqvs gadafarebuli (popovi 2005: 124-126;<br />

Sdr.: kekeliZe 1957: 115-116).<br />

xsenebuli viTarebis erTgvar gamoZaxilad gveCveneba<br />

konstantinopolSi moRvawe IX saukunis qarTveli mwerlis<br />

basili monazonis (protoasikritis) “wm. ilarion qarTvelis<br />

cxovrebaSi” gacxadebuli azri qarTlis RvTism-<br />

Soblisadmi wilxvdomilobis Sesaxeb. hagiografi farul<br />

polemikas awarmoebs bizantielebTan: rogor SeiZleba<br />

RvTismSobeli mfarveli iyos im qveynis, sadac ucxoTSeuwynarebloba<br />

sufevs, sadac Soreuli qveynidan mosuli<br />

qarTveli berebis gaZevebas cdiloben (magaliTad, ulumbos<br />

monastridan), maSin roca wminda da maradqalwuli<br />

mariami aris “SemwÀ da Ãelis-ampyrobeli yovelTa u c -<br />

x o q m n u l T a da saxelisaTÂs Zisa misisa daglaxakebulTaÁ”<br />

(abulaZe 1967: 20). sazogadod ki, saqarTvelos<br />

RvTismSoblisadmi wilxvdomilobis idea basili monazonis<br />

mwyobri mesianisturi msoflmxedvelobis erT-erTi<br />

umTavresi argumentia (ufro dawvrilebiT ix.: maxaraSvili<br />

2007: 373-381).<br />

rogoria RvTismSoblis saxe `wm. ninos cxovrebis~ Cvenamde<br />

moRweul yvelaze adreul redaqciaSi? ra adgili<br />

ukavia mas wm. ninos samisionero moRvaweobaSi? es sakiTxi<br />

miT ufro sainteresoa, Tuki gaviTvaliswinebT, rom `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs” Satberdul-WeliSuri versia damuSavebulia<br />

arauadres IX saukunisa, e. i. im periodSi, rodesac<br />

dawerilia `wm. ilarion qarTvelis cxovreba~.<br />

212


RvTismSoblisa da wm. ninos urTierTmimarTebis sakiTxs<br />

pirvelad r. siraZe Seexo. misi azriT, `moqcevaÁs~ teqstSi<br />

RvTismSoblis saxe simbolurad aris gaazrebuli. mkvlevris<br />

ZiriTadi debulebebi ase SeiZleba CamovayaliboT:<br />

1. wm. nino iyo `deda~ qarTlis mkvidrTa, maTi sulieri<br />

deda, rac ZiriTadad RvTismSoblis analogiidan momdinareobs.<br />

2. `saxe _ nino mayvlis buCqSi _ migvaniSnebs, rom<br />

RvTismSobelia misi Semfarveli, misi sulieri sadguri~.<br />

3. mayvlovans magiuri Zala aqvs, radgan swored aq idgmeba<br />

jvari nasxlevisa, magram es “nasxlevi” anu igive `morCi~<br />

(Sto, ylorti) vazisaa (siraZe 1997: 106-110; 121-122). es<br />

mosazreba gaziarebul iqna qarTul mecnierebaSi (elaSvili<br />

2000: 45-47; bezaraSvili, kuli 2000: 56-70; sulava 2002:<br />

54). metic: q. bezaraSvilma saqarTvelos RvTismSoblisadmi<br />

wilxvdomilobis ideis safuZvlebi swored “moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs” teqstSi, kerZod, mayvlovanis simbolur interpretaciaSi<br />

dainaxa (bezaraSvili 2002: 125-145).<br />

raRa Tqma unda, wm. ninos mayvlovanis simbolika iZleva<br />

saSualebas, rom qarTvelTa ganmanaTlebeli RvTismSobelTan<br />

davakavSiroT da masSi bibliuri mayvlis buCqis<br />

analogiiT maradqalwuli mariamis saxe SevicnoT, magram,<br />

vfiqrobT, am paradigmas gadaWarbebul mniSvnelobas<br />

mainc ver mivaniWebT; yovel SemTxvevaSi, is saqarTvelos<br />

RvTismSoblisadmi wilxvedrilobis sakiTxis gasarkvevad<br />

namdvilad ar gamodgeba. saqme isaa, rom `wm. ninos cxovrebis~<br />

Satberdul-WeliSur redaqciaSi aSkarad gamoxatuli<br />

RvTismSoblis kulti ar Cans. es arc iyo mosalodneli,<br />

Tuki vTvliT, rom `moqcevaÁ~ IX saukuneSi SeTxzuli Zegli<br />

ki ar aris, aramed ZiriTadad Seicavs adreul teqstobriv<br />

plastebs _ IV-V saukunis sakiTxavebs wm. ninosa da qarTlis<br />

gaqristianebis Sesaxeb.<br />

marTlac, RvTismSobeli `moqcevaÁs~ teqstSi saxeldebiT<br />

damowmebulia orjer da isic mis pirvel nawil-<br />

Si: 1. ieso qriste `ÃorciTa iSva Teslisagan daviTisa<br />

da q a l w u l i s [ a ] g a n m a r i a m i s [ a ] ,<br />

w m i d i s a d a u b i w o [Á ] s a , romeli saTno<br />

eyo mas~ (abulaZe 1963 : 88 W). 2. wobenSi, mTielTa gaqristianebis<br />

win, wm. ninom dasaxmareblad RvTismSobels mimar-<br />

213


Ta: `maSin aRdga wmidaÁ da sanatreli da ganmanaTleb[e]li<br />

netari nino, dedaÁ Cueni, aRipyrna Ãelni RmrTisa mier da<br />

mouwoda Semwed w m i d a s a R m r T i s m S o b e l -<br />

s a ~ (abulaZe 1963: 88 W). sakuTriv `wm. ninos cxovrebaSi~<br />

RvTismSobeli dedad ixsenieba: 1. sidonias monaTxrobis<br />

mixedviT, wm. nino eubneba mirians: “mefe, Sen ukunisamde<br />

cxovndi saxeliTa qriste-siTa da vedrebiTa w m i d i -<br />

s a d e d i s a m i s i s aÁ T a da mis Tana yovelTa<br />

wmidaTaÁTa~ (abulaZe 1963: 132 S.). 2. sikvdilis win nino ambobs:<br />

`esera mosrula suli Cemi Ãorcad Cemda, dameZinebian<br />

ZiliTa miT dedisa Cemi-saÁTa saukunod~ (abulaZe 1963 : 105<br />

S.). g. kuWuxiZis marTebuli dakvirvebiT, RvTismSoblis dedad<br />

moxsenieba Zveli tradiciis gamoZaxilia da mianiSnebs,<br />

rom misi kulti jer kidev ar aris mtkiced fesvgadgmuli<br />

qristianul lite-raturaSi. wm. mariamis kulti mas Semdeg<br />

Zlierdeba, roca sabolood SeimuSaves `RvTismSoblobis~<br />

dogma efesoSi gamarTul mesame msoflio saeklesio krebaze.<br />

es kulti `wm. ninos cxovrebaSi~ ar aris gamokveTili,<br />

rac imaze miuTiTebs, rom Zeglis uZvelesi plastebi 431<br />

wlamdea Seqmnili (kuWuxiZe 1999 : 134-135). sagulisxmoa<br />

isic, rom wm. ninos pirvelsaxe, misi arqetipi, `moqcevaÁs~<br />

mixedviT, aris ara RvTismSobeli, aramed mariam magdalineli<br />

(ix.: metre-veli 2000 : 51-56).<br />

yovelive zemoTqmuli niSnavs Tu ara, rom RvTismSoblis<br />

kulti IX saukunemde, e. i `wm. ilarion qarTvelis<br />

cxovrebis~ Seqmnamde ar arsebobda saqarTveloSi?<br />

raRa Tqma unda, ara!<br />

xsenebuli kultis arsebobas mowmobs Tundac uZveles<br />

qarTul mravalTavebSi daculi RvTismSoblis sakiTxavebi.<br />

TviT basili monazonis mier `wm. ilarion qarTvelis<br />

cxovrebaSi~ gamoTqmuli saqarTvelos RvTismSoblisadmi<br />

wilxvdomilobis idea uTuod Zvel qarTul saeklesio gadmocemebs<br />

emyareba, radgan hagiografi mogviTxrobs imas,<br />

rac misTvis utyuari da WeSmaritia. rac Seexeba `wm. ninos<br />

cxovrebas~, miuxedavad imisa, rom masSi qarTveli eris<br />

TviTmyofadobis warmomaCinebeli araerTi ideaa gacxadebuli,<br />

RvTismSoblis saxe ramdenadme gafermkrTalebulia.<br />

es ki imaze mianiSnebs, rom wm. ninos Riad dakavSireba<br />

214


maradqalwul mariamTan SedarebiT gviandeli literaturuli<br />

tradiciaa (maxaraSvili 2005: 17-22).<br />

RvTismSoblis kultma, wminda da maradqalwuli mariamis<br />

mier qarTvelTa mfarvelobis Segnebam gansakuTrebiT<br />

Rrmad gaidga fesvi aTonel moRvaweTa Soris, rac maT<br />

SemoqmedebaSic aisaxa. aq gasaTvaliswinebelia erTi garemoeba:<br />

aTonis iverTa monastris damaarsebeli iovane Tavis<br />

Svil efTvimesTan erTad X saukunis 60-iani wlebis dasawyisSi<br />

moRvaweobda ulumboze, sadac saukuniT adre mTeli<br />

5 weli gaatara wm. ilarionma Tavis mowafeebTan erTad.<br />

ulumboze yofnisas mama-Svili gaecnoboda ara marto werilobiT<br />

wyaroebs wm. ilarionis cxovreba-moqalaqeobaze,<br />

aramed moismenda zepir gadmocemebsac am sakvirveli kacis<br />

saswaulmoqmedebaTa Sesaxeb. etyoba, wakiTxulma da<br />

gagonilma imdenad didi STabeWdileba moaxdina iovanesa<br />

da efTvimeze, rom ilarion qarTveli maT aRiares TavianT<br />

uSualo winamorbedad, erTgvar gzamkvlevad da misabaZ<br />

magaliTad sazRvargareT myofi yvela qarTveli berisaTvis.<br />

es iqidanac Cans, rom iovanesa da efTvimes aTonze<br />

gadasvlis Semdeg wm. ilarionis kulti iqac mkvidrdeba.<br />

efTvime aTonelma sakuTari xeliT gadawera `wm. ilarion<br />

qarTvelis cxovrebis~ mokle teqsti, SemdgomSi iqve<br />

gadainusxa misi vrceli basiliseuli redaqcia, daiwera<br />

agreTve metafrasuli `cxovreba~ da SeiTxza sagalobeli.<br />

safiqrebelia, rom saqarTvelos RvTismSoblisadmi wilxvdomilobis<br />

azri “wm. ilarion qarTvelis cxovrebis” meSveobiT<br />

gavrcelda aTonel mamebSi; metic: aTonis RvTism-<br />

Soblisadmi wilxvedrilobac saqarTvelos analogiiT<br />

unda gaCeniliyo wminda mTaze.<br />

RvTismSoblis kultis arsebobas aTonze erTmniSvnelovnad<br />

adasturebs giorgi mTawmidlis `ioanesa da<br />

efTvimes cxovreba~. TxzulebaSi yuradRebas iqcevs ramdenime<br />

momenti:<br />

1.<br />

yrma efTvime Zlier avad Seiqna. iovanes TqmiT, misi<br />

gamojanmrTelebis imedi mas aRar hqonda. mamam RvTismSoblis<br />

taZars mimarTa, davarda wminda dedoflis xatis<br />

win da maradqalwul mariams Semweoba sTxova. roca<br />

iovane senakSi dabrunda, didad gaukvirda, radgan Svili,<br />

215


sruliad uvnebeli da gamojansaRebuli, sawolze wamomjdari<br />

ixila. efTvimem mamas uambo Semdegi: gamomecxada<br />

vinme didebuli dedofali da mkiTxa qarTulad: ra gtkiva<br />

efTvime? me vuTxari: movkvdebi, dedofalo! rogorc ki es<br />

vTqvi, movida CemTan, Semexo xelze da miTxra: Sen cudad ar<br />

xar, adeqi, nu geSinia da qarTuladac Tavisuflad ilaparake.<br />

am dromdeo, _ gadmogvcems iovane, _ efTvimes uWirda<br />

qarTulad laparaki da `friad mwuxare viyav amis pirisaTÂs,<br />

xolo mieriTgan dauyenebelad, viTarca wyaroÁ, aRmodin<br />

uwmindes yovelTa qarTvelTasa~. gaivlis sul cota<br />

dro da mamis STagonebiT efTvime daiwyebs mTargmnelobiT<br />

saqmianobas: `dRe da Rame tkbilsa mas Taflsa wignTa<br />

saRmrToTasa Sureboda, romlisa mier daatkbo enaÁ Cueni<br />

da eklesiaÁ~ (abulaZe 1967 : 60-62). damowmebuli teqstidan<br />

ar Cans, sad moxda zemoxsenebuli faqti _ ulumboze Tu<br />

aTonze. amas arsebiTi mniSvneloba arca aqvs. mTavari isaa,<br />

rom aTonis saliteraturo skolis winamZRolis _ efTvimes<br />

xelisampyrobeli da, aqedan gamomdinare, qarTuli<br />

enis, mwignobrobisa da sulierebis mfarveli am epizodis<br />

mixedviT aris deda RvTismSobeli.<br />

216<br />

2.<br />

giorgi mTawmideli saubrobs ra berZenTa mcde-<br />

lobaze, radac unda dajdomodaT xelSi CaegdoT aTonis<br />

iverTa monasteri, aRniSnavs: `ara Tumca ufali Seweul iyo<br />

Cuenda da m e o x e b aÁ w m i d i s a R m r T i s -<br />

m S o b e l i s aÁ da maT wmidaTa mamaTa CuenTa madli da<br />

locvaÁ~, erTi qarTvelic ki aRar darCeboda am vrcelsa<br />

da didebul lavraSi, romelic didi xarjiTa da ofliT<br />

aages Cvenma wminda mamebma swored qarTvelebisTviso (abulaZe<br />

1967: 94).<br />

3.<br />

sagulisxmoa is faqtic, rom aTonis iverTa monas-<br />

tris mTavari taZari (`didi eklesiaÁ~) RvTismSoblis<br />

saxelze aages qarTvelebma. giorgi mTawmidlis TqmiT,<br />

`uaRres qebisa aRmatebul ars haerovnebaÁ da SuenierebaÁ<br />

misi, romel amas mTasa Sina, daRacaTu friad arian monasterni,<br />

garna msgavsi misi ara ipoebis, da ara xolo mTasa,<br />

aramed sxuaTaca mravalTa adgilTa~. ai, am taZris mitacebac<br />

scades berZnebma, magram, rogorc mwerali SeniSnavs:<br />

`w m i n d a m a n R m r T i s m S o b e l m a n Cuen


glaxakTa gÂboZa didebuli igi didebisa TÂsisa taZari da<br />

y o v l a d v e g R u w i s d a g u f a r a v s<br />

u R i r s T a a m a T d a u c x oT a m a d i d e -<br />

b e l T a d a s a m w y s o T a TÂ s T a ~ (abulaZe<br />

1967 : 98).<br />

RvTismSoblis, rogorc qarTveli eris mfarvelis saxe,<br />

kargad Cans giorgi mciris `giorgi mTawmidlis cxovreba-<br />

Sic~. davimowmebT Txzulebis or monakveTs:<br />

1.<br />

giorgi Seyenebulma daavala giorgi mTawmidels<br />

saRmrTo wignebis berZnulidan qarTulad Targmna da<br />

efTvimes dawyebuli saqmis bolomde miyvana. Tavdapirvelad<br />

mowafem uari hkadra moZRvars: es saqme SeSveniT mxolod<br />

iseT `ganRmrTobil~ kacebs, rogoric wm. mama efTvime<br />

iyoo. maSin berma uTxra: Svilo, vinc efTvime sikvdilisagan<br />

ixsna da qarTuli ena `ganumarta~, mas SeuZlia Senc<br />

Segewios, `r a m e T u m a s d i d a d e w y a l i s<br />

d a u y u a r s n a T e s a v i C u e n i ~ (giorgi<br />

mcire 1994: 189-190).<br />

2.<br />

giorgi mTawmidlis gardacvalebis Semdeg aTonze<br />

Seqmnes xati: wm. mama efTvime da wm. mama giorgi wm. maradqalwul<br />

mariams qarTvelTa meoxebas evedrebian. es<br />

xati moaTavses `samarxosa zeda wmidisa mamisa Cuenisa<br />

giorgissa~. mis Sinaarss giorgi mcire amgvarad ganmartavs:<br />

wm. RvTismSobelma ganadida misive madidebelni _ efTvime<br />

da giorgi Cveni eris gasanaTleblad; `erTsa mas simrTele<br />

mianiWa da enaÁ keTilad metyueli qarTulad, xolo meoresa<br />

_ sibrZne da mecnierebaÁ, rameTu m a T o r T a v e<br />

a d i d e s Z a l i s a e b r y o v l a d d i d e -<br />

b u l i i g i m i z e z i k e T i l T a C u e n -<br />

T aÁ . . .~ (giorgi mcire 1994: 257).<br />

ganxiluli masala sruliad sakmarisia, raTa naTeli<br />

warmodgena viqonioT, Tu ra damokidebuleba hqondaT<br />

aTonel qarTvelebs deda RvTismSoblisadmi.<br />

wminda da maradqalwuli mariamis kulti aTonis paralelurad<br />

X-XI saukuneebSi saqarTveloSic ganmtkicda. amitom<br />

SemTxveviTi araa, rodesac XII saukunis 10-20-ian wleb-<br />

Si arsen iyalToelma * metafrasuli “wm. ninos cxovreba”<br />

* Cven viziarebT mosazrebas, romlis mixedviTac arsen iyalToeli da arsen<br />

beri erTi da igive piria.<br />

217


SeTxza, wina redaqciebisagan gansxvavebiT, sruliad axleburad<br />

gaiazra RvTismSoblis saxe; kerZod, man saqarTvelos<br />

RvTismSoblisadmi wilxvdomilobis ideas logikurad<br />

daukavSira qarTlis moqcevis peripetiebi da wm. ninos<br />

cxovreba, riTac aRniSnul ideas mwyobri da dasrulebuli<br />

koncefciis saxe SesZina.<br />

arsenis gadmocemiT, saqarTvelos zogierT kuTxe-<br />

Si qristes rjuli pirvelad iqadaga andria mociqulma,<br />

romelsac Tan axldnen simon kananeli da mataTia. miuxedavad<br />

imisa, rom maT uamravi adamiani moaqcies qristianobaze,<br />

qarTvelTa mefe da qveynis udidesi nawili “daSTa masve<br />

sibnelesave da sacTursa kerpT-msaxurebisasa” (abulaZe<br />

1971: 10).<br />

wm. ninos sadaurobis, misi mSoblebis, dabadebisa da<br />

swavla-aRzrdis mkiTxvelisaTvis gacnobis Semdeg mwerali<br />

kidev erTxel exeba mociqulTa Temas: ...wm. ioane<br />

RvTismetyvels wilisyriT samjer xvda aziis efesos mxare<br />

qristianobis gasavrceleblad. magram sxva mociqulebisagan<br />

gansxvavebiT, is samisionero misias ver axorcielebda,<br />

radgan yovladwminda RvTismSobels emsaxureboda Tavis<br />

saxlSi _ sionSi. gamosavali Seqmnili viTarebidan Tavad<br />

wm. mariamma STaagona ioanes. is RvTismSobelTan erTad<br />

gaemarTa wilxvdomili qveynisaken, mariam magdalinelisa<br />

da sxva menelsacxeble dedebis TanxlebiT. mxolod sami<br />

dRis savali hqondaT gavlili, rodesac gamoecxadaT macxovari<br />

da ubrZana ioane maxarebels menelsacxebleebTan<br />

erTad gzis gagrZeleba samociqulo Rvawlis aRsasruleblad.<br />

xolo Tavis yovlad wminda dedas uTxra: ar msurs<br />

Seni wasvla saqadageblad, dabrundi ukan sionSi, `r a -<br />

m e T u n a w i l S e n d a a r i a n a d v i l<br />

mosaqcevelni erni warmarTni da<br />

q u e y a n aÁ m a T i ~. xolo rodesac aResruleba<br />

qveyanaze Seni yofnis Jami, ara marto ioanes, aramed yvela<br />

mociquls Semovkreb SenTan kidiT-kididan da me Tavad moval<br />

Seni sulis wasayvanad. asec aRsrulda! RvTismSoblis<br />

micvaleba iyo didebuli. igi ZesTan erTad avida sufevad.<br />

amis Semdeg mravali weli gavida, rodesac yovladsaxierma<br />

dedofalma moxeda Tavis wilxvdomil qveyanas, Cven ers,<br />

`r a m e T u n a w i l m i s a C u e n v a r T ,<br />

218


n a T e s a v n i q a r T v e l T a n i , d a n e -<br />

t a r v a r T C u e n d a s a m n e t a r , r a -<br />

m e T u n a w i l m i s a v i w o d e n i T . da igi<br />

ars Semdgomad RmrTisa mÃsneli da ganmaTavisuflebeli<br />

Cueni mwarisa misgan monebisa da sruliadisa tyueobisa<br />

mTavrisa mis bnelisa~ (abulaZe 1971: 15-16).<br />

amis Semdeg arseni kvlav ubrundeba wm. ninos cxovrebas:<br />

Rirsi nino dRe da Rame loculobda RvTismSoblis<br />

xatis win, mudam marxvasa, mRviZarebasa da daucxromel<br />

vedrebaSi iyo. erTxelac, rodesac is imyofeboda sionSi,<br />

wminda dedoflis senakis win, gamoecxada maradqalwuli<br />

mariami da uTxra: gagzavni Sen saqadageblad ucxo erTan,<br />

qarTvelebTan, Cem wilxvedril CrdiloeTis qveyanaSi, wadi<br />

mxned, uSiSrad da aswavle WeSmariteba! wm. ninom miugo:<br />

dedofalo, rogor SevZleb amis gakeTebas, me xom qali var<br />

ucxo, undo da uswavleli? maSin RvTismSobelma Tavis saflavTan<br />

amosuli vazis rto mokveTa, misca mas jvris saxe,<br />

gadasca is ninos da uTxra: am niSiT sZlev eSmakis yovelgvar<br />

mzakvrobas, warmatebuli iqneba Seni mqadagebloba, me<br />

ki Semweobas gagiwev da ar migatoveb. rodesac netari nino<br />

gons moego, xelT hqonda jvari vazisa. SeZrwunebuli da<br />

gakvirvebuli cremliT adidebda igi RmerTs da yovladwminda<br />

RvTismSobels (abulaZe 1971: 16-17). swored am jvris<br />

meoxebiT moaxdina uamravi saswauli wm. ninom qarTlSi, rac<br />

sabolood Cveni qveynisa da eris sruli gaqristianebiT<br />

dasrulda (jvari vazisa sabolood daivanebs mefe mirianis<br />

mier aSenebul im eklesiaSi, romelsac `jvari patiosani~<br />

erqva).<br />

ase iqca wm. ninos jvari _ jvari vazisa, qarTuli eklesiis<br />

upirveles simbolod, qarTuli marTlmadideblobis<br />

niSad da saswaulad. masSi gaSinaarsebulia erTdroulad<br />

Ze RvTisac _ ieso qriste da mSobeli misic _ yovlad<br />

wminda mariami (jvari, rogorc macxovris simbolo, vazi,<br />

rogorc RvTismSoblis simbolo). ase daakavSira vazis<br />

jvarma xiluli da uxilavi ZafebiT wm. nino, RvTismSobeli<br />

da misi wilxvdomili qveyana _ qarTli.<br />

zemoT damowmebuli epizodis werilobiTi wyaroebis<br />

moZieba albaT gaWirdeba. es arc aris saWiro. arsen iyal-<br />

219


Toeli uTuod sargeblobs zepiri saeklesio gadmocemebiT,<br />

romelTac is mxolod literaturul formas aZlevs.<br />

es rom asea, amas mowmobs isic, rom `wm. ilarion qarTvelis<br />

cxovrebaSi~ da metafrasul `wm. ninos cxovrebaSi~<br />

RvTismSoblis saxe TiTqmis erTnairi paradigmebiT aris<br />

gadmocemuli; magaliTad: wm. ninosac da wm. ilarionsac<br />

deda RvTismSobeli ecxadeba da is STaagonebs maT samociqulo<br />

gzaze Sedgomas; es gamocxadebebi palestinaSi<br />

xdeba da orive aqedan iwyebs samisionero moRvaweobas;<br />

orives dasaxuli misiis ganxorcielebaSi maradqalwuli<br />

mariami exmareba, TumcaRa gansxvavebulia am misiis miznebi<br />

da masStabebi _ erTma (wm. ninom) kerpTayvanismcemlobiT<br />

dabnelebul qarTlSi unda Seitanos RvTaebrivi naTeli,<br />

xolo meorem (wm. ilarionma) xatmebrZoleobisagan rwmenaSeryeul<br />

bizantias ganaxlebis suli unda STaberos, WeSmaritebis<br />

madls aziaros (ix.: maxaraSvili 2006: 28-29).<br />

saqarTvelos RvTismSoblisadmi wilxvedrilobis arseniseul<br />

Teorias momdevno saukuneebSi raime arsebiTi ara<br />

Sematebia ra, Tu ar CavTvliT nikoloz gulaberisZis (XII<br />

s.) `sveticxovlis sakiTxavs~, romelSic mweralma Tavisi<br />

epoqis istoriuli realobidan gamomdinare (Tamaris mefoba)<br />

dasva sakiTxi: ratom maincadamainc qali amoarCia<br />

RmerTma qarTvelebis gasanaTleblad? upirvelesi argumenti,<br />

romliTac nikolozi am kiTxvaze upasuxebs aris<br />

Semdegi: saqarTvelo `nawili~ iyo yovladwminda RvTism-<br />

Soblisa. amitom mas Tavad surda Cven qveyanaSi Camosvla<br />

da qristianobis qadageba, magram misma Zem, macxovarma, ar<br />

ineba amis ganxorcieleba. ukve Semdgom, rodesac RmerTma<br />

wyaloba moiRo Cven erze, qalis (wm. mariami) nacvlad qali<br />

(wm. nino) warmoavlina qalisave wilxvedril qveyanaSi (sabinini<br />

1882: 71-72. Sdr.: kekeliZe 1980: 319-320).<br />

saqarTvelos RvTismSoblisadmi wilxvedriloba iyo<br />

erTi is macocxlebeli ideaTagani, romelic rwmenas matebda<br />

qarTvel ers da istoriis yvelaze ufro Znelbedobis<br />

Jamsac ki gadarCenis imeds ar ukargavda.<br />

damowmebani:<br />

abulaZe 1963: abulaZe i. (redaqtori). Zveli qarTuli agiografiuli<br />

literaturis Zeglebi, wigni I (V-XII s.s.). Tb.: gamomcemloba `mecniereba~,<br />

220


1963.<br />

abulaZe 1967: abulaZe i. (redaqtori). Zveli qarTuli agiografiuli<br />

literaturis Zeglebi, wigni II (XI-XV s.s.). Tb.: gamomcemloba `mecniereba~,<br />

1967.<br />

bezaraSvili, kuli 2000: bezaraSvili q., kuli b. `mayvlovanis~ gagebisaTvis<br />

Zvel qarTul mwerlobaSi. literaturuli Ziebani, XXI. Tb.: gamomcemloba<br />

`merani~, 2000.<br />

bezaraSvili, 2002: bezaraSvili q. masalebi saqarTvelos RvTismSoblisadmi<br />

wilxvdomilobis ideisaTvis qarTul mwerlobaSi. krebuli _<br />

Zveli qarTuli literaturis problemebi. Tb.: Tsu gamomcemloba, 2002.<br />

giorgi mcire 1994: giorgi mcire, cxovreba giorgi mTawmidelisa.<br />

teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva da leqsikoni daurTo i. lolaSvilma.<br />

Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1994.<br />

elaSvili 2000: elaSvili q. RvTismSoblis saxe da adreuli periodis<br />

qarTuli hagiografia. literaturuli Ziebani, XXI. Tb.: gamomcemloba<br />

`merani~, 2000.<br />

kekeliZe 1957: kekeliZe k. kulturuli damoukideblobisaTvis br-<br />

Zolis anarekli Zvel qarTul literaturaSi. etiudebi Zveli qarTuli<br />

literaturis istoriidan, IV. Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1957.<br />

kekeliZe 1980: kekeliZe k. Zveli qarTuli literaturis istoria, I.<br />

Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1980.<br />

kuWuxiZe 1999: kuWuxiZe g. kidev erTxel `wmida ninos cxovrebis~ da-<br />

TariRebisaTvis. literaturuli Ziebani, XX. Tb.: gamomcemloba `merani~,<br />

1999.<br />

maxaraSvili 2005: maxaraSvili s. `wm. ninos cxovreba~ da qarTuli mesianisturi<br />

ideis safuZvlebi. II saerTaSoriso simpoziumi, `qristianoba<br />

Cvens cxovrebaSi _ warsuli, awmyo, momavali~. Tb. 2005.<br />

maxaraSvili 2006: maxaraSvili s. bibliuri da literaturuli paradigmebi<br />

basili monazonis (protoasikritis) `wm. ilarion qarTvelis cxovrebaSi~.<br />

literaturuli Ziebani, XXVII. Tb. 2006<br />

maxaraSvili 2007: maxaraSvili s. basili protoasikritis msoflmxedvelobisaTvis.<br />

bizantinologia saqarTveloSi (krebuli eZRvneba ak.<br />

s. yauxCiSvilis xsovnas). Tb.: programa “logosi”, 2007.<br />

metreveli 2000: metreveli f. agiografiuli sityva da logosi. Tb.:<br />

gamomcemloba `nekeri~, 2000.<br />

popovi 2005: Попов И. . Н. Н. . Влахерны. Влахерны. Влахерны. . Православная Православная Православная энциклопедия, энциклопедия, энциклопедия, под под под редак-<br />

редак- редак- редак-<br />

редак-<br />

цией Патриарха Московского и всея Руси Алексия II. Том IX. Москва: Церковнонаучный<br />

центр “Православная энциклопедия”, 2005.<br />

sabinini 1882: sabinini m. . (redaqtori). (redaqtori). redaqtori). ). saqarTvelos saqarTvelos samoTxe. samoTxe. samoTxe. . peter- peter-<br />

peter- peterpeter-<br />

burgi, 1882.<br />

siraZe 1997: siraZe r. `wminda ninos cxovreba~ da dasawyisi qarTuli<br />

agiografiisa, Tb.: Tsu gamomcemloba, 1997.<br />

sulava 2002: sulava n. XII-XIII saukuneebis qarTuli himnografia da<br />

politikuri ideologia. krebuli _ Zveli qarTuli literaturis problemebi.<br />

Tb.: Tsu gamomcemloba, 2002.<br />

221


Soso Makharashvili<br />

On the Problem of St.Nino, Grapevine Cross and Virgin Mary, the<br />

Main Protector and Intercessor of Georgia<br />

222<br />

Summary<br />

The present work deals with the conception of Georgia as a country<br />

under special protection and intercession of the Virgin Mary. The roots<br />

of origination of this idea, deelopment trend and the final process of the<br />

theory formation have been considered. In this context, there are analyzed<br />

such compositions as: “The Life of St Illarion Kartveli”, “The Con-<br />

ersion of Georgia”, “The Life of St.John and Euthymius”, “The Life of<br />

St.Giorgi Mtatmsindeli” and metaphrase “The Life of Saint Nino”. On<br />

the basis of the studied material it has been concluded that it was Arsen<br />

Ikaltoeli who gae well-composed and elaborated form to the idea of a<br />

country under the special protection and intercession of Mary and harmoniously<br />

linked the mentioned idea to the issues of St.Nino’s life and<br />

conversion of Georgia.


eka CikvaiZe<br />

paralelebi<br />

nikoloz gulaberisZis `sveticxovlis sakiTxavi~<br />

da wminda ninos cxovreba<br />

wminda ninos mociqulebrivi Rvawli araerTma Txzulebam<br />

Semogvinaxa. qarTvelTa ganmanaTlebeli eklesiam<br />

Seafasa wodebiT `mociqulTa swori~, xolo sasuliero<br />

mwerlobam _ misi moRvaweobisa da `srbis~ aRmweri araer-<br />

Ti ZegliT. `ninos moRvaweobisa da masTan dakavSirebuli<br />

qarTlis moqcevis Sesaxeb arsebuli istoriuli da popularul-legendaruli<br />

gadmocemebis literaturuli damuSaveba<br />

adre dawyebula~ (cxadaZe 1975: 390). `wminda ninos<br />

cxovrebis~ erT-erTi redaqcia daculia XI saukunis II<br />

naxevris istorikosis _ leonti mroveliseuli `qarTlis<br />

cxovrebis~ (`qarTlis cxovreba~ 1955: 72-130) saxeliT cnobil<br />

krebulSi, sadac avtori eyrdnoba `ninos cxovrebis~<br />

uZveles redaqcias. mogvianebiT, XII saukunis II naxevarSi<br />

mociqulTa swori qalwul-ganmanaTleblis moRvaweobis<br />

swored es redaqcia daimowma da gamoiyena nikoloz gulaberisZem<br />

`sveticxovlis sakiTxavSi~ (sabinini 1882: 69-119).<br />

nikoloz gulaberisZis biografia. gelaTis saliteraturo<br />

skolis moRvaweTa naTargmni Tu originaluri Txzulebebi,<br />

rogorc wesi, mwirad gvawvdian cnobebs maT<br />

mTargmnelTa Tu SemTxzvelTa Sesaxeb. am TvalsazrisiT,<br />

gamonaklisi arc `sveticxovlis sakiTxavia~, romelsac<br />

qarTul filologiaSi damkvidrebuli tradiciiT nikoloz<br />

gulaberisZes miakuTvneben. kaTolikos-patriarqis,<br />

poetis, mTargmnelis, istorikosisa da mwignobaris, nikoloz<br />

gulaberisZis, moRvaweobis Sesaswavlad upirvelesi<br />

mniSvneloba eniWeba misive `sakiTxavs svetisa cxovelisa,<br />

kuarTisa saufloÁsa da kaTolike eklesiisa~, aTonis<br />

saaRape wigns (metreveli e. 1998: 101-130), sinodikonsa da<br />

Tamaris cxovrebis aRmwer Txzulebebs. `sakiTxavis~ avtoris<br />

Sesaxeb TviT Zeglidan viciT, rom: a) Txzulebis av-<br />

223


tors namdvilad nikolozi hqvia. erT-erT saswaulSi igi<br />

gvamcnobs: `romeli ese nikolaoz qarTlisa kaTalikozman<br />

Tvinier wesisa da Cueulebisa~ (sabinini 1882: 89) qmna, erTxel<br />

mipatiebiao, e.i. gvamcnobs saxelsa da sasuliero<br />

xarisxs, rac iSviaTad gvxvdeba qarTul xelnawerebSi.<br />

b) nikolozis biZa, mamis Zma, gaxldaT kaTolikos-patriarqi<br />

svimoni (1142-1146). svimonis Sesaxeb gamoTqmuli varaudiT,<br />

igi iyo giorgi Wyondidelis diswuli, romelsac daviT<br />

aRmaSeneblis dros mwignobarTuxuces-Wyondidelis,<br />

Sirvanis gamgebelisa da bediel-alaverdeli episkoposis<br />

pativic rgebia (metreveli r. 2000a: 125). nikolozi aRniSnavs,<br />

rom patriarqobamde svimoni wminda sabas monasterSi<br />

moRvaweobda, xolo TviTon am dros iyo `siyrmesa Sina~<br />

(`Jamsa mas siyrmisa Cemisasa... netari mamis Zma Cemi svimoni,<br />

pirvel patriarqobisa misis, monastersa Sina iyo wmidisa<br />

sabasa armazs... me kaxeTiT movdiodi da erTi kaci Tana myuanda~<br />

sabinini 1882: 98). g) misi sapatriarqo taxtze aRsaydreba<br />

burduxan dedoflis, e.i. giorgi III-is (1156-1184)<br />

dros moxda. basili ezosmoZRvris istoriuli Txzulebidan<br />

`cxovreba mefeT-mefisa Tamarisi~ Cans, rom nikolozi<br />

uaRresad mniSvnelovani piri yofila giorgi mesamisa da<br />

Tamaris karze. d) kaTalikosobis periodSi mas ukurTxebia<br />

episkoposi sveticxovlis gareT (ruisis taZarSi) burduxan<br />

dedoflis ZaldatanebiT (e.i. gulaberisZe ukve kaTalikosobda<br />

burduxanis gardacvalebamde). Tamaris istoriidan<br />

cnobilia, rom igi 1178 wels `simdablisa ZliT ijmna<br />

qarTlisa kaTalikozobisagan~ (metreveli r. 2000b: 135).<br />

sakaTalikoso taxtze uaris Tqmas ierusalims wasvlas<br />

ukavSireben. saaRape wignidan varkvevT, rom valis gamo yadaRadadebuli<br />

miwebisa da soflebis gamoxsnaSi aTonis<br />

qarTul savanes winamZRvar pavlesTan erTad swored<br />

nikoloz gulaberisZe daexmara. sinodikonSi nikolozis<br />

saxeliTaa dawerili ramdenime aRapi, romelTa Soris gansakuTrebiT<br />

mniSvnelovania Tamar dedoflisTvis dadebuli<br />

orwevra da ioane mwignobarTuxucesisTvis dadebuli<br />

aRapebi. el. metrevelis azriT, radgan pavle aTonis qarTvelTa<br />

monastris winamZRvari iyo 1170-1184 wlebSi (pavle<br />

winamZRvrad daadgines `Tvesa martsa indiqtionsa samsa,<br />

224


e.i. 1170 wels, man miatova winamZRvroba indiqtionsa orsa~,<br />

e. i. 1184wels, _ aRapebi 165 da 158), nikoloz gulaberisZe<br />

aTonze 1179-1183 wlebSi unda yofiliyo. riT adasturebs<br />

el. metreveli mama pavlesa da nikoloz gulaberisZis er-<br />

Tobliv moRvaweobas? upirveles yovlisa, paleografiuli<br />

monacemebiT, romelTa Sorisac umniSvnelovanesia orwevra<br />

aRapebi. amasTanave, Actes d’Iviron II tomis masalebze<br />

dayrdnobiT (da sxva gamokvlevaTa moSveliebiT) el. metreveli<br />

aRadgens ivironis mamaTa rigs da miuTiTebs, rom<br />

ivirons 1120-40 wlebSi ioane III kalakala winamZRvrobs,<br />

xolo 50-dan 70 wlamde erTmaneTs cvlian miqaeli, ioane IV,<br />

vasili da giorgi V (am ukanasknelis Sesaxeb mowmoba panteleimonis<br />

monastris berZnul aqtSicaa daculi). amave<br />

mkvlevaris cnobiT, 1183 wels nikolozi ierusalimSi,<br />

jvris monasterSi, gadasula, sadac didi sameurneo saqmianoba<br />

gauSlia monastrisTvis laTinTagan mitacebul miwaTa<br />

dasabruneblad (metreveli e. 1998: 124). mkvlevarTa<br />

erTi nawilis eWvs Tamaris titulatura iwvevs. SeiZleboda<br />

Tu ara Tamaris dedoflad moxsenieba? el. metrevelis<br />

azriT, Tamar dedoflis mosaxsenebeli aTonis qarTuli<br />

monastris aRapebSi 1178-79 wlebSia Cawerili, e.i. Tamaris<br />

yrmobaSi (1178-1179 wlebidan 1184 wlamde, stagirSi giorgi<br />

III-is gardacvalebamde, Tamari giorgis III-is Tanamosaydrea,<br />

rogorc cnobilia, Tamari daibada 1158 Tu 1160<br />

wels). arsebobs ori gansxvavebuli mosazreba Tamaris<br />

vinaobis Sesaxeb: kekeliZe-ingoroyva-metreveli mas Tamar<br />

mefed, xolo s. kakabaZe ki daviT aRmaSeneblis asulad,<br />

Sirvan-Sahze gaTxovil da daqvrivebul dedoflad, miiCneven.<br />

s. kakabaZe fiqrobs, rom a) mwignobarTuxucesi ioane<br />

(xolo mas ixseniebs erT-erTi aRapi) Tamar mefis dros ar<br />

moRvaweobda da b) raki Tamari aRapSi iwodeba ara mefed<br />

(mefeT-mefe an dedofalT-dedofali), aramed mxolod dedoflad,<br />

es aris daviT aRmaSeneblis asuli, romelsac<br />

Sirvan-Sahis Tanamecxedreobis gamo ixsenieben dedoflad<br />

(es Tamari, daqvrivebuli, 1152 wels saqarTveloSi dabrunebis<br />

Semdeg monazvnad aRikveca da aResrula 1160 wlis<br />

axlos). Sesabamisad, kakabaZis varaudiT, winamZRvarma pavlem<br />

swored am Tamarisgan miiRo daxmareba 1152 wlamde<br />

225


(radgan amis Semdeg ukve monazvnad aRkvecili dedoflad<br />

veRar iwodeba). pavle daayenes winamZRvrad III indiqtionis<br />

martSi, xolo 29 aprils, 2 indiqtions `dauteva mamaman<br />

pavle mamoba~ * (aRapi 169, 178) (kakabaZe 1966: 301-315). mniSvnelovania,<br />

rom nikoloz gulaberisZe yvelgan (aRapebSi)<br />

ixsenieba martivad, saxeliT. xom ar unda vivaraudoT, rom<br />

igi jer ar iyo kaTalikosi? is Casula aTonSi pavles winamZ-<br />

Rvrobis dros. danamdvilebiT viciT, rom saeklesio krebaSi<br />

monawileobis misaRebad nikolozi Tamarma ierusalimidan<br />

gamoixmo (`cxovreba mefeTmefisa Tamarisi~), rac<br />

Tamarma gamefebisTanave (giorgis gardacvalebis Semdeg)<br />

moiwvia. mkvlevarTa erTi nawilis azriT, mizezi Tamaris<br />

dedoflad moxseniebisa swored Tanamecxedreoba unda<br />

iyos, radgan am periodSi igi mefed ver iwodeboda. Tuki<br />

svimoni 1142-46 wlebSi kaTalikosis taxtis mpyrobeli iyo<br />

(xolo gulaberisZe, TviT nikolozisave sityvebiT, sakiTxavSi<br />

ixsenebs ambavs, romelic mas `siyrmis~ asakSi, svimonis<br />

kaTalikosobamde gardaxdenia), unda vifiqroT, rom<br />

igi aTonze am dros ver iRvawebda (s. kakabaZis mier miTiTebuli<br />

wlebi swored nikolozis yrmobisdroindel saswauls<br />

emTxveva, am dros igi kaxeTSia). svimonis patriarqobis<br />

dro emTxveva demetre I-is zeobis xanas (1125-1155/6).<br />

demetre I-s ixseniebs xelnawerTa muzeumSi daculi K14 xelnaweri,<br />

romelic, erT-erTi mosazrebiT, swored nikoloz<br />

gulaberisZes unda ekuTvnodes. cxadia mxolod is, rom<br />

qronologiurad naklebad mosalodnelia maqsimes korpusis<br />

qarTuli Targmanis gulaberisZisTvis mikuTvneba,<br />

Tuki K14-is Targmnas demetres mefobis 20-40-iani wlebisTvis<br />

vifiqrebT, rogorc amas gvTavazobs ed. WeliZe (WeliZe<br />

1998: 58-60). gamefebis Semdeg Tamarma nikolozi ierusalimidan<br />

gamoixmo masTan dapirispirebuli miqaelis<br />

(1178-1190) nacvlad aRsasaydreblad. nikolozma kaTalikosobaze<br />

uari Tqva, magram anton quTaTelTan erTad<br />

Tamaris mier mowveul saeklesio krebas swored is xelmZRvanelobda.<br />

anton saRiris Ze (quTaTeli) aTonis saaRape<br />

* mniSvnelovania, rom aRapebSi ar Cans meore TariRi, romlis mixedviTac<br />

unda dadgindes konkretuli dro. amitom daTariReba mainc hipoTeturia,<br />

xolo gamoTvla indiqtisa qoronikonis gareSe marTebulia rogorc kekeliZe<br />

_ metrevelTan, aseve _ kakabaZesTan.<br />

226


wignSic ixsenieba (indiqtionsa a, rac el. metrevelis azriT,<br />

1183 wels Seesatyviseba. xolo 1184 wels igi unda dabrunebuliyo<br />

saqarTveloSi da daepyra quTaTelis kaTedra.<br />

Tamaris mier gamarTul saeklesio krebas swored anton<br />

quTaTeli da nikolozi warmarTavdnen). `cxovreba mefeTmefisa<br />

Tamarisi~ mogviTxrobs, rom Tamarma `pirvelad aRmouwoda<br />

qalaqiT ierusalemiT nikolozs galaberisZesa...<br />

ese ra moiyvana, Semoikribna yovelni samefosa Tvisisa<br />

mRdelTmoZRvarni, monazonni da meudabnoeni, kacni mecnierni<br />

sjulisa saRmrTosani da moswrafe iyo, raTa marTlmadideblobasa<br />

zeda SemoTesilni Teslni borotni aRmofxurnes<br />

samefosa Tvisisa... xolo Semo-ra-krbes orisave<br />

samTavrosa episkoposni, romelTa pirad aqunda zemo moxsenebuli<br />

nikoloz, msgavsi sexnisa Tvisisa da antoni<br />

quTaTeli saRiris-Ze... miegeboda maT Tamar didiTa simdabliTa,<br />

viTarca kacni da ara mefe, viTar angelozTa da<br />

ara kacTa~ (kekeliZe 1951: 298). bolodroindelma gamokvlevebma<br />

istorikosebi miiyvana daskvnamde, rom miqaeli<br />

1188 wels gardaicvala (qadagiZe 2001: 124). Tuki es sworia,<br />

maSin saeklesio krebis TariRi 1184-1188 wlebiT unda ganvsazRvroT.<br />

am krebisa da saaRape wignTa Semdeg gulaberisZe<br />

aRarsad ixsenieba. amitomac fiqroben mkvlevarebi, rom<br />

nikolozi gardaicvala 1190 wlis axlo xanebSi. es daTari-<br />

Reba marTebuli iqneba im SemTxvevaSi, Tuki davuSvebT, rom<br />

Tamar dedofali Tamar mefea. Zalze mniSvnelovania<br />

`saqarTvelos samoTxeSi~ daculi SeniSvna `sveticxovlis<br />

sakiTxavis~ daweris TariRTan dakavSirebiT, romelic biografiis<br />

TvalsazrisiTac sayuradReboa: m. sabinini miu-<br />

TiTebs, rom `svinaqsari ese kaTalikoz nikolaoz pirvelisagan<br />

1160 wels Sedgenil ars ZueliT matianeTagano~ (sabinini<br />

1882: 117). sakiTxavis daweris TariRis Sesaxebac azrTa<br />

sxvadasxvaobaa. kekeliZe mas Tamaris epoqas miakuTvnebs<br />

(kekeliZe 1951: 298-302). ras efuZneba m. sabininis daskvna,<br />

ar viciT, Tumca, aseTi daTariReba gvafiqrebinebs, rom<br />

SesaZloa gulaberisZe iyo orjer saberZneTSi (mosazrebas<br />

saberZneTSi sakiTxavis daweramde yofnis Sesaxeb berZenTa<br />

naTesavis, misi xasiaTisa da wes-CveulebaTa Sesaxeb msjelobac<br />

gangvimtkicebs (ix. sakiTxavi, gv. 104; mxedvelobaSi<br />

227


gvaqvs originaluri da ara naTargmni ZeglisTvis uCveulo<br />

leqsikur-stiluri Tu sintaqsuri berZnizmebi, razedac<br />

qvemoT sagangebod SevCerdebiT), an TariRi misi saber-<br />

ZneTSi yofnis Sesaxeb mcdaria. amave dros, sakiTxavis Sedgenisas<br />

nikolozi ukve aRsaydrebulia kaTalikosis taxtze,<br />

radgan wers: `pirvel patriarqobisa Cemiso~ (sabinini<br />

1882:98). mkvlevarTa varaudiT ki gulaberisZe patriarqobda<br />

1156-1178-ian wlebSi. Tuki sabininis cnoba sworia,<br />

maSin aRapSi moxseniebuli Tamaric, cxadia, iqneba daviT<br />

aRmaSeneblis qaliSvili (miT umetes, rom Tamar mefe daibada<br />

1158 Tu 1160 wels). Sesabamisad, am SemTxvevaSi logikuria<br />

Tamaris mouxseniebloba TxzulebaSi, gulaberisZis<br />

biografia ki mniSvnelovanwilad gadasaxedi (magaliTad,<br />

patriarqTa rigisa da zeobis sakiTxi). biografiis amgvari<br />

wakiTxva K14 xelnaweris Sesrulebis TariRze ed. WeliZis<br />

varaudsac eTanxmeba da aRapis leqsikis uCveulobasac _<br />

mxedvelobaSi gvaqvs Tamaris orwevra aRapis sityvebi _<br />

`havTa RorTa kacTa...~ (metreveli 1998: 124) rac patriarqisgan<br />

namdvilad moulodneli Sefasebaa. amasTanave, TxzulebaSi<br />

arsad ixsenieba Tamar mefe, rac aseve damafiqrebelia.<br />

aseT SemTxvevaSi, vfiqrobT, angariSgasawevi iqneba s. kakabaZis<br />

mosazreba.<br />

biografiidan CvenTvis gansakuTrebiT yuradsaRebi<br />

`saeklesio wesTa ganmarTvaa~ (metreveli 2000b: 135).<br />

yvelaze mniSvnelovani, rac sasuliero mwerlobidan<br />

nikolozs daukavSirda, misive `sveticxovlis sakiTxavia~.<br />

nikolozis mizani yofila sveticxovelTan dakavSirebul<br />

saswaulTa Semokreba-aRweriT uflis sakvirvelmoqmedi<br />

madlisa da Zalis Secnoba-qeba (dambadeblis dabadebuliT<br />

Secnoba, rasac uaRresad logikuri da Zalze saintereso<br />

magaliTebiT gvawvdis).<br />

nikoloz kaTalikosi Tavadve gvamcnobs: `rameTu vin<br />

gamowulilviT meZieblobdes dasabamsa da vinaobasa da<br />

sadaobasa netarisa mis ninosasa, wigni igi xelad miiRen<br />

aRwerili mowerilobiT moTxrobisaTvis qarTvelTa cxovrebisa<br />

da misgan geuwyos yovelive aRmavsebelad Cuenisa<br />

naklulevanebisa. xolo Cuen Sesabamad wmidisa amis<br />

dResaswaulisa mxolod aRmavsebelad kma sayofeli reca<br />

228


sulmcired Semoklebuli Txrobili moxsenebaÁ ninosica<br />

aRvsweroT da SemdgomiTi Semdgomad SeudginoT yovelive<br />

jerovani gamosaCeneli da sacnaurmyofeli suetisa cxovelisa<br />

da kuarTisa saufloÁsa didebulebai ugunurebisa<br />

Cuenisagan SesaZlebeli~ (sabinini 1882: 73). amgvarad,<br />

nikoloz gulaberisZem Tavadve ganmarta mizezi wminda<br />

ninos cxovrebis Semoklebuli versia-redaqciis CarTvisa,<br />

gansazRvra Txrobis mizani, ragvaroba, Txzulebis<br />

(sakiTxavis) Sedgenis motivacia da, amasTanave, miuTiTa<br />

upirvelesi wyaroc, saidanac ninos Rvawlis warmoCenisas<br />

usargeblia. k. kekeliZem `qarTuli literaturis istoriis~<br />

I tomSi SeniSna gulaberisZis sakiTxavis msgavseba<br />

leonti mrovelis ZeglTan. mkvlevaris azriT, ninos moRvaweoba<br />

da Rvawli aqac isevea Sefasebuli da gadmocemuli,<br />

rogorc `qarTvelTa cxovrebaSi~ (kekeliZe 1951: 298).<br />

imave avtoris miTiTebiT da bolodroindeli gamokvlevebiT,<br />

nikoloz gulaberisZis TxzulebaSi Cans `qarTlis<br />

moqcevis~, `matiane qarTvelTais~, ninos cxovrebis sxva<br />

redaqciebis (mag.: arsen beriseuli), efrem mciris Sromis<br />

(`mosaxsenebeli moqcevisa Cuenisai Tu romelTa wignTa<br />

Sina berZenTasa xsenebul ars~), aseve, araqarTvel moRvaweTa<br />

wyaroebis, rufinusis, beri melqiti nikonis, mose<br />

xorenacis (TamaraSvili 1995: 200-240), basili didis eqvsTa<br />

dReTas (romelsac Tavad avtori axsenebs) (sabinini 1882:<br />

71), msoflio saeklesio krebaTa (mxedvelobaSi gvaqvs mrwamsis<br />

eqscerptebi, Zalian sayuradRebo da mniSvnelovani,<br />

romelsac wminda nino warmoTqvams TxzulebaSi da romelic<br />

sxva redaqciebSi amgvari saxiT SesaZloa arc iyos), ioane<br />

damaskelis `gardamocemis~ kvalic.<br />

1. sakiTxavis kompozicia da misi mimarTeba ninos cxovrebis<br />

sxva redaqciebTan. wminda ninos cxovrebis svinaqsarul<br />

redaqciaTa Seswavlisas mkvlevari d. menabde<br />

SeniSnavs: `es Txzuleba ninos cxovrebis detalebis gadmocemaSi<br />

mTlianad leonti mrovelis Sromas eyrdnoba, razedac,<br />

rom araferi vTqvaT maT frazeologiur siaxloveze,<br />

miuTiTebs TviT nikolozic~ (menabde d.: 183). Tavis mxriv,<br />

`sakiTxavic~ gamxdara Cvenamde moRweuli ori svinaqsaris<br />

wyaro (amave naSromSi d. menabde miuTiTebs, rom A 425 da A<br />

229


220 svinaqsarul krebulebSi moTavsebuli cxovrebani gulaberisZis<br />

`sakiTxavidan~ momdinareoben, amitomve atyviaT<br />

gulaberisZis stilisa da leqsikis kvali). Cvenamde moRweuli<br />

arc erTi xelnaweri, romelic sakiTxavis teqsts<br />

Seicavs, XVII saukuneze adreul periods ar ganekuTvneba.<br />

es ki mniSvnelovnad arTulebs Zeglis kvlevas.<br />

kompoziciur-siuJeturi da informaciul-faqtobrivi<br />

mimarTeba. `sveticxovlis sakiTxavi~ enobriv-stiluri<br />

TvalsazrisiT sam pirobiT nawilad davyaviT. esaa: Sesavali<br />

(dasawyisi), ninos moRvaweoba da ninos Semdgomi saswaulebi<br />

(`gixarodeniT~). saerTo da ucvleli mTel Txzuleba-<br />

Si ideur-saxismetyvelebiTi aspeqtebia, rac amTlianebs<br />

Zegls da, aseve, avtoris stili (mxedvelobaSi gvaqvs ara<br />

enobriv-stiluri sakiTxebi, rac gansxvavebulia I-III da II<br />

nakveTebSi, aramed Txrobis, sakiTxis warmoCenis _ `saZieblis~<br />

Wvretis, gamowulilvisa da safilosofoso Ziebis<br />

gulaberisZiseuli stili, rac `qarTlis cxovrebis~ im<br />

monakveTisTvis, romliTac nikolozi sargeblobs, ucxoa).<br />

gulaberisZis sakiTxavi inarCunebs qveTavTa Tanmimdevrobas:<br />

abiaTaris monaTxrobi, sidonias monaTxrobi, magram<br />

zedmiwevniT ar misdevs maT. ZeglTa urTierTSedarebam<br />

TxzulebaTa urTierTmimarTebis sami aspeqti warmoaCina:<br />

a. ori Zegli zedmiwevniT (an mcire variantuli sxvaobiT)<br />

misdevs erTmaneTs: `ufalo, mravliTa ZaliTa SeniTa~...<br />

(sabinini 1882: 74); `Sevida saxlsa samoTxis mcuelisasa~/<br />

(`qarTlis cxovreba~ 1955: 93) `Sevida saxlsa mas samoTxis<br />

mcuelisasa~; Tanmxvedria sidonias monaTxrobis mniSvnelovani<br />

epizodi, erTgvaria daTariReba (gulaberisZe<br />

savsebiT iziarebs mroveliseuls); b. gulaberisZe `qarTlis<br />

cxovrebis~ mokle versias gvTavazobs, sadac kvali am<br />

ukanasknelisa naTelia da (amgvar pasaJTa moZieba rTuli<br />

araa maTi simravlis gamo); g. Txzulebebi erTmaneTisgan<br />

gansxvavdeba. Rogorc q. cxadaZe miuTiTebs, `safiqrebelia,<br />

rom sxvaobani gamouwvevia `qarTlis cxovrebis~ redaqtor-<br />

Semdgenlebisa da mTargmnelis saerTo mizansa da gegmas,<br />

zogjer ki gadamnusxvelis gemovnebas. qarTul wyaroeb-<br />

Si yvelaze meti cvlilebiT leonti mrovelis redaqcia<br />

warmodgenilia XII saukunis II naxevris moRvawis nikoloz<br />

230


gulaberisZis sayuradRebo SromaSi. avtoris mizania aRweros<br />

uflis kvarTis adgilsamyofelze agebul taZarSi<br />

aRmarTuli sveticxovlis istoria da misi saswaulebi. gulaberisZisTvis<br />

sainteresoa `ninos cxovrebis~ is nawili,<br />

romelSic gadmocemulia ninos moRvaweoba mcxeTaSi, mis<br />

mier qarTlis moqceva da ara mTeli cxovreba. amitom igi<br />

Txrobas iwyebs ninos javaxeTs SemosvliT da amTavrebs<br />

svetisa da jvrebis saswaulebiT. am nawils avtori gadmogvcems<br />

leonti mrovelis Tanaxmad Tavisufali Txrobis<br />

saxiT~ (cxadaZe... 1960: 390-1). mag.: gulaberisZe ar urTavs<br />

abiaTaris I monaTxrobs; qarTlad Semosvlis epizodSi ar<br />

axsenebs gacs, gansxvavebiT mrovelisgan; zog xelnawerSi<br />

calke Tavadaa gamoyofili jvris aRmarTva (sabinini 1882:<br />

78); zogjer Txroba identuri Tu ara, msgavsia (amgvar<br />

SemTxvevaSi saubroben versifikaciaze da ara redaqciaze),<br />

magram gansxvavebulia faqtobrivad: `Semdgomad weliwadTa<br />

mravalTa esma Ziswulsa aderki mefisasa~/ (sabinini<br />

1882: 100) Semdgomad mravalTa weliwadTa Ziswulis Svilman<br />

aderki mefisaman...~ mniSvnelovani faqtobrivi sxvaobaa<br />

4 jvari (romelsac simboluri, saxismetyvelebiTi<br />

da ideuri gansxvaveba Semoaqvs TxrobaSi, Tuki mas faqtad<br />

vaRiarebT) * ; SesaSuri kritikuli da logikuri azrovneba<br />

* sayuradReboa oTxi jvris Sesaxeb daculi cnoba, romelic ninos cxovrebis<br />

sxva arc erT redaqciaSi ar gvxvdeba: `ganhkueTes xe igi maisis erTsa da<br />

Sehqmnnes juarni oTxni~. qristianuli simbolikis TvalsazrisiT, TavisTavad,<br />

oTxi sakraluri ricxvia, SeiZleba oTx kuTxes, Sesabamisad, sarwmunoebis<br />

yovelmxriv gavrcelebas (gavixsenoT oTxi maxarebelic) ukavSirdebodes.<br />

am sxvaobaze yuradReba SeaCera m. CxartiSvilma (literaturaTmcodn. simpoziumis<br />

masalebi, hierotopia wminda ninos cxovrebaSi, 18-20, 2007), sadac<br />

gansxvavebas ierotopiis sxvagvari xedviT xsnis. unda iTqvas, rom raime<br />

daskvnis gamotanamde saWiroa Tavad gulaberisZiseuli teqstis guldasmiT<br />

Seswavla. jvris aRmarTvis Sesaxeb Txrobisas nikoloz patriarqi gadmogvcems:<br />

`juari cecxlisa Camovidis zeciT da eklesiasa mas zeda, romelsa<br />

juarni esuennes gvirgviniTa daadgris...da riJuraJs oden gankrTian orni<br />

varskulavni da erTi warvidis aRmosavleTiT, xolo erTi dasavliT da igi<br />

Tavadi egis Tvissa mas adgilsa~... aq ukve sami varskvlavi Cans, romelic sam<br />

jvars ganuwesebs samyofels: `erTisa mis dasavleTiT TxoTisa mTisa miwevna<br />

miuTxres, xolo erTisa aRmosavleTisa mis bods kuxeTisa...miwevna miuTxres<br />

da orTave maT esreT sacnaur iqmna sazRuari~, miniSnebul adgilas ubrZana<br />

`netarman nino warxuma orTa juarTa~ _ erTi TxoTis mTaze, xolo meore<br />

(Tanac, nikolozisave SeniSvniT, erTi) _ `ujarmos qalaqsa~, `xolo Tavadi<br />

ese juari patiosani mesame uwyebiTa zegardamoTa aRmoiyvanes ze borcusa<br />

mas queSe wyarosa mas zeda, sada didi igi umTavresi varskulavi aRmovides~ da<br />

episkoposis kurTxeviT aRmarTes (sabinini 1882: 100). arsad Txrobisas ar Cans<br />

231


warmoCndeba, roca gulaberisZe ori sxvadasxva episkoposis<br />

qarTlad Semosvlis cnobas ganixilavs. igi ar iRebs<br />

ukritikod arc erTs, magram xedavs SesaZleblobas, moagvaros<br />

orive informacia erTmaneTTan, rasac gvTavazobs<br />

kidec. gansxvavebulia toponimi: muxrani _ muxnari; mniSvnelovania<br />

sxaoba, roca is ganpirobebulia gulaberisZis<br />

paradigmuli an kidev gelaTis skolisTvis damaxasiaTebeli<br />

azrovnebiT, poziciiT, msoflxedviT. es, ZiriTadad,<br />

maSin xdeba, roca `cxovrebiseuli~ informacia, Txroba<br />

gulaberisZis mizans scdeba da an kidev, nikolozi Tvlis,<br />

rom `saTanado ars~ `gamowulilva~ Tu `Zieba~-komentari.<br />

misTvis mniSvnelovania faqtTa sizuste, amitomve sakama-<br />

To sakiTxs arkvevs: `viTar winaaRmdgom ars sityva sityvisa,<br />

friad saZiebel arso~ (sabinini 1882: 89). unda SevniSnoT,<br />

rom gulaberisZe Tavisuflad ekideba masalas: zogjer ganavrcobs,<br />

xan amcirebs, sxvagan ki komentars urTavs (mag.:<br />

ioane episkoposis, svetis saswaulebisa Tu ninos mier aRsrulebul<br />

sakvirvelqmedebaTa moxsenebisas).<br />

Txzulebas uZRvis Sesavali, romelic erTgvari Semzadebaa,<br />

`cxdyofis mizezTa~ swored filosofiuri axsnaa,<br />

radgan ufalma qarTvelTa gansanaTleblad warmoavlina<br />

qali _ nino (am sakiTxs sagangebod SevexebiT qvemoT). mxolod<br />

`saTanado~ komentaris Semdeg nikoloz gulaberisZe<br />

iwyebs Txrobas wminda ninos Sesaxeb. Txroba iwyeba ninos<br />

javaxeTSi SemosvliT (gansxvavebiT `qarTlis cxovrebisgan~).<br />

Sedarebam cxadyo, rom sveticxovlis sakiTxavis Cvenamde<br />

moRweul redaqciebSi mroveliseuli `ninos cxovreba~<br />

gamokrebili saxiTaa warmodgenili. Cans sxva wyaroTa kva-<br />

meoTxe jvari. aqve unda gaviTvaliswinoT nikoloz gulaberisZis damokidebulebac<br />

iseT principul redaqciul-faqtobriv sxvaobebTan, rogoric warmodgenili<br />

SemTxvevaa. mas, rogorc uaRresad dakvirvebul, `gamomeZiebel~<br />

da `saZiebelTa~ `saTanadod~ maanalizebel istorikoss ar sCvevia faqtTa<br />

ukomentarod miReba. qarTlis cxovrebisgan ganmasxvavebeli stiluri Taviseburebis<br />

erTi aspeqti swored es `Ziebaa~ (magaliTisTvis saberZneTidan<br />

Camosul episkoposTa vinaobis ori gansxvavebuli cnobis morigebis gulaberisZiseuli<br />

versiac gamogvadgeba. mniSvnelovania, rom, erTi mxriv, leontisgan<br />

gansxvavebul versias episkoposTa Sesaxeb siuJeturad mosdevs jvris<br />

aRmarTvis ambavi, romelic, am SemTxvevaSi, leontis qronologias zedmiwevniT<br />

imeorebs, TumcaRa misgan gansxvavdeba faqtobrivad. ix. Sabinini 1882:<br />

95-97). amitom, savaraudoa, rom cnoba oTxi jvris Sesaxeb mxolod gadamweris<br />

Secdomaa da ara gulaberisZis gansxvavebuli versia.<br />

232


lic, radgan gvaqvs epizodebi, romelnic ar gvxvdeba mrovelTan,<br />

zogjer qarTlis cxovrebis siuJeturi mimdevroba<br />

darRveuli da gadawyobilia gulaberisZis ideur-mxatvruli<br />

CanafiqrisTvis ufro mosaxerxeblad. mTeli rigi<br />

pasaJebi misdevs erTmaneTs, xSiria Semokleba, rac isev da<br />

isev avtoris ideur-mxatvruli Canafiqris Sedegia.<br />

2. kompozicia `sakiTxavis~ enobriv-stiluri da leqsikuri<br />

kvlevisas mniSvnelovan sirTules qmnis. vawydebiT<br />

imave tipis problemas, rogorsac, zogadad, `ninos cxovrebis~<br />

Semcvel ZeglebTan dakavSirebiT: gulaberisZis<br />

`sveticxovlis sakiTxavis~ kiTxvisas gvrCeba STabeWdileba<br />

sxvadasxva enobriv-leqsikur qsovilTan Sexebisa. aRniSnuli<br />

mimarTeba `qarTlis cxovrebisa~ da `sakiTxavisa~<br />

enasa da stilzec aisaxa. Zegli enobrivi TvalsazrisiTac<br />

pirobiTad sam nawilad unda davyoT, radgan Txzulebis<br />

Tavi da bolo gelaTur ZeglebTan avlens kavSirs, xolo<br />

Sua monakveTi (romelic `qarTlis cxovrebasTan~ akav-<br />

Sirebs Txzulebas) leqsikuradac gansxavebulia. aq avtori<br />

TiTqos mihyveba leonti mrovelis enobriv stils<br />

da gansakuTrebiT ar cvlis mas. marTalia, is niSnebi, rac<br />

saerToa mTeli ZeglisTvis, mainc SeimCneva (magram gacilebiT<br />

naklebi intensivobiT). jer kidev iv. javaxiSvili<br />

miuTiTebda, rom `nikolaoz kaTalikozs ...enis mxrivac<br />

Tavisebureba emCneva. mas, viTarca filosofoss, Cveulebrivi<br />

sityvebi ar moswons da axal SeTxzulebsa xmarobs,<br />

rogorc mag.: mimomstumrobas, TanaSewevnas, warmoCenas,<br />

ver-sworsa da sxvebs. magram gansakuTrebiT mimReoba,<br />

or-sam nawiledi sityvebi da maTgan nawarmoebi zmnebi hyvarebia,<br />

mag.: mimxedvelman, mecadnni, metyvelman, naviTyvanebulmi,<br />

...da sxv. amgvari sityvebis wyalobiT Cveni istorikosis<br />

ena zogan mZimed gveCveneba~, magram es marto misi<br />

maxasiaTebeli ar unda iyos, aramed ukve `ioane petriwisa,<br />

arsen iyalToelisac da, rogorc etyoba, mTeli garkveuli<br />

filosofiuri mimarTulebis damaxasiaTebel Tvisebad<br />

unda CaiTvalos~ (javaxiSvili 1983: 406). savsebiT marTebulia<br />

iv. javaxiSvilis mosazreba, radgan `sveticxovlis<br />

sakiTxavi~ gelaTis skolis tipuri Txzulebaa enobrivi<br />

maxasiaTeblebis TvalsazrisiT.<br />

233


`sveticxovlis sakiTxavis~ stilur Taviseburebas berZnuli<br />

enisaTvis damaxasiaTebeli konstruqciebis moxmoba<br />

qmnis. es sintaqsuri konstruqciebia mimReoburi, infinitivuri,<br />

pasivuri da uSemasmenlo winadadebebi. es niSnebi<br />

kidev ufro mniSvnelovania, Tuki SevadarebT `cxovrebis~<br />

paralelur epizods. I-III da II nakveTTa enobrivi maxasiaTeblebis<br />

gansxvavebis fonze ra qmnis Txzulebis erTianobis<br />

SegrZnebas? es aris is komentar-ganmartebani Tu Sefaseba-<br />

Sejamebani, romelTac mTel TxzulebaSi `saTanado~ adgilas<br />

urTavs avtori.<br />

unda aRvniSnoT, rom mTel Txzulebas axasiaTebs msjelobis<br />

ritorikul-filosofiuri stili. Cveulebrivia<br />

Txrobis erTgvari Semzadeba dasawyisi frazis moxmobiT.<br />

nikoloz patriarqi ambavs ase iwyebs: `saWiro ukue vidreme<br />

iqmna Cuenda,~ an kidev, `saTanado ukuÀ vcan, Txrobad...~<br />

`saTanado ukuÀ vhgone...ara datevebad TÂnier moxsenebisa...~<br />

`uWeSmarites ukue vhgone sxuaca saZiebeli...~ da a.S.<br />

swored stilis, msjelobis sruliad gansakuTrebuli maneris,<br />

faqtTa da movlenaTa Sejameba-analizis da sxv. gamo<br />

iv. javaxiSvili `sveticxovlis sakiTxavis~ avtors istoriul-filosofiuri<br />

mwerlobis warmomadgenlad miiCnevs<br />

(javaxiSvili 1983: 400).<br />

3. Zeglis Janrobrivi specifika, saxismetyvelebiTideuri<br />

da ideologiuri sakiTxebi. gavrcelebuli mosazrebiT,<br />

ninos cxovrebis mravalgzis damuSavebis erT-er-<br />

Ti mizezi agiografiuli Txzulebis calke Camoyalibebis<br />

mcdelobebs unda ukavSirdebodes. am TvalsazrisiT,<br />

nikoloz gulaberisZis `sveticxovlis sakiTxavi~ siaxles<br />

ar gvTavazobs. amitom, Zeglis upirveles Semfasebels m.<br />

sabinins igi svinaqsarad miuCnevia (ix. Cvenive komentari<br />

qvemoT). nikolozis Txzulebis Janrobrivi specifikis<br />

gansazRvra Zalze saintereso sakiTxia da, Cveni azriT,<br />

ganapirobebs rogorc `qarTlis cxovrebasTan~ mis damokidebulebas,<br />

ise Zeglis kompoziciur, stilur-enobriv<br />

da ideur-saxismetyvelebiT aspeqtebs. nikoloz gulaberisZis<br />

Txzulebis Sesaxeb gamoTqmuli varaudiT, sveticxovlis<br />

sakiTxavi aris a) agiografiuli, b) istoriuli<br />

(gamokvleva _ T. Jordania), g) himnografiuli, d) poli-<br />

234


Janruli Txzuleba;<br />

agiografiul Txzulebas sruliad konkretuli mizani,<br />

modeli da tipologia aqvs. mas unda hyavdes gmiri, romlis<br />

cxovreba-moRvaweobas warmoaCens agiografi avtori.<br />

amasTanave, es aris gza miwieri, Cveulebrivi mokvdavobidan<br />

wmindanobamde, gza, romelic gansacdelTa daZleviT<br />

ufalTan erTobiT gvirgvindeba da, romelic Cven, aseve<br />

Cveulebriv mokvdavT, xatad, magaliTad unda gveqmnas.<br />

Tavis mxriv, wmindani baZavs macxovars, xolo agiografi<br />

wmindanis gzis CvenebiT _ maxarebels. sabolood ki iqmneba<br />

xati, mzerisa da gulisyuris warmmarTveli, wmindanisa,<br />

romelic meoxi xdeba winaSe RvTisa, raTa Cvenc davimkvidroT<br />

caTa sasufeveli. mowame Tu dammowmebeli,<br />

moqalaqe (cxovrebis gmiri) Txzulebis centraluri<br />

figuraa da Txroba an Tanmimdevrulad viTardeba (sadac<br />

naCvenebia moRvaweobis dasawyisidan bolomde ganvlili<br />

gza), an kidev agiografis Sexedulebisamebr (magaliTad,<br />

principiT: `saqmeman Senman gamogaCinos Sen~), msgavsad<br />

`grigol xancTelis cxovrebisa~ (romelic kompoziciurad<br />

cxovrebis fragmentTa amsaxvel xats Camohgavs). istoriul<br />

TxzulebaSi aqcenti istoriul faqtTa da movlenaTa<br />

ganviTarebaze unda iyos gadatanili. imitomac, rom<br />

sakuTriv saistorio TxzulebaTa standartul modelSi<br />

gulaberisZis Zegli ver jdeba, iv. javaxiSvilma nikoloz<br />

patriarqs istoriis filosofosi uwoda. `sveticxovlis<br />

sakiTxavs~ verc himnografiul TxzulebaTa rigs mivakuTvnebT,<br />

radgan sagalobels mkacrad gansazRvruli kanonika<br />

aqvs, rac ZeglSi ar Cans. TviT Txzulebis bolo epizodic<br />

ki, romelic gixarodenis saxeliTaa cnobili da romelsac<br />

daujdomel galobad kiTxuloben eklesiaSi, calke,<br />

damoukidebeli saxiT ar Seqmnila. mas sruliad gansxvavebuli<br />

funqcia aqvs. Txzuleba ver Sesruldeba RvTismsaxurebisas<br />

rogorc himni, sakiTxaviT ver aRavlenen, magali-<br />

Tad, parakliss. poliJanruli Txzuleba sxvadasxva Janris<br />

ZeglTa erTobliobas unda warmoadgendes, aq SesaZlebeli<br />

unda iyos sxvadasxva Janris plastebis garCeva, sxva SemTxvevaSi<br />

es is bunebrivi mravalplanianoba iqneba, rac, zogadad,<br />

sasuliero TxzulebaTa sinkretuli bunebiTaa gan-<br />

235


pirobebuli. `moqcevai qarTlisais~ Sesaxeb msjelobisas z.<br />

aleqsiZe miuTiTebs, rom igi arc `sufTa istoriuli nawarmoebia,<br />

arc hagiografiuli, Tumca, imave dros, erTicaa da<br />

meorec...`moqcevai qarTlisaim~ Tavisi tradiciac ki Seqmna<br />

msgavsi sinTeturi tipis Janrisa. `wminda ninos cxovrebis~<br />

Sesaxeb dawerili yvela momdevno xanis redaqcia<br />

erTsa da imave dros aris hagiografiuli nawarmoebic da<br />

istoriuli Txzulebac~ (aleqsiZe 2007: 4). agiografiuli<br />

da istoriuli xazi `sveticxovlis sakiTxavSic~ Cans, magram<br />

maT ara aqvT damoukidebeli mizani. istoria TiTqmis<br />

yvela sasuliero xasiaTis TxzulebaSi isaxeba, radgan aq<br />

gansakuTrebuli yuradReba eniWeba faqtTa namdvilobas,<br />

wyaroTa utyuarobas (gavixsenoT nebismieri agiografiuli,<br />

istoriuli, himnografiuli Txzuleba, sadac TviTmxilveloba,<br />

mowmeTa monaTxrobi, dadasturebuli informacia<br />

usaTuod aRsaniSni faqtoria, utyuarobis, sandoobis ganmapirobebelia).<br />

amitomve `istoriis filosofosad~ moxsenieba<br />

nikoloz gulaberisZisa Cven ara Zeglis Janrobrivi<br />

specifikis gansazRvrad, aramed Txzulebis istoriuli<br />

aspeqtebis Sefasebad migvaCnia. Tavad gulaberisZe SeniSnavs,<br />

rom miznad dausaxavs `WeSmariti da utyueli~ ambis<br />

`WeSmaritebiTve sacnaurqmna~, rac sasuliero mwerlobisTvis<br />

aucilebeli pirobaa. Cveni azriT, sveticxovlis<br />

sakiTxavi aris homiletikuri Janris Txzuleba, kerZod,<br />

sadResaswaulo qadageba. homilia, rogorc cnobilia, sam-<br />

Rvdelo pirTa mier warmoTqmuli moZRvreba-qadagebaa,<br />

romelic an winaswar iwereboda SemTxzvelis mier, an qadagebis<br />

Semdeg Caiwerdnen xolme. homiletikur literaturaSi<br />

gamoyofen sadResaswaulo qadagebebs (romelTa mizanic<br />

dResaswaulis gandidebaa), enkomiebs (riTac mowameebsa<br />

da wmindanebs asxamen xotbas), epitafiebsa da sakuTriv<br />

homiliebs, romelTac egzegetikur-moralisturi xasiaTi<br />

hqondaT (leqsikoni-cnobari I, 1984: 279). swored winaswar<br />

Cawerili sadResaswaulo homiliis saxe aqvs `sveticxovlis<br />

sakiTxavs~. Zegli gajerebulia mkiTxvelisa Tu<br />

msmenelisadmi mimarTviT. ninos xazis dasrulebas axal<br />

saswaulTa gadmocema cvlis, sadac gulaberisZe ambobs:<br />

`sixaruli dResaswaulisa da Jami Sekrebisa Cvenisa sxuisa<br />

236


asame uaxlesisa da sixarulevanisa xelyofad iZulebulgvyofs<br />

Cven, rameTu vinaTgan dResaswaulisaTvis ars sityua,<br />

saTanado vidreme vhgone RvTismoyuareno, kualadca<br />

sacnauryofad zogsre saswaulTaTvis svetisa cxovelisa~<br />

(sabinini 1882: 104). miuxedavad imisa, rom ZeglSi CarTulia<br />

wminda ninos cxovrebis sakmaod vrceli epizodi, ver<br />

vityviT, rom iqmneba wmindanis xati. avtorisTvis mniSvnelovania<br />

ara wminda ninos Rvawlis ganzogadeba, ara misi<br />

magaliTad, saxed warmoCena, aramed wminda ninos Rvawlis<br />

Sedegi _ `qarTlebrTa amaT aRmosavleTis eklesiis~ dafuZneba.<br />

wminda ninos Rvawlis CarTva TxzulebaSi emsaxureba<br />

nikolozis mizans _ saTave daudos sveticxovlis<br />

dResaswauls da mas Tavisufali kompilaciis xasiaTi aqvs *<br />

(amiT unda iyos ganpirobebuli Sefasebac _ svinaqsari.<br />

saerTod, kompilacia sasuliero TxzulebebSi Cveulebrivi,<br />

Tumca, ratomRac Seuswavleli movlenaa. kompilirebis<br />

kvali araerT naTargmn Tu originalur Txzulebas<br />

atyvia). wminda nino ar aris gulaberisZis Txzulebis centraluri<br />

figura. aq ar aris naCvenebi mxolod da sakuTriv<br />

qarTvelTa ganmanaTleblis Rvawli (miuxedavad k. kekeli-<br />

Zis miTiTebisa, rom TxzulebaSi mocemulia `gaazreba da<br />

Sefaseba ninos Rvawlisa da misi saqmianobisa saqarTveloSi~,<br />

rasac, cxadia, veTanxmebiT, magram davZenT, rom<br />

am gaazreba-Sefasebas nikolozi sakiTxavis Sedgenis mizans<br />

uqvemdebarebs. kekeliZe 1951: 105). Txroba arc ninos<br />

moRvaweobis pirvel dReTa TxrobiT (rogorc es saerTod<br />

xdeba agiografiul TxzulebebSi, uflis an RvTismSoblis<br />

mier wmindanis samoRvaweod mowodebiT) iwyeba da arc misi<br />

gardacvalebiT sruldeba. ZeglSi namdvilad warmoCenilia<br />

wminda ninos saxe gansxvavebul konteqstSi. am gansxvavebul<br />

xedvas ki gulaberisZis mizani qmnis. avtori Tavadve<br />

gvicxadebs: `rameTu vin gamowulilviT meZieblobdes dasabamsa<br />

da vinaobasa da sadaobasa netarisa mis ninosasa, wigni<br />

igi xelad miiRen aRwerili mowerilobiT moTxrobisaTvis<br />

qarTvelTa cxovrebisa da misgan geuwyos yovelive aRmavsebelad<br />

Cuenisa naklulevanebisa. xolo Cuen Sesabamad<br />

wmidisa amis dResaswaulisa mxolod aRmavsebelad kma say-<br />

* amitomac atyvia qarTlis cxovrebis, arsen beriseuli ninos cxovrebis<br />

da sxva TxzulebaTa kvali (ix. zemoT, Cvenive statia).<br />

237


ofeli reca sulmcired Semoklebuli Txrobili moxseneba<br />

ninosica aRvweroT da SemdgomiTi Semdgomad SeudginoT<br />

yovelive jerovani gamosaCeneli da sacnaurmyofeli<br />

suetisa cxovelisa da kuarTisa sauflosa didebuleba<br />

ugunurebisa Cuenisa SesaZlebeli~ (sabinini 1882: 73).<br />

nikoloz gulaberisZe Tavadve ganmartavs ninos cxovrebis<br />

epizodTa CarTvisa da amgvari redaqciiT warmodgenis<br />

mizans, es aris `dResaswaulis Sesabamad~ Txroba. qarTvel-<br />

Ta ganmanaTleblis Rvawli da saxe erTi rgolia im jaWvisa,<br />

romliTac patriarqs saboloo Sedegamde mivyavarT.<br />

es aris uflis dideba, WeSmaritebis wvdoma, sacnauryofa,<br />

dambadeblis dabadebuliT qeba-Secnoba, qarTuli eklesiis<br />

wiaRSi TavCenil sakvirvelqmedebaTa axsna, yvelaferi<br />

ki konkretul SemTxvevaSi sami aspeqtiT: eklesia _ kvar-<br />

Ti _ sveti gamovlinda. mxolod amitom Semodis TxrobaSi<br />

wminda nino da ara damoukidebeli funqciiT, rogoric mas<br />

eqneboda agiografiuli Txzulebis SemTxvevaSi. amitomve<br />

aqvs Txrobas gamokrebili xasiaTi.<br />

axali ar aris, rom wminda ninos moRvaweoba mociqulTa<br />

RvawlTanaa Sedarebuli. magram, zogadad, gulaberisZes<br />

sxva mweralTagan ganarCevs faqtTa da movlenaTa Sefaseba-ganzogadeba,<br />

sadac mniSvnelovania ara mxolod tradiciuli<br />

paradigmuli azrovneba, aramed `saZiebelTa~ axali<br />

aspeqtiT warmoCena, rac zogjer eklesiis istoriis TvalsazrisiTac<br />

xdeba sayuradRebo. sveticxovlis sakiTxavis<br />

avtori wminda ninos qarTlSi Semosvlas sami mizeziT xsnis:<br />

1. `brZanebiTa uflisaTa~ `israd rCeulad da elvad<br />

naTlisad~ `kideTa queyanisaTa warivlinnes mociqulni~.<br />

`aRmosavaliT kerZoTa maT~ qadagebad wadier iyo deda<br />

RvTisa `SesabamobisaTvis saxelisa misisa (e.i. Zisa, e.C.),<br />

viTarca TviT ewodebis aRmosaval mzisa simarTlisa~. * pa-<br />

* qristianuli azrovneba uaRresad simbolizebulia. simboluria aRmosavleTis<br />

mniSvnelobac mTels Zvelsa da axal aRTqmaSi („mogvni aRmosavaliT movides“,<br />

mT. 2,1; ,,vixileT varskulavi misi (qristesi) aRmosavaliT“, mT. 2,2,...).<br />

aRmosavleTiT aris mimarTuli marTlmadidebluri eklesiis sakurTxeveli,<br />

Sesabamisad, aRmosavleTisaken aqvs piri mlocvels. aRmosavleTiT moZraobs<br />

axali naTelRebulic da jvardawerilic analogiis garSemo (mzis sawinaaRmdego,<br />

magram Semxvedri mimarTulebiT. ,,qristianuli moZRvreba aris winamZ-<br />

Rvari kacobriobisa swored dasavleTidan aRmosavleTisaken, radgan dasavleTi<br />

uklebliv yvela wminda mamasTan aris bneleTisa da kvdomis simbolo,<br />

xolo aRmosavleTi-sinaTlisa da sicocxlis“. amgvarad, tradiciis mixedviT<br />

238


tivi aRmosavleTSi qadagebisa RvTisave nebiT RvTismSoblis<br />

_ qalis _ nacvlad xvda axla ukve RvTismSoblisave<br />

nebiTa da SewevniT qals _ ninos. deda _ RvTismSobeli<br />

`uzesTaesia dedaTa da mamaTa da zecisa ZalTaca~. amitom,<br />

`raJams RmerTman ineba wyaloba da cxovreba naTesavisa<br />

Cvenisa, dedakacive warmoavlina...gamoTxoviTa da xuaiSniTa<br />

dedisaTa...vinadgan nawilica iyo dedisa RvTisa~.<br />

`erTi WeSmariti da ueWveli mizezi~ qarTvelTa naTesavis<br />

dedakacis mier moqcevisa swored RvTismSoblis wilxvdomileba<br />

yofila. xolo RvTismSoblis wilxvdomilebis<br />

erT-erTi mizezi ki `qarTlebrTa naTesavis aRmosavaliT~<br />

cxovreba, rakiRa TviT ufali _ mze simarTlisa _ aRmosavaliT<br />

aRmobrwyindeba. RvTismSoblis wilxvdomilebis<br />

Sesaxeb cnobas pirvelad ilarion qarTvelis cxovrebaSi<br />

vxvdebiT, Xsk. II nax., XII saukunidan ki araerTgzis dasturdeba<br />

(sakiTxis Sesaxeb sagangebod msjelobs k. kekeliZe<br />

etiudebis IV t., kekeliZe 1957: 137-140). 2. `meore da<br />

uWeSmaritesisa ese ars, vinadgan yovelTa naTesavTa umZvinvaresni<br />

da uveluresni iyvnes ese naTesavni, amisTvisca<br />

dedakaci warmoavlina, raTa umetes sacnaur iqmnes Zali<br />

RvTaebisa misisa da aravisi ena kadnier iqmnes amaosa mTxzvelobisaTvis<br />

cudisa metyvelebad, viTarmed simxneman da<br />

sibrZniT filasofosobaman, gina enaritorobaman mis visme<br />

kacisaman daacxro borot-boroteulebai maTio, amisTvisca<br />

ukue lbiliTa miT da narnarad mdinariTa wylisa<br />

da, cxadia, ara SemTxveviT: yvela ritualuri msaxurebisas mRvdelmsaxuri<br />

mimarTulia aRmosavleTisaken (es Cveuleba rigiT morwmunezec vrceldeba).<br />

gadmocemiT, swored aRmosavleTidan gamoCndeba macxovari meored mosvlis<br />

Jams. ioane damaskeli sagangebod msjelobs „aRmosavaliT Tayuaniscemis“<br />

Sesaxeb da brZanebs: ,,vinaÁTgan RmerTi naTeli ars sacnauri da mze simar-<br />

TlisaÁ da „aRmosavalad“ (zaq. 3,8 lk. 1,78) werilTa Sina saxelidebis qriste,<br />

misda Sewirul iqmenin TayuaniscemaÁ aRmosavaliT... ityvis... daviTca: - ugalobdiT<br />

ufalsa ... aRmosavaliT (fs.47,33), mermeca ityvis werili: „dahnerga<br />

RmerTma samoTxe edems aRmosavaliT (Sesaqme, 2,8.)“... moseansaca karavsa<br />

aRmosavaliT aqunda kretsabmeli da salxinebeli ... ufalica juarcumuli<br />

dasavalad mimarT hxedvida da esreT Tayuanis-vscemT missa mimarT mxedvelni.<br />

da amaRldeboda ra, aRmosavaliT kerZo aRvidoda ... da esreTve movideso,<br />

viTar saxed ixileT igi aRmavali zecad, angelosni ityodes mociqul-<br />

Ta mimarT (saqme mociqulTa 2.11) da TviT ufali: „viTarca elvaÁ gamovals<br />

aRmosavaliT da Cans vidre dasavaladmde, egreT iyoso moslvaÁ Zisa kacisaÁ<br />

(mT. 24,27)“. misni ukuÀ momlodeni Tayuanis-vscemT aRmosavaliT“ (gardamocema,<br />

gv. .245).<br />

239


nektariTa daSrita simZafre saxmilisa~ (sabinini 1882: 72).<br />

radgan, rogorc nikoloz gulaberisZe xsnis, ganmarTldes<br />

uflis sityvebi: `Zali Cemi uZlurebasa Sina srul iqmnebiso~.<br />

sakiTxavis avtori aseve ganmartavs, rom ufali<br />

`saTno iCens ara sxvilbarkalTa mamakacTasa~, aramed `mo-<br />

SiSTa saxelisa misisaTa, viTarca ityvis `mivxedneo garna<br />

mSvidsa da mdabalsa da romeli Zrwodes sityuaTagan Cem-<br />

Ta~ da kualad `msxuerpl RvTisa ars guli Semusrvili da<br />

damdablebuli RmerTman ara Seuracxhyos~. qarTlis qalis<br />

mier gaqristianebis meore mizezad gulaberisZes miaCnia<br />

`qedficxelTa (urCi, Tavxedi), ulmobelTa (aq: sastiki) da<br />

uglimTa (briyvi, ugunuri) naTesavTa~ `uZlurisa bunebisa<br />

dedakacisa mier~ molboba (sabinini 1882: 73). nikoloz gulaberisZis<br />

komentari am SemTxvevaSi gansxvavdeba arsen<br />

beriseuli poziciisgan qarTvelTa naTesavis bunebis Sesaxeb,<br />

sadac vkiTxulobT: `ara mnebavs qadagebad warslva<br />

Seni, aramed warved Sen saxid Senda siond, rameTu nawil<br />

Senda arian advil-mosaqcevelni erni warmarTni da qveyana<br />

maTi~ (Zveli qarTuli...1978: 360). erTi mxriv, gasagebia advilmosaqcevelobis<br />

Sinaarsi: qarTvelTa gaqristianebasa<br />

da am sarwmunoebis saxelmwifo religiad gamocxadebas<br />

msxverp-li ar mohyolia. es, uflis gangebulebasTan er-<br />

Tad, mociqulTa swori qalwulganmanaTleblis xangrZlivi<br />

Rvawlis Sedegi iyo. maSin motivaciaTa winaaRmdegobaze<br />

ufro metad gansxvavebul xedvaze unda visaubroT. umniSvnelovanesia,<br />

rom mociqulTa sworis, ninos, Rvawli gulaberisZem<br />

swored am aspeqtiT ganixila. saubaria ara mxolod<br />

fizikur uZlureba-sisusteze, aramed filosofiur<br />

koncefciaze, mWevrmetyvelebis xelovnebis iaraRad<br />

gamoyenebis uaryofaze, rasac am konkretul konteqstSi<br />

sarwmunoeba, RvTismoSiSeba, simSvide da simdable (`Semusrvili<br />

guli~) upirispirdeba (TxzulebaSi araerTgzis<br />

ikveTeba mociqulTa sworis swored es Tvisebebi). amave<br />

konteqstSi da swored am motiviT imowmebs nikoloz gulaberisZe<br />

`uswavlel meTevzurebsa da mdabioT~, ris Sesaxebac<br />

zemoT ukve SevCerdiT. amave arguments nikoloz patriarqi<br />

amyarebs gedeonis magaliTis moxmobiT. bibliaSi<br />

moxsenebuli ori gedeonisgan aq israelis VII msajuli igu-<br />

240


lisxmeba (msaj. VI, 11), kerZod, VIII TavSi gadmocemuli ambavi<br />

300-kaciani laSqriT mravalricxovani mtris damarcxebisa,<br />

romelic, aseve, ufals mindobiTa da gedeonis mier<br />

damorCilebuli xalxisadmi SeTavazebuli winadadebiT _<br />

ufalma imefos Tqvenze _ aris yuradsaRebi (msajulTa VIII,<br />

23). gedeonis msgavsad, ufals gaamefebs qarTvelTa naTesavze<br />

wminda ninoc. 3. `dedaTa pativis~ damadasturebeli<br />

mesame argumenti nikolozisTvis aris is, rom macxovris<br />

aRdgomis xarebis pativi swored dedaT xvdaT wilad. mniSvnelovania,<br />

rom homiliaSi Semodis polemikis elementic<br />

(rac namdvilad ar aris uCveulo movlena). patriarqi mimarTavs<br />

yvelas, vinc akninebs `qadagebasa da moqcevasa<br />

Cvensa~, Tumca, vis gulisxmobs konkretul SemTxvevaSi, ar<br />

Cans: `daiyavn piri borotad da amaod damakninebeli qadagebisa<br />

da moqcevisa CvenisaTvis bunebisa mier dedobrivisa,<br />

aramed ufrosad da umetesad vmoxarulobdeTca da vmoqalaqobdeT<br />

myuedrebelTa maT CuenTa mimarT ugunurebis<br />

momzraxTa~ (sabinini 1882: 73). mniSvnelovania daskvna:<br />

is, rac SesaZloa vinmes damaknineblad eCvenebodes, sinamdvileSi<br />

Cveni eklesiis pativia. usaTuod gagvaxsendeba<br />

giorgi mTawmidelis pasuxi antioqiis patriarqisadmi,<br />

romelic zustad msgavsi datvirTvis, sulieri Zalisxmevis,<br />

paTosisa da intonaciisaa * .<br />

rogorc kompoziciur-siuJetur sakiTxebze msjelobisas<br />

aRvniSneT, wminda ninos xazi ninos javaxeTSi SemosvliT<br />

iwyeba da mis mier qarTlis gaqristianebiT (qristianobis<br />

saxelmwifo religiad gamocxadebiT) sruldeba.<br />

realurad, Tuki davukvirdebiT, es aris mxolod ambavi ninos<br />

qarTlSi Semosvlisa da eklesiis dafuZnebisa, romelic<br />

dakumSulad aRadgens istorias da sadac warmmarTveli<br />

im saswaulTa gaxsenebaa, romlebic ukavSirdeba jer<br />

kvarTs, Semdeg svetsa da eklesias (sveticxovlis taZars) ** .<br />

* r. siraZe swored am argumentaciaTa gaTvaliswinebiT andria kritelis<br />

`RvTismSoblis sakiTxavTan~ dakavSirebiT fiqrobs, rom sveticxoveli ganasaxovnebs<br />

RvTismSobels (siraZe 1992: 134).<br />

** xelnawerebsa da redaqciebze saubrisas mivuTiTeT, rom sveticxovlis<br />

sakiTxavma araerTi xelnaweriT moaRwia Cvenamde, Tumca, maTi umetesoba XVII<br />

saukunisaa. vfiqrobT, rom droTa ganmavlobaSi Txzulebis `qarTlis cxovrebasa~<br />

da `ninos cxovrebis~ sxva redaqciebTan msgavsebis gamoc Zeglma<br />

241


amave dros, gulaberisZes ainteresebs qarTlSi, kerZod,<br />

kvarTis, svetis adgilas, samoTxeSi (zogi redaqciiT, venaxSi)<br />

da mayvlovanTan aRsrulebuli saswaulebi (sakiTxavSi<br />

nino ar tovebs mayvlovans, RvTismSoblis safarvels<br />

da yovladwmida dedis meoxebiT aRwevs Tavadac erTobas<br />

ufalTan, sakvirvelmoqmedebs). mniSvnelovania, rom kvar-<br />

Ti ninos Semosvlamde gacilebiT adre CamobrZanda da RvTis<br />

gangebulebiT `warmoivlina qarTlsa, dedasa qadaqTasa~, magram<br />

misi Zala, madli da sakvirvelqmedeba sisruliT mxolod<br />

ninos qarTlad Semosvlisa da mayvlovanSi dafuZnebis<br />

Semdeg gamovlinda. gulaberisZis miizani da pozicia<br />

gamokveTilia maSinac, roca gareSe, sxvagan Cenil sakvirvelqmedebaT<br />

aRwers mxolod im SemTxvevaSi, Tuki Semdeg<br />

is unda daukavSirdes sveticxovels, mag.: mirianis<br />

mzis dabneleba, an kerpTa msxvreva da a.S. (TavisTavad, umniSvnelovanesia<br />

sveticxovlis, Zveli dReTas, naTliT<br />

mosili kacis da sxva saxeTa gaazreba. am TvalsazrisiT,<br />

sayuradReboa, rom `ninos cxovrebis~ sinuri xelnaweris<br />

miniaturaSi svets aRmarTavs qriste, Sesabamisad, Zveli<br />

dReTac am miniaturis SemsruleblisTvis qristes simboluri<br />

saxea). qristianobis saxelmwifo religiad gamocxadebis<br />

(e.i. qarTlebrTa eklesiis dafuZnebis) TvalsazrisiT<br />

Semodis TxrobaSi konstantinesadmi gagzavnili<br />

werili Tu cnoba episkoposTa Semosvlisa. wminda ninos<br />

saxis gaazreba araerT mkvlevars ucdia, amitom Cven aRar<br />

SevCerdebiT mis saxismetyvelebaze, Tumca SevniSnavT, rom<br />

gulaberisZis `sakiTxavSic~ qmediTi da metyvelia opozicia<br />

tyve _ dedofali da ucxo _ deda. tyve ninos cxovrebaSi<br />

damkvidrebuli Sesatyvisi unda iyos qristianuli ZeglebisTvis<br />

cnobili monisa. mamaTa ganmartebiT, TviT saxarebac<br />

ganarCevs ufalTan urTierTobis or safexurs:<br />

monobasa da megobrobas (megobars ufali uwodebs lazares,<br />

romelsac aRadgens). aq unda igulisxmebodes nino<br />

qarTlis moqcevamde da Semdeg, radgan naTlisRebis madli<br />

mociqulTa swor dedas (TormetTa Tana meaTcamete mociqulad<br />

wodebuls) tyveobidan ukve swored megobrad wode-<br />

gadamwerTa mier dakarga pirvandeli saxe da Seimata iseTi epizodebic, romlebic<br />

Tavdapirvelad gulaberisZesTan ar unda gvqonoda.<br />

242


is pativs miagebs. xolo radgan qriste meufea, ufalia,<br />

wminda nino sulieri aspeqtiT xdeba dedofali da tovebs<br />

tyveobas (e.i. xdeba megobari_monidan). wmida mowame ipolite<br />

romaeli ganmartavs: `vinc rwmeniT Sedis ganaxlebis<br />

sabanelSi, uaryofs satanas da uerTdeba qristes, ukuagdebs<br />

mters da aRiarebs qristes TviT RmerTad, ganerideba<br />

monobas da miiRebs Zeobas, igi brundeba naTlisRebis embazidan<br />

naTeli, rogorc mze, mbrwyinavi simarTlis sxivebiT<br />

da, rac mTavaria, brundeba RvTis Zed da qristes Tanamecxedred~<br />

(RvTismsaxuris...1989:344). es sulieri gza qarTvel<br />

erTan erTad ganvlo wminda ninomac. amaves ukavSirdeba<br />

ucxo _ deda wyvilic. qarTuli agiografiidan mravali<br />

pasaJis moxmoba SeiZleba, sadac ucxo sarwmunoebiT ucxos,<br />

rjuliT ucxos Tu RvawliT ucxos, an gansakuTrebuli<br />

warmomavlobisas aRniSnavs (`ucxo ucxoTa SjuliTa~ _<br />

abo, `ucxoveba Rvawlisa~ _ grigolisa da a.S.), magram amave<br />

`abos wamebaSi~ vkiTxulobT, rom qarTli gamxdara `dedad<br />

wmidaTa~, romelmac gaaqristiana ucxo Sjulis abo. nino<br />

ucxoa manam, sanam gaqristiandeba eri, xolo mirianisa da<br />

nanas saswaulebrivi gankurneba mas dedad aqcevs da kapadokieli<br />

qalwuli xdeba `deda qarTvelTa Temisa~. borotebis<br />

dabneleba, kerpTa msxvreva da uaryofa, rac eris<br />

naTlisRebas mohyva, samaradisoa (da ara droebiTi). uflis<br />

gangebuleba da RvTismSoblis wilxvedri qveynis uflisTvis<br />

aRdgena xorcieldeba eris naTlisRebiT, ufal-<br />

Tan erTobiT, miuTiTeben, rom `dacemuli kacobriobisTvis<br />

erTaderTi gza xsnisa RmerTTan erTobis miRwevaa~<br />

(RvTismsaxuris...1989: 331). swored am gzas aCvenebs qarTvelT<br />

tyveyofili dedofali da ucxoyofili deda _ nino.<br />

amave dros, mzaddeba idea: mcxeTa _ qarTuli ierusalimi.<br />

mcxeTac binaruli saxea da, unda iTqvas, rom gulaberis-<br />

ZesTan gamokveTilia ara mxolod Sedegi ninos moRvaweobisa,<br />

aramed procesi: mcxeTa _ `deda qadaqTa~ unda iqces<br />

`zeciuri ierusalimis~ saxed. qadagi/qadaqi gulaberis-<br />

ZesTan warmarTuli saqarTvelos aRmniSvnelia (aqve gagvaxsendeba<br />

qarTlis saxeldeba `dedad wmidaTa~ ioane sabanisZesTan,<br />

e.i. icvleba funqcia, datvirTva, misia erisa<br />

rogorc erT, ise meore SemTxvevaSi). Tuki bolo dros<br />

243


SemoRebul terminologias moviSveliebT, `wminda ninos<br />

cxovrebaSi~ da, kerZod, gulaberisZis sakiTxavSic, asaxulia<br />

hierotopuli midgoma (CxartiSvili 2007: 322) da hierofania<br />

(sivrcul-landSafturi xati, RvTaebrivi Canafiqri<br />

adgilis, sakraluri sivrcis Seqmnis procesi). irkveva,<br />

rom qristianobis gavrcelebisTanave amgvari `baZviT~ Seqmnili<br />

xati ierusalimisa aris TviT konstantinepolSic<br />

(`axali ierusalemi~), gvian _ moskovSic, jer kidev k. kekeliZis<br />

(Semdeg, r. siraZis da sxv.) dakvirvebiT _ amave xats<br />

imeorebda mcxeTac Tavisi SemogareniT: `Zvelma qarTulma<br />

eklesiam, romelmac Tavisi dasabami wminda miwidan miiRo,<br />

topografiuli TvalsazrisiTac Tavisi dedisgan _ ierusalimis<br />

eklesiisgan miiRo asli, rodesac mcxeTasa da mis<br />

midamoebSi Seqmna yvela is umTavresi punqti, romlebTanac<br />

dakavSirebuli iyo qristes amqveyniuri cxovrebis<br />

umniSvnelovanesi movlenebi. mcxeTa qarTuli ierusalimia...<br />

mcxeTa, es qarTuli ierusalimi, mdebareobs md. mtkvrisa<br />

da aragvis Sesayarze, mis centrSia didebuli sapatriarqo<br />

taZati 12 mociqulisa...aq, mtkvris napiras, sadac<br />

qarTvelebi moinaTlnen, dRemde SemorCa mRvime eklesiis<br />

nangrevebiT, romelsac beTlemi ewodeba. mtkvris marjvena<br />

napiras, swored samxreTiT aRmarTulia Taboris saxeliT<br />

cnobili mTa. masze idga fericvalebis eklesia... mcxe-<br />

Tidan CrdiloeTiT, samxreT-aRmosavleTiT, ...mdebareobs<br />

egreT wodebuli beTania~ (kekeliZe 1957: 362). r. siraZe<br />

miuTiTebs, rom analogiebi mravlad gamovlinda da aisaxa<br />

`ninos cxovrebaSi~. xolo, radgan mrovelis redaqcias<br />

misdevs gulaberisZec, Sesabamisad, gvxvdeba `sveticxovlis<br />

sakiTxavSic~. yvelaze mniSvnelivani isaa, rom `ierusalimSia<br />

qristes saflavi, mcxeTaSi ki daflulia kvarTi<br />

uflisa. mcxeTa saxea e.w. `zeciuri ierusalimisa~, amitom<br />

analogiebi sulieri simbolikis Sinaarss Seicavs...aq um-<br />

Tavres wyvileul saxeebs qmnian jvari vazisa da sveticxoveli,<br />

mayvlovani da `samoTxe~, armazis mTa da `borcvi<br />

juarisa~, `zemo~ da `qvemo~ eklesiebi, aqvea bibliuri sakulto<br />

mTebi: gebeli da garizani~ (siraZe 1987: 100).<br />

qristes saflavis mcxeTuri analogiis _ kvarTis adgili<br />

ucnobia ninos Semosvlamde, es adgili swored mas mieniS-<br />

244


neba saswaulebrivad. mniSvnelovania, rom Tuki manamde<br />

sakvirvelmoqmedebs kvarTi, taZris aSenebis Jams mas cvlis<br />

sveti, xolo Semdeg _ taZari, romelic amTlianebs samive<br />

xats, moicavs Tavis TavSive samive siwmindes, zegardamoqsovil<br />

sauflo kvarTs, cxovel svetsa da sakuTriv eklesias.<br />

mxolod am SemTxvevaSi, eklesia SeiZleba orgvarad<br />

gaviazroT da binaruli datvirTva mivceT: eklesia _<br />

sveticxoveli da eklesia _ axaldafuZnebuli, samociqulo.<br />

mcxeTa _ zeciuri ierusalimis amgvarad gaazreba<br />

saukuneTa ganmavlobaSi qristianuli samyaros winaSe<br />

qarTveli eris mier sakuTari misiis gacnobierebas ukav-<br />

Sirdeba. msjelobis amgvarad warmarTva Zalze logikuri<br />

SedegiT _ qarTveli eris sazepuro erad, axal ierusalimad<br />

wodebiT sruldeba. am ideis RerZi ki swored mcxeTaSi<br />

dafluli kvarTia, romelzec gamobrwyinda sveti da romelzec<br />

aigo sakvirveli taZari _ sveticxoveli, romelic,<br />

erTi mxriv, mociqulTa saxelobisaa, xolo meore mxriv,<br />

qarTvelTa sionadac iwodeba. jer kidev VII-VIII saukuneebSi<br />

ioane sabanisZem Camoayaliba erovnuli TviTSegnebis msoflmxedvelobrivi<br />

koncefcia, sadac qristianuli samyaros<br />

yureSi moqceul qarTvel ers sarwmunoebrivi aRmsareblobiTa<br />

da RvTis winaSe gaRebuli RvawliT berZnebs<br />

uTanasworebs * (`ara xolo berZenTa sarwmunoebaÁ ese RvTisamieri<br />

moipoves, aramed Cuenca, SorielTa amaT mkvidrTa~,<br />

Zeglebi 1964: 55), xolo qarTls im madlis gamo, romelic<br />

mis wiaRSi damkvidrebulT qristesTvis Rvawlis survils<br />

aRuZravs, dedad wmidaTa uwodebs. giorgi merCule qarTvel<br />

bagrationTa genialogiur Stos daviT mefsalmunes<br />

* Tuki ioane sabanisZe berZnebs qarTvelebs uTanasworebs, gelaTis skolis<br />

avtori _ gulaberisZe qarTvelTa da berZenTa naTesavis xasiaTsa da<br />

Tvisebebs warmoaCens da sruliad gansxvavebul pozicias gvTavazobs: mas,<br />

rogorc elinofil avtors, moswons berZenTa tradicia, xedavs qarTvelTa<br />

da berZenTa gansxvavebul Tvisebebs da ara mxolod axasiaTebs, aramed, erT<br />

SemTxvevaSi ninos Semosvlas gvixsnis qarTvelTa mZvinvare da uglimi xasiaTiT,<br />

sxvagan wuxs, rom qarTvelTa naTesavs ara aqvs Cveva `samecniero da<br />

safilosofosoTa saqmeTa gamoZiebisa~ da a.S. rogorc zemoTac aRvniSneT,<br />

berZenTa naTesavis amgvari warmoCena gulaberisZis mier `sveticxovlis<br />

sakiTxavis~ daTariRebis erT-erT argumentad gvesaxeba. amave dros, imave<br />

momentebiT ukeT warmoCndeba, rom qarTvelTa sazepuro erad gamorCeva uflis<br />

gangebulebaa da ara qarTveli eris damsaxureba (amitomac, miuxedavad<br />

ragvarobisa, swored qarTlebrTa naTesavs uwodebs gulaberisZe sazepuro<br />

ers, kvarTis, svetisa da sveticxovlis taZris mflobels).<br />

245


da, Sesabamisad, macxovars, ukavSirebs (`daviT winaswarmetyvelisa<br />

da uflisa mier cxebulisa Svilad wodebulo<br />

xelmwifeo~, _ mimarTavs grigoli aSot kurapalats (Zeglebi<br />

1964: 262). TumcaRa, usaTuod unda aRvniSnoT, rom<br />

damkvidrebuli mosazrebis paralelurad es epizodi, zogadad,<br />

cxebul mefeTa daviT mefsalmunis sulier memkvidreobasac,<br />

saRvTo madlmosilebasa da mironcxebulobasac<br />

unda gulisxmobdes. ar ixsenieba sauli, romelic pirveli<br />

cxebuli mefea, Tumca ara morWmuli xelmwife, samagierod,<br />

ixsenebs daviTs, romlis StoSic iSva macxovari da romelic<br />

morWmiT ganagebda israels, Sesabamisad, `pativTan<br />

erTad patiJicaa~ misi sulieri memkvidreoba). X saukuneSi<br />

ioane-zosime meoredmosvlis Jams erTa qarTuli eniT<br />

`gankiTxvas~ winaswarmetyvelebs da mas saxarebiseul lazares<br />

uwodebs (`saxarebasa Sina amas enasa lazare hqvia~. am<br />

uCveulo `qebis~ teqstis axsna-gaazreba araerTma mkvlevarma<br />

scada, Sesabamisad, araerTgvaria Txzulebis simbolikisa<br />

da saxismetyvelebis axsnac. cxadia, Cven am sakiTxebs<br />

ar SevexebiT). axali ierusalimis idea sruliad gansxvavebuli<br />

konteqstiT gelaTis akademiis simboloc gaxda.<br />

X-XIII saukuneTa sasuliero literatura mesianistur ideas<br />

Zalumad warmoaCens. gulaberisZesTan meordeba mcxe-<br />

Tis _ meore ierusalimis idea, romelic epoqis Sesatyvis<br />

gaazrebas imatebs: eris rCeulobis ideas iZens. Tuki Tavdapirvelad<br />

meore ierusalimi transformirda gamoTqmad<br />

axali ierusalimi (rac cvlis Tavdapirvel datvirTvas.<br />

Tavdapirveli gaazreba ki amgvari iyo: `rogorc aRmosavluri<br />

saqristianos centria ierusalimi, aseve unda iyos<br />

mcxeTa saqarTvelosTviso~, (siraZe 1987: 83), TandaTanobiT<br />

gaCnda qarTvelTa misiis axali axsnac: rogorc Zvel<br />

aRTqmaSi israeli iyo rCeuli eri, ise qristianobis gavrcelebis<br />

Semdgom qarTvelTa naTesavi rCeuli, anu<br />

sazepuro eria. amgvari gaazreba Tavad terminSic aisaxa *<br />

(aqve unda aRvniSnoT, rom qarTvelTa naTesavi `sazepuro<br />

eria~, mcxeTa _ `axali ierusalemi~, maSin, roca konstan-<br />

* n. sulavam sagangebo werili uZRvna termins `sazepuro eri~, sadac Sejamebulia<br />

yvela is mosazreba, sadac am leqsemisa da saxis gaazrebaa warmodgenili<br />

da gamoTqmulia sayuradRebo daskvnac X-XIII sk.Ta ZeglebSi misi<br />

datvirTvis Sesaxeb.<br />

246


tinepoli _ axali hromi, ierusalimSi igulisxmeba sulieri<br />

rCeuleba, maSin, roca romSi moiazreba mxolod kulturul-politikuri<br />

Zalmosileba). cxadia, Cven ar SevexebiT<br />

leqsemis genezisis sakiTxs. CvenTvis sayuradRebo agiografiul<br />

da bibliur teqstebSi misi datvirTva da simboluri<br />

gaazrebaa. termini sazepuro eri araerT sasuliero<br />

TxzulebaSi gvxvdeba: `ninos cxovreba~, `abdulmesiani~,<br />

`daviT da konstantines martvilobis~ metafrasuli<br />

redaqcia, arsen bulmaisimisZis xelTuqmneli xatis sagalobelni<br />

da a.S.<br />

sazepuros mniSvnelobis gansazRvraSi gansakuTrebuli<br />

roli eniWeba bibliis qarTuli Targmanis monacemebs,<br />

romelTa mixedviT sazepurod israelia miCneuli... gamosvl., II<br />

Sjulisa da I mefeTa wignebSi israeli moixsenieba sazepurod:<br />

`da aw ukueTu smeniT isminoT xmisa Cemisa da daicvaT<br />

aRTqumaÁ Cemi, iyvneT Cemda er sazepuro yovelTagan na-<br />

TesavTa, rameTu Cemi ars yoveli queyana~ (gamoslv. 19,5);<br />

`xolo ufalman ara ganiSoros eri Tvisi saxelisa misisaTvis<br />

didisa, rameTu Segiwynarna Tquen ufalman da gamogir-<br />

Cia Tquen erad sazepurod~ (I mefeTa, 12, 22); `gamogirCia<br />

ufalman...raÁTa iyo Sen misa erad sazepurod (II Sjul. 6,7)~<br />

(sulava 2004: 22). ras niSnavs bibliuri gaazrebiT rCeuloba?<br />

gamosvlaTas moxmobil muxls mosdevs kidev erTi<br />

axsna: `xolo Tquen iyvneT Cemda sameufo, mRdeloba, naTesav<br />

wmida. ese sityuani hrqune ZeTa israelisaTa~ (gam. 19,<br />

6). rogorc Cans, ufali rCeulobas israels mxolod mcnebaTa<br />

midevnis, sjulis aRsrulebis SemTxvevaSi aRuTqvams<br />

(amitomve mimarTavs: ukueTu isminoT...), TumcaRa, rogorc<br />

bibliis Zveli TargmanebisTvis iyo damaxasiaTebeli, termini<br />

unificirebuli ar aris, mdgradi SesatyvisiT ar gadmodis<br />

da Seesabameba xan `Sens (uflis) Zeebs~, xanac `iahves<br />

xalxs~. CvenTvis sayuradReboa, rom bibliis gelaTur<br />

redaqciaSi `sazepuros~ nacvlad, rogorc wesi, gvaqvs<br />

`iyvneT erad Cemda~ da, rac Zalze damafiqrebelia, mxolod<br />

or xelnawerSi (A179 1669 wl.-sa da A51 XII-XVIII sk.-ebisa! es<br />

ukanaskneli sabas redaqciadaa cnobili) * dasturdeba SesityvebiT<br />

`eri sazepuro~. amave dros, K14-s mTargmneli da<br />

* es Zalze sayuradReboa, radgan sakiTxavis xelnawerebic swored am periods<br />

ganekuTvneba. SesaZloa kvlavac gviani gadamwer-redaqtorebis kvalic<br />

ikiTxebodes.<br />

247


gelaTis katenebiani bibliis erT-erTi avtori (Tu gadamweri)<br />

erTi da igive piri Cans. magram Tuki SesaZloa, rom<br />

orive Zegli daukavSirdes nikoloz gulaberisZes (rac<br />

mecnierTa Soris ukve gamoTqmuli varaudia, meliqiSvili<br />

1996: 18-22), usaTuod damafiqrebelia, rom `sveticxovlis<br />

sakiTxavi~ da gelaTis biblia `sazepuro eris~ terminad<br />

xmarebis TvalsazrisiT gansxvavebas gviCvenebs. `ebraul<br />

teqstSi sazepuro Seesabameba sityvas `segilla~, RmerTis<br />

Zirfasi sakuTreba, berZnulSi _ laoc periousiouc, gamorCeuli,<br />

saukeTeso, aRmatebuli, araCveulebrivi xalxi~ (sulava<br />

2004: 22). niSandoblivia, rom bibliis muxli sabas mieraa<br />

Sesworebuli. Tavad sulxan-saba sazepuros amgvar axsnas<br />

gvTavazobs: `zeciuri purismte, RvTiuri purisa da madlis<br />

moziare~. es termini `qarTlis cxovrebaSic~ (swored<br />

leonti mrovelTan!) gvxvdeba: `oi, dedao Cemo, ara ugulebelvyo<br />

eri igi sazepuro ufros yovelTa naTesavTa,<br />

meoxebiTa SeniTa maTTuis~ (q`arTlis cxovreba~ 1955: 38).<br />

nikoloz gulaberisZesTan ki vkiTxulobT: `winaswarve ganego<br />

(!) saxiersa mas amis samefosa erad sazepurod Semzadeba<br />

da vinaTgan nawilica iyo yovladwmidisa RvTismSoblisa,<br />

amisTvis ufrosRa Rirs iqmna amas saSinelsa madlsa ese<br />

kedari, amisTvisca ukue winaswarve warmoavlina madli Rv-<br />

Taebisa misisa, raTa pirveladve daiwindos kuarTiTa miT<br />

da madliTa RvTaebisa misisaTa~ (sabinini 1882: 77). safiqrebelia,<br />

rom sazepuro terminad nikoloz gulaberisZesTan<br />

an `qarTlis cxovrebidan~ gadavida, an kvlavac saqme gvaqvs<br />

teqstis gviani gadamwerebis mier SecvlasTan (swored XVII<br />

saukunis CasworebebTan, rac moulodneli ara aris, radgan<br />

Zeglma swored aseTi saxiT moaRwia Cvenamde). TumcaRa, aq<br />

mniSvnelovania Tavad mesianuri idea. israels unda daecva<br />

mcneba, rom yofiliyo rCeuli eri; eris rCeuloba, axal<br />

ierusalimad RvTisave gangebulebiT qarTvelTa naTesavis<br />

moazreba kvarTis ierusalimidan mcxeTas CamobrZanebi-<br />

Tac gamoixata, risTvisac mirian mefe sagangebod aRavlens<br />

locvas (sabinini 1882: 97-98). uflis gangebulebiT,<br />

qarTvelTaTvis rCeulobis sawindari ara RvTis mcneba-<br />

Ta midevna, aramed RvTismSoblis wilxvdomilebaa. amave<br />

dros, umniSvnelovanesia, rom qarTveli eris sazepuro<br />

248


erad gamorCeva, RvTisave gangebulebiT, mis gaqristianebamde<br />

kvarTis CamobrZanebiTa da `samoelis Zalis~ qarTlis<br />

SuagulSi _ warmarTuli qarTlis centrSi _ mcxeTa-<br />

Si daflviT _ damarcxebiT ganisazRvra: `xolo amisica<br />

saTanado ars TqmaÁ, raÁTa TÂT mebr eSmaknica mTavrisa<br />

mis da mamisa maTisa Tana ZarRv SeWril da mobryvilebul<br />

iqmnen. pirvelve ukuÀ amisTÂs warmoavlina wmidaÁ igi<br />

kuarTi naTeli naTelTa yovelTa mflobelisa cecxlisa<br />

mis RuTaebisa guamsa Semcueli da damfarveli, raTa ukuÀ<br />

dedasa mas qadaqTasa saSual mdebareobiTa viTarca cecxli<br />

mucelsa Sina STagdebuli mZafriad uwyalod scvides<br />

samoels~ (sabinini 1882: 77). aqve erTi aspeqtic unda gamovkveToT,<br />

romelzedac nikoloz gulaberisZe amaxvilebs<br />

yuradRebas: mcxeTisa da qarTlis (qarTvelTa naTesavis)<br />

_ sazepuro eris `eSmakTa sakrvelTagan~ gaTavisufleba<br />

(gansxvavebiT gamorCevisgan) moxdeba ara kvarTis qarTlSi<br />

SemosvlisTanave, aramed mxolod qarTvelTa moqcevisa da<br />

eklesiis Senebis Semdeg, e.i. mxolod mas Semdeg, rac ganiwmindeba<br />

eri da uflis gangebulebasa da nebas eris nebac<br />

daemTxveva (sabinini 1882: 88-89).<br />

Zalze sainteresoa, ra datvirTva aqvs ers Sesityveba-<br />

Si `sazepuro eri~ da ra leqsemas mimarTavs gulaberisZe<br />

dRevandeli eris mniSvnelobiT? vxvdebiT or ZiriTad<br />

termins _ ersa da naTesavs, TumcaRa erTgan gvaqvs terminic<br />

tomi. davakvirdeT magaliTebs: `uglimi naTesavi~ (sabinini<br />

1882: 72), `Tayuanisscemdes yovelnive igi erni~ (sabinini<br />

1882: 73), nino `tiroda ... tyue qmnilobisaTvis erisa<br />

mis ugulisxmosa~ (sabinini 1882: 73), `ganxrwnes eri Seni~<br />

(sabinini 1882: 73), gamovida `mirian mefe yovlisa erisa<br />

Tana~ (74), `evedreboda, raiTa moxednes wyalobiT ersa mas<br />

SecTomilsa~ (sabinini 1882: 74), `esua mas deda tomisagan<br />

eli mRudlisa~ (sabinini 1882: 76), `winaswarve ganego saxiersa<br />

mas amis samefosa erad sazepurod Semzadeba~ (sabinini<br />

1882: 77), `saqme didi ganisma ...da sacnaur eqmna...yovelsa<br />

ersa~ (sabinini 1882: 77), `xolo Cueneba ese moaswavebda<br />

erisa mis Savisa da dabnelebulisa naTlisRebisa mier<br />

coduaTa ganspetakebasa, romelica ese mciredTa dReTa<br />

Semdgomad ufalman saqmiT gamoaCina, rameTu yoveli igi<br />

249


eri wmidisa ninos mier wylisagan aRmoSobiTa ganspetaknes~<br />

(sabinini 1882: 78), `hyves Svidni dedani, naTesaviT uriani~<br />

(sabinini 1882: 78), `mteri igi naTesavisa Cuenisa samoel ampartavnebiTa<br />

da zuaobiTa borotad daeca~ (sabinini 1882:<br />

82), `yoveli eri SemsWualul iyo xeduasa missa~ (sabinini<br />

1882:83), `dedofali yovlisa mis erisa Tana sixaruliT<br />

aqebdes~ (sabinini 1882: 83), `moaxlebul ars Jami warwymedisa<br />

maTisa da amaT naTesavTa maTgan gaTavisuflebisa~<br />

(sabinini 1882: 89), `qristianobisa ebgurad Rirsa qmnil<br />

ersa zeda sazepurosa wyaloba auracxelisa RvTisagan~<br />

(sabinini 1882: 95) da a.S. amTaviTve SeiZleba davaskvnaT,<br />

rom tomi moxmobil magaliTSi niSnavs Stos (`tomisagan<br />

eli mRudelisa~ _ eli mRvdlis Stosgan). swored amgvaradaa<br />

Sesworebuli gelaTis bibliis `ricxvTa~ wignSi sxva<br />

redaqciebis `naTesavi~. moxmobili magaliTebidan gamomdinare,<br />

naTesavi modgmas unda aRniSnavdes, xolo eri<br />

xalxsac (xalxis simravlesac) da modgmasac. bibliaSi eri<br />

da warmarTi opoziciuri wyvilia, romelTagan eri yovelTvis<br />

RvTis rCeul xalxs _ israels aRniSnavs (meliqiSvili<br />

1999: 212). gelaTis katenebiani bibliis erT-erT sqolioSi<br />

tomisa da eris urTierTmimarTeba amgvaradaa warmoCenili:<br />

`tomi umetes gareSemcvelobiTi ars ufroÁs,<br />

vidre saxeli erisaÁ, vidremdis iyos tomobaÁ, vidremde<br />

geTsonisi saxelad, xolo misgan STamoslvaÁ _ erad ZeTa<br />

misTaÁ~ (A1108, f. 38r, Q1152, f. 94r). am SeniSvnaSi saintereso<br />

isaa, rom eri aq gagebulia ara rogorc zogadad `xalxi~,<br />

`krebuli~, aramed swored misi axali, Tanamedrove mniSvnelobiT~<br />

(meliqiSvili 1999: 213). SesaZloa davuSvaT, rom<br />

`sazepuro erSic~ eri gulisxmobs swored am terminis Tanamedrove<br />

gaazrebas (`eri aris istoriulad Camoyalibebuli<br />

myari erToba, warmoSobili enis, teritoriis, ekonomiuri<br />

cxovrebisa da im fsiqikuri wyobis erTobis bazaze,<br />

romlis gamoxatulebaa kulturis erToba~, meliqiSvili<br />

1999: 23). rogorc Cans, `sazepuro ers~ swored religiursimboluri<br />

da politikur-ideologiuri terminis datvirTva<br />

aqvs. nikoloz gulaberisZe, erTi mxriv, qarTvel<br />

moRvaweTa tradicias agrZelebs da sami urTierTganmapirobebeli<br />

siwmindis _ kvarTis, svetisa da sakvirvelmoq-<br />

250


medi eklesiis madlmosilebis gamo qarTvel ers rCeul<br />

ers, axal ierusalims, sazepuro ers uwodebs (ufro metic,<br />

Tavadac qmnis axali ierusalimis xats). xolo, meore mxriv,<br />

elinofil avtorad rCeba da ar aviwydeba im RirsebaTa jerovnad<br />

Sefaseba, rac berZenTa naTesavisTvis miumadlebia<br />

ufals. amave dros, arc wminda ninos Rvawlis damakninebelTa<br />

gafrTxileba rCeba uyuradRebod: `daiyavn piri<br />

borotad da amaod damakninebeli qadagebisa da moqcevisa<br />

CuenisaTÂs bunebisa mier dedobrivisa, aramed ufroÁsad<br />

da umetesad vmoxarulobdeTca da vmoqalaqobdeT myuedrebelTa<br />

maT CuenTa mimarT ugunurebis momzraxTao~, radgan<br />

swored is aris Cveni eklesiis Rirseba, rac sxvaTagan<br />

misi pativis damaknineblad gamxdara.<br />

damowmebani:<br />

aleqsiZe 2007: aleqsiZe z. `moqcevai qarTlisai~. Tb.: 2007.<br />

akaki 1958: akakis TxzulebaTa sruli krebuli 15 tomad. t.VIII, Tb.:<br />

sabWoTa saqarTvelo, 1958.<br />

bezaraSvili 2004: bezaraSvili q. ritorikisa da Targmanis Teoria da<br />

praqtika. Tb. 2004.<br />

enciklopedia 1991: bibliis enciklopedia or tomad. t. II, m.: `centurioni~,<br />

1991.<br />

TamaraSvili 1995: TamaraSvil m. qarTuli eklesia dasabamidan<br />

dRemde. gamosac. moamzada z. aleqsiZem. Tb.: 1995.<br />

kakabaZe 1966: kakabaZe s. SoTa rusTaveli da misi vefxistyaosani. Tb.:<br />

ganaTleba, 1966.<br />

kekeliZe 1951: kekeliZe k. Zveli qarTuli mwerlobis istoria. t. I,<br />

Tb.: stalinis saxelobis saxelmwifo universitetis gam-ba, 1951.<br />

kekeliZe 1957: kekeliZe k. etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan.<br />

t. IV, Tb.: 1957.<br />

leqsikoni-cnobari 1984: qarTuli mwerloba leqsikoni-cnobari.<br />

wigni I, Tb.: `ganaTleba~, 1984.<br />

locvani 2004: fsalmunni da locvani. Tb.: `akriani~ 2004.<br />

meliqiSvili 1996: meliqiSvili d. gelaTis saliteraturo skolis<br />

enobrivi stilis erTianobisa da individualurobis sakiTxisaTvis.<br />

Jurn. gelaTis mecnierebaTa akademiis uwyebani, № 2, 1996.<br />

meliqiSvili 1999: meliqiSvili d. Zveli qarTuli filosofiur-Teologiuri<br />

terminologiis istoriidan. Tb.: `logosi~, 1999.<br />

metreveli 1998: metreveli e. aTonis qarTvelTa monastris saaRape<br />

wigni. Tb.: 1998.<br />

metreveli 2000a: metreveli r. saqarTvelos kaTolikos-patriarqebi.<br />

Tb.: nekeri; 2000.<br />

251


metreveli 2000b: metreveli r. saqarTvelos mefeebi. Tb.: nekeri;<br />

2000.<br />

niJaraZe 1962: niJaraZe b. svanuri miTebi. t.I., Tb.: 1962.<br />

sabinini 1882: sabinini m. saqarTvelos samoTxe, nikoloz gulaberisZis<br />

`sveticxovlis sakiTxavi~,<br />

siraZe 1992: siraZe r. qristianuli kultura da qarTuli mwerloba<br />

Tb.: 1992.<br />

siraZe 1987: siraZe r. qarTuli agiografia. Tb.: `nakaduli~, 1987.<br />

sulava 2004: sulava n. terminis `sazepuro eri~ interpretaciis-<br />

Tvis, Jurn. literatura da xelovneba, I, Tb.: 2004.<br />

qadagiZe 2001: qadagiZe. Tamar mefisdroindeli matiane. Tb.: 2001.<br />

`qarTlis cxovreba~ 1955: s. yauxCiSvilis redaqciiT, t.I, saxelgami,<br />

Tb.: 1955.<br />

qxa I,2: 1976: qarTul xelnawerTa aRweriloba. k. kekeliZis saxelobis<br />

qarTul xelnawerTa institutis gamocema. Tb.: 1976.<br />

RvTismsaxuris...1989: didmowame ipolite romaelis sityva RvTis<br />

gancxadebaze. RvTismsaxuris samagido wigni, oTx tomad. t. I, m.: 1989.<br />

CxartiSvili 2007: CxartiSvili m. hierotopia `wminda ninos<br />

cxovrebaSi~. literaturaTmcodneobis Tanamedrove problemebi<br />

(masalebi). Tb.: 2007.<br />

cxadaZe... 1960: cxadaZe q. ucnobi avtoris `ninos cxovreba~. kr.: k.<br />

kekeliZe _ 80, Tb.: 1960.<br />

Zveli qarTuli...1978: Zveli qarTuli literaturis Zeglebi. `msoflio<br />

literaturis biblioTeka~, red. iv. lolaSvili. Tb.: gamomc. `sabW.<br />

saqarTvelo~, 1978.<br />

Zeglebi 1964: Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi.<br />

t.I, Tb.: 1964.<br />

WeliZe ed. 1998: WeliZe ed. ioane petriwis cxovreba da moRvaweoba.<br />

J. religia, I-II, 1998.<br />

javaxiSvili 1983: javaxiSvili iv. qarTveli eris istoria. t. II, Tb.:<br />

1983.<br />

Ekaterine Chikvaidze<br />

252<br />

Nikoloz Gulaberisdze’s “Miracles of Svetiskhoveli”<br />

and the Life of St. Nino<br />

Summary<br />

One of the editions of Saint Nino’s Life is included in the collection<br />

of works known as Kartlis Tskhoreba (The History of Kartli 19 55:72-<br />

130) by Leonti Mroveli, historian of the 2 nd half of the 11 th century. Later,<br />

in the 2 nd half of the 12 th century this was the very edition of the life of<br />

virgin enlightener of Apostolic Standing that Nikoloz Gulaberisdze used


in the Miracles of Setitskhoeli (Sabinini 1882:69-119), therefore the<br />

piece is notable in respect of evaluation of St. Nino’s ordeals as well.<br />

Gulaberisdze is the author of Tamar’s epoch who not only describes but<br />

also ealuates Nino – a lady and the enlightener of Georgians. It must be<br />

mentioned from very beginning that Gulaberisdze did not have the objective<br />

of depicting St. Nino’s life. The work has an entirely different goal.<br />

K. Kekelidze indicates that “in this work Ninoloz’s aim was to describe<br />

the miracles of Svetitskhoveli during the conversion of Georgians and<br />

onwards. Since the Svetitskhoveli story occupies a central place in Nino’s<br />

life it is self-eident that the author could not bypass the description of<br />

Nino’s life” (Kekelidze 19 51:298). Miracles of Svetitskhoveli has the<br />

following composition: 1. Preface; 2. Founding of Orthodox Apostolic<br />

Church in Kartli (Saint Nino’s life – story about the obe; miracles of the<br />

pillar (“Seti”) and Setitskhoeli)); 3. Eulogizing Setitskhoeli. Miracles<br />

of Svetitskhoveli is divided in three notional sections in linguistic<br />

and stylistic respect as well. These are: preface (introduction), Nino’s life<br />

and Nino’s later miracles (“Gikharodenit”). Miracles of Svetitskhoveli is<br />

a homiletic genre work, namely, it is a festive sermon. Although a fairly<br />

long episode from Saint Nino’s life is included in the work we can not<br />

say that the icon of the saint is established. For the author not the generalization<br />

of Saint Nino’s ordeals is important, not showing her, for example,<br />

as an icon, but the result of the ordeals by a Virgin and Enlightener<br />

of Apostolic Standing – founding of the “Oriental Georgian Orthodox<br />

Church”. Through the inclusion of Saint Nino’s acts of faith in the work<br />

Gulaberisdze aims to establish the Svetitskhoveli feast and it is based on<br />

free compilation. Generally, the compilation in ecclesiastical works is a<br />

common phenomena, although the one that has not been researched for<br />

some reason. (The trace of compilation is evident in numerous translated<br />

or original works). Saint Nino is not a central figure of Gulaberisdze’s<br />

work. It is not only the ordeal of just and only of the enlightener of Georgians’<br />

(despite K. Kekelidze’s indication that the work provides an “interpretation<br />

and evaluation of Nino’s ordeal and her life in Georgia”) that<br />

is depicted in the piece, Nikoloz bases this interpretation and evaluation<br />

on the goal of the compilation of the Svetitskhoveli Miracles. (Kekelidze<br />

1951: 105).<br />

253


darejan menabde<br />

254<br />

Targmanebi<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~ ucxour enebze<br />

qarTuli mwerlobis erT-erTi uZvelesi Zegli `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~ ramdenime ucxour enazea Targmnili.<br />

winamdebare naSromi `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Targmanebisa<br />

da wminda ninos Sesaxeb ucxour enebze gamoqveynebuli<br />

masalebis Tavmoyra-mimoxilvis cdaa. rasakvirvelia, erT<br />

naSromSi mTeli masalis srulyofilad damuSaveba Seu-<br />

Zlebelia. Cveni mizani arcaa calkeuli gamokvlevebisa Tu<br />

Targmanebis Sefaseba; es momavlis saqmea. amjerad Cveni<br />

amocanaa ucxour enebze dastambuli masalis aRnusxvaklasifikacia.<br />

naSromi, rogorc iTqva, Semoifargleba `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ TargmanebiT, agreTve im gamokvlevebiTa<br />

Tu gamocemebiT, romlebic wminda ninos Sesaxeb daibeWda<br />

ucxour enebze. enciklopediebsa da leqsikonebSi<br />

daculi masalebis Seswavla ki samomavlo saqmed gvesaxeba.<br />

aq warmodgenilia yvela is masala, romelzec xeli migviwvda<br />

– rusul, germanul, frangul, inglisur, italiur,<br />

polonur, ungrul da berZ-nul enebze gamoqveynebuli<br />

Targmanebi da gamokvlevebi.<br />

cnobebi wminda ninosa da saqarTvelos gaqristianebis<br />

Sesaxeb adreve gvxvdeba rusul wyaroebSi. t. ruxaZis<br />

mixedviT, `wm. ninos cxovreba~ rusul mwerlobaSi sami<br />

versiiTaa cnobili: matianiseuli (1512 w.), prolog-svinaqsarisa<br />

(27 oqtombris `sakiTxavi~) da stefane aTonelis<br />

`Рай мысленный~-Si CarTuli (1659 w.)~ (ruxaZe 1961: 113-115).<br />

magram gansakuTrebul dainteresebas wminda ninos Temisadmi,<br />

cnobil istoriul garemoebaTa gamo, rusebi XIX saukunidan<br />

iCenen; wminda ninos saxeli ixsenieba TiTqmis yvela<br />

saeklesio kalendarSi, ibeWdeba wminda ninos `cxovrebis~<br />

sxvadasxva varianti, umetesad gardaTqma-perifrazebi.<br />

XIX saukunis 40-iani wlebidan rusul gamocemebSi gaCnda<br />

wminda ninos cxovrebis mokle aRwerilobebi, romlebic


us mkiTxvels warmodgenas uqmnida saqarTvelos gaqristianebisa<br />

da wminda ninos Sesaxeb (Воскреснее чтение 1841:<br />

294-296; selezniovi 1844 a : 31-33; selezniovi 1844 b : 33-34;<br />

ioseliani 1845; yifiani 1849).<br />

Cvens xelT arsebuli masalebiT irkveva, rom `wm. ninos<br />

cxovrebis~ yvelaze adrindeli rusuli Targmani ekuTvnis<br />

cnobil sazogado moRvawes dimitri yifians (1811-1887).<br />

`Нина – Просветительница Грузии~ (`nino _ saqarTvelos ganmanaTlebeli~)<br />

gamoqveynda 1849 wels, mTargmnelis winasityvaobiTa<br />

da komentarebiT (yifiani 1849). `nino _ saqarTvelos<br />

ganmanaTlebeli~, faqtobrivad, ninos mier qarTlis<br />

moqcevis gviandeli redaqciis Targmania. d. yifianis<br />

Targmanze darTul komentarebSi aris cda zogierTi wyaroseuli<br />

cnobisa Tu adre gamoTqmul calkeul TvalsazrisTa<br />

dazusteba-gadasinjvisa.<br />

XIX saukunis 50-ian wlebSi sanqt-peterburgSi ibe-<br />

Wdeboda `Жития святых Российской церкви, также иверских и<br />

славянских~ (`ruseTis eklesiis, agreTve iverTa da slavTa<br />

wmindanebis cxovrebani~) (muraviovi 1860: 367-379: 367-<br />

379), romelSic 1856-1860 wlebSi gamoqveynda saqarTvelos<br />

eklesiis TiTqmis yvela wmindanis cxovreba-wamebaTa mokle<br />

aRwerilobebi. am krebulebis Semdgeneli iyo andria<br />

nikolozis Ze muraviovi (1806-1874), mwerali da mecnieri,<br />

kavkasiis mefisnacvlis n. n. muraviovis (karskis) Zma, romelmac<br />

Seiswavla saqarTvelos siZveleni da aRwera wignSi<br />

`Грузия и Армения~ (sxvaTa Soris, a. muraviovi am wignSic exeba<br />

saqarTvelos gaqristianebisa da wm. ninos Temas) (muraviovi<br />

1848). aRniSnul krebulebSi ibeWdeboda `Житие<br />

св. Нины, просветительницы Грузии~ (`saqarTvelos ganmanaTleblis<br />

wm. ninos cxovreba~). es gamocemebi imdroindel<br />

ruseTSi popularobiT sargeblobda: `Сочинения Муравева<br />

были первыми на русском языке книгами духовного содержания,<br />

получившими распространение в среде высшего русского общества~<br />

(brokhauzi... 1897: 189).<br />

aRniSnulma gamocemebma, Cans, ruseTSi kidev ufro gazarda<br />

interesi saqarTvelos gaqristianebis sakiTxebisa<br />

da wminda ninos misioneruli moRvaweobisadmi, rasac mowmobs<br />

is wignebi, romlebic mravlad ibeWdeboda moskovSi,<br />

255


peterburgsa da sxva qalaqebSi.<br />

1886 wels moskovSi daibeWda wigni: `Житие святой<br />

равноапостольной Нины, просветительницы Грузии~ (`cxovreba<br />

saqarTvelos ganmanaTleblis, mociqulTa sworis wm. ninosi~)<br />

(`cxovreba saqarTvelos....~ 1886), romelSic moTxrobilia<br />

ara marto wminda ninos cxovrebisa da saqarTvelos<br />

gaqristianebis istoria. es wigni rus mkiTxvels acnobs<br />

saqarTvelos, RvTismSoblis wilxvedr qveyanas, sadac<br />

Tavad RvTismSobelma gamogzavna qristianobis gasavrceleblad<br />

mociqulTa swori qali. wigns axlavs damateba,<br />

romelSic gadmocemulia saqarTvelos istoriis calkeuli<br />

momentebi, wminda ninos jvris saqarTvelodan gatanisa<br />

da Semdeg ukan dabrunebis istoria. amis Semdeg `wm. ninos<br />

cxovreba~ rusul enaze ramdenjerme zedized gamoica<br />

odesaSi (`cxovreba saqarTvelos...~ 1890; 1894; 1900; 1915).<br />

es iyo saeklesio gamocemebi _ gankuTvnili morwmuneTaTvis,<br />

Sedgenili 1886 wlis moskovuri gamocemis mixedviT.<br />

rusulenovani mkiTxvelisaTvis wminda ninosa da sxva<br />

qarTvel wmindanTa cxovreba-moRvaweobis gacnobaSi<br />

gansakuTrebulia m. sabininis damsaxureba. mixeil (gobron)<br />

sabinini (1845-1900) iyo mwerali, sazogado moRvawe,<br />

saqarTvelos siZveleTa kargi mcodne da mkvlevari. 1882<br />

wels sanqt-peterburgSi man dabeWda wigni `saqarTvelos<br />

samoTxe~, romelSic pirvelad warmodga sruli saxiT<br />

V-XVIII saukuneebis qarTuli hagiografia. sxva TxzulebebTan<br />

erTad wignSi Setanilia leonti mrovelis `ninos<br />

cxovreba~ (sabinini 1882: 119-152) da `daujdomeli wmidisa<br />

da mociqulisa ninasi~ (sabinini 1882: 156-167), magram ufro<br />

adre, _ jer kidev 1870-ian wlebSi, _ m. sabininma rusul<br />

enaze gamosca `Полное жизнеописание святых грузинской церкви~<br />

(`saqarTvelos eklesiis wmindanebis cxovrebaTa sruli<br />

aRweriloba~), romelic sam nawilad daibeWda sanqt-peterburgSi<br />

(avtoriseuli gamocema) (sabinini 1871; 1872; 1873).<br />

am gamocemam Tavis droze mniSvnelovani roli Seasrula,<br />

magram Tanamedrove mkiTxvels amgvari Targmanebi ukve ve-<br />

Rar akmayofilebs (menabde 1992: 115).<br />

1877 wels gamovida m. sabininis kidev erTi wigni: `История<br />

грузинской церкви до конца VI века~ (`saqarTvelos eklesiis<br />

256


istoria VI saukunis dasasrulamde~), romlis meore TavSi<br />

(`Принятие грузинами христианства~) avtori vrclad msjelobs<br />

wminda ninosa da saqarTvelos gaqristianebis sakiTxebze<br />

(sabinini 1877; 2003: 32-65).<br />

im periodSi rusul enaze qarTvelma mecnierebmac gamoaqveynes<br />

araerTi naSromi saqarTvelos gaqristianebisa<br />

da wminda ninos Sesaxeb. esenia: p. ioselianis `Жизнеописание<br />

святых, прославляемых православною грузинскою церковью~ (ioseliani<br />

1850), d. furcelaZis `О праздниках, установленных<br />

православною грузинскою церковью~ (furcelaZe 1862), a. xaxanaSvilis<br />

`Очерки по истории грузинской словесности~ (xaxanaSvili<br />

1897), m. janaSvilis `История грузинской церкви~ (janaSvili<br />

1898), i. javaxiSvilis `Проповедническая деятельность<br />

апостола Андрея и св. Нины в Грузии~ (javaxiSvili 1901) da<br />

sxv.<br />

es epoqa imiTac iyo mniSvnelovani, rom ruseTis sazogadoebisaTvis,<br />

rusi mkiTxvelisTvis qarTuli mwerlobis<br />

gacnobis mizniT XIX saukunis dasasruls mTargmnelobiT<br />

saqmianobaSi CaerTvnen cnobili qarTveli mecnierebi. magaliTad,<br />

a. cagarelma rusul enaze Targmna `sibrZne sicruisa~<br />

(1878), n. marma _ `petre iberis cxovreba~ (1869),<br />

i. javaxiSvilma `balavariani~ (1899), e. TayaiSvilma `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~ (1900) da a. S. (menabde 1992: 111). miuxedavad<br />

imisa, rom rusul enaze wminda ninos Sesaxeb ukve<br />

bevri wigni arsebobda, e. TayaiSvilis Rvawli ganuzomelia<br />

qarTuli mwerlobis umniSvnelovanesi Zeglis _ `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ _ popularizaciis saqmeSi.<br />

1890 wels eqvTime TayaiSvilma (1863-1953) qarTul enaze<br />

gamoaqveyna Tavisi fundamenturi gamokvleva `sami istoriuli<br />

xronika~ (TayaiSvili 1890), romlis SedgenilobaSi<br />

Sedioda `moqcevaÁ qarTlisaÁc~. v. donduas sityviT, `arsebiTad<br />

amiT daiwyo TayaiSvilma Tavisi mravalwlovani<br />

samecniero sarbieli da amiTve daasrula... ukve pirveli<br />

cda misi beWdviTi gamosvlisa... saintereso Cans da erTgvari<br />

samanis damdebia misi SemoqmedebiTi cxovrebis gzaze~<br />

(dondua 1966: 60).<br />

esmoda ra `sami xronikis~ didi mniSvneloba saqarTvelos<br />

istoriisaTvis, mkvlevarma igi rusulad Targmna<br />

257


da 1900 wels kidec dabeWda cnobil organoSi `Сборник<br />

материалов для описания местностей и племён Кавказа~, вып. X,<br />

VIII (TayaiSvili 1900: 1-126). imave wels es naSromi calke<br />

wignad daibeWda. al. baramiZis azriT, e. TayaiSvilis mier<br />

masalebisa da `aRwerilobaTa rusulad Sedgenas albaT<br />

imanac Seuwyo xeli, rom maTi publikacia ikisra cnobilma<br />

organom СМОМПК~ (baramiZe 1966: 139).<br />

e. TayaiSvilis nawerebidan kargad Cans, Tu ra mniSvnelobas<br />

aniWebda igi am masalebis rusulad Targmnas da<br />

ramden dros uTmobda samuSaos: `naSromis rusul enaze<br />

gamocema CemTvis nivTierad sasargeblo iyo (gasamrjelod<br />

gverdSi TiTo maneTs iZleodnen), magram saqmisaTvis<br />

sazaralo gamodga: qarTulad rom mekeTebina, yvela xelnaweris<br />

aRwera-gamocemas movaswrebdi, rusulad Targmnas<br />

didi dro undoda~ (TayaiSvili 1968: 183). sxvagan ki werda:<br />

`Cven am naSromis rusul enaze gamocema gadavwyviteT,<br />

raTa masala xelmisawvdomi yofiliyo aRmosavleTmcodne-<br />

Ta farTo wreebisaTvis~ (TayaiSvili 1904: 11).<br />

e. TayaiSvilis mTargmnelobiT principebze Tavisi<br />

mosazrebebi gamoTqva m. bancaZem. misi dakvirvebiT:<br />

`rusul TargmanSi, qarTulisagan gansxvavebiT, mocemuli<br />

ar aris is vrceli, gamokvlevis tolfasi, winasityvaoba,<br />

sadac e. TayaiSvili msjelobs wyaroTa warmomavlobaze,<br />

xelnawerebze, arsebul uzustobasa Tu sxva mniSvnelovan<br />

sakiTxebze. aq samive qronikis mxolod teqstebia mocemuli,<br />

Tumca sakmaod didi adgili eTmoba sqolioebs, sadac<br />

e. TayaiSvili cdilobs, rac SeiZleba srulad mimoixilos<br />

yvela mniSvnelovani sakiTxi, romlebic uSualod aris<br />

dakavSirebuli teqstTan. am wesiT igi SeZlebisdagvarad<br />

srulad moicavs qarTuli winasityvaobis mniSvnelovan<br />

nawils, dakavSirebuls ara marto teqstTan, aramed mis irgvliv<br />

arsebul sakiTxTanac xelnawerTa aRwerilobis CaTvliT.<br />

TviTon teqsti `qronikisa~ e. TayaiSvils uTargmnia<br />

zedmiwevniT zustad, didi gulisyuriT~ (bancaZe 2001:<br />

132).<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ rusuli Targmanis moculoba<br />

orjer aRemateba qarTul teqsts, radgan didi adgili aqvs<br />

daTmobili komentarebs. e. TayaiSvili gansakuTrebul<br />

258


mniSvnelobas aniWebs Targmnili teqstis sizustes da<br />

TiTqmis sityvasityviT misdevs dedans.<br />

oTxmocdaaTi wlis Semdeg `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ e.<br />

TayaiSviliseuli Targmani gamoica seriiT `Источники по<br />

истории Грузии~. teqsti gamosacemad moamzada, gamokvleva<br />

da komentarebi daurTo m. CxartiSvilma (CxartiSvili<br />

1989).<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ e. TayaiSviliseuli Targmanis<br />

Sedgeniloba aseTia: [Глава I] ([Tavi: a:]) (CxartiSvili<br />

1989: 23-30); [Глава II] ([Tavi: b:]) (CxartiSvili 1989: 30-31);<br />

[Глава III], `Житие святой Нино~ ([Tavi: g:]), `cxorebaÁ wmidisa<br />

ninoÁsi~ (CxartiSvili 1989: 31-34); Глава IV, `Записанное<br />

тою же Саломе Уджармели~ (Tavi: d: `aRwerili misve salome<br />

ujarmelisaÁ~) (CxartiSvili 1989: 34-37); Глава VI, `Прибытие<br />

святой Нино в Мцхета. Записанное тою же Саломе Уджармели~<br />

(Tavi: v: `mowevnaÁ wmidisa ninoÁsi mcxeTad, xeTad,eTad, aRwerili mi-<br />

sive salome ujarmelisaÁ~) (CxartiSvili 1989: 37-40); Глава<br />

VII, `Описанное женщиной еврейкой по имени Сидония, дочерью<br />

священника Авиатара~ (Tavi: z: `romeli aRwera dedakacman<br />

huriaman, uriaman, saxeliT xeliTeliT sidonia, sidonia, asulman asulman abiaTar abiaTar biaTariaTarmRdelisamRdelisa- man~) (CxartiSvili 1989: 40-43); Глава VIII, `Сказанное той же<br />

Женщиной Сидонией~ (Tavi: À: `Tqumuli sidoniaÁsive dedakacisaÁ~)<br />

(CxartiSvili 1989: 43-44); Глава IX, `Сказанное ею же~<br />

(Tavi: [T:], `Tqumuli misive~) (CxartiSvili 1989: 45-48); Глава<br />

XI, `Сказанное ею же~ (Tavi: ia: `Tqumuli misive~) (CxartiSvixartiSviartiSvi-<br />

li 1989: 48-49); Глава XII, `Сказанное Авиатаром, который сперва<br />

был священником евреев в Мцхета и [потом] принял крещение при<br />

содействии Нино~ (Tavi: ib:, `romeli Tqua abiaTar, romeli<br />

iyo yoo pirvel mRdeli baginsaaginsa Sina huriaTasa huriaTasauriaTasa mcxeTas mcxeTas mcxeTas xeTaseTas da da da da nananana-<br />

na-<br />

TeliRo Ãelsa Sina ninoÁssa~) (CxartiSvili 1989: 49-50);<br />

Глава XIII, `О честном кресте, описанное Яковом~, (Tavi: ig: `patiosnisa<br />

juarisaTÂs, romeli aRwera iakob~) (CxartiSvili<br />

1989: 51-52); Глава XIV, `Воздвижение и открытие честного креста<br />

Мцхетского~ (Tavi: id: `aRmarTebaÁ patiosnisa juarisauarisamcxx- eTisaÁ da merme kualad gamoCinebaÁ~) (CxartiSvili 1989:<br />

53-56); [Глава XV], `Письмо, которое написал перед смертью царь<br />

Грузии Миреан~ ([Tavi: ie: `wigni, romeli dawera mirean mefeman<br />

qarTlisaman Jamsa sikudilisasa~) (CxartiSvili 1989:<br />

259


56-58); `Завещание царя Миреана сыну своему Реву и супруге своей<br />

Нане~ (`anderZi mirean mefisaÁ Zisa TÂsisa mimarT revisa da<br />

colisa TÂsisa nanaÁsa~ * (CxartiSvili 1989: 58).<br />

winasityvaobaSi yvaobaSivaobaSibaSiaSi m. m. CxartiSvili CxartiSvili xartiSviliartiSvili aRniSnavs, aRniSnavs, aRniSnavs, rom rom rom `Targ`Targ`Targmani<br />

Sesrulebulia buliaulia maRalprofesiul doneze, maqsimalu-<br />

rad axlosaa originalTan da mTlianobaSi baSiaSi dRemde dRemde inarCuinarCu-<br />

nebs mecnierul Rirebulebas~ (CxartiSvili 1989: 9).<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ e. TayaiSviliseulma Targmanma<br />

marTlac mniSvnelovani roli Seasrula qarTuli mwerlobis<br />

popularizaciaSi. am Targmans maRali Sefaseba misces<br />

n. marma (kavilaZe... 1991) da i. javaxiSvilma (javaxiSvili<br />

1904: 344-345). aRniSnuli Targmani imiTac gamoirCeoda<br />

wminda indaninos Sesaxeb Sesaxeb manamdemanamde manamde gamoqveynebuligamoqveynebuli gamoqveynebuli masalebisamasalebisa<br />

masalebisa-<br />

masalebisamasalebisamasalebisagan,<br />

, romiyomaRalprofesiul maRalprofesiul donezedoneze doneze Sesrulebuli Sesrulebuli Sesrulebuli Sesrulebuli samec- samecsamec-<br />

samec- samec samec- samecniero<br />

Targmani, romelmac mTeli epoqa Seqmna `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ teqstisrusulenovanirusulenovani mkiTxvelisaTvis mkiTxvelisaTvismkiTxvelisaTvisgacgacgacnobis TvalsazrisiT.<br />

germaniaSi XVIII saukunis 80-iani wlebidan gaCnda interesi<br />

qarTuli literaturisadmi. araerTi mecnieri – i.<br />

adleri, f. alteri, i. adelungi, f. bodenStedti, a. laisti,<br />

i. Seri, a. baumgartneri, f. finki, o. hauzeri, a. baumStarki<br />

da sxv. _ Seexo saqarTvelos istoriis, qarTuli kulturisa<br />

da mwerlobis sakiTxebs (reviSvili 1977: 144-187).<br />

erT-erTi yvelaze adrindeli gamokvleva 1897 wels daibeWda<br />

fraiburgSi – aleqsandre baumgartneris `msoflio<br />

literaturis istoriis~ ortomeuli, romelSic calke Tavadaa<br />

gamoyofili `qarTuli literatura~ (baumgartneri<br />

1897: 256-268). wignis sqolioebidan irkveva, rom avtors<br />

usargeblia m. broses, a. laistisa da d. baqraZis SromebiT.<br />

a. baumgartneri gadmogvcems uZveles cnobebs mirianis<br />

mefobis dros saqarTveloSi qristianuli sarwmunoebis<br />

gavrcelebis Sesaxeb.<br />

1911 wels gamoqveynda anton baumStarkis naSromi `qar-<br />

Tuli literatura~, romelSic mimoxilulia qarTuli<br />

sasuliero mwerloba. aq sxva qarTvel wmindanebTan er-<br />

* aq da Semdeg `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Tavebis saxelwodebebi damowmebulia<br />

wignidan: Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, wigni I<br />

(V-X ss.), Tb.: 1964.<br />

260


Tad ixsenieba wminda nino, rogorc qarTveli xalxis ganmanaTlebeli,<br />

xolo Cveni mwerlobis uZveles ZeglTa Soris<br />

dasaxelebulia `moqcevaÁ qarTlisaÁ~, romelic, a. baumStarkis<br />

SefasebiT, `uZvirfasesi wyaroa erovnuli istoriis<br />

adrindeli saukuneebis Sesaswavlad~ (baumStarki 1911:<br />

99-110). gerhardt deetersis azriT ki, qarTuli mwerlobis<br />

dasawyisi warmarTobis dacemas da qristianobis gavrcelebas<br />

unda ukavSirdebodes (deetersi 1963: 129-155) da<br />

a. S.<br />

germaniaSi, germanul enaze, ibeWdeboda ara mxolod<br />

germanel, aramed iq moRvawe qarTvel mecnierTa gamokvlevebic.<br />

saqarTveloSi qristianuli religiis gavrcelebasa<br />

da wminda ninos misionerul moRvaweobas exeba cnobili<br />

saeklesio moRvawis, Teologis, istorikosisa da filologis<br />

miqel TarxniSvilis (1897-1958) germanul enaze<br />

gamoqveynebuli naSromebi, romlebSic didi adgili eTmoba<br />

saqarTvelos eklesiisa da sasuliero mwerlobis istoriis<br />

Seswavlas.<br />

Tavis gamokvlevebSi m. TarxniSvili cdilobda evropeli<br />

mecnierebisa da, saerTod, dainteresebuli mkiTxvelisaTvis<br />

gaecno saqarTvelos eklesia, kultura, istoria<br />

da literatura. am TvalsazrisiT sainteresoa misi<br />

erT-erTi adrindeli naSromi `Das Christentum in Georgien~<br />

(`qristianoba saqarTveloSi~) (TarxniSvili 1936), romel-<br />

Sic mimoxilulia saqarTvelos eklesiis ganviTarebis<br />

gza. werilSi warmoCenilia wminda ninos istoriuli roli<br />

saqarTveloSi qristianobis gavrcelebaSi da misi adgili<br />

saqarTvelos istoriaSi. m. TarxniSvili iqve aRniSnavda,<br />

rom `...RvTivkurTxeuli moRvaweobis Semdeg wm. nino gardaicvala<br />

qalaq bodbeSi, aRmosavleT saqarTveloSi, sadac<br />

igi qristes sjuls qadagebda, da iqve iqna dakrZaluli. mis<br />

saflavs dRemde did pativs scemen. qarTulma eklesiam wm.<br />

ninos miakuTvna sapatio saxeli `mociqulTa swori~. mis<br />

xsenebas dResaswauloben 14 ianvars. RvTisadmi da Tavisi<br />

xalxisadmi mxurvale siyvarulis niSnad wm. ninom dagvitova<br />

wminda jvari, romelsac dResac Tayvans scemen morwmuneni<br />

Tbilisis sakaTedro taZarSi~ (TarxniSvili 1994:<br />

261


33).<br />

gansakuTrebiT aRsaniSnavia m. TarxniSvilis naSromebi<br />

`wminda ninos legenda da qarTuli erovnuli Segnebis istoria~<br />

(1940) da `wminda nino, qarTlis ganmanaTlebeli~<br />

(1953), romlebSic mkvlevarma araerTi saintereso sakiTxi<br />

wamoWra.<br />

werilSi `Die Legende der heiligen Nino und die Geschichte des<br />

georgischen Nationalbewußtseins~ (`wminda ninos legenda da qar-<br />

Tuli erovnuli Segnebis istoria~) (TarxniSvili 1940: 40-<br />

75; TarxniSvili 1994: 104-132), ganixilavs ra qarTul da<br />

ucxour wyaroebSi dacul cnobebs wminda ninos Sesaxeb,<br />

avtori askvnis, rom wminda nino istoriuli pirovnebaa da<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ cnobebi sinamdviles Seesabameba. m.<br />

TarxniSvilis sityviT, `ninos bedi mWidrod iyo dakavSirebuli<br />

qarTveli eris bedTan. Zvelma warmarTulma Sexedulebam,<br />

romlis mixedviTac monisa da qalis mniSvneloba<br />

damdablebuli iyo, nino raRac drois ganmavlobaSi ukana<br />

planze gadaswia, magram gamoRviZebulma religiurerovnulma<br />

TviTSegnebam, romelmac qristianul moZRvrebaSi<br />

adamianTa Tanasworobisa da qalis RirsebisaTvis<br />

mniSvnelovani dasayrdeni hpova, igi kvlav dagvibruna da<br />

masTan erTad XII s-is `oqros xana~ gvaCuqa~ (TarxniSvili<br />

1994: 132). iqve mkvlevari ganixilavs n. maris, s. kakabaZis,<br />

i. javaxiSvilis, k. kekeliZisa da p. peetersis calkeul<br />

mosazrebebs da ayalibebs sakuTar Sexedulebebs.<br />

naSromSi `Die heilige Nino, Bekehrerin on Georgien~ (`wminda<br />

nino – qarTlis ganmanaTlebeli~) (TarxniSvili 1953: 572-<br />

581; TarxniSvili 1994: 299-308) m. TarxniSvili upirispirdeba<br />

somex mecniers n. akinians, romelsac tendenciuri<br />

mosazrebebi hqonda qarTlis gaqristianebasa da wminda<br />

ninos moRvaweobasTan dakavSirebiT.<br />

1951 wels `kaTolikuri enciklopediis~ me-6 tomSi<br />

gamoqveynda miqel TarxniSvilis statia `saqarTvelo~<br />

(TarxniSvili 1951: 64-79; 1994: 227-249). statiaSi calke Tavadaa<br />

gamoyofili qarTuli literatura (III T.), romelSic<br />

avtorma gamoTqva kidev erTi saintereso mosazreba qarTlis<br />

moqcevisa da wminda ninos moRvaweobis Taobaze: `VIII<br />

s-es ganekuTvneba `kolael yrmaTa wameba,~, `wm. abo Tbile-<br />

262


lis wameba~ da, savaraudoa, leonti mrovelis istoriuli<br />

nawarmoebic, romelSic Sedis mefeTa cxovreba da qarTlis<br />

moqceva. moqcevis idea unda miekuTvnebodes diakvan<br />

grigols, romelic VII s-mde cxovrobda. sxvadasxva variantiT<br />

SemogvrCa legenda wm. ninos Sesaxeb~ (TarxniSvili 1994:<br />

235).<br />

m. TarxniSvilis monawileobiT germanul enaze gamoica<br />

kidev erTi wigni _ `nino mociquli~. wignis gamomcemeli<br />

iyo nikoloz janeliZe (1921-1993), m. TarxniSvilis<br />

erT-erTi mowafe, SemdgomSi hamburgisa da kilis universitetebis<br />

leqtori. n. janeliZem hamburgis axlos,<br />

qalaq itcehoeSi, daaarsa gamomcemloba `saqarTvelo~<br />

(`georgiSe ferlag `saqarTvelo~), sadac araerTi qarTuli<br />

wignis Targmani daibeWda germanul enaze (`qarTuli<br />

zRaprebi~, 1974; `vefxistyaosnis~ Semoklebuli prozauli<br />

gardaTqma – l. pepe-gegelaSvilTan erTad, 1984 da sxv.). am<br />

gamomcemlobaSi 1961 wels germanul enaze daibeWda wigni<br />

`Die Apostolin Nino~ (`nino mociquli~) (`nino mociquli~<br />

1961: 53), romelsac, rogorc g. SaraZe wers, safuZvlad<br />

daedo `cxovrebaÁ da moqalaqeobaÁ Rirsisa da mociqulTa<br />

sworisa netarisa ninoÁsi~ (SaraZe 1991: 485). ai, ras iuwyeboda<br />

`kavkasionSi~ gamoqveynebuli mokle anotacia germanuli<br />

gamocemis Sesaxeb: `yvela wigns Tavisi daniSnuleba<br />

aqvs. nikoloz janeliZes ganuzraxavs da ganuxorcielebia<br />

kidec germanelebisaTvis miewodebia nimuSi imisa, Tu saqarTvelo<br />

dasavleTis kulturasTan rogor iyo gadabmuli,<br />

da kerZod, qristianobis meoxebiT~ (kavkasioni 1964:<br />

140). n. janeliZis mier gamocemuli wignakis Sedarebam `ninos<br />

cxovrebis~ redaqciebTan dagvarwmuna, rom aRniSnuli<br />

Targmanis safuZvelia XIII saukunis ucnobi avtoriseuli<br />

redaqcia wminda ninos `cxovrebisa~.<br />

1958 wels miunxenSi qarTul enaze gamovida mindia la-<br />

Sauris (1901-1992) wignaki `wm. nino qarTvelTa ganmanaTlebeli<br />

da qristianobis roli saqarTveloSi~ (laSauri 1958),<br />

romelSic iv. javaxiSvilis, d. baqraZis, p. ingoroyvas, l.<br />

meliqseT-begis, mix. wereTlisa da sxvaTa samecniero naSromebis<br />

safuZvelze Seswavlilia wminda ninos saqarTveloSi<br />

Semosvlisa da misioneruli moRvaweobis sakiTxe-<br />

263


i. naSroms axlavs vrceli reziume germanul enaze: `Die<br />

heilige Nino, die Erleuchterin der Georgier und die olle des Christentums<br />

in Georgien~ (laSauri 1958: 31-32).<br />

1975 wels parizSi gamomaval JurnalSi `bedi qarTlisa~<br />

(`reviu de karTveloloJi~) gamoqveynda `moqcevaÁ qarTlisaÁs~<br />

germanuli Targmani, Sesrulebuli gertrud pe-<br />

Cis (1910-1993) mier (peCi 1975: 288-337). Targmanis sruli<br />

saTauria `Die Bekehrung Georgiens. Mokceay Kartlisay (Verfasser<br />

unbekannt)~. Targmani moicavs 47 gverds, axlavs mTargmnelis<br />

orgverdiani winasityvaoba. esaa maRal doneze Sesrulebuli<br />

mecnieruli Targmani, romlis avtori winasityvaobaSi<br />

cdilobs, germanulenovan mkiTxvels naTeli<br />

warmodgena Seuqmnas teqstsa da mis problematikaze; saubrobs<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Satberdul da WeliSur xelnawerebze,<br />

qronologiaze, gamocemebsa da gamomcemlebze<br />

(e. TayaiSvili, s. yubaneiSvili...). iqve mokled mimoxilulia<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Sesaxeb arsebuli samecniero<br />

literatura (i. javaxiSvili, k. kekeliZe, p. ingoroyva, m.<br />

lorTqifaniZe...) da TxzulebasTan dakavSirebuli sxva<br />

istoriul-literaturuli problemebi. g. peCi sagangebod<br />

msjelobs saqarTveloSi qristianobis gavrcelebaze,<br />

wminda ninos misioneruli moRvaweobis mniSvnelobasa da<br />

ninos kultis aRmocenebaze (peCi 1975: 288-290).<br />

winasityvaobidanve irkveva, rom Targmani Sesrulebulia<br />

`Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebis~<br />

I tomisa da e. TayaiSviliseuli qarTuli da rusuli<br />

gamocemebis safuZvelze (peCi 1975: 289), amasTanave, mTargmnels<br />

gamouyenebia sulxan-saba orbelianis `leqsikoni<br />

qarTuli~, qarTuli enis ganmartebiTi leqsikoni da sxv.<br />

(peCi 1975: 290).<br />

g. peCis Targmanis originalTan Sedareba cxadyofs,<br />

rom es aris `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Satberduli redaqciis<br />

sityvasityviTi Targmani, Sesrulebuli maRali profesionalizmiTa<br />

da kompetenturobiT. Targmans axlavs mozrdili<br />

sqolioebi, romlebSic Satberduli redaqciis nakluli<br />

adgilebi Sevsebulia WeliSuri redaqciis TxrobiT.<br />

sqolioebSi aseve mocemulia teqstis gansxvavebuli variantebi,<br />

ganmartebebi da komentarebi. qarTulidan ger-<br />

264


manul enaze gadatanilia bibliur wyaroTa miTiTebebic,<br />

rac kidev ufro srulyofil warmodgenas uqmnis mkiTxvels<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ teqstze. sworadaa Targmnili<br />

pirTa da geografiuli saxelebi, msgavsad originalisa,<br />

Targmanic dayofilia Tavebad da qveTavebad: Kapitel 1 _<br />

[Tavi: a:] (peCi 1975: 290-301); Kapitel 2 `Als aber im Glauben an die<br />

heilige Dreifaltigkeit ihren Lauf za Ende brachte~ _ [Tavi: b:] `xolo<br />

odes daasrula srbaÁ TÂsi sarwmunoebasa zeda wmidisa<br />

samebisasa~ (peCi 1975: 302-304); Kapitel 3, `Das Leben der heiligen<br />

Nino~ _ [Tavi: g:] `cxorebaÁ wmidisa ninoÁsi~ (peCi 1975:<br />

304-307); Kapitel 4 `on derselben Salome on Užarma aufgezeichnet~<br />

_ [Tavi: d:] `aRwerili misve salome uJarmelisaÁ~ (peCi<br />

1975: 307-311); Kapitel 6 `Die Ankunft der heiligen Nino in Mcxeta,<br />

aufgezeichnet on derselben Salome on Užarma~ _ [Tavi: v:] `mowevnaÁ<br />

wmidisa ninoÁsi mcxeTad, aRwerili misive salome<br />

uJarmelisaÁ~ (peCi 1975: 311-314); _ Kapitel 7 `Das eine Jüdische<br />

Frau mit Namen Sidonia, die Tochter des Priesters Abiatar, aufgezeichnet<br />

hat~ _ [Tavi: z:] `romeli aRwera dedakacman huriaman,<br />

saxeliT sidonia, asulman abiaTar mRdelisaman~ (peCi 1975:<br />

315-318); Kapitel 8 `von derselben Frau Sidonia erzählt~ _ [Tavi: À:]<br />

`Tqumuli sidoniaÁsive dedakacisaÁ~ (peCi 1975: 318-320);<br />

kapitel 9 `Von derselben erzählt~ _ [Tavi: T:] `Tqumuli misive~<br />

(peCi 1975: 320-324); Kapitel 11 `Von derselben erzählt~ _ [Tavi:<br />

ia:] `Tqumuli misive~ (peCi 1975: 324-325); Kapitel 12 `das Abiatar<br />

berichtete, der zuvor Priester im Iudenviertel von Mcxeta war und die<br />

Taufe unter der Hand Ninos empfing~ – [Tavi: ib:] `romeli Tqua<br />

abiaTar, romeli iyo pirvel mRdeli baginsa Sina huriaTa<br />

mcxeTas da naTel-iRo Ãelsa Sina ninoÁssa~ (peCi 1975: 325-<br />

328); Kapitel 13 `über das verehrungswürdige Kreuz, worüber Iakob geschrieben<br />

hat~ _ [Tavi: ig:] `patiosnisa juarisaTÂs, romeli<br />

aRwera iakob~ (peCi 1975: 328-330); Kapitel 14 `Die Aufrichtung<br />

des erchrungswürdigen Kreuzes und danach eine weitere Erscheinung~<br />

_ [Tavi: id:] `aRmarTebaÁ patiosnisa juarisa mcxeTisaÁ da<br />

merme kualad gamoCinebaÁ~ (peCi 1975: 330-334); Kapitel 15 `Der<br />

Brief, den König Mirean on Kartli, in der Stunde seines Todes schrieb.<br />

Er liess ihn durch die Hand des Erzbischofs Iakob schreiben und übergab<br />

ihn Salome on Užarma, die in Wahrheit über alles unterrichtet war~ _<br />

[Tavi: ie:] `wigni, romeli dawera mirean mefeman qarTlisa-<br />

265


man Jamsa sikudilisasa. aRwera ÃeliTa iakob mTavarepiskoposisaÁTa<br />

da misca salomes uJarmelsa, Zis colsa TÂssa,<br />

romeli mecnier iyo yovelsave WeSmaritad~ (peCi 1975: 334-<br />

337); `Das Vermächtnis König Mireans an seinen Sohn e und an seine<br />

Gemahlin Nana~ _ `anderZi mirean mefisaÁ Zisa TÂsisa mimarT<br />

revisa da colisa TÂsisa nanaÁsa~ (peCi 1975: 337).<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ teqstze xangrZlivi muSaobis<br />

periodSi g. peCma specialuri statiac dabeWda Tsu Sroma-<br />

Ta krebulSi _ `zogierTi nominaluri funqciis gansazRvrebisaTvis<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ teqstSi~ (peCi 1971:<br />

125-138).<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Targmnis Semdeg gertrud peCi<br />

kidev didxans muSaobda qarTul saistorio wyaroebze. amisi<br />

dasturia 1985 wels laifcigSi dastambuli, mSvenivrad<br />

gaformebuli xuTasgverdiani wigni `Das Leben Kartlis~ (`qar-<br />

Tlis cxovreba~) (peCi 1985), romelSic `wm. ninos cxovrebacaa~<br />

Sesuli.<br />

wminda ninos saxeli araerTxel ixsenieba ienis universitetis<br />

profesoris hainc fenrixis wignSi `Die Georgische<br />

Literatur~ (`qarTuli literatura~) (fenrixi 1981). es aris<br />

qarTuli literaturis mokle mimoxilva dasabamidan me-<br />

20 saukunis literaturis CaTvliT. naSromis meore TavSi<br />

`Frühfeadale Literatur~ (`adrefeodaluri xanis literatura~)<br />

(fenrixi 1981: 35-41) ixsenieba saqarTvelos eklesiis<br />

araerTi wmindani: evstaTi mcxeTeli, abo Tbileli, grigol<br />

xanZTeli... da maTi cxovreba-wamebis amsaxveli nawarmoebebi.<br />

avtoris sityviT, `wminda ninos cxovrebisa da qarTveli<br />

mefis mirianis dros gaqristianebis ambebia gadmocemuli<br />

hagiografiul ZeglebSi `moqcevaÁ qarTlisaÁ~ da<br />

`nino kabadokielis cxovreba~. ninom daaxloebiT 350 wels<br />

gaaqristiana saqarTvelo, ris Semdegac misi cxovreba bevr<br />

TxzulebaSia aRwerili. moRweulia xuTi Zveli varianti,<br />

romelTagan uZvelesia Satberduli redaqcia, romelic<br />

me-10 saukuneSi Seiqmna~ (fenrixi 1981: 39-40). miuxedavad<br />

zogierTi uzustobisa, aRniSnul wignSi qarTlis gaqristianebisa<br />

da wminda ninos misioneruli moRvaweobis Sesaxeb<br />

mocemuli cnobebi garkveul interess imsaxurebs.<br />

266<br />

XIX saukunis meore naxevarSi qarTuli gazeTebi `ive-


ia~, `droeba~, `cnobis furceli~, `mwyemsi~ da `kvali~<br />

aqveynebdnen werilebs imis Taobaze, Tu rogor icnobdnen<br />

da scemdnen Tayvans safrangeTSi wminda ninos.<br />

frangul enaze pirveli cnobebi wminda ninos Sesaxeb<br />

gavrcelda `qarTlis cxovrebis~ mari broseseuli Targmanis<br />

safuZvelze. didi frangi aRmosavleTmcodne, qarTvelologi<br />

mari felisite brose (1802-1880) iyo is mecnieri,<br />

romelmac `pirvelma aiRo Cveni qveynis istoria da<br />

literatura samecniero Seswavlis sagnad da mas miapyro<br />

mTeli ganaTlebuli qveynebis mecnierTa yuradReba~<br />

(i. WavWavaZe). m. brosem didi amagi dasdo `qarTlis cxovrebis~<br />

teqstis gamocemas. man `qarTlis cxovrebis~ gviandeli<br />

redaqcia gamosca jer qarTul (brose 1849 a : 64-99),<br />

xolo Semdeg – frangul enebze (brose 1849 b : 90-129).<br />

m. brosem frangulad Targmna agreTve `qarTlis cxovrebis~<br />

Zveli somxuri Targmani (XII s.), romelSic `wminda<br />

ninos cxovrebacaa~ Sesuli (brose 1851: 19-32). es sakiTxebi<br />

Cvens istoriografiaSi safuZvlianadaa Seswavlili<br />

(xanTaZe 1966: 85-95; dodaSvili 1962: 106-122; buaCiZe 1983:<br />

265-271; abulaZe 1953; abulaZe 1966: 223-233; CxartiSvili<br />

1987: 23-34) da amitom vrclad aRar SevexebiT. mxolod imas<br />

ki aRvniSnavT, rom m. broses Targmanebis safuZvelze safrangeTSi<br />

wminda ninos saxelTan dakavSirebiT araerTi<br />

saintereso Tvalsazrisi warmoiSva.<br />

1897 wels saqarTveloSi Camovida frangi mecnieri, istorikosi,<br />

arqeologi da sazogado moRvawe baron de bai<br />

(1853-1931). `baron de bai didis yuradRebiT aTvalierebs<br />

naSTebs da mwerlobas Tamar mefis droisa da saqarTvelos<br />

ganmanaTleblis wminda ninos Sesaxeb~ _ iuwyeboda `cnobis<br />

furceli~ 1897 wlis 22 oqtombers (karbelaSvili 1992:<br />

152). samSobloSi dabrunebisTanave de baim gamoaqveyna wigni<br />

saTauriT _ `saqarTveloSi~ (bai 1898).<br />

cnobilia, rom mecnieri jer frangTa farTo auditoriis<br />

winaSe kiTxulobda Tavis naSromebs da mxolod amis<br />

Semdeg beWdavda calke wignad.<br />

wignSi `saqarTveloSi~ baron de bai frang mkiTxvels<br />

vrclad mouTxrobs wminda ninos misionerul moRvaweobaze<br />

da iqve gamoTqvams mosazrebas, rom, SesaZloa, wminda<br />

267


nino iyo is wminda `qristiane qali~ (Sainte Chrètienne), romlis<br />

saxelze safrangeTSi mravali eklesiaa agebuli.<br />

baron de bais Tvalsazrisi wminda ninosa da wminda kretienis<br />

igiveobis Sesaxeb ganaviTara safrangeTSi mcxovrebma<br />

qarTvelma emigrantma vaxtang ciciSvilma (1892-<br />

1964), romelmac Jurnal `kavkasionSi~ gamoaqveyna werili<br />

`wmida nino – wmida kretien~ (kavkasioni 1964). werilis avtoris<br />

sityviT, 1807 wels safrangeTSi Seqmnila `dedakac-<br />

Ta religiuri kongregacia, romelsac daerqva agreTve<br />

saxelad `wmida nino – sankta nina~... dasaxelebul kongregacias<br />

aqvs xati wmida kretien-ninosi, romlis suraTebs<br />

igi farTod avrcelebs da kanadaSi kidev mis patara, lamaz<br />

qandakebebsac amzadeben~ (`jvari vazisa~ 1989: 64).<br />

cota xanSi frangul enaze gamovida wigni wminda ninos<br />

Sesaxeb. 1964 wels, JenevaSi, cnobilma politikurma moRvawem,<br />

damoukideblobis dros saqarTvelos demokratiuli<br />

respublikis sruluflebianma, mudmivma warmomadgenelma<br />

SveicariaSi xariton SaviSvilma (1886-1975) gamoaqveyna<br />

wignaki @”Sainte Nino. La premiere femme apotre Sainte Nino”<br />

(`wminda nino, pirveli mociquli qali~), romlis dabeWdvas<br />

`kavkasionSi~ gamoexmaura viqtor nozaZe (kavkasioni 1967:<br />

173-174).<br />

cnobebi wmida ninos mier saqarTveloSi qristianobis<br />

gavrcelebis Sesaxeb gvxvdeba frangulenovan samecniero<br />

literaturaSi.<br />

belgielma orientalistma paul peetersma (1870-1950)<br />

dabeWda naSromi `Les dèbouts du christianisme en Gèorgie d’après<br />

les sources hagiographiques~ (`qristianobis gavrceleba saqarTveloSi<br />

hagiografiuli wyaroebis mixedviT~) (peetersi<br />

1932: 5-58), romelSic qristianobis gavrcelebasTan dakav-<br />

Sirebuli problemebi ganixila da bevr sakiTxze sakuTari<br />

Sexedulebebi Camoayaliba.<br />

Jerar garitma (1914-1990) 1958 wels gamosca ioane zosimes<br />

`krebaÁ TTueTaÁ weliwadisaTaÁ~, qarTuli teqstis<br />

laTinuri TargmaniTa da komentarebiT, sadac saqarTvelos<br />

eklesiis dResaswaulTa Soris ixsenieba wminda ninos<br />

saxelobis dRe (gariti 1958: 18-20).<br />

miSel van esbrokma (1934-2003) Zveli qarTuli himnog-<br />

268


afiuli krebulebis srul konteqstSi pirvelma Seiswavla<br />

miqael modrekilis `iadgari~. mkvlevris varaudiT, am<br />

krebulSi unda yofiliyo wminda ninosa da efTvime mTawmindelisadmi<br />

miZRvnili himnebic (qarTuli... 2003: 109).<br />

sainteresoa strasburgis universitetis profesoris<br />

Jozef karstis frangul enaze gamoqveynebuli naSromi<br />

`Littérature géorgienne chrétienne~ (`qarTuli qristianuli<br />

literatura~) (karsti 1934), romelSic mimoxilulia<br />

Zveli qarTuli sasuliero-saeklesio mwerloba, saeromxatvruli<br />

literatura, gvxvdeba msjeloba XIX-XX saukuneebis<br />

qarTul literaturazec. am wignis meoTxe Tavis<br />

pirveli qveTavi `Le Cycle de légendes de la sainte vierge Nino et<br />

de l’introduction du Christianisme~ (`legendebis cikli wm. qalwul<br />

ninoze da qristianobaSi Sesvla~) (karsti 1934: 66-<br />

71) eZRvneba wminda ninos da saqarTvelos gaqristianebis<br />

sakiTxebs. es qveTavi Sedgeba sami nawilisagan: `Conversion<br />

de la Géorgie~ (`saqarTvelos moqceva~), `La vie de sainte Nino~<br />

(`wm. ninos cxovreba~), `La obe de Jésus-Christ~ (`ieso qristes<br />

kvarTi~), romlebSic k. kekeliZis `qarTuli literaturis<br />

istoriis~ mixedviT gadmocemulia wminda ninos qarTlSi<br />

mosvlis, mirian mefisa da saqarTvelos gaqristianebis istoria,<br />

mokled mimoxilulia `ninos cxovrebis~ redaqciebi<br />

da gamocemebi.<br />

safrangeTSi qarTuli kulturis popularizacias gansakuTrubiT<br />

Seuwyo xeli kalistrate da nino saliebis<br />

mier daarsebulma qarTvelologiurma Jurnalma `bedi<br />

qarTlisa~ (`eue de Kartélologie~), romelSic araerTi statia<br />

gamoqveynda saqarTvelos istoriisa da qarTuli literaturis<br />

sakiTxebze.<br />

1966 wels am JurnalSi frangul enaze daibeWda nino<br />

salias (1898-1992) statia `Notice sur la conversion de la Géorgie<br />

par sainte Nino~ (`SeniSvnebi wm. ninos mier saqarTvelos<br />

moqcevis Sesaxeb~) (salia 1966: 52-64). saqarTveloSi qristianuli<br />

religiis istorias n. salia iwyebs andria pirvelwodebulisa<br />

da svimon kananelis Rvawlis aRniSvniT, Semdeg<br />

ki exeba wminda ninos misionerul moRvaweobas, msjelobs<br />

rufinusis naSromis Sesaxeb, ganixilavs bizantiur, arabul,<br />

siriul da koptur wyaroebSi dacul cnobebs da<br />

269


azustebs calkeul detalebs, exeba mose xorenelisa da<br />

agaTangelozis gadmocemebs da askvnis, rom somxuri wyaroebis<br />

monacemebi sinamdviles ar Seesabameba. naSromis<br />

bolos mkvlevari gvTavazobs sakuTar daskvnebs. misi azriT,<br />

saqarTveloSi qristianoba iqadaga tyve qalma wminda<br />

ninom, savaraudod kapadokiidan, mirianis mefobis dros,<br />

352 wels, nino ixsenieba romaul martirologiaSi wm. kretienis<br />

saxeliT.<br />

1982 wels parizSi daibeWda fransuaz telamonis `Le<br />

récit de la conversion de la Géorgie~ (`qarTlis moqcevis ambavi~)<br />

(telamoni 1982: 87-122), romelSic `avtori gadmogvcems<br />

rufinusis cnobebs qarTlis moqcevis Sesaxeb. rufinusis<br />

cnobiT, masala qarTlis moqcevis Sesaxeb mas iberiel<br />

ufliswul bakurisgan miuRia, romelic imJamad palestinis<br />

sazRvrebis duki yofila... avtori ganixilavs refinusis<br />

monaTxrobis ZiriTad elementebs da maT qarTuli<br />

warmarTobis struqturas upirispirebs~ (WumburiZe 1987:<br />

210-211).<br />

gansakuTrebul interess iwvevs 2001 wels q. luvenSi<br />

frangul enaze gamocemuli wigni `Le nouveau manuscrit Géorgien<br />

sinaitique # Sin 50~ (`axali qarTuli sinuri xelnaweri<br />

sina #50~) (aleqsiZe 2001), romelic gamosacemad moamzada<br />

da vrceli gamokvleva daurTo prof. z. aleqsiZem. wignSi<br />

gamoqveynebulia sina 50 xelnaweris fotopirebi (aleqsiZe<br />

2001, 73-215) da sakiTxTan dakavSirebuli bibliografia<br />

(aleqsiZe 2001, 61-70). prof. z. aleqsiZe ganixilavs<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ sina 50 xelnawers da masTan dakav-<br />

Sirebul problematikas: pirvel TavSi `Découverte d’une nouvelle<br />

collection manuscrits géorgiens sur le Sinai~ (`qarTuli xelnawerebis<br />

axali koleqciis aRmoCena sinaze~) (aleqsiZe<br />

2001, 1-11) mocemulia mokle cnobebi sinas mTaze qarTvelTa<br />

kulturuli kerisa da iq moRvawe qarTvelebis Sesaxeb,<br />

moTxrobilia sinas mTis axali koleqciis aRmoCenis<br />

istoria da ganxilulia `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ ori axali<br />

redaqcia; meore Tavi `Description du manuscrit # Sin 50~ (`xelnawer<br />

sina 50-is aRwera~) (aleqsiZe 2001, 11-28) eTmoba sina<br />

50-is aRweras. Seswavlilia CanarTebi da anderZ-minawerebi,<br />

xelnaweris daTariRebis sakiTxi (IX-X ss.), gaxsnilia<br />

270


qaragmebi, garkveulia punqtuacia; xolo mesame TavSi `Informations<br />

historiques extérieures au texte dans # Sin 50~ (`istoriuli<br />

informacia sina 50-is teqstis Sesaxeb~) (aleqsiZe 2001,<br />

29-59) mocemulia mTeli istoriuli informacia, romelic<br />

sina 50-is xelnaweris Seqmnis epoqas ukavSirdeba. amJamad<br />

gamosacemad momzadebulia naSromis II da III tomebi. III tom-<br />

Si gamoqveyndeba `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ axalaRmoCenili<br />

redaqciis sina 50-is teqsti.<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~ inglisur enaze ar aris Targmnili,<br />

xolo rac Seexeba `wminda ninos cxovrebas~, am Zeglis<br />

erT-erTi pirveli Targmani ucxo enaze ekuTvniT da-<br />

Zma marjori da oliver uordropebs. am da inglisur enaze<br />

Sesrulebuli sxva Targmanebis Sesaxeb Cven specialuri<br />

naSromi gamovaqveyneT (menabde 2008: 501-509), amitomac aq<br />

maT ar SevexebiT.<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~, `wminda ninos cxovrebisa~<br />

da wminda ninos moRvaweobis Sesaxeb masalebi italiur<br />

enazec gamoqveynda, ZiriTadad, enciklopediebSi, sacnobaro<br />

leqsikonebsa da msoflio literaturaTa istoriebSi.<br />

magaliTad, cnobili italieli literaturaTmcodnis<br />

j. prampolinis `msoflio literaturaTa istoriis~ meore<br />

tomSi, romelSic calke Tavadaa warmodgenili qarTuli<br />

literatura, originalur hagiografiul ZeglTa Soris<br />

dasaxelebulia `wminda ninos cxovreba~ (prampolini 1949:<br />

509-527); `aRmosavlur literaturaTa istoriis~ pirvel<br />

tomSi qarTul mwerlobas exeba j. kastelinos naSromi<br />

`qarTuli literatura~, romlis Sesaval nawilSi avtori<br />

italiel mkiTxvels acnobs saqarTvelos geografiul<br />

mdebareobas, gaqristianebis drosa da pirobebs (kastelino<br />

1969: 447-471). am sakiTxebs Tavis gamokvlevaSi `italiurenovani<br />

qarTvelologia da qarTuli mwerloba~ Seexo<br />

italiaSi moRvawe qarTveli mecnieri, romis saxelmwifo<br />

universitetis `la sapiencas~ profesori g. SurRaia. igi<br />

asaxelebs a. palmieris, b. maioranasa da sxvebs, romlebic<br />

TavianT statiebSi italiurenovan mkiTxvels acnoben<br />

saqarTveloSi qristianuli religiis gavrcelebasTan<br />

dakavSirebul sakiTxebs (SurRaia 2003: 160). iqve g. SurRaia<br />

271


calke gamoyofs erT naSroms da aRniSnavs, rom `qarTuli<br />

literaturis ganviTarebis zogierTi sakiTxi damuSavebulia<br />

vatikanis gamomcemloba `Citta nuova~-s mier momzadebul<br />

kapitalur Tormettomian `wmindanTa biblioTekaSi~<br />

moTavsebul statiebSi qarTuli eklesiis wmindanebze. vatikanis<br />

samociqulo biblioTekis skriptori Jozef mari<br />

soJe statiaSi `nino (nune, Teognosta, qristiani) (soJe<br />

1967: 1018-1021) ZiriTadad eyrdnoba p. peetersis gamokvlevas<br />

`saqarTveloSi qristianobis gavrcelebis pirveli<br />

periodi agiografiuli Zeglebis mixedviT~. mimoixilavs<br />

rufinusis, gelasi kesarielis, sokrates, sozomenes, Teodorite<br />

kvirelis, gelasi kvizikelisa da Teofanes Txzulebebs<br />

da aRniSnavs, rom saxeli – nino pirvelad mose<br />

xorenelTan (VIII s.) gvxvdeba nunes formiT da aqedanaa gadasuli<br />

qarTul tradiciaSi _ `moqcevaÁ qarTlisaÁSi~ da<br />

`ninos cxovrebaSi~ (soJe 1967: 163).<br />

rogorc warmodgenili masalidanac Cans, italiaSi arc-<br />

Tu bevri ram dabeWdila wminda ninos Sesaxeb. amitomac,<br />

gansakuTrebiT dasafasebelia am saqmeSi g. SurRaias damsaxureba.<br />

2000 wels romis papis, wm. antonis, saxelobis universitetis<br />

_ `antoniumis~ _ gamomcemlobam g. SurRaias<br />

redaqciiT italiur da frangul enebze gamosca krebuli:<br />

`Santa Nino e la Georgia. Storia e spiritualita cristiana nel Paese del Vello<br />

d’oro~ (`wminda nino da saqarTvelo: oqros sawmisis qveynis<br />

istoria da sulieri kultura~) (SurRaia 2000). krebulSi<br />

gamoqveynebuli samecniero naSromebis umetesoba `wminda<br />

ninos cxovrebis~ istoriul-literaturul da filologiur<br />

sakiTxebs exeba.<br />

romis papis aRmosavluri institutis profesori vin-<br />

Cenco poji gamokvlevaSi `L’esorcismo del cilicio in ufino~ (`kilikze<br />

Selocva rufinusis mixedviT~) (SurRaia 2000: 25-41)<br />

Sua saukuneebis istoriuli wyaroebis konteqstSi aanalizebs<br />

rufinusis (IV-V ss.) mier evsevi kesarielis `saeklesio<br />

istoriis~ laTinuri TargmanisaTvis darTul fragments,<br />

romelSic moTxrobilia saqarTvelos gaqristianebis<br />

ambavi. mkvlevari sagangebo yuradRebas uTmobs wminda<br />

ninos mier bavSvisa da iberTa dedoflis kilikze dawveniT<br />

gankurnebis epizods; z. kiknaZe statiaSi `La `colonna vivente~<br />

272


come fatto mistico~ (`sveti cxoveli~ rogorc mistikuri faqti~)<br />

(SurRaia 2000: 43-50) yuradRebas amaxvilebs mcxeTis<br />

pirveli eklesiis mTavar sayrden svetTan dakavSirebul<br />

saswaulze, romelic aRwerilia `moqcevaÁ qarTlisaÁSi~.<br />

mkvlevari warmoaCens im mistikur-simbolur meqanizmebs,<br />

romelTa wyalobiTac eklesiis mTavari konstruqciuli<br />

elementi _ nivTieri sveti _ saqarTvelos eklesiis mistikur<br />

qvakuTxedad iqca; bergamos universitetis profesoris<br />

nino yauxCiSvilis statiaSi `Santa Nino e la donna nel<br />

mondo bizantino~ (`wminda nino da qali bizantiaSi~) (SurRaia<br />

2000: 51-60) warmoCenilia saqarTvelos ganmanaTleblis<br />

literaturuli saxis tipologiuri mimarTeba Sua saukuneebis<br />

qristianuli literaturis iseT personaJ qaleb-<br />

Tan, rogorebic iyvnen basili kesarielisa da grigol noselis<br />

da, makrina (IV s.), konstantinopoleli diakoni olimpiada<br />

(IV s.), romis imperiis didi politikuri moRvawe gala<br />

plaCida (IV-V ss.), imperator Teodosi II-is da pulqeria<br />

(V s.) da meudabnoe monazoni melania (IV-V ss.); l. patariZe<br />

naSromSi `La `schiavitu~ di santa Nino~ (`wminda ninos `tyveoba~)<br />

(SurRaia 2000: 61-68) aanalizebs wminda ninos epiTets<br />

`tyve~, warmoaCens am terminisa da misi sinonimebis gamoyenebis<br />

SemTxvevebsa da istoriul-mistikur mniSvnelobas.<br />

krebulSi gamoqveynebulia wignis redaqtoris g. Sur-<br />

Raias vrceli gamokvleva `Mcxeta _ la capitale rifondata. Per<br />

un’interpretazione del messaggio simbolico-estetiko della Vita di santa<br />

Nino~ (`mcxeTa _ axali dedaqalaqi. `wminda ninos cxovrebis~<br />

simbolur-esTetikuri interpretaciisaTvis~) (Sur-<br />

Raia 2000: 69-97), romelSic `ninos cxovrebis~ Cvenamde<br />

moRweuli xuTi sxvadasxva redaqciis SedarebiTi analizis<br />

safuZvelze ganxilulia ierusalimisa da mcxeTis, ierusalimel<br />

da mcxeTel ebraelTa da mcxeTel qarTvelTa<br />

urTierToba da simbolika.<br />

am arsebiTad italiurenovan krebulSi frangul enazea<br />

dabeWdili cnobili qarTvelologis, prof. van esbrokis,<br />

statia `Le dossier de sainte Nino et sa composante copte~ (`wminda<br />

ninos cxovrebis~ redaqciebi da misi kopturi komponenti~)<br />

(SurRaia 2000: 99-123), romelSic avtori warmoaCens `ninos<br />

cxovrebasTan~ dakavSirebuli ZiriTadi literaturuli<br />

273


sakiTxebis mravalwliani kvlevis Sedegebs da maT safuZvelze<br />

aanalizebs koptur literaturaSi saqarTvelos<br />

gaqristianebis Sesaxeb dacul cnobebs.<br />

krebuli `wminda nino da saqarTvelo~ mravalmxriv<br />

saintereso gamocemaa, romelic ucxoenovan mkiTxvels<br />

srul warmodgenas uqmnis wminda ninos cxovrebasa da misionerul<br />

saqmianobaze. am wignma didi interesi gamoiwvia<br />

rogorc italiis, ise evropis sxva qveynebis samecniero<br />

wreebSi. wigns, bunebrivia, saqarTveloSic mohyva gamoxmaureba<br />

(`Tbilisis universiteti~ 1999; `saqarTvelos respublika~<br />

2001). *<br />

1990 wels, budapeStSi, grifiT `qarTuli literaturis<br />

biblioTeka~ (A Georgiai irodalom könytara), ungrul enaze gamovida<br />

maRal poligrafiul doneze gamocemuli da kargad<br />

ilustrirebuli wigni: `Az ÉletadÓ oszlop legendaja és más<br />

történetek~. Georgiai szentek élete és értanüsáġa~ (`legenda sveti<br />

cxovelis Sesaxeb da sxva istoriebi~. qarTvel wmindanTa<br />

`cxovrebani~ da `wamebani~) (biro 1990). teqstebi Targmna<br />

da gamosacemad moamzada ungrelma qarTvelologma, istorikosma<br />

da filologma margit birom.<br />

wignSi Sevida hagiografiuli Txzulebebi: `Szent Nino<br />

élete~ (`wm. ninos cxovreba~) (biro 1990: 7-61), `Szent Susanik<br />

Királynö értanúsáġa~ (`wm. SuSanikis wameba~) (biro 1990: 63-80),<br />

`Szám szerint kilenc ġyermek értanúsáġa~ (`kolaelTa wameba~)<br />

(biro 1990: 81-84), `Szent mchetai Ecztati szenedése és értanúsáġa~<br />

(`evstaTi mcxeTelis wameba~ (biro 1990: 85-102), `Abónak,<br />

Krisztus szent és boldoġ értanújának szenedése~ (`abo Tbilelis<br />

wameba~) (biro 1990: 103-135). es aris ara sityvasityviTi<br />

Targmanebi, aramed nawilobrivi gardaTqma Zeglebisa, ri-<br />

Tic m. birom ungrel mkiTxvels gaacno qarTvel wmindanTa<br />

wameba-cxovrebani.<br />

krebulSi warmodgenili pirveli Zeglia `Szent Nino<br />

élete~ (`wm. ninos cxovreba~) (biro 1990: 7-61), romelsac safuZvlad<br />

udevs `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ Satberduli varianti.<br />

marTalia, Txroba da Tavebis saTaurebi ZiriTadad<br />

mihyveba `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ teqsts, magram mainc ver<br />

CaiTvleba zust Targmanad. es aris gardaTqma, romel-<br />

274<br />

* masala mogvawoda prof. g. SurRaiam, risTvisac madlobas movaxsenebT.


Sic SenarCunebulia Tavebis dedniseuli Tanamimdevroba.<br />

Targmanis Sedgeniloba aseTia: `Szent Nino élete~ ([Tavi: g:]<br />

`cxorebaÁ wmidisa ninoÁsi~) (biro 1990: 7-10), `Feljeġyeztetett<br />

uġyanazon uzsarmai Szalome által~ ([Tavi: d:] `aRwerili misve salome<br />

uJarmelisaÁ~) (biro 1990: 11-15), `Szent Nino meġérkezése<br />

Mchetába, ami uġyanazon uzsarmai Szalome által jeġyeztetett fel~<br />

([Tavi: v:] `mowevnaÁ wmidisa ninoÁsi mcxeTad, aRwerili misive<br />

salome uJarmelisaÁ~) (biro 1990: 17-21), `Amelyet eġy<br />

zsidó asszony, né szerint Szidónia, Abiatar pap leánya jeġyzett fel~<br />

([Tavi: z:] `romeli aRwera dedakacman huriaman, saxeliT<br />

sidonia, asulman abiaTar mRdelisaman~) (biro 1990: 23-27),<br />

`Elmondatott uġyancsak Szidónia asszony által~ ([Tavi: À:] `Tqumuli<br />

sidoniaÁsive dedakacisaÁ~) (biro 1990: 29-31), `Elmondatott<br />

uġyancsak öáltala~ ([Tavi: T:] `Tqumuli misive~) (biro 1990: 33-<br />

35), (`Följeġyeztetett uġyancsak öáltala a templom épitéséröl~) ([Tavi:<br />

À:] `misive aRwerili aRSenebisa TÂs eklesiaTaÁsa~) (biro<br />

1990: 37-40), `Elmondatott uġyancsak öáltala~ ([Tavi: ia:] `Tqumuli<br />

misive~) (biro 1990: 41), (`Elmondatott Abiatar által, aki korábban<br />

a zsidók templomában olt pap Mchetában, és aki Nino kezéböl fel-<br />

ette a keresztséġet~) ([Tavi: ib:] `romeli Tqua abiaTar, romeli<br />

iyo pirvel mRdeli baginsa Sina huriaTa mcxeTas da naTeliRo<br />

Ãelsa Sina ninoÁssa~) (biro 1990: 43-45), `A tisztelendö<br />

kereztröl, ami Iakob által jeġyeztetett fel~ ([Tavi: ig:] `patiosnisa<br />

juarisaTÂs, romel aRwera iakob~) (biro 1990: 47-49),<br />

`A tisztelendö mchetai kereszt felállítása és eġy újabb jelenés~ ([Tavi:<br />

id:] `aRmarTebaÁ patiosnisa juarisa mcxeTisaÁ da merme<br />

kualad gamoCinebaÁ~) (biro 1990: 51-55), `Mireannak, Kartli<br />

királyának halála elött írt leele~ ([Tavi: ie:] `wigni, romeli dawera<br />

mirean mefeman qarTlisaman Jamsa sikudilisasa~) (biro<br />

1990: 57-59), `Mirean király éġakarata fiának, enek és feleséġének,<br />

Nanának~ (`anderZi mirean mefisaÁ Zisa TÂsisa mimarT revisa<br />

da colisa TÂsisa nanaÁsa~) (biro 1990: 61).<br />

rogorc CamonaTvalidanac Cans, ungrul enaze gadatanilia<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ meore nawilis yvela Tavi,<br />

Tumca, maTi Sinaarsi sakmaod Semcirebulia. miuxedavad<br />

amisa, ungrulenovan mkiTxvels mainc eqmneba srulfasovani<br />

warmodgena wminda ninos cxovrebasa da misionerul<br />

moRvaweobaze.<br />

275


m. biros mier gamocemuli wigni aRWurvilia saTanado<br />

samecniero aparatiT _ yvela Txzulebas axlavs komentarebi.<br />

gansakuTrebiT vrcladaa warmodgenili `wminda ninos<br />

cxovrebis~ komentarebi (Nino értanúsága) bibliur wyaroTa<br />

miTiTebiT (biro 1990: 137-142), bibliografia (biro<br />

1990: 165-167), calkea gamoyofili TxzulebaTa gamocemebi<br />

da Targmanebi (Szent Nino élete) (biro 1990: 169), wigns erTvis<br />

m. biros bolosityva, romelSic mTargmneli ungrel<br />

mkiTxvels mouTxrobs saqarTveloze, mis istoriaze, qristianuli<br />

religiis gavrcelebaze, acnobs `wminda ninos<br />

cxovrebis~ redaqciebs da sxv. (biro 1990: 149-163).<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~ iTargmna polonur enazec (yolbaia<br />

1995). aRsaniSnavia, rom es mSvenivrad gaformebuli<br />

momcro wigni daibeWda romis papis ioane-pavle meorisa<br />

da saqarTvelos kaTolikos-patriarqis, uwmindesisa da<br />

unetaresis ilia meoris locva-kurTxeviT. wignis garekanze<br />

gamosaxulia wminda nino vazis jvriT (xatmweri d.<br />

pataraia, reproduqcia – s. yurulaSvili), wignis redaqtoria<br />

a. vizniaki, filologiuri konsultanti – cnobili<br />

qarTvelologi ian brauni, romelmac sxvadasxva dros<br />

presasa da enciklopediebSi gamoaqveyna mravali werili<br />

Zveli qarTuli literaturis sakiTxebze, aRwera poloneTSi<br />

daculi qarTuli xelnawerebi, konsultacia gauwia<br />

`vefxistyaosnis~ polonur enaze mTargmnels g. zagurskis<br />

da sxv.<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~ polonur enaze Targmna daviT<br />

yolbaiam. wigni gamoica varSavis universitetis grifiT.<br />

Targmans axlavs winasityvaoba konsultant m. lorTqifaniZisa<br />

(yolbaia 1995: 5-10), romelic polonel mkiTxvels<br />

acnobs saqarTvelos gaqristianebis istorias, `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ redaqciebsa da ucxour Targmanebs, teqstis<br />

axalaRmoCenil variants, ZiriTad istoriul-literaturul<br />

sakiTxebs.<br />

aRniSnuli Targmani zustad mihyveba `Zveli qarTuli<br />

agiografiuli Zeglebis~ I tomSi gamoqveynebul Satberdul<br />

redaqcias. wignis Sedgeniloba aseTia: [ozdzial I] _<br />

[Tavi: a:] (yolbaia 1995: 11-26); [ozdzial II] _ [Tavi: b:] (yolbaia<br />

1995: 27-29); [ozdzial III] `Żywot Świẹtej Nino~ _ [Tavi: g:]<br />

276


`cxorebaÁ wmidisa ninoÁsi~ (yolbaia 1995: 30-34); [ozdzial<br />

IV] `Zapisane również przez Salome Udzarmeli~ _ [Tavi: d:] `aRwerili<br />

misive salome uJarmelisaÁ~ (yolbaia 1995: 35-42);<br />

[ozdzial VI] `Przybycie świẹtej Nino do Mcchety. Spisane również<br />

przez Salome Udżarmeli~ _ [Tavi: v:] `mowevnaÁ wmidisa ninoÁsi<br />

mcxeTad, aRwerili misive salome uJarmelisaÁ~ (yolbaia<br />

1995: 43-48); [ozdzial VII] `Opisane przez kobietẹ Żydówkç o imieniu<br />

Sydonia, córkẹ duchownego Abiatara~ _ [Tavi: z:] `romeli aRwera<br />

dedakacman huriaman, saxeliT sidonia, asulman abia-<br />

Tar mRdelisaman~ (yolbaia 1995: 49-54); [ozdzial VIII] `Opowiedziane<br />

przez tẹ samạ niewiastẹ Sydoniẹ~ _ [Tavi: À:] `Tqumuli<br />

sidoniaÁsive dedakacisaÁ~ (yolbaia 1995: 55-58); [ozdzial<br />

IX] `Opowiedziany przez niạ~ _ [Tavi: T:] `Tqumuli misive~<br />

(yolbaia 1995: 59-61); [ozdzial X] `O budowaniu kościola, opisane<br />

również przez niạ~ _ [Tavi: À:] [`misive aRwerili aRSenebisaTÂs<br />

eklesiaTaÁsa~] (yolbaia 1995: 62-66); [ozdzial XI] `Opowiedziany<br />

również przez niạ~ _ [Tavi: ia:] `Tqumuli misive~ (yolbaia<br />

1995: 67-68); [ozdzial XII] `Opowiedziany przez Abiatara, który najpierw<br />

byl kaplanem żydowskim w Mcchecie, a (póżniej) przyjał chrzest<br />

przy współudziale Nino~ _ [Tavi: ib:] `romeli Tqua abiaTar,<br />

romeli iyo pirvel mRdeli baginsa Sina huriaTasa mcxe-<br />

Tas da naTeliRo Ãelsa Sina ninoÁssa~ (yolbaia 1995: 69-72);<br />

[ozdzial XIII] `O świẹtym krzyżu, opisane przez Jakuba~ _ [Tavi: ig:]<br />

`patiosnisa juarisaTÂs, romeli aRwera iakob~ (yolbaia<br />

1995: 73-77); [ozdzial XIV] `Wzniesienie i odłoniẹcie świẹtego krzuża<br />

mcchetyjskiego~ _ [Tavi: id:] `aRmarTebaÁ patiosnisa juarisa<br />

mcxeTisaÁ da merme kualad gamoCinebaÁ~ (yolbaia 1995: 78-<br />

84); [ozdzial XV] `List, który napisał przed śmierciạ król Kartlii Mirian<br />

rẹkạ arcybiskupa Jakuba i oddiał Salome Udźarmeli, małźonce syna<br />

swojego, która zaprawdẹ wiedziała o wszystkim~ _ [Tavi: ie:] `wigni,<br />

romeli dawera mirean mefeman qarTlisaman Jamsa sikudilisasa.<br />

aRwera ÃeliTa iakob mTavarebiskoposisaÁTa da<br />

misca salomes uJarmelsa, Zis colsa TÂssa, romeli mecnier<br />

iyo yovelsave WeSmaritad~ (yolbaia 1995: 85-88); `Testament<br />

króla Miriana dla syna swego ewa małźonki swojej Nany~ _ `anderZi<br />

mirean mefisaÁ Zisa TÂsisa mimarT revisa da colisa<br />

TÂsisa nanaÁsa~ (yolbaia 1995: 39-90).<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ polonur Targmans erTvis mTar-<br />

277


gmnelis, istorikos d. yolbaias, mier Sedgenili komentarebi<br />

da teqstis problematikasTan dakavSirebuli bibliografia<br />

(yolbaia 1995: 91-101), romelic polonel mkiTxvels<br />

srul warmodgenas Seuqmnis aRniSnul sakiTxze.<br />

1986 wels, saberZneTSi, berZnul enaze gamovida<br />

160-gverdiani wigni `{Agioi th’” Gewrgiva””. 1. (epilogh’ kai; suvnqwsi”<br />

a;po; rwsika; sunaxavria)~ [`saqarTvelos wmindanebi~, 1,<br />

(SerCeuli da Sedgenili rusuli svinaqsarebis mixedviT)<br />

(Agioi th’” Gewrgiva”... 1986)] winasityvaobiT, SesavliTa da<br />

bibliografiiT. krebulis Semdgeneli, avtori da mTargmnelia<br />

arqimandriti timoTeosi, wm. paraklitonis monastris<br />

iRumeni, romelmac axal berZnul enaze Targmna<br />

qarTvel wmindanTa cxovreba-wamebani.<br />

wigni Sedgeba oTxi Tavisagan: `JH ïagiva ijsapovstolo” Nivvna~<br />

(`cxovreba wmindisa da mociqulTa sworisa ninosi~) ( {Agioi<br />

th’” Gewrgiva” 1986: 21-72); `ïH ïagiva mavrtu” Sousanaxnivkh~<br />

(`wameba wmindisa SuSanikisi~) ( {Agioi th’” Gewrgiva” 1986: 73-<br />

94); `ïO o{sio” jIwavnnh” Zentaxnisku~ (`cxovreba wminda ioane<br />

zedaznelisa~ ( {Agioi th’” Gewrgiva” 1986: 95-129); `ïH ïagiva<br />

megalomavrtu” Keteban~ (`wameba wmindisa didmowamisa qeTevan<br />

dedoflisa~) ( {Agioi th’” Gewrgiva” 1986: 129-156).<br />

rogorc krebulis saTaurSicaa miTiTebuli, aRniSnuli<br />

teqstebi Sedgenilia rusuli svinaqsarebis safuZvelze,<br />

risTvisac mTargmnels gamouyenebia 1871 wels m.<br />

sabininis mier gamocemuli `Полное жизнеописание святых<br />

грузинской церкви~. rogorc berZnuli wignis recenziaSi<br />

T. mesxi aRniSnavs: `berZnuli Targmani gvxiblavs frazis<br />

silaRiTa da simsubuqiT. mTargmnels SesaniSnavad aqvs<br />

nagrZnobi qarTuli suli... didebulad igrZnoba qarTul<br />

TxzulebaTa damaxasiaTebeli enis sisadaveca da moqnilobac~<br />

(mesxi 1988). Tumca, swored rusuli enidan Sesrulebuli<br />

Targmanis gamo, zogjer damaxinjebulia saku-<br />

Tari saxelebi da toponimebi, rasac sagangebod miuTiTebs<br />

Tavis gamoxmaurebaSi a. uruSaZe: `timoTeosis wignSi zogi<br />

sakuTari saxeli mcdaradaa gadmocemuli (etyoba, rusulis<br />

gavleniT): ioane zedazniskosi, vasqeni, qaTevani...).<br />

aris aseTi uzustobac: SuSanikis mamad dasaxelebulia ara<br />

vardan mamikoniani, aramed saqarTvelos erT-erTi mefe,<br />

278


omlis saxelic istoriam ar Semogvinaxao. romel wyaros<br />

eyrdnoba avtori am cnobis mowodebisas, gaurkvevelia~<br />

(uruSaZe 1988).<br />

wigns erTvis bibliografia, romlidanac Cans, rom avtori<br />

ZiriTadad rusul enaze arsebul literaturas eyrdnoboda<br />

(m. sabinini, dimitri rostoveli...), gamoyenebulia<br />

agreTve frangul, inglisur da berZnul enebze arsebuli<br />

masalebi. berZnul wyaroTagan aRsaniSnavia v. fidas wigni<br />

`saqarTvelos marTlmadidebluri eklesiis avtokefalia~,<br />

romelic 1980 wels aTenSi gamoqveynda.<br />

`saqarTvelos wmindanebi~ maRal poligrafiul donezea<br />

gamocemuli. masSi CarTulia gelaTis monastris xedebi,<br />

wm. giorgis xati, gelaTis mozaika, CuqurTmebi, warwerebi,<br />

saqarTvelos ruka da qarTuli anbani.<br />

wminda ninos cxovreba-moRvaweoba moxseniebulia saber-<br />

ZneTSi, TesalonikSi 1996 wels dastambul erT saintereso<br />

wignSi. es aris dimitrios g. camisis: `Meterikovn (Dihghvsei”<br />

kai Bivoi twn Agivwn Mhtevrwn th” erhvmou askhtrivwn kai osivwn<br />

gunaikwvn th” Orqodovxou Ekklhsia”~ [miterikon (wm. dedebi)<br />

(Txrobani da cxovrebani wmidaTa dedaTa meudabnoeTa da<br />

asketTa da RirsTa dedaTa marTlmadidebeli eklesiisa]<br />

(Meterikovn 1996).<br />

`miterikoni~ Zalian mniSvnelovani gamocemaa. am droisaTvis<br />

dabeWdilia krebulis Svidi tomi, romlebSic Tavmoyrilia<br />

masala marTlmadidebluri eklesiis wminda<br />

dedaTa cxovrebis Sesaxeb. qarTvel wmindanTagan am krebulebSi<br />

warmodgenilni arian wminda nino (VI t.) da Tamar<br />

mefe (VII t.).<br />

krebulis gamomcemeli dimitrios g. camisi iyo aTonis<br />

mTis gubernatori, igi namyofia saqarTveloSi, Tavis<br />

droze mniSvnelovani wvlili Seitana aTonis mTidan<br />

qarTul xelnawerTa mikrofilmebis saqarTvelosTvis<br />

gadmocemaSi.<br />

rogorc winasityvaobaSia aRniSnuli, wignSi gamoyenebulia<br />

Zveli teqstebis saukeTeso gamocemebi. zog SemTxvevaSi<br />

teqstebi Seivso da gasworda SedarebiTi analizis<br />

safuZvelze, raTa Zveli teqstebi yofiliyo rac SeiZleba<br />

swori da daculi Secdomebisagan. mTavari amocana iyo,<br />

279


gasworebuli teqsti Targmniliyo srulad da SenarCunebuliyo<br />

suli Txzulebisa. amitomac, es Targmanebi aris<br />

cocxali da gasagebi Tanamedrove mkiTxvelisaTvis. axal<br />

berZnul enaze krebulSi gamoqveynebuli teqstebis mTargmnelebi<br />

arian p. vaici, g. zaxaropulosi, d. kacani, i. nikolaidi<br />

da sxvebi. qarTuli masalebis Targmani ekuTvnis<br />

T. mesxs.<br />

`miterikonis~ me-6 tomSi Setanilia `wminda ninos cxovrebis~<br />

Zveli berZnuli Targmani, romelsac paralelurad<br />

misdevs axal berZnul enaze Sesrulebuli Tanamedrove<br />

Targmani (Meterikovn 1996: 354-363). saerTod, aRniSnuli<br />

gamocema orenovania, rac dainteresebul mkiTxvels sa-<br />

Sualebas aZlevs Tvali miadevnos rogorc Zvel wyaroebs,<br />

ise axal berZnulze Sesrulebuli Targmanis xarisxs. Semdeg<br />

gamoqveynebulia erTi Tavi `moqcevaÁ qarTlisaÁdan~:<br />

`ïH Dihvghse tou’ jIakwvbou gia ton Tivmio Stauvro~ (`patiosnisa<br />

juarisaTÂs, romeli aRwera iakob~ (Meterikovn 1996: 366-<br />

371), romelic axal berZnul enaze Targmna da sakmaod<br />

vrceli komentarebi daurTo T. mesxma. komentarebSi dawvrilebiTaa<br />

ganmartebuli teqstSi moxseniebuli sakuTari<br />

Tu geografiuli saxelebi. wigni mxatvrulad kargadaa<br />

gaformebuli, darTuli aqvs saqarTvelosa da mcxeTis<br />

rukebi, samTavrosa da sveticxovlis fotoebi, wminda<br />

ninos jvari da sxv.<br />

damowmebani:<br />

abulaZe 1953: abulaZe i. `qarTlis cxovrebis~ Zveli somxuri Targmani,<br />

qarTuli teqsti da Zveli somxuri Targmani gamokvleviTa da<br />

leqsikoniT gamosca il. abulaZem. Tb.: 1953.<br />

abulaZe 1966: abulaZe i. `qarTlis cxovrebis~ Zveli somexi mTargmneli<br />

da misi moRvaweobis xana. `kavkasiis xalxTa istoriis sakiTxebi~.<br />

Tb.: 1966.<br />

Agioi th’” Gewrgiva 1986: Arcim. Timoqevou Kaqhgoumevnou I. Monh’” Garaklhvtou.<br />

(epilvyh’ kai; suvnqwsi” a;po; rwsika sunaxavria) ïEldovsei” ïIera’” Monh’” Garaklhvtou.<br />

Wropo;” jAttikh’”.<br />

aleqsiZe 2001: Le nouveau manuscrit Géorgien sinaitique # Sin 50. Edition en facsimilé<br />

introduction par Z. Aleksidzé, traduite du Géorgien par J.-P. Mahé. Corpus Scriptorum<br />

Christianorum Orientalium. Editum Consilio. Uniersitatis Catholicae Americae.<br />

Universitatis Catholicae Lovaniensis. Vol. 586. Subsidia. Tomus 108. Lovanii: 2001.<br />

bai 1898: Le Baron de Baye. En Géorgie. Paris: 1898.<br />

280


ancaZe 2001: bancaZe m. eqvTime TayaiSvilis mTargmnelobiTi principebi.<br />

`ciskari~, # 5-6, 2001.<br />

baramiZe 1966: baramiZe a. eqvTime TayaiSvili. kreb. Zveli qarTuli<br />

mwerlobis mkvlevarni. Tb.: Tsu gamomcemloba, 1966.<br />

baumgartneri 1897: Baumgartner A. Geschichte der Weltliteratur. Freiburg: 1897.<br />

baumStarki 1911: Baumstark A. Die georgische Literatur. Die christliche Literaturen<br />

des Orients. Sammlung Göschen, II, Leipzig: 1911.<br />

biro 1990: `Az Életadó oszlop legendaja és más történetek. Georgiai szentek élete<br />

és értanüsáġa és más történetek. Georgiai szentel élete és értanüsáģa. Váloģatta, óġrúz<br />

eredetiból fordította, az utószót és a jeġyzeteket készítette: BirÓ Margit. Éietünk kőnyek,<br />

1990.<br />

brose 1849a: brose m. qarTlis cxovreba. dasabamiTgan meaTcxramete<br />

saukunemdis, Targmnili da gamocemuli m. brose, I, spb., 1849.<br />

brose 1849b: Brosset M. Histoire de la Géorgie depuis l’ antiquité jusqu’ au XIX-e<br />

siècle. Traduite du géorgien par M. Brosset. II, 1, St.- P., 1849.<br />

brose 1851: Brosset M. Additions et éclaircissements à l'Histoire de la Géorgie depuis<br />

l' antiquité jusqúen 1469 de J.-C., St.-P., 1851.<br />

brokhauzi... 1897: Энциклопедический словарь. т. XX. Издатели Брокгаузъ Ф.<br />

А., Ефронь И. А. СПБ., 1897.<br />

buaCiZe 1983: Буачидзе Г. Мари Броссе. Тб.: “Мерани”, 1983.<br />

gariti 1958: Garitte G. Une édition commentée du calendrier palestino-géorgien de<br />

Iean Zozime: Bedi Kartlisa. ol. IV-V, 1958.<br />

deetersi 1963: Deeters G. Georgische Literatur, in Handbuch der Orientalistik, erste<br />

Abteilung. Der Nahe und der Mittlere Osten, siebenter Band. Leiden-Köln: 1963.<br />

dodaSvili 1962: dodaSvili r. mari brose, qarTuli mwerlobis mkvlevari.<br />

Tb.: `sabWoTa saqarTvelo~, 1962.<br />

dondua 1966: dondua v. eqvTime TayaiSvili, rogorc wyaroTmcodne<br />

da arqeografi. kreb.: akademikosi eqvTime TayaiSvili (cxovreba da moRvaweoba).<br />

Tb.: `mecniereba~, 1966.<br />

Dhmhtrivou 1996: Dhmhtrivou G. Tsavmh. Mhterikovn. (Dihghvsei” kai Bivoi twn Agivwn<br />

Mhtevrwn th” erhvmou askhtrivwn kai osivwn gunaikwvn th” Orqodovxou Ekklhsiva”~),<br />

tovmo” STV. Qessalonivkh 1996.<br />

`Воскреснее Чтение~ 1841: Нонна, просветительница Грузии. `Воскреснее<br />

Чтение~, № 36, 1841.<br />

TarxniSvili 1936: Tarchnishvili M. Das Christentum in Georgien. Der Christliche<br />

Orient in Vergangenheit und Gegenwart, 1, 1936. Munchen, #1, #2.<br />

TarxniSvili 1940: Tarchnishvili M. Die Legende der heiligen Nino und die Geschichte<br />

des georgischen Nationalbewußtseins. Byzantinische Zeitschrift, 40. 1940.<br />

TarxniSvili 1951: Tarchnishili M. Georgia. Enciclopedia Cattiloca. Firenze. 6,<br />

Città del Vaticano: 1951.<br />

TarxniSvili 1953: Tarchnishili M. Die heilige Nino, Bekehrerin on Georgien.<br />

Analeeta Ordinis Saneti Basili Magni. om: 1953.<br />

TarxniSvili 1994: TarxniSvili m. werilebi. seria: qarTuli eklesiis<br />

istoria (masalebi da gamokvlevebi), krebuli Seadgina da gamokvleva<br />

daurTo T. WumburiZem. I, Tb.: `kandeli~, 1994.<br />

TayaiSvili 1890: TayaiSvili e. sami istoriuli xronika (qarTlis mo-<br />

281


qceva, sumbatisa bagrationebis Sesaxeb da mesxuri daviTnisa), gamocemuli<br />

vrcelis winasityvaobiT da SedarebiT qarTlis cxovrebasTan da<br />

sxva xronikebTan. tfilisi: 1890.<br />

TayaiSvili 1900: Такаишвили Е. С. Источники грузинских летописей. Три хро-<br />

ники (Обращение Грузии в xристианство;ристианство; Жизнь и извеcтие cтиетие о о Богратидах, Богратидах, царях царях нана-<br />

ших грузинских, откуда oни явились в эту страну, или с какого времени владеют они<br />

царством Грузинским, которое написал Сумбат, сын Давида; Хроника Месхийской<br />

Пластыри). СМОМПК, Вып. XXVIII, 1900.<br />

TayaiSvili 1904: Такаишвили Е. С. Описание рукописей «Общества распространения<br />

грамотности среди грузинского населения». т. I, вып. 4, Тофлис: 1904.<br />

TayaiSvili 1968: TayaiSvili e. rCeuli naSromebi. I, Tb.: `mecniereba~,<br />

1968.<br />

`Tbilisis universiteti~ 1999: `wminda nino da saqarTvelo: oqros<br />

sawmisis qveynis istoria da sulieri kultura. werili romidan~. gaz.<br />

`Tbilisis universiteti~, 7 ivnisi, 1999.<br />

ioseliani 1845: Иоселиани П. Св. Нина, просветительница Грузии христианской<br />

верою. «Закавказский Вестник», № 1, 1845.<br />

ioseliani 1850: Иоселиани П. Жизнеописание святых, прославляемых провославною<br />

грузинскою церковью. Тб.: 1850.<br />

kavilaZe... 1991: kavilaZe r., mamacaSvili g. niko marisa da eqvTime<br />

TayaiSvilis mimowera (1888-1931). Seadgines, Sesavali werili da komentarebi<br />

daurTes r. kavilaZem da g. mamacaSvilma. Tb.: `mecniereba~, 1991.<br />

`kavkasioni~ 1964: `kavkasioni~, IX, parizi: 1964.<br />

`kavkasioni~ 1967: `kavkasioni~, XII, parizi: 1967.<br />

karbelaSvili 1992: karbelaSvili a. saqarTvelos frangi megobari.<br />

`mwignobari – 91-92~. Tb.: saqarTvelos i. WavWavaZis sax. wignis moyvarulTa<br />

sazogadoeba), 1992.<br />

karsti 1934: Karst J. Littérature géorgienne chrétienne. Fibliothéque Catholique des<br />

Sciences eligieuses. Paris: 1934.<br />

kastelino 1969: Castellino G. Letteratura georgiana: Storia della letteratura<br />

d’Oriente, diretta da O. Botto, sotto il patrocinio della Commissione Nazionale Italiana<br />

dell’ UNESCO. I, Milano: 1969.<br />

laSauri 1958: laSauri m. wm. nino qarTvelTa ganmanaTlebeli da qristianobs<br />

roli saqarTveloSi. miunxeni: 1958.<br />

mari 1900: Марр Н. Я. Рецензия: М. Wardrop and I. O. Wardrop. Life of St. Nino<br />

(Oxsford: 1900). ЗВОРАО, XIII (1900), СПб., 1.<br />

mari 1903: Марр Н. Я. Критика и мелкие статьи. ТР. кн. V, СПб., 1903.<br />

menabde 1992: Менабде Д. Русские переводы памятников древнегрузинской литературы.<br />

Сб., Грузинская и русская средневековые литературы. Тб.: изд. ТГУ, 1992.<br />

menabde 2008: menabde d. wminda ninos cxovreba ucxo enebze. `wminda<br />

nino~ (samecniero krebuli), I, Tb.: gamomcemloba `artanuji~, 2008.<br />

mesxi 1988: mesxi T. qarTuli hagiografia berZnulad. `samSoblo~,<br />

15(710), 1988.<br />

muraviovi 1848: [Муравёв А.]. Грузия и Армения. СПБ., ч. III, 1848.<br />

muraviovi 1860: [Муравёв А.]. Житие святых Российской церкви, также иверских<br />

и славянских. Месяц январь. СПБ., 1860.<br />

`nino mociquli~ 1961: Die Apostelin Nino. Eine georgische Legendengestalt. Her-<br />

282


ausgegeben von Nikolos Dschanelidse. Itzehoe in Hollstein, 1961.<br />

peetersi 1932: Peeters P. Les débouts du christianisme en Géorgie d’après les sources<br />

hagiographiques, - “Analecta Bollandiana”, t. 50. 1932.<br />

peCi 1971: peCi g. zogierTi nominaluri funqciis gansazRvrebisaTvis<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁs~ teqstSi. Tsu Sromebi, B 2(140) (germanul enaze),<br />

1971.<br />

peCi 1975: Pätsch G. Die Bekehrung Georgiens. Bedi Kartlisa. eue de Kartelologie,<br />

vol. XXXIII, Paris: 1975.<br />

peCi 1985: Pätsch G. Das Leben Kartlis. Eine Chronik aus Georgien, 300-1200. Herausgegeben<br />

von Gertrud Pätsch, Leipzig: 1985.<br />

prampolini 1949: Prampolini G. La letteratura georgiana Storia della letteratura universale.<br />

II, Torino: 1949.<br />

reviSvili 1977: reviSvili S. qarTuli literaturis germaneli mkvlevarebi.<br />

wignSi: germanul-qarTuli etiudebi. Tb.: Tsu gamomcemloba,<br />

1977.<br />

ruxaZe 1961: ruxaZe tr. qarTul-rusuli literaturuli erTierTobis<br />

istoriidan (XVI-XVIII ss.). Tb.: Tsu gamomcemloba, 1961.<br />

sabinini 1871...: Сабинин М. П. Полное жизнеописание святых грузинской церкви.<br />

Составил и перевёл с грузинских подлинников М. П. Сабинин. СПб., I - 1871;<br />

II - 1872; III - 1873.<br />

sabinini 1877: Сабинин М. П. История грузинской церкви до конца VI века.<br />

СПб., 1877.<br />

sabinini 1882: sabinini m. saqarTvelos samoTxe. sruli aRweraÁ Ru- Ru-<br />

awlTa da vnebaTa saqarTvelos wmidaTa. Sekrebili xronologiurad da<br />

gamocemuli m. sabininis mier. spb., 1882.<br />

salia 1966: Salia N. Notice sur la conversion de la Géorgie par sainte Nino: Bedi<br />

Kartlisa. eue de Kartélologie. ol. XXI-XXII, Paris: 1966.<br />

`saqarTvelos respublika~ 2001: PRvTis wyalobiT, ar gvWirdeba warsulis<br />

gasalamazeblad istoriis gamogoneba [interviu prof. g. Sur-<br />

RaiasTan. esaubra z. sturua]. gaz. `saqarTvelos respublika~, 3 ivnisi,<br />

2001.<br />

soJe 1967: Sauget J.-M. Nino (Nouné, Teognosta, Cristiana), in: BS (Bibliotheca<br />

Sanctorum), 9, 1967.<br />

selezniovi 1844a : Селезнёв М. О Нине и введении христианства в Грузии. ж.<br />

«Маяк», т. 15, 1844.<br />

selezniovi 1844b : Селезнёв М. Рассказы о чудесах Нины Классических верных<br />

писателей. ж. «Маяк», т. 15, 1844.<br />

telamoni 1982: Thélamon F. Le récit de la conversion de la Georgie. Crétiens et<br />

Paiens au IVs. L'histoire Ecclésiastigue de ufin. Paris: 1982.<br />

uruSaZe 1988: uruSaZe a. wignebi saberZneTidan. `komunisti~, # 135(20176),<br />

10.VI.1988.<br />

fenrixi 1981: Fähnrich H. Die Georgische Literatur (Ein überblich). Tb.: .: gamom- gamom-<br />

cemloba `sabWoTa saqarTvelo~, 1981.<br />

furcelaZe 1862: Пурцеладяе Д. О праздниках, установленных православною<br />

грузинскою церковью. T.: 1862.<br />

qarTuli... 2003: qarTuli literatura evropul mecnierebaSi (e. xin-<br />

TibiZis redaqciiT), Tb.: `qarTvelologi~, 2003.<br />

283


qse 1984: qarTuli sabWoTa enciklopedia. VIII, Tb.: 1984.<br />

yifiani 1849: Кипиани Д. Нина _ Просветительница Грузии. «Закавказский<br />

Вестник», № 12- 18, 1849.<br />

yolbaia 1995: NawrÔcenie Kartlii (Mokcewai Kartlisai). Ze Starogruzińskiego<br />

przetoźyt i przypisami opatrzyt Dawid Kolbaja. Warzawa: 1995.<br />

SaraZe 1991: SaraZe g. ucxoeTis cis qveS. I, Tb.: `merani~, 1991.<br />

SurRaia 2000: `Santa Nino e la Georgia. Storia e spiritualita cristiana nel Paese del<br />

Vello d’oro~ [`wminda nino da saqarTvelo: oqros sawmisis qveynis istoria<br />

da sulieri kultura~, I saerTaSoriso qarTvelologiuri simpoziumis<br />

masalebi, g. SurRaias redaqciiT. romi, 30 ianvari, 1999 w., (seria: Sua saukuneebi,<br />

4), romi, gamomcemloba `antonianumi~, 2000].<br />

SurRaia 2003: SurRaia g. italiurenovani qarTvelologia da qarTuli<br />

mwerloba. wignSi: qarTuli literatura evropul mecnierebaSi (e. xin-<br />

TibiZis redaqciiT), Tb.: `qarTvelologi~, 2003.<br />

CxartiSvili 1987: CxartiSvili m. `ninos cxovrebis~ somxuri versia.<br />

qarTuli hagiografiis wyaroTmcodneobiTi Seswavlis problemebi. Tb.:<br />

`mecniereba~, 1987.<br />

CxartiSvili 1989: Чхартишвили М. (redaqtori). Обращение Грузии. Перевод<br />

с древнегрузинского Е. С. Такаишвили. Редакционная обработка, исследование и<br />

комментарии М. С. Чхартишвили. Тб.: “Мецниереба”, 1989.<br />

`cxovreba saqarTvelos...~ 1886: Житие святой равноапостольной Нины, просветительницы<br />

Грузии. М.: 1886.<br />

`cxovreba saqarTvelos...~ 1890...: Житие святой равноапостольной Нины,<br />

просветительницы Грузии. Одесса: 1890; 1894; 1900.<br />

`cxovreba saqarTvelos...~ 1915: Житие святой равноапостольной Нины, просветительницы<br />

Иверии (Грузии). Одесса: 1915.<br />

Zeglebi 1964: Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi.<br />

wigni I (V-X ss.). Tb.: `mecniereba~, 1964.<br />

WumburiZe 1987: WumburiZe T. fransuaz telamoni, qarTlis moqcevis<br />

ambavi (anotacia). `mravalTavi~, XIV, 1987.<br />

xanTaZe 1966: xanTaZe S. mari brose (istoriografiuli narkvevi). Tb.:<br />

`sabWoTa saqarTvelo~, 1966.<br />

xaxanaSvili 1897: Хаханов А. Очерки по истории грузинской словесности. M.:<br />

1897.<br />

javaxiSvili 1901: Джавахишвили И. Проповедническая деятельность апостола<br />

Андрея и св. Нины в Грузии. 1. CВ. Нина // ЖМНП, 1901.<br />

javaxiSvili 1904: Джавахов И. Грузия (Библиография), Византийский временник.<br />

1904, т. XI, вып. 1-2.<br />

janaSvili 1898: Джанашвили М. История грузинской церкви. Т.: 1898.<br />

`jvari vazisa~ 1989: `jvari vazisa~, #№ 3, 1989.<br />

284


`moqcevaÁ qarTlisaÁsa~ da `wminda ninos cxovrebis~<br />

Sesaxeb rusul da evropul enebze gamoqveynebuli<br />

masalebis bibliografiisaTvis:<br />

1. Барамидзе А., Радиани Ш., Жгенти Б. История Грузинской литературы. Тб.: изд.<br />

`Заря Востока~. 1958, 17.<br />

2. Барамидзе А., Гамезардашвили Д. Грузинская литература. Тб.: изд. ТГУ. 1968, 8.<br />

3. Буачидзе Г. Мари Броссе. Тб.: “Мерани”, 1983, 265-271.<br />

4. Джавахишвили И. Проповедническая деятельность апостола Андрея и св. Нины в<br />

Грузии. 1. CВ. Нина // ЖМНП, 1901, c. 77-113.<br />

5. Джавахов И. Грузия (Библиография), Византийский временник. 1904, т. XI, вып.<br />

1-2.<br />

6. Джанашвили М. История грузинской церкви. кн. I, Т.: 1898, c. 22-57.<br />

7. Энциклопедический словарь. т. XX. Издатели Брокгаузъ Ф. А., Ефронь И. А. СПБ.,<br />

1897, 189.<br />

8. Иоселиани П. Св. Нина, просветительница Грузии христианской верою. «Закавказский<br />

Вестник», № 1, 1845.<br />

9. Иоселиани П. Жизнеописание святых, прославляемых провославною грузинскою<br />

церковью. Тб.: 1850, c. 29-48.<br />

10. Кипиани Д. Нина _ Просветительница Грузии. «Закавказский Вестник», № 12- 18,<br />

1849.<br />

11. Марр Н. Я. Критика и мелкие статьи. ТР. кн. V, СПб., 1903.<br />

12. Марр Н. Я. Рецензия: М. Wardrop and I. O. Wardrop. Life of St. Nino (Oxsford: 1900).<br />

ЗВОРАО, XIII (1900), СПб., 1, 0134-0139.<br />

13. Менабде Д. Русские переводы памятников древнегрузинской литературы. Сб., Грузинская<br />

и русская средневековые литературы. Тб.: изд. ТГУ, 1992, c. 110-116.<br />

14. [ Муравёв А.]. Грузия и Армения. СПБ., ч. III, 1848, c. 117-145.<br />

15. [ Муравёв А.]. Житие святых Российской церкви, также иверских и славянских.<br />

Месяц январь. СПБ., 1857.<br />

16. [ Муравёв А.]. Житие святых Российской церкви, также иверских и славянских.<br />

Месяц январь. СПБ., 1860.<br />

17. Натроев А. Мцхет и его собор Светицховели. Т., 1900.<br />

18. Нонна, просветительница Грузии, `Воскреснее Чтение~, № 36, 1841.<br />

19. Обращение Грузии. Перевод с древнегрузинского Е. С. Такаишвили. Редакционная<br />

обработка, исследование и комментарии М. С. Чхартишвили. Тб.: «Мецниереба»,<br />

1989, 23-58.<br />

20. Пурцеладяе Д. О праздниках, установленных православною грузинскою церковью.<br />

T.: 1862, c. 8-19.<br />

21. Житие святой равноапостольной Нины, просветительницы Грузии. М.: 1886<br />

22. Житие святой равноапостольной Нины, просветительницы Грузии. Одесса: 1890;<br />

1894; 1900<br />

23. Житие святой равноапостольной Нины, просветительницы Иверии (Грузии). Одесса:<br />

1915.<br />

24. Сабинин М. П. Полное жизнеописание святых грузинской церкви. Составил и перевёл<br />

с грузинских подлинников М. П. Сабинин. СПб., I - 1871, c. 1-66.<br />

25. Сабинин М. П. История грузинской церкви до конца VI века. СПб., 1877, c. 26-53.<br />

26. Сабинин М. П. Сад святой Нины. История Иверской Церкви первых веков. Одобрено<br />

Издательским Советом Русской Православной Церкы. М.: 2003, 32-65.<br />

27. Селезнёв М. О Нине и введении христианства в Грузии. ж. «Маяк», т. 15, 1844, 31-<br />

33.<br />

285


28. Селезнёв М. Рассказы о чудесах Нины Классических верных писателей. ж. «Маяк»,<br />

т. 15, 1844, 33-34.<br />

29. Такаишвили Е. С. Источники грузинских летописей. Три хроники (Обращение Грузии<br />

в xристианство; Жизнь и извеcтие о Богратидах, царях наших грузинских, откуда<br />

oни явились в эту страну, или с какого времени владеют они царством Грузинским,<br />

которое написал Сумбат, сын Давида; Хроника Месхийской Пластыри). СМОМПК,<br />

Вып. XXVIII, 1900., 1-126.<br />

30. Хаханов А. Очерки по истории грузинской словесности. Вып. II, M.: 1897, c. 36-58,<br />

136-139.<br />

31. jArcim. Timoqevou Kaqhgoumevnou JI. Monh’” Paraklhvtou. 1. Agioi th’” Gewrgiva”<br />

(epilogh’ kai; suvnqwsi” a;po; rwsika; sunaxavria) ïEldovsei” ïIera’” Monh’” Paraklhvtou.<br />

jWropo;” jAttikh’” – 1986, 21-72.<br />

32. `Az<br />

Életadó oszlop legendaja és más történetek. Georgiai szentek élete és értanüsáġa és<br />

más történetek. Georgiai szentel élete és értanüsáģa. Váloģatta, óġrúz eredetiból fordította,<br />

az utószót és a jeġyzeteket készítette: Biró Margit. Éietünk kőnyek, 1990, 7-61.<br />

33. Baumgartner A. Geschichte der Weltliteratur. Freiburg: 1897, s. 256-268.<br />

34. Baumstark A. Die georgische Literatur. Die christliche Literaturen des Orients. Sammlung<br />

Göschen, II, Leipzig: 1911, s. 99-110.<br />

35. Bezarashili K. The Herotopical Analogy of the Thorny Bush of St. Nino. kreb. `wminda<br />

nino~, I, Tb., 2008, gv. 144-155.<br />

36. Brosset M. Histoire de la Géorgie depuis l’ antiquité jusqu’ au XIX-e siècle. Traduite du<br />

géorgien par M. Brosset. II, 1, St.- P., 1849, 90-129.<br />

37. Brosset<br />

M. Additions et éclaircissements à l’Histoire de la Géorgie depuis l’ antiquité<br />

jusqúen 1469 de J.-C., St.-P., 1851, 19-32.<br />

38. Castellino G. Letteratura georgiana: Storia della letteratura d’Oriente, diretta da O. Botto,<br />

sotto il patrocinio della Commissione Nazionale Italiana dell’ UNESCO. I, Milano: 1969.<br />

39. Chavichvili Ch. Sainte Nino. La premiére femme apotre Sainte Nino patron de la Géorgie.<br />

Geneva: 1964.<br />

40. Deeters G. Georgische Literatur, in Handbuch der Orientalistik, erste Abteilung. Der Nahe<br />

und der Mittlere Osten, siebenter Band. Leiden-Köln: 1963, s. 129-155.<br />

41. Die Apostelin Nino. Eine georgische Legendengestalt. Herausgegeben on Nikolos<br />

Dschanelidse. Itzehoe in Hollstein, 1961.<br />

42. Dhmhtrivou G. Tsavmh. Mhterikovn. (Dihghvsei” kai Bivoi twn Agivwn Mhtevrwn th”<br />

erhvmou askhtrivwn kai osivwn gunaikwvn th” Orqodovxou Ekklhsiva”~), tovmo” STV. Qessalonivkh<br />

1996, 366-371.<br />

43. Fähnrich H. Die Georgische Literatur (Ein überblich). «Sabtschpta Sakartelo», Tb.:<br />

1981, 39-40.<br />

44. Garitte G. Une édition commentée du calendrier palestino-géorgien de Iean Zozime: Bedi<br />

Kartlisa. ol. IV-V, 1958, 18-20.<br />

45. Karst J. Littérature géorgienne chrétienne. Fibliothéque Catholique des Sciences eligieuses.<br />

Paris: 1934, 66-71.<br />

46. Lang D. M. Lives and Legends of the Georgian Saints. Selected and Translated from the<br />

original texsts. London: 1956, pp. 13-39.<br />

47. Lang D. The Georgians. London-New York: 1966, 28, 88, 91, 330.<br />

48. Le nouveau manuscrit Géorgien sinaitique # Sin 50. Edition en fac-similé introduction<br />

par Z. Aleksidzé, traduite du Géorgien par J.-P. Mahé. Corpus Scriptorum Christianorum<br />

Orientalium. Editum Consilio. Uniersitatis Catholicae Americae. Uniersitatis Catholicae<br />

Lovaniensis. Vol. 586. Subsidia. Tomus 108. Lovanii: 2001.<br />

49.<br />

Le Baron de Baye. En Géorgie. Paris: 1898, pp. 20-23, 46.<br />

286


50. Nawrôcenie Kartlii (Mokcewai Kartlisai). Ze Starogruzińskiego przetoźyt i przypisami<br />

opatrzyt Dawid Kolbaja. Warzawa: 1995, 11-90.<br />

51. Peeters P. Les débouts du christianisme en Géorgie d’après les sources hagiographiques, -<br />

“Analecta Bollandiana”, t. 50. 1932.<br />

52. Pätsch G. Die Bekehrung Georgiens. Bedi Kartlisa. eue de Kartelologie, ol. XXXIII,<br />

Paris: 1975, 288-337.<br />

53. Pätsch G. Das Leben Kartlis. Eine Chronik aus Georgien, 300-1200. Herausgegeben on<br />

Gertrud Pätsch, Leipzig: 1985, 131-187.<br />

54. Prampolini G. La letteratura georgiana Storia della letteratura universale. II, Torino: 1949.<br />

55. Sainte Nina, communément nommée Sininte Chrètienne. Notice historique par le P. Auguste<br />

Daras, del a compagnie de Iesus Lyon. 1874.<br />

56. `Santa<br />

Nino e la Georgia. Storia e spiritualita cristiana nel Paese del Vello d’oro”.<br />

ATTI. DEL I CONVEGNO INTENAZIONALE DI STUDI GEOGIANI OMA, 30<br />

GENNSIO, 1999. oma, 2000.<br />

57. Salia N. Notice sur la conversion de la Géorgie par sainte Nino: Bedi Kartlisa. eue de<br />

Kartélologie. ol. XXI-XXII, Paris: 1966, 52-64.<br />

58. Sauget J.-M. Nino (Nouné, Teognosta, Cristiana), in: BS (Bibliotheca Sanctorum), 9,<br />

1967.<br />

59. Tarchnishvili M. Das Christentum in Georgien. Der Christliche Orient in Vergangenheit<br />

und Gegenwart, 1, 1936. Munchen, #1, #2.<br />

60. Tarchnishvili M. Die Legende der heiligen Nino und die Geschichte des georgischen Nationalbewußtseins.<br />

Byzantinische Zeitschrift, 40. 1940, 40-75.<br />

61. Tarchnishvili M. Georgia. Enciclopedia Cattiloca. 6, Città del Vaticano: 1951, pp. 64-79.<br />

62. Tarchnishvili M. Die heilige Nino, Bekehrerin on Georgien. Analeeta Ordinis Saneti<br />

Basili Magni. om: 1953, 572-581.<br />

63. Thélamon F. Le récit de la conversion de la Georgie. Crétiens et Paiens au IVs. L’histoire<br />

Ecclésiastigue de ufin. Paris: 1982, 87-122.<br />

64. The Medieval Armenian Adaptation of the Georgian Chonikles (The original Georgian<br />

texts and the Armenian adaptation). Translated with Introduction and Commentary by<br />

obert W. Thomson. ewriting Caucasian History. Oxford: 1996, 84-145.<br />

65. Wardrop O. The Kingdom of Georgia. Notes of Travel in a Land of Women, Wine end<br />

Song. London: 1888,; New York. Bahrain 2004. pp. 39-42, 81-82.<br />

66. Wardrop M. and Wardrop O. Life of st. Nino. Studia Biblica and Ecclesiastica. . V. p. I.<br />

Oxford: 1900, 1-88.<br />

Darejan Menabde<br />

Moktsevai Kartlisai in Foreign Language Translations<br />

Summary<br />

The present study is of the bibliographic character. In it scholarly studies<br />

published about Moktsevai Kartlisai (“The Conversion of Kartli”) in<br />

Georgia and beyond its borders, the evidence found in journals and newspapers,<br />

translations of these texts into the ussian, German, French, English,<br />

Italian, Hungarian and other languages are gathered. The aim of the<br />

study is to record and classify the presented material.<br />

287


qeTi niniZe<br />

288<br />

sagalobelTa eqo<br />

wminda ninos himnografiuli xati<br />

wminda ninos literaturul-istoriulma saxem qarTuli<br />

kulturisa da azrovnebis ganviTarebaSi didi wvlili<br />

Seitana. Cvens mwerlobaSi mniSvnelovani masala moipoveba<br />

rogorc wmindanis cxovrebis amsaxveli teqstebis, aseve<br />

mis Sesaxeb dawerili sxvadasxva saxis sagaloblebis saxiT.<br />

cnobilia, rom arc erTi qveynis erovnuli wmindanis<br />

saxelze ar Seqmnila im raodenobis sagalobeli, ramdenic<br />

qarTul mwerlobaSi wminda ninos Sesaxeb. es adasturebs<br />

rogorc qarTveli eris gansakuTrebul mowiwebasa da pativiscemas<br />

Tavisi ganmanaTlebilis mimarT, aseve wminda<br />

ninos did mniSvnelobas qarTveli eris winaSe.<br />

wminda ninos Sesaxeb arsebuli sagaloblebi iqmneba<br />

IX-X saukuneebidan, rodesac ganmanaTleblis roli, mniSvneloba<br />

qarTuli eklesiisaTvis gansakuTrebul Rirebulebas<br />

iZens. mis Sesaxeb Seqmnil himnografiul masalaSi<br />

moipoveba sxvadasxva formisa da zomis teqstebi: rogorc<br />

mcire stirqaronebi da sagaloblebi, wardgomani, aseve<br />

didi formis galobani, kanonebi * . saxismetyvelebiTi modelebi<br />

wm. ninos Sesaxeb arsebul himnografiaSi istoriulad<br />

icvleba da im aqcentebs warmoaCens, romelsac kulturuli<br />

konteqsti ganapirobebs.<br />

wmindanis Sesaxeb arsebuli sagaloblebis uZvelesi xelnawerebi<br />

eyrdnoba wm. ninos cxovrebis Satberdul-Weli-<br />

Sur redaqcias, rac xSirad gulisxmobs hagiografiuli<br />

masalis gamoyenebas sagaloblebSi. uZvelesi redaqciebi<br />

or tipad aris dajgufebuli: pirveli kategoriis<br />

redaqciebis xelnawerebSi wminda nino qarTlis erTaderT<br />

ganmanaTlebladaa warmodgenili (Jer-42, ielis iadgaris,<br />

WeliSis krebulis xelnawerebSi); meore dajgufebis<br />

* wminda ninos Sesaxeb arsebuli himnebis teqstebi gamosacemad momzadebuli<br />

aqvT xelnawerTa muzeumis TanamSromlebs: prof. m. qavTarias, l. xevsurians,<br />

l. jRamaias. aRniSnuli teqstebis mowodebisaTvis madlobas vuxdiT maT.


edaqciebSi ki (sin-59, Dumbarton Oaks-is, giorgi aTonelis<br />

TTuenis teqstebSi) moxsenebuli da aRiarebulia wm. ninos<br />

winamorbedebis moRvaweoba. pirveli redaqciuli jgufi<br />

qronologiurad uswrebs meore kategoriis xelnawerebs<br />

(cxadaZe 1983: 252)<br />

qarTlis ganmanaTlebel ninos winamorbedad barTlome<br />

mociquli pirvelad moixsenieba sin-59 da 64 xelnawerebSi<br />

dacul stiqaronebSi. mecnierTa garkveuli nawili (k. kekeliZe,<br />

i. javaxiSvili, n. mari) siriis ganamnaTleblis moxseniebas<br />

miiCnevs siriul-somxuri saeklesio gadmocemebis<br />

kvalad da xelnawers wm. ninos himnografiis adrindel<br />

etaps miakuTvnebs. q. cxadaZis azriT, ki es sakmarisi sabuTi<br />

ar aris xelnawerTa daTariRebis SecvlisaTvis. barTlome<br />

mociqulis wm. ninos winamorbedad moxsenieba, mkvlevaris<br />

azriT, ukavSirdeba im periodis kulturuli tendenciebis<br />

kvalsa da politikur saWiroebas (gavixsenoTY giorgi<br />

mTawmindelis polemika antoqiis patriarqTan). barTlome<br />

mociqulis damowmeba am etapze qarTlis eklesiis avtoritetulobasac<br />

gamokveTda da nakleb uvnebeli iqneboda<br />

(andria mociqulis saxelTan SedarebiT, romelic konstantinepolis<br />

eklesiis interesebs ufro amyarebda) (cxadaZe<br />

1983: 254).<br />

giorgi aTonelis TTuenSi dacul ninos sagalobleb-<br />

Si wminda ninos winamorbedad moixsenieba svimon kananeli;<br />

ianvris himnografiuli (giorgi aTonelis) TTuenic<br />

(romelic, Tavis mxriv, mniSvnelovan masalas warmoadgens<br />

poeturi da redaqciuli TvalsazrisiT) amyarebs zemoxsenebul<br />

mosazrebas mociqulebis uSualo moRvaweobis aqcentirebiT<br />

qarTlis eklesiis avtoritetulobis dafiqsirebis<br />

Sesaxeb.<br />

uZvelesi etapis himnebis teqstebis atribuciis sakiTxebi<br />

gaurkvvelia. p. ingoroyva WeliSis krebulis wm. ninosadmi<br />

miZRvnil sagaloblebs ninos meore himnografs<br />

miakuTvnebs, xolo X s. sinur iadgarebSi (sin-59) dacul<br />

himnebs _ ninos mesame himnografs, igive bodbel mgosans.<br />

mkvlevari miiCnevs, rom VIII-IX ss-ebSi, savaraudod, moRvaweobda<br />

ninos pirveli mexotbe, romelic mniSvnelovan<br />

figuras warmoadgenda qarTuli himnografiisaTvis da<br />

romlis teqstebsac Cvenamde ar mouRwevia. q. cxadaZis az-<br />

289


iT, WeliSis krebulsa da sinur iadgarebSi daculi himnebi<br />

ara qarTlisa da kaxeT-hereTis, aramed palestinis<br />

mwignobruli wreebidan momdinareobs (cxadaZe 1983: 256).<br />

Semdgomi periodis sagalobelTa avtorebis vinaoba<br />

CvenTvis metnaklebad cnobilia. arsen bulmaisimisZe (XIII<br />

s.), onofre maWutaZe (XVII s. II nax.), nikoloz tfileli (orbeliani)<br />

(XVIII s.) da sxva avtorebi axal etaps qmnian wminda<br />

ninos himnografiaSi.<br />

Tu wminda ninos Sesaxeb Seqmnili adrindeli periodis<br />

sagaloblebi gamorCeulia ukiduresi sisadaviTa da umetesad<br />

hagiografiuli masalebiT manipulaciebiT, giorgi<br />

aTonelis ianvris himnografiuli TTuenis Semdgom<br />

etapebze teqstebi mxatvruli TvalsazrisiT met mravalferovnebas<br />

avlens, cxadia, qristianuli literaturuli<br />

etiketis farglebSi.<br />

andria mociqulis moxsenieba qarTlis ganmanaTleblad<br />

SedarebiT gviandel periods ukavSirdeba. pirvelwodebulis<br />

saxeli am mimarTulebiT pirvelad SiomRvimis tipikonis<br />

xelnawerSi (H-1349) dacul sagalobelSi gvxvdeba.<br />

xelnaweri TariRdeba XIII saukuniT da ukavSirdeba im istoriul<br />

safexurs, rodesac saqarTvelos RvTismSoblis<br />

wilxvdomilobis Tema xdeba aqtualuri.<br />

wm. ninos gamoCena Cvens mwerlobaSi saqarTvelos eklesiis<br />

mier avtokefaliis mopovebasTan, saxelmwifoebriobis<br />

ideis CamoyalibebasTanaa dakavSirebuli. am periodSi<br />

win wamoiwevs bagrationTa daviT winaswarmetyvelisa da<br />

qristes Camomavlobis, qristes kvarTisa da mogvianebiT<br />

ki, saqarTvelos RvTismSoblis wilxvdomilobis Temebi.<br />

es aqcentebi mkveTrad daismis wm. ninos himnografiaSi da<br />

wmindanic upirvelesad gvevlineba erovnuli wmindanis<br />

statusiT, `qarTvelTa mzisa~ da RvTivkurTxeuli eris<br />

ganmanaTleblis saxiT:<br />

290<br />

`...dRes qarTvelTa mefobai gvirgvinosan iqmnebis<br />

da juariTa SeWurvili ZalTa Seimoss...<br />

da rqa eklesiisai zeSTa amaRldebis.<br />

dRes yovladwmidisa RvTismSoblisa taZari<br />

ninos xsenebiTa brwyinveled Seimkvebis...~<br />

(XIII s. SiomRvimis tipikonis xelnaweridan: H-1349 3 r).


ogorc cnobilia, himnografiis udidesi nawili liturgikuli<br />

daniSnulebisaa. amis gamo sagaloblis avtorebi<br />

cdiloben, daakavSiron esa Tu is wmindani mis winamorbed<br />

bibliur wmindanTan _ Seamkon igi winamorbedis epiTetebiT,<br />

simboloebiT. misi qebis obieqtis cxovrebaSi amoicnon<br />

is paradigmebi, romlebsac wminda werili sTavazobs.<br />

liturgikuli cnobiereba ar gulisxmobs drois empiriul<br />

ganzomilebebs: warsuls, awmyosa da momavals. liturgikuli<br />

dro maradiul awmyos iTavsebs da istoriul faqts<br />

akavSirebs bibliur movlenebTan. amiT liturgikaSi irRveva<br />

is pirobiTi barieri, romelsac kalendaruli dro qmnis<br />

da aRdgeba Sinaarsobrivi, ideuri xazi, rac saSualebas<br />

gvaZlevs, movaxdinoT faqtisagan distancireba, gavaigivoT<br />

konkretuli zogadTan da CavrToT igi bibliuri paradigmebis<br />

konteqstSi (grigolaSvili 1983: 111).<br />

wminda ninos himnografiaSi qarTvelTa ganmanaTleblis<br />

saxe funqciurad ramdenime wmindanisas ukavSirdeba: mociqulebis<br />

(svimon kananeli/barTlome/andria), mose winaswarmetyvelis,<br />

RvTismSoblisa da Tavad macxovris xats.<br />

mociqulTa moxsenieba ninosTan mimarTebiT SemTxveviTi<br />

ar aris. samive maTgani misioneria da, garda amisa,<br />

sxvadasxva gadmocemebis mixedviT isini moiazrebian ninos<br />

winamorbed ganmanaTleblebad saqarTveloSi. himnografebi<br />

am sakiTxs ar uRrmavdebian, rogorc zemoT aRvniSneT,<br />

maTi saxelis moxseniebiT, albaT, saqarTvelos eklesiisa<br />

da misi ganmanaTleblis, ninos saxes avtoritets mateben.<br />

mose winaswarmetyvelis xati wminda ninoSi cocxldeba,<br />

mcnebebis miRebisa da zeciur ZalebTan uSualo kontaqtis,<br />

qadagebisa da kerpTa damarcxebis, eklesiis dafuZnebis<br />

safuZvelze. wm. ninos himnografebi ki, ZiriTadad, or<br />

faqtors gamoyofen:<br />

`viTarca pirvel<br />

mose mTasa mas zeda sionsa sjuli moiRo,<br />

egreve Sen<br />

locviTa moixuen RmrTisgan<br />

aTni mcnebani..~<br />

`...viTarca gamosaxa karavi wamebisai<br />

pirvel mose qristes mier<br />

291


292<br />

sibrZniT WeSmaritad<br />

da Sehkriben<br />

mas Sina samebisa mgalobelni...~<br />

(XI s. giorgi aTonelis ianvris himnografiuli<br />

TTuenis xelnaweridan: H-2338, 14 v-155r).<br />

rogorc viciT, mose winaswarmetyvels sinas mTaze RvTisagan<br />

aTi mcneba gadaeca, xolo wminda nino sizmareul xilvaSi<br />

RmrTisagan `dabeWduli wigns~, sjuls miiRebs, rac<br />

mecnierTa mier `qarTuli dekalogis~ saxeliTac iwodeba<br />

(metreveli 2000: 57). wminda ninom daaarsa qarTuli eklesia<br />

RvTisa da RvTismSoblis swavlebiT, iseve rogorc bibliaSi<br />

rCeuli xalxis sjulis karavs afuZnebs mose winaswarmetyveli<br />

RvTis karnaxiTa da nebiT. orive SemTxvevaSi<br />

wm. ninosa da mose winaswarmetyvels erTi ram aerTianebs _<br />

isini gamtarni arian saRmrTo sityvisa xalxSi. mkvlevarTa<br />

azriT, wminda nino mose winaswarmetyvels emsgavseba,<br />

agreTve, `ucxoobiT~ im erSi, romlis winaSec mas akisria<br />

misia (mose ebraeli erisaTvis, xolo wm. nino qarTvel-<br />

TaTvis) (metreveli 2000: 57). amasve unda ukavSirdebodes<br />

`tyvisa~ da `mxevlis~ epiTetebi, razedac qvemoT SevaCerebT<br />

yuradRebas.<br />

wminda nino xSirad iwodeba `dedad~, `dedoflad~,<br />

`sZlad~, romlis pirvelsaxed unda miviCnioT wminda mariami,<br />

rogorc ieso qristes deda _ suliwmindis madlis,<br />

RvTaebrivi sawyisis mimRebi da matarebeli. samecniero<br />

literaturaSi aRniSnulia, rom qarTvelTaTvis RvTismSoblis<br />

funqciebs iTavsebs wminda nino (siraZe 1987: 90).<br />

igi RvTaebrivi sityvis mSobelia qarTveli erisaTvis, suliwmindis<br />

madlis mimRebi da gamtaria, rogorc qarTvel-<br />

Ta ganmanaTlebeli (gavixsenoT, `wminda ninos cxovrebidan~<br />

mayvlovanSi locvis pasaJi, rac, erT-erTi mosazrebis<br />

mixedviT, RvTismSoblis aluzias warmoadgens).<br />

`dedisa~ da, imavdroulad, `qalwulis~ antinomiuri saxe,<br />

romelic RvTismSoblis xats acocxlebs, ninos sagalobelSi<br />

Semdegnairad gansaxovndeba:<br />

`qalwuli sanatreli<br />

dedobriviTa bunebiTa<br />

qadagad Tvisisa RmrTeebisa mogavlina<br />

qristeman, dedao, didebulo, nino...~<br />

(xelnaweri: H-1349, 3r)


`sZali nino<br />

deda gueqmna Cven meored SobiTa...~.<br />

(xelnaweri: H-600, 37 r)<br />

dRes Svilni sionisani,<br />

viTarca rai kravni<br />

mwuanvilovansa zeda<br />

aRimRerebdiT Znobad<br />

dedisa Tvisisa...~ (xelnaweri: H-600, 37 r)<br />

`...embazi wmindai aRmoSobs CvilTa<br />

eklesiai mxiaruli SvilTa TvisTa Tana galobs<br />

xmatkbilad...~ (xelnaweri: H-1349, 3r)<br />

yoveli wmindani da morwmune qristiani arsobrivad imeorebs<br />

im gzas, romlis magaliTic macxovarma mogvca. erTgzisi<br />

Tu yoveldRiuri `wameba~ (Sdr. grigol xanZTelis<br />

cxovreba) is jvaria, yovelma Cvenganma rom unda itvir-<br />

Tos. `axali nino~ _ ase moixseniebs ioane zosime qarTlis<br />

ganmanaTlebels; wminda ninos sagaloblebSic ganaxlebis,<br />

gacocxlebis, qarTlis mkvdreTiT aRdgomis saswauli<br />

swored mas ukavSirdeba.<br />

`ucnobelTa da mZimeTa saburveli guliTai aRguexsna<br />

da lodebi aReRo samareTagan da dayrolebulni mkudarni<br />

sayvirTa mier SenTa aRvemarTeniT, wmindao nino, mociqulo<br />

qristeso.<br />

ganRebul iqmna quesknelisa bWeebi, mkudarni, mas Sina<br />

pyrobilni satanaisni ganvTavisufldiT SemoslviTa Seni-<br />

Ta...~ _ wers arsen bulmaisimisZe (sulava 2003: 326).<br />

`adide Sen, qriste, qarTli...<br />

RmrTisa Sewyalebuli,<br />

ninos ganaxlebuli...~.<br />

(WeliSis krebulis xelnaweridan)<br />

ganaxlebis, tyveobidan daxsnisa da kacobriobis xelaxali<br />

dabadebis movlena ukavSirdeba qristes aRdgomis<br />

saswauls. wminda werilis am epizodis ioane oqropiriseul<br />

ganmartebaSi vkiTxulobT, rom aRdgomis Semdeg `mkudarni<br />

gancxoveldebodes, tyueni ganTavisufldebodes, wmindani<br />

igi mamaTmTavarni da winaswarmetyvelni ixarebdes...~<br />

(Targmanebai... III 1998: 443). amave gzas gadis qarTli wminda<br />

293


ninos SewevniT. amitom moixsenieba ucnobi himnografis mier<br />

qarTuli eklesiis mrevli Semdegi epiTetebiT: `axalnayofni~,<br />

`axlisa venaxisani~.<br />

qvemoT vrclad visaubrebT macxovris im simboloebis<br />

Sesaxeb, romlebic sagalobelTa avtorebma wminda ninos<br />

saxes moarges, Tumca aqve davamatebT, rom saRmrTo sibr-<br />

Znisa da xalxis erTmaneTTan dakavSirebis RvawliT wminda<br />

nino emsgavseba macxovars. marTalia, jvarze ar ewameba, magram<br />

dabrkolebebis daZleviT moaqcevs, `naTliT mosavs~,<br />

ganaaxlebs qarTvel ers.<br />

sasuliero mwerlobis etiketi gulisxmobs ramdenime<br />

ZiriTadi principis dacvas. mwerali valdebulia, daukavSiros<br />

Tavisi Txrobis/qebis obieqti wminda weriliseul<br />

gmirebs; gamokveTos masSi is Tvisebebi, saswaulebi,<br />

mimarTulebebi, ris nimuSsac gvaZleven Zveli da axali<br />

aRTqmiseuli wmindanebi. mwerlebi, ZiriTadad, ar interesdebian<br />

iseTi detalebiT, romlebic wmindanis individualur-saxasiaTo<br />

samyaros ganekuTvneba, ar cdiloben<br />

originalobas da arc mxatvruli aqsesuarebiT teqstis<br />

abrWyvialebas. cxadia, es ar unda gavigoT, rogorc avtorTa<br />

SemoqmedebiTi sisuste, xelmocaruloba da misT.<br />

es `etiketia~ da ara `Sabloni~, rogorc migviTiTebs d. lixaCovi<br />

(lixaCovi 1979: 91).<br />

mxatvruli sisadave, sityvieri qsovilis maqsimaluri<br />

sqematuroba da ikonografiuli principebis dacva qmnis<br />

sagaloblis Tavisebur esTetikas. aq wmindanis cxovebiseuli<br />

epizodebisa da misi saxelebis/simboloebis Canacvleba<br />

mogvagonebs ikonografiul centralur-ciklur kompozicias,<br />

sadac xatis SuaSi gamoisaxeba wmindani, garSemo<br />

ki mocemulia misi cxovrebis amsaxveli scenebi.<br />

wminda ninos Sesaxeb arsebul sagaloblebSi wmindanis<br />

cxovrebis, ZiriTadad, ramdenime epizodia gamokveTili:<br />

kerpTa msxvrevis, ninos locviT svetis aRmarTvis, sneul-<br />

Ta gankurnebisa da gamocxadebis.<br />

rac Seexeba ara TxrobiT, aramed aRweriT, xatmetyvelebiT<br />

naracias, aq vxvdebiT Semdeg saxelebs/simboloebs:<br />

mdinare, taZari, mTiebi, orRano, gvriti/mtredi, ebani,<br />

mze, sanTeli, orbi, lomi, mercxali da sxv.<br />

294


unda aRiniSnos, rom rodesac ninos sagaloblebis simboloTa<br />

genezisze vsaubrobT, gasaTvaliswinebelia ara<br />

mxolod wamyvani bibliur-qristianuli fena, aramed warmarTuli<br />

plastic, romelic axali SinaarsiT Canacvlda<br />

qristianobis mier. warmarTuli da qristianuli saxismetyveleba<br />

erTmaneTisagan meTodologiurad gansxvavebulia.<br />

Tuki miTosur periodSi sityva da idea erTmaneTis<br />

identuria (mze aris RmerTi), Sua saukuneebSi sityva ideis<br />

mxolod garkveuli Tvisebis aRmniSvnelia (mze RmerTis<br />

simboloa romeliRac Tvisebis mixedviT) (siraZe 1987: 5).<br />

simbolo, droTa ganmavlobaSi Tvisebis aRniSvnis funqcias<br />

iTavsebs. himnografiaSi wmindanebs, ZiriTadad, axasiaTeben<br />

ara Tvisebebis aRmniSvneli sityvebis moSveliebiT<br />

(mzrunveli, gulTbili, zomieri, erTguli da a.S.), aramed<br />

simboloebis saSualebiT (orbi, mze, mercxali, guriti da<br />

sxv.).<br />

mdinare miTologiur, bibliur da qristianul simbolikaSi<br />

nayofierebis, ganaxlebis, ganwmendis Sinaarss<br />

atarebs. mdinareSi xdeboda naTloba, mdinare atarebda<br />

Tevzs da anayofierebda miwas, amdenad, siuxvesTanac iyo<br />

dakavSirebuli (iob. 26,6; fs. 1,3; es. 32,20). sayuradReboa<br />

isic, rom nayofierebis momniWebeli Zala hqonda armazis<br />

warmarTul RvTaebas, rasac SemdgomSi nino iTavsebs (gonjilaSvli<br />

2006: 40).<br />

Cveni azriT, mdinarisgan gansxvavebuli semantika aqvs<br />

wyaros. igi ufro metad statikaze, gaCerebul sivrceze da<br />

erT wertilze irientirebuli simboloa. mdinaris saxeSi<br />

ki aqcenti sxva TvisebebTan erTad mis mdinarebaze, moZraobazea<br />

gadatanili.<br />

`...moxued<br />

alagTa wmindaTa TayuanissacemelTa<br />

da mier, viTarca<br />

saRmrTo mdinare<br />

mdidrad<br />

momrwyveli pirsa yovlisa queyanisasa...~ .<br />

(xelnaweri: H-600, 37 r)<br />

295


296<br />

`aRavse taZari Seni, wmindao, sakvirvelebiTa da viTarca<br />

wyaroi dauwyvedeli aRmodis aw mas Sina madli kurnebaTai<br />

senTa uZlurebis da adideben mas...~ (Dumbarton Oaks-is<br />

xelnaweri, 221 - 224 ).<br />

`aRmoucenne Sen dRes nawilni Senni kurnebisa wyarosa<br />

uxvad...~ (iqve).<br />

wyaro ufro metad deduri sawyisis, mkvidris paradigmas<br />

moergeba. bibliuri gaazrebiTac is araerTxel gamoiyeneba<br />

meuRlis, qristes eklesiis mniSvnelobiT: `baRi xar<br />

daxSuli, dao Cemo, Wa dagmanuli, wyaro dabeWdili...~ (qeba<br />

4,12).<br />

amis miuxedavad, mdinarisa da wyaros simboloebi wminda<br />

ninos erTi da imave niSnebis safuZvelze miesadageba. orive<br />

maTgani, am SemTxvevaSi, gulisxmobs bunebis/qveynis ganaxlebas,<br />

xelaxal Sobas, madlis gamocemas, nayofierebas.<br />

wyaros msgavsi simboloa taZari, Tumca zemoxsenebuli<br />

mizezebis gamo igi ar dajgufdeba mdinaris Sinaarsobriv<br />

wreSi. maTes saxarebis ganmartebaSi RvTismSoblis Sesaxeb<br />

vkiTxulobT: `qalwulebai, viTarca patiosani da wmidai,<br />

gamoirCia ganmwmedelman man wmidaTaman da taZarsa mas<br />

Sina ganuxrwnelsa daimkvidra~ (Targmanebai... I 1996: 48).<br />

am SemTxvevaSi deduri wiaRis aRmniSvnelad mocemulia<br />

taZari, romelmac unda Svas macxovari. wm. ninos, rogorc<br />

qarTveli eris sulier mSobels, Semdegi sityvebiT mimar-<br />

Tavs himnografi:<br />

`...taZari Seni, ubiwoo,<br />

saRmrToiTa madliTa ganaxlebul ars~.<br />

(xelnaweri: H-600, 37 r)<br />

`movediT, ugalobdeT<br />

SesxmiTa qebiT mxnesa ninos,<br />

taZarsa mas wmidasa...~ (iqve).<br />

`aRsavse ars taZari Seni sakvirvelebiTa<br />

da viTarca wyaroi dauwyvedeli, aRmodis mas Sina<br />

madli kurnebaTai...~ (xelnaweri: H-2338, 141 -155r).<br />

taZari is sawyisia, wiaRia, romelmac unda Svas ganaxlebuli<br />

qarTli da Cvil mrevls sulieri sazrdo miawodos:


`vixarebT<br />

aRmodabadebulni Sen mier, nino,<br />

da qristesa ugalobT...~ (xelnaweri: H-1349, 3r).<br />

`sZali nino...<br />

guzrdida sZiTa sulieriTa...~.<br />

(xelnaweri: Jer-42, 78 r)<br />

RvTaebrivi sibrZnis gacxadebisa da suliwmindis madlis<br />

gamocemis Sinaarss atarebs, agreTve, simboloebi: orRano,<br />

ebani, qnari, rogorc musikaluri sakravebi. sainteresoa,<br />

rom ebraelebi am sakravebs wminda xeebis _ kviparozisa da<br />

sandalozisgan amzadebdnen. imave masalas iyenebdnen gundrukTan<br />

erTad sakmevlis Sezavebis dros. aqedanve Cans,<br />

rom sagaloblis dakvra _ RvTis didebis aRvlena, Zalian<br />

hgavs kmevas, romelic imave Sinaarsis matarebelia.<br />

`sityvisa RvTisa msaxursa,<br />

mociqulTa didebasa,<br />

ebansa sulierisa eklesiisasa,<br />

orRanosa xmatkbilad mZnobarsa<br />

da qnarsa pirmetyvelsa...~.<br />

(xelnaweri: H-1349, 3r).<br />

`mihfina siZeman suli igi<br />

sions gardamosruli<br />

da Tvisad<br />

mociqulad Sehmzada,<br />

viTar orRanoi SvidTa maT<br />

sulisa RirsTa madliTa...~ (iqve).<br />

garda amisa, unda aRiniSnos, rom sakravTa simboloebis<br />

mniSvneloba ambivalenturia. isini, erTi mxriv, RvTisadmi<br />

madlierebas da mis didebas gulisxmobs, meore mxriv ki<br />

Tavad gadmoscems RvTiur madls, saRmrTo sibrZnesTan<br />

aziarebs msmenels. cnobilia, rom melodiis harmoniuloba<br />

Zvel berZnebSive harmoniuli sulis Secnobis saSualeba<br />

iyo.<br />

vardi tipologiurad imave jgufis mxatvruli saxea, sadac<br />

Sinaarsobrivad gavaerTianeT musikaluri sakravebi.<br />

erT sagalobelSi vkiTxulobT:<br />

297


298<br />

`viTarca areman<br />

zafxulisaman aRmoacennis<br />

ferad-feradni surnelebani,<br />

egreT ganSuenda ninos mier<br />

queyanai igi qarTlisai...<br />

da viTarca vardi sulneli<br />

aRayuavile, netaro,<br />

sarwmunoebai qristes RmrTisai...~.<br />

(xelnaweri: H-2338, 141-155r).<br />

marTalia, es mxatvruli Sedareba uSulod wminda ninos<br />

ar miemarTeba, magram himnografi gveubneba, rom wmindanma<br />

qristes rjuli qarTvelebisaTvis `Semecnebadi~ gaxada. is<br />

Tvisebebi, romelic vards (an, zogagad, yvavils) aqvs: silamaze,<br />

keTilsurneleba, sicxade, wminda ninom qristianobas<br />

SesZina qarTvelTa winaSe, e.i. rogorc gafurCqnuli yvavili,<br />

ucxo sjuli gaacxada da misi surneliT (anu suliwmindis<br />

madliT) `Semosa~ adamianebi. sayuradReboa, rom pavle<br />

mociqulis erT-erT epistoleSi qristes mociqulebs ase-<br />

Ti Sedareba miemarTeba: `...qristes sulnelebani varT...~<br />

(II kor. 2,15), e. i. qristes sibrZnes gamovTqvamT, ganvacxadebT.<br />

gancxadebis, naTelyofis mniSvnelobiT yvavilis simbolos<br />

wmindanis aRmniSvnelad vxvdebiT Semdeg konteqstSi:<br />

`...monazonebisa yuavilo da simtkiceo,<br />

gacxadebulad niSni<br />

da saswaulni uaRres cnobaTa<br />

Sen mier moeniWebian morwmuneTa...~.<br />

(xelnaweri: H-2338, 141-155r).<br />

saRmrTo sityvis, `dabeWduli~ sibrZnis gacxadeba,<br />

naTelyofa dakavSirebulia naTlis esTetikasTan, rac<br />

mamoZravebeli RerZia qarTuli warmarTuli da qristianuli<br />

simbolikisa. naTeli dionise areopagelis mixedviT,<br />

keTili sawyisia, sisavsea. amdenad, naTeli ar SeiZleba uke-<br />

Turebis, borotebis Sinaarss atarebdes.<br />

warmarTuli periodis kulturaSi mZlavrobda mzisa da<br />

mTvaris, mnaTobTa kulti. mze mamakacur sawyiss ganasaxierebda,<br />

miwa _ dedurs, romelic mzis energiiT ivseboda da


nayofierdeboda (siraZe 1987: 15). mzis wilad dedamiwaze<br />

iTvleboda vazi (mcenareTa Soris), lomi (cxovelTa Soris),<br />

arwivi (frinvelTa Soris). iqmneboda mzis sagaloblebi,<br />

romelTa nawilic dRemdea SemorCenili (`lile~, `mzev,<br />

Sin Semodio~). igive esTetika qristianobam SeinarCuna.<br />

qarTul kulturaSi yvela etapze wamyvani roli ekisreba<br />

mzisa da naTlis esTetikas. qristianul xelovnebaSi Senar-<br />

Cunebulia mzisa da vazis simbolika: CuqurTma (S asos msgavsi),<br />

romelic vazis grafikuli versiaa; bolnuri jvari,<br />

romlis garSemomwereli wre mzis aRmniSvnelia (siraZe<br />

1987: 12) da sxv.<br />

`wminda ninos cxovrebis~, iseve rogorc mis Sesaxeb<br />

dawerili sagaloblebis wamyvani esTetikuri xazic naTlis<br />

esTetikaa. nino iwodeba `mzed~, `mTiebad~, `sanTlad~,<br />

`lomad~, `orbad~... dasaxelebuli simboloebi sxva SemTxvevaSi<br />

miemarTeba rogorc sxvadasxva wmindans, aseve, Tavad<br />

ufals.<br />

lomisa da orbis/arwivis simboloebi samefo (gadataniTi<br />

mniSvnelobiT _ RvTaebrivi) sawyisis aRmniSvnelia.<br />

igi atarebs mzis, cecxlis stiqionis niSnebs. qarTul<br />

ikonografiaSi daculia wminda mamais xati, romelic<br />

lomzea amxedrebuli, xelSi jvari uWiravs da Tavze oqrosferi<br />

diadema adgas. lomis fafris kowolebi ki aso S-s, anu<br />

vazis grafikuli simbolos formisaa. yvela es atributi<br />

samefo/RvTaebrivi Zalmosilebis gamomxatvelia. garda<br />

amisa, erTdroulad iTavsebs warmarTul da qristianul<br />

plastebs (siraZe 1987: 24). aseTive ekleqturi simboloebia<br />

wminda ninos aRmniSvmneli `lomi~ da `orbi~.<br />

lomi gamocxadebaSi qristes simbolod gvevlineba:<br />

`...aha, imZlavra lomma iudas tomisgan, daviTis fesvma,<br />

romelic gaSlis am wigns da Svid beWeds axsnis mas~ (gamocx.<br />

5,5). orbi ki samefo Zalmosilebis garda RvTis mier eklesiisadmi<br />

gansakuTrebul zrunvasac gulisxmobs (gamocx.<br />

12,14; gam. 19,4).<br />

arsen bulmaisimisZis wminda ninos sagaloblis `ufalo<br />

mesmasas~ odaSi vkiTxulobT: `lomebr axovan iyav, brZeno.<br />

guliTa ara grcxvenoda qadagebad qristesa...~; `orbebr<br />

gugasa Sina mxedvelobiTsa Seikribe Sen sivrcei sofli-<br />

299


sai, nino, da ganicaden uWmni saWmlad keTilni da mimarTe,<br />

vidremdis brWalsa Sensa xelT usxenca did sanoaged moqmedman~<br />

(sulava 2003: 326). moyvanil magaliTebSi ramdenime<br />

sakiTxia yuradsaRebi. orbis mxatvruli saxis gaSlisas<br />

avtori mis Tvisebebs Soris gamokveTs frinvelis mtacebel<br />

bunebas, rac mogvagonebs winaswarmetyvelis sityvebs:<br />

`matl var da ara kac~ (fs. 21,7) am simbolos ganmartebas<br />

`abos wamebaSic~ amovikiTxavT: `viTarca samWeduri matlsa<br />

Sina, egreT xorcTa Sina TvisTa dafara RmrTeebai igi<br />

Tvisi da ufskrulTa amis soflisaTa STaagdo da aRmoiqva,<br />

viTarca keTilman meTevzurman, romlisTvisca ityvis:<br />

`Seipyra veSapi igi samWeduriTa...~ (Zveli qarTuli... 1964:<br />

54) borotis Semusrvisa da keTilis monadirebis Sinaarss<br />

unda Seicavdes orbis mxatvruli saxe. amave principiT<br />

aris Sedarebuli wminda nino meTevzes:<br />

300<br />

`badiTa moZRurebisaTa<br />

moinadire sofeli.<br />

siRrmiT umecrebisaiT aRmoiyvanen kacni...~.<br />

(xelnaweri: H-1349, 3r)<br />

`hoi, saswauli sakvirvelTai,<br />

rameTu uZluri igi<br />

bunebai dedobrivi<br />

qristes mier sakvirvelad ganZlierdebis<br />

da simxnesa meTevzurTasa miemsgavsebis...~<br />

(xelnaweri: H-2338, 141-155r).<br />

meTevzisa da orbis mxatvruli saxeebi erTmaneTTan<br />

SeiZleba davakavSiroT xalxTa moqcevis, misioneruli<br />

Rvawlis safuZvelze.<br />

mniSvnelovania da dakvirvebas imsaxurebs erTi detali.<br />

zemoT moyvanil sagalobelSi arsen bulmaisimisZe sagangebod<br />

gamokveTs, rom orbi `gugasa Sina mxedvelobiTsa~<br />

`Seikrebs~ qveynierebas. cnobilia, rom orbs marTlac<br />

gamorCeuli mxedveloba aqvs, Tumca aq kidev erTi mizezis<br />

gamo unda iyos gamokveTili da aqcentirebuli orbis<br />

Tvalebi. v. bardaveliZis dakvirvebiT, ramdenadac Tvalebi<br />

mziuri energiis matarebeli organoa, qarTul frazeo-


logiaSi igi Tavisuflad Caenacvleba mzis saxes: `Senma<br />

mzem~ _ gamoTqmis svanuri daficebis ekvivalentia `Senma<br />

Tvalebma~ (bardaveliZe 2006: 64). garda amisa, wm. barbare,<br />

romlis saxelic, mkvlevarTa azriT, sityva `borbalisgan~<br />

momdinareobs (da mzis, maradiuli ganaxlebis Sinaarss<br />

atarebs), swored Tvalis mkurnalad iTvleba qristianuli<br />

tradiciis mixedviT (gonjilaSvili 2006: 167). mzis<br />

energias atarebs bivrilis Tvalic. `wminda ninos cxovrebaSi~<br />

armazis RvTaebas Tvalebi swored bivrilis patiosani<br />

qvisa aqvs. kerpTa msxvrevis Semdeg ki wm. nino bomonis<br />

bivrilis Tvlebs inarCunebs. mecnierTa mier gamoTqmulia<br />

mosazreba, rom `ninos cxovrebis~ es pasaJi alegoriulad<br />

gamoxatavs swored mzis, naTlis esTetikis Sewynarebas<br />

qristianobis mier (siraZe 1987: 17). unda aRiniSnos isic,<br />

rom am Tu sxva mizezis gamo qristianul ikonografiaSi xelebTan<br />

erTad, aqcenti swored wmindanis Tvalebze keTdeba.<br />

`ninos cxovrebaSi~ mniSvnelovani roli ekisreba wmindanis<br />

Tmebsac, romlis bibliur da miTologiur semantikas,<br />

aseve mzisa da naTlis paradigmebTan mivyavarT.<br />

erT-erT sagalobelSi vkiTxulobT:<br />

`...varskulavsa dauvalsa<br />

da mTiebsa brwyinvalesa,<br />

mzeebr mnaTobsa<br />

ninos ugalobdeT...~.<br />

(xelnaweri: H-1349, 3r).<br />

imave mxatvrul saxeebs msgavs konteqstSi vxvdebiT<br />

A-160 xelnawerSi dacul sagalobelSic:<br />

`mzeebr dauvali, mze mzisa qadagi,<br />

sanTeli elvare, Saravandedi<br />

varskulavi, mTiebi mTovare<br />

eTeri naTeli...~ (xelnaweri: A-160, 109 r).<br />

aSkaraa, rom rogorc himnografiuli nawarmoebis wesi<br />

moiTxovs, avtorebi cdiloben, saRmrTo saxelebi wminda<br />

ninos moargon sxvadaxva Tvisebebis safuZvelze.<br />

mze wm. samebis yvelaze gavrcelebuli simboloa. mTiebi,<br />

igive ciskris varskvlavi ZeRmrTis hipostasis aRmniSv-<br />

301


nelad gvevlineba wminda werilSi. SemTxveviTi ar unda<br />

iyos isic, rom mTiebis gamoCena axal aRTqmaSi macxovris<br />

Sobas ukavSirdeba. wm. nino ki, rogorc `mTiebi~, qarTlis<br />

sulieri dabadebis, ganaxlebis momaswavebelia.<br />

ratom irCeven wminda mamebi, mociqulebi, maxareblebi da<br />

sasuliero mwerlobis sxvadasxva Janris moRvaweebi Zvel,<br />

warmarTul simboloebs (varskvlavi, mze da sxv.) da ratom<br />

ar SemoiReben axal ideologiasTan erTad axal saazrovno<br />

formebs? am sakiTxs maTes saxarebis ganmartebaSi ioane<br />

oqropiri vrcel msjelobas uTmobs macxovris Sobis epizodis<br />

ganmartebisas: `...pavleca mociqulman qmna, etyoda<br />

rai aTinelTa; dawyebai sityvisa Tvisisai wesisa misgan iyo,<br />

romelsa igini Cueul iyvnes da bomonni samsaxurebelTa<br />

maTTa axsena da sityvani maTTa maT sityvis moqmedTani axsena<br />

wamebad Tvisisa mis qadagebisa~ (Targmanebai... I 1996:<br />

109). ioane oqropiris ganmartebiT, RmerTmac swored imitom<br />

dauSva varskvlaviT miniSneba upirveles saswaulze,<br />

rom mogvTaTvis ase ufro gasagebi da misaRebi gaxdeboda<br />

maTTvis ucxo sjulis sibrZnismetyveleba.<br />

naTlis umTavresi Tvisebaa sicxade. qristianis da, miT<br />

ufro, misioneris valia, madli gamosces moyvasTaTvis, ar<br />

Seinaxos `xvimirSi~ (Sdr. maTe 5,15) is sisavse, romelic suliwmidis<br />

madliT mieniWeba. Cveni azriT `sanTeli~ da `naTlis<br />

sveti~ swored imitom miemarTeba wminda ninos, rom igi<br />

gaacxadebs, naTels mohfens dafarul WeSmaritebas. iesos<br />

naTlisRebas sxvagvarad `gancxadebasac~ uwodeben wminda<br />

mamebi, radgan am dros samebis samive hipostasi adamian-<br />

TaTvis AaRqmadi gaxda.<br />

SedarebiT bundovania gvritis, mtredisa da mercxlis<br />

simboloebi:<br />

302<br />

`nelsacxebelsa kualTa<br />

SenTasa, qriste,<br />

siZeo Sueniero,<br />

misdevda wmidai<br />

da umankoi mxevali<br />

da tredi wmindai,<br />

guriti Suenieri<br />

da mecxali xmatkbili...~.<br />

(xelnaweri: H-1349, 3r).


`vRaRadebT misa mimarT: gixaroden,<br />

tredo umankoo da<br />

gurito siwmindis moyvareo...~ (iqve).<br />

`dasavalisa tredman<br />

aRmosavals samoTxe Cueni<br />

ganaSuena budeTa<br />

TvisTa mier netarman<br />

nino...<br />

guritman suliT da xorciT<br />

ganwmendilman, mogiZia Sen<br />

tredi, sulTa cxorebai,<br />

maxarebeli gulTai,<br />

RmrTisa dedao...~ (iqve).<br />

mtredisa da gvritis simboloebi bibliaSi ukavSirdeba<br />

umankoebas, morCilebas, erTgulebas, msxverplad Sewirvas,<br />

tkbilxmovanebas, siaxlis Semotanas, simSvides (qeba<br />

1,5; 2,14; dab. 8, 8-12; maT. 10-16). mercxali cnobilia drois<br />

sworad SerCevis niWiT (ierem. 8,7) da tkbilxmovanebiT.<br />

rogorc vxedavT, dasaxelebuli simboloebi semantikuri<br />

TvalsazrisiT srul mravalferovnebas avlens, Tumca<br />

moyvanil teqstTa konteqstebi garkveul mimarTulebas<br />

gvaZlevs. mocemul magaliTebSi gvritisa da mtredis saxeebi<br />

morCilebas, umankoebas, simyudroes aRniSnavs, xolo<br />

mercxlis Tvisebebidan aqcenti mis tkbilxmovanebazea gadatanili.<br />

garda am konkretuli Tvisebebisa, gvritis saxis qristianuli<br />

egzegetikuri gaazrebidan mniSvnelovan masalas<br />

gvawvdis ioane oqropiris mier gamoTqmuli homilia:<br />

`gvritisaTvis da wmidisa eklesiisaTvis~, sadac gvritis<br />

simbolo solomonis `qeba qebaTadan~ qristes eklesiis<br />

saxed aris miCneuli. gvriti ganasaxierebs dedur sawyiss,<br />

romelic gasaocar erTgulebas iCens Tavisi mewyvilisadmi,<br />

rogor erTgulebasac eklesia iCens RmerTis mimarT<br />

(sinuri mravalTavi 1959: 225). wminda ninos saxis dakav-<br />

Sirebac gvritis simbolosTan swored qristes eklesiis<br />

dafuZnebas unda ukavSirdebodes.<br />

mtreds da gvrits Zvel aRTqmaSi ebraelebi msxverplad<br />

swiravdnen. wminda ninoc araerTxel moixsenieba `tyved~,<br />

303


`mxevlad~, rogorc `wminda ninos cxovrebaSi~, aseve mis<br />

Sesaxeb arsebuli sagaloblebis zogierT redaqciebSi.<br />

`sameufoTa ezoT Segiwynares, viTarca tyue da ucxoi...~<br />

_ wers arsen bulmaisimisZe (sulava 2003: 327).<br />

304<br />

`qarTlisa mzesa dauvalsa<br />

mxevalsa dedisa RmrTisasa<br />

ninos galobiTa sulieriTa SevasxmideT...~.<br />

(xelnaweri: H-1349, 3r).<br />

`nelsacxebelTa kualTa<br />

SenTasa, qriste,<br />

misdevda wmidai<br />

da umankoi mxevali...~ (iqve).<br />

`...sanatreli nino<br />

mxevali yovelTa mxsnelisai,<br />

romeli kualsa missa Seudga...~.<br />

(xelnaweri: H-2338, 141-155r).<br />

`tyvis~ saxis gaazrebam samecniero literaturaSi xangrZlivi<br />

polemika da azrTa sxvadasxvaoba gamoiwvia, Tumca<br />

dResdReobiT miiCneva, rom wminda nino tyvea, mxevalia imdenad,<br />

ramdenadac yvela morwmune adamiani RvTis monaa,<br />

misi nebis aRmasrulebelia da amqveynisaTvis tyvea, radgan<br />

maradiul samSoblos eswrafvis (alibegaSvili 2001: 13).<br />

wminda ninos xati, romelsac qmnis qarTuli himnografia,<br />

bunebiT ekleqturia, misi saTaveebi unda veZioT<br />

rogorc qristianuli, aseve warmarTuli periodis kulturebSi,<br />

ramdenadac orive plasts Seicavs. anTropomorfuli<br />

qalRvTaebis rekonstruirebis mcdeloba da misi<br />

saxis wminda ninosTan dakavSirebis precedenti samecniero<br />

literaturaSi ukve arsebobs (siraZe 1987: 127). miiCneva,<br />

rom wminda ninos xati garkveul etapze iTavsebs adgilis<br />

dedis, dedauflis, mzis asulis arqetips, romelic<br />

unda yofiliyo armazis RvTaebis qaluri variacia. amitom<br />

miewereba ninos is Tvisebebi (nayofiereba, amindis gankargva),<br />

romelsac, Tavdapirvelad armazi iTavsebda. mkvlevarTa<br />

azriT, wm. ninosagan armazis TvalTa Sewynarebac misi literaturuli<br />

xatis mier warmarTuli formebis morgebas<br />

gamoxatavs.


ac Seexeba wm. ninos qristianul `xats~, razedac zemoT<br />

visaubreT, misi aRmniSvneli simboloebi, sabolood,<br />

davajgufeT semantikur-tipologiurad. pirvel nakadSi<br />

moviazreT is mxatvruli saxeebi, romlebic mZafrad Tu<br />

SedarebiT mkrTalad gamoxatavs `moZravis~, misioneris,<br />

sulieri mebrZolis paradigmas: lomi, orbi, meTevze, mze,<br />

naTlis sveti, mdinare, mTiebi, orRano, ebani, qnari, mercxali,<br />

sanTeli. simboloTa meore jgufSi moviazreT Semdegi<br />

mxatvruli saxeebi: deda, sZali, mtredi, gvriti, taZari<br />

_ deduri sawyisis gamomxatveli simboloebi * . miuxedavad<br />

aseTi dajgufebisa, unda aRvniSnoT, rom simboloebi, romlebic,<br />

erTi SexedviT, erTmaneTisagan dapirispirebulia,<br />

amave dros, garkveulwilad, arc gamoricxavs urTierTs.<br />

dapirispirebulTa erTianoba xom qristianuli RvTismetyvelebis<br />

umTavresi konceptualuri sayrdenia.<br />

ase iqmneba ninos sagaloblebSi himnografiuli xati,<br />

romlis mTavari RerZia antinomiuroba, sawinaaRmdegoTa<br />

Tanxvedris filosofia. am principiT axerxeben avtorebi,<br />

wmindanis saxes erTdroulad SeuTavson rogorc tyve<br />

qalis, aseve mefis roli, gvritisa da orbis/arwivis simboloebi<br />

da dumiliT, saTnoebebiT, fizikuri uZlurebiT<br />

mopovebuli Zalmosileba. amgvari axleburi xedva moaqvs<br />

qristianTaTvis macxovars axali aRTqmiT, xolo `axal ninos~<br />

axali msoflmxedvelobiT moqceuli qarTlisaTvis.<br />

damowmebani:<br />

alibegaSvili 2001: alibegaSvili g. `moqcevai qarTlisais~ paradigmebi.<br />

Jurn. literaturuli Ziebani 22. Tb.: gamomcemloba `merani~, 2001.<br />

bardaveliZe 2006: bardaveliZe v. qarTvelTa uZvelesi sarwmunoebis<br />

istoriidan. Tb.: gamomcemloba `kavkasiuri saxli~, 2006.<br />

gonjilaSvli 2006: gonjilaSvili n. wminda ninos cxovrebis paradigmuli<br />

saxeebi. Tb.: gamomcemloba `universali~, 2006.<br />

grigolaSvili 1983: grigolaSvili l. droisa da sivricis poetikisaTvis<br />

qarTul himnografiaSi. ivironi _ 1000. Tb.: `Tbilisis saxelmwifo<br />

universitetis gamomcemloba~, 1983.<br />

Targmanebai... I 1996: Targmanebai maTes saxarebisa: wigni I. Tb.: 1996.<br />

Targmanebai... III 1998: Targmanebai maTes saxarebisa: wigni III: Tb.: 1998.<br />

* am `xatis~ garSemo jgufdeba is epizodebi ninos cxovrebidan, romlebsac<br />

himnografia xSirad moixseniebs: kerpTa msxvrevis, ninos locviT svetis aRmarTvis,<br />

gamocxadebisa da saswaulTmoqmedebis scenebi.<br />

305


lixaCovi 1979: Поэтика древнерусской литературы. М.: 1979.<br />

metreveli 2000: metreveli f. agiografiuli sityva da logosi. Tb.:<br />

gamomcemloba `nekeri~, 2000.<br />

sinuri mravalTavi... 1959: iovane oqropiri. guritisaTvos da wmidisa<br />

eklesiisaTvis. sinuri maravalTavi 864 wlisa. Tb.: Tsu Zveli qarTuli<br />

enis kaTedris Sromebi 5, 1959.<br />

siraZe 1987: siraZe r. literaturul-esTetikuri narkvevebi. Tb.:<br />

gamomcemloba `ganaTleba~, 1987.<br />

siraZe 1987: siraZe r. qarTuli agiografia: Tb.: gamomcemloba `nakaduli~:<br />

1987.<br />

sulava 2003: sulava n. XII-XIII saukuneebis qarTuli himnografia. Tb.:<br />

gamomcemloba `merani~, 2003.<br />

cxadaZe 1983: cxadaZe q. ninos sagaloblebi giorgi aTonelis TvenSi.<br />

ivironi _ 1000. Tb.: `Tbilisis saxelmwifo universitetis gamomcemloba~,<br />

1983.<br />

Zeglebi 1964: Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi.<br />

wigni I, Tb.: gamomcemloba `mecniereba~, 1964.<br />

Keti Ninidze<br />

306<br />

St. Nino’s Hymnographical Icon<br />

Summary<br />

St. Nino’s literary and historical images have made valuable contribution<br />

to the development of Georgian culture and public consciousness.<br />

There exist several texts describing the saint’s life and hymns created<br />

for praising her. The oldest hymns that have come up to us belong to the<br />

IX-X centuries and they are based on Shatberdi-Chelishian ersion of her<br />

“Life”. Most of them contain episodes how st. Nino demolished the idols,<br />

how the “Light Column” was raised after her preyor, how she cured the<br />

sick etc.<br />

The research work inestigates Biblical parallels and Christian symbols<br />

(such as: river, spring, temple, rose, lion, eagle, sun, pigeon, candle<br />

etc.) used in the analysed texts.<br />

Special attention is paid to the antinomycal features, emphasized in<br />

the Saint’s image, such as a captive and a king, strength and weakness,<br />

poverty and wealth.


ibliografia<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁ~-s bibliografia<br />

1. abaSiZe e. `qarTlis cxovrebisa~ da `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~<br />

teqstebis SedarebiTi Seswavlis sakiTxisaTvis, qarTuli<br />

2.<br />

wyaroTmcodneoba, VII, Tb., 1987.<br />

abaSiZe e. QqarTlis istoria `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁSi~, saqarTvelos<br />

mecnierebaTa akademiis macne, istoriis seria, #№ 3, 1988.<br />

3. abaSiZe e. `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ matianis qarTuli wyaros saki-<br />

TxisaTvis, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne, enis seria,<br />

#№ 1, 1989.<br />

4. abaSiZe e. `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁsa~ da `qarTlis cxovrebis~ wya-<br />

5.<br />

roebis Seswavlis sakiTxisaTvis, istoriul-wyaroTmcodneobi-<br />

Ti Ziebani. Tb., 1989.<br />

abaSiZe e. saqarTvelos werilobiTi istoriis ganviTarebis saki-<br />

TxisaTvis adreul Sua saukuneebSi, saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis macne, istoriis seria, № #3, 1990.<br />

6. abaSiZe e. `qarTlis cxovrebisa~ da `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ ur-<br />

TierTmimarTebis sakiTxebi, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />

macne, istoriis seria, #№ 3, 1991.<br />

7. abaSiZe e. `qarTlis cxovrebis~ warmoqmnisa da ganviTarebis<br />

sakiTxebi, Tb., 1993.<br />

8. abraami (mama), macxovris Sobis 2000 weli, saistorio moambe, # №<br />

73-74, 2000-2001.<br />

9. abulaZe i., qarTuli matianis Zveli somxuri Targamnis gamo, mogzauri,<br />

№ #4, 1901.<br />

10. abulaZe i., agaTangelosis `rifsimeanTa martvilobis~ Zveli<br />

qarTuli Targmani, xelnawerTa institutis moambe, II, 1960.<br />

11. abulaZe i., `qarTlis cxovrebis~ Zveli somexi mTargmneli da<br />

misi moRvaweobis xana, kavkasiis xalxTa istoriis sakiTxebi, Tb.<br />

1966.<br />

12. aleqsiZe z., moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ, qarTuli sabWoTa enciklopedia,<br />

VII, Tb., 1984.<br />

13. aleqsiZe z. `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ struqturis sakiTxebi, sa-<br />

qarTvelos eklesiis, qarTuli sasuliero mwerlobis da qristianuli<br />

xelovnebis istoriis sakiTxebi, sveticxovlisadmi mi-<br />

ZRvnili pirveli samecn. konf. masalebi, Tb., 1998.<br />

14. aleqsiZe z. `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~ da mcxeTis jvris postamentis<br />

warwera, zurab WumburiZe, Tb., 1997.<br />

15. aleqsiZe z., `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ struqturisaTvis, saqarTve-<br />

los eklesiis, qarTuli sasuliero mwerlobisa da qristianuli<br />

xelovnebis istoriis sakiTxebi, Tb., 1998, gv. 25-32.<br />

307


16. aleqsiZe z., rodis, vin da risTvis aago kelasuris zRude, Dedicatio<br />

(istoriul-filologiuri Ziebani), Tb. 2001.<br />

17. aleqsiZe z., kvlav sparsuli frazis Sesaxeb `moqcevaÁ<br />

qarTli-<br />

saÁs~, `wmida ninos cxovrebis~ teqstSi, gelaTis mecnierebaTa<br />

akademiis Jurnali, № #2, quTaisi, 2002.<br />

18. aleqsiZe z., qristianoba saqarTveloSi andria pirvelwodebulidan<br />

dRemde, qristianobis 20 saukune saqarTveloSi, Tb., 2004.<br />

19. aleqsiZe z., sinas mTis wmida ekaterines monastris xelnawer-<br />

Ta axali qarTuli koleqciis sin-50-is anderZ-minawerebi, Tsu<br />

Sromebi, 359, 2005.<br />

20. aleqsiZe z., `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ kaTalikosTa sia, saiubileo<br />

krebuli miZRvnili S. mesxias dabadebis 90 wlisTavisadmi, Tb.,<br />

2006.<br />

21. aleqsiZe z., `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ axladaRmoCenili sinuri<br />

redaqciebi. gamosca da winasityvaoba daurTo z. aleqsiZem. Tb.,<br />

2007.<br />

22. aleqsiZe z., gvaxaria a., sparsuli fraza `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~,<br />

`wminda ninos cxovrebis~ teqstSi, saerTaSoriso simpoziumi _<br />

`qristianoba: warsuli, awmyo, momavali~, moxsenebaTa mokle Sinaarsebi,<br />

2000.<br />

23. aleqsiZe z., `wm. ninos cxovrebaTa~ uZvelesi versiebi~, maTi Tavdapirveli<br />

saxelwodeba da struqtura. krb. `wminda nino~^, Tb.,<br />

2008.<br />

24. alibegaSvili g., wminda<br />

ninos dekalogis meore sityva, quTaisuri<br />

saubrebi, VII, quTaisi, 2000.<br />

25. alibegaSvili g., ` moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ paradigmebi, literaturuli<br />

Ziebani, XXII, 2001.<br />

26.<br />

308<br />

alibegaSvili g., mTebi `wminda ninos cxovrebis~ mixedviT, saer-<br />

TaSoriso simpoziumi, literaturaTmcodneobis Tanamedrove<br />

problemebi, Tezisebi, Tb., 2007.<br />

27. alibegaSvili g., konstantine didi da qarTlis moqceva, krb.<br />

`wminda nino~, ^I, Tb., 2008.<br />

28. araxamia g., `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~ da `cxovreba qarTvelTa mefe-<br />

Ta~, istoriul-wyaroTmcodneobiTi gamokvlevebi, Tb., 1991.<br />

29. arqimandriti rafaeli, xati `saqarTvelos eklesiis dideba~,<br />

Jurnali jvari vazisa, № #2, 1992.<br />

30.<br />

31.<br />

32.<br />

33.<br />

afciauri n., kavkasiaSi qristianobis gavrcelebis wyaroTmcod-<br />

neobiTi sakiTxebi (gr. ganmanaTleblis cxovrebaTa cikli) Tb.,<br />

Tsu gamomc. 1987.<br />

afciauri n., wmida ninos samisionero moRvaweobis Seswavlisa-<br />

Tvis, orientalisturi Ziebani, I, Tb., 1994.<br />

afciauri n., qarTvelTa gaqristianebis sakiTxebi `wm. ninos cxovrebis~<br />

somxur svinaqsarul redaqciaSi, mesxeTi, Tb., 2000.<br />

afciauri n., wminda nino da wminda rifsimianebi, Tsu Sromebi,<br />

941, 2002.


34. axali varianti `wm. ninos cxovrebisa~, gamocemuli da winasityvaobiT<br />

e. TayaiSvilisa, tf., 1891.<br />

35. axvlediani g., mzis dabnelebis legenda `ninos cxovrebaSi~,<br />

literaturuli Ziebani, XVII, 1987.<br />

36. axvlediani v. termin `niaforis~ mniSvnelobisaTvis, aRmosavluri<br />

filologia, II, 1872.<br />

37. bancaZe m., e., TayaiSvili da `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~, Tsu axalgazrda<br />

mkvlevarTa samecniero Sromebi, XVI, 1988.<br />

38. baramiZe a., iberiaSi qristianobis Semosvlis sakiTxisaTvis,<br />

qarTuli istoriografia, III, Tb., 1975.<br />

39. baramiZe r., narkvevebi qarTuli agiografiis istoriidan (V-XI<br />

ss), Tb., 1957.<br />

40. baramiZe r., qarTuli saistorio proza, Tb., 1971.<br />

41. baramiZe r., sadac RmerTni RmerToben da mefeni mefoben, gr.<br />

robaqiZis saxelobis universitetis Sromebis krebuli, I, 1996.<br />

42. baramiZe r., qarTuli mwerlobis saTaveebTan, literaturuli<br />

Ziebani, XXIV, 2003.<br />

43. barnovi v., armazis msxvreva, Txzulebani, VII, Tb., 1962.<br />

44. baqraZe a., `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ Sesaxeb (qarTvelTa moqcevis<br />

TariRisaTvis), Txzulebani, VIII, Tb., 2006.<br />

45. baqraZe d., mirian mefe da wminda nino, tf., 1879.<br />

46. baqraZe d., istoria saqarTvelosi, tf., 1889.<br />

47. bezaraSvili q., kuli b., `mayvlovanis~ gagebisaTvis Zvel qarTul<br />

mwerlobaSi, literaturuli Ziebani, XXI, 2000.<br />

48. bezaraSvili q. masalebi saqarTvelos RvTismSoblisadmi wilxvdomilobis<br />

ideisaTvis qarTul mwerlobaSi. Zveli qarTuli<br />

literaturis problemebi, kreb., l. menabde-75, Tb., 2002.<br />

49. beriZe g., `arian-qarTlis~ gamoZaxili? istoria, sazogadoebaTmcodneoba,<br />

geografia skolaSi, #№ 4, 1979.<br />

50. biuri e., mzis dabnelebaTa xilvadobis problemebi saqarTvelo-<br />

Si ax. w. IV s. pirvel naxevrisaTvis, saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis moambe, V, 1944, № #9.<br />

51. bogveraZe a., `qarTlis cxovrebis~ pirveli matiane da misi avtori,<br />

qarTuli istoriografia, I, 1968.<br />

52. brose m., saqarTvelos istoria, naw. I, tf. 1895.<br />

53. gabaSvili v., cnobebi Turquli tomebisa da xalxebis Sesaxeb Zvel<br />

qarTul wyaroebSi, qarTuli wyaroTmcodneoba, III, Tb., 1971.<br />

54. gabaSvili v., qarTul-sparsuli kulturuli urTierTobani<br />

(Xs.), saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne, enis seria, #№ 4,<br />

1983.<br />

55. gabaSvili v., baRdadi IX-XI saukuneebis qarTul wyaroebSi,<br />

mravalTavi, XIV, 1987.<br />

56. gabiZaSvili e., ruis-urbnisis krebis<br />

Zegliswera, Tb., 1978.<br />

57. gagoSiZe i., qarTlSi qristianobis damkvidrebis istoriisaTvis,<br />

saqarTvelos saxelmwifo muzeumis moambe, #43-Б, 1999.<br />

309


58. gelasi kesarieli. iberTa moqceva, georgika. bizantieli mwerlebis<br />

cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, I, teqstebi qarTuli TargmaniTurT<br />

gamosces da ganmartebebi daurTes a. gamyreliZem da<br />

s. yauxCiSvilma, Tb., 1961.<br />

59. gvaxaria a., qarTul-sparsuli literaturuli urTierTobis sa-<br />

TaveebTan, sparsul-qarTuli cdani, Tb., 1987.<br />

60. gvelesiani m., pirvelqristianuli mimarTeba warmarTuli kerpebisadmi<br />

`ninos cxovrebis~ mixedviT, kulturis istoriisa da<br />

Teoriis sakiTxebi, X, Tb., 2001.<br />

61. gigineiSvili b., `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ qronologia, mnaTobi,<br />

#№ 8, 1988.<br />

62. giorgaZe g., xeTur-armazuli `triadebi~, mnaTobi, № # 7, 1985.<br />

63. giperti i., wm. ninos legenda: gansxvavebul wyaroTa kvali, Targmna<br />

m. ivaniSvilma, enaTmecnierebis sakiTxebi, I-II, Tb., 2006.<br />

64. gogitiZe s., mirian mefe da qarTlis moqceva, baTumi, 1997.<br />

65. gozaliSvili g., miTridate pontoeli, Tb., 1981.<br />

66. gogolaZe m., qarTlis gaqristianebis TariRi, `moqcevaÁ<br />

qar-<br />

TlisaÁs~ mixedviT, klio, #№ 10, Tb., 2001.<br />

67. gogolaZe m., qarTlis socialuri da politikuri istoria `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ mixedviT, Tb., 2004.<br />

68. goilaZe v., qarTuli saxemwifoebriobis saTaveebTan, mnaTobi, #<br />

№ 11, 1984.<br />

69. goilaZe v., wminda ninos qarTlSi mosvlis daTariReba, mnaTobi,<br />

#№ 2, 1986.<br />

70. goilaZe v., branjTa ambavi `wmida ninos cxovrebaSi~, mnaTobi, #<br />

№ 9, 1986.<br />

71. goilaZe v., qarTuli eklesiis saTaveebTan, Tb., 1991.<br />

72. goilaZe v., IV-V ss. qarTuli qristianuli kulturis fesvebi,<br />

mnaTobi, № #5-6, 2000.<br />

73. goilaZe v., pirveli qarTuli saeklesio Txzuleba, mnaTobi, # №<br />

5-6, 2003.<br />

74. goilaZe v., dakargulad unda miviCnioT grigol diakonis Txzuleba?<br />

saistorio vertikalebi, #№ 4, 2003.<br />

75. goilaZe v. `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs `qronikisa~ da `mefeTa cxovrebis~<br />

urTierTmimarTebis sakiTxi. `mirianis qronika~. krb.<br />

`wminda nino~, ^I, Tb., 2008.<br />

76. gonjilaSvili n., bivritis Tvali patiosani, rogorc simbolo<br />

`ninos cxovrebis~ redaqciaTa mixedviT, axalgazrda mecnierTa<br />

respublikuri konferencia miZRvnili Tbilisis universitetis<br />

daarsebis 70 wlisTavisadmi (humanitaruli mecnierebani), konferenciis<br />

masalebi, Tb., 1985.<br />

77. gonjilaSvili n., armazi da warmarTuli mze, literaturaTmcodneoba,<br />

III, muSaobis gegma da moxsenebaTa Tezisebi, Tb., 1989.<br />

310


78. gonjilaSvili n., erTi paradigmuli saxe, literatura da xelovneba,<br />

#№ 2, Tb., 1990.<br />

79. gonjilaSvili n., kerpTa msxvrevis epizodi - `ninos cxovrebis~<br />

erTi paradigmuli saxe, samecniero sesia, muSaobis gegma da moxsenebaTa<br />

Tezisebi, 1995.<br />

80. gonjilaSvili n., kerp-RvTaeba armazis mxatvruli specifikisaTvis,<br />

filologiis axalgazrda mecnierTa naSromebi, wigni<br />

II, eZRvneba akad. arnold Ciqobavas dabadebis 100 wlisTavs, Tb.<br />

1998.<br />

81. gonjilaSvili n., mzis dabnelebis mxatvruli funqcia `ninos<br />

cxovrebaSi~, mwignobari, Tb. 1998.<br />

82. gonjilaSvili n., warmarTuli qarTlis upirvelesi kerpis gansaxiereba,<br />

religia, #№ 3-4, 1999.<br />

83. gonjilaSvili n., kerpTa msxvrevis paradigma, religia, # № 10-11-<br />

12, 1999.<br />

84. gonjilaSvili n., `wminda ninos cxovrebis~ paradigmuli saxeebi,<br />

Tb.., 2006.<br />

85. gonjilaSvili n. `wminda ninos cxovrebis~ ori xilva-Cvenebis<br />

simboluri mniSvneloba da saxismetyveleba. literaturuli<br />

Ziebani, XXIX, Tb., 2008.<br />

86. gonjilaSvili n. `wminda ninos cxovrebis~ erTi paradigmuli<br />

saxe (bivrit-bivrilis Tvali-patiosani). kreb. `wminda nino~, ^I,<br />

Tb., 2008.<br />

87. gozaliSvili g., qarTlis moqcevis problema da bakuri, Tb.,<br />

1974.<br />

88. grigolaSvili l. `yovelTa guaswave galobaÁ~<br />

(qarTveli himnografebi<br />

wm. ninos Rvawlis Sesaxeb. kreb. `wminda nino~, ^I, Tb.,<br />

2008.<br />

89. grZeliZe T. simbolikis sakiTxebi qarTul hagiografiul mwerlobaSi,<br />

literaturuli Ziebani, XVII, 1987.<br />

90. gurgeniZe k., wminda mariamis wilxvedr qveyanaSi, I, Tb., 1995.<br />

91. gurgeniZe k., wminda nino ganmanaTlebeli - saswaulmoqmedi<br />

mkurnali sxeulisa da sulisa, qristianoba da medicina; bedia -<br />

1000, Tb., 2000.<br />

92. daviTaZe m., solomon yubaneiSvili `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ Weli-<br />

Suri redaqciis Sesaxeb, mesxeTi, VI - VII, Tbilisi _ axalcixe,<br />

2005.<br />

93. devdariani r. qristianuli mwerlobis sakiTxebi. `ninos cxovreba~,<br />

quTaisi 2002.<br />

94. egri (Jordania T.), axali wyaro saqarTvelos istoriisa, iveria,<br />

n. I, #№ 4, 1889.<br />

95. elaSvili q. RvTismSoblis simboluri saxe da adreuli periodis<br />

qarTuli hagiografia, literaturuli Ziebani, XXI, 2000.<br />

96. elaSvili q., qristianuli cnobierebis sityvieri xati `wm. ninos<br />

cxovrebis~ mixedviT, literaturuli Ziebani, XXII, 2001.<br />

311


97. ermia sozomene. rogor miiRes iberebma qristianoba, georgika.<br />

bizantieli mwerlebis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, I, teqstebi<br />

qarTuli TargmaniTurT gamosces da ganmartebebi daurTes al.<br />

gamyreliZem da s. yauxCiSvilma, Tb., 1961.<br />

98. efrem mcire. uwyebaÁ<br />

mizezsa qarTvelTa moqcevisasa, Tu romelsa<br />

wignsa Sina moiÃsenebis, teqsti gamosca, Sesavali da leqsikon-saZieblebi<br />

daurTo T. bregaZem, Tb., 1959.<br />

99. TamaraSvili m., qarTuli eklesia dasabamidan dRemde. redaqcia<br />

gaukeTes, winasityva daurTes da gamosacemad moamzades z. aleqsiZem<br />

da j. odiSelma, Tb., 1995.<br />

100. TarxniSvili m., wm. ninos legenda da qarTuli erovnuli Segnebis<br />

istoria, Targmani germanulidan Tamar WumburiZisa, werilebi,<br />

Tb., 1994.<br />

101. TarxniSvili m., qarTuli eklesiis adreuli istoriis somxurqarTuli<br />

wyaroebi, Targmani frangulidan cisana bibileiSvilisa,<br />

werilebi, Tb., 1994.<br />

102. TayaiSvili e., winasityvaoba `qarTlis moqcevisaTvis~, wignSi:<br />

sami istoriuli xronika, gamocemuli e. TayaiSvilis mier, tf.<br />

1890,<br />

103. TayaiSvili e., winasityvaoba. wignSi: axali varianti `wm. ninos<br />

cxovrebisa~ anu meore nawili `qarTlis moqcevisa~, gamocemuli<br />

redaqtorobiT da winasityvaobiT e. TayaiSvilisa, tf. 1891.<br />

104. TayaiSvili e., saidan da rogor gaCnda `qarTlis moqcevis~<br />

qornikaSi saxelwodeba `arian qarTli~? saqarTvelos ssr mecnierebaTa<br />

akademiis moambe, IX, #№ 9-10, 1948.<br />

105. Teimuraz batoniSvili. istoria dawyebiTgan iveriisa, ese igi<br />

giorgiisa, romel ars sruliad saqarTveloÁsa, sankt-peterburgi,<br />

1848.<br />

106. Teodorite kvireli. iberTa moqceva, georgika. bizantieli<br />

mwerlebis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, I, teqstebi qarTuli<br />

TargmaniTurT, gamosces da ganmartebebi daurTes al. gamyreliZem<br />

da s. yauxCiSvilma, Tb., 1961.<br />

107. Teodorite kvireli. mizezsa qarTvelTa moqcevisasa, Tu romel<br />

wignsa Sina moixseniebs, georgika. bizantieli mwerlebis cnobebi<br />

saqarTvelos Sesaxeb, I, teqstebi qarTuli TargmaniTurT,<br />

gamosces da ganmartebebi daurTes al. gamyreliZem da s. yaux-<br />

CiSvilma, Tb., 1961.<br />

108. TvaraZe r., qarTuli mwerlobis saTaveebTan, naTeli qristesi<br />

saqarTvelo, wigni I, Tb., 2003.<br />

109. ToraZe v., ToraZe n., wm. nino. qristianobis gavrceleba aRmosavleT<br />

saqarTveloSi, saqarTvelos marTlmadidebeli eklesiis<br />

istoria., Tb, 2006.<br />

110. TumaniSvili d., `arqiteqturis ikonografiis~ Sesaxeb, saqarTvelos<br />

mecnierebaTa akademiis macne, istoriis seria, #№ 2, 1982.<br />

312


111. inauri v., javaxeTi `ninos cxovrebaSi~, literaturuli Ziebani,<br />

XXIV, 2003.<br />

112. ingoroyva p., qarTuli mwerlobis istoriis mokle mimoxilva,<br />

mnaTobi, #№ 9, 1939.<br />

113. ingoroyva p., `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ WeliSuri redaqcia, Tsu,<br />

Sromebi XII, 1940.<br />

114. ingoroyva p., Zveli qarTuli matiane `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~ da<br />

antikuri xanis iberiis mefeTa sia, saqarTvelos saxelmwifo<br />

muzeumis moambe, XI-B, 1941.<br />

115. ingoroyva p., Zveli qarTuli matiane `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~ da<br />

antikuri xanis iberiis mefeTa sia, TxzulebaTa krebuli, IV,<br />

Tb., 1978.<br />

116. ioseliani g. wminda nino, qarTveli wmindanebi, tf., 1901.<br />

117. kakabaZe s., wm. nino da misi mniSvneloba saqarTvelos istoria-<br />

Si, Tb., 1912.<br />

118. kakabaZe s., `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~, saistorio Ziebani, Tb., 1924.<br />

119. kakabaZe s., Ziebani qarTvelTa IV-VIIss. istoriis Sesaxeb, saistorio<br />

krebuli, II, Tb., 1928.<br />

120. karbelaSvili p., cxovreba wminda ninosi, tf., 1912.<br />

121. kariWaSvili d. saqarTveloc mokle istoria, tf., 1967.<br />

122. kekeliZe k., `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ Sedgeniloba, wyaroebi da<br />

erovnuli tendenciebi, literaturuli Ziebani, I, 1943.<br />

123. kekeliZe k., `ninos cxovrebis~ matianiseuli redaqciis avtori,<br />

etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan, II, Tb.,<br />

1945.<br />

124. kekeliZe k., vin aris `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ glonoqor? etiudebi<br />

Zveli qarTuli literaturis istoriidan, III, Tb., 1955.<br />

125. kekeliZe k., Zveli qarTuli weliwadi, etiudebi Zveli qarTuli<br />

literaturis istoriidan, I, Tb., 1956.<br />

126. kekeliZe k. qarTvelTa moqcevis mTavari istoriul-qronologiuri<br />

sakiTxebi, etiudebi Zveli qarTuli literaturis istoriidan.<br />

IV, Tb., 1957.<br />

127. kekeliZe k., baramiZe a., Zveli qarTuli literaturis istoria<br />

(V-VIII ss.) Tb. 1969.<br />

128. kekeliZe k, leonti mrovelis literaturuli wyaroebi, etiudebi<br />

Zveli qarTuli literaturis istoriidan, XII, Tb., 1974.<br />

129. kekeliZe k., Zveli qarTuli literaturis istoria, I, Tb., 1980.<br />

130. kiknaZe z., mirzaSvili T., ras mogviTxrobs mirianis wigni, kritika,<br />

#№ 6, 1985.<br />

131. kiknaZe z., qarTuli miTologia: jvari da saymo, I, quTaisi,<br />

1996.<br />

132. kiknaZe z. axali nino, krb. `wminda nino~, ^I, Tb., 2008.<br />

133. klarjuli mravalTavi, teqsti gamosacemad moamzada da<br />

gamokvleva daurTo T. mgalobliSvilma, Tb., 1991.<br />

313


134. kopaZe q., qarTvelTa moqcevis daTariRebisaTvis, kulturis<br />

istoriis sakiTxebi, III, Tb, 1997.<br />

135. kuWuxiZe g., grigor ganmanaTleblis cxovrebis versiebi da<br />

qarTvelTa moqcevis sakiTxi, religia #№ 7,8,9, 1997.<br />

136. kuWuxiZe g., uflis kvarTis sambolikisaTvis, ciskari, № # 3,<br />

1998.<br />

137. kuWuxiZe g., `ucxoÁsa<br />

visTÂsme RmrTisa~, klasikuri da Tanamedrove<br />

qarTuli mwerloba, Tb., 1998.<br />

138. kuWuxiZe g., qarTlis moqcevis TariRi `grigor ganmanaTleblis<br />

cxovrebis~ arabul-berZnuli versiebis fonze, literatura<br />

da xelovneba, № #3, 1999.<br />

139. kuWuxiZe g., kidev erTxel `wm. ninos cxovrebis~ daTariRebisaTvis.<br />

– literaturuli Ziebani, XX, 1999.<br />

140. kuWuxiZe g., grigor ganmanaTleblis cxovrebis erTi arabuli<br />

versia da qarTvelTa moqcevis sakiTxi, disertacia wardgenili<br />

filologiis mecnierebaTa kandidatis xarisxis mosapoveblad,<br />

Tb. 1999.<br />

141. kuWuxiZe g., qarTveli armazianebi qristianuli epoqis zRurblze,<br />

religia, #№ 1,2,3, 2000.<br />

142. kuWuxiZe g., `wminda grigoris cxovrebis~ arabul-berZnul<br />

teqstTa urTierTmimarTebisaTvis, kriteriumi, № #5, 2000.<br />

143. kuWuxiZe g., armazianoba – mwignobruli religia? kriteriumi,<br />

#№ 4, 2001.<br />

144. kuWuxiZe g., naTliT mosili Wabukis ikonologiisaTvis, kriteriumi,<br />

№ #16, 2002.<br />

145. kuWuxiZe g., uZvelesi qarTuli teqsti, klasikuri da Tanamedrove<br />

qarTuli mwerloba, #№ 7, Tb., 2004.<br />

146. kuWuxiZe g., ruis-urbnisis Zegliswera da qarTvelTa moqcevis<br />

sakiTxebi, korneli kekeliZe – 125, Tb., 2004.<br />

147. kuWuxiZe g., vin iyo suji dedofali, literaturuli Ziebani,<br />

XXV, 2004.<br />

148. kuWuxiZe g., sveticxovlis agebis simbolikisaTvis, Tsu siRna-<br />

Ris filialis Sromebi, № 5, 2004.<br />

149. kuWuxiZe g., armazuli misteriis detalebi, literaturuli<br />

Ziebani, XXVII, 2006.<br />

150. kuWuxiZe g., `diakoni olariTa naTlisaÁTa~,<br />

gelaTi, #№ 10,<br />

2007.<br />

151. kuWuxiZe g., `kaci brwyinvales~ ikonologiisaTvis, krb. `wminda<br />

nino~, ^I, Tb., 2008.<br />

152. laSauri m., wm. nino qarTvelTa ganmanaTlebeli da qristianobis<br />

roli saqarTveloSi, miunxeni, 1958.<br />

153. lolaSvili i., arsen berisa da daviT aRmaSeneblis istorikosis<br />

vinaobisaTvis, istoria, sazogadoebaTmcodneoba, geogra-<br />

314


fia skolaSi, #№ 3, 1966.<br />

154. lolaSvili i., metafrasuli `ninos cxovrebis~ avtoris vinaobisaTvis,<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne, enis seria,<br />

#№ 4, 1974.<br />

155. lolaSvili i. arsen iyalToeli, cxovreba da moRvaweoba, Tb.<br />

1978.<br />

156. lolaSvili i., qarTuli wignisa da mwerlobis sawyisebTan, Tb.,<br />

1978.<br />

157. lolaSvili i., metafrasuli `ninos cxovrebis~ avtoris vinaobisaTvis,<br />

mravalkaredi, Tb., 1984.<br />

158. lolaSvili i., `ninos cxovrebis~ redaqciebi, qarTuli sabWo-<br />

Ta enciklopedia, VII, Tb. 1984.<br />

159. lomaSvili j., abramiSvili v., budisa da bodbis Sesaxeb, ciskari,<br />

#№ 4, 1972.<br />

160. lominaZe b., wminda nino, qarTuli sabWoTa enciklopedia, VII,<br />

Tb., 1984.<br />

161. lomouri n., qarTlSi qristianobis saxelmwifoebriv religiad<br />

gamocxadebis istoriisaTvis, narkvevebi qarTlis samefos istoriidan,<br />

Tb., 1975.<br />

162. lorTqifaniZe m., adrefeodaluri xanis qarTuli saistorio<br />

mwerloba, Tb., 1966.<br />

163. lorTqifaniZe m., adreSuasaukuneebis qarTuli saistorio mwerlobis<br />

zogi sakiTxi, valerian gabaSvili, Tb., 2003.<br />

164. mamisTvaliSvili e., qristes kvarTis istoria, gsu, 2003.<br />

165. mamulia g. `arian qarTlis~ sakiTxisaTvis, saqarTvelos kavkasiisa<br />

da maxlobeli aRmosavleTis istoriis sakiTxebi, Tb., 1968.<br />

166. mania q. r., qristianobis istoriis wyaroebis kvleva saqarTveloSi,<br />

saerTaSoriso simpoziumi `qristianoba: warsuli, awmyo,<br />

momavali~, moxsenebaTa mokle Sinaarsebi, Tb. 2000.<br />

167. mania q. r., qristianobis istoriis werilobiTi wyaroebis kvleva<br />

saqarTveloSi (`moqcevaÁ qarTlisaÁ~), istoriul-eTnografiuli<br />

Studiebi, X, Tb., 2006.<br />

168. mania q. qarTuli hagiografiuli Zeglebis wyaroTmcodneobiTi<br />

Seswavlis istoriidan (XX saukunis 80-iani wlebidan dRemde)//<br />

saqarTvelos Sua saukuneebis istoriis sakiTxebi IX (2008).<br />

169. mania q., m., ninos locva leonti mrovelis `wm. ninos cxovrebis~<br />

mixedviT, klasikuri da Tanamedrove qarTuli mwerloba, #№ 4,<br />

Tb., 2001.<br />

170. mania q., m., iesos wigni `wm. ninos cxovrebis~ mixedviT, religia,<br />

#№ 10-12, 2001.<br />

171. mania q., m., wm nino viTarca uflis sasZlo, kriteriumi, # № 6,<br />

2002.<br />

172. mania q. m., wm. nino pirveli monazoni qali, klasikuri da Tanamedrove<br />

qarTuli mwerloba, № #5-6, Tb., 2003.<br />

315


173. mania q., (2), naTlis simbolika `wm. ninos cxovrebis~ leonti<br />

mroveliseuli redaqciis mixedviT, istoriul-eTnografiuli<br />

Studiebi, V, Tb., 2002.<br />

174. maxaraSvili s. wm. ninos saxe – rogorc arqetipi wminda ilarion<br />

qarTvelisa, Tsu siRnaRis filialis Sromebi, № 5, 2004.<br />

175. mgalobliSvili T., aleqsandre kvipreli monazvnis jvris gamoCinebis<br />

sakiTxavi `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ erT-erTi wyaro,<br />

mravalTavi, IV, 1975.<br />

176. mgalobliSvili T., qristianuli qarTli IV-V ss. (ZiriTadi debulebebi),<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne, enis seria,<br />

№ #1, 1988.<br />

177. mgalobliSvili T. wm. jvris uZvelesi dResaswauli qarTul<br />

werilobiT wyaroebSi, krb. `wminda nino~, ^I, Tb., 2008.<br />

178. menabde d., qarTuli agiografiisa da saistorio mwerlobis<br />

urTierTobis zogierTi sakiTxi, disertacia wardgenili filologiis<br />

mecnierebaTa kandidatis xarisxis mosapoveblad,<br />

Tb., 1981.<br />

179. menabde d. Zveli qarTuli mwerlobis Zeglebi germanul enaze<br />

(`moqcevaÁ qarTlisaÁ~ da `ninos cxovreba~). literaturuli<br />

Ziebani, XXVIII, Tb., 2007.<br />

180. menabde d. `wminda ninos cxovreba~ ucxo enebze.<br />

krb. `wminda nino~, ^I, Tb., 2008.<br />

181. metreveli e., axali naSromi qarTul mravalTavebze, saqarTvelos<br />

mecnierebaTa akademiis macne, enis seria, #4, 1974.<br />

182. metreveli f., wminda nino da wminda mariam magdaneli, religia,<br />

#№ 11-12, 1998.<br />

183. metreveli f., `Zala sityvisa~ da `wm. ninos cxovreba~, agiografiuli<br />

sityva da logosi, Tb., 2000.<br />

184. mirianaSvili l., bodisi, bodbis lokalizaciisa da wminda ninos<br />

nekropolis sakiTxisaTvis, Tsu siRnaRis filialis Sromebi,<br />

№ 5, 2004.<br />

185. movse xorenaci. somxeTis istoria, Zveli somxuridan Targmna,<br />

Sesavali da SeniSvnebi daurTo al. abdalaZem, Tb., 1984.<br />

186. mWedliSvili b., qalaq ujarmisa da daba bodis lokalizacia,<br />

Zeglis megobari, I, 1986.<br />

187. naTeli qristesi saqarTvelo, I, Tb., 2003.<br />

188. nikolaZe e., wminda nino (Semosvla saqarTveloSi), saqarTvelos<br />

eklesiis istoria, quTaisi, 1918.<br />

189. nikoloz gulaberiZe. galobani suetisa cxovelisani, naTeli<br />

qristesi saqarTvelo, I, Tb., 2003.<br />

190. nikoloziSvili n., `naTel-iRo wylisa da miwisagan~, literatura<br />

da xelovneba, #№ 3, 1991.<br />

191. nikoloziSvili n., tyve ganmanaTleblebi (`moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~<br />

erTi bundovani adgilis ganmartebisaTvis), klio, #№ 20,<br />

2003.<br />

316


192. nikoloziSvili n., qarTli elinizmisa da qristianobis saTaveebTan<br />

`moqcevaÁ qarTlisaÁsa~ da `qarTvel mefeTa cxovrebis~<br />

mixedviT, disertacia wardgenili istoriis mecnierebaTa kandidatis<br />

xarisxis mosapoveblad, Tb., 2006.<br />

193. nikoloziSvili n., ra enaze mogviTxrobda wminda nino? gela-<br />

Tis mecnierebaTa akademiis Jurnali, № #9, 2006.<br />

194. nikoloziSvili n., Sengelia r., wminda ninos gardacvalebis mizezi,<br />

literatura da xelovneba, #№ 9, 2006.<br />

195. oniani S., `niafor~ sityva `wm. ninos cxovrebaSi~, Zveli qar-<br />

Tuli mwerlobisa da rusTvelologiis sakiTxebi, VII - VIII, Tb.,<br />

1976.<br />

196. patariZe l., `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ drois koncefciis gagebisaTvis,<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne, enis seria,<br />

#№ 2, 1987.<br />

197. patariZe l., `wigni dabeWduli~, saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis macne, enis seria, #№ 3, 1988.<br />

198. patariZe l., `ninos cxovrebis~ erTi simbolos gagebisaTvis,<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne, istoriis seria,<br />

#№ 2, 1988.<br />

199. patariZe l., `wigni mirianisa~ (ideur-mxatvruli analizi), mna-<br />

Tobi, #№ 4, 1989.<br />

200. patariZe l. sakraluri dro da sivrce `ninos cxovrebaSi~, istoriul-wyaroTmcodneobiTi<br />

Ziebani, 1989.<br />

201. patariZe l., aRxemarTa juari ese, mnaTobi, #2, 1992.<br />

202. patariZe l., uZvelesi qristianuli saRvTismsaxuro praqtikis<br />

anarekli `wm. ninos cxovrebaSi~, skola da cxovreba, #№ 1, 1993.<br />

203. patariZe l., `cxovrebaÁ<br />

wmidisa ninoÁsi~ (qarTlis gaqristianebis<br />

kulturul-istoriuli sakiTxebi), Tb. 1993.<br />

204. patariZe l, tyve qali nino, religia, # № 11-12, 1993.<br />

205. patariZe l., mcxeTis ebrauli diaspora I-IV ss-Si, qarTuli wyaroTmcodneoba,<br />

X, 2004.<br />

206. patariZe<br />

l. ganmanaTlebeli piligrimebi: qarTlis gaqristianeba<br />

evropis istoriis konteqstSi. krb. `wminda nino~, ^I, Tb.,<br />

2008.<br />

207. JiJavaZe a., wminda ninos cxovreba da qarTlis moqceva, baTumi,<br />

1999.<br />

208. Jordania g., mexurelni, Tb., 1957.<br />

209. Jordania T., qronikebi da sxva masalebi saqarTvelos istoriisa,<br />

wigni I, tf., 1892.<br />

210. rufinusi. iberTa tomis moqceva tyve qalis meSveobiT, georgika.<br />

bizantieli mwerlebis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb, I,<br />

teqstebi qarTuli TargmaniTurT gamosces da ganmartebebi<br />

daurTes al. gamyreliZem da s. yauxCiSvilma, Tb., 1961.<br />

211. sakiTxavi suetisa cxovelisaÁ,<br />

kuarTisa saufloÁsa da kaTolike<br />

eklesiisa, v. karbelaSvilis redaqciiT, tf., 1908.<br />

317


212. sami istoriuli xronika (pirveli nawili), gamocemuli e.<br />

TayaiSvilis mier, tf., 1890.<br />

213. sanaZe m., saqarTvelos istoriis uZvelesi periodi `qarTlis<br />

cxovrebisa~ da `moqcevaÁ qarTlisaÁs~ mixedviT, qarTuli wyaroTmcodneoba<br />

IX, 2000.<br />

214. sanikiZe l., nino ganmanaTlebeli, mowameTa, Tb., 1991.<br />

215. sarjvelaZe z., romel enaze daiwera `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~.<br />

mwignobari 09, 2001.<br />

216. saqarTvelo da qristianoba, 2000 wlis 26-28 seqtembers i. javaxiSvilis<br />

saxelobis istoriisa da eTnologiis institutSi<br />

Catarebuli axalgazrda mecnier-muSakTa da aspirantTa samecniero<br />

konferenciis masalebi, Tb., 2001.<br />

217. saqarTvelos samoTxe (sruli aRwera RuawlTa da vnebaTa saqarTvelos<br />

wmindanTa). Sekrebili xronologiurad da gamocemuli<br />

mixail sabaninis mier, peterburRi, 1882.<br />

218. siraZe r., `wminda nino da deda ufali~, mnaTobi, № #2, 1985.<br />

219. siraZe r., `wm. ninos cxovreba~ da dasawyisi qarTuli agiografiisa,<br />

ganTiadi, #№ 3, 1989.<br />

220. siraZe r., qristianuli kultura da qarTuli mwerloba, Tb.,<br />

1992.<br />

221. siraZe r., wminda ninos saxe, saeklesio literaturuli kalendari,<br />

Tb., 2000.<br />

222. siraZe r., `wm. ninos cxovreba~ da originaluri qarTuli qristianuli<br />

mwerlobis dasawyisi, naTeli qristesi saqarTvelo,<br />

wigni I, Tb., 2003.<br />

223. siraZe r., qarTlis moqcevis istoriidan (soji dedofali da<br />

bodi-bodbe), Tsu siRnaRis filialis Sromebi, № 5, 2004.<br />

224. siraZe r. `wminda ninos cxovreba~ (zogadi Sejamebani) krb.<br />

`wminda nino~, ^I, Tb., 2008.<br />

225. sokrate sqolastikosi rogor miiRes iberebma qristianoba,<br />

georgika. bizantieli mwerlebis cnobebi saqarTvelos Sesaxeb,<br />

I, teqstebi qarTuli TargmaniTurT gamosces da ganmartebebi<br />

daurTes al. gamyreliZem da s. yauxCiSvilma, Tb., 1961.<br />

226. soxaZe a., cxoveli svetis idea `qarTlis cxovrebaSi~, masalebi<br />

saqarTvelos eTnografiisaTvis, XVI-XVII, 1972.<br />

227. sulava n., arsen bulmaisimisZe _ `galobani wmidisa mociqulisa<br />

ninoÁsi~, literatura da xelovneba, #№ 1, 1999.<br />

228. sulava n., nikoloz gulaberiZis sagaloblebi, religia, # № 4, 5,<br />

6, 2000.<br />

229. sulava n., wminda ninos interpretaciisaTvis nikoloz gulaberiZis<br />

`sakiTxavsa~ da `galobanSi~, saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis macne, enis seria, 2004-2005.<br />

230. sulava n. wminda ninos xat-saxeebi nikoloz gulaberisZis<br />

TxzulebebSi, krb. `wminda nino~, ^I, Tb., 2008.<br />

231.<br />

surgulaZe n., socialuri mexsierebis faqtebi `ninos cxovre-<br />

318


aSi~, mravalTavi, XIX, 2001.<br />

232. sxirtlaZe z., wminda nino da Zveli qarTuli saxviTi xelovneba.<br />

krb. `wminda nino~, ^I, Tb., 2008.<br />

233. utie b., ori qadageba wmindisa dedisa Cvenisa ninosi, qristianobis<br />

20 saukune saqarTveloSi, Tb., 2004.<br />

234. farulava g. wminda ninos cxovrebis Tavdapirveli redaqciis<br />

rekonstruqcirebisaTvis, krb. `wminda nino~, ^I, Tb., 2008.<br />

235. qarTvel wmindanTa cxovrebani, Tbilisi _ aTeni, 2003.<br />

236. qarTlis cxovreba dasabamiTgan meaTcxramete saukunemde,<br />

Targmnili da gamocemuli m. brose, sankt-peterburgi, 1849.<br />

237. qarTlis cxovreba dasabamiTgan meaTcxramete saukunemdis, I,<br />

meore gamocema, z. WiWinaZis mier, tf. 1897.<br />

238. qarTlis cxovreba dasabamiTagan meaTcxramete saukunemdis, I,<br />

wigni II, meore gamocema z. WiWinaZisa, tf., 1899.<br />

239. qarTlis cxovreba. mariam dedoflis varianti, gamocemuli e.<br />

TayaiSvilis redaqtorobiT, tf., 1906.<br />

240. qarTlis cxovreba. ana dedofliseuli nusxa, s. yauxCiSvilis<br />

redaqciiT, Tb., 1942.<br />

241. qarTlis cxovrebis Zveli somxuri Targmani, qarTuli teqsti<br />

da Zveli somxuri Targmani gamokvleviTa da leqsikoniT gamosca<br />

il. abulaZem, Tb., 1953.<br />

242. qarTlis cxovreba. teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris<br />

mixedviT s. yauxCiSvilis mier, I, Tb., 1955.<br />

243. qarTlis cxovreba. IV, batoniSvili vaxuSti. aRwera samefosa<br />

saqarTvelosa, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi xelnaweris<br />

mixedviT s. yauxCiSvilis mier., Tb., 1973.<br />

244. qarTuli enis istoriuli qrestomaTia, I, gamosca da tabulebi<br />

da leqsikoni daurTo i. imnaiSvilma, pirveli gamocema _ Tb.,<br />

1943; meore gamocema _ Tb., 1953; mesame gamocema _ Tb., 1982.<br />

245. qristianoba saqarTveloSi (istoriul-eTnologiuri gamokvlevebi),<br />

Tb., 2000.<br />

246. qristianoba: warsuli, awmyo, momavali. saerTaSoriso simpoziumi,<br />

moxsenebaTa mokle Sinaarsebi, Tb., 2000.<br />

247. qristianobis 20 saukune saqarTveloSi, Tb., 2004.<br />

248. qurcikiZe c., `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ teqstisa da enis sakiTxebi,<br />

filologiuri Ziebani, I, 1964.<br />

249. qurcikiZe c., `wm. ninos cxovrebis~ metafrasuli redaqciis<br />

wyaros sakiTxisaTvis, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />

moambe, XLVI, № #1, 1967.<br />

250. yataSvili l., `qarTlis moqcevis~ literaturuli tradicia<br />

vasil barnovis da oTar CxeiZis SemoqmedebaSi, kritika. #№ 1-2,<br />

1993.<br />

251. yauxCiSvili s., gelasi kesarieli qarTlis moqcevis Sesaxeb, mimomxilveli,<br />

I, tf., 1926.<br />

252.<br />

yauxCiSvili s., `qarTlis cxovrebis~ moculoba da Sedgenilo-<br />

319


a. wignSi: qarTlis cxovreba, teqsti dadgenili yvela ZiriTadi<br />

xelnaweris mixedviT s. yauxCiSvilis mier, I, Tb., 1955.<br />

253. yifiani g., wminda nino da Zveli saqarTvelos dedaqalaqi, Tb.,<br />

2004.<br />

254. yubaneiSvili s., `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~ WeliSuri redaqcia, Tsu<br />

Sromebi, t. XII, 1940.<br />

255. yubaneiSvili s., `grigol diakoni da misi Txzuleba~, literaturuli<br />

Ziebani, II, Tb., 1944.<br />

256. Satberdis krebuli X saukunisa, gamosacemad moamzada b. gigineiSvilma<br />

da e. giunaSvilma, Tb., 1979.<br />

257. CikvaiZe e. nikoloz gulaberisZis `sveticxovlis sakiTxavi~ da<br />

`wminda ninos cxovreba~. krb. `wminda nino~, ^I, Tb., 2008.<br />

258. ColoyaSvili b. qarTulenovani eklesia _ axali ierusalimi,<br />

Tb., 2008.<br />

259. CoCiSvili d., eliozis saxlis lokalizaciisaTvis mcxeTaSi,<br />

istoriul-eTnografiuli Studiebi, X, Tb., 2006.<br />

260.<br />

261.<br />

262.<br />

320<br />

CxartiSvili m., `wm. ninos cxovrebis~ protoWeliSuri redaq-<br />

cia metafrasuli redaqciis wyaro, saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis macne, istoriis seria, № #4, 1978.<br />

CxartiSvili m., metafrasi `wm. ninos cxovrebis~ `qarTlis cxo-<br />

vrebiseuli~ redaqciis Sesaxeb, saqarTvelos mecnierebaTa<br />

akademiis macne, istoriis seria, #№ 4, 1980.<br />

CxartiSvili m., `wm. ninos cxovrebis~ mcire da vrceli redaqciebi,<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne, istoriis<br />

seria , #№ 1, 1980.<br />

263. CxartiSvili m., CxartiSvili l. `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ avtori-<br />

264.<br />

265.<br />

seuli stilis maTematikuri analizi, mecniereba da teqnika, #№<br />

1, 1980.<br />

CxartiSvili m., wyaroebis miTiTebis wesi leonti mrovelis<br />

TxzulebebSi, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne, istoriis<br />

seria, #№ 2,1982.<br />

CxartiSvili m., qarTuli istoriuli azris ganviTarebis isto-<br />

riidan (`moqcevaÁ qarTlisaÁ~), saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />

macne istoriis seria, № #3, 1985.<br />

266. CxartiSvili m., `ninos cxovrebis~ vrceli redaqciis atribucia,<br />

mnaTobi, #№ 5, 1987.<br />

267. CxartiSvili m., qarTuli hagiografiis wyaroTmcodneobiTi<br />

Seswavlis problemebi `cxovrebaÁ wmidisa ninoÁsi~, Tb., 1987.<br />

268. CxartiSvili m., `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁ~ erTi anaqronizmis Sesaxeb,<br />

mnaTobi, № #9, 1990.<br />

269. CxartiSvili m., qarTvelTa moqceva da axali erovnuli ideologiis<br />

Camoyalibeba, mesxeTi, Tbilisi-axalcixe, 1999.<br />

270.<br />

CxartiSvili m., qarTuli eklesiis uZvelesi istoriis pro-<br />

blemebi; XX saukunis damlevs, qristianoba saqarTveloSi, Tb.,<br />

2000.


271. CxartiSvili m., qarTlis moqcevis istoria eTnikurobis kvlevis<br />

problematikis TvalTaxedviT, eTnikuroba da nacionalizmi,<br />

Tb., 2002.<br />

272. CxartiSvili m., Strixebi Sua saukuneebis qarTuli sazogadoebis<br />

mentaluri portretisaTvis: hierotopia `wm. ninos cxovrebaSi~,<br />

saerTaSoriso simpoziumi _ literaturaTmcodneobis<br />

Tanamedrove problemebi, Tezisebi, Tb., 2007.<br />

273. CxartiSvili m. `wminda ninos cxovreba~ da istoriuli mecnierebis<br />

Tanamedrove problematika: eTnikuroba, hiertotopia,<br />

genderi, krb. `wminda nino~, ^I, Tb., 2008.<br />

274. CxartiSvili m. qarTuli erToba religiuri moqcevis epoqaSi<br />

(hierotopiuli proeqti -`mcxeTa-axali ierusalimi~) //saqar-<br />

Tvelos Sua saukuneebis istoriis sakiTxebi IX, 2008.<br />

275. CxartiSvili m., qarTul eTno religiuri moqcevis epoqaSi, Tb.,<br />

kavkasiuri saxli, 2009.<br />

276. cincaZe k., romel wels miiRes qristianoba qarTvelebma (werili<br />

pirvelad gamoqveynda iveriaSi 1893w. #59), balaveri, #№ 1,<br />

1988.<br />

277. cixisTavi n., wm. ninos cxovrebis qarTuli da rusuli teqstebis<br />

istoriografia, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis macne,<br />

enis seria, #№ 2, 1990.<br />

278. cixisTavi n., `wminda ninos cxovrebis~ qarTuli da rusuli<br />

redaqciebis zogi epizodis urTierTmimarTeba, saqarTvelos<br />

mecnierebaTa akademiis macne, enis seria, #№ 2, 1992.<br />

279. cixisTavi n., qarTvelTa ganmanaTleblis wminda ninos cxovreba<br />

rusuli redaqciebis mixedviT, religia, #№ 6-7, 1993.<br />

280. cxadaZe q., ucnobi avtoris `ninos cxovreba~, saiubileo krebuli<br />

miZRvnili korneli kekeliZis me-80 wlisTavisadmi, Tb.,<br />

1956.<br />

281. cxadaZe q., ninos sagaloblebi giorgi aTonelis TvenSi, ivironi<br />

1000, Tb., 1983.<br />

282. cxadaZe q., `axali qarTlis cxovrebis~ erTi CanarTis wyaro, saqarTvelos<br />

mecnierebaTa akademiis macne, enis seria, #№ 1, 1986.<br />

283. cxadaZe q., ninos cxovreba. arsen beris redaqciis mixedviT<br />

Tanamedrove qarTul enaze teqsti moamzada q. cxadaZem. Tb.,<br />

1998.<br />

284. cxovreba qarTvelTa ganmanaTleblisa wm. ninosi. qarTulidanve<br />

mdabiurad gadmoRebuli m. SaraZis mier (meore gamocema),<br />

tf., 1899.<br />

285. cxovreba wminda ninosi. Sedgenili didi arsenis kaTolikozis<br />

mier Xs-Si XI-XIIs xelnaweriTagan, tf., 1902.<br />

cxovreba saqarTvelo<br />

286. Ása (parizis qronika). teqsti gamosacemad<br />

moamzada, Sesavali, SeniSvnebi da saZieblebi daurTo<br />

g. alasaniam, Tb., 1980.<br />

321


287. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi. wigni I<br />

(V-X ss), dasabeWdad moamzades il. abulaZem, n. aTaneliSvlma,<br />

n. goguaZem, c. Wankievma da c. jRamaiam, il. abulaZis xelmZRvanelobiTa<br />

da redaqciiT, Tb., 1963.<br />

288. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi. wigni III<br />

(XI_XIIIss.), dasabeWdad moamzades e. gabiZaSvilma, n. goguaZem,<br />

m. dolaqiZem, g. kiknaZem da c. qurcikiZem, il. abulaZis xelmZRvanelobiTa<br />

da redaqciiT, Tb., 1971.<br />

289. Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi. wigni IV<br />

(XI_XVIIIss.), gamosacemad moamzada da gamokvleva daurTo e.<br />

gabiZaSvilma, il. abulaZis xelmZRvanelobiTa da redaqciiT,<br />

Tb., 1968.<br />

290. Zveli qarTuli literaturis qrestomaTia. I, Sedgenili s. yubaneiSvilis<br />

mier, Tb., 1947.<br />

291. Zveli qarTuli literaturis Zeglebi. wigni gamosacemad moamzada,<br />

Sesavali, SeniSvnebi da leqsikoni daurTo ivane lolaSvilma<br />

Tb., 1978.<br />

292. wereTeli a., qarTvelTa ganmanaTlebeli mociqulTa swori<br />

wminda nino, tf., 1906.<br />

293. wereTeli a., wminda nino anu qristianobis SemoReba saqarTveloSi,<br />

quTaisi, tf., 1908.<br />

294. wmindanTa cxovreba, I, Tb., 2003.<br />

295. wereTeli l., `wigni dabeWduli~ `wminda ninos cxovrebaSi~.<br />

krb. `wminda nino~, ^I, Tb., 2008.<br />

296. WavWavaZe i.,qarTveli eri da Rvawli wm. ninosi, naTeli qristesi<br />

saqarTvelo, Tb., 2003.<br />

297. WanturiZe e., wminda ninos qarTlSi mosvlis TariRis gansazRvrisaTvis,<br />

quTaisuri saubrebi, VII, quTaisi, 2000.<br />

298. WeliZe e., `uCino da cxadi~, kritika, № # 6, 1985.<br />

299. Wyonia a., saqarTvelo qristes sarwmunoebis miRebidan vaxtang<br />

gorgaslamde, istoriuli narkvevi anu qrestomaTia saqarTvelos<br />

istoriisaTvis, tf., 1890.<br />

300. xelaia a., WeliSis varianti `qarTlis moqcevisa~, Zveli saqar-<br />

Tvelo, t. I-II, tf., 1909.<br />

301. xomasuriZe T., ramdenime sityva `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁs~ avtoris<br />

mxatvrul ostatobaze, Tsu Sromebi, XVI, 1988.<br />

302. xoStaria-brose e., leonti mrovelis wyaroebis da `qarTlis<br />

cxovrebis~ dasawyisi ciklis Sedgenilobis sakiTxisaTvis,<br />

mravalTavi, XVI, 1991.<br />

303. xoStaria-brose<br />

e., VII s. qarTuli matiane da misi kvali `moqcevaÁ<br />

qarTlisaÁsa~ da `qarTlis cxovrebaSi~, mesame saerTaSoriso<br />

qarTvelologiuri simpoziumis masalebi, 1999.<br />

304. xoStaria-brose e., kvlav VIIs. qarTuli matianis Sesaxeb, mravalTavi,<br />

XIX, 2001.<br />

322


305. javaxiSvili i., andria mociqulisa da wm. ninos moRvaweoba saqarTveloSi,<br />

saqarTvelos mecnierebaTa akademiis moambe, V,<br />

ganyof. II, 1900.<br />

306. javaxiSvili i., istoriis mizani, wyaroebi da meTodebi winaT da<br />

exla, wigni I. Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V-XVIII ss.),<br />

tf., 1916.<br />

307. javaxiSvili i., istoriis mizani, wyaroebi da meTodebi winaT da<br />

exla, wigni I. Zveli qarTuli saistorio mwerloba (V_XVIIIss.).<br />

meore-mesame Sevsebuli gamocema, Tb., 1945.<br />

308. javaxiSvili i., qarTveli eris istoria, wigni I, tf., 1908; wigni<br />

1-2. tf., 1913; wigni I, mesame Sevsebul-gadamuSavebuli gamocema,<br />

tf., 1928; wigni I, meoTxe gamocema, Tb., 1951; wigni I, mexuTe<br />

gamocema, Tb., 1960.<br />

309. javaxiSvili i., Txzulebani, VIII, Tb., 1977.<br />

310. janaSvili m., saqarTvelos saeklesio istoria, tf., 1886, gv.<br />

9-27.<br />

311. janaSvili m., aRvadgine anu `sami istoriuli xronikisa da `wm.<br />

ninos cxovrebis~ gasageb-Sesasworebeli saxelmZRvanelo, tf.,<br />

1891.<br />

312. janaSvili m., saqarTvelos istoria, I, tf., 1906.<br />

313. janaSia l., qristianobis gamocxadeba saxelmwifo sarwmunoebad,<br />

saqarTvelos istoriis narkvevebi, II, Tb., 1973.<br />

314. janaSia s., fsevdo-arseni, saqarTvelos mecnierebaTa akademiis<br />

moambe, t. I, № #6, 1940.<br />

315. jafariZe a., wminda ninos tropari, religia, № # 5, 1993.<br />

316. jafariZe a., saqarTvelos samociqulo eklesiis istoria, Tb.,<br />

1996.<br />

317. jafariZe a., qristianoba saqarTveloSi, saqarTvelo aris ese<br />

wigni, Tb., 2003.<br />

318. jafariZe a., saqarTvelos dedaeklesia, Tb., 2006.<br />

319. Ардашелиа Ц., “Солнце мне мать”, Литературная Грузия, №4-5, 1992.<br />

320. Ахвердян Р., Деяния святой Нино в изложении русского писателья, Литературная<br />

Грузия, №12, 1990.<br />

321. Болтунова А.И., К вопросу об Армази, Вестник Древней Истории, №2,<br />

1949.<br />

322. Иоселиани П., Жизнеописание святых грузинской с церкви, Тф. 1850.<br />

323. Какабадзе С. Н., О древнегрузинских летописцах Х в., 1912.<br />

324. Кипшидзе И., Грузинская древнелитературная хрестоматия, составил И.<br />

Кипшидзе, Петроград, 1918.<br />

325. Кучухидзе Г., Арабская и греческая версии “Жития Святого Григория<br />

Просветителя” и вопрос обращения кавказских стран в Христианство,<br />

Международный симпозиум “Христианство: Прошлое, Настоящее, Будущее”,<br />

краткое содержание докладов, Тб., 2000.<br />

326. Мания К., Изучение письменных источников по истории христианства в<br />

Грузии, Международный симпозиум “Христианство: Прошлое, Настоя-<br />

323


щее, Будущее», Краткое содержание докладов, Тб., 2000.<br />

327. Марр Н.Я., Хитон господен в книжных легендах армян, грузин и сириицев,<br />

сборник статей учеников проф. В.Р. Розена, СПБ., 1897.<br />

328. Марр Н.Я., Рецензия: M. Wardrop and I. Wardrop, Life of St. Nino (Oxford,<br />

1900), записки восточного отделения императорского русского общества,<br />

т. ХIII (1), СПБ, 1900.<br />

329. Марр Н.Я., Боги языческой Грузии по древнегрузинским источникам,<br />

СПБ., 1901.<br />

330. Марр Н.Я., Крещение армян, грузин, абхазов и аланов святым Григорием<br />

(Арабская версия), Записки Восточного Отделения Императорского Русского<br />

Общества 06, т. XVI, СПБ., 1906.<br />

331. Меликишвили Г.А., К истории древней Грузии, Тб., 1959.<br />

332. Меликсет-Беков Л.М., К вопросу о настоящем имени просветительницы<br />

Грузии, Тф., 1914.<br />

333. Мурадян П.М., Кавказский<br />

культурный мир и культ Григория Просветителя,<br />

Кавказ и Византия, вып. 3, Ер. 1982.<br />

334. Натроев А., Мцхета и его собор Светицховели, Тф., 1900.<br />

335. Обращение Грузии. Перевод с древнегрузинского Е.С. Такаишвили, Редакционная<br />

обработка, исследование и комментарии М.С. Чхартишвили,<br />

Тб., 1989.<br />

336. Полное жизнеописание святых грузинской церкви. Составил и перевел с<br />

грузинских подлинников М.П. Сабинин, I, СПБ., 1871.<br />

337. Полное жизнеописание святых грузинской церкви. Составил и перевел с<br />

грузинских подлинников М.П. Сабинин, III, СПБ., 1873.<br />

338. Сабинин А.С., Истории Нунэ в армянской действительности, saqarTvelosssrmecnierebaTa<br />

akademiis akademiis akademiis me-40 me-40 me-40 -40 wlisTavisadmi wlisTavisadmi wlisTavisadmi wlisTavisadmi miZRvmiZRv-<br />

miZRv- miZRvmiZRvmiZRvmiZRvnili<br />

axalgazrda mecnier-filologTa sakavSiro samecniero<br />

konferenciis Tezisebi, Tb., 1981.<br />

339. Сабинин. М., Иверская церковь до конца VI века, CПБ., 1877.<br />

340. Такаишвили Е.С., источники грузинских летописей Три хроники. сборник<br />

материалов для описания местностей и племен Кавказа, вып. 28, Тф.,<br />

1900.<br />

341. Такаишвили Е.С., Описание рукописей библиотеки “Общества распространения<br />

грамотности среди грузинского населения, Сборник материалов<br />

для описания местностей и племен Кавказа, вып. 41, Тф., 1910; вып.<br />

43 Тф., 1912.<br />

342. Такаишвили Е.С., Описание рукописей библиотеки “Общества распространения<br />

грамотности среди грузинского населения”, т. II, Тф., 1912.<br />

343. Хаханов А.С., Источники по введению христианства в Грузии, М., 1893.<br />

344. Цихистави Н., “Чтобы все люди спаслись и пришли к уразумению истины<br />

. . .” Литературная Грузия, №9, 1989.<br />

345. Цихiставi Н., “... Шоб усi люди порятувалися i пришли до разумiння<br />

iстини”. . . Хроника, К., 2001.<br />

346. Цулая Г., “Житие св. Нины” как источник по истории народов Кавказа,<br />

Вестник Академии Наук ГССР (СИАЭИИ), №3, 1979.<br />

324


347. Чхартишвили М.С., Женщины на перекрестке идеологических эпох<br />

(История обращения Грузии в христианство в свете гендерной проблематики),<br />

Месхети, V, Тбилиси - Ахалцихе, 2002.<br />

348. Чхартишвили М.С., Мцхета как новый Иерусалим: иеротопия «Жития<br />

св. Нино» материали международного симпозиума «Новые Иерусалимы<br />

(перенесение сакральных пространств в христианской культуре,<br />

М., 2006.<br />

349. Aleksidze Z., Sun le ocabulaine de La Conersion du Kaertli «Miap'ori»,<br />

«Niap'ori» ou «Minap'ori»?: From Byzantium tu Iran in Honour of Nina Garsoian,<br />

Atlanta, 1997.<br />

350. Aleksidze Z., Four ersions of «Conersion of Georgia», The Christanization<br />

of Caucasus (Armenia, Georgia, Albania), International Symposium, Vienna,<br />

Austrian Academy of Sciences, December 9-12, 1999.<br />

351. Aleksidze Z., Le noueau manuscrit Georgien sinaitique N-50 Edition en Facsimile,<br />

Introduction par Z. Aleksidze: Corpus Scriptorum Christianorum Orientalium,<br />

Lovanii, 2001.<br />

352. Bezarashili K. The Hierotopical Analogy of the Thorny Bush of St. Nino.<br />

krb. `wminda nino~, ^I, Tb., 2008.<br />

353. Histoire de La Georgie depuis l’antiquite jusqu’au XIX-e siecle. Traduite du<br />

georgien par M. Brosset, II, St. - p., 1849.<br />

354. Kuchukhidze G., The Arabic and Greck versions of “The Life of St. Grigori the<br />

Einlightener” and the Problem of the Confersion of Chistianity of the Caucasian<br />

Countries, International Symposium “Chistianity: Past, Present, Future”,<br />

Short contents of the papers, Tb., 2000.<br />

355. Kuchukhidze G., The Arabic and Greck version of “The Life of St. Grigori”,<br />

сборник: Кавказоведение, №7, М., 2005.<br />

356. Lerner C.B. The omanse of Alexander the Great as one of the Sourqes of the<br />

Conersion of Kartli, Caucasica. vol 4. 2001.<br />

357. Life of St. Nino. By M. Wardrop and J. Wardrop. The Armeian ersion of<br />

Djauansher. Translated by F.C. Conybeare. Studia Biblica et Ecclesiastica,<br />

vol.V, p. I, 1900.<br />

358. Mania K., State of written sources studying on the history of Christianity in<br />

Georgia, International Symposium “Christianity: Past, Present, Future”, Short<br />

contents of the papers, Tb., 2000.<br />

359. Mokcewaj Kertlisaj. Nawrócenie Kartlii. Ze starogruzinnskiego prźetozyt i<br />

przypisami opatrzyt David Kolbaja. Wstep Mariam Lortkipanidze, Warszawa,<br />

1995.<br />

360. Pätsch G., Zur Abrenzug einiger Norminalfuncionen im Text von “Mokcevaj<br />

Kartlisaj”, Tsu Sromebi, t. 140, 2, 1971.<br />

361. Pätsch G., Die Bekehrung Georgiens. Bedi Kartlisa, eue de Kartelologie,<br />

v. XXXIII, Paris, 1975.<br />

362. Peradze G., Die Probleme der ältester Kirche geschichte Georgiens, Oriens<br />

Christianus, Bd. 29, 3, 1932.<br />

363. Salia N., Notice sur conersion de La Georgie par Sainte Nino, Bedi Kartlisa.<br />

eue de Kartelologie, ol. XXI-XXII, Paris, 1966.<br />

325


364.<br />

365.<br />

366.<br />

326<br />

Santa Nino, Apostolo della Georgia, “Osseratore omano” dei 10 e 11 Luglio<br />

1939., “Osseratore omano”, oma, 17 Giugno 1980.<br />

Santa Nino, Encoclopedia Cattalica, Citta’ del Vaticano, ol. VI, 1951.<br />

Thierry N., Iconographie cappadocienne et georgienne. Similitudes, Bedi Kartlisa,<br />

vol. XXXVIII, 1980.<br />

Semdgenlebi:<br />

filologiis mecnierebaTa doqtori d. menabde<br />

istoriis mecnierebaTa doqtori q. mania


teqsti<br />

`wmida ninos cxovrebis~ uZvelesi<br />

redaqciebi<br />

“wmida ninos cxovrebis” uZvelesi redaqciebi Sesulia<br />

“moqcevaÁ qarTlisaÁs” saxeliT cnobil krebul-<br />

Si. dRevandeli mdgomareobis mixedviT, “moqcevaÁ qar-<br />

TlisaÁ” Sedgeba ori nawilisagan: pirvel nawils pirobiTad<br />

uwodeben “moqcevaÁ qarTlisaÁs matianes” an<br />

“moqcevaÁ qarTlisaÁs qronikas”, romelSic Sedis “wmida<br />

ninos cxovrebis” mokle redaqcia, xolo meores _ sakuTriv<br />

“wmida ninos cxovrebas”, romelic warmoadgens<br />

mis vrcel redaqcias.<br />

1990 wels sinas mTis wmida ekaterines monasterSi<br />

1975 wels aRmoCenil xelnawerebs Soris gamovlinda<br />

“moqcevaÁ qarTlisaÁs” ori xelnaweri _ N/Sin-48 da N/Sin-<br />

50 * , romlebic Seicaven “wmida ninos cxovrebis” orive<br />

redaqcias.Esinuri xelnawerebi ufro Zvelia, vidre aqamde<br />

cnobili Satberduli da WeliSuri xelnawerebi.<br />

N/Sin-48-Si teqsti Tavsa da boloSi naklulia. il.<br />

abulaZis gamocemiT ** Tu vimsjelebT, SemorCenilia IV-<br />

XII paragrafebi: moyolebuli epizodidan, rodesac wm.<br />

ninom sam wels mayvlovanSi locvis Semdeg vazis nasxlevisgan<br />

jvari Seqmna, damTavrebuli qarTlSi asurel<br />

mamaTa mosvliT. teqsti mcire gamonaklisebis garda<br />

kargad ikiTxeba. paleografiis mixedviT (mxedvelobaSi<br />

maqvs rogorc nusxa_xucuris, ise asomTavrul grafema-<br />

Ta moxazuloba) xelnaweri IX-X ss-iT an adreuli meaTe<br />

saukuniT unda daTariRdes.<br />

N/Sin-50 warmoadgens krebuls, romelSic gaerTianebulia<br />

Zveli qarTuli mwerlobis iseTi mniSvnelovani<br />

Zeglebi, rogoricaa “moqcevaÁ qarTlisaÁ” da “asurel<br />

mamaTa cxovrebis wignebi”. es xelnaweric naklulia da<br />

* Zveli qarTuli agiografiuli literaturis Zeglebi, wigni I, Tb. 1961.<br />

** Sdr. fs. 1. 2, 132. 2.<br />

327


masSi ar aris Semonaxuli “matianis” is nawili, romel-<br />

Sic unda yofiliyo “wmida ninos cxovrebis” mokle<br />

redaqcia. rac Seexeba “wmida ninos cxovrebis” vrcel<br />

redaqcias, igi N/Sin-50-Si srulad aris daculi.<br />

paleografiis mixedviT N/Sin-50 IX-X saukuneebiT unda<br />

daTariRdes. am mxriv gansakuTrebiT damaxasiaTebelia<br />

singuri asomTavruliT Sesrulebuli saTaurebi.<br />

axali koleqciis Sin-50 sinas mTisaTvis Seuwiravs<br />

vinme bers arSuSa-yofils iovanes Tavisi sulis mosaxseneblad<br />

da misi SvilebisaTvis (demetri, adarnerse<br />

da nerse) salocvelad. anderZSi moxseniebuli anTroponimebi,<br />

agreTve, xelnaweris siZveleze laparakoben. xelnaweri<br />

Sewiruli unda iyos imave piris mier, vinc wm.<br />

sabas lavras palestinaSi IX-X saukuneebis mijnaze Seswira<br />

specialistTaTvis kargad cnobili Wil-etratis<br />

iadgari. amas ueWvelad adasturebs N/Sin-50-sa da Wiletratis<br />

iadgarisaTvis gakeTebuli Sinaarsobrivad da<br />

paleografiulad identuri anderZi: “qriste, Seiwyale<br />

iovane, amin”.<br />

N/Sin-50-s sakmao sizustiT aTariReben teqstSi mocemuli<br />

Semdegi cnobebi:<br />

1. “moqcevaÁ qarTlisaÁsTvis” darTuli qarTlis kaTalikosebis<br />

sia Sedgenilia Satberdis krebulis siasTan<br />

(ukanaskneli kaTalikosia arseni II _ daxloebiT 955-<br />

985 ww) SedarebiT sami kaTalikosiT adre da mTavrdeba<br />

arseni I didi kaTalikosis (860-887 ww) momdevno meore<br />

kaTalikosze (basili), ramac SeuZlebelia X s-is damdegze<br />

Sors gadaiwios.<br />

2. “ioane zedaznelis cxovrebaSi” Setanili zedaznis<br />

mamaTa sia, TviTeuli maTganis zeobis xangrZlivobis mi-<br />

TiTebiT, aseve X s-is damdegze miuTiTebs.<br />

3. meaTe sakunis damdegze miuTiTebs, agreTve, “ioane<br />

zedaznelis cxovrebaSi” sivnieTis dedoflis amaspos<br />

(somxuri wyaroebis hamaspruhi//hamaspuhi) rogorc im<br />

droisaTvis cocxlis moxsenieba.<br />

328


gamocemis Sesaxeb<br />

winamdebare gamocemaSi ori sinuri xelnaweris mixedviT<br />

qveyndeba “wmida ninos cxovrebis” orive redaqcia:<br />

mokle da vrceli. mokle redaqcias Sinaarsoblivad<br />

Sesavsebad dasawyisi nawili damatebuli aqvs Satberduli<br />

xelnaweridan. sxva mcire danaklisebi Sevsebuli ar<br />

aris. mkiTxvelma unda gaiTvaliswinos, rom sinuri Satberdulisgan<br />

naklul nawilSic gansxvavebuli iqneboda,<br />

amitom es Sevseba pirobiTia. sinuri teqstebi ZiriTadad<br />

qveyndeba ise, rogorc es xelnawerebSia mocemuli.<br />

datovebulia xelnaweris orTografia: magaliTad iÁ,<br />

uo, eÀ. yvela teqstologiuri operacia teqstSive<br />

aris aRniSnuli specialuri niSnebiT. es niSnebia: [ ]<br />

SemTxveviT gamorCenilis aRdgena, < > uyuradRebobiT<br />

gamowveuli metoba. gadamwerebis iseTi Secdoma, romelic<br />

sityvis azrs cvlis an amaxinjebs, gasworebulia da<br />

xelnaweris varianti Catanilia sqolioSi.<br />

A“wmida ninos cxovrebis” vrceli redaqciis axal<br />

gamocemaSi Tavebis saTvalavi tradiciulisgan gansxvavebiT<br />

aris mocemuli. mTavari is aris, rom Cemi azriT,<br />

e.w. “matianes” Tavisi saTvalavi ar unda hqonoda. rogorc<br />

Cans, is calke wignad iyo gaazrebuli “wm. ninos cxovrebasTan”<br />

gaerTianebis merec. Tavebis saTvalavi iwyeboda<br />

“wm. ninos cxovrebidan”. “wm. ninos cxovrebisaTvis” danarTad<br />

ganixileboda, agreTve, “mirian mefis anderZi” da<br />

iakob mRvdlis “jvris aRmarTebisaTvis” Txroba, romlebic<br />

aseve saTvalavis gareT aris gatanili.<br />

zaza aleqsiZe<br />

329


teqstebi<br />

gamosacemad moamzada da SeniSvnebi daurTo<br />

zaza aleqsiZem<br />

330<br />

Satberduli redaqcia<br />

da iyo, dReTa kostantine mefisaTa, qristes aRmaRlebiTgan<br />

samas da meaTesa welsa, iyo Ruawli brZolisaÁ<br />

mterTagan da friad ereodes mefesa kostantines, Zesa<br />

kostaÁssa. da gulgdebul iyo urvaTagan kostanti<br />

keisari.<br />

iyo vinme kaci efeseli da warmoTqua winaSe mefisa,<br />

viTarmed: `qristeaneni igi hromni da yovelni hindoni<br />

da visca vis aqus Sjuli igi axali qristes wmidisaÁ<br />

ZeliT juarisaÁTa da misiTa sasovebiTa sZleven mterTa<br />

Zlierad~.<br />

mas Jamsa aRiZra mefÀ gundebiTa, da waravlina moyvanebad<br />

ebiskoposTa ierusalÀmiT, antioqiaÁT, hromiT da<br />

aleqsandriaÁT. da naTel-iRo man Tavadman da dedaman<br />

misman banakiTurT.<br />

miT JamiTgan meaTesa welsa warvida helene ierusalÀmd<br />

Ziebad patiosnisa juarisa. da meaToTxmetesa welsa<br />

ivltoda dedakaci vinme mefeTa evadagi, saxeliT rifsime,<br />

romlisame mizezisaTÂs deda-mZuZiTurT.<br />

da iyo mis Tana tyue erTi dedakaci Suenieri, saxeliT<br />

nino, romlisa saqmÀ misi gamoiZia helene dedofalman, da<br />

iyo igi hromi mTavari, da TÂT moevlo gzaÁ TÂsi da<br />

eqmnnes kurnebani. da mowevnul iyo saberZneTa da hmoZ-<br />

Rurida mTavarsa mas rifsimes.<br />

da viTarca warmoivltoda rifsime zRuad, gaÁane da<br />

nino da sxuani vinme maT Tana gamovides areTa somxiTisaTa,<br />

sayofelsa Trdat mefisasa, da igini imartÂlnes<br />

mun.<br />

xolo nino daSTa da warmoemarTa mTaTa kerZo CrdiloÁsaTa<br />

da movida mdinaresa mtkuarsa, mohyva da movida<br />

mcxeTad, qalaqsa didsa mefeTa


N/Sin-48<br />

. . . . [1r]sajdomelsa. da iyo mwirobiT sam wel, ilocvida<br />

farulad adgilsa erTsa, mrwamliTa mayulisaÁTa<br />

Seburvilsa.<br />

da Seqmna nasxlevisa saxed juari da aRidga igi mun<br />

da ilocvida igi mis winaSe. da maT mayualTa adgili<br />

zemoÁsa eklesiisa sakurTxeveli ars.<br />

da meoTxesa welsa iwyo qadagebad da xarebad qristes<br />

RmrTisa Sjulisa da Tqua, rameTu: [1v]`vpove cTomasa<br />

Sina CrdiloÁsa ese queyanaÁ”. da meequsesa welsa arwmuna<br />

nana dedofalsa, colsa mefisasa, sensa Sina missa. da<br />

meSÂdesa welsa arwmuna mefesa saswauliTa qristesmieriTa.<br />

da mswrafl aRaSÀna eklesiaÁ quemo samoTxesa Sina,<br />

ZelisaÁ, da sueti igi iyo ZelisaÁ, romeli TÂT aRemarTa.<br />

da aRages eklesiaÁ. [2r]da waravlinna mefeman mociqulni<br />

da wigni ninoÁsi mefisa kostantin[essa sab]erZne-<br />

Ta Txo[vad] mRdel[T]a. [xolo] mociqul[ni ig]i mswrafl<br />

mi[iwivnes] w[inaSe] mefisa.<br />

da m[osc]a mefeman ebiskoposi ÁovaneÁ da orni [mR]<br />

delni da erTi diakoni da xati macxovrisaÁ da [Z]eli<br />

cxorebisaÁ da wigni el[en]e dedo[fl]isaÁ ninoÁs[TÂs].<br />

[2v]da viTarca movides, naTeli moiRes mirian mefeman<br />

da nana dedofalm[an] da yovelman sax[lma]n maTman.<br />

iTxoves [x]À ebiskoposma[n] da nino, raÁTa Se[q]mna[n]<br />

[juari]. da Zieba yves [x]uroTa da poves xÀ erTi, mdgomare<br />

borcusa zeda kldisasa, romelsa furceli misi<br />

araÁ odes dascÂoda da sul-hamoÁ iyo xÀ ese da Suenoda<br />

friad, [viTarca mad]liT Semosil[i]. [3r]da adgili<br />

igi borc Seuval iyo kldisagan. da viTarca SesTnda<br />

xuroTa sikÀTe xisaÁ mis, uTxres mefesa da ebiskopossa.<br />

da warvides rev, ZÀ mefisaÁ, da mTavar-diakoni da ixiles<br />

Suenierad dgomaÁ xisaÁ mis. xolo furclooda JamTa<br />

arisaTa. da ityoda mTavardiakoni igi muÃlsa daviTissa:<br />

“ese xÀ ars Tanawarsavalisa kldisasa zegardamoÁTa [3v]<br />

cuariTa morwyuli da furcelni misni araÁ dascÂvnen<br />

ukunisamde” * .<br />

da ubrZana xuroTa mokueTaÁ xisaÁ mis da Seqmnes<br />

* Sdr. fs. 1. 2, 132. 2.<br />

331


saxÀ patiosnisa juarisaÁ, viTarca aswava mTavar-diakonman,<br />

sam guamad Seqmnes xisa misg(a)ni: tanisagan erTi,<br />

mÃarTagan orni da orni guamisagan. erTi-igi ahmarTes<br />

mcxeTas, viTarca-igi sweria mciresa mas mokled aRwerilsa<br />

wignsa qarTlis moqcevisasa, grigol [4r]diakonisa<br />

mier aRwerilsa, da erTi juari ahmarTa mirianve mefeman<br />

mTasa Sina maRnarisasa, romelsa hrqÂan TxoTisaÁ, da<br />

erTi-igi maxlobelad patiosnisa juarisave.<br />

da waravlina mirian mefeman da iTxova saberZneTiT<br />

qvis mTlelni da kiriT xuroni. da moscna mefeman da<br />

warmovides eruSeTa da dadves saZirkuveli eklesiÁsaÁ,<br />

da dauteves ferÃTa [4v] ficarni macxovrisa Cuenisa iesu<br />

qristesi. da warmovides mangliss da dadves saZirkuveli<br />

eklesiisaÁ, da dauteves samSWuali da esreT movides<br />

mcxeTad.<br />

da daiwyo mefeman [SenÀbad] eklesiasa gareubnisasa<br />

qviTa. da viTarca cna mefeman, rameTu dadves saZirkuveli<br />

pirvel eruSeTs da mangliss, da dauteves mun sasurveli<br />

igi ficari da samSWuali, aRivso urviTa da [5r] [daaye]<br />

na saqmÀ mo[wra]febisa, vidre a[ra isw]ava mT[avarebiskop]<br />

osis[agan] - - - - - - - - - - - r... [da aRivso] si[xaruliTa]<br />

[5v] mefe da myis - - - - - huri[a]- - - - - - - - - man<br />

- - - - - - - - - - ZÀ - - - - - - - - - - is... [6r] `...mowevnul<br />

iyo kuarTi igi qristÀsi ierusalÀmiT mcxeTad~.<br />

da hmadlobda RmerTsa da ityoda: `kurTxeul xar Sen,<br />

ufalo iesu qriste, Zeo RmrTisa cxovelisao, rameTu<br />

Sen pirvelve ginda ÃsnaÁ Cueni eSmakisagan da adgilisa<br />

misgan bnelisa, odes-igi samoseli Seni ebraelTa amaT<br />

warmoec wmidiT qalaqiT ierusalÀmiT ucxoTa amaT na-<br />

TesavTa qalaqad, rameTu juar-cumasa Sensa amas qalaqsa<br />

mefobdes mamani Cuenni~.<br />

da amas zeda gulsmodgine iqmna [6v] igi mefÀ da waremarTa<br />

qristeanobasa moswrafebasa da yoveli qalaqi mis<br />

Tana. maSin sanatrelman dedofalman nino Tqua: `kurTxeul<br />

ars RmerTi da mamaÁ uflisa Cuenisa iesu qristÀsi,<br />

romelman moavlina sityuaÁ wmidaÁ misi caTa maRalTaÁT<br />

TÂT Zlierisagan saydrisa queyanad madlobad, Sendobad<br />

ueWuelad ÃorciTa Teslisagan daviTisa da dedakacisagan<br />

martod Sobilisa, wmidisa da ubiwoÁsa, romeli<br />

saTno eyo mas...<br />

332


[7r]... da warhmarTa mcired maxÂli maT zeda, da SiSiT<br />

miscnes Tavni maTni naTlisRebasa da dalewnes kerpni<br />

maTni. da warvides erwod da dadga edems dabasa, JaleTs<br />

da naTel-sca erwo-TianelTa. da yuarelTa raÁ esma ese,<br />

gardakrbes TuSeTs, romelni kualad Trdat mefeman<br />

moiyvanna da monaTlna. da nino Cavida kxueTa da dadga<br />

kawareTs da monaTlna kxuni da sujni eriTurT * maTiT.<br />

[7v]da gardavida kaxeTa da dadga igi qvel-dabas.<br />

da moiyvanna kaxni mTavarni, amaTve mefeTa naTesavni, da<br />

naTel-sca da ganiSora naTlvaÁQ maTi.<br />

da dasneulda da waremarTa da miiwia kxueTa, dabasa,<br />

romelsa ewodebis bodisi. verRara uZlo slvad. da moxolo-vides<br />

uJarmiT qalaqiT rev, ZÀ mefisaÁ, da salomÀ,<br />

coli misi, da asuli maTi da zeda daadges mourned.<br />

da mouvlines mefeman [da colman] [8r] misman nana dedofalman<br />

iovane mTavrebiskoposi kiTxvad da waryvanebad.<br />

xolo man ara ineba, aramed dahvedra iakob mRdeli mefesa<br />

da ebiskopossa, raÁTa Semdgomad missa man daipyras<br />

saydari mcxeTisaÁ.<br />

da mis winaSe misca wigni salomes elene dedoflisaÁ,<br />

romeli moewera ninoÁsa, mociqulobiT da maxareblobiT<br />

Semkobili, da Zeli cxorebisaÁ warsca nana dedofalsa.<br />

da Sewira Jami iovanÀ [8v] da aziara ninoÁ ganmacxovelebelsa<br />

Ãorcsa da sisxlsa qristÀssa, da wariRo ese<br />

sagzlad saukunod. da Sehvedra suli TÂsi ÃelTa RmrTisaTa<br />

qarTls moslviTgan misiT ocdamexuTmetesa welsa<br />

da qristÀs amaRlebiTgan samas ocdaTurametsa welsa,<br />

dasabamiTgan xuT aTas rvaas ocdaTurametsa welsa.<br />

[9r] maSin SeiZrnes orni ese qalaqni _ mcxeTaÁ da<br />

uJarmaÁ da yoveli qarTli sikudilsa missa. da movides<br />

da dahmarxes ZleviTSemosili guami [mi]si adgilsave<br />

zeda bods, sofelsa kxueTisasa.<br />

da warvida mirian mefe da yoveli eri, rameTu iqmodes<br />

eklesiasa zemosa qviTa. da gaiSores meocesa welsa.<br />

da meocdaerTesa welsa mokuda mirian mefÀ da daefla<br />

[9v] saSovalsa eklesiasa, suetsa samxriTsa, CrdiloÁT<br />

kerZosa. da mas suetsa Sina ars nawili suetisa mis<br />

naTlisa mis cxovelisaÁ. da meoresa welsa mokuda nana<br />

dedofali da daefla [9v]dasavaliT kerZo, sada mirian<br />

mefÀ daflul iyo.<br />

* ariTurT.<br />

333


334<br />

N/Sin-50<br />

[Tavi: a:]<br />

I. da iyo, odes-igi aRasrula srbaÁ TÂsi sarwmunoebasa<br />

zeda wmidisa samebisasa wmidaman, sanatrelman<br />

dedakacman nino, romeli gueqmna maxarebel gulTa Cuen-<br />

Ta da embaz sulTa da ÃorcTa CuenTa, da guauwya Cuen<br />

mamakacebr erTarsebaÁ wmidisa samebisaÁ, romeli ara<br />

daayena dedobrivman bunebaman da arca uZruloebaman<br />

ÃorcTaman daabrkola slvad gza[7r]Ta maT ficxelTa,<br />

da arca simravleman wyalTaman, da arca umecrebaman da<br />

ucxoTa maT naTesavTa aRrevaman, aramed viTarca visme<br />

dedasa SvilT-moyuaresa warhpara vinme Svili sayuareli<br />

da mravalisamca Jamisa auwya yofaÁ misi Sorsa queyanasa,<br />

da siyuarulisa misgan aRiZris da ganmartnis viTarca<br />

orbman frTeni TÂsni, da bralebiT rbin da eZiebn da<br />

hkiTxavn yovelTa mogzaurTa gzasa mis qalaqisasa, sada-igi<br />

uwyebul arn [7v]yofaÁ Svilisa TÂsisaÁ, egrÀTve<br />

wmidaÁ ese da netari dedakaci ikiTxvida qalaqsa amas<br />

Cuensa da eZiebda Ãsnasa sulTa CuenTasa.<br />

viTar-igi ganiSora erTi ese queyanaÁ, sameufoÁ<br />

Crdilo[Á]saÁ, mcxeTisaÁ, mefeTa sajdomeli, movida<br />

dedakaci ese da arwmuna yovelTa aRsaarebad mamaÁ, ZÀ<br />

da suli wmidaÁ, naTlisRebaÁ, da sikudili qristÀsi da<br />

aRdgomaÁ da Semdgomad sikudilisa ukudavebaÁ da cxorebaÁ<br />

da meored moslvaÁ Zisa RmrTisaÁ queyanad, mar-<br />

TalTa cxorebaÁ, da codvilTa SurisgebaÁ, rameTu misi<br />

ars sufevaÁ ukuniTi ukunisamde da mermeca. [8r]<br />

Tavi [:b:]<br />

da iyo, maTve JamTa Sina mirian mefisaTa, raJams moinaTla<br />

dedufali ese suji da mis Tana mTavarni mravalni<br />

Ãelsa Sina ninoÁssa bods Sina, aRiZra SuriTa saRmr-<br />

ToÁTa da surviliTa wmidisa sionisa kaTolike eklesiÁsaÁTa,<br />

romel-igi wmidisa ninoÁs mier moeniWa sofelsa<br />

cnobad naTeli WeSmariti, suji igi dedufali warmoemarTa<br />

xilvad da Tayuaniscemad wmidisa sionisa da<br />

maxarebelisa ninoÁsa. da slvasa mas missa Sina ityoda<br />

mowled: `viTar mamaTa CuenTaÁ ver gulisÃma-eyo gzaÁ


ese WeSmaritebisaÁ, romeli-igi gÂTxrian vaWarTa hromTa<br />

[8v]da berZenTa, viTarmed Cuenni mefeni esre mefoben da<br />

esrÀT arian eklesiani, juarsa Tayuanis-scemen, da me maradis<br />

Sevisuarebode cremliTa cxeliTa, viTarca sisxliTa.<br />

xolo aw TualiTa CemiTa vixile naTeli gamobrwyinebad<br />

warmarTTa zeda. aw raÁme Sevwiro Senda, sion<br />

wmidao, garna Tu ese _ pirvelad Sevwiro Senda Tavi Cemi<br />

SvilebiTurT da naTesaviT da sarudunebeliT CueniT,<br />

da meored _ qalaq knini SarTiani da dabaÁ didi bodisi<br />

Senda Sevwirne~.<br />

da arRara aRÃda etlTa misTa zeda, aramed terfni<br />

misni miwasa zeda da qvaTa zeda movidoda. da moÁwia<br />

zeda mdinaresa aragusa da didroda [9r]mdinarÀ igi<br />

friad. da ukuiqceodes msaxurni igi misni yovelni mar-<br />

Tl-ukun. xolo igi dedufali tiriliT iareboda kidesa<br />

mdinarisasa, viTarca yrmaÁ ZuZuÁsaTÂs dedisa suroda<br />

da darCa dedufali martoÁ zeda mdinaresa. da xedvida<br />

iovane mTavarebiskopozi da yoveli eri, viTarmed<br />

eriTa didiTa movidoda vinme wyalsa Ámier da ayenebdes,<br />

raÁTa daadroon gamosulaÁ. xolo aman, sarwmunoman<br />

dedufalman, iloca RmrTisa mimarT da aÃda erTsa<br />

saÃedarsa da Sevida wyalsa, da ganudga mdinarÀ igi,<br />

viTarca tbaÁ mdgomeli adgiloan, da ganvida uvnebelad.<br />

da miegebvodes mas erni eklesiÁsani da mefenica da salome<br />

uJarmeli dedufali, mandave iyo. [9v]da yovelni<br />

miegebvodes mas. da Semovida igi mtirali, viTarca aqus<br />

CueulebaÁ morwmuneTa. da odes Semovidoda eklesiad,<br />

aRdga mTavarebiskopozi eriTurT da mefÀ palatisa<br />

kacebiTurT da Sevides eklesiad. da yves litaniaÁ da<br />

locvaÁ, vidremdis yoveli qalaqi Zwoda da eklesiad<br />

miÁswrafda, rameTu peruJavri dedufali, qarTlisa erisTvisa<br />

dedaÁ, iyo arqisi. da iyo zari didi mas dResa<br />

Sina. da moÁRes juari da locvaÁ wmidisa mamisa mTavarepiskopozisagan<br />

iovaneÁsgan. da hxedvida sakÂrvelebaTa<br />

maT da uTxrobdes saswaulTa maT, saSinelTa xilvaTa.<br />

da zar-ganÃdil iqmna dedu[10r]fali igi.<br />

maSin moÁRo wigni wmidisa ni[n]oÁsi wmidisa mimarT<br />

mTavrisa, iovane ebiskopozisa mimarT da mefisa dabiT<br />

bodisiT, rameTu miwevnul iyo mun da iyo sneul sicxisa<br />

da xurvebisagan, romelica eqmna mas salmoba sasiku-<br />

335


dine. da weril iyo esre: `mefesa mirians, morwmunesa<br />

qristÀssa da TanaSeerTebulsa wmidaTa mefeTasa, sarwmunoebasa<br />

wmidisa samebisasa, aRsaarebasa qristÀs, Zisa<br />

RmrTisasa, da Tayuaniscemasa juarisa misisasa; mogemadlen<br />

Sen zeciT gardamo, viTarca cuari gardamomavali,<br />

simravlÀ wyalobisaÁ garemo banaksa da Sinagan palatsa,<br />

yovelsa ersa Tquensa, iyavn siqadul juari qristÀsi da<br />

sul pirisa qriste ufali, amen.<br />

[10] `aha esera, me movle sanaxebi qarTlisaÁ, zogadi<br />

adgili mTaTa da barTaÁ, da avasrule saxarebaÁ Cemi<br />

da vpove Sewe[v]naÁ uflisamieri, da SeÁwynares yovelTa<br />

qadagebaÁ Cemi da miscnes kerpni maTni cecxlsa dasawuvelad,<br />

da moÁqces cTomaTa maTTagan, da miÁRes naTeli<br />

da Tayuanis-scemen wmidasa juarsa, da juarcumulsa<br />

Seudgan yovelni, romelni Seudgan, romlisaTÂs Senda<br />

jer ars sixaruli, mefeo, da didebisa miRebad yovelTa<br />

Semoqmedisa RmrTisa, rameTu dReTa SenTa mohxedna Rmer-<br />

Tman queyanisa napralsa erTsa CrdiloÁsasa, romlisa<br />

mTani daefarnes nislsa codvisasa da velni armulsa<br />

cTomisasa, da iyo dRÀ RamÀ da naTeli _ bnel. da sufevda<br />

mas [11r]Sina soflismpyrobeli igi mTavari, romeli<br />

qroda haerisa suliTa da STaabnevda yovelTa sulTa<br />

kacTasa jojoxeTa, romeli ganaota ufalman suliTa<br />

pirisa misisaÁTa queyaniT da sircxÂleuli miÁvltis<br />

CrdiloÁT mTaTa da adgilTa bnelisaTa sacTuriTurT<br />

misiT. xolo Sen zeda gamobrwyinda naTeli samxrisaÁ<br />

da mzÀ simarTlisaÁ, qriste RmerTi didebiTurT misiT,<br />

romlisa axali gemoÁ gixilavs, rameTu tkbil ars<br />

ufali, da naTlisRebiTa qriste Segimosies da frTeTa<br />

misTa sagrilsa ganisueneb.<br />

`xolo me esera, moviwie queyanasa kxueTisasa, dabasa<br />

bodiss. da Ãsenebulmca ars dedufali ege suji, rameTu<br />

aRiZra ege SuriTa saRmrToÁTa [11v]dalewad kerpTa<br />

da moqcevad erisa maTisa saerisTvoÁsaÁ, da waravlina<br />

mswrafl sivnieTa Zmisa da asulÁsa da guaspuragnad<br />

astironisa, da moiyvanna. da yovelTa naTel-iRes aqa,<br />

bods Sina, da icnes RmerTi da Zali misi; gulisÃma-yves,<br />

rameTu igi Tavadi ars Semoqmedi yovlisa dabadebulisaÁ,<br />

da hmadloben mamasa da Zesa da wmidasa sulsa, da<br />

swyaloben pirvel mamaTa maT, cTomaTa Sina warsrul-<br />

336


Ta, da ese yovelni moÁswrafian mand, moÃsenebulsa mas<br />

qalaqsa da Sewyalebulsa mefesa da didebiTa savsesa<br />

mas taZarsa RmrTisasa, romel Sen aRuSÀne RmerTsa saxlad<br />

saukunod queyanasa zeda, sadidebelad saxelisa<br />

misisa da xilvad [12r]suetsa mas wmidasa, romeli mklavman<br />

RmrTisaman aRiRo da ciT Camo TÂT daamyara xari[s]<br />

xsa zeda, da Tayuaniscemad juarsa mas wmidasa, romeli<br />

aRemarTa zeda borcusa, myarsa mas kldesa Seuryevelsa,<br />

da mayualTaca maTTÂs, romelni ixilnes TualTa Tquen-<br />

Ta mas Sina. da miuZRÂn * RmerTi amaT aqaÁT manda.<br />

`xolo odes movlen, didebaÁ da pativi Tquenisa mefobisaebr<br />

wina-aCueneT da kualsa miadgineT, yovelni<br />

saswaulni uTxreniT, yovelni sakÂrvelni saqmeni da<br />

kurnebani uCueneniT, raÁTa uwyodian Zali Zisa RmrTisaÁ<br />

da SewevnaÁ misi morwmuneTaTÂs, da moaS[u]rveT Cemda<br />

wmidaÁ igi mamaTmTavari da keTili mwyemsi samwysoTa<br />

[12v]sulierTaÁ, raÁTa warmogzavnos da momces sagzali<br />

sulisa CemisaÁ, rameTu movida da moÁwia Jami dRisa dalevnisaÁ<br />

da mzisa Cemisa davsebisaÁ, rameTu ara Tu<br />

dRÀ da mzÀ SeÁcvalebian wesTa maTTa, aramed me dResa<br />

dauRamdebi da igi hgian ukunisamde, me mzesa avevsebi da<br />

igi ars ukunisamde, aramed yovelsa zeda didebul<br />

da kurTxeul saxeli wmidisa samebisaÁ~.<br />

da iyo, viTar miÁwivnes yovelni igi mTavarni mSorobelni<br />

eriTa mravliTa mcxeTad, qalaqad didad da<br />

didebulad adgilad wmidad siond, saxlad RmrTisa,<br />

da ixilnes sakÂrvelebani da saswaulni da kurnebani<br />

mravalni, rameTu mravalni brmani yofiliyunes da yunes<br />

mxedvel, [13r]da senTagan TiTo saxeTa Ãsnilni, gankurnebulni<br />

dges da adidebdes RmerTsa. mefÀ da coli misi<br />

da yoveli qarTli mun iyo da iqmnebodes grgÂnvani<br />

qalaqsa Sina qebisa da madlobisani RmrTisa mimarT,<br />

da mdinareni cremlTani sdiodes yovelsa kacsa. maSin<br />

SeZrwundes ucxoni igi mTavarni da yovladve zecad<br />

ver ikadrebdes axilvad, aramed cremliT locvasa da<br />

vedrebasa RmrTisa, viTarca ZRuensa, Seswirvides. da<br />

romelni sneulni iyunes maT Tana, myis iqmnes cocxal<br />

da uvnebel da adidebdes mamasa da Zesa da wmidasa<br />

sulsa, da wariswrafdes ninoÁs Tana naTlis-dedisa da<br />

* miuZeRÂn.<br />

337


naTlisa momcemelisa, sulierad dedisa maTisa, rameTu<br />

iyo igi netari mZime salmobaTagan misTa.<br />

maSin mouwoda abiaTars astiron mTavarman guas[13v]<br />

furagnelman farulad da hrqua: `mauwye, sayuarelo, Sen<br />

ara huriaTa mRdel iyava, wiliT xuedrebuli mkÂdri, mamani<br />

Senni aqa mowevniTgan, rameTu arian welni, vinaÁTgan<br />

mamani Tquenni aqa, mcxeTad movides, :Cfg:, da baginisani<br />

iyveniT Tquen da arasada vis asmia maTgansa Tquengan qebaÁ<br />

qristianeTaÁ? xolo aw esera, Sen gxedav da asulsa<br />

Sensa, rameTu yoveli dagitevebia da yoveli eri sityÂTa<br />

SeniTa gangibnevia, da xÀ igi Suenieri dagicemia da bagini<br />

dagimÃobia, da ufroÁs yovelTasa xar Sen moswrafe,<br />

qristÀs msaxurebasa hqadageb, awev da aswaveb da minebs<br />

smenis Zali saqmisa SenisaÁ~.<br />

miugo abiaTar da hrqua: `moved Sen da yovelni mTavarni<br />

winaSe mefisa da warmovTqua sityuebi saqmierebri~.<br />

[14r]da Semokrfes yovelni palatsa mefisasa da<br />

iwyo sityuad abiaTar:<br />

`uwyode Sen, astiron mTavaro, da yovelTa queyanisa<br />

mTavarTa, romel mefeman TÂT icis, me naTesavi<br />

beniaminisi var rCuliTa mosÀsmieriTa, wurTil friad<br />

wignTa yoveli Cueni naTesavi, da arian wignni huriaTani<br />

didad friad, da uwyinod Sevlen kiTxvasa maTsa. misTÂs<br />

ese mikÂrda gonebasa, Tu yovelni wignni ayenebdes sxuasa<br />

RmerTsa ucxosa mixedvad, garna RmrTisa erTisa; da mociqulTaÁ<br />

maTi mikÂrda esre SedgomaÁ qristÀsTÂs<br />

da misTÂs sikudili stefanes da pavles pir[vel] damikÂrdeboda,<br />

vidremdis moÁwia siRrmesa saqmeTa maTTasa.<br />

ese yovelni [14v]wignni amisTÂs wamebdes, viTarmed<br />

Secvalebad iyo rCuli da rCulismdebeli, da moslvad<br />

iyo RmerTi queyanad msgavsad kacisa litonisa JamTa aRsrulebad,<br />

wyalTagan naTlisRebad, samaresa dadebaÁ da<br />

aRdgomaÁ dResa mesamesa. ese CemTave wignTa mauwyes WeSmaritad<br />

da vnaxeni ebistoleni pavlesi, naTesavisa Cemisani,<br />

gulisÃma-vyav sibrZnÀ misi da movelode gamoÃsnasa<br />

Cemsa pirvelisa misi mosawyinebelisa RmrTisa huriaTa<br />

rCulisagan, rameTu mowyinebasa Cuensa ityoda RmerTi<br />

piriTa winawarmetyuelTaÁTa qristÀsamde mosulasa RmrTisasa<br />

ityodes queyanad, muniTgan dascxres da da[d]<br />

umnes da risxvasa Seeyennes. [15r]dResamde qristÀsiT-<br />

338


gan arian welni :tld: arRara yo RmerTman moxedvaÁ<br />

israÀlsa zeda. me viyav dakÂrvebul, xolo aravin iyo<br />

moZRuar da msmenel da mkiTxvel amas queyanasa, vidre<br />

dResamde, odes moxedna RmerTman queyanasa qarTlisasa<br />

da moavlina dedakaci erTi ubiwoÁ, ubraloÁ, yudroÁ, mo-<br />

SiSebiTa RmrTisaÁTa Semosili nino, dedaÁ Cueni. misgan<br />

vixilen sakÂrvelebani kurnebaTani da niSanni sazarelni,<br />

da saswaulni saSinelni amis suetisa aRmarTebasa da<br />

eklesiÁsa aRSÀnebasa, da juarisa aRdgmasa mayualTa maT<br />

Sina misTa saucxoveTa, vidremdis SevZrwi [15v]da viqmen<br />

me mowafe mowafisa misisa, asulisa Cemisa da naTel-viRe<br />

me da naTesavman Cemman mravalman. da vadidebd mamasa<br />

da Zesa da wmidasa sulsa aw da maradis da ukuniTi<br />

ukunisamde, amen!~<br />

da daukÂrda friad mTavarsa astirons sityuaÁ igi<br />

abiaTar mRdelisaÁ da adidebda RmerTsa, yovelTa<br />

sakÂrvelebaTa misTa.<br />

da viTar movlo wmidaman da sanatrelman nino sanaxebi<br />

ese qarTlisaÁ da moÁwia queyanasa kxoeTisasa, dabasa,<br />

romelsa hrqÂan bodisi, dasneulda sneulebiTa didiTa,<br />

romliTaca mokuda. maSin Sekrfes mefeni [16r]queyanisani<br />

dedebiTurT maTiT da yrmebiT da simravlÀ erTa ZlierTaÁ,<br />

rameTu hxedvida yoveli kaci pirsa ninoÁssa, vi-<br />

Tarca zecisa angelozisasa, dascueTed mciresa mas Zuelsa<br />

samoselsa misisasa samTxuevelad sarwmunoebiT<br />

da iZulebiT.<br />

evedrebodes yovelni igi dedufalni, garemoÁs missa<br />

msxdomareni, romelTa gardamosdiodes cremlni mwareni<br />

TualTagan maTTa ganSorebisaTÂs moZRurisa maTisa<br />

da moRuawisa mis da sneulTa usasyidlod mkurnalisa<br />

Ãelovnisa. da etyoda dedufali salome uJarmeli da<br />

peruJavri sivnieli [16v]da maT Tana yovelni mTavarni,<br />

da hkiTxvides: `viTar, anu vinaÁ mohSuer Sen queyanasa<br />

Cuensa ganmaTavisuflebelad sulTa CuenTaTÂs da gÂÃsen<br />

Cuen kerpTa msaxurebisagan da gÂCuene Cuen RmerTi,<br />

romelman dagubadna, a[n]u sadaÁT-me iyo aRZrvaÁ Seni,<br />

dedufalo, mauwye Cuen Seni saqmeÁ, viTar ity tyueobasa,<br />

tyueTa mÃsnelo, sanatrelo, rameTu aha esera gÂswavies<br />

Cuen Sen mier, viTarmed yofil arian winawarmetyuelni<br />

pirvel qristÀs Zisa RmrTisa da merme mociqulni<br />

339


aTormetni da sameocdaaTormetni, Cuenda araÁvin moavlinna<br />

RmerTman, garna Sen?~.<br />

maSin iwyo sityuad nino da Tqua: [17r]`asulno sarwmunoebisano,<br />

maxarebelno RmrTisano, gxedav Tquen, vi-<br />

Tarca pirvelTa dedaTa yovelsa zeda sarwmunoebasa da<br />

siyuarulsa qristÀssa, da gnebavs gzaTa CemTa cnobad<br />

glaxakisa mÃevlisa TquenisaÁ da gauwyo Tquen: aha esera,<br />

mosrula suli Cemi ÃorÃad Cemda da dameZinebian<br />

ZiliTa miT dedisa CemisaÁTa saukunod. aramed moÁxueniT<br />

aRsawerelni wignisani, dawereniT siglaxakeÁ Cemi da<br />

udebi cxorebaÁ Cemi, raÁTa uwyodian SvilTaca TquenTa<br />

sarwmunoebaÁ Tqueni da SewynarebaÁ Cemi da saswaulni<br />

ese RmrTisa Cuenisani, romelni gixilvan mciredni mTaTa<br />

zeda maT Sina suetisa aRmarTebasa da mier [17v]wyarosa<br />

mas zeda da vidre aqa moslvadmde Cemda TÂT ufalman<br />

icis da sulman Cemman, romeli uxilavs Tualsa Cemsa<br />

[18r] zeciT gardamo queyanasa zeda~.<br />

maSin mswrafl mo-xolo-ixunes sawerelni da iwyo<br />

sityuad, da igini werdes. wina Sobisa misisa mSobelTa<br />

misTa saqmeTa mis Tana moaÃsenna da Tqua:<br />

340<br />

[Tavi :g:]<br />

iyo, maT JamTa, odes-igi giorgi, aRsaarebiTa kabadukieli,<br />

iwama qristÀsTÂsa aRsaarebiTa. maT dReTave Sina<br />

kaci vinme kabadukiaÁT, mTavarTa Sesabami, monaÁ RmrTisaÁ,<br />

warvida hromd mefisa winaSe msaxurebad da niWisa<br />

moRebad.<br />

da maTve dReTa Sina kaci vinme iyo kualastas Sina<br />

da esxnes Svil or: Ze da asul, saxeli Zisa misisaÁ iobenali<br />

da asulisa misisaÁ [18v]susana. da aResrula kaci<br />

igi da coli misi, da darCes da-Zmani ese obolni. aRdges<br />

da warvides ierusalÀmd da imed-yves imedi igi yovelTa<br />

qristeaneTaÁ _ wmidaÁ aRdgomaÁ, da mievedrnes eseni mun.<br />

da ZmaÁ igi miemTxÂa devtalarobasa, xolo susana hmsaxurebda<br />

minaforsa sara beTlemelsa.<br />

xolo ese Wabuki kabadukieli miÁwia hromd winaSe mefisa.<br />

da ewyvnes branjni hromTa mefesa brZolad velsa<br />

zeda polotianisasa, da mosca RmerTman Zali uZleveli<br />

Wabuksa mas kabadukielsa da qmna winaaRdgomaÁ uzomoÁ


mterTaÁ, vidremdis miaqcivna sil[v]tolad. da SeÁpyra<br />

mefÀ branjuTaÁ [19r]da mis Tana erisTavni da mTavarni<br />

mravalni, da miÁyvanna winaSe mefisa mefÀ igi branjunTaÁ<br />

da mis Tana mTavarni mravalni. xolo mefeman ganawesa<br />

sikudili maTi.<br />

maSin iwyes tirilad branjuTa maT da evedrebodes<br />

zabilons: `moguec Cuen pirvelad rCuli Tqueni da<br />

SegÂyvaneniT taZarsa RmrTisa Tquenisasa da maSin iyavn<br />

sikudili Cueni, rameTu Sencave SegÂpyren da Senve yav<br />

ese Cuen zeda, da ubralo iyo sisxlisagan Cuenisa~.<br />

xolo zabilons-Ra esma ese, auwya mefesa sityuaÁ maTi<br />

da patriaqsa, da misca naTeli Ãelsa queSe zabilonissa *<br />

da Seiyvannes taZarsa RmrTisasa da [19v]aziara saÁdumloTa<br />

qristÀsTa. da uCuennes didebaÁ wmidaTa mociqulTaÁ.<br />

da dileul aRdges branjni igi da samoseli<br />

samk[u]droÁ SeÁmoses da ganvides adgilsa mas kacTa saklavsa,<br />

sasisxlesa da ilocvides da hmadlobdes Rmer-<br />

Tsa naTlisRebasa da ziarebasa zeda, da ityodes: `Cuen<br />

sikudilsa Sina ukudav varT, rameTu Rirs myvna Cuen<br />

RmerTman eseviTarsa didebasa xilvad da moRebad sagzalsa<br />

mas daul[e]vnelsa, Ãorcsa da sisxlsa qristÀs,<br />

Zisa RmrTisa ukudavisasa, romel ars umaRlÀs ufroÁs<br />

yovelTa maRalTa da uquesknelÀs yovelTa siRrmeTa,<br />

rameTu igi ars kurTxeul ukunisamde. xolo vaÁ naTesavTa<br />

CuenTa, nayofTa [20r]simwarisaTa, mkÂdrTa bnelisa-<br />

Ta~. da Ãmobdes Zlierad da wadierad: `moviden meÃrmlÀ<br />

ege da aRixuen Tavni Cuenni Cuengan da mswrafl movideT<br />

winaSe qristÀsa~.<br />

amas raÁ hxedvida zabilon, aRiZra gonebiTa da tiroda,<br />

rameTu viTarca cxovarTa Tavni maTni klvad waripyrnes,<br />

da viTarca kravTa SvilTa maTTa swyalobdes. gamoÁTxovnnes<br />

mefisagan da Sekazmulni ganutevnes. xolo igini<br />

evedrebodes zabilons, raÁTa warhyves queyanasa maTsa<br />

da misces rCuli qristeanobisaÁ da naTlis-RebaÁ wyliTa<br />

yovelsa ersa maTsa. xolo man ismina sityÂsa maTisaÁ<br />

[20v]da moiTxova mRdeli patriaqisagan da brZanebaÁ<br />

moÁRo mefisagan, da warvides.<br />

da viTarca miÁwivnes dRisa erTisa savalsa, miÃda<br />

ambavi, viTarmed mefÀ movals cocxali da yovelni mTa-<br />

* zabilonisasa, Tumca bolodan meore a gadaxazuli Cans .<br />

341


varni mis Tana. SeÁZrnes aTni saerisTvoni: xolamaÁ, xozagaÁ,<br />

xlajaÁ, xeneSagi, ximgaragi, zaqaÁ, gazaÁ, zardaÁ, zamraÁ,<br />

Tmonigoni samefoÁ da yoveli moegebvoda mdinaresa<br />

zeda didsa Rdamrasa. da ganyo mefeman eri igi wyalsa<br />

mas imier da amier. da akurTxes mdinarÀ igi da STaÃda<br />

yoveli eri igi mdinaresa mas, ganibanebodes da aRmovidodes<br />

aRmosa[21r]valsa erTsa da dasdebda zabilon<br />

Ãelsa yovelsa ersa aT dRe. da aRmarTna karavni da<br />

Sewires Jami, da aziarnes saÁdumloTa qristÀsTa.<br />

da dautevna mRdelni da ganhkarga yoveli wesi, da<br />

misca ameni da warmovida niWiTa didiTa hromedve. da<br />

ganiZraxa gulsa TÂssa da Tqua: `warvide ierusalÀmd da<br />

vamsaxuro niWi ese Cemi wmidaTa maT glaxakTa ierusalÀmisaTa~.<br />

da warvida ierusalÀmd da misca yoveli monagebi<br />

misi glaxakTa.<br />

da devtelari * igi patriaq qmnul iyo da friad daÁmegobrnes<br />

urTierTars patriaqi da zabilon. dResa Sina<br />

erTsa [21v]hrqua sara niaforman patriaqsa: `ese zabilon,<br />

mamaÁ da embazi branjeTisaÁ da kaci sruli sibrZniTa<br />

da RmrTis mecnierebiTa, mieca da[Á] ese Seni susana colad<br />

misa”.<br />

da warmovides TÂsa qalaqad kolasted da me oden<br />

viSev maTgan. da igini arian mSobelni Cemni oden. da<br />

aRmzarda dedaman Cemman wiaRTa Sina misTa msaxurebasa<br />

Sina glaxakTasa. da viTarca viqmen me aTormetis wlis,<br />

mSobelTa CemTa ganyides yovelive, raÁca aqunda, da warvides<br />

ierusalÀmd da mun ganuyves glaxakTa.<br />

maSin mamaman Cemman daÁwera [22r]juari patriaqisagan<br />

da ganijmna dedisagan Cemisa, Semitkbo me mkerdsa missa<br />

da damaRuarna, viTarca wyaroni, cremlni misni zeda<br />

pirsa Cemsa da mrqua me: `Sen xar, Svilo Cemo, romeli<br />

nebiTa RmrTisaÁTa viqmen Senda oden mama. esera dagiteveb<br />

Sen oblad Cemgan da migiTualav Sen mamasa caTasa<br />

da yovelTa mzrdelsa RmerTsa, rameTu igi ars mamaÁ<br />

obolTaÁ ** da msajuli qurivTaÁ; nu geSinin, Svilo Cemo,<br />

xolo Sen mariam magdanelisa Suri aÁRe qristÀs siyuarulisaTÂs<br />

da daTaÁ maT lazarÀsTaÁ, da Tu Sen egrÀT<br />

geSinodis misgan, viTarca maT, [22v]man egrÀT mogces Sen<br />

342<br />

* tevtelari<br />

** ubolTaÁ.


yoveli, raÁca sTxoo mas, odesca gindes~. da momca amborebaÁ<br />

* saukunoÁ da warvida wiaR Áordanesa, kacTa maT<br />

Tana velurTa, romlisa yofaÁ misi icis misman ufalman<br />

iesu.<br />

xolo dedaÁ Cemi misca patriaqman msaxurad dedaTa<br />

uZlurTa. da me vmsaxurebd niaforsa somexsa, dvinelsa,<br />

or wel da vhkiTxevdi yovladve vnebaTa maT qristÀsTa<br />

da juarcumasa da daflvasa, da adgomisa Zalsa, da samoslisa<br />

misTÂs, romel juarcumasa ganhsZuarces huriaTa<br />

da wil-igdes, da juarTasa [23r]mas, romelsa zeda<br />

ufali amaRlda, da orni igi avazakni mis Tana, sada arian<br />

da anu tiloni, romel guamsa missa wmidasa gare Sehgragnes<br />

arimaTielman ioseb da sud[a]risasa, romel-igi<br />

iyo Tavsa missa, yovelsave miwyebiT vhkiTxevdi, raÁTamca<br />

vcan, rameTu araÁ iyo, vin ars misebr mecnierebiTa Sjulisa<br />

gzasa ZuelTa da axalTa wignTa.<br />

xolo man iwyo yovlisave uwyebad Cemda da mrqua<br />

me: `vxedav, Svilo Cemo, Zalsa Sensa, viTarca Zalsa Zuvisa<br />

lomisasa, romeli iZaxebn yovelTa zeda oTxfer-<br />

ÃxTa; gina viTarca orbi dedali, [23v]romeli aRvidis<br />

simaRlesa aerTasa ufroÁs mamlisa, da yoveli Ãmeli<br />

mas gugasa Tualisa misisasa, mcirisa mis margalitisa<br />

sworisasa, yoveli queyanaÁ Semoayenis da ganixilis da<br />

ganicadis saWmeli misi cecxlebr, daÁnaxis, miutevnis<br />

frTeni misni SrialebiT da miefinis mas zeda, egreÁT<br />

iyos cxorebaÁ Seni~.<br />

[Tavi: d:]<br />

aw viwyo da giTxra Tquen yoveli: odes-igi ixiles<br />

RmerTi ukudavi kacTa mokudavTa queyanasa zeda, romeli<br />

mosrul iyo ganSorebad misgan erisa mis, romeli gamoiyvana<br />

queyaniT egÂptiT da misca maT queyanaÁ igi, romelsa<br />

Tualni misni hxedvides mas, da mowodebad [24r]ucxoTa na-<br />

TesavTa, ucxoTa RmerTTa monebulTa, viTarca TÂT unda<br />

ÃsnaÁ soflisaÁ, romeli dahbad[a]. iwyo keTilis yofad<br />

huriaTa: mkudarTa aRadginebda, brmaTa TualTa aRuxilvida<br />

da yovelTa sneulTa ganhkurnebda. da ese saswaulni<br />

raÁ ixilnes huriaTa maT, SeÁSurnes, SeÁZraxnes<br />

* ambaurebaÁ.<br />

343


da waravlinnes stratiotni yovelsa queyanasa swrafiT<br />

moslvad ierusalÀmd yovelTagan naTesavTa, da ityodes,<br />

rameTu aha esera, warvwymdebiTo.<br />

maSin moÁwivnes yovliT queyaniT kacni ricxuni, mecnierni<br />

Sjulisa mosÀsa, romelni-igi antraklad wina aRudges<br />

sulsa [24v]wmidasa da raÁ-igi TÂT unda qristesa,<br />

maT aRasrules: juars-acues, samoseli misi wil-iTxies.<br />

da hxuda wiliTa samoseli igi CrdiloelTa * , mcxeTel<br />

moqalaqeTa. amaT warmoÁRes da dahkrZales, da ver Sem-<br />

Zlebel arian SeZrvad, vidremdis ara TÂT ufalsa undes.<br />

xolo guami igi uflisaÁ maT dahfles, viTarca<br />

mkudari litoni da mowafeTa warparvisaTÂs zeda samaresa<br />

mas missa mcvelni daadginnes. aramed igi aRdga<br />

TÂT, viTarca ars RmerTi WeSmariti _ verca lodisa<br />

mis dabeWdvaman daayena da arca mcvelTa maT [25r]gankrZalulebaman.<br />

da ese yoveli warmo-Ra-Ácada filate.<br />

viTarca ganTena, movida saflavad pilate da coli misi<br />

da tiloni povnes. da moÁTxovna colman pilatÀsman da<br />

warvida swrafiT pontod, saxlad TÂsa, romeli iqmna<br />

morwmuneni qristesa. xolo tiloni igi mivides ÃelTa<br />

luka maxareblisaTa da dasTxivna igini man sada-igi TÂT<br />

icis. xolo sudari ara ipova, viTarca guamiT qristÀs.<br />

vieTme [Tques] petrÀsTÂs, viTarmed Ãel-ewifa axumado<br />

da aqundes maso, garna gancxade[25v]bulad ara miuTxres,<br />

viTar-ese juarTaÁca maT adgili araÁ-vin icis, aramed<br />

odesca enebos ufalsa, maSin gamoCnden.<br />

xolo me aRvdeg da aRvipyren Ãelni Cemni da mivec<br />

madli da kurTxevaÁ ufalsa, RmerTsa Cemsa, da TayuaniscemaÁ<br />

dedufalsa mas Cemsa amas yovelsa zeda Txrobasa<br />

missa da kualad vhkiTxe, Tu: `sada ars CrdiloÁsaÁ igi<br />

queyanaÁ, sada samoseli igi uflisa CuenisaÁ ars?~ `rqÂan<br />

CrdiloÁ queyanaÁ somxeTisaÁ, mTeuleTi ars sawarmar-<br />

ToÁ queyanaÁ, saÃelmwifoÁ berZenTaÁ [26r]da uJikTaÁ”.<br />

maT dReTa Sina movida dedakaci vinme efesiT qalaqiT<br />

Tayuaniscemad wmidisa adgomisad da hkiTxvida niafori<br />

dedakacsa mas, Tu: `elene dedufali da ZÀ misi<br />

egeTsave sibnelesa Sina ariana da mefobaÁ maTi?” xolo<br />

dedakacman man hrqua: “me var mÃevali maTi da maxlobeli<br />

gaZraxvisa maTisaÁ; didi wadierebaÁ aqus hromTa<br />

344<br />

* CrdiloÁelTa.


maT qristÀs mimarT SjulisaTÂs Tu naTlisRebisa~.<br />

xolo me varqu niaforsa: `warmavline me da warvide<br />

winaSe eleneÁsa, nuukue * mimiaxlos sityÂsgebad mis winaSe<br />

qristÀsTÂs~. da man auwya patriaqsa. xolo me miwoda<br />

wmidaman mamaman Cemman patriaq[26v]man, Zmaman dedisa<br />

Cemisaman, da damadgina aRsavalsa sakurTxevlisasa<br />

da damasxna wmidani Ãelni misni mÃarTa CemTa zeda, da<br />

sulT-iTquna cad mimarT da Tqua: `ufalo, RmerTo Cemo,<br />

RmerTo mamaTao da saukuneTao, ÃelTa SenTa Sevhvedreb<br />

obolsa amas Svilsa disa Cemisasa da warvavlineb qadagebad<br />

Senisa RmrTeebisa da raÁTa axaros adgomaÁ<br />

Seni, sadaca Sen saTno-iyo srbaÁ misi; eqmen, qriste, amas<br />

gza-mogzaur, moZRuar, ena-mecnier, viTarca-igi winaTa maT<br />

moSiSTa saxelisa SenisaTa~. da mijmna dedisagan Cemisa<br />

da momca juari da kurTxevaÁ.<br />

da warvemarTe dedakacisa mis Tana. [27r]da odes miviwieniT<br />

saxlad dedakacisa mis, mun vpoveT dedakaci vinme,<br />

mefeTa evadagi, saxeliT rifsime, romeli ierusalÀmiT<br />

naTlisRebasa, qristÀsa aRsarebisaTÂs hsuroda. maSin<br />

mimca me ÃelTa misTa dedakacman man da mivec mas naTeli<br />

ÃeliTa mRdelisaÁTa Ãelsa queSe Cemsa da ormeocdaaTsa<br />

sulsa mis Tana saxlisa misisaÁTa, da warvediT saxlad<br />

misa da viyveniT or wel.<br />

maSin mohxedna ufalman saberZneTsa da hrwmena mefesa<br />

kostantines da qristÀ aÁara man da dedakacman misman<br />

da elene dedufalman da yovelman palat-banakman maTman<br />

dasabamiTgan welTa xuT aTas rvaas [27v]ormeoc<br />

da erTsa, qristÀs amaRlebiTgan samas da TerTmetsa, da<br />

waremarTa yoveli saberZneTi qristeanobasa. meSÂdesa<br />

welsa krebaÁ iyo nikeas da mervesa welsa iyo sivltolaÁ<br />

Cueni saberZneTiT.<br />

rifsime dedufali da gaÁane deda-mZuZÀ da ormeocdaa-<br />

Ti suli warmovemarTeniT TTuesa pirvelsa TxuTmetsa<br />

da gamovediT areTa somxeTisaTa, samoTxesa mas Trdat<br />

mefisasa. igini moÁklnes mun TTuesa masve, ocdaaTsa,<br />

dResa paraskevsa. xolo me davrCi ekalTa Sina vardisa-<br />

Ta, rameTu vardi da nuSi yuaoda maT JamTa. odes[28r]-igi<br />

aRmohÃdebodes sulni wmidaTa maT, vixile ciT samoslis<br />

msgavsad Camomavali deakoni olariTa naTlisaÁTa.<br />

* nuvkue.<br />

345


da ÃelTa misTa aqunda sasakumevlÀ, romlisagan gamodioda<br />

kuamli surnelebisaÁ, romeli dahfarvida caTa<br />

da mis Tana simravlÀ erTa cisaTaÁ. da SeÁerTnes wmidani<br />

igi sulni maT wmidaTa moyuareTa CemTani. xolo me<br />

vixile raÁ maTi igi mislvaÁ winaSe uflisa da darComaÁ<br />

Cemi WirTa Sina da ÁwroebaTa mravalsaxeTa, vRaRad-vyav:<br />

`ufalo, ufalo, rad damiteveb me Soris aspitTa da ÁqedneTa?~.<br />

ÃmaÁ mesma muniT, romeli [28v]metyoda me: `esrÀT<br />

iyos waryvanebaÁ Seni, odes ege ekali, romel Sensa garemo<br />

ars, yovelive iqmnes vardis furcel, surnel Sen<br />

mier. xolo Sen aRdeg da vidode aRmosavaliT, `sadaigi<br />

ars samkali friad da muSaki araa~ * . da warmoved<br />

da moved uloporeTa da davizamTre WirTa Sina didTa.<br />

da TTuesa meoTxesa warmovemarTe mTaTa zeda javaxeTisaTa,<br />

raÁTa vcna, Tu sadaÁT ars mcxeTaÁ, da mivemTxÂe<br />

mTaTa zeda tbasa didsa gardamdinaresa, romelsa erqua<br />

fanavraÁ, davdeg mun or dRe. viTxove sazrdeli meTevzurTagan<br />

da ganvZlierdi ZaliTa miT sazrdelisaÁTa<br />

da [29r]madli mivec RmerTsa. da mwyemsni Áyunes masve<br />

adgilsa da Ãumilvides Ãuminvasa Ramisasa samwysoTa<br />

Sina maTTa. da hxadodes RmerTTa maTTa armazsa da<br />

zadens da uTqumides Sesawiravsa, odes movidodeTo. da<br />

dilaÁ adre aRvdeg da vhkiTxe erTisa maTganisa, Tu:<br />

`sadaÁT sofliT xarT Tquen?~ da miTxra: `zogni dabiT<br />

elirbniT da zogni safurcliT da zogni qinjarelni<br />

da rabatelni didisa qalaqisa mcxeTisani, sada Rmer-<br />

Tni RmerToben da mefeni mefoben~. da mivhxeden mTaTa<br />

CrdiloÁsaTa, rameTu dReTa zafxulisaTa savseni Cndes<br />

haeriTa sastikiTa [29v]da TovliTa. da SevZrwundi me<br />

friad da vTqu: `ufalo, ufalo, mimiRe suli Cemi Cemgan~.<br />

da moviRe lodi erTi da davdev igi sasTunlad Cemda<br />

gardasadinelsa mis tbisasa da daviZine. da movida CuenebiT<br />

kaci erTi, hasakiTa zomi, TmiTa naxevarTmosan da<br />

momca wigni dabeWduli da mrqua me: `swrafiT miarTu<br />

ese mcxeTad mefesa warmarTTasa~. da me viwye tiriliT<br />

vedrebad misa da varqu: `ufalo, dedakaci var ucxoÁ da<br />

umecari, viTar mivide me, arca enaÁ vici, raÁ vTqua ucxoTa<br />

naTesavTa Tana?~ maSin ganÃsna wigni igi da momca<br />

me [30r]kiTxvad. dawerili iyo hromaelebr, dabeWdul iyo<br />

346<br />

* maTe 2. 37; luka 10. 2.


iesusi.<br />

daweril iyunes aTni sityuani, viTarca-igi ficarTa<br />

qvisaTa pirvel:<br />

a. `sada iqadagos saxarebaÁ ese, munca ÁTqumodis<br />

dedakaci ese~.<br />

b. `arca mamakacebaÁ da arca dedakacebaÁ, aramed Tquen<br />

yovelni erT xarT~ * .<br />

g. `warvediT da moÁm[o]wafeniT yovelni wa[r]mar-<br />

Tni da naTel-scemdiT saxeliTa mamisa, Zisa da sulisa<br />

wmidisaÁTa~ ** .<br />

d. `naTeli gamobrwyinebad warmarTTa zeda da didebaÁ<br />

erisa Senisa israÀlisaÁ~ *** .<br />

e. `sadaca iqadagos saxarebaÁ ese [30v]sasufevlisaÁ,<br />

munca ÁTqumodis yovelsa sofelsa~ **** .<br />

v. `romelman Tquen Segiwynarnes, me Semiwynaros, da<br />

romelman me Semiwynaros, SeÁwynaros momavlinebeli<br />

Cemi~ ***** .<br />

z. friad uyuarda mariami ufalsa, rameTu maradis<br />

ismenen missa sibrZnesa WeSmaritsa.<br />

À. `nu geSinin magaTgan, romelTa moswyÂdnen Ãorcni<br />

Tquenni, xolo sulTa TquenTa ver SemZlebel arian<br />

mowyuedad~ ****** .<br />

T. hrqua mariams magdanelsa iesu: `warved, dedakaco,<br />

axare ZmaTa CemTa~ ******* .<br />

i. sadaca hqadagebdeT saxeliTa mamisaÁTa da ZisaÁTa<br />

da sulisa wmidisaÁTa.<br />

[31r]da viTarca ese warvikiTxe, viwye vedrebad RmrTisa<br />

mimarT da gulisÃma-vyav, viTarmed zeciT iyo CuenebaÁ<br />

ese. da aRvixilen Tualni Cemni zecad da maRali igi<br />

vakurTxe da misgan viTxove Sewevna Cemda gzasa Cemsa. da<br />

gardamosadinelsa mis tbisasa movhyev da warmovemarTe.<br />

da iyo dinebaÁ misi dasavaliT kerZo. da miudeg wyalsa<br />

mas da mivemTxÂe gzaTa ZnelTa da ficxelTa. da<br />

vixilen didni Wirni gzaTa maTgan da SiSni mÃecTagan,<br />

* galat. 3. 28.<br />

** maTe 28. 19.<br />

*** luka 2. 32.<br />

**** 9. maTe 26. 13; markoz 14. 9.<br />

***** maTe 10. 40.<br />

****** maTe 10. 28.<br />

******* ioane 20. 17.<br />

347


vidre ara moviwie sada-igi iwyo wyalman man dinebad<br />

aRmosavaliT. maSindli[T]gan iyo mo[31v]lxinebaÁ Cemi. da<br />

vpoven mogzaurni da Seveyav maT da moviwie sanaxebsa<br />

qarTlisasa _ urbniss. da vixile eri ucxoÁ, ucxoTa<br />

RmerTTa msaxuri, cecxlTa da qvaTa da ZelTa RmrTad<br />

Tayuanis-scemdes. maSin Seeurva sulsa Cemsa da mived<br />

baginsa huriaTasa enisaTÂs ebraelebrisa da viyav mun<br />

erT TTue da ganvicdid Zalsa amis queyanisasa.<br />

da iyo, dResa erTsa aRiZrnes erni Zlierni da uricxuni,<br />

miT qalaqiT warmavalni didad da sameufod qalaqad<br />

mcxeTad, vaWrobad da locvad winaSe armaz RmrTisa [32r]<br />

maTisa da warmovhyev meca maT Tana. da moviwieniT mcxeTad<br />

qalaqad, wiaR-kerZo moguTas Ãidsa zeda da davdegiT<br />

mun. da vxedevd ce[c]xlisa msaxursa mas ersa<br />

moguebasa da cTomasa mas Sina, da vtirode cTomisa mis-<br />

TÂs da warwymedisa maTisa da ucxoebisa da siglaxakisa<br />

CemisaTÂs.<br />

xolo xvalis dRe iyo oxraÁ saSineli da SesaZrwunebeli<br />

erTa uricxuTaÁ da ÃmaÁ sayÂrTaÁ friadTaÁ. da<br />

gamovidoda eri uricxui, viTarca yuavilosanni, zarad<br />

da saSinelad gamovidodes. da mefÀ arRasada SeZrul<br />

iyo. da viTarca Jam-sca Jamman, iwyes [32v]sivltolad da<br />

mimoridebad gzisagan. da Se-gamo-vida nana dedufali;<br />

maSin nelad-Ra gamovida yoveli eri da Seamkves yoveli<br />

folorc samosliTa TiTo saxiTa da pirad-piradiTa<br />

WreliTa. da iwyo yovelman erman qebad mefisa. da ma-<br />

Sin gamovida mirean mefÀ TualTSeudgamiTa xilviTa.<br />

da vhkiTxe huriasa dedakacsa, Tu raÁ ars ese? da man<br />

mrqua me, viTarmed: `RmerTi RmerTTaÁ uwess, romel ars<br />

armaz, romeli ara ars, garna kerpi~. da me warved xilvad<br />

armazisa da aRivsnes mTani igi droSaÁTa da eriTa,<br />

viTarca yuaviliTa. xolo me Seuswer [33r]cixed armazd<br />

da davdeg axlos kerpisa mis napralsa kldisasa. da<br />

vxedev sakÂrvelebaTa da saSinelsa, romel Tqumad ver<br />

SemZlebel ars enaÁ Cemi, viTar-igi iyo zargansaÃdel,<br />

SiSi da ZrwulaÁ igi mefeTaÁ maT da yovlisa erisaÁ<br />

da sazarod dgomaÁ. vixile, dga kaci erTi spanZisaÁ<br />

da spilenZisaÁ, da tansa ecua jaWÂ oqroÁsaÁ, da Tavsa<br />

missa edga Cabalaxi oqroÁsaÁ da samÃarni oqroÁsani,<br />

da Tualni esxnes frcxili da bivriti, da Ãelsa missa<br />

348


aqunda Ãrmali, romeli brwyinvida, viTarca elvaÁ da<br />

iqcevda Ãelsa Sina missa, [33v]reca-Tu romeli Seexebin,<br />

Tavi TÂsi sikudild ganwiris da ityÂn: `vaÁ, Tu sadaraÁ-vakle<br />

, anu vsceT sada sityuasa ebraelTa Tana,<br />

gina moguTa Tana smenasa oden da xdomel viyo mzisa<br />

RmrTad, gina romelni metyÂan ucebni vinme, didsa zecisa<br />

RmerTsa. vaÁ, Tu poos raÁme biwi Cem Tana da mces maxÂli<br />

misi, romlisa meSinis yovelsa queyanasa. da SiSiT Tayuanis-scemda<br />

mas mirean mefÀ da yovelni erni misni.<br />

marjul misa udga kaci oqroÁsaÁ da saxeli misi<br />

gaci, da marcxl _ kaci vecxlisaÁ da saxeli misi gaca,<br />

romel-igi RmrTad hqondes mamaTa [34r]maT TquenTa arian<br />

qarTliT.<br />

maSin vtirode da sulT-viTquen maRlisa mimarT cTomaTa<br />

maTTÂs CrdiloÁsaTa da dafarvasa naTlisasa da<br />

pyrobasa bnelisasa. Sevxedevd mefeTa maT ZaldidTa da<br />

yovelTa mTavarTa, rameTu cxovelnive STaenTqnes jojoxeTsa.<br />

da etyodes dambadebelad qvaTa da ZelTa da<br />

spanZTa da spilenZTa, rkinasa da rvalsa, mWedelTagan<br />

ganWedilsa, RmrTad da Tayuanis-scemdes, da eseni icnodes<br />

cisa da queyanisa Semoqmedad.<br />

maSin moviÃsene sityuaÁ igi, romel mamcno iobenal patriaqman,<br />

wmidaman mamaman, [34v]viTarmed viTarca mamakacsa<br />

srulsa wargavlineb Sen da miwevnad xar queyanasa<br />

ucxosa naTesavTa drgevel, zevel, barkadul, romel ars<br />

brangulad `kacni RmrTis mÃdomni~. maSin aRvixilen Tualni<br />

zecad da vTqu: `ufalo, mravliTa ZaliTa SeniTa<br />

gecruvnes mterni ese. da ars daTmenaÁ Seni didiTa sulgrZelebiTa<br />

SeniTa. da iqman, rasaca iguneben mtuerni da<br />

nacarni queyanisani, aramed nu ugulebels-hyof, rameTu<br />

xati Seni ars, romlisaTÂs erTi samebisagani kaci Áqmen<br />

da acxovne yoveli sofeli. amaTca naTesavTa mohxeden<br />

da Sehrisxen sulTa maT ukeTurTa, [35r]uCinoTa, soflismpyrobelTa,<br />

mTavarTa bnelisaTa, adgilisa Znelisa-<br />

Ta. miCuene me, RmerTo mamisa da dedisa Cemisao, mÃevalsa<br />

amas uRirssa da naSobsa monisa Senisasa, raÁTa ixilon<br />

yovelTa kideTa queyanisaTa macxovarebaÁ Seni, da raÁTa<br />

CrdiloÁ ese bRuarisa Tana ixarebdes da yovelman enaman<br />

Sen mxolosa RmerTsa Tayuanis-gcen qriste ÁesuÁs<br />

mier, romlisa hSuenis madlobiT didebisa micemaÁ aw da<br />

349


mermeca~.<br />

da wamis-yofaÁ TualisaÁ iyo, dasavliT haerni da<br />

qarni SeÁZrnes da Ãma-sces RrubelTa quxilisa ÃmiTa,<br />

ÃmiTa sazareliTa [35v]da saSineliTa. da aCnda Rrubeli<br />

moswrafÀ niSansaSineli. da moÁRo niavman dasavlisaman<br />

suli jerkuali simwarisaÁ da simyralisaÁ. maSin<br />

ivltoda yoveli kaci soflad da qalaqad. da vxedevd<br />

me egoden mas zarganÃdilebasa maTsa, viTxove maRliT<br />

da eca droÁ. da SeÁWra yoveli kaci sayofelTa Sina<br />

da meyseulad moÁwia risxvisaÁ igi Rrubeli mcirÀ da<br />

moÁRo setyuaÁ litris swori mas oden adgilsa, dalewna<br />

kerpni igi, dafqvna da daamwulilna, da daarRÂvna<br />

zRudeni igi qarman man sastikman, da Cayarna kldesa mas,<br />

[36r] romelsa-igi Tualni Tquenni hxedvides.<br />

da Tqua mefeman: `he, he, rasTmebaÁ xojasTa banog rasul<br />

fsarzad~. da viTarca dascxra risxvaÁ igi, gamoved<br />

kldisa misgan napralisa da vpove Tuali igi bivriti,<br />

aRviRe da warmoved wiaRkerZo dasavalsa mis kldisasa,<br />

sada Zuel qalaqi yofil-iyo da cixÀ.<br />

da mun dga xÀ erTi Suenieri brinjisaÁ, maRali da<br />

rtomravali. da mived queSe xesa mas da gamovniSne niSi<br />

cxovelsmyofelisa qristÀs juarisaÁ da vilocevd mun<br />

equs dRe. odes-igi gamoxue-yoveli-diT simravlÀ qalaqisaÁ<br />

da eZi[36v]ebdiT RmerTTa maT TquenTa, romelTa<br />

vnebaÁ dahbades, da ara poveniT, maSin me mun viyav, rameTu<br />

TTueÁ iyo meequsÀ da dRÀ iyo meequsÀ TTuisaÁ mis,<br />

odes-igi evmanoel Tabors mamisa xati uCuena TavTa maT<br />

cocxalTa da TavTa maT momkudarTa. maSin moved daÁ<br />

ese Cemi SroSania sefe-qali, mixila da moiyvana berZulad<br />

metyueli dedakaci da mkiTxa yoveli gzaÁ Cemi da<br />

vauwye yoveli saqmÀ Cemi. maSin vxedevd TualTa misTa<br />

cremliTa savseTa dinebasa ucxovebisa CuenisaTÂs,<br />

maÁZula waryvanebaÁ sefed, xolo me ara vinebe. [37r]da<br />

mesamesa dRes Camoved qalaqad mcxeTad da mivhmarTe<br />

samoTxesa mas mefisasa.<br />

da mi-raÁ-ved karsa mas samoTxisasa da vpove saxli<br />

mcirÀ mcvelisaÁ mis samoTxisaÁ, da Se-raÁ-ved Sina, jda<br />

ese dedakaci anastos, da raJams mixila me, aRdga da<br />

Semitkbo, viTarca mecnierman, da dambanna ferÃni Cemni<br />

da mcxo zeTi da momarTua puri da RÂnoÁ. da davyav mis<br />

350


Tana cxraÁ TTueÀ.<br />

xolo dedakaci ese iyo uSviloÁ da friad zrunvides<br />

igi da qmari misi. da Ramesa erTsa vxedevd CuenebiT,<br />

mo-vinme-vida kaci brwyinvalÀ naTlisaÁ da mrqua me:<br />

`Seved samoTxesa, naZuTa queSe babiloTa, da mun adgili<br />

ars mcirÀ, sayuaviled [37v]Semzadebuli, miwaÁ aRiRe adgilisaÁ<br />

mis da SeaWame kacTa maT, da esuas Svili. da<br />

vyav egre. da esua maT Zeeb da asul mraval, romelsa-ese<br />

Tualni Tquenni hxedven.<br />

da maTve dReTa Sina vixile Cuenebasa Sina mciresa<br />

mas mirulebasa Cemsa orgzis da samgzis, ferÃTa raÁ Cem-<br />

Ta zeda meZina, movidian mfrinvelni cisani da STavidian<br />

mdinaresa mas, daÁbann[i]an da movidian samoTxesa mas, da<br />

babilosa mas moÁsTulebdian da yuavilsa mas Zovdian, da<br />

movled Cemda momarT RaRadebed, reca Tu Cemia samoTxÀ<br />

igi.Ggare-momadgian JiviliT, da Suenier iyo xilvaÁ [38r]<br />

igi maTi. mravalgzis iyo xilvaÁ ese Cemdamo da uTxar<br />

ese dasa Cemsa sidonias, asulsa abiaTarissa, yoveli<br />

vauwye da man mrqua: `tyueo da tyueTa mÃsnelo, ucxoo<br />

da aqa Sobilo, uwyi, rameTu Sen mier moiwia da Sen ZliT<br />

moÁsmes ambavi igi Zueli mamaTa CuenTaÁ naqmari zecisa<br />

kacsa zeda, sisxlisa ubraloÁsaÁ daTxevaÁ, romelica<br />

qmna RmerTman, huriaTa sircxÂli da cis kideTa ganbnevaÁ,<br />

mefobisa dacemaÁ, taZrisa mis wmidisa moRebaÁ da<br />

erisa mis ucxoÁsa wodebaÁ da didebisa maTisa micemaÁ~.<br />

da kualad Tqua: `ierusalÀm, viTar gangimartvan frTeni<br />

Senni da [38v]SeÁkreb yovelTa cis kideTa naTesavTa<br />

SenTa frTeTa SenTa queSe. aha esera, aqaca mosrula<br />

dedakaci ese, Secvalos yoveli wesi amis queyanisaÁ~. da<br />

moÁqca da mrqua me: `CuenebaÁ Seni ars, rameTu adgili<br />

ese samoTxÀ Sen mier Áqmnes samoTxe ukunisamde~.<br />

Tavi: e:<br />

aRwera sidunia, dedakacman huriaman,<br />

asulman abiaTarisman<br />

da iyo, odes mohxeda RmerTman wyalobiTa queyanasa<br />

mas daviwyebulsa [39r]CrdiloÁsa kavkasiaTa, somxeTisa<br />

mTeuleTsa, romlisa mTani daefarnes nislsa da velni<br />

armulsa cTomisasa da udbobisaTa, da iyo queyanaÁ<br />

ese Crdil mzisagan simarTlisa qristÀs, Zisa RmrTisa ,<br />

351


moslvisaTÂs da cxorebisa, viTarca saxeli erqua mas<br />

samarTlad CrdiloÁ. araTu amis mzisa simarTlisagan<br />

daklebul * iyo, anu aw arsa daklebul misgan, yoveli<br />

casa queSe myofi ixilavs da yovelsa hxedavs, romelsa<br />

sicxiTa mihridis, naTliTa yovelsa adgilsa mihxednis.<br />

ese ara Tu esrÀT erqua queyanasa amas CrdiloÁ, aramed<br />

iyunes esoden esTenni welni da esTenni naTesavni da<br />

noveÁsiTgan da abelisiTgan da [39v]abrahamisiTgan. da<br />

mun Sinave iyo iob aznauri, ganmcdeli ganmcdelisagan da<br />

gamocdilisagan viTarca io[se]b, mose, i(s)u ** _ mRdelebi<br />

da msajulebi da CamowyebiT, romeli-igi viciT msmenel-<br />

Tagan da wignTa evangelTagan saRmrToTa.<br />

gardaÃdes qristÀs moslvamde welni xuT aTas xu-<br />

Tas, da juarcumiTgan qristÀsiT vidre kostantines mefobamde,<br />

berZenTa monaTlvamde samas da TerTmeti. da<br />

aTxuTmetisa *** Semdgomad moivlina queyanasa Cuensa qadagi<br />

WeSmariti nino, dedufali Cemi, viTarca bnelsa Sina<br />

mTiebi raÁ naTobn da aRmohÃdis ciskari da mas ukuana<br />

aRmovaln didi igi mflobeli dRisaÁ. egrÀT iyo cxorebaÁ<br />

Cueni, qarTvelno, [40r] rameTu viqceodeT naTelsa da<br />

mkÂdr viyveniT bnelsa, vixarebdiT SuebiTa da viunjebdiT<br />

Suebasa, glovasa, romelsa nugeSiniscema ara epova.<br />

vmsaxurebdiT sadame dabadebulTa da ara dambadebelsa,<br />

qerabinTa etlTa wil mTaTa maRalTa Tayuanis-scemdes<br />

mamani Cuenni, gebalasa da gareznasa, da mas zeda ara<br />

iyo arca RmerTi, arca mose, arca niSi maTi, aramed kerpi<br />

qvisaÁ. xolo amas queyanasa qarTlisasa iyunes orni<br />

mTani da maT mTaTa zeda orni kerpni _ armaz da zaden,<br />

romelni iyunosdes **** sulmyralobiT aTassa sulsa yrmaTasa<br />

pirmSoÁsasa, armaz da zaden, da msxuerpl uCndes<br />

Sesawiravad [40v]mSobelTa maTTa, viTarca ukunisamde<br />

araÁ sikudili ese iyo moqmedi. xolo iyunes kerpni sxuanica<br />

samefoni _ gaci da ga. da SeÁwirvoda maTa erTi<br />

sefe-wuli cecxliTa dawuvad da mtueri, Tavsa gardabnevad<br />

kerpTa, maTi.<br />

da amis yovlisa Semdgomad Txrobasa giTxrob mamisa<br />

Cemisasa, romel wignTagan TÂT vici kiTxviTa da mamisa<br />

352<br />

* daglebul.<br />

** i(s)Âu.<br />

*** aTxutmeti<br />

**** iyunusdes.


Cemisa TxrobiTa.<br />

odes-igi mefobda herode da moguesma, viTarmed<br />

sparsTa ierusalÀmi daÁpyreso, :ib:-ni mefeni movideso.<br />

da glovisa wigni moÁwia yovelTa zeda huriaTa qarTvelTa<br />

_ mcxeTelTa mkÂdrTa, budelTa mRdelTa, kodiswyaroelTa<br />

mwignobarTa, sofiskanelTa [41r]TargmanTa.<br />

da ese SeÁZrnes yovelni sivltolad. xolo mciredTa<br />

dReTa Semdgomad moÁwia RaRadisi nugeSiniscemisaÁ<br />

ierusalÀmiT yovelsa queyanasa, viTarmed sparsni ara<br />

dapyrobad queyanisa movides, aramed abjrisa da saWurvelisa<br />

da sagzlisa nawili aqunda da oqroÁ yÂTeli<br />

da muri _ mswrafl mkurnali wylulisaÁ, da gundruki<br />

sul-hamoÁ. da ese yovelsa mÃedarsa maTsa da TÂT * mefe-<br />

Ta TiTo satÂrTavi aqunda, da eZiebdes yrmasa visme Sobilsa,<br />

Zesa daviTissa, romelica poves mwiri erTi, mwirisa<br />

dedakacisaÁ ZÀ, uJamod Sobili uadgilosa adgilsa,<br />

viTarca aqus CueulebaÁ garemdgomTa kacTa.<br />

ese mis [41v]yrmisa mivides da Tayuanis-sces, da ese<br />

yoveli misa Sewires, da mTaÁ gardavles da warvides.<br />

`aw nu geSinin, huriano, me, herode, veZieb da arca vpove<br />

yrmaÁ da arca dedaÁ misi da arca igi ZRueni, aramed<br />

warvhmarTo maxÂli yovelsa wulsa zeda oriT wliTgan<br />

udareÁsamde da moswydes igica maT Tana. aw guldebul<br />

iyveniT, rameTu ucnebiT iyo yoveli”.<br />

amas Sina gardaÃda weli :l:. mowera ana mRdelman<br />

ierusalÀmiT mamis mamisa Cuenisa ozisa, viTarmed igive,<br />

romlisa sparsni mefeni mosrul iyunes ZRuniTa, igi same<br />

yrmaÁ gazrdil arsi da hasaksa zomisasa [42r]mowevnul<br />

ars. wyalsa mas mdinaresa Áordanesa zaqariaÁs Zisa ganvidodes<br />

yovelni naTesavni ierusalÀmisani da Seni mamis<br />

dedis ZmaÁ elioz Tana iyo. da aha esera, caÁ quxda<br />

da queyanaÁ iZrvoda, mTani hkrTebodes, mTani ÁmRerdes,<br />

zRuaÁ dga, wyalni aRmarT diodes. da zaqariaÁs ZÀ SeSinda<br />

da ivltoda. da Cuen yovelTa zari SeZrwunebisaÁ<br />

dagueca da erisa simravlisaTÂs davadumeT saqmeÁ<br />

ese, romeli iyo same cxad saukunoÁTgan. da meoTxesa<br />

welsa gamoÃda brZanebaÁ ierusalÀmiT erode mefisagan<br />

yovelTa ZeTa ierusalÀmisaTa, gan[42v]bneulTa yovelsa<br />

queyanasa: `ixileT erTi RmerTi da ismineT erTi Sjuli<br />

* da TÂT] d(avi)T.<br />

353


da iswaveT erTi sityuaÁ mosÀsi, romel Tqua: `romelman<br />

Tquas RmerTi queyanasa zeda, moekiden Zelsa~; da<br />

Tqua: `wyeul iyavn yoveli, romeli moekidos Zelsa~ * .<br />

aw esera, aRdga kaci erTi da saxeli misi Áesu, TaviT<br />

TÂsiT hxadis RmerTsa mamad da reca Tu ars igi TÂT vi-<br />

Tarca RmerTi. movediT yovelni sikudilsa missa da aRvasruloT<br />

mcnebaÁ RmrTisaÁ da mosÀsi. da warvida aqaÁT<br />

elioz, mamis dedis ZmaÁ Cemi, kaci moxucebuli.<br />

da esua mas dedaÁ mcxeTeli, tomisagan eli mRdelisaÁ,<br />

da daÁ esua erTi. [43r]evedreboda dedaÁ Zesa TÂssa da<br />

etyoda: `warved, Svilo Cemo, wodebasa mefisasa da wessa<br />

Sjulisasa. xolo romelsa-igi ganiZraxven, nu SeerTvin<br />

cnobaÁ Seni mas, nu, Svilo Cemo, rameTu igi sityuaÁ<br />

ars winawarmetyuelTaÁ da igavi brZenTaÁ, saÁdumloÁ<br />

dafaruli huriaTagan da warmarTTa naTel da cxoreba<br />

saukunoÁ~.<br />

da warvida elioz da yovelni huriani qarTvelni da<br />

aResrula yoveli, aw romeli viciT ninoÁs mier evangeleTagan.<br />

xolo samoseli igi xuda qarTvelTa huria-<br />

Ta da warmoÁRo elioz. xolo dedasa eliozissa esma<br />

ÃmaÁ [43v]ierusalÀmiT mcxeTas odes pasanikman juarsa<br />

zeda samrWualsa dasca kueri mWedlisaÁ golgoTas, aqa<br />

esma, ikrCxialna dedakacman man da Tqua: `mSÂdobiT mefobao<br />

huriaTao, rameTu mohkalT ufali ÃorciTa, TÂsi<br />

macxovari da eqmeniT mter Semoqmedsa. vaÁ me, sawyalobelsa<br />

Tavsa Cemsa, romel arca winare movkued, romelesemca<br />

ÃmaÁ ara smenil iyo, da arcaRa knin ukua[na]Ásre,<br />

romel aramca mexilva gamobrwyinebad didebaÁ warmarT-<br />

Ta zeda~. da amas zeda SeÁsuena dedaman eliozisman.<br />

xolo aman elioz moiRo kuarTi igi [44r] qristÀsi<br />

mcxeTad, saxlad Cuenda, da ixila, rameTu momkudar<br />

iyo dedaÁ misi amas sityuasa zeda. da miegebvoda daÁ<br />

misi, Sesuaruli cremliTa, viTarca sisxliTa, da moexÂa<br />

yelsa missa da mouRo samoseli igi iesuÁsi da Seitkbo<br />

mkerdsa missa da mswrafl sulni warhÃdes amiT tkiviliTa<br />

dedisaÁTa, da qristÀs sikudilisaTÂs da surviliTa<br />

misisa moslvisaÁTa.<br />

maSin Áyo SfoTi didi mcxeTas Sina mefeTaÁ da yovlisa<br />

erisaÁ. da Áxila mefeman amazaer samos[e]li igi da<br />

354<br />

* Sdr. 2 sjulTa 21. 22-23.


unda warRebaÁ misi, xolo zarsa mas dedakacisa mkudrisasa,<br />

ÃelTa [44v]gdebasa SetkbobiT * , SeSinda. da elioz<br />

dahmarxa daÁ Tuisi da ÃelTa aqus samoseli igi. da ars<br />

adgili igi, romeli RmerTman Ácis da Ácis dedaman Cemman<br />

da ara Átyuis, rameTu ara jer ars aw kacTa sityuad.<br />

aramed ese oden kmaÁ-Áy[a]vn ninoÁs mowafeTaTuis da<br />

qristes morwmuneTaTuis, rameTu maxlobel ars adgili<br />

igi naZusa mas, libaniT moRebulsa da mcxeTas amaRlebulsa.<br />

Tuinier ese mesma mamisagan Cemisa: `ars sxuaÁca<br />

ZaliTa Semosili mrCubli amas qalaqsa Sina, ÃelTa<br />

CuenTa, ars sakurTxevelisa simtkicesa Sina [45r]qvaTasa<br />

upovnelad vidre Jamamde misa~. da aw ese samoseli Áesus<br />

aqa Sina ars uTqumelad sityuiTa, vidre Jamamde<br />

misa, rameTu mravalgzis mabira dedaman Cemman nino mamisa<br />

Cemisa mimarT, raÁTamca gamovsw[u]lile adgili igi<br />

samoslisa mis WeSmaritad, xolo man guliTad ese oden<br />

dadva Cem Tana da Tqua: `ars adgili igi samarxui misi<br />

adgili, romelsa enani kacTani ara dadumden galobad<br />

RmrTisa mimarT. mas zeda ars adgili igi, viTarca adgili<br />

Áakubisi kibed xiluli zecad aRwevnulad mieriTgan<br />

ukonisamde [45v]didebamouklebelad maradis”.<br />

Tavi :v:<br />

Tqumuli misive siduniaÁsi<br />

da odes-igi me, sidunia asulman abiaTarisman, vixile<br />

dedakaci ese wmidaÁ nino Tavsa zeda cixisasa pirvel<br />

mcxeTisasa, koSksa maRalsa, brinjTa maT queSe, bartman<br />

mefisa sagrilTa da sasuenebelTa jda raÁ igi, odesigi<br />

Semusrna ufalman armaz saSineliTa miT risxviTa<br />

da zargasaÃdeliTa pirisa misisaÁTa (romelni-igi swerian<br />

wignsa mas anderZsa missa), xolo vidre rwmunebamde<br />

deduflisa nanaÁsa qriste RmerTi Zed RmrTisa.<br />

da dayo [46r]dedakacman nino equsi weli aqa Sina, viTaigi<br />

TÂT ityÂs yofasa Sina missa. da odes me da SÂdni<br />

dedani dagÂmowafna Sjulsa missa, rameTu hyofda dafarulad<br />

kurnebaTa mravalTa, vidremdis sefiT iwyo<br />

kurnebaÁ gangebiTa RmrTisaÁTa. dedufalsa zeda nanas<br />

aCuena RmerTman Zali misi, mis mier maylovansa mas Sina<br />

* SetkbuebiT.<br />

355


locviTa misiTa gankurna senisa misgan mZimisa, romeli<br />

Ãelovnebaman kacTaman ver SeuZlo gankurnebad misa.<br />

da Semdgomad misa mog vinme mTavari sparsi, saxeliT<br />

xuara, sneul iyo, suliTa ukeTuriTa ficxlad iguemeboda<br />

da sikudilsa miaxlebul iyo. [46v]da iyo igi mTavari<br />

dedis ZmaÁ nana deduflisaÁ. da evedrnes dedasa Cuensa<br />

ninos nana dedufali da mefÀca Cueni ixilvida saqmesa<br />

mas mcired orgulebiT, rameTu etyÂn ninos: `romlisa<br />

RmrTisa ZaliTa iqm kurnebasa ama[s]? anu xar Sen asuli<br />

armazisi, anu Svili zadenis, ucxovebiT moxved da<br />

Seurdi maT da maT zeda-ac mowyalebaÁ da miganiWes Sen<br />

Zali kurnebaTaÁ, raÁTa miT scxondebodi ucxosa queyanasa<br />

da didebulmca arian ukunisamde! xolo Sen winaSe<br />

Cuensa iyav, viTarca erTi mawovnebelTa * SvilTa CuenTagani,<br />

pativcemul queyanasa amas Cuensa, aramed ucxosa<br />

amas sityuasa nu ity da hromTa SecTomilTa rCulsa<br />

nu gnebavn yovlad Tqumad, [47r]rameTu aha esera, RmerTni<br />

didni soflismpyrobelni da mzisa momfenelni da wÂmisa<br />

momcemelni, queyaniT nayofTa gamomRebelni, qarTlisa<br />

igi RmerTni armaz da zaden, yovlisa dafarulisa<br />

gamomeZiebelni, Zuelni RmerTni mamaTa CuenTani gaci da<br />

ga, da fici igi Seni iyavn dasarwmunebelad kacTa mimarT.<br />

da aw ukueTu ganhkurno mTavari ese, gangamdidro<br />

da gyo mkÂdr mcxeTas Sina da msaxurad armazisa, daRacaTu<br />

haeriTa miT da setyÂTa SemusrvaÁ misi, aramed igi<br />

adgili SeuZravi ars. igi armaz da qaldevelTa RmerTi<br />

eTroJano yovladve mterni arian. aman mas zRvaÁ zeda<br />

moadginis da man mas zeda eseTi nu raÁ [47v]moawies,<br />

viTarca aqus CueulebaÁ soflisa mpyrobelTa da kmageyavn<br />

[Cem]gan brZanebaÁ ese~.<br />

miugo wmidaman da embazman qarTlisaman nino mefesa da<br />

rqua: `mefe, Sen ukunisamde cxondi saxeliTa qristÀsiTa<br />

d[a] vedrebiTa dedisa misisaÁTa da yovelTa wmidaTa<br />

misTaÁTa moavlinen Sen zeda RmerTman, cisa da queyanisa<br />

Semoqmedman, dambadebelman yovlisa dabadebulisaman,<br />

didisa didebisa misisagan da auracxelisa mowyalebisa<br />

misisagan, mogivlinen Sen, viTarca saÃumilisagan, naberwyali<br />

erTi madlisa misisaÁ, raÁTa gulisÃma-hyo simaRlÀ<br />

cisaÁ da sinaTlÀ mzisaÁ, da siRrmÀ zRvisaÁ da saZirku-<br />

356<br />

* mawovnebelTagani _ g-ani gadaSlilia


veli misi, da sivrcÀ queyanisaÁ da safuZveli misi. [48r]<br />

da uwyebul iyavn, mefe, Tu vin Semosnis cani RrubliTa,<br />

da quxn saSineliTa ÃmiTa haerisaÁTa, da iZrvin queyanaÁ<br />

simZafriTa misiTa, da rbied mexistexani da kualsa<br />

maTsa egzebin cecxli guliswyromiTa maTiTa, anu odes<br />

SeÁZris veSapi igi didi zRvaTa Sina da SeÁZris yoveli<br />

queyanaÁ, vidremdis daÁrRunian mTani myarni da kldeni<br />

da qvani. da mecnier gyavn Sen iesu amas yovelsa zeda-miwevnad,<br />

rameTu RmerTi ars caTa Sina da uxilav ars<br />

Tavadi igi yovlisagan dabadebulisa TÂnier Zisa misisa,<br />

romeli misgan gamovida da queyanasa zeda gamoCnda vi-<br />

Tarca kaci, romelman [48v]aRasrula yoveli, romlisaTÂs<br />

mosrul iyo da aR[Ã]da maTve simaRleTa mamisa Tana. man<br />

xolo ixila dausabamoÁ igi da igi mxoloÁ maRal ars<br />

da mdabalTa hxedavs da maRalni SoriT icnis. mefe, axlos<br />

ars miaxlebaÁ Seni RmrTisa, me vxedav, rameTu ars<br />

amas qalaqsa Sina saswauli erTi: samoseli igi Zisa RmrTisaÁ<br />

aqa ars, da xalenisaÁ mis eliaÁsaÁ yofaÁ Tquesve<br />

vieTme aqave da mravalni saswaulni arian aqa, romelni<br />

TÂT RmerTman gauwynes. me kula ese mTavari ganvkurno<br />

ZaliTa qristÀs CemisaÁTa da juariTa vnebisa misisaÁ-<br />

Ta, viTarca-igi deofalman [49r]nana gankurna RmerTman<br />

senisagan didisa. da raÁ-igi vauwye, mas hyofs igi, raÁTa<br />

sulica TÂsi ganabrwyinos da erica TÂsi mia[a]xlos<br />

RmerTsa~.<br />

da mohguares mTavari igi. da wariyvana igi da me da<br />

nana deofali samoTxesa mas Sina, naZuTa maT queSe. da<br />

daadgina igi, da aRmosavaliT aRpyrobad scna Ãelni<br />

da aTqumia samgzis: `vijmni Sengan, eSmako, da Seudgebi<br />

qristesa, Zesa RmrTisasa~. da tiroda nino sulTqumiTa<br />

sulisa misisaÁTa, da iTxovda RmrTisagan Sewevnasa kacsa<br />

mas zeda, da Cuen mis Tana erT dRe da or Rame. da<br />

mswrafl ganvida misgan suli igi boroti, da daemowafa<br />

ninos da saxliT da eriTurT misiT, da adidebdes [49v]<br />

mamasa da Zesa da wmidasa sulsa aw da maradis da ukuniTi<br />

ukunisamde, amen.<br />

357


358<br />

q. Tavi: z:<br />

aRwerili misive siduniaÁsaÁ, hurisa dedakacisaÁ,<br />

romeli ixila, dawera mirian mefisa moqcevisa,<br />

Sevrdomisa ninoÁsa da juarisa aRmarTebisaTÂs,<br />

da eklesiaTa SenebisaTÂs da yovelTa<br />

saswaulTaTÂs<br />

da iyo, dResa erTsa, JamTa zafxulis pirisaTa, TTuesa<br />

ivlisisasa :k:, dResa SabaTsa, ajda mefÀ da ganvida nadirobad<br />

muxnariT kerZo, da movlo sanaxebi muxnarisaÁ<br />

da ganvida mTaTa zeda maRnarTa TxoTisaTa, raÁTamca<br />

miÁxila aspd [50r]da kaspd da ufliscixed. da ganvida<br />

Txemsa mis mTisasa Sova samxars, oden dabnelda mas zeda<br />

mzÀ da Áqmna Rame bnel, ukun friad. da dafarna bnelman<br />

areni da adgilni igi. da ganibnivnes urTierTars Wirisa<br />

misgan da urvisa yovelni erni misni da darCa mefÀ<br />

martoÁ da iareboda mTaTa maT zeda, mis mTisa maRnarTa<br />

Sina SeSinebuli da SeZrwunebuli. da dadga erTsa adgilsa<br />

da warewi[r]a sasoebaÁ cxorebisa misisaÁ. xolo<br />

keTilis-myofelman RmerTman aqcia gonebaÁ misi ucnobelobisagan<br />

cnobad da umecrebisagan mecnierebad. da<br />

moego Tavisa cnobasa da ganizraxvida gulsa TÂssa: `aha<br />

esera, [50v]vxedav, rameTu vxedevd RmerTTa armazs da<br />

zadens da araÁ vpove lxinebaÁ Cem zeda. aw romelsa-igi<br />

nino qadagebs juarsa da juarcmulsa da hyofs kurnebasa<br />

misiTa sasoebiTa, aramca Zal-edvaa ÃsnaÁ Cemi amis<br />

Wirisagan? rameTu var me cocxliv, viTarca jojoxeTs<br />

Sina da ver uwyi ese, Tu yovlisa queyanisaTÂs iqmna<br />

daqcevaÁ da naTeli bnelad gardaÁqca, a[n]u Tu CemTÂs<br />

oden? aw Tu Cem zeda oden ars Wiri ese, RmerTo ninoÁso,<br />

ganminaTle RameÁ ese da miCuene sayofeli Cemi, da<br />

a[R]viaro saxeli Seni da aRvhmarTo Zeli, da Tayuanisvsce<br />

mas, da aRvaSÀno saxli saxlad Senda da salocvelad<br />

Cemda, da viyo morCil ninoÁsa [51r]da rCulsa zeda<br />

hromTasa~. da ese arRa warmoeTqua * , ganTena da mswrafl<br />

gamobrwyinda mzÀ.<br />

da gardamovida mefÀ cxenisagan da dadga mas adgilsa,<br />

ganipyrna Ãelni, mÃarni aRmosavaliT da Tqua: `Sen<br />

xar RmerTi yovelTa zeda RmerTTa da ufali yovelTa<br />

* warmoeTqvÂa


zeda ufalTa; RmerTi, romelsa nino ityÂs da saqebel<br />

saxeli Seni yovlisagan dabadebulisa casa queSe da queyanasa<br />

zeda. rameTu Sen miÃsen Wirisagan amis mswrafl<br />

saxeldebiTa SeniTa da ganminaTle bneli Cemi. aha esera<br />

micnobies, rameTu ginda ÃsnaÁ Cemi da miaxlebad Senda,<br />

ufalo kurTxeulo. [51]da me amas adgilsa aRvmarTo<br />

Zeli juarisaÁ, romliTaca ididebodis saxeli Seni da<br />

iÃsenebodis saqmÀ ese saswaulTaÁ amaT ukunisamde, amen!~<br />

da daÁswavla adgili igi da warmoemarTa. da viTarca<br />

ixila naTeli erman misman, gamoerTvoda ganbneuli igi,<br />

da mefÀ RaRadebda da etyoda yovelsa mas ersa missa:<br />

`mieciT didebaÁ RmerTsa ninoÁssa yovelman erman, rameTu<br />

igi ars RmerTi saukunoÁ da mas mxolosa hSuenis<br />

amen!~<br />

xolo nana dedufali da yoveli qalaqi ganvides migebebad<br />

mefesa, rameTu esma pirvel wymedaÁ da kualad<br />

moslvaÁ mkÂdrobiT. da miegebvodes qinZars [52r]da<br />

RarTas. xolo netari nino dadgromil iyo locvasa<br />

mwuxrisasa maylovansa mas Sina Cueulebisaebr TÂsisa<br />

Jamsa missa da Cuen mis Tana ormeocdaaTi suli.<br />

da iyo, viTarca Semovida mefÀ, iZrvoda yoveli qalaqi<br />

da ÃmiTa maRliTa RaRadebda mirian mefÀ: `Ä, sada ars<br />

dedakaci igi ucxoÁ, romel ars dedaÁ Cemi da RmerTi<br />

misi _ mÃsneli Cemi?~ viTarca esma mefesa, Tu aqa, maylovansa<br />

ars da ilocavs, modrka mefÀ igi da yoveli<br />

laSqari mis Tana da movida. da gardamoÁWra saÃedriT<br />

da etyoda ninos: `aw Rirs vara saxelsa RmrTisa Senisasa<br />

da mÃsne[52]lisa Cemisasa?~ xolo igi aswavebda da<br />

awuevda mswrafl Tayuaniscemasa aRmosavaliT, aRsaarebiT<br />

qristes, Zesa RmrTisasa.<br />

maSin iyo gurgÂnvaÁ didi da tirili yovlisa kacisaÁ,<br />

odes hxedvides mefesa da colsa missa cremlosanTa.<br />

da xvalis dRe waravlinna mociqulni saberZneTa. da<br />

netari nino aswavebda mefesa da yovelsa ersa dRÀ da<br />

Rame WeSmaritsa mas gzasa.<br />

359


360<br />

Tavi :À:<br />

misive aRwerili aRSÀnebisaTÂs<br />

eklesiÁsa<br />

da odes waremarTa mefÀ da yoveli eri qarTlisaÁ moswrafebiT<br />

qristeanobad, vidre mRdelTa maT moslvadmde,<br />

etyoda ninos mefÀ: `sada [53r]uSeno saxli RmerTsa?~<br />

xolo man netarman hrqua: `sadaca mefeTa gonebaÁ mtkice<br />

ars~. xolo mefeman man hrqua: `miyuaran me mayualni isi<br />

Senni da mun minebs gonebiTa CemiTa, raÁTa avuSeno saxli<br />

RmerTsa salocvelad Cemda. gana ara egre, aramed ara<br />

vhrido samoTxesa amas sameufosa da naZuTa amaT simaRlesa,<br />

da babiloTa * maT nayofierobasa da yuavilTa maT<br />

surnelebasa. da mas Sina aRuSÀno taZari RmerTsa<br />

salocvelad Cemda da sadidebelad saxelisa misisa~.<br />

da mswrafl mo-xolo-iRes Zeli da daÁwyes mas Sina<br />

eklesiasa. da mohkueTa naZÂ igi da Sehmzada suetad<br />

[53]da ZirTa misTa zeda dadva saZirkuveli. da iyo<br />

suetisaÁ mis saSinelad xilvaÁ da saZirkuveli, romel<br />

zemo weril ars. xolo mefÀ, odes dabrkolda suetisa<br />

mis aRmarTebasa, da warvida saxed TÂsa gul-klebiT igi<br />

da yoveli eri mas Ramesa.<br />

da dadga nino suetsa mas Tana da me Tana viyav da<br />

sxuani Tormetni dedebi ninoÁs Tana. xolo igi sanatreli<br />

godebda da daadenda cremlTa suetsa mas zeda<br />

sulTqumiT. da viTarca Sova Rames oden iyo, warmoÁqceodes<br />

mTani ese orni, zaden da armaz, reca Tu esrÀT<br />

CamoÁrRues da daayenes orTave wyalni. da mtkuarman<br />

gardamohxeTqa da warhqonda qalaqi [54r]da SeÁqmnes<br />

Ãmani sazarelni tyebisa da sivltolisani. da meyseulad<br />

dascxres Ãmani igi da iyo araraÁ. da dadga netari<br />

igi da ganepyrnes Ãelni cad mimarT da Tualni RmrTad<br />

da iTxovda, raÁTa ara daebrkolos saqmÀ ese, romelsa<br />

warmar[T]ebul ars mefÀ.<br />

da viTarca arRa eyivla qaTamsa, samTave karTa qalaqisaTa<br />

dasca zarsa laSqarman Zlierman da dalewnes<br />

karni da aivso qalaqi sparsTa laSqriTa da SeÁqmna<br />

zarisgansaÃdeli zrinvaÁ da Jivili, da klvaÁ da sisxli<br />

dioda. da aÁvso yoveli adgili da movida Cuen zeda sim-<br />

* babilonTa.


avlÀ maxÂlTaÁ da ZaxilTaÁ, da dadnes Ãorcni Cuenni,<br />

da ganilia suli Cueni. xolo wmidaÁ igi da [54]netari<br />

dga SeuZrwunebelad. da me vtirode mamisa Cemisa da na-<br />

TesavTa CemTaTÂs da mswrafl mesma, Ãmobdes Zlierad:<br />

`brZanebs [mefÀ] sparsTaÁ xuara da mefeTa mefÀ xuaran<br />

xuaran, yoveli huriaÁ ganarineT pirisagan maxÂlisa~.<br />

da viTarca ÃmaÁ ese mesma, ukumovege cnobasa da SeorguldiT<br />

me da aTni igi Cem Tana. da moaxlebul iyvnes<br />

maxÂlosanni da Cuensa garemoÁs scemdes da klvides.<br />

da Ásma ÃmaÁ Zlierad, mirian mefÀ Seipyreso. da garemoÁxila<br />

mÃned moRuaweman man da Tqua: `kualad yvesa?<br />

vici aw diad same hSWirs da vhmadlob RmerTsa, viTa ese<br />

niSani maTisa warwymedisaÁ ars da qarTlisa cxorebisaÁ<br />

[55r]da amis adgilisa didebisaÁ~. nugeSinis-gucemda Cuen<br />

viTarca moZRuari Ãelovani da WeSmaritad moZRuari<br />

da mociquli sanatreli. da mieqca ersa mas momavalsa<br />

Cuen zeda da hrqua: `sada arian mefeni sparsTani xuara<br />

da xuaran xua? sabastaniT guSin warmoxuediTa? male<br />

same warmoxuediT da diad same laSqari xarT, da Zlierad<br />

dahleweT qalaqi ese da maxÂli daeciT qarTa da<br />

niavTa, wargualeT CrdiloÁT kerZoTa mTaTa da kedarTa<br />

adgilTa. aqa movida, romelsa Tquen evltiT.” da gan-<br />

Zra marjuenaÁ Ãeli juarisa saxed da meyseulad uCino<br />

iqmna yoveli igi, da iqmna dayudeba. da Cuen vadidebdeT<br />

RmerTsa da vhnatrideT wmidasa mas ninos.<br />

[55]xolo viTarca ciskari aReReboda, mierula daTa<br />

maT CemTa yovelTa, xolo me mRÂZare viyav. da igi dga<br />

ze ÃelTgapyrobili. aha esera, zeda moadga Wabuki erTi,<br />

yovlad naTliTa Semkuli da Sebradnili cecxlisa<br />

zewriTa, da arquna samni raÁme sityuani netarsa mas.<br />

xolo igi daeca pirsa zeda TÂssa. da miyo Ãeli Wabukman<br />

man suetsa mas da upyra Tavi da aRmarTa da wariRo<br />

simaRlesa Sina. da me gankÂrvebuli miveaxle da va[r]qu:<br />

`dedufalo, raÁ ars ese?~ xolo man damdrika queyanad<br />

da tirilad viwyeT zarsa mas zeda. da mciredisa Jamisa<br />

Semdgomad aRdga da aRmadgina meca. da ganveSoreniT<br />

mas adgilsa, [56r]rameTu sxuani igi dedani iyunesve kide.<br />

da aha, vixileT sueti igi cecxlis saxed Camovidoda<br />

da moeaxla xari[s]xsa mas, daemarTa da dadga queyaniT<br />

aRSorebulad viTar aT oden mwyrTa, da neliad-neliad<br />

361


CamoÁcvalebda xari[s]xad TÂs[s]ave monakueTsa mas Zirsa<br />

zeda naZÂsasa.<br />

viTarca riJuraJu iyo, adgomil iyo mefÀ gulgdebuli<br />

urvaTagan da moÁxedna samoTxesa mas, dawyebulsa mas<br />

TÂssa eklesiasa, rameTu mun mtkice iyo gonebaÁ misi.<br />

da ixila naTeli igi, viTarca elvaÁ zecad aRwevnuli<br />

samoTxiT misiT. iwyo srbad, mkÂrcxl [56]movidoda<br />

yoveli simravlÀ saxlisa misisaÁ da yoveli eri qalaqisaÁ<br />

mis Tana. da viTarca movides da ixiles sakÂrveli<br />

igi naTliTa brwyinvalÀ sueti igi Camovidoda adgilad<br />

TÂsa, reca Tu viTarca zeciT dadga xarisxsa TÂssa<br />

zeda da daemyara ÃeliT Seuxebelad kacTagan.<br />

netar mas Jamsa, raÁ igi iqmneboda!<br />

SiSiTa da sixaruliTa aRivso mcxeTaÁ qalaqi. da<br />

sdiodes mdinareni cremlTani mefeTa da mTavarTa da<br />

yovelsa ersa sulTqumiTa sulisa misisaÁTa, adidebdes<br />

RmerTsa da hnatrides ninos. da iqmnes mas dResa Sina<br />

saswaulni mravalni.<br />

pirveli saswauli:<br />

[57r]movida huriaÁ, brmaÁ SobiTgan, da mieaxla suetsa<br />

mas da munTquesve iqmna mxedvel da adidebda RmerTsa.<br />

meorÀ:<br />

sefe-wuli vinme yrmaÁ, amazaspeani , idva mravalwlisa<br />

sneuli, warmarTi. moÁRo dedaman misman sarwmunoebiT,<br />

dadva cxedriTa winaSe suetsa mas naTlisasa,<br />

da nandÂlve WeSmaritad naTlisasa da didebulsa,<br />

da evedreboda dedaÁ igi yrmisaÁ mis netarsa ninos:<br />

`mohxede, dedufalo, Zesa Cemsa, miaxlebulsa sikudild,<br />

rameTu vici, viTarmed RmerTi RmerTTaÁ igi ars, romelsa<br />

Sen hmsaxureb da Cuen gÂqadageb~. maSin Seaxo Ãeli<br />

nino suetsa mas da dasdva yrmasa da hrqua: `ukueTu [57]<br />

grwams iesu qriste, ZÀ RmrTisaÁ, Ãorcielad mosruli<br />

cxorebad yovlisa soflisa, ganikurne amieriTgan da mas<br />

adidebdi, visman Zalman gang[k]urna~. da mswrafl aRdga<br />

yrmaÁ igi viTarca utkivneli.<br />

da daeca SiSi didi mefesa da yovelsa ersa da<br />

adidebdes RmerTsa. da TiTo-saxeni sneulni movidodes<br />

da ganikurnebodes, vidremdis mefeman Seuqmna saborveli<br />

362


ZelisaÁ garemo suetsa mas da dafara xedvisagan. da egre<br />

saxed Seexebodes erni sarCulsa mas da ganikurneb[o]des.<br />

da mswrafl daÁwyo mefeman da aRaSÀna eklesiaÁ samoTxesa<br />

Sina.<br />

maSin movides mociqulni saberZneTiT _ mRdelTmoZ-<br />

Ruari, da mRdelni [58r]da deakunni, da iwyes naTlis-<br />

Rebad mefeman da yovelman erman misman, viTarca zemo<br />

werila.<br />

Tavi :T:<br />

aRwerili abiaTar hurisaÁ, romeli iyo mRdeli<br />

baginsa Sina mcxeTas da naTel-iRo Ãelsa Sina<br />

ninoÁssa<br />

me mRdeli viyav wiliT xuedrebuli samRdelosa mis<br />

weliwadisasa, odes-ese netari dedakaci nino movida mcxe-<br />

Tad. da Cem Tana wignebi mosrul iyo hromiT da egÂptiT<br />

da babiloniT huriaTa mRdelTaÁ da mwignobarTaÁ, werili<br />

esrÀT: `samad ganxeTqa RmerTman mefobaÁ israelisaÁ.<br />

[58]aha esera, winawarmetyuelni Cuenni dascxres,<br />

rameTu romlisa-igi suli awuevda maT sityuad, yoveli<br />

aResrula. da ganvibniveniT Cuen yovelsa queyanasa da<br />

hromTa daipyres queyanaÁ Cueni mefobiT. da vtirodeT<br />

Cuen yovliTurT maRlisa mimarT da ara ismina Cueni,<br />

rameTu ganvarisxeT Cuen RmerTi, Semoqmedi Cueni. aw ixilen<br />

Sen wignni mosÀsni, romelman damiwerna Cuen ese<br />

yoveli: `romeli Átyodis queyanasa zeda Tavsa TÂssa<br />

RmerTad, mokuedino~. anu ukue SevsceTiT nazarelisa mis<br />

ÁesuÁs sikudilsa, rameTu vxedavT, odes pirvel mamaTa<br />

CuenTa Sescudian RmerTsa da yovladve daiviwyian igi,<br />

da miscnis Ãelmwifesa Znelsa da tyueobasa. da kualad<br />

odes moÁqcian da RaRad-[59r]yvian, mswrafl dascxris<br />

risxvisagan da ganarinnis igi Wirisagan da ese SÂd-gzis<br />

viciT werilTagan. xolo aw vinaÁTgan Ãelni Seasxnes<br />

Zesa mas dedakacisa mwirisasa da mokles, aÁRo RmerTman<br />

Ãeli misi Cuen zeda, ganxeTqa mefobaÁ Cueni, ganguaSorna<br />

taZarsa RmrTisasa da ugulebels-yo <br />

naTesavi Cueni. da ars :t * : wel, vinaÁTgan arca ismina<br />

visi CuenganisaÁ vedrebaÁ da arca yo vedrebaÁ [d]a<br />

* :x:<br />

363


lxinebaÁ. sagonebel gÂCs, viTarmed zeciT iyo kaci igi~.<br />

da ese ganemravla mowerili. xolo viTarca mesma ese da<br />

warvikiTxe wignebi ese, gulsa SemiÃda da viwye kiTxvad<br />

dedakacisa amis ninoÁsa qristÀs[59]TÂs, Tu vinaÁ iyo<br />

igi, anu romlisa mizezisaTÂs iqmna kac RmerTi.<br />

maSin aRaRo piri TÂsi nino da aRmodiodes sityuani<br />

misni, viTarca jurRmulisagan da viTarca wyaroman<br />

Áwyo dinebad saukuniTgan. Cem Tana wignTa zepiriT warmoÁtyoda<br />

da yovelsa ganmimartvida; da viTarca mZinaresa<br />

ganmaRÂZebda, da viTarca Sesuenebulsa gonebasa<br />

ganminaTlebda da mamaTa CemTa Semawyalebda da Sjulisa<br />

cvalebasa damajerebda, vidremdis gulisÃma-miyo<br />

da mrwmena sityuaTa misTaÁ iesu * qriste, ZÀ RmrTisaÁ, da<br />

vnebaÁ misi, da adgomaÁ misi didebiT, da mesamed _ meored<br />

didebiT moslvaÁ igi misi, da WeSmaritad igi ars<br />

molodebaÁ warmarTTaÁ.<br />

[60r]mas Jamsa me da asuli Cemi Rirs viqmeneniT sapkurebelsa<br />

mas gansawmedelsa codvaTagan embazisa wyalsa,<br />

romelsa inatrida daviT da ver miewifa. da mesma<br />

ÃmaÁ axlisa rCulisaÁ, erTad mgalobelTaÁ, romelsa inatrida<br />

igive daviT. da Rirs viqmen me ziarebad WeSmaritsa<br />

Ãorcsa da sisxlsa RmrTisa kravisasa, soflisa codvaTaTÂs<br />

Sewirulsa, romlisaÁ tkbil ars gemoÁs xilvaÁ.<br />

da amas zeda yavn RmerTman gansvlaÁ Cemi ÃorcTa amaTgan,<br />

rameTu mravalni saswaulni ixilnes TualTa CemTa<br />

ninoÁs mier mcxeTas Sina dReTa [60]CemTa.<br />

xolo saxli eliozisi [i]yo qalaqsa dasavaliT, karsa<br />

dasav[a]liT moguTisasa, mtkuarsa zeda. da iyo mcirÀ<br />

bagini samarxoÁ maTi, romelsa zeda aRmarTa juari<br />

qristÀsi nino, dedaman Cemman. erTierTsa naTel-scemda<br />

mun Sina ÃeliTa iakob mRdelisaÁTa da prosila mTavardeakonisaÁTa<br />

mTavar[Ta] Svilebsa wiaR qalaqisaTa.<br />

da erqua adgilsa mas mTavarTa sanaTlo. da friad<br />

didebul iyo adgili igi dReTa CuenTa, rameTu dga igi<br />

velsa TÂnier naSenebisa. da maT dReTa SeÁSalnes huriani<br />

Cem zeda mcxeTiT da dasces xÀ igi kilamoÁ, romeli<br />

dga karsa zeda [61r]baginisasa, romeli ganaSuenebda adgilsa<br />

mas, rameTu gardaerTxnes rtoni misni yovelsa mas<br />

stoasa baginisasa. da iwyes warslvad saÁdaÁTve TÂnier<br />

364<br />

* iese


arabianTasa, romel moinaTla ormoci suli saxlisa<br />

maTisaÁ da mkÂdr iqmnes mcxeTas Sina. da miuboZa mefeman<br />

dabaÁ, romelsa rqÂan cixe-didi da iyunes did winaSe<br />

mefisa da qristeane WeSmaritad madliTa netarisa ninoÁsiTa<br />

da moZRurebiTa misiTa.<br />

da maT dReTa Sina moÁwia hromiT wigni wmidisa patriaqisaÁ<br />

ni[n]oÁsa da mefisa da yovlisa erisa qar-<br />

TlisaÁ. da moevlina [61]brangu deakoni qebisa Sesxmad<br />

da kurTxevisa micemad da amis netarisa locvasa war-<br />

Rebad da madlisa ziarebad. da aqunda wigni branguTa<br />

mefisaÁ ninoÁsa, rameTu moenaTlnes igini mamasa missa.<br />

da ese yoveli mismenil iyo maTa ierusalÀmiT, hromiT<br />

da kostantinepoliT, viTarmed amas queyanasa CrdiloÁsasa<br />

miefina mzÀ igi simarTlisaÁ _ qristeÁ. da amisaTÂs<br />

natriT werili wigni moewera, raÁTamca euwynes<br />

aqani igi saswaulni sakuirveli suetisaÁ mis sakÂrvelebaTa<br />

da ZalTa kurnebisaTa, [62r]romeli ixila deakonman<br />

da SeZrwunebuli adidebda RmerTsa, wariRo wignebi da<br />

warvida.<br />

Tavi :i:<br />

wignÁ, romel dawera mirian, mefeman qarTlisaman,<br />

Jamsa sikudilisasa. dawera ÃeliTa iakob<br />

mTavarepiskopozisaÁTa da misca salomes, Zis colsa<br />

missa, rameTu iyo igi mecnier yovlisa ubiwo<br />

WeSmaritebisa<br />

da iyo, Jamsa mas, romelsa moÁÃsena ufalman queyanaÁ<br />

qarTlisaÁ, dabnelebuli codviTa da savsÀ cTomiTa eSmakTa<br />

monebisaÁTa. da viyveniT Cuen viTarca cxovarni<br />

klvadni, rameTu var me meocdaTequsmetÀ mefÀ, vinaÁTgan<br />

[62]mamani Cuenni aqa moÁwivnes, vidre dReTa CemTadme.<br />

SeWamna Svilni maTni cecxlman msxuerplad kerpTaTÂs.<br />

da ubraloÁ igi eri queyanisaÁ amis, romelni SvilTa<br />

maTTa, viTarca Tavsa, aRebdes mamani, mamaCuenni ZliT, raÁ-<br />

Ta saTno eyunen kerpTa da ufroÁs xolo maTTa amaT<br />

orTa, armazs da zadens, romelTa quanica maTni daulpian<br />

sisxliTa CCÂlTaÁTa da Rirs arian igi mTani aspolvad<br />

cecxliTa RmrTisamieriTa. xolo odes moÁwia<br />

Jami da movida nino pirvel viTarca tyueÁ, da viTarca<br />

365


ucxoÁ, da viTarca mwiri, da viTarca Seuwevneli, da vi-<br />

Tarca uty da usmi, romliTa aw meqmna Cuen tyueÁ igi<br />

[63r]dedufali da ucxoÁ igi dedakaci, Seuwevneli igi _<br />

Sesavedrebel yovelTa, uty igi _ qadag Zlier da mecnier<br />

dafarulTa CemTa. da aman aRanTo gulsa Cemsa san-<br />

Teli naTlisaÁ da SoaRames oden miCuena mzÀ brwyinvalÀ,<br />

qriste RmerTi, romlisa naTeli misi ara moakldebis<br />

ukunisamde, amen! da meqmna Cuen moZRuar da SemZinna Cuen<br />

erad qristesa naTlisRebiTa da Zelisa TayuaniscemiTa,<br />

momca Cuen rCuli axali cxorebisaÁ da sixarulisaÁ, da<br />

Rirs-guyuna gemoÁs xilvad saÁdumlosa zecisasa. xolo<br />

me viqmen morCil brZanebaTa misTa, romelica maswava, da<br />

aRva[63]SÀne eklesiaÁ salocvelad Cemda samoTxesa Sina<br />

mamaTa CuenTa mefeTaÁsa da mas Sina sueti ese naTlisaÁ,<br />

romeli me ver SeuZle yovliTa ZaliTa da cnobiTa kacobriviTa,<br />

romeli _ maRalman man moavlina erTi msaxurTagani<br />

da wamisyofiTa misiTa _ queyaniT cad aRvida.<br />

TÂT Tualni Tquenni hxedvides sakÂrvelebasa missa da<br />

merme saSinelad kurnebaTa misTa. da odes mauwya Cuen<br />

aRmarTebad juari, warvavlinen xuroni da eZiebdes xesa,<br />

vidremdis poes martod mdgomi kldesa zeda, romelsa<br />

ara mixebul iyo Ãeli kacisaÁ, aramed mona[64r]direTagan<br />

smeniT vicodeT saswauli xisaÁ mis. odes iremsa ecis<br />

Ásari, ivltin borcusa mas queSe, romlisa zeda dga xeÁ<br />

igi da swrafiT Wamn Teslsa missa CamocÂvnulsa da sikudilisagan<br />

ganeris.<br />

da ese miTxrian da viyav dakÂrvebul mas zeda.<br />

amisTÂsca movhkueTe xÀ igi da Sevqmen juari sami: erTi,<br />

romeli zeciT iyo saswauli misi, da erTi aRvhmarTe<br />

adgilsa mas, romelsa mxilebaÁ igi uflisa mier vixile<br />

mTasa zeda TxoTisasa, da erTi qalaqsa uJarmas, romel<br />

wariRo salome. da aRvaSene qvisa eklesiaÁ ma[64]yualTa<br />

maT zeda ninoÁsTa da vqmen mas Sina saqmÀ, qmniT uCinoÁ<br />

da cxadi, didebaÁ maylovanTaÁ maT, rameTu ara gamovaÃu<br />

furceli erTi maT, aramed xerxiTa gare-Sevicven, rameTu<br />

mexilvnes mravalni saswaulni mas Sina da kurnebani<br />

didni. da Sevqmen zemoÁ eklesiaÁ qviTa Tavisa CemisaTÂs<br />

da erisaTÂs simravlisa, rameTu quemosa eklesiasa erqua<br />

wmidaÁ wmidaTaÁ da yovlad ver vikadrebdiT karTa<br />

misTa ganxumad, TÂnierad kÂriakesa dResa. arca Seslvad<br />

366


vin ikadrebda, TÂnier [65r]mRdelisa, romeli galobn mas<br />

Sina, rameTu SiSi iyo yovelsa zeda kacsa suetisa misgan<br />

cxovelisa. hxedvida yoveli kaci suetsa mas, viTarca<br />

Zalsa RmrTisasa, da mixedvadca ver eufla kacsa sar-<br />

Culsa missa, romelsa TÂT hxedavT. da aw ver vikadre<br />

winaSe missa mokueTad miwaÁ samared Cemda, raÁTamca daemarÃnes<br />

Ãorcni Cemni, rameTu meSinoda misgan codvisa<br />

oden moqmedsa da Sevimzade zemo saflavi Cemi, raÁTa<br />

Tualsa missa miverido da wyalobasa missa mivemTxÂo<br />

adgomasa mas yovelTasa.<br />

da viTarca movelode gansrulebasa keTilTa RmrTisaTa<br />

Cemda momarT da vityode, [65]Sevhvedro suli Cemi<br />

dedasa mas Cemsa wmidaTasa ninoÁs. maSin Sehvedra ubiwoÁ<br />

igi suli misi dambadebelsa TÂssa, rameTu aR-sameesrula<br />

yoveli mcnebaÁ RmrTisaÁ da swavlaÁ wmidisaÁ<br />

mis mamis, dedis Zmisa misisaÁ, daguaoblna Cuen axal-<br />

Sobilni CCÂlni umecarni. da SevZrwundi suliTa da<br />

Cem Tana yoveli naTesavi CrdiloÁsaÁ, rameTu aRmo-odensrul<br />

iyo mzÀ da mo-oden-fenil iyo naTeli, dafara<br />

Rrubelman zamTrisaman Cuengan, xolo igi wmidaÁ yovladve<br />

naTelsa Sina ars da yovelTa gananTlebs. [66r]<br />

da ganviZraxe gulsmodgined warmoZrvad guami misi aqa,<br />

winaSe suetsa naTlisasa, ara vpove RoneÁ yovladve, ver<br />

ganernes ferÃni cxenTa maTTa da verca SeZra orasman<br />

kacman cxedari igi, romelsa zeda SeÁsuena.<br />

maSin davhmarxe guami misi yovladve didebulisaÁ<br />

bods, dabasa kxueTisasa da viglo[v]d :l: dRe sameufoÁT<br />

CemiTurT. da aRvaSÀne mas zeda eklesiaÁ da ganvadide<br />

friad. da misiTa oxiTa maqus sasoebaÁ Zisa RmrTisagan<br />

[66]da sarwmunoebasa zeda wmidisa mamisasa, Zlierisa<br />

cxovels-myofelisa sulisasa daviZineb da moveli aRdgomasa,<br />

da Segvedreb sulsa Cemsa yovelTa mgalobelTa<br />

uflisa mimarT, amen!<br />

q. anderZi mirian mefisaÁ Zisa TÂsisa<br />

mimarT revisa da colisa nana deduflisa<br />

`aha esera, me warval, vinaÁca moved. Sen, nana, Tu g[e]ces<br />

mocalebaÁ cxorebisaÁ Cemsa Semdgomad, ganyav samefoÁ<br />

Cueni orad da miÁRe samarxosa ninoÁssa JamTa Secvaleb-<br />

367


isaTÂs, [67r]raÁTa ara [Seiryios] ukunisamde adgili igi~.<br />

da egreve vedrebda mTavarebiskopozsa, raÁTa dadvas<br />

didebaÁ mis adgilisaÁ, romeli Rirs ars pativiscemasa.<br />

xolo Zesa TÂssa aswavebda: `aha esera SeÁcvala bneli<br />

Cueni naTlad da siqaduli Cueni cxorebad, sada hpovne<br />

queyanasa Sensa Sina vnebani igi, maT igulovdes. da ese<br />

SvilTa SenTa daamcen, rameTu me vici igi, viTarmed kavkasiaTa<br />

Sina ara daÁlevian. xolo Sen esre hyofd da Tavi<br />

Seni Sehvedre suetsa mas zegardamo didebulsa juarsa,<br />

caTa [67]Cinebulsa, da iyavn Seni mislvaÁ miwad, Zilad<br />

saukunod sarwmunoebasa zeda wmidisa samebisasa, amen!~<br />

368<br />

aRwerili iakob mRdelisaÁ, romeli Tana hyvanda<br />

ioane mTavarebiskopozsa, aRmarTebisaTÂs<br />

patiosnisa juarisa mcxeTas<br />

da iyo, ode[s] mohkueTes xÀ igi juarisaTÂs da<br />

moaqunda assa kacsa rto-furcliTurT, Semoaqunda<br />

qalaqad da mistydeboda eri mwuanisferobasa mas da<br />

furcloanobasa JamTa zaf[68r]xulis pirisa-<br />

Ta, oden sxuaÁ yoveli xeÁ Ãmel iyo, xolo igi yovladve<br />

furcel-daucÂvnel da sul-hamo da xilva-Suenier iyo<br />

xeÁ ese. da Zirsa zeda aRhmarTes xÀ igi karsa Tana eklesiaÁsasa<br />

samxriT kerZo da hbervida wyalTagan neli<br />

niavi da Salvida furcelsa mis xisasa da Zrvida rtoTa<br />

misTa. da iyo xilvaÁ misi Suenier da sasurvel, viTarca<br />

smeniT viciT, xisaÁ mis alvisaÁ. da ese moekueTa TTuesa<br />

martsa :ke:, dResa paraskevsa. da dga xeÁ igi egre :lz:<br />

dResa da ara SeÁcvala feri furcelman [68]misman, vi-<br />

Tarca mdgomareman Zirsa zeda TÂssa Tavsa zeda wyaroÁsasa,<br />

vidremde yovelni xeni maRnarisani SeÁmosnes<br />

furcliTa da xeni nayofis gamomRebelni SeÁmosnes nayofiTa<br />

da furcliTa. maSin TTuesa maÁssa :a: Seiqmnes<br />

juarni ese da SÂdsa misve TTuesa aemarTnes Ãelis<br />

dadebiTa mefeTaÁTa da sixaruliT, wadierebiT yovlisa<br />

erisa qarTlisaÁTa. da iyunes eklesiasa Sina da ixiles<br />

yovelman simravleman qalaqisaman yovelTa maT RameTa<br />

da aha, Camovidis juari cecxlisaÁ dagÂrgÂnebuli varskulaviTa<br />

da daadgris zeda eklesiaTa vidre ganTiadmde,


da riJuraJus oden gamovides [69r]misgan ori maskulavi<br />

da warvidis erTi aRmosavaliT da erTi dasavaliT. da<br />

igi Tavadi egreve nelad adgebin Ámier kerZo ar[a]gusa<br />

da daadgris borcusa zeda kldisasa, zemo kerZo, axlos<br />

wyarosa mas, romeli aRmoadines cremlTa wmidisa ninoÁsTa<br />

da muniT aRimaRlis zecad. da ese mravalgzis<br />

ixila yovelman erman macxovarebaÁ RmrTisa CuenisaÁ.<br />

maSin viwyeT kiTxvad netarisa ninoÁsa, Tu: `raÁ ars<br />

naberwyali isi da warvidis aRmosavaliT da dasavaliT?~<br />

xolo man hrqua: `ganavlinen kacni mTaTa zeda maRal-<br />

Ta [69] aRmosavalad, vidre kaxeTisa mTamde da dasavalad,<br />

vidre miawevs Seni sameufoÁ. da odes gamobrwyindnen<br />

mTiebni igi da yon, Tu sada dgren, munca aRhmarTen orni<br />

ese juarni qristÀsni~.<br />

maSin mefeman yo egre da SeÁcvna Tavni mTaTani miwyebiT.<br />

da dReÁ ese iyo paraskevi da SabaTad ganTeneboda,<br />

da iyo igive saswauli da iqmna egreve, viTarca yovladve<br />

Áqmnis.<br />

xvalis dRe movides dasavlisani, romelni dges TavTa<br />

zeda quabTa TavisaTa da miuTxres mefes, viTarca gamovida<br />

varskulavi igi, aRimaRla da miÁwia mTaTa zeda<br />

TxoTisa gardasavalsa ergus [70r]niaspisasa da daadgra<br />

adgilsa erTsa da neliad uCino iqmna. egreve movides<br />

mTiT kxueTisaÁT da uTxres mefesa: `vixileT varskulavi,<br />

aqaÁT momavali, da daadgra dabasa bods, kxueTisa<br />

queyanasa~.<br />

maSin brZana netarman nino: `warixueniT orni igi<br />

juarni da aRhmarTeT erTi TxoTs, sada-igi gamxila<br />

RmerTman, da erTi miec salomes, mÃevalsa qristÀssa, da<br />

aRmarTos uJarmas qalaqsa. da dabaÁ bodi ara wina-aRudges<br />

qalaqsa mefeTasa, rameTu erisa simravlÀ ars mun.<br />

bodisa kula dabaÁ TÂT vixilo, saTnoÁ [70]igi adgili<br />

RmrTisaÁ~. [v]yavT egre, viTarca gÂbrZana dedufalman<br />

nino.<br />

xolo ese saswauliTa zecisaÁTa Cinebuli patiosani<br />

juari mcxeTisaÁ aRvipyarT ÃeliTa kacobriviTa<br />

da mivediT borcusa mas queSe, wyarosa mas zeda,<br />

da vaTieT Rame da viloceT RmrTisa mimarT. da netari<br />

nino cremliTa Seszavebda wyarosa mas da iqmnebodes<br />

kurnebani da saswaulni didni.<br />

369


da xvalis dRe aRvediT zeda kldesa mas. da movida<br />

netari igi borcusa mas da davarda qvaTa zeda da tiroda<br />

igi, da mefeni da mTavarni, da yovlisa erisa simravlÀ,<br />

mamaTaÁ [71r]da dedaTaÁ da wulilisa yrmisa tirili da<br />

zrinvaÁ miÁweoda cadmde, vidremdis mTanica Ãmobdes<br />

maT Tana. da dasdva Ãeli erTsa qvasa netarman nino da<br />

mrqua: `moved, Senda jer ars, daswere juari qvasa amas~.<br />

da vyav egre. da mun aRmarTa juari igi didebuli netarman<br />

nino da mefeTa. da dadrka yoveli igi simravlÀ<br />

erTa uricxuTaÁ da Tayuanis-sces juarsa, da aRiares<br />

juarcumuli igi WeSmaritad Zed RmrTisad cxovelisa,<br />

da hrwmena samebiT didebuli igi, amen!<br />

xolo dedani igi mTavarni arasada ganeSorebodes<br />

eklesiasa wmidisa [71]suetisa cxovelisasa naTlisasa<br />

da juarsa mas patiosansa cxovelsa, rameTu hxedvides<br />

saswaulTa maT uzomoTa da kurnebaTa maT miuTxrobel-<br />

Ta. dauteva nino mcxeTaÁ qalaqi da warvida mTeuleTa<br />

xarebad pirutyusaxeTa maT kacTa da Semusrvad kerpTa<br />

maTTa. xolo aqa Sina dauteva huriaÁ igi mRdeli abia-<br />

Tar, romeli iyo meorÀ pavlÀ, romeli ara dascxreboda<br />

dRÀ da Rame qadagebasa qristÀssa da didebasa missa,<br />

vidremdis sivltolad iwyes huriaTa maT. [72r]xolo baginisaTÂs<br />

ÁZulebn mefesa, raÁTa ara SeZran naSenebi misi,<br />

rameTu vidre ara gamoCinebul iyo axali madli queyanasa<br />

amass, mun Sina iyo didebul saxeli saukunoÁsaÁ mis.<br />

da erCda mefÀ misTa dReTa da iyunes mun Sina mRdelad<br />

eliozis naTesavni huriaTa zeda.<br />

saxeliTa RmrTisaÁTa, ese wigni qarTlis moqcevisani<br />

me, arSoSa-yofilman iovane, Sevwiren wmidasa mTasa sinasa<br />

salocvelad SvilTa CemTaTÂs _ demetri, adrne[r]<br />

se da nerse, da saÃseneblad sulisa CemisaTus. locva<br />

yavT, amen!<br />

qriste, Seiwyale iovane, amen!<br />

[72]saxeliTa RmrTisaÁTa, daesrula wmidisa ninoÁsi,<br />

locva yavT!<br />

370


371

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!