Ħarġa Edukattiva fil-Belt Valletta

paġna 1. Ħarġa Edukattiva għas-sitt sena primarja il-Belt Valletta
Ħarġa Edukattiva fil-Belt Valletta – għall-istudenti tas-Sitt Sena Primarja
(noti & ritratti oriġinali: Tony Pace Uffiċjal Edukattiv)
Dawn in-noti ġew miktuba għall-użu ta’ dawk l-għalliema u l-istudenti li jitħajru jagħmlu
fieldwork il-Belt Valletta. Ipprintja dawn in-noti, ħudhom miegħek u aħdimhom fuq ilpost.
Dan il-fieldwork ikopri aspetti Storiċi, Ġografiċi u Ċiviċi.
Isem: ______________________________ klassi: _______________
Ibda minn ħdejn il-Bieb ta’ Putirjal.
(Aqra) Il-Belt Valletta bdiet tinbena wara l-Assedju l-Kbir ta’ l-1565. Il-Kavallieri riedu
jiddefendu l-portijiet. Il-Port il-Kbir kien il-muftieħ li bih wieħed seta’ jidħol fil-Gżejjer
Maltin.
1. IL-PERIT / ARKITETT: Wieġeb
(a) fuq il-lemin jidher il-perit li iddisinja l-Belt Valletta.
Min kien dan il-perit?
__________________________________________
(b) Ikteb id-data meta bdiet tinbena l-Belt Valletta:
__________________________________________
(ċ) Ikteb isem il-Granmastru li għalih issemmiet il-
Belt: ______________________________________
2. IS-SWAR TAL-BELT:
Qabel tidħol mill-Bieb ta’ Putirjal, ħares
lejn il-foss li hemm fuq iż-żewġ naħat.
Innota s-swar b’saħħithom li bihom hija
mdawra l-Belt. Għaliex taħseb li s-swar
tal-Belt Valletta huma b’saħħithom
ħafna?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
___________________________________________________________
1

paġna 2. Ħarġa Edukattiva għas-sitt sena primarja il-Belt Valletta
3. ĦLAS LILL-ĦADDIEMA: (Aqra)
Permezz ta’ muniti bħal dawn kienu jitħallsu lħaddiema
li ħadmu fuq il-bini tal-Belt Valletta.
Dawn il-muniti bdew jissejħu PATAKKA.
Fuqhom kien hemm miktub MELITA
RENASCENS, li tfisser ‘Malta terġa’ tqum millġdid.
F’Malta, wara l-Assedju ma kienx hawn ħaddiema biżżejjed biex ilaħħqu malbini
tal-Belt. Allura l-Kavallieri ġabu bosta ħaddiema minn Sqallija.
4. BIEB IL-BELT – PUTIRJAL: ħares lejn dawn iż-żewġ ritratti
PORTA SAN GIORGIO – Bieb il-Belt kif
kien fi Żmien il-Kavallieri
2
PUTIRJAL – Bieb il-Belt kif jidher illum
Wieġeb: Ikteb differenza waħda li qed tinnota bejn il-Bieb tal-Belt kif kien
fi Żmien il-Kavallieri u Bieb il-Belt kif jidher illum:
___________________________________________________________
5. It-Triq Prinċipali tal-Belt Valletta:
Idħol mill-Bieb ta’ Putirjal u ħares ’l isfel lejn it-triq prinċipali tal-Belt: Il-
Kavallieri kienu semmew din it-triq STRADA SAN GIORGIO.
(a) X'jisimha t-Triq Priċipali tal-Belt Valletta llum?
___________________________________________________________
(b) X'kien jisimha l-istess triq fi żmien l-Ingliżi?
___________________________________________________________

paġna 3. Ħarġa Edukattiva għas-sitt sena primarja il-Belt Valletta
6. Valletta – il-belt kapitali ta’ Malta llum:
Agħti l-ismijiet tal-bliet kapitali (ċentri kummerċjali) ta’ Malta:
o qabel l-1530: _________________________________
o bejn l-1530 u l-1566 _________________________________
o wara l-1566 _________________________________
(Imxi sa ħdejn it-Teatru l-Imwaqqa’ u dur dawra miegħu)
7. It-Teatru – il-kruha tal-gwerra:
Ritratt A: it-teatru qabel l-1940 Ritratt B: it-teatru kif jidher illum
(a) Dan it-teatru huwa magħruf bħala (Dar il-Mediterran, it-Teatru
Manoel, it-Teatru Rjal).
(b) It-teatru waqa’ (bil-bombi fl-Aħħar Gwerra, biż-żmien, bl-umdità).
(c) Semmi differenza li qed tara meta tqabbel dawn iż-żewġ ritratti:
________________________________________________________
(d) Ikteb sentenza dwar il-kruha tal-gwerra:
________________________________________________________
________________________________________________________
(Imxi lejn il-Berġa ta’ Kastilja; fit-telgħa li tagħti għal Kastilja nsibu żewġ
knejjes żgħar, faċċata ta’ xulxin):
3

paġna 4. Ħarġa Edukattiva għas-sitt sena primarja il-Belt Valletta
8. KONSERVAZZJONI U RESTAWR: iż-żewġ knejjes żgħar:
Bil-għajnuna ta’ l-għalliem/a ikteb l-ismijiet ta’ dawn iż-żewġ knejjes kif
ukoll sentenza qasira fuq kull knisja
(a) Il-Knisja fir-ritratt tax-xellug tal-karta hija: ___________________
sentenza: _________________________________________________
(b) Il-knisja fir-ritratt tal-lemin hija: ____________________________
sentenza: _________________________________________________
Dawn iż-żewġ knejjes għadhom kif ġew RESTAWRATI.
Iddiskuti l-punti li ġejjin ma’ l-għalliem/a:
♦ Il-ħsara li ssir mix-xita (acid rain) u l-elementi
♦ Ħsara mill-ħamiem
♦ Konservazzjoni - xi tfisser? Kif tista’ ssir?
♦ Restawr - x’inhu? Min jagħmlu? Fejn qiegħed iċ-Ċentru għar-Restawr?
Għaliex huwa importanti li jsir?
9. IL-BERĠA TA’ KASTILJA:
Aqra: Il-Kavallieri kienu ġejjin minn pajjiżi differenti.
Kienu wkoll jitħaddtu b’lingwi differenti. Kull lingwa
kellha palazz għaliha.
Wieġeb il-mistoqsijiet li ġejjin:
4

paġna 5. Ħarġa Edukattiva għas-sitt sena primarja il-Belt Valletta
(a) Il-palazzi għal-lingwi differenti li bnew il-kavallieri fil-Belt Valletta
jissejħu: (kantini, skejjel, bereġ)
(b) Fuq il-faċċata tal-berġa ta’ Kastilja hemm bust tal- (Prim Ministru,
President, Gran Mastru) tal-Kavallieri Manoel Pinto.
(c) Illum, il-bini tal-berġa ta’ Kastilja iservi bħala (l-uffiċċju, id-dar,
il-palazz) tal-Prim Ministru Malti.
(d) Fil-berġa ta’ Kastilja jiltaqa’ (il-parlament, il-kabinett, il-kumitat).
10. Il-Barrakka ta’ Fuq:
(Induru dawra mal-Barrakka ta’ Fuq; dan huwa
post fejn wieħed jista’ jistrieħ għall-arja li titla’ millbaħar.
Innota plakek u monumenti li hemm;
fittex fost l-oħrajn il-monument magħruf bħala LES
GAVROCHES; dan huwa replika tal-monument
maħdum minn Antonio Sciortino; l-oriġinal qiegħed
il-Mużew tal-Arti fil-Belt stess)
Wieġeb:
(a) Hemm żewġ barrakki fil-Belt Valletta. Kif inhuma magħrufa?
(i)________________________ (ii)___________________________
(b) X’jismu l-port importanti li qed tara quddiemek mill-barrakka?
________________________________________________________
(c) Semmi Port ieħor kbir f’Malta: _______________________________
(d) Fil-Port jaħdmu bosta ħaddiema Maltin. Semmi tliet jobs marbuta ma’
xogħlijiet li jsiru fil-Port: (i) __________________________________
(ii)______________________ (iii)____________________________
(e) X’jissejħu dawk il-vapuri kbar li jidħlu fil-Port mimlija bit-turisti?
________________________________________________________
(f) Għaliex it-turiżmu huwa importanti għalina l-Maltin?
________________________________________________________
5

paġna 6. Ħarġa Edukattiva għas-sitt sena primarja il-Belt Valletta
11. STORJA U ĠOGRAFIJA TAL-PORT:
(a) Mill-Barrakka ittawwal lejn il-Port li tara taħtek. Imla dawn il-postijiet
imsemmija fil-kaxxi ipprovduti, skont il-mappa ta’ hawn fuq; ilpostijiet
huma: Il-Kalkara, Il-Forti Ricasoli, Il-Furjana, Il-Marsa, Senglea,
Kastell Sant’Anġlu, Corradino.
1 5
2 6
3 7
4 8
(b) Fl-istampa tal-lemin jidher il-(Kastell
Sant’Anġlu, Forti Sant’Iermu, Forti San
Luċjan).
(c) Dan il-Forti qiegħed fit-tarf tal-peniżola li
fuqha nsibu mibnija l-belt (ta’ Senglea,
tal-Kalkara, tal-Birgu).
(d) Peniżola tfisser: (gżira żgħira, muntanja
kbira, biċċa art imdawra bil-baħar minn
tliet bnadi).
6

paġna 7. Ħarġa Edukattiva għas-sitt sena primarja il-Belt Valletta
(e) Issa ħares lejn dan ir-ritratt li
għandek fuq il-lemin tal-paġna. Fir-
ritratt jidhru s-swar (tal-belt ta’
Senglea, tal-Belt Valletta, tal-
Furjana).
(f) Fl-istampa jidhru wkoll xi krejnijiet.
Fejn hemm il-krejnijiet, insibu:
(skyscrapers, barriera, it-Tarzna)
(Oħroġ mill-barrakka, erġa’ għaddi minn quddiem il-Berġa ta’ Kastilja u ibda nieżel minn
Triq il-Merkanti; fil-bidu ta’ Triq il-Merkanti issib Palazzo Parisio fuq naħa u l-Berġa tal-
Italja fuq in-naħa l-oħra)
12. BEREĠ U PALAZZI FIL-BELT:
Wieġeb:
(a) Fir-ritratt tax-xellug nistgħu naraw (il-Palazz tal-President, Palazzo
Parisio, il-Berġa tal-Italja).
(b) Fir-ritratt tal-lemin naraw (il-Palazz tal-President, Palazzo Parisio,
il-Berġa tal-Italja).
(c) Min kien il-mexxej tas-suldati Franċiżi li qagħad għal sitt ijiem ġewwa
Palazzo Parisio meta ġie Malta u keċċa lill-Kavallieri: ______________
(fittex it-tweġiba tiegħek fuq irħama imwaħħla mal-faċċata ta’ Palazzo Parisio).
7

paġna 8. Ħarġa Edukattiva għas-sitt sena primarja il-Belt Valletta
13. IT-TOROQ TAL-BELT:
Il-mappa turina l-pjanta tat-toroq tal-
Belt Valletta.
(a) It-toroq tal-Belt Valletta huma
(mgħawġin, imserrpin, dritti).
(b) It-toroq tal-Belt Valletta ġew
iddisinjati forma ta’ (gradilja, xemx, nofs qamar).
(Kompli nieżel minn Triq il-Merkanti. Matul il-ġimgħa matul din it-triq jarma l-monti fejn
bosta bejjiegħa jippruvaw ibiegħu l-prodotti tagħhom; ikser għal quddiem il-konkatidral ta’
San Ġwann)
14. IL-KONKATIDRAL TA’ SAN ĠWANN:
Aqra: fil-pjazza ta’ quddiem il-Konkatidral ta’
San Ġwann. Innota l-kampnari tal-knisja, qishom
xi parti minn fortizza. San Ġwann kienet il-
KNISJA KONVENTWALI tal-Ordni tal-
Kavallieri ta’ San Ġwann. Il-Kavallieri ma
ħallewha nieqsa minn xejn u nefqu ħafna flus biex
ikollhom knisja mill-aqwa, b’teżori ta’ l-arti mill-
aqwa.
N.B. Tinsiex li kien fi żmien il-Ħakma Ingliża li
San Ġwann sar Konkatidral; fi żmien il-Kavallieri kien il-Knisja Konventwali.
Wieġeb dwar il-Knisja ta’ San Ġwann:
(a) Il-pjanti tal-knisja għamilhom (Franġisku Lapparelli, La Valette,
Ġlormu Cassar).
(b) Il-faċċata tal-knisja (hija lixxa, fiha ħafna skultura, miżbugħa ħamra).
(c) Il-pjanta tal-knisja għandha forma ta’ (gradilja, salib, ċirku).
(d) Fil-ġnub tal-knisja fuq ġewwa nsibu (berġa, kappella, loġġa) għal kull
lingwa tal-Kavallieri.
8

paġna 9. Ħarġa Edukattiva għas-sitt sena primarja il-Belt Valletta
(imxi minn quddiem San Ġwann lejn Triq ir-Repubblika u ikser lejn il-lemin; wara li timxi xi
40 metru għandek issib il-bini li qed tara fl-istampa tax-xellug)
15. Dari u llum:
Aqra: Il-bini li qed tara fir-ritratt tax-xellug huwa l-bini tal-Qrati tal-Ġustizzja. Minflok
dan il-bini, il-Kavallieri kienu bnew il-Berġa ta’ Auvergne. Ir-ritratt tal-lemin jurina kif din
il-berġa sfat imġarrfa u meqruda mill-bombi fl-Aħħar Gwerra.
Wieġeb: kieku kien jiddependi minnek, x’kont tagħmel wara l-gwerra,
terġa’ tibni l-Berġa kif kienet, jew tibni l-bini preżenti tal-Qorti? Għaliex?
___________________________________________________________
___________________________________________________________
16. Żewġ monumenti:
Aqra: faċċata tal-bini tal-
Qorti għandek tara żewġ
monumenti importanti għallistorja
ta’ pajjiżna. Monument
famuż ħafna huwa dak maħdum
mill-iskultur Malti ta’ fama
internazzjonali, Antonio
Sciortino (lemin). Ifakkarna fl-
Assedju l-Kbir tal-1565.
Imbagħad maġenbu (ritratt
xellug) għandek issib ukoll
monument lill-Papa San Piju V.
9

paġna 10. Ħarġa Edukattiva għas-sitt sena primarja il-Belt Valletta
Issa wieġeb il-mistoqsijiet li ġejjin:
(a) Kemm-il figura fih il-monument tal-Assedju? ____________________
(b) F’dan l-Assedju, il-Kavallieri u l-Maltin iġġieldu kontra (l-Franċiżi, l-
Ingliżi, t-Torok).
(c) Min kien il-Gran Mastru li mexxa lill-Maltin u l-Kavallieri fl-Assedju l-
Kbir tal-1565? ____________________________________________
(d) Ir-rebħa tal-Maltin u l-Kavallieri fl-Assedju l-Kbir infakkruha kull sena
(fil-21 ta’ Settembru, fil-31 ta’ Marzu, fit-8 ta’ Settembru).
(e) X’kienet tfisser ir-rebħa tal-Maltin u l-Kavallieri fl-1565?
________________________________________________________
________________________________________________________
(f) Wara l-Assedju, il-Kavallieri iddeċidew li jibnu belt ġdida. X’kien
jisimha din il-Belt ġdida? ____________________________________
(g) Għal min issemmiet? _______________________________________
(h) Permezz tal-kitba li hemm fuq wieħed mill-monumenti li semmejna,
ikteb l-isem tal-Papa li għen ħafna biex tinbena din il-Belt:
________________________________________________________
(mill-pjazza ta’ quddiem il-qorti imxi iktar ’il ġewwa fi Triq ir-Repubblika; għandek tasal fi
Pjazza Regina; fil-fatt hawnhekk issib monument lir-Reġina Vittorja tal-Ingilterra)
17. Pjazza Regina:
Wieġeb:
(a) Fl-istampa tidher (il-
Biblijoteka, il-Berġa tal-Italja,
il-Berġa ta’ Kastilja).
(b) F’dan il-bini nsibu kollezzjoni:
(ta’ kotba, ta’ nsetti, ta’ armi).
(c) Dan il-bini nbena fi żmien il-
ħakma (tal-Ingliżi, tal-Franċiżi, tal-Kavallieri).
10

paġna 11. Ħarġa Edukattiva għas-sitt sena primarja il-Belt Valletta
(Imxi lejn Pjazza San Ġorġ, jew kif inhu
magħruf aħjar Misraħ il-Palazz. Dur dawra
ma’ Pjazza San Ġorġ; innota l-plakek ta’ l-
irħam imwaħħlin mal-ħajt tal-Palazz; il-
bini li qed tara fl-istampa ma nbeniex mill-
Kavallieri. Fi Żmien il-Ħakma Ingliża kien
magħruf bħala l-Main Guard, bis-suldati
Ngliżi dejjem għassa)
18. Pjazza San Ġorġ:
Fl-istampa jidher il-Palazz.
Wieġeb:
(a) Fil-Palazz jiltaqa’
(il-Parlament,
il-Kabinett, il-Kunsill
Lokali tal-Belt).
(b) Illum (Il-President tar-
Repubblika, Il-Prim
Ministru, Is-Sindku) għandu l-uffiċċju tiegħu f’dan il-Palazz.
(c) Fi żmien il-Kavallieri (il-Gran Mastru, il-President, is-Sindku) kellu l-
uffiċċju tiegħu fil-Palazz.
(d) F’dan il-Palazz nistgħu nżuru (l-Armerija, il-knisja ta’ San Ġwann,
il-Mużew tal-Arti).
19. Il-George Cross:
Dan ir-ritratt jurina l-għotja
tal-George Cross lill-Gżejjer Maltin;
iċ-ċerimonja saret fi Pjazza San Ġorġ
11

paġna 12. Ħarġa Edukattiva għas-sitt sena primarja il-Belt Valletta
Wieġeb:
(a) Il-George Cross ingħata ingħata lill-Maltin minħabba (l-qlubija, l-biża’,
l-kefrija) li urew il-Maltin fl-Aħħar Gwerra.
(b) Il-George Cross inpoġġuh fuq (il-bandiera Maltija, l-Innu Nazzjonali
Malti, il-karozzi tal-linja).
(c) Fittex id-data meta ingħata l-George Cross; għandek issibha fuq
plakka tal-irħam mal-faċċata tal-Palazz.
20. Il-lapidi mal-ħajt tal-Palazz:
Irrispondi dal-mistoqsijiet bil-għajnuna tal-lapidi li hemm imwaħħlin
mal-ħajt tal-Palazz:
(a) L-ewwel sib il-lapida li tfakkar meta ħadet
l-Indipendenza. Ikteb id-data (jum, xahar u sena)
meta Malta ħadet l-Indipendenza:
_________________________________
(b) Liema pajjiż kien jaħkimna, imbagħad tana
l-Indipendenza?
_________________________________
(c) Issa fittex il-lapida li tfakkarna meta Malta saret
repubblika. Ikteb id-data (jum, xahar u sena)
meta Malta saret repubblika:
_____________________________
(d) Fittex il-lapida li tfakkarna f’Jum il-
Ħelsien. Ikteb id-data (jum, xahar u
sena) meta l-aħħar suldati Ingliżi
telqu minn Malta:
_____________________________
(e) Semmi ġrajja oħra li tinsab imfakkra
permezz ta’ lapida mal-faċċata tal-
Palazz: _______________________
12

paġna 13. Ħarġa Edukattiva għas-sitt sena primarja il-Belt Valletta
21. Attivitajiet ekonomiċi u ta’ divertiment fil-Belt Valletta:
Agħmel √ maġenb l-attivitajiet li wieħed jista’ jagħmel fil-Belt
Valletta:
Tony Pace
Uffiċċjal Edukattiv Primarja
Marzu 2010
(a) tmur tara film fiċ-ċinema _____
(b) iżżur u tara siti storiċi ta’ żmien
13
il-kavallieri f’Malta _____
(c) tixtri karozza ġdida _____
(d) tgħaddi ħin tirrikrea ruħek fi
ġnien pubbliku _____
(e) tieħu kafè mal-ħbieb _____
(f) tiekol f’ristorant _____
(g) tħallas il-kontijiet f’uffiċċju tal-
gvern
(h) tagħmel operazzjoni fl-isptar
prinċipali ta’ Malta _____
(i) tixtri ktieb għall-iskola _____
(j) tara logħba futbol fil-grawnd
nazzjonali _____
(k) tixtri żarbun ġdid _____
(l) tmur iddur u tixtri xirja minn fuq
il-monti _____