iddawnlowdja - Studji Soċjali Primarja

fieldwork għar-4 Sena Primarja Studji Soëjali
_____________________________________________________________________________
Fieldwork - ir-Raba’ Sena Primarja STUDJI SOêJALI
(ippreparat minn Tony Pace, Uffiëjal Edukattiv tal-Primarja fid-DQSE)
Isem: ________________________ klassi: _____________
Il-Fieldwork jibda minn Bieb il-Belt.
Dawn ir-ritratti juruna kif Ŝviluppa Bieb il-Belt f’dawn l-aħħar snin.
PUTIRJAL
dan kien il-bieb prinċipali li minnu
stajt tidħol għall-Belt Valletta;
twaqqa’ f’Mejju 2011
PORTA REALE - dan
kien il-bieb prinċipali
li minnu stajt tidħol
fil-Belt Valletta fi
Żmien il-Ħakma
Ingliża.
IL-FUNTANA – parti mix-xena tal-wesgħa
li nsibu quddiem Bieb il-Belt
Fieldwork għar-Raba’ Sena Primarja paāna 1

fieldwork għar-4 Sena Primarja Studji Soëjali
_____________________________________________________________________________
(wieāeb il-mistoqsijiet billi jew timla l-vojt mogħti inkella taqta’ sing taħt it-tweāiba t-tajba)
(Għaddi minn ħdejn it-Teatru Mwaqqa’ u itla’ lejn
Kastilja; ieqaf quddiem l-għassa tal-pulizija li
qiegħda maāenb il-Knisja ta’ Santa Katarina)
1. Bieb il-Belt huwa magħruf fost il-
Maltin bħala Putirjal. Din il-kelma
āejja minn (Porta Grande, Porta
Reale, Parata tal-Karnival).
2. Imla l-vojt tal-kaxxi li āejjin bilkliem:
sindku, Prim Ministru, warden,
kennies, pulizija, bejjiegħ, kappillan
a jara li tinŜamm l-Ordni u l-paëi fil-pajjiŜ
b iŜomm it-toroq nodfa
ë jara li l-karozzi ma jipparkjawx ħaŜin
d imexxi l-laqgħat tal-Kunsill Lokali tal-Belt Valletta
e imexxi l-gvern tal-GŜejjer Maltin
f imexxi waħda mit-tliet parroëëi tal-Belt
ā ibiegħ iŜ-Ŝraben minn ħanut li għandu fil-Belt
(itla’ sa quddiem il-Berāa ta’ Kastilja – ara ritratt)
Aqra: Għal Ŝmien twil Malta kienet immexxija
mill-Kavallieri ta’ San Āwann. Kienu l-Kavallieri
li bnew il-Belt Valletta wara l-Assedju l-Kbir
tal-1565. Il-Kavallieri kienu jitkellmu lingwi
differenti; kull lingwa kien ikollha Berāa jew
Palazz għaliha. Fil-Berāa ta’ Kastilja kienu
jgħixu, jieklu, jorqdu u jiddevertu l-Kavallieri li
āejjin minn Castille, biëëa art fl-Ewropa li tiāi
n-naħat ta’ Spanja.
Fieldwork għar-Raba’ Sena Primarja paāna 2

fieldwork għar-4 Sena Primarja Studji Soëjali
_____________________________________________________________________________
3. Wieāeb dwar il-Berāa ta’ Kastilja:
(a) Illum min għandu l-uffiëëju tiegħu fil-Berāa ta’ Kastilja?
____________________________________________
(b) Dan l-uffiëëjal importanti jmexxi l-laqgħat tal-(Kabinett, Parlament,
Kunsill Lokali tal-Belt).
(minn ħdejn Kastilja imxi lejn il-bidu ta’ Triq San Pawl)
4. Wieāeb: (a) Fil-bidu ta’ Triq San Pawl issib l-uffiëini ta’ stamperija
kbira. X’jisimha l-gazzetta li tiāi stampata kuljum f’din l-istamperija?
_________________________________________________________
(b) Il-gazzetti huma mezz ta’ (trasport, rikreazzjoni, komunikazzjoni)
importanti ħafna għalina.
(mur il-Barrakka ta’ Fuq; dur dawra bil-kwiet u
osserva li qed tara madwarek; il-Barrakka āiet
ippjanata mill-Kavallieri ta’ Āwann bħala post
ta’ rikreazzjoni)
5. Semmi passatemp li kien popolari fi
Ŝmien il-Kavallieri, u li għadu
popolari mal-Maltin anke fil-āurnata
ta’ llum.
____________________________
6. X’tista’ tara āol-Barrakka ta’ Fuq?
Immarka bis-sinjal √ dawk l-affarijiet li qed tara madwarek:
SIĀAR KARROZZI BANKIJIET GĦALL-MISTRIEĦ,
TRAKKIJIET MONUMENTI VASKA BIL-ĦUT
PJANTI AJRUPLANI BERĀA TAL-KAVALLIERI
7. Fittex monument wieħed minn dawk li hemm il-Barrakka u ikteb l-isem
tal-monument: ____________________________________________
Fieldwork għar-Raba’ Sena Primarja paāna 3

fieldwork għar-4 Sena Primarja Studji Soëjali
_____________________________________________________________________________
8. Aqra: Sakemm ħadna l-Indipendenza fl-1964 Malta minn dejjem kienet
maħkuma minn xi qawwa barranija. Ir-Rumani, l-Għarab, in-Normanni, l-
Għarab, il-FranëiŜi, l-IngliŜi ....eëë... dawn kollha kienu ħakkiema fuq il-
GŜejjer Maltin. Dawn ilħakkiema
kollha uŜaw il-Port li
qed tara taħtek biex idaħħlu fih
il-vapuri tagħhom. Wieāeb:
X’jismu dan il-Port importanti?
_________________________
9. Il-Kastell li qed tara fir-ritratt u
li tista’ tara sew mill-Barrakka,
minn Ŝminijiet qodma ħafna,
kien dejjem jgħasses id-daħla
tal-Port. Dan il-Kastell huwa:
(Il-Kastell San Luëjan, Il-
Kastell tal-Isla, Il-Kastell
Sant’Anālu).
10. Ħares mill-gallarija tal-Barrakka. Fuq ix-xellug tiegħek tista’ tara bħal
pont twil fid-daħla tal-Port. Dan jissejjaħ (l-Akwedott, il-Breakwater, il-
Pont ta’ Marsamxett, il-Ponta tal-Isla).
11. Fil-Port sikwit jidħlu vapuri kbar mimlija turisti. Dawn il-vapuri jissejħu
(tankers, cruise-liners, destroyers).
12. Mill-Barrakka, taħtek in-naħa tal-lemin, tista’ tara dak li jissejjaħ is-Sea
Passenger Terminal. Is-Sea Passenger Terminal juŜawh dawk in-nies li
jkunu jixtiequ jsiefru (bil-baħar,
bl-ajru).
13. Kieku kellek tiāi Malta bil-baħar, u
għandek tliet sigħat fuq l-art qabel
jerāa’ jitlaq il-vapur. Liema Belt
Maltija taħseb li jaqbillek iŜŜur
kieku?
___________________________
Fieldwork għar-Raba’ Sena Primarja paāna 4

fieldwork għar-4 Sena Primarja Studji Soëjali
_____________________________________________________________________________
(Oħroā mill-Barrakka, erāa’ għaddi minn quddiem il-Berāa ta’ Kastilja u inŜel minn Triq il-
Merkanti. Għaddi minn quddiem il-Konkatidral ta’ San Āwann, imbagħad ikser fuq il-lemin
tiegħek minn Triq ir-Repubblika. Ibqa’ miexi sakemm tiāi fi Pjazza San Āorā; fil-mixja tiegħek
mill-Barrakka ta’ Fuq sa Pjazza San Āorā wieāeb il-mistoqsijiet li āejjin)
14. IT-TOROQ TAL-BELT –
Aqra: hawnhekk qed tara
pjanta jew mappa tal-Belt
Valletta. Din il-pjanta
għamilha Franāisku Lapparelli,
perit famuŜ li āie mibgħut
mill-Papa Piju V biex jgħin lill-
Kavallieri jibnu Belt Kapitali
ādida. Wieāeb: It-toroq tal-
Belt huma ippjanati forma ta’
(kaxxa, trijanglu, gradilja).
15. Innota dan il-bini li āej waqt il-mixja tiegħek mill-
Barrakka ta’ Fuq sa Pjazza San Āorā; bil-għajnuna talgħalliem/a
wieāeb il-mistoqsijiet dwar dan il-bini:
(i) Il-Berāa tal-Italja:
(a) Il-Berāa tal-Italja tinsab fi (Triq ir-Repubblika, Triq il-
Merkanti, Triq San Pawl).
(b) Il-bereā kienu (fortizzi, kastelli, palazzi, swar) fejn
kienu jgħixu l-Kavallieri ta’ San Āwann.
(ii) Il-Konkatidral ta’ San Āwann
(a) Il-Konkatidral inbena (mill-Kavallieri, mill-FranëiŜi,
mill-IngliŜi).
(b) Pittura famuŜa ħafna, magħrufa bħala IL-
CARAVAGGIO, tinsab fl-Oratorju tal-Konkatidral ta’
San Āwann. Din il-pittura hija dwar (L-Aħħar tad-
Dinja, Il-Vatikan, Qtugħ ir-Ras ta’ San Āwann).
(c) San Āwann (huwa, m’huwiex) parroëëa tal-Belt
Valletta.
Fieldwork għar-Raba’ Sena Primarja paāna 5

fieldwork għar-4 Sena Primarja Studji Soëjali
_____________________________________________________________________________
(iii) il-Qrati tal-Āustizzja:
(a) Dan il-bini tal-Qrati tal-Āustizzja jinsab fi (Triq il-Merkanti, Triq ir-
Repubblika, Triq San Pawl).
(b) Fil-Qrati tal-Āustizzja, il-pulizija jressqu (il-plejers, is-sajjieda, l-akkuŜati)
biex jekk jinstabu ħatja, jieħdu kastig.
(Kompli miexi lejn Pjazza San Āorā; x’ħin tasal
fil-pjazza, innota l-Palazz tal-President; dan
tista’ tarah fuq ix-xellug tiegħek hekk kif tidħol
fil-pjazza).
16. Fil-Palazz tal-President nistgħu
nŜuru (l-Armerija, l-Forti
Sant’Iermu, l-Biblijoteka).
17. Fil-Palazz tal-President għandu luffiëëju
tiegħu (l-Arëisqof, il-Kappillan tal-parroëëa ta’ San Duminku, il-
President tar-Repubblika).
18. Fil-Palazz tal-President (jiltaqa’ l-Parlament Malti, isiru l-laqgħat tal-
Isqfijiet, insibu l-MuŜew tal-Gwerra).
(Minn Pjazza San Āorg imxi lejn Triq it-Teatru; hawnhekk attent mill-karozzi; aqsam Triq l-
Ifran; kompli miexi fi Triq it-Teatru, fuq il-lemin tiegħek issib id-daħla tat-Teatru Manoel,
imbagħad iktar ’l isfel il-Knisja tal-Madonna Tal-Karmnu; fit-tarf ta’ Triq it-Teatru tiāi fi Triq
il-Punent jew West Street; ikser lejn il-lemin fid-direzzjoni ta’ Pjazza Aragona).
19. Osserva: Kif tibda miexi Triq il-
Punent fid-direzzjoni ta’ Pjazza
Fieldwork għar-Raba’ Sena Primarja paāna 6

fieldwork għar-4 Sena Primarja Studji Soëjali
_____________________________________________________________________________
Aragona, fuq ix-xellug tiegħek għandek tara tabella tal-irħam lu turina ddar
fejn kien jgħix Dun Mikiel Xerri fil-Belt Valletta. Wieāeb: Kemm dam
jgħix f’din id-dar Dun Mikiel Xerri? ____________________________
20. Kif miet Dun Mikiel Xerri?
__________________________________________________________
21. Meta miet Dun Mikiel Xerri? (ikteb il-jum, ix-xahar u s-sena)
__________________________________________________________
22. Kemm kellu Ŝmien meta miet Dun Mikiel Xerri? ____________________
(imxi lejn Pjazza Aragona)
23. Osserva u aqra: fi Pjazza Aragona għandek tara l-monument li l-poplu
Malti tella’ f’āieħ Dun Mikiel Xerri. Madwar il-pjazza għandek issib ukoll xi
bini storiku u interessanti. Sib il-bini li āej u aqra l-informazzjoni dwaru:
Bini A: Il-Berāa ta’ Aragona
Din hija berāa oħra
mibnija mill-Kavallieri ta’ San Āwann;
hawnhekk kienu jgħixu,
jiddevertu u joqogħdu
l-Kavallieri tal-lingwa ta’ Aragona
li kienet tiāi fejn illum hemm Spanja.
Bini B: Il-Knisja ta’ San Pawl
Dan huwa l-post fejn
dawk li jemmnu fir-reliājon Protestanta
jattendu għaë-ëerimonji tagħhom;
minflok din il-knisja li bnew l-IngliŜi,
darba kien hemm berāa oħra,
Fieldwork għar-Raba’ Sena Primarja paāna 7

fieldwork għar-4 Sena Primarja Studji Soëjali
_____________________________________________________________________________
24. DUN MIKIEL XERRI – f’liema raħal Malti
twieled Dun Mikiel Xerri?
___________________________________
25. Dun Mikiel Xerri, fejn għex għal bosta snin
wara li sar qassis?
___________________________________
26. ħares sew lejn il-monument. X’hemm miktub
fuq il-pedestall, jiāifieri fil-biëëa t’isfel:
______________________________________
______________________________________
27. Kif nistgħu nindunaw li Dun Mikiel Xerri ma
āiex maqtul waħdu, imma ma’
bosta rāiel oħra?
______________________________
______________________________
______________________________
______________________________
28. Għaliex āie maqtul Dun Mikiel
Xerri?
______________________________
______________________________
______________________________
dik tal-Āermanja.
Il-Berāa tal-Āermanja twaqqgħet
biex minflokha nbniet il-Knisja
li tista’ tara llum
29. Dun Mikiel Xerri ngħidu li kien PATRIJOTT. Spjega fi kliemek xi tfisser
PATRIJOTT.
_____________________________________________________________
___________________________________________________
Fieldwork għar-Raba’ Sena Primarja paāna 8

fieldwork għar-4 Sena Primarja Studji Soëjali
_____________________________________________________________________________
30. Agħti eŜempju wieħed kif anke llum, it-tfal Maltin jistgħu jkunu patrijotti
wkoll: _____________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
31. Għaliex taħseb li l-poplu Malti waqqaf monument lil Dun Mikiel Xerri?
__________________________________________________________
__________________________________________________________
__________________________________________________________
WIRT DINJI - WORLD HERITAGE SITES:
Aqra: Il-U.N.E.S.C.O hija għaqda fi ħdan il-Ānus Magħquda. Il-
UNESCO tieħu ħsieb li fejn hemm siti importanti ħafna, dawn
jiāu dikjarati WIRT DINJI, jew aħjar World Heritage Sites. Il-
Piramidi tal-Eāittu u l-Kolossew tal-Italja huma Ŝewā eŜempji ta’
World Heritage Sites. Il-Belt Valletta āiet dikjarata World
Heritage Site fis-sena 1980. Dan ifisser li issa rridu nieħdu ħsieb il-Belt
Kapitali tagħna Valletta għaliex hija wirt tal-umanità kollha, mhux tagħna
l-Maltin biss.
32. Wieāeb: Minbarra l-Belt Valletta, għandna Ŝewā postijiet oħra li huma
wkoll World Heritage Sites tal-UNESCO. Liema huma? Iś-śURRIEQ,
IL-KATIDRAL TAL-IMDINA, L-IPOĀEW TA’ ĦALSAFLIENI, IL-BARRAKKA,
IT-TEMPJI MEGALITIêI, L-IMDINA, IL-BIRGU, L-GĦADIRA, IL-MOSTA.
33. Semmi Ŝewā modi kif nistgħu nieħdu ħsieb il-Belt Valletta aħjar:
(a) __________________________________________________________
__________________________________________________________
(b) __________________________________________________________
__________________________________________________________
Fieldwork għar-Raba’ Sena Primarja paāna 9