habitat rupestre.pdf - Società Friulana di Archeologia

E. Füsun Alioglu, Y. Kösebay Erkan, M. Alper, B. Alpernastırdaki, 1.Anonim Kilise olarak adlandırılan kilise iç mekanındaboyalı geometrik motifler, figürler yer almaktadır.Fırkatan Kilisesi, “Ortahisar’ın yaklaşık 1 km kuzeyinde, Göremeyolu üzerindedir. Bir yapı gurubunun içinde yer alan kilise, AynalıKilise olarak da adlandırılmaktadır. iç mekanında boyalı geometrikmotifler yer almaktadır.Saklı kilise, Ortahisar’ın kuzey batısında, yaklaşık 3 km. uzaklıktadır.Sütunlu Kilise, Ortahisar’ın yaklaşık 3 km kuzeyinde, “Mısır ÖrenDeresi” olarak anılan vadide yer almaktadır.Üzümlü Kilise, Ortahisar’ın yaklaşık 3 km kuzeyinde, KızılçukurVadisi’nin girişinde yer almaktadır. İç mekanda, ikonografik bezemeprogramı, boyalı geometrik ve bitkisel desenler, figür betimlemelerivardır. Bezeme programına bakılarak kilisenin 10. yüzyıldayapılmış olabileceği varsayılmaktadır.CamilerOrtahisar’da, dört tarihi cami vardır. Bunlardan üçü Eski/Atik Mahalle’debiri Yeni Mahalle’de yer almaktadır. Ortahisar Camileri,kışlık ve yazlık birimleriyle, benzersiz bir tipoloji ortaya koyar.Bu ikili yapı Ortahisar’ın birçok camisinde kendisini gösterirken, bubölgeye özgü olduğu ileri sürülebilir. Kışlık bölüm kaya oyma mekanlardanoluşur. Yapının bu bölümü ağır iklim koşullarına uygunolarak alçak tavanlar ve az sayıda açıklık ile şekillenmiştir. Bunakarşılık yazlık bölümler mekansal açıdan ferah kargir yapılardır.Yazlık bölümlerin planı , mekanı ayaklarla iki ya da üç nefe bölerekkendine özgü bir nitelik gösterir.Bu camilerin minareleri dikdörtgenbiçimlidir ve külahları dört sütun üzerinde yükselir.Köşk tipi olarak ifade edilen bu minareler gökyüzüne yükselen mevcutminareler ile karşılaştırıldığında oldukça küçük boyutludur.Çukur CamiÇukur Cami, Ortahisarın Atik/Eski Mahalle olarak adlandırılan mahallesinde,Kale’nin eteklerinde inşa edilmiştir. Çukur Cami, eğimliarazide, merdivenli iki sokak arasında, yer almaktadır. Cami ikibölümden oluşur. Bunlar Kışlık ve Yazlık Camilerdir. Kışlık Camikaya içi oyma olarak yapılmıştır. Yazlık Cami ise taş yığma olarakinşa edilmiştir. Kışlık Cami, mihrap duvarına dik iki sahınlı olaraktasarlanmıştır. . Sahınlar kaya oyma düz tavan ile örtülüdür. YazlıkCami iç mekanı dikdörtgendir. Cami, mihrap duvarına dik ikisahınlı olarak kuzey-güney doğrultusunda dört açıklıklı olarak tasarlanmıştır.Sahınlar kuzey-güney doğrultusunda beşik tonozlar ileörtülüdür. Yapının çatısı düz dam olarak yapılmıştır. Baldaken/KöşkMinaresi Yazlık Cami’nin kuzey-doğu köşesinde dam üstündedir.Alaaddin CamiAlaaddin Cami, Ortahisarın Atik/Eski Mahalle olarak adlandırılanmahallesinde, Kale’nin eteklerinde inşa edilmiştir. Alaaddin Camiiki bölümden oluşur. Bunlar Kışlık ve Yazlık Camilerdir. Kışlık Cami’ninkapısındaki kitabede Hicri 1256/Miladi 1840 tarihi; YazlıkCami, giriş kapısındaki kitabede ise Hicri 1274/Miladi 1858 tarihiyer almaktadır. Yapı duvarlarında ve çevresinde bulunan bazı devşirmemalzemelere dayanarak Alaaddin Cami’nin yerinde daha öncebaşka bir cami olduğu varsayılmaktadır. Kışlık Cami kaya oymabölümü, mihrap duvarına paralel iki sahınlı olarak tasarlanmıştır. .Sahınlar kaya oyma düz tavan ile örtülüdür. Kışlık Cami taş yığmaolanikinci bölümü ise mihrap duvarına paralel dik iki sahınlı olaraktasarlanmıştır. Sahınlar kuzey-güney doğrultusunda beşik tonozlarile örtülüdür. Yazlık Cami iç mekanı dikdörtgendir. Cami, mihrapduvarına dik üç sahınlı olarak kuzey-güney doğrultusunda dörtaçıklıklı olarak tasarlanmıştır. Sahınlar kuzey-güney doğrultusundabeşik tonozlar ile örtülüdür. Caminin kuzeyinde üç açıklıklı, beşiktonozlu bir son cemaat yeri bulunur. Kışlık ve Yazlık Camilerin çatısıdoğu ve batıya eğimli kagir beşik çatı olarak yapılmıştır.Alaaddin Cami’de, Çukur Cami’dekinin aksine kışlık ve yazlık camilerbirbirinden bağımsızdır. Kışlık Cami’nin bir bölümü kaya içioyma, bir bölümü ise taş yığma olarak yapılmıştır. Yazlık Cami iseKışlık Cami ile arasında bir sokak/geçit bırakılarak, taş yığma olarakinşa edilmiştir. Baldaken/Köşk Minaresi Kışlık Cami’nin güney-doğuköşesinde dam üstündedir.Abdioğlu CamiAbdioğlu Cami, Ortahisar Kalesi’nin kuzeyinde inşa edilmiştir. Cami’ninkapısındaki kitabede Hicri 1305/Miladi 1887 tarihi yer almaktadır.Cami taş yığma olarak inşa edilmiştir. Cami iç mekanıkaredir. Mihrap duvarına dik üç sahınlı olarak ve kuzey-güney doğrultusundaüç açıklıklı olarak tasarlanmıştır. Ortadaki sahında herbirim kubbe ile örtülüdür. İki yan sahın ise kuzey-güney doğrultusundabeşik tonozlar ile örtülüdür. Caminin kuzeyinde üç açıklıklı,kubbeli bir son cemaat yeri bulunur. Yapının çatısı ahşap, kırma çatıolarak yapılmıştır. Yapının özgün olan Baldaken/Köşk Minaresi kuzeydoğuköşesindedir. Silindirik gövdeli ikinci minare 1954 (İkinciyapılış,1973) yılında inşa edilmiştir.Ali Reis CamiAli Reis Cami, Ortahisarın Yeni Mahallesi’nde inşa edilmiştir. Cami’ninkapısındaki kitabede Hicri 1316/Miladi 1902 tarihi yer almaktadır.Cami taş yığma olarak inşa edilmiştir. Cami iç mekanıdikdörtgendir. Cami, mihrap duvarına dik iki sahınlı olarak kuzeygüneydoğrultusunda dört açıklıklı olarak tasarlanmıştır. Sahınlarkuzey-güney doğrultusunda beşik tonozlar ile örtülüdür. Yapınınçatısı ahşap, kırma çatı olarak yapılmıştır. Baldaken/Köşk MinaresiCami’nin kuzeydoğu köşesindedir.KonutlarOrtahisar, Türk dönemi öncesinde dinsel kimliği olan bir yerleşmedir.Manastırlar, kiliseler, ambarlar, güvercinlikler bu yerleşmenintemel mekanlarıdır.Ancak bu sıralarda din adamlarının burada iskan etmiş olduğu dabir gerçektir. Bununla birlikte asıl konut dokusunun Türk dönemiile başlamış olabileceği kabul edilebilir. İlk dönemlerde muhtemelenmevcut mekanlar ortaçağ kırsal evinin temel ihtiyaçlarına göre düzenlenmişolmalıdır.Günümüze ulaşabilmiş geleneksel konut örnekleri birkaç tip yapımgeleneğini içermektedir. Bunlardan biri mevcut kaya oyma mekanlarınkonut olarak değerlendirilmiş olmasıdır. Bir diğeri mevcutkaya mekanlar ve onların önlerine ya da yanlarına eklenen taş yığmamekanlardır. Bir başkası ise sadece taş yığma yapım sistemi ile inşaedilmiş konutlardır.4. Kapadokya’nın görünmeyenleriBitki çeşitliliği bakımından oldukça zengin bir yapıya sahip olan ülkemiz,endemik (yöresel) bitkiler açısından da dünya literatüründeayrı bir önem taşır. 10.000’i aşkın bitki türünün yaklaşık 3.500’üendemiktir. Kapadokya Bölgesi de bu zenginlikten payına düşenialmıştır. Doğal yapısı bakımından bitki çeşitliliğine pek olanak vermeyecekgibi görünse de, tam tersine, içinde yüzlerce çeşit bitkiyibarındırır. Birçok uygarlığa ev sahipliği yapan Kapadokya’da vadiler,yol kenarları, dağlar, taşlar, hatta sular bile “Kapadokya’nınGörünmeyenleri” diye adlandırdığım birbirinden güzel bitkilerledoludur. Özellikle Mayıs ve Haziran aylarında açan çiçekler bu eşsizbölgeye ayrı bir güzellik katıyor. Vadilerde yaşayan bitkilerin ömrüdiğer yerlerde bulunan bitkilere göre daha da uzun.Kapadokya’da yaşayan insanlar geçmiş yıllardan beri bu bitkilerinyenen, ilaç olarak kullanılan, boyar madde elde edilen, güzel kokuluveya zehirli olanlarını bilmişler ve onlara yöreye has isimlervermişlerdir.Kapadokya Bölgesi’nde bulunan yüzlerce çeşit bitkiden bazılarınınisimleri şöyle; Acıgıcı, Adi boynuzlu kimyon, Ak yumak, Alevdudak,Alıç, Altınyıldız, Arı otu, Altuni üçgül, Aynisefa çiçeği, Bağa, Bahar yıldızı, Bahçe kekiği , Bambul otu, Banotu, Benekli ballıbaba,Binbirdelikotu, Boğa dikeni, Buhurumeryem, Camız memesi,Canavar otu, Cızlağan, Civan perçemi, Çanak çatlatan, Çayır madımağı,Çizgili süsen, Çoban çantası, Çoban çırası, Çoban çökerten,Dağ karanfili, Dağ sümbülü, Devramel, Dişotu, Doğu kasidesi, Emzikotu, Engerekotu, Eşek marulu, Fare kulağı, Gelendost, Geven,243volumeRicerca_OK_2012-11-15.indd 243 16/11/2012 15:03:57