habitat rupestre.pdf - Società Friulana di Archeologia

E. Füsun Alioglu, Y. Kösebay Erkan, M. Alper, B. AlperThe botanic tours in the Cappadocia region are very few. Ihope the number of visitors coming to the area for flora willincrease and the unique flora of the region will be known bymany people. The natural beauties are disappearing day byday; to take care of the nature is gaining importance and it isour duty after all.Notes:1. L.Rodley argues that caves churches were a place of pilgrimage.2. A.Kaptan, S.Koçak, Doğa, Tarih ve Kültür Hazinesi Ortahisar,Ortahisar Belediyesi, 2000.3. Irène Beldiceanu-Steinherr, “La géographie historique del’Anatolie centrale d’après les registres ottomans”, Comptesrendusdes séances de l’Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 126e année, N. 3, 1982. pp. 460.4. Kaptan and Koçak, p.25. Ottoman Archives, Tarih: 29/Ca/1175 (Hicrî), DosyaNo:129, Gömlek No:6404, Fon Kodu: C.MF.6. Ottoman Archives ,Tarih: 28/Z /1181 (Hicrî), Dosya No:35,Gömlek No:1726, Fon Kodu: C.TZ.7. Ottoman Archives, Tarih: 14/B/1329 (Hicrî), Dosya No:92/1,Gömlek No:52, Fon Kodu: DH.İD.8. Kaptan and Koçak, p.2ORTAHISAR KAYA OYMA MEKANLARI1. KapadokyaOrtahisar’ın içinde yer aldığı Kapadokya bölgesi volkanik bir oluşumolup, tüf kayaların doğal erozyonu ile oluşmuş, “Peri Bacaları”ile ünlenmiştir. Bölgede tarih öncesi dönemlerden itibaren yerleşmelerolduğu bilinmektedir. Peri bacaları kadar görkemli Bizans dönemive sonrasına ait 700’ü aşan kaya içi oyma kilise, şapel, manastırve çilehane bulunmaktadır. Bunların çoğunda dini temalı duvar resimlerivardır. Dini yapıların dışında, konut, yiyecek deposu, kalegibi kaya oyma mimarlık örnekleri de bulunmaktadır.Ortahisar çevresinde kaya oyma mekanların dini amaçlarla 5.yüzyıldanitibaren kullanıldığı bilinmektedir. Kaya oyma mekanlarınduvarlarının bu amaçla bezendiği görülmektedir. Türk dönemi öncesinekadar, bu mekanların yerleşme bütünlüğü göstermeden birmanastır niteliği taşıdığı ileri sürülebilir. Arazinin jeolojik yapısınagöre, insanlar kendilerini buraya adapte etmişlerdir. Belki debu sebeple yaratıcı çözümler ile taşı kullanarak bir yaşam biçimioluşturmaları gerekmiştir. Konutlarını kayaya oyarak inşa etmişler,yiyeceklerini tüf kaya içinde saklamışlar, kaya oyma mekanlardabesledikleri güvercinlerin pisliklerini gübre olarak kullanıp tarımımümkün kılmışlardır. Ortahisar bölgesindeki güvercinlerin bezemeliduvarları başlı başına bir inceleme alanıdır.2. Ortahisar-tarihsel bilgilerOrtahisar, Başhisar ile Uçhisar arasında yeralan bir yerleşim yeriolup adını coğrafi konumundan almıştır. Türkçe bir isme sahip olması,yerleşmenin Grekçe isminin unutulduğuna mı yoksa buranınbir Türk yerleşmesi mi olduğu yönünde soru işaretleri yaratmaktadır.Ancak, yapılan araştırmalardan buranın Türk döneminde inşaedildiği ve başka bir ad ile anılmadığı anlaşılmaktadır.Yerel söylemler, Ortahisar’ın Başhisar ve Uçhisar ile birlikte Karamanoğulları’ndanİzhak Paşa tarafından 1460 yılında alındığı yolundadır.Osmanlı Arşiv belgelerinde ise Ortahisar’ın idari statüsüneilişkin çok sayıda yazışma bulunmaktadır. Bu belgelerden, 1761’deOrtahisar’ın Ürgüp’ün bir kazası olduğu; 1894’te ise Ortahisar halkınınÜrgüp’ten ayrılma talebi üzerine Ortahisar’ın Arapsubn Kazası’nabağlandığı görülür. Bu durum 1811 yılına kadar sürmüştür,bu tarihten sonra Ortahisar yeniden Ürgüp’e bağlanmıştır. Modernbelediye örgütü ise 1916 yılında kurulmuştur.2413. Ortahisar yerleşmesiOrtahisar, “Peri Bacaları” olarak adlandırılan jeolojik oluşumlarınen tipik örneklerinin görüldüğü, Nevşehir-Ürgüp-Avanos üçgeniiçindeki yerleşmelerdendir (Doyuran, 84). Günümüzde, yerleşme,kuzey-güney doğrultusunda ve yaklaşık 1200 metre yüksekliktekibir düzlükte ve bu düzlükten yaklaşık 290 metre aşağıdaki vadiyeuzanan yamaçlarda konumlanmıştır. Bu yamaçlar, Selim Bağ ve GaripBağ (Atlık Deresi) yataklarında son bulmaktadır. Ortahisar’ınyüzyılları kapsayan kültürel mirası bütün bu alanda yer almaktadır.Bugünkü yerleşme, süreç içinde ortaya çıkmıştır.Türk Dönemi öncesinde Ortahisar’da Selim Bağ ve Garip Bağ (AtlıkDeresi) dere yataklarının iki yanındaki yamaçlarda kaya oyma mekanlarinşa edilmiştir. Bu sıralarda, günümüzde kasabanın merkezinioluşturan Ortahisar Meydanı yerleşmeye henüz dahil değildir.Ortahisar’ın erken dönem yerleşmesi 1200 metredeki düzlükte değilde aşağıda, yamaçlarda ve dere yatağı seviyesinde konumlanmış olmasıbölgenin coğrafi, topografik ve iklimsel koşullarına bağlı olmalıdır.Bu dönemde, yerleşme daha çok dinsel niteliklidir.Manastırlar, kiliseler, ambarlar, güvercinlikler bu yerleşmenin temelyapı tipleridir. Bu yamaç yerleşmesinin yakın çevre ile bağlantısısınırlıdır. Vadinin iki girişi olduğu düşünülmektedir. Birincisi Batıyönünde Atlık Vadisi’nin kuzey yamacında saklı bir geçide bağlananyoldur. İkincisi ise bugün kasabanın meydanından başlayıpNevşehir-Ürgüp yoluna bağlanan ana yoldur.Bölgede, Türk dönemi, Türklerin Anadolu’ya gelişleri ile başlamıştır.Türkmen göçmenlerin bu bölgeye yerleştikleri bilinmektedir.Ortahisar’ın Türk Dönemi de süreç içinde oluşmuştur. Erken tarihlerdebölgenin Hıristiyan dini yapısı halen sürmektedir.Müslümanlar ile Hıristiyanların birlikte bir yaşam sürdükleri düşünülmektedir.Ancak Ortahisar’ın manastır özelliği gösteren bir alandanyerleşim alanına doğru değişim gösterdiği varsayılabilir. Arazikullanımının bir önceki dönemden farklı olduğu düşünülmemektedir.Yerleşme halen dere yatakları ve yamaçlarda yer almaktadır. Buözelliğin uzunca bir süre devam ettiği anlaşılmaktadır. Çünkü 20.Yüzyılın başında, günümüz Ortahisar Meydanı bir mezalık alanıdır(Resim 6) ve herhangi bir yapı mevcut değildir. Genel olarak mezarlıklarınyerleşme dışında yer aldıkları düşünüldüğünde Ortahisar’ınnasıl değişim içinde olduğu anlaşılabilmektedir. Türk dönemi ilebirlikte mevcut mekanların konut olarak kullanılmış olduğu ve önlerineya da yanlarına kargir bölümlerin eklendiği düşünülebilir. Ayrıcainşa edilen camiler yerleşme dokusunda yerlerini almıştır. ÇukurCami ve Alaaddin Cami Ortahisar Kalesi’nin hemen eteklerindekiEski/Atik Mahallede yer almaktadır. Kitabesi olmamakla birlikteÇukur Cami’nin Ortahisar’da inşa edilen en erken tarihli cami olduğusanılmaktadır. Alaaddin Cami kitabesi1840 ve 1858 tarihlerinivermekle birlikte yerel söylem, caminin daha eski tarihlerde yapıldığıdoğrultusundadır. Her iki caminin de eski yerleşme dokusundayer alması bu kanaati doğrular niteliktedir.Ortahisar yerleşme mekan organizasyonunuda, 19. ve 20. Yüzyıllardaönemli değişimler gerçekleşmiştir. Öncelikle Osmanlı moderleşmesininyanısmaları söz konusudur. Osmanlı Devletinin gerçekleştirdiğibirçok reform ve yasal düzenleme kamusal yaşamı belirlerkenmimarlık alanı da bundan etkilenmiştir. Modernleşme ile birlikteoluşturulan yeni kurumların mimari ifadeleri kentsel morfolojiyibelirlemiştir. Ortahisar, 20. Yüzyılın başında bu tür kurumların şe-volumeRicerca_OK_2012-11-15.indd 241 16/11/2012 15:03:56