13.07.2015 Views

(settember 2010) (pdf) - Radiotelevisiun Svizra Rumantscha

(settember 2010) (pdf) - Radiotelevisiun Svizra Rumantscha

(settember 2010) (pdf) - Radiotelevisiun Svizra Rumantscha

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

Balcun TortNagins dis da litteraturasenza RTR(lh) Per la 20avla giada è Domatdals 5 fin ils 7 da november lieud’inscunter per il mund litterarrumantsch. RTR ha accumpagnàl’istorgia dals dis da litteraturaonn per onn; la glista da contribuziunsed emissiuns che nusavain realisà è lunga, la glista dalsgiasts correspunda in pau ad inwho-is-who da la litteratura rumantschadals ultims 20 onns,ma era la glista da nossas redacturase da noss redacturs ch’hanrapportà da Domat è illustra.Per il 20avel anniversari dals disda litteratura preparain nus intginasivettas auditivas e visualas.Sper quai essan nus natiralmainpreschents live a Domat e: nusponderain dad elavurar enavantina purschida che nus avain realisàl’onn 2009 per l’emprimagiada: publitgar elements dalprogram a Domat pauc pli tardsco video sin nossa pagina rtr.ch.Tgi va cun la preda ?(gr) Temp da chatscha vul dir perRTR d’organisar la concurrenzaper la patenta per l’onn 2011. Ensia concurrenza tschertga RTRera quest onn il chatschader e lapreda da la chatscha <strong>2010</strong>. Dalas 21 differentas predas ch’insdastga sajettar durant la chatschaauta va mintga di ina preda enil final da la concurrenza dadRTR. La fin da la concurrenzavegni alura tratg la sort, tgeninada las 21 predas annunziadas chegudogna la concurrenza.Temp da chatscha vul dir perRTR era d’emetter il concert singiavisch da chatscha. In’emissiunche ha survegnì ils davos onnsbunamain in status da cult. Eraquest onn vegnan ils moderaturse las moderaturas a sa stentar pervegnir a fin cun tut ils giavischsche sgolan tranter chamona dachatscha e chamona da chatschae tranter chamona e chasa. Nusgiavischain a chatschaduras echatschadurs: in bocca d’luf.Er quest onn è Radio e Televisiun <strong>Rumantscha</strong> preschenta cun attracziuns per pitschen e grond a l’EX Mustér.Ina vitrina per il public(ea) Dals 29 d’october finl’emprim da november <strong>2010</strong> èa Mustér l’EX10, l’exposiziun dacommerzi e professiun da Mustére conturn. L’exposiziun checarmala mintgamai passa 10’000visitadras e visitaders vegn organisadamintga 3 onns. Perl’emprima giada è l’exposiziunvegnida organisada l’onn 1986.Era <strong>2010</strong> è RTR partenari damedias da la Vitrina dalla Cadie sa preschenta als visitaders cunin stan d’infurmaziun e cun divertiment.Betg mo per ils organisaturs edexpositurs, era per RTR cumenzal’exposiziun gia avant ch’ilsemprims visitaders han mess inpe en il Center da sport e culturaa Mustér. Gieri Cathomen,il responsabel per dumondasda partenadi da medias, ha fatgla cunvegna che reglescha lasprestaziuns dad RTR e dals organisatursda l’exposiziun. AlexiMonn, il responsabel da la regiunSurselva/Grischun centrale manader dal project EX10,ha elavurà in concept da detaglcun tut ils elements impurtantsch’ins sto resguardar: conceptredacziunal, ideas per gieus,plans da persunal euv.Il program da detagl - e plitard alura era tut ils elementsdal program da radio e tv, galariada fotos - chattais vus en indossier spezial sin nossa paginad’internet www. rtr.chIls responsabels dad RTR a l‘EX 10: Alexi Monn e Gieri Cathomen.Impressumeditura: Radio e Televisiun<strong>Rumantscha</strong>, 7002 Cuiragremi editorial: Mariano Tschuor(mt), Esther Bigliel (eb), JohannClopath (jc)gremi redacziunal: Esther Bigliel(eb), Umberto Camathias (uc),Johann Clopath (jc), Gaby Degonda(gd), Armin Gruber (ag), MarianoTschuor (mt), Daniel Wasescha (dw)per questa ediziun han er collavurà:Erwin Ardüser (ea), Ruedi Bruderer(rb), Ursin Cadisch (uca), FlurinaCajochen, Bernard Cathomas, MichelDecurtins-Capaul, Ladina Heimgartner(lh), Gian Ramming (gr), ClaudioSpescha, René Spescha (rs), RogerTuor/Martina Noggler, Beni Vigne(bv)grafica e cumposiziun: JohannClopathcorrectorat: Clau Solèrstampa: Südostschweiz Print SA,Cuiradata da publicaziun:4 giadas l‘onn (1-3 / 1-6 / 1-9 / 1-12)ediziun: 3000 exemplarscontact:accents@rtr.ch,Radio e Televisiun <strong>Rumantscha</strong>,Via da Masans 2, 7002 Cuiratel. 081 255 75 75era sin: www.accents.rtr.chGugent resguardain nus Vossgiavischs per ulteriurs abunaments,midadas d‘adressa etc.Radio e Televisiun <strong>Rumantscha</strong> -ina interpresa da la2 • <strong>settember</strong> <strong>2010</strong> • nr. 3


Balcun TortLas – Alps – infoteca: in pass enavantIna dieta per discutar ed instradar la chasa da medias da las Alps a Cuira13 milliuns carstgauns vivanen ils 8 stadis da las Alps. Differentasorganisaziuns statalas enunguvernamentalas sa stentanper ina collavuraziun transcunfinala.En il sectur d’infurmaziunexista dentant mo ina collavuraziunsectoriala e minimala, savensschizunt casuala. Cun Las-Alps-infoteca duai vegnr creà aCuira in center da cumpetenzaper il barat professiunal da productsda medias da las Alps.(rb) Las-Alps-infoteca vegn lantschadada RTR ensemen cunpartenaris sco chasa da mediasda las Alps. A la dieta dals 12/13da november <strong>2010</strong> a Cuira vulins far emprims pass per instradarina societad purtadra perquest center da cumpetenza permedias en las Alps.Text, purtret, tun e videoLas-Alps-infoteca vul furnir ameds electronics e stampadsinfurmaziuns or da las Alps edavart las Alps. Auters clientspussaivels èn autoritads, administraziunsu organisaziuns nunguvernamentalas.Gia oz dattibancas da datas per medias enlas differentas regiuns alpinas tarlas singulas chasas edituras, taremetturs da radio e televisiun utar universitads. Questas bancasda datas duain vegnir entretschadas.Las-Alps-infoteca procuraper l’accessibladad publicada las datas e la standardisaziundals differents formats da purtret,video, tun e text. In’autrasfida è da garantir la purschidad’infurmaziuns en las linguasprincipalas da las Alps (tudestg,franzos, talian, sloven) e rumantsch.Dal coordinar al producirEn in segund pass duai Las-Alpsinfotecaera furnir agens productsper gasetta, radio u televisiun.In’atgna pagina d’internetpermetta l’access public a lasinfurmaziuns or dal mund da lasAlps. La centrala da Las-Alpsinfotecaè previsa a Cuira, en ilsauters pajais vegni collavurà cuncorrespundents, chasas editurased emetturs da radio e/u televisiun.A chaschun da la dieta a Cuiradiscuta RTR cun 60 fin 80 represchentantsda medias, da lapolitica, da l’economia e dadorganisaziuns nunguvernamentalasor da l’entir territori da lasAlps davart il project Las-Alpsinfoteca.L’intent è da stabilirina gruppa da lavur che preparails detagls per la fundaziun da lachasa da medias da las Alps.Han preschentà ils 27 d‘avrigl <strong>2010</strong> l‘idea da „Las Alps - Infoteca“ als meds da massa: Mariano Tschuor e RuediBruderer.Program provisoricda la dietaVenderdi, ils 12 da november16.00 – 18.30L’avertura fa Claudio Lardi,president da la Regenzagrischuna. Il referat principalsalva prof. dr. WernerBätzing, Universitad dadErlangen «Davart la necessitadd’ina chasa da mediasper in svilup persistent da lasAlps».Sonda, ils 13 da november9.00 – 14.00Avertura: Mariano Tschuor,directur da Radio e Televisiun<strong>Rumantscha</strong>.Referat da la cussegliera federaladr. Eveline Widmer-Schlumpf: «Il territori alpin– in’unitad?»Curts pleds davart il tema dala dieta da differentas exponentased exponents da lasmedias, da la politica, scienzae da las organisaziunsnunguvernamentalas, uschiada:Dr. Theo Maissen, presidentSABAndrea Masüger, CEO dala Südostschweiz Mediengruppe,Cuira.Regula Imhof, substituta dalmanader da fatschenta dala Convenziun da las Alps,Puntina/Innsbruck.Michael Peters, directur generalEuronews, Lyon.Dr. Dominik Siegrist, presidentda la CIPRA international.Marco Solari, president Festivalda film Locarno.En la segunda part dal’avantmezdi vegnan organisadslavuratoris che tematiseschanla realisabladad dalproject Las-Alps-infoteca.Rapportader da la dieta:Andreas Weissen, manaderda fatschenta da la Rait dalsparcs svizzers, anteriur presidentCIPRA international.<strong>settember</strong> <strong>2010</strong> • nr. 3 • 3


ProfilBleras uras ha Maria Rensch lavurà cun uras"Luvrar cun cefras ha adina fatgplascher a mi ed era disponer edorganisar sveglia en mei in nievtschaffen". Quests pleds ha MariaRensch scrit en sia annunziaper la plazza da secretaria enl'administraziun dal Radio Rumantsch.Maria Rensch ha persvadìses superiur ed ha survegnìla plazza. Quai è stà avant 18onns. Cumenzà la plazza ha ellail <strong>settember</strong> 1992.(dw) Ils emprims onns guardavaMaria Rensch ch'ils quints, ilscedels da spesas ed ils onurariscuntegnian tut las indicaziunsnecessarias, uschia ch'i pudevanvegnir cudeschads. Però la lavurprincipala da Maria Renschè stada il manaschi dal temp dalavur - lavurar cun cifras. Il 1992fascheva ella quai anc per radund50 persunas, cun massa palpiri edifferentas glistas. Oz dentantè quai auter. Il dumber da collavuraturAsè s'augmentà a 160persunas e l'entira lavur fa MariaRensch en il computer cun differentsprograms. Però restadas ènlas differentas glistas sin palpiri.Er anc oz è tut correct pir curaPersunaliasche las glistas sin palpiri al conferman!Sia noda-chasa: pazienzaDurant ils 18 onns tar RTR haMaria Rensch pudì accumpagnardifferents svilups. La SRGSSR idée suisse ha gì trais contractsda lavur collectivs en questtemp e mintga giada aveva quaidirectamain consequenzas persia lavur - mintgamai pudeva ellastudegiar da nov las differentasmidadas dal manaschi da lasuras, novs codes e novas reglasvalevan. E mintga giada pudevaMaria Rensch explitgar questasmidadas a las collavuraturas edals collavuraturs. En tut quelsonns tar RTR n'avess ella mairefusà in giavisch u ina dumondada collavuraturAs. Cun inapazienza d’anghel ed exactadadremartgabla ha ella adina infurmàed explitgà tut.L‘ustiera dad RTRE la segunda lavur ch'è stadafitg a cor a Maria Rensch era il"catering" en chasa. Qua pudevaella far sia segunda lavur preferida,numnadamain disponerMaria Rensch sa precis tgi che lavura quantas uras e pertge.ed organisar. Mintgin en chasaveseva che Maria Rensch faschevagugent la "ustiera". Era quaaveva ella adina l'egl avert per ilsbasegns e giavischs dal persunal.Uschia ha Maria Rensch tgiràcun in'attenziun tut speziala lasmaschinas da café. Tge disgraziafiss quai stà, sch'ils schurnalists elas schurnalistas n'avessan betgpudì baiver lur café! E nunemblidaivelsèn ils aperos ch’ella haorganisà - aperos d'adia, aperosper ir en pensiun, aperos da giubileumsu l'apero da Nadal.Saira sontga meritadaPer la fin october <strong>2010</strong> va MariaRensch en pensiun. Nus engraziaincordialmain ad ella per18 onns lavur conscienziusaed exacta e giavischain ad ellaanc blers bels muments a Castrisch,a Trun u sin "mises" enl'Engiadina Bassa, nua ch'ellavul giudair sia pensiun.Flurina BadelPrisca Bundi Theo Demund Casper NiccaIl Radio e la Televisiun <strong>Rumantscha</strong>beneventan novAs collavutaturAs.L'entschatta d'avust <strong>2010</strong> è returnadaFlurina Badel (*1983)sco moderatura da la Televisiun<strong>Rumantscha</strong> cun in pensumda lavur parzial. Ella è creschidasi a Guarda, ha fatg la matura al'Institut Otalpin a Ftan ed aluralavurà sco schurnalista tar TeleBielingue. Dal november 2005 finl'avust 2009 ha Flurina Badel gialavurà tar la Televisiun <strong>Rumantscha</strong>TvR. Sper il pensum tar laTvR lavura ella anc tar SF.*L'entschatta d'avust <strong>2010</strong> ha cumenzàPrisca Bundi (*1991) ilpraticum/stage tar Radio e Televisiun<strong>Rumantscha</strong>. Ella è creschidasi a Curaglia ed ha fatgl'emprendissadi mercantil.*L'entschatta da <strong>settember</strong> <strong>2010</strong>ha cumenzà Theo Demund(*1970) sco redactur dal RadioRumantsch. El deriva da Trun edha lavurà sco tgirunz en differentslieus dal Grischun.*L'entschatta da november <strong>2010</strong>returna Casper Nicca (*1968) tarRTR. El cumenza sco redactur tarla Televisiun <strong>Rumantscha</strong>. CasperNicca è creschì si e viva sin laMuntogna da Schons. El ha fatgil seminari da scolast e lavurà intginsonns sco scolast ed è alurastà commerziant da musicalias.Dal 2006 fin il 2008 ha el lavuràtar RTR, il davos onn sco correspundentdal Grischun central.L'ultim onn e mez è Casper Niccastà mainafatschenta da la RegioViamala.Cordial bainvegni e blera satisfacziunen la nova plazza.<strong>settember</strong> <strong>2010</strong> • nr. 3 • 5


ProfilEn memoria dal directur da televisiun ed amidals Rumantschs dr. Guido FreiIls 30 da zercladur <strong>2010</strong> è GuidoFrei mort. Mo paucs lectursdals Accents san tgi che GuidoFrei era. Toni Killias, l’anteriurpresident da la Quarta Lingua, èsa regurdà cun raschun dal trapassàen La Quotidiana dals 9 dafanadur.(mt) Guido Frei è naschì ils 13da schaner 1921 ad Ins. El hapromovì sco germanist ed istori-Guido Frei (1921 - <strong>2010</strong>)cher. 1946 cumenza el sia carrieratar Radio Zürich. 1958 vegnel tar la televisiun svizra sco responsabelper il program, pli tard– da 1965 fin 1979 sco directur.Ils davos onns da sia lavur, da1974 fin 1979, è el medemamaindirectur regiunal da radioe televisiun DRS (la convergenzaactuala da radio e televisiun existivagia ina giada!).Durant il temp da Guido Freiha la televisiun producì emissiunssco quella da Werner RingsDie Schweiz im Krieg u quellada Hans A. Traber davart lasscienzas natiralas. Cuntraversase debattas chaschunavan la Telearenau Das Freitagsmagazincun Roman Brodmann, ma eraAntenne cun Peter Schellenberg.Gudio Frei, l’umanist ed hommedes lettres, vegniva crititgà dalmilieu burgais e da l’ala dretga.Walter Hofer aveva fundà sesHofer Club per controllar lasemissiuns e nossa cumpatriotad’Andiast Claudia Bolla-Vincenzha fatg intgins onns la secretariada quest club.Frei e la <strong>Svizra</strong> <strong>Rumantscha</strong>Guido Frei era medemamainresponsabel per las emissiunsrumantschas da la televisiun.Ils 12 da favrer 1966 è vegnidainaugurada la Canorta RadioRomontsch a Cuira. Per questachaschun aveva la Gasetta Romontschaedì in numer spezialdal supplement Il Pompalus.Guido Frei empermetta en inacontribuziun che las emissiunsrumantschas da televisiun vegnianaugmentadas uschespertch’il center da televisiun a Turitg(Leutschenbach) saja construì.Nov onns pli tard, il 1975 engaschael Giusep Decurtins scoemprim manader da la Televisiun<strong>Rumantscha</strong>. Frei aveva eradad avair in egl sin ils dossiersdal persunal da RTR, steva gea lacumpetenza d’eleger quel da leztemp tant en la responsabladaddal directur da RTR sco era dala suprastanza da la CRR. I capitavach’i deva divergenzas pergiuditgar tge persuna pladir. Laschastognas aveva alura Frei daprender or dal fieu.Stirbt das Rätoromanische?Quai è il titel d’in film che Bernhardvon Arx aveva realisà 1970per SF. Guido Frei aveva pussibilitàquest film ch’ha manà a lafundaziun da la Quarta Linguasco Vereinigung zur Förderungder rätoromanischen Spracheund Kultur che Frei ha era presidià.En la butia dad RTRref. DCU 2008-3CHF 19.50DC – TOP KIDSvol. 6“Toni en il final” sa numnal’istorgia da Zoran Drvenkar. En ilcenter stat Toni che po giudair ilfinal dal Campiunadi europeic daballape en il stadion a Vienna. Etge surpraisa, Toni daventa la finin star da ballape.Dapli detagls, l’entira offerta ed empustaziuns sin www.rtr.ch/butia.Ils/las collavuraturs/as da RTR survegnan il disc cumpactcun ina reducziun da 20%.ConcurrenzaCo sa numna la seria da stad da RTR che ha manà en setetappas tras il Grischun?7 e 17premis:• 2 bigliets per las pendicularas Motta Naluns incl. entrada enil bogn Engiadina Scuol• 2 bigliets per il bogn Aquandeer mineralbadTrametta tia resposta fin ils 31-10-<strong>2010</strong> a:accents@rtr.ch uRadio e Televisiun <strong>Rumantscha</strong>ACCENTSVia da Masans 2, 7002 CuiraIls victurs da la davosa concurrenza:Romeo Caduff, Adlikon eFederico Belotti, Cuira6 • <strong>settember</strong> <strong>2010</strong> • nr. 3


ProfilDa sanester: Margreth Janjöri eMaurus Dosch...Durant il gieu da la <strong>Svizra</strong> cunter las Honduras n’hai betg dà bler da giubilar.Panini e paunins – e bler ballape – senza vuvuzelas(gr) Venderdi, ils 25 da zercladur<strong>2010</strong>, ha la partiziun da programda RTR organisà ina festa.Che l’equipa naziunala svizragioga la medema saira cunterlas Honduras era conuschent,che quai saja il gieu decisiv perla <strong>Svizra</strong> per sa qualifitgar perla proxima runda dentant betg.Ch’il team d’organisaziun dadRTR ha organisà la festa scopublic viewing ha perquai fatgdubel senn. Circa 40 persunasda tut la chasa RTR èn sa radunadasvers las 19 uras en l’ala dala chasa RTR. En l’Africa dal Sidè s’emplenì il Free-State-Stadiona Bloemfontein era mo a mesas.Quai è dentant stà la sulettaparallela tranter ils dus eveniments.La musica en l’ala da lachasa RTR era bler meglra chela canera da las vuvuzelas. Ed ilprogram era bler pli interessantch’il matsch catastro-fal lungurustranter la <strong>Svizra</strong> e las Honduras.A Cuira ha la preschentaziunda la partiziun procurà perin’atmosfera da bazar. Mintginae mintgin ha survegnì in albumda panini ed ina pluna fotografiasda las collavuraturas e dals collavuratursdad RTR. Ussa valevida barattar e da martgadar uschèditg fin che l’album è stà emplenìcumplettamain....Claudine Cavegn...Suffizientamain bavrondas ed inmangiar exquisit – da pauninsfin chips da tortillas, crevettasgigantas fin verdura tagliadafin – han procurà per il bainstarcorporal da tuts. Vers mesanotgè alura ida a fin ina festa divertentae bain organisada. Graziafitg a Lea Franke ed a ses teamper l’organisaziun da questa sentupada....Toni Poltera, Roman Schmid eDavid Truttmann......Clà Schur, Curdin Fliri, Olivia Hitz, Lea Franke ed OliviaSpinatsch......Pius Paulin, Curdin Fliri, Alois Beer, Maurus Dosch eCorsin Gadola......Gian Ramming ed Erwin Ardüser......Barbara Gabriel, Marionna Lombriser e Sandra Carisch......Gieri Cathomen e Victoria Haas......Ladina Heimgartner, Carin Camathias e Flurina Andriuet.<strong>settember</strong> <strong>2010</strong> • nr. 3 • 7


RTR – dapli en l’internetAugmentà la purschida cun inanova plattafurma multimedialaDapi ils 28 da zercladur <strong>2010</strong> sa preschenta la pagina d’internet www.rtr.ch en in nov vestgì. Durantpassa in onn han pliras persunas ord divers secturs e partenaris externs lavurà en quest project. Cun lanova pagina vulain nus offrir a noss visitaders anc meglier ils servetschs da RTR.Da Umberto Camathias, programmader RTRLa midadaIls ultims nov onns ha RTRutilisà la plattafurma Xobix daSwissinfo per emplenir ed actualisarla pagina d’internet www.rtr.ch. La collavuraziun cunSwissinfo che sviluppava e tgiravaXobix, è stada fitg buna tutquests onns. Avant quasi traisonns ha la SRG SSR idée suissedecidì in’autra strategia perSwissinfo. Perquai na porschaSwissinfo betg pli servetschs edinfrastructura d’online per terzsed uschia ha RTR stuì tschertgarina nova schliaziun per ils differentsservetschs da Swissinfo.RTR na po betg sa lubir in’atgnaplattafurma tecnica per producire distribuir cuntegns multimedials.RTR ha damai tschertgàpussaivladads per collavurar cunautras unitads d’interpresa da laSRG SSR. Nus essan ans decididsper RSI suenter avair evaluàdivers products e diversas purschidas.Cun questa chaschunha RTR er vulì modernisar edadattar la structura ed il designals standards actuals.PartenarisDavent da l’entschatta dal projectavain nus gì ina stretga relaziuncun las partiziuns da tecnicae multimedia da RSI e cun furnitursexterns da l’infrastructuratecnica e software per il sistem dacuntegn. In exempel per questastretga collavuraziun è senzadubi la migraziun dal cuntegncun audio, video, maletg e textda la pagina veglia vers la websitenova. Questa collavuraziun«RTR ha stuì tschertgarina nova schliaziun»Il team che ha realisà la nova plattafurma multimediala: Gion Hosang, Umberto Camathias, Carlina Schluep e BeatLozza (da sanester). Collavurà en la gruppa ha era Ursin Cadisch.8 • <strong>settember</strong> <strong>2010</strong> • nr. 3è stada interessanta, ha dentantera chaschunà blera lavur a RTR.L’infrastructura da la hardware esoftware, l'uschenumnada plattafurmamultimediala è vegnidafurnida da l’interpresa externafutureLAB AG da Winterthur.Il product per administrar la paginad’internet deriva da la fatschentaMagnolia InternationalLtd. da Basilea.Mo quai na basta anc betg: Tutils cuntegns che las redacziunsonline scrivan di per di ston vegnirdistribuids or en il mund,


La Marellavul dir sin la rait d'internet. Perquest process po RTR nizzegiarSwissTXT a Bienna che derasatut ils cuntegns dad internet dal’entira SSR SRG idée suisse.«In med per distribuirils texts ora en il mund»TecnicaLa pagina da www.rtr.ch vegnadministrada cun MagnoliaCMS (Java-Content ManagementSystem). Il product lubeschad’administrar la paginasur in’interfatscha dad internet.Programs supplementars na dovriuschia nagins e la pagina povegnir administrada davent damintga plazza da lavur.Parallel cun il svilup da la novapagina d’internet, hai era dà novasapplicaziuns per tagliar edencodar audios e videos e per archivarpurtrets. Per tut las novasapplicaziuns dovri natiralmainera servers. L’entira infrastructuratecnica (hardware) sa chattaTrais varts da l‘internetL’internet vegn utilisà pli e plisavens per l’infurmaziun damintga di. Trais varts da questmed documenteschan quai.(uca) Tenor l’uffizi da statisticafederal è il dumber dalas persunas che dovran savensl’internet creschì per iltraidubel. Concret da 26.4%da la populaziun svizra l’onn2000 a 73.2% oz. E quai surtutper trametter E-Mails e pertschertgar infurmaziuns.*Ursin Cadisch èresponsabel perlas „novitads“sin la paginad‘internet dadrtr.ch.E betg mo quai. Ozendi na vulainnus consuments da l’internetbetg mo trametter mails e legerlas news (per exempel da www.rtr.ch) a chasa ubain en fatschentaen il computer. Ozendi vulaina Lugano e tecnichers da RSI latgiran e garanteschan il manaschida mintgadi.Las novas applicaziuns sa basansin concepts e standards actuals.Perquai è www.rtr.ch era semtgàper svilups tecnologics dal’avegnir.Il proxim pass planisà è, spersviluppar enavant la pagina, lamigraziun da las paginas da battaportae da simsalabim.nus far quai dapertut. Cun ilsvilup e la derasaziun dals telefonsmobils è l’internet uss eraaccessibel dapertut.*L’internet è uschè popular chelas scolas entschaivan ad instruirlas tecnologias da communicaziuned infurmaziunen scola sco quarta tecnica dacultura sper “discurrer”, “legere scriver” e “quintar”. Quai giadavent da l’emprima classa (perexempel la regiun da furmaziun<strong>Svizra</strong> centrala).<strong>settember</strong> <strong>2010</strong> • nr. 3 • 9


CronicaBletsch, buglia e buna musicaIls open airs da Chapella e Lumnezia<strong>2010</strong> n’han betg propi gìcletg cun l’aura quest onn. Tuttinahan omadus open airs pudìpersvader cun buna musica.(rs) Il venderdi, ils 23 da fanadur,l’emprim di da l’openair Lumnezia hai pluvì quasisenza interrupziun. Malgrà ilfraid, la plievgia e la buglia eral’open air vendì ora gia avantch’avair cumenzà. 13'500 persunas,per gronda part giuvense fitg giuvens han campà, giudìl’atmosfera d’open air, e tadlàmusica.Cun Papa Roach, Sens Unik,Baseballs, N.E.R.D. ed autrasbands han ils organisaturs fatgL‘Open Air Chapella ha gudagnà l‘openairtester dal battaporta.ina buna schelta musicala percuntentar il public. Ils visitaderseran cuntents, ils organisaturs er,e las bands sezzas eran fascinadasda la cuntrada unica - almainquellas ch’han sunà la sonda edhan uschia pudì giudair ina vistacun in zic damain brentina etschajera.„Infernal“Musicalmain ha er l’open air daChapella pudì persvader questonn. Cun Ganes dal Tirol dalSid, Chica Torpedos e Malencoha l’open air gì sco adina inbun nas per bands main enconuschentas,bands ch’han dentantin grond potenzial da far inabella carriera. L’open air testerdal battaporta (www.battaporta.rtr.ch) titulescha la qualitad dala musica da l’open air Chapellaschizunt cun „infernal“.Vast program en RRIl Radio Rumantsch ha rapportàintensivamain da l’open airLumnezia. Quai cun emetterlive quasi tut ils concerts, cunintervistas cun musicists e visitaders,cun previstas e resuns dalsconcerts. Cunquai che l’open airChapella è puspè stà la medemafin d’emna, ha RTR stuì reducirses rapports da Chapella adin minimum. Cun strusch 500visitadras e visitaders n’ha Chapellaer betg cuntanschì il dumberd’aspectaturs ch’ins avess gìgugent. L’onn proxim festiveschaChapella il giubileum da 30onns. Forsa ch’ils organisatursvegnan da sa decider da spustar iltermin da lur open air per questgiubileum, ed uschia pudess ilRadio Rumantsch puspè rapportara moda pli intensiva dalfestival da musica da l’Engiadina.“Laduma” – gol per l’Africa dal Sid“Laduma” è in pled da la linguada zulu e vul dir “i tuna”ubain “i rampluna”. Ma“laduma” vegn era duvrà perdir “gol”. U meglier: “goooooooooool!”Il pled “laduma” mapara tipic per la moda entusiastica,cun la quala la populaziunindigena (cunzunt naira)da l’Africa dal Sid viva ilballape: cun choreografias plainfurmas e colurs, cun chant esaut, cun oraziuns per NelsonMandela e cun suns da vuvuzela.Per mai e per mes collega RomanDobler ha l’Africa dal Sidfatg blers gols durant il campiunadimundial <strong>2010</strong>. Betgbe pervi da l’organisaziun irreproschablach’ha surprendì blerssceptichers, ma pervia da la cordialitad,cun la quala ins haIntervista cun Shaun Bartlett, anteriur attatgader da l’equipa naziunalada l’Africa dal Sid e dal Club da ballape da Turitg (FCZ).beneventà ils visitaders da l’entirmund. In grond e ferm “laduma”va perquai da mia vart alsnumerus carstgauns amicabels eservetschaivels ch’jau hai entupàen ils pli differents lieus giudim ilcontinent african.Per exempel ad ina gruppa ilaricada dunnas nairas amez la fullach’ha guardà il gieu d’averturaen in parc a Soweto (Johannesburg).Ellas han tegnì il microfondal Radio Rumantsch sco inatrofea per bunamain duas urase chantà cun el oraziuns e chanzuns,ina pli bella che l’autra.Ubain Eugene, il manader d’inalodge (alloschi) a Port Elizabeth:in um alv sc’in culm ed anteriurgiugader da rugby che fail meglier ensolver dal mund ech’ans ha mussà era la realitadda tschella vart da ses pitschen paradis:New Brighton, in quartierda Nairs, nua che trais quartsn’han betg lavur ed in quart èinfectà cun il virus da SIDA – enua che blers speran e crain ch’ilcampiunadi mundial gidia dameglierar lur situaziun da viver.Che quai reusseschia, era a lungavista, speresch er jau. Ma ilsdubis èn ferms.Tuttina: In di turn jau enl’Africa dal Sid, tant è segir.Claudio Spescha10 • <strong>settember</strong> <strong>2010</strong> • nr. 3


CronicaPer la moderaziun da Piz a chantun...Las chauras da Vrin, adina in motiv engraziaivel per il fotograf e per l’um da camera....dovri adina in motiv attractiv.Diari or da la Val d’Alvra e dal SursesIna da las etappas da “Piz a chantun”– la seria da stad da la TvR - èstada quella en la Val d’Alvra eden il Surses. Là è l’entir’equipada televisiun ida a la tschertgada temas e persunas particularas- quai cun success. Ma tgelavurs èn atgnamain stadas necessariasper avair la fin finalain’entira emissiun? Qua intginasexperientschas ed impressiunspersunalas.cumpagnar en la Val Faller. Perquaiessan nus partids anc quellasaira ed avain prendì albiert enla Tga Piz Platta tar ils simpaticspossessurs Adolf e Margrit Poltera.Suenter ina curta notg avainnus gia stuì levar las 4.45 urasper esser pronts da filmar ils Polterase lur giasts en l’ustaria. Lafilmada en la Val Faller m’ha plaschìfitg. Cunzunt m’ha fascinàla levada dal sulegl a bun’ura: scoda charsinar la pizza imposantada questa bellezza val.Scarpatscha – spezialitad da laregiunIls suandants dis hai jau accumpagnàil team da moderaziunper filmar il davos discurs cunla protagonista Ursulina Netzer.La dunna da 90 onns ha mussàad Otmar Seiler co cuschinarscarpatscha, ina spezialitad dalSurmeir, fatga cun urtais, paun elatg. Suenter avain nus anc filmàlas moderaziuns ch’annunzianlas contribuziuns dals redacturs.La gievgia suentermezdi essannus turnads en Chasa RTR aCuira per far la montascha finalae las lavurs administrativas.Flurina CajochenHotel Alvra/Gelgia – nossaresidenza durant quell’emna.Suenter avair installà la tecnicaavain nus discutà en ina sesidaredacziunala ils temas pussaivelsord la regiun surmirana. Quelsèn bainspert stads clers, uschiache l’entir team ha pudì ir suentergentar a la lavur individuala.Mia emprim’incumbensa daquell’emna è stada da chattarina persuna che sa dar sclerimentdavart ils clutgers ch’èn construidsen in stil talian, inspirà dal’architectura da Roma, Firenzae Pisa.Durant la tschaina communablaha il redactur Norbert Jenal madumandà, sch’jau al veglia ac-Atmosfera da saira en Val Lumnezia.<strong>settember</strong> <strong>2010</strong> • nr. 3 • 11


CronicaElecziuns“Nus avain ils candidats – vusl’elecziun” – quest motto da RTRper las elecziuns chantunalas dals13 da zercladur <strong>2010</strong> è sa verifitgàa moda eclatanta il di da las elecziuns.RTR ha dà canorta al “persunalpolitic” dal Grischun, ma eraa las medias da noss chantun. Lasala Walpen è vegnida transfurmadaen in center da communicaziun.Pliras emissiuns da radio perRadio Rumantsch, Radio DRS,Radio RSI, Radio Grischa, contribuziunsper la televisiun (TvR, SF,RSI, Tele Südostschweiz) e discursed intervistas per las gasettasèn vegnidas producidas en nossachasa. Nus avain fatg gugent quai– era sco ina part dal service publicda la SRG SSR.12 • <strong>settember</strong> <strong>2010</strong> • nr. 3


Top Pop Rumantsch - sin expansiunCronicaIl Top Pop Rumantsch è ina marcada success. Dacurt ha questaretscha musicala dal RadioRumantsch, lantschada avant 5onns, cuntanschì sia 22avla ediziun.Ed anc adina briglieschaella cun surpraisas. Las duas ultimasproducziuns preschentanduas vairas scuvertas ladinas.(bv) Schmetta cun quai tuni dapivarsaquantas emnas sin las undasrumantschas. La chanzun ha inritmus captivant ed ina melodiache va zunt en l’ureglia. Lavusch, frestga e genuina, appartegnaa Braida Janett da Tschlin.Cun ses 17 onns è ella la pli giuvnainterpreta ch'è sa participadafin uss al Top Pop. Ed evidentamainha ella ertà ses talents dala renumada famiglia musicala dal'Engiadina Bassa. Sia chanzungira dal reminent er stediamainsin las undas da DRS 3 - il TopPop Rumantsch s’expandeschadamai.Chanzun rumantscha da laGiamaicaIl medem pudess capitar er cunla pli nova ediziun dal Top Pop,gist sortida quests dis. Er questachanzun deriva da las rivas dal'En, ella ha dentant sias ragischsen la Giamaica: Quai nu va è inreggae net e stget, cumponì echantà da Tiz I-tegrator alias TizianoHeinrich, in reggunz ladinoriund dad Ardez. Tiz, fan da lamusica giamaicana dapi giuvnot,zambregia per regla sias chanzunstar el a chasa a Bazenheid.Questa registraziun qua è dentantsuccedida en l'Aquariumda Manfred Zazzi, il studio turitgais,nua che gia la grondapart da la retscha Top Pop Rumantschè naschida.Han producì mintgamai ina chanzun per il “Top-Pop” dal Radio Rumantsch: Tiziano Heinrich da Bazenheid/Ardeze Braida Janett da Tschlin.Il Toni guarda schonCun ina biera enta maun e“Zum Geburtstag viel Glück”sin ils lefs stat il signur BrunnerToni en la bar dal HotelBären a Bern. Enturn el collegasda partida cun stangasenta maun. Igl è tard ed jau viera ina biera.Il Toni è la fatscha ch’è restadaa mai il pli ferm da mes tempa Berna, in temp curt. Per inasuletta sessiun essan AdrianCamartin ed jau siglids en perClaudio Spescha e Niculin Bezzola– siglids en il lajet politic.Suenter avair legì il davos rapportda la saira m'avischin jaupia a la gruppa da festa enturnil grond pesch politic. Dentant,i n’è betg il Toni sez che po festivar,mabain in dals numerusporta-aua da la partida populara– ina da quellas fatschas ch'insn’enconuscha betg, oravant tutbetg, sch'ins è mo in remplazzanta Berna.Il Toni en il BärenLa bar dal Bären nua ch’Adrianed jau pudain pernottar, n’è nagutspectacular: ina bar che stoanc servir la damaun sco buffetd’ensolver. In lieu ch’ins passasssperasvi, sch’ins na durmissbetg in pèr etaschas plinensi. Ed“ins” dorma qua. La damaunvesain nus il Hassler Hansjörg(ex-PPS) cun ses café sur la gasetta– fit e nettegià sco ord ilprospect da Veillon, sco adina.E la saira ves’ins ils porta-aua(PPS).Il Toni e la TudestgaCun egls a dretg ora pass jauils chantadurs d'anniversarie ma tschent davos ina da lasmaisas da bistro. Jau survegnina nauscha egliada nà da labarista. Ina giuvna Tudestga.Per in giast nov èsi memiatard. Mo lura vegn Toni. Cuntun giovial quasi chanta el:“Nur kai Angscht, guete Maa.D’SVP luegt scho, dass Sie no esPier bichömed”. Flot. Enfin usshani mo fatg siglir Adrian emai. Uss datti almain ina biera.Ed in guete Maa. Il Toni(che tschantscha dal reminentgugent en la terza persuna dasasez) guarda schon.Michel Decurtins-Capaul<strong>settember</strong> <strong>2010</strong> • nr. 3 • 13


SRG.R <strong>Svizra</strong> <strong>Rumantscha</strong>La populaziun jaura – attaschada ad RTRIls 5 da zercladur <strong>2010</strong> ha la societadpurtadra da RTR, la SRGSSR <strong>Svizra</strong> <strong>Rumantscha</strong> (SRG.R)salvà sia radunanza generalaa Müstair. En preschientschadal directur general da la SSR,Armin Walpen, ha il presidentDuri Bezzola pudì deliberar lasdiversas fatschentas statutarasa moda speditiva.(mt) Duri Bezzola ha introducìla radunanza generala cun ilspleds: „Cun grond plaschair essannus vegnids oz en Val Müstair,sa tracti gea dad ina fermaregiun rumantscha liada sin laspli diversas modas e manierascun nossa societad e spezialmaincun Radio e Televisiun <strong>Rumantscha</strong>.Jau vuless en quest connexmo allegar Tista Murk, in Jauerda num e pum ch’ha sco piunierdal Radio Rumantsch messferms accents per buns programsrumantschs. Ses „feu sacré“, sesidealissem e ses optimissem hantschiffà generaziuns.Nus essan dentant er vegnids gugenta Müstair, perquai che nusavain in’entira retscha da collavuraturase collavuraturs dadRTR che derivan da questa Valed er dus commembers da gremisda la SRG.R, Georg Falleten il cussegl regiunal e Vito Stupanen il cussegl dal public.“Fatschentas statutarasSper il rapport annual da laSRG.R ha la radunanza era gìdad acceptar il quint annual.Quel ha entradas da gestiun davar 80’000 e sortidas da circa70’000 francs. La facultad dala societad è 223’000 francs.La suprastanza ha proponìd’augmentar las contribuziunssuandantamain:• per commembers singuls da12 francs sin 20• per uniuns culturalas da 18francs sin 30• per persunas giuridicas(vischnancas, corporaziuns)da 55 francs sin 80Daco quest augment?La SRG SSR è organisada federalisticamaine decentralmain enlas differentas societads purtadrasda las quatter regiuns linguisticassvizras. Las duas regiunslinguisticas grondas, vuldir la <strong>Svizra</strong> romanda e la <strong>Svizra</strong>tudestga, sa cumponan plinavantda societads purtadras regiunalasu chantunalas. Tut questas organisaziunsvegnan finanziadasparzialmain era cun la contribuziunda commembranza.In cumparegl da questas contribuziunsper l’entira SRG SSRmussa in maletg fitg different.Uschia ston ins constatar che lacommembranza da la SRG SSRidée suisse <strong>Svizra</strong> <strong>Rumantscha</strong>,è la pli bassa. Per pudair ademplirer en il futur las incumbensas,spezialmain per garantirArno Lamprecht, il capo-communal da Müstair cun Duri Bezzola, il presidentda la SRG.R.(fotos: Martina Fontana)Collavuraturas e collavuratursRTR che derivanda la Val Müstair.Gianfadri Conrad, RomanDobler, Stefan Dobler, LivioFoffa, Sara Hauschild, NiculinaPitsch, David Spinnler,David Truttmann.l’influenza da l’uschenumnadasocietad civila sin ils programsdad RTR e per augmentar lacommunicaziun cun las commembrased ils commembersvegn quest augment proponì edacceptà unanimamain.Premi SRG.R a Dario ColognaDapi l’onn 1960 surdat laSRG.R (antruras CRR) in premia persunas che han merits spe-zials per la <strong>Svizra</strong> rumantscha.Per il pli sa tracti da persunasch’èn activas en il sectur cultural,social, linguistic e politic en il plivast senn dal pled. Per l’emprimagiada ha la SRG.R surdà il premiad in sportist. Gia avant che DarioCologna è ì cun las arbajas alsgieus olimpics da quest onn, avevala suprastanza decidì da surdaril premi ad el. La laudatio haAdriano Iseppi fatg, Roger Alige Roman Dobler han undrà DarioCologna simpaticamain cunexempels acustics ord emissiunsdal radio e visuals ord emissiunsda la televisiun.Cumià dad Armin WalpenSuenter in’activitad da 14 onnsva Armin Walpen la fin da <strong>2010</strong>en pensiun. Duri Bezzola ha engraziàal directur general partentRoman Dobler e Marina Andri, la presidenta dal Cor da baselgia Müstair.Ils scolars da la Val han divertì il public cun lur producziuns.14 • <strong>settember</strong> <strong>2010</strong> • nr. 3


P. P.CH-7002 CuiraACCENTSradio - televisiun - multimediawww.rtr.chVualaCuira, <strong>settember</strong> <strong>2010</strong> • annada 1 • nr. 3La coordinatura da l‘acziun darimnada da la Chadaina da fortuna,Claudia Cathomen, en discurs cunla cussegliera guvernativa BarbaraJanom Steiner.Agid per il Pakistan(jc) La Chadaina da Fortuna harimnà mesemna, ils 18 d’avust<strong>2010</strong>, en <strong>Svizra</strong> 13 milliunsfrancs per las unfrendas da las inundaziunsen il Pakistan ed en lasregiuns vischinantas. Er la <strong>Svizra</strong>rumantscha è stada fitg generusa.En la centrala da Radio e Televisiun<strong>Rumantscha</strong> a Cuira hancollavuraturas e collavuraturs daRTR e persunalitads da la vitapublica dal chantun pudì registrarvar 1100 telefons cun donaziunsda 517'543.60 francs.ResunsCordiala gratulaziun e cumplimentper la nova gasetta Accents.Finalmein vegnan ils commembersda RTR era informaitgei che cuora e passa en CasaRTR a Cuera. Gion Tenner*Grazia fitg per ils „Accents“ Nr.2. Era quest nummer ma plaschafitg bain, tant da la grafica scoera dals temas e dals texts. Tgisa, sche ils Accents savessan servirina giada da model per inagasetta che na vegn betg mo legidada Sursilvans, Surmirans oLadins, mobain propi sco revistache vain acceptada da tut la Rumantschia?Men SteinerNoëlle en visita tar il MinisguardNoölle è fascinada dals trics tecnics: Il moderatur Armon Schlegel declera ases fan Noöelle co ch‘il greenscreen funcziuna.(lh) Sonda da mezdi, punct las12.15 uras stattan Noëlle e siamamma avant la Chasa RTR.Noëlle ha 7 onns e saja in grondfan dal Minisguard, m’ha EvelinaMorgenthaler Marugg, lamamma da Noëlle, scrit. E: cheNoëlle vegniss fitg gugent perguardar ina giada, co che quaifuncziuna tar il Minisguard. Edussa è Noëlle pia qua.Avant ch’ir en il studio da Minisguardfaschain nus in curtgir tras la chasa. Qua inscuntraNoëlle Sandra che tradeschach’il “schnip” ch’ella fa en lasemissiuns è mo in tric, en il radioauda Noëlle la vusch da Mirco.Be in moderatur manca pia anc –e tar quel giain nus ussa: Armon.El moderescha numnadamainoz il Minisguard ed è gia en lamascra. En l’ascensur raquintaEvelina Morgenthaler Maruggche Noëlle saja fan dad Armon.Durant las proximas uras è Noëllepia tar Armon. Ella sesa en ilstudio durant ch’Armon moderescha,ella sesa sper Carin eGiacun en la reschia e smatga ilsdretgs buttuns per ch’ins vesiaArmon en la dretga camera. Perfinir dastga Noëlle sezza filmarArmon cun la gronda cameraed Armon mussa a Noëlle, tgech’ins sa tut far cun in greenscreen.A Noëlle haja la visitaplaschì bain, ch’ella haja raquintàa tuts co ch’Armon haja fatg“luschtig” cun ella, m’ha EvelinaMorgenthaler Marugg scritintgins dis pli tard. Ed era nusavain gì plaschair da la visita dalpitschen grond fan.Ina da las ambassaduras per la TvR: Seraina Campell, scienziada Parc Naziunal e chatschadra, Zernez.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!