13.07.2015 Views

Epistolae mixtae, ex variis Europae locis ab anno 1537 ad ... - Libr@rsi

Epistolae mixtae, ex variis Europae locis ab anno 1537 ad ... - Libr@rsi

Epistolae mixtae, ex variis Europae locis ab anno 1537 ad ... - Libr@rsi

SHOW MORE
SHOW LESS

Create successful ePaper yourself

Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.

MONUMENTA HISTORICA SOCIETATIS JESUA PATRIBUS EJUSDEM SOCIETATISNUNC PRIMUM EDITAEPISTOLAE MIXTAE


1o^


AD LECTOREMQuod multorum jamdiu <strong>ex</strong>petebatur votis, benigne lector,ut Epistolarum Mixtarum corpus <strong>ad</strong> edita Chronici Patris JoannisAlphonsi de Polanco volumina <strong>ad</strong>jungeretur, id tandem,postremo hoc edito volumine, quod quintum est hujusce seriei,conficitur atque completur.Hoc enim epistolas, quae <strong>ex</strong> diversis<strong>Europae</strong> <strong>locis</strong> Romam missae a sociis fuere <strong>ad</strong> flnem usque1556, <strong>ex</strong>hibet. Visum autem est non debere nos <strong>ad</strong> posterioratempora <strong>ex</strong>currere, cum neque Polanco in suo Chronico, nequeLitterae Qu<strong>ad</strong>rimestres (quae opera arctissimo vinculo cumnostris epistolis continentur atqueunum quodam modo conflant),ultra illius anni occasum progrediantur.Jam, praesens volumen in duas potissimum partes dispescitur,quarum altera quidem epistolascontinet a mense Octobri1555 <strong>ad</strong> finem 1556; altera vero, quam supplementum totiusoperis merito dixeris, monumenta complectitur, partimolimpraetermissa, partim nuper inventa, quae tamen <strong>ad</strong> idem argumentumtempusque, a nobis initio praefixum,referuntur. Hujusvero supplementi causa dupl<strong>ex</strong> est. Nam in tanto epistolarumnumero fiefi non poterat quin plures, quas penes nos h<strong>ab</strong>ebamus,epistolaein scriniis delitescerent, praesertimsi illaescriptionis die carerent ,nec cui tempori tribuendae essent prudenticonjectura,nisireliquis omnibus conspectis, perspicerepossemus. Praeterea, quae altera supplementi causa est, novisaccessionibus viri plures etiam nostrarum epistolarum thesaurumlocupletavere. Etenim hoc usuvenire scimus, ut evulgatis<strong>ab</strong> aliquo litteris, recordentur homines, qui easdem legunt,seetiam in t<strong>ab</strong>ulariis suis reposita h<strong>ab</strong>ere monumenta, quae deea aut simili re agant. Quod cum in re nostra contigisset,


AD LECTOREMplures, qui scripta h<strong>ab</strong>ebant, quae <strong>ad</strong> epistolas,a nobis mixtasusitato nomine appellatas, jureac merito referuntur, haec prosua humanitate nobiscum communicaverunt.Hinc quam amplam cum <strong>ad</strong> hanc, tum <strong>ad</strong> alias nostrorummonumentorum partes, supellectilem comparaverimus, dumpublicas ac privatas in Hispania ac Lusitania,in Gallia et Belgio,in Italia denique ac Germania bibliothecas <strong>ex</strong>ploraremus,necesse non est ut pluribus dicamus; neque enim id nos venditaredecet. Illud certe aequum est, ut tam nostratibus quam<strong>ex</strong>teris gratias, quam possumus maximas, referamus, cum obscripta commodata nobis, tum etiam, quod longe majus est, obeorum sapientissima consilia, quibus usi et <strong>ad</strong>juti sumus. Quodsi eorum virorum, de nostris monumentis optime meritorum,modestia prohibet plura a nobis dici, condon<strong>ab</strong>unt saltem PatresFranciscus Ehrle, Petrus Tacchi Venturi, Angelus Manganottiet Joannes Baptista Van Meurs, si ipsorum nomina in hoc loco,<strong>ad</strong> gratum animum significandum,<strong>ex</strong>stare voluerimus.Sed <strong>ad</strong> epistolarum argumenta gr<strong>ad</strong>umfaciamus.I.<strong>Epistolae</strong> a mense Octobri 1555 <strong>ad</strong> 1 Januarii 1556.Sunt numero 38. Inter quas specialimentione dignaecensentur,quae sequuntur.de reb'usBononiensis, 19 Oct. a Francisco Palmio data, in qu<strong>ad</strong>omesticis, de pueris,Societatis scholas frequentantibus,de vitiis,quae in civitate grassantur, quaeque corrigi deberent, agitur.Mamertina P. Hieronymi Domenech, provinciaesiculae praepositi,20 Dec. scripta, in qua multa de collegiisprovinciae, multaque de Joanne de Vega ac hujusliberis <strong>ex</strong>ponuntur.Morbenienses , 17 et 18 Nov., quibusac sociis totiusSocietatis alumni <strong>ad</strong><strong>ex</strong>colendam illam rempublicam postulantur.Coloniensis , 27 Oct., qua docemur civitatis consules rem catholicamfortiter, <strong>ad</strong>versus crescentes haereticorum impetus,tueri; amicos autem Societatis, ut haec st<strong>ab</strong>ile ac proprium Coloniaedomicilium h<strong>ab</strong>eat, efflagitare.


AD LECTOREMLovaniensis, 30 Oct. , in quaAdriaenssens statum ac conditionemsodalium, <strong>ad</strong> rem familiarem quod attinet, <strong>ex</strong>ponit.Viennensis, 3 Nov., in qua P. Nicolaus de Lanoy de Societatisgymnasiis, Pragae atque Ingolst<strong>ad</strong>ii instituendis, de miseroreligionis statu in Austria, de Maximiliano, rege Bohemiae,novatoribus morem gerente, denique de Bto. Canisio aliisquesociis <strong>ad</strong> Ignatium scribit.Hispanorum epistolae hujus temporis plures h<strong>ab</strong>entur. —Exagitata nuperfuerat Societas saevissimatempestate Caesaraugustae,usque <strong>ad</strong>eo, ut socii, solum vertere compulsi,Pedrolam,oppidum comitum de Rivagorza, Francisci Borgiae fratrum,confugerint. Doluere id optimi quique, atque in primisJoanna princeps, quae pro fratresuo, Philippo II, clavum reipublicae tenebat. Rerum seriem universam epistolae in superiorevolumine contentae satis superque <strong>ex</strong>plicant,motum scilicet<strong>ad</strong>versariorum Societatis, nostrorum <strong>ab</strong>itum <strong>ex</strong> urbe, et,agente omni nisu Joanna, ipsorum in suas aedes plenam honorisreversionem. Cum vero inter alia edixisset princeps,ut antistitisvicarius, Lupus Marco, <strong>ab</strong>bas verulensis, qui inimicorumSocietatis caput esse ferebatur, <strong>ad</strong> curiam accederet, rationemde factis redditurus, idque ille rnaxime reformidans, moras <strong>ex</strong>moris trahens, <strong>ex</strong>sequi in dies cunctaretur, Aragoniae proregiJoanna, 28 Oct., verbis gravissimis scripsit, jubens LupumMarco Vallisoletum — sine ulla tergiversatione <strong>ad</strong>ire, sese de retota purgaturum. Sodales autem, etsi maximo honore Caesaraugustamrevocati fuerant, et in <strong>ad</strong>juvandis proximis bene tempuset operam colloc<strong>ab</strong>ant, non tamen omnino pace ac tranquillitateeos ea in urbe frui docent caesaraugustanae sociorum litteraeet responsio <strong>ad</strong> libellos quosdamsparsos, 1 Nov.contra Societatem ibidemAliam, multo laetiorem, faciem ostendunt litterae a P.Franciscode Villanueva diversis <strong>ex</strong> <strong>locis</strong> missae. Nam.Placentinae , 15 Oct., et vallisoletanae, 20 Nov., incrementacollegii, quod magnificus Gutierrius de Vargas, episcopus, regiosumptu Placentiae moliebatur; conchensis vero, 31 Dec, actacum Alphonso Ramirez de Vergara, Societatem ingredi cogitante,<strong>ex</strong>plicant.Complutensis epistola Patris Emmanuelis Lopes, 23 Oct., de


AD LECTOREMcollegio, quod siguntini cives in sua urbe ponere jamtunc temporisvolebant, diligenter agit.Septimancenses litterae Joannis Mosquera de Molina, magnaeauctoritatis viri, atquealiae Patris Petri Domenech, 30 Nov., deconst<strong>ab</strong>ilienda domo, de animorum fructu <strong>ex</strong> nostrorum in eacommoratione percepto,disserunt.Murcianaem primis laudandae antistitis Stephani de Almeida,collegii conditoris, 2 Oct., quibus<strong>ex</strong>imia animi demissione secollegiumque suum Ignatio commendat; et Patris Joannis Btae.de Barma, qui plura cum de collegio murciano, tum de universaAragoniae provincia, quam susceperat moderandam, tr<strong>ad</strong>it,23 Nov.Cordubenses deniquebaeticae Societatis provinciae statum declarant,cui praepositusrenuntiatus est P. Bartholomaeus deBustamante. Hic, 30 Oct. et 30 Nov., cursum nostrarum rerumCordubae (ubi tirocinium illius provinciae initio constitutumest), Hispali, Montuliae paucis perstringit, plura proximo<strong>anno</strong> dicturus. Ad cognoscendas item res Societatis in Hispaniaconferunt litterae Patris Antonii de Cordoba, Nov. 1 datae.E Portugallia Pater Miron, 15 Oct., initium scholarum narrat,eloquentissima Perpiniani oratione in regio conimbricensigymnasio factum, quod <strong>ad</strong>stantium gratulationessunt.— comitataeIpse autem, regendae provinciae magistratu functus,tractanda eubernacula Michaeli de Torres commisit, inqui Portugalliamarcessitus, ut esset reginae a confessionibus, utrumquemunus obire jussus <strong>ab</strong> Ignatioest.Quid autem de se judicetTorres, deque provincia sibi tr<strong>ad</strong>ita, aperit suis litteris, 4 Nov.Alia praeterea <strong>ex</strong>stat olisiponensis epistola,sive sacrae inquisitionistestirkatio de Societate Jesu, 19 Oct., a Petro Alvarezde Paredes subscripta.Haec porro una e multis est, quae,roganteIgnatio, Romam <strong>ex</strong> diversis ac dissitis<strong>Europae</strong> partibusmissae sunt, ut eisdem Societas <strong>ad</strong>versus notissimum parisiensisac<strong>ad</strong>emiae decretum,siopus esset, posset suo tempore uti.Atque haec de epistolis anni 1555, quaeh<strong>ab</strong>entur.in hoc volumine


AD LECTOREMgII.<strong>Epistolae</strong> anni 1556.Numerantur plus minusve 160. Eae, maxima <strong>ex</strong> parte, Societatisprogressiones, nonnumquam etiam casus <strong>ad</strong>versos, saepepopulorum civiumque vota, collegiaaut stationem sociorum deposcentium,<strong>ex</strong>primunt. ((Vna in Italia» inquit Orlandinus, «utomittam minus nobiles ciuitates ac populos, Brixienses, Aretini,Asculani... Callienses, Spoletini.., tendebant supplices manus,et prolixe omnia pollicebantur: quibus tamen salisfactumnon est, partim ob Sociorum paucitatem, partim quod st<strong>ab</strong>atIgnatio, quantum liceret, Collegia non instituere, vbi iustumfamiliae corpus h<strong>ab</strong>eri non posset. Amerinis tamen in Vmbria,ac Senensibus in Hetruria... fuit aliquid indulgendum»*. Porrolitterae, quibus haec vota significantur, infra reperiuntur, nuncprimum a nobis editae, suntque asculanae, 13 Jul.; callienses,17 Maj.; spoletinae^ii; Nov.; amerinae, 23, 29 Sept.; senenses,11 Mart., 23 Apr. — Ouibus <strong>ad</strong>jungendaesunt iterum morbenienses,16 Mart.. E litteris vero sociorum, qui oppida Italiae sacris <strong>ex</strong>cursionibuslustr<strong>ab</strong>ant, praeter lauretanas, 27 Jan., 13, 31 Jul. datas,Emmanuel Gomespraecipua memoria dignae sunt illae, quas P.de Montemayor, lusitanus, scripsit, 1, 18, 23 Aug., quibusfructus <strong>ab</strong>unde collectos narrat; necnon quas Fulvius Androtius,Meldulam cum Joanne Ignatio in gratiamLeonelli Pio diCarpi missus, Ignatio, Polanco ac Lainio dedit, 4, 31 Maj.; 15,17, 30 Jul.; 5, 11, 25 Sept.; 6, 24 Oct.; quo tempore «ingentirelicto apud summos et infimos desiderio sui, Senas translatusest, <strong>ad</strong> nascentis ibidem Collegij firmamentum)) 2 .Ludovicus autem de Coudreto, florentinis sodalibus praefectus,Aretium, Cortonam finitimasqueurbes peragrat <strong>ab</strong> amicisinvitatus, magno animorum lucro, <strong>ad</strong>eo ut eo permoti cives Societatemapud ipsos consistentem vellent, 22 Febr.— Longiores12Hist. Soc. Jes. p. I, lib. xvi, n. 3.Hist. Soc. Jes.,I.c, n. 13.


10 AD LECTOREMnimis essemus, si omnium epistolarum argumenta percurrerevellemus. Neque vero id <strong>ad</strong>modum necesse est, cum statimipsae epistolae <strong>ex</strong>hibeantur; v. g.<strong>ex</strong> perusinis,i Febr. , 6,20 Sept; <strong>ex</strong>jiorentinis, 21, 22 Febr., 7 Mart, 31 Oct, 21 Nov.;<strong>ex</strong> jerrariensibus,21 Aug.; <strong>ex</strong> bononiensibus, 12'Nov.Neapolitanae autem, quae plures sunt, varia omnino argumentatractant. Etenim, 26 Jan., Alphonsus Samano, episco-Societatem cooptari;pus designatus, enixe <strong>ab</strong> Ignatio poscit in21 Mart, Octavianus Cesari, <strong>ad</strong>olescens neapolitanus,iri Sicilianostris <strong>ad</strong>junctus, de quo satis multa in superioribus voluminibus,flagrans nunc etiam Societatis studio, e domo paterna, quoinvitus migraverat valetudinis reficiendae causa, inneapolitanumcollegium, laetitia gestiens, se brevi convolaturum dicit; qui tamen,31 Maj., dejectus e sua sententia, infirmam valetudinemcausatus, <strong>ex</strong>tra Societatis septa et solutus sacramento religionis,quo <strong>ad</strong>strictus fuerat, vivere statuit. — 18 Jun. HieronymusVignes, turbari res Societatis Neapoli gemina de causa, docet; atpaulo post, 29 Jul. ac 1 Aug., Julius Pavesius et Christophorusde Mendoza amplissimum in neapolitana urbe collegium Societaticommittendumprimores civitatis decrevisse significant;quaeres sancti Ignatiiobitu intercepta est.Sicula provinciaflorebat in dies magis, eam moderante HieronymoDomenech, eidemque maxime faventibus Joanne deVega, prorege, ejusque liberis. Quorum in Societatem promerita,<strong>ad</strong>eo splendida et multa sunt, ut praetermittia nobis nullomodo possintDe quibus <strong>ad</strong> hunc locum Orlandinus: (dam ipsePror<strong>ex</strong> <strong>ad</strong>vocandae in Siciliam Societatis auctor fuerat, Messanaequeconstituendae: Eleonora Osoria, eius vxor, PanormitanumCollegium promouendum susceperat: Suerus, horum filius,Ferdinandi minor frater, Syracusis (cui ciuitati praeerat) collocarat:amborum germana Is<strong>ab</strong>ella, Dux Bibonensis, inoppidumsuum Bibonam <strong>ad</strong>duxerat. Ergo Ferdinandus quoque faciendumsibiputauit vt Catanam, suam in praefecturam, accerseretAdeo cum viro coniux, cum parentibus filij, interquese fratresac soror studio erga Societatem Siciliamque cert<strong>ab</strong>antD *. Videanturepistolae messanenses, 7 Jan., 19 Febr., 24 Dec; panormi-1Hist. Soc. jfes., p. 1, lib. xvi, n. 18.


AD LECTOREMIItanae, 24 Nov., 29 Dec; drepanenses, 30 Nov., 28 Dec. ;catanensis,23 Apr.; bibonenses, 7, 13 Jun.munus cum illeIn Germania superiore provinciaSocietatis sub Canisio praepositoconstituta est. Quod regendae provinciaeprae animi demissione refugeret,meritas retulit de suis virtutibuslaudes, 13 Jul.; non tamen onus, humeris impositum<strong>ab</strong>Ignatio, declinare potuit. Gemina collegia condita etiam sunt,pragense alterum, alterum ingolst<strong>ad</strong>iense, de quibus videanturepistolae, 14 Maj., 24 Oct, 28 Dec.Coloniae quoque, cum socii hactenus conductitia domo, neccui no-e<strong>ad</strong>em <strong>ad</strong>modum ampla, uterentur, Societati collegium,men «TriumCoronarum», attributum est.Hinc <strong>ex</strong>stant litterae,25 Oct., 5 Nov., 1 Dec. -Lovanii praeclaresocii rem gesserunt, totisqueviribus <strong>ad</strong>l<strong>ab</strong>oratumest, a Riv<strong>ad</strong>eneira praecipue,ut Societas Belgioreciperetur.Placuit tandem divinae bonitati sociorum votis,— inprimisque Ignatii, annuere. Sed haec pleniussuo loco, cumepistolae Riv<strong>ad</strong>eneira, si Deus opem ferat, in lucem mittentur.Interea vero videantur infra Adriani Adriaenssens litterae,22 Oct., 28 Nov., 11, 24, 30 Dec.In Gallia etiam, evanescentibus paulatim, quae <strong>ad</strong>itu Societatemprohibebant, sententiis, in christianissimum regnum nostrihomines ingressi sunt, ac Billomi coeperunt docere in collegio,quod magnostudio nec minore liberalitate Societati condebatclarissimus Gulielmus du Prat, claromontanus antistes. Quiquidem suis <strong>ad</strong> Violam, sociorum coloniae caput, humanissimislitteris eorum sibi <strong>ad</strong>ventum gratulatur, necessariaque omniapollicetur, 1 Aug.; Robertus vero Clayssonius et Hieronymusle Bas nobilissimam urbem et circumjacentia oppida, qua orationibush<strong>ab</strong>itis <strong>ad</strong> populum, qua editis<strong>ex</strong>colunt Societatiqueconciliant.vitae <strong>ex</strong>emplis mirificeEtenim «Hieronymus, muneribusissiodorensium ciuium cum prudentihumilitate refutatis,fragrantissimo Societatis odore in ea vrbe disperso, Claromontem,xenodochium iterum suo more <strong>ad</strong>ministraturus, <strong>ad</strong> aedesdomini cancellarii reuersus est: cuius qu<strong>ad</strong>ragesimalesconcionesfrequentior auditorum turba <strong>ex</strong>ornauit, ullius alteriusquamecclesiastae annis antehac viginti quatuor... Qu<strong>ad</strong>ragesimampraeteritam... cum fructu animorum haud etpoenitendo,<strong>ad</strong>mi-


12 AD LECTOREMranda auditorum frequentia, Christo duce, Biliomi peregi [Clayssonius].Ad dominicae passionis enarrationem, quinque, vtminimum, hominum millia confluxisse feruntur... Non paucivtriusque s<strong>ex</strong>us nobiles ea nocte in hac vrbe concionis gratiapernoctarunt. Certe lachrymae atque suspiria internum animiaffectum prodebant palam... Montanis incolis, ambertinis, arlacensibus,blelensibus caeterisque post ferias D. Johannis Baptistae,precibus eorum victum me, atque episcopi imperium cernens,fidem promissam praest<strong>ab</strong>o. Certe cogor assensum negaremultorum precibus, vt paucis faciam satis». Haec Clayssonius,21 Apr. — Incun<strong>ab</strong>ula autem collegii,scholarum ordinem, magistrorumnumerum, puerorum denique frequentiam tr<strong>ad</strong>untepistolae 12, 13 Aug., 11 Nov.In Hispaniae provinciis navicula Societatis aestu flatuquesecundissimoprovehebatur, non ita tamen ut aliquando, quibusdamin <strong>locis</strong>, <strong>ad</strong>versis non obluctaretur fluctibus. Et in curiaquidem, ubi optimates ferme omnes, ac prae cunctis princepsJoanna, Societatem am<strong>ab</strong>ant suspiciebantque, Mag. Cano <strong>ab</strong>antiquo detrahendi nostratibus more non discedebat, libereque<strong>ad</strong>modum de romano pontifice obloquebatur. « Paresce queelbendito» inquit Araoz, 24 Febr., «arbitratur se obsequiumprestare Deo, en tomar a pechos el contr<strong>ad</strong>ezir y <strong>ex</strong>pugnar ala Compania..., diziendo que el papa puede errar en la aprobacionde las religiones, y que ay muchas religiones aprob<strong>ad</strong>as,que son pernicie de la iglesia...No tiene el tanta auctorid<strong>ad</strong>,aunque la tenga mucha, que lo que trata de la Compaiiia rnede sombra de pena; solo la tengo por lo que dizen que tratacon libert<strong>ad</strong> de la auctorid<strong>ad</strong> del pontifice. El confessor de laprincessa ha <strong>ad</strong>vertido al nunzio para que saque esto en limpio,specialmente cierta platica que hizo en el c<strong>ab</strong>ildo de Segouia,de la qual quedaron muy alborot<strong>ad</strong>os, y es cosa publica, y scribieronlo que dixo.» Dictis Patris Araoz suffragatur T<strong>ab</strong>lares,10 Febr.— Qui quidem agens rursus, 29 Apr., de lectionibusMelchioris Cano in epist. Sti. Pauli <strong>ad</strong> Timotheum e suggestuh<strong>ab</strong>itis, plurima colligit bona inde in Societatem redundantia,quibus enumeratis, concludit: «Digolo para que V. P. lo mandeencomendar mucho a Dios, aunque no como a deuoto, perocomo a bienechor nuestro. El Seiior se lo pague con particular


AD LECTOREM 13gracia y don de interpretar la sagr<strong>ad</strong>a scriptura.» Et paucisinterjectis, subdit: De otras muchas (( partes hazen instanziagrande por colegios, como es de Sigiienca, de M<strong>ad</strong>rid, deTruxillo, de Oropesa, de Ocaiia, del obispo de Huesca y deotras partes, que por agora no se puede acudir a todos; sy nofuese que el Mtro. Cano comencase a leer otra epistola, queentonces con fauor del Seiior avria sujetos para todos.»Ludovicus de Calatayud opprimebaturetiam asuo toletanopraesule, Siliceo: (do [he] est<strong>ad</strong>o preso en Toledo quasi tresmeses, y vn dia en la carcel publica con aviendome antesgrillos,jntim<strong>ad</strong>o mandamjentos con graves censuras y penas pecunjariaspara que no vse de la contratacion echa con la Compania»,21 Jan. ;de qua re videantur etiam epistolae 13 Jan., 28 Apr.Hispali etiam commotus in Societatem est Ludovicus de laCruz, qui,cum priuseam prolixe dilaudaret, postea, quia idnon cesserat e sententia, nec, quod laudibus illis cupiebat, consequebatur,<strong>ex</strong> amico factus est <strong>ad</strong>versarius, 7 Mart.Contra vero carthaginiensisac placentinusantistites Societatemomni studio fovebant. Et illequidem non solum suo Murciaecollegio magnifice aedificando totus intentus erat, sed 110-strorum etiam opera,cum in lustranda dioecesi, tum in componendis,quae propius <strong>ad</strong> se spect<strong>ab</strong>ant, perpetuo utebatur.Ignatio sic erat <strong>ad</strong>dictissimus, sic ei fidebat, ut causam hispanorumantistitum apud pontificemmaximum eidem vellet commendatam,10 Mart.; Barmam, collegii moderatorem, quemsuae conscientiae arbitrum delegerat, a quo pendere illum diceres,quasi filium a suo parente, Murcia discedere non est passus;nec id tandem concessit, nisi aegre <strong>ad</strong>modum et repetita prece,6 Jun., 9, 30 Nov., 14 Dec. — Placentinus autem episcopus necnec modum sibi sta-sumptui parcere in collegio <strong>ex</strong>struendo, — tuere in diligenda Societate 1poterat, Maj. Uterque enimcum aliam prius tenuissent vivendi rationem, a pristina consuetudine<strong>ad</strong> immortalia consilia revocati, sanctorum vestigiisinsistebant,et quae a Deo acceperant bona, profusa liberalitatein commodum suorum civium largiebantur. Aguntde hisepistolaenostrae saepe.De placentinosic laudata epist. 1Maj.:«Tiene c<strong>ad</strong>a dia en su puerta ciento y cinquenta pobres. Paresceque va nuestro Seiior edificando en el spiritu,como el va edi-


14 AD LECTOREMficando la casa. Esto por estas parteses cosa de grande edificationen el obispo de Placencia: agora dizen sus ouejas que conoscenpastor, eto)Nec his cedebat, ut praetereamus caeteros, clarissimus granatensispraesul, Petrus Guerrero, «el qual querria que todo suarcobisp<strong>ad</strong>o estuviese Ueno de gente de la Compaiiia)), 29 Jan.Verbis dici non potest qua charitate socios complecteretur,aedesillispararet, aleret eleemosynis, contra <strong>ad</strong>versarios tueretur.Audiatur Bustamante, Baeticae provincialis:«Yo estaua de partidapara Marchena... El seiior arcobispo a. la sazon cayo enfermo,y quiso confesarse generalmente conmigo; y pareciendomeque en tal caso la obediencia me mandara esto, me detuue, yleconfese y <strong>ad</strong>ministre el sanctissimo sacramento de la eucharistia,diziendole misa en su casa algunasvezes durante la enfermed<strong>ad</strong>...D<strong>ex</strong>auame por testamentario; y diziendole yo que nolo podia ser, replico que me d<strong>ex</strong>aria 1sinombr<strong>ad</strong>o, y que V. P.no lo tubiese por bien, que en tal caso succederian los demas.))30— Mart. Eo plaudente, cordubense tirocinium Granatamtranslatum est.Aliae sociorum epistolae proferuntur.Inter eas h<strong>ab</strong>enturcomplutenses, 25 Mart., 28 Apr., 27 Oct., 26, 30 Nov., 13,27 Dec; caesaraugustanae, 23 Nov. , 15 Dec; barcinonenses ,1Oct., 2, 30 Nov., 29 Dec; cordubenses, 27 Apr., 30 Jun.,31 Jul., 31 Aug. , 10 Sept., 30 Nov. , 31 Dec; hispalenses,27 Nov., 16 Dec; et granatenses praecipue, 29 Jan., 7, 30 Mart.,31 Aug., 30 Nov.; quibus cursum rerum suorum collegiorum,aliaque <strong>ad</strong> nostros spectantia, sodales attingunt.Paucas numero e Portugallia edimus, quae tamen florentemillius provinciae statum Olisipone, Eborae, Conimbricae, anteoculos ponunt. Provincialis Michael de Torres, reginae audiendisconfessionibus occupatus, non, ut par erat, lusitanae provinciaedomos ac collegia proofficii sui ratione lustrare poterat. Idpraestitit solerter quidem ac diligenterda Camara, quicum lectissimaLudovicus Goncalvessociorum manu Roma visitatorvenerat. Qui <strong>ad</strong>modum gavisus est, cum lusitanos vidit <strong>ad</strong>ampletenda ea, quae Romae fiebant, — animo promptissimos,7, 20 Apr., 22 Maj., 31 Jul. Alia praetereaMichaelis deTorres editur epistola, 4 Nov., quae de provincialicoacta con-


AD LECTOREM 15gregatione, deque sociis <strong>ad</strong> totius Societatisgeneralemconventummittendis, agit.Sed res haec nos compellit <strong>ad</strong> tractanda ea,quae pro sua magnitudine <strong>ad</strong> hujus proloquii calcem rejeceramus.Igitur 31 Julii mensis Romae beatissimus Pater Ignatius,meritis in Deum et in universum hominum genus cumulatus,<strong>ad</strong> vitam nullis morituram saeculis transierat. Nuntiatus illiusobitus per universam Societatem : Romae vicarius generaliselectus Lainez. Mandata dantur sociis ut parentur illi,<strong>ad</strong> quosspectat, <strong>ad</strong> futuram Ignatiisuccessoris electionem. Res in dissitasprovincias sero per t<strong>ab</strong>ellarios delata, Barcinonem 13 Septembrispervenit,alio aliis diebus. Quinam autem fuerint sodaliumpost Ignatiiobitum sensus, recte declarat Sacchinus hisceverbis:«Ouamuis tanta perculsi calamitate, nequaquamse orbatosac destitutos crediderunt... Quod sane qui scriptas continuelitteras post cognitam Ignatij migrationem e prouincijs, acanim<strong>ad</strong>uertet non Romaeprope domicilijs omnibus euoluat,solum vsu venisse; sed late vbique terrarum. Omnes enim huncferme in modum nunciant: Audita Beati Patris <strong>ab</strong>itione, singu-diuinae consolationislisvulgo Sociorum cum insolito quodamgustu nouam constantiam accessisse, nouumque ardorem, tum<strong>ad</strong> consectandam serio- virtutem, ac prascipue <strong>ad</strong> vitas formam,<strong>ab</strong> Ignatio tr<strong>ad</strong>itam, quam diligentissime conseruandam ;tum<strong>ad</strong> communia Societatis, reiquetotius christianae procurandacommoda. Confidere omnes nunc demum bene Societati fore;nunc ejus institutum fixum ratumque mansurum, nunc eidemrobur ac firmitatem contra quosuis <strong>ad</strong>uersantium impetus afFuturam;nunc demum secundo cursu propagatumQuo e sensu animorum concordi atque communi licebat sinedubio sentire, Ignatium, quo meliore tum vita fruebatur, eoiri latissime.vberiorem, magisque vitalem spiritum, <strong>ex</strong> augustissimo Christifonte haustum, quasi vegetum caputin membra diffundere.Quod magis deinceps magisque comprobauit rerum euentus» l .Haec Sacchini verba, <strong>ad</strong>ductis bene rnultis sociorum testimoniis,quae in nostris epistolis <strong>ex</strong>stant, possemus confirmare.Plures enim de e<strong>ad</strong>em re agunt.Verum sufBciat unum in mediumproferre, Patris 1Joannis Gesti, quiOct. BarcinoneSacchinus, Hist. Soc. Jes., p. 11, lib. 1, n. 35.


l6AD LECTOREMLainio scribit: «A los 13 del mes pass<strong>ad</strong>o rec;ebimos la delP. Mtro. Polanco por comission de V. P., en que auisa delglorioso transito de nuestro P<strong>ad</strong>re, que para nosotros, comosomos avn muy carnales, ha sido la mas triste nueua quesenos podia dar, hauiendo tanta razon de nos alegrar y consolar,por verle fuera de tan continuos tr<strong>ab</strong>aios, y por la certitud quenuestro Senor nos da que esta en el cielo gozando del premiodellos, de donde muy mejor podra regir yestos susgouernarhijos, que de la tierra, y su grandezelo sera alla mas eficaz enprocurar la salud.de las almas, que nunca haya sido Y aca. plegaa nuestro Senor que en esto se muestren todas las marauillas ymilagros que su diuina magest<strong>ad</strong> en la muerte de algunos santossuele manifestar, como ya aqui algunoslo han not<strong>ad</strong>o, viendoclaramente mas motion en las almas del Julio aca, que en todoel tiempo que la Compania ha tenido aqui casa. Y se vee queesta ciud<strong>ad</strong> c<strong>ad</strong>a dia se va mas preparando para poderhazermucho fruto en ella, porque ya no tenemos aquella contr<strong>ad</strong>ictionque teniamos, ni hallamos aquella indignation que soliamosen los mas, antes muchos nos muestran mucha beneuolentiay amoD).Id ipsum cum in aliis,tum praecipue in recipienda BelgioSocietate visum est. Sed haec, aliaque id genus, ipsas epistolasvolutanti jucundiora erunt.satis. LiceatIgitur de epistolis, in hoc volumine contentis,nunc <strong>ad</strong> finem totius huic operis properantibus, praefatiunculaemodum imponere eisdem, quibus in prooemio primi voluminisusi sumus, verbis, cum Epistolas Sti.Igndtiiet Litteras Qji<strong>ad</strong>rimestrescum nostris Mixtis compararemus: cdn Ignatii epistoliselucent sanctissimi Patriarchae prudentissima consilia, supremaratio, primus agendi motus. Videre est in epistolis mixtis quopactoFundatoris voluntas in actum deduceretur. Postremolitterae qu<strong>ad</strong>rimestres fructus ostendunt laetissimos, quos etIgnatii gubernatioet filiorum otfedientia in Ecclesia Christieorum temporummonumenta editaferebat. Ubi haec aliaquefuerint, speramus primaevae Societatis Jesu historiam solidumfundamentum h<strong>ab</strong>ituram» ! .1Epist. Mixtae, t. 1, pag. 10.


2 OCTOBRIS I555 17104iGASPAR LOARTE[PATRI IGNATIO DE LOYOLA]lGENUA 2 OCTOBRIS 1555.In mediis fluctibus, dum piae lectioni vacat,Loarte caelestes sensus deobedientia haurit.— In reliquo vitae curriculo se praepositis obtemperaturumesse, dicit, novasque in agendo rationes initurum.Jhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro in Christo. Pax Christi, etc. DesdeFlorencia escrevi (como V. P. me mando) de lo que hasta entoncesnos avia acaescido por el camino; y ansi aora, obedesciendoel mesmo mandamiento, dire breuemente lo que desdeaquella cibd<strong>ad</strong> a esta pasamos. Y fue que, partiendonos de Florenciaeldomingo en la tarde, venimos a Pisa martes a comer,<strong>ad</strong>onde estuvimos todo el miercoles esperando pasaje por mar;y ansi yo tuue lugar de hazer el miercoles, lo mismo que elmiercoles pas<strong>ad</strong>o avia hecho. El juevesnos enbarcamos, y estandoen la mar par<strong>ad</strong>os, esperando buen tiempocasi todo aqueldia, quiso nuestro Senor por su misericordia <strong>ab</strong>rirme los ojos,estando leyendo un libro de san Juan Climaco, para que conoscieselo que nunca <strong>ab</strong>ia ansi conoscido en la tierra, de la obediencia;lo qual si su magestat es seruido de conseruar en mi, loestimo en mas que quantoai en la mar ni en la tierra. Finalmentealli se me convertieron mis angustias pas<strong>ad</strong>asen gozo, yentendi mas claro que nunca algo del coracon de V. P. paracomigo en todo lopas<strong>ad</strong>o, lo qualdeshizo los nubl<strong>ad</strong>os de tristezay desconfianc^a con quesali de Roma, que aun no eran deltodo pas<strong>ad</strong>os, y vine muy contento y con buen tiempo a estacibd<strong>ad</strong> en 24 horas ciento y veinte millas, <strong>ad</strong>onde fuimos conmucha charid<strong>ad</strong> y alegria recebidos de todos, yla mia se doblocon las cartas de V. P. que recebi, <strong>ad</strong>onde entendi por <strong>ex</strong>pe-1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 35, prius 188. — Adhibuit hancepistolam Polanco, t. v, pag. 113, n. 311, qui non videtur magni facererem, de qua se Gaspar Loarte accusat. Sic enim <strong>ex</strong>orditur: «Profectus fueratRoma P. Loarte cum aliqua animi afflictione; sed cum Pisis in mari perturbatoaliquandiu substitisset...» etc.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. V. 2


18 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1042riencia algo de lo que en la mar el Senor me dio a conoscer. Eldia siguiente que aqui venimos yo me confese con el P. donBaptista Viola, y le dixe todo lo que en Roma avia pas<strong>ad</strong>o ami partida,ansi de mi culpa como de mi penitencia, y todo lodemas que V. P. mando, y 61 finalmente me dixo que no s<strong>ab</strong>ian<strong>ad</strong>a de aquello, ni queria mudar n<strong>ad</strong>a de lo que estaua orden<strong>ad</strong>o,sino que yo tuviese el oficio de rector, y me aviso de loque conuenia que yo hiziese: lo qualconfio en nuestro Senorque yo hare muy enteramente, y que no le dare fastidio ninguno,ni a V. P. podran ir en este caso de mi malas nuevas,porque me es, cierto, mas gustoso y seguroel obedescer queelmandar, puesto caso que lo uno y otro e hecho mal hastaqui;mas yo espero que de aqui<strong>ad</strong>elante recedent vetera, et eruntnoua omnia, para lo qual me seran granlasayuda oracionesde V. P., y ansi las pido con mucha instancia por amor deJesuchristo, el qual guarde a V. P. muchos anos, como todosavemos menester *. De Genova a dos de Octubre de 1555.De V. P. indigno hijo y sieruo en Christo,Gaspar Loarte.Inscriptio: Jhs.Soli Patri nostro.Alia manu: R. ta alli 8 del medesimo.104*STEPHANUS DE ALMEYDAEPISCOPUS CARTHAGINIENSISPATRI IGNATIO DE LOYOLAMURCIA 2 OCTOBRIS I5552Cum magna grati demissique animi significatione murcianum collegiumIgnatio commendat, cujus virtutes, Societatemque <strong>ab</strong> eo conditam, mirificelaudat.xiMuy Rdo. inXpo. P<strong>ad</strong>re. Algunos dias a que tengo dese<strong>ad</strong>aesta occasion de screuir a V. P. A sido nuestro Seilor seruido.1Recte suo munere Patrem Loarte functum esse, tr<strong>ad</strong>it Polanco, t. v,pag. 110, 114, n. 301-311. Virtutes autem, quibus in toto vitae suae curriculoGaspar eluxit, enarrant, qui ejus vitam conscripsere Nieremberg, Alegambe,Tanner aliique.2Ex originali in vol. Epist. diversorwn, duplici folio, n. 109, prius 405.


2 OCTOBRIS I555 igoffrescerla y encaminalla tan grande, que ya no se puede llamaroccasion, sino obligacion. No lo era pequena la comun y generalque todos tenemos de tener quenta y de seruir a los que con laverd<strong>ad</strong>, pureza y diligencia que se deue siruen al Seiior y cri<strong>ad</strong>orde todos; mas su diuina bond<strong>ad</strong> a tenido por bien an<strong>ad</strong>irmea mi otramuy particular, con me auer d<strong>ad</strong>o su fauor y graciapara le offrescer en recompensa de los deseruicios caus<strong>ad</strong>os pormi tibieza y negligencia, y para descargo de mi cargo, y ayud<strong>ad</strong>e sus redemidos, este pequeiio seruicio, que es vn collegio destasancta Compaiiia, para cuya plantacion eligio a V. P. por instrumento,aviendo entendido el buen odor della, y visto el buen<strong>ex</strong>emplo y otras muchas partes con que en nuestros necessit<strong>ad</strong>ostiempos a illustr<strong>ad</strong>o y ayud<strong>ad</strong>o al mundo. Ayud<strong>ad</strong>a ella del quees <strong>ad</strong>jutorium, virtus et refugium nostrum, tengo muy grandconfianca que,sipor manos de V. P. es esta obra offrescida al quepor todos se offrescio en la cruz, seramuy accepta a su magestat,muy augment<strong>ad</strong>a y muy prosper<strong>ad</strong>a; y de la charid<strong>ad</strong> y donesque nuestro Senor a puesto en V. P. y esta sancta Compaiiia,que, si con specialid<strong>ad</strong> soy ayud<strong>ad</strong>o de sus oraciones y suffragios,y encomend<strong>ad</strong>o a su magestat, se conseguira que la <strong>ab</strong>undanci<strong>ad</strong>e deseos que pone en mi anima sea de biuos y efficac^es,que los no tales mas son para confusion; y que esta obra tengasu cumplido y perfecto fin, siendo para amplificacion de la glori<strong>ad</strong>iuina y prouecho de las almas. Y porque tambien la tengo deque se correspondera a mi esperanca y deseos, y que V. P. ternamuy special quenta y memoria con este su collegio, y remitiendomeal P<strong>ad</strong>re *, que dira la diligencia con que se procede en Jaobra, no digo mas en esto, de que en todas vuestras reverenciasconserue y augmente nuestro Seilor el spiritu de verd<strong>ad</strong>, en elqual le <strong>ad</strong>oren y agr<strong>ad</strong>en de c<strong>ad</strong>a dia mas, y en todos su graciapara el cumplimiento de su volunt<strong>ad</strong>. De Murcia dos de Octubre1555. A seruitio de V. P.,St. 2 EPISCOPUS CARTAGINENSIS.1Intellige Joannem Btam. de Barma ; qui saepe de murciani collegiiinitiis Sto. Ignatio per illud tempus scripsit.2Stephanus de Almeyda, in cujus ditione, sive dioecesi, murcianum collegiumerat. De egregio illo viro mentionem supra fecimus,t. iv, pag. 539,681 et seqq.


20 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 10431lnscriptio: f Al muy Rdo. senor y P<strong>ad</strong>re en Christo, elP. Mtro. Ignacio de Loyola, preposito Compani<strong>ad</strong>e Jhs., en Roma. Alia manu: R. da a los 30 de Abril.1043MICHAEL SURIAN CAVALLIERPATRI IGNATIO DE LOYOLAVENETIIS 3 OCTOBRIS I555l .De testamento Angeli Suriani, juvenis optimi, in Societate demortui.Rdo. P<strong>ad</strong>re. Ho letta vna lettera di V. S. de xxviijdel passatocon merauiglia,et per dir liberamente, con dispiacer', perchehauendo fin qua dal canto nostro mostrata quella maggiorsincerita che sipossa, non solamente trouar in altri, ma forteancho imaginar', pare che siamo in certo modo accusati da leiche manchiamo dal debito nostro, dal qual fin qui, parlandohumanamente, niuno di noi mai e mancato: onde non ho potutocontenermi, che jonon mi sia alquanto rissentito con querRdi. P<strong>ad</strong>ri, che mi portoronola lettera. Et perche forsi V. S.non e ben informata del nostro proceder, jo gliene diro unaparola.Mancato che fu nostro fratello 2 di questa vita, mi fu scrittoa Vienna, doue joera allhora ambasci<strong>ad</strong>or al serenissimo re diromani, il successo della morte, et della pretensione delli vostrrRdi. P<strong>ad</strong>ri soprala robba che era restata; et ilperche per verojo non poteua allhora risponder rissoluto, non mi ricordandoparticolarmente come stesse la volonta di nostro P<strong>ad</strong>re, scrisside quia questi Rdi., et dissi de ]a a don Nicolo 3 et al Canisio4 cosi in , confuso, quello che dapoi, ritornato de qui,che sonogia alquanti mesi, ho detto chiaro a chi mi venne a parkr pernome della S. V. et di quella relligione,cioe che nostro p<strong>ad</strong>reuoleua che la faculta sua non vscisse delle mani di noi sui1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 23, prius 127.2Angelus Surianus, <strong>ad</strong>olescens optimus, qui in Societate mortemobierat.3Nicolaus de Lanoy, viennensis collegii moderator.4Petrus Canisius.


3 OCTOBRIS I555 21flglioli, et particolarmente che qualunquedi noi volesse esser didiiesa, non potesse disponer, della faculta lasciata da lui, in altriche in noi sui fratelli, o volesse beneficiar tutti egualmente, oluno piu deir altro. Con questa rissolutione non solamentemostrai alli vostri Rdi. P<strong>ad</strong>ri questa vltima volonta di nostrop<strong>ad</strong>re, ma anchora ne lasciai a loro la coppia, onde non socome si possa dir che noi siamo manchati.Questa volonta mo e si chiara, che non ne puo nascer in noidubbio alcuno, et questo lo dico, non solamente per mio giudicio,ma anchora perla rissoluta opinione di quelli, che s<strong>anno</strong>piu di me in queste prattiche. Et se quellidi Roma sentenoaltramente, non sapendo jo veder che raggionli moua, che V. S.non lo scriue, non posso dir altro, se non che questo e segnoche, ouero non h<strong>anno</strong> ben intesa la cosa, ouero che leleggi dela sono diuerse dalle nostre, et jo non penso di douer metterin consideratione altre leggi, che quelle che sono in osseruantiaa Venetia, le qual in questo caso non h<strong>anno</strong> niun dubbio.Quanto sia a quello che V. S. scriue, che per discargo suo lauuol tentar la via contentiosa, per hauer nelle sue mani 1500scudi per dispensar', et altri500 per far certe schole al suoluoco in P<strong>ad</strong>oua, jo non posso dirgli altro,se non che il farquesto tentatiuo sta in liberta sua; ma noi, si come quandoconoscessimo di douer hauer questi oblighi per giusticia o perequita consentiressimo di spontanea volonta nostra a <strong>ex</strong>eguirli,et senza far niuna resistenza ne in giudicio, ne fuori di giudicio,cosi, conoscendo che la giusticia non ci puo obbligare, nonpotremo <strong>ab</strong>bandonar la difFesa della nostra causa; non percontendercon la S. V., la qual hauemo in singolar riuerenza, maperche sotto specie di pieta et di relligionenon sia tolto a noiet alli figliolinostri ingiustamente quello che nostro p<strong>ad</strong>re,ilqual di cio era patrone, ha uoluto lasciarli.Nel resto se alcuna cosa ci sara ricordata o da V. S. o daaltri in che possiamosatisfar a qualche cargo, che forsi potessehauer nostro fratello, si come gi<strong>ad</strong>issi al Rdo. don Nicolo inVienna, concorreremo volontariamente, et di buon animo, etcon quella prontezza che si conuiene al vero amor fraterno chee stato fra noi, et e piu che mai hora, che egli,si come spero,e passato a miglior vita. Et se a V. S. o <strong>ad</strong> altri occorrera di


22 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1044darci in cio qualche ricordo, li saremo tenuti di vero obbligodialTettione, cosi per questo officio, come per lamor che ellamostra di hauer portatoa nostro fratello mentre era di qua, etdi portarli anchora. Et senza piu dire, la lasciaremo colla pacedel signor Dio, raccommandandone alle orationi sue \ DaVenetia alli iijd'Ottobre M. D. LV. Buon figliolodi V. S.,MlCHIEL SURIAN CaUALLIER.Inscriptio: Al Rdo. P<strong>ad</strong>re Mro. Ignatio, preposito generaledella congregatione de Jesu, signor mio.1044ANDREAS FERNANDEZPATRI JOANNI DE POLANCOLUGDUNO g OCTOBRIS I555".Theotonius de Braganca Parisiis vult consistere, studiorum ergo.Jhls.Mui Rdo. em X.° P<strong>ad</strong>re. La gracia y amor del Spiritusanctosea sempre en nuestro fauor y aiuda. Amen. Oje, miercoles,.9 de Otubre allegamos a Leon, yallamos aqui vn correo quevenia de Portugual, y loegoesta tarde se partia para Roma, ypor el quise screuir a V. R. estos rrenglones, por hazerle s<strong>ab</strong>erde nosotros. La detriminacion de don Teotonio es esperar poraqui por Francia respuesta de las cartas que enbio elpor cri<strong>ad</strong>o1Ideo nostri rem urgebant, tum quia <strong>ex</strong>istim<strong>ab</strong>at Ignatius, ut scribitPolanco, t. v, pag. 168, n. 487: «se vix possesuae conscientiae satisfacere,si non peteret <strong>ex</strong>ecutionem testamenti fratris ipsorum et nostri,.Angeli»; tum etiam quia <strong>ad</strong> testamentum patris, quod attinet, «quia non eratclericus nec reditus h<strong>ab</strong>ebat Angelus... non videbatur eo testamento ligariPatri Natali». Quare, cum unice quod justum erat quaereretur, «consulti[sunt] duo <strong>ad</strong>vocati a nostris», et res ultra progressa non est, nam hi «significaruntquod prorsus non tenerentur [fratres Angeli] juxta leges Venetas,immo ne legitimae quidem tribilianicae locum esse, et tantum de dote maternaagi posse». Sed neque de hac fuisse actum apud Polanco reperimus.—Caeterum Ignatii litteras, quas Surianus memorat, h<strong>ab</strong>es jam in lucem editasinter illius Cartas, t. v, pag. 410, hispanice vero pag. 333; ubi anim<strong>ad</strong>vertesin eisdem, loco cognominis Suriano, scribi quidem Turiano, librariorumerrore.2Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 60, prius 329, 330.


9 OCTOBRIS I555 23suio de Milan, como ia en otra tengo scrito l . Si no le uiene enlas cartas que este correo le traie, las quales ahora es ido a uer,y me tenia dicho que podria ser que le uiniese, yo dudo dello,y de lo que fuere auisare a nuestro P<strong>ad</strong>re si lo supiere, y piensoque lo s<strong>ab</strong>re, y lo auisare por lo primero que para alla fuere.El intento de don Teotonio es estudiar aqui en Paris, se susparientes lo vuieren por bien. Oi dizir que dizia 61, que aunqueel rei lo mandase yr a Espana, que no lo haria. Lo que61 metiene dicho a mi es, que tiene scrito, que 61 se quiere 2 aquiestudiar, y que para eso loprouean: y que quandodel todo nolo pudiere hazer, que se ira a. la primauera. Lo que me dixoacerca de sus cosas fue ,que 61 auisara a su cri<strong>ad</strong>o que alla aenbi<strong>ad</strong>o, que no h<strong>ab</strong>lase n<strong>ad</strong>a, se ia Conpaiiia no lo hiziese, yque, se la Conpania h<strong>ab</strong>lase, que entonces mostrase sus desculpas,que son pare^eres de cardenales, y del general de sanFrancisco, y de su secretario, y de otras personas, las quales,como diguo, se en sus cosas se h<strong>ab</strong>lase por parte de laConpaiiia,mandaua se mostrasen a la ynfanta, y a sus ermanos, y aotras personas. Esto me dixo 61 por su boca, no me nombrandolos cardenales, que fueron los de que 61 lleuaua los pare^eres enlo que a hecho. Despues supe que sus uotos le auian conmut<strong>ad</strong>oa que rezase vn tanto c<strong>ad</strong>a semana, y aiunase vn dia, 6diese vna limosna la semana que no lo ayunase, y que diesetantos scudos a la Conpaiiia.Esto es lo que me aora ocurre : de lo demas que ocuriere,auisare a V. R. lo mas presto que pudiere. Pareceme quedaqui a mui pocos dias partiremos camino de Paris. V. R. meauise de lo que nuestro P<strong>ad</strong>re manda que yo haga, y mandeaqui a Leon el rec<strong>ad</strong>o a casa de Manuel Rodriguez de Euora,portugues, porque yo le d<strong>ex</strong>are auiso que me lo mande.En las oraciones de V. R. me encomiendo. V. R. me encomiendeen las de nuestro P<strong>ad</strong>re y de todos. Nuestro Seiiornos de su grac/ia para que sienpre sepamos hazer su santavolunt<strong>ad</strong>. De Leon y del mes de Otubre 9 de 1555. Sieruoindigno,Amdre Fernandez.1Vide epist. 1037,t. iv, pag. 867.2Ms. qiere.


24 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1045Jnscriptio: f Al mui Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re. [el] P. M. Polanco[de la] Conpania de Iesu, a Roma.Alia manu: 1555. Leon di Francia. R. ta alli 25 del medesimo.1045LUDOVICUS DE MENDOZAPATRI JOANNI DE POLANCOSEGOVIA 10 OCTOBRIS I555l .Urget Mendoza negotium de collegio Segoviae instituendo, <strong>ad</strong> quod commutationemposcit piae cujusdam testatoris voluntatis, a pontifice maximofaciendam.tJhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re. Sea siempre la gracia del Spiritu santo ennuestras almas. Amen. Esta es tercera sobre suplicar a nuestroP<strong>ad</strong>re M. Ygnatio sea contento tratar con su S. d<strong>ad</strong>que erija vncolegio de la Conpania en Segovia, comutando la volunt<strong>ad</strong> deltest<strong>ad</strong>or, que d<strong>ex</strong>o se hiziese vn hospital para acoger pobres, elqual nunca a sido erigido, ni ay tal hospitalid<strong>ad</strong>, sino que delvij anfios que a que murio ei obispo don Juan Arias de Avila,obispo de Segovia, los bienes que d<strong>ex</strong>o doct<strong>ad</strong>os para este hospitalan and<strong>ad</strong>o de mano en mano, y nunca se ve fruto; y erigiendovn colegio de la Compafiia, soy cierto al fund<strong>ad</strong>or se leciud<strong>ad</strong> dehara gran bien,si esta en lugar de recebirlo, yalaen laSegovia singular merced, porque a muchos <strong>anno</strong>s quedicha ciud<strong>ad</strong> no ay casa de estudio, donde a lo menos se leagramatica, lo qual se harie dando a la dicha laCompania doctaciondeste dicho hospital, y el lugar donde fue escomenc<strong>ad</strong>oa hedificar 2 . Vale la doctacion deste hospital seiscientas hanegasde pan de renta, y mas quarenta, y segun entiendo, mas decincuenta mil marauedis de censos de renta: yten el suelo, queesta en muy gentil lugar, y es grande, y tiene algunas paredesde cal y canto, altas vna pica, que es gran principio. Mas: quehaziendo este hedificio, la ciud<strong>ad</strong> dara toda la m<strong>ad</strong>era necesaria;por tanto no es menester dormir sobrello, sino luego poner-1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. or, prius 452, 453.2Vide supra, epist. 1028,t. iv, pag. 837, ubi de hac ipsa re agitur.


10 OCTOBRIS 1555 25lo por obra. Las otras dos cartas que sobre este negocio tengoscriptas, fueron que yolo movi.Agora, despues que vyne a esta villa, he trat<strong>ad</strong>o con el senorArias Gon^alo, conde de Puno en Rostro, hijo de Pedrarias deAvila, sobrino y heredero que fue delJuan Arias de Avila, para que el ysobredicho obispo, donotros dos sus sobrinos delconde, que se Uaman Pedrarias, de Auila y don Diego de Rojas,sean contentos, y a instancia dellos, como personas que sucedieronen la herencia del dicho obispo, se contenten quesu S. d<strong>ad</strong> comute la volunt<strong>ad</strong> del dicho obispo, que mando fundarel dicho hospital para acoger a pobres, en vn colegio de laCompania, a efeto que la dicha Compailia lea gramatica y filosofia,si le pareciere, en el dicho colegio: y esto attento que enla ciud<strong>ad</strong> ay otros hospitales donde acogen pobres.Sobre estoscriue el dicho conde a su S. d<strong>ad</strong> vna carta, en la qual le suplicalo que dicho tengo, y al fin se remite a nuestro P<strong>ad</strong>re, que lorelatara a su S. d<strong>ad</strong> Tanbien scriue a nuestro P<strong>ad</strong>re; pero ase de<strong>ad</strong>vertir, que en la suplicacion que se a de signar desta comutaciony herecion, aunque vaya a suplicacion de don Arias Goncalo,y Pedro Arias de Auila, y don Diego de Rojas, herederosde Pedro Arias de Avila, heredero del dicho obispo, fund<strong>ad</strong>ory doct<strong>ad</strong>or del dicho hospital, no an de poner que el papaPaulo les iijhizo patrones del dicho hospital,menos a.peticionde la ciud<strong>ad</strong>, sino motu propio y a ynstancia de los dichos.Ansimismo <strong>ad</strong>viertan queel dicho obispo, avnque d<strong>ex</strong>o a PedroArias de Avila, p<strong>ad</strong>re del dicho conde, por su vniversal herederoen el hospital, no le nombro por patron, menos a otroalguno. Por tanto elobispo de Segovia, que agora es don Gasparde Zuiiiga, se a metido en el dicho hospital, y puesto vnmayordomo, y segun fama se sirue de toda la renta, sin hedificarel hospital, ni acoger pobres. Y attento que a que esta sin<strong>ex</strong>ecutarse la volunt<strong>ad</strong> del test<strong>ad</strong>or, como dicho tengo,cincuentay siete <strong>anno</strong>s, poco menos, y ay gran necesid<strong>ad</strong> de casa paraestudio, y que se lea saltin gramatica; y como bien tiene vistoy entendido el provecho spiritual que la Compagnia en todaspartes haze su,S. d<strong>ad</strong> con facilid<strong>ad</strong> lo concedera. Por amor deDios ruego genibus fl<strong>ex</strong>is a V. R. lo encarezca, y acuerde anuestro P<strong>ad</strong>re, que con toda breued<strong>ad</strong> lo pida.


26 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1046Si pareciere que del primer boleo no es bien entre en ello laCompaiiia, a lo menos venga breue dirigido al nuncio, para queen nombre de la camara apostolica tome la possesion de losdichos bienes, y ponga de su mano yconomo que cobre lasrentas deste hospital,tome cuenta a qualesquier personas queayan tenido la <strong>ad</strong>ministracion dellas, etiamsi fueren obispos, ytras esto laJuego comutacion del hospital en colegio; y pongantodas las clausulas necesarias, y remota qualquier apellacion, conynvocacion de brachio seglar, ynterdicion <strong>ab</strong> ingressu, etiamsifuere obispo, y entredicho si necesario fuere. Si fuere necesarioque aya juezez, vengan en Segovia el canonigo Guevara yBartolome del Hierro, canonigos de Segovia, 6 el licenci<strong>ad</strong>oRealiego y el dicho Guevara, canonigos de Segovia, 6 quien allales pareciere.Si alla su S. d<strong>ad</strong> querra nombrar yconomo, nombrena.mi, 6 a quien mandaren, que sea mas servidor de laConpania, que no creo le ay \Con esto ceso besando las manos de nuestro P. Ygnatio yde V. m., encomendandome mucho en sus santas oraciones. EnSegovia x de Otubre 1555. De V. m. servidor,Luis de Mendoca.laInscriptio: \ Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re maestro Juan Polanco, deConpaiiia de Jesus, mi senor en X.°, en Roma.1046JACOBUS MIRONPATRI IGNATIO DE LOYOLACONIMBRICA 15 OCTOBRIS I5552.In regio conimbricensi gymnasio initium scholarum Societatis fit eloquentissimaPerpiniani oratione.— Adstantium gratulationes.— Magistrorumnumerus.Jhs.Muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re. La gracia y paz de Christonuestro seiior sea siempre en nuestro fauor y ayuda. Ocho dias1Instantibus Mendozae precibus <strong>ad</strong>duci non potuit Ignatius ut faceretquod multi segovienses <strong>ex</strong>opt<strong>ab</strong>ant; immo eidem «visum non est <strong>ex</strong>pedireut nostri [pii operis commutationem] postularent.» POLANCO, t. VI, pag. 635,n. 2736.2Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 140, prius 622.


15 OCTOBRIS 1555 27antes del primero de Octubre nos comencamos ha passar haeste collegioreal donde agora estamos, quedando en elcollegiode arriba, donde hasta hora estuuimos, hasta quarenta hermanosy P<strong>ad</strong>res. Los mas son nouicios, y otros son enfermos, yotros P<strong>ad</strong>res que oyen de confession, como dantes, en layglesia.El primero dia de Octubre nos entrego el collegio el principalpass<strong>ad</strong>o por mand<strong>ad</strong>o de el rey l conforme a lo, que antesestaua concert<strong>ad</strong>o, y en el mesmo dia a la tarde, por principiode nuestras lectiones, hizo vna oracion el P. Pedro Perpiiian,ala qual combidamos toda la vniuersid<strong>ad</strong>, y doctores, y religiones,y a la ciud<strong>ad</strong>, y a todos los demas caualleros que pudimos:y tambien elobispo de Coimbra 2 se hallo presente con nuestropatriharcha 3 , que tenemos agora aqua. De manera que fue delos mayores concursos y auditorios que hasta ahora vuo en estavniuersid<strong>ad</strong>; y para este efFecto concertamos con tapiceria vnala enrama-casa muy grande, que esta en este edeficio del rey, ymos y hinchimos de bancos para se poder assentar todo el auditorio:y siendo la casa muy grande, aun no c<strong>ab</strong>ian. Empeco laoracion despues de las tres, y ac<strong>ab</strong>o a las cinquo: de maneraque duraria poco menos de dos horas. Y con esto contentotanto, que aun quisieran que fuera mas larga.Y dezia el obispode Coimbra, que le pesaua porque ac<strong>ab</strong>o tan presto, y que noera possible sino que aquel hombre auia aprendido latindesdela teta de su m<strong>ad</strong>re, que se lo ensenase. El y todo[s] los queestauan presentesestauan attonitos y spant<strong>ad</strong>os, diciendo queen toda su vida no auian visto oracion tan bien hecha. Unos leloauan de felicissima memoria, porque nyerro ni titubeo enpalaura ninguna hasta el c<strong>ab</strong>o: otros le al<strong>ab</strong>auan de pronunciaciony action, quela tuuo en stremo muy buena: otros de lascosas que dixo, que fue declarar la intencion del rey y nuestraen esta mudanca de entregarnos el collegio y nosotros recebirle,necessaria era la virtud con las letras. Finalmente fuey quan1Vide in Cartas de San Ignacio,t. v, pag. 562 et seqq. <strong>ex</strong> Telles,Chronica da Companhia, part. 2. a liv. vi, cap. xvili, pag. 581-585, acta,quibus regium gymnasium Societati attributum es-t.collegii moderatorem fuisse Didacum de Teve.2Joannes Soares, 0. S. A.3Joannes Nunes Barreto.In eisdem actis constat


28 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1046tanto, que muchos nos rogauan la hiziessemos imprimir: y atodos contento tambien en stremo su stilo:y asi, gracias alSenor, quedaron los studiantes tan contentos y anim<strong>ad</strong>os, queparesce no deseauan otra cosa, sino oyr ya los maestros de laCompaiiia \ El dia seguiente se hizieron las mudas de las classes,y se leyeron las listas, poniendo a c<strong>ad</strong>a vno en la classe que lecompetya conforme al <strong>ex</strong>amen pass<strong>ad</strong>o, el qualse hizo antespor todo el mes de Setiembre por los maestros pass<strong>ad</strong>os y losnuestros juntamente: y con este repartir de classes se passo todaJa manana. A la tarde los maestros concertaron sus decurias,y les dieron a componer, para quecon esto tuuiesenmas notiti<strong>ad</strong>e lo que c<strong>ad</strong>a vno s<strong>ab</strong>ia, y no se hizo mas. El dia seguientepor la manana comencaron de proposito las lectiones los maestros,y con mucha satisfacion, gracias al Senor; y procede todocon tanta quietud y sosieguo, como [si]toda su vida vuiessendeprendido con nosotros. Ayudo tambien mucho para esta pazy quietud la mucha virtud de los maestros pass<strong>ad</strong>os, que se nosmostraron tan amigos y fauor<strong>ab</strong>les en esta mudanca, como siellos mismos fueran de la Compania: y vinieron tambien a oyra nuestros maestros quando leyan, y fueron tan contentos, queno h<strong>ab</strong>lauan de otra cosa con todos, sino de quan bien lohazian Jos de casa; y pienso quese dezia con verd<strong>ad</strong>, porqueellos son doctos y hazen bien su officio. De manera que quedotoda esta tierramuy bien con nosotros; y segun algunos medizen, no sperauan ellos tanto de nos. Gloria sea al Senor portodo. Y tambien nosotros hallamos quees esto mas de Jo quepensauamos, porque pasaron de mil los studiantes deste collegio,poco mas ho menos, y quasi todos gente muy limpia, que vienede todas partes del reino: spero en nuestro Seiior quese ha dehazer mucho fructo.Aca agora quasi guardamos los statutos que ellos antes tenian,hasta que vengan los de Roma, los quales yamande a V. P.1Oratio haec, quae inscribitur De Societatis Jesu gymnasiis, primumlocum tenet in editione operum P. Perpiniani, quam <strong>ad</strong>ornavit sodalis nosterPetrus Lazeri, Romae MDCCXLIX, inveniturque in t. 1, pag. 1-45.—Epistola autem qu<strong>ad</strong>rimestris, quae Mironis epistolae respondet et pleniusconimbricensia acta complectitur, edita est in Cartas de San Ignacio,t.v, pag. 567-581.


15 OCTOBRIS I555 2gpor muchas vezes, y creo que tamb[i]en yran por esta, hastatanto que V. P. nos embie las reglas de vniuersid<strong>ad</strong> nuestras.Todauia quitamos algunas cosas, aunque pocas, que no nos parescianconuenientes, y gracias al Senor todo se toma muy bien.Los que len los cursos son: El P. Maximiano ! , el primero;el 2.°, el P. Maximiliano 2 ;el 3. , Affonseca; el 4. , Ignatio. Los<strong>ad</strong>e latin: La i. ,que es la mas alta, Cipriano; la 2. a Pedro Per-,pinan; la 3.", Manuel Alvarez; la 4. a , Miguel de Bairros; la5/, Alonso Barreto; la 6. a ,Andres de C<strong>ab</strong>rera; la 7/, RuyVicente; la 8. a ,Fernan Caruallo; la 9/, Antonio Delg<strong>ad</strong>o;la 10. a , Gaspar Alvarez; la ii. a , que es de ler y escreuir, FranciscoMonclaro 3 . Acerca de lo demas escreuivere a V. P. porotra mas de spacio, porque el port<strong>ad</strong>or desta esta de camino.Todos nos encomendamos mucho en las oraciones de V. P.De Coimbra a 15 de Octubre de 1555.Con esta van la otra via de las cartas de Ia India; pero novan los statutos. De V. P. indigno hijoen Christo,Mir6n.1Maximianus hic esse videtur P. Georgius Serrano, qui a nostratibusphilosophiae lector in hac studiorum instauratione dicitur. Sic POLANCO, t. v,pag. 595, n.1638: «Quartum cursum philosophicum [tr<strong>ad</strong>ebat] P. GeorgiusSerranus, tertium Petrus de Fonseca, secundum Ignatius Martinez, primum... Martialis Vaz». OrL/\NDINI, Hist. Soc Jes. part. 1, lib. xv, n. 99:«Vniuersae vero Philosophiae [praefecit Miron] Ignatium Martinium, PetrumFonsecam, Georgium Serranum. et Martialem Vazium». Quibus consonantTelles, /. c, cap. xx, pag. 591-592, et Franco, Synopsis AnnaliumSoc. Jes., An. 1555, n. 19. Jam <strong>ab</strong> eodem Franco, /. c, An. 1547, n. 8.docemur Georgio Serrano inditum fuisse Maximi nomen, cum primuslapis collegii conimbricensis demitteretur. Unde fieri commode potuit lapsutemporis, ut parva qu<strong>ad</strong>am derivatione, qui Maximus vocatus fuit, Maximianusappellaretur.2Non immerito judic<strong>ab</strong>is hunc esse Maximilianum Capella, testePolanco, t. v, pag. 685, n. 161 1: «OportuitP. Sanctam Crucem [Jacobum],ut Methymnae Campi aliquando maneret, loco P. Maximiliani Capellae,qui <strong>ad</strong> cursum philosophicum, in collegio Regis praelegendum, evoc<strong>ab</strong>atur».Hunc tamen in catalogo magistrorum regii gymnasii non legimus.3Has litteras profecto non viderat FRANCO, /. c, An. 1555, qui, de magistrisdisserens, memoriae mandavit: «De aliis Magistris solum tres inveniosuis <strong>ex</strong>pressos nominibus, Cyprianum Soarium pro Rhetoricae primoGymnasio, Petrum Perpinianum pro secundo, pro tertio EmmanuelemAlvarum».


30 EpiSTOLAE MlXTAE— IO47tInscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re, elP. Mtro.Ignatio, preposito general de la Compania de Jesus, Roma. 4-1049FRANCISCUS DE VILLANUEVAPATRI IGNATIO DE LOYOLAPLACENTIA 15 OCTOBRIS I555!Incrementum collegii placentini.— Fructus perceptus in <strong>ex</strong>colenda civitate..Muy!Jhs.Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re. Pax X. Por vna del P. M.° Polancode siete de Junio entendimos el aumento queel Senorpone en esta su obra en esas partes, especialmente en Roma, ytanbien de la nueva elecion y pontifice, lleno de tan grandesdeseos y santos propositos parael rremedio desta su yglesia, delo qual todo nos gozamos sumamente, y por todo hazemosgracias al Senor, teniendo siempre la particular memoria queV. P. manda quese tenga, de pedira. nuestro Seiior la conservaciony contino aumento en los sanctos deseos v propositosque su majest<strong>ad</strong> se a dign<strong>ad</strong>o dar para remedio de su yglesia asu vicario 2 . a. laPlega su divina bond<strong>ad</strong> merezcamos todos recebireste beneficio tan d<strong>ad</strong>dese<strong>ad</strong>o, por mano de su S.Por la gracia del Seiior las cosas desta Compaiiialas llevanuestro Seiior en estas partes en contino aumento, especialmenteen este collegio de Plazencia, donde en lo spiritual por lagraci<strong>ad</strong>el Seiior se [ha] hecho mucho fruto en las animas, y sehaze c<strong>ad</strong>a dia; y asi c<strong>ad</strong>a dia crece el numero de los devotos ymas aprovech<strong>ad</strong>os, vnque en comun todos sean devotos; crecenlas confesiones y comuniones c<strong>ad</strong>a dia.Aora se pone la letura en este collegio, que sera gramaticay retorica por ogaiio, avnque el seiior obispo 3 quisiera tanbienartes y teologia; pero pareciendo que era tenprano,se resuelveogaiio el estudio en lo que dixe. La ciud<strong>ad</strong> esta muy alegre y1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 149, prius 660.2Vide Cartas de San Ignacio,t. v, pag. 186, 203, 219 et seqq.3Gutierrius de Vargas et Carvajal. Vide supra, epist. 918, t. IV,pag. 495, et P0LANC0, t. v, pag. 480, n. 1304 et seqq.


egozij<strong>ad</strong>a de ver este bien que les15 OCTOBRIS I555 31a venido. Estamos esperandoal P. Francisco para comencar a. leer ya;las aulas tenemos aparej<strong>ad</strong>ascinco, y muy buenas, y bien a.proposito. El senor obispo,para mejor acomodar la obra, a d<strong>ex</strong><strong>ad</strong>o su casa toda, y asi enella estamos nosotros, y se lee; y para dar mucha priesaa. laotra obra material, a tom<strong>ad</strong>o vna casa juncto, donde se va a.bivir.En lo material del collegio tenemos ya <strong>ab</strong>iertos buena partede los cimientos, y se commencara a edeficar dentro de quinzedias: ay todos los materiales al pie de la obra. Ovierase comen-^<strong>ad</strong>o antes, si no fuera por vn ciud<strong>ad</strong>ano, que tenia vn corral *,el qual entrava en el edificio, y por tenerle en mucha estima, seprocurava que se tasase; y como era menester terminos de justicia,aviase de dilatar. Llamandole vn dia el serior obispo paraque se le diese, y que el daria cedula firm<strong>ad</strong>a de su nombre, deje pagar lo que dixesen dos hombres, no quiso, y fuese 61 y lamujer en rromeria a nuestra seiiora de Francia, que es vnaermita devota cerca de Salamanca, y en el camino toman tantascongoxas a su muger vna noche, que dize que se muere, si nobuelve a dar ei corral al sefior obispo, de la manera que su sefiorialo quisiese, y asi fue forc^<strong>ad</strong>o [a] d<strong>ex</strong>ar a su muger en vnmeson, y bolver dar a. el corral al seiior obispo. Los leque conoceny en ello le avian h<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o, anlo tenido por milagro elmedio que nuestro Senor tomo, y asi se comencara luego; ysi nuestro Seiior da vida al seiior obispo, tiene grandeseo dedarla hecha en tres anos.En lo de la doctacion, venido el P. Francisco, a. quien estamosesperando, se dara horden como luegose asienten los negocios,porque de todas partes se desea; y segun me dize elsefior obispo, por parecer del P. Francisco se [ha] dilat<strong>ad</strong>o,esperando si el emper<strong>ad</strong>or venia a. Castilla.El P. Francisco creo esta al presente en Alcala, <strong>ad</strong>onde seavia de ver con el doctor Vergara. Su Rev. cla avia dese<strong>ad</strong>o, yome hallase alli al presente; pero como se busca el contento delobispo, no se podiendo aver, no e ydo: creo su Rev. cia lo d<strong>ex</strong>aratodo llano, plaziendoal Seiior.1Ms. saepe coral.


32 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1048Algunos P<strong>ad</strong>res y hermanos emos tenido enfermos: alpresentetenemos al P. Dionisio ! es, que vno de los letores: estaquartanario. Tanbien tenemos otros dos hermanos enfermos.Los demas estan buenos, y todos somos diez y seys. Esperamosotros quatro, que seran veinte de asiento, por aora, todos losque ay. Por aora aqui proceden bien en el Senor, y con deseosgrandes del aprovechamiento suyo spiritual. Ocupanse en espitales,confesiones, hazer pazes: otros en predicar, y tanbienotros en mortificaciones, en las quales no menos <strong>ex</strong>emplose daque en lo demas.Nuestro Senor nos de su sancto amor y temor, para que entodo hagamossu sancta volunt<strong>ad</strong>. De Plazencia a xv de Otubre1555. Indigno hijode V. P.,Francisco de Villanueva.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re nuestro, elP. Mtro. Ignacio, preposito general de laCompania de Jhus.en sancta Maria de la Estr<strong>ad</strong>a, en Roma.Alia manu: R. daa los 27de Abril.1048GASPAR LOARTEPATRI JOANNI DE POLANCOGENUA 17 OCTOBRIS I5552.Ouaesitis aPolanco, circa rem familiarem Patrum Loarte et Guzman,distincterespondet.Jhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re mio en Christo. Pax Christi, etc. Porquela que escriuo para nuestro P<strong>ad</strong>re se que a de ir a manos deV. R., aunque el titulo es de su paternid<strong>ad</strong>,no dire en estamas de responder a la inclusa, que es en nombre de V. R., conla qual una y otra tanto me consuelo, que puedo dezir que meembia c<strong>ad</strong>a semana V. R. una refection spiritual, aunque nosea mas de ver un renglon y firma suya.1Dionysius Vazquez.2Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 36, prius 194.


17 OCTOBRIS I555 33Quanto a lo que V. R. me manda, que declare lo que enEgipto d<strong>ex</strong>amos, y la parte que me c<strong>ab</strong>e, hare por obedescer,aunque no es muy s<strong>ab</strong>rosa materia: y ansi digo, que lo [que]me acuerdo de la renta quealla ai, es setenta mill maravedis decenso, lo qual era del P. don Diego ', del juro del rei, que costoen Ubeda a xiiijmil el millar: item cinco mil y quinientos, quecompro don Xpoual a cerca de Ubeda, pienso que a diez milel millar: item otros cinco mill y quinientos, que se compraronen Baec.a a diez mill el millar: item trecientos y cinquenta duc<strong>ad</strong>os,que debe dona Catalina Casalis, del penon quese le vendio,por los quales se obligo a pagar censo c<strong>ad</strong>a ano hasta quelos quite, a respecto de doze mil el millar. Esto 6 lamayorparte dello no creo que a pag<strong>ad</strong>o estos tres 6 quatro anos. Itemotros cinquenta duc<strong>ad</strong>os, que se dieron a mi hermano, el queentro en la Compaiiia 3 sobre una casa , suya en Gran<strong>ad</strong>a, deque avia de pagar censo, a respecto de doze mill el millar. Estoantes es en dezir menoses lo que se me acuerda; y si me engaiio,que mas, digo de loque d<strong>ex</strong>e yo compr<strong>ad</strong>o; que despues aca,<strong>ab</strong>ra ano y medio 6 poco mas, enpleo don Xpoual. otros trecientosduc<strong>ad</strong>os nuestros en censo, pienso que serian a diez millel millar: de manera que a mi quenta toda la renta es ciento ycinco mill maravedis, poquito mas 6 menos. Ultra desto d<strong>ex</strong>amosmueble de casa, como es colchones y ropa de camas, yarcas encor<strong>ad</strong>as, y vestimentos, y otros atavios para el altar, ymas la libreria, y otras cosas que no me acuerdo. De todo estolos setenta mill maravedis son particularmente del P. don Diego,y la libreria es mia: todo lo demas, de renta, dineros yalhajas, es comun de ambos. Esta es la cuenta que V. R. memanda dar. Ouanto a lo que dize, si se hallaria porello mas deJo que costo, si se ubiese de vender, digo que me paresce quesi, y harto mas, porque an subido todas las cosas mucho masde lo que entonces valian.No tengo mas que responder a la de V. R., sino que alP. don Diego no escriuo esta vez, por la priesa del mensajero,1P. Didacus de Guzman. Videantur <strong>ad</strong> rem Epist. Mixtae,t.pag. 123.2Christophorus Pardo, cujus cognomen <strong>ad</strong> calcem epistolae <strong>ex</strong>primitur.3Erat hic, ut alibi dictum est, P. Balthasar Loarte.111,<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v.3


34 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1049y por no aver visto carta suya, la qual holgare de ver antes queenhora buena se parta a Loreto, <strong>ad</strong>onde le pido mas particularmenteme encomiende en sus oraciones, pues tendra por tanfamiliar a la gran Senora: y lo mismo pido a V. R., pues entodo lugar las tengo yo por mui aceptas. De Jenoua a 17 deOctubre 1555. De V. R. sieruo y indigno hijo en Christo,Gaspar Loarte.[Las] * cartas de los censos y todo rec<strong>ab</strong>do quedo en[Ube]da a don Xpoual. Pardo, y el mueble y libre[ria] allimismo en nuestro collegio.Inscriptio: \ Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re mio en Christo, elP. M.° Polanco, de laCompania de Jesus, en Roma.Alia manu: R. ta alli24 del medesimo.1049FRANCISCUS PALMIUS[PATRI IGNATIO DE LOYOLA]BONONIA 19 OCTOBRIS I5552.Ruinosa domus reficitur.— Puerorum numerus, nostras scholas frequentantium,crescit. — Proximi fructuosius pietatis operibus <strong>ex</strong>ercentur.— Catalogumrerum, Bononiae corrigendarum, mittit.Pax Xpi. Amen. Ho riceuuto le sue di xn di questo con lepropositioni da disputar' per la rinouation' de studij, e insiemeinteso quanto ci scriue circa la nipote di monsignor' Giglio 3 Vla uolonta e risolutione della quale V. R. intendera perla colligata,scritta a posta per cio.Quanto alla nostra f<strong>ab</strong>rica, V. R. intenda come il P. Mro.N<strong>ad</strong>ale 4m' hauea ordinato chio non facessi f<strong>ab</strong>ricar' altro, che1Cum liber componeretur, litterae aliquot evanuere: eas, uncinis inclusas,supplere curavimus.aEx autographo in vol. F, duplici folio, n. 27, prius 150.3Thomas Giglio, sive Lilius, antiquus Societatis Ignatiique amicus,.et inpostea episcopus soranus, de quo saepe in Cartas de San IgnacioChronico. Vide Polanco, t. vi, pag. 70, <strong>anno</strong>t. 3, et t. v, pag. 128, n. 361.4Ad rem laudatus POLANCO, t. v, pag. 127, n. 361: «Judicavit P. Natalis,qui, <strong>ex</strong> Germania rediens, Commissarii officio fungebatur..., ut <strong>ad</strong>mit-emendi domosteretur ea conditio, quam vicini offerebant, libere, scilicet,


accommodar' leig Octobris 1555 35schole di sotto. Incominciamo a buttar' a terracerti mura uechia per cio, si mouero altre e il tetto di sorte, ch'hauemo bisognato mouer' il tetto e rinnouarlo con molte mura.E cosi 1'architetto ha dissegnato di sottd sgrandir'ilcortile, fareil relTettorio con la cuccina e tre schole, Je quali serano penitusdalla nostra cosa separate, e <strong>ad</strong>esso s' attende a spedir' quantosipuo. La casa del vicino, come ho detto, ci sta promessa; maper non hauer' lui anchora trouato casa che le sodisfacci, credosaremo necessitati espettar' persinoalMaggio prossimo cheuiene.Le schole uano con agomento per diuina bonta: il numerode scholari e d' ottanta, fra quali ui sono belli ingegni. Hierifeci congregar' nel colleggio nostro tutti li parentide nostrischolari, e le feci un' oratione volgare, ut omnes intelligerent,della vtile e necessaria buona educatione de figlioli,e institutionenella pieta xpiana.,e credo hauera fatto frutto: e publicaianche a tutti loro le regole hauemo per li scholari, essortandoli<strong>ad</strong> aggiutarci <strong>ad</strong> instituir' bene i loro figlioli.Ouanto all' ordine che teneremo questo <strong>anno</strong> nelle schole,non le dico altro, perche dalla inchiusa lista li uedra.Cerca alle cose spirituali, intenda V. R. che uano con agomento:ogni di crescono noue persone peril diuino seruiggio.Da quiinanci tutti li ueneri leggero in chiesa la dottrina christiana,accio che, oltra li putti, si possino etiam altri.giouar'Lefeste principalie le prime domeniche del mese predichero: tutte1' altre feste leggero1'euangeliodi S. Mattheo.Mando anche a V. R. una lista delli disordini notati in Bologna,a fine che V. R. ueda destramente di farli intendere asua S.**, accio si proueda. Per questa non diro altro a V. R.,saluo che di cuor' raccomandomi alle sue orationi e de tutti liP<strong>ad</strong>ri e charissimi fratelli. Di Bolognail19 di Ottobre 1555.Mercori passato giongesero quili doi fratelli che vano al paeseillas, quasnostri <strong>ad</strong> suam h<strong>ab</strong>itationem et scholarum commoditatem tenebant.Admonuit idem P. Natalis ut quaedam alia domus conligua emeretur...Constituit autem ne aedificarent quidquam novi; sed tantum scholas ininferiori parte hujusmodi domorum concinnarent. Sed ecce, dum id faceremoliuntur, parietes antiqui et tectum ipsum sic motum est, ut omnino aedificationimanus fuerit <strong>ad</strong>movenda...»


36 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1050per ordine di V. R., e la matina seguente partirno. Di V. R.seruo in X.°,Francesco Palmio.1050PETRUS ALVAREZ DE PAREDESOLISIPONE ig OCTOBRIS I555'.Sacrae olisiponensis inquisitionis testificatio de Societate Jesu.±Huma pesoa tememte a Deos, com muyta imstamtia me pediuque disese o que me pareciaacerca dos P<strong>ad</strong>res da Companhia1Ex monumento coaevo in vol. F, duplici folio, n. 139, prius 620, 621.—In litteris Patris Miron, 4 Maji 1555 datis, quas supra edidimus, Epist. Mixtae,t. IV, pag. 641-646, Ignatio ipse scribebat, ibid., pag. 645: «Ouanto aldecreto de Paris, hasta agora no tengo h<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o con el rey: pareceme que loa de hazer muy bien... En esto porne mucha diligentia, antes que me partapara Coimbra, y se hara todo lo que V. P. manda». Et rursus in epistola5-25 Augusti, ibid., pag. 778, ajebat: «La carta del rey para el papa sobrelos testimonios que pide V. P., tr<strong>ab</strong>ajare que vaya con esta, con una copi<strong>ad</strong>ella».— Jam, P. Telles, Chronic<strong>ad</strong>a Companhia de Iesu, 1. 11, pag. 571-581, tria affert, <strong>ad</strong> rem spectantia, monumenta, quibus lusitani splendidumde Societate nostra judicium ferunt: 1. «Carta que elRey D. Ioam Terceyroescreveo ao Bispo Conde Dom Ioam Soarez, pedindolhe informacamda Companhia, et... reposta do Bispo sobre nosso modo de proceder».Quae episcopi responsio Conimbricae data est 16 Augusti. 2. «Informacamque deo a Vniversid<strong>ad</strong>e de Coimbra ao que elRey Dom Ioam le mandouperguntar a cerca da Companhia». 3. «Testimunho de sagr<strong>ad</strong>o Tribunal doS. Officio, residente em Lisboa». Hoc postremum, quia nonnihil differt <strong>ab</strong>eo, quod tr<strong>ad</strong>idit Telles, edendum censuimus, quale penes nos est, servataetiam scribendi ratione, quae in monumento coaevo apparet, aut <strong>ad</strong>monitolectore, si quando quicquam mutamus. Dies scriptionis non apponitur, nisia tergo, <strong>ab</strong> ignota manu, 19 Octobris: hunc retinuimus; tametsi <strong>ex</strong> iis,quaeMiron scripsit, nascitur suspicio non eo die, sed prius, monumentum hocfuisse <strong>ex</strong>aratum.— Cuinam autem viro id missum fuerit, in ipso non dicitur;at dicitur aTELLES, /. c, pag. 579: «Se deo por satisfeyto christiannissimozelo delRey D. Ioam con estes et outros graves testimunhos dos Tribunaesde mur authorid<strong>ad</strong>e em seus Reynos, confirm<strong>ad</strong>os con a muyta dos Prel<strong>ad</strong>os,que na materia consultou, mandou a seu Embayx<strong>ad</strong>or, residente naCorte Romana,... que tudo entregasse a nosso glorioso P<strong>ad</strong>re Sancto Ignacio,escrevendo juntamenteao Summo Pontifice...»


,de Jesu e seu modo de viuer.ig Octobris 1555 37Eu verd<strong>ad</strong>eiramemte quiserasertal e tam sufficiemte pera dignamemte poder <strong>ex</strong>presar o quesimto deste felec/issimo e bemauentur<strong>ad</strong>o est<strong>ad</strong>o, e porem satisfazemdoao que me he pedido,e asi pela obriguacam que commocristam tenho, defemder a uerd<strong>ad</strong>e vsque <strong>ad</strong> animam et sanguinem! ,direi breuemente o que me parecedesta religiam,nouamemte plamt<strong>ad</strong>a <strong>ad</strong> Dei gloriam nostris temporibus, e hoque comprehemdi e notei despois que os comuerso, e asi ho quesoube porfiel e certa informa^am, auida de pesoas dignas deemteira ffee e credito. Ho 2 que simto desta samta Companhiasecundum presentem justitiam he, que estes P<strong>ad</strong>res sam rnuytone^esarios aa igreia de Deos (maxime em tempos tam periguosos)por sua scim^era vida e bom <strong>ex</strong>emplo, que com sua douctrinacomtinu<strong>ad</strong>amemte dam aa todo genero de pesoas omderesidem, espec/ialmemte aos que os comuersam. Sam apart<strong>ad</strong>osde bolicios, trafegosdeste miserauel mumdo, e d<strong>ad</strong>os aas cousasspirituaes: sam humildes, zelosos da saluacam dos proximos; epera effectuar isto e <strong>ex</strong>temder a doctrina euamgelica, nao recusamtr<strong>ab</strong>alho, amtes com toda charid<strong>ad</strong>e, seguimdo o samtoeuamgelho, predicant regnum Dei, Lucae, 9. c.°, ut hominespenitentiam agant, Matthei, 7.c.° 3 emtemdemdo nisto com,toda diligemtia,comuertemdo asi mesmo os apostatase apart<strong>ad</strong>osda ffee catholica 4 reduzimdo os ao, gremio e vniam dasamta m<strong>ad</strong>re igreia,como por <strong>ex</strong>periemtia vi e soube nos autosda fee 3 que em esta imquisicam de Lixboa se celebraram, me<strong>ex</strong>istente 6 inquisitore hereticae prauitatis. Omde porsua boa1 Ms. samguinem.2Omisis hucusque dictis, <strong>ab</strong> hoc loco <strong>ex</strong>orditur P. Telles.3Telles: «praedicant regnum Dei, vt homines poenitentiam agant».Et <strong>ad</strong> marginem: «juxta Math. cap. 3, n. 2. Entendendo...4Telles: «e apart<strong>ad</strong>os de nossa sancta fe».3Telles: «como por <strong>ex</strong>periencia vi nos actos da Fe...» Longum essetminutatim recensere omnia, quae laudatus auctor, retenla verborum sententia,mutavit aut perpolivit. Neque enim in animum nostrum venit lectiones<strong>anno</strong>tare, quibus lusitana haec <strong>ex</strong>empla discriminantur.6Ms. <strong>ex</strong>istemte.— Porro inter «inquisidores cre<strong>ad</strong>os por el SerenfsimoCardenal Enrique» recensetur «Pedro Alvarez de Paredes, Licenci<strong>ad</strong>o enCanones» inquisitor renunciatus «en 19 de Agosto de 1552». Sousa, Verd<strong>ad</strong>eroorigen.. de la Inquisicion e?i Portugal, pag. 117. Ille autem


38 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1050imsinamca muytas das pesoas, que estauam em est<strong>ad</strong>o de comdena^am,foram comuertidas aa nosa samta ffee, permane^endono verd<strong>ad</strong>eiro conhec/imemto da verd<strong>ad</strong>e, segumdo comstou pelossinaes de sua comuersam. E comtinuamdo estes P<strong>ad</strong>res seu samtozelo, despois que pel<strong>ab</strong>omd<strong>ad</strong>e de Deos residem neste reyno,tem feyto muyto fructu, reduzimdo e reformamdo muytasediuersas pesoasa milhor est<strong>ad</strong>o do que damtes tinham, como ses<strong>ab</strong>e e comsta por <strong>ex</strong>periemcia.Sam virtuosos, e emtre eles aypesoas calific<strong>ad</strong>as asi em letras como em nobre samgue, quibusinest viuida virtus: sam muytovtiles aa republicae a este reyno,omde em Lixboa, Coimbra, Euora com diligemcia imsinam asletras latinas, greguas e outras sc/iemtias,e asi aos sacerdotesmenos ductos o que pertemc^e pera <strong>ex</strong>erc/itar seu offitiosac^erdotal,em <strong>ex</strong>pecial aos que tem cura dalmas preguam, e ajudamaaos prel<strong>ad</strong>oscom sua solida doctrina e comtinuas comfisomes,de que todos os que os comuersam ficam comsol<strong>ad</strong>os e muytoediflc<strong>ad</strong>os, e por isso, como am<strong>ad</strong>os de Deos, fazem fructu dignode perpetuo louuor, asi em terra de cristamos *,commo emtreimfies, asi como na Imdia oriemtal, Japam, Brasil e em Africa,omde se diz que por sua samta comuersacam e comtinuas amoestacomes', muytos cristamos captiuos, resfri<strong>ad</strong>os na ffee, foramnela reform<strong>ad</strong>os e ratifk<strong>ad</strong>os, os quaes estauam em risco deapostatar da ley euangelica. Por maneira aque fructibus eorumcognoscetis eos, Matthei 7. c.°; posto que nam faltem pesoas,pouco tememtes a Deos, que <strong>ex</strong> diametro queiram comtrariar eanichilar este est<strong>ad</strong>o, aleuamtamdolhe cousas que carecem deverd<strong>ad</strong>e, damdo a emtemder que sam daqueles, de que diz ot<strong>ex</strong>to 3 ein cap. Nemo, 83 distintione, imferimdo serem dignosdaquela pena, de faz que memcam Bartulus in 1. 4aut facta § Nonhisce verbis laudatur a Telles, /. c, pag. 577: «Se cometeo la reposta aoInquisidor Pedralvez de Paredes, que foy Arcediago da Lavra, et Conego deEvora, na qual cid<strong>ad</strong>e primeyro tinha sido Inquisidor,muyta bond<strong>ad</strong>e, et de costumes antigos».1Sic saepe in ms. Emendavit aut legit Telles christidos.et era homem de2Apud Telles amoestagoes.3Ms. tx.4Sic hunc locum <strong>ex</strong>pressit Telles, pag. 579: «de que faz mencamBart. in lege aut facta, por esta congregacam et os que nella» etc.


numquam de penis, etc, quod <strong>ab</strong>sit,ig Octobris 1555 39nam innimicus homo hocfecit, Lucae, 13 c.°, porque esta comgregua^am e hos que nelaprofesam sam catholicos e defensores da ffee et sal terre, Matthei5. c.°, he aprou<strong>ad</strong>a pelos sumos pomtifi^es, presidentes naigreia de Deos, com verd<strong>ad</strong>eiros testimunhos de sua vida e purez<strong>ad</strong>e suas samtas imstitucomes e documemtos. Outrosi seumodo de uiuer he corrobor<strong>ad</strong>o per comum consemtimemto dosprel<strong>ad</strong>os que gouernam suas prelac/ias e muy efficazmemte perreys e principescatholicos e communid<strong>ad</strong>es omde residem.E temdo asi as raizes tam fixas e os fundamentos in montibussanctis, como diz ho cap.°Fundamenta de electione, in 6.°, porte!inferi non praeualebunt<strong>ad</strong>versus eos, et merc^es eorum copiosaerit in celis. Matthei 5.c.°Eu tenho comfiam^a na immensa misericordia do omnipotemteDeos, que, permanecemdoesta Companhia em esta armoniaspiritual, sempre seu est<strong>ad</strong>o sera fixo e permanemte, e alemde consiguirem a uida eterna, a todos deixaram verd<strong>ad</strong>eiro ebom <strong>ex</strong>emplo de sua virtude, et fulgebunt in eclesia Dei, vtsplendor firmamenti et vt stele in perpetuas eternitates mansuri,vt do^et t<strong>ex</strong>tus in 6.° c.°Super specula de magistris.Obriguacam tem todos os que presidem viribus et posse defemder,substentar e amparar tam vtilissimo est<strong>ad</strong>o, resestimdoaos filhos de Belial,qui moliuntur destruere vineam domini DeiS<strong>ab</strong>aoth, trazemdo falsas razomes pera substemtar seus herrores,ao quese Ihe ha de resistir, quia error, cui non resistitur, approbatur,vt innuit t<strong>ex</strong>tus in error. 83distintione cum similibus etfiant erguo 2 nouissima mea horum similia; et qui benedixerit eis,erit benedictus, et qui maledixerit, in maledictione reput<strong>ab</strong>itur,Nvmeri 24 et c.°, pera que in futurum se possaobuiar aa maliti<strong>ad</strong>os detractores com carid<strong>ad</strong>e fraternal e verd<strong>ad</strong>eiro deseio dacomserua^am desta samta Companhia, humilmemte pe^o aosP<strong>ad</strong>res dela perviscera misericordie Dei, que semprese alembremdo que dix o apostolo Paulo <strong>ad</strong> Timotheum c.° 6.° prec/ipue1Ms. pervalebunt.— Verba «e temdo asi...-» usque <strong>ad</strong> «porte inferi...t>praetermisit/.Telles,c.2Apud Telles sic hunc locum legimus: «Quia error, cui non resistitur,approbatur, vt docet t<strong>ex</strong>t. in cap. errore fiant. Ergo novissima...» etc.


40 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1051ibi tu autem homo Dei, etc. *,e fazemdo ho asi comseruaramseu limpo e puro est<strong>ad</strong>o com aquela samta sim^erid<strong>ad</strong>e de queao presemte vsam, temdo sempre resguardo em si,e tam recat<strong>ad</strong>os,que com verd<strong>ad</strong>e se nam possa presumir em eles cubica,a qual he tam prejudic^ialet nociua aa igreia cattholica e ministrosdela, de quain c.° Bonorum cum peculiaribus, 47 distinctione,vulguatus t<strong>ex</strong>tus in cap.Nam concupierint iam de constitutibus:nam bonorum auctori inherere, aliter non valemus,nisi cupiditatem a nobis, que omnium malorum r<strong>ad</strong>ix est, <strong>ab</strong>scindamus,ut in c.° Sicut et in dicto c.° Bonorum; e asi o fazemdo,comfidenter h<strong>ab</strong>it<strong>ab</strong>unt in <strong>ad</strong>iutorio altissimi et protectioneDei celi, nec timebunt a timore noturno et <strong>ab</strong> incursu et demoniomeridiano, vt decantat psalmista psalmo nonagessimo. Istohe ho que simto in Xpo. Iesu. El licenci<strong>ad</strong>o,Pedraluarez.A tergoalia manu: Data Vlyssiponi <strong>anno</strong> Domini 1555,19 die Octobris. 1051EMMANUEL LOPESPATRI IGNATIO DE LOYOLACOMPLUTO 23 OCTOBRIS I5552.De collegio Societatis Jesu Segontiae instituendo.Jhs.Muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re. Gratia et pax Christi, etc. Porla via ordinaria de c<strong>ad</strong>a mes se ha escrito a V. P. de las cosasde aca. Esta es para acompanar este pliego, en el qual van losdespachos del colegio que se ofrec^e en Sigiien^a, quedean de Sigiienca quiere hazer, sobre el qualnuestro P. Franciscoavra escrito a V. P. largo;el seilory assy amy no me queda quedezir, sino que me parece que es vna de las obras mas impor-1Quae sequuntur ita concinnavit Telles, /. c, pag. 579: «Conservandoseu limpo et puro est<strong>ad</strong>o com aquella sancta simplicid<strong>ad</strong>e, de que ao presenteusam, et assim confidentes, h<strong>ab</strong>it<strong>ab</strong>unt iti <strong>ad</strong>iutorio...» etc.2Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 67, prius 384.


23 OCTOBRIS I555 41tantes que aca se ha offrecido para el prouecho de la Comparlia,porque en aquella vniuersid<strong>ad</strong> siempre ay muy doctos lectoresde teologia y artes, y en cynco aiios 6 seis se oyen artes y theologia,y toda doctrina de santo Tomas, y agora ay ya catedr<strong>ad</strong>e escritura, que sera muy a proposito paras<strong>ab</strong>er mucho enpoco tiempo ! . Es menester que V. P. de calor a esto, porqueno falta quien procure de entibiarlo; ely pues cardensl de Sigiienca2 esta por alla, y desea tanto esto se effectue, speramosen el Seiior que se concluira, que por aca tienese entendido que,poniendo S. S. Rma. su fauor, aura effecto, assy lo de la hermit<strong>ad</strong>e nuestra Senora de los huertos, que es la casa a que esto se h<strong>ad</strong>e an<strong>ex</strong>ar, como la an<strong>ex</strong>ion, que, aunque va puesta en quatrocientos6 quinientos duc<strong>ad</strong>os, valdra cerca de setecientos 6 masduc<strong>ad</strong>os 3 . Y pues esta no es para mas, ceso, alsuplicando Senorlo guie todo a su mayor gloria.Ayudara mucho al dean que V. P. le escriua alguna letra.De Alcala y de Otubre 23 de 155 ;.De V. P. minimo e indignohijo,Emanuel.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re, el P» M.° Ig-1De cogitata siguntini collegii fundatione, scripsit Polanco, t. v,pag. 456, n. 1234: «Hac aestate P. Emmanuel, [qui] complutensibus praeerat,a seguntinis quibusdam primis viris evocatus, ibidem concionatusest, et quorumdam audivit confessiones, qui aliquando Compluti cxercitiaspiritualia susceperant. Ibi etiam de collegio instituendo decanus ejus Cathedralisecclesiae cum eo egit». Et infia, pag. 556, n. 1527: «Octobri menseSiguntum P. Franciscus profectus est, quem decanus <strong>ex</strong>pect<strong>ab</strong>at, ut ageretde erectione collegii...; et quia universitas ibi est et collegium artium ettheologiae (<strong>ex</strong> quo quatuor doctores theologiae Societatem ingressi fuerant,Salinas [Marcus], Plaza [Joannes], Rodriguez [Christophorus], et Sanchez[Antonius], propensus erat P. Franciscus <strong>ad</strong> collegium ibidem <strong>ad</strong>mittendum».—Litteras vero Borgiae de hac re <strong>ad</strong> Ignatium, 19 Octobris 1555datas, vide in Cartas de San Ignacio,t. v, pag. 476-478.2Petrus Pacheco, cardinalis, episcopus siguntinus, pror<strong>ex</strong> neapolitanus,de quo in Polanco, t. v, pag. 175, n. 504 et seqq.3Ouod multi Segontiae in votis h<strong>ab</strong>uerant, collegium tunc constitutumnon est. Nam «cum <strong>ex</strong> reditibus ecclesiasticis dotandum esset, inPontificatuPauli quarti non facile obtineri potuit; et ita tum progressum non h<strong>ab</strong>uitcollegium hoc». Polanco, t. v, pag. 557, n. 1527.


42 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1052nacio de Loyola, preposito general de la Compafiia de Jesus.Roma.Siguenc,a.Esa carta para el cardenal, es del dean de Sigiiencasobre estenegocio.105«LEONARDUS KESSELPATRI IGNATIO DE LOYOLACOLONIA 27 OCTOBRIS I555*.Proximis P. Kessel operam cum fructu impendit.— Civitatis consules remcatholicam fortiter tuentur <strong>ad</strong>versus crescentes haereticorum conatus.—Optant amici ut Societas fixam propriamque domum Coloniae h<strong>ab</strong>eat.Gratia et pax X. 1Jhs.domini nobiscum. Amen.Rde. in X.° Pater. Pro hoc mense Octobri scripturus, paucasese offerunt scribenda, cum hoc mense nihil fere actum sit,quam quod mense superiori. Magnam enim partem temporisstudiis triuimus; reliquam temporis partem confessionibusaudiendis et infirmos visitando, <strong>ad</strong> quos vocatus fui. Quidamsacerdos, totus male dispositus corpore et animo, me vocarijubet, factaque confessione, Dei gratiavires recuperauit, nonsolum animae sed et corporis, magna <strong>ad</strong>miratione eorum, qui deeodem omnino desper<strong>ab</strong>ant, quod <strong>ad</strong> meliora reduci non posset.Pluribus aliis tentatis et tribulatis <strong>ad</strong>fui, quosparum consolatos spero.Multorum hic in dies desideria augmentain Domino nonsumunt semel hicvidendi collegium Societatis; nihil tamen <strong>ad</strong>huc 2 effectum est;sed speramus in Domino ut, quod nondum est, <strong>ad</strong>huc futurum,si Domini beneplacita voluntas fuerit, et digni inveniamur tantagratia, quae nobis hoc tempore <strong>ad</strong>modum necessaria esset, si nos<strong>ad</strong> eam disponeremus digne,sicut deberemus. Nostri consules<strong>ad</strong>huc fortiter sese 3 opponunt inimicis fidei catholicae, licet illi in1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>r. ISSS> umc0 folio, n. 86, prius 317.2Ms. <strong>ad</strong>hud.3Ms. sesse.— De his agunt Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. m, pag. 752. Cf. <strong>Epistolae</strong>Mixtae,\. iv, pag. 511, 512.


27 OCTOBRIS I555 43dies augeantur magis, modisque conantur <strong>variis</strong> nostram seducereColoniam; conservat tamen eam Dominus, et conserv<strong>ab</strong>it,speramus, licet multi dubitare satis incipiant.Amici Societatis, D. Grupperus, archidiaconus nostri Rmi \D. Decanus nouiomagensis'2,Rdus. Pater priorcartusiae cumtota sua familia 3 D. licenciatus Andreas Barduick et, reliquiamici multum sese commendant P. V., et nos similiter quantumpossumus. Bene valeat P. V. in X.°Raptim Coloniae, pridie Simonis et Judae apostolorum 1555.R. P. V. seruus indignus,Leonardus Kessel.lnscriptio: j Rdo. in X.° Patri, Mag.° Ignatio a Loyola, praepositogenerali Societatis Jesu. Romae.Alia manu: 1555. Colonia. Di M. ro Lionardo. 27 d'Ottobre.R. ta alli14 di Dicembre. Di cose d' edificatione.1Joannes Grupperus, sive Gropperus (Gropper), cujus est InstitvtioCatholica, non semel edita, atque <strong>ab</strong> ipso auctore dicata «Reverendissimoin Christo Patri, et illustrissimo Principi ac Domino, Domino Adolpho [vonSchauenburg], Sanctae Coloniensis Ecclesiae Archiepiscopo, Sacri RomaniImperii per Italiam Archicancellario, Principi Electori, Westphaliae et AngariaeDuci, Apostolicaeque Sedis Legato nato, etc» Gropperus inEpistol<strong>ad</strong>edicatoria, suo operi praefixa, Coloniae —24 Junii m.d.l data.Gropperus idem (tacendum id non est, cum de tanto viro incidit mentio)hoc ipso <strong>anno</strong> 1555, 13 kal. Januarii a Paulo IV cardinalis est renuntiatus;verum ille, «gratias agens, purpuram remisit, et litteras <strong>ad</strong> Pontificem, redditafacti ratione, scripsit». Ciaconii, Vitae etgesta Pontificum,1. 11, pag.— 1 168.Romam deinde Gropperus venit, a Pontifice arcessitus, ut eo in destinatamorum emendatione uteretur, ibique in summa doctrinae prudentiaeque<strong>ex</strong>istimatione vers<strong>ab</strong>atur, ut tr<strong>ad</strong>it Pallavicino, Istoria del Concilio diTrento, lib. xiv, cap. 6, n. 11 et 12.2Hujus viri nomen ac cognomen tacent Polanco, t. v, pag. 281, 288et Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. 111, pag. 755.3Saepe laudatus in his Monumentis Gerardus Hamontanus, cujus vitam,sanctissime actam, resque gestas enarrant Ephemerides Ordinis Cartusieusis,auclore D. Leone Le Vasseur, cartusiano, t. 111, pag. 5-10, ubimulta de illius viri amicitia cum Sto. Ignatio reperiuntur.


44 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 10531053PRINCEPS JOANNAPROREGI ARAGONIAEVALLISOLETO 28 OCTOBRIS I555lVerbis gravissimis jubet princeps verulensem <strong>ab</strong>batem quamprimum <strong>ad</strong> regiamcuriam sine ulla tergiversatione accedere, ut de rebus caesaraugustanis<strong>ad</strong>versus Jesu Societatem sese purget..El rey, y por su magest<strong>ad</strong>la infanta princesa.Por laIlustre duque, primo, lugarteniente y capitan general. carta que nos scriuistes a los xi del mes pass<strong>ad</strong>o, entendimos loquese hauia hecho en lo de los de laCompanya de Jesus, y elmodo y orden quese tubo par<strong>ab</strong>oluerlos a su casa, de dondelos h<strong>ab</strong>ian ech<strong>ad</strong>o 2 , y no se os ha respondido a ella, hasta vercomo sucederia aldelante este negocio; y porque, no viniendoaca el <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong> de Veruela, con quiense hauia de comunicar ytratar, con otros tocantes al seruicio de Dios y de su magest<strong>ad</strong>,como lestaua tantas vezes scrito y mand<strong>ad</strong>o 3 no, podiamos tenersatisfacion hasta que lo cumpliesse, ni alla se le podia dar nengunaescusa, sin primero entender nuestra volunt<strong>ad</strong> en lo de suvenida. Y aunque con los religiosos de dicha Compafiyase hizo4entonces por parte del arcobispo y del <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong> lo que les parecioconuenir, no fue con el cumplimiento que se les scriuio y declaroque lo desseauamos. Y porque por hauer vos d<strong>ad</strong>o allugar <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>que no venga, de que nos marauillamos, parece quese tomoocasion y aun atreuimiento de impidir por vias indirectas que nose ac<strong>ab</strong>e de assentar este negocio,el qual, segun se nos ha referido,no esta asent<strong>ad</strong>o como conuiene; os encargamos y mandamosque vos mesmo desenganeys al <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>, y le digays precisa y determin<strong>ad</strong>amenteque, assentandose 6 no estos negocios,nuestraultima y resoluta volunt<strong>ad</strong> es que luego, sin mas dilacion, venga1Ex originali in archivio septimancensi, Archivo general de Simancas,Secretaria de Est<strong>ad</strong>o, leg. 318, fol. 35.2Videantur Epist. Mixtae,t. IV, pag. 799 et seqq., 827-831, 849-856.3Epist. Mixtae, t. iv, pag. 820. — Verulensis <strong>ab</strong>bas Lupus (Lope)Marco dicebatur.4Ferdinandus de Aragon, de quo multa in vol. superiore.


30 OCTOBRIS 1555 45aca paralos effectos que lestan escritos. En lo qual porneys talindustria, diligencia y cuyd<strong>ad</strong>o, qual se requiere en cosa en quedesseays darnos contentamiento, significandole que, si no viniere,tenga entendido que lo hauemos de mandar proueer de manera,que en esto y lo demas se cumpla la volunt<strong>ad</strong> de su magest<strong>ad</strong> yla nuestra, sin <strong>ad</strong>mitir escusa, replica ni consulta alguna de suY parte. luego nos hauisareys de lo que en ello houierdes hecho.Dat. en Vall<strong>ad</strong>olid a 28 dias de Octubre, ano 1555.La Princesa.Protonotarius.=Vidit Urgelles, registrata.=Vidit Figinta,registrata. =Vidit Clariana de Seva, vicechancelarius. = ViditCamaceius, registrata.=Vidit Luna, registrata.1054ADRIANUS ADRIAENSSENSPATRI IGNATIO DE LOYOLALOVANIO 30 OCTOBRIS I555*.De candidatis, a suo proposito deficientibus.— Qualis sit lovaniensiumsodalium conditio et status, <strong>ad</strong> rem familiarem quod attinet.tJhs.Gratia et pax X.' nobiscum.Amantissime in X.° Pater. Accepimus literas R. V., scriptas8 Octobris. Reliquas vero literas disponemus fideliter. QuodD. Jordanus cum sociis prospere <strong>ad</strong> P. V. appulerit, gaudemusin Domino. Quod <strong>ad</strong> Jordanum attinet, nullum fecit votum,me sciente, et, si reuersurus esset retrorsum, forte consultumforet eum tempestiue dimittere, et charitatiue redire <strong>ad</strong> curam,vnde <strong>ex</strong>iuit. Si viatico opus fuerit (ut procul dubio erit), nondubito quin,cum redierit, fideliter restituet. D. nus ille Andreasantuerpiensis, qui sub paschate <strong>ex</strong> urbe in patriam rediit, nunquaminterim vel locutus est vel scripsit nobis 2 .1Ex autographo in vol. Litt. Qn<strong>ad</strong>r. IjSS> unj co folio, n. 98,prius 349.2De his viris legimus in POLANCO, t. v, pag. 297, n. 808: «Ex hisautem, quos mittebat [Adriaenssens], cum probati non essent, aliqui parumconstantes se praebebant; inter quos fuit illemagister Jordanus, qui aliam


46 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1054Octo illos aureos spero vos accepisse. De bonis magistriPetriSiluiiputo me scripsisse quomodo serio l<strong>ab</strong>oraui, ut saltemaliquid ei mitterent; sed nihil impetrare possum, nec videoquid aliud pro hoc tempore facere possem, quod cum aedificationefieriposset; si gratiam principum obtinere possimus,spero liberius nos multafacturos. Gaudemus de <strong>ad</strong>uentu Patrumfratrumque Societatis, et, cum venerint, conferemus a quibusquibusve mediis sustentari poterunt: maxime quiaalio cibo etpotu foueri debent quam nostrates, et tanta est in istis partibusrerum omnium caritas, ut etiam publicus tumultus saepe timeatur.Nos vero singulis posthac annis dumtaxat centum et quinquagintaflorenos, qui faciunt 75 ducatos, recepimus: donavero et munera, etiamsi subinde aedificatiue fortassis (<strong>ex</strong>istimoautem et hoc rarissime contingere) suscipi possent, sane si mediusducatus detur, multum etmagnum reputatur; imo sipoculumvini dent, multum se dare putant. Qui vero et se et sua<strong>ex</strong> toto corde nobis dare vellent, <strong>ab</strong> his egonon vellem suscipere,sed potius eis dare, quia ipsi potius egent,vel non suntsui juris, vel grauantur prolibus. Ego memini quomodo primo<strong>anno</strong>, quo Societatem sum ingressus, cum fama spargereturD. Canisium <strong>ex</strong> Colonia cum vno aut altero venturum Louaniumet hesurum, ego ipse intell<strong>ex</strong>iDno. F<strong>ab</strong>ro<strong>ab</strong> eisdem, quiet Str<strong>ad</strong>a ! astiterant in temporalibus, quod maluissent eiscarere, quam denuo subire sumptus.Haec tetigissesat est, vt cognoscat R. V. et res nostras etpatriae mores, maxime quiasimilia R. V. scribit P. Leonardo 2 .probationem non h<strong>ab</strong>uerat, quam officium capellani <strong>ex</strong>ercendo Cutembergi.Sed et alius quidam sacerdos, nomine Andreas, cum Romam venisset, insuo proposito intepuerat; quae facile ostendebant tam longum iter non essesuscipiendum facile, et propius aliquam probationis domum vel collegiumfuisse necessarium». De Jordano vero egimus supra, Epist. Mixtae, t. iv,cpist. 1034, pag. 857, <strong>anno</strong>t. 2.1Btus. Petrus F<strong>ab</strong>er, et Franciscus de Estr<strong>ad</strong>a, de quibus, <strong>ad</strong> tempusquod heic attingitur, videantur Epist. Mixtae, t. et maxime1,Cartas yotros escritos del Blo. P. Pedro F<strong>ab</strong>ro,1. 1.— Cf. Polanco,t.v, pag. 299,300, n. 815.2P. Leonardus Kessel coloniensibus sociis pracerat. Ad eum missaetiam est Ignatii epistola, quae inscribitur «Rectoribus Germaniae et Flandriae»,8 Octobris data. Porro in ea tum de sociis, qui Lovanium mitteban-


3 OCTOBRIS I555 47Quytantiam et <strong>ex</strong>tinctiones, seu literas <strong>ex</strong>tinctorias P. CorneliiWisshaven, accepimus. Dominus merces eius sit. Nihil <strong>ad</strong>hucpecuniae accepimus, sed speramus accipere.Quod <strong>ad</strong> mutuum suscipiendum pro Societate romana attinet,ego valde rem cordi h<strong>ab</strong>eo; sed, etiamsi ego egerem, neminemscio, a quo possem aedificatiue vel s<strong>ex</strong> coronas mutuo accipere.Nam apud eos, qui forte h<strong>ab</strong>ent et possent, noui ingenia eorum,.ita ut non auderem petere. Si quid tamen, Domino disponente,occurrat, cur<strong>ab</strong>o diligentissime.Non scribo haec quod de aliquibus conqueri vellem, aut quodnos in necessitate aliqua simus constituti sed ; quantumin meest, ita Domino dante, hactenus institui et instituendam judicofamiliam, vt in nulla necessitate constituamur, et nec dona necmutuum susciperenecesse sit, maxime <strong>ad</strong>huc in initiis, in quibus<strong>ad</strong>huc sumus.Commendamus nos orationibus P. V.siRaptim. Louan'1,,30 Octobris <strong>anno</strong> 1555.R. V. seruus in Domino,Adrianus Adriani <strong>ab</strong> Antuerpia.Cuperem scire an Mag. Jordanus sat viatici h<strong>ab</strong>uerit, nam<strong>ab</strong> aliquo collegiomutuum accepisset, curarem restitui.Inscriptio:Patri Polanco.Alia manu: 1555. Louanio. Di M. ro H<strong>ad</strong>riano d'H<strong>ad</strong>riano,jo d'Ottobre. R. ta alli29 del medesimo [sic].tur, tum de summa egestate, qua romana collegia l<strong>ab</strong>or<strong>ab</strong>ant, agitur.—Huic epistolae, quam h<strong>ab</strong>es in Cartas, t. vi, pag. 430, 431, respondetAdriaenssens.


48 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 10551055BARTHOLOMAEUS DE BUSTAMANTEPATRI IGNATIO DE LOYOLACORDUBA 30 OCTOBRISI555lProvinciae baeticac renuntiatus praepositus, aperit Bustamante quid sentiatde prima eorum institutione, qui, Deo dicati, in religiosa palaestracentur.— <strong>ex</strong>er-Tirocinii cordubensis initium fit.— Sociorum alacritas in conscctandavirtute.— Ipse tertiana febri impeditur quominus collegia et domossuae provinciae— lustret: hispalensi rectori eam curam committit. Decollegio cordubensi.— De cpiscopo.— De amicis. — Joannes de Cordoba in.dies proficit.— Cupit ut cordubense collegium ac<strong>ad</strong>emiac titulo et gr<strong>ad</strong>uornetur.— De collegio Montuliae (Montilla).— Regulas praepositi provincialisBustamante poscit.Jhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi. Despuesde la partida del P<strong>ad</strong>re doctor Torres 2 a Portugal, me enbio elP. Francisco a esta prouincia. Y porque el juiziode mi sufficienci<strong>ad</strong>ebo d<strong>ex</strong>ar al superior, no cansare a V. P. c con dezir loque de mi siento para vn tal ministerio como este. Lo que seme ha represent<strong>ad</strong>o es, que,si no estubiera Ja obediencia de pormedio, que no cufre engano de parte del que obedesce, creo quenuestro Seiior se siruiera de me disponer y<strong>ab</strong>ilitar algo para loque <strong>ad</strong>elante se me mandara, residiendo en la casa de probacionde Symancas algo de mas tiempo. Porque Ja obligacion de conformarse,el que encamina a otros, con lo que dize, y el <strong>ex</strong>emplode perfection quele dan los mesmos que instituye, ayuda mucho,mediante la diuina gracia, a aprobecharse,siya no es del tododesanpar<strong>ad</strong>o del diuino auxilio.Del tiempo que estube en aquellacasa tengo <strong>ex</strong>periencia, queel principal medio con la gracia diuina que se puede offrescer1Ex autographo in vol. F, triplici folio, n. 115, prius 555, 556, 557.—Usus est hac epistola Polanco, t. v, pag. 529-533, n. 1446-1454.2P. Michael de Torres, qui, rogante Catharina, regia Joannis Illuxore,in Portugalliam missus fuerat ut reginae esset a confessionibus. Illumpraeterea Ignatius lusitanae provinciae praefecit in locum P. Mironis, quitempus sui magistratus confecerat. Baeticae autem provinciae praepositusest P. Bartholomaeus de Bustamante. Polanco, t. v, pag. 529, n. 1445.


30 Octobris 1555 49para <strong>ex</strong>actamente guardarse las reglas y constituciones en laCompania es, no <strong>ad</strong>mitirse a ella persona alguna, que no entreluego en la casa de probacion. Porque los que vienen de nuebo,como traen los deseos viuos de aprobecharse y con la dispusiciony feruor que tienen, estan dispuestos para ponerse a qualquiertr<strong>ab</strong>ajo, blandos y capaces de buena institucion, facilmente sepersu<strong>ad</strong>en a la obediencia y mortiflcac/ion, y a la obseruanc,ia delas reglas y constituciones, entendiendo que este es el institutoque han elegido; yno se les haze cosa tan nueba la obseruanci<strong>ad</strong>ellas, como a los que tenian antes otra manera de proceder.Dense infinitas al<strong>ab</strong>anc^as al Seiior de las misericordias por estaque ha obr<strong>ad</strong>o con la Conpaiiia, que no se si en la tierra, paraalcanc^ar la perfection que se pretende con la gracia diuina, aymedio mas facil y suaue, que esta perfecta obseruancja de lasreglas yY constituciones.assi el P. Francisco, visto lo que Dios nuestro sefior sesiruia en aquellacasa de Symancas, y que V. P. 1 ansimismo auiaescrito se pusieseen c<strong>ad</strong>a probincja casa de probacion, me mandoque yo la pusiesse en esta, y auiendo d<strong>ad</strong>o primero parte a donJuan \ y a la marquesa de Priego 2 ,a quien por su debocion, ysocorro que nos haze, era justo comunicarselo, con beneplacitode ambos, y muestra de recebir dello consolacion, se dio ordencomo en este collegio de Cordoba se hiziesse cierta diuission enlos aposentos, de modo que, sin perjuizio de los collegiales, sepudiesse poner aparte con diuersa clausura la probacion; y assilo ha orden<strong>ad</strong>o nuestro Seiior de manera, que <strong>ab</strong>ra disposicionpara 20 collegiales y 24 6 25 de probacion. Y aun diziendo yoa don Juan que tengo pena de ver, que, auiendo de estar muchosen la probacjon, no <strong>ab</strong>ra casa para todos, me ha d<strong>ad</strong>o buenasesperanc^as, que podria ser que 61 diesse la suya, que ha l<strong>ab</strong>r<strong>ad</strong>opared en medio del collegio,donde alpresente mora, la qual esde mas aposentos queel collegio.Y pues por aora basta lo queay, si <strong>ad</strong>elante saliesen estas esperan^as en vano, por tener donJuan otras obligaciones, y aqui no vbiese esta dispusicion, po-1Joannes de Cordoba, de quo non semel in vol. superiore.2Catharina Fernandez de Cordoba, cujus mentio saepe facta est in superioribusvoluminibus.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 4


50 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1055driase, con mandarlo V. P. f , poner en Seuilla 6 Gran<strong>ad</strong>a la cas<strong>ad</strong>e probacion, donde, si no me engaiio, seria mas <strong>ex</strong>emplar y desustentacion de los suppositos.mejor commodid<strong>ad</strong> para ]aPasaronse a casa de probacion 13 personas, 2 P<strong>ad</strong>res y 11hermanos, a los 20 del presente, aunque aora, que estamos enlos 29 del mesmo mes, son por todos 18. Y vna de las cosas de<strong>ad</strong>miracion que se puede dezir es, que, dentro de 3 dias no masque fueron pas<strong>ad</strong>os, est<strong>ab</strong>a la casa tan asent<strong>ad</strong>a, y los P<strong>ad</strong>res yhermanos della tan consol<strong>ad</strong>os y deseosos de <strong>ex</strong>ercirarse en obedienciay mortificacion, que para las penitencias y mortificacionesque se piden falta tiempo. No se niega a n<strong>ad</strong>ie cosa que pid<strong>ad</strong>estas, como claramente se tenga entendido que no ha de ser endetrimento, por pequeno que sea, de su salud; pues desta se tieneen lasmuy particular cuyd<strong>ad</strong>o, como se pretenda para enplearsecosas de mayor seruicio de nuestro Senor, y nuestras mesmasconstituciones nos encaminan a ello. Daselescon esta moderacionlarga iicencia a lo que piden, porque en los principios se vee por<strong>ex</strong>periencia que no ay dispusicion en todos para cufrir de otramano estas mortificaciones, y que, tomandose por volunt<strong>ad</strong> apeticion de los que las hazen, y <strong>ab</strong>ituandose a ellas, queda despuesla confussion a los que, dandoselas sin pedirlas, se agr<strong>ab</strong>iassendello: y assi con la gracia del Sefior en pocos dias, que,pidiendolas ellos y tomandolas de su propria volunt<strong>ad</strong>, hazenalguna costumbre desto, se disponen a pasar por las que despuesles ordena el superior, y se consuelan mas. Por donde paresceque, si les durase la probacion los dos anos, y tubiesen ya hecho<strong>ab</strong>ito en esta manera de proceder,seria ver el cielo en la tierra,y vna gente tan deshecha, que espantase al mundo, como sepretende en este nuestro instituto.Por mucho que yo quier<strong>ad</strong>ezir de lo quenuestro Senor obraen esta probacion, ciertamente no diria quanto es; y aun paraverse mejor quales la obra, ha tom<strong>ad</strong>o nuestro Senor el masflaco y miser<strong>ab</strong>le subjecto de toda la Compania por ministrodella; porque se vea claramente, que, con solo el cuyd<strong>ad</strong>o dehazerguardar plenariamente las reglas y constituciones, sale el probechotan grande, que no es menester otra industria; porque enlas mesmas reglas y constituciones se laaprende maestria delregir y la perfection de obedescer. Y no es menester mas de hoc


30 OCTOBRIS I555 51fac et viues l . No hay otro artificio, que ser, el que tiene elcargo, buen alguazil y fiel <strong>ex</strong>actor de las reglas; y assi desea mialma que vniuersalmente en todos los collegios y casas de laCompaniase obseruasen con todo el rigor posible. No entiendopor este rigor, aspereza en el que rije, sino cuyd<strong>ad</strong>o y continuomiramiento con toda disimulacion y suauid<strong>ad</strong>, porqueassi lorequieren las nuebas siplantas, que, no se tocan con much<strong>ab</strong>landura, suelen venir facilmente a secarse; pues pasando conesta tenplanca algunos dias,este miedo,yviene despues a perdersetiene su fuerca la santa obediencia, libre ya de semejantesrespectos.Por causa de vnas terc/ianas que tube luego que lleguea estehe d<strong>ex</strong><strong>ad</strong>ocollegio, y auer tard<strong>ad</strong>o algunos dias en conualecer,de ver los collegios de Seuilla y Gran<strong>ad</strong>a, aunque he sido requeridode los rectores. En el entretanto que yo lo pudiesse hazerpor mi mesmo, encomende al P. Gon^alez rector de2, Seuilla,que visitase a Gran<strong>ad</strong>a y Santlucar, y me diese <strong>ab</strong>iso de lasocurrenc/ias de aquellas casas y de la suya, por si, antes que aellas fuesse, vbiesse algo queconsultar con el P:' Francisco, parapreuenir lo que se vbiese de hazer, mientra por mi indispusicionest<strong>ab</strong>a inpedido: y <strong>ad</strong>uertiendo mucho al dicho P. Gonzalezsobre la obseruancia de las reglas en el <strong>ex</strong>tremo quese cufriesse.Tengo letras de todas estas partes, que se han esfor^<strong>ad</strong>o nueuamentea la entera guarda dellas, y que hallan tanta consolacion,que, quanto mas estrechamente tr<strong>ab</strong>ajande las obseruar,tantomas suaue se les haze el instituto. En las demas particularid<strong>ad</strong>es,porque c<strong>ad</strong>a rector en la del mes dara <strong>ab</strong>iso a V. P. me1 ,remito a sus letras.Este deseo que nuestro Senor me ha puesto de la enteraobseruancia de las reglas,visto el prouecho tan grande que dela tal obseruancia se saca, me haze no ser deboto de los collegiosque se fundan de pocos suppositos, porque en ellos no sepueden guardar ni tener orden alguno. Digo esto por Santlucary Montilla, y para pedir a V. P. c lo que yo deba hazeren semejantes fundaciones, si se ofTrescieren, porque espero en12Luc. x, 28.P. Gundisalvus Gonzalez.


52 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1055el Seiior, que, segun la opinion de la Conpaniava cresciendoen estos reynos, sobraran fund<strong>ad</strong>ores de buenos collegios; ypoblandose vna bez bien los que estan fund<strong>ad</strong>os, seran grandeocasion de crescer mucho mas la opinion de laCompaiiia,y la.debocion de los que seran parte para fundar como conuiene,por el fructo que se vee, y se espera c<strong>ad</strong>a dia mayor con lagracia de Dios nuestro Senor.Despues de venido yo a este collegio, supe que el obispodesta ciubd<strong>ad</strong> lavia entredicho a los predic<strong>ad</strong>ores de todas lasordenes que ay en ella, el predicar sin su licsncia, ayudandosedel concilio tridentino 2 para ello; y el P<strong>ad</strong>re doctor Torres,.s<strong>ab</strong>iendo quelas otras religiones avian hecho esta submission alobispo, hizo 61 la mesma, pidiendo licencia para los que de estacasa predic<strong>ab</strong>an.Y por s<strong>ab</strong>er yo que esto <strong>ab</strong>ia hecho el P<strong>ad</strong>redoctor, tube necesid<strong>ad</strong> de hazer lo mesmo, sin lo qual no<strong>ad</strong>miten en yglesia alguna desta ciubd<strong>ad</strong> a predic<strong>ad</strong>or alguno.Cosa es que para la Compania seria muy tr<strong>ab</strong>ajosa, porqueauer de acudir siempre a donde esta el obispo 6 su official losquehan de discurrir por tantas partes, no se podria hazer sinmucha dificult<strong>ad</strong>. Representolo V. a. P. 1 , para que ordene conla gracia del Senor lo que en esto mas conuenga [a] su diuinoseruicio, porque paresce por nuestra bulla que las gracias de lano entran en l<strong>ad</strong>erogacion del concilio.CompaniaTanbien halle, luego que aqui vine, que el P. Goncalez, aquien el P<strong>ad</strong>re doctor Torres auia d<strong>ex</strong><strong>ad</strong>o en este collegio porsuperior mientra yo venia, estaua juntamente con don Juanpuesto en poner el santisimo sacramento en vna capilla que setiene de prest<strong>ad</strong>o, mientra se hace yglesia, auiendo elobispocontr<strong>ad</strong>icho a ello otra bez que don Juan lo quiso poner, aunestando aquiel P. Francisco, aunque todavia don Juan, cans<strong>ad</strong>oya con estas conpetencias,se determino de no lo hazer hastaque yo viniesse; y comunicandolo el con la marquesa, pidiendoleparecer,si se pornia en contr<strong>ad</strong>iction del obispo, tanbienlo remitio a mi venida. Son cosas, que, lleb<strong>ad</strong>as assi por fuerca,desasosiegan mucho y no dan buen <strong>ex</strong>emplo, y aguardando1Leopoldus de Austria.2 Sess. V, De Reformatione, cap. 2.


30 0CT0BRIS I555 53vna buena sazon, ellas se hazen sin dificult<strong>ad</strong>. Y assi, encomendandoel negocio a nuestro Seiior, fui de parecer que en nengunamanera se pusiesse en desgr<strong>ad</strong>o del obispo, porque l<strong>ab</strong>ulla de Julio!dize, que lo podamos tener en nuestras yglesias,y la que aora tenemos no lo es, sino oratorio y pequena•capilla, que no se consagra ni se bendize, por auer de seruir<strong>ad</strong>elante de otra cosa, y tanbien porque se trata ya de edificarsemuy presto la yglesia del collegio, en la qual no nos podranponer estorbo, como pidamosal ordinario que la haga consagrar6 2bendezir, vel, eo nolente, traigamos obispo que lo hagaconforme a la bulla. No se si he err<strong>ad</strong>o. V. P. 1 enbie a mandarlo que se deba en ello hazer,6 se ordene como se entiendala bulla, no solo a nuestras yglesias,sino tanbien a oratorios 6capillas que tengamos de prest<strong>ad</strong>o, mientra nuestras yglesias seedificaren. Porque en la verd<strong>ad</strong> es harto inconuiniente no tenersacramento, assi porlas continuas comuniones de los de fuera,que algunas bezes, por buen cuyd<strong>ad</strong>o que aya, sobran formas,esperando a algunos que piden la comunion, y despues nocomulgan, como tanbien porque, siendo ya en este collegio y en]a casa de probacion 30 suppositos, podria acaecer alguna desgracia,de enfermed<strong>ad</strong> que requiriessela <strong>ad</strong>ministracion de laeucharistia, a tiempo que no se pudiesse dezir missa, ni traersede fuera el santissimo sacramento. El Senor rija sienprea V. P.^, para que, como verd<strong>ad</strong>ero p<strong>ad</strong>re nuestro, probeaen todo.Don Juan, gloria al Seilor, anda muy bueno en lo que tocaa su aprouechamiento spiritual: es grande el gusto que hatom<strong>ad</strong>o de ver este collegio lleno de gente los domingos en latarde, que se predica la doctrina christiana. Creo que nuestroSsiior le haze mer^ed muy particularmente, despues que concuyd<strong>ad</strong>o se encomiendan sus negocios a nuestro Senor, y en«sta casa se haze special oracion porel ,como creo que tanbiense haze en los collegios de las otras prouinc/ias.Y debeseletodo, por[que], ciertamente, pare^e que c<strong>ad</strong>a dia se va afficio-1Julii III, litterae apostolicae: Sacrae religionis, quibus confirmaturconstitutio Pauli III: Licet debitum.2Ms. traymos.


54 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1055nando mas a nuestro instituto: y si las cosas que asoma <strong>ad</strong>ezirme, haze, cierto serian de grande edifficacion. Por amordel Senor que V. P. c se acuerde del con Dios nuestro Seiior,y mande que los P<strong>ad</strong>res y hermanos desa casa y collegio haganlomesmo.Hame dicho algunas vezes que quiere suplicar a V. P. f setrate de auer de su S. dat facult<strong>ad</strong> para hazer a este estudio vniuersid<strong>ad</strong>,porque se esperaria en el Seilor que en breue tiempoternia grande augmento, asi por la buena disposicionde latierra, como por tener la superintendencia della la Compania,que, a fama desto, acudiria mucha gente: y tambien porque, acausa de no ser este estudio vniuersid<strong>ad</strong>, no aura quien quieraoyr en el artes ni theologia, s<strong>ab</strong>iendo que los cursos que aquihizieren no les han de valer para en otras vniuersid<strong>ad</strong>es. SiendoCompania a tener muy buenos lectores;vniuersid<strong>ad</strong>, obligase lamas espero en el Senor que no faltaran, porque los que al presentetiene de latin, griego y retorica son para qualquierestudiogeneral: y mas facilmente se hallaran de artes y theologia, quede humanid<strong>ad</strong>, aunque, por la bond<strong>ad</strong> del Senor y por lo queen los collegios de la Compaiiia se sirse de los humanistas, aymas en solo vn collegio de los nuestros que en toda vna provinci<strong>ad</strong>e otros religiosos.Y porque de lo particulardeste collegioescriue a V. P. c mas largoel P. Carate, rector, no otro,sino pedir humilmente a V. P. 1 nos encomiende a estos sushijos al Sefior en sus santos sacriflcios y oraciones, para quesintamos y enteramente cumplamos su santa volunt<strong>ad</strong>. De Cordoua30 de Octubre 1555. De V. P. 1 menor hijo y sieruo en,elSeilor nuestro,BUSTAMANTE.Con esta enbio a V. P. f dos copias de las donaciones quehizieron la marquesa de Priego y dofia Teresa, su hermana ! , enf<strong>ab</strong>or del collegio que han de fundar en Montilla, porqueno se si el P<strong>ad</strong>re doctor Torres las auia enbi<strong>ad</strong>o. Comarca esla de Montilla, que, por tener a legua y a dos leguas grandes1«Voc<strong>ab</strong>atur Theresia Enriquez, eratque monialis in coenobio SanctaeClarae, ordinis Sancti Francisci, in urbe Montilla». Polanco, t. v, pag. 533,n. 1454, <strong>anno</strong>t. 1.


I NOVEMBRIS I555 55lugares, se podrian mantener en aquel collegio, con Io que estasseiioras dan y con las limosnas de los lugares, 15 6 20 de losnuestros, 110 obstante que no obligan a que aya mas de 4, losquales, no a. ser mas, parece que en nenguna manera conueniaestar alli, porque entre tan pocos no se podria tener la religionv orden que para su proprio aprouechamiento y edificacion delpueblo conueniesse.En vna regla de lasaii<strong>ad</strong>idas al officio del rector, se le mandaque tenga el officio del prouincial, porque del pueda valersepara su officio, y porque tambien pueda avisar al general conmas clarid<strong>ad</strong> y certitud, etc. Este officio de provincial no estaentre los demas, ni en parte alguna de las constituciones estajunto lo que es a su cargo de hazer. V". P.* ordene en esto loque en el Senor nuestro mas conuenga, porquelos rectoresembian a pedir este officio; y pues del se haze mencion en laregla, por ventura se oluido alla quando las demas se embiaron l .1056ANTONIUS DE CORDOBAPATRI IGNATIO DE LOYOLAPLACENTIA I NOVEMBRIS 15552P. Cordoba cum socio P. Gutierrez Xarandillam venit, valetudinis causa.—Existimat non esse annuendum comitibus de Oropesa, collegia Societatisin <strong>ex</strong>iguis oppidis— statuere meditantibus. Sociorum paucitas in Hispaniapro tanto collegiorum, quae <strong>ex</strong>petuntur, numero.— De Patribus Araoz etFrancisco Borgia: quid inunoquoque anim<strong>ad</strong>vertat Cordoba.— Quid deseipso sentiat. — De Bto. Avila.x1Mui Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi. Las [de]1Ad rem POLANCO, t. VI, pag. 701, n. 3039: «Cum Provincialis officiumeo tempore confectum, vel certe in Hispaniam missum, non esset, et tamenin officio Rectoris, jam misso, de illo fiebat mentio, illud a P. Ignatio postulavit[Bustamante]; interim superintendentiam collegiorum.ac domorumsuae Provinciae, et curam ut Constitutiones et Regulae observarentur, etquaedam, quae <strong>ex</strong> Constitutionibus circa Provinciales colligi poterant,officii loco suscepit».2Ex autographo in vol. Litt. Qn<strong>ad</strong>r. 1556, qu<strong>ad</strong>ruplici folio, n. 127,prius 401-404.— Hac epistola usus est Polanco, t. vi, pag. 657, 658, n. 2825-2829.


56 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 105613 de Junio recebi en primero de Setiembre * en Jarandilla,<strong>ad</strong>onde porfalta de salud nos mando el P. Francisco ir alP. Gutierrez 2 y a mi: y aunque tardamos en cobrarla, fue el Sefiorseruido de darla, [y a] algunas almas por los sermones delP<strong>ad</strong>re, elqual es tan benemerito de la Compania, que,con noserlo io, me atrevo a suplicar a V. P. lecomunique la graci<strong>ad</strong>e sacar el alma, porque la tiene tan buena, que espero muchasse aprouecharan de las de[l] purgatorio,como lo hazen algunaspara no ir a 61, y lo an hecho las de seiioresaquellosde Oropesa.3Tambien nos mando el P<strong>ad</strong>re tratar de unos colegios que endos lugaressuios aquellossenores querian hazer,mediana dotacion parauno. Y aunque no locon no tenerfuera, sino grande,son tan pequenos los lugares, y tantas las condiciones que piden,tener enque no se hizo n<strong>ad</strong>a. Y es comun cosa de senores querersus asientos de lo mejor que las religiones tienen de subjectos,y no aiudarles, sino aiudarse ellos, aunque sea faltando a otrascosas, donde mas elde lasSeiior se sirue y se espera augmentoobras; porque en la que un senor pone la mano, no quiere otroac<strong>ab</strong>arla, sino hazerla de nueuo por suia. Y con ser aquellosseiiores mas mortific<strong>ad</strong>os que otros, pedian cosas y personas,que io se las negara como a la marquesa 4 , aunquetiene hartanecesid<strong>ad</strong> su alma ysu casa de jente de laCompania; porquees tanta la falta que ai en las casas, que, con no auer yo oluida-1Has Sti. Ignatii litteras <strong>ad</strong> P. Antonium de Cordoba h<strong>ab</strong>es in illiusCartas, t. v, pag. 210-215.2«Quia vero P. Antonius de Cordoba et P. Gutierrez [Martinus] maleh<strong>ab</strong>ebant, sub finem Junii a P. Francisco Borgia Xiarandillam ire jussi sunt,quod oppidum erat Comitis de Oropesa, ubi, praeterquam quod valetudinisuae consuluerunt, aliqua <strong>ad</strong> Dei gloriam ibidem per eos acta sunt». Po-LANCO, t. v, pag. 413, n. 11 04.3Comites de Oropesa, de quibus hic agitur, erant Ferdinandus Alvarezde Toledo et Beatrix de Monroy et Ayala. De his ac de illius fratre, Franciscode Toledo, Borgiae amicissimis, multa tr<strong>ad</strong>unt Epist. Mixtae, t. iv,pag. 440-441, <strong>anno</strong>t. 1.4Intellige marchionissam de Priego, matrem ipsius Antonii de Cordoba,Catharinam Fernandez de Cordoba, quae Montuliae (Montilla) Societatisgymnasium volebat instituere. Vide epist. superiorem Patris Bustamante.


I NOVEMBRIS I555 57do la de mi p<strong>ad</strong>re, como dize Dauid *, tengo por mas principalesto que el aiudar a otros. Y asi represento a V. P. la necesid<strong>ad</strong>que ai de jente en las casas donde se reciben y crian losnuestros, no para pedirla de alla, donde tanto es menester, sinopara reparar las casas de Y aca. aunque lo e represent<strong>ad</strong>o al P<strong>ad</strong>reFrancisco, como de alla entiende que se reciban colegios, yaca hazen instanzia, comen^ando a entender el fruto quese sac<strong>ad</strong>e ellos, <strong>ab</strong>re la puerta, y no la cierra a n<strong>ad</strong>ie que le pida misericordia,como ve que nuestro Senor no cierra las de su graciapara aiudar a la Compania; y asi salen presto de probacion yde estudios. Y como en Espana an menester mas tiempo par<strong>ad</strong>ar fruto las plantas, a muchos les es amargo y les parece sinsazon. Y aunquese an ofrecido ocasiones, no son tantas comose podrian ofrecer, segun estan mirandonos a las manos a loque en pulpitos y en confesiones y fuera los nuestros tratan.Y esto digo porel sacar presto a estos ministerios, sin tener suficienci<strong>ad</strong>e spirituiletras, lo qualtantas casas.no se <strong>ex</strong>cusa <strong>ad</strong>mitiendoseEsto digo por hauerme el P. M. Polanco escrito que novoi fuera de lo que en mi oficio 2 V. P. quiere que escriua. Ypor cumplir con el, se me ofrece representar a V. P. que elP<strong>ad</strong>re Prouincial toma en si mas negocios de los que, teniendootros mas de su oficio con que cumplir, parece se pueden lleuar,y aun otros de los que los de la Compania suelen tratar; aunqueen todos creo le mueue el Sefior, y tambien quemunic<strong>ad</strong>o con V. P. 3 Yo no se lo e escrito, por no le auerlos a co-visto aun, y por no entender que le aiudo en esto, no haziendoloen otra cosa. Y viendo ]a poca aiuda que a entrambos nosviene de este oficio, y que qualquieraotro lo haria mejor, seme ofreze de representar a V. P. mis miserias de falta de salud,y de fuercas espirituales y corporales, para cumplir con este, y1Ps. xliv, 11: Andi,filia, etvide, et iuclina aurem tuam: et obliviscerepopulum tuum, et donium patristui.2 Erat P. Antonius de Cordoba collateralis Patris Araoz, castellanaeprovinciae praepositi.3De his videatur Polanco, t. v, pag. 457, n. 1237 -1239, et t. vi,pag. 658, n. 2827.


58 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1056con la superintendenc/ia de este colegio *, y con los estudios, ylo poco que he goz<strong>ad</strong>o de la obediencia, teniendo mas necesid<strong>ad</strong>que otro, por auerme cri<strong>ad</strong>o mas libre y soberuio que enpoco papel podre dezir. Y elaunque rector de Salamanca nofuese tan suficiente, soilo yo tan poco, que esto bastaua; quantomas que, aunque no lo fuera, hiziera lo mismo que hago consultordel rector, que hago ansi, y quica mas prouecho encasa, siendo inferior, que superior en Yo ella. e represent<strong>ad</strong>oesto al P. Francisco, y creo su reuerencia me huuiera hechocharid<strong>ad</strong> de darme este tiempo para mi aprouechamieuto, sidel P. N<strong>ad</strong>al no quedara orden<strong>ad</strong>o a ; y bueluolo a representara V. P., porque con lo que mandare pienso alcancare lo quepretendo; porque, quando no me otorgare esto, se pedira anuestro Seilor me de gracia para en todo cumplir su volunt<strong>ad</strong>.La quenta que V. P. manda tenga con la salud del P. Francisco,a menester su reuerencia toda la carne y sangre que memoueria a. ello a mi mas que a otro, porlo mal quese tratasiempre, y lo que le uan faltando las fuercas corporales paralleuar los tr<strong>ab</strong>ajos que trae a cuestas de su oficio. Yo e hechoalgun tanto el mio, y ofreceseme de representar a V. P., queninguna cosa le aiudaria mas, de tener siempre consiguo quienle rij[i]eseen esta parte con authorid<strong>ad</strong> de V. P. Y de lo quemas le aprouecharia, seria que esta persona le descargase de losnegocios, quanto fuese posible, y que su reuerencia no tratasesino los mui forcosos y de importancia, y quelos demas remitiesea los prouinciales v a la persona queatendiese 6 asistiesea los que a su reuerencia vienen. Porque cuelgan del tantos ytan particulares, de socorrer a las necesid<strong>ad</strong>es quelas casas tienende personas y de otras cosas, que, aunque tuuiese mas salud ymenos ocupaciones de personas principales, que de su reuerenciase aprouechan para elbuen despacho de los negocios,auria menesterque alguno se los dixeriese y tratase primero. Y para lo1Collegio salmanticensi P. Cordoba «tamquam Superintendens praeerat,licet P. Hernandez [Bartholomaeus] Rector esset». Polanco, t. IV,pag. 596, n. 1266.2Nimirum cum provincias lusitanicam et hispanicas Hieronymus N<strong>ad</strong>alprimum lustravit, an. 1553-1554, ut suo tempore diximus.


I NOVEMBRIS 1555 59del <strong>ad</strong>mitir casas seria mas necesario, porque, como su reuerenciano puede parar a concertarlo tanto tiempo, hazese con auergast<strong>ad</strong>o mucho mas los fund<strong>ad</strong>ores en pensar su negocio, queel P<strong>ad</strong>re, con quien huelgan todos mas de tratar; porque, fuer<strong>ad</strong>e ser quien es, lo hallan con mas blandura que a otros. Yotemo que esto todo deue ser, v carne, v prudenci<strong>ad</strong>e carne; silo fuere, V. P. creo que entendera la necesid<strong>ad</strong> quetendre deremedio, pues las cosas no lo deuen tener, siendo gui<strong>ad</strong>as por elSpiritu Santo.Al M.° Auila * escriui que deseaua muriese con el h<strong>ab</strong>ito delaCompania, y que entendia que otros deseauan esto.diome que no estaua l<strong>ex</strong>os de <strong>ad</strong>mitir la merced quelaCompafiiale queria hazer, de dignarse de recibillo, y que con pocamas aiuda que le hiziesen, se ac<strong>ab</strong>aria su lo estoruava.Pedile que me dixese que es la aiuda que a todosindignid<strong>ad</strong>, quenosharia alcancar lo que pretendiamosa respondido, pero pienso que es hallar conformid<strong>ad</strong> con losdel diuino seruicio. No meque poralla vuiese. No se si la hallara tanto con el P. Bustamante,como con otros, porque a miedo a su prudencia.Y aunquetiene razon, pienso que en pocas cosas d<strong>ex</strong>ara de sentir loque V. P. en las constituciones; y sola en una, del no <strong>ad</strong>mitirmujeres, le e hall<strong>ad</strong>o diferente sentir siempre. Creo que se hara,y que se seruira mucho nuestro Senor del en la Compania, porla gente que cuelga del, que es mucha. V. P. le aiude con susoraciones, y a la otra persona 2 , que siempre lo ha menester,aunque a hecho seilales de rendir la fuerca del todo. Y para rnino pido memoria, pues basta la charid<strong>ad</strong> queel Senor a d<strong>ad</strong>onos daraa V. P., para confiar que el Senor a todos sus hijosfuercas para cumplir su volunt<strong>ad</strong>. Plasencia, primero debre9.De V. P. hijo inutil,Antonio.Despues de auer escrito y comunic<strong>ad</strong>o con el P. Franciscotodo lo que e dicho, v lo mas, e entendido de su reuerencia, quetrata los negocios que parece son mas del P<strong>ad</strong>re prouinoial quesuios, por tenerle tan ocup<strong>ad</strong>o los que en la corte trata, que no12Btus. magister Joannes de Avila.Joannes, scilicet, de Cordoba. Vide epist. superiorem.


60 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1057puede dar recaudo a los de su Y oficio. viendo esto, se me ofrecerepresentar a V. P., si seria bien que otro fuese prouincial, puesel a tantos dias que lo ha sido, y pareceseruirse el Seiior tantodel en aquel ministerio, asistiry podriaa el sin tanta nota delos de fuera, pues seria dificil con la princesa l sacalle de alli avisitar las casas, como lo aurian menester, siendolo; y no saliendo,lo seria dar el recaudo las casasqueaurian menester. Yauiendo quienlas tratase estas cosas, harianse mejor y sin tantotr<strong>ab</strong>ajo del P. Francisco: aunque a su reverencia no dixe esto.V. P. ordenara lo que sera mas glori<strong>ad</strong>el Serior de todos.Inscriptio: \ Al mui Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, el P. M.°Ignacio, preposito general de la Compafiia. Roma.Alia manu: 1556 2 . Placencia. De don Antonio de Cordoua,p.° di Nou. e R. da a los 27de Abril.1059ALPHONSUS ROMANPATRl JOANNI DE POLANCOCAESARAUGUSTA I NOVEMBRIS I5553Societas Jesu Caesaraugustae post sedatam procellam iterum oppugnatur.— Quae praesidia desideret Roman.— Canonicus bilbilitanus Societatemingressus.tJhs.P<strong>ad</strong>re mio en Jesuchristo charissimo. La gracia y amor deJesuchristo serior nuestro sea siempre en el alma de V. R.Amen. No ha muchos dias screui a nuestro P<strong>ad</strong>re 6 a V. R., yno se si a los dos, dando relacion de nuestra entr<strong>ad</strong>a en (^aragoca,y de la restitucion a nuestra casa, y del modo de todo 4 :y como (creo) se hauran recebido las letras, y que.otras tam-1Joanna de Austria.2Sic; at manifestus est error; nam tota rerum series arguit <strong>anno</strong> 1555epistolam fuisse <strong>ex</strong>aratam.— 3Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 100, prius 510, 511. Inora superiore chartae legitur scriptum: Copia, sed tota epistola et ipsa voxcopia manu Patris Roman <strong>ex</strong>arata fuit.4Haec <strong>ad</strong> Ignatium epistola edita supra est, Epist. Mixtae, t. iv,pag. 849-856.


I NOVEMBRIS I555 6lbien sobre la materia hauran ydo alla, y el P. Rojas ' tambien,en la que ahora scriue a nuestro P<strong>ad</strong>re, toca algo acerca de loentonces por mi scrito, no entiendo tocar cosa alguna; y en est<strong>ad</strong>ire solo lo que no digo en la que embio a nuestro P<strong>ad</strong>re, porno repetir, pueslas muchas occupac/iones no dan lugar a ello:y assi en lo demas me remitto a aquella.Nuestros nego^ios tienen para su buen sucesso gran ne^essid<strong>ad</strong>de diligencia, porque para salir con su empresa nuestroscontrarios (que son muchos., y por ventura mas indign<strong>ad</strong>os quenunca) ponen (a lo que entendemos) las possibles diligencias;y vltra de muchos recaudos que a essa corte han embi<strong>ad</strong>o, ypersonas diuersas (de que ya en otras he d<strong>ad</strong>o a V. R. auisso 2 ),al presente esta de partida vn vicario para ay. Estan sentidissimoscon lo demas queles mueue, porque no han tantos contratan pocos salido con la suya. De manera que vemos cosas, pordonde se entiende bien que conuiene no descuidarnos, antesvelar con mucho auiso, no perdiendo puncto, pues este negocioesta qualel P. Rojas pinta : y no se puede dezir todo 3 . El remedioha de venir de la mano del Senor; pero, a lo que la prudenc^iaalcan^a, por medios de essa corte, pues los de aca nobastan. Yo pense que huuieramos re^ebido algun recaudo de ay,specialmente hauiendo V. R. scrito vna, cuya copia ha venidovn dia destos a mis manos, de los 17 de Junio, que era antesde la gran procella que aqui se leuanto, y que, s<strong>ab</strong>iendose ayaquella, tuuieramos mas rezios remedios. Y estan conmigo mu-1Franciscus de Rojas.23Epist. Mixtae, t. iv, pag. 828.Cf. Polanco, t. vi, pag. 533, n. 2310 et seqq.— Juvat tamen cognoscerequalis fuerit Ignatii mens atque sensus in his turbinibus. Qui quidem26 Novembris 1555 scribebat: «Les escribo no hagan fuerza para tornar, siel Arzobispo y la ciud<strong>ad</strong> con comun consentimiento ysatisfaccion no losllaman...; que no parece conveniente insistir para tr<strong>ab</strong>ajar en una parte,donde el ministerio no es acepto, y dejar otras, donde lo es mucho, y lanecesid<strong>ad</strong> no menor, antes por ventura mayor». Cartas, t. VI, pag. 67. Ipse,mittens in Hispaniam P. N<strong>ad</strong>al, eidem haec d<strong>ab</strong>at mandata: «Pasando porZaragoza, podra ver, si no fuesen salidos los que alli estan, si deberiansalir, atenta la dificult<strong>ad</strong> del pleito y necesid<strong>ad</strong> de operarios para otias.partes». Cartas, t. vi, pag. 28. Atque id postremum sentiebat Ignatius,jam prius quam tempestas saeviret.


62 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1057chos marauill<strong>ad</strong>os, y lo echan a oluido quealla se tiene de cosatan importante como esta; peroes cierto que yo no puedo creer,sino que falta del correo ha sido. Pero la que fuere nos la hazea nosotros grande; porque,si nuestros contrarios con su granferuor nos preuienenen Ja jurisdiction, ponernos han en diuersostrauajos, pues es de creer impetraran juez donde mas )esconuenga y menos a nosotros. Y estan las cosas de manera, ylagente tan alborot<strong>ad</strong>a contra nosotros, que qualquier cosa quehiziesse en nuestro disfauor, pensarianser justa: y de qualquierlite 6 albor[o]tocreerian (a lo que se puede entender de laspremisas) que somos nosotros la causa; y essa, sin razon y convi^io. La inhibicion y citac/ion (de que V. R. haze relacion enaquella copia que he dicho recebi) conuiniera mucho, para quese auocara ay toda la causa, y se tractara el negocio sin passiony sin desasosiego, sin sospecha de injusticia y tirannias. Y dondeno, faltaria quien a. la justic/ia ayudasse, como aqui ha acontec/ido,que ha p?ss<strong>ad</strong>o tiempo que no hauia letr<strong>ad</strong>o que respondiessepor nosotros, teniendolos los otros quasi todos. Yo he entendidoque el ordinario de Roma esta detenido en Genoua, ypuede ser dure mucho tiempo la causa de estar alli. Creo queel trahe el recaudo; pero si no viene, sera necessario otro. Y aunviniendo aquel, podriaser que allegassen aquien contra del, porlo hecho despues de aquella <strong>ex</strong>pedicion aca por nosorros. Porquesepa V. R., que, despues de pronuncj<strong>ad</strong>as las c_ensuras delconseru<strong>ad</strong>or de los contrarios, no valiendonos nuestras bullas,ni obedeciendo a nuestro juez, pues todo elpeso declinauahazia los otros, se pidio de nuestra parte vn breue al Rmo. nunc/10*, y se obtuuo, en que se commetia la causa de los processosde los dos conseru<strong>ad</strong>ores a. vn juez, que declaro las censurasde los otros contra nosotros ser nullas, aunque se pusierapor la otra parte inconuenientes contra el breue, no queriendoleobedecer. Pero para que no se boluiesse el entredicho contranosotros, creo valio algo delante el capitulo de la seu, que lehauia de <strong>ad</strong>mittir,si hizieran la volunt<strong>ad</strong> de los frailes y clerigosy de sus valedores, que instauan terriblemente sobre ello,1Leonardus Marini, laodicensis episcopus, de quo saepe in vol. superiore.


I NOVEMBRIS I555 63y les respondieron refiriendose a la consulta del pontifice.Y como ahora sobre esta misma causa impetramos otro rescriptoay, vsando de ambos, ccmo se hara quando de esse vsemos,se pierde por derecho el prouecho de los dos ; y assi conuernia,para que los contrarios no allegassen contra las letrasque de ay vinieren, que se diga en ellas: Que valgan y tengansu valor, y porellas se proceda, no obstante la interpretacionde otras letras sobre la misma causa hecha delnuncio 6 de otropara nosotros: y si en las embi<strong>ad</strong>as no viene esto, es necessariovenga vna duplicata con este auiso, en breue. Otros auisosse hanjunt<strong>ad</strong>o y nos han d<strong>ad</strong>o, que van en esse papel que cuenta elcaso: que, aunque no parecen tan importantes, quedando aylacausa, me ha parecido embiarlos, para que todo se communiquecon quien pueda instruyr en lo hazedero.Las murmuraciones y contumelias son como antes: y de partedellas va testimonio, en vn libello, que, porsello de los negocios,ha salido en esta ciud<strong>ad</strong>. Ay le embio a nuestro P<strong>ad</strong>re con vn<strong>ad</strong>iligencia que se hizo, escriuiendo sobre el al obispo de Girona ',inquisidor de aqui, el P. Rojas, que nos ha visit<strong>ad</strong>o por algunosmeses. Apunto esto a V. R., para seque vea si es menester otroremedio que el que aca se busca por la inquisicion, porque esesta vna gente muy tibia en nuestras cosas, aunqueestas masparecen de layglesia vniuersal.Ya vino aqui vna cedula de V. R., del recibo de los dozeduc<strong>ad</strong>os, y heme consol<strong>ad</strong>o, porque no falte por los dineros: ysiempre digo, que, aunque es grande nuestra sipobreza, masfueren menester para remedios conuenientes al buen successode estos negocios, no quede por esso: y V. R. me auise, porquese procurara embiar todo recaudo, quanto nos seapossible,y nuestro Seilor remediara, como suele, en Jas necessid<strong>ad</strong>es, mayormentesiendo estas sobre sus negocios.Las rebueltas han sido tantas aqui en los alborotos pass<strong>ad</strong>os,que dos trasumptos que teniamos de los priuilegios nuestros,los que nos embio V. R. dias pass<strong>ad</strong>os, y otros elque P. M.°1Gundisalvus Arias Gallego.— Sententiam, quam de hoclibello contraSocietatem protulit in scriptis P. Rojas, statim huic epistolae, quasi appendicem,<strong>ad</strong>jicimus.


64 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1057Baptista !embio de Valencia, creo que, estando yo en ]a cortesobre estos negocios, se han perdido, y no los podemos hallar.Hay esto tambien, que, como esta gentees de terrible condicion,y aquellas bullas estan en papel, dizen dellas que son papelonesy otros desacatos: y tambien hay otra difficult<strong>ad</strong>, quenunca hemos hall<strong>ad</strong>o quien conosciesse el signo de notario. Noha sido esto causa que no se obedezcan nuestras bullas, que nohan caydo en esto; pero, buscando yo para ciertoel juizio secular, que tambien nos ha d<strong>ad</strong>o que hazer,effecto parala comprobacionde las bullas, nunca se hallo sufficiente testimonio, yes nescessario que no estemos en este peligro, porque es muyfacil caer en lacuenta desto los contrarios. Conuernia, a lo quenos parece, que se copiassen ay vnas bullas en pergamino, yque viniessen con sello conocido, quealla se entenderia bienesto.Ya he scrito a. V. R. las cosas quese nos han offrecido seimpetrasen de S. S. d<strong>ad</strong> para el remedio destos negocios. Muchostriban aqui con friuolo fundamento en dezir, que, pues es ende frailesperjuizio de las parrochias (como ellos allegan) ynuestro asiento, que no lo querra el pontifice, pues nuestrasbullas dizen (sine praejudicio alicujus), que esta quandose trat<strong>ad</strong>e las gracias para los que estan in partibus remotissimis.Digolo, porque esta es vna commun allegacion aqui. Nuestracasa y capillaesta a razon<strong>ab</strong>le distancia de parrochias, y creemosque esta fuer<strong>ad</strong>e las cxl cannas que tienen los agustinos, porquelas ccc ya fueron reduzidas a las cxl; pero con todo, bien creoconuiene (aunquese entiende de algunos que nuestras bullasderogan las de las religiones, quanto a lo de las cannas, ya queaquellas nos comprehendiessen) que se haya remedio nueuo; ycomo a V. R. he escrito ya, parece conuernia fuesse declarac/iondel pontifice, que nuestras bullas derogan todas las cannas, yseria remedio vniuersal. Y vease si conuerna dezir que las parrochiasno rec/iben perjuizio por estar collegio y yglesia de laCompafiia en su region y districto, pues no lesquitanlos derechosparrochiaies, diezmos, primicias, pie de altar, etc.Oydohe dezir que por particular priuilegio tienen estos agustinosJoannes Bta. de Barma, vice provincialis Aragoniae.


I NOVEMBRIS I555 65gracia que no puedan edificar c^erca dellos dentro de las 300cannas, para que a todo se remedie alla.El libro del sacramento conuernia, porque hay siempre gransoltura y desuergiienca en murmurar desta materia l .El canonigo de Calatayud perseuera siempre bien: esta en2Murcia con el P. M.° Baptista. Hame embi<strong>ad</strong>o procura parapermutar el canonicato; y aunque lo piden algunas buenas consideracjones,no querria venir por aca, sino descarg<strong>ad</strong>o del.he procur<strong>ad</strong>ose hallasse algun prestamo, para que en su tiempose pudiesseann<strong>ex</strong>ar aqui.Lo que estaria bien para satisfactionen la permuta, seria renta de 50 6 60 scudos por la calongia,que creo seruida vale 90 6 100: en ausenc.ia no recjbe dinerodella el canonigo, ni puede. V. R. vea si se offre^e poralla algunpartido.Para que los despachos vengan con breued<strong>ad</strong> aca, no hauiendocorreo, tengo auiso 3que conuernia screuir V. R., y embiarlospor la via de Leon, proueyendo del porte dende Roma alli: ypueden venir de alli encamin<strong>ad</strong>os a Jaime Lopez, 6 a Caporta,6 a Juan Ximeno, que nos son todos estos amigos. De]os merc<strong>ad</strong>eres, de quien recjb'16 V. R. los doze duc<strong>ad</strong>os, se podriatener mayorauiso desto.En las ora^iones de V. R. nos encomendamos todos en elSenor nuestro, cuyo santo amor sea siempre y se augmente ennuestras almas. Amen. De (^arago^a primero de Nouiembrede 1555arios.No va con esta copia el libello, etc. ;fue con la original porotra via. De V. R. minimo sieruo en Jesuchristo,Alonso Roman.Yo1Sermo est de opere, cui titulus: «Christophori M<strong>ad</strong>ridii, Societatis Jesu,libellus de frequenti usu Sacramenti Eucharistiae»; de quo videatur Polan-—CO, t. IV, pag. 28, n. 35, <strong>anno</strong>t. 2. De pestifera autem loquendi libertate inhac re, agit ipse POLANCO, t. vi, pag. 536, 537, n. 2323, quem vide.2De hoc canonico bilbilitano, jocose quidem scribebat Bta. de Barm<strong>ad</strong>octori Alphonso Ramirez de Vergara, Valentia 9 Martii 1555: «Llegue conbuena salud, gracias al Senor, y traje conmigo un canonigo de Calatayud,Doctor en canones, que no se quien le ha engan<strong>ad</strong>o a hacerse teatino».Cartas de San Ignacio,t.vi, pag. 611.3Lectio dubia.EPISTOLAE MiXTAE, TOM. V. Z


66 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1058Inscriptio: f Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re mio en Christo, elP. M.° Juan de Polanco, de laCompania de Jesus, etc.105SAPPENDIX AD EPISTOLAM SUPERIOREMFRANCISCUS DE ROJASGUNDISALVO ARIAS GALLEGO *EPISCOPO GERUNDENSI, CAESARAUGUSTAE SACRAE FIDEI QUAESITORI.De libello <strong>ad</strong>versus Societatem Jesu, Caesaraugustae publicato.Muy Ill. e y R. mo seiior. Viendo que nuestro seiior ha elegidoen su iglesiaa V. S.,poniendole en dignid<strong>ad</strong> y dandole potest<strong>ad</strong>para conseruar y defender las cosas por ella instituidas, autoriz<strong>ad</strong>asy aprob<strong>ad</strong>as, y para reprimir y con tiempo cortar,antes que preualescan, los errores y pravid<strong>ad</strong>es que contra ellasy contra la sancta fe catholica se leuantan y pullulan; hauiendovenido a mis manos esse libello difFamatorio, y despues deauerle muchas vezes leido, hauerme parecido que esta lleno delas dos cosas dichas (porque en todo el no trata de otro, sino deinfamar la Compaiiia de laJesus, religion approb<strong>ad</strong>a por sanctam<strong>ad</strong>re iglesia, y tratar propositiones sospechosas, mal sonantes,y aun alparecer erroneas, contra la sana y syncer<strong>ad</strong>octrina dela iglesia)me ha parecido tener obligacion, por muchas razones,de darle a V. S. y aun, como hiio catholico de la iglesia,aunque pec<strong>ad</strong>or, de supplicarle 110 permita semeiantes confusiones,seditiones y doctrinas peligrosas en la iglesia, porque porsemejantes puertas y medios siembra el demonio en los corac^onesde los fieles las discordias, los odios y la total perdicionde la vnion y charid<strong>ad</strong>; y en los entendimientos la diuersid<strong>ad</strong>de opiniones, para que no sientan todos vna mesma cosa en laiglesia, siguiendo el spiritu y sentir que Dios nuestro Seiiorportodo el cuerpo della diffunde, mediante la sede apostolica y romana,sino para que c<strong>ad</strong>a vno diuerta asu propio parecer y spi-1Ex transumpto coaevo in vol. E, duplici folio, n. 10, prius 776. — Hancepistolam scriptam fuissa a P. Rojas, discimus <strong>ex</strong> testimonio Patris Roman,id conceptis verbis asserentis. Vide epistolam superiorem.


.enI NOVEMBRIS I555 67ritu, y assi cayan en errores y attreuimientos; y finalmenteporestos medios comunica el demonio su spiritu de separacion,confusion y <strong>ex</strong>terminacion contra, el spiritu del Seiior, que esde vnion, paz y charid<strong>ad</strong>, de la qual huyen estos,no viniendoal <strong>ex</strong>amen y conseio de V. S., como de ministro de la iglesia,sino por rincones, componiendoestos libellos y echandolos pordebaxo puertas. V. S.,como buen especul<strong>ad</strong>or de Jesuchristo,<strong>ad</strong>uierta, <strong>ad</strong>uierta, <strong>ad</strong>uierta, que por ventura ay mas mal de loque suena; y doy a V. S. este auiso; que no tiene la Companiamayores enemigos que los herejes deste tiempo, porque, todo loque ella enseiia y procura se ponga por obra, es contra sus falsasdoctrinas, de las quales no parece que esta libre el que ha compuestoeste libello, del qual se han collegido las <strong>anno</strong>taciones quese siguen:En las primeras pal<strong>ab</strong>ras, luego muestra el odio que a laCompaiiia tiene.Induze a creer mas prestoel mal, que el bien, y a juzgar temerariamente.Llama charid<strong>ad</strong> su desorden<strong>ad</strong>a passion, y desengafio sus engaiiosy fictiones.D<strong>ex</strong>a los animos suspensos, para que sospechen aun mas malesde los que eldize.Concita los animos a odio, specialmente contra castellanos, yesta es vna occulta malicia.Toma por fundamento hazer inuencion humana la religionapprob<strong>ad</strong>a por la iglesia.Llama engaiio y embaymiento todo lo que no es virtud interior,como fe,etc.Juzga temerariamente, affirmando que la Compaiiia confiasolas sus obras, y aun essas parece que condena, llamandoceremonias las penitencias, satisfactiones y spirituales <strong>ex</strong>ercicios;y menospreciando estas, pone el peso de la ley en sola la fe ymisericordia.Pone por fundamento de todo lo que dize sus juizios temerarios,porque, lo que el en muchas partes afBrma y toma porargumento de sus maliciosas conclusiones, solo Dios lo puedes<strong>ab</strong>er.Condena los modos, orden, y concierto y tiempo destin<strong>ad</strong>o en


68 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1058los <strong>ex</strong>ercicios spirituales,conformandose en ]o que los herejeshazen contra las horas canonicas.Llama sensualid<strong>ad</strong> de animales al affecto y gusto en las buenasobras <strong>ex</strong>teriores y santos <strong>ex</strong>ercicios.Siendo ocupacion muy ordinaria a. la Compaiiia, predicar lapal<strong>ab</strong>ra de Dios y doctrinas de los sanctos, dize que no predicanel evangelio; y esto huele a la tema que tienen Jos luteranoscon los catholicos, y tambien parece que condenan todocolloquio y documento bueno, fuera de la publica predicacion.Entra con falsed<strong>ad</strong>, diziendo que obligan a oyr vna missa, etc,y llama el dezirla con reposo y deuocion, requiebro, vsandodeste malicioso termino para mouer los animos a odio contra l<strong>ad</strong>euocion y reuerencia del diuino sacrificio.tratan conLeuanta, que apartan los de la Compania los queellos de las sanctas cerimonias de la iglesia y de la obedienci<strong>ad</strong>e los prel<strong>ad</strong>os; y esto haze por mouer a odio los prel<strong>ad</strong>os contralaCompania, y para hazerla sospechosa, y aun para hazerodiosas las <strong>ex</strong>emptiones y priuilegios que el papa, mouido delSpiritu sancto, da a las religiones.H<strong>ab</strong>la muy mal de la confession sacramental y vocal, vsandode los terminos sospechosos que losjherejes vsan, y muestrasentir mal de la frequentacion della, y aun de la frequentaciondel diuino sacramento de la eucharistia.Juzga temerariamente que toda la intencion es reynar, y quea n<strong>ad</strong>ie tienen por bueno, sino alque sigue la Compailia.Concita los animos de la gente comun, diziendo que no selleua cuenta con ellos, viendose todo alcontrario.Impone que siguen las mesas y regalos de los grandes, siendofalso, en general, puesto caso que en particular alguna vez seaya visto, y en algun particular, y por ventura por algun buenfin, como lo han hecho algunos sanctos varones, ylo hacen algunosreligiosos, harto masfrequentemente; pero vsa desta falsainduction en esto, como haze en muchas cosas, sophisticamente,infiriendo de vn particular vn universal.Luego entra en vna materia y largo discurso con auctorid<strong>ad</strong>esentendidas y interpret<strong>ad</strong>asal olor de los alumbr<strong>ad</strong>os, y aunluteranos, como lo conoscera qualquier animo pio, cynceramenteinform<strong>ad</strong>o en la verd<strong>ad</strong>era doctrina de la iglesia, porque todo lo


I NOVEMBRIS I555 69que siembra a costa de dezir y senalar mal a la Compania, esque solamente se ha de predicar lo que Dios inmediatamenteinspira, ensenando que solo el ha de ser el doctor y maestro, yque solo loque assi ensena inmediatamente y sola su justicia seha de predicar, porque todo lo demas y toda otra justicia desedificay aun destruye, llamando todo lo demas inuenciones humanas.Y procediendo deste fundamento, no hace cuenta niparececosa sufficiente ser laCompaiiia confirm<strong>ad</strong>a y <strong>ab</strong>rac<strong>ad</strong>apor Ja sancta m<strong>ad</strong>re iglesia romana, y ellapor embi<strong>ad</strong>a a losministerios que <strong>ex</strong>ercita, y assi parece que, quando h<strong>ab</strong>la de laiglesia, parece que entiende de otra que de la romana, quees lacatholica y verd<strong>ad</strong>era esposa de Jesuchristo.Ac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o su discurso, buelue a susjuizios temerarios, y affirmaque la Compania caresce del conoscimiento de Dios, para deay inferir que es ciega en loque enseiia, y poder dezir que poresto es la calamid<strong>ad</strong> de la republica, para concitar los animos, dela qual <strong>ex</strong>agera esto, tractando los de la Compailia por terminosiniuriosos y contumeliosos.Finalmente, para confirmar este odio en los animos contra laCompania, sale con vn apostrophe, <strong>ad</strong>uertiendo a todos y denunciandolesser los de laCompania vnos hombres, en quienconcurren muchos males; y entrellos, con falsos <strong>ex</strong>cesos, acusandolosde glotones, y quese hazen ricos con el sudor ageno,para mouer a odio contra laspias limosnas y subuenciones quese hazen para sustentar los que se ocupan en ias cosas spirituales,por el tr<strong>ab</strong>aio y occupacion, de los quales dize el Senor, queson dignos de lo que reciben para su honesta sustentacion.Torna luego,como quien haze vn epilogo de su principalintento, y sobre las espaldas de los <strong>ex</strong>ercicios de la Compania,buelue a accocear y del todo <strong>ex</strong>cluir las obras, como no coopperantesni necessarias a la llamando inuencionjustificacion;humana, y por menosprecio cosa corporal, las penitencias, oracionesvocales, llamando cosa vana los <strong>ex</strong>ercicios espirituales, yeleuaciones las pias meditaciones y contemplaciones, y vanasobseruancias el modo y orden que en estos <strong>ex</strong>ercicios se sueletener, como es el lugar competente, el arrodillarse y postrarsedelante del diuino acatamiento, y destinar y ordenar tiempopara esto; y finalmente da a entender que estas pias obrasle


70 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1058<strong>ex</strong>cluyen la gracia, haziendola inutil y vn cuento 6 f<strong>ab</strong>ula.De aquiviene a parar,como furioso, en morder el sanctosacramento de la penitenciaen la confession,tan descar<strong>ad</strong>amentecomo se haria en Elemana, diciendo que cs gran generode reynar confessar y ser s<strong>ab</strong>idores de todos los secretos delhombre.En conclusion viene a pararen manifiestamente escupirelveneno que va derramando con tinta de muchos colores portoda su carta, diziendo que setienen por bien libr<strong>ad</strong>os los queensena bus-se escapan de las manos de la Compania, porquecar la salud en Jesuchristo por medio de la penitencia, obseruacionde los mandamientos de Dios y de su yglesia, de lafrequentacion de los sacramentos, de la oracion, meditacion,contemplacion y <strong>ex</strong>ercicio de las obras de misericordia, y assitienen por mas bien libr<strong>ad</strong>a buscandola en Jesuchristo y en elorden de su iglesia.Y yo no se de que yglesia entiende,ni deque orden, pues condenna el orden dicho, specialmente queconcluye diziendo, que, los que se libran, buscan con gran sedhumana sela justici<strong>ad</strong>e Dios en su pal<strong>ab</strong>ra, porque sola esta sanctifica,sola justifica,sola pacifica,sola harta y d<strong>ex</strong>a conten.to el coraconhumano; y que si con las inuenciones y justicia siente algun rato de aliuio, parece paz, mas no lo es, antesbienen sobresan<strong>ad</strong>os y engan<strong>ad</strong>os.Estas son las cosas, Rmo. senor, que en este libello se contienen,de lasquales parec^e se colligen los casos siguientes.Primeramente: vn odio cruelisimo contra laCompania.Segundo, un estudio di<strong>ab</strong>olico, sin temor de Dios ni amor delos proximos,elpara imprimir mesmo odio en los animos delos otros. Tercio, vn artificio de falced<strong>ad</strong>es y juizios temerariospara infamarla, deslustrarla y desacreditarla, por impedir elfruto que nuestro Senor por medio della obra. Quarto, vn malsentir de los sacramentos de la confession y eucharistia. Quinto,vn condemnar toda la doctrina, <strong>ad</strong>mitiendo solamente laque inmediatamente por diuina inspiracion se recibe, affirmandoser sola essa el euangelio, y lo que solamente se ha depredicar. S<strong>ex</strong>to, vn condemnar todas las obras que ayudan a lasaluacion, llamandolas justitiahumana e inuenciones. Septimo,vn buscar la justificacion en sola la pal<strong>ab</strong>ra de Dios. Supplico


I NOVEMBRIS 1555 yia V. S. por reuerencia del Hijo de Dios, tenga compasion deuer assi infamar vna congregacion approb<strong>ad</strong>a por la yglesia ypor toda ella honrr<strong>ad</strong>a y <strong>ab</strong>rac<strong>ad</strong>a, y tenga cuenta con losodios y danos que con estas cosas se causan en las animas, ysobre todo tenga zelo de ver que en nuestra Espanase ossenassomar semeiantes doctrinas, pues por no hazer cuenta dellas alos principios,se vienen a diffundir y esforcar. Y mire V. S.quea rio [rejbuelto es la ganancia de estos pesc<strong>ad</strong>ores, los quales,como astutos, siempre aguardantal sazon y tiempo, como venahora, porque entienden que con la turbacion elque demonioha rebuelto en los animos de muchos, por la indignacion y odioque les ha puesto contra JaCompaiiia, por morder della se tragaranqualquier anzuelo de error, solamente que vaya cubiertocon alguna murmuracion, 6 detraccion de la Compaiiia, laqual ha leuant<strong>ad</strong>o nuestro Senor en estos tiempos, comunicandolespirituomnino al oposito de sus errores y prauid<strong>ad</strong>es:Como es, contra su inobediencia y menosprecio del romanopontifice, vicario de X.°, ensena[n]do la obligacion que todoslos christianos tienen de darle humilde obediencia, yella haziendolocon particular voto. Como es, contra su predicacionde su euangelio, glos<strong>ad</strong>a por propio spiritu, predicando el quela yglesiamanda con sus determinaciones y doctrinas de lossantos doctores. Como es, contra sus falsasdoctrinas acerca delos sacramentos sanctos de la yglesia, ensefiando y <strong>ex</strong>ortandola frequencia de la vocal confession, con disposicion de contricion6 atricion y proposito de satisfazer, y confessando y ensefiandola real <strong>ex</strong>istencia del Verbo encarn<strong>ad</strong>o en el diuinosacramento del altar, y en inducir a los catholicos que con limpieza,deuocion y reuerencia, se lleguen a el mas 6 menosveces, seguro el aprovechamiento que en c<strong>ad</strong>a vno viere sudiscreto confesor. Como es, ensenar publicamentela doctrinachristiana y rudimentos de la Como fe.es, en <strong>ex</strong>ortar a la oracionvocal y mental, a la meditacion de los misterios y <strong>ex</strong>emplosde la vida de Christo y sus sanctos, y a la contemplacionde las cosas superiores y eternas, por medios reconoscidos yapprob<strong>ad</strong>os por la iglesia; y finalmente, ensenando a observarlos mandamientos de la iglesia, preceptos de los superiores, ya venerar y <strong>ex</strong>ercitar las pias ocupaciones que siempre se han


72 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1058vs<strong>ad</strong>o en la iglesia catholica; porque los herejestodas estascosas menosprecian y quitan, presumiendo de vna spiritualid<strong>ad</strong>innane y vacua de toda buena obra y pio <strong>ex</strong>ercicio. Finalmente,porque este es negocio de importancia, ac<strong>ab</strong>o <strong>ad</strong>uirtiendoa V. S. considere que en la iglesia de Christo no ay mas devn spiritu; y que regida por el, la c<strong>ab</strong>eca, que es el sumo pontificecon el consistorio apostolico,tiene tanta cuenta con laCompania, que casi en todos los negocios grauestocantes a lareligion christiana vsa de su ministerio; como es, queriendo queen su lugar y nombre assistiese al concilio general, dandole enRoma la superintendencia del collegio germanico, embiandodella patriarcha y obispos parala verd<strong>ad</strong>era informacion de lafe a aquel grande imperio del preste Joan, y ahora embiandopersonas della a. Alemana, para que entiendan en la reductionde aquellasanimas engan<strong>ad</strong>as. Pues que siente la c<strong>ab</strong>eca tanbien de laCompania, y vn miembro tan mal, yse atreba aspiritu,h<strong>ab</strong>lar tan mal della, V. S. juzgue quales el verd<strong>ad</strong>ero[el] deste, 6 el de la c<strong>ab</strong>eca de la yglesia.Y no impida a la auctorid<strong>ad</strong>de laCompania la imperfection y faltas mias, ni de otroparticular, pues no impidio a la congregacion de Christo la deJudas, ni impide a las otras religiones la imperfection y faltasde algunosruines religiosos.Suplico a V. S. vea esta el senor inquisidor, pues juntamenteva para V. S. yS. P.Manu Patris Roman: Sobre el libello.Copia de vna letrapara el obispo de Girona. Alia manu: (^aragoca.


3 NOVEMBRIS I555 73lOftONICOLAUS DE LANOYPATRI IGNATIO DE LOYOLAVIENNA 3 NOVEMBRIS I555*.De Societatis gymnasio Pragae instituendo.— Btus. Canisius Praga discessit<strong>ad</strong> Bavariae ducem, de collegio Ingolst<strong>ad</strong>ii acturus. — De convictoribus,in viennensi domo Societatis alendis.— Turcarum imperium Austriae belluminferre minitatur.— Miser religionis status in Austria.— Maximilia-—nus, r<strong>ex</strong> Bohemiae, de re catholica non bene meritus. Concionatores,haeresi infecti.— Quid Lanoy in Canisio et Gaudano concionantibus anim<strong>ad</strong>vertat.—Motio Martini Gewarts et Gulielmi Elderen ei magis placet.—De laurea doctoratus Bti. Canisii.Jhs.La gratia et pace de Jesux. segnore nostro sia sempre contutti noi. Amen. Rdo. P<strong>ad</strong>re. Le vltime che riceuemmo deV. R. sono del 8 de Ottobre, et intendiamo come li collegialliper Praga non verr<strong>anno</strong> inanzi de questa inuernata. Tutto siaa maggiore gloria de Dio 2 . Io credo che non ac<strong>ad</strong>eua de mandarlitanto presto, benche scriua M.° Canisio che lui ha espesoassai nella edificatione delle scuole et delle stanzie del nouo collegiopragense, perche non se tienne anchora fermamente laintrata del monasterio inOybi per esso collegio, benche il reh<strong>ab</strong>bia commandato che se liapplicassero 3 . Cosi me seriue vno1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 56, prius 271, 272.2Ferdinando, regi romanorum, scribebat Ignatius inter alia «pridie Kal.Octobris 1555: Heri me Summus Pontif<strong>ex</strong>... accersiri jussit, et cum multavalde honorifice et amanter de V. M. te dixisset,.... de duodecim collegialibusPragam mittendis mecum egit. Et quamvis ego promptissimum <strong>ad</strong> obsequendumejus Sanctitati et V. M.ts me offerrem,cum intelligeret <strong>ex</strong> aliisItaliae <strong>locis</strong> evocari oportere quosdam <strong>ex</strong> iis, qui mittendi erant, quorumunus sacerdos, et professor Theologiae futurus, febribus etiam l<strong>ab</strong>orat,quodque, hyeme jam imminente, non posset Pragam, nisisub finem Novembris,pervenire, consultius fore visum est ejus Sanctitati, si statim post Januariumisthinc proficiscerentur, ut primo vere in Bohemiam pervenirent...»Cartas de San Ignacio,t.v, pag. 414.— Cf. Polanco, t. v, pag. 253,n. 712, 713.3Bti. Canisii litteras, <strong>ad</strong> rem spectantes, edidit illustravitque Brauns-BERGER in illius Epistulae et acta, t. a1, quo plurima mutuati sumus <strong>ad</strong>


74 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1059il Rdo. P<strong>ad</strong>re Anthonio de Mi-delli patroni nostri pragensi,glitio, supremo et generalle maestro del ordine delli crucifericon la rossa stella. Domatina, se io pottro,io recommandaro lacosa al re nostro, accioche quella roba non se applicchi perlipragensi <strong>ad</strong> altro vso.M.° Canisio, per commissione del re et per la instantia deducca de Bauiera, se e partito de Praga per trattar con S. A. defare vn collegio theologicoin Ingolst<strong>ad</strong>io, parte per la nostraCompagnia, parte per altri studenti de theologia K Sua R. cia ,partendosi di la, diede ordine a quel P. Anthonio, che rimandassia Vienna doi de quelligiouani che meno conseco a Praga,quando se parti la vltima volta per Praga: il terzo, essendo ilda Roma,piu robusto, ha menato seco a Bauiera. Pare che la presentiasua sarebbe necessaria in Praga, per intretenere le cose del collegioin essere, insin a la venuta delli 12 et da <strong>ad</strong> intendereche, hauendo trattato col duca 2 tornara a , Praga, se ilre non li comanda altro, massimamente perche giaJi haueacommesso che di la non partesse, senon hauendo consummatoogni cosa.Io questi giorni ho rimonstrato alre como noi altri non possiamoriceuere questi dieci moraui per commensali (delli qualliho scritto a V. R.), ma solamente como faciamo nel collegiodella nostra h<strong>ab</strong>itatio-germanico in Roma, in vna casa separata ne: dopo h<strong>ab</strong>biamolo informato delle parti loro, etc, et finalmenteci ha risposto per decreto scritto, che se facci <strong>ex</strong>aminationesopra de certi articoli. Hieri sottoscrissero a cinquo o seiinterrogationi, cioe quanto alle riquezze o pouerta loro,si sepottrebbono tratenere con soi beni nel studio, si vogliano viueresotto la disciplinaet regole che li h<strong>ab</strong>biamo proposte, etc, sisono catholici, et si se contenteno del vitto nostro. Li maggiorinon se vogliono sottomettre alle regole, benche facili: neli mi<strong>ex</strong>plicandaquae de pragensi collegio litteris mandavit Polanco,t. iv-vi.Ne igitur dicta repetamus, vide, <strong>ad</strong> coelestinorum quod attinet monasterium,dictum de Oybin, Polanco,t. iv, pag. 265, n. 570, <strong>anno</strong>t. 3; et t. v,pag. 233, n. 673.1Adhibuit haec Polanco, nosque enodavimus, t. v, pag. 236, n. 682,<strong>anno</strong>t. 4. Vide sis locum.2Albertus V, Bavariae dux. Cf. Braunsberger, /. c, pag. 564.


3 NOVEMBRIS I555 75nori anchora; et oltra de questo, sono molto indotti et senza fondamentode grammatica. A tutti pare cosa import<strong>ab</strong>ile confessarseogni mese con li altri scolari nostri; seruire alla messa, vnmartyrio, etc. Onde essendo il re pocco inclinato <strong>ad</strong> agiutarequesti (come si puo intendere nel modo di procedere), nonveggo causa de alchuna speranza: io credo che presto ne haueremofinale resolutione l .Ho communicato hoggi col capellanodel vescouo olmucense2 ,et me ha detto che S. S. Rma. vuolle trattar col rettore dequesto collegio per informarse de lui della nostra Compagnia, etdice che tienne en Olmucio vno monasterio de santo Francesco,doue non ce nessuno fratte. Non si ha ofFerta hoggi laoccasione de parlare con la S. S. Rma. De quellacita et dellaprouincia, che se domanda Morauia, sono venuti et racolti questidieci giouani.Altri prelatiet segnori secolari assai sono r<strong>ad</strong>unati <strong>ad</strong>esso inquesta cita, per trouare H mezzi de resistere dopo questa inuernataal crudelissimo inimico turcico,ilquale, come se dice, vuollesforsarse de aruinare queste prouincie.Domanda il turco dalre nostro cose de grandissima importanza,le qualli,salua lajusticia humana, et la pieta et honore 1' suo, non lipuo concedere,et vuole che da qui a quattro mesi li dia IIrisposta. tir<strong>anno</strong>ha fatto la via per descendere nella Austria, quandoPaltra voltapiglio quattro fortesse, che poteuano darli impedimento; etnondimeno ilpopulo va pegiorando ogni di. Non se fa nienteper leuar li peccatiet la ira de Iddio: non se fa che consultarede trouare denari.Se dice, et credo essere vero, che questavltima dieta augustananon ha partorito senon liberta, ardire et contempto de1Audiatur in hac re Polanco, t. v, pag. 234, n. 678: «Augustae cumesset idem R<strong>ex</strong>, decem germanos juvenes ut hospitio a Collegio Viennensi<strong>ad</strong>mitterentur, et <strong>ad</strong> se scribi quae necessaria <strong>ad</strong> eorum sustenlationem essent,voluit; et haec causa fuit Collegii instituendi convictorum Viennae; etregulas <strong>ad</strong> se mitti collegii Germanici P. Lanoyus postul<strong>ab</strong>at; quamvispostea s<strong>ex</strong> eorum cum Regis beneplacito dimissi fuerunt...»2«Marcus Kuen (Gams), vel Khuen (Schmidl, Historia S. J. ProvinciaeBohemiae, lib. 11, n. 56)». Polanco, t. v, pag. 236, n. 681,<strong>anno</strong>t. 1.


76 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1059Idio et de la santa echesia. Che diremo de Vienna, de questipredicatori, li qualli cosi gua[sta]no tutto il populo con suopredicare? Mentre che il re Ferdinando staua in ilAugusta, suo'2hauea qui vn predicatore credo, per la mala famafigliolosua conosciuto, forsi insin <strong>ad</strong> Italia. Della sua infectione parrecih<strong>anno</strong> scritto al re veccio, alJona 3 al l<strong>ab</strong>acense 4 . Finalmente,non se ha potuto altro, senon che se notasse che cose dicessecontra la dottrina catholica.Dopose ne ando al suo beneficioet patria,doue lui era stato chiamato in Vienna al re Maximiliano5 .Se potra prohibire che non tornasse quello huomo,oltra della catiua sua dottrina infame, per la concubina o moglie(comme dicono) con sei o sette Tornato il re de Augusta,lo ha sentito insino a hoggi <strong>ex</strong>clusiue: lo ha sentito pre-figlioli.dicare il l<strong>ab</strong>acense: non li satisfa, ni al re, ni al Rmo. l<strong>ab</strong>acensequesto predicare. Vede ilp<strong>ad</strong>re che non senza causa et non perinuidia li scriueuano huomini catolici da Vienna <strong>ad</strong> Augusta:vede anchora che non senza causa ilfigliolo suo e diffamatoquasi per tutto mondo ilper questo falso propheta, et intendiamoche questa nota afflige piuil cuore del re p<strong>ad</strong>re, che il timoret il d<strong>anno</strong> del turco. Perche la casa de Austria sempre estata netta (come se dice) de heresie et vbediente alla seggiaromana.volte con il Rmo.Questa cosa tratassimo gia tre o quattrol<strong>ab</strong>acense in secreto: dopo auanti hieri, che giunsea Vienna dalsuo vescouato,ilconseglio nostro e, che se scacci, come lui merita.Auanti hieri, predicando delli santi, mai tocco della intercessioneo delF inuocatione. Non volse predicare hieri delle1Maximilianus, tunc Bohemiae r<strong>ex</strong>, qui non «rebus nostris se propensumostendebat; sed potissimum Patri Canisio erat infensus». Polanco,t.v, 243, n. 693.2Sebastianus Phauser. De his late egimus in memorato toties Polanco,/.c, pag. 230, n. 663, <strong>anno</strong>t. 2; pag. 235, n. 679, <strong>anno</strong>t. 1 et 2, pag. 243,n. 693 et seqq., quibus nihil in praesens <strong>ad</strong>dendum occurrit.3Jacobus Jonas, consilii aulici Germaniae vicecancellarius, cujus elogium,a Canisio factum, vide supra, Epist. Mixtae , t.iv, pag. 315,<strong>anno</strong>t. 3.4Urbanus Weber (T<strong>ex</strong>tor), episcopus l<strong>ab</strong>acensis.3Ms. Max.°


3 NoVEMBRIS 1555 77anime, et se escuso al re, dicendo che lui non staua furnito perpredicare molto e iniquo et contrario alliprelati et vescoui, specialmenteperche h<strong>anno</strong> questaiurisdictione temporali, et sono(dice lui) superbi, carnali, contrarii a Christo et alli apostoli, liqualli erano poueri, humili, etc.Laparola de Dio, cioe la scrittura,e giudice delle cose della religione, quia verbum Dominimanet in eternum *;omnis autem homo mendax 2 . Delle operanon fa gran conto: lasempre fede nella bocca et verbum Dei.Lui predica della communione sub utraque specie,come vn bohemoet schismatico.Hogi sta sera ne ha ciamato il detto l<strong>ab</strong>acense, et referitocomo hoggialla matina ha predicatoal re Ferdinando il suffraganeopatauiense 3 a questa occasione, che volendo il re prouederlidel vescouato gourcense, se ha presentatoa questa prou<strong>ad</strong>a se medesimo, et ha confirmato apertamente V error de altro1'predicatore, dicendo et prouando che nullamente se douerebbono<strong>ab</strong>rugiareo far morire heretici, perche Christo non lo hafatto, ne ancho liapostoli, benche Petro fu vn peruersissimoheretico, quando, dopo tanti miraculi, nego tre volte Jesu Christo.Questa fu vna delle sue proue. De questo puo pensare V. R.Si in viridiin che termini stiamo in questa persa Allemagna.ligno id faciunt, in arido quid fiet 4 ? Non ce conseglio, nonce zelo, non si ritroua remedio. Soli pocchi spagnolise ne lamentano:solo e tra li ecclesiastici il vescouo l<strong>ab</strong>acense, vnoveccio et simplice, de non troppo credito appresso de questibuono cortesani. Me ringresseassai che io non so questa linguato[descha], la qualle e tanto artificiosa et difficile, et permilleoccuppationi che de piu in piu crescono, non me puossoessercitare in essa, como vorrei. La difficulta che io ritrouo an-12Isai. xl, 8.— I Petr. 1, 25.Ps. cxv, 11. — Ad Rom. iii, 4.3 «Pataviensis seu Passaviensis Episcopus <strong>ad</strong> 5 usque Decembris hujusanni 1555 fuit Wolfgangus v. Salm; cui successit 20 ejusdem mensis Wolfgangusv. Closen (Gams). Illius autem suffraganeus, de quo hic fit sermo,quis fuerit, nobis non satis constat. Promotus <strong>ad</strong> Gurcensem ecclesiam fuitUrbanus de Oesterreich (Gams)». POLANCO, t. v, pag. 235, 236, n. 680,.<strong>anno</strong>t. 3.4Luc. xxiii, 31.


7B <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1059chora in essa e, la mia lingua naturalle non e fiamenga, ma gallicanao francesa bassa. Et per dire ilvero, non mi satisf<strong>anno</strong> neMess. e Canisio, ne Mess. e Gaudano, dico quanto a mouere liaffetti et dire con vna efficacia semplice; perche mi pare sem-ilpre q' tono terzo loro mescolato con no so che de amaritudine,senza efficacia sufficiente. Questa suauita et gratia per mouerelicuori, non mi pare mancare aljfratello nostro M.° MartinoSteuordiano \ II suo nepote, Guilielmo 2 ha,buoni principii.H<strong>ab</strong>biamo riceuuto alla Compagnia vn giouane todescode 22 anni,ilqualle passa tutti, quanto alla voce et gratia demouere, etc, et e piu feruente, che mai h<strong>ab</strong>biamo visto todesco.Dio li dia buono progresso: simile non se ritrouera in tuttaAllemaorna.Quello che io ho scritto enigmatice et oscuramente a V. R.,scriuero io <strong>ad</strong>esso per Mess. e Petronio piu chiaramente. Rdo.P<strong>ad</strong>re. La cosa va cosi.Quando noi tre theologi passassimo allafaculta de la theologiaet fummo incorporati in quella, perlistatuti siamo staticonstretti de dare cuent<strong>ad</strong>el dotorato nostro,quanto anchora alle circonstantie vbi et quando, et poi de promettereche fra vn <strong>anno</strong> (<strong>ex</strong> gratia etiam speciali) mostraressimoper instrumenti et documenti autentici chiascheduno dellasua promotione. Vno et quasidoi anni sono passati senza farealtra rimostratione de questa cosa, non essendo chi la domandasse;ma per vna certa occasione che ha trouato vn dottoreseculare della detta faculta, chiamato Leonardo Felino 3 ,contr<strong>ad</strong>e noi, se domanda seriosamente questo testo. La occasione estata questa, come assaientendiamo. Che nella inuernata passa-1Martinus Gewarts.2Gulielmus Elderen.3«Ferdinandus r<strong>ex</strong> decreto, 17 Ianuarii 1554 facto, edixit, quos in universitateviennensi professores esse et quae singulis salaria tribui vellet. Ineo decreto haec statuuntur. — Theologi.— Primarius D. Leonhardus Villinush<strong>ab</strong>eat Centum et Septuaginta florenos. Secundus. D. Petrus Canisius,Centum Ou<strong>ad</strong>raginta. Tertius. D. Nicolaus, Centum Ou<strong>ad</strong>raginta...» Brauns-BERGER, /. c. pag. 729, cui loco ipse subjicit: «Villinus (Hufler; apud Polancum...Felinus) canonicus ecclesiae cathedralis viennensis, postea (1557)etiam custos eiusdem et officialis episcopi passaviensis, professor scripturaesacrae V. T., f 1567».


ta se fece licentiato de theologia in questa3 NOVEMBRIS I555 79faculta vno de Friburgo;et come al suo dottorato, secondo il iusto ordine, douessehauere eletto quelloFelino come primario theologo perilsuo promotore,cioe da chi douesse riceuere insignia doctoratus,volse elegere Canisio per certi rispetti, et cosi fece, io soche per non dare occasione a quelloFelino. Non mi piacquequesto modo; ma pur tratto quel licentiato con Canisio, et lipersuase, come a cosa a lui non troppo difficile.Hora domandaquesto nouo dottor testimonio de suo magesterio, per accettar,come theologo, certo canonicato. Non li vuole dare ilFelino, dicendoche Canisio non e dottore et *, per consequens ne questoaltro, il qualle domanda questo instrumento del suo dottorato.H<strong>ab</strong>biamo questa opinione de questo dottore Felino, che siM. e Canisio fosse in Vienna, mentre che lui e rettor de questavniuersita, <strong>ad</strong>esso lo citarebbe per fare fede, se lui e dottore veroet non bullato, et cosi delli altri doi farebbe. II medesimo nonha voluto che, secondo la consuetudine,sia stato eletto vnoaltro decano de questa faculta, ma vuole lui che prima mostriamoqueste testimoniale, et cosi resta ilcargo del decanato sopr<strong>ad</strong>elle spalede M.° Gaudano. V. R. vede et intende questa cosa,de la qualle espettaramo la resposta: auisandola anchora cheveramente en queste lettioni de theologia perdiamoiltempo,non essendo auditori, et nella faculta stiamo quasi anser interolores. Pur faremo sempre, spero io, quello che mandara lasanta obedienza. Prego alla P. V. R. che ci aggiuti con le suesante orationi. Questa sera del 3 de Nouembre 1555. DeV. R. P. figlioloet seruo in X.°,Nicolao L<strong>anno</strong>yo.Inscriptio: -j-Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re,il P. M. e Ignatiode Loyola, preposito delia Compagnia de Jesu, in Roma.Alia manu: Vienna. R. ta alli 28 del medesimo.1Falsum id esse constat <strong>ex</strong> Polanco, t. I, pag. 491-492, n. 548 et <strong>ex</strong>Braunsberger, Bti. Petri Canisii Epistulae et acta, t. 1, pag. 685, 686:Monumenta bononiensia, n. 30 (1549): Laurea theologica Canisio collata.


8o <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1060iOGOMICHAEL DE TORRESPATRI IGNATIO DE LOYOLAOLISIPONE 4 NOVEMBRIS 1555 KIn Portugalliam venit P. Torres, reginae ut sit a confessionibus.— Dolet—quod cura lusitanae provinciae ei demandetur. P. Miron in Castellam aBorgia revocatur. — Potestatem fieri provinciarum praepositis<strong>ad</strong> <strong>ab</strong>solvendoscasus de haeresi <strong>ad</strong>, communem utilitatem, poscit.— Quid Torresin domo probationis septimancensi fieri solitis, Ignatiisentiat de—properata nimis gymnasii regii <strong>ad</strong>missione. De quibusdam,sententiam <strong>ex</strong>quirit.— De P. Melchiore Carneiro in Aethiopiam profecto, ante quamromana diplomata in Lusitaniam pervenirent.Jhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en X.° Pax Christi, etc. DesdeGran<strong>ad</strong>a screui a V. P., quasi medi<strong>ad</strong>o Agosto,de lo que porenton^es se ha offrescido; y pass<strong>ad</strong>a la assumption, luego otrodia me parti para aca, conforme a la obediencia que para ellotenia del P. Francisco 2 . Detuueme porel camino en Montillapara concluir el collegio de alli, y en Cordoua, y en Marchena,y en Seuilla, tanto que, con darme alguna priessaen el camino,llegue aqui a los x de Setiembre. Fui muybien recibido de susmostraron mucho contentamiento de la uenida.altezas, yAl P. Francisco auia represent<strong>ad</strong>ocon mucha instantia, que,pues me daua esta carga, que fuesse sin sobrecarga de prepositura,por conocer el strago que ay en mi alma con las muchasfaltas que con ella y en ella ago, y por uer claramente que notengo h<strong>ab</strong>ilid<strong>ad</strong>, ni talento, ni medios para lo que conuiene trataren ella; y como quienme conosce de lo que me a trat<strong>ad</strong>o,1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 177, prius 30, 31.2«Sub finem autem aestatis, cum ReginaPortugalliae [Catharina,JoannisIII uxor] in suum confessarium elegisset Patrem Torrensem, BaeticaeProvincialem, et litteris a P. Ignatio et P. Francisco Borgia eum sibi postulasset;cum alioqui P. Miron, Provincialis, suo triennio perfunctus, successoremin curia Provinciae Portugalliae <strong>ex</strong>peleret, missus est idemP. Torrensis, et Provinciae Portugalliae Provincialis effectus est, et BaeticaeP. Bartholomaeus Bustamante ejus loco fuit praepositus.» POLANCO, t. v,pag. 529, n. 1445.


dixo, que le4 NOVEMBRIS I555 8lpares^ia bien, y buscaua medios de quien tuuiesseaca. el cargo de la prouincialia. Pero, como despues recebio cartasde V. P., donde le dezia el P. Polanco que no repugnaua«1 un cargo al otro, echome la sobrecarga a cuestas. Fiat uoluntasDomini. Que si se entendiera la orden que la reyna teniaen confessarse, por uentura se hallara mas repugnancia; peroelSefior, que lo a orden<strong>ad</strong>o, dara medio como en todo se puedaproueer a gloria suya.El P. Francisco screuio una carta al P. Miron y otra a my,para que, despues que el P. Miron uuiese auido licencia de susaltezas (la qual con toda instancia se procurasse), se fuesseluego a Castilla, a buscarle donde el stuuiesse, porque tienemucha nec^esid<strong>ad</strong> del alla, y yole e ya embi<strong>ad</strong>o la carta paraque se cumpla esta obedien^ia, y e h<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o a la reyna sobreello; y aunque mostro difficult<strong>ad</strong>, porque no querria que meapartasse yo de donde ella esta, pero darla a. Y dixele yo quese podria dar medio como, embiando alguno a uisitar las otrascasas, se pudiesse cumplir con todo.Pero con todo esto dixo, que auia de screuir a V. P., paraque le embiasse uno para el cargo. Si no tiene V. P. quien lepueda embiar, remittasse a mi, que yo le satisfare siy Luis:Gonzalez uiniesse por aca, pareceme que se podria satisfazera todo l .Desde Gran<strong>ad</strong>a auise a V. P. de la necessid<strong>ad</strong> que teniamospor aca de la facult<strong>ad</strong> de <strong>ab</strong>soluer los casos de heresia, por lasoccasiones que acontesce offrescerse, en las quales, a 110 tenerfacult<strong>ad</strong> in foro interiore, se ponen en grande riesgo y muyprob<strong>ab</strong>le lasalmas que se confiessan, a condenarse. Si a V. P. leparece, creo podria ayudar mucho a las almas, si,la facult<strong>ad</strong> queen esto el P. Francisco tiene, se communicasse a todos los prouincialespara que en los casos occurrentes, y no alias, lo pudiessencommunicar.Gon este collegioreal 2 , que aora tan a priessa y sin preue-1Ita sane factum est. Nam «quia P. Ludovici Gonzalez [da Camara]opera in Portugallia erat necessaria, decrevit P. Ignatius eum remittere...»Polancd, t. v, pag. 40, n. 72. Vide infra epist. 1068 ipsius Ludovici, 28Novembris in via Portugalliam versus Ignatio datam.2Vide supra, Epist. Mixtae,t.IV, pag. 774-778.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 6


82 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1060nirse de gente bastante en esta prouincia se a tom<strong>ad</strong>o, me hallomuy embarac<strong>ad</strong>o, y siento que de muy poca gente por estos364 afios nos podremos aprouechar, 6 de ninguno, para embiaral Brasil 6 a la India. Porque los theologos y artistas, de quiense podria sperar algo en este tiempo, es menester para este collegio,porque, donde ay xv leyentes para ellos y para los substitutos,es menester un <strong>ex</strong>ercito. Y despues para officiales y ministros,que tengan cuenta con tanta elgente, Senor es menesterque lo prouea.Y bien creo yo, que, a no auernos d<strong>ad</strong>o tantafuria, antes de un ano 6 poco mas del, nos uuieran rog<strong>ad</strong>o conlo mesmo con que nosotros emos rog<strong>ad</strong>o y solicit<strong>ad</strong>o, y no sesi demasi<strong>ad</strong>amente de lo que conuenia parael instituto. Y desseosacar el modo que en ello se a tenido, para embiar a. V. P.,para que auise si ay <strong>ex</strong>cesso en ello, y si en semejantes negociosse podra usar de lo mesmo. Y si esperaramos, como digo,este tiempo, no perdieramos a. mi juizio el collegio que antesteniamos ',con todo lo que en 61 se a aprouech<strong>ad</strong>o, que no espoco, el qual nos uenia muy a proposito para todos los theologosy casas de nouicios, y el collegio real fuera para los lectoresy oyentes en la mesma facult<strong>ad</strong> de lengoas y de artes. Porque110 poca confusion sera auer de regir alli 150 hermanos, auiendoentre ellos casa de probacion, y lectores y oyentes paralasescuelasde arriba, bien distantes,y con los estudiantes, etc; y tambiennos pudieramos escusar con mejor titulo de los porcionistas;pero creo que, con pensar que se ganaua mucho en lo queteniamos alse nos daua con este collegio, offrescimos el querey, y nos attreuimos a tomar a cuestas los porcionistas; y segunuoi entendiendo, la ganancia no es tan clara como se pensaua.Porque la renta, que aun no se a d<strong>ad</strong>o, pero se a de dar y no sequando, parte della esta situ<strong>ad</strong>a en unos campos que no puedencrec_er, porque esta ya todo roc<strong>ad</strong>o, y continuamente se1Collegium sive aedes, quas sociiinh<strong>ab</strong>it<strong>ab</strong>ant, prius quam in regiumgymnasium se reciperent. Videantur Epist. Mixtae, t. IV, /. c., et Polan-CO, t. v, pag. 596, n. 1641. Gymnasium autem regium, collegium artium,et a loco ubi situm erat, etiam collegium inferius; illud, quod prius incolebantsocii, quia in montis vertice <strong>ex</strong>structum, collegium superius appell<strong>ab</strong>atur.Cf. Franco, Synopsis ann. Soc. Jes. an. 1556, n. 1.


4 NOVEMBRIS I555 83pierde con las auenidas del rio l , que trae tanta arena, que hazemucha parte del campo infructuosa. Y mas, que,si la renta lacuentan conforme a losarentamentos que aora se hazen, y noconforme al ualor antigo, perderemos mucho c<strong>ad</strong>ano de larenta situ<strong>ad</strong>a, porquelos arent<strong>ad</strong>ores, por perdidas 6 por muchascausas que alegan, quitanmucha partedel arentamiento.Ay otra difficult<strong>ad</strong> en la conclusion desto, que,en el contratoque se hiziere, an de querer que nos obliguemos a poner lectoresa. contento suyo, <strong>ex</strong>amin<strong>ad</strong>os y approb<strong>ad</strong>os por ellos; y esto,si V. P. otra cosa no ordena, no me parece que conuiene. Yquando no les pareciesse que son a proposito, y no teniendonosotros mejores, podrian tomar occasion a.quitarlo todo, specialmentesi uuiese algunos successores, 110que tuuiessen tantauolunt<strong>ad</strong> al collegio y al instituto de la Compania. Y parec^emeque hasta aqui teniamos prouision sin condicion ninguna, sinode seguir nuestro instituto, como somos oblig<strong>ad</strong>os, y aora pareceque esta quasi todaenmaraii<strong>ad</strong>a, porque, si se quitase el collegiopor alguna causa, que es bien possible, quedauamos sin casa, ysin los900 mil marauedis que da el rey, y sin la renta delPaul 2 ,con solos los monasterios de S. Fins y S. Juan; que lode los petitorios de santo Anton 3 parece que se va d<strong>ex</strong>ando,aunque no basta razon para ello, y creo que a sido prouision denuestro Senor, para que V. P. pueda ser inform<strong>ad</strong>o mejor destenegocio. Que yo, como no muy bien inform<strong>ad</strong>o, fui de pare^erantes que no los tuuiessemos ; pero aora dudo en ello, hastaentender la uolunt<strong>ad</strong> de V. P., y por esso alhago P. FranciscoAnrriquez embie alla una informacjon dello.E entendido de un P<strong>ad</strong>re nuestro, que en la casa de probacionde Simancas hazen los hermanos la oracion todos juntos,diziendo al principio en tono el hymno de Veni, Creator, con unpsalmo, diziendo unos un uerso y otros otro, al finy de la oracjon,la Salue, asimesmo enton<strong>ad</strong>a. Y tanbien hazian una deuo-1Monda flumen, Mondego <strong>ad</strong>, cujus ripam gymnasii moles assurgit.2Supra, Epist. Mixtae, t. iv, pag. 642, <strong>anno</strong>t. 3 scripsimus <strong>ex</strong> Polan-CO, t. v, pag. 592, n. 1629: «Volebat autem R<strong>ex</strong> vendi agrum quemdam,quem paludem nostri voc<strong>ab</strong>ant, ut aedificium Regii Collegii <strong>ab</strong>solveretur,quamvis hoc factum non sit.»3De his petitoriis egimus supra, Epist. Mixtae, t. III, pag. 55, 56.


84 <strong>Epistolae</strong> Mixtas— 1060cion por la langosta, desta manera: Que el sacerdote, diziendola missa, antes de consumir, dizia ciertas orationes, y respondiandel choro :y tambien parece que dezian un psalmo consus y y tf.Tanbien me dixo que tenian disciplinas ordinariasen la semana, y cilicios;desseo s<strong>ab</strong>er si es la uolunt<strong>ad</strong> de V. P.que asi se use en las otras casas de probacion, para que nosconformemos todos, 6 acertemos en todo de hazer la uolunt<strong>ad</strong>del Senor en la de V. P.Pareceme que en lasbullas que uenian para hazer obispo alP. Carnero *,se senalauan al obispo de Portalegre 2 yal deCepta 3 para que les tomassen iuramento; y como, quando aquiUegaron las bullas, ya era partido el P. Carnero, estos obispos,por no estar aqui, no lepodran tomar el juramento. Seria bien,si a V. P. le parece, que se nombrassen otros, scilicetel patriarcha,e el P. M.° Andres 4 ,6 el obispo de Goa: y que uiniessecon tiempo, porque, porfalta dello, no se detuuiesse, como el anopass<strong>ad</strong>o. Y creo que ya esto por otras uias se a scripto a. V. P. s ,y que terna. ya intelligentia dello, y se aura puesto el remedio,porque 6 no falte aca. Nuestro Senor nos de su gratia, para quesu sancta uolunt<strong>ad</strong> sintamos y perfectamentelacumplamos. DeLixboa a 4 de Nouiembre 1555. Indigno e ynutil hijo de V. P.,f Torres.lnscriptio: \ Al muy Rdo. em X.° P<strong>ad</strong>re, elde laCompania en Roma.praeposito general de Jesus,Alia manu: R. da a los 27 de Abril.jP. M. Ignatio,1Melchior Carneiro.2 Julianus de Alva.3Jacobus (Jaime) de Lancastro.4PP. Joannes Nunes Barreto et Andreas de Oviedo.3Ignatio scripserat ipse patriarcha Nunes Barreto. Epist. Mixtae,t. iv, pag. 654.6 Ms. parque.


g Novembris 1555 851061ANDREAS FERNANDEZPATRI IGNATIO DE LOYOLALUGDUNO g NOVEMBRIS I555l.De domino Theolonio de Braganca, cujus inconstantia notatur.Muito Rdo. intJhsMariaX.° P<strong>ad</strong>re. A grac^ae amor do Spiritu samtoseia sempre em nosas almas. Amen 2 .Jatenho escrito a V. R.algumas vezes 3 e mais o, fizera, se tiuera tempo; e portamto V. R. me perdoe no que mais falec^o, porque, pela vegiaque se tem sobre mim, o nao fac^o mais largo, e por ser masbrebe portugues. Dom Teotonio tem escrito a Portugual muitascartas a elrei, e ao duque d'Aueiro e seus irmaos, e a outraspesoas:bem seique todas serao que fa^ao a seu caso. Ele achouqui rec<strong>ad</strong>o da infante, que elrei auia por bem que nao saise deRoma sem seu mand<strong>ad</strong>o; e que, se nao queria estar na Companhia,que fose em casa de hum dos embaix<strong>ad</strong>ores; e isto, porquele tinha ja dantes escrito que sua detriminac^aoera sairse dela.Dantes era sua detremina^ao estar em Paris, e aguora o uejoja mud<strong>ad</strong>o pera se tornar a Roma 4 ,e asi escreue a elrei e aoutras pesoas que diguo, que em nenhuna parte se podiaoaprender letras mais sem sospeita, que la; e que por iso deseiavamuito tornar pera la, antes que pera outra parte nenhuma,cousa de que eu nao sento bem em nenhuma maneira, porquetiue sospeita que as cartas que V. R. mandara por via do correoque partio primeiro que nos, que aymda aqui achamos, foraoaqui vistas, e duuido se forao pera Portugual. As que trazia,todas mandei; porem busquei ou me deu noso Senhor pera isomuito boa maneira, que doutra o nao podera fazer:mas nao1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 59, prius 328.2Ms. ame.3Videantur epist. 1037, 27 Septembris (Epist. Mixtae,t. IV, pag. 867),1044, 9 Octobris, in hoc vol. contentae, quae— <strong>ad</strong> rem faciunt. Deet epist.principibus vero lusitanis, quorum hic mentio fit,dictum est saepenumero.4Ms. rroma.


86 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1061escreui n<strong>ad</strong>a, porque o nao pude fazer, e aymda que podera,tiue temor quese soubese e nao fose la a carta, porque humaque escreui aos irmaos, ele a registou por sua mao pera quefose d<strong>ad</strong>a.Nos estamos neste Liao, e de caminho pera a gran cartuxa:daqui escreueo a elrei de Franca e ao Conde est<strong>ab</strong>re *, e lhemandou as cartas com outras de alguns cardeais, que em seufauor de la de Roma lhe mandarao. Os cardeais, de que ouueas cartas, sao franceses, nao sei quais, somente o decano. Elehe muito astuto no que quer, aymda que nao discreto. Do quemais poder auisar a V. R., o farei ate me mandar o que fac,a.Da cartuxa viremos logo. Se V. R. mandar screver, seia aquia Liao, a casa de Manuel Rodriguez de Vara, ou a Joao Rodriguez.Noso Senhor de a V. R. sua gra^a pera que, conforme a suasanta vont<strong>ad</strong>e, muitos <strong>anno</strong>s nos governe e em rreja, cujasde Novembreoracoes vmilmente me emcomendo. De Liao e9 dias de 1555 ano. Seruo inutil,tAmdre.Se V. R. soubese a presae o resgoardo com que esta screuo,em n<strong>ad</strong>a me culpara, porque todo e emprest<strong>ad</strong>o: e por iso otomo qual o acho.Ao Inscriptio: muito Rdo. em X.° P<strong>ad</strong>re, [0] P. M. Ignaciode [Lo]yola, da preposito geral Companhia de Jesus, junto desao Marcos, em nosa senhora da Estr<strong>ad</strong>a, em Roma. Alia manu.D'Andrea Fernandez. R. ta alli 16 di Decembre.1Henricus II et Anna de Montmorency.


17 NOVEMBRIS I555 8710G2BERNARDUS RUSCHAPATRI ANDREAE GALVANELLOMORBENIO 17 NOVEMBRIS I555 *.•Cum spem Ruscha conceperit de <strong>ad</strong>ventu hominum e Societate Jesu inMorbenii rempublicam, magno jam gaudio afficitur, oratque Galvanellum,ut pro suis concivibus deprecari non desistat. — Mandata et obsecrationesamicorum.fRdo. P<strong>ad</strong>re per Giesu Christo sempre osseruandissimo.Quanta sia stata la letitia et allegreza spirituale, qual h<strong>ab</strong>iamohauta di la receptione et uenuta di questinostri et uostri fratelli,non la potriamo <strong>ex</strong>plicare,et maxime hauendo inteso dilbono animo, qual ne fano in darci speranza di poter hauerequatro, ouero cinque, di la uostra Compagnia, come saria doisacerdoti, doi maestri, et uno altro che li seruisse; ma in uero,secondo potriamo comprehendere, pensiano certo che siano statimenati uia in Roma. Ma come la sia stata la cosa agitata,lalassaremo nele mane dil Signore. Ma bene uoliamo pregarela R. V., che non uolia cessare di pregare il uostro superiorecon sue lettere, che ci uolia hormai dignarsidi <strong>ex</strong>audirne, perche,dipoi la uostra partita, ce intrato nela nostra terra li lupidela heresia, dil che, charo P<strong>ad</strong>re, fatte instantia algrande dittouostro superiore, che ne uolia hormai <strong>ex</strong>audirne, auanti che ilmale u<strong>ad</strong>i piu auanti,et non cerchiamo de edificare dele casenoue, et poi lassare chaschare quelle che sono fatte. Non so sela comunita di nouo scriua al uostro superiore;ma so ben certo,perche io ho parlato con alquantidi la nostra comunita etdeli primi, che con grande desiderio <strong>ex</strong>petteno questa bona noua,di poter godere et fruire questiuostri sacerdoti et maestri, fraquali tenemo per certo che la R. V. debia essere uno di quelli.Sapiamo certo che ne haueti al core, et che non ne <strong>ab</strong>andonareti2in questi nostre trauaglie.1Ex autographo in vol. F, n. 53, prius 255.2Cum superioribus annis Morbenii Galvanellus substitisset ,animorumservandorum studio ac vitae integerrimae <strong>ex</strong>emplo civium voluntates sibi


88 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1063II nostro M. Bernardo Roncho, ali 20 di Octobrio proximopassato,passeti di questa presente uitta con grande consolationespiritualedi noi altri. Le uostre recomandatione sono state fattea tutti, et cosi tutti si ricomandeno ala R. V. con desiderio diuederui qua unaltra uoltra, et maxime quella dil gallo, qualeperseuera nele confessione et comunione frequente; le spetialetutte doi, M. a Margarita, M. ro Pietro con M. a Polisena; masopra le altre la nostra M. a Martha, qualedesideraria anchoracon le sue proprie mane di seruirueunaltra fiata; nostra cugnataM. a Zoana, M. Andrea Sch.°, M. a Augustina, Maria, suasocera,M. Thomaso, nostro cugnato, con il nostro M. Baptista, contutti li altri di la terra : dil resto ui potreti informare dali fratelli.Ne altro, senon che pregateilSignore per noi altri,et che laterra nostra et uostra ue sia ricomandata. Da Morbegnioali17 di Nouembrio 1555. II tutto uostro, come bon fiolo in GiesuChristo,Bernardo Ruscha.Inscriptio: Al nostro Rdo. P<strong>ad</strong>re per Giesu Christo, donAndrea Galuanello, sempre osseruandissimo, in Perogia.1063MORBENIENSIS RESPUBLICAPATRI IGNATIO DE LOYOLAMORBENIO l8 NOVEMBRIS I555*.Alumnos e Societate poscit respublica <strong>ad</strong> collegium Morbenii inchoandum.Rdo. P<strong>ad</strong>re in Xpo. Jesu nostroosservandissimo. Perche perquesti tempi passati e stato atentato d' hauer, per il grandebisogno ne haueua la comunita nostra de Morbegno, doi religioside la Compagnia de la R. P. V., de qualiluno fosse attoperle predicatione, laltro per la schola de gramaticha, e stat<strong>ad</strong>evinxit. Vide Epist. Mixtae,t. III, pag. 119, 413,552, 565, 632. Accensiideo sunt Vallis Tellinae incolae, et domum aut collegiolum SocietatisMorbenii instituere cogitarunt, ut in epist.,a morbeniensi republica data, videri potest.quae proxime sequitur, Ignatio1Ex originali in vol. K, duplici folio, n. 169, prius 254.


l8 NOVEMBRIS I555 89risposto al' ora che cio far non si posseua per gliordini de lareligione, se non si daseua colegio intero, quale era, secondosuo costume, de 14 religiosi, perilchelasudetta comunita nostra,non gliuedendo il modo di mantener' tanti, se restrinse, e cessodi sua domanda. Hora sono stati qu<strong>ad</strong>oi Rdi. P<strong>ad</strong>ri de dettaCompagnia, quali, vedendo nostro bisogno et il fructo si potrebefar in queste bande, hauendo d' glihomini dotti et <strong>ex</strong>emplari,n' h<strong>anno</strong> fatto animo, et prestato ardire con sue parolle,che ne sarebbe forsi concesso cio che rechiedeuamo d' hauerminor numero. Pero la sudetta comunita nostra de nouo suplicala R. P. V. sidegni de farne gratia de doi dotti sacerdoti etmaestro vno bono da scola, perciocheneli principijse afFermameglio nel puocho che nel' assay, sperando nel signor Iddio cheessi farano fructo assay, et noy con tuta nostra possanza glifaremo quella grata compagnia sara conueniente, offerendosisempre a V. R. P. deditissimi, pregandolanele oratione suen' h<strong>ab</strong>ia a memoria \ Da Morbegnoali 18 Novembre del 55.De V. R. P. affettionatissimi,Ll AGENTI DE LA COMUNITA. DE MoRBEGNO.Inscriptio: Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re, don Hignatio, generalemeritissimo dela Compagnia del Jesu, nostro osservandissimo,A Roma. Alia manu: R. ta alli 21 di Decembre.1Vide epistolam superiorem. De hoc vero collegiolo infra redibitsermo.


go <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1064I064ANTONIUS DE CORDOBAPATRI JOANNI DE POLANCOSALMANTICA 19 NOVEMBRIS I555 K—Litteras, a se i Novembris datas, P. Cordoba commemorat. De cooptandisin Societatem.— De suis negotiis, potissimum de sacerdotio, sive canonicatucordubensi.— Cupit edoceri, ut in quibusdam negotiis, quae accidunt,recte se gerere possit.MuyJhs.Rdo. P<strong>ad</strong>re mio en Christo.Pax Christi.Desde Plasencia escreui a nuestro P<strong>ad</strong>re en respuest<strong>ad</strong>e lasde 13 de Junio2; y porque de aqui no se meofrece que decir asu paternid<strong>ad</strong>,solo dire que e hall<strong>ad</strong>o tan buena en todo estacasa, que me hace 3 pedir por charid<strong>ad</strong> a V. R. represente anuestro P<strong>ad</strong>re, de quan poco prouecho es para ellos y para mitener yo la superintendencia, pues con obedecer mejor que conregir se conseguira mejor lo que pretendemos del meior seruiciodiuino; y lo mismo siento en el oficio de colacteral, por lapoca aiuda que el oficio a mi, ni yo del nos hazemos. Y aunquequalquiera lo hiziera mejor que io, los que residen mas communmentecon el P<strong>ad</strong>re prouincial, parecele harian mas ayuda,6 los que tienen mas tiempo y conocimiento de la Compafiia 4 .Pero como yo deseo el fin que todos, que es cumplirla volunt<strong>ad</strong>del Senor, deseola s<strong>ab</strong>er, representando lo que se me ofrece,y en esto del representar y en todo me podria V. R. hazer charid<strong>ad</strong>de darme lunbre, sino que aun no deuo tener ios ojospara recebilla, como otros con disciplina.El modo de representar, que recebi en primerode 7.bre, enbio,1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. 1555, duplici folio, n. 165,prius 120 et antiquitus 369, 370.2Vide epist. 1056, die 1 Novembris datam.3Ms. hacer.4Quae hic dicuntur, attigerat jam in laudata epistola Pater Cordoba,ubi de praefectura sua in salmanticensi collegio et de munere, quo ergaprovincialem praepositum Castellae, Antonium de Araoz, fungebatur, pariac nunc demissionis sensu loquitur.


ig Novembris 1555 91como se manda en 61, aunqueno se si lo e entendido tan malen esto, como en los otros capitulos del recebir y <strong>ad</strong>mitir paraesas partes subjectos, para donde le parecia al P. Francisco * deuianser mas los capitulos que para estas.Aunque, sigun se a<strong>ab</strong>ierto la puerta a recebir de todos, era menester qualquierauiso por aca. V. R. nos le de de lo que auemos de tener deestos capitulos.A los demas de las de V. R., tengo poco que dezir, hasta s<strong>ab</strong>ersi se a auido la union con la coiuntura del embax<strong>ad</strong>or 2 , que lamarquesa no quisiera se vuiese lo perdido por de don Francisco3 , porque el obispo de Cordoua 4 no consentira que en susdias se haga union de cosas a su obisp<strong>ad</strong>o, y lo mismo dize delas capellanias, aunque, si aquella fuerc^a se rindiese, se podriahazer; pero queda tanto que ganar, que es menester que siemprenuestro P<strong>ad</strong>re tenga las manos leuant<strong>ad</strong>as hasta auer aquellavictoria 5 .1Franciscus Borgia. Cf. Cartas de San Igtiacio,t.v, pag. 205-209.2Philippus II suo in urbe legato, Manrique de Lara, injunxerat, ut cumpontifice ageret <strong>ad</strong> sacerdotia quaedam P. Antonii de Cordoba cordubensicollegio attribuenda. Epist. Mixtae, t. IV, pag. 235, 236.3Quodnam fuerit consilium Francisci de Toledo, nolentis quidem permutaresuum sacerdotium cum sacerdotio Patris Cordoba, offerentis veroipsum beneficium libere Societati, si in oppido Pedroche collegium institueretur,satis aperiunt. Epist. Mixtae, t. IV, pag. 491.4Leopoldus de Austria, de quo haud semel diximus.3Periodus haec, satis obscura, refertur, nisi fallimur, <strong>ad</strong> cordubensemdecanum, Joannem de Cordoba. Qui cum pulcherrimam de semetipso victoriamobtinuisset, de qua auctor hujus epistolae Ignatio scripserat, Epist.Mixtae, t. iv, pag. 306-308; postea tamen, quae est humanae naturae infirmaconditio, aliquantulum quidem molliri visus est, ut conjicitur <strong>ex</strong>P. Antonii epistola 28 Octobris, Epist. Mixtae, t. iv, pag. 416. Atque idperspicue vidit Ignatius, qui, epistolae laudatae rescribens, haec ait: «Acerc<strong>ad</strong>e aquella persona [scilicet Joannes de Cordoba] a quien tanto somos deudores,antes nos h<strong>ab</strong>famos mucho regocij<strong>ad</strong>o en el Sefior Nuestro de quefuese tom<strong>ad</strong>a aquella fuerza que escribistes; si despues los enemigosle hantorn<strong>ad</strong>o a cobrar, no lo s<strong>ab</strong>emos; pero alguna sospecha da vuestra letra deOctubre; es razon que todos le ayudemos en las oraciones y sacrificios anteDios Nuestro Senor...» Vide locum in Cartas, t. v, pag. 212. Igitur periodushujus epistolae, si cum citatis conferatur, <strong>ad</strong> eundem referri virumprorsus videtur. Caeterum, quod caput est, Joannes de Cordoba, divinoelargiente numine, sui victor <strong>ex</strong>stitit.


g2 EPISTOLAE MlXTAE— 1064De la calongia deseo que V. R. me diese algunanoticia delest<strong>ad</strong>o que tienen los negocios de don Pedro de Castilla *, porqueun licenci<strong>ad</strong>o, Baeca, me ha ofrecido no se que partidos desu parte.Y aunquelamarquesa a no esta para tratar de ninguno,es bien entender lo que ai, para mirar que forma se tendraen conseguir lo que se pretende.Y conuendria que Casarruuiosni otro lo entendiese, por lo que la se sientemarques<strong>ad</strong>e quese trate de ello. Yo le escreuire, aunque no se como leva poralla de salud, porque aca no mostraua tener mucha parala Compafiia.Para satisfazer a las personas, ante quien se sacaron los testimoniosa titulo de usar de ellos para la fundacion de esta casa,seria menester algunaeuasion. V. R. nos la mande dezir, que,sigun nos miran a las manos, pareceser menester.Tanbien querriamoss<strong>ab</strong>er lo se quehara con elperl<strong>ad</strong>o quequisiese <strong>ex</strong>aminar nuestros confesores y predic<strong>ad</strong>ores, porqueaqui le esperamos nueuo, y suelenle presentar las religiones losconfesores, y en lo que aqui mas nos sindican, es en que sonidiotas, aunque se les an d<strong>ad</strong>o ocasiones, por la falta que a auido.Tanbien pedimos por charid<strong>ad</strong> a V. R., nos haga enbiar delcolegio la forma que tienen los theologos yartistas en oir susliciones, y pasarlas y conferirlas, y que oien, para que en todosigamos un sentir, y con este nos conformemos con laregla detoda bond<strong>ad</strong> y s<strong>ab</strong>iduria.En casa estamos con salud para de ueras seguirnuestros estudios.Somos 16 estudiantes, y esperamos de todos se seruirael Senor mucho, sino de mi, quesoi tan inutil en esto como entodo. Y asi pido a V. R. me tenga siempre presenteoraciones y sacrificios, y lo mismo pidoy hermanos de esa casa y colegio.De este de Salamanca a 19 de 9. bre de SSS"De V. R. hijo y sieruo en X.°,en susa los charisimos P<strong>ad</strong>resAntonio.1Cf. Epist. Mixtae, t. iv, pag. 49°, 49 1,<strong>anno</strong>t - 2 >ubi diximus <strong>ex</strong>Polanco virum hunc, Romae <strong>ab</strong> inquisitionisofficio captum, «regressum»h<strong>ab</strong>ere «<strong>ad</strong> canonicatum» cordubensem P. Antonii de Cordoba.2Catharina Fernandez de Cordoba, P. Antonii mater.


20 NOVEMBRIS 1555 93t,Jhus. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re m Xpo., el P. M.° Polanco, de latCompaiiia de Jhus.,Alia manu: 1556.en Roma.19 de Nouiembre. R. da a los 27Salamanca. De don Antonio de Cordoua.de Abril.1065FRANCISCUS DE VILLANUEVAPATRI IGNATIO DE LOYOLAVALLISOLETO 20 NOVEMBRIS I555l .Borgia Placentiam venit: in oppidum Jaraicejo cum Villanueva se confert.— Acta cum episcopo placentino <strong>ad</strong> collegium Societatis Placentiaeaedificandum. — Antistitis Iiberalitas. — Villanueva Vallisoletum <strong>ad</strong>it,Complutum inde perrecturus.tJhs.Muy Rdo. en Xpo. P<strong>ad</strong>re. La gracia y amor eterno de Xpo.sea siempre en nuestro fauor y ayuda. Amen. Por otras tengoescrito a V. P. de la volunt<strong>ad</strong> que el obispo de Plazencia teni<strong>ad</strong>e llevar <strong>ad</strong>elante la obra comenc<strong>ad</strong>a del collegio que en Plazenciahaze, y como aguardavaal P. Francisco para dar ordenen !a dotacion 2 . En esta dire el suceso que hasta aora ay, d<strong>ex</strong>andotodo lo demas que haze al fruto de las animas, elpara P<strong>ad</strong>redoctor Salinas 3 a, quien queda el cargo de avisar.Nuestro P. Francisco llegoa Plazencia por la fiesta de todoslos sanctos; y como venia por Alcala, y el doctor Vergara esperavatanto mi buelta [a] Alcala, y ellopara no avia tant<strong>ad</strong>ispusicion, asi por no aver d<strong>ad</strong>o asiento a )a doctacion delcollegio, como por no estar a la sazon el obispo en Plazencia,tomose por medio queel P. Francisco fuese a ver al obispo aXarahizejo 4 , y yo fuese con el, alliy se tratase de la doctacion.Y para mejor efetuarlo, llevamos alprovisor, quese dice el1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 150, prius 661.2Vide supra, epist. 1047, 2 Octobris Placentiae datam, ubi de Borgiaac Gutierrio Vargas de Carvajal, placentino antistite, sermo est.3P. Marcus Salinas.4Jaraicejo. Cf. Polanco, t. v, pag. 481, <strong>anno</strong>t. 1.


g4 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1065doctor Ayora *, muy devoto nuestro, a Xarahizejo, para quepudiese ordenar lo que fuese necesario. En fim se hizo asi, que,despues de visit<strong>ad</strong>o, se trato de la fundacion desta casa; ely estuvotan liberal y tan bueno en todo, que la dota para quarentapersonas,a cinquenta duc<strong>ad</strong>os c<strong>ad</strong>a una. Y demas destod<strong>ex</strong>a para f<strong>ab</strong>rica yotros <strong>ex</strong>traordinarios, de manera que podranestudiar de la Compaiiia xx estudiantes en aquel collegio.La renta para esto a senal<strong>ad</strong>o en vna tercera parte queel tieneen las yervas y landes, y otra parte da en tres dehesas 6 quatroque 61 tiene, y otras tierras; y desto a hecho ya donacion alcollegio. Y porque aquella tierra es falta de pan, quiere dismembrarvn beneficio cur<strong>ad</strong>o, que esta a su disposicion, queesta vna legua de alli, y sacarle vn prestamo de todo el pan,que seran quatrocientas 6 quinientas fanegas de pan, y an<strong>ex</strong>arleal collegio.Esta renta es en la mejor par<strong>ad</strong>a que el tiene, ymas facil y segura, y mas apart<strong>ad</strong>a de ocasion para estropecarcon el perl<strong>ad</strong>o que viniere, porque en esto se a tenido muchaquenta. Despues de hecho esto, el P. Francisco trato de mi venida[a] Alcala; y avnque segun el P. Francisco dixo, lo sintiomucho, pero no le pudo negar lo que pedia, aunque fue tan coart<strong>ad</strong>oel tiempo, que apenas podre estar ocho dias en Alcala. Yporque parte de la renta que el obispo da es de la mesa obispal, yavnque dizen que, confirmando el papa la donacion elque obispohaze, lo qual dizen es facil, no tiene el negocio dificult<strong>ad</strong>,pero por quitar todas las entr<strong>ad</strong>as que el enemigo podra tener,a parecido que se procure el consentimiento del rey; y porqueesta ausente, y dilatar la obra p<strong>ad</strong>esceria detrimento, se acordoque yo viniese por esta villa de Vall<strong>ad</strong>olit a dar parte a la princesa" y pedille cartas para Roma, porque con este cumplimientoy con estar hecho, parecesera mas facil de aver el consentimientodel rey, que no con estar por hazer. Y asi llegue aesta villa el viernes pas<strong>ad</strong>o, quinzede Novienbre, y tanbien a1De doctore Joanne de Ayora, placentini episcopi vicario, postea ovetensiumepiscopo, egimus in Polanco, t. v, pag. 478, n. 1299, <strong>anno</strong>t. 2,et pag. 482, n. 1310, <strong>anno</strong>t. 5, quo in postremo loco haec epistola usurpatur,a n. 1305.2Joanna de Austria, Caroli V filia, Hispaniae gubernatrix, passim inhis epist. laudata.


20 NOVEMBRIS I555 95procurar vna confirmacion del consejo *, del sitio quela ciud<strong>ad</strong>de Plazencia da para collegio y casa: nose quan presto me desocuparedestos negocios.En lo del edificio, no menos liberal se a mostr<strong>ad</strong>o el obispoque en la dotacion, porque, tratando de la segurid<strong>ad</strong> del edificio,y de que hiziese alguna donacion, porsi el muriese, determino dedarme a mi poder en causa propia para cobrar todos los frutosdel afio pas<strong>ad</strong>o de su obisp<strong>ad</strong>o, lo que es en dineros, que seran diezy ocho mill duc<strong>ad</strong>os, y que yo sea el tesorero ely obrero. De modoque en todo parece que el Sefior le anima y esfuerca en esta obra,y el animo con que dello trata nos da esperanca de que nuestroSenor quiere hazer en su alma otra mayor. Yo, P<strong>ad</strong>re mio,deseo mucho V. P. mandase que en laCompaiiiase tomasemucho a cargo esta alma deste obispo, porque, demas de quererleyo mucho, me parece que es vna enpresa que nuestro Seriora guard<strong>ad</strong>o para la Compaiiia.Tanbien avia sinific<strong>ad</strong>o anuestro P. Francisco, que parecia que fuera vn genero de gratitud,con que61 se animara mucho, que se le ofreciera a el algunacosa particularmente, demas de lo quelas constitucionesle dan 2 , pues tan aventaj<strong>ad</strong>amente el se emplea en esta obr<strong>ad</strong>emas de lo ordinario, que fuera ofrecerle una misa c<strong>ad</strong>a dia y3vn aniversario c<strong>ad</strong>a ano en su colegio. Creo su Rev. cia escrivira.a V. P. } y asi no tengo que mas dezir. Lo que se le da alobispo es quatro letores de gramatica y rretorica, y dos de artes,y dos de teoiogia, quatro 6 seys confesores y dos predica-1Intellige regium consilium, de quo in citato loco, Polanco, t. v,pag. 4S1, n. 1306, <strong>anno</strong>t. 3, diximus, et quare donati situs confirmatio <strong>ad</strong><strong>ex</strong>struendum collegium requirebatur.2ConstitutioHum Societatis Jesu, part. lv, cap. 1: «De la memori<strong>ad</strong>e los Fund<strong>ad</strong>ores y bienhechores de los Colegios»; quod caput supra<strong>ex</strong>scripsimus, Epist. Mixtae, t. iv, pag. 30 <strong>anno</strong>t. 1,2.3Ad haec rescripsit Polanco <strong>ex</strong> comm. Sti. Ignatii: «El encomendar aDios Nuestro Senor el provecho espiritual y aumento de toda gracia enel Senor Obispo, se hara como es razon; y como tengamos aviso que hayapuesto en posesion la Compania. se hara lo que con los fund<strong>ad</strong>ores se debecon toda devocion; y del decir una misa c<strong>ad</strong>a dia por Su Senoria Rma., seracosa facil, y mas de-una, aunque no se hiciera capitulacion alguna de ello,porque se podra ordenar por el Superior». Cartas de San Ignacio,t. vi,pag- 34i.


96 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1066dores. Aora se a comenc<strong>ad</strong>o la gramatica por la orden que enla Compaiiia se tiene: ay ciento y cinquenta estudiantes, y c<strong>ad</strong><strong>ad</strong>ia vienen de nuevo. La ciud<strong>ad</strong> esta tan alegre de ver en sucasa tanto bien, que muchos temen que no a de perseverar.Con esto yo voy aora [a] Alcala y el doctor Vergara a Quenca.Ya levoy diziendo misas por paciencia, que creo la avramenester, porque el a esper<strong>ad</strong>o tanto, y aora yo voy para nopoder detenerme ocho dias, que pienso lo a de sentir mucho, yno se como se pueda hazer otra cosa. Spero que nuestro Sefiorlo fauorescera todo, pues todo es lepara servir. V. P. no meolvide, que yo con tantos negocios, y tan rremotos de recogimiento,harto olvid<strong>ad</strong>o estoy de mi. El Senor nos de su graciapara queen todo le sirvamos. Amen. A nuestros carissimosP<strong>ad</strong>res y hermanos me encomiendo en el Seiior. De Vall<strong>ad</strong>olita xx de Novienbre de 1555. Indigno hijo de V. P.,Francisco de Villanueva.tInscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en Xpo. P<strong>ad</strong>re el P. M.° Ignacio,preposito general de la Compaiiia [de Jesus, e]n Roma.Alia manu: R. da a los 27 de Abril.IO66ANSELMUS GERARDlPATRI IGNATIO DE LOYOLALOVANIO 21 NOVEMBRIS I555 *.P. Gerardus Brassica, valetudinis recuperandae causa, Roma in patriamcum sociis mittitur.— Facti itineris descriptio.— Placide in hospitio moritur.—Ejus elogium.— Expensae in eo sepeliendo factae.Pax X. 1sitsemper nobiscum.tRde. in X.° Pater. Quod hactenus nullas Vtrae. paternitatiscripserim literas, partim t<strong>ab</strong>ellariorum penuriae, partim meaenostri itineris haesitationi.negligentiae inculpandum est, atqueNunc autem totum iter, etquomodo nos omnes ac res nostrae,et qualiter, Dei gratia, cuncta nobis successerint in itinere, or-1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. ISSS, duplici folio, n. 99,prius 360, 361.


21 NOVEMBRIS I555 97dine narr<strong>ab</strong>o: etsi prolixior quam oportet fuero, meae imprudentiaeimponendum est.Primo Florentiam nos omnes satis prospere,laus Deo, venimus! . M. Gerardus, nec peius,nec melius se h<strong>ab</strong>uit, nisi quodnon erat assuetus jacerein cista mularia. Stephanus prima noctespuit sanguinem, sed postea non <strong>ab</strong>sque magnatussi mediocritereuasit. FJorentiae tribus diebus quieuimus cum Patribus et fratribusnostris, atquevener<strong>ab</strong>ile sacramentum eucharistiae sumpsimus,et omnes fuimus Jaeti in Domino. M. Joannes, medicusgermanus, necnon eius uxor, humanissime nos receperunt '\ quosvestris sanctis praecibus humiliter commendo. Deinde in tribusdiebus Bononiam peruenimus, morequesolito valebant infirmi.Pater rector 3 non <strong>ad</strong>erat, sed Patres atque fratres benigne nosin X." acceperunt. Vno die ibi mansimus: pecunias secundumpolicem recepimus. Bononia Ferrariam vsque, Patrum consilio,curru nos 4 venimus, famulus cum equo. P. Peletarius omnesquefratres maxima cum charitate nos tractarunt: ibi omnesconfessi sumus, ac Deo opt. max. nos, accipiendo suum pretiosissimumcorpus, commendauimus.Insuper ascendimus nauem, famulus super equum Mantuamversus: mulam ibi reperire non potuimus, sed equos duos nauloaccepimus, unum Jodoco, alterum Stephano, vsque Tridentum,et duobus diebus instare coacti fuimus, quia nec equinec mulae4inueniebantur, quoniam magister domus Rmi. cardinalis omnesduxerat in Ispruche; sed in fine emimus equamcoronis 9 pro1Polancus, <strong>ex</strong> comm. Sti. Ignatii, rectoribus Germaniae et Flandriae8 Octobris 1555 haec inter alia scribebat: «Hisce diebus misimus, valetudinisgratia, M. Gerardum Brassicam, Dordracensem, prius <strong>ad</strong> sacerdotiumpromotum, patriam versus. Misimus et Jodocum Papium, Brusellensem,quibus duos comites <strong>ad</strong>junximus, praeter tertium, Stephanum Spirensem,qui ob affectam valetudinem Spirae relinquendus erat. De ipsorum <strong>ad</strong>ventucertiores fiericupimus». Cartas de San Ignacio,t. vr, pag. 430, hispanice,pag. 3.— Hac vero nostra epistola usus est Polanco, t. V, pag. 286,287, n. 784.2Joannes de Rossi et Maria Pantasilea, de quibus, ut de antiquis Societatisamicis, mentionem saepe fecimus. Illius litteras <strong>ad</strong> Polancum edidimussupra, Epist. Mixtae, t. 1, pag. 488; t. 11, pag. 364 et 380.34P. Franciscus Palmius.Cardinalis tridentinus erat Christophorus M<strong>ad</strong>ruccius (M<strong>ad</strong>ruzzi).<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 7


g8 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1066medium horae in toto itinereStephano, qui tantum bis perambulare potuit, non tam ob corporis debilitatem, quam proptertussim, quae semper noctes diesque ipsum v<strong>ex</strong><strong>ab</strong>at: sic nosDeo commendauimus in Ispruche versus, Jodocus pedes nobiscum.Tempus <strong>ad</strong>eo frigidum erat, ita quod M. Gerardus <strong>ex</strong> frigoribusfluxum et catharrum nactus est. Ingens tunc erat tempestasatque <strong>anno</strong>nae caritas, praecipue propter praesentiamIllmi. Ferdinandi, regis R., atque Rmi. cardinalis tridentini, necnonaliorum principum etnobilium. Iter valde prolixum audiebamus:astricti autem ibi propter pluuias et niues herere, congregationemvna fecimus, utrum esset honestum et conueniensvisitare cancellarium * sacrae maiestatis, ac ei manus osculari,sibi aperiendo nostram paupertatem ac infirmorum debilitatem,eo quod non <strong>ad</strong>erat Rdus. l<strong>ab</strong>assensis 2 : id placuit omnibus.venimus <strong>ad</strong> Dnum. cancellarium cumJodocus, Stephanus et ego[scriberemus] literis patentibus: ille sua gratianos valde humaniterrecepit, deditque consilium vt paruam supplicationem, inqua cum litteris patentibus nostram necessitatem enarrasemus.Ipse promisit, sicut et fecit, daturum regi,et ilico lectis nostris,camerarius sacrae maiestatis ordinauit, ut tesaurarius nobis facereteleemosinam, quae fuit de decem daleris, quibus Augustamvsque venimus, gratias primo Deooptimo agendo, secundo regi.Sacra maiestas erat valde occupata cum principibus. AugustaeRdo. Dno. suffraganeo literas dedi, qui multa nobis promisit;sed <strong>ex</strong>ibat ciuitatem proillo die. Accepi pecunias secundumpolicem, sed amisimus fere dalerum auri valoris diuersitate,idque mihi durum erat, sed Stephanus <strong>ad</strong>erat, qui D. Christophorumgermanice loqui intelligebatdicentem fratri suo: Sinoluerint, dimittant; ita suo modo coacti recipere fuimus. Jodocuset famulus nondum venerant cum equis:nos tres feceramusvno die super rates miliaria germanica decem, vt <strong>ab</strong>breuiareturiter. Omnes simul <strong>ad</strong> iter parati,venit atrocissima pluuia:sicnecesse fuit ibi manere. Visum inter nos fuit vt rediremus <strong>ad</strong>Dnum. suffraganeum, et decem coronas postularemus; tempus1Erat laudatus saepe, Societatis fautor, Jacobus Jonas.2Urbanus T<strong>ex</strong>tor (Weben).


21 NOVEMBRIS I555 99erat valde nobis contrarium: perseuer<strong>ab</strong>at vbique <strong>anno</strong>nae caritas.M. Gerardus semper eodem modo se h<strong>ab</strong>ebat. Colonia <strong>ad</strong>hucdist<strong>ab</strong>at miliaria 64. Venimus ego et Jodocus <strong>ad</strong> Dnum. suffraganeum:subito nos misit cum sacellano suo <strong>ad</strong> questoremRmi. cum literis nostris, qui questor, non nobis, sed sacellanolocutus est, deditques<strong>ex</strong> florenos augustanos, qui faciunt 4 scuta:hos accepimus grato animo a sacellano, quidicebat dominumsuum non <strong>ad</strong>esse. Fictionem noui; tamen ei molestiae <strong>ad</strong>essenoluimus.Reliquimus Augustam, ubi multos luteranos in hospitio h<strong>ab</strong>uimus.Spiram fuimus, et auunculum Stephani visitauimusomnes cum equis nostris; sed satis frigidenos recepit, dicendoquod libentius Stephanum canonicum aut pastorem, quam jesuitam,vidisset. Tamen diligenter quesiuit de Societatis ordine.Bullas ei ostcmdimus, literas patentes: omnibus lectis, semel bibereobtulit nobis: benigne accepimus;sibi commendando nostrumfratrem, eis valediximus. Exiuimus ciuitatem, quia ibifuerat pestis. Stephanus nos voluit comitari, scripsitque regulas<strong>ad</strong> se pertinentes,si Deus ei redderet sanitatem. Reliquimus eumcum X.°, eius sanctissimum nomen prae oculis emissit, iis sernpercommendando, atqueetiam legis precepta, articulos fidei, sacramentanostrae matris ecclesiae, praecipue sanctam confessionem,vener<strong>ab</strong>ile sacramentum eucharistiae, bonos mores, quos in Societatedidicit, bonam conuersationem, et multa alia colloquiacum illo h<strong>ab</strong>uimus, semper <strong>ad</strong> honorem Dei nostri saluatoris; infine ouem inter lupos reliquimus.Deus per suam gratiam costantiamfirmam eitribuat.Jodocus ascendit equum, nam a Tridento tantum equitaueratdecem miliaria. Maguntiae M. Gerardus voluit nauem ascendere.Jodocus et famulus cum equis ante nos Coloniam versus<strong>ab</strong>iuerunt: postea M. Gerardus et ego nobis nauiculam locauimus.Homines M. Gerardum timebant: ego suam infirmitatem<strong>ex</strong>cusare non valebam, quia germanice loqui non intelligebam.Attamen duobus diebus cum dimidio magnis <strong>ex</strong>pensis Coloniaeprima hora noctis fuimus. M. Gerardus semper optimum ignemin naui h<strong>ab</strong>uit, vinum, carnes vitellinas assatas, pullum, piracocta cum saccharo: nihil praeter sanitatem (laus Deo) illi defuit:pedes non potuit ambulare, nec in hospitiumire. Domus


ioo <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1066P. Leonardi ! medio miliari fere dist<strong>ab</strong>at, sic ipsum humerisdeportaui <strong>ad</strong> domum Patris; sed du<strong>ab</strong>us horis per Coloniamhaesitauimus, quia , qui deferebatur, <strong>ex</strong> debilitate quiescerevolebat, ego defatigatione: deinde domum nesciebat, sed nonprocul <strong>ab</strong>esse mihi semperaiebat. Tandem inuenimus domummaxime desideratam, et Patrem nostrum Leonardum, fontemcharitatis et pietatis.Tantam charitatem in homine <strong>ad</strong>huc nonvidi. Quis vnquam talem satis laudare Patrem sciret, qui tamamic<strong>ab</strong>iliter ,cum tanto zelo amoris fratres omnes reciperenouerit? M. Gerardus jucundissimese h<strong>ab</strong>ebat cum suo Patre.ln die omnium sanctorum confessi et communicati omnes fui-cum Patre laeti in Domino.mus, atque in prandioJodocus et famulus libenter pedites in die animarum discesserunt: dederamus eis scuta 4 pro viatico, et unum Nicolao,.alterum Louanii, ne Jodocum in itinere relinqueret. Jodocusrediit iterum <strong>ad</strong> Pa-post sacrum, facta collatione in hospitio,trem, coepiteimulta referre, quod Romae policem de 30 scutisscripsisset, quae Bruxellae soluere debebat, deinde quod initinere tot pecunias non <strong>ex</strong>pendisset. Sic Pater, rerum nesciens,,petiit quid volebat: tria aut 4 scuta, inquit, quibus possim, dumero Bruxellae, aliquid mihi comparare. Nolendo Pater tragoediamaliquam facere, et vt contentus discederet, libentiusquepraedicta scuta solueret, Pater jussitei dari <strong>ad</strong>huc duas coronas:porro <strong>ab</strong>iuit in sancta pace. M. Gerardus et ego cum equismansimus Coloniae s<strong>ex</strong> diebus propter tempestatem temporis.M. Gerardus, debilior potius quam fortior, fiebat. Pater, doctus<strong>ex</strong>perientia <strong>ab</strong> aliis aegrotis, qui Colonia transiuerant, considerauit,quod venerat Roma et paruum iter rest<strong>ab</strong>at, nos equitesdimisit Dordracum versus. M. Gerardus optimeet honeste indutus,ut <strong>ad</strong> matrem alacrius rediret, et vento ac pluuiis resisteremelius posset. 3.die post discessum, hora quartaa medianocte, more italico circa decimam, M. Gerardus migrauit <strong>ad</strong>coelos, cuius anima requiescat in sancta pace.Rde. Pater, non possumfilium tuum tam obedientem, tamcastum, tam humilem, tam purum,satis tuis sanctis precibusac sacrificiis conmendare. Etsi prolixus videar, non tamen tacebo1Domus scilicet Patris Leonardi Kessel, sive domicilium Societatis.


21 NOVEMBRIS I555 IOImore solito,inquidfine vitae suae fecerit et dixerit. Coenaueratiuit <strong>ad</strong> lectum solus, tantum ei brachium tenebam : in cubiculoduo erant lecti, sibi vnus, alter mihi, id quod nunquam feceramus,sed in hospitio dormiebam semper secum: preparaueramcac<strong>ab</strong>um cum aqua, et sedem, vt nocte commodius, salua reuerentiavestra, posset opus naturae reddere: hospites surgebantante quartam M. Gerardus solus surr<strong>ex</strong>it, et naturaliter satis-:fecit naturae: rediit <strong>ad</strong> lectum, se coperuit optime: statim post,me vocauit, sed ego non dormiebam, mir<strong>ab</strong>ar equidem suamdiligentiam; ei respondi: quid tibi placet,frater? et ait: mi frater,juua me. Quid h<strong>ab</strong>es, charissime? tot sudores, inquit.Subito surr<strong>ex</strong>i, et palpaui faciem et corpus: deinde dedi ei saccharumcandiae et partem libi, omnia comedit. Jussit auferrivestes, quas super se h<strong>ab</strong>ebat: Eas <strong>ad</strong> lectum, frater, inquit, nefrigeas: ego solum camisiam h<strong>ab</strong>ebam. Subito indui calligas,semper eum animando. Iterum dixit: frater, juua me. Quomodo,frater, dicebam, venisti Roma, nunc fere sumus inpatria, jam times? Bono animo esto, Deus te juu<strong>ab</strong>it. Responditet dixit vltimum verbum cum tanto desiderio, quod, donecfungar munere vitae, nunquam tr<strong>ad</strong>am obliuioni, et semperillius- ero memor. Frater, inquit,ora Deum pro me. Subitovocaui homines, vt darent candelam cum magna diligentia.Coepi alta voce clamare: fili,Christi memor. Meesto passionisaspiciente, sic Deo reddidit spiritum. Neque singultum, nequealiquod signum fecit, vt solent morientes : pulchrior erat post<strong>ex</strong>traneis inmortem quam antea. Astantibus 4 aut 5 hospitibusmorte ipsius, vnus Dei gratia loquebatur latine, quiet consolationi mihi <strong>ad</strong>fuit.et consilioHaec scripsi, sepulto corpore, breuiter: Anno Domini 1555,Lamberti de Suers6 Nouembris, in pago de Stromp, in hospitioobiit M. Gerardus de Brassica, dordracensis, sacerdos SocietatisJesu, hora 4 post mediam noctem, more italico, circa decimam:cuius corpus honorifice sepultum est juxta consuetudinempatriae in cimiterio de Lanch, inter duas portas ecclesiae, propemurum, quae parrochia est dioecesis colloniensis l . Tres <strong>ad</strong>fue-1Apud Polanco, t. v, pag. 287, n. 784, haec legimus in laudem optimi•Gerardi: cVir fuit rarissimae ac prorsus virgineae puritatis, invictae pa-


102 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1066runt in eius sepultura sacerdotes, qui celebraruht pro ipsius.anima. Pastor summam missam,aliiduo submissa voce.Expensae factae in eius sepultura.Primo pro asseribus , quibus facta fuit cassula funeralis , in quaest inclusus: solvi albos 37Pro vno linteamine. Patrona fecit elemosinam : tantum solvialbos7Pro his, qui fecerunt fossam : albos 6Pro curru, in quo fuit corpus delatum <strong>ad</strong> parrochiam, quae dist<strong>ab</strong>atmedio miliari germanico a pago ubi emisit spiritum: albos. 8Pro mulieribus, quae mihi opem tulerunt sepeliendo corpus: albos. 3Pro sacerdotibus, qui celebrarunt pro anima ipsius: albos 12Pro custode et pro his, quae lauarunt linteamina, in quibus mortuusest: albos 10Pro eo, qui venit mecum <strong>ad</strong> sacerdotem in crepusculo, et pro eis,qui custodierunt corpus, et pro familiaribus domus, qui noshumaniter tractarunt: albos 12Pro offertoriis et pro candelis : albos 6Omnia haec ascendunt <strong>ad</strong> duos daleros cum dimidio.Cuncta, quae h<strong>ab</strong>ebat, Patri Leonardo retuli, et reliqui, <strong>ex</strong>ceptiscalligis inferioribus grizeis,quas cuidam pauperi leprosodedi ,vt Deum oraret pro anima defuncti. Omnia, quae egofeci et solui, consilio pastoris vsus sum, non pompose sed honeste,<strong>ad</strong> Dei gloriam et salutem animae suae.Quod superest, scripsit P. Leonardus. Vale in X.°, mi PaterRde. Tuis sacrifficiis ! me humiliter commendo. Louanij 21.*9. bris <strong>anno</strong> 1555. V. R. P. seruus,Anselmus Gerardi aCustino.Inscriptio: j Rdo. in X.° P., M. Ignatio de Loyola, praepositogenerali Societatis Jesu. Romae.Alia manu: 1555. Louanio. Di Anselmo di Gerardo, 21 diNouembre. R. ta alli14 di Dic. e Dice della morte di M. ro GerardoBrasica.tientiae ac promptissimae obedientiae; in tribus linguis et etiam in philo—sophia et theologia eruditus». Illius elogium, a P. Kessel factum, afferuntLitt. Qu<strong>ad</strong>r., t. 111, pag. 774.1In epistola edenda, nos, ut lector anim<strong>ad</strong>vertere potuit, scribendirationem, a Gerardi <strong>ad</strong>hibitam, religiose servandam esse <strong>ex</strong>istimavimus.


23 NOVEMBRIS I555 IO3106?JOANNES BAPTISTA DE BARMAPATRI IGNATIO DE LOYOLAMURCIA 23 NOVEMBRIS I555l,Fratrem Antonium Gou opportunitatem solvendi in Italiam <strong>ex</strong>spectareP. Barma significat.— Sociorum discessum <strong>ab</strong> urbe caesaraugustana etreversionem attingit.— De collegio murciano.— Acta cum episcopo Almeida,— illius splendido conditore. Hunc comitatur Barma in lustrationedioeceseos.— Complutum se confert Baptista, agitque cum Borgia decollegio Gandiae.— Scholae grammatices aperiendae.— hic denuo MurciamBarma revertitur.— Poscit <strong>ab</strong> Ignatio se, veniente Mirone, cura regendaeprovinciae relevari.tJhs.Muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re. Pax Xpi. Con nuestro hermanoGou tengo scrito a V. R.; mas porque tengo duda de su pasaje,segun que dizen van las galeras carg<strong>ad</strong>as y de prisa, direen esta en suma algunas cosas de las que a la carta el lle-queuava y su relacion remitia y encomendaua 2 .Despues de pascua de resurrection, por orden del P. Francisco3parti de donde avia tenido(^aragoc^a,la quaresma, y sedio conciusion a lacompra de vn buen sitio, hasta pasar losnuestros a el,y empecar a <strong>ex</strong>ercitar nuestros ministerios en vnlugar comodo que se eligio en el para iglesia 6 capilla de prest<strong>ad</strong>o.Empecaronse, estando yo alli, a alborotar clerigos y frailes,1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>ritn. IjSS> duplici folio, n. 167,prius 124, 125, antiquitus 415, 416.2Ad rem Polanco, t. vi, pag. 523, n. 2267, 2268: «Duo scholastici, aP. Str<strong>ad</strong>a <strong>ad</strong>missi, Romam mittendi erant cum Fratre nostro Antonio Gou,sed triremes eos <strong>ad</strong>mittere noluerunt, quod vectoribus nimis plenae essent;illitamen, in Italiam navigaturo, alter eorum comes <strong>ad</strong>junctus est... Veneratpraedictus Frater noster... cum classe <strong>ad</strong> portum... nomine Palamos, ubi...in gravem morbum incidit, et inde <strong>ad</strong> vicinum quemdam locum, nomine SanFeliu [de Guixols],utcuraretur delatus..., paucis diebus diem obiit <strong>ex</strong>tremum».3Vide ejusdem Barma <strong>ad</strong> Borgiam litteras 7 Junii 1555, Epist. Mixtae,t. iv, pag. 681, et <strong>ad</strong> Ignatium, 28 Julii, ibid., pag. 747, quae <strong>ad</strong> id, quodinfra de collegio murciano dicitur, intelligendum, valde conferunt.


104 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1067y prosiguieron su contr<strong>ad</strong>iction, para queno se hiciese el collegio,mas <strong>ad</strong>elante que en ninguna parte que yo aya oydodespues de la aprobation de laCompania. Llego el negotio a descomulgarlos nuestros publice et nominatim, hasta poner entredichovniversal: hasta pintarlos por las paredes como descomulg<strong>ad</strong>os:hasta cantar por las calles vnos psalmos de maldition,cubiertas las cruces y ministros con lutos, haziendo otrasceremonias que aterrauan la gente: hasta apedrear el collegio:hasta tratar de poner cesation a diuinis, no bastando todos losmedios posibles que se pusieron para lo remediar, de ruegos dejusticia, de fauores not<strong>ab</strong>les de la princesa y consejo real, hastaque los nuestros salieron de Caragoca. A dur<strong>ad</strong>o sus cinco 6meses esta misericordia. Tandem omnia Deus convertit inseysbonum. Entendida la justicia, y viendo con quanta colera lotom<strong>ab</strong>a la princesa... reuocaron publice todo quanto avian hecho.Tornaron los nuestros a Caragoca, siendo recebidos congrande authorid<strong>ad</strong> y acompanamiento de jur<strong>ad</strong>os, obispos, inquisidores,virey: es verd<strong>ad</strong> que todavia los frailes tiran coces yamenazam con Roma, y aun, segun tenemos entendido, an proueidoalla para impedir, etc. l .Pasando por Valencia y Gandia, y visitando aquelloscollegios,vine a Murcia a verme con el Rmo. de Cartagena 2 , queme avia embi<strong>ad</strong>o a ilamar para tratar algunas cosas del seruiciodiuino. Platicando con 61, entendi que tenia intentos buenos,mas no de arte que la Compaiiia le pudiese seruir ni ayudar aellos. Dios nuestro Sefior le hizo tan capaz, a lo que se le dixo,que conozio se haria mayor seruicio a su majest<strong>ad</strong> y mayor beneficioa. sus iglesias y ovejas con fundar vn collegio de la Compania,siguiendo en todo el orden que ella tiene; yansi lo determinode poner luego por obra. Tenia su Sria. compr<strong>ad</strong>o vnsitiomuy bueno, aunque no para este efecto, y gast<strong>ad</strong>omucha quantid<strong>ad</strong>; determinose de nos le dar, y edificar todo loen 611De rebus caesaraugustanis satis multa dicta sunt in superiore volumine,in quo litterae sociorum et principis Joannae, Hispaniae gubernatricis,•continentur. Quare lectorem <strong>ad</strong> illa remittimus: nobis eorum tractationesupersedere satius visum est.2Stephanus de Almeida, cujus est epist. 1042, supra posita.


23 NOVEMBRIS I555 IO5demas que fuesse necesario. Junto Iuego maestros, y empezovna claustra con sus 4 quartos, tomando lo de <strong>ab</strong>axo para generales.A sido tanta )a diligencia quese a puesto en este pocotiempo, que a todos <strong>ad</strong>mira ver edificio tan bueno y tan <strong>ad</strong>elant<strong>ad</strong>o.En el entretanto nos ha d<strong>ad</strong>o vno de los mejoresquartos de sus casas episcopales, con todo lo necesario. Yo digoa V. R., que en el edificio del collegio y iglesia,en la qual sequiere enterrar, y en vn otro edificioque nos hace una llegu<strong>ad</strong>e la cibd<strong>ad</strong>, en una montana, para recreation y para los veranos,que en esta tierra son muy calorossos, que es lugar de aguas yfrescura, que gasta sus 30 mil A. Tiene intento de dotarle demas de mil duc<strong>ad</strong>os de renta, y ya agora para nauid<strong>ad</strong> estam los500 compr<strong>ad</strong>os. Si nuestro Senor le da vida, hara vna cosa delas not<strong>ab</strong>les que la Compania terna en Hespaiia. Ale d<strong>ad</strong>onuestro Senor tan gran satisfaction y contentamiento con lossermones de los nuestros, y <strong>ex</strong>ercitio de la doctrina cristiana, yhospital y carceles, viendo el gran fruto en tan brebe spatio ycon tan pocos operarios, que no somos mas de hasta 5 sacerdotesy dos legos, hasta que tengamos en nuestrocollegio comodah<strong>ab</strong>itation, que es para hazerse muchas gracias al Sefior, concuyo fauor se haze todo.Estaua este obisp<strong>ad</strong>o sumamente necesit<strong>ad</strong>o de doctrina, queesmuy grande y de gran comarca. Tiene esta cibd<strong>ad</strong> 5 mil vezinos,y tiene en el retorno a poca distancia otras siete cibd<strong>ad</strong>esbuenas, y muchos grandes lugares,a causa de estar l<strong>ex</strong>os devniversid<strong>ad</strong>es, y sera con este collegio muy ayud<strong>ad</strong>o con la tracaque se tiene d<strong>ad</strong>a, que aqui aya sus clases de latinid<strong>ad</strong>, dos cursosde artes, vna letion de Sto. Tomas yotra de casos de consciencia.El mes de Setiembre salio a visitar parte de su obisp<strong>ad</strong>o, y noquiso salir, sin que [yo] le acompaiiase. Predicaua quasi c<strong>ad</strong>a dia,y con esto, y con atender a las limosnas, que su Sria. hizo muchaspara casar huerfanas, a. instantia nuestra, y con <strong>ex</strong>aminarclerigos y instruyrlos, y remediar pecc<strong>ad</strong>os publicos, y con otrasmuchas ocupationes, ouo ocasion de hazer mucho seruicio alSenor.Venidos de la visita, recibi letra del P. Francisco, en que memandaua me viese con 61 en Alcala, por donde avia de pasar


106 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1067medi<strong>ad</strong>o Octubre de camino para Plasentia. Aunquese le hazi<strong>ad</strong>e mal al senor obispo, todavia me dio licencia, con le representarque mi ida aprouecharia para obligar alP. Francisco a visitarsu collegio y darle su bendition, lo qual desea mucho, y parasenalar lectores y los otros subjectos, y con que mi buelta seria[en] brebe. Llegue a Alcala a los 10 de Octubre; consolememucho con ver al P. Francisco, que no le avia visto despuesque se fue de Gandia f , y spetialmente por verle con tan buenasalud, y con tanta diligencia y action en Jas cosas de la Compania.Tratamos muchas cosas, y vna spetialmente me dio muchocontentamiento, ver con quanta clarid<strong>ad</strong> "1y paz su Reu.conocio queel ordem de estudios, que hasta aquiavia sustent<strong>ad</strong>oGandia, eramuy dificil y violento, siendo el pueblo tan insufkientepara dar oyentes, y de tan poca 6 ninguna comarca,mayormente teniendo por vezina a Valencia.Resoluiose su R. a que se mudase orden, y fuese este: Quela Compaiiia tornase a tomar el asunto de la gramatica, puesya el pueblo conozia su error, y que esto se hiziese con todaperficion, y que el rector del collegio leyese algunos dias de lasemana, para los nuestros confesores y los del pueblo, vna litionde casos; y con esto, y con tener vn predic<strong>ad</strong>or, estaria suficientementeproueyda Gandia, sin tener ocup<strong>ad</strong>os alli mas lettoresque quasi avia oyentes.Con este orden y otros apuntamientos, yo me parti y vinepara Valencia, donde estuue ocho dias. Halle yala iglesia muy<strong>ad</strong>elante: estauan ac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>as dos arc<strong>ad</strong>as, y ya se dezian misas enella, y con gran concurso de confesiones, etc. Consoleme en verel feruor con que proceden los nuestros en su aprouechamientode virtudes y letras. Recibieronse tres buenos subjectos. Estecollegio, si en el oviese vna persona de letras y de respecto paraasistir a los <strong>ex</strong>ercitios literarios y comunicationes, seria aun muymas vtil a la Compaiiia, y le ganaria muchos subjectos y muybuenos. Bien a proposito sera el P. Mtre. Mirom, que, segunme dixo el P. Francisco, verna alli presto.Pase a Gandia, y d<strong>ex</strong>e el orden dicho, y tanbien para remediarel edificio, que esta muy gast<strong>ad</strong>o,a causa de averse hecho31 Augusti 1550. Epist. Mixtae, t. n, pag. 451, <strong>anno</strong>t. 2.


23 NOVEMBRIS I555 IO7muy de prisa, y no por muy diestros officiales. Sera menesterbuena quantid<strong>ad</strong> para esto, y para pagar lp que deue.Ase tanbien scrito al sefior duque *, para que, entendido queesta es la volunt<strong>ad</strong> de su p<strong>ad</strong>re, y lo que conviene, lo tenga porbien.Tandem bolui a Murcia, y fui con grandissimo amor y deseorecebido del senor obispo y cibd<strong>ad</strong>. He torn<strong>ad</strong>o al hilo de lossermones, y viene agora buen golpe de ellos, queentra el <strong>ad</strong>uiento.Dios nuestro Senor de efficatia,Tiene el seilor obispo scrito a V. R.,etc.haciendole s<strong>ab</strong>er de sude lacollegio, y encomendandose en las oraciones de V. R. yCompafiia, y pidiendo le ofrezca este pequeno seruicio a nuestroSenor, etc, porque esta muy confi<strong>ad</strong>o sera muy mas acepto pormanos de V. R. a Yo deseo que V. R. le scriua, y que juntamentese nos embien bulas, ylo necesario para este nueuo collegio.Ya se an recebido los auisos paratratar los3superioresotros que con ellos venian.leEl senor obispo desea mucho que por via de laCompania sehiziese s<strong>ab</strong>er del modo de proceder del pontifice, etc, porqueaca dizen muchas cosas, que no se pueden creer, etc.Por otras tengo pedido a V. R. que para dos 6 tres P<strong>ad</strong>res,que por lo mucho que an seruido en la Compariia son benemeritosde qualquier regalo, concediese la facult<strong>ad</strong> de sacar el anima,etc ,en la missa: agora lo torno a pedira V. R. humiliter.P<strong>ad</strong>re, es muy necesario aver el proprio motu 4fundationes. Mas me he alarg<strong>ad</strong>o de lo que pense, y, ypara nuestrascon hartaprisa. Pues viene el P. Miron a Valencia, humilmente lo pidoa V. R. me quiteel cuid<strong>ad</strong>o de aquellos collegios, que para micaudal sobra el de este, donde sera necesario, ansi porno dar1Carolus de Borja, dux V de Gandia.2Vide supra, epist. 1042, hujus vol. pag. 18.3Haec monita sive documenta inveniuntur, nuper edita, in Cartas deSan Ignacio,t. v, pag. 205-209: «A Compania.— los de la Modo de tratar6 negociar con cualquiera Superior».4Ms. proprio mutu.


108 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1068desgusto al obispo, como por le dar el asiento que conviene,residir algunos dias *.En las oraciones de V. R. y de todos los P<strong>ad</strong>res nos encomendamos.A todos de su gracia,elque es infinita gloria, para el cumplimientode su santa volunt<strong>ad</strong>. Amen.A 23 de Nouiembre 1555, y de Murcia.De V. R. hijo indignisimo en X.°,Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re,Baptista.el P. Mtro.Ignatio de Loyola, preposito general de la Compailia de Jhs.,en Roma.Alia manu: 1555. Murcia. Del P. Battista de Barma, 23 deNou. e R. da a los 10 de Mayo.IOGSLUDOVICUS~GONQALVES DA CAMARAPATRI IGNATIO DE LOYOLAGENUA 28 NOVEMBRIS I5552Genuam Goncalves da Camara cum Hieronymo appellit.—Lancilottus febri l<strong>ab</strong>orat. — Convalescit, sed dubitant socii utrumin Portugalliam deducendus sit.— Ignatii responsum <strong>ex</strong>spectat Goncalves.f.N<strong>ad</strong>al et aliis sociisMui Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re. Pax Christi. El P. Polancoparece que me da un medio capello y con razon, de no auermosscrito del camino 3 . D<strong>ex</strong><strong>ad</strong>as las scusas, P<strong>ad</strong>re, digo ,que1Videatur Polanco, t. VI, pag. 548-55 1 n -» 237°" 2 379, ubi haec <strong>ad</strong>hibeturepistola, et collegiorum Aragoniae provinciae cura inter Patres Barma,Miron et Estr<strong>ad</strong>a distributa dicitur: «non tamen Viceprovincialis officiuma P. Baptista sublatum fuit». Sed de his postea, suo tempore.2Ex autographo in vol. F, qu<strong>ad</strong>ruplici folio, n. 37, prius 196-199.3Roma in Portugalliam mittebatur, ut supra diximus (epist. 1059),P. Goncalves da Camara. «Adjunxit autem ei P. Ignatius, praeter BernardumJaponensem, duodecim scholasticos diversarum nationum, bonis ingeniis etmoribus praeditos, quos secum deducere idem Pater cupiebat, non tam utsublevaret onus Collegii Romani (quamviset hoc fortassis eum moveret),quam quod <strong>ex</strong>istimaret lusitanos et hispanos utiliter cum aliis nationibus in


28 Novembris 1555 iogllegamos a Lerici a 1 del presente, una hora despues dembarc<strong>ad</strong>oslos nuestros, y embarc<strong>ad</strong>os nos paramos a 5 millas, y dai <strong>ad</strong>os dias yo fui a uisitar los nuestros , y en fin elllegue mesmodia, d<strong>ex</strong>ando [a]el P. N<strong>ad</strong>al l con los dos companheros etiPorto Venere. Halle que Lancilloto 2tenia mala una rodilha, deuna cierta caida que dio 6 le hizo dar la mar en las pegnas: yel caso fue que,stando haziendo no se que junto a la mar, sobreuna pegna, uino una ola de la mar, y lo cubrio y choco, y despuesotra lo lleuo mas <strong>ab</strong>axo con mucho peligro de ahogarse;mas aunque beuio algo del agua, no le hizo otro danho, sinoaquel mal que tengo dicho en la rodilla. Lleg<strong>ad</strong>o yo alli aUernaca, halle questauan todos mal accomod<strong>ad</strong>os de todo lonecessario, y quanto al dormir no tenian mas que dos lechos,<strong>ad</strong>onde dormian los mas flacos, y los demas dormiamos en elsuelo, porque en la tierra no auia mas comodid<strong>ad</strong>. El tiempose ac<strong>ab</strong>o tambien de danhar de todo, yassi heche consulta:todos fueron de parecer que fuessemos por tierra, y la principalcausa era, porque dezian los intelligentes queduraria elsuis collegiis <strong>ad</strong>miscendos esse, tum <strong>ad</strong> majorem unionem inter omnes nationes,tumquia aliquid peculiare et imitatione dignum in cujusque nationishominibus esse solet, quod alios <strong>ex</strong>pediat imitari.» P0LANC0, t. V, pag. 40,41, n. 72. Vide Ignatii litteras, quibus Goncalves da Camara commendatur,Cartas, t. vi, pag. 34-41.1Qui in Hispaniam cum Goncalves et sociis <strong>ab</strong> Ignatio mittebantur, utcollegio romano, penuria l<strong>ab</strong>oranti, prospiceret, aliaque negotia,<strong>ad</strong> Deigloriam spectantia, <strong>ex</strong>pediret. Confer Cartas de San Iguatio, t. VI,pag. 19-32, ubi mandata continentur, quae Patri N<strong>ad</strong>al Ignatius injunxerat<strong>ex</strong>sequenda. Ea ipsa paucis compl<strong>ex</strong>us est idem Ignatius Joanni de Vega,Siciliae proregi, scribens: «El Mtro. N<strong>ad</strong>al... no esta en Roma, porque conestos tiempos tan fuertes que han corrido y corren, est<strong>ab</strong>an en peligro dedeshacerse estas obras de tanto servicio divino a que atendemos en Roma,especialrnente los Colegios, por falta de socorro temporal; y asi le hube deenviar a Espana para que lo procurase, y para algunos otros efectos queimport<strong>ab</strong>an para el bien comun, en que deseamos emplearnos a glori<strong>ad</strong>ivina.» Cartas, ibid., pag. 97, 98. Cf. Polanco, t. v, pag. 30, n. 52, etN<strong>ad</strong>al, Epist., t. 11, pag. 39, ubi inter alia scribit ipse:«Haec missio nonfuit <strong>ad</strong> visitandum, sed vt succurreretur provisioni collegij romani.»2De Lancilloto (aliis Lancilotto), patria perusino, qui nuper in Societatemingressus fuerat Romae, et nunc in Portugalliam vehebatur, diximusin PoLANCO, t. v, pag. 40, <strong>anno</strong>t. 7.


iio <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1068tiempo mas de quinze dias. Maxime nos aconsejamos con ungentil hombre genoues, uiejo, que alli estaua en aquella mismahosteria, y nos mostraua mucho amor, no solamente con pal<strong>ab</strong>ras,mas aun con obras. Este nos aconsejo que fuessemos portierra, y que nuestro hato el lo lleuaria a Genoua, que auia dirpor mar como el tiempo fuesse bueno, 6 lo mandaria lleuar, yassi ase determin<strong>ad</strong>o, no pudiendo ir Lancilloto, porque las primerascinco millas no se podian andar sino a pie.Yo me embaraceun poco sin s<strong>ab</strong>er que hazerme, y a la fin con su consejo ycon temor de nos enfermarnos alli todos con la incommodid<strong>ad</strong>,d<strong>ex</strong>e alli a. Lancilloto y a Gaspar, con orden que,como sanassepara poder ir a pie aquellas cinco millas, que se partiessen, ypass<strong>ad</strong>as ellas, tomassen cauallo; y si acaso primero quel sanassehiziesse buen tiempo, se fuessen por mar con el hato. MicerAmbrossio, id est, el gentil hombre genoues, se entrego dellospara en todo ajudalles. Nosotros treze partimos por tierra, illegamos aqui con harto tr<strong>ab</strong>ajo, aunque con mucha alegria enel Senor nuestro, y todos los portugueses, hasta Bernardo,uenieron rezios, si no Rogerio, que un pocose hallo la ultimajorn<strong>ad</strong>a mal, con unas aguas que nos mojaron a todos hasta lointimo. Los marineros questauan en Vernaca, uiendo un pocode muestra de buen tiempo, se partieron, y con ellos los dosnuestros, algunos dias despues de nuestra partida, y uinieronaqui presto, mas con mucho tr<strong>ab</strong>ajo. Lancilloto llego con fiebre,y no s<strong>ab</strong>e si partio con ella. Fue cur<strong>ad</strong>o con harta sollicit;udy diligentia mia, y no con el medico ordinario, sino con elmas nombr<strong>ad</strong>o queai en esta tierra, el qual escogimos, aunquenos hazian quasi imposible que quisiese uenir, porque le soliandar por c<strong>ad</strong>a uisita un scudo (segundo nos dezian aquien casa).En todo el tiempo de su enfermed<strong>ad</strong> mas rezia estuuo siempremui anim<strong>ad</strong>o y deseoso de ir a Portugal, sin ninguna muestr<strong>ad</strong>e lo contrario. Agora auera. 667 dias quempezo a mostrarrepugnantia a la ida por dos causas: la una, porque alla pensauano aprender tan bien; yla otra, porque-pensaua que su enfermed<strong>ad</strong>se renouaria en la mar, lapensando que mar se la auiacaus<strong>ad</strong>o, aunque no le daa tanto fastidio como a otro. Esto yolo supe primero de otros, id est, de Mello, a elquienlo aui<strong>ad</strong>icho, y despues lo supe del, aunque siempre se remetia a la


,1528 NOVEMBRIS I555 IIIobedientia. Yo le console, etc, y di cuenta desto al P. N<strong>ad</strong>al, yel fue de mi mismo parecer, que no seria bueno lleualle. Estopasso todo el uiernes pass<strong>ad</strong>o: al domingose confessocon eldoctor Loarte *, y comulgo, que no lo auia hecho en la enfermed<strong>ad</strong>, y despues el martes me h<strong>ab</strong>lo mui differente, diziendoque la enfermed<strong>ad</strong> le auia hecho dezir aquello, y que conociala tentation, etc. Yo le <strong>ex</strong>amine de toda su inclination, y nopude sacar mas, sino que haria de buen gr<strong>ad</strong>o la obedientia,mas que, auiendo de dezir su inclination, mas holgaria de ir.Esta es la disposicion que tiene del alma agora, aunque biencreo que algun temor tiene de lamar, segun lo que yo sospecho.La fiebre le haa d<strong>ex</strong><strong>ad</strong>o, la fuerte, diez 6 doze dias haa, ylas reliquias desde el s<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o. El medico haa 4 dias loque ha<strong>ad</strong><strong>ex</strong><strong>ad</strong>o por sano, aunquencomienda mucho la diligentia, porquedize questas enfermed<strong>ad</strong>es en este tiempo tienen peligro derecaer : haale mud<strong>ad</strong>o el regimiento de dieta y tisanas y agu<strong>ad</strong>e ceu<strong>ad</strong>a a carne y uino; mas porla iuna que era oi, no quisoque se comencasse a leuantar, sino magnana. Hee ido oi al medicoa pagarle, y no quiso n<strong>ad</strong>a; y le <strong>ex</strong>amine si poderia ir, dizeque daqui a diez 6 doze dias puede mui bien ir,si no recaiereen este tiempo, y que iraa seguro, etc.Esto hee scrito tanto a la larga, para que V. P. pueda mejorjuzgar lo que conuiene a gloria de Dios nuestro senor; y por lamisma causa dire tambien lo que aquaa occurre. i.°, nosotrosno partiremos a lo que parece antes de 15 dias; y si siemprefuesse mejorando, yo con elparecer del medico, y con su inclination,pensaria que deueria ir: el P. N<strong>ad</strong>al todauia dize que,si no partiessemosde aquia hun mes 6 dos, que no se atreueriaa lleualle, de modo que no se atreueria aileualle de aqui <strong>ad</strong>ias, aunque no recaiesse en ellos. 2. si en su, lugar diessenotro de los questan aqui, qualquiera que sea, yoiria mas sinscrupulo, porque si otra uez se enfermasse en la mar, me poderi<strong>ad</strong>aar harta sollicitud. 3. , para quedar yo mas consol<strong>ad</strong>o,holgaria que V. P. no mirasse n<strong>ad</strong>a a mi consolation. 4. , porqueLancilloto tiene gratia en predicar, me lapassa por fantasia,si seria mejor quedar luego en Italia, presupuesto que1P. Gaspar Loarte, genuensis collegii rector.


112 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1068quando de alla tornare aquaa, no estara tan firme en la lenguani tan <strong>ex</strong>ercit<strong>ad</strong>o. 5.si 61 , recaiesse, sin duda seria menesterquedar, y en tal caso el P. Baptista ' dize dos cosas: la una, queyo lleue otro en su lugar; la otra, ques menester d<strong>ex</strong>arle conque se cure. Yo digo, que hare lo que V. P. me ordenare; ymandar otro en suquanto a mi inclination, sia V. P. pareciesselugar, holgaria con ello; y si no, tambien lo ternia por mejor:y deste punto especialmente pedimos repuesta. Los que ocurren2 al P. Baptista son, don Christophoro, tudesco, 6 Volcango,bohemo : ambos son buenos, si no quel i.° hallase mui bien enmar, y el primero mal; y a esta causa, caeteris paribus, elP. N<strong>ad</strong>al y yo holgariamos antes con Volcango para nos ajudaren la mar 3 .V. P. perdone la prolixid<strong>ad</strong>, y se recuerde de mi en susorationes, en las quales mucho confio, y tengo speranca de sermas obediente en ausentia de lo que hee sido en presentia, queagora uoi conociendo quanta razon tenia de querer estar enmal me hee aprouech<strong>ad</strong>o, podiendome con laRoma, pues tandiligentia y charid<strong>ad</strong> para comigode V. P. aprouechartanto;mas algun tiempo espero de tornar a Roma y hazerme ninho.De Genoua 28 Nouembre.Esta no he reuisto con la prissa. Seruus et filius in Domino,sed malus,Ludouicus.lnscriptio: j Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re,il P. M.Ignatio de Loyola, preposito generale della Compagnia de Giesu.Roma. Alia manu: 1555. Del P. eLuigi Gonzalez.1P. Joannes Bta. Viola.2Ms. occnpen.3Hoc tandem consilium sequuti sunt nostri socii. Navem conscenditWolfangus, bohemus; relictus Genuae est Lancilottus, qui demum in Societatenon perseveravit. Polanco,/. c, pag. 40, <strong>anno</strong>t. 7.


30 NOVEMBRIS I555 II31969JOANNES MOSQUERA DE MOLINAPATRI IGNATIO DE LOYOLASEPTIMANCIS 30 NOVEMBklS I555*,Verbis, propriae demissionis plenis, a pontifice et <strong>ab</strong> Ignatio confirmaripetit acta et conventa ipsum inter et — Borgiam. Quid Mosquera velitSeptimancis fieri <strong>ad</strong> pietatem fovendam et <strong>ad</strong> <strong>ex</strong>ternum cultum Deo tribuendum.4.Yo no me eRmo. senor mio en Xpo. atrevido a escrevir aV. P. hasta agora, porque para merecer conversalle y esperarsus respuestas, no me parece que basta aver d<strong>ad</strong>o a la santaCompailia de Jesus, para gloria y servicjo de nuestro Senor, mihazienda, sy con ella no d<strong>ex</strong>o las malas inclinaciones, afectos yobras de mi viejo onbre. Agora, avnque yndino, lo ozo hacer, asyporque con obidienc/ia me a mand<strong>ad</strong>o el P. Francisco de Borjaque lo haga, como por suplicar a V. P. tenga de mi memoriaen sus continas y santas oraciones para suplicar a nuestro Seilor,que, pues a sydo servido de darme grac/ia para tan bien enplearesos pocos bienes de fortuna que tenia, me la de para juntamentecon ellos dar a su divina magest<strong>ad</strong> mi alma, y volunt<strong>ad</strong>,y obras, y deseos, syn que en ella ni en otra cosa en mi quedeninguna reliquia ni rec<strong>ab</strong>io de mundo 2 . Y porque, para ac<strong>ab</strong>arde llegarmi soc/iegoa seguro puerto, ayudara mucho ver deltodo ac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>as y aprov<strong>ad</strong>as y conflrm<strong>ad</strong>as de su santid<strong>ad</strong> y deV. P. las escrituras que entre el P. Francisco y estos religiososy mi y mi muger an pas<strong>ad</strong>o, suplico a V. P. muy vmillmente,que con toda la brebed<strong>ad</strong> que sea poc/ible hordene seque nosenbien, porque, para bendezir 6 consagrar la yglezia, y hazer1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 264, prius 423, 424.2Miram Joannis de Mosquera conversionem <strong>ad</strong> Deum <strong>ex</strong>emplumqueinde natum <strong>ad</strong> omne pietatis studium, litteris mandavit Polanco, t. iv>pag. 589, 590, n. 1 253-1 256. De quo quidem viro ac de ejus in Societatemdevotione egimus saepe in his Monumentis. Propius vero <strong>ad</strong> ea, quae inhac epistola continentur, faciunt quae ipsemet tr<strong>ad</strong>it Polanco, t. v, pag. 429,430, n. 11 50, 1151 et pag. 556, n. 1526.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 2


ii4 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1069mi enteramiento y otras cosas en ella, y la casa, y en vna muynueva y hermosa manera de guerta que en esta casa piencohazer, no espero syno a estas aprovaciones y confirmaciones desu santid<strong>ad</strong> y de V. P. } porque hasta entonces, lassegun condic/ionesde lo capitul<strong>ad</strong>o, no ay segurid<strong>ad</strong> en ninguna cosa dclo que aca emos otorg<strong>ad</strong>o.Tanbien suplico a V. P. me consuele, y a muchas personasde gran calid<strong>ad</strong> y est<strong>ad</strong>os, que muy a la contina vienen a estacasa por devocion y ver la <strong>ex</strong>trem<strong>ad</strong>a hermosura, vistas y asyentodella, en enbiar a mandar al P. Francisco, que, pues estando y<strong>ad</strong>idic<strong>ad</strong>a para casa de aprovacion, no ayen los religiososdella lacontina ocupacjon de sermones, y confesyones, y estudio que ayen los colegios ycasas profecas, syno antes Ies sobra muchotiempo, que de aqui <strong>ad</strong>elante de hordinario, 6 a.lo menos todoslos domingos y fiestas de guardar, y los dias que en el aiio ayde nuestra Senora, se digan, las visperas dellos, visperas y conpletasy salve en tono, y los dias la misa mayor ofici<strong>ad</strong>a en tono,y visperas, y completas y salve, que sera vna cosa de much<strong>ad</strong>evocion, y que dara muy gran contentamiento a mi, y a muchos,y a los que biben en esta villa, en quientoda merced yconsolacion quese les haga sera bien enple<strong>ad</strong>a, porque son grandescristianos, y muycaritativos y limosneros. Y no tengaV. P. poca cuenta con favorecer esta casa en todo, porque puedecreer syn duda, que, por razon de su asyento y hermosura, y lacomarca donde esta ,necesariamente sera cjenpre la principalcasa que la Compania terna en estos reynos. Porque, cierto,avnque tuve poco que dar, lo que di es de mucha estima y contentamientoespiritual, y para gran gloria de nuestro Sefior, elle con-qual tenga de su mano a la Rma. persona de V. P., yserve en su santa gracja y servicio. De ia casa de la santysimaencarnacion de Symancas, a treinta de Noviembre de mdlv anos.Suplico a V. P. sea servido de mandarme responder a esta, yque, sy en laespedicion no vbiere dificult<strong>ad</strong>, nos enbie para estasanta casa y que se ganen todos los dias de nuestra Senora algunasindulgencias muy plenarias y favor<strong>ab</strong>les, y que, con otrosjubileos ni las bulas de la cruz<strong>ad</strong>a, no se puedan suspender.Rmo. seiior, de V. P. yndino devoto y servidor en Xpo.,JuAn Mosquera de Molina.


30 NOVEMBRIS I555 115Inscriftio: \ Al Rmo. seiior mio en elXpo., P<strong>ad</strong>re Inacio deLoyola, generalisimo de la santa Conpailia de Jesus, etc, enRoma. Alia manu: Del commendator Mosquera. R. ta alli 15 d'Aprile.1070PETRUS DOMENECHPATRI IGNATIO DE LOYOLASEPTIMANCIS 30 NOVEMBRIS 1555 *.Socictas Jesu bene audit.— Oppidani <strong>ex</strong>coluntur.— Insignis duorumMuycandidatorum <strong>ad</strong> Societatem vocatio.tJhs.Rdo. P<strong>ad</strong>re mio en Christo. PaxChristi, etc.Pues con la del mes pass<strong>ad</strong>ofui harto largo, dando largacuenta a V. P. de lo que pasaua, con esta sere breue. Lo queen ella se me ofresze decir es, que en casa, benditto Dios, todosestan buenos de salud corporal y espiritual.En el pueblo, bendittoDios, siempre anda cresciendo la deuotion a esta casa, asien lafrequentacjon de los sacramentos, que, benditto Dios,siempre anda en augmento, como en los sermones, que por sumucha deuocjon a los P<strong>ad</strong>res de laCompania (no haviendohagora predic<strong>ad</strong>or en esta casa, por averse de acudir a otraspartes, que de nuevo se fundan casas, sino vn P<strong>ad</strong>re que hazelas platicas en nuestra yglesia),hauemos de procurar que denuestra casa de Medina, ques cerca, vengan algunos domingosa predicar aqui, estando en la mano de los deste pueblo escojerbuenos predic<strong>ad</strong>ores en otras partes.Los P<strong>ad</strong>res y hermanos de casa, benditoDios, todos andancon grande animo a la perfection, y tratan muy de ueras della,que, cierto, me causa <strong>ad</strong>miracion y confusion, que no se si ayninguno de quien no se puedan dezir cosas de que haya queal<strong>ab</strong>ar a Dios; y specialmente dire de algunos algunas cosasparticulares, avnque ay mucha differenzia de verlo a hoirlo: yo1Ex originali in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. ISSS> duplici folio, n. 164,prius 117, 118, antiquitus 422.— Usus est hac epist. POLANCO, t. vi,P a S- 57°, 57i, n- 2459-2462.


u6 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1070a lo menos no espero que sepa decir lo que yo entiendo y creode su perfection. Entre los otros ay en esta casa vn hermano,que se dice don Lorenzo de P<strong>ad</strong>illa, hijo de vn c<strong>ab</strong>allero principalde Malaga. Este, studiando canones en Salamanca, entroen laCompania, y luego le enbiaron a esta casa, en la qua!siempre el a and<strong>ad</strong>o de bien en mejor. Su p<strong>ad</strong>reno tenia sinoa el y a vn otro hijo mayorazgo. Quando entro en la Compaiiia,estaua por dalle vn tio suyo el archidianazgo de Malaga, yasi despues se a s<strong>ab</strong>ido que, quando en su tierra se supo sudeterminacjon, todos sus deudos lo sintieron rnucho, y en cas<strong>ad</strong>e su p<strong>ad</strong>re huvo tan grande llanto, como si tuvieran vn defuntomuy am<strong>ad</strong>o. Su p<strong>ad</strong>re del hermano D. Lorenzo quiso ponertoda la diligencia posible en sacarle y llevarle a. Malaga, y asidio cargo desto a vn cauallero amigo suyo, hermano del obispode Palencia *, que ha sido corregidor de Malaga, del qual, porla efficacia que tiene en los negocios, se dic:e que no emprendecosa que no salga con ella. Este, creo, que primero quiso prouarque conmodid<strong>ad</strong> avia en Simancas para lo queste pretendia, porvn sacerdote, y dos 6 tres que vinieron a h<strong>ab</strong>larle. Y auiendoentendido destos que no le dejauamos h<strong>ab</strong>lar sino poco tiempoy delante de vn P<strong>ad</strong>re de casa, no quisoacometerle en Simancas,sino que alcanzo por medio del arzobispo de Seuilla ~ quese le ileuasemos a Vall<strong>ad</strong>olid, y le enbiasemos con vn compaiieroa casa de vn otro cauallero, <strong>ad</strong>onde le h<strong>ab</strong>laron largamentea su plazer, y primeroalli le tuvieron aparej<strong>ad</strong>as nueve cartasde la agiiel<strong>ad</strong>el hermano y de otros cercanos, yde vna en vnatodas se las hizieron leer, en las quales el vno con halagos, elotro con lagrimas y prometimientos, todos le inducian a quese fuesse a Malaga. Y despues le quisieron h<strong>ab</strong>lar aparte delcompanero, y le h<strong>ab</strong>laron; mas quiso Dios por su bond<strong>ad</strong>, que,aumque de aquel cauallero se diga que sale con todo lo queemprende, que no saliese con esto, elporque hermano donLorenzo prefirioser cocinero en nuestra casa de Simancas, alarzidianazgo de Malaga y otras honras; y ansi escriuio a sup<strong>ad</strong>re consolandole, y pidiendole tuviesse por bien loque hauia1Palentinus episcopus erat celebris Petrus de la Gasca.2Ferdinandus de Valdes.


30 NOVEMBRIS I555 II7hecho, aunque sin su licencia, pues la tenia del quenos crio atodos. Ouando esto passo,era mozo del cozinero, y despues acase ha d<strong>ad</strong>o tal mana en la cozina, aque hech<strong>ad</strong>o della a su amo:•ech<strong>ad</strong>o digo, entendiendolo todo tan bien, y haziendolo contanto gusto y diligencia, que a su amo no Jequedo que hazer•en ella. Tienenos espant<strong>ad</strong>os a todos de casa, que,allende dehazer la cozina, quiere entender y entiende en lavar los pafiosde casa; y dale Dios fuerzas para ello, porque tiene subjeto muyrezio, sino que aca procuramos que sea de manera que dure .Ay vn otro en casa, que se dic^edon Juan Manuel, hermanode vn cavallero principal de Seuilla. Este entro tanbien en Salamanca,y venido a esta casa, y a pass<strong>ad</strong>o por la cozina y otrosofHcios de casa, dando en todo mucha satisfazion de si,haviendoleyo sac<strong>ad</strong>o a este de lacozina por hazer lugar a otro, quecon mucha instancia lo pedia.Me pidio muchas vezes, y aunpuso por intercessor a vm P<strong>ad</strong>re de casa por ello, leque diesselos vestidos y ofHcio del compr<strong>ad</strong>or de casa, y los vestidos erancortos y harto raydos, yansi se le concedio. [H]a dias ya que<strong>ad</strong>onde esle tiene, y ansi anda a la carneceria, y a la plaza, ycomo en el mundomenester, con tanta libert<strong>ad</strong>, como si nunca huviesse echo otracosa 2 . Otros muchos ay, y personas de buena parte, de los qualespodria scrivir semejantes cosas. Porque,vnos a otros se prouocan a los vicios; y algunos, por <strong>ex</strong>emplode otros, hazen cosas que de si no las hizieran, assi aca por l<strong>ab</strong>ond<strong>ad</strong> de Dios, con buenos <strong>ex</strong>emplos, vnos se encienden yaniman a otros.Plega a Dios por su bond<strong>ad</strong> ponernos delante de los ojos denuestro entendimiento el verd<strong>ad</strong>ero <strong>ex</strong>emplo de X.° nuestroSeiior, para que, aquel verd<strong>ad</strong>eramente amando, <strong>ab</strong>orrezcamostodo lo que no sea su ymitacidn, inqua solum est saius et vita.V. P. por charid<strong>ad</strong> a todos nos tenga encomend<strong>ad</strong>os en sus1De Laurentio de P<strong>ad</strong>illa mcntionem facit Valdivia, Colegios deCastilla.— Salamanca , cujus verba supra retulimus, Polanco, t. v,pag. 412, <strong>anno</strong>t. 4. Illius vitam ac virtutes litteris mandavit NiEREMBERG,Varones ilnstres ,t. I, pag. 763; in edit. bilbaensi, t. IX, pag. 317, quiquidem a Valdivia narrationem suam est mutuatus.2Vide hujus viri laudes <strong>ex</strong> Valdivia apud Polanco, t. V, pag. 412,<strong>anno</strong>t. 5.


n8 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1071sanctos sacrificios y orationes, y de todos essos nuestros charissimosP<strong>ad</strong>res y hermanos.De Simancas a 30 de Novienbre 1555.V. P. mande se nos embien copias de algunas cartas deedificacion de otras partes, que sera hacernos grande charid<strong>ad</strong>,porque hecha 1 tengo <strong>ex</strong>periencia, que a los hermanos mas lesmueue y anima vna carta dessas, que otra cosa que se les lea.Aca pagaremos el porte 2 de buena gana.De V. P. indigno hijo y siervo en Christo,DOMENECH.lnscriptio: Al -f muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en X.°, el P. M.° Ignatiode Loyola, preposito general de la Compafiia de Jesus,en Roma.Alia manu: 1556. Simancas. De Domenech. 30 de Nou. eR. da a los 27 de Abril. f1091BARTHOLOMAEUS DE BUSTAMANTEPATRI IGNATIO DE LOYOLACORDUBA 30 NOVEMBRIS 15553Cordubae domus probationis instituta.— Tironum alacritas et fervor in consectandisvirtutibus. — Nihil tanlum <strong>ad</strong> id confert, quam sancta regularumomnium custodia. — Primores civitatis postulant ut a Societate pueristr<strong>ad</strong>antur prima legendi scribendique elementa.— Officium sive leges provincialisin scriptis h<strong>ab</strong>ere optat Bustamante. — Dubia quaedam proponit.MuyJhs.Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi. Por la delmes pas<strong>ad</strong>o 4enbie relacion a V. P.^ de la casa de probacion quepor orden del P. Francisco se <strong>ab</strong>ia puesto en este collegio, enelqual vbo vastante aposento para 23 6 24 del collegio y para.1Ms. acha.2Ms. puerto.3Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 116, prius 558, 559. — Ususest hac epist. Polanco, t. v, pag. 529-531, n. 1446-1448, et t. vi, pag. 701,702, n. 3039-3044.430 Octobris, epist. 1055. — Videantur Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. 111, pag. 695,.696.


30 NOVEMBRIS I555 Iigotros tantos de probacion, y asi se hizo diuision de la casa, enque ay buena commodid<strong>ad</strong> para las officinas y celdas,asi de laprobacion como del collegio: que aunque era la casa vna, teniendosu clausura porsi los vnos y los otros, parece que estanmuy distantes, y no se comunican mas que si estuuiesen en diuersosy bien apart<strong>ad</strong>os lugares: lo qual ayuda harto a la spiritualedificacion de ambas casas. Al<strong>ab</strong>en los angelesal Senor poreste beneficio, que, ciertamente, es muy grande, en tan breuetiempo como ha que esta casa de probacion se puso, ver la perfectionque con la diuina gracia se siente en los subjectos della,los qualesestan en tanta obediencia y deseo de perfecta mortificacion,y con tanta alegria y libert<strong>ad</strong> de spiritu, que, ciertamente,parec^eno ser gente de la tierra, y auer muchos afios quesiguen la vida de perfection.Vna de las cosas que me ha mas <strong>ad</strong>mir<strong>ad</strong>o es, que en la primeracasa destas que se puso en Symancas, donde yo iba tandesalumbr<strong>ad</strong>o, y tan fuera de s<strong>ab</strong>er lo que debia hazer, siguiendosolamente el orden de las reglas y constituciones, salio tal aquellacasa, que no solamente a mi, que como a tan imperfecto pocaperfection vasta para satisfazerme, mas al P. Francisco d<strong>ab</strong>atanta consolacion y contentamiento, que no se hall<strong>ab</strong>a fuer<strong>ad</strong>elia. Y vista Ja <strong>ex</strong>periencia de lo que nuestro Senor obra en lasalmas por medio de la perfecta obseruancia de las reglas, ningunacosa tengo por tan importante para nuestro aprouechamientospiritual,como el entero cuyd<strong>ad</strong>o y continua vigilanciasobre la tal obseruacion; que, cierto, son, si <strong>ex</strong>actamente se guardan,vna perfectisima instruction, asi para los que han de regir,como para los que han de ser regidos.Y parece que,si destamanera de proceder, que aora tienen estos nouicios en el caminodel diuino seruicio, tubiesen hecho h<strong>ab</strong>ito, c<strong>ad</strong>a vno dellos seriavn milagro en elmundo; porque ver lo que desean ser despreci<strong>ad</strong>osy escarnecidos de las gentes, ylas mortificaciones publicasque piden de tanta <strong>ab</strong>jection y menosprecio, es para bendezirmucho a nuestro Seiior. Y cierto, quese representa ya la perfectionde laCompania albiuo, viendo vnos mocos tan canos ytan anim<strong>ad</strong>os a p<strong>ad</strong>escer y c,ufrir injurias, y a ser reput<strong>ad</strong>os porviles y baxos, que a cualquiera que los tratare parecera que sevee entre los monjes de Scithia 6 de Egipto. Y digo sin enca-


120 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1071recimiento, que ver las horas de las quietes en esta casa,es verpuramente unas collaciones de Cassiano, porquese tratan cosastan <strong>ex</strong>emplares y prouechosas, que siempre salen anim<strong>ad</strong>os delas quietes para seguir mayor perfection.Tienen repartidaslas horas de todo el dia y noche, de maneraque la varied<strong>ad</strong> de los <strong>ex</strong>ercjcios, asi spirituales como corporales,todo fastidio. Tienen ansimesmo ciertas horas a la ma-]es quita iiana y a la tarde para ocuparse en <strong>ex</strong>erc/icios manuales, y vnoshazen esteras de esparto,otros disciplinas, otros enqu<strong>ad</strong>ernanlibros, otros ayudan a coser al hermano sastre, otro haze bouetes:que no ay hombre que los vea entender en estos officjos,que de su compostura y modestia no juzgue que estan muydentro de si; porque lo que se tr<strong>ab</strong>aja con ellos es, que en elprincipio de c<strong>ad</strong>a <strong>ex</strong>ercic/10 <strong>ex</strong>aminen lo que van a hazer, y quienlos llama; y despues de ac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o aquel ministerio, tanbien <strong>ex</strong>aminencomo se han <strong>ab</strong>ido en el, ysi han perdido la presencia delSenor en el tal <strong>ex</strong>ercic/10.En todo esto se les muestra, mediantela diuina gracia,como no cansen mucho el entendimiento, prosiguiendosiempre vna mesma consideracion, porque esto seriatr<strong>ab</strong>ajarlos demasi<strong>ad</strong>o; y asi parece que andan tan descans<strong>ad</strong>os,como si todo el dia no tubiesen cosa en que entender: y comoen los mas de ]os <strong>ex</strong>ercicios, asi corporales como spirituales, sehallan quasitodos juntos, animanse mucho.Lo que mas es de notar y de dar graciasa Dios nuestro Senores, que, si se enbia algun hermano tent<strong>ad</strong>o a. esta casa, que ay<strong>ad</strong>ificult<strong>ad</strong> en la cura de su tentacion, 6 por ser duro de juizio, 6por otro deffecto not<strong>ab</strong>le, dentro de dos dias que esta con estoshermanos, y vee loque se trata en las laquietes, ymortificaciony ocupacion de todos, leparece que da nuestro Senor de talmanera a conocer su imperfection, que,sin tenerse mas particularquenta con el que con los demas, se haze uno dellos, y alas bezes elque mas se senala en obediencia ymortificacion delproprio juizio.Dos cosas specialmente ay, en quese halla <strong>ad</strong>mir<strong>ab</strong>le prouechopara entrar en la perfecta mortificacion que la Compaiiia pretende:la vna es, la <strong>ex</strong>acta obseruanc/ia de aquella regla, queprohibe h<strong>ab</strong>lar con otro que con los de Jaspolicas; y la otra es,el consejar que c<strong>ad</strong>a vno pida penitencias y mortificaciones al-


30 NOVEMBKIS I555 121gunas bezes al superior; porque aquellos que a. los principiosreciben amaritud con las penitencias y mortiflcaciones elque superiorles manda hazer y dello se tientan, como se [ajcostumbrena pedir de su volunt<strong>ad</strong> las tales mortificaciones y penitencias,aunque por entonces lo suelen hazer con una volunt<strong>ad</strong> sensual,el auerlas ellos pedido, les auergiien^a para no mostrar amaritud,quando el superior se las da despues sin pedirlas; porque, haziendolo contrario, era materia para reyrse de si mesmos, verque, lo que suelen pedir con tanta instancia, reciben de mala ganaquando se les da sin pedirlo.Vna de las cosas en quese tiene <strong>ab</strong>iso es, de no induzir nuebaobseruancia, fuera de las reglas y constituciones, asi porque enellas esta probeydo en todo loque nos puede ayudar a la mayorperfection en el diuino seruicio, como porque estas nuebas obseruancias,no viniendo de la c<strong>ab</strong>ec^a, suelen hazer differente lamanera de biuir en differentes casas de vna religion.Y asi, sialguna noued<strong>ad</strong> se haze, es para ayudar solamente a la mejorcustodia del instituto, vsando della hasta hazer h<strong>ab</strong>ito de la talcustodia, sin que por escripto ni de otra manera se pueda induzirnoued<strong>ad</strong>.Los caualleros y gente principaldesta ciubd<strong>ad</strong> desean muchoque en este collegio se tubiese escuela para mostrar leer y escreuira los nifios, pareciendo a todos que podrian descuydar, tantode maestros como de ayos para sus hijos,tomando este asumptola Compania. Y como tanbien parece cosa conforme a nuestroinstituto, por el gran seruicio que a nuestro Seiior se haria, encaminandoestos niilos en las cosas del diuino seruicio, siendomateria dispuesta para imprimir en ellos toda buena institucion,11he acord<strong>ad</strong>o en el Senor nuestro consultar a V. P. sobreello; ytanbien por ver tan inclin<strong>ad</strong>o a esta obra a don Juan de Cordoba,nuestro fund<strong>ad</strong>or, que se profiere de hazer vn generalbien capnz para ello, y creo que el c<strong>ab</strong>ildo de la ciubd<strong>ad</strong> le ayudaracon parte de la costa, por lo que juzganse seruira Diosnuestro Seiior con semejanteobra. V. P/ me mande dar <strong>ab</strong>isode lo que en esto deba hazer, pues al presente, teniendo licenci<strong>ad</strong>e V. P/, no se me offresce cosa loque estorbe.El dia de sant Lucas pas<strong>ad</strong>o, y despues dia de santa Catherina,quees la <strong>ad</strong>uocacion de Ia yglesia deste collegio, truxo aqui don


122 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1071Juan de Cordoba los ministriles ycantores de layglesia mayor,para officiar lasvisperas y misa de aquellas fiestas, en las qualesyo predique a la misa mayor, que dixo don Juan,ely oficio sehizo con mucha solemnid<strong>ad</strong>, siendo conbid<strong>ad</strong>os a elalgunoscaualleros yel c<strong>ab</strong>ildo de la cierezia desta ciubd<strong>ad</strong>, a cuyo cargoha de ser hazer la fiesta de santa Catherina en el mesmo dia enc<strong>ad</strong>a vn ano ! . Entiendo ser esto de volunt<strong>ad</strong> y beneplacito deV. P. 1 , por auer pas<strong>ad</strong>o por ello el P<strong>ad</strong>re doctor Torres antes deaora. Si entre ano don Juan quisiere hazer otras fiestas por sudebocion desta manera, V. P. c me mande lo que debo hazer,porque, sin esto, no me atrebere a condecender con el.En la del mes pas<strong>ad</strong>o enbie a pedir a V. P. r las reglas quesehan de guardar en el officio del probincial, porque en vna de lasde todas ]as cons-del rector se le manda que las tenga; y pues1tituc/iones y reglas que V. P. nos enbio, no siento queeste officiose pueda sacar enteramente para poderse dar a los rectores, deseoque V. P/ nos lo mandase enbiar, asi para que los mismos prouincialessepan mas al justo lo que deben de hazer, como par<strong>ad</strong>ar alguna inteligenciaa los rectores de tal officio, de maneraque puedan dar <strong>ab</strong>iso de como se <strong>ad</strong>ministra. Aunque, quanto alos prouinciales, les vasta s<strong>ab</strong>er que tienen la superintendenc/ia entodos los collegios y casas de sus prouincias, para tr<strong>ab</strong>ajar queen ellas se guarden las reglas y constituciones, demas de otrasparticularid<strong>ad</strong>es quese sacan de las constituciones y reglas queson a su cargo de hazer; mas todavia,si V. P. f no ordenare otracosa, parece que se podrian enbiar particularmente reglas desteofficio 2 . Y porqueel P. Carate 3 rector deste, collegio,escribe123Polanco, t. vi, pag. 673, n. 2897.Polanco, t. vi, pag. 701, n. 3039. Vide supra, pag. 55, <strong>anno</strong>t. 1.Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. m, pag. 715-715, <strong>ex</strong>emplum afferunt epist. PatrisPetri de Acebedo, <strong>ex</strong> covim. P. Alphonsi de Zarate, Ignatio missae 27Decembris 1555, ubi, inter alia, haec de instauratione scholarum cordubensiumleguntur: «Lucalia non sine solemnitate transacta sunt. Est enimeo die <strong>ab</strong> vno <strong>ex</strong> auditoribus in laudem scientiarum h<strong>ab</strong>ita concio, quamsequutum est colloquium per pueros actitatum non sine venustate: placuitet ornatu et inuentione. Dies etiam Beatissimae Catharinae solemniter celebratusest, et graece et latine compositis epigrammatis. Quo etiam die pronunciataesunt declamationes. Thema, consultatio Dauid, quid de tribus,peste, fame atque hostium fuga potissimum eligeret.»


15 Decembris 1555 123particularmente lo que del ay que dar <strong>ab</strong>iso a V. P/, no otro,sino que todos estos hijos de V. P. 1 , y yo el minimo dellos, enlos sanctos sacrificios de V. P. mucho cnos encomendamos. DeCordoba vltimo de Nouiembre de 1555. De V. P. cindigno hijoy sieruo en el Sefior nuestro,BUSTAMANTE.I093LUDOVICUS DE CALATAYUDPATRl JGNATIO DE LOYOLATOLETO 15 DECEMBRIS I555'•Collegium Societatis Jesu in oppido Ocanniae instituere, sacerdos Calatayudmolitur. — A Siliceo, toletanorum antistite, propositis poenis, prohibeturv<strong>ex</strong>aturque.Muy Rdo. y muy magnifico senor. El Spirituisanto sea enel anima 2 de V. m., y le de gracia para que nos saque a todosde los tr<strong>ab</strong>ajosen que estamos, y se cumpla lo que deseamos.Ya V. P. avra entendido la contratation elque P. FranciscoBorja, comissario general, y io emos echo: como yo doy micasa, que tengo en Ocana 3 , a la Conpania del nombre de Jhu.,para colegio, y entre otras cosas doy tres prestamos para vniral dicho colegio, con ciertas capitulaciones,como V. P. avravisto por los poderes que paraefectuar esta vnion se le an enbi<strong>ad</strong>o.Ale s<strong>ab</strong>ido tan mal al arcobispo de Toledo, mi perl<strong>ad</strong>o,esta negotiation, porque me pareceesta muy mal con la Con-sobre ella me a echo venir a Toledo, dando de ma-pania, quenos; y esta talcomigo, que pienso no me d<strong>ex</strong>ara salir tan ayna1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 61, prius — 346. Hanc epistolamduplici olim constitisse folio <strong>ex</strong>istimamus, at secundum periit autavulsum est, in quo inscriptio, nisi fallimur, continebatur.2Ms. Idnima.3«Est autum Ocannia oppidum satis insigne in regno Toletano, ubi 300domus nobilium erant, novem leucis Toleto et totidem Compluto distans,et tota fere civitas <strong>ad</strong> Societatem nostram valde propensa erat, ut ejusopera in rebus spiritualibus juvaretur». POLANCO, t. v, pag. 462, 463,n. 1256.


124 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1072de Toledo. Ame trat<strong>ad</strong>o muy mal de pal<strong>ab</strong>ras, ytemo serapeor de obras, mayormente si la saleConpania con este colecrio,que espero en nuestro Seilor si saldra.Yo, seiior, enbie los dias pas<strong>ad</strong>os poder para vender vn genicaratoque tengo en Roma f , para la <strong>ex</strong>peditionde las bulasde la vnion destos prestamos al colegio, y aora enbio otros poderespara Paris, Pinedo y Castelin Doria, para que, si no estavendido, le vendan, yesta [sij vendido,elLengandinero en suvanco paraesta <strong>ex</strong>pedition.Y V. P. mande azer ansi, porque,segun elarcobispo toma a pechos esta contr<strong>ad</strong>ition, podria ser,lo que spero en nuestro Senor no sera, que no se yziese e l colegio;y no haziendose, quedarian perdidos mis prestamos. Portanto, mande V. P. que se aga desta manera, y el negotio estaraseguro, y los prestamos no a peligro. V. P. mande azer lasuplication, y signarse, yestese retenta en casa del datario. Nose redima ni se de el consensu, asta que el P. Francisco Borja,comissario, y io avisemos que este todo llano, porque, comodigo, podriase azer la vnion y no el colegio, y perderseyan losbenefitios.me intimaron vn mandamiento delAyer, treze del presente,arcobispo, para que no consienta que en mi casa se aga colegio,ni hospital, ni otra obra pia, so pena de <strong>ex</strong>comunion mayorlate sententie y de quinientos duc<strong>ad</strong>os para su camara; y sola dicha pena, que luegoremitiese todo lo que en este negotio*Ad rem PoLANCO, t. v, pag. 554, n. 1521: «Cum protonotarius Ludovicusde Calatayud... domum et quingentos aureos annui reditus <strong>ad</strong> collcgiumerigendum obtulisset, et ipsemet officium quoddam offerret, quodRomae h<strong>ab</strong>ebat {gienizeratum vocant), quod octingentis fere aureis vendipoterat....; haec, inquam, cum transacta essent, Archiepiscopus Toletanus(Martinez Siliceus]... in virtute sanctae obedientiae et sub poena <strong>ex</strong>communicationismajoris praecepit, ne sine ipsius conscnsu.... collegium... erigcrent...»Vide locum. Plura vero h<strong>ab</strong>ent de hac ipsa re idem auctor invol. vi, <strong>ad</strong> annum 1556, et Alcazar, Chronohist., apud Cartas de SanIgnacio, t. vi, pag. 654 et seqq. «Fundacion del Colegio de Ocana», quoin postremo opere desumpta sunt <strong>ex</strong> Varia historia edicta archiepiscopi— toletani aliaque instrumenta <strong>ad</strong> rem spectantia. Caeterum de officio, quodRomae Calatayud h<strong>ab</strong>ebat (quod sollicitatorum etiam officium dicebatur,quem<strong>ad</strong>modum sollicitatores <strong>ex</strong>peditionum in romana curia. Janizzeri appell<strong>ab</strong>antur),supra egimus, Polanco, t. v, pag. 554, <strong>anno</strong>t. 4.


18 Decemoris 1555 125ftengo echo, a su consejo ; y ansi lo yze, que [he] present<strong>ad</strong>oen su consejoel instrumento de nuestra contratation, por temorde laspenas, y porque [he] est<strong>ad</strong>o aqui como presso; pero estono enpide a que no se efectue, si la Conpania aze lo que puede.Yo lo deseo mas que n<strong>ad</strong>ie; pero estamos tan atemoriz<strong>ad</strong>os,.que ni osamos azer ni dezir. Estese, como digo, sign<strong>ad</strong>ala suplication,retenta en el datario, y no se redima ni de consensu,asta que el P<strong>ad</strong>re comissario y io escrivamos, que sera presto,porque avis<strong>ad</strong>o este de todo; y esperamos verna presto a Toledo,a verse con el arcobispo. Entretanto agase como digo, yestense los dineros en elvanco.Otro no ocurre. El Spiritu santo sea con V. P. y con todos,,y nos de gratia que esta tan buena obra aya efecto. De Toledoxv de Diziembre 1555. Besa las manos de V. P.,El protonotario Luys de Calatayud.1093STEPHANUS SAULIHIERONYMO SAULIARCHIEPISCOPO GENUENSIGENUA l8 DECEMBRIS 15552.Viam proponit st<strong>ab</strong>iliendi, ut par est, genuense Societatis Jesu collegium.— Quid cum P. N<strong>ad</strong>al ipse egerit, commemorat.Rmo. monsignor mio osseruandissimo. Ragionando con donGironimo Natal, capo del collegio,ildiqualecosti e uenutoqua per imbarcarsi per Spagna 3 ,ho inteso che in fatto ilbisognod' un pieno collegio, secondo gl'instituti della lor congrega-1Cartas de San Ignacio,t.vi, pag. 659, n. 53.2Ex apographo in vol. F, unico folio, n. 38, prius 203.3Ad intelligendum hujusce epistolae argumentum, juvat <strong>ex</strong> Polanco<strong>ex</strong>cerpere quae sequuntur: «Pater Natalis... in Hispaniam missus fuit, sicutet P. Ludovicus Gonzalez, cum tredecim fratribus. Secunda die NovembrisLericem cum sociis pervenit, et propter tempestatem, decem dies Genuamusque consumpsit; et quia nulla commoda navigatio sese obtulit, ibi duosfere menses <strong>ex</strong>egerunt, non quidem in Collegio Genuensi, quod caperetantam hospitum multitudinem non poterat, sed in qu<strong>ad</strong>am domo Cha-


126 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1073tione, e 1' hauer rnodo il di sostenere da xxvi religiosi, al qualpare non possino suplire che scudi 900 <strong>anno</strong>. 1'Questa sua relationee stata piu conforme a quellafu gia data a V. S. Rma.costi, quando ella fece quel bel dissegno delP opera e seruigiodi questa congregatione perla chiesa che si f<strong>ab</strong>rica di commissionedel nostro antenato *, piu conforme, dico, che a quell<strong>ad</strong>aua il P. D. Jacomo 2 a cui , pareua douessero bastare scudi300, con 1' essempio dello introdutto a Firenze. Ma tutti due,secondo me h<strong>anno</strong> detto bene, mirando D. Jacomo al principioet D. Gironimo 3 al fine, M. Nicola nostro troua, che la prouisionestatuita dal nostro antenato alli xij sacerdoti et rectore,importa V 600,alli altri 300. II signor Dio ha data la forma,uolendo questi P<strong>ad</strong>ri non pur seruir la chiesa con ]e messe elaudi diuine, ma con le lectioni et institutione de putti. Tutti duerignani, quam D. Nicolaus Sauli inusum omnium horum hospitum obtulit»Polanco, t. v, pag. 116, n. 322.— «Domus Collegii nostri summis erat incommodisobnoxia; sed et scholae sic aestu v<strong>ex</strong><strong>ab</strong>antur, ut aliqui scholasticiin aegritudinem inciderent, et a suis parentibus<strong>ab</strong> eis revocarentur. ..»Ibid., n. 323. Jam, familia Saulorum nobilissima, collegium <strong>ex</strong>struebat inea urbis parte «quae Charignanum dicitur, procul <strong>ad</strong>modum a civium frequentih<strong>ab</strong>itatione sita.» Ibid., pag. 118, n. 328. Arridebat nonnullis utnostrum collegium in illud Saulorum transferretur, et cum jam obiiset«D. Vincentius Sauli, pater Archiepiscopi Genuensis, qui fundationi Collegiinostri non acquieverat,... quidam D. Stephanus Sauli, ut ejus familiaeantiquissimus,... non solum se propensum <strong>ex</strong>hibebat, sed huic fundationi<strong>ad</strong>jungere volebat trecentos alios aureos annui reditus » Ibid., n. 329.—«De Collegio ergo Charignani sic P. Natalis cum Dominis Nicolao etStephano Sauli agebat, et in eo convenire videbantur, ut scilicet conjungereturreditus ille Stephani [scilicet reditus, quos <strong>ad</strong>dere <strong>ex</strong> suo volcbatStephanus Sauli], et septingentorum annuorum ducatorum reditus <strong>ex</strong> dotationeCharignani acciperentur; ut ita mille aurei annui conficerentur.»Ibid., pag. 119, 330.— n. Vide N<strong>ad</strong>al, Epist., t. 1, pag. 331-341. Decollegio autem Carignani et de remota urbis genuensis parte, ubi positumerat, «amoenissimo situ et spatioso» ut Polancus ait, jam agi coeptum fuerat<strong>anno</strong> 1553, quem<strong>ad</strong>modum constat <strong>ex</strong> Chronico, t. III, pag. 74-76,n. 135-141.1Bendinellus Sauli, cardinalis, qui«Collegium illud olim institui jussit.»Polanco, t. v, pag. 119, n. 329, et t. 111, pag. 76, n. 141.2Jacobus Lainez. Vide PolaNCO, t. III, pag. 77, n. 142 et pag. 78,n. 145.3Hieronymus N<strong>ad</strong>al.


18 Decembris 1555 127insieme hauemo pensato, che, prendendosi V 4.000!delliprouenti passati, che sono in essere, et quellicollocati nel montedi Bologna, si farebbon V 3°° d' entrate, a quali aggiunti limateriale, restarebbe il modo largo peraltri300 sopr<strong>ad</strong>etti, la prouisione s' harebbe sin d' hora pernodrire le due terze partedel collegio, et che, allaquanto chiesaliurare un delli tempiotti,secondo e stato deliberato per ricordo dell' architettodouersi fare, non solo perche, passate due proxime stati, restiquel membro fornito in tutto, accioche ui si possa commodamentedentro celebrare, ma perche quellocosi perfettoresti ilvero modello di tutto iltempio.Condotte che sieno insiemequeste due parte not<strong>ab</strong>ili dell' uno e 1' altro tempio, si potra poi,continuando la f<strong>ab</strong>rica del material, prender qual cosa ogn' <strong>anno</strong>;siche in quattro o sei anni resti preueduto alli restanti 300. Hoconferito tutto con monsignoril vicario -,ilquale ne scriuea V. S. Se ella loda la cosa e troua i mezzi buoni, speriamo chela Illma. signoria,e cosi tutti gl'altri nostri della casa, ui s' accorder<strong>anno</strong>.Ma inanzi che si sie dato principioa negociare, necon P una parte ne con P altra, hauemo trouato buono cheV. S. Rma., come capo nostro, consideri la cosa, accioche,approuandola, ella possicosti col mezzo de P<strong>ad</strong>ri ottenere danelP alligato memorialenostro Signore quellose desidera, ch' enotato, et ordinar qui al suo vicario che la procuri con P Illma.signoria per tutte quelle vie che si trouar<strong>anno</strong> piu commode.Essa poi doura con sue lettere inuitare tutta laCompagnia,et ilSignore, di cui ella e opera, sia pregato darle E perfettione. facendofine, in sua buona gratia humilmente mi raccomando. DiGenoua ilxviij di Decembre del m.d.lv.A tergo,alia manu: Copia della lettera de M. Stephano perP arciuescouo diGenoua. Carignano.Ms.m2Aegidius Falcetta (Falconetti), cavorlensis (Caorle) episcopus, vicariusarchiepiscopi genuensis, Hieronymi Sauli, Bononiae prolegati.


128 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 10741094JOANNES HIERONYMUS DOMENECHPATRI IGNATIO DE LOYOLAMESSANA 20 DECEMBRIS I555 \Ouae pericula et incommoda terra marique ipse ac viae comites sint <strong>ex</strong>perti,commemorat.— Sollicitudo proregis ejusque familiae de sodaliumvita.— Ducissa Elis<strong>ab</strong>eth supellectilem <strong>ad</strong> suum collegium bibonense nimiscopiosam apparat ejusdemque incolas vestit.— Templum aedificat.—Socii Bibonam ituri.— Respondet Domenech litteris, sibi redditis.— Deprivatisquorumdam negotiis.— Collegium panormitanum inopia premiturrei familiaris.— Opusculum de doctrina christiana sub prelo est.— CollegiaSiciliae pluribus sociis onerantur, quam quos alere possunt.— Roman<strong>ad</strong>iplomata Domenech <strong>ex</strong>spectat, maxime de coenobio Ascensionis.— De concionatore Villalobos. — De episcopo paclensi: laudat Domenechacta a prorege in hoc negotio.— Quid tamen provincialis egerit.— SententiaJoannis de Vega circa bellum, more piratarum, faciendum. — Desociis.— Laetitia percepta <strong>ex</strong> faustis rerum Societatis nuntiis.—DubiaIgnatio provincialis proponit.— Patris Salmeron descriptas concionesavide deposcit.fMuy Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. Pax X. 1Muy prolixo seria, si particolarmentequisiesse avisar a V. R. de los tr<strong>ab</strong>ajos y peligros[que] hemos pass<strong>ad</strong>o en este nuestro camino 2 . El Senor sea portodo al<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o, y plega a su diuina magest<strong>ad</strong>, que, pues dellosnos ha iibr<strong>ad</strong>o, que sea para su maior seruitio y gloria. Todaviacon la breued<strong>ad</strong> que pudiere pienso de avisarle de algunaparte dellos. Entre los otros tr<strong>ab</strong>ajos y peligros que passamos,vna noche huuimos vna gran fortuna, con temor grande de dara traues en Cal<strong>ab</strong>ria, por estar cierca de tierra, yel viento rezio1Ex autographo in vol. F. s<strong>ex</strong>tuplici folio, n. 45, prius 224-228.—Usus est hac epist. Polanco,t.v, pag. 219, 220, n. 633 etseqq.; pag. 223,.n. 645 et seqq.2Iter Patris Domenech <strong>ex</strong>plicat Polanco, qui auctor, ut saepe diximus,nostris epistolis intelligendis clarissimam prae caeteris omnibus lucemaffert. Ex eo igitur constat Patrem Domenech sub initium Septembris Romamcum Octaviano Cesari venisse (Polanco, t. v, pag. 193, n. 559); Romae«profcssionem in manibus P. Ignatii» fecisse die 20 Octobris 1555(Ibid. pag. 42, n. 76); brevi «cum fere viginti Societatis nostrae hominibus,ipsi <strong>ad</strong>junctis, in Siciliam» rediisse (Ibid.)


20 Decembris 1555 129que nos echaua a ella, y la mar brauissima, y no s<strong>ab</strong>ian quanl<strong>ex</strong>os eramos determin<strong>ad</strong>amente, solo que eramos cerca; y ansise quitaron todas las velas, y <strong>ab</strong>andon<strong>ad</strong>o el timon, d<strong>ex</strong>auan irla nao a beneficio de Dios. El capitan con dos 6 tres se hauianpuesto en orden con sus t<strong>ab</strong>las, para que, dando la nao al traues,se pudieran saluar: y ansi se passo toda aquella noche conmucho tr<strong>ab</strong>ajo, y temor c<strong>ad</strong>a momento de perdernos todos, esperimentandola flaqueza de nuestra carne, que hazia su officio,<strong>ab</strong>orresciendo vn tal genero de muerte, y sentiendo la pennaque otros della tomaran. Hizieronse muchas orationes y algunasdisciplinas,confessaronse todos los nuestros y algunos otros,y davero todo hombre se restringio lo mejor que pudo conDios, para conformarse con su volunt<strong>ad</strong>. Plugo a su diuina magest<strong>ad</strong>,vista nuestra flaquesa, soccorrernos y aconsolarnos, yansi a la mafiana nos hallamos a quatro millasde vn lugar dondese podia tomar puerto: loque tuuieron por milagro, porquela Cal<strong>ab</strong>ria tienemuy pocos lugares para ello, y por ser muyhuien mucho las naos de acercar-maia es plaja, muy peligrosa:se a ella. Estuuimos en aquel puerto, quese lama de Policastro! hasta ocho, dias, <strong>ad</strong>onde se p<strong>ad</strong>escio, porque con much<strong>ad</strong>ifficult<strong>ad</strong> se hallauan mantenimientos, maiormente el pan, hauiendonosfalt<strong>ad</strong>o la prouision que tomamos en Napoles. Acasuquede alli con Mtro. Eleutherio 2 , y no me pude enbarcarquando la nao se partio, y ansi se fueron todos los otros conella, y nosotros huuimos de venir, parte por tierra parte pormar, docientas millas. Vltimamente, veniendo con una barca,a 28 millas de Messina nos encontro cerca del alba vna fra.gattaarm<strong>ad</strong>a, que el virrey embiaua en busca mia, leuando ordenque fuesse hasta Policastro, hauiendo entendido que yo quedauaalli algun tanto indispuesto, y que por tierra desembarcaravn hombre, para buscarme con todo rec<strong>ad</strong>o para caualc<strong>ad</strong>urasy el viagge. Porque como hauia ya ocho dias que hauian lle-1«Policastrum, quae Paleocastrum quibusdam, Policastro, urbeculaest regni Neapolitani, in provincia principatus citerioris, et in ora sinusLai, nunc Golfo di Policastro <strong>ab</strong> ea dicti, 55 mill. pass. distat a Salernoin Eurum, 17 a Promontorio Palinuri in ortum; versus confinia Basilicatae8 circiter». Ferrari-Baudrand, L<strong>ex</strong>icon geographicimi.2Eleutherius Pontano.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 9


130 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1074g<strong>ad</strong>o ! los otros con la nao, y despues el percacho de Cal<strong>ab</strong>ria,con el qual pensauan que yo viniera, no s<strong>ab</strong>iendo nueuas denosotros, estauan con mucha pena. El Senor les pague a estossenores, virrey y duquessa, el a cuyd<strong>ad</strong>o y solicitud que de nosotroshan tenido, que, cierto, me han confundido. Allegraronsetanto el virrey,la senora duquessa y sefior duque,los hermanosy toda esta ciud<strong>ad</strong> en general, que no se lo podria dezir 3 .El Senor sea por todo lo<strong>ad</strong>o y a ellHe hall<strong>ad</strong>o a lasean echas infinidas gracias.senora duquesa que ha echo vna prouisionpara Biuona, que pudiera <strong>ab</strong>astar para el collegio de Messina,antes no la tiene tan buena de gran parte, de sauanas, cubiertos,platos y giarros, stanyo de Inglaterra, vn <strong>ad</strong>resso de cozinahan de irmuy cumplido. Ha vestido despues todos los quealla, de la c<strong>ab</strong>eca hasta los pies; y finalmente lo ha echo tancomplidamente, que yo he tenido scrupulo quando la he visto;y si me hallara aca quando se hazia, no permetiera hizieratanto: y tiene tan gran animo, que todo le paresce poco. Cierto,nos ha puesto en gran obligation, y vltra desto nunca se hamanc<strong>ad</strong>o en la obra del collegio.Y pensando en los dias pass<strong>ad</strong>osquela iglesia por agora no se hiziesse, teniendo cerca vnamuy buena, agora no quiere se quitemano della hasta que seaac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>a, haziendola de boueda, para que sea mas dur<strong>ab</strong>le.V. R. por charid<strong>ad</strong> la tenga por muy encomend<strong>ad</strong>a con el se-1Ms. le


20 Decembris 1555 131ilor duque ', el qual se halla vn poco indispuesto de catarro, nooluidando al virey y a todos sus hijos.Los que iran a Biuona son, Mtro. Eleutherio, Mtro. Marin2 ,Guidantonio 3 ,Paulo mantuano, Thomas Romano, queha venido con nosotros, Jacobo mesines y Alfonso spanyol, estosdos para seruitio, y alli ay otros dos; yde Palermo iranotros dos, vno paraleer humanid<strong>ad</strong>, que se llama Joan Baptistanapolitano, que estudia alli en rhetorica, y algun otro bien vistoal P<strong>ad</strong>re don Paulo 4 , por companyero, para desgrauarel collegio.El Sefior les de su bendition, y V. R. por charid<strong>ad</strong> se l<strong>ad</strong>e de ay. Spero que dentro de dos 6 tres dias partiran con vnafragata arm<strong>ad</strong>a, de la corte, para Palermo, con los otros quealli han de quedar.Legando aqui, y despues de hauer leg<strong>ad</strong>o, he recibido algunascartas de ay, vnas de 17 de Nouiembre, otras del primerodel presente, ylas vltimas que recibi ahier, de 8 del mismo.Tambien alle otras de 27 de Octubre: a todas me sforzare deresponder con lagrati<strong>ad</strong>el Senor.Quando aqui legue, que fue cinquenta dias despues de hauersalido de Roma, hize luego scriuir al rector 3 de nuestraleg<strong>ad</strong>a; y ansi spero que, antes que estas leguen, h<strong>ab</strong>ra algunosdias que tendra V. R. nuevas de nosotros.La procura de Giouan Cola he recibido, con su carta parasu hermano: yo me [he] inform<strong>ad</strong>o de su tierra, y me dizenh<strong>ab</strong>ra hasta 40 6 50 millas por mar. No he embi<strong>ad</strong>o ninguno,porque seria menester hauer major clarid<strong>ad</strong> en este negocio;que embiara vn memorial de lo que tiene,y de como se puede1Is<strong>ab</strong>ellae vir, Petrus de Luna.2Hic unus est <strong>ex</strong> illis fratribus, quos P. Barma in Italiam Valentia misit<strong>anno</strong> 1553, Epist. Mixtae, t. 111, pag. 587, 588, quem saepe Marinocognominavimus. Polanco, t. 111, pag. 382, n. 844.3Guido Antonius. «Huic Guido nomen est, cognomen Antonius, juxtaAguilera». Polanco, t. v, pag. 223, n. 645, <strong>anno</strong>t. 3.4Paulus de Achillis, panormitani collegii rector, de quo plura ipseDomenech infra scribit.5Annibal d.e Coudreto mamertini collegii rector fuerat «usque <strong>ad</strong> Augustummensem. Tunc enim P. Antonius Vinck Rectoris curam suscepit».P0LANC0, t. v, pag. 192, n. 555.


132 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1074prouar que sea suyo, porque no es giente la de Cal<strong>ab</strong>ria quecon vna simplice letra se pueda saccar la hazienda de ninguno,majormente para religiosos: y hauiendo de ir con peligro el quealla fuere, agora sea por mar, agora por tierra, es bien quelleue alguna clarid<strong>ad</strong>. Y por dezir lo que ha pass<strong>ad</strong>o aca por lafantasia, con la posession que se tiene de la gente, se teme queno sea burla, majormente notando ciertas senyales * en la carta:yo me remito a la verd<strong>ad</strong>, y a lo quese ordenare.La letra para Monforte se dio a buen rec<strong>ad</strong>o: hauiendo larespuesta, se embiara. Tambien se dieron las otras que yo lleuau<strong>ad</strong>el p<strong>ad</strong>re de M. Joan Philippo Casino.Sobre el negocio di m<strong>ad</strong>ona Pelotta, estando yo aca, con elvirrey se puede mal trattar, mayormente que el que ha de pagarlos dineros, esta carcer<strong>ad</strong>o. Todavia, el P<strong>ad</strong>re don Paulohara lo que pudiere.El hermano del dottor Torres 2 ira a Palermo, para hazerstimar aquelloslibros del dicho dottor. Si es suma gruessa, yono veo modo de poderse pagar a su hermano, como querriaeldottor, ni tampoco necessid<strong>ad</strong> de hazer esta spesa, hauiendomedicho el dottor que, para quietud de su consciencia, no querriaa. Mtre.entender mas en su medicina: y lo mismo le paresciaN<strong>ad</strong>al. Esto digoal P. Polanco, que ha mostr<strong>ad</strong>o tener estavolunt<strong>ad</strong>.Las cuentas que ay con Palermo, promete Mtro. Polanco enla suya, de 27 de Octubre, de embiar vna otra vez, y hastatiene el Pa-agora no las ha embi<strong>ad</strong>o. Tambien spero las quedre don Paulo: vistas las vnas y otras, pienso poco h<strong>ab</strong>ra querehazer Palermo a Roma; mas verse a mejor.El P<strong>ad</strong>re don Paulo me scriue hallarse en tanta necessid<strong>ad</strong>,que, si no tiene licentia de V. R. de poder sugettar algunarenta, que no s<strong>ab</strong>e que hazerse, porque ha prou<strong>ad</strong>o de buscaremprest<strong>ad</strong>o y no lo halla; y ansi me haze instantia que yo suppliquea V. R., que ie de licentia pueda tomar hasta cient onzasa censo, oalo menos cinquenta; y ansi se lo supplico, porla necessid<strong>ad</strong> grande en quese halla, que deue mucho, y no1Ms. ciertos.55Balthasar de Torres, medicus, Societatem ingressus.


20 Decembris 1555 133tiene con quesatisfazer ni con que entretenerse. Con esto sepodra remediar. Yo pienso que tambien ell de su parte scriuirasobre ello a V. R.La dottrina xpiana.si fa stampar, et spero sera vtile; perchesoa Ex. za ha ordinato quele domeneche et feste in ogni parrochiasi h<strong>ab</strong>biano di giontar'tutti gli figlioli,et che vno de linostri gli insegnila dottrina xpiana. Et cosi sipensa di far imparar'questa, che e per rima. Stampata che sia, si mandar<strong>anno</strong>fin a 10 o 12. Spero che contentara, per estamparsiforma per liin bonafiglioli.P<strong>ad</strong>re mio, estos collegiosestanmuy agrau<strong>ad</strong>os de giente, ysi se pudiera scusar los dos que quieren embiar de Napoles, eltudesco y elhibernico, lo querria mucho; quando no, <strong>ab</strong>astaranestos dos, y al Baltazar y F<strong>ab</strong>io se los pueden tener por alla,que Jos de aca no se como se pueden mantener. Si el Senor nosprouee de alguna <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia, entonzes se podra hazer essa charid<strong>ad</strong>.De Bonifacio se sienten aca agrau<strong>ad</strong>os, por no ser paran<strong>ad</strong>a.


134 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1074como de l<strong>ad</strong>octrina, que tiene poca.El P<strong>ad</strong>re don Paulo solicitamucho por su predic<strong>ad</strong>or. El Sefior le de augmento degratia, yse sirua dell.Acerca del obispo de Pati *, el virreylo ha hecho ver al sacroconcilio, y con su voto se ha procedidocontra del por cosasque tocan a la preminentia y juridiction real, que, comopersona que tiene tierras y feugos d<strong>ad</strong>os por el, en estas cosasha de ser conoscido del mismo rey,como feudatario. Y ansi enel processo que se ha echo contra dell, hallando el virrey algunastestimonianzas que tocauan a su vida, las ha echo quitar,y solamente quiere que se vea lo que ha echo contra la juridictionreal; y sobre ello se ha scrito a la corte del emper<strong>ad</strong>or 2 , yquiere el consejo de la corte que se proceda <strong>ad</strong>elante, y que sevea muy bien. El fue detenido en Palermo; mas no fue pororden del virrey,sino que, entendiendo alla que se queria ir,s<strong>ab</strong>iendo que era contra la volunt<strong>ad</strong> del virrey, elpretor dePalermo lo hizo detener, hasta ver la volunt<strong>ad</strong> del virrey, yansi se le scriuio que le d<strong>ex</strong>asse en su libert<strong>ad</strong>, yansi lo estaagora, bien que de la corte scriuen que se le aga dar vna pregeri<strong>ad</strong>e no partirse del reino 3 . El se alla aca en Messina muyhumili<strong>ad</strong>o, y viene a visitar muchas vezes a su Ex. cia ,y no esya mas inquisidor, como aca se ha jusg<strong>ad</strong>o por el consejo. Vistala prouision que trata este otro que ha venido, avnque 61 pretendiaque todavia era elinquisidor, y que otro era co<strong>ad</strong>iutorsuyo, yo supplique al virrey luego que vine, que no se procediessemas <strong>ad</strong>elante, y amostro tener volunt<strong>ad</strong> en ello, y ansime prometio de hazerlo ver a los juhezes, y dixieron que nosepodia hazer otra cosa; y ansi es menester que tenga pacientia.A mi me ha edific<strong>ad</strong>o el virrey, viendo quan sin passion yrancor se amuestra en este negocio acerca de la persona delsus echos. Hase hall<strong>ad</strong>o muchaobispo, avnque le desplazenmajor clarid<strong>ad</strong> de la monarchia, y actos como otros obispos dePati an sido carcer<strong>ad</strong>os y de Giorgento y vn archimandrita1Bartholomacus Sebastianus de Aragon, episcopus pactensis, inquisi-.tor hactenus Siciliae.2Ms. ernper<strong>ad</strong>o.3Ms. renyo.


20 Decembris 1555 135torment<strong>ad</strong>o porla monarchia, y siempre ha est<strong>ad</strong>o en. esta possesion,y avn se halla que de parte de la monarchia se hanech<strong>ad</strong>o <strong>ex</strong>comuniones. Su Ex. cia lo haze poner todo en vno,para amostrarmelo mejor \Acerca del ir en corso contra los turcos el seilor Hernandode Vega, yolocommunique con Mtre. N<strong>ad</strong>al, y era de parescerque se podria hazer. El virreyse ha marauill<strong>ad</strong>o de la respuesta,diziendo que, si los principes tienen authorid<strong>ad</strong> de publicarla guerra quando es giusta, que tambien la tendran endar authorid<strong>ad</strong> a sus vasallos, para que vayan a hazer danyoa los tales, contra los qualesse ha public<strong>ad</strong>o la guerra,como escontra los moros. Despues la religion de san Johan ordinariamenteva en corso, y que en otro tiempo, quando los xpianos,solian ir en corso, no osauan venir los moros por estas partes.Agora ha tom<strong>ad</strong>o el dicho Hernando de Vega vna presa de1En quid Ignatio scripserat de hoc negotio Joannes de Vega, die 4Decembris 1555. Epistolam desumimus <strong>ex</strong> originali in vol. F, duplici folio,n. 46, prius 229.j. Muy Rdo senor P<strong>ad</strong>re. Al <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong> Ximenez scriuo que muestre a V. P.la copia de ciertas cartas para su informacion deste negocio que se ha trat<strong>ad</strong>o,del obispo de Patti, que, esperando c<strong>ad</strong>a dia la venida del P. M. Jeronimo,no lo he hecho antes. Y V. R. pucde tcncr por cierto, que aquellarela^ion cs verd<strong>ad</strong>era, y que, si los summos pontifices pas<strong>ad</strong>os y sede appostolicahan podido dar gracias y emunid<strong>ad</strong>es, y con causas justissimas,costunbre de quatrocicntos anos, seguida hasta oy, bale; que los reyesy l<strong>ad</strong>e Sicilia pueden proccder contra los perl<strong>ad</strong>os desse rcyno y personas<strong>ex</strong>emptas, como juezes legitimos. De lo qual, plaziendo a Dios, pienso enbiarpresto a V. P. vna relacion verd<strong>ad</strong>era, del fundamento y est<strong>ad</strong>odestamonarchia, con muchos <strong>ex</strong>emplos de <strong>ex</strong>ecucion de los reyes pas<strong>ad</strong>osy presentes,para que V. P. con mas noti^ia, y anssimesmo los de esa religiosaConpania, esten inform<strong>ad</strong>os deste negocio quando sintieren h<strong>ab</strong>lar del, yhagan aquel officio quel Spiritu sancto y sus conciencias les declarare; y alP. Mtre. N<strong>ad</strong>al me recomiendo mucho en su reuerencia; y a V. P. pido pormerced le muestre esta carta, pues deste negocio tiene alguna noticia,aunque mucho menor de la que tcrna quando vea, si Dios quiere, la relacionque se ha de embiar. Nuestro Sehor guarde y prospere en su santoscruicio la muy Rda. persona de V.P. De Mec,inaaiiij.° de Dcziembre 1555.A seruicio de V. P.,=Juan de Vega.»~Inscriptio: Al muy Rdo. senor, el P. M. Igna^io de Loyola, prepositogeneral de la Compafiia de [Jesus]. En Roma. Alia manu. R. ta alli 18 delmedesimo.


136 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1074cinco 6 seis mill scudos, que es vna nao pequenya, carg<strong>ad</strong>a detrigo y ceu<strong>ad</strong>a, con veinte y tantos turcos.De Mtro. Guttano no se otro, sino quese ha embi<strong>ad</strong>o elcambio a la goleta, yse spera respuesta \Los vinos aca son muy caros, por la mala any<strong>ad</strong>a [que] hahauido: seria menester que nos avisassen hasta que precio lesvendria bien la bota puesta en Roma, para queel P<strong>ad</strong>re donPaulo lo platique, y vea lo que conuiene.Yo h<strong>ab</strong>le a V. R. sobre Mtro. Angelo Policino, y AngeloProsdocimo, y Pietro Beluer, y Petro Merc<strong>ad</strong>o sobre lagrati<strong>ad</strong>e saccar vna anima por c<strong>ad</strong>a missa. V. R. me dixo que todoYo no me acorde con laquanto podia dar, lo daua; y que h<strong>ab</strong>lasse con Mtre. Polanco.subita partenza de h<strong>ab</strong>larle, y he dichoaca como V. R. les hauia echo la gracia, y agora en la delprimero deste me scriue Mtro. Polanco que V.R. concede lagracia 6 verd<strong>ad</strong>era 2 facolt<strong>ad</strong> a Angelo Prosdocimo: supplicamosa V. R. que sea tambien para los otros, que todos son buenoshijos.La letra del virrey para Antonio Doria, se procurara, quespero no h<strong>ab</strong>ra difficolt<strong>ad</strong> en ello. Quantoa embiar a Mtro. Gerardo3 , puesto que sea en su lugar Arnoldo, y tom<strong>ad</strong>a algunaauthorid<strong>ad</strong>, se embiara con la primera commodid<strong>ad</strong>.Quanto al P. Anibale «que no passe mucha dilation despues4de primavera» ,humilmente supplicamos a V. R., que, attentoque en su lugar hemos puesto [a] Mtro. Francisco, queno es1Vide Polanco, t. v, pag. 205, n. 599, ubi migratio Patris Guttani incoelestem patriam scribitur.2Lectio dubia.3Gerardus Lapidanus, qui et Lapidius dicebatur. POLANCO, t. V, pag.J 97> n « 57 2 ;<strong>anno</strong>t. 4.— De eo, de Alphonso Villalobos acde Arnoldo Concho,vide plura apud eumdem Polanco,t. v, pag. 287, n. 113S, 1139.4Verba haec ique110passe mucha dilation despues de primavera*lamquam scripta <strong>ab</strong> Ignatio accipimus, dicente Polanco: «Q.uia P. IgnatiusRomam mitti jusserat P. Annibalem [de Coudreto] primo vere, obnixe rogavitP. Provincialis ut usque <strong>ad</strong> autumnum anni sequentis ibi relinqueretur,tum ut sua auctoritate novum rhetorices praeceptorem, FranciscumStephanum, juvaret, tum ut historiam quamdam Collegu Messanensis,quam, coeperat, <strong>ab</strong>solveret». Polanco, t. v, pag. .220, n. 635. De operePatris Coudreto, vide quid <strong>ex</strong> Aguilera <strong>ad</strong>notavimus loco citato.


20 Decembris 1555 137tan sufficiente, y que tiene necessid<strong>ad</strong> de la ajud<strong>ad</strong>eMtro. Annibale,el qual, estando aca, da authorid<strong>ad</strong> a este collegio, ydespues que confiessa ciertas personas principales, de lasqualesen breue se spera se resolueran en seruitio de nuestro Serior, ydespues que este verano estara aca el virrey, y tractamos agorasobre la vnion de la <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia de Roccam<strong>ad</strong>or ', y110 conuendriaque se hissesse mutation alguna; que no bueluan a su solitacantilena, que, quando ay algun buen supposito,subito losaccan de aqui, que estuuiesse aca por todo el verano. Entretantotomara major authorid<strong>ad</strong> Mtro. Francisco, resoluerse anaquellas personas y lo de Roccam<strong>ad</strong>or, y al Settiembre que viene,6 a lo mas largoal Ottobre, podria ir, que entonces piensoRoma, y de su parte no ay difficult<strong>ad</strong>, antes me paresceque su Ex. cia se partira desta ciud<strong>ad</strong> para Palermo; y despues,que hasta elprincipio de los otros studios poco podria hazer ense olgar<strong>ad</strong>e estar hasta aquel tiempo. Ha de cumplir tambien algunascosas, como es lahistoria del collegio, y querria que antes[que] se partiesse, hiziese otro dialogo para el principio delos studios. Esto representoa V. R., remetiendome en todo ala santa obedientia.El stratto de las cartas de Mtro. Salmeron, que me scriueMtro. Joan Philippo 2 embiarnos, no lo he recebido: pensamosque se quedo ay. Por charid<strong>ad</strong> que nos lo embie, por la consolationque recebimos de las nueuas de Mtro. N<strong>ad</strong>al y de losotros, y de las nuevas de los cardenales francesses y de los dottores,y speranza que se remediara lo [del] decreto y persecutionde Paris, y del sermon [que]hauia de hazer el P. Benedetto3 . De todo sean echas graciasa nuestro Seiior. Muchotambien me he consol<strong>ad</strong>o con lasnueuas de Giouan Saluo. ElSenor le de augmento de gracias con la perseueranza. A suhermano, que se hallaua en trauajo por deudas, he ajud<strong>ad</strong>o consu Ex. cia de modo, que se podra remediar. Su m<strong>ad</strong>re desea s<strong>ab</strong>ernueuas del dicho Joan Saluo.1Abbatia Stae. Mariae dc Rocca Amatore, 0. Cister., non longe a Messana,de qua infra redibit sermo.aP. Joannes Philippus Vito, in curia romana Societatis <strong>ab</strong> epistolis etcommentariis, socius et <strong>ad</strong>jutor Patris Polanci.3P. Benedictus Palmius.


138 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1074Acerca de Joan Romano, queesta en Palermo encerr<strong>ad</strong>o envna camera, me scriue el P<strong>ad</strong>re don Paulo vna polica, la qualembio a V. R. No me paresce que conuiene detenerle destamanera, y peor de otra. V. R. por charid<strong>ad</strong> ordene lo que seha de hazer dell, que no lo pueden mas suffrir ni de vn modoni de otro, y ha mucho tiempo que se tribula con 611.Quando ay stuue con Mtro. N<strong>ad</strong>al, platiquesobre GiouanThomas, olim turco, y paresciole que no conuenia tenerie, yque pensaua que con el deseo que se hauia tenido en que se hizieraxpiano., queell 6 yo, 6 todos dos, le h<strong>ab</strong>riamos prometidode hazerle libre, haziendose xpiano. , y de ajudarle pararescatar su mujer y su hijo; y ansi le leparescio que dixiesseque nosotros no queremos sino su bien, y ajudarle para la saluationde su anima, y que viua contento. Que ell podria estarcon algun pan<strong>ad</strong>ero ganando, y con lo que el ganasse, y deotra parte le ajudariamos, podria rescatar su mujer; y que estandoansi, sin la carta de otro se tractaria, scriuiendo <strong>ad</strong>ondeesta su mujer, y biendo como el se de puerta, y que despues sele podria dar la complida libert<strong>ad</strong>, viendo el buen successo. Notuue lugar de conferirlo con V. R.; a mi me parescelo mismo.Supplico a V. R. me mande lo que tengo de hazer en esto l .Tambien ha [a]contessido, que vno que staua en la Italacon Mtro. Daniel 2 , que se llama Pietro Antonio, paresce queha venido en alguna falta de judicio, y estos dias pass<strong>ad</strong>os serebello contra Mtre. Daniel, y dixo que no queria mas estar enlaCompania, y ansi se fue a casa de vn amigo, hasta que fuealla Mtro. Antonio 3 ,y se reduxo de boluer, y sperarmi veni-•da. Helo hecho venir aca. El ha dicho que querriair a Roma.No conoscen los otros esta falta. Creo que, quitandolo algun1Non semel de hoc viro facta mentio est. Vide Polanco, t. III, pag.209, n. 449, et t. iv, pag. 213, 214, n. 476, ubi haec leguntur: «Ille JoannesThomas, quem <strong>anno</strong> praeterito [1553] a perfidia saracenorum <strong>ad</strong> Christifidem conversum esse diximus, non illo bono spirituperseveravit, quemper baptismum accepisse videbatur, et collegio molestus erat, dum nimiumsuam urgeret libertatem».2P. Daniel Paeybroeck, qui «loco Patris Joannis Philippi [Casini]Italammissus fuerat». Polanco, t. v, pag. 190, n. 549.3Antonlus Vinck.


20 Decembris 1555 139tiempo del estudio, boluera como solia. V. R. vea lo que mandase aga dell. Tengo de embiar otro en su lugar, que me seraarto tr<strong>ab</strong>ajo de allarlo. Botello ' le conosce mucho, y podra darrelacion dell; esta harto bien fund<strong>ad</strong>o en letras humanas, y siquieta, podria ser buen supposito.Esto es lo que me occorre: supplico me mande dar respuestalo mas presto [que] se pudiere, maxime sobre Joan Romano,y que e) negocio de la Ascension se tenga por encomend<strong>ad</strong>o,que, hauiendome prometido el gouern<strong>ad</strong>or de embiar, lo despachopor ventura mas presto que mi leg<strong>ad</strong>a; y ansi lo scriuioa su Ex. cia con la carta [que]me dio: han pass<strong>ad</strong>o ya dos meses,yno se ha hauido. Por esta no mas. El Senor sea con todos.De Messina a 20 de Deziembre 1555.De V. R. humilsieruo en Jesu X.°,Jo. Hier6nymo Domenech.seDel P. Laynez dezeamos s<strong>ab</strong>er si esta en Roma yse ha departir tam presto.Gorrea 2 me prometio de scriuir ciertos sermones del P. Salmeron,que ha scrito, y embiarmelos para ajuda destos collegios.scritos conmigo, para hazerlos copiar, el se offerescio a lo queHauiendo hauido orden de Mtro. Polanco de traher sushe dicho, y yo por su consolation se los d<strong>ex</strong>e. Supplicoa V. R.que mande scriuir alla, que guarde la promessa, que a poco apoco me hauia de embiar los sermones, como los scriuiera:dello sperose servira mucho nuestro Sefior.queInscriptio: \ Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, il P. M. Ignatiode Loyola, preposito general della Compagnia di Jhu, etc.In Roma. Alia manu: R. ta alli30 del medesimo.1Michael Botelho.2Hunc esse <strong>ex</strong>istimamus Joannem de Gurrea, juvenem caesaraugustanum,quem Neapoli P. Salmeron Societati lucrifecerat. P0LANC3, t. IV,pag. 373, b. 801.


140 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 10751095PETRUS DE ZARATEPATRI IGNATIO DE LOYOLABRUXELLIS 22 DECEMBRIS I555*.Riv<strong>ad</strong>eneira Bruxellas venit; redit Lovanium. — Latinas orationes h<strong>ab</strong>et,summa omnium acclamatione.— Timor ne bellum ardeat inter pontificemet Hispaniae reges.— Cupit Zarate ut in oppido Garciaz sedes Societatiscollocetur.4.he auis<strong>ad</strong>o a V. R. comoMuy Rdo. P<strong>ad</strong>re. Antes de agoralleguo bueno aqui el Mre. Rib<strong>ad</strong>eneira, yse torno en Lobainacon su companero, hasta que tengan de mi otro auiso ~.Speroen Dios que los negocios de la regia majestatse concluiran conbien presto, y luego se attendera a los particulares.Yo tambienespero este buen tiempo, en el qual attendere a lo vno ya lo otro. Es bien verd<strong>ad</strong> que ya he comenc<strong>ad</strong>o algo a razonarsobre lavenida de Mre. Pedro; pero h<strong>ab</strong>lo vna pal<strong>ab</strong>ra oy,1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 57, prius 317.2«Die 7.a Decembris... 1555 P. Petrus de Rib<strong>ad</strong>eneyra cum Fratre acsocio, Francisco Giraldo, Lovanium incolumis pervenit». Polanco,t. vi rpag. 429, n. 1847. Videlocum, ubi plene agitur de «Missione P. Petri deRib<strong>ad</strong>eneira» et provincia, eidem a Sto. Ignatiodemandata, st<strong>ab</strong>iliendi inFlandria Societatem. Ad idem negotium referuntur plures Ignatii epistolae,t. vi. Cf. etiam Delplace, Uet<strong>ab</strong>lissement de la Compagnie de Jesusdans lePays Bas et la mission du P. Riv<strong>ad</strong>eneira a Bruxelles e?i1556,d^apres des documents inedits. Ipse Riv<strong>ad</strong>eneira, agens in suis Confesionesde hac <strong>ex</strong>peditione, ait: «Era yo entonces de 29 afios, h<strong>ab</strong>iame cri<strong>ad</strong>odesde los 12 en Italia..., no tenia noticia de la Corte del Rey de Espana,ni de los Senores y Grandes y Ministros de ella; est<strong>ab</strong>a achacoso y conpocas fuerzas; el tiempo, en que h<strong>ab</strong>ia de partir y pasar por Alemania, erael invierno; el companero que llev<strong>ab</strong>a era el hermano Guiraldo, mozo ynovicio espanol. No s<strong>ab</strong>iamos la lengua tudesca, ni el camino; ni de la ciud<strong>ad</strong>dc Bolonia en <strong>ad</strong>elante h<strong>ab</strong>ia, hasta Flandes, Colegio alguno de la Compania;y con todo eso, Senor, gui<strong>ad</strong>os por Vos, llegamos salvos a Lovainaa los 7 de Diciembre, h<strong>ab</strong>iendo partido de Bolonia a los 23 de Octubre delano 1555, y yo con mas salud y fuerzas que cuando parti deRoma». Cartasde San Ignacio, X. vi, pag. 45, <strong>anno</strong>t. 3.


22 DECEMBRIS I555 I4Iy otra a 3 dias, porque con esta orden procedela armoni<strong>ad</strong>estos temporales.El buen Mre. Pedro predico oy haze ocho dias en latin enLobania; y por no entrar en un camino sin fin, digo a V. R.,que he entendido de vn fraile portugues, escolar de Lobaina,y de vn Ortega, al parecer honbre de santisima vida, los qualesme han dicho cosas desta predica, que toda Lobaina esta spant<strong>ad</strong>a,y que el Spiritu santo h<strong>ab</strong>lo por su boca, y que su procederno era de honbre. Y esto me dixo delante [d]el comissariodesta corte, de sant Francisco, que tanto mas me holgue.Y dixome anoche, que pensaua partirse luego, poralcancar lapredica de oy, que no la queria perder por modo ninguno.alto comienco ha d<strong>ad</strong>o este moco en Lobaina:Muy grande yyo confio en Dios que el ha de ser el Mre. Francisco X<strong>ab</strong>ier,y propheta desta tierra. Lo que entendere de la predica de oy,auisare a V. R. 'Aqui tenemos muy mala speranca que su S. dat 2 haga la pazcon estas magest<strong>ad</strong>es 3 ; pero que no spera otro que a primavera;puede ser que no sea verd<strong>ad</strong>, y que Dios lo hara mejorque no pensamos.Como otra vez he supplic<strong>ad</strong>oa V. R., desseo que llamassea M. Reboster 4 , por ser muy platico, yrazonase con el sobreel negocio de la ann<strong>ex</strong>ion, 6 que se haga y se estienda la resignacionque d<strong>ex</strong>e alla, y que no speremos a que los tiempos serebuelban en modo, que no podamos hazer lo vno nylo otro.Y sobre esto, proueiendo lo que mejor parecera a V. R., sperocon desseo su respuesta, porque este negocio inportamucho al1Quantum <strong>ad</strong>mirarentur homines latinas Patris Riv<strong>ad</strong>eneira orationes,dicendique vim et actionem, declarant epistolae Bernardi Oliverii, quasaffert Delplace, op. cit. Duas h<strong>ab</strong>es in Cartas de San Ignacio, t. vi,pag. 561-566. Vide Polanco, t. VI, pag. 431, 432, n. 1853-1858. Ignatiusvero his Petri de Zarate laudibus rescripsit: «En lo que escribe Vmd., delprincipio que ha d<strong>ad</strong>o a sus sermones Mtro. Pedro de Riv<strong>ad</strong>eneira, mire nole engahe la afeccion a hacer las cosas algo mas de lo que parecena aVmd. sin ella. Como quiera que sea, Dios Nuestro Sehor lo haga instrumentoutil para su servicio». Cartas, t. VI, pag. 114.2Paulus IV.3Carolus V et Philippus II.4 Franciscus Reboster?


142 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1075descargo y contentamiento de mi anima: y c/ierto, que tengogran gana de ver vna dezena de honbres desa Compania enGarciaz \De aqui no tengo mas que dezir, de que no se comoesta S. M. r si bien 6 mal,, porque el sol muchas vezes passapor su varrio, ni lequeve ni le encuentra: tanto esta bienguard<strong>ad</strong>o.Dios nuestro senor leguarde de todo mal.A esos mis Rdos. P<strong>ad</strong>res beso las manos, y me encomiendoen sus santas orationes; y nuestro Setior la muy Rda. personay su sancta Compagnia conserve siempre en su santo seruicio.De Bruxelas oy domingoa 22 de X. bre 1555. De V. R. muycjerto seruidor, que sus manos besa,Pedro ue(^arate.V. R. mandara dar a buen rec<strong>ad</strong>o esa letra a Mondragon 2 ,que viene c<strong>ad</strong>a dia al collegiode laCompagnia.Inscriptio: j Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re, el P. M. Ignatio deLoyola, preposito general de la Compagnia de Jesus, en Roma.Alia manu: Ric. ta alli 20 di Gennaio.1«Garci'az ;villa en la prov... de Caceres (12 leg.), part. jud. de Logrosan(3), dioc. de Plasencia (17),... sit. entre sierras, que son ramificacionesde las Villuercas... Tiene 135 casas desiguales...» M<strong>ad</strong>oz, Diccionariogeogrdfco-histor., t. VIII, pag. 308.— Ad id vero, quod Zarate postu-«En el negocio de Garciaz, porahora hay malalaverat, respondit Ignatius:comodid<strong>ad</strong> de <strong>ex</strong>pedirle, como Mtro. Polanco escribira; pero h<strong>ab</strong>iendola, nofaltare yo de hacer lo que en mi fuere, por servicio y consolacion de Vmd., agloria divina, aunque me acompane poco la salud de algunosdfas aca».Cartas, t. vi, pag. 113.2«Acaso es D. Juan de Mondragon, clerigo que en Roma hacia de procur<strong>ad</strong>ordel Canonigo de Cucnca, D. Pedro Marquina». Cartas, l. c,<strong>anno</strong>t. 2.


•25 Decembris 1555143109GERARDUS DAWANTPATRI IGNATIO DE LOYOLAVIENNA 25 DECEMBRIS I555'.Se imparem novitiis informandis agnoscit. — Ut <strong>ab</strong>effiagitat. — Ad Ignatium vellet accedere.tJhs.eo munere removeatur,Dominus Jesus Christus, recenter natus, nostris agnoscaturmentibus. Amen. Scripsi nuper <strong>ad</strong> P. V., Pater in thristo Rde.,de iis, quae mihi hic desiderari videbantur. Nunc speciale nihiloccurrit, nisi quod putarem huic collegio prospiciendum esse dealiquo magistro nouitiorum, quinihil ageret,nisi ut fratresomnes in spiritu proficerent. ld ipsum autem quandiu hic fui,.semper optaui, sed forte indigni fuimus. Sunt quidemhic Patresaliquj, sed quisque cura alia satis occupati.Nam R. P.Lainoy, cuius humeris totum domus impendet onus,id facilecirca suas concio-praestare non posset. Dnus. Godanus et alii,nes et lectiones satis occupati, similiter hoc officio prohibentur.Et vt, quod sentio, libere coram Deo et V. P. loquar, non videohic aliquem, qui illud donum discretionis spirituum, <strong>ad</strong> hocmaxime necessarium, sit ita consecutus, vt optarem. Proindevidetur mihi talis necessarius, cui fratres cum reuerentia etamore obedirent, sicque alacritatem spiritualem fouerent, mortificationibusincumberent, ac spiritualesmotus melius <strong>ex</strong>ercerent.Verum est hanc curam mihi indignissimo <strong>ex</strong> partetr<strong>ad</strong>itama Rdo. P. Natali; sed fateor me huic officio satisfacere nonsim <strong>ad</strong>huc <strong>ex</strong>ercitatusposse; primo, <strong>ex</strong> parte mea, quod parumin tam arduis negociis; deinde, <strong>ex</strong> parte fratrum, quod nonauderem libere eos ducere. Potissima tamen ratio est, quae <strong>ab</strong>hoc munere me retrahit, quod nullam h<strong>ab</strong>eam hic libertatem eafaciendi, quae mihi dictat conscientia circa fratres necessaria,nec spem h<strong>ab</strong>eo me h<strong>ab</strong>iturum, quandiu cum Patre Lanoy ago.1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. IJSS> uruco folio, n. 168,prius 126, antiquitus 189.


144 <strong>Epistolae</strong> Mixtas— 1076Dum enim ea cupio sequi, quae ipseiudicat recta, aliudquemihi dictat conscientia, sequor quidem ipsius voluntatem, interimtamen mihi non satisfit. Ignosce, quaeso, Pater,si hoc longiusprosequor, libenter enim me totum tuae aperirem paternitati.Hinc enim factum est, vt semper senserim spiritum mealio trahentem. Sentio enim haec et eiusmodi in detrimentumspiritualis in me augmenti cedere. Proinde hac de causa, deindequia in lingua germanica nihil aut parum profeci,viderit tuapaternitas, an <strong>ad</strong> maiorem gloriam Dei ac animae meae salutempossem hinc <strong>ad</strong> tempus <strong>ad</strong> vos proficisci Romam, non solumob causam praedictam, sed etiam quod iamdiu sentii desideri<strong>ab</strong>ona <strong>ad</strong> faciendum aliquasSocietatis nostrae <strong>ex</strong>perientias, autpauperibus in hospitali seruiendo, aut peregrinando,aut vt mihiet spirituimeo <strong>ex</strong>pedire iudicaretis, non enim in minimo meamcupio voluntatem sequi. Adde his, quodparum hic promoueo, solus enim hic sumquiin literis nihil autdeberem theologiae<strong>ex</strong> professo operam dare, alii enim aliis in rebus occupantur.Magna etiam sentio desideria <strong>ad</strong> praedicandum, quod sinealicuius linguaebeneficio praestare nequeo. Haec tamen omni<strong>ad</strong>esideria mea facile possunt per sanctam obedientiam regi ettemperari. Proinde, quod T. P. <strong>ex</strong>pedire senserit, digneturmihi significare. Ego de hac mutatione contuli cum R. P. Lainoy:is mihi statim assensit, tantum si T. P. scriberem, vt aliquemJoco meo huc mitteret, qui nouitiorum curam gereret.Haec, Pater Rde., h<strong>ab</strong>ui, quae breuiter scribenda duxi, vtobedientiae satisfacerem, rogoque tuam paternitatem humillime,vt Deum pro me orare dignetur,vt semper spiritum mihi det,<strong>ad</strong> obediendum T. P. promptissimum \De fratre meo Andrea, quem audio in Portugaliam amandatum,gaudeo; spero <strong>ad</strong> gloriam maiorem Dei caessurum \ Va-1Usurpavit has litteras Polanco, t. VI, pag. 346, 347, n. 1429-143 1,et Romam ver-qui haec subdit: «Pater autem Ignatius id petenti concessit;sus hac ipsa aestate missus est, et propter bellicos tumultus, Laureti, ut superiusdiximus, substitit». Dixerat autem, /. c, pag. 107, n. 380: «Mag.Erardas Avantianus, qui Vienna venerat, lectionem dialecticae JoannisCaesarei <strong>ex</strong>plic<strong>ab</strong>at».2Haec de Andrea Avantiano reperimus apud eumdem Polanco,t.vi,pag. 744, n. 3225: «Andreas Avantianus et Christophorus Strobelius male-


27 Dhcembris 1555 145leto, R. P., tuique indignissimifiliialiquandomemor essedigneris. Viennae, in Austria, his festis natalitiis 1555. Indignissimusseruus tuus ac filius,Erardus Leodiensis \Inscriftio: Rdo. in Christo Patri, D. Ignatio de Loyola,generali Societatis Jesu praeposito. Romae. Alia manu: R. ta alli.23 di Genn. 1099BERNARDUS OLIVERIUSPATRI IGNATIO DE LOYOLALOVANIO 27 DECEMBRIS I5552.Ne flandricae provinciae ipse Oliverius <strong>ab</strong> Ignatio praeficiatur, enixe rogat.t1Pax X. Molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. Mi ha detto M.° Pietro 3 ,che screue a V. R. soprailprouinciale per Fiandra: io scriuerotre parolledi quello, non per dar parere,ma auiso. Che veroe che sempre mi e parso vtile di hauer' qualche d' uno, chih<strong>ab</strong>bia la superintendentia sopra tutti H altri, massime che quanon seguitiamo molto ilspirito et modo della Compagnia nelconuersar' et alcune altre cosette. Ma io non ho visto ni vedoalcuna persona di qua, chi cognosca modo ildi proceder' dellaCompagnia, et che h<strong>ab</strong>bia il credito et authorita li altri.apressoEt perche M.° Pietro fa mentione di me, solo diro che V. R.tropo cognosce le mie imperfectione, et massime la pusillanimitaet dapocagine, che piu presto ogni di si augmenta. Eth<strong>ab</strong>ebant, praecipue Andreas, qui tota qu<strong>ad</strong>ragesima aqua usus fuerat, quipotus non perinde germanis, belgis atque lusitanis conveniU.1Sic a patria dicitur saepe, qui Avantianus, latinonum more, cognominatur,pro Dawant. Videantur ejusdem Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. m, pag. 710-714,26 Decembiis, 1555.2Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. Ijj6, duplici folio, n. 204,prius 293, 294.3P. Petrus de Riv<strong>ad</strong>eneira, qui 26 Decembris 1555 Ignatio de sociorumstatu et conditione in Flandria, maxime vero de Adriano Adriaenssens, diligenterscripsit.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 10


146 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1077oltra questo,io non potria dissimular alcune cose che io vedo,et io temo che non si potriano mutar' senza turbatione di qualcheduno,et non sono di tanta importanza, che possino esser roccasione di alcuno not<strong>ab</strong>ile scandalo; anzi io vego che il Signorha tanta cura di noi, che ogni cosa conuertisse in bene. Mioccorreua che V. R. P. potri<strong>ad</strong>ar' authorita a M.° Pietro dicommissario, o di ordinar' quello che liparera meglio, mentreche stara qui; depoi, essendo ritornato apresso V. R., potra dibocha referire quelloche hauera visto; et alhora V. R. P.,cognoscendo meglio le cose, ordinara a maggior gloria d' Iddioogni cosa. Non voglio dar' parere o legge a V. R. P. ni anchorafugo,iltrauaiglio; ma laper mia insufficientia temo ilpeso. Pur' io confido che V. R., cognoscendomi molto bene,non mi cargara piu di quello che potro portar';o cargandome,mi impetrara le forze, del signore. Finalmente ego seruus tuuset filius ancillae tuae, il quale pregoesser' racommandato allesue sante orationi. Amen.Di Louain alli27 di Decembre 1555 \ Di V. R. P. inutile vBernardo Oliuerio.Inscriptio: \ Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re, il P. M.° Ignatiode Loyola, preposito generale della Compagnia di Jesu, etc, inRoma. Alia manu: 1556 (sic).Louanio. Di M. ro BernardoOliuerio. 29 (sic) di Decembre. R. ta alli 18 di Genn.° Delleprediche di M. ro Rib<strong>ad</strong>. ra 21Prius quidem scriptum fuerat Ijj6, postea vero numerus 6 factusest 5; et sane <strong>anno</strong> 1555 <strong>ex</strong>aratam fuisse epistolam perspicuum est, tum <strong>ex</strong>ipsius argumento, tum <strong>ex</strong> persona, cui mittebatur (Ignatius enim 13 Julii1556 decessit), tum quia epistola P. Riv<strong>ad</strong>eneira, <strong>ad</strong> quam praesens refertur,diem scriptionis praefert 26 Decembris 1555.2 Nihil de orationibus Patris Riv<strong>ad</strong>eneira, Lovanii h<strong>ab</strong>itis, in hac epistolaattingitur; at multa de illis scripserat Oliverius in alio folio ejusdem epistolae,numero 203, quod nostro 204 <strong>ad</strong>haeret. Illud vero non edimus, quiajam <strong>ab</strong> aliis evulgatum est. Vide Cartas de Sau Ignacio, t. vi, pag. 561.


31 Decembris 1555 147FRANCISCUS DE VILLANUEVAPATRI IGNATIO DE LOYOLACONCHA 31 DECEMBRIS 1555'.Concham pervenit Villanueva.— Acta cum doctore Alphonso Ramirez deVergara <strong>ad</strong> hujus in Societatem ingressum.— Motionem persentire hicavet, sibi divinitus illapsam, illum suaviter <strong>ad</strong> Societatem pertrahentem.jkMuy Rdo. en Xpo. P<strong>ad</strong>re. La gracia yamor eterno deJhuxpo. sea siempre en nuestro continuo fauor. Amen. DesdeVall<strong>ad</strong>olit escrevi a V. P. de las cosas de Plazencia yla caus<strong>ad</strong>e mi venida 2 ;en esta dire el demas suceso. Yo Jlegue [a] Alcala,<strong>ad</strong>onde estuve tres 6 quatro dias, y luego me parti paraesta ciud<strong>ad</strong> de Quenca. Llegue aquidiez dias antes de la nativid<strong>ad</strong>del Sefior, y despues de aver est<strong>ad</strong>o algunos dias con elsenor doctor Vergara, me dio parte de las cartas que V. P. leavia inbi<strong>ad</strong>o, con harto gozo y deseo de servir al Senor. Diomeparte de sus buenos deseos y sentimientos que el Sefior le dava,dandome a entender queel desea dar a su cri<strong>ad</strong>or la fruta yelarbol, si su divina magest<strong>ad</strong> delJo es mas servido. Y que paraentender ysentir esta merced del Seiior, elque avia hecho susrrazones, presupuesto que de otra manera en si no sentia llamamiento,y determin<strong>ad</strong>ose a la parte donde las rrazones leconvencian, que eran a servir a nuestro Sefior en laCompatiia.Y que,si nuestro Senor le oviese d<strong>ad</strong>o a sentir que de su sacrificioseria servido, como Je da a conocer Ja verd<strong>ad</strong> y bond<strong>ad</strong> delas rra-la obra, que no avria esper<strong>ad</strong>o tanto; pero que, aunquezones le convencen, no hallando en la volunt<strong>ad</strong> aquel suaue ys<strong>ab</strong>roso sentir en darse, que nuestro Seiior Je a d<strong>ad</strong>o en ser despenserode la Compaiiia, y gastar Jo que tiene con los estudiantesdella, Je haze detener, deseando acertar en lo que elSefior del sera mas servido.1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 69, prius 386. Usus est haccpist. POLANCO, t. VI, pag. 590, n. 2547.2Vide epist. 1065, supra positam, pag. 93-96.


148 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1078Deziame que algunasvezes le venian algunos movimientos,que le incitavan que se determinase, y hiziese voto, y confiasede nuestro Senor que le ayudaria, y confiase de ! la Compania,que, viendo que conveniese, procuraria su consolacion.Con esto le parece yria muy consol<strong>ad</strong>o y s<strong>ab</strong>roso, si el Senorle hiziese esta merced, de darle a sentir su divina volunt<strong>ad</strong> ; ypara este fin endereca todos sus sacrificios y oraciones, y desealeayuden en la Compania; pero, si estando en Quenca,el Seiiorno le hiziese esta merced, pareciendole bien a V. P., desea yrsea vna casa de laCompania 6 a vna soled<strong>ad</strong>, como casa de rrecreacion6 ermita, con algunos de la elCompaiiia para mismofin, por parecerle que alli, apart<strong>ad</strong>o, estaria mas dispuesto parasentir la volunt<strong>ad</strong> del Seiior con suavid<strong>ad</strong>. Pero si aqui tampocoalcan^ase este suave sentir en su eleccion, que, pareciendoa V. P. que deva d<strong>ex</strong>ar todas cosas, para mas libremente seocupar en el servicio divino, siguira el parecer de V. P. Y conver yo sus tan buenos deseos, y que los medios que 61 proponevan dirigidos al fin, y que va con suavid<strong>ad</strong> por ellos, especialmenteque son medios antiguos y aprob<strong>ad</strong>os del P. Francisco;me a parecidoavisar a V. P. para que le haga encomendar anuestro Seiior, y avise lo que in Domino vea convenir a . Yo meparto para Alcala, y de alli a PJazencia. V. P. se acuerde demi: a mis P<strong>ad</strong>res y hermanos pidolo mesmo. De Quenca3vltimo de Diziembre 1555.Indigno hijo de V. P.,Francisco de Villanueva.1Ms. de de.2Non semel actum est de ingressu doctoris Vergara in Societatem, etmulta de hac re <strong>ad</strong> annum 1556 refert Polanco, t. VI, pag. 20, n. 47, etpag. 590, n. 2547.Videatur Alcazar, Chronohist., t. I, pag. 227-229, qui, cum responsaSti. Ignatii tum <strong>ad</strong> Villanueva tum <strong>ad</strong> ipsum doctorem retulisset, rem ita<strong>ab</strong>solvit: «Mas como sus enfermed<strong>ad</strong>es fueron creciendo, temio ser cargosoa la Compania; por lo qual d<strong>ex</strong>o de entrar en ella con el cuerpo, contentocon tenerla entran<strong>ad</strong>a en el corazon».3De conchensibus agunt, eodem die missae, Litt. Qu<strong>ad</strong>r. ,t. III,pag. 756, 757-


31 Decembris 1555 1491099THOMAS BUISPATRI LEONARDO KESSELNOVIOMAGO, DIE INCERTO I555lGaudet de faustis rerum Societatis nuntiis; dolet quod, cum ipsa <strong>ab</strong> hominibus,christiana fide destitutis, evocetur, <strong>ab</strong> iis <strong>ex</strong>pellatur, qui catholicorumnomine censentur.— Punitio a Deo Societatis <strong>ad</strong>versariis infiicta.—De Kesselii amicis ac notis. — Illum <strong>ad</strong> se venire peroptant..Valde letor,4-*D. Leonarde, frater in X.° charissime, quod tam<strong>ex</strong> literis D. T. <strong>ad</strong> me missis, quam <strong>ex</strong> ore decani intell<strong>ex</strong>erimmir<strong>ab</strong>ilem ac miraculosum profectum Societatis Jesu, que,vt <strong>ex</strong>bulla pontifkis Julii capio, Constantinopoli sub turca dicionepropagines suas emisit a . Sit gratia Deo, qui perseruos suosnostris temporibus sua mir<strong>ab</strong>ilia operatur. Quos gentiies tantaauiditate recipiunt, mahumatiste non aspernantur,et nostri, quicensentur voc<strong>ab</strong>ulo xpiano., non <strong>ad</strong>mittunt. O communitatemdeplorandam! imminens ceruicibus nostris Dei flagellum non<strong>ex</strong>pauescimus, et nunc sentire ceperunt. Consul unus [cujus],1Ex transumpto manu Patris Leonardi Kessel, in vol. F, unico folio,n. 55, prius 257. Inconcinnam scribendi rationem, quam lector anim<strong>ad</strong>vertet,utpote in ms. <strong>ad</strong>hibitam, religiose servamus.2Haec plane intelliguntur <strong>ex</strong> Polanco, t. iv, pag. 130, n. 261: «Cum...Petrus de Zarate, miles Sti. Sepulchri, confraternitatem quamdam sublimemfieri magno studio curaret, cui Summus Pontif<strong>ex</strong> cum optimis quibusqueSacri Collegii Cardinalibus nomen daret, litteras Apostolicas <strong>ex</strong>pedierat,quibus haec Archiconfraternitas instituebatur, cujus scopus <strong>ad</strong> venerationemSti. Sepulchri, et, quatenus fieri posset, <strong>ad</strong> recuperationem terraeSanctae et infidelium oppugnationem tendebat... Inter alia vero, quae illislitteris Apostolicis constituta fuerunt, erectio fuit trium illorum collegiorum...,scilicet, Hierosolymis, Constantinopoli et in insula Cypro vel aliquoalio commodo loco...»— Attamen, ut alibi monuimus, pia haec cogitatio <strong>ad</strong><strong>ex</strong>itum perducta non est; nam «tota illa confraternitas Sti. Sepulchri, mortuoD. Petro de Zarate, et Summo Pontifice etiam Julio III... dissipata» fuit;«et quae <strong>ad</strong> illam praepar<strong>ab</strong>antur, in alios usus translata» fuerunt. POLAN-CO, t. iv, pag. 172, n. 359.


150 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1079!consilio eiectionis tragedia <strong>ad</strong>uersus Societatem conflata est, cumvidisset filiorum calamitatem, non multo post <strong>ex</strong>tinctus est.Affinis meus, quie codicillo sententiam horribilem recitauit,videtur non semiannum superuicturus, thysis et hydropysis passionibus,vt mihi videtur, affectus. Quid de ceteris futurum sit,Dominus nouit.Annus nondum elapsus est, pestis periculum videtur aliquantulumrecrudescere.Joannes, cuius in tuis literis feceras mentionem, fulcitusduarum matronarum auxilio, primitiasin ecclesia nostra celebrauit.Solemnitas prandii in vestris edibus transacta est, vbi,mir/ibile dictu, quedam,cui domum iliam custodiendam tr<strong>ad</strong>iderant,cuius opus erat erudire ciuium filias vidit , temporeprandii Paulum ante pedes Andre[ae] filie, neptis Canisie,deponi, que, sequenti die peste correpta, post sequens quatriduumdiem clausit <strong>ex</strong>tremum. Virgo erat 13 <strong>anno</strong>rum, nulliusquecuram tantum in se transtulerat Andreas, virgo defuncta,quam istius, quam moriens Mechtilde nostra in seruitiodiuino enutriendam commiserat, quam Dominus oportune rapuit,ne malicia mutaret intellectum illius; qua egrotante, Canisianostra cum familia se recepitin aedesvestras tantisper, donecdomus propria <strong>ab</strong> infecto aere purgaretur, quia ibidem filiaceperat egrotare; qua mortua, famulam eius juniorem pestiscorripuit, quae post triduum quoque <strong>ex</strong>tincta est. Cum iam <strong>ad</strong>edes proprias commigrasset, mulierem, que domum vestramcustodiendam susceperat,e<strong>ad</strong>em contagio tam periculoseinuasit,vt intra triduum <strong>ex</strong>tingueretur, non tamen in vestra domomortua, sed in xenodochio 2 . Fuerunt quidicebant multum ignisin planiciem domus cecidisse.1Tragoediam, cujus meminit auctor hujus epistolac, supra narravitKessel, Epist. Mixtae t., iv, pag. 512-515, et Litt. Qn<strong>ad</strong>r., t. 111,pag. 189-191. Nimirum cum Theresia van den Berg, Patris TheodoriciCanisii matertera, aedes Noviomagi Societati daret, ut sociorum statio inea urbe poneretur, <strong>ad</strong>eo multorum animi, ac in primis ipsius frater Wichmannus,commoti sunt, ut Leonardus Kessel, qui Colonia Noviomagumvenerat, hinc pulsus sine mora <strong>ex</strong>cedere coactus fuerit.2Ad rem Polanco, t. v, pag. 282, n. 773: «Cum interim domum illam,Societati donatam, foeminae cuidam h<strong>ab</strong>itandam tr<strong>ad</strong>idissent, cujus erat


.nem,Doctor Canisius !31 Decembris 1555 151Wichh<strong>anno</strong> scripserat acerrime, quibus,vtapparet, parum mouetur. Scripserat et Godfrido Sororio, quaslegi, ac decano tr<strong>ad</strong>idi <strong>ex</strong>scribendas. Mitto T. D. literas, quasdoctor Borchardus 2 nunc in alium virum, mutatus, scripsit proSocietate vestra, qui, si volet, poterit vrgere Wichmannum insuam sententiam, et vtinam sciat hoc romanorum r<strong>ex</strong> 3 et in-,dulgentiam <strong>ad</strong> nos veniendi tribuat, iniungatque huic rei imponerefinem. Ista lacius contuli cum decano: non autem <strong>ex</strong>pedit,nisi, his tentatis^ <strong>ad</strong> uos descendere, ne negotium plus<strong>ex</strong>ulceretur.Virgines, quae nobiscum sunt, mirum in modum cuperent,si sine periculo fore posset,tuam praesentiam, que D. T. iusseruntmeo nomine plurimumin Domino salutare, quae sineintermissione Dominum orant, vt, sublato timore, aliquandosibi reddi possis. Expecto proximis literis multa noua, et profectumvinie Domini S<strong>ab</strong>ahoth, quae iam propagines suas <strong>ad</strong>mare ac palmites <strong>ad</strong> flumina <strong>ex</strong>tendit. Si quid rerum mearumallatum est, cupio mihi proximisliteris mitti propterDeum.Quicquid numerandum erit, signific<strong>ab</strong>is,etrenumer<strong>ab</strong>iturfideliter.Domus vestra a morte femine, cuius supra fecimus mentio-non inh<strong>ab</strong>itatur.Cupio D. T., in X.° incolumem <strong>ad</strong> suam gloriam et ecclesiesancte profectum et pro me orantem, quamdiutissime valeat.Consalutat T. D. Dnus. Scholasticus, corde et animo T. D. <strong>ad</strong>officiumfilias civium erudire, aliquae vel peste vel alio morbo ibi <strong>ex</strong>tinctaefuerunt, et inter alias mulier, quae <strong>ad</strong> custodiendam domum tr<strong>ad</strong>ita erat,peste vulnerata, intra triduum <strong>ex</strong>piravit; non tamen in e<strong>ad</strong>em domo, sedin xenodochio, <strong>ad</strong> quod <strong>ex</strong>portata est; et ita nullo inh<strong>ab</strong>itante, domus vacuarelicta fuit.»1Acerrimas Bti. Petri Canisii litteras, Wichm<strong>anno</strong> van den Berg datas,quibus suam agendi rationem vituper<strong>ab</strong>at, refellebatque senatus noviomagensis<strong>ad</strong>versus Societatem decretum, affert et illustrat Braunsberger,Bti. Canisii Epistulae et acta, t. 1, pag. 540-544.2 Dr. Burchardus van den Berg, canonicus viennensis, Bti. Canisiiaffinis, qui olim (1553) egerat de promovendo Canisio <strong>ad</strong> sedem viennensem.Cf. Epist. Mixtae, t. m, pag. 403 et seqq., 651, 652.3Ferdinandus I.


152 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1079ditissimus. Johanna Brouchost nostraquesalutant.familia tota D. T.Cubiculo meo, ipso die Pantaleonis, recepi in conuictummeum, filium comitis a Moers, qui singulis dominicis diebuscommunicat, juuenem viginti <strong>anno</strong>rum. 1555. Tuus,Thomas Buis \ confrater et compresbiter.E<strong>ad</strong>em manu^ <strong>ad</strong> oram paginae: Proprias literas D. ThomeBuis Viennam <strong>ad</strong> P. Canisium misi.A tergo, e<strong>ad</strong>em manu: Copia literarum magistri Thome Buis,canonici nouiomagensis, vicem decani gerentis, Nouiomagi <strong>ad</strong>nos scripta.1De hoc viro agunt Epist. Mixtae , t.iv, pag. 512-516. Polancoetiam t. iv, pag. 275, 276. — Qui quidem, pag. 274, sermonem facit dequodam alio Mag. Thoma. Scribit enim, n. 589: «S<strong>ex</strong>cus se <strong>ad</strong>junxit Mag.Thomas, canonicus etiam noviomagensis, qui, ut tunc magistrum HenricumDionysium in Societate <strong>ad</strong>eunda sequutus est, et in itinere Viennam etdeinde Romam versus conficiendo, utinam etiam in perseverantia imitatusfuisset!» Hic aliquando cum Thoma Buis confusus est, de quo ait POLANCO,ibid, n. 594: «Vocatus est [Kessel]a canonico <strong>ex</strong> senioribus, nomineMag. Thoma Buis, ... accessit eo mater P. Henrici Dionysii et mater TheodoriciCanisii cum sorore Mag. Thomae, quae et P. Leonardo confessa est.»Jam, si unus idemque est, et canonicus epistolae auctor et qui, in Societatemingressus, in ea non perseverasse perhibetur, dicendum est illum nihilominusretinuisse semper animum erga nostrates benevolum, ut <strong>ex</strong> epistolispatet. Nobis vero unus idemque esse non videtur. 1. Quia nusquamhactenus candidatum illum Societatis, noviomagensem canonicum, hoccognomine Buis appellari legimus. 2. Quia in epistola Patris Kessel, quamalibi edidimus, Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. 111, pag. 189-192, in qua legimus Kesseliumevocari a canonico Thoma Buis, cum haec dixisset,paucis interjectis,<strong>ad</strong>didit: «Non facile <strong>ex</strong>plicare possum, quantum fructus spiritualis attuleritNouiomagensibus <strong>ab</strong>itus Mag. Henrici... et Magistri Thomae, sic, relictisomnibus, Christum Dominum sequendo. Omnes enim hoc <strong>ex</strong>emplo maximeaedificati sunt, et plurimi eorum <strong>ex</strong>emplum conantur imitari.» Quae certedici apte non possent in e<strong>ad</strong>em epistola de iis, qui canonicum viderent asuo proposito deficientem.


3 Januarii 1556 15310*0PONTIUS COGORDANUSPATRI JOANNI DE POLANCOAVENIONE 3 JANUARII I556l .Dolet quod, morbo impeditus, nequiverit antea pro libertate Patris Guttanoagere: huic negotio diligentem operam se daturum, pollicetur.— Romanis— Societatis causam in senatu aquensi promovebit.— Amicos laudat.— litteris respondet. Quid ipse sentiat de motibus caesaraugustanis, aperit.tJhs.Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Pax X.' Scriuemo la nostra determinatione,per ritornar' a Roma, a S. P. ;ma perche non hauemorisposte a due o tre cose, c' e parso scriuere a V. R. questa.Non hauemo potuto attender' niente, per1'infermita, sopra laredentione del nostro fratello, M. Giouan Guttano, et hauemouisto le copie delle due lettere che lui ha scritto a M. Paolo 2 ,rettore del collegiodi Palermo, et inteso quanto lui in utroquehomine patiatur. Iddio per sua misericordia et infinita bontaglidoni buona et perfetta patientia,et che faccia in tanta tirannideprouento grande, ch' e gran parola dir', Giouan Guttano,della Compagnia di Jesu ,et schiauo di turco: parola che fatremar' le carni e chi la sente. S' io non fusse stato amalato,harei fatto circa questoil mio debito. Ho parlatocon gliosseruantini di Marseglia, et mi h<strong>anno</strong> detto che h<strong>anno</strong> grandiamici mercatanti in Marseglia, qualitraficano nelli Gerbi e nelleuante, et h<strong>anno</strong> grande intelligentia con quelli, per esser' mercatantigrandi. Et perche1' osseruantini desiderarebbono ch' ioper loro, essendo arriuato in Roma,trattasse alcuna cosa infauor' del monasterio di Marseglia, et certo ch' e causa pia1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 231, prius 262, 263.2Paulus de Achillis.— De <strong>ad</strong>screndo in libertatem P. Joanne Guttano,a turcis capto, sollicite, ut par erat, sodales nostri, multo <strong>ab</strong> hinc temporefrustra egerant, quem<strong>ad</strong>modum in sup. vol. saepe monuimus. Verum disponebatDeus, cujus judicia hominibus impervia sunt, ut sociorum, ac in primisIgnatii, conatus irriti omnino essent; utque optimus Pater, qui multa aturcis patiebatur, aerumnis confectus in mediis vinculis moreretur.


154 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1080quello che domandano, et loro per me procurarebbono d' intender'del nostro fratello, Giouan Guttano, et anchora suaredentione, et quando bissognase 100 scuti, o piu o manco,trouarebbono persona che li sbursarebbono per noi, loro inquesto paese sempre sonno stati grandi amici mei; ordenaro,innanzi ch' io mi parta, con Joro quantos' ha da fare.Riceuemmo a 2 di Nouembre lettere duplicate, due per meet due per Giulio *, et copia 1' una dell' altra. Delle mie mi par'che ho risposto quanto bisognaua a S. P.,et furono scritte alli9 d' Agosto. Quanto alla risposta di quelle di Giulio, dal cantosuo non ha mancato, che non h<strong>ab</strong>bia mostrato grandissimacharita et dilettione uerso di me nella mia infermita, et grandissimapatientia, Perche ben sapete che, [perl conuersar' meco,bisogna hauer' grande patientia, et poi, sopragiontoui anchoratanta graue infermita, dal canto suo ui dico non ha mancato,ma io so in quel che ho mancato di quelloch' io doueua.Ho inteso del generale delli frati conuentuali di San Francescola persecutione che li nostri in Saragosa h<strong>anno</strong> hauuto 2 ,et come sono stati cacciati dalla citta, et dopo rimessi,et che lifrati di santo Agostinosi sono mostrati ualenti in persequitargli.Se tal' ingiuria fusse stata fatta alla mia propria persona,son di questo animo: che la patirebbe per amor di Dio; maperche e fatta al corpo della Compagnia, io, s' io potesse,no lalasciarei impunita, quando tal punitione potessefar' in bene etJaude della Compagnia; et questo accio nell' altre parti similipersone non hauessero ardir' di leuarsi contra di quella.modo di referir' a V. R.Questodico, perProcuraro, inanzi ch' io mi parta, che le nostre bolle sianoann<strong>ex</strong>ate nel parlamento in Aix, perche monsegnore 3 lo, primero[sic] presidente, et quasi la maggior parte de tutti lisignori del parlamento, sono grandissimi amici miei, et in spetialdi Franciailprimo presidente Dupeda, et si dice che' 1 regnonon ha un meglior christiano, zelante della fede catholica, et1P. Julius Onfroi, sive Onfroy, qui P. Cogordan, in Galliam <strong>anno</strong> elapsoproficiscenlem, comitatus erat. Epist. Mixtae, t. iv,,pag. 568, 569, 583.8De his satis superque in superiore vol. dictum est.3De senatus aquensis praeside mentionem facit Polanco, t. v, pag. 354,n. 956, qui illum Duppeda vocat.


3 Januarii 1556 155per quello ha patito infinitamente; ma Iddio nostro signor ditutto F ha fatto uittorioso, et e conosciuta <strong>ad</strong>esso molto piu lasua bonta et religione,che non era allhora. Di dottrina in ognifaculta non n' e un piu dotto nel regno di Francia; et dellacorte del re, et dal re medesimo, et dal gran parlamento, cosie tenuto. Io non ho trouato un huomo piu capace d' ogni beneche lui: mi ha fauorito assai per la come un giustitia, giorno uiraccontaro: si parte per la corte del re. Vi prego per amor diDio dica V. R. a sua paternita, che nelle orationi sue et ditutta laCompagnia h<strong>ab</strong>bia per raccommandato monsignore, loprimo presidente, Dupeda, et tutta sua casa, perche so che,uenendo occasione alcuna, sempresi monstrara amicissimo etfauoreuole della Compagnia, perche lui e p<strong>ad</strong>re, protettor' etdefensor' de tutte le religioni,inimicissimo d' ogni impieta etheresia: ue lo raccomando. Non altro, senonche Iddio ci donila sua santissima gratiaet ci conserui in quella.Vi e un pacchetto de lettere dell' osseruantini d' Aix, cheu<strong>anno</strong> al procurator' general d' Araceli. Prego V. R. si degnidarglilo nelle sue mani; et si V. R. mi scriuesse in queste parti,mi scriua qualmente il 1'procurator' ha riceuute. Ci sono letteredi Giulio per sua m<strong>ad</strong>re et fratelli: le uedrete, et darrete,parera. D' Auignone alli 3 di Gennaro 1556. De V. R. seruoinX.°PONTIO.si uiQua ben ci e stato bisogno che siamo stati prattichi, perche,'oltra la charita che monsignore Rmo. vecelegatoci ha fatto,h<strong>ab</strong>biamo speso piu di 150 scudi, et quasi 200, nell' infermita.Vna persona in questo paese nella malatia mi diede assai danari,che altramente 1' haria mal fatta, et ilvecelegatoet il cardinalTornon 2 et altre persone, et a questo modo ci semo prouisti.1Jacobus Maria Sala, vivaniensis episcopus, prolegatus avenionensis.Polanco, t. v, pag. 351, n. 947, <strong>anno</strong>t. 3. Porro legatus avenionensis <strong>ab</strong><strong>anno</strong> 1541 erat Al<strong>ex</strong>ander Farnesius, cardinalis, et antistes: Sala autemdiocesim «<strong>ad</strong>ministravit <strong>ab</strong> an. 1554 <strong>ad</strong> 1560». Sammarthani-Piolin,Gallia christiana,t. 1, col. 843, 845.2Franciscus de Tournon, cardinalis, et archiepiscopus lugdunensis. Polanco,t. v, pag. 333, n. 893. De eo viro multa in Gallia christiana, t. iv,col. 183-185.


156 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1081Inscriptio: f Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re, il P. Mtro. GiouanPolanco, sacerdote della Compagnia di Jesu, a Roma.lOSflJOANNES HIERONYMUS DOMENECHPATRI IGNATIO DE LOYOLAMESSANA 7 JANUARII I556l.Litterarum desiderio tenetur.— Sociorum mandata. — Carmina Patris Frusiilibenter gratoque animo legit.— Achilles cogitur pecuniam in censumaccipere.— De <strong>ab</strong>batia Rocca Amatore, collegio mamertino <strong>ad</strong>jungenda.—De aliis negotiis.— Christiana doctrina edocetur. — Pror<strong>ex</strong> vehementeroptat ut res coenobii Ascensionis quamprimum — conficiatur. De JoanneGuttano nihil novi. — Socii melius valent. — Caetera <strong>ex</strong>ecutioni mandantur.Muyrecebi poco ha.fRdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. Pax X.' Las de 22 de Decembre[A] aquella hora aun no hauian recebido nueuasde nuestra lleg<strong>ad</strong>a; pienso que no tardaria, segun el tiempoque 2 de aca se scriuio. Hemos recebido el resto de las letrasde la India. Los otros avisos que escriuen embiarnos, no loshemos recebido 3 . Muchasvezes ha [a]contescido esto: piensodeue ser que el nuestro Joan Philippo 4 tiene poca cuenta consu tierra.La carta del dottor Torres she envi<strong>ad</strong>o a Palermo, para quedon Paulo 6 cumpla con lo que alli se scriue: quiziera que de1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 217, prius 141, 142.2Heic et infra legitur in ms. che.3Monita haec aut documenta, <strong>ab</strong> Ignatio missa, ea fortasse sunt, quaePolanco <strong>ex</strong> comm. scripsit 20 Decembris«A los Superiores de la Compania».Vide Cartas de San Ignacio,t. vi, pag. 85, 86. Cf. etiam ibid.,pag. 439, 440 et pag. 94, 95.4Joannes Philippus Vito, qui, ut diximus, Patrem Polanco in conscribendismittendisque <strong>ad</strong> socios litteris <strong>ad</strong>juv<strong>ab</strong>at.5Dr. Balthasar Toires, qui Panormi Societati <strong>ad</strong>haeserat. Epist. Mixtae,t. III, pag. 239-241. Res autem, quae heic attingitur, <strong>ab</strong> ipso Domenechin epist. 1074 uberius pertractata est.6P. Paulus de Achillis.


7 Januarii 1556 157nueuo embiara el memorial sobre el azucaro, quetiene don Paulo.no se si loLos versos del P. M. Andrea l hemos tambien recebido. Siaca hallassemos otro Mecenate, creo que no faltarian algunosversific<strong>ad</strong>ores. Mucho de verd<strong>ad</strong> nos hemos consol<strong>ad</strong>o de ver lacharid<strong>ad</strong> de tan buen P<strong>ad</strong>re; mas maior consolation recibiriamos[en] poderle imitar.El Senor nos de gracia para ello, que, cierto,lo dezeo muy rnucho; mas las necessid<strong>ad</strong>es son tantas por aca,que no dan ello allugar para presente.El P<strong>ad</strong>re don Paulo me scriue que ha sido forc<strong>ad</strong>o de tomarcinquenta oncas a in censo, y querria la approbation de V. R.,y avn authorid<strong>ad</strong> para poder suggettar otro tanto in censo:pienso que sobre ello scriuira a V. R. 2 .Estos dias pass<strong>ad</strong>os scriui largo de lo que me occoria 3 ;dezeorespuesta: V. R: por charid<strong>ad</strong> la mande dar. Scriui sobre la<strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia de Roccam<strong>ad</strong>or, que se tractaua con el <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>, que secontentasse en la vnion de su <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia al collegio, con que elquedasse <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong> de su vida, y reseru<strong>ad</strong>os a el los fruttos, y paraesto dezeaua s<strong>ab</strong>er como esto se hauia de negociar, digo haueraca he entendido comovna minutta del modo tenendi. Despuesel <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong> es contento ya, que no ha sido poco, y por tanto seriamenester que con toda diligentiase embiasse la dicha minutta6 informacion, maxime queel <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong> esta malo, y tira a ethico,vltra que es viejo, y la <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia la mas al proposito de quantasay, y valdra mil y quinientos scudos en nuestro poder, y todomuy buena renta. Ay vna difficult<strong>ad</strong> : que el rey catholico prometiode vnir esta <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia al hospital de aca ;mas despues sonmuertos algunos <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>es, y no se ha efFectu<strong>ad</strong>o, y se cree queno querraelemper<strong>ad</strong>or 4 hazerles esta gracia, teniendo yaeldicho hospitalotra <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia. Hase de supplicara su magestat,que, no queriendo darla alhospital, que la de al collegio, y creoque se contentara. Querria s<strong>ab</strong>er,si M. Pietro Rib<strong>ad</strong>enera se12P. Andreas Frusius.Cf. Polanco, t. vi, pag. 288, n. 1142, 1143 et pag. 292,n. 1160.3Vide epist. 1047, pag. 128 et seqq.4 Ms. empedar.


158 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1081hallara. en la corte del emper<strong>ad</strong>or, para scriuirle quesolicite estenegocio, que importa muy mucho *.He oydo dezir que no se puede con buena consciencia tomarlos fruttos de la <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia, sin spedir las bullas: alla lo vean, queno se commetta algun error.De Monforte he entendido, que aquella carta, y que esta con tr<strong>ab</strong>ajo no poder cumplirhombre ha recebidocon toda lasumma quelepide: porque ha echo grandes limosnas, quedizen que,si no fuera por ell, se morieran muchos pobres; mashasta veinte 6 veinte cinco scudos dize que podria.Se le haembi<strong>ad</strong>o a dezir que a. lo menos fuessen hasta cinquenta, poragora. Creo que lo hara, por la mucha deuotion que he entendidoque tiene a V. R.1Agit de hoc negotio Polanco, t. vi, pag. 317, 318, n. 1 296-1301, quemvide. Exstat praeterea epistola Joannis de Vega, Siciliae proregis, hoc Januariomense, sed incerto die <strong>ad</strong> Carolum V, caesarem, data, in qua, ut votissupplicantium benigne annuat, deprecatur. Eam depromimus <strong>ex</strong> transumptocoaevo, in vol. F, unico folio, n. 215, prius 138. Est hujusmodi:f S. C. C. M. Algunos dias ha que, informando yo a V. M.t del fruto ysanto <strong>ex</strong>emplo que los de la Compafiia de Jhus. hazian en la ciud<strong>ad</strong> deMecina y su comarca, donde tienen vn colegio doct<strong>ad</strong>o y sustent<strong>ad</strong>o por l<strong>ad</strong>euocion y charid<strong>ad</strong> de los de la dicha cjud<strong>ad</strong>, y que, para que esta obrafuese mas <strong>ad</strong>elante y en seruicio de Dios, fuese V. M.t seruido de an<strong>ex</strong>aral dicho colegio la primera <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia que vacase; y V. M.t, mouido al zelode tan santa obra, fue seruido de con^edello ansy, aunque por algunas dificult<strong>ad</strong>eshasta agora no ha hauido efecto. Al presente se ha ofrecido queel <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong> de Roccam<strong>ad</strong>or, mouido de deuocion y charid<strong>ad</strong>, ha renunci<strong>ad</strong>opara despues de sus dias, stante al consensu de V. M.t, la dicha <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia enelcolegio, como consta por instrumento que dello va con esta, que, cierto,parece que ha sido inspiracion de Dios. Porque no ay ninguna <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia enesta ysla, que mas a proposito sea para el dicho colegio, ni ninguna dondemas fruto puedan hazer estos religiosos P<strong>ad</strong>res que en ella, por ser en loscasares desta ciud<strong>ad</strong> y ribera, donde ay mucha cantid<strong>ad</strong> de pueblo, y pocosque los <strong>ad</strong>ministren y industrien en la dotrinay buenas obras xpianas., quees esta la profesion de los desta Compania. Supplico vmilmente a V. M.t,pues la obra de si es tal, sea seruido que la merced que les tiene hecha ayaefecto, dando su consensu para que se puedan <strong>ex</strong>pedir las bullas y hazer laan<strong>ex</strong>ion. Quedo rogando a nuestro Senor guarde y ensal^e la S. C. C. person<strong>ad</strong>e V. M.t con augmento de mayores reynos y sehorios. De Mecina a[sic] de Henero — 1556.=/4 tergo: Copia de una del virrey de Sicilia parael emper<strong>ad</strong>or. De la misma forma se scriue al rey di Inglaterra.


7 Januarii 1556 159Quanto a lo de Cal<strong>ab</strong>ria, spero respuesta de lo que hemosscrito. El officio de la charid<strong>ad</strong> va <strong>ad</strong>elante, por gracia de nuestroSeiior, y siempre se hazen muy buenas obras '. Aca se h<strong>ad</strong><strong>ad</strong>o orden que por todas parrochias se ensenyela doctrinaxpiana. los domingos y fiestas, y se entiende en que se haga lomismo por todo el reyno. Se dara por otras major informationdesta obra. Ensenyase la doctrina que stampamos. Con estasflestas no se ha podido ac<strong>ab</strong>ar: solo ay vna oja stamp<strong>ad</strong>a,over 2pliego: pienso seran hasta tres pliegos 6 poco mas. Se hanany<strong>ad</strong>ido algunas cosas, que eran en la doctrina xpiana. deMtro. Salmeron.Sobre el negocio de la ascension 3 ,dias ha que no nos scriuenn<strong>ad</strong>a. El virrey siempre me pregunta cuando recebocartas, que es lo que me scriuen sobre ello; y y<strong>ad</strong>os vezes herecebido cartas, que no hazen mencion en ellas deste negocio.Marauillase con lo que le han scrito, y yo de boca le [he] dicho,1Non uno in loco egimus de hac institutione. Eam describit Polanco,t.v, pag. 188, n. 542, <strong>ex</strong> quo sequentia juvat <strong>ex</strong>cerpere: «Accessit huicoperi pio» de monte pietatis loquitur, «mense Augusto [1555], aliud nonrninus pium opus, quod, utnovum, ita novo voluerunt appellari voc<strong>ab</strong>ulo,scilicet «Consilium Charitatis» vel «Officium Charitatis», quia nihil eorum,quae <strong>ad</strong> charitatem ac pietatem <strong>ex</strong>ercendam pertinent, <strong>ex</strong>cludit. Scopushujus operis est spiritualibus rebus, ac praecipue charitatis operibus, consulere,et <strong>ad</strong> hoc <strong>ex</strong>cogitatum est hujusmodi Institutum... Nec putandum esteamdem esse rationem hujus officii ac montis pietatis...; in illo enim pauperibusdumtaxat de temporali auxilio providetur; <strong>ad</strong> hoc autem... spectatillud et alia pia opera conservare; pauperibus enim prospicitur, <strong>ab</strong>lata illisrestituuntur, cavetur ne quid viduae et pupilli injuriae patiantur, templa,monasteria, hospitalia aut lapsa instaurantur, aut ruinam minantia confirmantur,et alia hujusmodi multa... Et inter alia... effecit... ut edicto publicostatueretur ut notarii, si quae sciant legata <strong>ab</strong> aliquo relicta in pios usus,etiam haeredibus recusantibus, ea aperiant, et his, qui praesunt huic charitatisofficio... referant... Sunt autem electi viri s<strong>ex</strong> <strong>ad</strong> hujusmodi consilium...»Et rursus, pag. 218, n. 632, de eodem consilio agens, <strong>ad</strong>dit: «Decretum fuitut octavo quoquc die congregarentur; quamvis quinto decimo... <strong>ad</strong> Proregemreferre eos oporteret quae decreta essent. Et <strong>ad</strong> hoc Consilium rejecturuserat R<strong>ex</strong>, quae <strong>ad</strong> opera pietatis in toto eo regno pertinerent.»aId est.3Refertur <strong>ad</strong> monasterium Ascensionis, de quo multa diximus in vol. superioreet maxime in vol. 111, pagl 134, 616, 661, 678, 701-704.


160 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1081que no sia ya espedido, quedando, quando me parti, para<strong>ex</strong>pedirse.Del Juan Guttano no se tiene nueuas, despues que se embioaquel turco a la goletta l .Joan Romano 2 paresce que esta mejor que no solia : pideque le d<strong>ex</strong>en comer con los otros : ay embio vna scrita suya.Pietro Antonio esta tambien mejor.Los hermanos que embiamos a Palermo, son ya, dias ha,leg<strong>ad</strong>os a buen saluamento, y c<strong>ad</strong>a dia spero nueuas de losquehauian de ir a Biuona, de Palermo. Scriuenme que M . Mionaestaua bueno y don Luys. El virreyest<strong>ab</strong>ueno, bendito Dios,con la seiiora duquessa y el seilor duque. A todos tenga porencomend<strong>ad</strong>os V. R. De Messina a 7 de Henero 1556. De V. R.indigno sieruo y hijo en Jesux .,JoanHier6nymo Domenech.Las orationes que se mandan hazer, se hazen. Tambien elorden de no hazer scriuir, el 3qual ya teniamos antes.lnscriptio: \ AI molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re, il P. M. Ignatiode Loyola, preposito general de laCompailia de Jesus, inRoma. Alia manu: R. ta a 18 del medesimo.1Vide epist. superiorem et epist. 1074, pag. 136.2De Joanne Romano et Petro Antonio egit supra Domenech, epist. 1074,ubi etiam de aliis, in hac epistola contentis, fit sermo.3De his agunt Cartas de San Ignacio,t.vi, pag. 85, 86, ubi legimus:«Que ninguno de la Compania mueva a.Principe ni Senor ninguno...a escribir a Roma a Nuestro P<strong>ad</strong>re, pidiendo alguna persona de la Companiapaia una obra pia 6 otra; porque, r.o s<strong>ab</strong>iendo lo que se puede acahacer, ponen al P<strong>ad</strong>re en peligro de ofender a unas y a otras, no cumpliendocon ellas...»


9 Januarii 1556 161tossANDREAS FERNANDEZPATRI JOANNI DE POLANCOLUGDUNO 9 JANUARII I556'.Intra paucos dies reverti in Portugalliam cogitat Fernandez. — Theotoniusde Braganca ire recusat.tJhs.A grac^ae amor do Spiritusanto seia sempre em nosas almas.Amen. De Milao escreui huma vez 2 e , daqui tres 3 , pera s<strong>ab</strong>erde noso P<strong>ad</strong>re o que auia de fazer, e esperei por reposta ategora.E porque temo que me nao vira ja,pois que tequi naoveo, esperarei ate 20 de Janeiro aymda. E se me nao vier ateemtao, me partirei pera Portugual, pera me achar la a partid<strong>ad</strong>as naos peraa Imdia, se o Senhor nao ordenar outra cousa.E amtes de minha partidaescreverei mais largo, porque agora,pela presa do correo, o nao poso fazer. V. R. me faca tantame emcomende nas oracoes de todos. Nosocharid<strong>ad</strong>e, queSenhor nos de sua grac^a.De Liao a 9 de Janeiro de 1556anos. Seruo inutil,tAmdre.E o porque diguo que me irei e, porque dom Teotonio dizque em nenhuma maneira hira ao reino.Inscriptio: \ Ao muito Rdo. em X.° P<strong>ad</strong>re, o P. Joao dePolamco, da Companhia de Jesus, a nosa Senhora da Estr<strong>ad</strong>a,em Roma. Alia manu. Daja na casa da Companhia de Jhs. aoscarissimos meus irmaos,Dom Theotonio.Alia manu: R. ta alli 5di Febraio.Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 243, prius 289.Epist. Mixtae, t. iv, pag. 867.Vide supra, epist. 1044, pag. 22 et epist. 1061, pag. 85.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, TOM. V. II


162 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 108310S3ANTONIUS DE ARAOZPATRI IGNATIO DE LOYOLAVALLISOLETO 13 JANUARII I556l.Princeps Joanna laudatur.— Dolent plures revocatum esse subsidium, nuperHispaniae regi concessum: in officio tamen continentur. — Eleonora MascarenhasIgnatii litteras desiderat.— Angitur Ludovicus de Calatayud,prohibitus <strong>ab</strong> antistite toletano collegium Societatis Occaniae instituere.Joanna, princeps, cogitur propterrerum angustias mitius cum praesulibusToleti et Caesaraugustae agere.— Hispaniae optimates bene sentiunt deSocietate eique favent. — Antonius Gou iter in Italiam instituit. — Ouidsentiat Ignatius de concionibus, in foro h<strong>ab</strong>endis, <strong>ex</strong>quirit Araoz.— Nominaquorumdam, nuper vita defunctorum, recensentur.— Fausta de Joannede Borja, de episcopo placentino.tJhus.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro. Pax Xpi. Pues este correo, quese a detenido, lleua tambien otras, sere breue en esta, pues porellas entendera V. P. lo que nuestroSeilor obra por estas partes,y el augmento en todo, y la instancia que de tantos lugareshazen, pidiendo gente: y particularmente desta corte, quees (a lo que se puede juzgar) el frutto evidente en diversos generosde cosas pubHcas y particulares.Y pues esta seruira comode inclusa, a las que digo me remitto.2La princesa es vna alma bendita, y que tiene grandissim<strong>ad</strong>euocion a la Compania. Agora esta con calentura, avnque nomuy rezia. V. P. la encomiende al Senor, que bien lo meresce.Los que aqui tienen mano en la gobernacion, y casi todos,estan algo desconsol<strong>ad</strong>os, por vna rrevocacion del subsidio queagora a venido de ay 3 . Y como las nescesid<strong>ad</strong>es son tantas, y1Ex autographo in vol. F, triplici folio, n. 254, prius 341, 342, 345.2Joanna, Caroli V filia, Hispaniae gubernatrix, cujus amor erga Societatemin turbinibus caesaraugustanis, de quibus in vol. superiore actum est,mirifice eluxit.3De his Polanco, t. vi, pag. 626, n. 2697: «Quamvis illi, qui gubernationisuniversalis ministri erant, aegre <strong>ad</strong>modum ferebant quod litterisApostolicis Pauli IV revocatum esset subsidium quartae partis fructuum


hazen arm<strong>ad</strong>a para recuperar a Bugia *,13 Januarii 1556 163arales falta el socorroque otros anos solian tener de los ecclesiasticos, los quales sescusaron de darle; y como llegovn breue de S. S., aprobando yconfirmando lo que hizo Julio, dioles a los del rey gran alegron;y como luego a sobreuenido la reuocacion 2 anse,desconsol<strong>ad</strong>o.En todo esto S. A. se muestra verd<strong>ad</strong>era hija de la iglesia,avnque, como a sucedido en tal ocasion, el sentimiento esvniversal, praesertim inter magnates et consiliarios; mas, comoson tan catholicos, spero lo pasaran como deben. Desta casa sehaze y ara con el f<strong>ab</strong>or de nuestro Serior lo que en otras ocaecclesiasticorum,Regi Hispaniarum prius concessae, cum praesertim eotempore de recuperanda Busia [sic,at legendum Bugia vel Buxia], quamsaraceni paulo ante in Africa occupaverant, <strong>ad</strong> classem instruendam magnamrei pecuniariae penuria l<strong>ab</strong>oraretur; nostri tamen Principem Joannamin officio et obedientia Sedis Apostolicae continuerunt» Revocationem verosubsidii, prius non sine difficultate a Paulo IV impetrati, aliaque <strong>ad</strong> remspectantia vide apud probatos auctores, qui historiam illius temporis et actaPauli IV cum principibus Hispaniae litteris prodiderunt.1«Benigne audita est a civitatibus denuntiatio de militibus imperandis;nam amissae Bugiae nuntius cunctorum perHispaniam animis magnumdolorem et timorem incusserat, reputantium oppidum imminens Hispaniae,Turcis, mare nostrum piraticis infestantibus, perfugium et receptaculumcum magno nostrorum periculo factum esse.» Septjlveda, De rebus gestisCaroli V, lib. xxx, n. 15. Vide locum, ubi Bugiae amissio uberius<strong>ex</strong>plicatur.2«Romae Caroli legatus <strong>ab</strong> eodem Paulo Pontifice, ut decretum Julii[III] ac irrogatum Carolo privilegium confirmaret, impetravit... Sed idemPontif<strong>ex</strong>, Clericorum diligentiaet querimoniis certior factus, suum decretumet confirmationem rescidit. Cujus mutati consilii causam idem Paulus fortassenec honestam nec prob<strong>ab</strong>ilem intulit, quod confirmatio illa, suppressapriore rescissione, a se fuisset <strong>ex</strong>torta; itaque gravissimas poenas et <strong>ex</strong>secrationesper litteras in eos decernit, quorum consilio aut opera rebusEcclesiasticis vis aut manus allata foret, nisi<strong>ad</strong> incepto desisterent; quibuslitteris perlatis, et quibus visum est oportere, lectis, coeptum est in RegioConsilio diligentius de toto negotio consultari. Postremo placuit, utinchoata causae cognitio commodius in tempus reservaretur, et <strong>ex</strong>secutores,ut factum est, revocarentur, et sic pax Kcclesiis <strong>ad</strong> tempus reddita, etsublatum interdictum.» Sepulveda, /. c, n. 10, 11.— Porro Mag. Canusaliique censuerant «<strong>ex</strong>igi nihilominus subsidium posse. Fr. Dominicus deSoto et P. Araoz contrarium sentiebant, et horum opinioni <strong>ad</strong>haesit Gubernatrix,et suspendi <strong>ex</strong>ecutionem subsidii jussit». Polanco,t.vi,pag. 630, n. 2713.


164 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1083siones.Es para al<strong>ab</strong>ar a su diuina magest<strong>ad</strong>la hobediencia a laiglesia que estos principes y todo el reyno tienen; y asi paresceque la grac/ia alaga con suauid<strong>ad</strong>, lo que la naturaleza se qu<strong>ex</strong>acon ternura. Gloria a Dios.Dona Leonor Mazcareiias paresc^e que a vuelto a su pristinay primitiua deuoc/ion a V. P. y a la Compafiia: desea vna letr<strong>ad</strong>e V. P. Si se le a de doblar el spiritu, gran obra sera ymbiarsela\El P. Francisco, como V. P. lo terna ya entendido, avra tresmeses que, pasando por Alcala, se con^erto por scripturas authenticascon elprothonotario Calatayud, de Ocaiia, el qualhizo donacion a laCompania de vnas casas principales que enOcaiia tiene, y de otras cosas, y asi paso a Plazencia, donde esta.Y el prothonotario, que a anos que lo dese<strong>ab</strong>a y pydia, quedoconsol<strong>ad</strong>issimo, tracando la casa a nuestra comodid<strong>ad</strong>, y tratandoen dar orden a ciertas ann<strong>ex</strong>iones de prestamos.En este medio,el arcobispo de Toledo lo a sauido, y le a lleu<strong>ad</strong>o preso aToledo, dias ha, y le tiene todavia, y a hecho leer en publicociertos mandamientos suyosen Ocafia, para que sin li^enciasuya n<strong>ad</strong>ie aga colegio ni hospital, etc; y a el le manda rreponery anular todo lo echo, y obligarse a que nunca pasara porlo contrat<strong>ad</strong>o: y61 es hombre de ochenta aiios, digo el prothonotario,y no le d<strong>ex</strong>a salir de Toledo 2 . Es cosa rezia, y disona,y digna de remedio: avnque el 3tiene color de dezir que, quandoantes se trato con 61 sobre lo de Alcala, quedo que, quandoquisiesen hazer casa en su dyocesi, le diesen parte dello. El P<strong>ad</strong>reFrancisco le scribe, diziendo, que, como asta agora no seymbi<strong>ab</strong>a gente, no se le avia d<strong>ad</strong>o razon, etc; y esto tambiend<strong>ex</strong>a para una casa que andan comprando en M<strong>ad</strong>rid para laCompaiiia. Agora vsaremos con S. S. ia de los medios blandos y1Scripsit Ignatius piissimae matronae litteras, plenas quidem charitatiset benevolentiae, quas h<strong>ab</strong>es in Cartas de San Ignacio, t. vi, pag. 253-256, <strong>anno</strong>tationibus illustratas, in queis multa, scitu dignissima, de EleonoraMascarenhas attinguntur.2Agit de hoc negotio ipse Ludovicus de Calatayud, suis <strong>ad</strong> Ignatiumlitteris. Vide epist. sequentem et quam supra edidimus, pag. 123.3Nempe Martinez Guijarro, alias Siliceo, toletanorum antistes, quinostris olim, Compluti aedificantibus, <strong>ad</strong>versatus fuerat.


de ruegos, porseer a coyuntura que S.el13 Januarii 1556 165A., y el consejo (que esque avia de desagrauiarnos), y todos, andan alagandole, paraque se encargue desta empresa de Bugia, que en estos reynosagora con tanto herbor anda; ycomo el dio senales, y avn creoofrescimientos dello, y por cierto sin s<strong>ab</strong>er leque a echo vnjuez que de aqui se ymbio a Toledo, dizen que se quiere scusar,y que S. A. le a torn<strong>ad</strong>o a scriuir, encargandoselo mucho,y mandando al juez que se modere de manera, que al presenteno paresce llebarlo por rigor, pues todo sera por pocos meses;y avnque le aga reuocar, sera todo inualido, por seer la fuercapublica.Y tambien es publico que por esta ocasion se disimulacon el, yel mismo prothonotario,sin s<strong>ab</strong>er esto de nosotros, los<strong>ab</strong>e de Toledo, que vee quan mala ocasion es para que esto seremedie con el calor y rigor que el caso meresce: y asi e procur<strong>ad</strong>oqueS. A. no lo sepa, porque rescebiria pena, y no d<strong>ex</strong>ari<strong>ad</strong>e hazer alguna diligencia: y no conviene agora quela aga, avnque sea interceder, porque se alteraria el bendito,sicut quiocasiones querit, y arian despues cargo a la Compania,que por su causa avia desistido de la empresa. Y si lo a dehazer, sea sin que la Compania le sirua de color, alpuescauolo que se difiere no se pierde; y el prothonotario podra proseguirsus tracas y lo demas, pues es rrevoc<strong>ab</strong>le lo echo. En estoesta ya parescidoa todos llebarlo con este tiento por agora.El P. Rojas vino de (^aragoca, con parescer de los de alla,A. mandase suspender lapara que la Compania supplicase a S.venida del <strong>ab</strong><strong>ad</strong> de Veruela, que por 4 cartas le auia mand<strong>ad</strong>ovenir: y pues en la rreduction de laCompania yen otras cosasdespues d<strong>ab</strong>a muestras de quererla f<strong>ab</strong>orescer, paresciaa los dealla que se debia procurar lo que digo.Y no se a echo, por algunosrespectos; y el princjpal es, porque todas las diligenciasque S. A. mando hazer en f<strong>ab</strong>or de la Compania en (^aragoza,fue por parescer de los del consejo supremo de Aragon, queaqui residen; y en no averse hobedescido las letras de S. A. ylos <strong>ex</strong>ecutoriales reales, yala causa se convirtio en desauthorid<strong>ad</strong>real l . Y parasanear esta (avnque la Compafiia no estu-1Litterae Joannae principis de hac re in superiore volumine continentur.


166 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1083biera de por medio), an pretendidosu venida, y an replic<strong>ad</strong>o yduplic<strong>ad</strong>o tantas vezes. No parescio cosa justa nos mittere falcemin messem alienam, ni tampoco provocar a rigor,sino d<strong>ex</strong>arloal parescer del consejo, el qual a determin<strong>ad</strong>o que no sedebe dar tal suspension. Ni tampoco creo le instaran por agorapara que venga, asta que pase esto de Bugia, porque pydenprest<strong>ad</strong>o al arcobispo de (^aragoca, de manera que se an top<strong>ad</strong>ola authorid<strong>ad</strong> yla nescesid<strong>ad</strong>. Nuestro Senor lo ordene todo asu mayor seruicio y gloria.Don Juan Pimentel, tio del conde de Ven<strong>ab</strong>ente, querri<strong>ad</strong>arnos sus casas, y vna yglesia parrochial de ally, y que dari<strong>ab</strong>eneficios y prestamos para ann<strong>ex</strong>ar l . No contento con mirespuesta, desea la de V. P., sobre si aceptaranla cura de lasalmas, etc.El marques de Tavara 2 y el conde de Monterey 3 quierendar ya principioa sus colegios que hazen en estos lugares.1Comes de Benavente, cujus heic fit mentio, erat Antonius AlphonsusPimentel. Porro «Don Antonio Alonso Pimentel, s<strong>ex</strong>to Conde de Venauente,Mayorga y Villalon sucedio al Conde don Alonso, su p<strong>ad</strong>re, en sucasa y grandes Est<strong>ad</strong>os, fue cauallero generoso y de gran valor, muy semejantea la grandeza de sus mayores, como lo mostro en seruicio del Emper<strong>ad</strong>ordon Carlos, Rey de las Espanas, siendo su Virrey en estos Reynos.Caso con dona Luisa Henriquez Giron, hija de don Fernando Henriquez,quinto Almirante de Castilla, primero Duque de Medina de Rioseco y de laDuquesa dona Maria Giron, su muger... Fueron sus hijos don Luis Pimentel,septimo Conde de Venauente y Mayorga, que murio sin sucesion; donJuan Alonso Pimentel, que sucedio en la casa; dona Maria Pimentel casocon don F<strong>ad</strong>rique de Toledo, Duque de Huescar, hijo primogenito y herederode D. Fernando Aluarez de Toledo, tercero Duque de Alua...; donaLuisa Pimentel,muger de don Juan Aluarez de Toledo, quinto Conde deOropessa...» Haro, Nobiliario, t. 1, pag. 134. Inter filios vero AlphonsiPimentel, comitis V de Benavente, recensetur «Don Juan Pimentel, clerigo,Ab<strong>ad</strong> y Prior de Junquera». Haro, ibid.; de quo mentionem facit Araoz.2Bernardinus Pimentel et Almansa, cujus mentio saepe in his monumentisfacta est. De collegio autem, <strong>ab</strong> illo Vallisoleti condendo, nonsemel egit Polanco, t. v, quem vide, pag. 462, n. 1255, <strong>anno</strong>t. 5pag. 553, 554, n. 15 18.3Alphonsus de Acevedo et Zuniga. Nc saepius, quae jam sunt dicta,repetamus, consule laudatos auctores Polanco, t. v, pag. 462, n. 1255,pag- 55 2 > 553, "• 15 16 , i5 x 7; Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. m, pag. 24, <strong>anno</strong>t. 9; Val-DiviA, Historia de — los Colegios de Castilla. Colegio de Monterrey,et


13 Januarii 1556 167En Burgos es grande el concurso de los studiantes: andamospor tomar alguna otra casa mas capaz. Dizen elque hermanodel <strong>ab</strong><strong>ad</strong> Salas ! queria ymbiar alla sus hijos, que para Burgosno seria poca <strong>ad</strong>miracjon, segun nos es poco afect<strong>ad</strong>o.El condest<strong>ab</strong>le 2me tiene por tan suyo, que me viene a veer,y dize que ya todo le contenta de la Compania, y que solo deseaque aya coro, para cantar. Tanto me cantara desto, que quicale descantare de su colegio, queal fin spero seruira la Compailiaen el a nuestro Sefior, si el P. Mtro. Polanco no lo estorba3 .Ya V. P. avra sauido como el P. Gaspar voluio a Burgoscon gran aplauso de la ciud<strong>ad</strong>, porque es muy am<strong>ad</strong>o. Es vnode los que el P. Francisco dio al marques de Canete para elPeru; y al tiempo del embarcar, allose queno tenia licenciapara lleuarlos, y asi se quedaron y voluio el P. Gaspar 4 .El H. Gou me scribio pocos dias ha de Alicante, para quele vbiese prorrogacion de la cedula que tenia, y luego se laymbie,avnque podra ser no la aya menester: y avnqueella sea ent. 11, pag. 81 et seqq. Quibus <strong>ad</strong>de epistolam P. Joannis de Valderr<strong>ab</strong>ano,initia gymnasii montisregii <strong>ex</strong>plicantis, Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. IV, pag. 253-256.1Scilicet Christophorus de Miranda, frater Francisci de Miranda, siveplenius, ut aliis placet, Francisci Jimenez de Miranda, <strong>ab</strong>batis de Salas.Porro hoc nomine indicatur, dignitas quaedam, ut ajunt, burgensis ecclesiae,pingue quidem sacerdotium, ut videre est apud Gonzalez Davila, Teatroeclesidstico, t. 111, pag. 9.2 Petrus Fernandez de Velasco, dux III de Frias.3Jocatur heic Araoz cum P. Polanco, qui patria burgensis erat. Jam,collegium de quo agitur, Sto. Nicolao dicatum, <strong>ex</strong>strui jusserat IgnigusLopez de Mendoza, burgensis episcopus idemque cardinalis, quam aedificandicuram moriens commiserat Castellae comest<strong>ab</strong>ili, Petro de Velasco,testamenti sui <strong>ex</strong>secutori. Hinc collegium comest<strong>ab</strong>ilis dici illud consuevit.Gonzalez Davila, /.c, pag. 86. Historiam vero hujusce collegii, postea,Societati Jesu attributi, afferunt <strong>ex</strong> Valdivia, Colegios de Castilla, inappend. Cartas de San Ignacio,t. v, pag. 541-546.4Ad rem Polanco, t. VI, pag. 628, n. 2707: «Cum P. Gaspar de Azevedosimul cum sociis in Indiam Peru cum marchione del Canete [AndreaHurt<strong>ad</strong>o de Mendoza] proficiscerentur, cum jam in naves essent ascensuri,inventum est quod Marchio facultatem <strong>ad</strong> eos secum ducendos a Rege nonpostulaverat, et ita, Deo aliquid melius providente, ut credibile est, in Hispaniatunc substiterunt, et tunc P. Araoz Burgos remisit P. Gasparem, quicum magno applausu ejus civitatis, ubi acceptus erat, <strong>ex</strong>ceptus est.»


Cartas168 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1083Alicante quando el en Barcelona, <strong>ad</strong>onde dizen que an venidolas galeras, yo la ymbie a Valencia, y de ally la ymbiaran <strong>ad</strong>onde estubiere.Oy me an dicho que en Gran<strong>ad</strong>a vno de la Compania quepredica, vn dia que corrian toros, el que hazen fiesta por latom<strong>ad</strong>a de Gran<strong>ad</strong>a *,salio a los estorbar con vna cruz 6 crucifixo,de que vbo mucho scandalo: y lo an scriptoaca genteprincipal, y vn hermano del conde de Melito, 6 duque deFrancavila, que se allo ally. V. P. vea lo que manda se debehazer en estos herbores, y sobre el predicaren Medina en lasera allicalles 6 cambios, porque, avnque al P. Baptista 2 ,quetan a^epto, se lo disimul<strong>ab</strong>an, agora a otro no lo a querido consentirelcorregidor; y avnque se ha remedi<strong>ad</strong>o bien por agora,V. P. vea lo que manda para <strong>ad</strong>elante 3 . El infante don Luysde Portugal es muerto, de que a auido gran sentimiento 4 , y1Nimirum 2 Januarii.2Joannes Bta. Sanchez.3Quoniam mentio incidit de concionibus in medio urbium foro ac compitisa nostratibus h<strong>ab</strong>itis, juvat in memoriam revocare quae legimus apudPOLANCO, t. VI, pag. 703, n. 3045, ubi sermo est de provincia Baeticae:«Hispali et Granatae» sic ille, «ubi magno in pretio nostra Societas h<strong>ab</strong>ebatur,<strong>ad</strong> earum insignium civitatum spirituale auxilium <strong>ex</strong>igebant a nostrispraelati (Granatae quidem Archiepiscopus, Hispali Vicarius) ut in plateiset aliis urbis publicis <strong>locis</strong> nostri concionarentur; et cum Rectores PatremProvincialem hac de re consuluissent, et is satisfaciendum esse praelatisscriberet, magna cum alacrilate et <strong>ad</strong>miratione nova haec praedicandi ratioin praedictis urbibus est <strong>ad</strong>missa; nam de vulgo plurimi, qui toto <strong>anno</strong> necconcionem audiunt necMissam celebrari vident, verbo Dei instruebantur;multi etiam nobiles juvenes et alii cives, a concionibus audiendis alieni, quideambulandi gratia, <strong>ad</strong> hujusmodi plateas se conferebant, ibidem oblatampraedicationem fugere non poterant». Haec ille. — Porro archiepiscopus granatensiserat celeberrimus juxta ac sanctus Petrus Guerrero; vicarius autemhispalensis, in locum Gasparis Cervantes suffectus, Joannes Ovando.427 Novembris superioris anni cesserat e vita princeps optimus Ludovicus,cujus virtutes jure ac merito sodales nostri <strong>ad</strong> caelum <strong>ex</strong>tollunt,Franco, Synopsis annalium, An. 1555, n. 11, 12; Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv,P a g« 35 6 de San,'Ignacio,t. vi, pag. 563; Polanco, t. vi,pag. 721, n. 31 18, pag. 747, n. 3235, <strong>anno</strong>t. 2, aliique. Illius laudationemfunebrem dixit e suggestu eloquentissimus Perpinianus, estque oratio II ineditione Petri Lazeri, quam Mariae Barbarae de Portugal, Hispaniarumreginae, Emmanuel de Azevedo S. J. dicavit, Romae mdccxlix.


13 Januarii 1556 169tambien mosen Domenech \ elp<strong>ad</strong>re de Mtre. HieronimoDomenech, segunel P. Mtre. Estr<strong>ad</strong>a scribe.El P. Francisco me scribe, queal P. Miron (que yale teniaen Plazencia)leymbia a Murcja, y al P<strong>ad</strong>re doctor Baptista 2llama paratenerle consigo; y halo bien menester, segun andacon mucha ocupacion y poca salud. El P. Bustamante es prouincialdel Andaluzia.Ya scriui a V. P., como el senor de Ocaeta 3 era muerto.Ys<strong>ab</strong>el de Araoz estamuy mala, dias ha, y con poca speranc^<strong>ad</strong>e vida: pues es tan hija de V. P., vasta dezir esto 4 . Don Juande Borjatiene vna hija, y la casa tan reform<strong>ad</strong>a y xpiana. quees dech<strong>ad</strong>o alla y aca.El colegio de Plazencia va muy <strong>ad</strong>elante , y el obispo s non<strong>ad</strong>a atras en fundarle, y en fundarse y aparejarse par<strong>ab</strong>ienmorir. Jhu. Xpo. nuestro senor letenga de su mano, y a todosnos de su gra^ia para que su volunt<strong>ad</strong> santisima sintamos ycumplamos. Amen. De Vall<strong>ad</strong>olid 13 de Henero 1556. V. P.minimus fiHus inXpo.tAraoz.lnscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Xpo., elP. Mtre. Ignatio de Loyola, prepossito general de laCompani<strong>ad</strong>e Jhs. Alia manu: R. da a los 27 de Abril. ~f1Petrus Domenech, sociorum valentinorum fautor, cujus aliquot epistolassupra edidimus.2P. Joannes Bta. de Barma.3Beltranus Lopez de Ozaeta et Gallaiztegui. Epist. Mixtae, t. 11,pag. 641-643, 646, 850.4sCf. Polanco, t. 1, pag. 509.Gutierrius de Vargas et Carvajal.


170 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 108410S4LUDOVICUS DE CALATAYUDPATRl JGNATIO DE LOYOLAOCCANIA 22 JANUARII I556l .Docet Calatayud Ignatium quid fieri oporteat in causa sua, <strong>ad</strong> collegiumOccaniae instituendum.Muy magnifico y muyf"reverendo sefior. Porotras mjas avraentendido V. P. las molestias y tr<strong>ab</strong>ajos en que estoy puestopor la contratacion que yze con el P. Francisco, comissario general,y por los poderes que para efetuar cierta vnion de vnosprestamos mios se le an embi<strong>ad</strong>o; y io despues escrevi a V. P.que la vnion se suspendiese, y no se efetuase asta seque oviese]a licentia del perl<strong>ad</strong>o,6 se allanase sin contr<strong>ad</strong>ition paraefetuar]a dicha contratacion; y que en el entretanto no se entendiese enmas, njse yziese mas costa de signarla suplication, y que seestuviese retenta en el datario sin redimirla, nj dar el consensu,nj azer costa alguna de bulas: y que ante todas cosas, ante quen<strong>ad</strong>a se agastase,se hoviese por breue 6 por penjtenceria vnalicentia para azer el colegio 6 ospital, conforme a los poderes,con suspension 6 derogation de qualesqujer mandamjentos,contra mj d<strong>ad</strong>os y jntim<strong>ad</strong>os con censuras y penas pecunjarias,para que no aga el dicho colegio, monasterio nj hospital, y dequalesqujer obligationes, de qualqujer cantid<strong>ad</strong> de dinero queyo aya echo, tenjendome en prision para que diese por ningunala dicha contratacion y de no vsar della 2 . Es necessario que detodo se aga mention, porque tengo grandes penas puestas yobligatidn echa, non obstantibus, etc, con las derogationes necessarias.Esta licentia se a de <strong>ex</strong>pedirante todas cosas amplissimacon todo lo que digo, sin faltar n<strong>ad</strong>a, que es bien necessariapara escusar penas y achaques. Para <strong>ex</strong>pedir esta licentia,si nose an avido dineros, como tengo escrito, yo escriuo alaquj vancoque de lo que costare la <strong>ex</strong>pedition della; y como sea <strong>ex</strong>pedida1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 261, prius 390.2Vide epistolam superiorem, necnon epist. 1072, supra, pag. 123editam.


22 JANUARII 1556 17Ila licentia, que el vanco la vea, de lo que fuere necessario; si mjofficio es vendido, para pagar la composition de la suplicationy <strong>ex</strong>pedition de las bulas, de los dineros de mj officio. Sepa V. P.que oy en este dia me an escrito de Huete vn secreto, que enberd<strong>ad</strong> yo nunca le supe: que destos prestamos que di poderpara vnir al colegio de la Conpanja, el de Tarancon, que a masde xx <strong>anno</strong>s que]o poseo, y huve en permutation, que tienevno regresso a 61; y siendo ansi, si la vnion del se aze,la Conpailiay io lo perderemos. Por tanto conviene que este prestamode Tarancon no se vila, nj se de el consensu para vnirlo. Estono leperdamos. Este es elsnplico a V. P., porque, como digo,menor, que vale asta XLV 6 L duc<strong>ad</strong>os. Del de Yepes y Dagancose aga la vnion, y ponganse en CC duc<strong>ad</strong>os, que masvalen de CCXXX; y despues, s<strong>ab</strong>ida la verd<strong>ad</strong>, si no ay regreso,se podravnir el deTarancon. Suplicoa V. P. lo mande <strong>ex</strong>pedirtodo de manera, que las penas que me tienen puestas, yobligationes que me an echo azer, no ayan lugar, njcontra mjpuedan aver recurso; todo se suspenda y anulle, y V. P. memande dar aviso de lo que se yziere por via de la Conpania.En esto no tengo mas que dezir. Nuestro Senor lo encamjnecomo 61 mas se sirva, y61 sea con todos y nos cumpla de sugracia. De Ocaiia xxij de Enero 1556. Su siervo en el Senor,El protonotario, Luis de Calatayud.Inscriptio: j Al muy magnifico y muy Rdo. sefior,el seiiormaestro Ignatio Loyola, general de la orden de la Conpaiii<strong>ad</strong>e Jhus, en Roma. Al porte vn julio.Alia manu: R. da a los 18de Junio.tJhus.Sefior l . Este negotio conviene tratarse con gran secreto,porque, a s<strong>ab</strong>erse que yo entiendo en 61, el perl<strong>ad</strong>o 2me echari<strong>ad</strong>onde no viese el sol. Yo [he] est<strong>ad</strong>o preso en Toledo quasitres meses, y vn dia en la carcel publica con grillos,aviendome1Ex autographo in vol. F, semifolio, n. 262. — Est quidem in folioseparato, sed, ut perspicue videtur, superiori epistolae <strong>ad</strong>juncto et <strong>ab</strong> ipsoCalatayud <strong>ex</strong>arato.2Scilicet Joannes Martinez Siliceus, toletanorum antistes.


172 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1085antes jntim<strong>ad</strong>o mandamjentos con gravescensuras y penas pecunjariaspara que no vse de la contratacion echa con la Conpania,y la diese por ninguna, y la di en cierta forma que nopara perjuizio, videlicet en quanto podia yde derecho avia lugar,lo qual nj pude, nj de derecho huuo lugar. Obligueme agrandes penas pecunjarias, de la aver por ninguna, yno estarnj pasar por ella. Por esto es necessario, como tengo dicho, queesta licentia se <strong>ex</strong>pida muy secreta, por breue, con amplisimasuspension y derogation de qualesqujer mandamjentos que meayan jntim<strong>ad</strong>o para que no trate, nj jnnoue, nj<strong>ab</strong>le en la contratation,y de las obligationes, que, estando preso, yze par<strong>ad</strong>arla por ninguna y no vsar della. Suplico a V. P. se <strong>ex</strong>pidamuy amplia y muy secreta, y <strong>ex</strong>pedida, esta, con las que masen esta materia [he] escrito, se rasgara.Esto trato desta manera, para que, avida esta licencia, sintemor de censuras njde otras penas pecunjarias, se pueda entenderen la <strong>ex</strong>pedition de las bulas de la vnion, que para loque toca ha azer el collegio, no pienso vsar desta licentia, njperl<strong>ad</strong>o la sienta: la Conpafiia con sus ara lopriujlegiosque elque le pareciere.i©85ALPHONSUS DE SAMANOPATRI IGNATIO DE LOYOLANEAPOLl 26 JANUARII I556*.Alphonsus Samano, episcopus electus, devote <strong>ab</strong> Ignatio poscit in Societatemcooptari.tJhus.Manu Patris Mendoza. El senor Samano, el qual es obispoeligido de Capri, agora algunos dias ha que me ha h<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o dedesear de entrar en laCompania, lo qual dize que munchosmeses [ha] quelo trata consigo, y que agorale toca elSenor engrande manera. Esta resoluto de entrar en la Compania. Espersona de grandes partes, las quales bien s<strong>ab</strong>e el P. Laynes.Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 209, prius 129.


26 Januarii 1556 173Diffiere la consacrasion de su obisp<strong>ad</strong>o, paraver lo leque saramand<strong>ad</strong>o del P. Ygnatio, diziendo que,ni quiere obisp<strong>ad</strong>o, niquiere n<strong>ad</strong>a, sino servir a N. S. en la Compania. V. R. nos avisepor posta luego dello, porque no haraotro. De V. R. siervo enXpo. Jesu,Mendoqa.Manu propria.Rmo. P<strong>ad</strong>re nuestro: Yo no tengo que dezirmas de lo elque P. Christ6bal de Mendoca screue a V. R. P.Solamente le suplico se informe del P. Mtro. Lainez, quees tanmi senor ha tantos anos, y yo demando este favor, que me accetenen su Compania por charid<strong>ad</strong>, pues todo el mundo es banitas,etc. N. S. sea con todos. Amen. En Napoles 26 de He-Ynero 1556. Besa las manos a V. Rma. P. su hijo,Alonso de Samano l .Inscriptio: j Jhs. Al Rmo. P<strong>ad</strong>re nuestro, elP. Ignatio, prepositogeneral de la Conpailia de Jhs,Alia manu: R. ta alli30 del medesimo.etc. En Roma.1Polanco, t. vi, pag. 245, n. 936, 937litteris haec mandavit: «EratNeapoli vir quidam Societati amicissimus, nomine Alphonsus de Samano,qui electus fuerat Episcopus Caprensis et jam Litteras Apostolicas <strong>ex</strong>peditash<strong>ab</strong>ebat ut consecraretur. llle sub finem Januarii, <strong>ad</strong> Rectorem nostri Collegiiaccedens, significavit ei animi sui deliberationem post crebram et diuturnamcogitationem de Societate nostra <strong>ad</strong>eunda et Deo in ea serviendo.Et res videbatur magnae aedificationis Neapoli futura, ubi hominem noverantplurimi et amaverant. Vir erat alioqui prudens et in humanioribuslitteris eruditus, sed podagra nonnihil l<strong>ab</strong>or<strong>ab</strong>at. Ea de re tum ipse tum[rector collegii] P. Ignatio scripserunt. Sed P. Ignatius quaedam considerandaesse rescripsit, et ita effectum est, ut hoc animi sui propositum ille<strong>ex</strong>equi non potuerit.»— Quibus Polanci verbis id, ibid., <strong>anno</strong>t. 5, <strong>ad</strong>jecimus:«Non podagra tantum, sed alio quodam impedimento l<strong>ab</strong>or<strong>ab</strong>at Samano.«De Savano (sic) no es menester h<strong>ab</strong>lar, porque hemos entendidoque tiene impedimento esencial; y por ventura, entendiendolo el, ha desistidode h<strong>ab</strong>lar en ello.» Polancus, <strong>ex</strong> com. Rectori Collegii Neapolitani,—3. a Maji.» Caeterum hic vir, quem Gams, Series episcoporum, vocatSomario, Ughellus autem Somerium, <strong>ab</strong> hoc ultimo sic laudatur: «AlphonsusSomarius, Hispanus, Clericus Calaguritanus, die 16 Decembris 1555Capritanus evasit Episcopus. Novem annis hanc r<strong>ex</strong>it Ecclesiam, eamquelibere cessit, cum titulo et denominatione Episcopi Capritani.» Ughellus,Italia sacra, t. vn, col. 265, n. 28.


174 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1086ioseOLIVERIUS MANAREUSPATRI IGNATIO DE LOYOLALAURETO 27 JANUARIII556X.Socii describuntur, inchoando Pragae collegio idonei. — De sodalibus lauretanis,Montoya, Androtio, Nieto aliisque.— Litterae qu<strong>ad</strong>rimestres brevidisponentur.Pax X.1iMolto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. Per la breuita del tempo1' ultima mia al commandamentono sipotette sodisfare perfattoci dalla R. P. V., circa 1' auissarla di quelli, che qua sonoatti per Praga 2 : hora diro quel che sento circa de cio.Primamente, il nostro albanese, et Lamberto leodiensis, mepare sarebbono piu atti per altro collegio, che questo, perchedifficilmente sipotr<strong>anno</strong> mettere al studio senza turbationed' alcuni altri, per essere stati sin' a hora in seruigio di casa,perche ho prouato che, quando cusi se fa, zoe, quando delseruigio di casa se mettono alcuni alli studij, quelli che nissunomodo sono atti al studio, all' hora pensano essere atti, et glidura quella fantasia qualche settimane, con d<strong>anno</strong> suo et dissagiodel collegio. Et per Praga pare sarebbono atti, per esseregiouani buoni et modesti, et gia Alberto tienne buon principio3della lingua germanica.De M. Xpophoro. diffusamente n' ho, scritto, et di quelloordinara V. P. quanto gliparera per maggior gloria del Signore,secondo suo solito. Giacomo Tilano puoi, potrebbefar' alproposito, per essere troppo inetto <strong>ad</strong> questa lingua italiana, etnon fare qua tanto frutto nelle lettere, come forse altroue farebbe;e pero buonissimo giouane, et hora molto diuoto, ubediente,et desideroso de mortificationi.21Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 20, prius 96.Apti nimirum socii <strong>ad</strong> collegium pragense, quod hoc ipso <strong>anno</strong> institutumest.— De sociis autem, qui heic memorantur, rursus deinde agetur.3Attamen Lambertum Leodiensem Billomum <strong>ab</strong> Ignatio postea missumfuisse, «ut in inferiori aliqua classe doceret» tr<strong>ad</strong>it Polanco, t. VI, pag. 30,n. 79.


27 Januarii 1556 175De Sebastiano non dico niente, perche giaso che V. R. P.sia deliberata de mandarlo, et cusi sari<strong>anno</strong> cinque. Auertiscapero V. P., che qua siamo hora in Loreto da 44, et che tantinon possano essere per <strong>ad</strong>esso. Nostri fratelli Gasparo !con suoicompagni sonno gionti, et il primo di le trouorno per str<strong>ad</strong>a1' altri ch' costa uengono, se non sian hora gionti.Noi stiamo anchora quain Ancona il P. M.° Montoya 2 ,M. Fuluio et io. Domane partiro,et forse anche nostro P<strong>ad</strong>re,restando qua M. Fuluio per sodisfattione de monsignor 3 .Hoggi nella congregatione di dottori M. Fuluio a fatto grand'honore alSignore et la Compagnia, respondendo alli dubijfatti 4 . M.° Montoia et io non h<strong>ab</strong>biamo risposto, per la breuit<strong>ad</strong>el tempo et ordinatione del Signore, che cusi uedeua espedire.1<strong>anno</strong>t. 9.2Gaspar Konger. Carto.s de San Ignacio,t. vi ; pag. 133, 134,P. Joannes de Montoya, qui Laureti «Superintendens quidem erat».Polanco, t. VI, pag. 96, n. 330. Ejus indolem ac ingenium apte idem Polanco,/. c, n. 330-332, describit, quem <strong>ad</strong>i, si lubet.3Gaspar de Doctis, almae domus gubernator.4Ad haec procul dubio refertur POLANCO, t. vi, pag. 97, n. 334, cumait: «sub finem mensis Januarii... Roma veniens P. Fulvius Androzius Anconam,a Gubernatore» fuit «evocatus, ut cuidam consultationi, propterjudaeos, qui <strong>ex</strong> Portugallia venerant, institutae, ut jurisperitus— interesset».Quoniam vero de Fulvio, tamquam de sodali nostro, nunc primum inhis epistolis mentio fit,non erit <strong>ab</strong>s re in memoriam revocare, quae de ipsolitteris mandavit Oliverius Manareus, De rebns Societatis commentarins,cap. ix, n. 8: «Inter Canonicos [Laureti degentes] erat quidam nomineFulvius Androtius 1. V. Doctor, qui fuerat Vicarius generalis Episcopi Camerini,vir magnae authoritatis et spectatae virtutis. Hic ita captus estamore Societatis <strong>ex</strong> consuetudine cum ipsa contracta, ut secundo <strong>anno</strong> aCollegii incun<strong>ab</strong>ulis <strong>ad</strong>mitti obnixe petierit. Missus est Romam post factaExercitia Spiritualia et firmam animi st<strong>ab</strong>ilitatem, ut a B. P. N. Ignatio<strong>ad</strong>mitteretur et efformaretur, quod Dei et Patris beneficio obtinuit; secutisunt ipsum duo ipsius fratres, Hortensius et Curtius Androtii, qui in ministeriodomestico multis annis versati sunt, ille Tiburi, hic Mediolani, omnibusvirtutibus spect<strong>ab</strong>iles. P. Fulvius constitutus est Rector Collegii Ferrariensis,ubi et diem clausit <strong>ex</strong>tremum, ducibus et toti civitati valde carusob egregiam pietatem ac raram prudentiam. Edidit aliquos tractatus valdepios et spirituales.» Optimi filii digna optimo patre soboles erant, ut <strong>ex</strong>Polanci narratione conficitur, qui, de his disserens, haec ait: «Initio hujusaestatis Curtius, Patris Fulvii et Hortensii frater, cum <strong>ad</strong>missus esset, venit


176 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1086io 1'Hoggi penso si sara principiata la lettione greca, perche cusihaueuo ordinato.Del fratello Jo. Nieto non ho sentito*, altro; penso,si fossepeggiorato, me V hauessi fatto il fratellosapereMelchior. NostroSignor glidia sua gratia.Le qu<strong>ad</strong>rimestrison fatte, giamolti giorni,ma non anchorarescritte: con leprime le mandard 2 et insieme una il, perRmo.cardinal nostro 3 ,che sara il fine della presente.Di Loreto ali27 di Gennaio 1556. Alle sante orationi di V. R. P. pregoessere raccommandato, et quella conserui Jesu X.° nostro signore.Amen. Di V. R. P. indegnissimo in X.° seruitore,Oliuerio Manareo.Jnscriptio: \ Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re, il P. M.° Ignatiode Loyola, preposito generale della Compania de Jesu, in Roma.Alia manu: R. ta alli 7di Febraio.Lauretum ejus pater, et tantum <strong>ab</strong>est ut filium revocare studuerit a susceptovitae perfectioris instituto, ut potius pia qu<strong>ad</strong>amet virili <strong>ex</strong>hortatione <strong>ad</strong>perseverantiam eum animaverit; et cum inter <strong>ex</strong>hortandum uberes lacrymaseffunderet, cum causam earum peteret filius, respondit prae animi laetitiase flere; et cum quidam <strong>ex</strong> nostris diceret nondum ipsum pervenisse quopervenerat quidam in Hispania, qui quinque filios, cognomine Acostas, inSocietate h<strong>ab</strong>eret, facete respondit: «spero me parentem eorum superaturumesse, nam duo mihi alii supersunt filii, qui cum ingressi fuerint Societatem,ego ipse ingrediar». Polanco, t. VI, pag. 99, 100, n. 342.1Frater Joannes Nieto, qui etiam Joannes Ignatius saepe appellatur,Roma Lauretum venerat cum P. Fulvio Androtio. Et eum quidem comitaturuserat Meldulam usque, quo mittebantur, ut infra dicetur. Videepist. 1136.2Cf. Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 68-81.3Rodulphus Pio di Carpi, cardinalis, Societatis Jesu protector.


29 Januarii 1556 177iOS9BARTHOLOMAEUS DE BUSTAMANTEPATRI IGNATIO DE LOYOLAGRANATA 2g JANUARII I556 *.Res Societatis prospere succedunt. — Acta Marciae (Marchena) cum ducibusde Arcos, oppidi dynastis, recenset Bustamante. — Granatam accedit;Petrum Guerrero, antistitem dioeceseos, Societatisque fautorem, laudat.— P. Basilius, sive Alphonsus de Avila, eloquentia in urbe granatensiregnat. — Cordubense collegium floret.— Hispalis <strong>ex</strong>colitur.— Fanum LuciferiBustamante est lustraturus.— Quid animo volvat circa hujus urbiscollegium, aut rite instituendum aut removendum, Ignatio aperit.tJhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi. Despuesde la del mes pas<strong>ad</strong>o2,en que escrevi lo que avia por entoncesde que dar aviso a V. P., lo que alpresente puedo dezir es, quepor la bond<strong>ad</strong> de Dios nuestro senor las cosas de la Cornpaniaen esta provincia van en continuo augmento, quanto a lo spiritual,por el cuyd<strong>ad</strong>o quese tiene de la estrecha obseruancia delas constituciones y reglas de nuestro instituto.Estando en Cordoua de partida para esta ciud<strong>ad</strong>, recebi cartasde la duquesa de Arcos 3 , y de la marques<strong>ad</strong>e Priego,su m<strong>ad</strong>re,en que pedian me llegasea Marchena, donde estavan losduques; y por la instancia que en esta mi yda hazian, huve decondescender a su peticion; y asi me parti en principio del presentepara aquel lugar, donde me detubieron aquellosseiloresY quatro dias. aviendo lleg<strong>ad</strong>o bispera de la Epiphania, fuyimportun<strong>ad</strong>o que predicaseotro dia alpueblo, no obstante queestava prevenido vn predic<strong>ad</strong>or, con cuyo beneplacito yo accepteel sermon. Hize ansi mesmo algunas platicas particularesa losduques en su casa, donde nos avian hosped<strong>ad</strong>o muycontranuestra volunt<strong>ad</strong>, diziendo que tenian necessid<strong>ad</strong> de particularcommunicacion, y que tambien los aposentos del hospital (donde1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 275, prius 509, 510.2Vide supra, epist. 107 1, pag. 118 et seqq.3Maria de Toledo,filia Catharinae Fernandez de Cordoba, uxor LudoviciChristophori Ponce de Leon.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. i*


178 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1087nosotros soliamos posar)estavan ocup<strong>ad</strong>os. Tambien se hizoplatica spiritual a todos los de aquella casa, que no son pocos,asi honbres como mujeres,hallandose los duques presentes, enque les d<strong>ex</strong>amos algunos avisos, de como, mediante la gracia delSetlor,se <strong>ab</strong>ian de aver de alli <strong>ad</strong>elante en las cosas de su divinoservicio, <strong>ex</strong>hortandolos aalgunas buenas meditaciones, que tuviesena la maiiana y a la noche, en queasi los senores como loscierto escri<strong>ad</strong>os mostraron averse mucho consol<strong>ad</strong>o: sit nomen Dominibenedictum. El duque, asi por la devocion que tiene a la Compania,como por la que conosce tener la duquesa, quemuy grande, trato comigo de que en aquel su lugar, que es muyprincipal y tiene tres mil vezinos, se hiziese vn collegio de laCompafiia, para doze 6 quatorze personas, de que por ser tal ellugar, y estar en comarca y vezind<strong>ad</strong> de otros tan grandes comoel, se esperava mucho servicio de nuestro Seiior l . Yo me preferide communicarlo con el P. Francisco, con tal <strong>ad</strong>itamento,que S. S. ia hiziese el edificio del collegio, y le dotase, primeroque viniesen los nuestros a morarle, porque ellos quisieran luegoquiere, parescioles muy bien, y elY operarios. diziendoles yo que, siendo pocos y en casa prest<strong>ad</strong>a,no podian guardarel instituto en la perfection quese re-duque me dio vna cedula escript<strong>ad</strong>e su mano, en que para doze de los nuestros se profieredotar trezientos duc<strong>ad</strong>os y trezientas hanegas de trigo, que hagoquenta montara en esta dotacion quatrocientos duc<strong>ad</strong>os por afio,y el trigo que sera menester para los 12. Ultra de que siempreen los semejantes pueblos ay otras muchas limosnas, y tanbien1«En sitio alegre y ameno, hermose<strong>ad</strong>o con famoso castillo, distantede Seuilla nueue leguas, esta plant<strong>ad</strong>a la villa de Marchena,cerc<strong>ad</strong>a devistosos muros... Es fertilisima de pan, vino, azeyte, frutas, hortalizas, cri<strong>ad</strong>e gan<strong>ad</strong>os y briosos cauallos, con h<strong>ab</strong>itacion de trcs mil vezinos, muchanobleza y riqueza... Haze por armas en campo de oro un Leon coron<strong>ad</strong>osobre ondas de agua, mirando tres saetas en manojo. Dizen la fundo MarcoClaudio Marcelo, quando a Cordoba, afios cinquenta antes de la humanaRedempcion, llamandola Marcia de su nombre, donde se altero en Marchena...Conquistola de moros el Santo Rey Don Fernando Tercero, anoJ240, que lapoblaron christianos. Y el de 1309 D. Fernando IV hizo donaciondella a D. Fernando Ponce de Leon, remunerando calific<strong>ad</strong>os seruicios,donde sus descendientes, Duques de Arcos, assisten en hermoso palacio.>Mendez de Silva, Poblacibn de Espana (1645), fol. iox.


29 Januarii 1556 179los sncesores de los mesmos fund<strong>ad</strong>ores, siendo senores tan prin-no d<strong>ex</strong>aran de ayudar, aunquesin estos so-cipales como estos,corros basta ]a dotacion dicha paralos 12. Y pareceme que hasido esta capitulac/ion muy a propositode otras fundaciones decollegios que de aqui <strong>ad</strong>elante se ofrecieren, porque, a imitaciondella, c<strong>ad</strong>a fund<strong>ad</strong>or se contentara de que no se le de gentehasta tener edific<strong>ad</strong>o y dot<strong>ad</strong>o su collegk», y hasi no se debilitaranlos que estan ya fund<strong>ad</strong>os y dot<strong>ad</strong>os, diminuyendoles elnumero de los suppositos que tienen, que, como es tan medidopor la multitud de nuevas fundaciones de collegios quese hanofrecjdo en laCompailia, no se puede d<strong>ex</strong>ar de sentir gran faltacon vno que se saque de c<strong>ad</strong>a collegio: porquelos mas dellos notienen aun los operarios que han menester, y provehera nuestroSeiior a los collegios que de nuevo se fundaren con la muchagente de qualid<strong>ad</strong> que c<strong>ad</strong>a dia va entrando en la Compania,mientres se ac<strong>ab</strong>aren de edificar, sin detrimento de los que yaestan fund<strong>ad</strong>os.Aviendo cumplido en Marchena con los duques, me parti paraesta ciud<strong>ad</strong>, por visitar los P<strong>ad</strong>res y hermanos deste collegio, yhize gracjasal Senor en ver la gran deuocjon que vniversalmenteel clero y el pueblo tiene a la Compaiiia: a lo qual ayudamucho la buena volunt<strong>ad</strong> y propension de animo queel seiiorar^obispo ! nos tiene, el qual querria que todo su arcobisp<strong>ad</strong>oestuviese lleno de gente de la Compania. Haze muchas limosnasa este collegio, ysi se atraviesa murmuracion 6 algun otrotr<strong>ab</strong>ajo de los que en otras partes suelen cargar sobre la Compaiiiapor parte de Ios indevotos, tenemos en el tan buen escudo,que luego lo haze todo llano. Hanle dicho que estamos descontentosde la casa que aqui tenemos, siendo como es malacommod<strong>ad</strong>a por su estrechura, para poderse en ella tener el recogimientoy orden que conviene, y hasi con mucho cuyd<strong>ad</strong>oentiende en que ayamos otra: y para esto ayuda 61 con mil duc<strong>ad</strong>osy la c/iud<strong>ad</strong> con otros tantos; vltra de lo qual tambien seespera mas limosna de otros devotos. Espero en el Senor nuestroque nos provehera de conveniente <strong>ab</strong>itacion, segun las per-1Petrus Guerrero, de quo passim apud Polanco, cum de collegio granatensisermonem facit.


180 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1087sonas de qualid<strong>ad</strong> que en ello entienden. Es paraal<strong>ab</strong>ar a sumagestat ver el buen effecto aque aquihecho el P. Basilio consus sermones, que, ciertamente, toda esta ciud<strong>ad</strong> lees tan aficion<strong>ad</strong>ay tan devota, que a qualquier cosa de virtud que los quierainclinar, es parte, mediante la gracia divina, para ello, porquepredica con grande spiritu y fervor; y tienenle tan gran respetoy devocion todos, como si hubiese <strong>ex</strong>ercit<strong>ad</strong>o este officio aquiveinte anos. Ssa lo<strong>ad</strong>o el Senor por ello in secula seculorum.En el collegio de Cordoua, quanto a. los estudios y spiritualedificacjon, se procede con el augmento de dia en dia que sedeve desear paraelmayor seruic/10 divino y prouecho de aquellaciud<strong>ad</strong>. En la casa de probacion asimesmo se tiene tanto cuyd<strong>ad</strong>ode llevar <strong>ad</strong>elante losbuenos <strong>ex</strong>ercicjos spirituales, que conla graci<strong>ad</strong>el Sefior alli se comencaron, que, cierto, es ver vnacongregacion de angeles en la tierra. El Senor embie su rociodel cjelo, para que estas nuevas plantas vayan creciendo siempreen tanta perfection, que se pueda cojer el fructo dellas, queV. P. desea.De Sevilla a escriptoel P. Goncales ! a V. P. f lo que Diosnuestro senor obra por medio de los nuestros que alli estan, yspecialmente con los sermones del P. Baptista 2 ; que siemprenuestro Sefior saca dellos cosas de que mucho se sirve, y aquellaciud<strong>ad</strong> recibe not<strong>ab</strong>le edificacion.Aviendo concluydo aqui con esto de la casa que tengo dicho,en queelarcobispo tanto nos ayuda, entiendo yr, plaziendo alSefior, a Sant Lucar, a visitar a los nuestros, donde, por serpocos, no pueden tener el buen orden y concierto que conviene,aunque por l<strong>ad</strong>ivina bond<strong>ad</strong> no d<strong>ex</strong>an de travajar en su vina,y dar el buen <strong>ex</strong>emplo que son oblig<strong>ad</strong>os. Mas hasi por andaren casa prest<strong>ad</strong>a,como por no ser tantos, que se puedan ayudar,no tienen el aparejo que conviene para guardar en perfecionlas constituciones y reglas de nuestro instituto. Yo entiendo, conel favor del Sefior, porel orden del P. Francisco,tratar con los1P. Gundisalvus Gonzalez, hispalensis collegii moderator. Hujus <strong>ad</strong>Ignatium epistolam, 21 Januarii datam, afferunt Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. IV, pagina84-90.2Joannes Bta. Sanchez.


2 Februarii 1556 181duques de Medina ' sobre !o que entienden hazer en aquellafundacion, y significarles el provecho spiritual que se estorva, enno tener los nuestros el asiento y orden que conviene, para quecom breved<strong>ad</strong> se determinen en quese entienda luegoen aquellafundacjon. Porque, a yr este negoc/10 mas a la larga, yo juzgariaen el Senor nuestro, que convernia saiirse de alli nuestrosP<strong>ad</strong>res y hermanos. Aunque, parala <strong>ex</strong>ecucion desto, esperaremosel mandamiento de V. P.; y asi pido me mande dar avisode lo que en ello devo hazer. Todos nos encomendamos en lossanctos sacrificios de V. P., y supplicamosal Sciior nos de sugracia para sentir y enteramente cumplir su sancta volunt<strong>ad</strong>. DeGran<strong>ad</strong>a 29 de Henero de 1556. De V. P. indigno hijo y siervoen el Senor nuestro,BUSTAMANTE.lnscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, nuestroP<strong>ad</strong>re Mtro. Ignatio de Loyola, preposito general de laCompania de Jesus. En Roma. Alia manu: R. da a los 22 deAbril.lOSSEVERARDUS MERCURIANUSPATRI IGNATIO DE LOYOLAPERUSIA 2 FEBRUARII I5562Sodales collegii perusini describuntur.tMolto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. II numero di suppositi dequesto collegio et portamenti, sono. In prima e il P. M. AndreaGaluanello, il quale, per esser persona gia attempata et moltoet zelosana, per la suoa diligentia ch' vsa in tutti i officii suoi,grande che tiene del honore diuino, fa grande frutto, edificandomolto ilprossimo, si in casa, si etiam for di casa, e di continuonel confessare, essortare, visitare o officii diuini..Intellige Methymnae Sidoniae duces sive dynastas, Joannem Alph. de1Guzman et Annam de Aragon et Gurrea, de quibus in vol. superiore saepeegimus. Sed de negotio, quod heic attingitur, infra redibit sermo.2Ex autographo in vol. Informationes antiquae, unico folio, n. 82,prius 221.


182 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 108811 fratel Giouan Anthonio Viperano e sufficiente in rhetoricaet greco;et d' vn catarro in fuora ch' hebbe questidi passatiin vn occhio, e stato sano. Verso la obedientia et altri s' eportato bene,edificando tutti.II fratello Pietro Regio, siciliano, gouernala classe d' humanita,doue legge anche greco con sodisfattione de suo officio.E obediente et di buena edincatione per tutto: quanto a lapersona, e prosperoso. Ci siamo pure accorti che circa 1' antunnoegli patiua vn poco di vacillatione di ceruello et giudicio: nellainuernata se trouato molto bene l .II fratel Giouan Rodriguez ha hauuta la cura della 3.aclasse,et s' e 2 portato molto benc, per tutto molto constante, e f<strong>ab</strong>uon frutto nelle lettere, nclle quali pare si deletti,et e sano.Circa '1promouerlo al sacerdotio, egli e ben qualificato di persona,et e di molto buon animo; ma quando hauesse qualcheche nonpiu studiato, credo sarria piu atto al ministerio,<strong>ad</strong>esso.II fratel Hieronimo Sanese sta nella suoa purita et semplicit<strong>ad</strong>i vita, con frutto suo nelle lettere, guidandola 4/ classenelli fondamenti di gramatica latina,et sta anche sano.II fratel Philippo de Pratto sta,per quanto dimostra, contento,benche alquando tentaticcio, per non ritrouarsi di quella attitudineet vtilita a molte cose, come desideraria. Fin <strong>ad</strong>esso h<strong>ad</strong>imostrato non bastarli 1' animo d' imparare lettere; <strong>ad</strong> altrecose pero1'agiuta la natura. E pure persona quieta, et agiutanelli officiettt di casa.II fratel Giouan, modenese, per essere molto essemplare nellamolto vtile.suoa vita, et trattando le cose temporali del collegio,assai edificala gente, et e personaVuolfgango, di Bohemia, alquantevolte s' e ritenuto conqualche fatiga, che non se partesse; pure Iddio ha 1' sempreagiutato per mezzo del fratel Gieronimo, al in rlnequalscuopriuain specie le tentationi, ch' altremente se posseuano difuora giudicare: <strong>ad</strong>esso sta meglio.S' attende agiutarlonello1 Petri Regio factum <strong>ab</strong> Aguilera elogium h<strong>ab</strong>es apud POLANCO, t. v,pag. 202, <strong>anno</strong>t. 2.a Lectio dubia; ms. che vel ese.


6 Februarii 1556 183spirituale, del qual ha grande bisogno, et nel farlo .studiare, dilche se deletta, et col tempo se spera fara qualche frutto.Et io, chi scriuo, posso bene sanza alcuno scrupulo di conscientiaconfessarea V. P., etogni buon giuditioessere di prezzominimo; et pero prego humilmente V. P. m' agiuti sempre,per le viscere di Jesv X.° Di Perugia alli 1 de Febraio 1556.Di V. P. seruo inutile.,EUERARDO MARCURIANO.A tergo. Lista deglifratelli di Perugia,insin alli 2 di Febraio.10S9JOANNES DI VARIOPATRI IGNATIO DE LOYOLAPARMA 6 FEBRUARII I556 *,Aedes P. BaptistaeViola venditae.Rdo. P<strong>ad</strong>re mio osservandissimo. Questi giorni passatiM. Gioanni et io uendessimo la casa di M. D. Baptista Uiola,mille e cinque cento lire, ma non he stato sborsato senon cinquecentolire; dil resto, a termino tri aanni, ogni <strong>anno</strong> ducentolire, benche a animo di pagare piu presto. Et a questa uenditase siamo obligati ambedui, cioe M. Gioanni et Poi delejo.terre, jo le ho fatte lauorare et piantare di arbori, me sonostatte domandate. V. R. ueda de farne hauere ilbreue,facia sapere quello che ilet neuolere de V. R. Anchora V. R. parlacon M. D. Baptista circha del sitto de la casa, perchelui medisse in sua presentia chel ge ne doueua dare, et hora nega, etniente. M. Gioanne medi questo M. Gioanni dice non sapernoha datto una littera, che jo ho dato a M. Domenico, qualueniuaa Roma. Pur de questecose altro non mi occore, se nonch' io caramente m' aricomando a V. R. et a tutto il collegio.io posso, comandatimi, et pregatiDio per me. Di ParmaEt s'a li 6 di Febraro 1556. Bi V. R. figliuoloin Christo,Don Gioanni di Vario da Parma.1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 196, prius 71.2Lectio dubia. Prima hujus nominis syll<strong>ab</strong>a sic emendata est, ut legiforsitan possit trecento, prob<strong>ab</strong>ilius tamen duceuta.


184 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1090Inscriptio:Al molto Rdo. M. Ignatio de Lajola, P<strong>ad</strong>resempreosservandissimo. Roma. Alla Compagnia del Jesu, a SantaMaria de Str<strong>ad</strong>a. Di portotri baiochi. Alia manu: R. ta alli13delmedesimo.1090JOANNA PRINCEPSHISPAMAE GUBERNATRIXPATRI IGNATIO DE LOYOLAVALLISOLETO J FEBRUARII 1556 *.Verbis, amorem et benevolentiam spirantibus, ignatianis litteris respondet.— Patres Borgiam et Araoz nullo modo <strong>ex</strong> Hispania educi patitur; optatqueut potestas ei <strong>ab</strong> Ignatio fiat illos sine ipsius nutu <strong>ab</strong>ire alio nonposse.— Ignatii precibus se valde commendat.TDeuoto P<strong>ad</strong>re. Una carta vuestra me dio el P. N<strong>ad</strong>al 2 ,con1Ex autographo in vol. Epist. Principum, duplici folio, n. 65, prius339, in antiquo t<strong>ab</strong>ulario XVII, 22, prius 4, et etiam B. 34.— Usus est hacepistola Polanco, t. vi, pag. 646, n. 2777.2«Ipso die Apostoli Thomae, Genua profectuscum P. Ludovico Gonzalezet aliis compluribus, qui in Portugalliam mittebantur [P. N<strong>ad</strong>al], 30Decembris anni 1555, in portum, quem vulgo Alicantem vocant, pervenit».POLANCO, t. VI, pag. 636, n. 2738, qui quidem auctor, Hieronymo Domenechscribens, id ipsum affirmat, N<strong>ad</strong>al, Epist. t. I, pag. 341. Verum sirectius loqui velimus fidesque ipsi N<strong>ad</strong>al sit h<strong>ab</strong>enda, non illo die sed paulopost Alonem appulit: «Attigimus» inquit ille «X.°gloria, terram Alicantj inNisi fortassedie Circumcisionis 1556». N<strong>ad</strong>al, Epist. t. II, pag. 41, n. 69.dicere malueris, quod ultro accipimus, illum in portum quidem die 30 Decembrisse recepisse, e navi autem 1 Januarii descendisse. Ouo posito, intelligesprofecto Polancum de appulsu in portum, N<strong>ad</strong>al de descensu <strong>ex</strong> navifuisse locutos. Jam, cum Valcntiam, Concham, Complulum lustrasset «Placentiampaulo post progressus est, quo 24 Januarii pervenit» Polanco,t.vi, pag. 637, n. 2743; «ultima dic Januarii Salmanticam» Polanco, ibid. t2422. — Cum autem «P. Natalis Vallisoletum venisset, egitcumpag. 560, n.Principe Joanna, nomine P. Ignatii, de profcctione P. Francisci Borgiae velP. Araoz in Angliam aut Flandriam; quod cum acerbissime Princeps Joannavale-accepisset, significatum est ei sic demum profectioncm hanc <strong>ex</strong>pcti, situdo mittendorum id ferret, et ipsi Principi Joannae r.on displiceret; et inhanc sentjntiam scriptae litterae eidem Principi datae sunt; quae, singularilaetitia affecta, et multum se debere agnoscens, quod hanc profectionem ipsiusarbitrio reliquisset, propria manu rescribens P. Ignatio, id testataest».POLANCO, t. vi, pag. 628, 629, n. 2708.


7 Februarii 1556 185que holge mucho, porque, por lo que en ! ella me decis, se medobla la razon que tengo parafauorecer a laCompania, puesno quereis quela ida del P. Francisco sea sinmy volunt<strong>ad</strong>, Ioqual os agr<strong>ad</strong>ezco mucho, que es 2 el maior contentamiento queme podeis dar, porque no podia d<strong>ex</strong>ar de sentir mucho la faltaque aca Y hiziera. cierto, me parece que no haria lo que deuo,si le d<strong>ex</strong>ase ir, porque las cosas andan aca de manera, que enparte hara mas prouecho aca vn hombre como esse, y es masmenester, que en esas partes; ylo mesmo siento del doctorAraoz, y asyles e mand<strong>ad</strong>o que en ninguna manera baian 3 .Bien creo que,entendiendo vos esto yel contentamiento que enello me dareis, no quereisotra cosa, y asy os lo ruego mucho.Y porque estos dos P<strong>ad</strong>res no puedan hazer ningun camino sinmy licencia, me aveis de dar podersobre ellos, para quese lomande por obidiencia, que en ello me hareis muy gran plazer.Y porque se el cuid<strong>ad</strong>o que en toda la Compaiiiase tiene de'encomendar a Dios a sus magest<strong>ad</strong>es y a nosotros, [no]uos loquiero tornar a pedir, sino que vos le tengais particular 5de my,1Ms. saepe quen.2Ms. saepe contrahit ques, questos, sobrellos, dencomendar.3«Quia Principis Philippi <strong>ad</strong>ventus in Hispaniam <strong>ex</strong>pect<strong>ab</strong>atur, confectiscum Rege Galliae tunc induciis, et renuntiatis ei a patre Hispaniarumregnis; minus necessariam hanc profectionem <strong>ad</strong> Regis Philippi curiam nostri<strong>ex</strong>istimarunt». Polanco, t. vi, pag. 629, n. 2709.Ita sane erat. Cum enim vellet Eleonora Mascarenhas ut commendatum4sibi h<strong>ab</strong>eret Ignatius Philippum II, in hunc modum ille rescripsit:«Enlo que con tanta instancia Vmd. me encomienda que al Principe, que agoraes por gracia divina Rey de muchos reinos, en mis ornciones le encomiendemucho a Dios Nuestro Senor, es verd<strong>ad</strong> que yo lo hago c<strong>ad</strong>a dia y esperoen la su Divina Majest<strong>ad</strong> que, en los pocos diasqueme quedan, yo siemprelo hare con aumcnto, por seer nuestro principe y seerle nosotros cn muchaobligacion, y por el deseo y dcvocion santa de recordarme Vmd. cosa tandcbida amiya toda esta minima Compania». Cartas de San Jgnacio,t.VI,pag. 255. Ouod paulo aliter refert Riv<strong>ad</strong>eneira, Vida del Bto. P. Ignacio,lib. v, cap. 1: «Rcspondio el P<strong>ad</strong>re, que por el Rey, quando era Principe,auia tenido costumbre de hazer oracion particular c<strong>ad</strong><strong>ad</strong>ia una vez, yque despues que su p<strong>ad</strong>re le auia renunci<strong>ad</strong>o los Reynos, lo hazja c<strong>ad</strong>a di<strong>ad</strong>os veces con cuyd<strong>ad</strong>o particular»,3Ms. partricular.


i


io Febkuarii 1556 18710»«PETRUS DE TABLARESPATRI IGNATIO DE LOYOLAVALLISOLETO IO FEBRUARII 1556lActa cum principe Joanna commemorat.— Eam N<strong>ad</strong>al invisit. — Antonius deAcosta quintum filium, eumdemque majorem natu, Societati tr<strong>ad</strong>it.——Princeps evocat Borgiam. Curiae turbatio, revocante pontifice subsidium,quod—nuper concesserat. Consilium nostrorum in hac re. — Quidalii senserint.— Dicta Melchioris Cano <strong>ad</strong>versus Societatem. — Acta principis.— Araoz aegrotat.tJhus.Muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re. Manda V. P. por.su carta al P.Francisco 2 , que uaya a Ingalaterra, si para ello ay salud, y laprincesa lo permite. He auis<strong>ad</strong>o a S. A. y turbose mucho; masdiziendole yo que esta yda ha de ser no recibiendo S. A. deseruicioy desconsolacion, que assi lo scriuia V. P., agr<strong>ad</strong>eziolomucho, diziendo que V. P. la ha hech<strong>ad</strong>o mucho A cargo. estepunto llego aqui el P. N<strong>ad</strong>al, el qual yo lleue a la princesa. Laaff<strong>ab</strong>ilit<strong>ad</strong> grande con que le recibio, el la escriuera.Diole la carta de V. P. : mandome uoluer por la respuesta, yassi tornamos alla, y puseal P. N<strong>ad</strong>al con dona Leonor Manuel3 , que es el Ruy Gomez 4 de la princesa, y quien agora logouerna todo. Despues le torne a poner con S. A. y estubo unquarto de hora, 6 mas, dando y tomando. Despues del despe-1Ex transumpto coaevo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>r. ij^6, duplici folio, n. 140,prius 346 et 347. — In superiore chartae ora scripsit librarius Non e reuista:V. R. emendi gli errori.2 Franciscus Borgia. Vide epist. proxime superiorem.3Hanc ducere uxorem tum volebat, et deinde duxit, Petrus LudovicusGalceran de Borja, frater Sti. Francisci <strong>ex</strong> eodem patre, «nobilem, c regiaLusitana familia, feminam, primam... Joannae [principis] Cubiculariam».Stus. Franciscus Borgia,t. 1, pag. 445. Eam vocat Cienfuegos, Vid<strong>ad</strong>el Grande Sau Francisco de Borja,lib. iv, cap. xxn, §1: «Doha LeonorManuel, tercera nieta de D. Fernando, segundo Duque dcde la Duquesa Doha Juana de Castro».Bergan^a y4Rodericus Gomes de Silva, Philippo II a secretis et consiliis, maximaapud ipsum gratia valens, de quo saepe egimus.


188 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1092dido, con grande alegriame dixo la princesa,como V. P. leremitia lo del P. Francisco (que cierto sentia su partida porestremo, y no fuera lepossible ac<strong>ab</strong>arlo), y que auia hech<strong>ad</strong>omucho cargo, y responderia; y assi responde a V. P. la que conesta ua, y de su propria mano, quees cosa a su condition muyrara: y V. P. responda y de su propria mano, rengratiandoa S. A. el fauor y amparo que la Compaiiia tiene en ella, que,cierto, es grande.Yo h<strong>ab</strong>le largoa S. A. de la reformation destos claustrales L ,y temia 2 que S. S. no aceptaria de uolunt<strong>ad</strong> la peticion de S. A.en este caso. Yo dixe, que tenia el P. Francisco por letra deRoma, que S. S. salia muy bien a esto, y S. A. me dixo, quemano en ello.porniaA Antonio de Acosta, que es persona principal, y a quien laCompaiiia deue mucho en Medina del Campo,se le auian entr<strong>ad</strong>oen laCompania quatro hijos; y <strong>ab</strong>ra ocho dias quese leentro agora,sin ellos, el quinto 3 ,que era el mayorazgo, mancebode 24 anos, de gentil persona, y gran natural, ybuen latino:quedale solo uno muy pequeiio en casa, y el buen p<strong>ad</strong>relo toma muy bien de mano de Dios nuestro senor.Yo me parto para Placenzia, porque la princesascriue al P<strong>ad</strong>reFrancisco que luego uenga aqui, y quiere que no le d<strong>ex</strong>ereposar hasta uenir, y de su uenida ay harta necessid<strong>ad</strong>, segunla alteration [que] ha puesto esta reuocation de S. S. *; porquedesde Placencia scriuio a S. A. que obedeziesse al mand<strong>ad</strong>ode S. S., y que no firmasse cosa contra 61, y parassela <strong>ex</strong>ecution;y S. A., con el respetto grande que tiene al P. Francisco,lo haze y obedeze; pero el consejo esta rezio, yparezer del P. Cano 3 ,que en tiempo tan pel'grosoestriba en eltrata condemasi<strong>ad</strong>a libert<strong>ad</strong>, de sipuede 6 no puede el summo pontifice.Ha pass<strong>ad</strong>o esto: que la princesa ymbio a llamar el P<strong>ad</strong>re pro-1 Vide Polanco, t. vi, pag. 628, n. 2705.23Princeps scilicet Joanna.Hieronymus de Acosta, de quo agunt Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. IV, pag. 231.Hujus etiam, ac optimi illius patris, mcntionem supra fecimus, epist. 1086,cum ageremus de Fulvio Androtio ejusque fratribus.4Vide epist. Patris Araoz, n. 1083 positam, pag. 162.5De his agit Polanco,t.vi, pag. 630, n. 2713, 2714, quem vide.


io Februarii 1556 189uincial Araoz, primero que a otro, y le pedio consejoen estecaso, y el P<strong>ad</strong>re le dixo que obedeziesse a la sede apostolica, yno hiziesse otra cosa, y que este era el parezer del P. Francisco.El consejo dixo, que consultasse al Mtro. Cano. Su A. le ymbioa llamar y pidiosu parezer. Respondio que podia <strong>ex</strong>ecutar conbuena consciencia, y firmar sobre ello, y que no auia S. S. podidohazer aquellareuocation. Esta es la fama publica. Luegomando S. A. a llamar a fray Domingo de Soto, quese halloaqui, el qual dio parezer en todo contrario al de Cano, y conformeal del P<strong>ad</strong>re provincial. Despues dizen queel Mtro. Canose concerto con fray Dommgo en que, por <strong>ex</strong>cusar mayoresinconuenientes, aunque con buena consciencia se pueda <strong>ex</strong>ecutary /iceat, que non <strong>ex</strong>pedit. Fray Domingo dize quela <strong>ex</strong>ecutioncesse, que la disputa quede para otro sitiempo, conuiene 6 no.Todauia se han arrim<strong>ad</strong>o tanto elconsejo de la hazienda yalgunos oydores al parezer primero de Cano, y a otros, queda, cierto, con mas libert<strong>ad</strong> de la que sufre este tiempo, quetiene en gran alteracion esta corte, yse teme otro mayor malen el reyno, si al principio no se amata esta llama, antes queprenda mas elfuego, lo qual siente yllora el P. Francisco. Otrosdos lectores del collegio de san Paulo tienen, y en publico loleen, lo contrario del parezer de Cano; assi que de dentro y defuera ay scandalo. El Sefior lo remedie.En dias pass<strong>ad</strong>os hizo una platica en latodo elyglesia de Segouia acapitulo acerca del poder del summo pontifice, y fuetal, que toda la yglesia queda scandaliz<strong>ad</strong>a, de que ay hasta informacionl . He dicho esto para que V. P. seppa que destefrayle se podria seguir gran mal, si no se ataja con tiempo.[H]a poco que dixo en el pulpito, que una de las senalesque tiene mayores de que uiene el antix. muy cerca, 6 es nacido,es la frequentia que ay en los sacramentos, despues dehauer dicho otras cosas contra laCompania nuestra; que no parezeque un buen christiano podria tomar mas a pechos susaluacion, que el ha tom<strong>ad</strong>o el contr<strong>ad</strong>izirnos 2 . Y no trata deEpist. Mixtae, t. iv, pag. 312-314.18POLANCO, t. vi, pag. 630-633, n. 2714-2725. De <strong>ad</strong>versa P. MelchiorisCani <strong>ad</strong>versus Societatem voluntate, passim agunt scriptores, qui res


190 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1092nuestras costumbres, ni que en los particulares aya uisto cosasde mal <strong>ex</strong>emplo;trata de la religion, quees mala. Y diziendole,que, como h<strong>ab</strong>la tan mal en lo que la sede apostolica tienetan <strong>ex</strong>amin<strong>ad</strong>o y approb<strong>ad</strong>o, responde: Y aun como eso, approbarael papa; y que muchos ordenes ha aprob<strong>ad</strong>o, que fueramejor que nunca les aprobara.Abra tres dias que la princesa le ymbio a dezir con el presidentedel consejo \ que le auian dicho que murmuraua de laCompania; que si en ella auia algo que le offendiesse, que scriuiesse6 callasse: no he s<strong>ab</strong>ido la respuesta. Vemosle tan appassion<strong>ad</strong>o,no tanto contra laCompania, como contra la rayz, quees el summo pontifice, que, cierto, personas muy doctas en estacorte comienzan a terner del. Predico poco ha esto: El sastresea buen sastre, y el zapatero buen zapatero, y d<strong>ex</strong>ense destascontemplaciones. El cauallero sigua su rey a sp<strong>ad</strong>a y cappa. Yde aqui dize otras generalid<strong>ad</strong>es, que el pueblo y muchos destacorte, que dessean que aya quien les ensanche la consciencia,quedan de su dottrina tan satisfechos, quese andan tras 61.El P<strong>ad</strong>re provincial Araoz esta malo en la cama con calentura:es harto uisit<strong>ad</strong>o y regal<strong>ad</strong>o de la princesa y todos los masprincipales desta corte, aunque 61 da poco lugar a los regalos,de que tiene des<strong>ab</strong>ridos algunos, pero creo que mas edific<strong>ad</strong>os.Ha predic<strong>ad</strong>o muy continuo en palazio a S. A. y con gran satisfaction.El Senor aumente en V. P. su santo spiritu yla uida para sumayor gloria, amen, como estos hijos suyos hemos menester.illius pertractant, C<strong>ab</strong>allero, Vida del Illmo. Sr. D. Fray MelchorCano..., pag. 347-367, ubi praeterea plurima de hac re referuntur inAppendice instrumenta; La Fuente, Historia eclesidstica de Espaiia,t.v, pag. 190, 191; Menendez Pelayo, Historia de los Heterodoxosespafioles, t. 11, pag. 335, qui, cum dixisset «s<strong>ab</strong>ido es que el egregio obispodc Canarias tuvo toda su vida odio y anim<strong>ad</strong>version loca contra los jesuitas...»recte <strong>ad</strong>monet: «pero de estas ferocid<strong>ad</strong>es de Melchor Cano no particip<strong>ab</strong>ala Inquisicion, ni tampoco la Orden de Santo Domingo, en la cualtenia el naciente Instituto, a la vez que acerrimos contr<strong>ad</strong>ictores, amigosentusiastas...» Ouantum vero a veritate <strong>ab</strong>erraverit in hac re Canus, monstraviteventus.1Antonius de Fonseca.


T2 Februarii 1556 igiDe Vall<strong>ad</strong>olid 10 de Hebrero de 1556. De V. P. indigno hijoy sieruo en Jhu. X.° P. de T<strong>ab</strong>lares.1093JOANNES DE YICTORIAPATRI JOANNI DE POLANCOMEDIOLANO 12 FEBRUARII I556 ! .Iter institutum narrat.Jhs.Gratia et pax X. 1 Desde Bolognia screui a V. R. lo que entoncesse offrecia; agora solo dire como llegamos aqui a Milan,bendito nuestro Senor, el lunes a comer, y desde que partimosde Bolognia, yo y los c<strong>ab</strong>allos venimos tr<strong>ab</strong>aj<strong>ad</strong>os, yel vnodellos apenas pudo llegar aca, que era el mas ruin; el otro estarazon<strong>ab</strong>le, y creo hara su viaje con ayuda de Dios; el otro fuemenester sangrarle y ponerle en manos de albeytar, porque eracompresso de las manos algunos dias ha, segun dixo elalbeytar,avnque de la vna no lo mostro fasta otro dia que aqui llegamos,que no se podia sacar de la c<strong>ab</strong>alleriza. Asi sera menesterdarle por no n<strong>ad</strong>a, porquesi tuuiesse de esperar a que estuviessebueno, pasarian muchos dias, y al fin, de consejo del albeytar,que es vn hombre honrr<strong>ad</strong>o y de los mejores que aqui ay, noes cosa que aya de seruir para el camino. Aqui ay gran carestiay falta de c<strong>ab</strong>allos, y no se hallaran tampoco alquil<strong>ad</strong>os para elviaje donde bamos 2 , segun tengo entendido: tal que em parteme holgaria tener ocasion de hacer aqui algo esta quaresma,porque me parece gente de bien mucha, y que creo no estalonge a regno Dei. Y bien s<strong>ab</strong>e nuestro Seiior quanto yo meholgaraen esta ocasion tener mas enteramente conocida la volunt<strong>ad</strong>de nuestro P<strong>ad</strong>re, para guiarme segun aquella. Todavia,'Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 207, prius 112, 113.2 «P. Victoria, mortuo ipsius patre, <strong>ad</strong> componenda negotia domesticain Hispaniam missus» erat. Polanco, t. VI, pag. 17, n. 40.


192 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1093si el cardenal Mons. or Rmo. de Trento l ,a quien tengo de yra <strong>ab</strong>lar manana por orden de S. S. ,a Rma., me hiziesse algunainstancia, creyendo que seria la volunt<strong>ad</strong> de N. P. esta, nod<strong>ex</strong>aria de detenerme, remittiendo el todo de estar 6 quedar aS. S. Rma., para que alcan^ase el si 6 el no de N. P. Hagaseen ello la volunt<strong>ad</strong> de nuestro Stnor, y en todo lo demas. Oy,antes que fuesse a h<strong>ab</strong>lar a S. S. Rma., dixe missa, si plugo anuestro Senor, del Espiritu santo a esta intencion, ymailana l<strong>ad</strong>ire tambien con la divina gracia. Oy, por estar ocup<strong>ad</strong>oMons. or Rmo. en dar audiencia, 110 hize mas de besarle lasmanos, y tomar plazo para manana de mafiana.Pasando por Mddena, fuy a visitar los nuestros, los qualesprudentementetienen orden<strong>ad</strong>o al hermano portuges, que creose llama Pedro 2 ,que no d<strong>ex</strong>e entrar a ninguno en casa, si nohay letras de Roma: y asi me hizieron difficult<strong>ad</strong>. Yo no lesmostre la patente, porque yba a c<strong>ab</strong>allo, y passamos muy demafiana, y no me parecia que era razon de hazer esperar lacompafiia, que est<strong>ab</strong>a a la puerta. Al fin les visite y <strong>ab</strong>raze inosculo pacis, y les offrecj si tenian alguna necesid<strong>ad</strong>, aunque yome lo huuiesse de quitar de la boca, etc. El P. Stephano 3 est<strong>ab</strong>acon su pierna no del todo sana, en la cama. Bendito sea nuestroSefior.En Parma no me amane a yr a <strong>ab</strong>lar a m<strong>ad</strong>ama 4 , pareciendomepor buenos respettosen taltiempo no ser conveniente,etc. Dixeronme la m<strong>ad</strong>re del P. Beneditto 5 y hermanos,que la gente, id est, muchas personas de bien, estan affecion<strong>ad</strong>issimasa la si elCompania, y que P. Beneditto estuuiesse allialgunos dias, que sin duda no partiria que no tuuiese collegio.si las cosas anduuiessenY de m<strong>ad</strong>ama tienen tal concepto, quevn poco mas quietas, que haria toda diligencia para quelaCompaiiia fuesse a Parma. Paulo Palmio noesta esperando otra1Christophorus M<strong>ad</strong>ruccius (M<strong>ad</strong>ruzzi), tridentinus episcopus et cardinalis,Societatis fautor.23Petrus lusitanus vocatur a Polanco, t. vi, pag. 206, n. 766.Stephanus Baroello, de quo Polanco, t. vi, pag. 202 et seqq., ubiagit de collegio mutinensi.4Margarita de Austria, Parmae ac Placentiae ducissa,5Benedictus Palmius.Caroli V filia.


12 Feuruarii 1556 193cosa para darse alla siCompania, nuestro P<strong>ad</strong>re fuere seruidode le recibir, quanto yo pude collegir de sus pal<strong>ab</strong>ras. Hizieronmeharta cortesia aquella noche que estuve alli, y entendique aquella casa estaua dedic<strong>ad</strong>a en effecto para la Compania,etc. El saluoconducto de Francia vino err<strong>ad</strong>o por 1556.Traya la hecha de Henero de 1555: no creo sera menester,pero aunque sea, pienso que veran facilmente que hasido errordel escriptor.Pense de no tomar aqui sino vna parte de los 25 V, y asilo hiziera,si no me su^ediera esto del c<strong>ab</strong>allo. Cierto,si me hallaraen parte, donde me pudiera deshazer de los c<strong>ab</strong>allos, etc,que me parec^e que para mas descanso escogiera irme a pie,aunque hasta agora he est<strong>ad</strong>o, desde que parti de Bolognia,muy dejatiuo; bien que agora estoy, Io<strong>ad</strong>o nuestro Senor, mejor.Pense que no me diera los dineros Francisco Bellotti, alqualhe ydo a <strong>ab</strong>lar, sin dar fi<strong>ad</strong>or, que era yo el que la letra dec^ia;pero quiso Dios que se asseguro de mi, y asi me los dio, y despuessobre esto me combido a comer. Olgose de entender de laCompania, de laqual me demando en particular, y della estuuocomigo <strong>ab</strong>lando vn rato, curandose poco de la bianda que seenfriaua en la t<strong>ab</strong>la. Quanto pude conocer, seria persona quepodria y holgaria de ayudar la Compania, si aqui estuuiesse.Dixome, demandando como no hauia algunos aqui de la Compania,que hauria bien quienes la recogiessen.He visto oy un c<strong>ab</strong>allo, que no me ha desplacido, y vn hombremuy honrr<strong>ad</strong>o, espanol, deste castillo, quese llama el sefiorDiego de Camora *,vno de aquellos de los carros de Turin,que no me ha hecho poca cortesia, me le asegura, no como cosasuya, pero como cosa conosc/ida. Cierto que a mi me ha content<strong>ad</strong>o:es ru^io y no ha cerr<strong>ad</strong>o, de buen tamano y parecer,y sano. Creo que me le daran a troque deste otro que esta enfermo,aunque sera menester darle por no n<strong>ad</strong>a. Vn peligro ay,asi en el, como en el que tengo sano: que podria ser que enFran^ia no me los d<strong>ex</strong>assen sacar, por ser de buen tamafio yfuertes al parezer: y en el que me venden, otro inconveniente,196.1Adhuncvirum <strong>ex</strong>statlgnatii epistolainter ejus Cartas, t. Vi ; pag. 195,<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 13


194 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1093que no recibe en las ancas cosa ninguna. Otro me hauia dichode amostrarme, castr<strong>ad</strong>o, pero de mas prescio que yo querria:no me le han traydo, avnque es pass<strong>ad</strong>o el tiempo que hauiandicho de hazermele veer.He querido anticipar a screuir esta,porque manana a buenahora es menester dar las letras. Si algo hiziere, antes laquecie-auisare a V. R.rre,El c<strong>ab</strong>allo que queria comprar, ha ydo oy fuer<strong>ad</strong>e Milan, ynocheasi no se que hare de c<strong>ab</strong>allo: podra ser que venga esta6 mafiana, lo que es incierto; ni tampoco hallo otros, y el quetruxe no es posible que por algunos dias este para caminar,segun entiendo, etc. Esta maiiana torne a <strong>ab</strong>lar a monsenorRmo. de Trento, y estuve en palacio creo 4 horas, esperando,6 poco menos, porque cargo mucha gente, que era oydia de consejo secreto, y avn porque los offic/iales, quanto puedoentender, se huelgan mas de seruir a otros que a pobres: y todaviaMons. or Rmo. se <strong>ex</strong>cuso comigo, y quiso que tornasse ala manana, a las 12 horas, porque entonzes yba a oir missaquando oy le <strong>ab</strong>le. Cierto, viendo mi viajetan desaui<strong>ad</strong>o conestos c<strong>ab</strong>allos, y la disposition que aqui me pareze que hauri<strong>ad</strong>e hazer fruto,casi me ha tom<strong>ad</strong>o vn deseo de procurar dequedar aqui esta quaresma, y me seria determin<strong>ad</strong>o oy a hazerlo,si no fuesse que tengo tan poca certidumbre de la volunt<strong>ad</strong>de nuestro P<strong>ad</strong>re, que creo no es por manera alguna otra,saluo aquella que deuo seguir para cumplir con el diuino bene-No placito, hare cosa, con la diuina gracia, que no pieiise sermas conueniente a la diuina gloria, instituto de laCompania,volunt<strong>ad</strong> de nuestro P<strong>ad</strong>re y mas comun bien. alPlega eternoDios ordene aquello que fuere mas su santo seruicio. Amen.Por otra parte la compafiia de los dos portugheses y aquelotro gentilhombre, que estamos aqui todos, aunque los portuguesesdesde Bolognia se <strong>ad</strong>elantaron, me hazen tanta instanciaque nos vamos iuntos, que no quieren yrse sin mi, aunqueayan de estar dos y tres xdias mas esperando, etc, queno se loque hare; avnque bien es verd<strong>ad</strong> que, si no tuuiesse respetto alvtil que espero que ellos podran recibir in Domino, me pareze1Ms. trers.


12 Februarii 1556 195con Ge-que por algunos respectos buenos escogeria yrme solorardo.Fuy ayer a la posta para veer si por uentura V. R. me huuieraescripto, que me olgara bien dello en el Senor nuestro. SiV. R. me quisiese escreuir, puede dar cubierta elpara senorDiego de (^amora,en el Castillo de Mila[n], 6 para que me lasde, o para que me las embie, si fuese partido a Espana: que espersona que se holgara de hazer cualquiera buenaobra, etc.Gerardo espero con la divina gracia que se yra c<strong>ad</strong>a dia ayudandomas: el se encomienda mucho a V. R. yal P. Dr. M<strong>ad</strong>rid,con todos los demas: y yo muy singularmente, avnqueindigno de todo bien, como aquel que siempre he sido rebeldea Dios nuestro sefior y a sus sieruos, y 61 se digne por su bond<strong>ad</strong>hazer que yo no lo sea mas. En lasorationes del P<strong>ad</strong>re donDiego ldeseo ser encomend<strong>ad</strong>o mucho, etc.Al P. Dr. Olaue no escriuo, asi por no tener ni espacio, nisobre que, como por tener entendido que estasera commun asu R. a ,en cuyas orationes humildemente pido por charid<strong>ad</strong>sermuy encomend<strong>ad</strong>o. En parte no he respondidoa toda la letraaque su R. me escriuio a Bolognia, por hazerlo con mas satisfacion,de lo que yo en Jesu X.° soy oblig<strong>ad</strong>oa su R.aPor no hauer h<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o mas particularmenteal cardenal Rmo.de Trento, no escribo a nuestro P<strong>ad</strong>re, no me pareciendo serracon dar fastidio a su R. a con mis poqued<strong>ad</strong>es: y porquesu R. a ,6 vera esta primero que V. R. a ,6 querra que le refiera,in benedictione dulcedinis d<strong>ex</strong>terae aeternae. Amen. Desi ay algo relatu dignum. El senor Dios nuestro me de gracjaque sea obediente en todo, y sieruo suyo leal: ya todos nos santifiqueMilan 12 de Febrero 1556. De V. R. sieruo indigno en JesuXpo.JUANDE VlTORIA.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. in X.° P. M.°, Juan de Polanco,secretario de la Compafiia de Jesus, etc. Roma.1Memorantur hic Christophorus de M<strong>ad</strong>rid, Martinus de Olave et Didacusde Eguia.


196 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 10941094JOANNES DE VICTORIAPATRI JOANNI DE POLANCOMEDIOLANO 13 FEBRUARII I556*.Propediem dare se in viam cogitatfJhs.Pax X.' Porque ayer escreui largo 2 , y por lo que escriuoa nuestro P<strong>ad</strong>re 3 V. R. vera loque pasecon nuestro sefiorRmo. de Trento; por esta no dire otro, saluo que piensode partirme de aqui luego que huuiere troc<strong>ad</strong>o el c<strong>ab</strong>allo, quepodria ser fuesse mafiana, porque ya estamos casi concert<strong>ad</strong>oscon aquel que tengo dicho, avnquese le ha hall<strong>ad</strong>o otro vicio,que es una cierta sarna, que no impedira el caminar, pero seramenester curarle con cierto vngiiento, yal vender sera menosvendible. Con todo esto, porque he visto otros y no me contentan,6 porque son mas ruynes, 6 porque son muy caros, 6no para camino, me huuiera oy concert<strong>ad</strong>o, si no fuera porquevimos que blande<strong>ab</strong>a de vna mano: yasise herro oy de nuevo,porque dezia el herr<strong>ad</strong>or que era por falta de la err<strong>ad</strong>ura, queera muy corta, y que, si esto no es, que manana se veera. Porelque esta enfermo, al mas he hall<strong>ad</strong>o 4 escudos de oro, yeste otro ha A pedido por el suyo 18 sobre el, y va baxando:hare quanto mejor pudiere.Pienso que confessare algunas personas antes que me parta,vno dellos sobre vn caso de concien-que oy me han <strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o, ytia^, avnque no de mucha importantia; perose vee la buenamente, que temen vbi non est multum timendum. Pienso queno sin causa desea el Rdo. P. M.° Laynez, segun tengo entendido,tr<strong>ab</strong>ajaren esta viiia, porque, cierto es, que me pareceque albescit, y esta aparej<strong>ad</strong>a para ser repuesta en el granerodel Seiior. PJega a el Jes mande operarios leales, mas de los que1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 208, prius 114.2Vide epist. superiorem.3Ea est epistola, quae proxime sequitur.


«13 Februarii 1556 197tiene, que no se quales ni quantos son. Al Rdo. P. M.° Laynezhumilimamente me encomiendo, y pido por charid<strong>ad</strong> recibaesta, asi como las demas, por suyas: yel charissimo hermanoLorenzo Maggio similmente, a quien no he scripto ni escriuo,mas de encomendandome mucho en sus orationes, y asimismode todos los demas. Nuestro Senor nos de la bendicion de sudiestra para que en el nos gozemos. Amen. De Milan 13 deHebrero de 1556. De V. R. sieruo indignoen X.°,JUAN DE VlTORIA.D[eseo] ! sauer siJacobo sea entr<strong>ad</strong>o, y como prueba Enrrico,el qual estaua en probation [a] mi partida, etc. : espero enel Senor que sienta? bien de todos dos.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, M.° Juan dePolanco, secretario de la Compania de Jesus, etc, en RomaAlia manu: R. ta alli9 di Marzo.1095JOANNES DE VICTORIAPATRI IGNATIO DE LOYOLAMEDIOLANO 13 FEBRUARII I5562.Congressum refert Victoria, quem—h<strong>ab</strong>uit cum tridentinorum antistite.Amoris ac benevolentiac signa.— Quid notaverit Victoria in nonnullis,quiarchiepiscopo sunt <strong>ab</strong> obsequiis.Jhs.La summa gracia y paz de Jesu CHRISTO S.N. haga superpetua h<strong>ab</strong>itation en nuestras animas. Amen. Hauiendo oyhauido grata audiencia de monsenor Rmo. de Trento 3 no, puedod<strong>ex</strong>ar de escriuir esta, asi para hazer lo queS. S. Rma. memando, como para dar quenta a V. R. de lo que ay que dezirdespues de la vltima. Su sefioria Rma. me hauia mand<strong>ad</strong>oayer que yo viniesse esta manana a las 12 horas; y avnque yo1Abscissa charta est.2Ex autographo in vol. F, duplici folio n. 206, prius m.3Christophorus M<strong>ad</strong>rucius. Vide epistolas superiores.


198 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1095no falte, fue menester esperar fasta que despachasse vn negociode importancia, que sobrevino, de 4000 infantes que sehauian de despachar para un socorro, etc. Able a S. S. Rma. ensu camara, donde, hauiendole bes<strong>ad</strong>o la mano y hecho el officiode parte de V. R., gratamente le recibio, y tomandome porla mano, me demando como ybanlas cosas de laCompania;y despues que entendio que, por la gracia de N. S., ibanbien, entre otras cosas se acordo de lo que en Trento haui<strong>ad</strong>icho a nuestros P<strong>ad</strong>res, de los qualestiene buena memoria,asi como tambien del P<strong>ad</strong>re Claudio 'pie memoriae; y asi dixocomo holgaria que lo que no se hauia hecho alla, y agora tampocohauia comodid<strong>ad</strong> de hazerlo, por no estar su senoria presente,se hiziesse aqui en Milan. Y porque S. S. Illma. yRma. estamuy ocup<strong>ad</strong>o, y las cosas de la paz (por la qual meencomendo quese hiziesse oration) no estan tan <strong>ad</strong>elante comoseria menester, parecio que seria conuiniente que viniesse aquivna persona de laCompania senal<strong>ad</strong>a, que seria cosa grata, ycon darse un poco a conocer la Compafiia con las predicas, etc,podria hazerse aqui algo de bueno , para lo qual tomariaS. S. Rma. el patrocinio de la Compania. Yo le di a entenderla difficult<strong>ad</strong> que hauia, no tanto de parte desta ciud<strong>ad</strong>, donde,hauiendo tantas personas affecion<strong>ad</strong>as allaCompania, seriacosa facil con la divina gracia que se fundasse vn buen collegio,si el amor que su Rma. sefioria nos tiene fuesse manifesto aesta ciud<strong>ad</strong>, quanto de parte de la Compania, porcausa de lamucha gente quel aiio pass<strong>ad</strong>o se hauia inui<strong>ad</strong>o a diuersas partes,y este aiio a Praga, etc; pero que, scribiendo S. S. Illma. aV. R., no se faltaria de hazer lo possible, y que V. R. y todalaCompania dese<strong>ab</strong>a in Domino seruirla. Dixo que escriuiria,repitiendolo otra y otras vezes; pero que no nombraria persona,sino que yo escriuiesse a V. R. mas en particular sobreello, mandandomelo asi dos 6 tres vezes. Al tiempo que me quisepartir, lo que otra vez 6 dos hauia hecho, me demando si hauiamenester algo, que haria que se proueyese; y mostrando que enla offerta, asi como en lo demas, hauia recebido singular fauor,quanto pude humilmente, dandole las gracias,me parti harto1P. Claudius Jajus.


13 FeBKUARII I556 jggsatisfecho de la buena volunt<strong>ad</strong> y alegria con queS. S. Rma. merecibio y mostro tener a laCompaiiia.No d<strong>ex</strong>are de decir a V. R. vna cosa, aunque en parte hesentido repugnantia en escriuirla, bien que, quando pense enme parecio que no era razon d<strong>ex</strong>arlo deescriuir, porque,siello,ha auido algun yerro en ello, me pareze que con consolationdire aquel versiculo del psalmista: Corripiatme justus, etoleum peccatoris non impinguet caput meum \ Es que, hauiendovisto vn <strong>ab</strong>uso de los cri<strong>ad</strong>os, digo de algunosde loscri<strong>ad</strong>os de monseiior, que era a mi parecer cosa de no callarlo,despues de hauer pens<strong>ad</strong>o en ello, me determine por glori<strong>ad</strong>e N. S. ,si tuuiesse ocasion, dezirlo a S. S. Rma.; y asi,viendo la materia 6 subieto dispuesto, tomando licencia primerode S. S. Rma. para decirlo, le hize entender como hauiavisto que algunos de sus cri<strong>ad</strong>os, sin nombrarlos en particular,hazian esta diferenzia entre seglares y religiosos; que, comovenian alli algunos para hauer audiencia grata,les tenian tanpoco respeto, que parecia que fuessen demonios en comparacionde [los] seculares, lo que me parecia no ser conueniente,por ser negocium X. 1el que los buenos religiosos tratan, comolo eran, creo yo, todos 6 los mas de los que yovi venir alli.Dile <strong>ex</strong>emplo de como en esto tenian mucha quenta el principey rey de Inglaterra, segun tengo entendido, elvirrey de Sicilia,Juan de Vega, el embax<strong>ad</strong>or del emper<strong>ad</strong>or en Roma 2 , y el3Rmo. de Burgos , etc, y como por esto sin duda nuestro Sefiorenderez<strong>ab</strong>a bien los otros negocios, etc.por vna partetoda la libert<strong>ad</strong>Pareceme que vseque era razon, y por otra toda lahumild<strong>ad</strong>, subiecion y modestia, que, quanto puedo entender,era necessaria; y asi, no solo me parece que lo aya recebido debuena gana, pero avn que le aya sido muy grato, y asi me dixo,creo, estas pal<strong>ab</strong>ras: Io ui rengracio. No me acuerdo que otrapal<strong>ab</strong>ra dixo despues destas, y despues aii<strong>ad</strong>io, repetiendo, creo,dos vezes esto: Et ui prometo che prouedero, et che non passaretedi qua altra uolta, che vederete che sara fatto quello che1Ps. cxl, 5.2Ferdinandus Ruiz de Castro, marchio de Sarria.3Franciscus de Mendoza et Bob<strong>ad</strong>illa, cardinalis burgensis.


200 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1096desyderate, etc.Pienso que estas ayan sido sus pal<strong>ab</strong>ras formales.Hauia primero d<strong>ad</strong>ome parte de sus tr<strong>ab</strong>ajos, casi asegurandomeque no me pareciesse mal que entendiesse en vn gobierno,donde era menester alguna vez, como se dize, con la esp<strong>ad</strong>a enla mano hazerlo, etc. Estos y otros razonamientos semejantespasse con S. S. Rma., harto occup<strong>ad</strong>a, y diome puerta a ello l<strong>ab</strong>ond<strong>ad</strong> que me parec/16 conocer en S. S., y amor que mostrotenernos, etc. Y porque esta 110 es para mas, N. S. nos de graciapara cono^er su santissima volunt<strong>ad</strong>, y aquella poner porobra; y a V. R. conserue con augmento de dones de su diestra,quanto vey quetodos hauemos menester. Amen. De Milan13 de Febrero 1556. De V. R. indigno siervo in X.°,"f* JUAN DE VlTORIA. ~fInscripio: Jhs. Al muy Rdo. in Christo P., Mtro. Ignatiode Loyola, preposito general [delaCom]pania de Jesu, etc.En Roma. Alia manu: R. ta alli 9 di Marzo.1096ANTONIUS VINCKPATRI IGNATIO DE LOYOLAMESSANA 19 FEBRUARII I556l .Catana Messanam Vinckius redit. — Fausta initia collegii catanensis.—Singulare episcopi studium erga Societatem: Ennae collegium institueremeditatur.— Messanae res Societatis —prospere fluunt. Scholae frequentantur.—Otellus qu<strong>ad</strong>ragesimales conciones <strong>ad</strong> populum—est h<strong>ab</strong>iturus.Alia parantur.— Pontificium diploma<strong>ex</strong>spectatur.j Iesusjde coenobio Ascensionis avideMolto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Pax Christi, etc.Qua per laIddio gratia,tanto quellidello collegio quanto quellidella cas<strong>ad</strong>i probatione, stamo sani, escetto lo fratello F<strong>ab</strong>io, lo quale staquasiallo solito.Dello riscattito dello R. P. Jovanni Cottano non ho intesocosa particulare, dopoila mia tornata di Catania, doue perlaIddio gratiasi ha dato principiodi vno collegio;et benche il1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 218, prius 143.


ig Februarii 1556 201principio sia debile, a iuditio di tutti si spera di poter augmentareconuenientemente li rendditi. La cita ha determinata etconclusa per consilio di dare tre migliascuti fra anni tre, commenzandoallo primo di Ottobre prossimo futuro, cioe ogniprimo di Ottobre mille scuti, per tre anni di continuo,quelli accattare renditi per lo collegio; et quando mancassi didare li ditti tre millia scuti allo ditto tempo sopra lo suo patrimonioet g<strong>ab</strong>elle, ha di respondere allo collegio a raggione diet cumsette per cento, come vedera la R. P. V. per la copia dello dittoconsilio, lo quale, dopoi che sara confirmato della reggia cortedi questo regno, sperodi mandarlo '.II Rmo. vescouo 2 monstra molto singularafFettione allaCompagnia et collegio, et oltra quello che si ha <strong>ad</strong>operato molto,accioche si effettuasse il consilio della cita per dare principiodello collegio, ha offerto vna actione (la quale pretende cumla cita)allo collegio, la quale potendo hauer, si haueriano ogni<strong>anno</strong> ducenti scuti; et in caso che non, dara ogni <strong>anno</strong> ducati 30.Tanto sta affettionato et tanto credito haue alla Compagnia,che ha determinato di non dare officio ni benefkio, ne etiampromouere, ni lassar promouere nessuno alli ordini, si non stanoapprobati di quellj della Compagnia;et simili occasioni si hauer<strong>anno</strong>,donde spero nascera grande seruitio di Dio et moltavtilita nell' anime. Desidera molto che presto,etiam questaqu<strong>ad</strong>ragiesima, hauesse la duoi sacerdoti, il che il P. prouintialeha determinato di compiacere alla S. ria sua R. ma et mandarni aCatania a me, cum vno altro sacerdote et duoi altricompagninon sacerdoti. Prego la R. P. V. mi sia <strong>ad</strong>uocato appressoIddio, accioche li mei peccati non impediscanoilgrande seruitiodi Dio, lo quali si spera in quella diocesi.Per loco dello collegio,sie dato vno Ioco in metzo della cita,assai commodo, cum vna chiesia molto buona et ampla, cioelonga canni diecisetti et larga canni sei et palmi sei, edificatasub titulo della sacratissima assensione, della quale chesia, et loco1De origine atque initiis catanensis collegii videatur POLANCO, t. vi,pag. 332, n. 1357, qui rem diligenter pertractat.2Nicolaus Maria Caracciolus, de quo Orlandini, Hist, Soc* fes.,lib. xvi, n. 17.


tota202 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1096partirmipertinente alla chiesia, ho pigliato possessioneauanti didi la. Si negotiara <strong>ad</strong> instantia del vescouo di Catania et cum ilfauor del vicere, lo qualeil detto vescouo ha domandato deleccellentia sua, per fare vno collegioin vna cita molto grande inquella diocesi, nominata Castro Joan, la staqualein lo metzodi questa insola di Sicilia *. Di quello tutto che si fara, si daraauiso particularealla R. P. V.Tutti quanelii soliti essercitij continu<strong>anno</strong>, tanto quel delleschole, doue sono scholari 320, quanto quelle della chiesa,doue ogni giorno predicarail P. Ottello 2 questa qu<strong>ad</strong>ragiessima,doue hoggie e venuto lo Illmo. duca de Biuona 3 ,l<strong>ad</strong>uchessa et la contessa di Asaro et altri molti deila corte. Speramoche continuar<strong>anno</strong>, non senza buon frutto delle loro anime,le dominiche et feste di questa qu<strong>ad</strong>ragiesima.II R. P. prouinciale4ha proposto, dopoi mengiare,in lachiesia nostra legere qualchecosa vtile allo popuio.Per la Iddio gratiaessercitanti hauemo vno, benche il concursoalle confessione et communione et predichee in grandnumero.Cum la presente mando le iittere qu<strong>ad</strong>rimestri latine 5 et vulgare;cum le prime mandaro li avisi particulari di quelli, chesono in questo collegio, done siamo 37.II breue dello monasterio del' Assentione per amor del signorIddio non si lassi di mandar presto, perche,oltra che e tantodesiderato, e molto necessario, massime <strong>ad</strong>esso.Alli orationi di V. R. P. et di tutti di tutto il cuore mirecommando, accioche Iddio mi dia gratia di compliere in tuttoperfettamente la sua santa volunta. Amen. Di Messina,alli 161Enna nimirum, umbilicus Siciliae dicta, propterea quod in medioinsulae constituta sit, civitas insignis, quam Tullius describit, Act. II inVerrem, lib. IV, n. 107: «Enna... est loco praecelso atque edito: quo insummo est aequata agri planities et :aquae perennes vero <strong>ab</strong> omni<strong>ad</strong>itu circumcisa atque dirempta est; quam circa lacus lucique suntplurimi,et laetissimi flores omni tempore anni...»2P. Hieronymus Otello.3Duces Bibonae Petrus de Luna et Elis<strong>ab</strong>eth de Vega.kP. Hieronymus Domenech.5Has afferunt Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 121 et seqq.


2i Febkua.ru 1556 203di Februaro 1556. D. V. R. P. indegnissimo seruo et figlioloin Christo,Antonio Vinck.Inscriptio: \ Iesus Allo molto Rdo. in Christo-J- P<strong>ad</strong>re,il P. M. Ignatio de Loyola, preposito generale dellaCompagnia[di Ie]sus, in Roma. Alia manu: R. ta alli4 di Marzo.1099DIDACUS DE GUZxMANPATRI IGNATIO DE LOYOLAFLORENTIA 21 FEBRUARII I556 *.Sodales florentini collegii describuntur.Jhs.Lista de los que estamos en este collegio de la Compania enFlorencia.i.° El P. Ludovico Coudreto, nuestro rector 2 . Esta biende salud corporal y buenas fuercas, segun parece, para <strong>ex</strong>erc/itarseen qualquier tr<strong>ab</strong>ajo corporal y spiritual, pues ha ido i venidoa pie de Arezo, donde a glori<strong>ad</strong>el Senor ha mucho tr<strong>ab</strong>aj<strong>ad</strong>o;2.°, quanto al espiritu esta, segun parece, bien aprovech<strong>ad</strong>o,y es muy edificativo con todos los que trata; 3. ,en lasletras que ha estudi<strong>ad</strong>o esta muy bien instruto, como es, latiny griego; y buena gratia, y fervor y devocion en predicar.2. El P. Juan Baptista 3 . Esta bien de salud, aunque tienealgunas indisposiciones de la c<strong>ab</strong>eca y del pecho, las quales lequedaron de una rezia enfermed<strong>ad</strong> que tuvo aora a un ano;1Ex autographo in vol. Informationes antiquae, duplici folio, n. 106,prius 259.2«P. Ludovicus de Coudreto hoc etiam <strong>anno</strong> praefuit; quamvis ei <strong>ad</strong>junctusesset, et locum ejus [tenebat] cum Florentiam e.^rediebatur, P. Didacusde Guzman, ut accidit initio hujus anni, cum P. Ludovicus Aresiumprofectus est, nec usque <strong>ad</strong> initium Qu<strong>ad</strong>ragesimae rediit». Polanco, t. VI,pag. 141, n. 517.— Vide epist. sequentem.3Joannes Bta. Firminius, de quo idem Polanco, /. c , pag. 142, n. 523et pag. 149, n. 553.


204 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 10972. ,en el spiritu parece estar alaprovech<strong>ad</strong>o quanto deseo detr<strong>ab</strong>ajar mucho en el servicio del Senor y provecho de las animas;y asi tr<strong>ab</strong>aja en esto harto con confesiones y predicas, mases algo amigo de la propria volunt<strong>ad</strong>, no y muy prompto a laobediencia. En lasletras esta algo defectuoso, como es en el latin,etc.3. P. Desiderio 1. Esta bien de salud corporal,como suele,y bueno en el anima, aunque algo molest<strong>ad</strong>ode escrupulos. EsEn las letras de hu-muy edificativo con su humild<strong>ad</strong> y silencio.manid<strong>ad</strong>, como es latin,esta bien instructo.4. El P. Diego 2 . Esta bien de salud, aunque algunasvecesindispuesto de la c<strong>ab</strong>eza y estomago, y sordo de un oido. Enel spiritudefectuoso y floxo, aunquele da nuestro Sefior buenosdeseos; en latin y en lo demas s<strong>ab</strong>e poco.5.Leon 3 . Esta bien de salud corporal, y en la del spirituparece estar bien aprovech<strong>ad</strong>o. Es muy edificativo y modesto,que parece un <strong>ex</strong>emplo de modestia, y semejantementeen otrasvirtudes, como en la humild<strong>ad</strong>, charid<strong>ad</strong> y obediencia. En lasletras esta, segun parece,bien aprovech<strong>ad</strong>o, pueslee la retoricasuficientemente.6.° Marco, milanes. Esta bueno de salud corporal, yen elspiritu parece que esta bien aprovech<strong>ad</strong>o, y es edificativo y l<strong>ab</strong>orioso.En las letras s<strong>ab</strong>e poco, mas va aprovechando y ensenando,ytiene la4/ clase.7. Lazaro, spaiiol.Anda al presente algo mal dispuesto deun catarro; en el spiritu no parece estar muy aprovech<strong>ad</strong>o. Esnot<strong>ad</strong>o de ser amigo de la propria volunt<strong>ad</strong> y juizio, y no pareceestarmuy firme en su vocac/ion, aunque recibe bien la correction,y tiene buenos deseos de ganaranimas al Senor.8.° Enrico. Esta bueno de salud corporal, y parece robusto;y en la espiritualedificacion va bien. En las letras de humanid<strong>ad</strong>parec^eestar medianamente instructo.1P. Desiderius Lotharingius, «certe aliusa P. Desiderio Girardin, etiamLotharingo, qui Tibure <strong>anno</strong> 1552 degebat», ut monuimus in POLANCO,t. vi, pag. 141, <strong>anno</strong>t. 3.2Didacus de Guzman, hujusce epistolae auctor.3Leo Lilius, seu del Giglio, cujus epistolas saepe edidimus inter Litt.Qu<strong>ad</strong>r., v. g., t. iv, pag. 147, 21 Februarii 1556.


21 Februarii 1556 2059. Baltasar, bohemo l . Esta bien de salud corporal; en laspiritual va medianamente, aunque no esta muyinstruto en lamodestia. En el latin esta bien, aunque algunasveces se descuidaen el estudio.10. Clemente, florentino, coco. Esta bien de salud corporal,y sufre bien el tr<strong>ab</strong>ajo; en spiritu esta bien aprovech<strong>ad</strong>o, yes bien edificativo. Letras no s<strong>ab</strong>e.11. Jacobo, florentino. Esta mal dispuesto de la c<strong>ab</strong>eca, ytose, y es toc<strong>ad</strong>o del mal c<strong>ad</strong>uco, aunque no mucho. Haze bienla obediencia, y es l<strong>ab</strong>orioso en cosas agibles; es algo tent<strong>ad</strong>ode ira. En las letras s<strong>ab</strong>e poco, porque no ha estudi<strong>ad</strong>o.12. Ludovico, ferares. Esta bien de salud corporal. Esbuen hijo, y deseoso de <strong>ex</strong>ortar a todos los de fuera al serviciode nuestro Seiior; es algo descuid<strong>ad</strong>o. S<strong>ab</strong>e leer ypoco.escrivir un13. Jeronimo de Montalchino. Esta bueno del querpo, ybuen hijo en hazer la obediencia. S<strong>ab</strong>e un poco leer y escrivir.14. Marco, tudesco. Esta bien de salud, aunquetiene unase lellaga en el braco, la qual esta ya sana, aunque teme quetorne a <strong>ab</strong>rir. Es edificativo y hurnilde, y esta bien en las letrasde humanid<strong>ad</strong>, latin y griego.Lo demas queaique avisar a V. P., escrivira nuestro P<strong>ad</strong>rerector, y esto he hecho por orden suya.En las oraciones de V. P. mucho me encomiendo, como elmas necesit<strong>ad</strong>o de todos. De Florencia a 21 de Febrero 1556.De V. P. siervo inutil y hijo indigno en Christo,DlEGO DE GUZMAN.Inscriptio: \ Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re, el P. Ignatiode Loyola, preposito general de la [Compafiia] de Jesus, enRoma. Alia manu: Riceuuta alli27del medesimo.1«Balthasar Ostovinus, bohemus..., vota sua, magno cum fervore emissa,P. Ludovico Romam mittenda tr<strong>ad</strong>idit». Polanco, t. VI, pag. 149,n. 555. Idem vero postea Florentia Romam est missus. Ibid,., pag. 160,n. 589.


206 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1098toasLUDOVICUS DE COUDRETOPATRI IGNATIO DE LOYOLAFLORENTIA 22 FEBRUARII I556 l .Urbes Aretium, Cortonam aliasque Coudreto peragrat, a Societatis amicisinvitatus.— Sacra munera fructuose obit: cives instituit: eos Societaticonciliat.fMolto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re nostro. La gratia et pace diChristo nostro signor sea semprenel nostro continuo fauor' etaiuto. Hora sar<strong>anno</strong> doi settimane ch'join Cortona rescrissia V. R. P., et questa passata non scrissi, per non essere in luogo,quando passo ilprocaccio, donde jo potessi mandar' lettere.Replichero in somma quello ch' e acc<strong>ad</strong>uto per grati<strong>ad</strong>elSignore doppo ch' arriuamo in Arezzo, doue siamo stati33 giorni,et predichato le domeniche et feste la mattina, et il di doppodesinare 2 . Non solo le feste, ma tutti i di feriali hauemo lettodella dottrina christiana; et igiornidelle feste c' esempre statagrande audientia, et la mattina alla predicha, et il di alla lettione.Et jo non aspettauo tanta audientia in quellacitta piccola,benche grande di virtu; et mi disse il vicario, che non si ricordauahauer uisto maggior audientia mai in quello domo. Veneuaciogni domenica il detto vicario, et tutta la nobilita d' Arezzo:gli giorni feriali veniuano alla lettione della dottrina christianai scholari et altre molte persone,et arriuauano cerca 300auditori, o cerca, in detti giorni feriali: et per gratia del Signores' e fatto mol.to frutto. Perche, quantunque fusse tempodi carneualle,nondimeno correuano le allapersone confessione etcommunione, come se fusse di quaresima et josentiuo confessionila;mattina, et haueuo ogni mattina tante confessioni, chepareua ogni di fusse la settimana santa, stando molte hore lepersone aspettando per poterse confessare con me. Et molte personemi h<strong>anno</strong> promessoet comminciato confessarse et com-1Ex autographo in vol. Litt. Qn<strong>ad</strong>rim. 1556, triplici folio, n. 27,prius 53-55.— Hac epistola usus est POLANCO, t. VI, pag. 143-147, n. 545-547.8Vide epist. superiorem.


22 FeBMJAKII I556 207municarse piu spesso del suo solito; et molte altre, ch' haueuanocomminciato communicarse spesso,et nondimeno temeuano, etse sbigottiuano peril contr<strong>ad</strong>ire delle persone, se sono grandementeanimate, si nelle prediche et lettioni ch' ho fatto in laudedella frequentatione de sacramenti ,si nelle confessioni. Et gliuedeuo qualcheuolta ridere et rallegrarsinelle lettioni, quandose resfiutauano le raggioni de tepidi et del mondo, a guisa diquelli che nelli loro dubij sono assicurati, o nel loro combatimentoottengonovittoria.Sono venuti sempre alle mie lettioni et predichealcuni huomeniet donne spagnoliet vno di essi s' e confessato et com-,municato molte volte con me, et ha fatto mutatione grande, etdato di se grand' essempio alla citta. Et doi o tre altri,che teneuanoconcubine, se determinorono uolerle lasciare; ma perchealF hora non se ritrouorono i! modo di Jocar bene dette donne,se mossero duna crudele compassione a uoller aspettarealtrotempo. Di vna persona mi fu detto 1 ,che vn di, subito doppola nostra lettione, se nando ritrouar vno con chi haueua difFerenza,et se reconcilio con lui.Di vna giouane mi fu detto, che Jei, solo mossa dalla fam<strong>ad</strong>elle nostre prediche et lettioni, disse de uollersi far' monacha.Vno giouane fornaio, del quale scrissi a V. R. P. che desideraessere riceuuto nella Compagnia, m' ha detto ch' ogni uolta chegli sara scritto, che uerr<strong>ad</strong>oue lo chiamaremo; ethora, havendoritrouato licentia di poterlo mandare, gliscriuero che v<strong>ad</strong>ia aRoma, o venghi a Firenze.Doi o tre sacerdoti mi dissero, ch' hauendo locate sue sorelle,ch' haueano a maritare, verrebbono per entrare nella Compagnia.Vn' altro giouane, sacerdote di buone parti, desideraua entrarenella Compagnia; ma per hauere impedimento, non poessere riceuuto. Ma dice uollerse lasciar guidare dal consegliodiquelli della Compagnia; et spero ch' andera a Roma per faregli essercicij, et determinarsi del tutto al seruicio del Signore.Di vn altro putto anchora mi disse sua m<strong>ad</strong>re, che egli desiderauaessere de nostri.Mi h<strong>anno</strong> monstrato molte persone grande beneuolentia,Ms. detta.


208 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— iog8pregandome alcuni, che jo andassi a stare in casa sua ,et offerendovictum et uestitum ;et la, doue stauamo, mandauanomolti presenti.Et piu uolte ci h<strong>anno</strong> importunato per hauer lacopia di alcune delle lettioni ch' hauemo fatto ,massime soprailsegno della santa croce, et sopra gli articoli della fede,contritione, et preparatione allacommunione.et della10 feci vna predicha in vno monasterio di monache, doue ilSignore se degno darme tanto spirito, che se commossero grandementele monache, essendo quello monasterio santo, et nonfecero altro quasitutta quella predicha se non piangere, etdipoi mi fu detto di grande penitentia che fecero da se quellanotte seguente.U vescouo de Fiesoli l passo apresso Arezzo in quei giorni,et intese del nostro predichare, et quiin Firenze 1' ho uisitato(secondo mi prego in Arezzo la signoria di suo p<strong>ad</strong>re) et luimi ha fatto assai proferte et hauendo lui intentione di rifor-;mare il suo clero, dice uollere chiamar' in aiuto di quellidellaCompagnia.Hauendo dato la communita d' Arezzo commissione a 4 persone,a cio deputate, per trouar luogo per alcuni della Compagnia,spero che si fara tale prouisione, che protr<strong>anno</strong> stare14 persone in detto collegio, secondo la intrata che se gli dara;et spero che in detto luogo h<strong>ab</strong>bi da fare grandissimo frutto laCompagnia, mediante il fauore di Giesu Christo.11principalle di questi 4 deputati se chiama M. AgostinoRicouri, il quale cognobbe il P. Bou<strong>ad</strong>iglia 2 quando leggeua inAncona, et gli e grandemente affettionato, et desidera sapperedoue si ritroui, et si raccomanda a V. R. P. et a detto P<strong>ad</strong>re,et all' orationi de tutti ip<strong>ad</strong>riet fratelli. Et certamente e degnoche se facciano orationi particolari per lui, essendo tanto affettionatoalla Compagnia,et essendo molto tribulato dalla dolorosaet pericolosa infermita della renella, in tal modo, che nonse puo quasi mai riposare un' hora. Lui e stato gouernatore d'Ancona. Io penso scriuergli molte uolte et mandargli dellenuoue che ci mandera V. R. P.; et hora ho comperato 4 libri12Petrus Camajano. Gams, Series Episcoporum.P. Nicolaus Bob<strong>ad</strong>illa.


22 Februarii 1556 2^9delle nuoue de 1'India, stampate del 52, per mandargli inArezzo a diuerse persone pie.Doppo d' hauer' stato il detto tempo in Arezzo, per ritrouarmiuicino a Cortona, massime essendo pregato da vna personavirtuosa, presupponendo di questo se contentasse V. R. P.,andai a Cortona stare tre di et mezzo, et feci ix prediche,cioe vna nel domo la domenicha, della qualerimasero moltosodisfatti gli auditori, secondo mi fu detto; vna nella piazz<strong>ad</strong>ella citta, et sette in sei monasterij, doue si fece grande commotioneet frutto, lepromettendo monache uollerse confessareet communicare piu spesso,et darse piualla meditatione dellapassione di Giesu Christo, chiedendomi perscritto il modo dich' io ui stetti. Mimeditare, et comminciando gia quei giornipromesse anchora vn monasterio, doue non si uiueua del tuttoin commune, di mettere le cose etproprieviuere in commune.Si ediflco assai ilvicario, il quale e per <strong>ad</strong>esso il zio l del fratelloM. Stephano Casanoua, et mi inuito a stare in casa sua, etdisinai doi uolte con lui. I canonici del domo anchora mostroronorestare molto edificati,et particolarmente vno, che veniuain tutte le prediche che faceuo ne monasterij, nelle qualise ritrouodoi o 3 uolte il vicario. Mi mostrorono alcuni grandedesiderio che stessero in quellacitta alcuni della Compagnia. Inessa citta di Cortona si f<strong>ab</strong>rica vna bella chiesa fuori delle mura,quanto sarebbe cotesta nostra casa dalla Minerua, et ui concorreassai gente,et anchora de altripaesi. Alcuni desidererebbonodarla per h<strong>ab</strong>itatione d' alcuni della Compagnia; ma non so seV. R. P. uorra concedere persone, massime non hauendo d' esserecollegio, benche sipotrebbe fare casa per doi o tre personedella Compagnia. Quella chiesa se chiama della M<strong>ad</strong>onna, etue grande diuotione et grandi miracoli,iltempio.Vno giouane, cerca di 23 anni, parentiet se fa molto suntuosodi M. BartholomeoBenuenuti, nostro hospite in Cortona, se senti grandementemosso in quei giorni che ui stemmo, peressere della Compagnia;et se noi lauessimo uolluto accettare, sarebbe uenuto connoi. Ma noi non haueamo licentia a cio. Ci accompagno cerca1Ms. cio.EPISTOLAE MlXTAE, TOM. V. 14


210 <strong>Epistolae</strong> Mixtas— 1098doi o 3 miglia quando ci partimo, et pianse molto alla departanza;et dipoi ha scritto che, quando gliscriueremo che uenga,uerra; et secondo quello che V. R. P. ci respondera, gli rescriueremo:scriuo delle sue partiin altra.Ritornando da Cortona, ci fermamo in CastiglioneAretino incasa del P. M. Sebastiano *,et ci fecero assai carezze ilp<strong>ad</strong>re,il fratello maritato, et la cognata, et mi promessero confessarsiilprimo di di quaresima. Vi feci doi prediche nella pieue, benchein di feriali, et poi mi menorono in vno monasterio, douesta la sorella del P. Sebastiano, et feci vn' altra predicha conassai satisfattione loro, dicendo loro che tutte haueuano pianto,et che non haueano mai hauto tal predicha.Ritornanndo per Arezzo, et pigliando licentia dagli amici,M. Agostino Ricouri ne uolse alloggiarein casa sua; et il s<strong>ab</strong>batoci partimo d' Arezzo per venire a Firenze, et passamo perBibiena; ma in vn loco nanzi di Bibiena, ci dissero, che mai nonhaueano predichain tutto 1' <strong>anno</strong>, et cosi ci fermamo per farglivna predich<strong>ad</strong>i meza hora a cerca 80 anime, et stauano a vdirecon grande diuotione et allegrezza,a guisa di peccore famelichequando truouano lapastura, et restorono molto consolati,et mi diedero molte beneditioni. La domenicha mattina predichamonella pieue di Bibiena con grande satisfattione de lauditorio,et mi uoleuano tenere alcuni giorni in casa del pieuano.Per ritrouarmi sette migliavicino a Camaldoli, andai la l<strong>ad</strong>omenica sera, et il lunedi mi fecero fare uno-raggionamentode ieiunio et perseueran-tianell' heremo, et mi mostroronogrande amicitia, et particolarmente il P. frat' Agostino deGuia, fratello del P. don Diego 2 : stetti li tutto illunedi, et ilmartedi ci detono vna caualcatura et guida per Firenze, douearriuamo mercoredi primo di quaresima,et ci consolamo con ifratelli et P<strong>ad</strong>ri, quali ci aspettauano. II fratello Clemente 3 ,il1P. Sebastianus Romei, de quo saepe egimus supra, Epist Mixtae,t. ubi sermo 11, est de P. Landini, hujusque in Corsica missione.-Didacus de Eguia.3Hujus fratris Polanco, t. VI, pag. 147, n. 547, meminit: «Die mercurii,qui primus erat Qu<strong>ad</strong>ragesimae, cum fratre nostro Clemente, itinerissocio, qui <strong>ex</strong>emplo modestiae et devotionis aedificationi multis fuerat, Florentiampervenit». Vide epist. superiorem.


22 FeBRUARII I556 21 Iquale e stato mio compagno, ha dato grande edificatione con lasua modestia, diuotione et buon <strong>ex</strong>emplo.Ho lasciato di dire, come in Castiglione,ilsoprastante dellafraternita del commune, ci uenne inujtare, per quando passarebbonode nostri per li, sarebbono allogiatinella fraternita,et sarebbe usata loro la carita. Lui se chiama M. RaphaeloTicci.Non altro per questa,se non raccomandarci molto humilmenteall' orationi et santi sacrificijdi V. R. P., accio se degniilSignore per mezo di quellifauorirci con 1' aiuto dela sua diuinagratia, accio sempre la sua santa uolonta cognosciamo,et interamente facciamo. Di Firenze 22 de Febraio 1556.D. V. R. P. seruo minimo et figliuolo indegno in Christo,LUDOUICO DE COUDRETO.Inscriptio: *f Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, il P. M. Ignaciode Loyola, preposito generale della Compagnia, in Roma,a Sta. Maria della Str<strong>ad</strong>a. Alia manu: R. ta alli27 del medesimo.1099LUDOVICUS DE COUDRETOPATRI IGNATIO DE LOYOLAFLORENTIA 22 FEBRUARII 1556*.Ignatium accuratius docet Coudreto de conditionibus aretini collegii instituendi.—Societatis candidatus. — Responsio <strong>ad</strong> ignatianas litteras.— Desociis florentinis.tJhs.Molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re nostro. La gratia et pace dicon tutti. Amen.Giesu Christo nostro signore sea sempreQuesta sara per auisar piu particolarmente V. R. P. della dispositionedel collegio d' Arezzo 2 et , e, che M. Agostino Riccouri,il qual e il principale delli deputati per negociarlo, quando1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 187, prius 51, 52.2Vide epist. superiorem.


212 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1099gli mostrai la lettera di V. R. P., la qual diceua lo statuto dellaCompagnia di non accettar collegio che non h<strong>ab</strong>bia prouisioneal mancho per 14 persone, lui mi disse ch' jo non mostrassi l<strong>ad</strong>etta lettera, accio non si raffredassino glianimi per diffidenza,massime che gia pareche alcuni pretihauessino <strong>ex</strong>citato qualchecontr<strong>ad</strong>ittione, per paura che non ci fusse data una chiesa,quale e della congregatione de preti, et della quale si raggionauaprocura[r]la per noi, con consentimento pero di essi preti.Ma se quella non sipotra hauere, se ne cerchera un' altra. Midisse M. Agostino,che lui farebbe che si desse prouisione perpotersi sustentare 14 persone,et facemo conto che siassegnasseal mancho 150 A in danari et 7 moggi di grano, che sono 14ruggi, et 80 barilli de uino, et 1' olio che sara necessario ogn'<strong>anno</strong>. Etquesto mi disse M. Agostino che farebbe s'assegnassese la commu-per la prouisione del collegio, et sara cosa facile,nita uorra, perchece una fraternita in essacommunita, che hapiu de tre milla scudi d' intrata, la quale si distribuisse in operepie. Desidero molto che uengha <strong>ad</strong> effetto, perche mi pare sifarebbe gran frutto, et forsi piuche in Firenze.Un giouanedi eta di 23 anm m Cortona se senti molto mossodal Signore, quando stemo in Cortona, perintrare nella Compagnia;et secondo ha scritto dipoi, perseuera sempre in quelbuon desiderio: per tanto auisero V. R. P. delle sue parti. Eglie di mediocre apparenza esteriore; e molto modesto, et mostrahauere mediocre ingegnoet giudicio hora, buona indole et suffitienteattitudine; e di eta di 23 anni; di statura e assai alto; esano et mediocremente robusto hora; sa leggere et scriuere, manon sa grammatica. Per il passato ha fatto arte de panni; e dimediocre conditione, cioe citt<strong>ad</strong>ino di Cortona; non ha ne p<strong>ad</strong>rene m<strong>ad</strong>re, ma solamente un fratello in casa, il qualenon e anchoramaritato. II bene de tutti dua ualera 1200 A- Si chiamaBalduccio Benuenuti, et non ha nissuno che glipossa contr<strong>ad</strong>ire;ma ce questo,che sono 304 anni che e stato alquantofuori di se, et si crede che fusse humor melanconico, perchetemeua semprech' alcuno lo uolesse amazzare; ma e un <strong>anno</strong>che per grazia del Signore e ben guarito, et mi pare molto *sano di mente. Nel capo anchora glisono caschati buona partede capelli per1' infirmita ch' ha hauuto, nia non si uede, por-


22 FEBRUARII I556 2T3tando egliun berrettino. Lui ha uoto d' intrar' in religione,sono alcuni anni. Se a V. R. P. parera,credo sipotrebbe accettar'in probatione, et spero che reuscirebbe bene; aspetaremolarisposta.Qui ho trouato quelle di V. R. P. di 8 del presente. Etquanto a quello d' Arezzo, gia ho rispostodi sopra. Del starmeglio V. R. P. molto ce ne, rallegramo et ilringratiamoSignore,preghando quello uoglia sempre aumentare la sua santapersona di bene in meglio. DelP orazioni di V. R. P. et dellamessa del P. Mtro. Polanco per me, molto ringratio quellaetil detto P. Mtro. Polanco.Hieri riceuemmo quelledi V. R. P. de 15 del presente etinsieme le nuoue del salto generoso de don Giouanni di Mendozza*,delle quali molto ci siamo rallegrati,et ne ringratiamoV. R. P. Mandero la copia a Genoua et a Spagna questa settimana.La lettera del Rdo. P. Mtro. Laynez per il duca 2 nonP hauemo potuto dare, ne far dare, perche Sua Ecc. za e stattafuori hoggi di Firenze; ma domattina, piacendo al Signore, sidara a buon recapito,et di quello che potremo intender', auisaremoV. R. P.Cerca del P. Mtre. Gio: Battista 3 pare che per questa quaresimasia necessario qui;ma dipoi la quaresima, paresara beneche attenda a fondarsi meglio nella grammaticha, secondo cheordinera V. R. P.Cerca il far gli essercitijdel fratello boemo 4 et de Marchotedescho, uederemo questa settimana disponerlia quelli;inquesto mentre V. R. P. se degnera mandare la resolutione, segli par bene che glifaccino hora. II fratello Lazaro si sente indispostodella tosse et non ce nessuno qui che possa supplire1De hoc juvene, arcis Castelnuovo praefecto, in Societatem nuper convolante,multa tr<strong>ad</strong>it Polanco, t. VI <strong>ad</strong> hunc annum, quem vide sis; multaquoque inveniuntur in Cartas de San Ignacio, t. vi. Cf. praesertim inAppendice hujus postremi operis monumenta <strong>ad</strong> rem spectantia, pag.629-637.2Cosmas de Medicis, Florentiae dux.3Joannes Bta. Firminius, de quo, perinde ac de aliis florentini collegiisodalibus, qui heic laudantur, egit Guzman epist. 1097.4Balthasar Ostovinus.


214 <strong>Epistolae</strong> Mixtae — iioonella sua classe, se non che fusse il P. Mtro. Desiderio, ch' emolto occupato nella chiesa, et pocco atto per hauere cura declasse. II fratello Leone manda <strong>ad</strong>esso le lettere de 4 mesi, et ilP<strong>ad</strong>re don Dieghola lettera di particolari: et per esser moltotardi, non diro altro per <strong>ad</strong>esso, senonche alle etorazionjsantidi V. R. P. molto humilmente mi raccomando. DisacrificijFirenze a 22 djFebraio 1556. D. V. R. P. seruo minimo etfigliolo indegno in Christo,LuDOUiCO DECOUDRETO.Inscriptio:Al molto Rdo. in Christo-j- P<strong>ad</strong>re, il P. M. Ignatiode Loyola, preposito generale [della Cojmpagnia de Giesu,in Roma. Alia manu: R. ta alli27 del medesimo.llOOANTONIUS DE ARAOZPATRI JOANNI DE POLANCOVALLISOLETO 24 FEBRUARII I556 X .Convalescit Araoz.— — Vallisoletum venit N<strong>ad</strong>al, subsidium collegio romanoprocuraturus. Acta cum principe Joanna.— Philippus <strong>ex</strong>spectatur.—IIFrater Gou diem supremum obit.— Aliorum funera. — De <strong>ab</strong>bate verulensi.—De Melchiore Cano. — Quid bonus hic vir de Societate, immo desummo pontifice, obloquatur.— Principis Joannae virtus insignis.MuytJhs.Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro. Pax X.' Yo he est<strong>ad</strong>o estos diascon calentura continua, y por eso esta va de mano agena: yaestoi mejor, y me leuanto; y sera breue, porque ha pocos diasque screbi largo a V. P. de mi mano.El P. Mtre. N<strong>ad</strong>al vino aqui al principio deste a tratar lo que2toca a ese collegio , y antes que el vino el P. T<strong>ab</strong>lares, y h<strong>ab</strong>loa Antonio de Acosta de parte delP. Francisco, y prometi6 dedar en Valencia por todo Abril tres mill duc<strong>ad</strong>os, y tanbien porotras vias spero <strong>ab</strong>ra mas socorro. Y tom<strong>ad</strong>a inteligenci<strong>ad</strong>e los1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 255, prius 348, 349.2Vide supra, epist. 1092; N<strong>ad</strong>al, Epist. t. II, pag. 42.


24 Februarii 1556 215modos que se podrian tener para embiarlos, se voluio elP. N<strong>ad</strong>ala Plasencia, para voluer luego aqui con el P. Francisco, paraentender en la conclusion desto. Tambien h<strong>ab</strong>lo a la princesaacerca de los dos que auian de yra.6 aIngalaterraFlandes. Sualteza lo tomo tan fuerte, como V. P. entendera por la que lescribe de su mano l , que dio al P. N<strong>ad</strong>al; y pues con estas treguas2 se tiene por cierta la venida del princjpe a este reino, conJa renunciacjon que del le ha hecho su p<strong>ad</strong>re 3 <strong>ab</strong>ra mas, aparejopara tratar lo que se pretende, specialmente con la intercessionde laprincesa, pues laqued<strong>ad</strong><strong>ad</strong>e losdosse ha vendido y puestotodo a su cuenta, que, segun su animo christiano, no poco sesiente oblig<strong>ad</strong>a; y en el interim que su hermano viene,terna. descuido en solicitar lo que S. A. pudiere hazer.no sePor cartas de Barcelona s<strong>ab</strong>emos queel dia de la purificacionlleuo parasi nuestro Senor al H. Gou en vn puerto de Cataluna4 ,antes de embarcarse, y que el P. Gesti yba a poner recaudoen lo que el Ueu<strong>ab</strong>a, y aun creo a lleuarlo.Tanbien estos ocho dias ha lleu<strong>ad</strong>o nuestro Senor parasi al1Editur supra, n. 1090.2Inducias intelligit Carolum ac Philipum II inter et Henricum II, Galliaeregem, de quibus scriptores agunt Spondanus, Annaliiim ecclesiasticorumcontinuatio, t. 111, pag. 200; Pagi, Breviarium, t. vi, pag. 361 et seqq.;Sandoval, Historia del Emper<strong>ad</strong>or Carlos V, lib. xxxii, n. 38, qui induciarumconditiones affert,3aliique.Cf. Sandoval, /. c; Sepulveda, De rebusgestis Caroli V, lib.xxx,n. 19 et seqq.4De hoc scribit Polanco, t. VI, pag. 523, 524, n. 2268-2272: «Veneratpraedictus Frater Antonius cum triremibus Barchinonam etprogressusfuerat cum classe <strong>ad</strong> portum ejusdem regionis, nomine Palamos, ubi . . . ingravem morbum incidit, et inde <strong>ad</strong> vicinum quemdam locum, nomine SanFeliu [de Guixols] ut curaretur delatus (complures enim ibi consanguineosh<strong>ab</strong>ebat) paucis diebus diem obiit <strong>ex</strong>tremum... Romam mittebatur... utProcuratorisgeneralis officio fungeretur... obiit autem ipso die Purificationis...Vir erat magnae integritatis, et <strong>ab</strong> ipso initio Societatis nostrae, ipsi <strong>ad</strong>dictissimus:officio notarius erat; et cum uxorem h<strong>ab</strong>eret, et tamen legitimeeam a se separasset, <strong>ad</strong>haeserat Societati, et in negotiis tractandis perutilemipsi operam praestitit». Ejus opera in conscribendis epistolis Araoz saepissime,Borgia nonnumquam usi sunt, ut patet Epist. Mixtae legentibus,ubi etiam ipsius in Societatem ingressus notatur, t. 1, pag. 480-482; t. II,pag. 43-46.


216 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— IIOOmarques de Villena ! y al obispo de Segorue 2 , que eran grandissimosamigos de laCompafiia y benefactores. Escriuen queelmarques de Villena nos d<strong>ex</strong>a al P. Francisco y a mi por testamentariosyalconde de Oropesa. V. P. nos mande auisar lo quese ara en semejantes casos. El P. Francisco fue a Scalona, yallole ya muerto, creo el dia antes 3 . Tambien el seiior de Loyola4me ha auis<strong>ad</strong>o que ayer hizo quinze dias murio Is<strong>ab</strong>el deAraoz, la beata, tan hija de V. P. Y pues se que vasta signifi-1Cf. Polanco, t. vi, pag. 629, n. 2710 et pag. 647, n. 2781. — «Murioen sus Alcazares de Escalona el dia 7 de Febrero de 1556... Fue sepult<strong>ad</strong>o...en el Monasterio del Parral de Segovia, en muy rica sepultura con lapid<strong>ad</strong>e bronce, sobre la cual se puso el siguiente epitafio, que nos conservoel cuid<strong>ad</strong>o del Cronista de Su Majest<strong>ad</strong> Alonso Lopez de Haro: Agiti yazesepult<strong>ad</strong>o Don Diego Lbpez Pachcco, segundo deste nombre, Marquesde Villena y Moya, Duque de Escalona, Conde de Santisteban y deXiquena, murib pidiendo d Dws misericordia, ailo del Senor de 1556.A siete dias del mes de Febrero. — La Marquesa-Duquesa [illius uxor,paulo post vita defuncta]... fue sepult<strong>ad</strong>a en el mismo panteon con la inscripcionsiguiente: Aqui yaze sepult<strong>ad</strong>a Dona Luisa de C<strong>ab</strong>rera et Bov<strong>ad</strong>illa,Marquesa de Villena y Moya, Duquesa de Escalona, Condes<strong>ad</strong>e Santisteban y Xiquena, murib pidiendo d Dios misericordia, anode mily quinientos cincuenta y seis, d quatro dias de Marfo». Fernandezde Bethencourt, Historia — genealbgica y herdldica de la Monarquiaespanola, t. 11, pag. 230. His successit Franciscus Lopez Pacheco deC<strong>ab</strong>rera et Bob<strong>ad</strong>illa, marchio IV de Villena, dux de Escalona.2Gaspar Jofre de Borja, cujus pietatem supra commemoravimus, Epist.Mixtae, t. IV, pag. 332-334. De ejusdem generis nobilitate egimus t. 11,pag. 157, <strong>anno</strong>t. 3. «Murio de apopl<strong>ex</strong>ia en Valencia a 18 de Febrero de1556». Villanueva, Viaje literario d las iglesias de Espafia, t. 111,pag. 83.3«Cum Scalonam... evocatus fuisset P. Franciscus Placentia, Oropesatransivit, ut Comitem [Ferdinandum Alvarez de Toledo]... secum eo deduceret...et quamvis in via de morle Marchionis certiores facti essent, <strong>ad</strong>consolationem tamen Marchionissae et filiorum ejus eo pervenerunt. Necfrustra id effectum est; <strong>ex</strong>ecutor enim relictus erat testamenti P. Franciscus,et licet hoc munus non <strong>ad</strong>miserit, aliqua tamen, quae <strong>ad</strong> animam Marchionispertinebant, <strong>ex</strong>equenda curavit. Et actum est inter caetera de collegioBelmontensi, cujus meminit Marchio ante mortem,et in testamento uterigeretur, constituit». Polanco, t. vi, pag. 647, n. 2781.4Joannes de Borja, de quo saepissime diximus in vol. II. De sanctimonialiElis<strong>ab</strong>eth de Araoz facta est mentio supra, epist. 1083. De hac praetereavideatur, Polanco, t. 1, pag. 509.


24 Febkuarii 1556 217car esto, no tengo mas que dezir, puessi el P. Mtre. Polancolo saue, bien se que hara Io que suele, y el P. Mtre. Laynez ylos demas.Las cartas de la princesa para el embax<strong>ad</strong>or dupplic<strong>ad</strong>as tenemosya, con la copia dellas: la vna va con esta, y la otra yrapor otra uia *.El P. Rojas 2 estubo aqui muchos dias, pretendiendo alcan-£arde laprincesay del consejo suppremo de Aragon, que aquireside, que perdonasen, 6 a lo menos suspendiesen la venida aquidel <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong> de Veruela, que porlas cosas que contra la Companiapassaron en Caragoca le mandaron venir personalmente, y asescus<strong>ad</strong>o porfalta de salud, y a pretendido venia, alegando quehizo buen officio en la restitucion de laCompania: con todo nolo han querido hazer; y asi el P. Rojas se ha buelto a (^aragoca.Y aunqueel P. Roman 3 ha sido otras vezes de parescer quesebuspendiese la venida, agora scribe que le paresce que conuieneque venga, porque no haze el officjo que pensaron; ydelesto losconsejo se lo tienen a cargo, y tanbien S. A., aunque agora,no mouidos por hombre de la Compafiia, sino que a ellos lesparesce que asi conuiene a la auctorid<strong>ad</strong> real, a quien pertenes^eremediar las fuercas que se hazen. Y no le mandan venir preso,sino que para tratar de cosas que tocan al seruicio de Dios ydel rey,se llegue aqui; y para mayor segurid<strong>ad</strong>el nuncio 4 diovn breue a S. A. para que le pudiese llamar, etc. Si viniere(aunque se duda), de parte de la Companiase le hara todo buentratamiento. El me ha scripto, y yole he respondido con la benignid<strong>ad</strong>y dulcura que es razon, ytanbien elP. Francisco respondioal arcobispo °.El P. Cano esta aqui mor<strong>ad</strong>or en el collegio de sant P<strong>ab</strong>lo 6 ,1Joannae principis <strong>ad</strong> suum Romae oratorem, Ferdinandum Ruiz deCastro, litteras edidimus supra, n. 1091.2Franciscus de Rojas.3Alphonsus Roman. De his vide dicta in vol.4Leonardus Marini.superiore.3Ferdinandus de Aragon, Francisci Borgiae patruus, cujus generalis vicarius,ut saepe diximus, erat Lupus Marco, <strong>ab</strong>bas verulensis.6«Fundose en el ano 1276. Dio su fauorpara ello la Reyna Dona Violante,muger del Rey Don Alonso el S<strong>ab</strong>io, y sus cartas para que Vall<strong>ad</strong>o-


218 <strong>Epistolae</strong> Mixtae II 00y paresce que el bendito arbitratur se obsequium prestare Deo *,en tomar a.pechos el contr<strong>ad</strong>ezir y <strong>ex</strong>pugnar a la Compania, deloqual dizen que trata donde quiera que se halla. Y pocos diasha que dio vna mano a Mosquera 2 ,el de Simancas, delante deotros, que se guardase y estubiese a la mira, declarandoles quecosa era falsos prophetas; ya dos P<strong>ad</strong>res de aquide casa, queacaso se hallaron con el, Jes h<strong>ab</strong>lo de laCompania como de vnacosa heretica y reprob<strong>ad</strong>a, diziendo queelpapa puede errar enlaaprobacion de las religiones, y que ay muchas religiones aprob<strong>ad</strong>as,que son pernicie de laiglesia; y que quando la Companiase aprobo, no fue como debia, porque aguardaron a que estubiesenausentes ciertos cardenales que lo contr<strong>ad</strong>ezian; y otrascosas sin fundamento ni verd<strong>ad</strong>. Mafiana, que es primero domingode la quaresma, despues de comer comienca a leer en santP<strong>ab</strong>lo la epistola primera de S. P<strong>ab</strong>lo <strong>ad</strong> Thimoteum, y es publicoque lo haze para tener ocasion de detra[c]tar de la Compariia;de manera que, si asi es, la hara epistola <strong>ad</strong> Ephesios. Notiene el tanta auctorid<strong>ad</strong>, aunque la tenga mucha, que ]o quetrata de la Compaiiia me de sombra de pena; solo la tengo porlo que dizen que trata con libert<strong>ad</strong> de la auctorid<strong>ad</strong> del pontice.El confessor de la princessa 3 ha <strong>ad</strong>uertido al nunzio para quesaque esto en limpio, specialmente cjerta platica que hizo en el4c<strong>ab</strong>ildo de Segouia,de la qual quedaron muy alborot<strong>ad</strong>os, yes cosa publica, yscribieron lo que dixo.Sobre vnos breues de S. S, que han venido sobre el subsidio6 la quarta, dizen que el ha d<strong>ad</strong>o parescer que se podia <strong>ex</strong>ecutar,como se ha hecho, aunque agora ha mand<strong>ad</strong>o la princesasuspenderlo. Fray Domingo de Soto y vno de la Compalidlos <strong>ad</strong>mitiesse; y el Concejo de la Villa, obedeciendo a la Reyna, escriuioal Prouincial, con orden que embiasse Religiosos». GONZALEZ DAVILA,Teatro eclesidstico,t. i, pag. 644.1Joan. xvi, 2.-Joannes de Mosquera. Vide Polanco, t. VI, pag. 629, n. 271 1 etseqq ubi haec,ipsa epistola <strong>ad</strong>hibetur.3Hic principis confessarius «ordinis Sti. Hieronymb dicitur a P0LANC0,t.VI, pag. 650, n. 2796.*Vidc epist. 1092, pag. 189, et t, iv, pag. 313, 314.


24 Februarii 1556 219nia l han sido de parescer contrario, scilicet, que no se deuia<strong>ex</strong>ecutar; y como S. A. ha visto los inconuenientes, ha mand<strong>ad</strong>osuspenderlo, porque ya Toledo y Salamanca auian puestocessacion a diuinis. En este caso de la <strong>ex</strong>ecucion no ha entendidoel consejo real, antes se que les ha pess<strong>ad</strong>o, porque esto passaporelobispo de '2Lugo como comissario, general; y se de buenoriginal que esta S. A. determin<strong>ad</strong>a de mandarle yr a su obisp<strong>ad</strong>o.Bendicto sea Dios, que tiene esta senora imprimida en sucoracon la obediencia de la iglesia; y bien lo ha mostr<strong>ad</strong>o en lastempest<strong>ad</strong>es que estos dos anos se han offrec/ido; y los que tienenojos,bien han visto y veen lo que nuestro Senor ha obr<strong>ad</strong>o enesto por algunos medios y instrumentos que ha h<strong>ab</strong>ido. IpsiDeo honor et gloria.Su alteza, inform<strong>ad</strong>a (aunque no de ninguno de los nuestros)de lo que Cano h<strong>ab</strong>l<strong>ab</strong>a de la leCompaiiia, embio a h<strong>ab</strong>lar conel presidente del consejo real 3 , y respondio que lo elque dizialoharia bueno delante de letr<strong>ad</strong>os; y por auer us<strong>ad</strong>o desta libert<strong>ad</strong>con personas tales, parescio que de partenuestra se deuiaa. S. A. lasreplicar, y se respondio que el embiase por scriptodudas y obiectiones que tenia; y que siendo tales, que <strong>ad</strong>mittiesenaltercacion, la Compafiia responderia asi mesmo por scripto,y que S. A. nombrase personas, ante las quales se h<strong>ab</strong>lasen, ypusiesen silencio alque no tubiese razon. Hizose la <strong>ex</strong>cepcion,de ser las materias tales, que sufriesen si eldisputa, porquetratasede la auctorid<strong>ad</strong> del Pontifice en la confirmacion de la Compafiiay aprobacion de los <strong>ex</strong>erc/icios, no auia para que tratardella,pues ny en buen seso ny en buena consciencja c<strong>ab</strong>ria, porlas razones que son claras; mas de otras cosas particulares, quealtercarlas no ay inconueniente, podria tocar, y que tratar dellasfuese edificacjon, pues claramente se veria quanmal inform<strong>ad</strong>oesta, pues a las obiectiones que el pone, segun entiendo, se puederesponder por demostracion. Y parescio que, auiendo el aco-1De hac re egit supra T<strong>ab</strong>lares, pag. 188, et ipse Araoz, epist. 1083,pag. 162.2Joannes Suarez de Carvajal. Rem <strong>ex</strong>plicat Polanco,t.vi, pag. 630,n. 2714.3Antonius de Fonseca, pampelonensis olim episcopus.


220 EPISTOLAE MlXTAE—I IOOmetido con esto, era bien no voluerle las spaldas por buenosrespectos, quanto mas que somos cjertos que, en tocarle que depor scripto, es acouardarle estraiiamente, y que no lo hara, y noesta fuera de razon en esto, y ternanla S. A. y el presidente depensar el fundamento que tiene ,pues no le osa firmar de sumano, y asi quedara herido de su misma inuencion; y asi dizenque la princesa ha gust<strong>ad</strong>o mucho dello, y tambien otros. En lodemas, pues a^erca de los hombres graues esta conoscida la verd<strong>ad</strong>,con disimulaci6n y no hazer caso venc.emos lo que dize,pues a la clara se vee que, quanto mas insiste en contr<strong>ad</strong>ezir, seleuantan de los legos y de sus mismos frailes muchos a hazernuestras partes,v a deshazer las suyas, y asi en esta parte masnos aprouecha que dana: gloriaa Dios.Despues de scripto hasta aqui,me ha dicho el confessor de laprinc^esa, que, diziendo S. A. a Cano porque h<strong>ab</strong>l<strong>ab</strong>a asi de laCompaiiia, siendo religion aprob<strong>ad</strong>a por el papa, le respondioque muchas religiones auia aprob<strong>ad</strong>as no como se deuia, y queel, hallandose en Italia, fue causa de quese deshiziese vna religionque auia aprob<strong>ad</strong>o el papa, y diz que la nombro, sino queel confessor no se acuerda del nombre. Cosa es de lastima verel animo deste bendito. Nuestro Senor se sirua del y de todos, ynos de su sancta gracia para que sintamos y enteramente cum-de Hebre-plamos su volunt<strong>ad</strong> santisima. De Vall<strong>ad</strong>olid, xxmjro 1556. V. P. minimus filius en Xpo.,tAraoz.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, elP. Mtre. Ignatio de Loyola, preposito general de laCompani<strong>ad</strong>e Jesus, en Roma. Alia manu: R. da a los 22 de Abril.


27 FEBRUARII 1556 221llOlJOAxNNES DE VICTORIAPATRI JOANNI DE POLANCOLUGDUNO 27 FEBRUARII1556l.Lugdunum venit.— Quae ipsi in itinere acciderunt,narrat Victoria.tJhs.La gracia y paz de Jesu X.° nuestro senor haga su perpetuamor<strong>ad</strong>a en nuestras animas. Amen. Con el diuino fauor allegamosaqui a Leon ayer en la noche, 25 deste. Y porque de lodemas que en el camino hauemos pas<strong>ad</strong>o, veera V. R. por vnaque a nuestro P<strong>ad</strong>re scriuo 2 ,por esta dire, como sobre los otrostr<strong>ab</strong>ajos que hauemos tenido por el camino de ielos grandes,nieues y otros muchos peligros, de los quales todos, bendito seael redemptor por todo, hauemos [sido] fasta agora de la diuinagracia liber<strong>ad</strong>os, ha sido vno este, y no pequeno: que por nuestrospecc<strong>ad</strong>os ha sido tanto loque auemos tenido que hazer,con tener <strong>ad</strong>uertencia con los malos y peligrosos caminos, quefasta aqui hemos tenido, quecasi nunca hauia tiempo, 6 muypocas vezes, para que tratassemos entre mi yGerardo de cosasspirituales, cosa que tanto hauiamos menester. Sea el Spiritusanto consol<strong>ad</strong>or el que suppla en todo lo quefalta nuestraflaqueza, que yo, cierto, por mi lo digo, parezeme que notengo forma de hombre de la Compafiia, sino alla, no se como;bien que este deseo, que Dios nuestro senor me da de edificar atodos y no escandalizar ninguno, aunque siempre uiue en mianima porl<strong>ad</strong>iuina bond<strong>ad</strong>, no se quanto mis obras correspondena tan buen deseo. Y esto digo, no por publicar mis defetos,mas antes para que se sepa que tengo razon, [de] humilmentepedir por amor de nuestro Senor que las orationes, que fastaagora se han hecho por nosotros, no cessen, mas antes se haganin visceribus Jesu X. 1mas intensas y frequentes,etc.El poder que hauia de hazer para el negocio del P. Guido,1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n 246, prius 292.2Vice epist. sequentem.


222 EPISTOLAE MlXTAE— IIOIno le he hecho oy, por dos cosas : lo vno, por no s<strong>ab</strong>er de quediocesi fuese elhermano Pedro Canal, lo qual s<strong>ab</strong>re con la ayud<strong>ad</strong>e Dios manana, porque ay aqui vno de su tierra, por laqual hauemos de pasar, donde pienso de h<strong>ab</strong>lar a los suyos, etc;lo segundo, porque h[a]uiendome dicho vno, que por fuerza,yendo a Tolosa, ques nuestro camino, se lapasa por tierra deM.° Guido, me he querido mejor informar dello; pero biendoque asi se pierde poco en hazer el poder y imbiarle a Paris, lohare manana con la diuina gracia; porque ',hauiendo de pasarpor alli, de lo que se huuiere hecho podre auisar, etc. La poliz<strong>ad</strong>e los 50 V- os me fue con mucha cortesia accept<strong>ad</strong>a oy, y hechasaun mayores ofFertas, etc. Yo hauia pens<strong>ad</strong>o tomar poco 6no n<strong>ad</strong>a della; pero ha ya, creo, dos 6 tres dias, que porel caminoel c<strong>ab</strong>allo boloiles ha mostr<strong>ad</strong>o de donde le venia el mal,que no se d<strong>ex</strong><strong>ab</strong>a tocar a vna mano, y era por deffeto del nieruo,el qual le ha d<strong>ad</strong>o tanto tr<strong>ab</strong>ajo, que, allende que no camin<strong>ab</strong>amosmas de seys leguas, por ordinario 7 6 8,y nunca mas dese lediez, pense que nunca pudiera llegar aca con 61, avnqueha d<strong>ad</strong>o harto alibio, asi porque he tom<strong>ad</strong>o otras c<strong>ab</strong>alg<strong>ad</strong>uras,como porque en pasos tr<strong>ab</strong>ajososde yelos continuos que hemostenido por la estr<strong>ad</strong>a, etc, de tres 6 quatro dias aca, casi la mit<strong>ad</strong>6 mas del camino nos veniamos a pie.Y por esto tomare, ,pienso, fasta 20 6 30 no mas, antes menos que mas, porque sihallase aquia trocarle con pocos dineros encima, casi me bastarianlos que agora tengo; pero como V. R. me ordeno, por estascausas lleuare 10 6 12 scudos, antes mas que menos, avnquecierto es, que, quanto puedo juzgar, mayor consolacion in Dominolleuara de yrme a pie, avnque por ventura mayor cansanciocorporal.Hame sucedido con este c<strong>ab</strong>allo mejor que nocon el otro, por no le hauer metido en manos de albeytar; que,cierto, creo me aconteciera lo mesmo, elporque mesmo mal mepareze que tenia; pero topando un mulatero florentimo por elcamino, le dixe el mal que tenia el c<strong>ab</strong>allo, etc, yme dio esteremedio: quele hiziese l<strong>ab</strong>ar a ia noche con legiacaliente 6 conagua grassa, como de l<strong>ab</strong><strong>ad</strong>uras de platos 6 brodio, etc, y conesto se ha sentido mejor, y que no le hiziesse otro: tod<strong>ab</strong>ia zo-Ms. porque si.


27 Febkuarii 1556 223pica.Y esto digo para que sepa monsenor del Giglio !(a quienno escribo, por no s<strong>ab</strong>er si esta todavia en Bolognia) Ias graciasque deue dar a aquella gentildona bolognesa, que le quiso hazereste seruicjo con dos c<strong>ab</strong>allos, etc. Tambien he menester aquicomprarle sylla de nueuo, porque la otra de biej<strong>ab</strong>iene hechapeda^os, yerro y c<strong>ab</strong>allejo, etc. El otro c<strong>ab</strong>allo es tal, que,si sele quitasse, que espero quitara, la sarna de los pies, seria parapagarme lo que se perdio en el otro, y que me seruira bien.El saluoconducto poco nos baliera en BayQna, segun entiendo,por las v<strong>ex</strong>ationes que alli han hecho otros a. gentiles hombresque le lleb<strong>ab</strong>an del cardenal de Lorena 2 ,etc. Pero entiendo quelas treguas son hechas por 5aiios, aunque aqui no esta[n] public<strong>ad</strong>a[s],creo por respetto de cierto tributo 6 tallon que el reyquiere sacar de esta tierra, avnque en Paris esta[n] pregon<strong>ad</strong>a[s],y han hecho alegrias y todo, segun nos han dicho; 6 quando otrono fuere, determinamos de pasar por Bayona. Con todo esto escreuireal P. Pascasio 3 ,para que haga, si fuere menester, quelRmo. de Lorrena prouea con el rei, para que nos embie a Bayonarec<strong>ad</strong>o, etc.En Milan d<strong>ex</strong>e (por partirme de priesa, y porque V. R.huuiesse occasion de seruirse in Domino del seiior Diego deCamora) el nombre de camarero mayor del Rmo. de Trento,para que se enviasse a V. R., si fuesse menester escreuirle sobrealguna cosa 6 su persona, para quando alguno de losnuestrosquisiese hauer audiencia del Illmo. de Trento 4 . Creo que V. R.1'aura recibido: sino, yo tengo la copia.Agora ac<strong>ab</strong>o de entender que avn las treguasno son firm<strong>ad</strong>as.Plega a Dios nos ayude, que yo no se si es verd<strong>ad</strong>, nicomo passaremos. Espero que nuestro Senor nos ayudara,comofasta aqui.Aqui embio algunos <strong>ex</strong>emplares de letras, que V. R. vera;de otras casi infinitas maneras se pueden hallar; pero parecemeque estas son competentes.1Thomas del Giglio (Lilius).2Carolus de Guise.3Paschasius Broet.4Christophorus M<strong>ad</strong>ruccius, tridentinus episcopus et cardinalis.


224 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1102Estas, que aqui van para el senor Villanueva, me han sidoencomend<strong>ad</strong>as. V. R. se las mande dar, etc., y de mi partemeencomiendo en sus orationes. Yo tome 25 V, de quedi quitanzas.No puedo mas alargar, por sermuy tarde, de encomendarmehumili[ma]mente en las orationes de V. R. y de todos,como quienlo tiene bien menester, yal charissimo M. Juan Philippo! singularmente. El eterno Dios nos losaugmente donesde su gracia, y de la bendition eterna, con que siempre seamosa el gratos. Amen. De Leon 27 de Hebrero de 1556. Piensoque muy de maiiana nos partiremos. De V. R. sieruo indignoen Xpo.,f JUANDE VlTORIA.Inscriftio. Ihs. Al muy Rdo. en X.° P., M.° Juan de Polanco,secretario de la Compaiiia de Jesus,etc. Roma.11©8JOANNES DE VICTORIAPATRI IGNATIO DE LOYOLALUGDUNO 27 FEBRUARII I556 2 .Narratio eorum, quae ipsi in via, Lugdunum—versus, acciderunt. Quid sentiatde semetipso, de socio, de aliis, quos a vera fide <strong>ab</strong>errantes, dum iterageret, offendit. — Dolet de infelice eorum sorte.tJhs.La suma gracia y paz de Jesucristo nuestro senor haga superpetua mor<strong>ad</strong>a en nuestras animas. Amen. Despues que partimosde Milan, por dar quenta de nosotros a V. R., como esrazon, entiendo, P<strong>ad</strong>re, dezir lo que toca a nosotros en particular;y despues, de lo que el Senor se ha dign<strong>ad</strong>o hazer pormedio nuestro en otros. De mi, cierto, tengo harto que mequejar por mis muchas imperfeciones; y s<strong>ab</strong>e Dios quanta desconsolacionen este poco de tiempo por este respetto yo he tenido,en especial no hauiendo tenido fasta aqui 6 lugar 6 personacon quien aya podidoin spiritucommunicar las enfermed<strong>ad</strong>es1P. Joannes Philippus Vito.2Ex autographo in vol. F. duplici folio, n. 241, prius 287, 288.


27 Februarii 1556 225de mi anima, desde que parti de Milan, donde en esta partetambien tuue alguna desolation. D<strong>ex</strong>ando los corporales tr<strong>ab</strong>a-me hajos, que todos son ligeros, aunque pareze que en partequerido nuestro Seiior castigar, los spirituales y ocasiones dellosno han sido pequenos; tanto, que quasi tederet me viuere, temiendocon rni impacientia y imperfecciones (creo pero solonotorias a nuestro cri<strong>ad</strong>or) offender grauemente su diuina magestat,y sobre todo esto en tierras tan esteriles de charid<strong>ad</strong>verd<strong>ad</strong>era, como es Genebra, por medio de l"a qual passamosel s<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o, casi a media posta, por salir de e medio generationisprauae, y poder pasar el domingo a tierra de christianos, <strong>ad</strong>ecir missa, la qual, si plugo a nuestro Sefior, la dixe, avnquecon harto tr<strong>ab</strong>ajo, por ver tanta inde^entia en las cosas deldiuino seruitio, y mis miserias iunto con esto, aunque vinoharta gente a oyrla.Y estando pensando de hazer vn sermondespues de la misa, al menos para <strong>ex</strong>ortarles a perseueraren lasanta fe contra el tent<strong>ad</strong>or, halleme at<strong>ad</strong>o, no me acordandoque yo no sauia la lengua.Y asi procure con la <strong>ex</strong>terior modestiay mouimientos ayudarles, dandoles occasion a sequeacordassende aquellasanta simplicid<strong>ad</strong> y deuota religion con quesus antepass<strong>ad</strong>os hauian viuido. Gran lastima, cierto, es detener a estas miseras gentes, y tanto se vei lamayor, quantobond<strong>ad</strong> natural que tienen, que parece que, como corderuelos,son llev<strong>ad</strong>os a la muerte de la herejia; pero desto despues.Salieron de un lugar, quese llama Indeuedra, dos mochachoscon nosotros para traherde diestro nuestros c<strong>ab</strong>allos, y retornardos que tome alli para diez millas de montafia peligrosa y terrible,de nieue, y pasos, etc, los quales desde el primero momentofueron tan insolentes, que, no bastando <strong>ad</strong>monicion ninguna,ni buenas pal<strong>ab</strong>ras, ni menazas que les haria castigar enSampion, donde ibamos, pare^ia que para mi flagello Diosnuestro seiior los hauia depar<strong>ad</strong>o con nosotros. Dixe a Gerardoque el fuesse <strong>ad</strong>elante de los dos c<strong>ab</strong>allos nuestros, y yo quedariaatras para hazerlos andar, y que donde viesse vn poco debuen camino, que caminase. Camino vn poco masde lo que losnuestros podian caminar, por ser el lugar todo pefias, y passando<strong>ad</strong>elante, d<strong>ex</strong>ame el vno el c<strong>ab</strong>allo, que fuesse por dondequisiere, y despues de todos dos hauerse harto deslengu<strong>ad</strong>o<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 15


226 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1102contra nosotros,toma vn guijarro'en la mano, ycorre trasGerardo; yo gritandole, y el caminando todavia, porque nopodia oyr, por causa de una agua que corria por aquellas piedras.Al fin voluio la c<strong>ab</strong>eza atras, yvio como hauia d<strong>ex</strong><strong>ad</strong>o alc<strong>ab</strong>allo, y apease parahacerle boluer a tomar de diestro el c<strong>ab</strong>allo.Yo, temiendo la subita colera de Gerardo, que no hiziessealgun desconcierto, le 2 mande quele d<strong>ex</strong>asse. elQuitolecantode las manos, y en esto llego el otro con vn martillo, a quererledar, y todos dos a el, y el otro suhiose, visto lequehauiaquit<strong>ad</strong>o e! martillo al otro, en una cuesta, y de alli queria arrojarpiedras. Al fin con ruegos parte, y parte con amenazas,quiso Dios que los hize tornar a tomar los c<strong>ab</strong>allos, desflemandoasn<strong>ad</strong>as por sus bocas contra nosotros, no solo, pero avncontra Dios nuestro senor, lo 3 que no poco pena me dio, quepor mi causa, en parte, huuiesse acontecido tal cosa. Pareciame,cierto, P<strong>ad</strong>re, que fuessen demonios, en especialel vno, elqual desde alli a poco, 6 por bellaco, 6 por temor que yo lehauia amenaz<strong>ad</strong>o, u porqueel demonio le forz<strong>ab</strong>a, en vn lugarque era harto peligroso, con dissimulacion queri<strong>ad</strong><strong>ex</strong>ar el c<strong>ab</strong>allo,y yrse. Yo, porque no lo pudiesse hazer y d<strong>ex</strong>arnos entr<strong>ab</strong>ajo, dixe a Gerardo que tomasse el martillo, para darselodespues. Biendo que resistia, le dixe a Gerardo que le d<strong>ex</strong>asse,para que se fuesse 6 hiziesse lo que quisiesse. Al fin se le tomo,y no queriendo tornar a tomar el c<strong>ab</strong>allo, pory deslengu<strong>ad</strong>o, la pacientia poca de Gerardo no basto,ser tan insolenteni tampocoel hauerle dicho yo, y no hazer otra cosa, sino rompermela c<strong>ab</strong>eza, para que el c<strong>ab</strong>algasse y le d<strong>ex</strong>asse: yasi le diodes 6 tres bofetones, y con esto fueron hasta la tierra, no cerrandocasi jamas su boca; y tanto mas pareciahuuiese tom<strong>ad</strong>oaudacia, para decir lo que quisieron, por ver que nosotros eramosreligiosos, y que a mi me hauia mucho pess<strong>ad</strong>odello. Creoque se quejo al senor 6 gobern<strong>ad</strong>or de aquella tierra, 6 algunosotros; pero, quanto pude collegir,le echaron par<strong>ab</strong>ellaco.No hauia ent.mdido ninguno quenosotros fuesemos de la1 Ms. gigavro.aMs. la.8Ms. el.


27 Februarii 1556 227Compania de Jesiis, aunque pienso que yose lo hauia dichoprimero al que nos dio los c<strong>ab</strong>allos, bien que 110 la conocia, etc;asique, P<strong>ad</strong>re, por vna parte mi grande imperfecion, por otraparte la dificil natura de Gerardo es tanta, que muchas vezes,hauiendo el mostr<strong>ad</strong>o deseo grande de quererse ayudar, hapass<strong>ad</strong>o muy poco <strong>ad</strong>elante, mas antes parec^e que yo con el yel comigo caminamos atras. Yo le afFce mucho este mal trato,y otras muchas cosas, como es el mucho <strong>ab</strong>lar, la poca deuocion,a no se hauer siempre confess<strong>ad</strong>o y comulg<strong>ad</strong>o, segun se debehazer en la Compaiiia, hauiendole yo siempre estimul<strong>ad</strong>o a ello,bien que, creo, que dos vezes no mas ha falt<strong>ad</strong>o, y el no hazersimplicemente lo que yo le he dicho, que en esto no tienepoco defetto; no porque lo haga por malicia 6 inobedientia, masantes, quanto puedo iuzgar, por falta de discurso, en especialquando domina la colera. Agora, despues de tres 6 cuatrodias aca, pareze que tiene vn poco mas reparo, despues quesecomunico. Yo, cierto, espero que se ayudara harto; si ely caminopara esto no esmuy propic/10, es paraelque mesmo seconozca, y yo tambien en parte. Verd<strong>ad</strong> es sique, no fueramas que arrodear dos 6 tres jorn<strong>ad</strong>as por Paris, que asi por suprobecho como por mi mas descanso, yo fuera por alli, y led<strong>ex</strong>ara despues que esto hizo, fasta que de ay V. R. ]e mandaralo que hauia de hazer, creyendo yo que en esto no hizieracontra la volunt<strong>ad</strong> de V. R. Esto me parecio escreuir tan largo,asi para que se entendiesse la rayz deste hecho, como paraque mas claro se pudiessen collegir nuestras imperfetiones, yotras de que, por no ser tan largo, no hago menzion : bien creo,cierto, que todos estos tr<strong>ab</strong>ajos nazen de mis pecc<strong>ad</strong>os y inobedientia.Quanto a lo demas, allende de lo que por lashosterias se haen lospodido hazer, que espero en el Senor se aya hecho algo,compaiieros, avnque de Milan se partieron obra de dos 6 treshoras antes que yo, de que en parte por algunos buenos respettosme placia, y por otros me sentia mal contento, en especialporque pens<strong>ab</strong>a poder hazer algun fruto en ellos, tuuiendoV. R. insinu<strong>ad</strong>o contentamiento de que fuessemos juntos,hasehecho esto con la diuina gracia: quese han euit<strong>ad</strong>o algunos pecc<strong>ad</strong>osque se hizieran, segun se puede colegir, y avn ellos en


228 EpiSTOLAE MlXTAE— 1102parte dicen, etc. Porque, como los alcanze, hize este partido,que huuiesse este concierto: que no se iurase, ni se cantassencantares deshonestos, ni se h<strong>ab</strong>lassen pal<strong>ab</strong>ras deshonestas, etc,a las mugeres de las hosterias, porque aca siruen ellas; y que,si esto no se hiziese, yo me apartaria;6 que pagassen algunacosa c<strong>ad</strong>a vez para los pobres; y que destas dos penas (avnquela primera les fuera la maior, a lo que ellos mostr<strong>ab</strong>an) pudiesseyo <strong>ex</strong>equutar la que quisiesse; y asi, bendito Dios, poco apoco recesserunt a malo, y casi en todo. Y lesagorahe comenz<strong>ad</strong>oa proponer el bien, como el confessarse, como creo que loharan; y leerles algun capitulo alguna vez de vn buen libro enespanol, que llebo, spiritual. Plega a Jesux. que todos nosayudemos, ellos conmigo y yo con ellos.Tope vn mancebo de Slesia en vna hosteria, el qual comenzo,a mi parezer, a predicar en tudesco sobre los piqueles [?]a. los compaiieros, y esto me dio sospecha que tenia algo de mal.Demandele algunas cosas, porque h<strong>ab</strong>laua latin, ytras esto elmesmo me salio al camino, no como queel tuuiesse tales dudas,sino en persona de vna parte de Slesia, que contrast<strong>ab</strong>a con laotra en estas cosas, sobre ciertas biblias venidas de la Germaniaque alli brusaron, por ser mal tr<strong>ad</strong>ucidas en lugares, dondese podia mudar algo para depresion de nuestra Senora, y enotros de los santos, y en aquello de Santiago de la <strong>ex</strong>trema vntion,y de sant P<strong>ab</strong>lo, de los obispos, que sean vnius vxorisviri ! :y despues propuso otro, de como elpapa podia llevardineros, de vno que iba a el por <strong>ab</strong>solucion de algun pecc<strong>ad</strong>oque huuiesse cometido, que le fuesse reseru<strong>ad</strong>o. Quiso nuestroSenor quele satisfice, y quedo contento, quanto monstr<strong>ab</strong>a.Y otro dia por la maiiana, al salir de la tierra, me mostro muchoamor, con buenas pal<strong>ab</strong>ras, etc. Otro tope despues, el qual est<strong>ab</strong>amas ostin<strong>ad</strong>o, a lo que monstr<strong>ab</strong>a, por el ferbor con queloaua su setta. Quiso nuestro Sefior ayudarle tanto, parte porhauerle mostr<strong>ad</strong>o los engaiios de los lutheranos, parte por desengafiarlede algunas cosas de nuestra fe queh<strong>ab</strong>ia mal entendido,que se viniera comigo, si no huuiera prometidode casarse.Todavia le di manera como se podria ayudar parasalir de1Ad Tit. i. 6.


27 Februarii 1556 229sus errores, y hazer que otros saliessen; porque, segun la lenguaque tiene, veya quan buen instrumento podria ser, si Dios lehiziesse merced delibrarle desta peste.Otro medico nos encontro en el camino, junto de Genebra,de laque comenzo a echar fuego, como se dize, en oyendoyglesia y summo pontifice romano, el sequalloaua mucho dehauer est<strong>ad</strong>o encarcer<strong>ad</strong>o y desterr<strong>ad</strong>o de Genebra, por haueralli contr<strong>ad</strong>icho a Caluino in materia de predestinatione,si bienme acuerdo, y de iustificacione. Parecia que concord<strong>ab</strong>a en muchascosas, 6 por ventura en todas, con nosotros, porque nopude entender otra cosa del, saluo que, aunque creia estar Jesucristoen el sancto sacramento, de la transsubstantiation decia,durus est hic sermo ! , y tenia la iglesia inuisible, lanegando c<strong>ab</strong>ezaen tierra. Al fin no me parece que pudodesatarse del argumentoque le puse, que era vno de los elque P<strong>ad</strong>re doctorOlaue trato, estando yo ay.Y aunque recorria alsiempre verbo.por el qual entendia el euangelio, veia que era menester yglesiaque determinase: este es euangelio y este no. Y asimesmo,quando le demandaua como sauia 6 podia s<strong>ab</strong>er vno ser miembrode la yglesia inuisible, quel decia, fuera de la qual concedianinguno poder ser saluo; decia que por la fe que tenia, laqual vnas vezes me parece decia serle ensen<strong>ad</strong>a por el Spiritusanto, y no os<strong>ab</strong>a decir inmediatamente, otras vezes, que segunlo que est<strong>ab</strong>a ya determin<strong>ad</strong>o por el euangelio, y asi caya enconceder, 6 que hauia yglesia, 6 que la huuo; mas que agorano la hauia, etc; y despues fue forc<strong>ad</strong>o a conceder, avnque nocon la boca claramente, que eran muchas yglesias, yd est, masde vna, donde bio el error. Sino si la yglesia era, como el decia,congregacion de hombres pios, los qualesdecia ser muchos desu farina, y no neg<strong>ab</strong>a ser solos, mas que otros tambien h<strong>ab</strong>riaque no eran de aquella su setta, etc, era menester que a c<strong>ad</strong>arincon huuiesse vna yglesia.Al fin parecia que Dios le queriaayudar, si el fingidamente no lo dixo: porque dixo estas pal<strong>ab</strong>ras:Si 110 esta mas de en esto, desde agora d<strong>ex</strong>o esta opinion,y creo hauer yglesia, y Ja c<strong>ab</strong>eza ser el pontifice romano. Creofueron formalmente estas pal<strong>ab</strong>ras, aunque parece que despues1Joan. vi, 61,


23OEPISTOLAE MtXTAE— 1102torno a decir, quesu opinionhauia sido 6 era, que en esta iglesiavniversal hauia hauido dos c<strong>ab</strong>e^as: vna que regia la parteoriental, y otra la occidental, pero vio que era monstruo con dosc<strong>ab</strong>ezas yguales, etc, y asi desmancho. Toquele paraver sitenia otra cosa, y 110 halle, a mi parecer, mas de lo dicho, 6 elno se quisodescubrir: en effecto pienso queDios nuestro senorle h<strong>ab</strong>ia ayud<strong>ad</strong>o en esta parte. Ya vey V. R., P<strong>ad</strong>re, quantamiseria ay por estas partes, y quantanecesid<strong>ad</strong> tienen de serayud<strong>ad</strong>os con frequentes oraciones: en especial, que la gente estan buena de natura, que,si huuiesse quienles mostrasse vnpoco de amor y charid<strong>ad</strong>, que supiesse la lengua,serian muchoslos ayud<strong>ad</strong>os.Tope despues 768 mancebos, todos como angeles, 6 losmas, y tales, que me parecia <strong>ex</strong>teriormente que fuesen inbi<strong>ad</strong>osde alguna partea Roma para la Compaiiia. Halle que ybanvendidos a Genebra los desuentur<strong>ad</strong>os , y tan contentos, queno quisieron tomar otro partido que les offrecia, como entendieronque yo no era de su farina. Todos llebamos gran lastim<strong>ad</strong>esta pobre gente. Plegue a nuestro Senor les ayude, y a nosotrosde grac/ia <strong>ab</strong>undante, para quesu santissima volunt<strong>ad</strong>pongamos por obra, y a V. R. in vtroque homine augmentesus dones, como s<strong>ab</strong>e que toda la Companiatiene raenester.Amen, etc. De Leon 27 de Febrero 1356. De V. R.indigno sieruo,-j-JUAN DE VlCTORIA. yInscriptio: Jhs. Al muy Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, M.° Ignatiode Loyola, prepositoGeneral de laCompania de Jesus, etc.Roma.


4 MARTII I556 231LUDOVICUS DE MENDOZAPATRI IGNATIO DE LOYOLASEGOVIA 4 MARTII I556*.De gymnasio Societatis Segoviae instituendo.— Optima <strong>ad</strong> idostenditur.opportunitasJhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re y sefior mio. Sea siempre Ja gracia delSpiritu santo en el animo de V. P. Muchos dias ha que notengo carta de V. P., menos del Mtro. Polanco; y no poco lashe desse<strong>ad</strong>o, por s<strong>ab</strong>er que se <strong>ab</strong>ia negoci<strong>ad</strong>o sobre vn colegioque en esta ciud<strong>ad</strong> desseo se funde, con vna dotacion que aquidejo para vn hospital el obispo don Joan Arias de Abila, queha que murio cincuenta y siete <strong>anno</strong>s y nu[n]ca se hizo el hospita!,ni cumplio la bolunt<strong>ad</strong> del test<strong>ad</strong>or a . Los bienes quedejo para la dotacion del, hoy rentan seiscientas fanegas detrigo y ceb<strong>ad</strong>a, ymas de doszientos duc<strong>ad</strong>os en dinero. Vntiempo esta hazienda la an gobern<strong>ad</strong>o los sobrinos y parientesdel dicho obispo,como patrones, y algun tiempo tuvieron envna casa en esta mi perrocha tres 6 quatro camas parapobres,y acogian asi algunos pelegrinos: y algunos <strong>anno</strong>s que [ha]<strong>ab</strong>ido carestia de pan, d<strong>ab</strong>an c<strong>ad</strong>a domingo tres 6 quatro hanegasde pan cozido a pobres mugeres, a c<strong>ad</strong>a vna vn quartal yvn quartoen dinero. De cinco <strong>anno</strong>s a esta parte el obispo deSegovia 3 se a tir<strong>ad</strong>o a si este patronazgo, y puesto vn mayordomoque coge la rrenta, y ni se haze el hospital,menos sedistribuye la renta: y ansi creo que debe <strong>ab</strong>er en dinerooy masde mil y quinientos duc<strong>ad</strong>os. Y mas, ay sitio compr<strong>ad</strong>o, que secompro luego que murio el dicho obispo don Joan Arias, elqual esta en esta mi parrocha, que serie <strong>ex</strong>celentissimo y comodo1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 260, prius 378, 379.2De hoc negotio scripserat jam pridem ipse Mendoza litteras, quas supraedidimus, Epist. Mixtae, t. iv, pag. 838, 839 et t. v, pag. 24.3Erat tunc segoviensis episcopus Gaspar de Zuniga et Avellaneda.


232 EPISTOLAE MlXTAE IIO3para hedificar iglesia y colegio; y yo, como rector, no contr<strong>ad</strong>irelo que harie qualquierotro cura. Tanbien no <strong>ab</strong>ra monasterioninguno que reclame ni nos lo estorue, como estorvan a losfrayles de S. Agustin que no hagan monesterio en esta ciud<strong>ad</strong>en vn sitio que an conpr<strong>ad</strong>o, que dizen los dominicos que est<strong>ad</strong>entro de tantas canas que reza su mare magno: y viuiendo yo,ya que no soy bueno para los hedificios de alla, por mis indispusiciones,serelo para este.Auiso a V. P. que el papa Paulo III, a instancia de donArias Goncalo, conde de Puno en Rostro i,conmuto la volunt<strong>ad</strong>del test<strong>ad</strong>or, en que,como se <strong>ab</strong>ia de edificar hospital,sehedificase vn monasterio para monjas: y aca no vuo esta concesionefeto, porque a instancia de quien S. S. lo concedio, quefue de Pedro Arias, como parientedel dicho obispo y patrondel hospital, no fue narr<strong>ad</strong>o que <strong>ab</strong>ia pleytoentre 61 y el obispode Segovia, sobre elpatronazgo del dicho hospital; y pleyteandoel Pedro Arias, se hallo en la muerte de vn cauailero que aquimataron, y con su ausencia el obispo vuo sentencia a su fauor.Agora entraria a mejor coyuntura la comutacion de hospital encolegio de la Conpagnia, narrando como no ay estudio degramatica en esta ciud<strong>ad</strong>, y la Conpagnia la leeria, y se hariegran servicio a Dios y beneficio a la dicha ciud<strong>ad</strong>, y mas mayoral dot<strong>ad</strong>or, con los sacrificios que alli se celebraran y oficiossantos que se haran. Avnque esta concesion y comutacion sehaga, sera bien que primero S. S. motu prop[r]io me constituyayconomo del dicho hospital, para que recoja la rrenta,tome cuenta a losmayordomos, y a qualesquier personas queayan tenido cargo del dicho hospital como patronos o mayordomos,6 constituyan otro que a V. P. mejor Y pareciere. porquese que desto seria grandemente nuestro Seilor seruido, porlos muchos beneficios que donde quiera que la Compania estahaze, lo encargo mucho a V. P. lo negocie con S. S., ysi necesarioes, le encargo la conciencia, <strong>ad</strong>vertiendola, que, si se gastarendiheros en la conpusicion de la gracia, que los busquen alla,que despues que aca tomemos las cuentas, se podran enbiar per-1Cf. Polanco, t. vi, pag. 634, 635, n. 2731-2736;, ubi et haec epistolausurpatur, et quid hac in re factum sit, aperitur.


7 MARTII I556 233fum<strong>ad</strong>os. En caso que S. S. no lo conceda, que no veo pordonde no, V. P. me <strong>ab</strong>ise, porque no se haziendo esto, soy yoparte aca para hazer otra obra por la autorid<strong>ad</strong> del obispo, avnqueno de la calid<strong>ad</strong> de la antedicha. Con esto ac<strong>ab</strong>o de dar pal<strong>ab</strong>rasa V. P., y quedo rogando a nuestro Senor acreciente aV. P. la vida, para que plante y frutifique su santa viiia, amen,cuyas manos beso. En Segovia iiij de Marco 1556.Sobre este negocio tanbien tiene scripto al papa yconde de Pufio en Rostro,es de mucha ymportancia, no soloela V. P. elqual pretende ser el el patron; ytener a estos caualleros, queno sean contrarios, pero que desseen se comute en colegio de laCompaiiia. De V. P. servidor ycapellan,Luis de Mendoca.lnscriptio: \ Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re y seiior mio, el P. Mtro. Ignaciode Lovola, preposito de la Compafiia de Jesus, mi seiior,etc. Roma. Al porte dos reales. Alia manu: R. da a los 22de Abril.1104BARTHOLOMAEUS DE BUSTAMANTEPATRI IGNATIO DE LOYOLAG:ANATA 7 MAKTII I556*.Petrus Guerrero, praesul granatensis^ Societatem Jesu mirifice amat, fovet,tuetur.— Insignes Societatis candidati.— Ludovicus de la Cruz hispalensibussociis <strong>ad</strong>versatur.— Hominis hujusce mutatio quam causam h<strong>ab</strong>eat.tJhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo: Pax Christi,di relacion a V. P. de lasetc. Despuesde la del mes pass<strong>ad</strong>o, en quecosas desta provincia, y del collegio que los duques de Arcosan determin<strong>ad</strong>o fundar paralaCompaiiia en su villa de Marchena2 lo ,que nueuamente se offrece de que dar auiso a V. P.va c<strong>ad</strong>a dia creciendo cones, que en esta cibd<strong>ad</strong> tan principalla gracia del Seiior la affecion y deuocion de todo el pueblo a1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 277, prius 515, 516.2Vide epist. 1087, pag. 177.


234 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1104la Compaiiia; por lo qual esperamosen el Senor nuestro a deser muy seruido. El arcobispo l va creciendo siempre en l<strong>ad</strong>euocion, y esr.os tan benefico, que continuamente ayuda consus limosnas a este collegio, y esta puesto como muro para l<strong>ad</strong>efensa del, sialguna vez se oflrece cosa de dificult<strong>ad</strong>. Eldomingo primero de quaresma predicoen su cathredal, y pregunt<strong>ad</strong>oa que auia ydo Christo nuestro senor al desierto, dixoque a hazer los <strong>ex</strong>ercic.ios; porque entienda el mundo que noson cosa nueua. Y boluiendo a hazer refl<strong>ex</strong>ion, y preguntarque necessid<strong>ad</strong> tenia Christo de <strong>ex</strong>ercicios, respondio que ninguna;mas que los auia el hecho, para dar <strong>ex</strong>emplo a todosque los hiziessen: y cargo la mano en mostrar quan necessariosson. Viose visiblemente elprouecho que hizo aquel sermon,por indicios de personas que trataron luego de los <strong>ex</strong>ercic/ios,y de entrar en laCompania.Un primo suyo, que era rector del collegioreal desta cibd<strong>ad</strong>,maestro en artes y muy buen theologo, que a hecho ya bachilleresaqui en vn curso que a leydo de artes, seCompaiiia.Es vn hombre de muydetermino a l<strong>ab</strong>uen assiento, prudencia yaspecto; y finalmente es de los buenos subjectos quela Companiatiene en estas partes.Entro con licenc/ia del arcobispo,aunque tenia puestos los ojos en el para ponerle muy <strong>ad</strong>elantecon su magestat, atento a sus buenas partes.Mas al fin venciosu sancto zelo al natural efFecto, y no le puso enpedimento;aunque quisiera que se detuuiera hasta ac<strong>ab</strong>ar su retoria ycurso de artes, quese concluia todo dentro de seis 6 sietemeses; mas todavia se resolvio en quelo platicaria conmigo, yque lo que me pareciesse,Yo fui a h<strong>ab</strong>lar a su seiloriaeligiria.en otro negocio spiritual, y despues de aquelme salio el ah<strong>ab</strong>lar en este de su primo, y mandarme quele dixesse lo queme parecia. Dixele, auiendolo antes encomend<strong>ad</strong>o al Seilor,que siempre fui de parecer que en vna cosa de tanta substanciacomo esta, n<strong>ad</strong>ie se determinasse sin mucho consejo ydeliberacion;y que, asi como tenia a esto por lo mas acert<strong>ad</strong>o, asitambien me parecia que sobre muchos dias de consideracion,la determinacion que nuestro Senor encaminasse en su seruicio,1Petrus Guerrero.


7 MAKTII I556 235deuria ser con presteza puesta en effecto, porqueel detenerseen la <strong>ex</strong>ecucion traia inconuenientes. Y pareciendole bienal arcobispo, fue su voto que luego se entrasse en la Compania,y asi es ya ydo a la casa de probacion a Cordoua l , Tambientruxo consigo a la Compaiiia vn mancebo, discipulo suyo,de los mas h<strong>ab</strong>iles de su curso, bachiller ya en artes, mancebode diez y nueve aiios, de muy buena disposicion. LlamaseAlonso de Toledo.De Ossuna vino a la Compaiiia, y esta ya en la casa de probacionde Cordoua el doctor Auellaneda 2 ,rector de aquellauniuersid<strong>ad</strong> y lector de theologia en ella: hombre de raras partes,muy buen artista y theologo; y en los pocos dias que haque esta en la probacion, da tal <strong>ex</strong>emplo a nuestros hermanos,que parece se confunden con su grande humild<strong>ad</strong> y mortificacion,segiin lo que se auentajaa todos en ella. Tambien creoque mouera a muchos en aquella vniuersid<strong>ad</strong> este <strong>ex</strong>emplo,que, segun 61 alli era estim<strong>ad</strong>o, no sera pequeno. Sea glorific<strong>ad</strong>oel Seilor por siempre, que tan buenos obreros va descubriendoc<strong>ad</strong>a dia para su vifia.El doctor Ferrel, collegial de aquel collegio de Ossuna, celebremedico , gran artista y buen theologo, esta en <strong>ex</strong>erciciosen Sevilla en la casa de la Compaiiia, y a dos anos que me dixoen Marchena, donde el auia ido a curar a la duquesa de Arcos,que oya theologia en aquella sazon con intento de entraren la Compania: espero en el Seiior nuestro se aura ya determin<strong>ad</strong>oa ella 3 . Mucho nos consuela la diuina bond<strong>ad</strong>, con uerla grande inclinacion que en general se tiene en estos reynos ala Compania, y quanta gente y quancalific<strong>ad</strong>a se va determi-1Usurpavit haec Polanco, t. vi, pag. 667, n. 2867, pag. 684,11. 2957et pag. 685, 686, n. 2962, 2963. Hic vero Societatis candidatus PetrusMartinez appell<strong>ab</strong>atur. Videantur etiam Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 225, 226,ubi de his quoque fit sermo.2Didacus de Avellaneda, Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv ; pag. 141, 142; Polan-CO, t. vi, pag. 707, n. 3062, 3063.3 «Societati [hic doctorjse <strong>ad</strong>dicere decrevit: diu tamen id distulitvarias ob causas, et eum ejus frater praevenit;quamvis <strong>ad</strong> ipsam UniversitatemOsunae Societati applicandam utilem postea operam praestitit, etRomae potius quam alibi Societatem ingredi opt<strong>ab</strong>at». Polanco, t, vi,pag. 707, n. 3063.


236 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1104nando a entrarse en ella.Espero en Dios nuestro senor quemuy presto a de crecer tanto, que de casas 6 de coHegios noquede lugar principal en estos reynos, que no se pueble, asila incli-por irse acrecentando siempre los operarios, como pornacion que todos tienen a nuestro instituto. Sit nomen Dominibenedictum.Yo me auia proferidoen Cordoua de predicaren la iglesiamayor dos sermones c<strong>ad</strong>a semana esta quaresma, yvine a estac/ibd<strong>ad</strong> vn mes antes, con intento de boluer para la quinquagesima;v como la casa que aqui tiene la esCompaniatan estrechay enferma, heme detenido, por tratar de auer otra con laslimosnas que paraesto se an offrecido. Porque el arcobispo,que dessea mucho el crecimiento de la Compania en su arcobisp<strong>ad</strong>o,da mill duc<strong>ad</strong>os, ely c<strong>ab</strong>ildo de la cibd<strong>ad</strong> a offrecidootros tantos, demas que algunos deuotos se proffierentanbiende ayudar; y como no quieren desenbolsar sin ver el porque,andamos tr<strong>ab</strong>ajandode buscar alguna buena casa en conuenientesytio, porque no se perdiesse esta buena obra, y limosnaque nos quieren hazer. Y corno el arcobispo pone tanto cuid<strong>ad</strong>oen esto, ylo a tom<strong>ad</strong>o con tanto calor, no e os<strong>ad</strong>o partirmede aqui,hasta ver algun buen <strong>ex</strong>pedientedeste negocio;y asi en Cordoua suplira por mi el P<strong>ad</strong>re doctor Placa en lossermones, etc.Visto quela casa que se ouiere de comprar terna negessid<strong>ad</strong>,6 de reparo,6 de l<strong>ab</strong>rarse en partea nuestro modo, a parecidoa su senoria, viendo la incomodid<strong>ad</strong> desta casa donde viuimos,que con el alquile[r] della, y con lo que su senoria mas ayudara,se alquile vna por dos 6 tres anos, que sea conuenientepara la salud y biuienda de los que aqui estuuieren: y assi 61a h<strong>ab</strong>lar sobre vna casa,(a un caualleromesmo en persona fuedesta c/ibd<strong>ad</strong>; que, ciertamente,vna demostracion como estaen vn prel<strong>ad</strong>otan principal,bastaua para animar a toda lacibd<strong>ad</strong>, y inclinarla a la affection y deuocion de la Compaiiia.El Senor lepague las charid<strong>ad</strong>es que en todo nos hace; y porsu diuino amor pedimos a V. P. tenga cuenta con su senoria,en sus sanctos sacrifficios, y en las oraciones de nuestros P<strong>ad</strong>resy hermanos, porque esto nos pide c<strong>ad</strong>a dia encarecjdamente, ydeuesele.


7 MARTII I556 237Al P. Mtro. Polanco escriuo la comodid<strong>ad</strong> que aquiteniala casa de probacion de Cordoba, por las muchas limosnas queen esta cibd<strong>ad</strong> nos hazen, y por cumplir con un prel<strong>ad</strong>o <strong>ad</strong>e la Com-quien tanto se deue, que nunca cessa de pedir gentepania.Y aunquelos de la probacion aora estan de passo, y nose pueden soltar tanto como los que an salido della, todauiatales personas, como el licenci<strong>ad</strong>o M<strong>ad</strong>rid *, el Mtro. Martinez,primo del arcobispo, y el doctor Avellaneda, que vienentan hechos al modo de laCompania, tan mortific<strong>ad</strong>os, que noles sirue la probacion paramas de en dos meses 6 tres entendermuy bien las constituciones y reglas de nuestro instituto,cuya <strong>ex</strong>acta obseruancia se tiene en la probacion, pueden ayudarpor este tiempo dentro de casa a confessiones de personasde condicion, que los piden, y algunas vezes predicar, pues seda por vna de las <strong>ex</strong>periencias de los de la probacion en nuestroinstituto. Tengolo comunic<strong>ad</strong>o con el P. Francisco, y aunno e auido respuesta de su reverencia 2 .De Seuilla me escriue el P. Goncalez 3 , queel Senor nos haembi<strong>ad</strong>o alli un gran regalo,si le s<strong>ab</strong>emos conocer: y es, quevn fraile dominico, que se dize fray Luys de la Cruz, naturalde aquella cibd<strong>ad</strong>, y de Jos principales caualleros della,que nossolia ser tan deuoto, que no pocas vezes dezia, que, si pensasetener perdida la esperanca de que algun tiempo no avia de serrecebido en la Compafiia, se desesperaria,ha d<strong>ad</strong>o vna bueltatal, que dudo aya mayor perseguidor della en religion alguna.Porque predica con muestra de grande spiritu, y tiene opinionde vida y letras; y con la autorid<strong>ad</strong> que en su cibd<strong>ad</strong> le dan,haze guerra, quees lapaz que ha de ven^er con la graci<strong>ad</strong>iuina muchas de nuestras passiones, porla ocasion que suelenser las persecuciones, de recurrir al Seiior, y de hacernos andarcon mas aviso. El demonio vio la guerra que de los nuestrosen aquella cibd<strong>ad</strong> se le aparejaua, y creo a busc<strong>ad</strong>o este mediopara hazernosla, sino que, pues es tan viejo y s<strong>ab</strong>e tanto, devri<strong>ab</strong>uscar otros medios que este, pues tanta <strong>ex</strong>perienciatiene de1Antonius de M<strong>ad</strong>rid.2Quae sequuntur, ipsemet Bustamante <strong>ex</strong>aravit.3Gundisalvus Gonzalez.— De Ludovico de la Cruz rursus redibit sermo.


238 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1104que con tal estiercol 6 vasura suele dar mejor y mas fruto latierra, y que estas saetas suelen comunmente bolverse contrael vallestero. Los nuestros no resisten, no responden, no d<strong>ex</strong>ande llevar <strong>ad</strong>elante sus spirituales<strong>ex</strong>ercicios de sermones y confessiones,ni d<strong>ex</strong>a el vulgo de seguirlos.Pareceme que deuoscreuir, lo que por otra parte la sancta simplicid<strong>ad</strong> de quecarezco mandava callar, pues es razon que a V. P. no se encubran<strong>ad</strong>a. La rayz desta noued<strong>ad</strong> de fray Luis sospecho hanascido, de que, segun parece por ciertas cartas quelescriuioal P. Francisco, pretendia ser predic<strong>ad</strong>or 6 confesor de la princesa;y como tiene entendido que estaua esto muy en la manodel P<strong>ad</strong>re, y que no se la dio para ello, ha d<strong>ad</strong>o una tal buelta.Porque, cierto, en sus letras el mostraua gran affection a esto,no mostrandola mucho a su instituto, y diziendo: non sumJiber, non sum apostolus. Yo no se con que spiritudixe alescriuiente del P. Francisco, que guardase aquellas cartas, ytodavia creo sera necessario mostrarseque no se perdiesen, quea algunas personas devotas, a proposito de que no se entibienen la devocion, que para su mayor provecho a gloria de Dioseste P<strong>ad</strong>re se estiendenuestro senor nos tienen: que, cierto,tanto, que, aunque a nosotros nos consuela en granmanera elSefior, mostrandonos ser de su vando por esta via de persecuciones,los pobrecitos y flacos que le oyen, no d<strong>ex</strong>an en partede entibiarse, lo que es de doler. Gloria a Dios nuestro Senor,que ya la Compania en estas partes va cresciendo de manera,que ningun detrimento recibe por contr<strong>ad</strong>iction que se le haga,antes, ciertamente, parece que la diuina magestat por estemedio la va c<strong>ad</strong>a dia illustrando mas, porque tr<strong>ab</strong>ajan las gentesde entender mejor que cosa sea; ycomo lo-vengan a entender,teniendo nosotros al^<strong>ad</strong>as las manos al Seiior, ellos pelean contranuestros enemigos, ylos vencen con su diuino fauor y gracia.No se si me he alarg<strong>ad</strong>omucho en estos juizios.Por amorsi endel Seiior que V. P. me mande embiar la reprehension,esto la merezco, porque sepa en semejante materia lo que <strong>ad</strong>elanteme manda que haga, y V. P. se acuerde siempre destesu indignissimo hijo, que non est dignus vocari filius tuus l .1Luc. xv, 19.


7 MARTII I556 239Denos el P<strong>ad</strong>re soberano su gracia, para quelo seamos siempresuyos, sintiendo y enteramente cumpliendo su santa volunt<strong>ad</strong>.De Gran<strong>ad</strong>a 7 de Marco. De V. P. indigno hijo y sieruoen el Seiior nuestro,•BUSTAMANTE.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo,nuestro P. Mtro. Ignacio de Loyola, preposito general de laCompafiia de Jesus. En Roma. Alia manu: 1556. R. da a los 4de Junio.1105LUDOVICUS DE COUDRETOPATRI IGNATIO DE LOYOLAFLORENTIA J MARTII 1556*.Duorum Societatis candidatorum illustris vocatio.— Eleonora de Toledobene sentit.— Sociorum <strong>ex</strong>ercitationes.tJhs.La gratia et pace di Christo nostro Signore sia sempre contutti. Amen. Molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. La presente saraper acompagnar' il signor Caruasal 2 il, quale, doppo d' hauerfatto glisi e essercitij,risoluto per Ja Compagnia,et ua hora aRoma per esser' accettato da V. R. P. E persona de moltobuone parti,alto di statura et bello di presenza, de nobiliparenti, nipote del vescouo de Plasencia, di Spagna, il qual faun bel collegio perlaCompagnia in quella citta. II detto gentil'huomo e persona molto benigna, ben inclinata, et dottata dibuone lettere, et si ritroua molto contento in questa elettionech' ha pigliato, sapendolui ch' ha riceuuto da Dio maggiorbenefitio, che se fusse stato dotato di qualche grande dignit<strong>ad</strong>el mondo.Oltre di questo, il signor Christoual de Trusiglio 3 ,ilquale1Ex autographo in vol. F, triplici folio, n. 188, prius 57-59.— Usus esthac epist. Polanco, t. VI, pag. 143, n. 524 et pag. 147, 148, n. 548-550.2Didacus Carvajal, de quo agit Polanco, /. c, pag. 143, n. 524.3Christophorus Trujillo. POLANCO, /. c, pag. 147, n. 548 et seqq.


240 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1105e figliuolod' un principale gentil'huomo della duchessa l ,et diuna m<strong>ad</strong>re delle principaledella corte di S. E. della duchessa,si e mostrato questasettimana ualente soldato, gianel intraredella .guerra spirituale;et benche tenerp di eta, essendo di17 anni,niente di mancho antico et fortissimo di uirtu. Giaet altri se siano sforzati disono otto mesi che eglidesidera esser' ammeso nellaCompagnia;et quantunque gli suoi parentidisturbare questosuo santo proposito,niente di mancho gliesempre andato crescendo il desiderio in tal modo, che, nonpotendo essere per hora presentialmentericeuuto nella Compagnia,uolse conflrmarse in quella con il santo uoto,con ilquale Iddio gli ha augmentato la sua gratia; im modo che,sapendo lui che 1' impedimento, per il quale non poteua per horaessere riceuuto, era non hauer illicentia dalla signora duchessa,dalla qualeera tanto fauorito, che lei haueua promesso farlomolto grande nel mondo, lui mando una supplic<strong>ad</strong>allo Spiritosancto in tal modo, che diceuano SS. EE.,a S. E. dittatache luinon 1' haueua fatta: et in quella supplica glidimandaua licentia;ma il duca 2 et la signora duchessa gli risposero,che non uoleuanoche si facesse anchora. Ma per questoil fortissimo giouanenon siperde d' animo, anzi piu per questo ripiglia le forze,confidandosi nella fortezza di quello, al qualseruir desidera. Etstando quel medesimo giorno, che fu hieri, nella nostra chiesa,facendo oratione,si determina di non uolere uscire della nostracasa, se non fusse cauato per forza; et mando dir questo a suop<strong>ad</strong>re per scritto, et a noi raccomandaua la sua salute, preghandociper amore di Giesu Christo non lo uolessimo descacciare.Et non sapendo noi che far' in questo,andamo il P<strong>ad</strong>re donDiego 3 et jo a parlare alla signora duchessa, per dimandarea S. E. cio che uoleua facessimo in questo,senza che si offendesseIddio. Et S. E. risposeassai christianamente, dicendo cheuorrebbe pagare uenti milla scudi, et che hauesse un talferuoredel detto giouane,et che se uno de suoi figliuolisi uolesse faredella Compagnia, non gli direbbe di non, anzi,se lei fusse1Eleonora de Toledo, Florentiae ducissa.2Cosmas de Medicis.3Didacus de Guzman.


7 MARTIt I556 24!huomo, intrarebbe nella nostra etCompagnia: mostro essercontenta che intrasse, benche hauerebbe uoluto hauessi aspettatoalcun tempo, et ci disse che uoleua dimandare questa grati<strong>ad</strong>a V. R. P., che lo lassasse star quinel coilegiodi Firenze. Cimostrd assai beneuolentia et benignita S. E., et particolarmenteal P<strong>ad</strong>re don Diego, al quale comincia gia S. E. mostrare piuconuersatione che prima, et spero con il iltempo detto P<strong>ad</strong>repotra molto laaggiutaresalute di S. E. Finalmente S. E. cidisse che mandassimo il detto Christoual per quellanotte a casasua, per consolare il p<strong>ad</strong>re et la m<strong>ad</strong>re, la quale sta posta ingrandissima maninconia, non hauendo altro figliuolo,se non unpiccolino di 5 mesi, et dicendo che la loro consolatione et confortoera in questo giouane tanto uirtuoso, che era un specchiodi esempio a tutti quelli di palazzo, et la signora duchessa lotiene per un santo, come e.Promettemo dunquea S. E. di farequello che potressimo, accio ritornasse quellasera in casa su<strong>ad</strong>etto Christoforo; ma lui per niente ui uolse ritornare, replicandoquello che ho detto di sopra, che, se non fusse cauato perforza, non uscirebbe di casa nostra. Siche armato di fede contrala naturale compassione de parenti, resto in casa nostra;et nonsolamente con questafortezza ha uinto se stesso,ma per grati<strong>ad</strong>el Signore anchora gli animi de suoi parenti et delli principi,maniera combat-di tal modo, che, quello che hieri era in grantuto dalla fortezza del mondo, disperando di hauer mai licenti<strong>ad</strong>a S. E., ecco che per la sua constantia et ferma fede hoggi erimasto uittorioso de tutto il mondo. Et non solamente nonh<strong>anno</strong> contr<strong>ad</strong>etto glisuoi parenti, ma, uedendo il suo fermoproposito, e uenuto hoggi suo p<strong>ad</strong>re per uedere di fargli far' iuestimenti da religioso,et gliha mandato un letto fornito, consolatoaiquanto della speranza che gliha datto lasignor<strong>ad</strong>uchessa, ch' suo il figliuolo resterebbe qui in questo collegio diFiorenza. DegnesiilSignore di uisitare molti in questo modocon la sua santa gratia ;et massime de simili sogetti,perchequesto giouane e di rare uirtu, di bella et dipresenti<strong>ab</strong>uon' ingegno.Del tutto sia ringratiato il Signore.Domenicha passata cominciai a leggerela cantica di Salomonenella nostra chiesa con assai audientia et con assai satisfattionedelh auditori, secondo diuerse persone mi h<strong>anno</strong> referito. II<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 16


i\1 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1105P<strong>ad</strong>re don Diego predico nella citt<strong>ad</strong>ella et il P. Gio: Battista *in doi o tre monasterij, et per tutto si fa frutto per gratia delSignore.U signor duca non ha rispostoalla lettera del P. Mtro. Laynez,benche pare sara difficile che conceda la stampa, secondonoi pensamo, et secondo significai s<strong>ab</strong>bato passatoa V. R. P.Hoggi ho riceuuto una del Rdo. P. Mtro. Polanco, con laquale mi son assai consolato nel Signore: et mi sforzaro d' hauerper raccomandata la salute del signor Mossica in quelloche Dio mi concedera gratia.Io desidero essere molto raccomandatoall' orationi del detto P. Polanco, al qualeobligatione.et santi sacrificiiho tantaPer <strong>ad</strong>esso non occorre altro, saluo che alP orationidi V. R. P. molto humilmente mi raccomando,preghando il Signore uoglia conseruar' et laaugmentar santapersona di V. R. P., accio si u<strong>ad</strong>ia ogni giorno augmentandoil frutto ch' ilSignore da quella fa manare. Io quella supplicosidegni qualque uolta ricordarsi anchora particolarmente diquesto suo minimo et indegno figliuolo,et raccomandarlo aGiesu Christo. Di Firenze a 7 di Marzo 1556.Noi aspettamo la risposta di V. R. P. per dir' a Baldasar chefaccia gli essercitij.Marcho Todescho non e troppo inclinato afarli. Lui scriue alvescouo, suo zio,et al secretario: mando lelettere aperte,accio V. R. P. le faccia uedere. D. V. R. P.seruo minimo et figliolo indegno in Christo,LUDOUICO DE COUDRETO.lnscriptio: \ Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, i) P. Mtro. Ignatiode Loyola, preposito della Compagnia di Giesu, in Roma.Alia manu: R. ta alli 12 del medesimo.1Joannes Bta. Firminius.


9 MARTII I556 243f 106JOANNES DE VICTORIAPATRI IGNATIO DE LOYOLATOLOSA g MAKTII 1556lTolosam venit.— Suum iter describit. — H<strong>ab</strong>itos sermones refert.tJhs.La gracia y paz de Xpo. nuestro senor haga su perpetua mor<strong>ad</strong>aen nuestras animas. Amen. Despues que partimos deLeon 2 ,hemos top<strong>ad</strong>o con gentes que nos han d<strong>ad</strong>o ocasion detener compasion, en especial desde vn puerto que se llama laNao fasta aqui; porque en Leyola concurrian tantos mancebosa nosotros quando veniamos, que era vna cosa mar<strong>ab</strong>illosa, entendidoen especial la causa; buenos suggetos alparezer, y tantos,.que, queriendo comprar vna c<strong>ab</strong>alg<strong>ad</strong>ura vn gentilhombreque con nosotros venia, 6 queriendo tratar qualquier otra cosa,todos se queria[n] meter en medio; tanto que, subiendonos ala camara, era menester cerrarles la puerta, por no poder haueruida con ellos. Era gentetan occiosa, que vno demando alli, siera fiesta en aquella tierra,mar<strong>ab</strong>ill<strong>ad</strong>o de que tanta genteestuuiesseen huelga. Procede todo esto,parte della grande codiciaque tienen de ganar algun quatrin, la qual, en parte, creo quenaze de la pobreza que tienen; parte procede de que messis quidemmulta, y no ay quien les ayude a occuparlosen buenas cosas.Halle alli vn predic<strong>ad</strong>or, frayle cisterciense, hombre al mijuicio honrr<strong>ad</strong>o y de sana doctrina, que c<strong>ad</strong>a dia predic<strong>ab</strong>a; yconfiriendo, tratamos del modo que, parte en los sermones, partepor otras vias, podria tener para ayudarles, apartarlesde tantoocio, que, cierto, en lopoco que vi, me parecio seguramente seroccasion de muchos pecc<strong>ad</strong>os: prometiome de hacer la diligencia.Quiso entender de mi nombre, paraque pudi[e]se escreuirme.Yo le dixe que, siendo menester de ayuda de laCompania,que se hauia de escreuir a V. R., huuiendole d<strong>ad</strong>o a entender l<strong>ad</strong>ifficult<strong>ad</strong> que hauia, por ser llam<strong>ad</strong>a de tantas lapartesCom-1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 229, prius 259, 260.2Vide epist. 1101, 1102.


244 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1106pania; y de la otra parte la gran uolunt<strong>ad</strong> que tiene, y esfuerzoque haze para satisfacer a todos in negotio Xpi. Este era priorde Claraualle, y quien ha de voluer y puede, quanto creo, porla patria. Halle en Spalion, 3 leguas mas aca, que hauia 300 6mas estudiantes debaxo de vn pedante, que no le cubre moho,como dicen, porque no es cosa firma, y asi, aunque ay buenossuiectos, estan muy mal cultiu<strong>ad</strong>os; y cierto, tanta compasionme hizieron, que no se que hiziera por poderles ayudar, en especialviendo la sancta simplicid<strong>ad</strong>, iunto con el ingenio quetienen y deuocion; y es de temer que no cayan en manos de algunpedante genebrista, que entiendo que andan por aca no pocosde aquellosbellacos pecc<strong>ad</strong>ores. Despues desto naze otromal, que los fulleros y jug<strong>ad</strong>ores, por el mucho occio que tienen,que suelen en otras partes estar en los mur<strong>ad</strong>ales, fuera de]a tierra detras de las cercas, en Rodes, ciud<strong>ad</strong> noble y obispal,los he visto en las gr<strong>ad</strong>as de la Iglesia. Junto con esto tantossacerdotes y tan ignorantes, que es vna cosa de muy gran compassion:ranto que, queriendome vn biejo, que parecia de los mashonrr<strong>ad</strong>os de vn pueblo destos, ensenar la via que hauiamos dehazer, en frances, y 110 lo entendiendo, rog[u]ele que me lo dixesseen latin. El buen sacerdote no me entendiendo, preguntelesi s<strong>ab</strong>ia latin: Respondio, imo: y al fin, nosupiendo otra pal<strong>ab</strong>rapara acclararmelo, fue corrido de si mesmo. La mayor lastimaes del mayor mal que ay en los confessores, etc. Biendo todoesto, y entendiendoque este obisp<strong>ad</strong>o era de monsefior Rmo. deArminazh *, que era otra occasion de que mas solicito fuesse en1Georgius d' Armagnac, de quo viro haec juvat <strong>ex</strong>cerpere <strong>ex</strong> Sammarthani-Piolin,Gallia christiana,t.r, col. 229, 230: «Saepe de hoc praesuledisserendi d<strong>ab</strong>itur occasio, quippe qui, praeter cardinalis titulum, totaliosvariorum episcopatuum aut ecclesiarum metropolitanarum gestavit; fuitenim Tolosanus, Ruthemensis, V<strong>ab</strong>rensis, etc, denique Avenionensis antistes.Ad ejus vero generis commehdationem sufficiat dicere, ipsum <strong>ab</strong> antiquisArmaniaci comitibus originem duxisse... Porro quamvis in sua ecclesiaRuthen. vix sit visus... nisi post aa. 1544, multum tamen profuit, ob praestantesviros, quorum opera usus est <strong>ad</strong> hujus ecclesiae gubernationem. Praecipuaejus cura fuit, gregem suum intactum a luporum morsibus, heterodoxorumvidelicet Calvinianae sectae, conservare; quod saltem praestitit inurbe episcopali. Idcirco Jesuitas, quorum institutum Romae <strong>ex</strong>ploraverat,hanc in urbem <strong>ad</strong>misit, et scholis praefecit».


Q MARTII I556 245mi officio, fui a visitar a monsenor el obispo de B<strong>ab</strong>ara, que essu vicario genergl; y hauiendo razon<strong>ad</strong>o con S. S. la Rma. deRoma y de monsenor Ilmo. Armin[ach] y de laCompania, leiaS. S. me dixo otras. Y tratando del modoauise destas cossas, yque se podia tener para ayudar esta gente, allego su vicario,M.° Guillelmo Blanco, muy amigo del P. Andrea Frusio, alqual se encomienda mucho. Es hombre que, assi por informaciontal del M.° Andrea, [y] que estuuo para ser de la Compania,como por ser testigo de vista, conoce mucho el instituto deS. S.lala Compaiiia. En esto, por ser tarde y estar en un patio,se subio arriba y me d<strong>ex</strong>o con 61, ordenandole que me hiziesequedar a hazer colacion, etc. Al fin, despues de la colacion, entendique era esper<strong>ad</strong>o y dese<strong>ad</strong>o monsenor Rmo. etllmo. Ar-orden en mu-minazh, la venida del qual seria causa de ponerchas cosas. Pareciendo a V. R. conueniente, podria ser auis<strong>ad</strong>omonsenor desto, porque la dilacion de su venida no impediesseel remedio a estos y otros males, sino desde ay, pues no ay dedonde mejorS. S. ia Ilma. et Rma. proueiesse.Hauiendo lleg<strong>ad</strong>o aquia Tolosa, se deseaua que yo predicase,no en frances, pues no podia, de que se hasentidodolor, segunhe podido conocer, no por la persona mia, sino porquecolligen que, siendo yo de la Compania, de la qual han sido inform<strong>ad</strong>osde mi, que no puede ser sino que sea tal, se re-qualquiere a ministro de la tal Compania, qual certo deseo ser, sipluguiesse al eterno Dios. En italiano ni en espafiol tampoco,porque no ay gente, sino poca. En latin mostraron que seria vnasingular gratia a los estudiantes; pero procurandolovn honrr<strong>ad</strong>odoctor, rettor y prophessor canonista en esta vniuersid<strong>ad</strong>,que se llama el dotor Zaporta, ay difficult<strong>ad</strong>, losporque templosestan todos occup<strong>ad</strong>os, y que seria menester losque estudiantesfuessen auiss<strong>ad</strong>os, lo qual no se podria hazer antes demaiiana, lunes, en las letiones, que seria mas facil, que no poniendozedulones, y por mayorsatisfacion de todas partesseh<strong>ab</strong>lasse al vicario, etc. Al fin me dixo que la seyglesiahauriano con grande difficuit<strong>ad</strong>; y tomando la cosa sobre si, me hainui<strong>ad</strong>o a dezir que mailana a las 8 nos viesemos. Yo dixe oymissa, si plugo al eterno Dios, sobre este effetto, para que entodo sea enderez<strong>ad</strong>o a glori<strong>ad</strong>el santisimo nombre de Jesus. Yo


246 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1107me he hall<strong>ad</strong>o estos dias, bendito nuestro Senor, tan promptoen el h<strong>ab</strong>lar latin con estas personas dottas, quanto me parezeque no aya tenido en el tiempo que con mas lediligenciastudiaua;tal, que parece han de mi concebido mucho mas de lo queen mi ay.Creo quelas oraciones de V. R. y de todos los demasRdos. P<strong>ad</strong>res y hermanos seran gran parte para que yohaga aquello, que mayor gloria sea de Dios nuestro seiior, aunqueen todo ay de mi parte gran flaqueza.Esta manana, entendida la difficult<strong>ad</strong> que ay de hauer templos,y que seria menester estar aqui al menos algunos dias, noparecio que por vna sola predica6 dos huuiesse de detenermetanto; y asi me partire con la gracia de nuestro Serior, avnquepor el frutto que aqui se podria hazer con los estudiantes, hartodesearia que huuiesse aqui alguna person<strong>ad</strong>e laCompania, enespecial entendiendo que rio faltan heregias, avnque se castiganmuy bien las que son publicas. Nuestro Seiior nos de su gracia,para que, conocida su volunt<strong>ad</strong>, aquella pongamos por obra.Amen. De Tolosa 9 de Marco 1556. De V. R. indignosieruoen Jesu Christo,JUANDE VlTTORIA.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en Xpo. P., M.° Ignatio deLoyola, preposito general de la [Compania] de Jesu,Roma.llOSJOANNES DE VICTORIAPATRI JOANNI DE POLANCOTOLOSA 9 MARTII I556'.etc. EnIter confectum narrat.— In Hispaniam brevi proficisci cogitat.— De sociisitineris.tJhs.Gratia etpax Allegamos aqui, bendito nuestro Senor,X.'1buenos, aunque con harto tr<strong>ab</strong>ajo, porque las c<strong>ab</strong>alg<strong>ad</strong>uras de losdos portugueses no podian caminar iorn<strong>ad</strong>a de mas de 5, 6, 7,1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 228, prius 258.


Q MARTII I556 247y al mas ocho leguas; y quando camin<strong>ab</strong>an diez por algunacausa, era menester que reposassen 6 acortassen mucho las jorn<strong>ad</strong>asde los otros dias. Y asi de Leon aqui no pienso que dianinguno hayamos hecho 10 leguas, y 9 un solo dia, y otro ocho.Al fin,viendo que yo podia caminar, con los c<strong>ab</strong>allos que llebo,mas, y que les yba esperando con mucho tr<strong>ab</strong>ajo mio corporal,esto no se si ellospor ayudarles en algo en el spiritu, aunque lo hayan conozido, se comidieron en Rodes a decirme, que noquerian, etc, y que ellos se yrian poco a poco, etc.Partieronseaquella maiiana, y d<strong>ex</strong>aron al seiior Juan Fernandez, el qualhauia de alquilar 6 compraralli vn c<strong>ab</strong>allo, porqueelque enBolognia hauia compr<strong>ad</strong>o se le murio, dos leguas grandes y demal camino, y sobre tarde, de la pos<strong>ad</strong>a quese llama la Nao.Yo me detuve alli dos 6 tres horas mas, hasta que le compro,y luego el primero 6 segundo dia, al pasar de un barranco, sele despaldo, y con gran tr<strong>ab</strong>ajo ha uenido aqui; pero hauiendorepos<strong>ad</strong>o vna parte de ayer y oy aqui y enplast<strong>ad</strong>o, piensopassara <strong>ad</strong>elante, etc. Esto sin las iniurias que nos han hecholos huespedes de mal tratamiento, y querer ser bien pag<strong>ad</strong>os,porque beyn que con nosotros saldran con lo que quisieren.Y plugiessea Dios que todos nuestros tr<strong>ab</strong>ajos*se resoluiessenen el <strong>ex</strong>terior hombre; aunque, bendito nuestro Seilor, hemossido oy consol<strong>ad</strong>os todos tres con la sacra comunion, que yodije la misa, y comulg[u]e al seiior Juan Fernandez aly hermanoGerardo, el qual me pareze se aya harto, con el diuinofauor y algunas reprehensiones quele he d<strong>ad</strong>o, ayud<strong>ad</strong>o, despuesde aquello que a nuestro P<strong>ad</strong>re escribi *; y tanto mas,quanto pone mayor rienda a la lengua. Yo no he os<strong>ad</strong>o dejareste gentilhombre, asi porque es hombre honrr<strong>ad</strong>o, como porqueme pareze que no passara mucho que elde su asno. Ha d<strong>ad</strong>o algunassenales de quererd<strong>ex</strong>ar el mun-caya, como dizen,do, y aun ser de la Compaiiia, y parece que a esto le ha[n]ayud<strong>ad</strong>o ciertos infortunios, como se suele dezir, leque hanvenido en este camino, de perder los dineros, haversele muertoel c<strong>ab</strong>allo, caydas peligrosas que ha d<strong>ad</strong>o, etc, porquetras estole venia concepto de <strong>ab</strong>orrecer el mundo, y allegarse mas a1Vide epist. 1102.


248 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1107Dios. Pero por otra parte pareze quele retir<strong>ab</strong>a el demonio,con pensar que podria hazer mas fuera que dentro, que seriacausa de quese hiziese vn collegio de laCompani<strong>ad</strong>e Valderas,etc. ;en lo qual yole he desengail<strong>ad</strong>oen parte, y procuraredesenganarle mas, y darle ocho dias 6 diez de <strong>ex</strong>ercitios, enUegando, con la diuina gracia, a alguna parte donde se puedahazer, que pienso no lo reusaria: y para mi letengo que bastaranpara determinarse, sin venir a las electiones. Es mancebocreo de 27 afios, poco mas 6 menos, gentil presencia, yprudencia, bien acondicion<strong>ad</strong>o, facil a hazer bien, sacerdoterico de patrimonio y beneficios, y latino, avnque <strong>ab</strong>la poco,por no lo tener en platica. Rueg[u]en a Dios por nosotros.Tambien ha sido otra la razon porque110 he tenido atrebimientode d<strong>ex</strong>ar lacompania, y es, que me parescio sentirinclin<strong>ad</strong>o a nuestro P<strong>ad</strong>re a esto, el dia que me parti, de quefuessemos todos juntos: y yo no d<strong>ex</strong>ara a los portugeses,si ellos no nos d<strong>ex</strong>aran. Siruase el eterno Dios con todo.Amen.Yo he ydo a <strong>ab</strong>lar dos vezes al senor Juan de Vernui, y nole he hall<strong>ad</strong>o en casa. A lamanana, antes que me parta, yreotra vez, placiendo a Dios, y por ventura hallare ay a su hermano,que es presidentedesta ciud<strong>ad</strong>. Dos cosas tenia pens<strong>ad</strong>otratar con ellos, procurando tomar alguna buena ocasion: delcolegio de Roma, pusiendolesdelante la obra que seria, etc; ylo otro, del mal orden que hay por toda la tierra, subjeta aesta curia de Tolosa, en las hosterias, para que pusiessen aranzel,pues vno de los que mas pueden es el presidente, etc; yno solo en esto, pero en otras cosas que he visto, etcDe aqui he propuesto yr derecho a Estella, y he tom<strong>ad</strong>o elcamino paraalla. Credo hauer scripto a V. R. come stette incasa di suo fratello di M.° Pedro Canal, et aqueldia se hauiande partir 6 el siguiente dos sobrinos suyos mozos a Claramon-inbie dentro la de M.° Guidote. Yo les di letra para el, ypara su hermano, porque en toda tierraaquellano me s<strong>ab</strong>iandezir cosa cierta, donde fuesse aquella tierra que est<strong>ab</strong>a en elsobrescripto. Su p<strong>ad</strong>re secundum carnem del charissimo JuanGuot<strong>anno</strong> me <strong>ab</strong>lo, y yole console como pude: no creo ques<strong>ab</strong>en que este en mano de turcos cautiuo, pero que aya sido


g MA-RTII 1556 249mand<strong>ad</strong>o alla de la Compania; y asi le escribe vna carta ! , queynbio por via de Claramonte con las mias. E! c<strong>ab</strong>allo bolognesva magramente; peroel otro lo haze bien por gracia del Seiior.Cuanto a la salud, bendito nuestro Senor, fasta agora siempre-heest<strong>ad</strong>o vn poco achacoso, del estomago en especial, y laorina no me ha d<strong>ad</strong>o fastidio fasta agora, que no hallamospez fresco, mas sal<strong>ad</strong>o y malo: y por estas tierras no se comenhueuos; y no querri[a] escandalizar, porque en esto tienengrande observancia, etc, y de la orina he sentido oy harto tr<strong>ab</strong>ajo.Bendito nuestro Seiior, que me humilla. Si en esta vniuersid<strong>ad</strong>quisiesse V. R. algo,el senor doctor Roselo, professorjurispontificii, persona muy honrr<strong>ad</strong>a, sera buen amigo:haseme ofFrecido mucho, y por gracia de nuestro Seilor gusto,a lo que mostraua, mucho de la conuersation que tuuimos enAlbi, 10 leguas de aqui, donde nos encontramos. Holgarasemucho que yo predicara aqui, y de oyrme; pero fasta agorano ha hauido efetto, si no fuesse manana, con ayuda de Dios,porque un otro, tambien doctor, muy de bien, su concurrente,io desea y solicita, etc. Si hiziere algo,auisare a V. R., etc.Bien se facilque cosa sera de mis letras conocer mis defectosen parte. Por tanto por amor de nuestro Sefior que sea yocorregido de V. R., para que me pueda emendar, que, cierto,me sera singular gracia, por lo mucho que soy oblig<strong>ad</strong>o<strong>ad</strong>esear ser bueno. Nuestro Senor nos de a todos su gracia paraque aquella enteramente pongamos por obra. V. R. me <strong>ex</strong>cusecon el P. Dr. Olaue yP. Sebastian 2 , y mande encomendar enlas orationes de todos, pues se s<strong>ab</strong>e quanto menester lo tengo:y al hermano Gerardo tambien. De Tolosa 9 de Marco 1556.De V. R. sieruo indigno in X.°,-j- Victoria. jInscriptio: Jhs. Al molto Rdo. P., M.° Juan de Polanco,secretario de laCompagnia de Jesus,etc. Roma.1Ms. carte.2Martinus de Olave et Sebastianus Romei,


250 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1108llOSSTEPHANUS DE ALMEYDAPATRI IGNATIO DE LOYOLAMURCIA 10 MARTII I556 l .Episcoporum Hispaniae devotionem erga apostolicam sedem testatur. —Eorum causam apud pontificem Ignatio vult commendatam.tMuy Rdo. in Xpo. P<strong>ad</strong>re. Con la difficult<strong>ad</strong> de los pasajespara esas partes, tengo temor se me dilatara la consolacion ycontentamiento que con las de V. P. espero en respuesta de dosmias. Con todo esto, no d<strong>ex</strong>are de hazerlo ycontinuarlo siempreque opportunid<strong>ad</strong> se offrezca, y de empleara V. P. en miscosas, con la confianca que tengo [que] las tiene la Compaiiiaaverse empez<strong>ad</strong>o a practicar lo que la iglesiapor proprias.Ya V. P. avra. entendido la controuersia que a avido y ayentre los prel<strong>ad</strong>os destos reynos y sus c<strong>ab</strong>ildos, por causa devniuersal con avtorid<strong>ad</strong>y poder de la sancta sede appostolica determino en el sacroconcilio tridentino 2 acerca de la visitacion de los c<strong>ab</strong>ildos y personas<strong>ex</strong>emptas,etc. Tambien s<strong>ab</strong>ra la S. S.suspension queamand<strong>ad</strong>o publicar, por averle los siniestramente capitulares ynform<strong>ad</strong>odel yntento y animo de los prel<strong>ad</strong>osdiziendo ser de,nuestro proprio interesse, contentamiento y imperio sobre el clero.Tengo yo muy bien creydo del zelo y prudencia entendido quan ymportante y necessario es par<strong>ad</strong>e V. P. ternael seruicio deDios nuestro senor y buen govierno de las yglesias que todos loseccl[es]iasticos sean subditos a sus prel<strong>ad</strong>os, por el bien spiritualy aun temporal que dello se sigue, y que sin accepcion de personasse castiguenlos <strong>ex</strong>cessos y atreuimientos, especialmente deaquellos que an de ser espejo del pueblo en la vida y h<strong>ab</strong>ito; y1Ex originali in vol. Epist. episcopomm, duplici folio, n. 120, prius221, 222, antiquitus 409.2Sess. vi de Reform., cap. iv.— De hac re videLa Fuente, Historiaeclesidstica de Espana,t.v, pag. 213-217, auctoresque ibidem laudatos.


10 MARTII I556 25Ique s<strong>ab</strong>e muy bien por las cartas ordinarias quede diuersas partesdonde la Compaiiia reside se le escriven, laquanto diuinamagest<strong>ad</strong> se digna en esto fauorescer a nuestra Hespaiia, dandolemuy copiosa gracia para sentir, reuerenciar y obedescer lascosas de la sede apostolica como deue. Desearia yo mucho quevna persona como V. P;, a quien S. S. muestra la beneuolenciaque es razon, de cuyos argumentosse dignaria sermuy capaz,con todas las buenas razones que nuestro Seilor le ynspirare, lediesse a entender quan obedientes le son los prel<strong>ad</strong>os destos reynos;y que si aca se a pretendido <strong>ex</strong>ecutar lo que para bien delas animas ordeno el concilio tridentino antes de entender lasuspension,110 a sido con el animo que a S. S. le an inform<strong>ad</strong>o, nipor deseruirle, que por la bond<strong>ad</strong> de Dios nos preciamos de hijosy ministros suyos; sino para hazer lo que somos oblig<strong>ad</strong>os, yreduzir a los ecclesiasticos al verd<strong>ad</strong>ero amor ytemor de Dios,yobseruancia de la honestid<strong>ad</strong>y reglas de su h<strong>ab</strong>ito y st<strong>ad</strong>o sacerdotal,y para descargar su conciencia y la nuestra; de lo qualresultara mayor servicio, auctorid<strong>ad</strong> y obediencia a S. S. y susanta sede appostolica, guardandosela subordinacion a susy[n]mediatos superiores, que facil y particularmente puedenatender a sus vidas y costumbres; y que juntamente le representaselanecessid<strong>ad</strong> que tiene el st<strong>ad</strong>o ecclesiastico en estas partesde reformacion, yla buena <strong>ex</strong>pectacion que todos concebimosen su election, que aviamos de ver en sus dias lo que muchosanos a tiene la xpiand<strong>ad</strong>. dese<strong>ad</strong>o; y que la esperiencia aensen<strong>ad</strong>o quanto ayudaria a ello la obseruancia ynuiol<strong>ab</strong>le delo que la yglesiavniuersal en el concilio de Trento en esta materiay en las otras decreto parael bien de las animas. Espero voen nuestro Seiior que, en hazer V. P. este officio, vltra de lamerced que yo rescibire, se hara mucho servicioa Dios, por sernegozio tan necessario para el bien vniuersal de la republica deHespana, y digno de su st<strong>ad</strong>o y profession\ Guarde nuestro1Polanco, t. vi, pag. 555, 556, n. 2405, agens de episcopo carthaginiensi,scribit: «Crebro Episcopus P. Ignatio scribebat et avidissime responsumejus <strong>ex</strong>pect<strong>ab</strong>at; et quia subjectionem Capitulorum suis Episcopis,a tridentino Concilio praescriptam, Paulus IV suspenderat, eidem P. IgnatioEpiscopus commend<strong>ab</strong>at, ut Praelatis Hispaniae in causa, quam ille honestamjudic<strong>ab</strong>at, apud Pontificem faveret».


252 EPISTOLAE MlXTAE UOgSeiior lamuy Rda. persona de V. P., para que siempre hagaobras de su sancto seruicio. De Murcia x de Marzo 1556.A seruicio de V. P. dat: ,St[ephanus] episcopus cartaginensis.Inscriptio: \ A\ muy Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, elLoyola, preposito general de la Compania de Jhs.tlMFRANCISCUS DE MENDOZACARDINALISBURGENSISPATRI IGNATIO DE LOYOLASENIS II MARTII 1556*.P. Ignacio deEn Roma.Socios, qui civitatem <strong>ex</strong>colant et consolentur, deposcit.fMuy Rdo. Senor. No he escrito a V. P. estos dias para ro -me galle encomendase a Dios en sus oraciones, aunque piensoque este cuyd<strong>ad</strong>o lo tiene sin que yo le ymportune. Aqui no meha falt<strong>ad</strong>o en que entender, y aunque mis indispussiciones nome han falt<strong>ad</strong>o, no an seydo tan grandes, que me ayan impedidoel tr<strong>ab</strong>ajar. Agora estoy esperando esta tregua, para hazellayo tanbien con estos negocios, tan differentes de my profession2 .PJega [a] Dios que con ella puedan verme en Burgos, yhazer parte de lo que soy oblig<strong>ad</strong>o; y ansi he comenc<strong>ad</strong>o a supplicar[k>]a su magest<strong>ad</strong> muy de veras. Yo desseo ver en estaciud<strong>ad</strong> algunos P<strong>ad</strong>res de laCompania, y al presente vn par desacerdotes, que pudiessen confessary visitar las carceres y hospitales,y ayudasen a lleuar en pacienc/iaa todos en comun los1Ex originali in vol. Epist. Cardinalium, duplici folio, n. 28, prius 45.2«Sena... cayo... en 1554 en poder de Carlos V, quien la cedio a FelipeII. Este encargo el gobierno de ella a D. Francisco de Toledo, que murioal poco tiempo; y le sucedio en el gobierno D. Francisco de Mendoza, Cardenalde Burgos.» Cartas de San Ignacio,t.vi, pag. 198, <strong>anno</strong>t. 2. Videlocum totamque epistolam, qua Ignatius his Mendozae litteris respondet.Induciae vero, <strong>ad</strong> quas burgensis cardinalis refertur, illae quinquennales— Cf. POLANCO, t. vj, pag. 23-25, n. 61-65.erant, de quibus supra egimus, inter reges Hispaniae etGalliae constitutae.


los 14 del mesmo. tito13 MARTII I556 253tr<strong>ab</strong>ajos desta ciud<strong>ad</strong>, que con la carestia son grandes: y con ellospodian venir otros que les ayudassen. Procurare laque cibd<strong>ad</strong>los acoj<strong>ad</strong>e buena gana, yles sefiale casa: lodemas haure yo deproueer, como el licenci<strong>ad</strong>o Merchante escriuera mas largo, aquien me remito; y nuestro Senor su muy Rda. persona guarde,como V. P. desea. De Sena a 1 1 de Marco 1556. A mand<strong>ad</strong>ode V. P.SF. Cardenal Burgen.Inscriptio: \ Al muy Rdo. senor P<strong>ad</strong>re, el P. Mtro. Ignacio,preposito de la[Compan]i<strong>ad</strong>e Jesus. Roma. Aiia manu: R. da aJULIUS ONOFRIUSPATRI JOANNI DE POLANCOAVENIONE 13 MARTIl 1556l .Quibus negotiis finem feliciter imposuerit Pontius Cogordanus, <strong>ex</strong>plicat.—Propediem se Romam profecturos esse nuntiat.tJhs.Molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re.— La somma gratiaet amor eternodi X.° nostro signoresia et h<strong>ab</strong>iti semprenell' anime nostre.Amen. Mi e parso, primala nostra partit<strong>ad</strong>i qui per Roma,dar' un soccinto raguaglioa V. R. della causa che ci ha dete-Che essendonuto fin hora quiin Prouenza 2 , qual e questa.stato mandato il P. M. Pontio qua per1' afFari che V. R. sa,et non hauendo potuto mandar' quelli <strong>ad</strong> efFetto, si lapersuagrauissima infermita, si anche per le mutationi della sede apostolica,Iddio benedetto finalmente pareche non h<strong>ab</strong>bia uolutoche sia uenuto indarno in queste bande: che, poichefu alquantofuor di pericolodi detta sua infermita, per conualescere deltutto ci retirammo per alquanti giorni nella sua patria,detta1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 230, prius 261.2Supra, Epist. Mixtae t. iv,; pag. 568, 582 et seqq., causas <strong>ex</strong>posuimusprofectionis in Galliam Patris Cogordan cum socio Julio Onfroy.Porro in patria, tum valetudinis ergo, tum negotiis, quae heic <strong>ex</strong>plicantur,hucusque commoratus est. Vide ipsius Cogordani epistolam, supra positam,pag. 153 hujus vol. et epist. 11 15, quae ij Martii scriptionis diem praefert.


254 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— nioEghino, doue, credendosi trouar' aleuna consolatione standotra isuoi, trouo che i suoi fratelli nell' eta loro piu giouenilealienorno tutti i suoi beni, di sorte che la pouerina sua m<strong>ad</strong>re,donna molto da bene, di santa vita, e dell' eta di 70 ouer 80anni in circa, in questa sua ultima eta, doue ha piu bisogno d'aiuto e commodita di viuer', si trouaua spogliata de tutti suoibeni temporali. Laonde il P. M. Pontio, spento dalla pietamaterna e charita christiana, e stato costretto a mouer' lite contraquelli che teneuano indebitamente ilsuo, essendosi peroprima consigliato con monsignor Rmo. vicelegatoe con monsignorlo presidente d' Oppeda \ di quel che lui douea far', e separeua a loro signorieche douesse ueder' di rihauer' il suo, consideratala necessita materna. Ambedue gli consigliornoch' er<strong>ab</strong>en fatto <strong>ad</strong> aiutar' sua m<strong>ad</strong>re, la quale il figliuolo e tenuto anutrire in estrema necessita et eta, et 1' animorno al litigar', <strong>ad</strong>ducendotra 1' altre questa ragione: Che un figliuolo, perreligiosoche sia, nondimeno e obligato sempre a souuenire a suop<strong>ad</strong>re et m<strong>ad</strong>re intempo di necessita; etche quando non hauesserodonne [sic] potersi sostentare, 1' e tenuto uscire di religionedurante la necessita, per aiutare quelli.Hor il P. M. Pontio s'Comincio la lite il mesee guidato per tal pio et santo consiglio.d' Ottobre prossimo passato nella gran corte del parlamento d'Aix, doue con grande honore, per lo granfauor' che ha hauutoda tutti isignori del parlamento, fauorendolo pero prima Iagiustitia et ragione che hauea, in manco de tre mesi ha ottenutola vittoria. In verita, Rdo. P<strong>ad</strong>re, mi pare che sia stato piuaiutato et fauorito da Iddio benedetto che dagli huomini, perciocheha hauuto da fare con <strong>ad</strong>uersarij potenti,tra qualiue n'era uno potentissimo, qual pareuasiburlasse di tal cosa, quandone senti ragionare da principio che M. Pontio uolea litigare,non uolendo Joro, benignamenteiricercati, restituirglisuoibeni. Siche il detto P. M. Pontio del tutto s' e stricato in cinquemesi, essendo stato reintegratonel suo, e tra questidi passatiha presoilpossesso.Hora, lasciando tutta consolata sua m<strong>ad</strong>re, ci metteremo inviaggio per Roma, piacendo al Signor, fra 6 o 7 giorni,et il1Yide epist. 1080, pag. 153 et seqq., ubi de his viris fit sermo.


13 M\RTII I556 255P. M. Pontio, lasciando cosi sua m<strong>ad</strong>re et i suoi fratelli consolati,stara con piu tranquillita d' animo; et con maggior feruore,hauendogli fatto Iddio tal benefitio, segnalato tra tanti altri,attendera a quelloa che la sua professione1'astrenge. Io perbene cheme n' ho hauuto et ho quel piacere,come d' ognipotesse acc<strong>ad</strong>ere a mia m<strong>ad</strong>re et fratelli, conoscendo che talbuona donna uecchia merita ogni bene per la sua bonta e santimoniache in lei riluce. Me ne rallegro anche per amor' desuoi fratelli, quali sono tre, et giouani,et tutti maritati, eth<strong>anno</strong> figliuoli, quali da qui in poi potr<strong>anno</strong> piu commodamenteuiuere e sostentar' lor m<strong>ad</strong>re, se, et lor famiglia;et seben haueano uenduto i beni ch' apparteneuano al P. M. Pontio,pero et 1' eta, et la necessita, nella quale a siquei tempi trouauano,1' escusa, non li hauendo uenduti ne per giochi, ne peraltri mal affari, essendo quellibuone persone, quali attendono acasi loro, et di buona natura, nulla curando di quelche a loronon conuiene. Sopra cio questo <strong>ab</strong>asta. Alla nostra tornata (qualIddio nostro signore faccia sia felice, se sara a magior gloria etlode sua), et il nostro molto Rdo. P<strong>ad</strong>re et V. R. ne sara dalmedesimo P. M. Pontio a pieno ragguagliato.Penso che ce ne uerremo all' apostolica:io ho ben conosciutoche '1P. M. Pontio e stato buon procurator' della Com-non ce e mancatopagnia, percioche ha fatto si, che fin quiniente; non so pero quelsara per1' <strong>ad</strong>uenire: ho ben speranzache '1Signor in nessun modo ci manchera, etc.Perche ho riceuuto due lettere, vn<strong>ad</strong>i Philippo, miofratello,1' altra di M. Sulpitio Gallo, canonico di San Lorenzo etDamaso, a quali non rispondo per esser' noi in procinto di partirciper Roma; prego V. R., se gli parera con buona licenza delnostro P<strong>ad</strong>re,sidegni fargli salutar' da mia parte,et dire chesiamo presto con 1' aiuto del Signor di ritorno, et che per cionon ho rispostoalle loro di 16 d' Agosto del $$.Altro non mi ocorre al presente, senonche mi raccommandoall' orationi di V. R.; pregandola mi uoglia raccommandar'alle sante orationi di nostro P<strong>ad</strong>re et de tutti i P<strong>ad</strong>ri et fratelli,et del fratello M. Joan Philippo. D'Auignone alli 13 di Marzo1556. Di V. R. inutile seruo et figliuolo in X.°,Julio Honofrio, indegnamente della Compagnia di Jesu.


256 <strong>Epistolae</strong> MixTae II IIInscriptio: \ Al molto Rdo. in X.° ilP<strong>ad</strong>re, P. M. GiouanPolanco, sacerdote della [Compa]gnia di Jesu. A Roma.llllANDREAS DE OVIEDOPP. TORRES, SILVEIRA AC SOCIISOLISIPONE 14 MARTII I556 *. /Eorum consilium circa obedientiam, patriarchae debitam, <strong>ex</strong>quirit.fJhus.Pregunta del P. M.° Andres, obispo de Aethiopia, a los P<strong>ad</strong>res doctorTorres, y P. don Goncalo y Francisco Rodrfguez, y Jorge Serrano, sobreen que caso es el co<strong>ad</strong>jutor 6 co<strong>ad</strong>jutores obispos oblig<strong>ad</strong>os a obedecer alpatriarcha.Deseo s<strong>ab</strong>er a que obedientia y en que cosas son oblig<strong>ad</strong>osal patriarcha los obispos, sus co<strong>ad</strong>jutores, que estan design<strong>ad</strong>ospara yr con el a la Aethiopia, praesupponiendo que puede hauerobedientia en officios, sin los actos personales,fuera de lo quetoca a los ofBcios, y obedientia en los ofEcios y en los actos personalesjuntamente.Item que hay diuersos modos de obediencia, etiam en losactos personales, como la obediencia que deue un religioso asu superior, scilicet, difFerente de la que deue un clerigo 6 seculara su obispo, y diuersa la del sold<strong>ad</strong>o a su capitan,etc.Para la resolucion deste caso, ruego a los Rdos. P<strong>ad</strong>res elP. doctor Torres, yel P. don Goncalo yel P. Francisco Rodriguezy el P. Jorge Serrano, de laCompania de Jhesus, que,mir<strong>ad</strong>a la cosa delante del juiziode nuestro Senor, me quierandar su determinacion por escrito; porque spero con el ayud<strong>ad</strong>e nuestro Sefior de seguir lo que todos 6 la mayor partedellos, firmando sus nombres, me dixeren que soy oblig<strong>ad</strong>osopena de pec<strong>ad</strong>o Hecha en Lisboa a 14 de Marco*".M. D. L. VI. Ita est.Andres de Ouiedo.1Ex transumpto in vol. F, duplici fo!io, n. 280, prius 526.aVide paulo post, epist. 11 13 et 11 14, nec non epist. 11 20 P. Torres,7 Aprilis.


l6 MARTII 1556 ^571113COMMUNITAS MORBENIENSISPATRI IGNATIO DE LOYOLAMOKBENIO 16 MARTII 1556*.Socii quatuor <strong>ex</strong>petuntur, qui morbeniense collegium auspicentur.Molto Rdo. nel' Signor P<strong>ad</strong>re osseruandissimo. Altre fiatecon molta instanza et diuotione hauemo desiderato et ricercatovno de quellibenedetti colegij,ouer' vna casa de quellasuasantaCompagnia, et cosci perseuerato 2 .Hora, hauendo inteso esser'risolta V. R. P., <strong>ex</strong>ortata dal' summo pontefice,di mandarne duain Valltelina, et non vegendo 3 noi gli luogi, per qualli eranoordinati esser' cosci bene preparati per hora di riceuerli, volgliamodi cuore et con ogni humilt<strong>ad</strong>e supplicarelapredettaR. P. V., ce degni mandarni qua vno di 4 persone, et non piuper hora et inquesti principij, che speremonella summa buont<strong>ad</strong>edilSignor acrescera talmente la diuotione neglicuori diquesti fedelli, con mezo 1' dil suo buon diportamento,che ceacrescera poi e persone e colegij; fra qualle persone vi vnosijdotto sacerdote et atto a predicareil verbo dil etSignor, vnomastro di scola dotto et pratico di imparare a senza ilgli putti,qualle non possiamo fare che per suo mezo vedemo, etsperemone h<strong>ab</strong>bi a reescer' grande frutto: gli altri puoi come piacera allapredetta sua Rda. P. Et receueremo 4 con tantegli allegriaetdiuotione, quanto ce possi scriuere, et qua glie preparatodi casacon giardino, vtensilij, giesia,et il suo viuer'. Perho di cuoreetcon viua fede gli aspetaremo et credaremo che la predettaR. P. V. non h<strong>ab</strong>bi ricusarui questasanta richiesta, et ce gliofFerissemo il tutto nostro puoter'al' seruitio suo et de quellasanta Compagnia, la qual' il Signor nostro benedetto la volgliprosperare, et Ia sua santa pace sij sempre con V. R. P., alla1Ex originali in vol. Epist, communitatum , duplici folio, n. 147,prius 275.2Vide supra, epist. 1063, pag. 88.3Ms. vegen."4Ms. receuereno.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. , 17


258 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11 13quale di cuore humilmente ce gliricomandiamo \ Da Morbegnioalli 16 Martio 1556. D. V. R. P. humili serui.Gli agenti della comunit<strong>ad</strong>e di Morbegnio.Inscriptio: Al molto Rdo. nel' Signor P<strong>ad</strong>re osseruandissimo,il Rdo. M. Ignatio L[o]yola, preposito dignissimodella santaCompagnia [de] Giesu, p<strong>ad</strong>rone nostro osseruandissimo, a Roma.1113TORRES, SILVEIRA AC SOCIIPATRI ANDREAE DE OVIEDOOLISIPONE 17 MARTII I5562Superiori quaestioni, epist. n. iiii propositae, respondent.tJhus.Respuesta de lo que se pregunta 3 .Primero. A lo que V. R. pregunta, primeramentese responde,que esta question parece mas voluntaria que juridica.Porque, d<strong>ad</strong>o que los obispos <strong>ex</strong> se sean esemptos por derecho,todauia no ay derecho quelesprohiba que no obedezcan aquien les pareciere, pues la obediencia es tan gran uirtud ytan prouechosa como s<strong>ab</strong>emos, principalmente a los que pretendeneuitar scrupulos y uiuir quietos.1Ad rem PoLANCO, t. VI, pag. 69, 70, n. 218: «Populus Morbegni subingressum Vallis Telinae... situs, suis litteris, decima s<strong>ex</strong>ta Martii et vigesimasecunda Aprilis <strong>ad</strong> P.Ignatium datis, collegiolum quatuor personarummagna cum devotione petebant, paulatim numerum augendum significantes...Ac Summus Pontif<strong>ex</strong> id etiam sibi gratum futurum significavit; etquamvis opus sane pium videretur, non tamen eaoperariorum suppetebatcopia, ut simile collegiolum <strong>ad</strong>mittendum videretur. Simile collegiolumspoletina civitas optare videbatur... Ne hoc quidem inUium collegii <strong>ad</strong>missumest.»2Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 281, prius 526. Haec epistola,sive responsio, in e<strong>ad</strong>em charta <strong>ex</strong>arata est, inqua interrogatio invenitur,n. 11 11 posita, eamque, <strong>ex</strong>iguo spatio interjecto, consequitur.3Vide hanc quaestionem <strong>ab</strong> ipso Oviedo propositam, n. 11 11, et consiliuma PP. Goncalves da Camara et M. de Torres datum, quod statimsequitur.


17 MARTli 1556 2592.° Por tanto, segundo, se responde, que paraelmayorseruicio de Dios y prouecho de las almas, a que los co<strong>ad</strong>jutoresestan oblig<strong>ad</strong>os por uirtud del juramento que hizieron al papa,sera sin duda alguna mucho mejor y mas gloria de nuestro Sefiorpara el tal effecto, que los co<strong>ad</strong>jutores obedezcan in omnibuset per omnia al patriarcha, que no <strong>ex</strong>imirse, por los muchosinconuenientes que de tal esemption podrian recrescerse: y esteconsejo seria bueno que siguiessen, como mas salud<strong>ab</strong>le parasus almas.3. Tercero, se responde, que <strong>ex</strong> officio el co<strong>ad</strong>jutor estaoblig<strong>ad</strong>o, conforme a lo que puso quando accepto la co<strong>ad</strong>jutoria,a obedecer [a] aquel, cuyo co<strong>ad</strong>jutor es, en todas las cosasque le mandaren pertenecientes al officio de co<strong>ad</strong>jutor, ahoralas manden por el superior no poder socorrer a ellas; ahora lasmanden por el superior no las querer hazer, aunque pudiesse.Y sera oblig<strong>ad</strong>o el co<strong>ad</strong>jutor a obede^er, no solamente quandoJe mandassen cosa que claramente uiesse ser en prouecho de laiglesia, en cuyo fauor fue d<strong>ad</strong>o por co<strong>ad</strong>jutor, mas aun quandoen ello dudasse; porque como aqui aya obedientia necessaria yjur<strong>ad</strong>a, no podria, sin gran peligro de yr contra su juramento,d<strong>ex</strong>ar de obedecer: porque siempre se ha de presumir queelsuperior s<strong>ab</strong>e mejor lo que conuiene elque subdito. Y estaobligation haura siempre, so pena de pecc<strong>ad</strong>o, en todas lascosas que pertene^en a la buena cura de las almas, ahora seanobras proprias del prel<strong>ad</strong>o, como ordenar, crismar, etc, ahoraaconsejar, y otras semejantes.4. Se responde, que en los actos personales que impidenelofficio de co<strong>ad</strong>jutor, como serian ayunos, y oraciones superfluas,etc, de manera que no pudiesse soccorrer a quanto lemandassen, la mesma obligacion ay, porque seria de otra manerano obedecer en el officio de co<strong>ad</strong>jutor (et per consequenspecc<strong>ad</strong>o), y en los que tales no fuessen, podria muchas uezeshauer obligacion de desistir dellos, so pena de pecc<strong>ad</strong>o mortal,como seria si fuessen repugnantes, 6 de tal manera desconcordesal modo de uiuir de aquel, al qual fue d<strong>ad</strong>o por co<strong>ad</strong>jutor(siendo su uida honesta y uirtuosa), en tanto que se sintiesseen lo <strong>ex</strong>terior la tal discordia, y della nasciesse 6 pudiesse nascerscandalo, y se perdiesse elfrutto que se podria hazer en las


260 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— ii 14almas, en cuyo fauor assi el principal como el co<strong>ad</strong>jutor fuerond<strong>ad</strong>os, si in omnibus et per omnia fueran delEn Lisboa a Ios 17 de Marco 1556.mesmo parecer.TORRESGORGE SaRRANODON GONCALO FRANCISCO RoDRfGUEZInscriptio:A Roma, a nuestro P. M.° Ignatio.PP.L. GONQALVES1114ET M. DE TORRESOVIEDO ET CARNEIROOLISIPONE l55^ jConsilium episcopis, patriarchae Aethiopiae <strong>ad</strong>jutoribus, <strong>ex</strong> mentesancti Ignatii tr<strong>ad</strong>itum.TJhus.Consejo que da el P. Luys Goncalez a los obispos co<strong>ad</strong>iutores del patriarcha,por uirtud de una facult<strong>ad</strong> que tiene de nuestro P. M.° Ignatio, de22 de Noviembre M. D. L. V.Muy Rdos. en Christo P<strong>ad</strong>res. Lo que pedimos a.VV. RR.por amor de nuestro Seiior, primeramente es, que en todo se2d<strong>ex</strong>en gouernar porel P<strong>ad</strong>re patriarchacomo antes hazian, pornuestro P. M.° Ignatio.2. , que, aunque esto es lo mas seguroy perfecto, no les pareciendo bien tanto rigor,a lo menos enninguna cosa <strong>ex</strong>terior le desobedezcan. 3. , queno hagan n<strong>ad</strong>a,1Ex transumpto in vol. F, unico folio, n. 147, prius 639.— Desideraturdies scriptionis; propter conn<strong>ex</strong>ionem tamen cum argumento epistolae superioris,monumentum hoc eidem annectendum duximus. Porro LudovicusGoncalves de Camara «duodecima Februarii [1556] cum omnibus sociisOlisiponem pervenit». POLANCO, t. VI, pag. 740, n. 3207; <strong>ex</strong> quo conficiturnon ante hunc diem consilium, quod edimus, episcopis, <strong>ad</strong>jutoribus patriarchae,tr<strong>ad</strong>itum fuisse. Fortasse illud ansam Oviedo praebuit ut quaestionesfaceret, quas nuper posuimus. Vide infra, epist. P. Torres 7 Aprilis datam,n. 11 20. Episcopi vero, patriarchae <strong>ad</strong>jutores, erant, ut aliunde constat,Melchior Carneiro et Andreas de Oviedo, quorum primus jamduduminIndiam solverat.2Joannes Nunes Barreto, Aethiopiae patriarcha.


17 MARTII I556 26launque sea con zelo de aprouechar las almas,sino con su consejo,6 con les constar que el lo hauria por bien. 4.°, que tanbienen las opiniones de las cosas que tocaren a letras, diziendosu parecer, depongan su juizio en los que el lespatriarcha nombrare.5. , que, pues nuestro Senor les haze tamana merced, queuayan donde tanto lopueden seruir, seacuerden siempre derogara Dios por esta Compafiia, y principalmente por nuestroP. M.° Ignatio,con cuya commission los <strong>ab</strong>axo sign<strong>ad</strong>os lesdamos este consejo, por razon de sus uotos. 6.°, que oyan siempreel consejo del P. Antonio de Qu<strong>ad</strong>ros, que para ello tienecommision, 6 de qualquiera que fuere superior de laCompaniaen el Preste. 7. , pedimos al P<strong>ad</strong>re patriarcha que tanbien oyalos consejos quele diere el superior de la Compafiia.LUYS GoNCJALEZ.El consejodel P. Luys Goncalez me parece bien.1115PONTIUS COGORDANUS-[-Torres.PATRI IGNATIO DE LOYOLAAVENIONE 17 MARTII 1556lNegotiis confectis, quibus operam dederat, Romam cum socio,P. Julio Onfroyj proficiscitur..tJhs.Molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. La somma gratiaet amor eternodi X.° nostro signorsia et h<strong>ab</strong>iti semprenell' anime nostre.Amen. Hauemo riceuuto vna del P. M. Polanco alli7di Febraio,et mi e stata data alli 10 di Marzo, et fu scritta alli 23di Decembre, doue parlaua dellamia tornata per Roma, insiemecon una lettera di monsignore Rmo. cardinal Puteo 2 per suofratello a Nizza in fauor nostro. Siamo resoluti di ritornare a1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 232, prius 264.2«Jacobo del Pozzo, nobile d'Alessandria, ma nato in Nizza di Provenza...Arcivescovo di Bari nel1550, et dopo un' <strong>anno</strong> Pretc Cardinale diSan Simone.» Novaes apud Polanco, t. v, pag. 25, n. 42, <strong>anno</strong>t. 9.


D. V. R. P.,PONTIO.•262 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11 15Roma, et domane, che sono 18 del mese di Marzo, ci partemod' Auignone per Roma. Per grande bisogno ch' io ho hauuto,ho pligliatotrenta scuti d' oro, quali, per una lettera ch' io hoscritto di mia propriamano a V. P., ho pregato V. P. fussecontenta fargli pagarea M. Melchior Valerio, sollecitatore dimonsignor Illmo. Farnese. V. P., se gli pare, li potra fare pagare.Sono tre gentilhuomini, che loro gli uogliono pagare perme, due ferentini et un bolognese,et li far<strong>anno</strong> pagarein Roma,essendo io arriuato. Noi andaremo pian piano. Siamo sani tuttiduoi, se non ch' io mi sento gran catarro, et alcune sempre reliquiedella malatia passata. In uerita monsignore Rmo. vecelegato! ci ha fatto buona compagnia. Mi ha bisognatoin questipaesi che mia m<strong>ad</strong>re fusse alimentata et per uia di giustitia, disorte che sufficientemente e prouist<strong>ad</strong>elli beni che gliho recuperati,che ingiustamente erano stati vsurpati; et nella gran corted' Aix mi e bisognatoesser' sollecitatore di processo,di modoche ho imparatoil stilo di piateggiare,et di sorte ho menato lalite, che tutta Prouenza e stupefatta d' una lite esser' cominciataet tam prestofinita senza potersi appellare, che tutta Prouenzane sta edificata veder' che una pouera uecchia sia restituita nelsuo primo bene. Et anchora che sia mia m<strong>ad</strong>re, diro che lei lomeritaua perla sua bonta et deuotione, come dicono; et si diceda quelliche mi conoscono, che la bona memoria di papa Marcelloci mando perriformare le monache 2 ,et che Idio hauueaintentione che quella pouera donna fusse soccorsa; et e statacausa questalite che noi siamo stato due o tre mesi piua partirci.Monsignore Rmo. vecelegato con suo consiglio et fauor',et del gran presidente d' Oppeda e consiglieri,ci h<strong>anno</strong> assaiaiutato. Penso che arriuaremo in Roma tra pasqua et la pentecoste,s' Iddio benedetto ci doni gratia et salute. Non altro,senonche Iddio nostro signoreci doni sua santa gratia,et ciconserui in quella.D' Auignonealli17 di Marzo 1556.1Jacobus Maria Sala, vivariensis episcopus, Al<strong>ex</strong>andri Farnesii, cardinalis,Avenione prolegatus.2Epist. Mixtae, t. iv, pag. 568 et seqq., 582 et seqq.


21 MARTII T556 263AlInscriptio: molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re, il P. Mtro. -j- Ignatiodi Loyola, preposito [genera]le della Compagnia di Jesu, aRoma, a Sta. Maria della Str<strong>ad</strong>a, appressosan Marco.f 116OCTAVIANUS CESARIPATRI IGNATIO DE LOYOLANEAPOLI 21 MARTII I556*.E domo paterna in Societatis collegium brevi migraturus est.Jhs.Pax X.' Si non fusse che 1' una obedienza escusa 1'altra, iolicitamente potreidire la colpa mia de inobedienza, perche 1'altra settimana non scrisse come haueuo ordine da V. R. P.Ma perche sua paternita mi disse che, non potendolofar' io,che lo facesse altro, parmeresto 1'escusato, altrapoiche semanastaua (per essermi allhora leuato da letto) molto fiacco, et altroche scriuesse non hauea. Per grati<strong>ad</strong>el Signor<strong>ad</strong>desso stomeglio et senza febre, et di tal dispositione, che hoggi uogliodescender dalla croce, nella quale un mese in circa sono stato,dico del star' nella casa paterna2,et mi andero col Signor nostroai colleggio, doue spero che mi ritrouero piu meglio.Addesso non tengo altro, senonche 1' infermita mi ha lasciatoalquanto debile. II Signor sara quello che mi dara forse corporaliet spirituali,mediante le sante orationi etsacrificijV. R. P., alle qualihumilissimamente mi raccomando. Nonaltro. II Signor nostro ci conserui sua paternita a magior su<strong>ad</strong>i1Ex autographo in vol. F ; duplici folio, n. 211, prius 131. — Usus esthac epist. Polanco, t. VI, pag. 253, n. 974.infirma uteretur vale-2Ad rem Polanco, «Cum /. c. Romae [Cesari]tudine, remissus est Neapolim, et liber ipse relictus est (nam constantiamnon mediocrem prae se ferebat), ut vel in Collegio nostro vel domi paternaevaletudinem curaret... Cum autem Rector morbum prolixiorem anim<strong>ad</strong>verteret,hujus sententiae fuit, ut <strong>ad</strong> patris domum curationis gratia veniret...»,etc. — Porro de Octaviano infra, <strong>ad</strong> diem 31 Maji, redibit sermo.


264 <strong>Epistolae</strong> Mixtae — 1117gloria.Da Napoli a 21 di Marso 1556. D. V. R. P. seruoin X.° indegnissimo.Ottauiano.Inscriptio: j Al molto Rdo. in Jesu X.° P<strong>ad</strong>re nostro, ilP. M. Ignatio de Loyola, preposito generale della Compagni<strong>ad</strong>i Jesu, a Roma. 1119HIERONYMUS DE RIPALDAPATRI IGNATIO DE LOYOLACOMPLUTO 25 MARTII I556 '.Complutenses <strong>ex</strong>coluntur.— Plures ignatianis meditationibus <strong>ex</strong>ercentur.—Societatis candidati.— Sodalium valetudo.Jesus.Muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re nuestro. Pax X.', etc. Estemes pass<strong>ad</strong>o ha sido servido nuestro Senor augmentare) numerode las confessiones ycommuniones quese hacen en esteHan collegio. hecho muchos estudiantes y otras personas, algunasdellas de qualid<strong>ad</strong>, los <strong>ex</strong>ercicios, en los quales muestranhauerles el Sefior mucho aiud<strong>ad</strong>o: ay comunmente 667 <strong>ex</strong>ercitantes,y haurian muchos mas, si para todos houiesse lugar.El P. Manuel 2 ha predic<strong>ad</strong>o esta quaresma en Sta. Marialos viernes y algunos domingos, con toda satisfaccion y concurso,y segun algunas muestras ay dello, no con menos aprouechamiento.Hanse rescibido seys 6 siete buenos subiectos, y algunos detales partes, que confiamos en el Sefior se servira dellos en laCompania. Uno se recibio entre ellos, que hauia seys anosque perseueraua en la frequentia de los sacramentos, y ha sidomuchos anos collegial trilingue:es de los mas prouectos en lenguas,principalmente en la griega, que hay en la uniuersid<strong>ad</strong>, ytiene dos aiios de artes. Otro se recibio ac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o ya su cursode artes, cuya entr<strong>ad</strong>a ha sido muy not<strong>ad</strong>a, porser el uno de1Ex transumpto coaevo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. 1556, unico folio,n. 134, prius 384.2Emmanuel Lopes, hispanis Lopez.


25 MARTII 1556 265quien por sus muchas partes se tenia grande <strong>ex</strong>pectation, conel qual se han recibido otros dos condiscipulos suyos. Otro se[ha] recibido, ya sacerdote, licenci<strong>ad</strong>o en artes, y bachiller encanones, y theologo, el qual ha querido mas a.seguir X.° nuestroSenor desnudo, que gozar f de muchas haziendas y estimaque tenia 2 en el mundo. Todos estos hermanos, recien entr<strong>ad</strong>os,dan de si muestras tales de verd<strong>ad</strong>eros desseos de mortificacion,<strong>ab</strong>negacion, y de toda virtud, que ponen gran confianc<strong>ad</strong>e su firmeza y aprouechamiento grande con el fauorde la diuina gratia.La determinaticn destos a la Compaiiia hamouido otros muchos, de los quales se recibiran los que fuerencommodos, hauida la satisfaction de su perseuerantia, v de loen ella dessean serdemas quelaCompania pide a los que<strong>ad</strong>mitidos 3 .Ha sido el Seiior seruido darnos a todos salud, con que podamosproseguir en nuestros <strong>ex</strong>ercicios, assi de estudio deletras, como de los demas, con el calor y cuyd<strong>ad</strong>o que hastaaqui, <strong>ex</strong>ceptos algunos quartanarios, que son reliquiasde lasenfermed<strong>ad</strong>es del aiio pass<strong>ad</strong>o. Todos desseamos ser encomend<strong>ad</strong>osen los sacrificios y oraciones de V. P. De Alcala 25 deMarco ario 1556. De V. P. sieruo minimo yndignissimo enXpo. Por commission del P. Manuel. Ripalda.1Ms. hozar.2Ms. seria.3Candidatorum numerum et nomina ;hoc <strong>anno</strong> Compluti in Societatemingressorum, dedimus in POLANCO, t. VI, pag. 593-596, n. 2558-2572, quemvide cum subjectis <strong>anno</strong>tationibus. Cf. Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 237-241.


266 <strong>Epistolae</strong> MlXTAE— 11181118BARTHOLOMAEUS DE BUSTAMANTEPATRI IGNATIO DE LOYOLAGRANATA 30 MARTII 1556 l .Iterat quae in superioribus, a se datis, litteris scripserat de candidatis,— nuper in Societatem ingressis. Antistitis granatensis benevolentia ergasodales.— E morbo hic recreatur. — Liberalitas Patris Bustamante in collegiumromanum. — Pii illius animi sensus, et magna concepta <strong>ex</strong>istimatiode hujusmodi opere, <strong>ad</strong> rei christianae incrementum.MuyfJhs.Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi. En la delpas<strong>ad</strong>o di relacion a V. P. de las cosas desta prouincia, y de laaffection que esta cibd<strong>ad</strong> y su prel<strong>ad</strong>o tienen a laCompariia, yde la entr<strong>ad</strong>a en ella del doctor Auellaneda 2 rector de la vni-,uersid<strong>ad</strong> de Osuna ylector de theologia,hombrede 28 arios, debuen aspecto, muy <strong>ab</strong>il, humilde y bien mortific<strong>ad</strong>o, que, aunqueha poco que entro en laCompariia, tiene <strong>ad</strong>mir<strong>ad</strong>os a nuestrosP<strong>ad</strong>res y hermanos de la casa de probacion, segun esta deberas en su proprio menosprecio y <strong>ab</strong>negacion.Tanbien escreui del Mtro. Martinez 3 , primodel serior arcobispo,rector del collegio real desta vniuersid<strong>ad</strong>, hombre muyqualific<strong>ad</strong>o en letras, y que no da menos edificacion de si. Esparaal<strong>ab</strong>ar al Serior ver la consolacion y alegria con que procede,la satisfacion yque tiene de nuestro instituto. Dize que, comoAristoteles reduxo las artes a cierta regla,asi esta alli reduzidoel modo de seruir a Jesu Christo nuestro serior. Saco ogario bachilleresen artes con grande satisfactionde toda esta vniuersid<strong>ad</strong>,y antes que ac<strong>ab</strong>ase de leer el curso, con parecer y beneplacitodel serior arcobispo 4 ,se determino a la Compariia, que1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 276, prius 511, 512. — Hacepistola usus est Polanco, t. vi, pag. 707, 708, n. 3062 et seqq. Vide etiamepist. 1104, pag. 233-239.2Didacus de Avellaneda.3Petrus Martinez.4Petrus Guerrero.


30 MAKTII I556 267no es poco elfauor que en esto su senoria nos mostro, segun loque esperaua ayudarle por sus buenas partes. Sea por todo glorific<strong>ad</strong>onuestro Senor.Asimesmo di relacion a V. P. del doctor Ferrer l ,celebremedico de y collegial Osuna, que solamente aguardaua para entraren la Compaiiia hazerse doctor en theologia, segun me dixoestando en Marchena. Esperamos en el Seilor nuestro se determinaraen breue. Su diuina magestat encamine aquello de quemas se sirua.Por la bond<strong>ad</strong> de Dios nuestro senor las cosas de laCompaniaen esta prouinciavan en continuo augmento quanto a lospiritual, por el cuyd<strong>ad</strong>oque siemprese tiene en que <strong>ad</strong> vnguemse guarden las constituciones y reglas de nuestro instituto. Asimesmola affection que en general toda el Andaluzia tiene a laCompania, se ua mas c<strong>ad</strong>a dia augmentando, especialmente enesta cibd<strong>ad</strong>; y todo creemos que nace de la elque senor arcobisponos tiene. No se contenta con boluer porlos de la Compaiiia,con los que particularmente trata, mas aun en el pulpito,quando se ofrece materia, no d<strong>ex</strong>a de darnos todo el fauor quepuede, como fue lo que dixo el domingo primero de quaresma,al<strong>ab</strong>ando en el sermon los <strong>ex</strong>ercicjos, como en la pas<strong>ad</strong>a screuia V. P. Muestran asimismo el amor que en el Senor nos tiene,las limosnas que c<strong>ad</strong>a dia nos haze. Porque, ultra de los millduc<strong>ad</strong>os que nos auia libr<strong>ad</strong>o parala casa en dias pas<strong>ad</strong>os, ahoranueuamente nos ha libr<strong>ad</strong>o otros dos mill en trigo paraelmesmoeffecto.Yo estaua de partida para Marchena por obediencia delP. Francisco, para concluir con los duques de Arcos 2 lo delcollegio que en aquel su lugar con el fauor diuino pretendenfundar. El senor arcobispo a Ja sazon cayo enfermo, y quisoconfesarse generalmente conmigo; y pareciendome que en talcaso la obediencia me mandara esto, me detuue, yle confese y<strong>ad</strong>ministre el sanctissimo sacramento de la eucharistia, diziendolemisa en su casa algunas vezes durante la enfermed<strong>ad</strong>. Pas<strong>ad</strong>a1 Dr. Ferrel, Ferel alibi vocatur.2Ludovicus Christophorus Ponce de Leon, et hujus uxor, Maria deToledo.


268 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— iii8pasqua, a lo mas tarde, que ya su senona estara. algo conualecidode la enfermed<strong>ad</strong>, entiendo hazer la jorn<strong>ad</strong>a de Baeca yMarchena, plaziendo al Seiior, como me lo manda la obediencm.D<strong>ex</strong>auame por testamentario; y diziendole yo que no lopodia ser, replico que me d<strong>ex</strong>aria nombr<strong>ad</strong>o, y quesi V. P. 1 nolo tubiese por bien, que en tal caso succederian los demas.Con el seiior Bernaldino de Figueroa,electo arcobispo deNazareht 1 , que partio desta cibd<strong>ad</strong> paraessa corte en 6 delpresente, screui a V. P., y enbie vna cedula de quinientos duc<strong>ad</strong>osque aqui buscamos prest<strong>ad</strong>os como se pudo. Quisieramosque se respondiera a luego vista: no pudimos mas de a 30 dias,aunque creo que, siendo acept<strong>ad</strong>a, sera mas facil aver los dinerosprest<strong>ad</strong>os por aquel tiempo. Ya pluguiera 2a nuestro Sefior,que, uendiendose este pobre viejo en tierra de moros por alguntiempo, pudierarescatar la necessid<strong>ad</strong> y deudas de esse collegio,que, ciertamente, por la importancia del en toda la christiand<strong>ad</strong>,a ninguna obra pia me parece se deue mayor socorro. Y asiespero en el Seiior nuestro le enbiara presto, pues en este negociola Compaiiia no pretende otro, que el augmentodel diuinoseruicio. Y si estuuiera en mi mano, la limosna el seiior ar-quecobispo ha hecho para esta casa, sin nengun escrupulo la aplicaraal general collegio.Entiende su senoria tan particularmente en las cosas que nostocan, que no da lugar a hazerse esto, porque tiene muchase haquenta con la compra de la casa y con el precio, de quede pagar. Por las tracas que nuestro Seiior aca va descubriendoal P. Francisco, confiamos en su diuina liberalid<strong>ad</strong> se cumplira1«Nazaret. Iglesia metropolitana en tiempo de las Cruz<strong>ad</strong>as y durantelos siglos XII y xiii (11 20 a 1298). A principios del siglo xiv fue trasl<strong>ad</strong><strong>ad</strong>aa Barleta en el reino de Napoles y suprimida en 1818; portanto fueresidencialy no titular (Lequien, t. 3. 1, 294-1300. Gams, pag. 453 y 903).Mas desde 1818 ha qued<strong>ad</strong>o como titular, y en tal concepto cita esta iglesiala Gerarchia Cattolica...— D. Bernardino de Figueroa. Natural delreino de Gran<strong>ad</strong>a, electo Arzobispo de Nazaret (6 mejor dicho de Barleta)desde i.° de Marzo de 1552 hasta 26 de Noviembre de 157 1, y trasl<strong>ad</strong><strong>ad</strong>oa Brindis en 26 de Noviembre de 1571, donde murio en Noviembre de1586.» Fort-La Fuente, Espana Sagr<strong>ad</strong>a,t. u..—De los Obispos espanolestitulares de iglesias, pag. 212.2Ms. pluviera.


30 MALTII I556 269todo a gloria suya. Quisierame hallar c<strong>ab</strong>o su R. cia , para poderleayudar, si ualiera para algo; aunque de laaqui,cumpliendo obediencia,no d<strong>ex</strong>o de dezir lo que siento en el Seiior nuestro,quando se me enbia a. mandar. Y aunque el P. Francisco y elP. Mtro. N<strong>ad</strong>al se han satisfecho de algunos apuntamientos queen este negocio se me han ofrecido, y a mi me debria bastar lasatisfaction de mis superiores, mas, como trato de cosa que tantono medeseo, y losmedios que se ofrecen estan en contingencia,causa, ponga su diuina mano y fauor en ella, quede lospuedo ac<strong>ab</strong>ar de satisfazer, hasta ver que, puestos en obra, seconsigue el fin que por ellos pretendemos. El Senor, cuya es laV. P. a su mayorgloria y seruicio desea. Enbio con esta la segundaquinientos duc<strong>ad</strong>os; y para cobrar aqui la pension del P<strong>ad</strong>redoctor Olaue, conuerna que escriua mas a menudo al arcobispo,como por otras lo tengo pedido. Por reuerencia de nuestro Seiiorpido a V. P. humilmente no oluide de encomendar al Senor estesu menor sieruo, que por tener ruines h<strong>ab</strong>itos de tan largotiempo, esta mas necessit<strong>ad</strong>o de socorro que otro alguno. ElSeiior, de donde ha de uenir a.todos, nos de su gracia para sentiry enteramente cumplir su sancta volunt<strong>ad</strong>. De Gran<strong>ad</strong>a 30de Marco ano 1556. De V. P. 1indigno hijo y sieruo en el Senornuestro,BUSTAMANTE., ».tInscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, nuestroP. Mtro. Ignacio de Lovola, preposito general de la Compaiii<strong>ad</strong>e Jesus. En Roma. Alia manu: R. ta alli23 di Mayo.


270 EPISTOLAE MlXTAE— III91119ANDREAS BONINSEGNAPATRI JOANNI PELLETARIOARGENTA 4 APRILIS I556 *.Gestiens laetitia narrat, quae, Deo opem ferente, in oppidanis <strong>ex</strong>colendisgesta sunt.tJhs.Pax Christi, etc. Se alle uolte occorre alcuna coseta di tristezza,ne sogliamo scriuere; quanto hor piuui dobiamo auisardel mir<strong>ab</strong>ile frutto, qual oprailSignor per noi, suoi serui indegni?Quale e quel luogo, che tanto sia stato contrario alla nostraCompagnia come Argenta? Ma se hormai e uenuta a penitenza,qual e la raggione che ancor lei non par[ti]cipedella diuinaclemenza? Ecco che piouano,a modo di parlar,e penitenti,facendo mir<strong>ab</strong>il frutto nelle sue confessioni; ma hoime, che nonci e chi pienamente possi soccorrere, imperoche tropi confessoriuoriano. Stano le masse <strong>ad</strong> aspetar che si espediscano, correndoa regata1' un di laltro al confessore: si partano, ritornano, preganodi esser ascoltati 1' un di, puo laltro, combateno insiemedicendo: mi son stato ilprimo, io son stato due, io tre hore,altri tutto ilgiorno quodamodo; et al fine, non potendosi espedirse non pochissimi, rispetto al gran numero, tornano ilgiornosequente, tornano l' altro. E un stupor, credetemi P<strong>ad</strong>re, la mir<strong>ab</strong>ileet uniuersal diuotione di questo populo: et crederei chesi confes-quasi tutti in poco tempo, essendoui che ui altendesse,sariano da noi. Et o quanto hano bisogno de confessori dellaCompagnia, o quanto si mutarian dalle male consuetudini,quanto si lassariano ridur al diuin culto. Piangono 2 il mio Pa-,dre, per la singolar contritione et grande affetto di spirito, st<strong>ab</strong>ilendofermamente di uoler far noua uita, et confessarsi piuspesso. Et questi tali, non sol son done, ma huomini; et di tal1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 197, prius 72, 73.2 Ms. pingano.


4 APRILIS I556 27Isorte, che mai me V hauerei pensato:cioe dil mondo,et di rispettiin questi luoghi.Parechie famelie integre io confesso, o pochisin hora ue nerestano in ciascheduna: li di Mtro. Iaphet, tutti, tutti, e spesissimeuolte gia;lidil suo fratello, cio[e] Mtro. Antonio Bardella,tutti, aceto sin hora 1' istesso uechio; qual' e pero tuto nostro:li de Betelia,il uechio de qualisi confessa ogni domenica. Altriparticolari, cioe di Mtro. Giulio Diolo, diMtro. Gioan de Suguran,nostro vicino, di Mtro. Pier Gioanni, de Bondeni, ilsignor medico, altri assai, come de Pasini tutta la famelia, etmultam denique sine nomine plebem*: cont<strong>ad</strong>ini tanti, che e unstupor, et masime una famelia, credo, tutta di 30 persone con efanciuli. Ma tutto par nulla, se non udirete alcuno de contrariissimi,come era fama, anci il capide tutti, si equalmenteconfessatocon grande contritione, piantoet lacrime: et questo eMtro. Albertino Scutelare, huomo de primi del conselio,mandatoimbasciator piu uolte dalla comunit<strong>ad</strong>e a Ferrara perlasua loquella, et qual fo di quelli distenuti in Ferrara, q*uando sitratd di uenire, il filiol dil quale sin hora e con 1' altro mastro.O d<strong>ex</strong>tera Domini, quam efficax: quid si <strong>ex</strong> Saule fiet apostolus?Eco fuor di sentimento quando cio considero: non tutti glialtri.Questo sol mi haueria sempre dato piu spauento, che gli altriinsieme. Ecce Dominus pro nobis <strong>ad</strong>uersus Satanan pugnat etuincit. Finalmente tanti et tali a noi uengono, che mai si potriacredere: anci ne uano asai, asai, uia, che non liposso attendere:ne ancor, se cifosse, credo, 6 sacerdoti, senza me. Et pur oggiin confessione mi e stato detto che gia ogniun e mal contentodi quello han detto, et tutti ci amano della terra, et bramanoche h<strong>ab</strong>biamo luogo capace, perchesi amazarano peruenir anoi qui. Cosi molti si son confessati di hauer detto mal di noi,et ne h<strong>anno</strong> chieduto perdono,etc.Qualtutte cose dano <strong>ad</strong> intenderein poche parole, che a nisuna guisa uol Idio che si partila Compagnia,ma si uedi di hauer luoco con il melio modo chesi potra, non risguardando al fine a dueo tre male lingue, poichenoi riprenderesimo altrui, se non stesero constanti, ueduto il bonanimo di tanti, et quasi tutti. Et credo, certo, che la terra s'«Ac multam in medio sine nomine plebem.» Virg. Aeneidos, ix, 343.


Di Argenta gli 4 di Aprile 1556.Andrea Boninsegna.272 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11 19leuaria a rumore, ne mai ci lassaria partire: onde non ci potresimopartire,et ne piu ne meno si offenderia ilsignor Ales[andro]',non tratandosi la cosa con piaceuolezza: la qual cosapero facendo, non dubito che fauorira la cosa, et etiam ilsignorduca, in nome dil qual pur siamo qui. Altre cose piu et inflnite;ma poiche gli fratelli uengono, et molto allegri,non diro altro:ipsiuiderunt. Gia sapete che le feste richedono alquantodi laetitiaet perho non ui sara marauelia, anci se ci uolete far piacer,piacer, ci potrete mandar de uostri, e quali scambieuolmente glitrataremo da fratelli, et masime M. Nicolo,ilquai dicono chemai piusaria peruenir [a] Argenta,il che non credo, se ueramente,etc. Mi par etiam a proposito che M. Claudio uenghiper finir la sua lettera, qual, impedito da piu cose, mai ui hamandato.Ci racomandarete a M. Hercole et Mtro. Gioanni et gliP<strong>ad</strong>riet fratelli. M. Lorenzo molto desidera di uenir a Ferrara,et perho lifara gratia quanto piu presto, o uer per Modena: ebon sacristano, etc. Della casa dil Diola, ho detto; ma non parsi troua comprator. Quantoa darli la, etc, guardate, come senon fosse, piliandolila dil cap., qualcredo piliara quelcreditodil resto, se sihauera di far alcuna cosa. Alle uostre orationi, etc.Inscriptio: \ Al molto Rdo. in Christo ilP<strong>ad</strong>re, P. Mtro.Gioanni Pelletario, rettor del colleggio della Compagnia diGiesu, in Ferrara.1Al<strong>ex</strong>ander Fiaschi.


7 APRILIS I556 273liftOMICHAEL DE TORRESPATRI IGNATIO DE LOYOLAOLISIPONE 7 APRILIS 1556 '.Laetatur de <strong>ad</strong>ventu P. Ludovici Goncalves da Camara.— Missionibus indicis<strong>ex</strong> mente Sti. Ignatii provisum est. — In Indiam solverunt socii trigesimaMartii.— Pater Oviedo, scrupulis <strong>ex</strong>agitatus, tranquillo jam animonavim conscendit.— Regina Portugalliae laudatur.tJhus.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi,etc. Porqueel P. Luis Goncalez 2 da cuenta a V. P. de su lleg<strong>ad</strong>a y delas particularid<strong>ad</strong>es della, no me ha parecidoa mi necessariodarla yo; solamente dire, que me console en el Senor mucho, ylo estoy con su presencia.Y aunque, conforme a la charid<strong>ad</strong> denuestro instituto, en todo tiempo recibiera con ella mucha consolation,parece que por hauer uenido en occasion tan necessariacomo esta, por mis muchas occupac/iones y at<strong>ad</strong>uras destacarga, que no me d<strong>ex</strong>an reboluer para acudir a las necessid<strong>ad</strong>esdesta prouincia con la persona, me la ha caus<strong>ad</strong>o tanto mayor.Y esta ha accrescent<strong>ad</strong>o no poco,ultra el corresponder a la relacionque de su persona da V. P. 3 la , que ha traido del buenproceder en el Senor en essas casa y collegio, y la significationen muchas cosas que yo particularmente desseaua s<strong>ab</strong>er de lamente de V. P., juntamente con la instruction y resolutionque tiene en lo que toca a las constituciones y spiritude laassi loCompafiia. No le haura dan<strong>ad</strong>o la scuela de V. P., yconfiessa el; y pues esto a todos no se concede, a lo menos suplala charid<strong>ad</strong> que el Seiior con V. P. ha communic<strong>ad</strong>o, y conque nos <strong>ab</strong>raca a todos, para encomendar a este su indigno hijo1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 283, prius 530, 531.2Ludovicus Goncalves da Camara. Vide epist. 1111, 11 13, et Polanco,t. vi, pag. 740 et seqq.«.De rebus P. Ludovici Gonzalez ac P. Torres,Provincialis.f Infra, n. 1121, ipsius P. Goncalves <strong>ad</strong> Ignatium litterasd<strong>ab</strong>imus.3Cartas de San Ignacio,t.vi, pag. 36-40.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 18


274 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1120en el mesmo en sus santos sacrificios, para que yo acierte aimitarle y obedecerle, pues que la uolunt<strong>ad</strong> es buena.La necessid<strong>ad</strong> de la India se ha remedi<strong>ad</strong>o, conforme a lacomision de V. P. de 28 ds Nouiembre, quanto al proueerl<strong>ad</strong>e prouincial y de quienresuelua lo de los casos de conscientia,scilicet, el P<strong>ad</strong>re don Gon^alo ' y Francisco Rodriguez, en locon su obe-qual assi mismo hauia uenido el P. Francisco, ydientia y pare^er, conforme a la de V. P., nos hauemos gouer-muchas quiebras que su <strong>ab</strong>sentian<strong>ad</strong>o en todo. Al principiolasnos causaua, teniendo don Gon^alo aqui, y Francisco Rodriguezen lasCoymbra, manos en cosas de mucho seruicio denuestro Senor, que aun se estan assi hasta quel P. Franciscoprouea, nos difficultaron y pusieron mucho impedimento en sumission; y assi con mensajero a posta las representamos a sureverencia, y propusimos otros dos suggettos, que, aunque notan bastantemente, podian suplir pro nunc a lo de aquellaspartes, mayormente estando aun alli los P<strong>ad</strong>res que uan alpreste, con cuya assistentia se reconpensauan en mucha parteaquellas necessid<strong>ad</strong>es, y hauiendose de detener antes de su passaje,por uentura algunos meses, assi los que fueron ahora dosassi,anos, como los que ahora uan, patriarcha y obispo 2 . Yconsyder<strong>ad</strong>o todo por el P. Francisco y P. N<strong>ad</strong>al, teniendo ojoa la estancia que dicha tengo de los del presteen la India, condescendieronen los que les propusimos, pero de manera, queen la intencion se inclinauan mas a la primera obedientia, diziendoque,si faltaua lo del preste, quelas razones y difficult<strong>ad</strong>esnuestras no carescian de propried<strong>ad</strong>, y animandome elP. Francisco mucho. Vista esta ultima resoluc/ion, y hauiendojuntamentecon ella aclar<strong>ad</strong>o el Senor muchos nubl<strong>ad</strong>os y sombrasque traian perpl<strong>ex</strong>o el spiritu, por no errar en negocio detanto peso y seruicio de Dios nuestro senor, hize juntar aquitodos los sacerdotes que al presente se hallauan en el collegiode santo Anton, y en esta casa 3 , y el patriarcha y obispo, y los1Gundisalvus Silveira, Indiae provincialis.2 Patres Joannes Nunes Barreto et Andreas de Oviedo, ille patriarcha,hic episcopus. Pater enim Melchior Carneiro, episcopus etiam <strong>ad</strong>jutor, profectusjam fuerat, ut diximus.3 Professorum domus, <strong>ad</strong> Sti. Rochi.


7 APRILIS I556 275que hauian uenido de Coymbra; yhauiendoseles mostr<strong>ad</strong>o lacarta de comision de V. P., y todo lo demas que sobre el negocioauia pass<strong>ad</strong>o, todos juntos(con muy gran consolacion ydesencogimiento de mi anima), nemine discrepante, posth<strong>ab</strong>itiscunctis difficultatibus, concurrieron en don Goncalo y FranciscoRodriguez; y aun huuo algunos, que, la gran ne^essid<strong>ad</strong>de la India mir<strong>ad</strong>a, eran de parecer que tanbien fuessen los ultim<strong>ad</strong>amentepropuestos. Sea gloriainfinita a la eterna bond<strong>ad</strong>,que tan uno[s] nos haze en el. Ellos se embarcaron a los 28del pass<strong>ad</strong>o, yse hizieron a la uela a los 30lapor manana.Hales hecho muy buen tiempo, y haze l . El Sefior se le dehasta el fln, y gracia para que cumplanlos unos y los otros consu ministerio para su mayor gloria y bienuniuersal de aquellasnaciones y nueua iglesia.Amen.Con estos dos suggettos, queda pro nunc muy remedi<strong>ad</strong>a yproueida la India. Ua con ellos un sacerdote, seque ha orden<strong>ad</strong>o.aqui, embi<strong>ad</strong>o para el mesmo effecto del P. Francisco, que sellama Lorenco de Valdes, y un hermano de los de aca, GoncaloCardoso, y no se ha podido mas, por la falta que ay de suppositos.Las ihstruciones que les hemos d<strong>ad</strong>o uan por copia eneste pliego,casi 6 en todo conformes a la carta de comision, deque se seruiran, como por instruction, en todo, porque lleuancopia della por tres uias.Han escritto estos reyes a don Pedro Mascarenas con elcalor que V. P. uera por las copias que uan con esta, assiencomendandolelaCompania, como lo del P. Mtro. Francisco 2 .Benditto sea el Senor, que tanta affection le dio con ella. Ellosuan diuididos en tres naos, scilicet, elpatriarcha y FranciscoRodriguez y un hermano en una, en que ua el mesmo embax<strong>ad</strong>orqueS. A. embia el preste. En otra, que es un galeon,ua el P<strong>ad</strong>re obispo, con dos P<strong>ad</strong>res y un hermano; y en otra,don Gon^alo con un P<strong>ad</strong>re yun hermano. Francisco Rodriguez1Videantur Litt. Qn<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 351-362, et Polanco, t. VI,P a S- 753» n « 3 2 57 et seqq. Ibi enim apparatus navigationis indicae et munera,regis munirlcentia navigaturis sociis collata, fuse describuntur.2 Vide Polanco, t. vi, pag. 835, n. 3569, et subjectas <strong>anno</strong>tationes, ubidiximus quid Joannes III, ut testimonia de Xaverii miraculis ac portentiscolligerentur, Indiae proregi mandaverit.


276 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— II 20hizo en mis manos profession de tres uotos, yuno de los dossacerdotes, que uan al preste, la hizo assimesmo. El otro, porsermuy nueuo, aunque de mucha ediffication, no nos parecioque la hiziesse aqui, por este respecto: hazerla ha en la India,que haura ya mas tiempo. Los nombres de los sacerdotes son,el uno Mezquita, yel otro Galdamez: el primero portugues yel otro castellano 6 andaluz; los dos hermanos, el uno se dizeJoanely otro Carrillo *.Por las copias que con esta uan, uera V. P. el tr<strong>ab</strong>ajo en queel obispo Mtro. Andres nos puso, con unos escrupulos que )enascieron ac^erca de la obedientia que deuen los co<strong>ad</strong>jutores alpatriarcha, y en que, y lo que sobrello se lerespondio y dio porconsejo 2 . El ua, a lo que nos ha parecido, muy aquiet<strong>ad</strong>o, ysperamos en el Senor lo estara siempre mas, y que no permitir<strong>ad</strong>esunion ni discordia entrellos. Si a V. P. pareciere,los mandea los unos ya los otros encomendar a Dios. Tanbien uan copiasde instructiones que se les han d<strong>ad</strong>o, assi para el gouierno delpatriarcha, como de los que huuieren de ser superiores en aquellaspartes, de la Compania, a que me remitto. Plegue a la etern<strong>ab</strong>ond<strong>ad</strong> y sapiencia comunicarles su gracia, para que sean uerd<strong>ad</strong>erosinstrumentos suyos, y firmes ministros y fundamentode su santa iglesiaentre aquellas naciones, y a los que aca quedamosnos la de parasentir y cumplir con ardentisimo affectosu santisima uolunt<strong>ad</strong>. De Lisboa vn de Abril m.d.l.vi.3La reyna por graci<strong>ad</strong>el Sefior procede muybien en el seruiciodel Senor, y para esto tiene muy poca cuenta con la alteza delest<strong>ad</strong>o del mundo, sino con la verd<strong>ad</strong>era humild<strong>ad</strong> y <strong>ab</strong>negacionde los verd<strong>ad</strong>eros sieruos de Dios; y a hecho tal lauor en su almala bond<strong>ad</strong> ynfinita, que ninguna cosa d<strong>ex</strong>ara, por tr<strong>ab</strong>ajosa que1PP. Joannes Mezquita et Andreas Gualdames; fratres BartholomaeusCarrillo, Joannes... Vide POLANCO, t. VI, pag. 770, <strong>anno</strong>t. 1, ubi sociorumnumerus et nomina investigantur.8 Patris Oviedo scrupulum, quem heic Torres significat, <strong>ex</strong>primit illein schedula, quam, utpote 14 Martii <strong>ex</strong>aratam, supra, suo loco collocavimus,n. mi, pag. 256. Consilium vero a sodalibus, ipsi tunc datum, inveniturn. 11 14, pag. 260. Cf. POLANCO, t. vi, pag. 753, n. 3257 et seqq.,ubi tam de Oviedo quam de aliis sociis, in Indiam trajicientibus, sermo fit.3Quae sequuntur, ipse Torres <strong>ex</strong>aravit.


20 APRILIS I556 277sea, de se esforcar de la poner por obra, para alcan^arel verd<strong>ad</strong>eroy puro amor del Senor y perfecta vnion de su volunt<strong>ad</strong>con la de Dios, en que no poca merced le a hecho la liberalid<strong>ad</strong>Y ynfinita. pues V. P. por si y por todos encomienda particularmentea S. A. al Senor, no se oluide deste hijo <strong>ab</strong>ortiuo ymuy pobre, y me socorra con algunos auisos para lleuar <strong>ad</strong>elanteeste ministerio, que, cierto, puedo dezir, que yo casi yano se quedezir. Ase edific<strong>ad</strong>o mucho esta corte en la enfermed<strong>ad</strong>que el rey tuuo estos dias pas<strong>ad</strong>os, por ver la grande vigilancjay seruicios personales que en ella le hizo, y despues losmuchos negocios que en muy breue tiempo a despach<strong>ad</strong>o, quesu mucha diligenciahazia andar con mucho cuid<strong>ad</strong>o a los oficiales.Indigno e ynutil hijo de V. P. en el Senor,-J-Torres.Inscriptio: Jhus. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, elP<strong>ad</strong>re Mtro. Ignatio, preposito general de laCompania deJhus., etc. A Roma. Alia manu: R. da a los 24 de Mayo.ll«lLUDOVICUS GONQALVES DA CAMARAPATRI IGNATIO DE LOYOLAOLISIPONE 20 APRILIS 1556 '.Aperit Gon^alves quid sentiant Theotonii de Bragan^a consanguinei derebus <strong>ab</strong> ipso Theotonio gestis.— Conimbricenses doctores timent, neuniversa ac<strong>ad</strong>emia Societati tr<strong>ad</strong>atur. — Henrici cardihalis consilium deinstituenda eborensi ac<strong>ad</strong>emia.— Lusitanae provinciae status.— Sermonescum Joanne III h<strong>ab</strong>iti.— Roma aliquot, praecipue <strong>ad</strong> gubernandum, mittisocios, Goncalves optat.MuyfJhs.Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re. Pax X.' Yo he h<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o diuersasvezes al rey, y hasta aora no me a pergunt<strong>ad</strong>o de Mtro. Simoncosa alguna, ni yo le he h<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o en 61. H<strong>ab</strong>le al duque 2 hermanode don Theotonio, sobre el, y con los mas hermanos,,y1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 284, prius 532.2Theodosius de Braganca, <strong>ex</strong> patre tantum frater Theotonii.


278 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— II2Icon su hermana la iffante dona Is<strong>ab</strong>el ': todos toman bien lacosa 2 no se , qu<strong>ex</strong>ando de la Compaiiia, antes les parece procederdel la culpa, y tampoco el rey no me h<strong>ab</strong>lo en el. DonTheotonio mando pedir hun salido, quese llama Melchior 3Luis: elduque, queriendo s<strong>ab</strong>er de nos si conuernia, le dixeronque no; todauia la m<strong>ad</strong>re 4 , que es la que lo manda, no estaaqui, y parece que hira. Yo h<strong>ab</strong>le al cardenal b sobre su est<strong>ad</strong><strong>ad</strong>e don Theotonio en Paris: a el no le parece bien; todauia poraora parece queestara.Los doctores de Coimbra 6 se asombran, segun parece, conlaCompania, y temen que venga el rey a darnos todo elassumpto de la vniuerssid<strong>ad</strong>: y hun dellos dixo ya, que verniaa comprirsse el decreto de Paris, que la Compani<strong>ad</strong>estruia lasvniuerssid<strong>ad</strong>es. Yo lo dixe a la reina, y ella se reyo, diziendo,que podria ser que profetarian, quelo hariamos nosotros tanbien, que S. A. nos daria todo 7 .El cardenal quierehazer vniuerssid<strong>ad</strong> en Euora. En nuestrocollegio ya se le daa hun cursso de artes; 61 quiere que aya doslectiones de theologia, paralas cuales quieredar quatrocientosmil marauidis en vna prebenda; y quesi laCompafiia dierequien lea, le quedaran. En estos collegios aura deziocho hermanosoccup<strong>ad</strong>os en ellos, porfalta de otros, los quales todostienen acc<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o el cursso de artes, y algunos tienen oydo anosde theologia; y por tener esta occupacion, no lleuan <strong>ad</strong>elante susestudios: y en Coimbra no aysino tres estudiantes de theologia.Los dos rectores de los collegios de S. Anton y Euora1De his fratribus, supra diximus, Epist. Mixtae, t. iv ; pag. 18, <strong>anno</strong>t. 1et saepe alias.2Nimirum Theotonium e Societate liberum fuisse dimissum.3Ms. Belchior.4Joanna de Mendoza.;iHenricus, princeps, Joannis III frater.6Nempe qui altiores, ut ajunt, disciplinas tr<strong>ad</strong>ebant, theologiam, scientiamjuris aliasque. Societati enim, ut alibi monuimus, inferiores tantum,sive artium curriculum, r<strong>ex</strong> commiserat.7Cf. Polanco, t. vi, pag. 742, n. 3216. Ex nostra vero epistola emendarelicebit Chronici lectionem; nam verbum a Gon^alves <strong>ad</strong>hibitum/>n?-fetarian, quod sine dubio interpretatus est Polancus prophetarent, perperamscripsit, eo dictante, librarius proplectarent.


20 APRILIS I556 279s<strong>ab</strong>en muy poco ahun de Iatin, y porfalta de otros estan enellos; y por esta falta tienen necessid<strong>ad</strong> que los perfectosde losstudios entiendan en las escuelas, que es quasi el todo, y quedanellos con tener muy poar en que se occupar. Lo que tengovisto hasta aora, aca ay buena gente y con buenos deseos; masno ay tanta orden como en Roma. Con auer tanto tiempo quetenemos renta y collegio en Coimbra, ay muy pocos que ayanacc<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o de veras sus estudios. La relacion de todo por orden ylarga espero mandar a V. P., como ay[a] est<strong>ad</strong>o en Coimbra.Aca se obseruaua con mucho rigor, que ninguno estudiasse sinodespues de pass<strong>ad</strong>os dos anos; todauia el P. Francisco ! lo haaora moder<strong>ad</strong>o, y algunos ya empiecan a estudiar antes de pass<strong>ad</strong>oslos dos aiios. Este rigor, de que passen dos anos, pareceaca rezio a los de fuera, maxime a los estudiantes de Coimbra,y h<strong>ab</strong>lan dello, segun me dizen. Este rigor aca se fundo hastaaora en las constituciones: yo no veo luguar donde se coja manifestamente,antes me acuerdo que en alguna parte parece quepresuponen por vna de lasprueuas el estudiar. Holgariamos des<strong>ab</strong>er la mente de V. P. en esto, porque hallamos en ello acaalgunos inconuenientes, ahunque a my harto me basta para misatisfaci6n ver que se vsa en Roma lo contrario.Quanto a. la fundacion deste collegio de Lixbona yCoimbra, estan ahun por assentar. El rev se va hechando dela del denegocios, y los nuestros hasta aora se han trat<strong>ad</strong>o por tercero,que nos es gran encomodid<strong>ad</strong>: y este tercero tiene tanto tom<strong>ad</strong>ola possession, que sera difficultoso de tornarnos nosotros a meteren la costumbre antigua, que nos despachaua sin remetirnosa ninguno. Yo me parto aora esta hora para Euora, y dahi aCoimbra. V. P. perdone por amor de Dios de escreuir tanbreue ytan mal orden<strong>ad</strong>o; espero de lo hazer largo despues.El rey se holgo mucho quando le dixe que V. P. mandau<strong>ad</strong>izir seis missas, scilicet, tres en Roma y tres en Loreto, porS. A., y mostro que tiene en ellas mucha confianca; ymostro avn con mas pal<strong>ab</strong>ras quanto holgaua, despues h<strong>ab</strong>lando-la reina1Franciscus Borgia. De hoc agit Polanco, t. vi, pag. 743, n. 3219,ubi illud dicitur: «hic rigor, qui alioqui <strong>ex</strong> Constitutionibus ortum h<strong>ab</strong>erevidebatur (quamvis <strong>ex</strong>presse in eis nihil tale h<strong>ab</strong>eatur), gravis censebatur.»


280 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— II2Ileyo aparte: y me dixo: Yo tengo por cierto, que ninguna cosapodria pedir elP. Ignacyo al rey, mi senor, queno se lo concediesse.Ayer di al rey las nueuas de auer el P. Laines escap<strong>ad</strong>odel capelo, que hasta ayer no se las pude dar, con la enfermed<strong>ad</strong>de mis S. ojos.A. respondio, que mejor fuera hazer aLainez cardenal, que, etc; y todauia mostro edificarsse de l<strong>ad</strong>iligencia de V. P. ! Dile tambien las nueuas de los doctores deParis, y de lo que el rey de Francia avia dicho en consejo estrechoal cardenal de Loreyna, contr<strong>ad</strong>iziendo los demas a laCompailia 2 . El rey dixo, sonrriendosse, que no avia aca auidotantas contr<strong>ad</strong>iciones, y que tambien s<strong>ab</strong>ia que en Andaluziaauia hun cierto predic<strong>ad</strong>or 3 , que dezia mucho mal de la Compaiiia,que no deuia ser bien enform<strong>ad</strong>o. Yo respondi, espant<strong>ad</strong>ocomo lo s<strong>ab</strong>ia, y que no se lo auia yo dicho, porque S. A.no procurasse algun remedio, con que nos quitassela coronaque Dios aparejaua a la Compaiiia.Con los que vinieron comigo, como ya tengo escrito, mostroel rey holgar mucho, avnque entonces estaua enfermo. Si aV. P. le pareciesse mandar aca algunos mas, maxime si fuessealguno que pudiesse aca tener algun cargo, tengo por ciertoque lo podriamos aca azer de modo, que el rey lo pidiesse conmucha instancia a V. P., y quedasse por ellomuy oblig<strong>ad</strong>o;mas yo no osare tocar esta tecla, sin auiso de V. P. Y cierto,P<strong>ad</strong>re, que si alla se podiessen hallar dos para rectores aca, queseria ac<strong>ab</strong>ar de hazer esto vna misma cosa con Roma, porqueavnque agora lo estan en los deseos yen la vnion de las volunt<strong>ad</strong>es,de lo qual tienen tanto, quanto se puede desear, no loestan en el mismo modo de proceder, y deste diuersso modo deproceder se siguen dos not<strong>ab</strong>les inconuenientes,vltra de otrosmuchos: el primero, que, con tener mucha gente, hazen muypoco con ella; el segundo, que, con tener mucha renta, gastanl<strong>ad</strong>e manera, que pueden mantener pocos, y estos con tr<strong>ab</strong>ajo.Esto es lo que he entendido de informaciones: despues que lo1Quid in hoc negotio a Lainez et Ignatio actum sit, <strong>ex</strong>plicat Polanco,t. v, pag. 34, n. 60.2POLANCO, t. VI, pag. 484, n. 2087 et seqq.3Ludovicus de la Cruz? Cf. Polanco, t. VI, pag. 690, n. 2981 etpag. 707, n. 3064. Vide supra, pag. 237, 238.


21 APKILIS I556 28ltocare mas con la mano, lo escriuire mas largo, y por aora nopuedo dezir mas, sino que todas las vezes que V. P. me encomiendaa Dios, tengo mucha consolacion, y tengo animo para<strong>ad</strong>elante. V. P. de alla por amor de nuestro Seiior me hechesusancta bendicion.Oy XX de Abril de 1556. Filius, qui desyderatobedire tibi,Luis Gonzalez.Inscriptio: ~\ Al molto Rdo. in Xpo. P<strong>ad</strong>re, il P. Ignatio deLoyola, preposito generale della Compagnia di Jesus. Roma.Alia manu: Lisbona. R. da a los 24 de Mayo.ROBERTUS CLAYSSONIUSPATRI IGNATIO DE LOYOLABILLOMO 21 APRILIS 1556l.P. Le Bas orationes h<strong>ab</strong>et <strong>ad</strong> populum.— Fructus <strong>ex</strong> eisdem <strong>ex</strong>emploqueperceptus.— vitae Petrus Canal, sacerdos factus, in patriam, valetudiniscausa, <strong>ad</strong>it.— Clayssonius dicit e suggestu, tempore qu<strong>ad</strong>ragesimali.—Orationum suarum materies et distributio.— Fructus collectus. — Initiumcollegii billomensis.— Oppida circumjacentia <strong>ex</strong>coluntur.Pax domini Dei nostri Jesu Christi perfecta nos donet libertate.Quae a proximis Jiteris 2 scribenda occurrunt, Rde.in Christo Pater, compendiaria methodo perstringemus. Rdus.Pater Hieronymus 3 Issiodori,ecclesiastae munere functus, qu<strong>ad</strong>ragesimam,non sine spiritaliiam <strong>ad</strong> messem ma-fruge, quae,tura, in horreum Domini opportune conuehenda est, peregit.Certe ob singularem modestiam ac pietatem insignem, quam1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. 15j6, triplici folio, n. 188,prius 270-272.2Has afferunt Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. IV, pag. 39 et 64.3Hieronymus Bassius (le Bas), de quo haec Polanco, t. vi, pag. 488,n. 21 01, 2102: «P. Hieronymus Bassius, <strong>ex</strong> quo alvernos revisit, piis negotiisvacare non cessavit... Tempore Ou<strong>ad</strong>ragesimae hujus anni 1556, Isiodorum,<strong>ad</strong>juncto magistro Petro Chanali, concionaturum se contulit, cummaximo civium favore et animorum fructu, ecclesiastes munere perfunctus...»


282 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1122animo geritac vultu prae se fert, omnibus commendatur. Charissimusfrater noster Petrus Canalis die lunae proxime elapso(secundis paschae feriis primitiis sacrifkii Deo oblatis) Chazellas', patriam, in aere nativo pristinam valetudinem recuperaturus,qui, rara qu<strong>ad</strong>am morum modestia vitaeque probitate,virtutis insignem <strong>ex</strong>istimationem jufe meritissimo <strong>ad</strong>eptus est;Pater vero Hieronymus, muneribus issiodorensium ciuium cumprudenti humilitate refutatis, fragrantissimoSocietatis odorein ea vrbe disperso, Claromontem, xenodochium iterum suomore <strong>ad</strong>ministraturus, <strong>ad</strong> aedes domini cancellarii reuersus est:cuius qu<strong>ad</strong>ragesimales conciones frequentior auditorum turba<strong>ex</strong>ornauit, quam ullius alterius ecclesiastae annis antehac vigintiquatuor. Rmus. dominus 2 ,<strong>ex</strong> ea vrbe oriundus, instantissimisciuium precibus victus, proximo <strong>ad</strong>uentu, itidemque qu<strong>ad</strong>ragesimame issiodorensibus ecclesiastem designauit. Qu<strong>ad</strong>ragesimampraeteritam, hac methodo in concionibus meis vsus,vt, thematis loco, lamentationes Jeremiae, atque <strong>ad</strong>eo psalmumdauidicum post centesimum decimum octauum, cuius initiumBeati immaculati in via,sumpserim; hinc mox epistolam, missaediei accommodatam, <strong>ex</strong>plicandam subiunxerim, denique praecipuequeevangelium enarrauerim (quae quidem methodus, cumargumentorum copia coniuncta, eruditioribus mirifice placuit),cum fructu animorum haud poenitendo, et <strong>ad</strong>miranda auditorumfrequentia, Christo duce, Biliomi peregi3. Ad dominicaepassionis enarrationem, quinque, vt minimum, hominum milliaconfluxisse feruntur; haud pauci s<strong>ex</strong> millia numerare minimedubitant. Non pauci vtriusque s<strong>ex</strong>us nobiles ea nocte in hacvrbe concionis gratia pernoctarunt. Certe lachrymae atquesuspiriainternum animi affectum prodebant palam. Poenitentiae1Chazelles. Lege a nobis dicta in Litt. Qu<strong>ad</strong>r-, t. IV, pag. 339, <strong>anno</strong>t. 3,ubi <strong>ex</strong>pendimus de quo oppido (plura enim hoc nomine appellantur), sermoprob<strong>ab</strong>ilius sit. — Caeterum ipsius Petri Canalis epistola, infra, n. 1134editur.-Gulielmus du Prat, claromontanus antistes praeclarissimus, de quopassim in his monumentis, ubi sermo de Gallia est, et in Cartas de SanIgnacio, v t. et vi.3Cf. Polanco, t. vi, pag. 487, n. 2097 et seqq., ubi sermonem facit«de collegio bigliomensi».


21 APRILIS I556 2S3asylum frequentantium turba pene hac qu<strong>ad</strong>ragesima obrutusfui: scholastici complures, praecipuae vrbis matronae, aliquot<strong>ex</strong>traneae mulieres, nobilitate illustres, quae <strong>ad</strong> conciones measconfluebant, nobiles aliquot meretrices, et concubinae canonicorum,mihi confessae, vitae mutationis speciem praese ferunt.Pio consilio, atque ope piorum pecuniaria, meretrices conuersasin Christi sinu foueo, ne recidant in sterquilinium,cuius studiifama fragrantissimum Societatis sparsit odorem.Non desunt matronae, quae, meo fretae consilio, confessionisatque communionis sacramenta octauo quoque die frequentent,quarum vna mercaturae <strong>ex</strong>ercitium satis opulenta plane omisit,vt liberius sponso Christo vidua seruiret. Compluribus persuasi,vt saltem mensibus singulis poenitentiae antidotum, <strong>ad</strong> vitiorum<strong>ex</strong>pellendum venenum, praesentissimo remedio sumant.Certe amplissima hic messis Christo colligitur, vnicus sudatoperarius. Quanta horrea <strong>ex</strong>trui poterant, quanto amplior messissperanda erat, si Societatis coloni hanc terram incolerent <strong>ex</strong>colerentque!Verum enimveroSocietatis, proximo mense <strong>ad</strong>uentantis,spes nos consolatur atque <strong>ex</strong>hilarat. Certe pontif<strong>ex</strong> claromontanus,missis <strong>ad</strong> Rdam. paternitatem tuam petitoriisliteris,animis nostris prosperi successus fiduciam suggessit. Rdus.praepositus prouincialis, Dnus. Paschasius Broetius, literarumsuarum suppetiis spem conceptamaluit auxitque. Et iam quatuorpraecipuischolae biliomensis (cuius omnis <strong>ad</strong>ministrationisjus a canonicorum collegioin Societatis arbitrium translatumest) moderatores cum ciuibus issiodorensibus, contracto inito,conuenerunt vt, proximis D. Johannis Baptistae feriis, juuentutisin ea vrbe instituendae curam suscipiant,scholae biliomeaevaledicentes. Itaque professorum praesidioscholastica <strong>ex</strong>erciti<strong>ad</strong>estituentur, nisi Societas, ruinam alioquinminanti ac<strong>ad</strong>emiae,humeros submittat. Sed bona spe freti, sperataevictoriae encomiumcanimus, trophaea propediem, Christo duce, erecturi.Domicilium praeparatur <strong>ex</strong>cipiendis fratribus, donec collegiumdestinato solo Societati erectum sit.Rdus. Pater noster Hieronymus,in monasterio stellensi'ac1De hoc monasterio vide sis Litt. Qn<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 41, <strong>anno</strong>t. i, etpag- 339-


284 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1122vrbe biliomensi a paschate concionatus, auditoribus non parumplacuit. Ego vero octauis paschae in vrbe, Curta Petra appellata,lingua vero vernacula Cortpierre l ; itidemque postridie, concionefunebri ibidem h<strong>ab</strong>ita, ita ciuium animos mihi deuinxi, vtinproximum <strong>ad</strong>uentum me desiderarint: verum fides, issiodorensibus<strong>ab</strong> episcopo data, violari non potuit. Montanis incolis,ambertinis, arlacensibus, blelensibus caeterisque post feriasD. Johannis Baptistae, precibus eorum victum me, atque episcopiimperium cernens, fidem promissam praest<strong>ab</strong>o. Certe cogorassensum negare multorum precibus,vt paucis faciam satis. Deogratiarum actio, bonorum omnium auctori, juremeritissimoreferenda, qui me, inutilem terrae vermiculum, et animo et corporeperquam <strong>ex</strong>iguum, <strong>ad</strong> tanti muneris dignitatem eueheregratuita vocatione dignatus est. Pluribus in <strong>locis</strong>quidemconcionando,votis petentium suffragarersed biliomaei moram;salutari diuini verbi sitivrgent, qui, vt verbi euangelici energiaregeniti sunt, ita lacte illo spiritali alendi, donec in perfectionemaetatis plenitudinisChristi <strong>ad</strong>oleuerint 2 .Passim, Christi beneficio,restitutiones haud leuis ponderis fiunt, pax inter dissidentescomponitur, <strong>ad</strong>ulteria et concubinatus aliquot diuortio disruptasunt; jurandi, blasphemandi jurgandique mos corruptissimuspassim <strong>ex</strong>ulat.Noua rerum omnium metamorphosis nobis speratur,vbi Societatis iustus numerus accesserit. Vale,praepositeobseruandissime; filiorum tuorum in sacrificiis orationibusquememor, nosque Patrum ac fratrum istic agentium precibuscommendare digneris, vt gratum summo numini praestemussacrificium. Vigesimo primo Aprilis 1556.Biliomi in Aruernia.Rdae. P. tuae minimus in Christo filius.Imperio P. HieronymiBassii,ROBERTUS CLAYSSONIUS.lnscriptio: Rdo. in Christo Patri, Dno. Ignatiode Loyola,praeposito generali Societatis Jesu, Romae. Alia manu: R. ta 12Julii,1Quae heic attinguntur, <strong>ex</strong>plicata invenies in Litt, Qu<strong>ad</strong>r., t. IV,pag. 338-344, <strong>ad</strong> quem locum, ne saepe e<strong>ad</strong>em repetamus, lectorem mittimus.2Ad Epiies., iv, 13.


23 APKILIS I556 2851 18»HECTOR LIONELLOPATRI IGNATTO DE LOYOLASENIS 23 APKILIS I556 *.Senas <strong>ad</strong>veniunt sodales. — Primordia collegii senensis.tJhus.Molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Pax Christi. AncoracheV. R. P. sara stata molto ben' informata del P. Salmerone diquanto acc<strong>ad</strong>eua circa la fondatione di questo collegio2,tuttauiaper commissione del P<strong>ad</strong>re rettore 3 non manchero ancorio di dirle quelch' al presentemi ocorre intorno alla medesimamateria. Et primieramente, essendo con la grazia del Signore,s<strong>ab</strong>bato a sera, arriuati ih Siena sani et salui,ilsignore Merchianteuenne subito a trouarci in casa del procaccio, menandociin camera sua, et tenendoci a cena seco. La domenica,et benchedopo pranso, andammo a far' riuerenza al cardinale;hauerebbe riceuuta gran contentezza S. S. Rma. che' 1 P. Salmeronesi fosse fermato qui4alcuni giorni per consolare questepouere anime tanto afflitte per le tribulationi passate 3 nientedimenomostraua di non le essere dispiaciuta,la uenuta nostra,dicendoci che stessimo di buon' animo, che non sarebbe permancarci niente. II lunedi uisitammo ilsignor Villanuoua G ,il1Ex autographo in vol. F ; duplici folio, n. 184, prius 46.2Ad initia collegii senensis spectant, quae h<strong>ab</strong>entur inter Cartas deSan Ignacio,t. vi, pag. 197, 221, 224, 232, 233, 237, 244.Cf. etiamPolanco, t. VI, pag. 122 et seqq.3Hieronymus Rubiola. Missus hic fuerat cum Hectore Leonello et PetroRegio, qui «circavigesimum diem Apriiis» pervenerant, «et quia nondumpraeparatus erat eis locus designatus, quod reliquum erat hujus mensispartim apud Cardinalem, partim in domo qu<strong>ad</strong>am canonicorum, <strong>ex</strong>egerunt.»Polanco, ibid., n. 454.1Senis revocatus fuerat P. Salmeron, pontifice maximo illum alio mitterecogitante.5«Status hujus nobilis civitatis et facies satis miseranda erat,» v<strong>ex</strong>atanempe bello senensi, paulo ante confecto. Polanco, ibid., n. 450.6Franciscus Villanova, qui neapolitanus regens fuerat. Huic Ignatiusscripsit 29 Aprilis epistolam, quam h<strong>ab</strong>es in Cartas, t. VI, pag. 246.


286 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1123quale ci fece assai carezze, et la medesima sera che uenimmo, cemando a dire, che in tutto quelloci faceua bisogno,ci seruissimodi lui et di casa sua, come della nostra di Roma, et cheessendo noi in casa del cardinale, non uoleua leuarci, per nonfar' dispiacere a S. S. Rma.; ma che,si in altro luogo fossimoaffettio-alloggiati, lui medesimo sarebbe uenuto a leuarne, per 1'ne che portaa V. R. P. et a tutta la Compagnia. Visitammoancora ilsignor capitano di giustitia, il qualeancor lui ciuidde molto uolentieri, facendoci la mattina seguente andare <strong>ad</strong>esinar' seco. Et hauendo letta la lettera del P. Laynez, neprese tanta allegrezza, che diceua far' piu conto di quella, chesi fosse stata di qualsiuoglia principe christiano; leperche cosedel P. Laynez le teneua como fossero tante reliquie. Benedettosia sempre nostro signore Iddio, poiche tanto e la benignita suauerso quelli che fedelmente lo seruono, che, oltre la gloria chegli ha preparata in cielo, fa che ancor in terra siano dai grandidel mondo honorati. Hoggi, con grande allegrezz<strong>ad</strong>i tuttinoi, e uenuto il P. Battista, da Fiorenza * sano et gagliardo.Alloggiamo hora in una casa, chel signor Merchiante ci ha fatt<strong>ad</strong>are nel duomo, doue molti di questi canonici uengono a uisitarci,offerendosi molto amoreuolmente in tutte le occorrenzenostre, et allegrandosi assai che V. P. uoglia far' qui questocollegio, doue sara per riceuerne grande utilita questa citt<strong>ad</strong>e,et gloriailSignore. La mattina et sera andiamo a mangiare co' 1signor Merchiante 2 il, quale attende con ogni diligenza a far'che sicomprimo i letti, tauole et altre cose necessarie, per portertanto piu presto andar' nella nostra casa, la qualehieri andammoa uederla con un fratello di Mario nostro senesse. Ma perchesta ancor piena disoldati, non siamo entrati dentro, eccetto nellachiesa, la quale a assai bella et grande, quasi quanto quella diRoma. Ha tre altari assai belli et un orticello accanto. II sito emolto ameno, arioso et sano, et quantunque sianel centro dellacitta, uicino alla piazza et alla sapienza, nientedimeno e remotodalla gente, et da potersi ampliare col tempo,di modo che in1P. Joannes Bta. Firmiensis sive Firminius.2Vide quid de nomine hujus viri scripsimus in Polanco, t. vi, pag. 124,n. 454, <strong>anno</strong>t. 3.


23 APRILIS I556 287tutta Siena, ci pare, non si poteua trouare il migliore et piu commodoluogo pernoi di questo. Et per hora, non mi occorrendoaltro che dire, faccio fine, pregando humilmente V. R. P. ettutti li P<strong>ad</strong>ri et fratelli che sidegnino tenerci permolto raccomandatinelle sue sante orationi. Di Siena alli23 d' Aprile1556. Di V. R. P. inutile et minimo seruo,Hettorre Lionello.Inscriptio: f Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, P. M. ilIgnatiode Loyola, generale della Compagnia di Jesu, a Roma.Alia manu: R. ta all* ultimo del medesimo.11*4ANTONIUS VINCKPATRI IGNATIO DE LOYOLACATANA 23 APRILIS I556 l .Incun<strong>ab</strong>ula collegii catanensis. — Studium optimi antistitis in re christianaamplificanda, fovendaque Societate. — Pietas Ferdinandi de Vega.— Sodalium<strong>ex</strong>ercitationes.| Jesus fLa gratia et pace di nostro signor Jesu Christo sia in nostrocontinuo fauor. Amen. Molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Dopoiche in Februaro vltimo passatofu determinato in questacita didare principio per vno collegio della Compagnia, come da quellosta auisato peraltre 2 fece , grande instantia R. mo vescouo 3 il ,accioche alchuni P<strong>ad</strong>ri della Compagnia (non obstante che nonsi erano anchora rendita perlo collegio)h<strong>ab</strong>itassero in questacita et attendessero alli essercitijsoliti. Per tanto apparsealloR. do nostro P. prouincial,attendendo ilgrande desiderio etanimo, lo quale monstraua il detto R. mo vescouo, mandarsi al-1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 223, prius 177.2Ipse scripsit P. Vinck epistolam 19 Februarii, quam h<strong>ab</strong>es supra,n. 1096, pag. 200.3Nicolaus Maria Caracciolus, cujus erga Societatem benevolentia commendaturmerito a Polanco, t. vi, pag. 332, n. 1358 et seqq., qui hancepistolam <strong>ad</strong>hibuit. De praeclaro hoc antistite multa R. PtRRUS tr<strong>ad</strong>il, insua Catanensis Ecclesiae Notitia, I, lib. 111, n. lvii.


288 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1124chuni. II vescouo interim diceua di voler dare il necessario sustentamentoper quelliche venerebbeno, il che fece, benche perla <strong>ab</strong>sentia di sua signoria R. ma sara assai tenue, non essendolassato prouisione alchuna, sinon dello vitto ordinario. Cosi allidodici di Marzo passatofu mandato io in citaquestacum vnocompagno, et stette in casa del vescouo fin alli 26 del ditto,partim per la infirmita del mio compagno, lo quale haueua febretertiana peralchuni giorni, partim per non hauer commodit<strong>ad</strong>i stare allo loco determinato perlo collegio, procurando interimalchune cose necessarie, et commensai a dire missa in lachiesia determinata perlo collegio,et fare alchuni <strong>ad</strong>monitioniper confessar, perche gia era la settimana ! della pasione.Alli 26 di Marzo arriuo a Catania per ordine del Rdo. P<strong>ad</strong>renostro prouincialel P. Sanctio nauarro 2 cum vno compagnoper stare in Catania, intanto che di quel tempo fin allo presentesiamo duoi sacerdoti et duoi altricompagni La settimanalaijci.santa et per tutta la pasca hauemo hauuto di confessar molte personedi ogni conditione, piu che non poteuamo satisfare, oltrache sperauamo, per essere cosi nouamente venuti et non si sapeuaquasiin la cita la nostra presentia,si non da pochi,et quelliche si erano confessati cum noi,1' andauano dicendo et auisando<strong>ad</strong> alchuni loro amici. Come, secundo che loro diceuano, restoronodella confessione molto satisfatti, monstrauano hauergrand' animo di voler <strong>ad</strong>giutarsi per metzo della confessione etcommunione frequente, benche con 1' effetto fin <strong>ad</strong>esso poco lodemonstrano; et da molti, lifra liquindici giorni, pochiquali haueuano proposto di tornarsono tornati.Lo s<strong>ab</strong>ato santo si confesso cum noi ilsignorErnando deVega 3 lo, quale sta in Catania vicario et d'capitan arma inloco di S. E., et alhora si haueua redutto nel monasterio di santoDominico. Alla ottaua di pasca R. do P. Santio commenzio ail1Ms. heic et deinde, settamana.2Sanctius Ochoa, patria navarrus, qui monteregalensi collegio praefuerat.3«Ferdinandus de Vega, primogenitus filius Pro-Regis,illi civitatipraeerat, quem<strong>ad</strong>modum Dominus Suerus, minor natu frater, Syracusis.»Polanco, t. vi, pag. 332, n. 1357. — Ille ac catanensis episcopus auctoreshujus collegii fuerunt.


23 APRILIS I556 289predicare; si * trouo presenteilsignor Ernando et la cita cummolti gentilhuomini,liquali tutti restorono assai satisfatti, etla predica si continuara ogni dominica et festa in la nostrachiesia.Auanti la partensa del R. mo vescouo di questa cita per Roma,si diedi ordine di insignarela dottrina christiana alli figlioliinet l<strong>ad</strong>ominica si commenso cum moltaquesta cita in 14 chiesie,satisfattione et contentetza delli cit<strong>ad</strong>ini di cita. Siquesta mandoronoanche 1' ordine a tutte le terre della diocese, accioche silainsign<strong>ad</strong>ottrina christiana in tutte le terre. Si ordino ancheauanta la partenza del R. mo vescouo, che si legesse duoi giornila settimana casi di conscientia allo clero, et le dominiche etfestesilegesse in la chiesia magior, dopoi le vespere,li diecicommandamenti di Dio. L' vno, cioe legereli casi di conscientia,commenzo hieri, alli 22 del presente,cum vno grandessimoauditorioda tutto il clero et molti gentilhuomini et dottori, li quali,secundo che intendo, sin' andorono satisfatti, et questalettionecontinuaro ogni mercurdi et venerdi, si alchuno impedimentonon lo impedisce.La lettione delli commandamenti ho pensato di differire alquantoper li impedimenti, li quali occorrono, essendo <strong>ad</strong>essovenuto vno giubileo,et altri respetti, per alchuni giorni. V. R. dapaternita non cessi di reccomandarci <strong>ad</strong> Iddio di continuo,accioche questo principio dato v<strong>ad</strong>a crescendo a glori<strong>ad</strong>i Dio etsalute delle anime nostre et quelle delli prossimi.II signor Ernando de Vega di continuo, cum quel animo chequella casa porta verso la Compagnia, non cessa di <strong>ad</strong>giutarsi;et perche stamo per <strong>ad</strong>esso assai incommodi, sua signoria procur<strong>ad</strong>i comprare vna casa vicina cum vno cortiglfb assai capaceet commodo, donde sipotr<strong>anno</strong> accommodare per <strong>ad</strong>esso settecamere, oltra le altre stantie terrane, le quale seruir<strong>anno</strong> per cusina,refettorio etc. Lo loco cum lae casae e stimato /\ 150.Spero che [fra] pochi giorni si comprara la casa et si conciara,et etiam la chiesia si accommodara per metzo del detto signorErnando, lo quale monstra grande desiderio accioche qua fussevno buono et grande collegio.Credo non vorra essere auansato1Ms. si si.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. y. 19


290 EnsTOLAE Mixtae— ii 25dalla signora duchessa ne del *, signor Asuero, in procurar difundar collegio,in tanto che hauera essere questo magiordidi Siracusa et Biuona.quelloNoi perla Iddio gratia qua stamo buono <strong>ad</strong>esso tutti, et ditutto il cuore si reccommandiamo alli orationi di V. R. da P. ta etdi tutti, accioche lddio si concedi gratia di la<strong>ad</strong>implieresuasanta volunta. Amen. Di Catania, alli23 di Aprile 1556. D. V.R. da P. ta indegnissimo seruo et figliolo in Christo,Antonio Vinck.lnscriptio: f Allo molto R. do in Christo ilP<strong>ad</strong>re, P. M.Ignatio de Loyola, preposito generale della Compagnia di Jesus,in Roma. Alia manu: R. ta a 14 di Maggio.11*5ANDREAS BONINSEGNAPATRI IGNATIO DE LOYOLAARGENTA 26 APRILIS 1556 2 .Quid Argentae acciderit, cum, rogati nostri ut concionarentur, suggestumascendere petierint.— Liber, haeresim continens, inventus, nostratibusattribuitur.— Inde tumultus per urbem fit, sociisque detrahitur.Jhs.Pax Christi etc. Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. Auengacheal Rdo. P. M. Pelletario sempreh<strong>ab</strong>bi scrittole cose che sono occorso allagiornata 3 nondimeno, hor, essendo acc<strong>ad</strong>uto un caso insolito,mi e parso di notificarlo a V. R. Gia molti mesi sono che tuttaquesta terra sera quietata, et parimenteera cresciuto la diuotioneuerso della Compagnia mir<strong>ab</strong>ilmente, a fin tale, che, nonpotendosi a nisun modo predicar qui in questo nostro per lamoltitudine d' udienti, fossimo pregati piuuolte da boni della1Is<strong>ab</strong>ella de Vega, Ferdinandi soror, ducissa Bibonae ac collegii Societatisin hac urbe fundatrix.2Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 198, prius 74, 75.3Vide epist. 11 19.


26 APRILIS I556 IQtterra, et il signor vesconte 1 di essa, gouernatore, che uolesimoandar <strong>ad</strong> una chiesa parochiale, quale la cathedrale di questocastello, doue soliono predicar molti. Io, hauendo differito sempreet escusatemi piii uolte alper piu raggioni,fine mi fo dettodal nostro P<strong>ad</strong>re prouinciale [sic],M. Pelletario 2 che io,doueseprocurar d' andarui, essendo cosi desiderose tante persone pelmaggior frutto del' anime lor. Adimandato la<strong>ad</strong>onque licenz<strong>ad</strong>al signor vicario, et datemela con questo, che pur dicese unaparola alpastor di quella, hebbe al fine risolutione che aspetassequella prima domenica, che ne parlaria, credeuo io, col signorvicario, non mi dicendo altro. In tanto la domenica sequenteconuoco liparochiani, et si dette e boti di camp*na,et tuttosbigotita questa gente, gliincomincio a dire, che lui tanto tempoera stato pastore, et che sapeano come si era portato; macheglihora io uoleua andare a predicare nella lor chiesa, et che toresimoilpolpito a dominicani,et che sarian sforzati hauerci sempreper predicatori, ancorche non gli> piacesimo, et poresimo lachiesa in seruitude; [et] mille altre cose asai peggiore,che hauerianescitato a romor ogniun quantosi uolia afficionato.Hora di quiui alcun sicommose, altri forno escitati a sdegno;cominciorno alcuni a lodar ilpredicarui, altri cio ricusauano congran clamori; chi dicea, bisogna getarli nel Po; chi parlaua diportaruia ilpolpito; chi lo uolea stellare; chi ci malediceua, altrici biastemaua; alcun dicea, che mai ci cachiarian di qua,se nonandauano a sua Ecc. za ;et diceano che non hauean il mondo diintratenerci; molti si dauano di parole; poco auene che non sicominciorno a darsi insieme. Ma cio euito non ui esser stati moltiinformatissimi della Compagnia, et quali sano che questo nonprocede d' altro, che dal inuidia de preti, e quali,come e cosa atutti manifesta, non ci puono patir quiui, non hauendo pero loraltraraggione, senonche alcuni palesemente dicono, che ogniun1Hujus viri nomen tacetur a POLANCO, t. iv, pag. 212, n. 784 et seqq.,ubi de hac re fitsermo, <strong>ad</strong>hibeturque haec epistola. Sic enim narrationem<strong>ex</strong>orditur: «Saepius <strong>ab</strong> Qppidanis rogatus fuit [Boninsegna] et a quodamVice-comite, qui oppidi Gubernator erat...»2«Cum autem P. Andreas recusaret varias ob causas, visum est PatriPelletario, Superintendenti, piisesse.» Polanco, ibid.etc,desideriis eorum hominum satisfaciendum


292 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— ii 25si doleria, se li uenesse tolto il suo gu<strong>ad</strong>agno, etc. Qualcosa hauendointeso, fece secondo il conselio di monsignore l soffraganeodel cardinale santo Angelo 2 si, qual dolse laltra uolta chenon hauesse mostrato ipriuileggij nostri, quandoessi non uoleano,ne che si dicesse messa, ne si predicasse, ne si confessasse,et mille altre cose. Perilche mostrai al signor vicario, che, secondoil tenor di quegli, interpretandolinel medemo senso 3 lui etun altro frate di santo Domenico, poteuamo predicarui, quantomaggiormente sapendo S. S. la esser il Rmo. cardinale fauoreuolissimoallaCompagnia nostra, et il signor duca 4 pur, hauendocimandati qua per far alcun frutto, masime 3 che noi sol <strong>ad</strong>imandauamodi predicar con lor sodisfacione, et sol il dopo pransouna hora, quando la chiesa sta uacua per questi ca[ldi?].Maalla fine questo era poco,se non hauesero etiam escitato e dominicani,pregandoli, quanto caldamente poteano, che lor piliasinocontrasto con noi, dicendo che noi gliuoleamo tor illorpolpito(essendo essi soliti a predicarui, 1' <strong>ad</strong>uento et la qu<strong>ad</strong>ragesima),et che ancor scriuesero al lor prouincialeet al capitolo, qual sifacea in Ferrara, che lor lo uolesino diffendere. Pero, essendociamico quel principal de lor ordine quiui, gli rispose che niunaraggione haueano di lamentarsi di noi, et che il detto polpitonon era piu suo che d' altri, masime non predicando lor ne inquesti tempi, ne in tal hora. Al fine pregorno che lor uolesinopiliar quel assonto di predicarui continuamente o per alcunimesi, incominciando quella domenica, qual sperauamo predicarnoi. Qual cosa accettata per farli piacere, gia ha predicato un lorfrate, qual ci parea afficionatissimo, et nel meggio ha detto cheera restato di andar a capitolo per esser stato pregato dal signorevicario di qua, et il pastor di detta chiesa, et sacerdoti,della terra, acio mantenghiet diffendi ilpolpitoet altridel ordine loro1Ms. M. e «P. Andreas, juxta Episcopi Suffraganei consilium, aliquandoeidatum, privilegia Societatis Vicario ostendit.» Polanco, t. VI, pag. 213,n. 786. Porro de consilio hoc, alias Boninsegnae dato, egerat ipse Polan-CO, t. iv, pag. 89, n. 161.2Rainuccius Farnesius.3Corrosa charta, lectio dubia apparet.Hercules de Este, Ferrariae princeps.Lectio dubia.


26 APKILIS I556 293contra di chi se lo uolesse usurpareo con authorit<strong>ad</strong>e o senzaauthorit<strong>ad</strong>e.Siche questo tanto ha comosso, chi a sdegno, chi <strong>ad</strong> allegrezza,che ci dubitiamo grandemente non naschi aleun scandalo,etiam che noi non cerchiamo piu di predicarui. Maperchegia molti hano fatto parola, et poco ue ne mancato che non sisiano dato qual cosa; se sicominciasse, ne seguiri<strong>ad</strong>i male cose.Et non so quelilSignore permettera, perche non mancano dimachinar ogn' hora mille calumnie et falsit<strong>ad</strong>e contro di noi,escitando coutro della Compagnia nostra tutta questa gente,se pur potesino; imperoche sono asaissimi per questo fauoreuoliA questi giorni passatifo straciato in una barca di quested' un certo frate un libreto, et subito smontati quellidella barca,li maleuoli cominciorno a dire che era nostro \ Qual cosaintessa, fece pratica di uederne uno, qual uisto, ancor io lo giudicaiper sospetto; ma conferendo col P. M. Giouani 2 ,concludesimoin effetto esser da reprobarsi, et lapero denonciai bendua uolte <strong>ad</strong> un frate che tien 1' ufficio deila inquisitione,et cosial diuin seruiggio, et cognoscono la grande impiet<strong>ad</strong>edi costor.ultimamente mi pregorno <strong>ad</strong> esser con il vicario et altri prettia condenarlo, qualcosa si fece.Ma essendosi al fine <strong>ab</strong>rusciato ilgiorno di santo Marco, sicomincio ilpiu marauelioso tumulto, che mai fosse uisto, douealtro non si dicea per la terra, che noi haueamo fatto uenirequesti libri per far apparer questaterra lutherana. Altri diceanoche noi erauamo authori, altri che erano nostri: qualcosa si esparso per tutta la terra et di fuori; et mai questovicario si eritrouato che h<strong>ab</strong>bi ne chiarito, ne fatto chiarir della uerit<strong>ad</strong>e.Ma trouandosi presenti etiam quelliche poteano esser ben informatidella uerit<strong>ad</strong>e, cioe e frati di santo Domenico, a taledispute, ne pur una parola han detto,cosa che molto ha confirmatoquesta falsissima opinione,in che siamo noi authori di tallibro, et io son stato quelloistesso che lo denonciato al dettofratte della inquisitione, auanti che huomo ne parlasse.1Polanco, t. IV, pag. 214, n. 789. De libro autem, cujus mentio heicfit, egimus in <strong>anno</strong>t. 1 <strong>ad</strong> hunc locum.2Joannes Pelletarius.


294 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1125Apresso di questo, oggi, essendo uenuto e puti alla schola,han detto che li era stato commeso che si leportasse nostre dottrineal vicario, et Despauterij, cosa che ha fauorito questascelerata opinione, perchecosi si facea instanza de nostri libri.Ma hauendo per cosa certa che un de questi,e quali ha portatotali libri (credo comprati semplicemente) in questa terra,dicea a tutti, che <strong>ad</strong> instanza nostra, pregato da certi amici nostri,hauea gli portati, et che ne hauea un, qual se li dette permostra; ho 1' fatto chiamar oggi dauanti al vesconte, et confessandocio hauer detto, la ributaua <strong>ad</strong>oso <strong>ad</strong> altri amici nostri,1' hanquali giustificatosi,fatto buggiardo et confuso, et h<strong>ad</strong>etto che cosi credeua, et che ha fallato, et che li perdoniamo;ma per questo non sono chiariti tanti et infiniti,liquali sonstati informati da lui sopra cio, et da altri, in tal tenore. Et ancorchequasitutti e et contrarij, quasitutti e sempliciet il condef sia di questo parer, cerco pero di hauer noticia c}e capi, perfarli conoscere il suo errore et sceleragine: onde domani ho dafar chiamar un prettefra gli altri, il quale ha hauuto a dire chemantenira che noi siamo authori di questi libreti, intitulati dellidieci precetti, senza nome di autore.Siche, P<strong>ad</strong>re, stiamo in questi traualij, de quali,si come siamoinnocenti, ancor ilSignor ce ne liberara. Ma pouere quest' animeet pouera questa terra, se sipartesse mai la Compagnia: e postain mal aseto. Niente dicono che ci sono e pretti, quali,come epublica fama, tengono le concubine, altri hano filioli, et alcunifilioli preti.Cose stupende: ma se monsignore santo Angelo desider<strong>ad</strong>i prouederli, non fa bisogno acceti lor scuse,ne che solcometti a suoi ufficiali, quali, secondo unacertaraggione, bisognasi accommodano a non tropo galiardamentefauorir questoseruiggiodiDio nostro signore.Ho tutto scritto al P. M. Giouani, et significatolicome bisognache cio manifesti al signor duca, perche non ci e altro rimedio.Noi non h<strong>ab</strong>iamo ne casa, ne chiesa, ne fermezza, nepotiamo altroue predicare. Ci impongono mille calumnie questipreti; non ci pono patire. Gli frati son stati concitati contro dinoi; lor si son scoperti poco amici; non so hormai che faremo.Abscissa papyrus.


27 APRILIS I556 295Certo ci sono tale lingue, che, se ci partesimo, sarian per seminarzizania per tutto ilmondo; ma starci cosi, non sipuo.Non dubito giache non hauesimo ilpopulo alla fine fauoreuole,et lorscoperte le frode; ma questi prettinon lapuon patire,tutto questo tumulto han commoso, non perche in altro, che seruirea Iddio, glidiamo fastidio, hoc est, saluo che in far bene.Non altro. Tutti ci racommandiamo alle orationi di V. R. DiArgenta gli 26 di Aprile 1556. Di V. R. seruo in X.° minimo,Andrea Boninsegna.lnscriptio: f Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re, il P. M. Ignatiode Loyola, preposito generale della Compagnia di Giesu, aRoma. Alia manu: R. ta a 7 di Maggio.11S6CHRISTOPHORUS RODRIGUEZPATRI IGNATIO DE LOYOLAGANDIA 27 APRILIS I556 l .— Oppidani sacra <strong>ex</strong>omologesi <strong>ex</strong>piantur. Orationes <strong>ad</strong> populum cum fructuh<strong>ab</strong>entur. — Christiana doctrina <strong>ex</strong>plicatur.— Optat Rodriguez ut socii,saltem duo, <strong>ad</strong> conversorum filios instituendos, destinentur.MuytJhs.Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re. Pax Christi etc.Los <strong>ex</strong>erciciosque la Compania vsa con los laproximos parautilid<strong>ad</strong> de suanima, se frequentan en este collegio con mucho fervor. Lasconfesiones, no solo laquaresma, mas siempre ay tantas, gloriaal Senor, que tenemos bien que hazer, y en ellas el Senor remediamuchas necessid<strong>ad</strong>es, y saca a las animas de pecc<strong>ad</strong>os.Vienencasos muy importantes, y en ellos se procurael remedioposible para el confesor, con aquel secreto y <strong>ad</strong>vertencia que serequiere.Por graci<strong>ad</strong>el Senor ay gran devocion en la frequencia de lasagr<strong>ad</strong>a eucharistia, como se parecio pas<strong>ad</strong>os los quinze dias depascua que no la dimos a los de fuera, como lo mandan lasEx autographo in vol. F, unico folio, n. 268, prius 462.


296 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1126reglas: <strong>ab</strong>ia tanta hanbre de comulgar en nuestra iglesia, queel dia inmediato despues de los quinze, comulgo tanta gente,que era paraalavar al Senor.En la doctrina ay muchos oyentes,110 solo nifios, mas grandes,y a las platicas y sermones viene gran auditorio. A hechomucho fruto el Senor con los sermones del P. Mtro. Goviernoen esta villa, y en Denia con los delH. Mtro. Martinez, comovera V. P. por la qu<strong>ad</strong>rimestre K2De los moriscos se confiesan algunos, y avn de los alfaquisJuzgo inDomino, y no solo yo, mas todos los quelo consideran,que si V. P. mandase que dos de los nuestros se enpleasenomnino en la conversion de los moriscos, que <strong>ab</strong>riria elSenor aquiotras Indias, convertiendo a tanta multitud de animasde moriscos, que, segun sus muestras y obras, se van alinfierno, porque claramente hazen sus pascuas, y ayunan elr<strong>ab</strong><strong>ad</strong>an, y hazen otras cerimonias. Tienen mucho amor a losde laConpania, porque les favorecemos en lo que podemos, yconvertidos 20 6 30 alfaquis que puede aver, todos los demasse convertiran: ysi oviese quienlos solicitase, presto con elf<strong>ab</strong>or divino seria hecho, porque ya ay dos alfaquis convertidos;y el vno nos tiene tanto amor, que dize que daria su sangrepor nosotros. Esto confiesa muchas vezes.Muchas vezes he escrito a V. P., pidiendo por amor delSenor la gracia de sacar vn anima de purgatorio en c<strong>ad</strong>a misa;por charid<strong>ad</strong> que V. P. me la conceda. El Senor nos de sudivino amor, para que en todo a su mayor gloria cunplamossu divina volunt<strong>ad</strong>. Todos los P<strong>ad</strong>res y hermanos deste collegiose encomiendan en las oraciones de V. P. De Gandia yAbril 27 de 1556. De V. P. indigno y invtil siervo en elSenor,RoDRfGUEZ.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re en Jesuchristo, nuestro.120 Aprilis, Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 176-182; ubi tamen nomen fratrisMartinez omittitur. Govierno autem Michael voc<strong>ab</strong>atur.2Hoc nomine appell<strong>ab</strong>antur agarenorum magistri. Vide PoLANCO, t. vi,P a S- $ l 7> 518, n. 2238-2243, ubi haec epistola usurpatur.


27 APRILIS I556 297P<strong>ad</strong>re el Mtro. Ignacio de Loyola, preposito general de laConpania de Jesus, en Roma. Alia manu: R. da a los 28 deJulio.JOANNES DE LA PLAZAPATRI IGNATIO DE LOYOLACORDUBA 27 APRILIS I556 '.Tirones in Societatis palaestra rite <strong>ex</strong>ercentur. — Granatam sese conferunt,tirocinio in hanc urbem Corduba translato.tJhs.Mui Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi.Los <strong>ex</strong>erciciosacostumbr<strong>ad</strong>os en esta casa de probacion se lleuan <strong>ad</strong>elantecon grande aprouechamiento, porlamisericordia de nuestroSefior, con grande suauid<strong>ad</strong> y alegria de todos, y no sepuede pensar sin <strong>ad</strong>miracion, que,no solo no da des<strong>ab</strong>rimientoni desgusto tan continuo <strong>ex</strong>ercicio en mortificac/ion, a los queha mucho tiempo que en 61 se <strong>ex</strong>ercitan, peroa. los que denueuo entran se haze tan facil, queno se vee descontento enalguno por auerse subiect<strong>ad</strong>o a este modo de biuir,siendo tancontrario a aquel en que antes tanta consolacion se recibia.Por lo qual se me representa muchas vezes, queeste es negocioque nuestro Senor ha tom<strong>ad</strong>o a su lacargo, y que mismagracia que vso en traerlos aqui, vsa en conseruarlos y guiarlos<strong>ad</strong>elante en la vida que han comenc<strong>ad</strong>o. Porque no se yo comoen otra manera pueden acontecer mudancas tan subitas, v vndesasimiento tan de veras, en tan poco tiempo, de cosas en queel hombre ha emple<strong>ad</strong>o y perdido lo mejorde su vida. Gloriasea a su infinita bond<strong>ad</strong>, por auernos ensen<strong>ad</strong>o camino tanllano para vna subida tan alta, como es l<strong>ad</strong>el cielo.Estamos de camino para Gran<strong>ad</strong>a, <strong>ad</strong>onde se passa toda lacasa de probacion. Plegue a nuestro Sefior sea para maior g)oriasuya, confusion nuestra, y edificacion de los proximos, redi-1Ex autographo in vol. F., duplici folio, n. 272, prius 486. Aliud <strong>ex</strong>emplum,item autographum, invenitur in vol. Litt.etiam folio, n. 81, prius 487.Qu<strong>ad</strong>rim. Ijj6, duplici


298 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1128midos por la sangre de Jesu Christo nuestro senor; y confiosera ansi, siempre que fielmente caminaremos por este caminode nuestras reglas, pues por <strong>ex</strong>periencia vemos quancierta esla gracia de su fauor y ayuda a los ellasque por hasta ahorahan camin<strong>ad</strong>o, para lo qual pedimos, como elsiempre, continuosocorro de las oraciones de V. P. De Cordoua 27 deAbril 1556. De V. P. indigno sieruo en Christo,Placja.Inscriptio: Jhs. Al mui Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo,nuestro P. Mtro. Ignacio de Loyola, preposito general de laCompania de Jesus. Roma. Alia manu: R. da a los 28 de Junio.DIDACUS CARRILLOPATRI IGNATIO DE LOYOLACOMPLUTO 28 APRILIS 1556 l .Romanas litteras desiderat. — De negolio Ludovici de Calatayud Ignatiumcertiorem facit. — Pontificium diploma, <strong>ad</strong> vim repellendam, requirit.—Domestica dubia, <strong>ad</strong> scribendi formulam spectantia, proponit.— OptatCarrillo liberari <strong>ab</strong> onere regendi alios. De Eleonora Mascarenhas.tJhs.Muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re. Pax Christi,etc. elPorque hermanoRipalda 2 dara aviso a V. P. en la suya de los <strong>ex</strong>erciciosy fructo dellos deste collegio, yo no tratare dello, mas que daraviso de las, otras cosas particulares quese ofrescen. Y es lo primero,que los dias pass<strong>ad</strong>os, creo ha dos anos 6 cerca, embie aV. P. vnos poderes duplic<strong>ad</strong>os para an<strong>ex</strong>ar a este collegio vnprestamo, que el P. Bustamante 3 para este fin puso en mi c<strong>ab</strong>e-^a, quando huvo de hazer profesion, y nunca avemos s<strong>ab</strong>ido siestos poderes 6 alguno dellos han lleg<strong>ad</strong>o a poder de V. P. Con-1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. 1556, duplici folio, n. 135,prius 381.2Hieronymus de Ripalda. Ejus autem epistola, quae diem scriptionis1 Maji <strong>ex</strong>hibet, edita a nobis es.t, Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 237 et seqq.3Bartholomaeus de Bustamante.


28 APRILIS I556 299vernia desto tener aca aviso, para que,si no se han rescebido,se embiassen otros. V. P. mande quese embie aviso dello.En lo que toca al collegio, quel prothonotario Calatayud ' nosquiere hazer en Occaiia 2 , cuyos despachos creo avra ya rescebidoV. P., cumple, pues van limit<strong>ad</strong>os los poderes y donacionque tiene hecha por vn ano, que se effectue dentro del aiio, porquede otra manera sera nescessario que otra vez torne a hazerdonacion y dar poderes, lo qual no podra hazer, elpor temorde la pena quel arcobispo de Toledo 3 le ha puesto de dos millduc<strong>ad</strong>os, si mas trata en ello, )a qual, por lo mucho que nosama, <strong>ex</strong>ecutaria; y porque no se si V. P. ha sido avis<strong>ad</strong>o de loque cerca desto ha pass<strong>ad</strong>o, lo dire en breue. El arcobispo, comosupo la determinacion y donacion del prothonotario Calatayud,lo llamo y tuvo [arjrest<strong>ad</strong>o en Toledo algun tiempo, y a vezesen vna mazmorra molestandole, y con esto tratando con elquerevocasse todo lo que tenia hecho. El, por consejo de ciertosdoctores de Toledo, amigos nuestros, hizo la revocacion conharta cautela, con intento que no valiesse n<strong>ad</strong>a, ni perjudicassea lo que tenia hecho, segun que los mismos doctores, nuestrosamigos, lo ordenaron; y tambien antes desto, delante destosmismos doctores, y otros amigos nuestros, queelloparallamaron,y por ante vn scrivano 6 notario, tambien muy amigo, hizovna contra carta 6 protestacion, en que dezia que la revocacionque queria hazer la hazia por temor, y por redemir la v<strong>ex</strong>aciony molestia quel arcobispo lehazia; mas que su volunt<strong>ad</strong> era quela donacion y poderes que tenia hechos fuessen validos, etc; ycon esto, y con ponelle los dos mill duc<strong>ad</strong>os de pena que tengodichos, lo solto. Y por esto digo que es menester, si es possible,se effectue dentro del afio; y, ora se effectue, ora no, convienemucho que se le embie vn breue, en que se revoque y anulle aquellapena quel arcobispo le puso, para que, si dentro del ano quetengo dicho no se effectua, pueda sin temor desta pena tornar a.dar otros poderes, y hazer otra donacion; y si se effectuasse den-1Ludovicus de Calatayud.2Ad oram chartae alia manus, scilicet Polanci, scripsit Ocana, et rectequidem lingua vernacula. Porro de hoc oppido ac negotio supra egimus.Vide litteras a nobis»editas ipsius Ludovici de Calatayud.3JoannesMartinez. Guijarro, alias Siliceus.


300 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1028tro del afio, para que, venidos los despachos, pueda tratar 6 proseguircon nosotros en este negocio lo que convenga. V. P., siviere que conviene esto en el Seilor, lo mande proueer.No se si V. P. ha ech<strong>ad</strong>o menos las cartas de los consultoresdeste collegio, quese les mandan screvir por vna regla. Yo, porser vno dellos, h<strong>ab</strong>le algunas veces a mis compaiieros, para queen cumplimiento de aquella reglascriviessemos a V. P. yalP<strong>ad</strong>re prouincial como se nosl, manda, de lo que sentimos denuestro rector; y respondieronme con ponerlas difficult<strong>ad</strong>es queavia en ello, y era, que no s<strong>ab</strong>ian de quien avian de screvir, sidel P. Villanueva 2 6 del P. Manuel 3 el, porque P. Villanuevaera el nombr<strong>ad</strong>o y seiial<strong>ad</strong>o por rector por el P. Francisco 4 ,ycon esto estaua siempre ausente, y el que residia en su lugar, erascriviessen: y assi,el P. Manuel, y del paresciales que no les mandava la regla queen consultar esto y pedir reglasde consultores(que nos avian dicho que las avia, paras<strong>ab</strong>er como se aviande aver en ello)al P. Francisco, se ha pass<strong>ad</strong>ohasta agora, quelP. Francisco ha embi<strong>ad</strong>o al P. Manuel a tener cargodel collegiode Murcia, ya mi a mand<strong>ad</strong>o tengacuid<strong>ad</strong>o deste 3 ,hastala misma diffi-que el P. Villanueva venga, y assi queda agoracult<strong>ad</strong> a los consultores. Hasta agora,si no es poraver avidopor ventura algun genero de inobediencia, ninguna cosa sientoque se ha perdido por la parte de aver de avisar de deffectos 6faltas, porque en ninguno dellos creo se hallan ni conoscen; masdeuieramos aver avi-asse perdido mucho porla otra parte, ques<strong>ad</strong>o para gloria del Senor y consolacion de V. P. de muchasvirtudes, y de mucho fructo y edifficacion quehecho y d<strong>ad</strong>o. Agora ay mas nescessid<strong>ad</strong> que avisende contino hana V. P. yal P<strong>ad</strong>re provincial de mis muchos y muy grandes defectos, ypoca suficiencia que tengo para ministerio de tantopeso, que,cierto, digo de verd<strong>ad</strong> a V. P., que los son muchos y muygrandes, y que soy muy inh<strong>ab</strong>il para regir a. otros, ni a mi. Yo1Antonius de Araoz, Castellae praepositus provincialis, <strong>ad</strong> cujus provinciamcomplutense collegium spect<strong>ab</strong>at.2 Franciscus de Villanueva.3Emmanuel Lopes, qui, <strong>ab</strong>sente Villanueva, collegium gubern<strong>ab</strong>at.kKFranciscus Borgia.In ora chartae, his versibus respondente, scripsit Polanco: Alcald.


28 APRILIS I556 3OIlo encargare a los consultores, y a V. P. pido en charid<strong>ad</strong> se loembie a mandar.El P. Manuel me aviso, quandose queria yr, que avia sentidode dona Leonor Mascarenas, yendo que fue a visitarla, quetenia alguna qu<strong>ex</strong>a de V. P., por no le screvir como solia. Devemoslemuy mucho, por [el] grande amor que nos tiene ymuestra, con continuas obras de presente y para lo futuro, comose vido poco ha, que estuvo mal dispuesta, que en el ordenar desu alma y hazienda se acordaua bien deste coliegio.Por charid<strong>ad</strong>V. P. seacuerde de quando en quando de consolarla y animarla,que agora esta mas capaz que nunca, por aver rescebidolos <strong>ex</strong>ercicios de mano del P. Duarte ! , que reside en este collegio,que fue paje suyo y le ama mucho, y con ellaquien comunicasu coracon.No se me offresce otra cosa al presente que avisar a V. P.,saluo que tengo mucha necessid<strong>ad</strong>, y no menos indignid<strong>ad</strong>, deser encomend<strong>ad</strong>o al Senor en los sacrificios y oracionesde V". P.y de todos. Denos el Seiior por su bond<strong>ad</strong> legracia para amary en todo obrar su santa volunt<strong>ad</strong>. Amen. De Alcala y deAbril 28 de 1556 afios. De V. P. el minimo y mas indigno hijoen elSenor,Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>reDiego Carrillo.lnscriptio: IHS. Al muyP. M.° Ignatio de Loyola, preposito general de laCompani<strong>ad</strong>e Jhus., en Roma.Alia manu: R. da a los 9 de Julio.nuestro, el1Eduardus Pereira, de quo jam pridem egimus, Epist. Mixtae, t. II,pag. 636. Videatur AlcaZar, Chro7iohist. de la Provincia de Toledo,X. 1, pag. 386. Caeterum morem gessit Ignatius optimae matronae, bene deSocietate meritae, scripsitque, ut alibi diximus, epistolam, quam afferuntCartas, t. vi, pag. 253 et seqq.


302 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— nigf 1S9PETRUS DE TABLARESPATRI IGNATIO DE LOYOLASEPTIMANCIS 2g APRILIS I556 l .Gesta a Deo per Borgiam enarrat. — De collegio placentino ejusqueauctore,Vargas.— Gutierrio de Plures viri principes, inter quos oscensis episcopus,Societati gymnasia— instituenda offerunt. De Melchiore Cano,Sti. Pauli interprete.— Ex ejus orationibus plurima in Societatem bona—redundant, pluresque <strong>ad</strong> eam ineundam moventur. Gymnasio Montis—regii initium datur. Caesaraugustani fidei inquisitores socios <strong>ad</strong> lustrandamregionem suam deposcunt.— Princeps Joanna meritis laudibus<strong>ex</strong>tollitur.tJhs.Muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re nuestro. El Spiritusanto seasiempre en nuestro fauor. Lo que en estos dias el Senor nuestrose ha dign<strong>ad</strong>o de obrar por medio del P. Francisco 2 , y meparece en el Seiior que deuo dar quenta a V. R., es, que ya porotras terna s<strong>ab</strong>ido lo que se hizo en aquel colegionuestro dePlazencia el inuierno proximo pas<strong>ad</strong>o, de la donacion quel senorobispo3obra, en que dizen ha de gastar otros tantos, yhizo de 20000 V, para dar principioa aquell<strong>ad</strong>e vn monesteriode monjas claustrales, cuya reformacion quiso S. S.' a quecon el fauor del Seiior enpasase por mano del P. Francisco, yquinze dias, pocos mas 6 menos, fueron reducidas a laobseruancia,de que no fue pequeno fructo y la edificacion quese recibiodesta obra en aquella tierra, por ser monesterio, que,allende de ser claustral, estaua en campo l<strong>ex</strong>os de pobl<strong>ad</strong>o.Y de como vinieron de la ciud<strong>ad</strong> de Truxillo dos cauallerosde los mas principales, y regidores,al P. Francisco, a suplicallecon gran instancia con vna casa sitioy en lo bueno de toda1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. 1556, triplici folio, n. 102,prius 419-421. Sunt etiam duo <strong>ex</strong>emplaria apographa, in eodem vol., quinquefoliis, nn. 103, 104, prius 425-428.2Franciscus Borgia.3Gutierrius de Vargas Carvajal. Vide Epist. Mixtae, t. IV, pag. 415,435, 494, 573-


29 APRILIS I556 303la ciud<strong>ad</strong> para vn colegio de laCompania, y haziendo grandesoffrecimientos: yesta obra por agora esta suspensa por buenosrespectos.Y de lo que nuestro Senor en aquellos pocos diaspor medio del P. Francisco ha obr<strong>ad</strong>o en aquel perl<strong>ad</strong>o, hastapedir con graninstancia al P<strong>ad</strong>re que interceda con S. M. paraque le de alguna pension y prouea del obisp<strong>ad</strong>o, que no quieretenelle; y otros santos deseos que nuestro Seflor le ha d<strong>ad</strong>o; yla orden que ha d<strong>ad</strong>o en su vida y en los descargos de su conciencia,lo qual todo ha sido de mucho <strong>ex</strong>emplo y aun <strong>ad</strong>miracionen este reyno, por ser persona tan conocida, y de quien nose speraua tan gran mudanca l .Porque ya de todo estoV. R. terna relacion por otras, pasare a lo de aqui <strong>ad</strong>elante.Pocos dias antes que de aquella ciud<strong>ad</strong> partiese eloffrecio cierta diferencia entre elobispo de Plazencia yP<strong>ad</strong>re, selos canonigosy dignid<strong>ad</strong>es de aquella iglesia, de la qual se sperauangrandes danos, por ser aquella ciud<strong>ad</strong>, de muchos anos aca,muy dispuesta a grandes alteraciones; y con el fauor del Senorel P<strong>ad</strong>re lo atajoen pocos dias, y hizo quela c<strong>ab</strong>eca principalde la parcialid<strong>ad</strong> contraria scriuiese al obispo, y se tratasen conmuchos offrecimientos de amist<strong>ad</strong>; este se dice don F<strong>ad</strong>rique deCuiiiga, lo queAsimesmo entendio en otrashasta entonces no se auia echo muchos anos ha.amist<strong>ad</strong>es de caualleros principales;que desto ay gran mies por aquella tierra, y pocos obreros,a lo qual atiende aquel colegio nuestro, yGloria alSenor por todo.Partidos de Plazencia, vino elcon mucho fructo.P<strong>ad</strong>re a Vall<strong>ad</strong>olid, <strong>ad</strong>onde ala sazon el maestro Cano predicaua publicamentela mala opinionque tiene de laCompania, perdiendo en esto mucho de lasuya, no solo acerca de los seglares, pero de los principales desu religion, ylectores de su mismo colegio, y de otras personasgraves. Porque h<strong>ab</strong>lando sobre ello el Rmo. nuncio * al maes-1Ad rem multa scribit PoLANCO, t. v, pag. 483, 484, n. 1311-1315;t.vi, pag. 647, n. 2784; Cartas de San Ignacio,t.vi, pag. 661 et seqq.«Biografia del Sr. D. Gutierre de Carvajal, Obispo de Plasencia,yfundacion de aquel Colegio;-» Cienfuegos, Vida del grande S. Franciscode Borja, lib. iv, cap. xi.2Leonardus Marini sive de Marinis.


304 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1029tro Soto ! , le h<strong>ab</strong>lo muy bien en la Compania. Llego a tantosu zelo, que trato de leer en su colegio de san Gregorio 2 laepistola de san P<strong>ab</strong>lo <strong>ad</strong> Timotheum; ycomo de suautorid<strong>ad</strong> yletras se tenga en este reyno gran spectacion, fue tan grande elconcurso al principio, como era razon, leyendo a san P<strong>ab</strong>lo personatan senal<strong>ad</strong>a en estas partes.Comenco a declarar la epistolacontra laCompania de Jesus. Al principiose comencarona alterar muchas personassenal<strong>ad</strong>as en letras, y otras seglaresdeuotas de nuestra religion; y pensando que a la otra lection seenmendara, perseueraron a oille, lay enmienda fue h<strong>ab</strong>lar aunmas claro y con mas calor, interpretandotoda la epistola contranosotros; de lo qual comiencan tantos a desedificarse y <strong>ad</strong>esenganarse de lo que sperauan de semejante persona, que alsegundo capitulo vino a tener muy pocos oyentes, y a confirmarmas la deuocion de los nuestros. El P. Francisco buscomedios para que se desenganase, y embia a dezirle la princesa 3 ,que, si tenia algo contra la Compania que le offendiese, que escriuiese,6 quecallase. Respondio que,mientras Dios le dieselengua, no tenia necesid<strong>ad</strong> de pluma; pero que holgaria delantede personasdoctas disputarsu opinion. Fuele respondidoalRmo. nuncio, que le dixese que firmase de su nombre las oposiciones,porque la lengua es vari<strong>ab</strong>le, y que se viniese a la declaraciondellas.Tampoco lo ac<strong>ab</strong>o el reuerendisimo; de manera,que en medio de su lection paro, yse fue a Salamanca. Elcredito y autorid<strong>ad</strong> que desta empresa saco, otros lo diran; ami toca dezir el fructo quenuestro Seiior saco desta lection.Lo primero, desde que comenco a leer, hasta que llego al1Dominicus Soto, 0. P.2Mor<strong>ab</strong>atur Canus in coenobio Sti. Pauli, 0. P., secundum Araoz, cujusepistolam jam cdidimus, n. 1100, pag. 217. Porro, praeter coenobium illud,h<strong>ab</strong>ebant Fratres dominicani collegium Sti. Gregorii « fund<strong>ad</strong>o por frayAlonso de Buigos, ob. de Palencia en 1488, y construido por Matias Carpintcro,vecino de Medina del Campo... Es un edificio gotico muy bienac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o, siendo su fach<strong>ad</strong>a sin duda la mejor que <strong>ex</strong>iste de este genero enVall<strong>ad</strong>olid, y desde luego <strong>ex</strong>cede a la de San P<strong>ab</strong>lo en su caprichosa invenciony en la regularid<strong>ad</strong> de su dibujo...» M<strong>ad</strong>oz, Diccionario, t. XV,pag. 557. Cf. Sangr<strong>ad</strong>or Vitores, Hist. de Vall<strong>ad</strong>olid,t. ir, pag. 263.3Joanna de Austria, Hispaniae gubernatrix.


1g aprilis 1556 3053. capitulo, entraron en la Compania 7 u 8 licenci<strong>ad</strong>os y doctores,y otros talentos en las lenguas muy buenos; parece quepor vna lengua nos a d<strong>ad</strong>o el Senor muchas. Y pienso que, siac<strong>ab</strong>ara la epistola, que no cupieramosen esta casa de probacion.Lo 2. ,fue ocasion quel presidentedel consejoreal ' vinieseaqui a Simancas a ver al P. Francisco, que de algunas cosasque auia cogido de platicas de Cano, segun me informo donHieronimo de Fonseca, mayorazgo del conde de Monte Rey 2 ,coxe<strong>ab</strong>a algo, aunque no lomostraua claro, en la opinionde laCompaiiia. Y aquiestuvo vn dia con elP<strong>ad</strong>re, y quiso proponertodas sus dudas, y que estuuiese delante el seiior marquesde Tauara 3 , y tambien lo estuuo el P. Mtro. N<strong>ad</strong>al 4 , y despuesde la platica y replicas del P. Francisco, mostro quedartan satisfecho, que dixo el comend<strong>ad</strong>or Mosqueraies, que aui<strong>ad</strong>icho S. S. ia que 110 quisiera por muy gran cosa auer d<strong>ex</strong><strong>ad</strong>o devenir aqui, y auer trat<strong>ad</strong>o claro de este negocio. Todas sus proposicionesse resoluian en vna, donde hazia lamayorfuerca, yes, en lo que toca al coro; de manera que, si esto se remediase,110 parece que le quedaua de que asir; y en esto paran tambienotros.Lo 3. ,vna persona en qualid<strong>ad</strong>, y quantid<strong>ad</strong>, y en opinion,de las principales de este reino, a esta coyuntura, quando sperauamosdella mayot resistencia, llego al P<strong>ad</strong>re, ley dio la obediencia,como yo la tengo d<strong>ad</strong>a a la Compaiiia, la qual no mees d<strong>ad</strong>a licencia que nombre, hasta que el mesmo lo haga. Otrosfructos podria dezir que el Sefior ha sac<strong>ad</strong>o de esta planta: masdire vno, por no cansar a V. P., que vale por muchos; que eseste bendito P<strong>ad</strong>re vno de los que han traido a la Compaiiiamuchos y muy buenos sujetos, y personas seglares, y senal<strong>ad</strong>asmuchas, a nuestra deuocion; porque se han querido informarde lo que Cano dize, y inform<strong>ad</strong>os de la verd<strong>ad</strong>, se han qued<strong>ad</strong>olos vnos en la Compaiiia, y los otros desengaii<strong>ad</strong>os y12Antonius de Fonseca.Alphonsus de Acebedo et Zuniga.3Bernardinus Pimentel et Almansa.4Hieronymus N<strong>ad</strong>al. Vide hujus Epist., t. 11, pag. 46.5Joannes de Mosquera.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, TOM. V. 20


306 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1129mucho a Dios, aunque no como a deuoto, pero como <strong>ad</strong>euotos nuestros. Digolo para que V. P. lo mande encomendarbienechornuestro.El Senor se lo pague con particular gracia y donde interpretar la sagr<strong>ad</strong>a scriptura.Lo 4. , que en esta contr<strong>ad</strong>icion y a este tiempo se partio elconde de Monterrey, con los P<strong>ad</strong>res y hermanos quelP. Franciscole dio, a dar principio en el colegio nuestro que haze enMonterrey, que es en lo bueno de Galicia; ely P. Valderrauanol , que es vno dellos, scriue una carta, casique a la entr<strong>ad</strong><strong>ad</strong>e la tierra topo con una persona, de la qual supo que posseiamucha parte de su hazienda, y en quantid<strong>ad</strong>, con un juramentofalso que hizo, lo cual le comunico fuera de sacramento, y apocas platicas puso su negocioen manos del P. Valderrauano.Ouenta en su carta que scriue al P<strong>ad</strong>re, grandes misericordiasquel Seiior ha comenc<strong>ad</strong>o a hazer en aquella tierra, quees muydispuesta paraseruir en ella mucho a nuestro Seiior.Avra muy pocos dias que scriue el P. Rojas 2 de, (^arago^a,que agora nueuamente vn P<strong>ad</strong>re hieronymo predica contra laCompania, y no con pequeiio auditorio; y a estasazon escribeal P. Francisco el licenci<strong>ad</strong>o Cervantes 3 vna carta (estees elinquisidor de Carago^a). La mesma carta original me parec/16embiar a V. P., y della embie vna copiaa Flandes al condede Feria 4 , por ser gran deuoto nuestro, y tambien la verd<strong>ad</strong>de lo que ha pas<strong>ad</strong>o del Mtro. Cano, porque acaece que con lagran distancia las cosas se cuentan diferentes de como pasan.Tratando aquellosseilores inquisidores de salirpor todoaquel reyno a visitar a los nueuos conuertidos de moros, y teniendotantas religiones de que echar mano para aquella visita,han echo gran instancia al P. Francisco queles de personasdela Compaiiia, que vayan con ellos a hacer aquelministerio deconfirmarlos en la fe. La summapredicarles, y ensenarles, ybond<strong>ad</strong>, al tiempo que aquel P<strong>ad</strong>re contr<strong>ad</strong>ize la Compania,prouee quel santo officio, que es el que <strong>ex</strong>amina y apura la1Joannes de Valderr<strong>ab</strong>ano.2Franciscus de Rojas.3Gaspar Cervantes de Salazar, antiquus Societatis amicus, olim hispalensisvicarius et sacrae fidei quaesitor.4Gomus Suarez de Figueroa, comes V, deinde dux I de Feria.


2g AprIlis 1556 307doctrina y costumbres christianas, aprueue la Compafiia y ministrosdella; y esta instancia que han echo, ha sido de su propriomotiuo, sin preceder offrecimiento nuestro, como de sumisma carta se coligira. Gloria a la Sma. Trinid<strong>ad</strong>.El sefior duque de Gandia l ha embi<strong>ad</strong>o agoraa.suplicar aleste conP. Francisco le embie vn P<strong>ad</strong>re de laCompania, queS. S. ia para comunicar con el su conciencia, y seguiren su vidala orden que le diere, y el P<strong>ad</strong>re le embio al P. Domenec 2 ,rector que hera desta casa de probacion, elqualcon fauor delSeiior, asi en lo que toca a su conciencia, como a la obligaciony volunt<strong>ad</strong> que tiene a este colegio,se spera aprouecharamucho.La prin^esac<strong>ad</strong>a dia va crec/iendo, asi en fauores y regalosque el Spiritu Santo haze en su bendita alma, segun sus obrasy su charid<strong>ad</strong> grande son grandes testimonios de su christiand<strong>ad</strong>,como en la deuocion a la Compafiia, questa es tan grande,que no puede encare^erse. Pareceme, segun sus pal<strong>ab</strong>ras y susobras siempre que se le offrece, que puede la Compania prometersede S. A. qualquiera gran mer^ed y fauor para gloria yseruicio del Seiior nuestro. Tiene V. P. gran obligaciona encomendara S. A. muy particularmente al Sefior, ysefiora dona Leonor Manuel, gran patrona nuestra, ytambien a lasu mayorfauorida.De otras muchas partes hazen instanzia grande por colegios,como es de Sigiien^a, de M<strong>ad</strong>rid, de Truxillo, de Oropesa,deOcana, del 3obispo de Huesca y de otras partes, que por agorano se puede acudir a todos; sy no fuese elque Mtro. Cano comen^asea leer otra epistola, que entonces con fauor del Senoravria sujetos para todos.La diuina magest<strong>ad</strong> de*los que son menester parasu seruicio,y gracia para que su santa volunt<strong>ad</strong> sintamos, y aquella siempreobremos, amen; y nos guarde a V. P. muchos ailos parasu mayorseruicio, como sus hijos deseamos y hemos menester. De1Carolus de Borja ;Sti. Francisci filius, qui in Baetica <strong>ex</strong>sul<strong>ab</strong>at. Po-LANCO, t. VI, pag. 550, n. 2378 et pag. 553, n. 2390.2 Petrus Domenech.3Laudatus saepe Petrus Agustin.


308 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1130Symancas 29 de Abril 1556. De V. P. indignisimo hijo y sieruoen Jesu Christo,T<strong>ab</strong>lares.IHS.tAl muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, elInscriptio:P. M. Ignatio de Loyola, preposito general de la Compaiiia deJesus, en Roma. Alia manu: R. da a los 24 de Mayo.1130ALPHONSUS DE ZARATEPATRI JOANNI DE POLANCOCORDUBA 30 APRILIS I556 *.Pater Bustamante Giennium profectus.— Cordubensis episcopus in gratiamredit cum suo canonicorum collegio.— Fructus perceptus <strong>ex</strong> concionibusnoslri Pamirez.— Plures <strong>ad</strong> Societatem afficiuntur. — Joannes de Cordobaimpiger operarius.— F.piscopi cordubensis <strong>ad</strong> ipsum epistola.IHS.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Xpo. Pax Christi, etc.El P<strong>ad</strong>reprouincial 2 se part'6ante de ayer para Jaen a visitar al obispo3 de alli, que es muy deuoto suyo de alla del siglo, y de ayyra al collegio de Baeca 4 . De lo que sucediere, su reuerenci<strong>ad</strong>ara auiso a V. P.Ha hecho el Senor grandes misericordias a esta ciud<strong>ad</strong>, y enespecial que S. S. ia b 6se ha reconcili<strong>ad</strong>o con sus canonigos , y h<strong>ad</strong>icho missa estas fiestas en la yglesia mayor, que auia dias queno la dezia, ni aun entr<strong>ab</strong>a. Hanos d<strong>ad</strong>o licencia para poner el1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rivi. ijj6, unico folio, n. 82,prius 492.2Bartholomaeus de Bustamante. Vide epistolam sequentem.3Didacus de Tavera, cujus in epistola, quae sequitur, fit sermo.4Ad collegium, scilicet, <strong>ad</strong>ibit Bustamante, quod Biatiae B. Joannes deAvila instituerat et Societati committere cur<strong>ab</strong>at. POLANCO, t. IV, pag. 408,n. 1000.!iLeopoldus de Austria, cordubensis episcopus.(i Vide Polanco, t. iv, pag. 453, <strong>anno</strong>t. 1 et Gomez Bravo, Obisposde Cordoba, t. 11, pag. 454-461.


30 APRILIS I556 309sacramento, y, segun dize, el en persona quiere venira ponerlo.Dizese que despues queal P. Ramirez ' oyo vn sermon, leha el Senor vuelto. Gloria a su diuina magest<strong>ad</strong>, que c<strong>ad</strong>a diacrece mas la opinion deste P<strong>ad</strong>re, segun la gente le sigue; queacaece antes del dia yr a tomar lugar para oyrle; y aunque seala yglesia capaz, ay tanta de gente, que es forc^<strong>ad</strong>o poner elpulpito a la puerta para que le oyan; y no ha oydo theologia,ni aun el curso de philosophia.Sirbese el Senor mucho de subuen espiritu, que muchos, como creo en la pass<strong>ad</strong>a escrebia V. P., han salido de pecc<strong>ad</strong>o; todos los demas que predican,tambien hazen fructo. Sea bendito el Senor quelo haze.Muchos andan mobidos, y dellos han entr<strong>ad</strong>o en otras religiones,y otros en esta; en especjal un estudiante de los mejoresde mayores, que puede leer ya de medianos. A otro mancebolego embiamos al P. Francisco 2 para co<strong>ad</strong>jutor temporal. Otrosvan, y sin cartas, a Lisboa, etc.C<strong>ad</strong>a dia vienen estudiantes veynte y treynta leguas de aqui.Ya no c<strong>ab</strong>en en las aulas que tenemos; a las otras, que se hazen,se da priesa: aprouechan ansi en letras como spiritu.En casaay seys estudiantes, tres de elmayores, yvno dellos hizo vnaoracion en refitorio, que contento a todos: los otros tres oyende menores.El sefior don Juan 3 ha est<strong>ad</strong>o toda esta quaresma en Rute 4 ,y ha hecho vn buen operario de la Compaiiia en confessar ypredicar, y dezir c<strong>ad</strong>a noche la doctrina a todos los niiios yhombres, etc, del pueblo; ha edific<strong>ad</strong>o mucho a toda esta tierra,como vera por vna copia [de una carta] del obispo, quele enbioa Rute, para que biniese, por lo quese ofrecia aca en layglesi<strong>ad</strong>e la concordia. Todos los que ven la carta se huelgan , y poreso quiseenbiarla a V. P. s . En las orationes de V. P., etc. , yMichael Ramirez, de quo multa apud POLANCO, t. VI, pag. 670,n. 2882 et seqq.2Franciscus Borgia.3Joannes de Cordoba.4«Rute, v... c<strong>ab</strong>. del part. jud. de su nombre en la prov. y dioc. deCordoba (12 leg.)...» M<strong>ad</strong>oz, Diccionario, t. xiii, pag. 598.:;Epistola cordubensis episcopi est hujusmodi, deprompta <strong>ex</strong> apogra-


310 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1130sea X.° eon todos. De Cordoba, vltimo de Abril 1556. DeV. P. sieruo en Xpo.,iCarate. if.Inscriptio: IHS. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en X. ,elP. Ignatio de Loyola, preposito general de la Compaiiia deJesus, etc.,en Roma. Alia manu. Rda. a los 28 de Julio.pho coaevo, cujus dupl<strong>ex</strong> <strong>ex</strong>stat <strong>ex</strong>emplum in vol. F, unico folio, nn. 269,270, prius 478, 479.Ihs.111. e senor: Con tan buenas visperas, no podra ser menos, sino que V. m.aya tenido muy buenas pascuas. Dios se las de muchos anos, como yodeseo, que todavia tendre por mejor pagar muchas vezes esta pension, queperder tal dean.V. m. aura entendido como nuestro Sefior a comenc<strong>ad</strong>o a tocar en loscora^ones de todos, ansi mio como de mis hermanos, para que por ambaspartes se desee y estime en lo que es razon ser herederos de la paz, en queChristo nos instituio por su testamento, diziendo: Pacem relinquo vobis. Yoveo en este tiempo mas disposition para poder alcancar este bien tan dese<strong>ad</strong>opor todos, y muy conueniente, que lo ha auido antes de agora. Noresta sino que, pues oymos tan grandes cosas hechas en Capharnaun, hagaV. m. tambien aqui en su tierra, y venga por aca lo mas presto que seaposible, que yo spero (mediante nuestro Senor) por su mano se ac<strong>ab</strong>ara,para que Dios se sirua como se lo deuemos, y d<strong>ex</strong>emos ya de ser consejay f<strong>ab</strong>ula de todo el reyno, y aun de los reynos estranos; y pues ya ay pazentre los principes christianos, nueuo hombre, nueuo rey, aya nueva vida,et noua sint omnia. Nuestro cauildo scriue a V. m. en mas larga forma lomesmo que yo: a su carta me remitto, tornando a rogar y encargar en todocaso me haga la merced de venirse luego a entender en esto, d<strong>ex</strong><strong>ad</strong>os todosnegocios, que, siendo para tal effecto, los sehores marqueses (cuias manosbeso) lo tendran por bien. Nuestro Sehor la ilustre persona y casa de V. m.por largos tiempos guarde y acreciente. De Cordoba 13 de Abril 1556.A seruicio de V. m.,Leopoldus <strong>ab</strong> Austria, cordubensis.A tergo: Ihs. Copia de vna carta que el obispo de Cordoua enbio a donJuan, dean de Cordoua.


30 APRILIS I556 3111131BARTHOLOMAEUS DE BUSTAMANTEPATRI IGNATIO DE LOYOLAGIENNIO 30 APRILIS I556 l .Repetit summatim quae in superioribus litteris scripserat. — Granatae solumcoemendum, ubi sodalibus aedes <strong>ex</strong>struantur a fundamentis. — PetrusGuerrero, Societati benevolus, lecto decumbit: sui testamenti <strong>ex</strong>ecutoremPatrem Bustamante designat.— Duces de Arcos condere Marciae collegiumSocietatis decrevere: ducissae erga illud opus studium.— Cordubamprovincialis venit. — Hujus urbis episcopus, <strong>ab</strong>jecta prisca voluntate, sensuserga nostrates induit amicissimos. — Tirocinium cordubense Granatamtransfertur, id probante Joanne de Cordoba. — Giennium accedit Bustamante,de collegio Biatiae cum episcopo Tavera acturus.tJhus.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi. Despues2de la del mes pass<strong>ad</strong>o lo , que se ofrece de que dar auiso aV. P. es, que hauiendo yo uenido a Gran<strong>ad</strong>a a tratar de quehouiesse casa commoda paraelcollegio de la Compaiiia, queen aquella ciud<strong>ad</strong> se hauia comenc<strong>ad</strong>o,laporque, segun deuotionque en general todos tienen a nuestro instituto, y lo que3el senor arcobispodessea uer alli muchos obreros, porelmucho fructo que de ellos se spera y augmentodel diuino seruicio,era muy pequefia casa Ja que teniamos, y muy pocoslos operarios para responder, assi a la deuotion quenos tiene toda aquella ciud<strong>ad</strong>, como a la gratitud quehe dichoa! senorarcobispo se debe (segun que en pal<strong>ab</strong>ras y obras continuamentenos fauorece). Specialmente queS. S. ia hauia ofrecidomil duc<strong>ad</strong>os para ayuda a la casa, y la c/iud<strong>ad</strong> otros mil, comotengo scripto en las pass<strong>ad</strong>asa V. P.Ofrecieronsenos, estando alli, diuersas casas principales quesus dueiios nos uendian; y uisto que ninguna era edific<strong>ad</strong>a aproposito de la Compaiiia, y que nos hauian de salir muy1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 273, prius 488, 489.2Vide epist. 11 18, pag. 266.3Laudatus saepe Petrus Guerrero.


312 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1131caras, porque, para hazerlas nuestra commodid<strong>ad</strong>, a. se haui<strong>ad</strong>e derribar lo mas dellas y edificarse de nueuo, parecio en elSenor nuestro conuenir mas comprar un buen sityo, y edificaren elelcollegio, que no entrar en casa hecha. Mayormenteque, comprando casa edific<strong>ad</strong>a, hauiamos de quedar con deud<strong>ad</strong>e tres 6 cuatro mil duc<strong>ad</strong>os, sobre los dos mil elque Senorarcobispo y la ciud<strong>ad</strong> nos hauian prometido, y la gente no seanimara tanto a. hacernos limosna para pagarlos, uiendonos yaen casa compr<strong>ad</strong>a, como lo haran entendiendo que edificamos>y que esta obra a de salir de limosnas. Y assi tratamos dehauer un sityo de los meyores de toda la ciud<strong>ad</strong>, y, a dicho dealgunos, es el meyor, del qual esta ya compr<strong>ad</strong>a vna parte, yde las que quedan por comprar, se trata, y creo se concluiraeste negocio del sityo en pocos dias. Entiendo que llegara amil y quinientos duc<strong>ad</strong>os, que segun el es, sera muy barato, ysobraran para comencar el edificio otros dos mil paraesteefecto; y ultra dellos, queda en pie la casa que antes teniamos,que uale mas de otros mil y quinientos.Estando para partirme a Marchena, por hauerme embi<strong>ad</strong>omensaiero propio la duquesa de Arcos l dando , prisa a esta partida,para entender en lo del collegioallique entienden hazeraquellos seiiores, cayo enfermo el senor arcobispo; y comoquiso confessarse conmigo generalmente, y consultarme sobresu ultima disposition, huue de detenerme algunos dias alli,porque entendi que estaua inclin<strong>ad</strong>o a esto, y en ello mostrauarecebir consolacion.Dixome que me queria d<strong>ex</strong>ar por uno desus testamentarios. Y respondiendole yo, que, conforme anuestras constituciones, no lo podia ser, me replico que todauiame nombraria, porsi V. P. dispensasse.Auisso dello, paraque me mande, assi en este caso particular, como en los quese ofrecieren de la mesma calid<strong>ad</strong>, lo que debo hazer; porque,hasta s<strong>ab</strong>er la volunt<strong>ad</strong> de V. P., nunca aceptare cosa que nosea conforme a nuestro instituto.Pass<strong>ad</strong>a pascua de resurrection, uine con mi companero aMarchena, donde los duques nos detuuieron seis dias,en ver1Maria de Toledo, Patris Antonii de Cordoba soror, Ludovico ChristophoroPonce de Leon in matrimonium data.


3° APKILIS 1556 313sityos para el collegio y hazer la traca, para ia qual embiarona Seuilla por el maestro mayor de las obras de la cathedral deaquella ciud<strong>ad</strong>. Escogiose sitio muy commodo y grande, porquequieren aquellos setiores, que, aunque al presentese edifiquepara 14 suppuestos, quede elegido el edificio para 30 y 40,si quisieren acrescentar la dotation; y assi se hizo la traca conformea este intento, muy buena: embiarla he a V. P., quandohaya mensaiero cierto, alplaciendo Senor. No se ha hechocapitulacion de nueuo, mas de la cedula que el duque dioscripta de su mano, en que prometia dotar en 300 duc<strong>ad</strong>os eldicho collegio,y en 300 hanegas de trigo, como antes de agoratengo scripto. Anda tratando siempre de como lo accrescentara,y tiene buen acord<strong>ad</strong>or en la duquesa, que no se si ayen Espanapersona mas aficion<strong>ad</strong>a a la Compania. El Seiior los teng<strong>ad</strong>e su mano, que, segun la parte [que] son en Seuilla, mucho <strong>ad</strong>e ayudar paraelcollegio de aquella ciud<strong>ad</strong>, tener entendidode estos seiiores la deuotion que a la Companiatienen. L<strong>ad</strong>uquesa da gran priesa a mandar que se lleguen materialespara la obra, y dize que la ha de ac<strong>ab</strong>ar en vn ailo, y se ha demorar dentro de dos. Dominus dirigat.Vine de alli a Cordoua, y tres dias despues de lleg<strong>ad</strong>o, fuiJ2con don Joan a uisitar al senor obispo, y supplicamoslediesse licencia elpara poner sanctissimo sacramento en nuestraiglesia, que, mientras no estaua consagr<strong>ad</strong>a 6 bendita, no se podiaUamar iglesia,sino oratorio. Y si,usando de la facult<strong>ad</strong> denuestras concessiones, requerido S. S. ia que la bendixesse, y nocondescendiendo a esto, intentaramos de traer algun obispotitular que nos la bendixera, ninguno sin su licencia se atreuieraa ello: y ansi nunca he yo consentido que contra la uolunt<strong>ad</strong>del obispo se pussiese, aunque no falto opinion de algunos, quesentian lo contrario. A querido nuestro Senor darnos a entender,que lleuar este negocio por bien, fue meior (aunqueelseiior obispo se ha detenido algo), porque en lo que anteshauia puesto dificult<strong>ad</strong>, ahora, no solamente no la puso, masaun ofreciose, el dia que se houiesse de poner, dezir S. S. ia la12Joannes de Cordoba.Leopoldus de Austria, cordubensis episcopus. Vide epist. superiorem,


314 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1131missa de pontificalen una iglesia que esta enfrente de nuestrocollegio, y traher el sanctissimo sacramento en una solemneprocesion a nuestra iglesia,ofreciendose de comer en aquel diaen nuestro collegio, que, paraloquese a entendido hastaahora de S. S. ia ,causa esto gran <strong>ad</strong>miration de todos. Cierto,P<strong>ad</strong>re nuestro, ias cosas quenuestro Serior haze en fauor de laCompaiiia continuamente, mucho nos dan a entender quan specialmentetiene puestasu diuina mano sobre ella, fauoreciendol<strong>ad</strong>e die in diem mucho mas. Creo se diferira esta fiesta,que he dicho, por algun dia, a causa de h<strong>ab</strong>er entredicho enCordoua, sobre una diferentia los frailesque del Carmen tienencon el seiior obispo, la qual creo se compondra presto, con elfauor de nuestro Seiior.Como tengo dicho en esta a V. P. lo mucho quese debe alsenor arcobispo de Gran<strong>ad</strong>a, me puso en cuid<strong>ad</strong>o de comopodria satisfacer a lo que con tanta instantia S. S. me ia hapidido algunas ueces, de accrescentar el numero de los de laCompaiiia en aquella ciud<strong>ad</strong> ; y encomendando mucho estenegocio a nuestro Seiior por los sacrificios y oraciones de nuestrosP<strong>ad</strong>res y hermanos, se me represento un medio harto conveniente(al parecer)al bien de. la Compaiiia, con que se podriacondescender a la volunt<strong>ad</strong> del Senor ar^obispo; y es, quela casa de probation, que esta en C6rdoua, se passase a Gran<strong>ad</strong>a;porque para dentro de casa algunosde los nouitios podianconfessar, siendo personas tales, como el licenci<strong>ad</strong>o M<strong>ad</strong>rid, eldoctor Avellaneda yel Mtro. Martinez ', primo del seiiorarcobispo, etc, y predicar alguna vez, conforme a nuestroinstituto, en nuestra iglesia y fuera della, por uia de <strong>ex</strong>periencia.Las limosnas de aquella ciud<strong>ad</strong> son grandes, digo las queen eltrahen a casa, sin pedirse ysin dar pes<strong>ad</strong>umbre al pueblo: yinterim quese ofrece dotation (que creo sera presto), segun enla opinion que estan los nuestros en aquella ciud<strong>ad</strong>, podran mantenerseen aquel collegio y casa de probation (segiin entiendo)40 y 50, los quales en Cordoua se mantenian de prest<strong>ad</strong>o; y1Nominantur heic Antonius M<strong>ad</strong>rid, Didacus de Avellaneda et PetrusMartinez.


30 APRILIS I556 315desta manera, las limosnas quequisieren hazer los que dispusierren de su hazienda en la Compaiiia, podra[n] seruir en otrosusos que el mantenimiento de la probation. Vltra desto, la c/iud<strong>ad</strong>esmuy sana y bien barata, y parece que en todo haze uen-con el P. Fran-taia para este efecto a Cordoua. Communique<strong>locis</strong>co, y su reverencia con el P. Mtro. N<strong>ad</strong>al. Ales parecido aambos muy bien, y mand<strong>ad</strong>ome que se haga assi. Para lo qual,antes que partiesse de Gran<strong>ad</strong>a, d<strong>ex</strong>e alquil<strong>ad</strong>a una casa grandeen muy buena parte, que es iunto al sitio que compramos parahazer el collegio, y con el alquile[r] de la casilla que teniamos,pagamos el desta, y aun sobran dineros, a causa de estar la otraen parte, donde es el trato de la ciud<strong>ad</strong>, y boticas de los merc<strong>ad</strong>eres.Y asi en esta misma semana se passara toda la probationde Cordoua a Gran<strong>ad</strong>a, con beneplacito de don Joan, el qual escontento de ayudar con todoeltrigo que d<strong>ab</strong>a a la probation,para augmento del numero de los collegiales.Esta scribo en el camino de Cordoua a Baeca, donde, porobedientia del P. Francisco, por instruction suyauoi a tratar lodel collegio de aquella ciud<strong>ad</strong>, para la Compania '. Speroen elSenor nuestro succedera este negocio bien, assi por ser suyo,como por hauerse proueido el obisp<strong>ad</strong>o de alJaenseiior donDiego T<strong>ab</strong>era, sobrino de la buena memoria del cardenal donJoan T<strong>ab</strong>era, a quien yo serui, y ser Baec^a de aquel obisp<strong>ad</strong>o,y muy aficion<strong>ad</strong>os los caualleros della al seiior obispo, cuyasletraspara ellos nos ayudarian mucho 2 .Esta se comen^o a screbir en el camino de Jaen. Llegamosayer, 29 del presente, a esta ciud<strong>ad</strong>, donde mi companero e yofuimos muy bien recebidos del seiior obispo, y nunca nos con-1Vide epist. superiorem.2De Didaco de Tavera, Societatis amico, non semel egimus. «Tuvopor patria a Seuilla, y fueron sus p<strong>ad</strong>res luan Tauera y dona Maria Poncede Leon. Fue sobrino del Cardenal don Iuan Tauera, Arcobispo de Toledo,su Testamentario, y primer Administr<strong>ad</strong>or del Hospital que fundo en Toledo.Fue... del Consejo Supremo de la santa Inquisicion... Obispo de Auilaelecto, de que no tomo possession, por auer sido promouido al Obisp<strong>ad</strong>ode Iaen, que le gouerno seys anos. Murio en vn Domingo, 28 dias del mesde Abril, del aiio 1560.» Gonzalez Davila, Teatro eclesidstico,t.1,pag. 269.


316 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1132sintio posar fuera de su casa, donde no poco nos mortifican losregalos y buen tratamiento que S. S. ia nos haze. Hame dichoque tiene duda, si los patrones del collegio de Bae^a pudieronalterar la institution del fund<strong>ad</strong>or, que applico aquella haziendapara la doctrina de los ninos y casamiento de huerfanas: y assia orden<strong>ad</strong>o que vengan aqui a Jaen los que tienen a cargoaquella hazienda, porque dessea, que, de tal manera se diesse alcollegio de la Compania, queel succesor que uiniesse no pudiessedeshazerlo. Y assi me detiene S. S. ia en esta su casa, hasta quevengan los sobredichos de Baeca con los tales recaudos, que creovendran dentro de 3 6 4 dias. De lo que succediere, dare auisoa V. P. ', cuya salud in vtroque homine conserue nuestro Seiior,como estos sus hijoshemos menester, que humilmente enlos sacrificios de V. P. nos encomendamos. De Jaen vltimo deAbril 1556. De V. P. 1 indigno hijo y sieruo en el Seiior nuestro,BUSTAMANTE.1133MARCUS SALINAS[PATRI IGNATIO DE LOYOLA]PLACENTIA IMAJI I556 2 .Studium episcopi placentini in <strong>ex</strong>aedificando collegio.— Sociorum numerus.— Virtutum <strong>ex</strong>empla <strong>ab</strong> illo edita. — Cives acta sui praesulis libentianimo approbant.Jhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en X.° Gratia et salus in Dominosempiterna. Por ser esta la primera que a V. P. scribo, meatreuo a pedir limosna, como hijonecesit<strong>ad</strong>o de la ayuda yf<strong>ab</strong>or de las orationes y sacrificios de V. P. , queen ellos seayo ofFrecido y encomend<strong>ad</strong>o al Seiior. Las cosas deste collegio,ansi spirituales como temporales,lleba el Seiior en augmentoc<strong>ad</strong>a dia por su infinita bond<strong>ad</strong>. Estamos en esta casa veinte ycinco P<strong>ad</strong>res y hermanos; todos porla bond<strong>ad</strong> del Seiior tienen1Cf. Polanco, t. vi, pag. 708, 709, n. 3066-3069.2Ex autographo in vol. Litt. Qn<strong>ad</strong>rim. 1556, unico folio, n. 124,prius 395.


1 MAJI I556 3I7.mucho heruor y desseo de todo aprouechamiento, que es artaconfussion para mi, que tan tibio estoy en mi interior. Todosal presente tenemos salud corporal, y el P. Dionysio Vasquezesta sin quartanas, quelas tubo todo este imbierno. La deuocionen el pueblo cresce siempre, y agora principalmente, conver ya comenc<strong>ad</strong>o el edific/10 y d<strong>ad</strong>o asiento en todo. El studiode la latinid<strong>ad</strong> va ansimesmo en augmento, gloriaal Senor.Esperamos para otro aiio muchos estudiantes, y dobl<strong>ad</strong>os delos de ogaiio, porque an sentido el provecho del estudio de laCompania.El senor obispo*2vino la semana sancta de Xarayzejo en,donde a est<strong>ad</strong>o este imbierno, que es recamara deste obisp<strong>ad</strong>o.Comenco la obra con grande aplausodel pueblo, otro dia despuesde paschua de resurrection. El ailo pass<strong>ad</strong>o se tr<strong>ab</strong>ajo entraer materiales yallanar el sitio: luego hizo donation al P. Villanuev<strong>ad</strong>e diez mill duc<strong>ad</strong>os para el edificio, y <strong>ab</strong>ra tres diasque libro otros diez mill, y dice que gaste lo que pudiere, que,ac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>os aquellos,librara mas. A hecho al P. Villanueva prefectode la obra, y entreg<strong>ad</strong>ole el dinero, porque tiene muchocredito del en todo. Y fasta agora nunca hizo con n<strong>ad</strong>ie loquea hecho con el,principalmente en cosa de obras, que es tan afficion<strong>ad</strong>o,que todo quiere pase por su mano; pero ale parescidoque el P. Villanueua pondra buen rec<strong>ad</strong>o en todo. Con todoesto es mas de ver el gusto que el recibe de darlo y gastarlo:m<strong>ad</strong>ruga a las seis de la manana, yestase fasta que es hora decomer, y luego buelbe, que tomo vna casajunto a la obra.El sitio de la casa es elmejor que avia en el pueblo, de sanoy otras comodid<strong>ad</strong>es muy necessarias para la Compailia. Hazesetodo de cal y canto, y con tres patios, con el de las escuelas, ydos aljiues,muchos soterraiios, por ser la tierra calurosa. Diceel seiior obispo le ac<strong>ab</strong>ara en tres aiios, y es tanta la gente quetrae, queno es mucho ac<strong>ab</strong>arlo.El serior obispo a hecho vna cosa de mucha edification: que1Gutierrius de Vargas Carvajal.2«Jaraicejo: villa... en la prov... de Caceres (12 leg.)... dioc. de Plasencia(12)...A su inmediacion se halla el palacio del senor del pueblo,que lo fue el ob. de la dioc... el cual fue en lo ant. una fortaleza con susaspilleras y tambores.» M<strong>ad</strong>oz, Diccionario, t. IX, pag. 589.


3 18 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1132<strong>ab</strong>ra tres dias se recogiocon los eclesiasticos que tenia en sucasa a comer con ellos igualmente, sin mas seruicio de maestresala,sino como los demas, y a puerta cerr<strong>ad</strong>a, como collegio, ylos demas cri<strong>ad</strong>os despidio parte, y a otros en sus pos<strong>ad</strong>as d<strong>ad</strong>e comer. Tiene c<strong>ad</strong>a dia en su puertaciento y cinquentapobres. Paresce que va nuestro Senor edificando en el spiritu,como el va edificando la casa. Esto por estas parteses cosa degrande edification en el obispo de Placencia: agora dizen susouejas que conoscen pastor, etc. Tratando poco a con el P. Villanueu<strong>ad</strong>e la renta y dotacion, dixo deseava mucho s<strong>ab</strong>er loque S. S. hazia en lo de la an<strong>ex</strong>ion y desmembracion que seavia imbi<strong>ad</strong>o de cierta renta deste obisp<strong>ad</strong>o; porquesi S. S. nolo quisiesse desmembrar, tenia vnos beneficios que an<strong>ex</strong>ar, y ledavan prisa por ellos por otra parte, y que querria gran breued<strong>ad</strong>en ellos: y puesel P. Francisco ' est<strong>ab</strong>a encarg<strong>ad</strong>o dello,que vbiesse gran recaudo. V. P. lo aga despachar con si 6 conno, con mucha breued<strong>ad</strong>, porque el obispo anda malo de sugota, y podria correr ]ariesgodotacion. Aca tiene d<strong>ad</strong>o vnasvinas y vnas rentas de unas hermitas, pero no es n<strong>ad</strong>a, si )o quealla se imbio no se hiziesse, 6 otra cosa de nuebo. El tiene tododesseo de lo dotar, y el pueblo le insta mucho paia que lohaga 2 .Plega al Senor se aga como mas sea a su sancto seruicio.No se ofFre^e por agora en particular que mas hazer s<strong>ab</strong>era V. P. El Senor conserue a V. P. por muchos aiios, como todoslos hijosemos menester. De Plazencia, primero de Mayo de1556 afios. Indignus filius,Salinas.1P. Franciscus de Borja.2Ad incun<strong>ab</strong>ula et progressiones placentini collegii spectant, quas edidimus,epistolae plures, quasque afferunt Epist. Mixtae t., iv, et Litt.Qn<strong>ad</strong>r., etiam t. IV. Illis usus est Polanco, v t. et VI, ubi sermo est decollegio placentino. Vide etiam supra, pag. 30, litteras P. Francisci deVillanueva.


2 MAJI 1556 3191133VALENTINI SENATORESPATRI FRANCISCO BORGIAEVALENTIA 2 MAJI I556 *.Ne Valentia P. Ramirez discedat, enixe deprecantur.Molt R. ntTsenyor y Pare. Obligans tant la bona vida y <strong>ex</strong>emple<strong>ab</strong> tan lo<strong>ab</strong>le <strong>ex</strong>ercici de predicacio de aquest reuerent,deuot y seruent de nostre Senyor lo Pare M. re Remires 2 , quecertifficant vna y moltes veg<strong>ad</strong>es a V. P. del molt beneffici, queaquesta ciutat y los pobl<strong>ad</strong>os de aquella hauem rebut y rebemdecascun dia per sa companyia y molt deuots consells y catholichs<strong>ex</strong>cusar de fer<strong>ex</strong>ortations de trona y conf<strong>ab</strong>ulacio; nons podemdemanamlo peramolts dies,en aquesta part nostre degut offici,y quems fac^a V. P. la caritat y consolacio de sa companyia y<strong>ex</strong>emplars <strong>ex</strong>ercicis, los quals tenim per cert que sien tan proffitososy de fruyt manifest, que no podem creure menys departicular gracia en seu sperit y vida, ellay sien lesque pernostresedifficats mes effectualment que per algu, o sien stats, delque tenim recort en les conciencies nostres,y dels quens jnsteny ajudem a sentir o y voler per be molt vniuersal del proismenostre. V. P. nos ha de fer esta gracia y merce, per molt specialy chara, en consolacio desta republica, mudant o sospenent la<strong>ex</strong>particio quens duien que te feta de sos deuots obedients 3 ,en1Ex transumpto coaevo in vol. Varia Hist., unico folio, duplici solito— magnitudinis, nn. 464, 465. Ad oram sinistram chartae manus, nobisignota, sed distincta <strong>ab</strong> ea, quae epistolam <strong>ex</strong>aravit, scripsit: « Vna patentede los Jur<strong>ad</strong>os y ciud<strong>ad</strong> de Valencia en alauanza de la Compf»12P. Joannes Ramirez, olim. Bti. Avila discipulus, <strong>ad</strong>mir<strong>ab</strong>ilis orator,de quo multa <strong>ad</strong> hunc annum apud Polanco,t.vi, pag. 502 et seqq., ubisermo est de collegio valentino, et Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 277 et 470.3Ad rem Polanco, t. vi, pag. 507, n. 2197: «Nobilitas urbis potissimumeum [sc.Patrem Ramirez] sequebatur; et cum timerent eum Valentiarevocandum esse, litteris a P. Francisco Borgia eum impetrare nitebantur,ut certe <strong>ad</strong> aliquod tempus Valentiae commoraretur.»


320 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1133manera que, per al present y per molts dies, tingam aci aquestreligios, perque puga fbrtifficar la miraculosa mutacio que enmolts a fet, sperant, com es molt just, de V. P. que per lo bede aquesta ciutat nos fara est y majors fauors y contentament,per les particulars obligacions que al benefici della y del regneV. P. te. I en cara que la persona del reuerent Pare Str<strong>ad</strong>a,quens duien venir aci, y sa vida <strong>ex</strong>emplar ylletres sien tan conegudesen esta ciutat, no se a vist aquell proffit y notori benefficien les concienc^es, com <strong>ab</strong> la predicacio del Pare Rerhirezse coneix, per \o que a nostre Senyor li plau. I tenint per certcom la demanamque V. P. nos fara esta gracia axi * complida,solament perel be publich, no allargarem en sta mes de pregara nostre senyor Deu,la vida del qualla sanctissima Trinitatper molts anys<strong>ab</strong> salut conserue. De Valencia a ii deMaig anyM.D.L.vj. A la ordinacio de V. R. P. promptes y aparellats,LoS JURATS DE VaLENCIA.Inscriptio: "\ Al molt R. nt senyor y Pare,frare Francisco.1«P. Ramirez... tamen, Murciam ac deinde Caesaraugustam <strong>ex</strong> obedientiaP. Francisci missus, non <strong>ex</strong>iguo dolore valentinos affecit; nam medicumstrenuum <strong>ad</strong> animi morbos medicandos a se <strong>ab</strong>latum aegre ferebant.Consolatus est nihilominus eos P. Str<strong>ad</strong>a, Provincialis, quisub initiumJulii, relicta Barchinona, Valentiam venit». Polanco, t. VI, pag. 509,n. 2207, 2208.


4 MAJI 1556 3 2If 134PETRUS CANALISPATRl IGNATIO DE LOYOLALUGDUNO 4 MAJI I556lAmici Societatis optant ut haec stationem Lugduni h<strong>ab</strong>eat. — De sacrisaedibus dominae nostrae de Fourviere.— Pater Canal, in patriam valetudiniscausa profectus, convalescit..Jhs.Molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. La gracia et pace dl X.° nostrosignore sia 2nell'sempre anime nostre. Essendo in Lione in cas<strong>ad</strong>i alcuni amici nostri et parenti, desiderando loro que nostraCompagnia stendessi suoi rami in iquestacitt<strong>ad</strong>i Lyone, essendoinformati del frutto et modo di procedere de essa, me disseroque nostra donna di Foruiero serebbe molto al proposito pernoi, que e vna giesa con vigne et iardini et molte case, qualeetiam ha le sue intrate 3 . Non ci sonno per <strong>ad</strong>esso quecertipochi canonici, iquali sono in mala reputatione del populo, etnon dicono li lofficio diuino, ouero rare uolte. Si monsignorRmo. cardinale di Tornon 4 , quale e vescouo di Lione, volessi,1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 244, prius 290.2Vide epist. 11 22, ubi jam dictum est Patrem Canal in patriam, valetudiniscausa, fuisse profectum, id quod <strong>ad</strong> calcem hujus epistolae ipseindicat.3In instrumcnto ecclesiae lugdunensis, n. XXIX, cui titulus: «Fundatioecclesiae conventualis et collegiatae de Forverio iu honorem B. Mariaeet *5'.TJiomae, Cantuar. archiep., uovi martyris, cum homagio ergaecclesiam Lugdun.», leguntur inter alia: «Donavimus eis totum ipsumlocum, in quo sita est ecclesia, liberum <strong>ab</strong> omni alia consuetudine, <strong>ex</strong>ceptaea, quae infra notata est, et domus, et cimiterium, et vineas, et hortos, etcampum, ita tamen ut nullum in campo flat aedificium, et quidquid primicapellani tenebant a crypta rotunda usque <strong>ad</strong> vineam Vulgrinorum, et locumillum, qui vulgo dicitur les sales, ea tamen platea retenta, in qua bovesvendi consueverant.» Sammarthani-Piolin, Gallia christiana, t. iv, Instrumenta<strong>ad</strong> t. iv, col. 24.4«Franciscus de Tournon, cardinalis Ostiensis, <strong>ex</strong> vetustissima clarissimaqueTurnonia gente editus 1489. Jacobi XI, domini de Tournon, etJohannae de Polignac filius..., sacri purpuratorum senatus princeps, cancellariusordinisS. Michaelis, et plurimorum monasteriorum <strong>ab</strong>bas... magister<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 21


322 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1134facillmente con S. S. et il re de Franza 1 la darebbe a la Compagnia,o qualche altra meliore di questa. Questa giesa, oueromonasterio di nostra donna de Foruiero, e dentro la mura deLione, in bellissimo are et megliore di Lyone; e ben uero quee vn poco discosta dil concurso et corpo dela citta.De altre cose non faro mentione, remettendomi a Mtro. Gieronymoet Mtro. Roberto 2 sinon , que yo sto in casa di meiparenti, per ricuperare sanita dela mia doglia dil capo, et miritrouo, la Dio gratia, assai meglio que non faceua in Italia niSpagna, di sorte que dico mio offitio et messa le piu uolte senzapreiudicio del capo. Spettiamo ogni di quelli que h<strong>anno</strong> a veniredi Roma con desiderio grande.I amici et parentinostri ci aiutarebbonoquia ogni cosa. Jesu Xpo. sea semprenelli cuori nostri,et conserue V. R. longo tempo in suo santo seruigio. DeLione a 4 de Mayo 1556. Serebbe bene che il papa ne parlassialRmo. cardinale de Tornon. D. V. R. seruo inutile,Pietro Canale.Inscriptio: Jhs.Al molto Rdo. in X.°P<strong>ad</strong>re, Mtro. Ignatiode Loyola, preposito generale de laCompagnia di Jesu, appressoSto. Marco, a Sta. Maria de Str<strong>ad</strong>a, in Roma. Alia manu:R. ta alli24del medesimo.capellae regiae... Ejus sapientia singulari apud Carolum V in Hispania paxsancita est M<strong>ad</strong>riti, pro liberatione Francisci I,nec minori solertia versatusest apud alios <strong>Europae</strong> principes... Rem gallicam patrocinio suo strenuetutatus est... Ejus constantia pro fidei Catholicae conservandae zelo inclaruit,usque <strong>ad</strong>eo semper et acriter impugnavit haereticos... Ingenti <strong>ad</strong> respraeclaras et dignas artes amplectendas animo praeditus, litteras et litteratossummo amore et benevolentia prosecutus est... Ouas ut magis promoveret,]gnacii Loiolae sequaces, quos in juventute <strong>ad</strong> pietatem et studiainstituenda majorem curam ac solertiam <strong>ad</strong>hibere intell<strong>ex</strong>erat, insueto favoreprosecutus est, auctorque fuit, ut eorum ordo, tamquam rei litterariaeutilis, in Gallia certis conditionibus reciperetur, instaurata in Vivariensipago Turnonii... famosissima schola, el amplissimis redditibus <strong>ab</strong> eo dotata,cujus curam illius ordinis patribus attribuit. Sepultus est in ecclesia collegiiTurnonensis Societ. Jesu... Fato functus 1562, Aprilis 22.» SaMMARIHANI-Piolin, GaUia christiana,t. iv, col. 183, 184.1Henricus II.2in epist.Hieronymus le Bas et Rupertus sive Robertus Clayssoniusr de quibus1122 h<strong>ab</strong>etur.sermo.


''';H ^1,1556 3231135WIGULEUS HUNDTPATRI PETRO CANISIOMONACHIO 14 MAJI I556 KCanisii litteris respondet.— Ingolst<strong>ad</strong>iense collegium paratur.— Optat utCanisius eo se conferat <strong>ad</strong> opus urgendum resque melius digeregdas.Accepi literas tuas, carissime D. Canisi, una cum memorialiearum rerum, quae Inglost<strong>ad</strong>ii <strong>ad</strong> institutionem collegiitheologicinecessario praeparandae erunt 2 . At scire te uolo post reditummeum <strong>ex</strong> Boemia, Illmum. principem nostrum statim Romamscripsisse, eoque destinasse necessarios sumptus, quo sociitui <strong>ad</strong> proximum Settembrem, uel citius, pro ipsorummet com-3moditate <strong>ad</strong> nos uenire possint.Jussit quoque sua celsitudoInglost<strong>ad</strong>ii in veteri collegio ea aedificari, de quibus inter nosactum est, quod, praeter consilii locum, modicis <strong>ex</strong>pensis' acbreui fieri poterit. Supelle[c]tilia pluris const<strong>ab</strong>unt, ac difficiliuspraeparari poterunt. Ouamobrem ualde consuitum esset tequam primum illuc redire, ita enim omnia citius, mehus, acfacilius, te inspectore ac instigatore, praecederent.quam difficulter aliquando tales <strong>ex</strong>pensae fiant.Nosti enimRegia maiestas"graciose haec permisit. Itaque tuum nunc erit tam pium negotiumtua praesentiaac consilio promouere. In Illmo. principenostro^ et in me nihil deerit, ut interim quoque, quantum per1Ex apographo coaevo in vol. F, unico folio, n. 226, prius 232.2Haec Canisii scripta vide apud Bimunsberger, B. Petri Canisiiepistulae et acta, t. 1, pag. 567-584.3Audiatur Polanco, t. vi, pag. 389, n. 1646, de hac re disserens:«Cum dominus Dr. Hundius, qui Universitatis Pragensis patronus erat, hocnegotium [collegiiscilicet ingolst<strong>ad</strong>iensis] apud Ducem urgeret, omniaimpedimenta sublata fuerunt; et statim misit Romam Dux Albertus trecentosaureos in viaticum, ut <strong>ad</strong> Septembrem proximum vel, citius, pro ipsorumcommoditate collegium Ingolst<strong>ad</strong>ium invenire posset.»— Huc spectant,praeter ea, quae Polanco, t. VI, pag. ^88 et seqq. tr<strong>ad</strong>it., epistolae pluresSti. Ignatii, quas h<strong>ab</strong>es in vol. VI, Cartas, et plures eliam Bti. Canisii,quas edidit Braunsberger, t. 1, /. c, et pag. 600-6 ro.Ferdinandus I,r<strong>ex</strong> romanorum.Albertum V, Bavariae ducem, intelligit.


324 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11 36reliquas occupationes licet, aliquidJesu. Datum Monachrii xiiij Maii 1556.WlGALEUS HVNDI D.fiat. Bene vale in ChristoJOAN.A tergoalia manu: Copia d'una del patrono de Ingolstat.1136FULVIUS ANDROTIUSPATRI IGNATIO DE LOYOLAPISAURO 15 MAJl I556*.Pisaurum cum socio Androtius venit, Meldulam perrecturus.— Parentessodalis Petronii consolatur. — Frater Joannes Ignatius Nieto verba facitin medio foro, non sine auditorum gratia et plausu.Jhs.Pax X.', etc. Molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.° osseruandissimo.Lunedi prossimo passatoil fratello Jo: Nepos et io ci partimmoda Loreto per ordine del signore gouernator'2,et ghiericipartimmo di Ancona per mare, che per prima non c' era statomai uento prosparo, et siamo uenuti a Pesaro con 1' aiuto dinostro Signore, benche in tutto iluiaggio me sia sentito tantotrauagliato dal stomaco, che mi e parsa meglior resolutione farquesto restante per terra 3 .Questa matina siamo uenuti a ueder' il p<strong>ad</strong>re del nostro fratelloM. Petronio,ilquale ne ha fatte, insieme colli suo figlioli,assai buone accoglenze. Et certo, si come di aspettoe uenerando,cosi interiormente mostra esser' molto amico di nostroSignore, et parmi si potria accopiar' con mio p<strong>ad</strong>re secundumcarnem *. Le orationi delli fratelli h<strong>anno</strong> fatto molto frutto. Ho1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 195, prius 70.23Gaspar de Doctis, almae domus lauretanae gubernator.«In gratiam Cardinalis Carpensis P. Fulvius Androzius cum JoanneIgnatio Meldulam missus initio hujus anni fuit.» Polanco, t. VI, pag. 71,n. 222. «Lauretum pergens, et aliquamdiu ibidem commoratus, Majo menseMeldulam pervenit.» Ibid., pag. 72, n. 224.— Vide mfra, epist. JoannisIgnatii, qui Joannes Nieto alibi appellatur, n. 1142 positam.1De patre ac fratribus nostri Androtii (varie hoc cognomen scribitur),


15 MAjl I556 _ 325parlato anco colla m<strong>ad</strong>re, matrona, certo, molto honorata, laquale pare ch'alla fine de tutti si daria pace, se solo Jobbese lirendesse, del quale non puo far mentione senza molti sospiri.E uero ch', s' ella potesse,solo con M. Petronio se uendicaria.Io mi son forzato coll' esempio mio et delli 2 miei fratelli etp<strong>ad</strong>re et m<strong>ad</strong>re, il che, credo, sia stato molto a proposito, consolarla,et con molte ragioni disr<strong>ad</strong>icar' questoinordinato amore:et questa sera, che stiamo in casa sua, finiremo lo restante. Nelresto supplir<strong>anno</strong>-1' orationi delli 4 fratelli, alli quali nostroSignore dara questa uittoria.Nel tempo che siamo stati in Ancona, mi e parso far predicar'due uolte in piazza al fratello Gio.,il che ha fatto con moltaet con molta edificatione degrata audientia de nobbili et altri,tutti, et ha toccati ccrti punti certamente gratiosidelli , qualipenso V. R. haueria pigliato molto piacer'.Ghieri era aspettatodalli medesimi auditori ;ma sendone partiti, in questo puntopredica qui nella piazza de Pesaro quel che douea predicar la.Certo a me pare che predichi meglioche quantine st<strong>anno</strong> aLoreto, con molta gratia, facilita, prontezza et Conspirito.questo facendo fine, molto mi raccomando alle orationi di V. R.Di Pesaro il di 15 diMaggio del lvj. Di V. R. indegno seruoinX.°,Fuluio Androtij.Inscriptio: Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.° osseruandissimo, ilP. M. Ignatio de Llayola, preposito generale della Compagni<strong>ad</strong>i Jesu. Roma.supra egimus, epist. 1086, pag. 175, <strong>anno</strong>t. 4. De Petronio autem ejusqucfratribus Job, Cincinnato et Lancilotto, Romae in Societatem <strong>ad</strong>missis, fitsermo apud POLANCO, t. v, pag. 40, <strong>anno</strong>t. 7, quo <strong>ex</strong> loco constat <strong>ex</strong> Goncalvesda Camara unum Petronium in Societate perseverasse. Alibi tamen,t.iv, pag. 145, n. 291 idem scripserat Polanco: «Juvenis..., Petroniusnomine..., alios deinde fratres <strong>ad</strong> Societatem vocavit; quamvis <strong>ex</strong> tribusunus tantum cum ipso Petronio usque <strong>ad</strong> mortem perseveravit.»


326 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1137113*CONVENTUS CALLIENSISPATRI IGNATIO DE LOYOLACALLIO 17 MAJI I556'.Optat civilas ut Societatis collegium Callii instituatur.Molto Rdo. P<strong>ad</strong>re. Questa citta, inuitata dalla gran fam<strong>ad</strong>ella buona vita et santi instituti della vostra congregatione,anzi inspirat<strong>ad</strong>al Signore, e intrata in desiderio grandissimod' hauere anch' essa a reportarne da lei quella satisfatione ches' intende hauere nuouamente hauuta altri luoghi,nostri vicini.Et per cio per publica deliberatione s' e ottenuto di fare ogniopera con la R. V., per ottener da lei questo fauore, per disciplin<strong>ad</strong>e nostri figlioli , iri honore et laude della maesta diuina.Et h<strong>ab</strong>biamo scripto al magniflco M. Giouanne Simonetta, gentilhomodella nostra citta, hora ambasciatore residente iri Romaper 1'Illmo. et Eccmo. signore duca nostro, che psr parte diquesta comunita esponga tanto suo desiderio alla R. V.,et lapreghi con efficacia a compiacerla. La pregamo <strong>ad</strong>onque, quantopiu strettamente pregare lapotiamo, <strong>ad</strong> esser contenta di prestarepiena fede al prefato signor ambasciatore in tutto quelloche intorno a cio 1'esporra a nome nostro, et a darli quella buoriaresolutione che desideramo et speramo dalla bonta della R. V. ,che tutto riconosceremo a singulare fauore et grati<strong>ad</strong>alla maest<strong>ad</strong>' Iddio et dalla R. V.^ alle cui deuotcorationi ne raccomandamosempre,et in quanto potiamo per li et commodiseruitijsuoi ne le offeremo 2 . Di Caglili17 di Maggio del 56. DellaR. V. affectionatissimi,II confaloniero et priori di Cagli.1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 178, prius 34.2Adhibuit hanc epistolam Polanco,t.VI, pag. 71, n. 221, ubi scriptumreliquit: «Mense Majo... Legatus Ducis Urbini de collegio in urbemejus ditionis, nomine Cagli, mittendo cum P. Ignatio egit, et de re e<strong>ad</strong>emEpiscopus l T rbini ct ipsamet civitas cagliensis scripsit, significans se magnodesiderio teneri fructum aliquem <strong>ex</strong> l<strong>ab</strong>oribus capiendi, et ita publica deliberationedecietum apud ipsos fuisse, ut omni studio collegium <strong>ad</strong> se mitticurarent, a quo ipsorum juventus <strong>ex</strong>coleretur. Sed satisfieri eorum piis


l8 MAJI I556 327Inscriptio: Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re Mtro. ,don Egnatio Loyola,generale della Compagnia di Jesu, nostro amantissimo, aRoma. Alia manu: R. ta alli24 del medesimo.1139ALPHONSUS RAMIREZ DE VERGARAPATRI JOANNI DE POLANCOC( NCHA l8 MAJI 1556lRogat ut quaedam sua negotia, quae in curia romana h<strong>ab</strong>et,conficere atque <strong>ex</strong>pediri velit..Jhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re en X.° Pax X. 1,etc. A xi de Mayo recebivna de V. R. de xxx de Marco 2 con los capitulos introclusos.Conozco que la Compaiiia no trata estos negocios, y ansi yo alhermano Monsarrate 3enbiava este negocio. Fue nuestro Senorseruido de se lo llevar, y por esto pido por esta vez se me hagaesta carid<strong>ad</strong>, que se me despachen; lo primero, porque yo me tengopor de la Compania; lo 2. , porque lo comenco el M.° Manuel ''y loerro, porque los consensos no se auian destender, como yoio escrevi; y pues el lo erro, es razon que la Compania lo pague.Y lo que hace al caso es, questos beneficios los come [c]lcolegio de Alcala vn aiios a, y para el se haze; siy se reservaregreso, no es mas de porque no se pierdan, mientras se hallapermuta de prestamos s .votis difficile eo tempore visum fuit.» Jam, dux Urbini erat Guido Ubaldusde la Rovere, ut dictum est in Polanco, t. III, pag. 31, n. 52; ejus legatussive orator, ut in hac ipsa legitur epistola, Joannes di Simoneta; episcopusautem Urbini, Felix Tiranni. Ignatii <strong>ad</strong> has litteras responsum h<strong>ab</strong>es inCartas de San Ignacio,t. vi, pag. 491 et 277.1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 263, prius 405.2Cartas de San Ignacio, t. vi, pag. 207.AHic saepius vocatus est Antonius Gou. Ejus obitus narratur supra,epist. 1100, pag. 215 hujusce vol.uminis.4P. Emmanuel Lopes, rector collegii complutensis.''Cur Societas non ultro susciperet hujusmodi negotiorum tractationem,intelligimus <strong>ex</strong> Polanco, t. vi, pag. 647, n. 2783: «Admonitus fuit aP. Ignatio P. Franciscus [Borgia] non decere Societatem negotia unionum


328 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1138Comunic<strong>ad</strong>a aca lamemoria que senbia de alla, digo, que,sielpapa no pasa regresos, no ay que h<strong>ab</strong>lar de bivos ni muertos,ni tomar los dineros, ni ay que prorrogar meses, pues no estapor nosotros, sino por el papa, y ansi no ay peligro. Si por casose pasan, <strong>ex</strong>pidase luego lo de Villanueva y prestamera de Alcocery Altarejos \ que para ello ay alla todo despacho de la deGarcinaharro. Yo estoy aca, al seguro que no ay que tratar enRoma de bivo ni muerto, sino, por virtud de otro poder nuevo,que yo agora enbie y esta alla, resignarla de nuevo en fauor dePero Nunez: y esto se puede hazer delante de otro, y no dondese hizo la pas<strong>ad</strong>a resignacion, porque no haya alguna alteracionen lo que no la ay, pues la tengo yo aca del nuncio: siy revolucionse teme, no se h<strong>ab</strong>le en ella, que aca en manos del nuncio6 del hordinario la dare.Van con esta poderes para otro beneficio de Villora,porquese a hall<strong>ad</strong>o vn buen clerigo, amigo de laCompania, que loquiere seruir, y dar los frutos alcolegio de Alcala, y va como elde Villanueva, por la segurid<strong>ad</strong>. Los dineros que para ello fuerenmenester, tomara V. R. alla, y yo pagare aca, porquel P. N<strong>ad</strong>alme dize, V. R. tiene credito para todo, y en my no ay quetemer, sino que lo que V. R. alla contratare, yo lo cumplire ac<strong>ad</strong>entro de vn dia. Si los ccc duc<strong>ad</strong>os no estuuiesen tom<strong>ad</strong>os, puesme cuestan c<strong>ad</strong>a vno casi quatro reales, V. R. no los tome, sipor alla se pueden aver mas baratos en vanco de Roma, parapagarlos yo aca a ^edula mostr<strong>ad</strong>a; y quando no [ujuiere esteaparejo, tomense los que yo enbie, que dineros son, ymis despachosvengan.Y sipor caso ay resolucion de no pasar regresos, luegose meavise, que por aca despachare por el hordinario y sin costa, yjugaremos a la ventura, que nuestro Seilor lo sustentara, pueses para su seruicio.A su paternid<strong>ad</strong> del P. Ignacio de V. R. mis encomiendas inDomino, yrespondere en breve a su paternid<strong>ad</strong>.Romae curare, ne per suum quidem Procuratorem in curia residentem, etita recepit P. Franciscus, se eos <strong>ad</strong>moniturum, qui collegia fundare vellent,ut suis <strong>ex</strong>pensis et per suos procuratores hujusmodi uniones curarent.»1Nomina haec sunt trium oppidorum, conchensis dioeceseos, in quibussacerdotia h<strong>ab</strong>ebat Ramirez de Vergara.


l8 MAJI I556 329Harta verguenca tengo en poner a V. R. en estos negocios.Por amor de nuestro Senor me perdone, y nunca mas lo hare,porque conozco la razon que para ello ay.Venidos mis despachos,si el papa pasa an<strong>ex</strong>iones lapara Compaiiia,enbiare yo poder para an<strong>ex</strong>ar esos al colegio de Alcala,gozando los muchachos dellos por sus dias, que yo, avnque selos doy, con esta clausula es,que los pueda an<strong>ex</strong>ar; yhasta vermis despachos, y s<strong>ab</strong>er si el papa pasa an<strong>ex</strong>iones, no ay quembiarpoder.Vn cri<strong>ad</strong>o del chantre desta yglesia *, hijodel conde de Pliego,que se dize don Pero Goncalez, va aesacorte a an<strong>ex</strong>ar dosprestamos que valen mill duc<strong>ad</strong>os, para vn colegiode la Companiaen Pliego. A V. R. pido lencamine en lo que se sufriere,por quel haga su negocio, y al M. Manuel 2 mande V. R. darmis encomiendas in Domino, y que mire, mis senegociosdespachenbien, y para ello ponga todas fuercas ybarvas. NuestroSenor nos de su santa gracia, para quen todo le sirvamos.Amen. En Cuenca xviij de Mayo 1556. Siervo de V. R. en X.°,-j-El doctor Vergara.-J-Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re, el Maestro JuanPolanco, de laCompaiiia de Jhs., etc, en Roma.1Cantor ecclesiae conchensis erat Didacus Hurt<strong>ad</strong>o de Mendoza, LudoviciCarrillo de Mendoza, comitis de Priego, filius. Porro de illo ac decogitato Societatis gymnasio, <strong>ab</strong> hac tamen non <strong>ad</strong>misso, agit Polanco,t. VI, pag. 602, <strong>anno</strong>t. 5 et pag. 637. n. 2742.2Emmanuel Sa.


33° <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1139113»LUDOVICUS GONCALVES DA CAMARAPATRI IGNATIO DE LOYOLACONIMBRICA 22 MAJI 1556!Sodalium lusitanorum pronam <strong>ad</strong> obediendum voluntatem dilaudat. — Omnia<strong>ad</strong> normam sociorum, Romae degentium, constituere satagit.— Ouaerentibussatisfacit. — Providet scholasticorum valetudini. — Gymnasium,«superius» dictum, militibus ordinis Christi a Joanne III attribuitur.—Sodales aliquot Goncalves postulat.— De convictoribus collegii conimbricensis.— Plures occasione jubilaei peccata confitentur. — Locus, ubicollegium «inferius» assurgit, parum salubris est..Jesiis.Muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re. Pax X.' En treze del pas<strong>ad</strong>ohe recebido cartas de Mtro. Polanco y de otros de Roma, a lasquales luego respondi, y me parti pera Euora, <strong>ad</strong>onde estuue12 6 13 dias. y he hall<strong>ad</strong>o los animos muy prepar<strong>ad</strong>os para recebirel modo de proceder de Roma; y con dezille[s] algunascreo se hacosas, se an mucho alegr<strong>ad</strong>o. En la salud corporal,hecho algun prouecho. Hizieronme muchas preguntas, la copi<strong>ad</strong>e las quales pienso enbiar a V. P., como se aiuntaren con lasde Coimbra, que tanbien veo quean de ser muchas. Yo tr<strong>ab</strong>aioen estas cosas de auerme hun poco resceru<strong>ad</strong>amente, y assyla primera cosa que les digo, es, que en estas cosas dur<strong>ab</strong>lesnenguna cosa tengan por sierta, aunque yo se la sidiga, no sela diere por escripto.Y a esa causa hago que me lo perguntenpor scripto, y la orden que lleuo es esta: que todo lo que secierto, por lo auer pergunt<strong>ad</strong>o a V. R., 6 por auer uisto costumbreaprob<strong>ad</strong>a por V. P. en Roma, esto affirmo por cierto.En las otras cosas que no se prueuan, sino por coniecturas 6por buena razon, en esas laspongo razones de vna parte y deotra, y que hagan lo que quisieren, hasta quese consulteV. P. Veo aqua mucha alegria en todos uniuersalmente, en parecerlesque se an de conformar aora en todo con el modo deRoma. Lo que hastaquy auemos hecho, es, laayudar salud cor-1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 288, prius 511, 512.


22 MAJI I556 33Iporal con <strong>ex</strong>erticio de yr al campo, y templar algunos <strong>ex</strong>cesosde algunos.Del P<strong>ad</strong>re doctor x tengo muchas vezes cartas, enque me da modo de la orden que tengo de tener; mas todo supunto es, que se conforme en todo el proceder de Portogal conel de Roma. Yo me uoy, porla bond<strong>ad</strong> del Senor, mas animando,yme da mucha consolation, acordandome que V. P. meembio aqua, sin que yo lo deseasse, imo que nenguna cosa mepudieran dar, que mas me repugnara: ylo mismo me ha acaecjdoen esta occupation que me ha d<strong>ad</strong>o el P<strong>ad</strong>re doctor 2 .Los compaileros que he traido de Roma dan aqua muy buenaedification. Rogerio a sido sotoministro en san Roque 3 ,enEuora los dias que yo allyestuue, y aora lo es en el collegio deariba; y haze este officio con mucha edification y prouecho, ytiene spitialmemoria de las cosas de Roma para ponellas aquaen uso. Asy que, aunque no se ha puesto neste officio, sino porsu disposition no le dar mucho lugar para los studios, todauiahaze tanto prouecho en el, que parese que, hasta elque modode Roma corra por aqua, no deue d<strong>ex</strong>alle. Los otros de Roma(<strong>ex</strong>cepto Joan Frances, que queda en Euora studiando rectoricay griego) he hall<strong>ad</strong>o aqui en Coimbra: y aunque yo auiascripto que studiassen todos, por comission del P<strong>ad</strong>re doctor,en casa, sen yr a las scuelas, pensando que con esto los saquau<strong>ad</strong>e nouitios, aqualo entienderan al modo acostumbr<strong>ad</strong>o, que yono s<strong>ab</strong>ia, y anssy an puesto, a los que no auian ac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o dosaiios en la Compania, en hun apartamiento, que aqui tienenpara los tales, <strong>ad</strong>onde estudian, <strong>ad</strong>onde tenian dos horas deoration mental, ultra de los <strong>ex</strong>ame[ne]s, y nunqua auian ydofuera, ni h<strong>ab</strong>lauan con los scholares aprou<strong>ad</strong>os, ni entre sy nunqua,sino en la hora de recreation, asent<strong>ad</strong>os en hun lugar to-12P. Michael de Torres, lusitanae provinciae praepositus.Nimirum, ut Societatis collegia in Portugallia lustraret.Cf. Polanco,t. vi, pag. 742, n. 3213 et seqq.; Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 361.3Domus professorum olisiponensis.— Rogerius, de quo heic meminitGoncalves, a Polanco, t. vi, pag. 741, n. 3208, dicitur patria mutinensis,eumdemque Ruggiero vocant Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 352. Vide supra,epist. 1068,—pag. 110. Eritne Joannes Rogerio, sive Rogerius, qui studiisRomae operam dederat, Polanco,t.iv, pag. 10, <strong>anno</strong>t. 3; t. 111, pag. 9,n. 8, sacerdotio ibidem auctus? Polanco, t. 111, pag. 25, n. 39.


332 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1139dos iuntos, y de cosas spirituales, segunla costumbre de losotros nouitios. Y con estas cosas yo los alie muy debilit<strong>ad</strong>os,maxeme a Sesar *, que se ha mas metido en la deuotion, y aMario 2 y a. Strouelio 3 .Cuspiano ' y Thomas y Gaspar hallebuenos, y entre los aprob<strong>ad</strong>os scholares, y Andrea ° un pocomal dispuesto del stomago, porque auia beuido agua toda laquaresma. Y crea V. P. que se hazia qua tanta cuenta destosscholares aprou<strong>ad</strong>os, que yo me consuelo mucho de uer comodesean guardarlas constitutiones. En esto de los nouitios no seha mud<strong>ad</strong>o mas, que d<strong>ex</strong>arles un irpoco fuera. A los romanosse quita todo el nouici<strong>ad</strong>o; lo demas se yra haziendo, y consultandoa V. P. Si de alla de Roma pudiessen uenir algunos,seriagrande ayuda para entroduzirsse todo suauemente, que disposicionay grandissima, y muy buenos subiectos y <strong>ab</strong>iles; mas estantan <strong>ab</strong>atidos de animos, que, auiendo aqui ciento y trientay tantos tan antigos,no se hapredic<strong>ad</strong>o despues de pascoa nestecollegio, por falta de quienlo hiziesse.Quanto es, P<strong>ad</strong>re, a lo de fuera deste collegio, ayharta edificationy prouecho, y grande credito en toda la ciud<strong>ad</strong>.El collegio de ariba, con todos sus huertos y quanto auiamosedific<strong>ad</strong>o, que siempre aura cost<strong>ad</strong>o mas de 4 6 5 mil duc<strong>ad</strong>os,halle que estaua ya d<strong>ad</strong>o por cedula del rey a ciertos flaires dela orden de Christo G los, qualesnos dan mucha priesa para venira h<strong>ab</strong>italle. Todauia nos deffendemos hasta aora, porque,ala verd<strong>ad</strong>, no c<strong>ab</strong>emos aqua. todos, que quasi ay en riba quarentapersonas y todas las munitiones de casa.A Mtro. Polanco he scripto, pidiendole representasseaV. P. quanto prouecho aqua podrian hazer alla sealgunos quepodian escusar. Yo tocaua en don Luis, porque es enfermo,1Caesar Pontanus.2Marius Berengeio.3Christophorus Strobelius, scribitur a POLANCO, t. vi, pag. 744,n. 3225, ubi de his sociis ac rebus fit sermo.4Joannes -Conspeanus.8Andreas Avantianus.11Intellige milites sacri ordinis Christi, qui in oppido Thomar domiciliumprinceps h<strong>ab</strong>ebant. Porro de collegio, illis a Joanne III tr<strong>ad</strong>endo, egitMiron, t. IV, epist. 1007, pag. 777.


22 MAJI I556 333porque aqua quica se hallaria bueno. Podia traer [a] Lelio yalgunos mochachos de Secilia edificatiuos. Tocaua tambien enGiraldo, que esta en Flandes, si alla no hazia n<strong>ad</strong>a. De otros,que alla son mas necessarios, no me paresseauer de representaralguna peticion, por lo mucho que veo allaque seran todos necessarios.Estas cartas lleua al P. Mtro. N<strong>ad</strong>al hun mancebo,que ha dos anos que es maestro en artes; y anssy en su curso,como despues en argumentar aquy en el collegio,a d<strong>ad</strong>o nomediocre edificatidn de sus letras y modestia y buen ingenio.Segun me dizen nuestros maestros de las artes,lerpuedelasenqualquiera parte con satisfation.Dentro deste collegio ay vn aposiento de los porcionistas,que, aunque separ<strong>ad</strong>o, se cierra todo de noche con vna puerta.Dales de comer hun ciud<strong>ad</strong>ano, aue hizo con nosotros concierto,que lo haze muy bien, y tiene desto tan buena fama por elreino, que, no podiendo c<strong>ab</strong>er los quarenta que aora estan enel, ay mas de otros quarenta que pidenser recebidos. Son muchosdellos hijosde caualleros y de personas principales. Pagana quarenta duc<strong>ad</strong>os los unos, y a trienta y sinquo los otros,c<strong>ad</strong>a uno, para la comida. Antes que la Compania tomasse esteasumpto, estauan estos collegiales muy infam<strong>ad</strong>os de trauiesosen muchas cosas not<strong>ab</strong>les y notorias. Quando la Compaiiia tomoeste asumpto, encomendo elrey mucho estos coliegiales, porquees enuencion suia, y cosa de queel mucho gusta; yansi an enpes<strong>ad</strong>oa estar siempre con ellos 4 de los nuestros, de los mismosmaestros de las clases, y asse hecho una reformation, queha d<strong>ad</strong>o mucha edification a todo el reino yal ! rey. Aura 4meses que han quit<strong>ad</strong>o de alla los P<strong>ad</strong>res, ellosytienen ventanasmuy baxas, y puedesse temer que tornen a saltar por ellas,como denantes hazian. Mtro. Polanco me respondio en Romaa esta question, que tuuiessemos los portionistascomo tenianen Roma el collegio germanico, es a s<strong>ab</strong>er, para estaren algunosde los nuestros pera gouernalleen lo spiritual. Aora, P<strong>ad</strong>re,con estes 4 meses que an est<strong>ad</strong>o <strong>ab</strong>sentes los nuestros(aunque siempre ay uno que ua muchas uezes a uisitallos, aunqueno come alla ni duerme), empiesasse a sentir que ay neces-1Ms. al el.


334 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1139sid<strong>ad</strong> de su presentia alla; y asi es parecer de los consultoresde aqui que se pongan algunos alla en toda manera. Yo todauia,si pareciere a todos que no esperemos la respuesta del P<strong>ad</strong>redoctor, por auerseme el remetido en todo, pienso a hazeloassy;mas de talmanera, que, pareciendoa V. P. lo contrario,se puedan facilmente quitar.Esta semana se a aqui gan<strong>ad</strong>o el iubileo, y se ha confess<strong>ad</strong>omucha gente, ansi en este collegiocomo en el de arriba f a do,estan $66 P<strong>ad</strong>res sacerdotes, ylos tres dellos con todos losdemas Jaicos son nueuos y no studian. De modo que ay aquiahora dos casas de probation: el collegio de ariba, y el apartamientoque tengo dicho en este collegio.Con el jubileo auemosrecebido cartas de Mtro. Polanco, de la fin de Marc;o, y conmuchas nueuas de mucha consolation.El sitio deste collegio no esmuy sano 2 ,porque estaua aquivn monte, y an quit<strong>ad</strong>o tanta parte del, quanta basto para eledefkio; y asy por una elparte queda monte mucho mas altoquelos tei<strong>ad</strong>os.Aqua andamos buscando algunos medios, y tenemosalguna speran^a, que no ay aun hecho mas que estequarto en que h<strong>ab</strong>itamos, el qual es bueno. No curo otra cosaaora screuir a V. P., sino pedirlesu sancta bendition. DeCoimbra, deste collegio de [a]baxo, a 11 de Mayo 1556. Filiusindignus R. P. T.,LuiSGONZALEZ.lnscriptio: Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re, el P. Mtro. Ignatio,preposito general de ]a Compaiiia de Jesu. En Roma.Alia manu: R. daa los 28 de Julio.1Ms. de riba. — «Eodem tempore, id est, Majo mense ; quo ibi fuitP. Ludovicus, jubilaeum fuit his diebus promulgatum, et magna vis hominumnostris, tam in Collegio superiori quam inferiori, confessa est.» Polanco,t. vi, pag. 745, n. 3227.2Polanco, t. vi, pag. 745, n. 3230, hunc locum sic interpretatur:«Situm Collegii inferioris parum salubrem deprehendit [Goncalves] cummontem h<strong>ab</strong>eat valde vicinum, ipso Collegio eminentiorem, et aliqua remedia<strong>ad</strong>hiberi huic malo cur<strong>ab</strong>at, et sper<strong>ab</strong>at in aedificatione ejus partisCollegii, quae supererat, posse hanc incommoditatem aliquo modo compensari.»


28 maji 1556 335li l©JOANNA PRINCEPSHISPAMAF. GUBERNATRIXPATRI IGNATIO DE LOYOLAVALLISOLETO 28 MAJI I556*.Ut matrimonium Petri Ludovici Galceran de Borja cum Eleonora Manuelliceat per pontificem maximum iniri, princeps Ignatio vehementer <strong>ad</strong>commune bonum commendat.x1Devoto P<strong>ad</strong>re. Ya terneis entendido sequetrata casamientoentre el Mtre. de Montesa, hermano del P. Francisco, y donaLeonor Manuel, de cuias calid<strong>ad</strong>es y buenas partes, y de lomucho que yo deseo hazerle merced, y<strong>ad</strong>ebeis tanbien deestar 2 3avis<strong>ad</strong>o del P. Francisco y del la provincial, por much<strong>ad</strong>evocion 4 que les tienen y a toda la Compania, y por'eso nolo dire yo en Y esta. porque todo lo demas esta concert<strong>ad</strong>o, ydel efecto se spera gran seruicio a nuestro Senor, porser mediopara aplacar las pasiones, que ya deveis sauer, no falta sino l<strong>ad</strong>ispensacion de S. S. para el Mtre., quese llama don Pedrode Borja, por ser c<strong>ab</strong>allero de la orden de Montesa y de sanJorge. Y aunque soy cierta que S. S., siendo inform<strong>ad</strong>o de las''causas justas que ay,lo hara con facilid<strong>ad</strong>, y su nuncio se lovaia con todas las bendi-suplica de my parte, e querido queciones, y que vos, tomandolo muy de veras, como os lo merecemy devocion, lo activeis 6 y supliqueis a S. S., lo trateis tanbiende my parte, si os parecjere, y que de la vuestra lo enca-ymineis con laprudencia que Dios os a d<strong>ad</strong>o, de manera quese haga con breued<strong>ad</strong>; que por esto os e queridodar este tr<strong>ab</strong>ajo,s<strong>ab</strong>iendo la volunt<strong>ad</strong> con quevuestra carid<strong>ad</strong> lo hara.1Ex autographo in vol. Epist. principum, duplici folio, n. 69, prius351, in antiquo t<strong>ab</strong>ulario C.XVII. 22 et B. 35.2Ms. destar.3Patres Franciscus Borgia et4Ms. heic et deinde debucion.Antonius de Araoz.;i6Leonardus Marini.Ms. atibeis.


336 EPISTOLAE MlXTAE— II4OYo no lo escribo a S. S., por averlo trat<strong>ad</strong>o con su nuncio. L<strong>ab</strong>reued<strong>ad</strong> desre negocio os encomiendo mucho, loporque deseoterriblemente, y conviene asy, para que esto se efectue mejor.Os ruego mucho os acordeis en vuestras oraciones de encomendallo* muy de veras a nuestro Senor, y tanbien os pidoque en este 2 tiempo os acordeis de my 3 . De Vall<strong>ad</strong>olid axxviii de Maio.La princesa.Inscriptio: \ [Al devo]to P<strong>ad</strong>re maestro [Ignatio], generalde laCompania de Jhs.1Ms. dencomendallo.2 Ms. quen este.3Audiatur, de hac re scribens, Polanco, t. VI, pag. 648, n. 2787, 2788:«A Principe Joanna, manu propria, litterae scriptae fuerunt P. Ignatio, quibusmagnopere ei commend<strong>ab</strong>at ut dispensationem quamdam a SummoPontifice impetraret, ut D. Petrus de Borgia, Magister ordinis Montesae,uxorem ducere posset D. Leonoram Manuel, quae inter alias nobiles PrincipiJoannae charissima et summae auctoritatis erat. Scripsit et ipse MagisterMontesae, qui in studio et observantia erga P. Ignatium P. FranciscoBorgiae, suo fratri, se non cedere affirm<strong>ab</strong>at. Ante id tempus milites ejusordinis uxores non ducebat, quamvis militia ordinis Calatravae, cujus velutfilia erat religio militum Montesae, eam dispensationem obtinuisset; et partimob commendationem Principis Joannae, partim in gratiam P. FrancisciBorgiae, qui hoc matrimonium <strong>ad</strong> Dei gloriam fore censebat, diligenter hocnegotium Romae P. Ignatius curaverat; et quamvis a Paulo IV tunc obtentanon fuerit dispensatio, nec quamdiu vixit P. Ignatius; fuit <strong>ab</strong> e<strong>ad</strong>em PrincipePatri Laynez hoc negotium cpmmendatum, et non cum <strong>ex</strong>iguo l<strong>ab</strong>ore,quod petebatur, tandem — obtentum est.» Litterae Petri Ludovici Galcerande Borja, quarum meminit Polanco, editae sunt in nostris Monumentis,Stus. Franciscus Borgia, t. 1, pag. 44; quo in opere, pag. 432-461, mult<strong>ad</strong>c praeclaro hoc viro <strong>ex</strong> scriptoribus hispanicis protulimus, deque inimicitiisinter nobilissimas familias <strong>ex</strong>ortis, <strong>ad</strong> quasmatrimonium censebatur.sedandas conferre illud


31 maji 1556 3371141OCTAVIANUS CESARIPATRI IGNATIO DE LOYOLANEAPOLI 31 MAJI I556*.Infirmam valetudinem causatus, a Societate desciscit.tMolto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. Considerando quella parola delsacrosanto euangelio, che da nessuno arbor' cascar' puo neueruna fronda senza uolunta o permissione della diuina prouidenza,ho pensatoet tenuto per certo questa mia infermitauenir' anche dalle sue sante mani, perilcheme ne son consolato.Et uedendo, parte per <strong>ex</strong>perienza, parte per udito, che ilgrancapitano Jesu X." non si serue d'altri, che di uaiorosi et forticaualieri, per 1' instituto et <strong>ex</strong>ercicio di questa sua Compagnia,mi ho cognosciuto assai inh<strong>ab</strong>ile et inutile con questa mia infermitaper cotale <strong>ex</strong>ercicio. II che (per non esser ingannato daqualche passione) non ho uoluto creder' al mio giudicio solo,ma a quelli de medici et spiritualiet corporali, alli quali hauendomiio tutto remesso, m' han detto che potria ben nella Compagniaracquistar' la sanita spirituale, perche le forse spiritualepar che alquanto correspondano a cotanto grande <strong>ex</strong>ercicio; mache la corporale, non; poiche la natura e conpl<strong>ex</strong>ion mia corporalemi fu data dal Signor tanto inferma et fiacha; et poi <strong>ad</strong>dessoin questa infermita tanto piu guasta et debilitata, che, secondodicono et per <strong>ex</strong>perienza si uede, gl'e totalmente ineptaalli<strong>ex</strong>ercitij della Compagnia, i quali non recercano se non forti etneruosi corpi,et non, come ilmio, il quale sa V. P. quanto siamisero et sottoposto, non alle grande solo infermita, perchequelle son comuni, ma etiam <strong>ad</strong> ogni piccola.Et benche midispiaccia et passi il cuore di per questa infermita non posser'seguir' et consumar' 1' incomiciata f<strong>ab</strong>rica, pur mi ha parso,come figliolo che proponeli suoi bisognial P<strong>ad</strong>re, proponer'anche io tutto questo alla P. V., accio possi con sua benedittione1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 212, prius 133.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 22


33$ <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1141piu liberamente cercar' la sanita del corpo, et con quella conseruar'queli<strong>ad</strong>el' anima con solleciti igouerni et agiuti de mieiparenti, che non credo ilsia alieno dal desegnodi V. P. et solitodella Compagnia, stando si fermo in questo proposito: che, sialcuno tenpo piaceraalla maiesta diuina, si come mi ha dato lainfermita, darme anche la totale sanita, non manchar' di obseruarlila promessa;et cosi tra tanto io non daro fastidio allaCompagnia, ne anche occupero il loco d' alcuno, il quale piuche io lo merita; et si non posso finir' tanto grande edificio,quanto io insieme con tutti quelli della Compagnia pretendeuamo,pur mi contentaro farne parte, poiche giudicio de sauije, che, chi non puo conscendere a quel gr<strong>ad</strong>o che nella mentesi hauea proposto, non pur per questbsi debba desperar',macontentarse di quello,al che ilpoter' corresponde. Et che lamia infermita sia tal et cosi longa,ch' h<strong>ab</strong>bi bisogno di grancommodita e gouerno, il P. 'Xpophoro ne lo potra informar',per hauerlo uisto et udito da medici. Non altro. Nostro Signorconserui sua paternitacome e magior sua gloriae seruicio. DaNapoli a 1' ultimo di Magio 1556. D. V. R. P. indegnissimofigliolo,Ottauiano Cesar'.Inscriptio: \ Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re, il P. Mtro. Ignatio,preposito generale della Compagnia di Jesu, etc. Alia manu:R. ta a 4 di Giugno.1P. Christophorus dc Mendoza, collegii neapolitani rector. — Conferanturcum praesentibus Octavii litteris, aliae ejusdcm, quas supra edidimus,n. 11 16, pag. 263, necnon quas h<strong>ab</strong>es in t. III, pag. 402 et t. IV, pag. 365.Ouae vero <strong>ad</strong> hunc annum spectant, reique totius <strong>ex</strong>itum narrat Polanco,t. vi, pag. 253-255, n. 974-981-


31 maji 1556 339114«JOANNES IGNATIUS NIETOPATRI JOANNI DE POLANCOMELDULA, MAJO EXEUNTE, I556 *.Iter, a se et a Fulvio Androtio confectum, describit.— Quid boni in via egerint,narrat. — Multorum erga Societatem studium. — Meldulam perveniunt,ethumanissime <strong>ex</strong>cipiuntur. — Cardinalis Dandinus ac domus carpensislaudantur.tLa gratia et pace de Christo nostro signore sia sempre connoi. Amen. Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Quantuncheio mi trouoinsufficiente per la deboleza dello mio spiritu, quale senza dubiocausa la mia imperfettione de uita, nondimeno, confidandomiin la summa buonta di quello, quale con la sua plenitudine digratia et santtita <strong>ab</strong>ondantissimamente suplisse in quello chenoi manchiamo; et recordandomi anchora essermi estato commandatodella santa obedientia, la quale ci da le ale per uolarpiu alto che noi ci pensiamo; ho accommodato 1' animo, et pi-cuose che ilgliato la penna per scriber' alcuna parte di quelleSignor ha uoluto operar per suoi serui i y dippoi che egli furnopartiti di costi 2 .Primamente, arriuati in Anchona sani per Ia gratia de Dio,fussimo allogiatiin casa de vn' amico molto humanamente,duoue espettamoil vento pertre giorni.In questo mezzo siuisito ilhospitale, et si predico dua uolte, vna in piaza appressoilpalagio, altra in vna estr<strong>ad</strong>a principale,duoue fu stato grandissimoconcorso, et homini di grande stimatione, et hebrei, liquali (quanto quello che io potea iudicar etanchora sentir) nondiceano altro che bene, et restauano molto consolati delle operede Dio. Douunque il P<strong>ad</strong>re nostro si trouaua, sempre ragionaua1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. 1556, duplici folio, n. 25,prius 104, 105.2Vide supra, epist. 1136, ubi causam itineris, a P. Fulvio Androtio etJoanne Ignatio suscepti, innuimus, nimirum ut morem gererent cardinaliPio di Carpi, qui patriam suam a nostratibus <strong>ex</strong>coli cupiebat. Cf. POLANCO,t.vi, pag. 71, 72, n. 222 et seqq., qui hanc <strong>ad</strong>hibuit epistolam remqueillustravit.


340 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1142deile cuose de Dio, et sopr<strong>ad</strong>ellitutto essortaua allafrequentationesanti sacramenti, di modo tale, che vno, con chi parlaua,fucon constretto col feruor dil spiritua sclamar' et dir bene diquesto P<strong>ad</strong>re inpublicamentevna str<strong>ad</strong>a.II di della ascensione imbarcamo ' doppo pranso,e subito dapoco il P<strong>ad</strong>re si senti molto male per cagione del mare, qualenon potea patirsua compl<strong>ex</strong>ione:iui uomito vna gran quantit<strong>ad</strong>i colera, et non alzo la testa per insino al portodi Pessaro,duoue arriuassimo (credo)a tre hore di notte, eth<strong>ab</strong>biamo dormitoquellanotte in vna hosteria.Ma poila matina uisitamo liparenti de Cincinato 2 dali , qualisiamo stati riceuti molto amicheuolmente. U p<strong>ad</strong>re uechio pareche stia eglicontentissimo della santa uocatione delli suoi figlioli,grandissima allegrezza parlaua con noi et ridendo et con dicuose santte. II medemo quasi dimonstrauano li fratelli dua, liquali f<strong>anno</strong> (dicono per non star otiosi) mercantia di panni, eth<strong>anno</strong> vna botecha con vn fattore: glih<strong>ab</strong>biamo referito ilgranprogresso che il nostro charissimo Cincinnato fa in spiritu etletere. Io dico al mio charissimo Cincinato, che e incredibile l'<strong>ex</strong>pettatione che li suoi hann' conceputo di esso, et la fatich<strong>ad</strong>eue esser grande per corresponder a quella.Venendo pur al proposito, hauendo fatto il pattodelle caualcature,percioche il P. Fuluio non uolea caminar' piu per mareper 1' indispositione sua, et perche il signore Dio uoleua chelsuauissimo odore di questa Compagnia fusse sparso per piuluochi, fatta vna predica in Pessaro sotto il portico dil palazodil duca 3 ,siamo partiti,et a piede caminassimo noue miglia;poi, per arriuar' in Arimino, pigliassimo dua caualgature: duoue,arriuato ilP<strong>ad</strong>re, comincia perle str<strong>ad</strong>e a dimandar' peril ho-1Anno 1556 Christi <strong>ad</strong> caelos ascensio incidit in 14 Maji. Escoffier,Calendrier perpetnel, pag. 173.2Agit de his ipse Androtius in laudata nuper epistola 1136.3Pisaurum «Joannes Sfortia... mirifice <strong>ex</strong>ornavit, arceque <strong>ad</strong> mare fundata,in<strong>ex</strong>pugn<strong>ab</strong>ilem reddidit. In civitate vero ipsa amplum <strong>ex</strong>aedificavitpalatium, unde Princeps honorificentius jus diceret, vitaeque splendidioremcultum tueretur. Secundum hos [gentem sc. Sfortianorum] Ducibus Urbinatibuspraedae cessit, quorum stirpe <strong>ex</strong>tincta, <strong>ad</strong> jurisdictionem ecclesiasticamrediit». Ughellus, Italia sacra, t. 11, col. 857.f


MAJO EXEUNTE 1556 34Ispedale, non uolendo allogiar' in hosteria ne in casa de amici,reputandose felice, se nella casa de Dio et delli suoi poueri potessiottenir il suo albergo. Truouato ilhospedale, uisitassimolipoueri, et con la gratia del Signore li consolamo il meglio chesapeuamo, essortandoli alla confessione et communione,si benmi ricordo. Poi la prouidenza de Dio, quale ha egli piu particolareuerso li suoi serui, ha prouistoche quiuinella sua casafussimo molto acarezzati et gouernati da uitto et da letto,ogni cuosa necessaria, et piuanchora del necessario.et deII sequente giorno P<strong>ad</strong>re il disse la messa inanzi alli poueriet alcune persone forastiere; et ditto il credo, fece vna essortationecon molto spiritu. Dipoi di pranso, uolendo partir, nonhan consentito alcuni gentil'huomini che caminassimo a piedi,anzi vn di quelliha dato vna mula che portasseilP<strong>ad</strong>re,et vnaltro vn caualo perme insino al porto cisinatico; li quali, essendomolto importuni, fecero che il P<strong>ad</strong>re accettasi. gli Poi, essendo<strong>ab</strong>bracciati da quelli gentil'huomini (qualisummamentedesiderano hauer in sua citta vn collegiodelli nostri, et h<strong>anno</strong>scrijto il nostro nome, et far<strong>anno</strong> (credo) grande instanza perottenirlo, prouedendo 1' intrata et ogni cuosa necessaria), siamoarriuati quellasera al porto cisinatico, duoue ilP<strong>ad</strong>re, trouandocerti putti giocando alle carte, et essendo !a domenica, nonpotete patir che non pigliasse le carte et le butasse in vn fiume,et glireprehendesse molto aspramente.Lunedi seguentearriuamo a Cessena, et subito intrati,il P<strong>ad</strong>re andar' a visitar' lipoueri dell' hospedalealla frequente confessione, iluolseet essortarliche sentendo vn huomo da bene, ilquale frequenta quasi ogni otto di li sacramenti, pigho grandeaffectione al P<strong>ad</strong>re, et fece (quantunque noi recusassimo) cheuenessimo a disnar' con esso lui, si che in ogni luogho facendoil P. Fuluio misericordia, certamente misericordiam consequitur.Et sapendo noi come il Rmo. cardinale d'Andit-10 1 fussi1«Hieronymus Dandinus Caesenas..., natus est ann. 1509, vir in omnigenere scientiarum versatissimus... Julio III Pontifici a secretis fuit, a quosenatoriam purpuram obtinuit sub titulo S. Matthaei in Merulana, 1552,vulgoque illi Cardinalis Imolae cognomentum <strong>ad</strong>haesit. Ad Carolum V, utcum Francisco I diu cupitae pacis foedera jungerct, orator profectus, visus...est in ea legatione oleum et operam perdidisse. Imolensem Ecclesiam ne-


342 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1142vn mezzo migliodiscosto delia citta, in vn monesterio di monacidi santo Benedetto ,andamo per uisitarlo,et ci ha receutosua 1 Sria. Illma. insieme con li suoi tanto amoreuolemente, chemi pareaa me conuersar con i miei p<strong>ad</strong>ri et fratelli in Christo.Con lui siamo remassi quello giorno,et ilsequente giorno,hauendo disnato con sua Sria. Ella ci <strong>ab</strong>brazzo come a suoifratelli, et ci fece proueder de caualcature per insino a Meldula,duoue arriuati, et molto espettati et desiderati, non con menoamoreuolezza fumo receuti dal S. re Leonelo 2 et dala signora,et finalmente da tutta la terra, quale tutta ci porta vn honoreincredibile. Li sacerdoti, che hann'cura di queste chiesie, vengonole anime et se stessi con tutt<strong>ad</strong>al P<strong>ad</strong>re ofFerindogli le chiesie,la sua robba, con li qualiil P. Fuluio sa talmente conuersar ettrattar, che par' che sia stato in corte tutto iltempodella suauita. Finalmente sua Sria. con tutta la terra conosciamo che .h<strong>anno</strong> santtissima opinione de nostra santa Compagnia,et espettamocol' aggiutod'Iddio che douiamo a far' vngran fruttoin questa terra. Estiamo per <strong>ad</strong>esscin vna stanza accommodati,per insin a che sia ordinato vn luogho, chiamato Sto. Rocho,molto commodo (dicono),col' suo horto et chiesia. Siamo prouistida sua Sria. da tutto cio che h<strong>ab</strong>biamo di bisognoet conmolta cura. Hor' uedda V. R. P. se h<strong>ab</strong>biamo di bisogno dallipreghieri di cotesta santa casa. Ecco <strong>ad</strong>unque noi stiamo quiaspettando come iumenti che Iddio ci carichi di quella caricache gli piacia,et in qual modo gli piacia; et preguiamo humilmente,che ci mande il suo santto spiritu, quidoceat nos omnia,et suggerat nobis omnia. Noi apriremo la bocca, come fece1'asino de Balam, et questo santto spiritu alhora speriamo, etpoti resignavit, reservato sibi regressu...<strong>ex</strong>tra muros Ferrariae h<strong>ab</strong>uit commendatam, quamDivitem S. Barthol. Abbatiamin alterum <strong>ex</strong> fratrenepotem, Anselmum, sibi valde dissimilem, deinde transtulit. Fratres Servitassua protectione promovit... Decessitque, cum titulum S. Marcelli fuisset<strong>ad</strong>eptus, ann. 1559 pridie Non. Decembris, sepultusque est Romae apudS. Marcellum...» Ughellus, /. c, t. 11, col. 643, 644.1Ms. heic ac infra sn.-Leonellus Pio di Carpi, Rodulphi, cardinalis carpensis, pater, in quorumgratiam Meldulam socii missi fuerant. Porro «ibidem collegium aliquodinchoari tam pater Leonellus quam filius Cardinalis opt<strong>ab</strong>at». Polanco,t. vi, pag. 30, n. 80. Confer etiam, ibid., pag. 72, n. 224-226.


MAJO EXEUNTE I556 343crediamo che parlara quello che sara espediente alla salutedelli suoi.Hieri, nella prima messa ehe il P<strong>ad</strong>re ha celebrato in questaterra, voltato al populo nello altare, disse vno ragionamento,essortandoli alla confessione et communione et purita del anima;et in uerita perfinirla non mi satiaria de dir bene di questoP<strong>ad</strong>re, quale lddio ha ripieno del spiritu di questa santa Compagni<strong>ad</strong>i Giesu; et egli, ragionaudo meco qualche uolta, disse,che il suo desiderio, et quello che dimanda a Dio nostro signoree, che gli dia questo santo spiritu, il qual facciagliconformarcon li nostri P<strong>ad</strong>ri. Per tutto iletviagiohosterie non haueaaltro in bocca, che la spessa frequentatione delli sacramenti:reprehendeua et reprehende asperissimamenti quelli che iurano,quanto piu quelli che biasthemano; la morte sempre riduce inmemoria, et la gran charita del figliolo de Dio; 1'oratione suasecreta tutta e di profondi sospiri piena; amoreuole uerso tutti,famigliar molto; et chiaramente sicognosce ipsum non quaererequae sua sunt, sed quae Jesu Christi. Io mi ralegro summamente,perche uedo che la plenitudine de la buonta sua supplissemei igrandi defetti et manchamenti. Rengratiato, laudatoet glorifkatosia ilSignore di tutto.Non diro altro per hora, se non supplicarla R. V. dimandial signore Dio, mi dia sua santissima gratia,accio io con tuttoil cuore gliami et sirua, et mi conserui in questa santta et ame piuche charissima Compagnia di Giesu, la quale tantobenignissimamente si ha degnato accettarmi per vno delli suoiminimi serui. Io spero perla immensa misericordia dil mio creatore,che si come lo sono in terra, lo saro anche in cielo.Ouesta lettera (sia V. R. piace)mandara a Loreto a quellimei amantissimi P<strong>ad</strong>ri et fratelli,liioquali credo non menoconsolatione hauerano a leirerla che io a scriuerla, alli cui orationimolto mi raccomando: et la desolatione che io sento perla loro <strong>ab</strong>sentia, uoglio et dimando giustamente mi sia raccompensatacolle sue cordiali orationi. Al nostro Rdo. in ChristoP<strong>ad</strong>re molto mi raccomando con tutti quelli de casa et dilcollegio. Multum amo te, quia diligis et mihi multum; confersofficium, confero parquetibi.Giouann' Ignatio.


344 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1143Inscriptio: \ Al molto Rdo. in Christo ilP<strong>ad</strong>re, P. M.° GiouanniPolancho, P<strong>ad</strong>re mio amantissimo in Christo, della Compagni<strong>ad</strong>i Giesu, in Roma. Alia manu: 1556. Jesus. Meldola.Di Giouan Ignatio, di Maggio.1143GOMUS SUAREZ DE FtGUEROAPATRI IGNATIO DE LOYOLABRUXELLIS 4 JUNII 1556f.Ignatianis litteris officiose ac peramanler respondet.fMuy magnifico y muy Rdo. sefior. No pense qcte ualiatanto el deseo y aficion que yo tenguo de seruir a los de laCompania de Jesus, que meresc/iese la menor parte de la merc^edy buenas obras que de V. P. y de esta bienauentur<strong>ad</strong>agente rescibo y e rescebido, y espero que nunca me faltaran,pues V. P. me lo promete en su carta 2 . Por ella y por todobeso las manos a V. P., y pluguiese a Dios fuese yo tan bueno,que pudiese hacelles algun seruic/io,como lo deseo y soy oblig<strong>ad</strong>oa. procurallo; que no solamente me tienen prend<strong>ad</strong>o cons<strong>ab</strong>er yo quien ellos son, y con tenerme alla a mi hermano 3 ,pero del P. Francisco 4 y de otras personas particulares de laCompania e res^ebido tan buenas obras, que, aunque fuera unturco, les deuiera obedienc/ia y reconosc/imiento de seruicjo.Auiso de ello a V'. P., para que sepa que me lo puede pedirpor justicia, y mandarme como a sugeto.De los negocjos a que vino el P. Mtre. Rib<strong>ad</strong>eneyra, 'eldara razon; y como esta a perdido ya tantas fuerc^asen elmundo, no es marauilla que le tengamos aqui tantos dias sinhazer n<strong>ad</strong>a. Yo soyelque e grange<strong>ad</strong>o con esta dilacjon, por-1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 249, prius 326. Est et apographumin eodem vol. n. 248, prius 324.2Cartas de San Ignacio,t. vi, pag. 205.3P. Antonius de Cordoba, frater Gomi Suarez de Figueroa,comitis deFeria, hujus epistolae auctoris. Cf. Epist, Mixtae, t. 11, pag. 701, <strong>anno</strong>t. 1 .4Franciscus Borgia.


6 junii 1556*345que nos a hecho tanta merced a mi y a mi familia con querersedenar de estar aqui c^erca de nosotros, que nunca se los<strong>ab</strong>remos seruir. Suplico a V. P. se lo enbie a agr<strong>ad</strong>escer. Nose donde V. P. halla estos onbres que enbia porel mundo,que, aunque en la Compania no les mostrasen a ser buenos,sino a ser discretos, era de estimar muncho en el mundo. Noquiero cansar a V. P. mas, sino suplicalle continue la mercedtan grande que me an encomenc<strong>ad</strong>o a hazer de encomendarmea Dios, que lo e menester mas que otro; y 61 guarde y conseruelamuy magnifica y muy Rda. persona de V. P., comodeseo. De Bruselas 1111de Junio. A seruicio de V. P.,Don Gomez.Inscriptio: f Al muy magnifico y muy Rdo. senor, mi seiior,el Mtro. Ignacio, preposito general de la Compaiiia de Jesus.Alia manu: 1556. Del Iilmo. seiior conde de Feria.1144JOANNES BAPTISTA DE BARMAPATRI IGNATIO DE LOYOLAVALLISOLETO 6 JUNII 1556 *.Superiores a se datas Ignatio litteras, commemorat.— Progressiones collegiimurciani.— Episcopi carthaginiensis liberalitas et magnificentia in <strong>ex</strong>struendoaedificio.— Opera a nostratibus impensa proximis.— Aegerrimefert episcopus Murcia Patrem Barma educi.— Hic imparem se judicatmuneri, <strong>ad</strong> quod destinatur, juvandi scilicet Borgiam, Hispaniae commissarium.Jhs.Muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re. Pax Xpi., etc.Por muchas letrastengo inform<strong>ad</strong>o a V. R. de la fundation elque Rmo. de Cartagenatiene empec<strong>ad</strong>a y muy <strong>ad</strong>elante en la cibd<strong>ad</strong> de Murcia,que es la metropolitana de su diocesis, y juntamente embi<strong>ad</strong>ascartas de el obispo 2 creo son, ya tres, para hazer s<strong>ab</strong>er a V. R.la merced que nuestro Seiior letiene hecha de le tomar por ins-1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 256, prius 352.2Stephanus de Almeida.


346 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1144trumento para vn collegio de la Compaiiia, tan necesario enaquellas partes, quanto en muchas otras, que son faltas de doctrinay letras y otros fauores con que se suelen mucho ayudarlas almas; y para pedir el agr<strong>ad</strong>ezimiento y hazimiento de graciasa nuestro Seiior en su nombre, y spetial cuenta con esta suobra '. Hazeme temer el recibo de ellas, ver que, con ser loscorreos tan ordinarios despues de la tregua 2 ,no tiene el obisporespuesta de V. R., con la tener muy dese<strong>ad</strong>a. Y con todo esto,por creer que por otras vias esta V. R. con la information deesta empresa del obispo, solo dire en esta, que nos ha nuestroSenor grandemente ayud<strong>ad</strong>o en aquella cibd<strong>ad</strong> y su districto.Anse mouido mucho con las predicationes, litiones, instructi6nen doctrina christiana y con los otros ministerios que laCompania vsa con hospitales, carceles, A etc. auido mucha ocasionde hazer grandes seruitios a nuestro Senor en algunassalidasque se an hecho con el obispo por su diocesis, predicando,<strong>ex</strong>aminando clerigos, ayudando a que los pec<strong>ad</strong>os, spetialmentepublicos, fuesen remedi<strong>ad</strong>os, y a neccesid<strong>ad</strong>es muchas corporales.Estan vniversalmente todos muy aficion<strong>ad</strong>os a laCompania.Con las religiones [y] clerigos nos ha d<strong>ad</strong>o el Seiior muchavnion. Los inquisidores nos son con mucha spetialid<strong>ad</strong>aflcion<strong>ad</strong>os.Esta el edificio material tan <strong>ad</strong>elante, que ya se an pas<strong>ad</strong>olos nuestros de las casas episcopales, donde an st<strong>ad</strong>o entretenidosquasi vn ano hasta aver comoda h<strong>ab</strong>itation, alnueuo collegio.Estam ya gast<strong>ad</strong>os en el mas de 15.000 A> y no esta hechola mit<strong>ad</strong>. Prosigueleel senor obispo con gran calor y amor; ytiene tan grandes intentos, que si nuestro Seiior le da vida, seravno de los senal<strong>ad</strong>os que la Compailia terna en Hespaila. Notiene puesto termino en el, quanto parala dotacion; mas creemosseramuy buena, pues su senoria este espregona quesuheredero, para el qual y en el qual quiere gastar quanto tiene.Ha muchos dias elque P. Francisco trata de me sacar deaquella prouincia, para me traer en su compaiiia y ayuda: y con1Videantur epist. 1042, pag. 18; 1067, pag. 103; 1108, pag. 250.2 Inducias intellige, inter Hispaniae et Galliae reges factas.


6 junii 1556 347pensar, con las preuentiones que se an hecho, que estaua yarec<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o con suauid<strong>ad</strong> del obispo, me mando venir el mes deMayo pas<strong>ad</strong>o, dandole muy gran ventaja con el P. Manuel, deAlcala ', y el doctor Ramirez 2 . Mas a sido tanta lapes<strong>ad</strong>umbredel obispo y cibd<strong>ad</strong>, con que se a recibido mi salida, y tantaslas diligencias para Ja buelta, que se a juzg<strong>ad</strong>o necesario condescender,a lo menos <strong>ad</strong> tempus, y ansi, con sermuy reziopara tan gran jorn<strong>ad</strong>a, yo me partire dentro de pocos dias.Spero en nuestro Senor que, si esto es para su mayor seruicio,encaminara las cosas de arte, quesin desconsuelo del obispo sede al P. Francisco el consuelo que con esto muestra recibir,aunque, cierto, P<strong>ad</strong>re, paraeste ministerio vo no veo en mipartes.La cognition, direction, consejo, preuention, diligentia,salud, etc, que para estoseria menester, falta todo en mi, sinh<strong>ab</strong>lar con res<strong>ab</strong>io de humil [d]<strong>ad</strong>, sino con toda verd<strong>ad</strong>. Sed ecceme. Pues de todo lo de aca ay muchos que scriuan a V. R.,no ay para que yo hazerlo. En las oraciones de V. R. muyspetialmente nos encomendamos, y a todos de el Senor su graciapara el cumplimiento de su santisima volunt<strong>ad</strong>. Amen. 6 deJunio de 1556. De Vall<strong>ad</strong>olid. D. V. R. hijo indignissimo en X.",Baptista.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re, el P. M. Ignatiode Loyola, preposito general de la Compaiiia de Jhs., etc,en Roma. Alia manu: R. da los 28 de Julio.1Emmanuel Lopes, cujus mentionem, <strong>ad</strong> rem quod attinet, fecit supraP. Didacus Carrillo, epist. 11 28.2Joannes Ramirez, de quo in epist. 1 133.


348 EPISTOLAE MlXTAE II 451145ELEUTHERIUS PONTANUSPATRI JOANNl DE POLANCOBIBONA 7 JUNII I556*.Socii collegiibibonensis describuntur.— Eorum laudes.Pax Christi, etc.Jesus -j-Maria.Receperam superioribus diebus, obseruandein Christo Pater, de rerum <strong>ad</strong> te nostrarum statu pleniusaliquandome perscripturum 2 .Quod cum gratissimum tibi fore,siquamprimum fieret, perspicerem, uolui primo quoque temporeet me promissi mei conscientia, et te longae <strong>ex</strong>pectationismolestia liberare.Itaque, ut <strong>ad</strong> rem ueniam, noueris nos esse duodecim, quorumnomina ne ignorares,uolui hic <strong>ad</strong>scribere. P. Marinus,Blasius Sanches, Guido Antonius, Paulus Mantuanus, JoannesBaptista, Thomas Romanus, Petrus Laurentius, Jacobus Messanensis,Sanctorum Italensis, Alphonsus Hispanus, EleutheriusPontanus, Petrus Biuonensis: inquorum ingeniis moribusquedescribendis d<strong>ab</strong>is ueniam, si paulo longioremorationem insumpsero.P. Marinus 3 ,<strong>anno</strong>s septemet uiginti natus, corporis estconstitutione, ut nec ualetudinaria sit, nequeomnino firma.Valet tamen hicquam Romae commodius, de cuius eruditione1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. 15j 6, duplici folio, n. 66,prius 172.'2«Longiorem de his sermonem» Pontanus, bibonensis collegii rector,se facturum promiserat 20 Maji, epistolaquam h<strong>ab</strong>es in Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. IV,pag. 299-304.:tHispanus hic erat, Valentia in Italiam missus. Epist. Mixtae, t. [II,pag. 587, 588. A nostratibus vocatur tam Mari?ius quam Marino: ipsivero cognomen erat Marin. Vide supra, pag. 131. Illius autem nomenhactenus nos quidem fugit.— Porro optimum virum hoc ipso <strong>anno</strong> 1556,Septembri mense, e vivis sublatum fuisse, tr<strong>ad</strong>unt Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. IV,pag. 617 et Polanco, t. vi, pag. 314, 315, ubi funcra aliorum quoquesociorum <strong>ex</strong> iis, qui Bibonae degebant, commemorantur, nempe GuidonisAntonii, Petri Laurentii, Joannis Baptistac Gaiano, neapolitani, et Jacobi,messanensis.


7 junii 1556 349ac moribus ociosum esset multa dicere, cum tibi non dubitemhaec omnia, quam mihi, esse longe <strong>ex</strong>ploratiora.Totus est instudio sacrarum literarum, e quibus haurit quae populo insuisconcionibus distribuat, quas h<strong>ab</strong>et frequentessatis ac eruditas,sed propter uocis insuauitatem ac uastitatem auditoribus parumgratas. Cumque incredibilis sit animi in eo puritas,cum summarerum plurimarum cognitione coniuncta, tamen nescio quomodotot tamque praeclaras animi dotes inquietaperpetuo scrupulisconscientia obscuret.Blasius Sanches, collegiinostri procurator,annum agitaetatissuae trigesimum s<strong>ex</strong>tum. Corpore <strong>ad</strong>eo firmo et <strong>ad</strong> l<strong>ab</strong>orumtolerantiam durato, ut corneum potius uideatur quam carneum;animo uero tot tantisqueuirtutibus <strong>ex</strong>ornato, ut illum nobis auirtutum omniumDeo donatum, tanquam uiuum quoddam<strong>ex</strong>emplar, non dubitem. Quas cum non possim illa, quae tibigratissima semper est, breuitate complecti, malo silentio praeterire,quam, sicco (ut aiunt) pede percurrendo, de illarum aliquidlaudibus decerpere.Stultum esset in suauissimis Guidonis Antonii moribus recensendistempus consumere, quos te iam pridem penitus persp<strong>ex</strong>issenon ignoro. Docet in scholis non indiligenter quidem,sed parum foeliciter, quod non sit <strong>ad</strong> hoc munus obeundum<strong>ad</strong>modum idoneus; est enim <strong>ad</strong>eo lenis et sine acrimonia, ut nectorpentes discipulos <strong>ex</strong>citare, nec insolescentes reprehensionumaculeis nouerit coercere. Valetudine <strong>ad</strong>eo tenui, ut nihil supra.Mox egressurus est annum aetatis suae uigesimum tertium.Joannes Baptista, neapolitanus,a tribus ferme annis in Societatem<strong>ad</strong>missus, accedit <strong>ad</strong> annum decimum septimum. Juuenisest indole <strong>ex</strong>imia, moribus placidissimis, et pro aetate in literis,tam graecis quam latinis, probe eruditus: de quo,si <strong>ab</strong> institutauiuendi ratione non discedit, summa omnia polliceri possumus.Praeest supremae discipulorum classimagna cum omnium <strong>ad</strong>miratione,et non <strong>ex</strong>iguo auditorum fructu. Valetudine est,propter studiorum assiduitatem et gymnici l<strong>ab</strong>oris insolentiam,non <strong>ad</strong>modum firma, et quae facile offendatur.De Pauli Mantuani ingenio, literis, moribus, non est quodprolixiorem narrationem <strong>ad</strong>scribam, ne, quae longa <strong>ex</strong>perientiacomperisti, importune repetens, taedium afferam, nec ullam


350 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1I45pro inofficioso nostro hoc officio <strong>ab</strong>s te gratiam ineam. Tantumscribo infimae classis moderatorem esse, et diligentem etstrenuum.Petrus Laurentius, Pisis oriundus, duas compleuit vitae suaedec<strong>ad</strong>es: quartushic illi annus est cum <strong>ad</strong> Societatem uenit.Juuenis est obediens, modestus, verecundus, in literis, tumgraecis tum latinis, non mediocriter prouectus; de quo maiorapromittere non possum, quam fore ut aliquando eu<strong>ad</strong>at inuirum et pium et eruditum. Valet bellissime Dei beneficio, necullam hactenus passus est ualetudinis offensionem.De Thoma Romano prohibet me multa dicere perspectumtibi probe eius ingenium. Progressus, quem hactenus in literisfecit ac moribus, tam <strong>ex</strong>iguus est, ut illius me poeniteat, ueteri 'qu<strong>ad</strong>am et quasi inolita <strong>ad</strong> obediendum ingenii rigiditate accontumacia. Spero tamen emolliendam aliquando hanc animiduritiem, et decursu temporis penituseuincendam. Valetudinein morbos <strong>ad</strong>eo procliui,ut se <strong>ab</strong> illis aegre tueatur; cui, ne nihilomnino ageret,cura eorum commissa est, qui prima linguaelatinae rudimenta perdiscunt.Jacobus, messanensis, ingenii quidem<strong>ad</strong> literasparumcommodi,uerum <strong>ad</strong> multa alia non poenitendi, <strong>ad</strong>eo suos superioresobseruat, <strong>ad</strong>eo <strong>ad</strong> eorum se uoluntatem totum componit,ut, caerae instar, in quamvis formam fingi formarique possenon immerito dixerim. Corpore soli ac pulueri a puero assuefacto,ac proinde firmo, robusto, ualido, magnam sui, tamBiuonae quam Messanae, concitauit <strong>ex</strong>pectationem: quam non<strong>ex</strong>pleturum tantum, uerum superaturum etiam confido. Annosnatus plus minus octodecim. A decem mensibus in Societatemreceptus.De Alphonso, iuuene hispano, quondam milite, ac doctoriOlauio lnon incognito, sufficiat dixisse valetudinarium hactenus1Martino de Olave. — De Alphonso autem haec Ignatio scribebatHieronymus Domenech 20 Decembris 1555: «Los que iran a Biuona son,Mtro. Eleutherio, Mtro. Marin, Guidantonio... Jacobo mesines y Alfonsospanyol, estos dos para seruitio...» Vide supra, pag. 131. Qui quidemAlphonsus probe distinguendus est <strong>ab</strong> Alphonso de Villalobos, sacrisinitiato, Bibonam postea misso in locum demortui Patris Marin. POLANCO,t. VI, pag. 315, n. 1287.


7 junii 1556 351fuisse ac prope captum utroque brachio: cui tamen,ne inutilistotos dies ociosus desideret, fores collegii obseruandas dedimus;de quo meliora utcunque propediem confidimus, cum a balneis,in'(Xacca) ebullientibus, <strong>ad</strong> quas recuperandarum uirium gratiaprofectus est, redierit; de cuius ingenio, quoniam Romae<strong>ex</strong>perimentum fecistis, multa dicere supersedebo.Sanctorum 2 nomen a, die, quo natus est, accepit,vir esttricenarius, aut eo amplius, rudis quidem grammaticalium praeceptionum,sed christianis moribus ac disciplinisprobe institutus.Versatur in culina summa cum laude, propter patientiaeac humilitatis suae quotidiana <strong>ex</strong>empla. Admissus est incontuberniumnostrum a s<strong>ex</strong> mensibus, calcariarum <strong>ex</strong>truendarum,gregum pascendorum, hortorum ac uinearum <strong>ex</strong>colendarumnon imperitus.Petrum Biuonensem, nisi eius in initio facta esset mentio, silentiopraeterirem:nondum enim in album filiorum tuorumrelatus est, licet hac spe ministeriis collegiitotum se mancipauerit.Sed uereor ne frustra, cum sit ingenio neque <strong>ad</strong> musasneque <strong>ad</strong> res gerendas satis propitio 3 .Eleutherius Pontanus gymnasiarchaest collegii nostri, quamuigilans, quam consideratus, quam circumspectus ac diligens,nouit Deus; difficile enim est eum bene praeesse, qui nunquambene paruerit.Docet tertiae classis <strong>ad</strong>olescentulos magno cumipsorum fructu; <strong>ex</strong>plicat doctrinam christianam, pueris quidemdie veneris, viris autem ac mulieribus diebus dominicis. Docetpraeterea quotidie intra priuatos parietes fratres suos, ultragrammaticorum canones nondum prouectos.Haec sunt, reuerende in Christo Pater, de quibus mihi uidebardebere R. P. T. certiorem facere, ne ignorares quos qualesueh<strong>ab</strong>eas Biuonae palmites, vt si minus fructuosi uiderentur,posses, falce <strong>ad</strong>motionis paternae <strong>ex</strong>purgatos,<strong>ad</strong> uberioresfructus comparare; sin, quod <strong>ab</strong>sit, subaridi, lachrymosarum1".Thermae Selinuntiae; quo nomine etiam ipsa urbs Sciacca, balneisvicina, apud veteres est appellata». Polanco, t. VI, pag. 313, n. 1272,<strong>anno</strong>t. 1.2Sanctus nimirum, qui italensis, a natali oppido Itala, in epistolacinitiodicitur.3Ad oram chartae alia manus, nobis incognita, scripsit: dimissus est,


352 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1146orationum tuarum imbre, priusquam r<strong>ad</strong>icitus <strong>ex</strong>arescant, irrigareac fouere. Vale, obseruande in Christo Pater, nosque omnespostremo saltem inter filios tuos loco, non dedignare. Biuonae,septimo idus Junii, <strong>anno</strong> 1556. R. P. T., indignus in Christofilius,Eleutherius Pontanus.Inscriptio: Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, il P. M.° Ignatiode Loyola, preposito generale della Compagnia di Jesus, inRoma.1146JONAS ADLERPATRI IGNATIO DE LOYOLALABACO IO JUNII I556'.Episcopus l<strong>ab</strong>acensis fratrem Adler efficere sacerdotem cupit.— Hic tantomunere indignum sese reputat.— Fructus <strong>ex</strong> concionibus <strong>ad</strong> populum <strong>ab</strong>ipso h<strong>ab</strong>itis.Jhs.Pax Christi. Molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. A 3 di questo mison partitodi Lubiana al castello, doue sta monsignor Rmo. 2 ,per conferir seca d' alcune cose di importanza: et lui ha parlatomeco specialmenteet con gran diligenza,se io potessiesserordinato per iuste cause, le quali scriuero a V. R. lo li rispose,sicome altre uolte lihauea risposto, cioe, che la mia eta non era'sufficiente, hauendo solamente 21 anni, per pigliar1' ultimogr<strong>ad</strong>o del sacerdotio, et che io non lo desiderassi permolti rispetti,sicome in uerita non desidero; ma essendo delP altra bandatante ragioni grandi per ordinarmi, che io mi metto alla dispositiond' Iddio N. S. et di V. R.; siche la V. R. pensar<strong>ad</strong>' far'quello, 1' quale piu e approposito. Io uedo che di giorno ingiorno cresce la mia malatia, cioe la grandebilita et crudita del1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 225, prius 228.2Urbanus Weber (T<strong>ex</strong>tor), episcopus l<strong>ab</strong>acensis. «Missus etiam fuitfrater noster Jonas Adlerus cum Episcopo L<strong>ab</strong>acensi, qui eum... postulaverat,et L<strong>ab</strong>aci aliquandiu strenuum concionatorem egit». Polanco, t. VI,pag. 343, n. 1414.


IO JUNII I556 353stomacho, contratta in Roma, et per essermi indegnodi taneccellente gr<strong>ad</strong>o; fiat tamen quod in oculis Dei bonum est, etc.II frutto che ho fatto qui nelle prediche ! e, che lisignoridella terra <strong>ad</strong>esso restano fin alla benediction dell sacerdote inla chiesia, et li heretici comenciono dubitar' della loro heresia.Alcuni gentilhuomini mi h<strong>anno</strong> pregato che uolessi andar lia uisitar' alli loro castelli. Vn comissario del patriarcha di Aqui-2che sta, qui appresso, anchora mi ha pregato molto chelejauolessi una uolta uenir a lui,per poter esser informato piu benedella religione catholica. Dominus multiplicetfructus euangelijsui in hoc sterili Germaniae agro. Rdo. P<strong>ad</strong>re, alli fratelli charissimidel collegioet di casa sempre molto mi raccomando. DiLubiana 3 a 10 di Junio. D. V. R. figliuolo et seruo indegno,Jona,pp.La risposta a monsignor Rmo. di Lubiano mandara la R. V.per don Philippo Ruis, <strong>ab</strong>bate di alSumanga, Rmo. Modrusiense'\ si come 1' altra uolta scrissi.lnscriptio: \ Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, el P. M. Ignatiode Loyola, preposito generale della Compagnia di JESV,S. Marco. In Roma. Aliain Sta. Maria della Str<strong>ad</strong>a, appressomanu: 1556. R. ta alli 8 di Luglio.123Ms. prediqche.Aquilejensis patriarcha erat Daniel Barbaro. Gams.«L<strong>ab</strong>acum, Laubach incolis, Lubiana italis dicitur, 9 leucis distat aTergeste in Boream». Ferrarius, L<strong>ex</strong>icou geograpliicum,t. 1, pag. 359.4Christophorus M<strong>ad</strong>ruccius, tridentinus episcopus ac cardinalis.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 23


354 <strong>Epistolae</strong> Mixtaf— 11471117THOMAS ROMANUSPATRI IGNATIO DE LOYOLABIBONA 13 JUNII I556'.Status et misera facies populi bibonensis. — Egestateincolae premuntur.—Raro <strong>ad</strong> audiendas conciones accedunt.— Sacra nostri sodales obeuntmunera.— Scholae frequentantur.— Pueii <strong>ad</strong> Societatem afiiciuntur. — Exiisremedium malo nasciturum rector Pontanus sperat.fPax Christi, etc. Molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Per comandamentode V. P. mandiamo con' le presenteil conto del mesepassato, benche un' puocho piu tardo che non conuerebbe, percausa di rnolte occupationi che ci sonno occorse li,giorni passati.Sappi <strong>ad</strong>onque V. R. P. come al' principio di Maggiomolti da noi si confessorno, huomini et donne, per gu<strong>ad</strong>agnar'ilgiubileo; et in questo essercitio fossimo tanto occupati, chenon bastauamo a satisfar' ala moltitudine che concorreua. Lacausa, come intesi d' alchuni, e, percioche1' altri sacerdoti etrelligiosi non uoleuano ascoltarli, dicendo che non erano obligati,et che <strong>ab</strong>astanza haueuano confessato tutta la quaresima.II Signore ne fu molto seruito di questo giubileo, come penso,et molte anime aiutate, le quale prima stauano miseramenteintrigatenelli lacci del demonio.II venerdi auanti la pentecoste, il P. Marino 2 fu chiamatodal giudice per udire la confessione di tre huomini, le quali ilgiorno sequente doueuano esser' impiccati, et questo, comepenso, per non trouarsi sacerdote chi uolesse a questo attendere.Imperoche, come me dicono, quasi per tutta la Sicilia si reputanoinfami quellisacerdoti ,liquali acompagniano huominicondennati alla morte; et di piu h<strong>anno</strong> questa persuasione, cheP anime delJi giustitiati uenghino a molestar' coloro, da quali1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>r. 1536, duplici folio, n. 67,prius 175, 176. — Usus est hac epistola Polanco, t. vi, pag. 307-312,n. 1235-1263.2Vide epist. quae ante superiorem posita est, in qua tum de P. Marin,tum de aliis sociis collegii bibonensis sermo fit.


13 Junii T556 355furono ala morte acompagniati. Per il cui essempio,fatti audacitutti P altri sacerdoti, uennero la sera in tanta copia a uisitarli,che tutta la notte hebbero con seco in compagnia cinque o seisacerdoti, insieme con' un' fratello delli nostri. Per le cui paroleet essortationi, oltra che tutti furono grandissimamente confortatiet consolati, uno 1' etiam tanto fu illuminato, che confessauaesser' grandebeneficio de Dio esser' cascato nelle mani dellagiustitia, et non esser' stato amazzato da quaPche d' uno al'improuista senza confessione et penitentia de suoi peccati.L' incarcerati piu uolte sonno stati uisitati, et indutti a confessione,a perdonare inimicitie; che uno il promessedi farloalegramente, reprendendo aspramente un 5altro incarcerato, chetroppo difficile si dimostraua uoler' perdonar 1' ingiuria a sefatta. Molti di loro et quasitutti si sonno confessati al P. Marino.La gente ogni di piglia piuafettione a noi, et in tutto le loronecessit<strong>ad</strong>e ricorrono a noi, come alli loro p<strong>ad</strong>ri et protettori.Tanti pouericivengono a domandare socorso, chi per passole,chi un' puocho d' oglio, chi un' puocho di carbone ilper suoamalato, chi pane, per non hauer' che mangiare, che ho un' cordogliotroppo grande non poter' aiutarli. Io uorria piu uolte,<strong>ad</strong> essempio di santo Martino, darli la mia ueste. Altre uoltepenso in che modo potessi far' alchuni danari per aiutarli; manon ci e riparo. Imperoche, P<strong>ad</strong>re mio, tanti sonno lipoueridi Biuona, che di 2000 fochi che ci sonno, tutti quasi (in fuor<strong>ad</strong>i quaranta o cinquanta fameglie) sonno poueri; et richo si riputa,chi ha paneda mangiare <strong>ab</strong>astanza. La causa e, imperochenon si fa qua mercantia alchuna, et cosi li poueri non trouanoda gu<strong>ad</strong>agniare; et benche io sia stato quasi per tutta la Fiandra,Franza, et Italia,nondimeno mai mi ricordo hauer' uisto tantapouert<strong>ad</strong>e, quanta ho ritrouato in Biuona. H<strong>ab</strong>itano in casali,doue non ci e piu d' una stanza, senza camino et fenestra altroche la porta et li busi che sonno nel tetto; di modo che, quandof<strong>anno</strong> fuocho,ii fumo sisparge per tutta la casa, et escie per licoppi del tetto. In una medesima stanza dormeno, mangiano,f<strong>anno</strong> la cocina etpurgano il corpo, et in quella medesimast<strong>anno</strong> le galline,liporci insieme coF asino. In un' letto dormenoil che ac<strong>ad</strong>enotutti, maschi, femine, figlioli, parenti, schiaui, permille inconuenienti. Et benche questo che dico paia cosa mara-


356 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1147uegliosa, nondimeno piu e in uerita di quelloche scriuo. Ettanta e la pouert<strong>ad</strong>e, che la maggior partedelle donne nonh<strong>anno</strong> con che coprirse,et percio quasitutto 1' <strong>anno</strong> non u<strong>anno</strong>alla messa. Et tanto sonno pouere, che, se non lauorassero ledomeniche, crepariano di fame con li figlioli.Cosa in uero <strong>ad</strong>ire stupenda et miser<strong>ab</strong>ile. Di qua uiene che quasi nullo potiamoattrare a confesarsi et comunicarsi al spesso, dicendo loroche non h<strong>anno</strong> peccati,se non che desperano etmaledicono ifiglioli, per la pouert<strong>ad</strong>e;biastemano etet se loro uenessero aconfesarsi et comunicarsi, mentre, lifiglioli in casa crepariano difame. Et soprale altre miserie questa e quasi la piu grande, checon tutto questo che uogliano gu<strong>ad</strong>agniare afFaticandosi, nontrouano, per esser cosi pochi li facultosi, li qualidiano da Jauorarea poueri. Per questacausa anchora non uiene quasinessunoalla predica.Et essendo usanza che sipredichiin mezzodella messa, doppo il credo in [unum] Deum, alle uolte, uedendoilpredicatore ascendere in pergolo, tutti quasisi mettono afugire fuora della chiesa con fretta, come se uisto hauessero ildemonio. Et questo credo non per altro, senonche temono, setanto tempo spendessero nella chiesa, non trauariano a mangiarin casa. Siche il P<strong>ad</strong>re predicatore si reputa hauer' brauo auditorio,quando ha trenta o quaranta donne che 1' ascoltino. Et ilstesso giorno della pentecoste, ariuando in chiesa per predicare,non ritrouo nessuno; et il sequente giorno, montando lui in pergolo,tutti quasi quelli che stauano alla messa, fugirno; per lequale cause rare uolte si predica, confessando il stesso uicariodella terra esser' quasi perder'iltempo uoler' predicare ogni domenica.La gente e tanto ignorante per mancamento d' instruttione,che pare non siano christiani, se non col nome. Vitij grandissimiet bruttissimi sicomettono, parte per pouert<strong>ad</strong>e, parte per ignorantia.II giorno della pentecoste et Ja festa sequente hauessimoassai da fare con tre ciarlatani,liquali uno 1' et 1' altro giorno,essendo montati in bancho dopo disnare, hebbero tanti auditori,che pareua fusse ariuato in Biuona san Paulo. Et finalmentefurno scacciati, quantunchelipiu precipui della terra gli desserofauore et aiuto. In che sicognosce manifestamente la poca afFettionedelli biuonesi alla parola d' Iddio, che il stesso giorno


.-13 junii 1556 357della pentecoste,la matina non uolsero aspettareilper udirlo, et doppopredicatoredisnare tutti stauano <strong>ad</strong> ascoltare tre ciarlatani,li quali diceuano cose inhoneste et impudiche, per far'rider'; la gente con tanto silentio, che non si sentiua mosca pertutto queP concistorio.Le schole nostre per gratia de Iddio u<strong>anno</strong> augmentandosia 180. F<strong>anno</strong>ogni giorno, di modo che ariuano li scholari quasifrutto nelli costumi et nelle lettere, benche non tanto quantosipotria fare altroue: et allequesto perche quantolettere nonh<strong>anno</strong> libri necessarijmolti di loro, per la povert<strong>ad</strong>e dei parenti,liquali, non hauendo da comprar' pane, molto mancho har<strong>anno</strong>da comprar'libri. Di piu perche, subito che sonno ritornati incasa dalla schola, li parenti se ne seruono in mille negocij, dimodo che non possono studiare, et le piu uolte non uengono ditre o quattro,otto giornialla schuola, per esser' occupati daparenti, chi nella uigna, chi nella massaria,si che bisognia che et noi et loro h<strong>ab</strong>biamo patientia.chi in altre facende:Quanto alli costumi, perche h<strong>anno</strong> tanto cattiui essempij incasa dalli proprij parenti, da quali imparano ogni hora a giurare,desperare,far' demonio ilsanto, et delle altre ribaldarie; nondimenoho piu speranza che, peril mezzo delle scuole et amaestramentodelli scholari, h<strong>ab</strong>bi d' aiutarsi questa citta, che perconfessioni o prediche. Et per questoio stesso mi son' posto aleggere in una classe delle piu basse, della tutti liqualescolarih<strong>anno</strong> fatto tanta mutatione de costumi, che non paianoli medessimi.Tra liquali ce n' erano alchuni tanto tristi, che liparentistessi ne desperauano, et io quasi al principio;ma Iddio epotente in mutar' li cuori, quando gli piace et noi ci desponiamo.Molti gi<strong>ad</strong>' essi uoglion' esser' della Compagnia; et, tra gl'et ilaltri, doi piu dotti et di megliore gratie della mia schola;terzo, il meglio acostumato et quasi piu dotto della schola deGuidantonio \ Io dico, P<strong>ad</strong>re mio, che sonno tutti tre tantoben' dotati da Dio nel corpo et nel' animo, che parono angelini,delli quali1' uno si chiama Benedetto,1' altro Domenico,il terzo1Guido Antonius.


35& <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1147Mariano: io non dubito che Iddio 1' indrizzara ogni giorno dimeglio in meglio.Li putti imparanola dottrina christiana felicissimamente, etla cantano per1'str<strong>ad</strong>e, non senza consolatione di coloro che lisentono. Molti di loro molto sonno dati alla confessione et comunione,et quasi, di quelli ch' ariuano a 14 anni 015, nessunosi confessa ogni mese, che non si comunichi insieme; et oltra dicio, ogni festa grande, come alla pentecoste, corpo di Christo,ascensione. Di modo che, si come dissi di sopra,tutta la speranzamia d' aiutar' Biuona, et far' frutto in questa terra, e permezzo delli nostri scholari.Quanto alli nostri fratelli, per grati<strong>ad</strong>' Iddio tutti si sonnoassai ben' ritrouati questo mese, fuora d' alcuni, li quali per doi,o tre,o 6 giorni sonnosi un' pocho trouati mal' disposti. V<strong>anno</strong>inanzi nelle lettere et spirito, et speroche sidiportar<strong>anno</strong> di taPmodo, che V. P. se ne ritrouara sodisfatta.Altro per <strong>ad</strong>esso non scriuo, se non ch' io con tutti li mieifratelli summamente prego siamo recomandati all' orationi etsanti sacrificijdi V. P., accio potiamosatisfare insino al fine allauocatione nostra, caminando in <strong>ab</strong>negatione proprii iudicii etpropriae uoluntatis, quod nobis praestare dignetur, quiuiuit etregnat in saecula saeculorum benedictus. Amen. Di Biuona il di13 Junii 1556. Per commissione del nostro P<strong>ad</strong>re rettore.D. V. R. P. minimo seruo et figliuolo,Thomasso Romanq.Inscriptio: \ Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, il P. M.° Ignatiode Loyola, preposito generale della Compagnia de Jesus,in Roma. Alia manw. R ta . alli 8 di Luglio J-.


•17 JUNii 155635 gJOANNES BAPTISTA VIOLAPATRI IGNATIO DE LOYOLALUGDUNO 17 JUNII I556l.Frater Lambertus infirma utitur valetudine.— Ouid in illo P. Viola notet.fGratia et pax Xpi. Molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Questasarra perfare intendere a V. R. come gia,noue giorni passati,essendo infermo il fratello Lamberto 2 di vna tertiana, con con-delli altri fratelli sisigliodetermino ch' io restasse con lui invna terra, chiamata S. Joanni de Moriena, et consultassi il medico,et li facesse le necessarie prouisioni;et che li altri tre andassinoauanti alla volta di Claramonte, et che loro (mentre noitardauamo nel camino) si rispossassino, <strong>ad</strong>cioche alla giontanostra potessimo incomminciare qualche cosa. Scrissi al Rmo.di Claramonte 3 ,et ancho a M. Pietro Canale, dela dilatione,scriuendoli quelche in questomezo si hauea a fare.In S. Joanni di Moriena son stato quatro giorni con la spes<strong>ad</strong>i sei scudi d' oro, et fatto medicinare il fratello. Al fine conconsiglio del medico se siamo partitij soggiornando la piu partedel giorno,nel qualeli viene la febre, sopra le hosterie. Ma peressere lui di suo capo,et non volere vbidire ne al medico ne ame, fa ogni di qualche inconueniente. Non so, per dire il vero,che spirito lui h<strong>ab</strong>bia, perche mai non ha tenuto conto de cosache li ho detto o prohibito,di modo che possodire che piugraue mi e la fatica di condurlo, che non e di tutto ilcamino,quantunque lo sento pur assai. Hoggi, che e il 17 di questo,siamo giontiin Leone, et domani si partiremoalla volta de Claramonte,doue penso che giali altri siano presso. Altre voltescriuero piua longo,et darro particolari informationi de ognicosa a V. R. Non altro, senonche mi riccommando a V. R. et1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 245, prius 291.2«Lambertus Leodiensis». Polanco, t. VI, pag. 30, n. 79.3Gulielmus III du Prat.


360 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1149a tutti li P<strong>ad</strong>ri et fratelli di costi. Di Leone il17 di Giugno1556. D. V. R. indigno figliolo nel Signore nostro,GioanniBattista Viola.lnscriptio: \ Al molto Rdo. in Chnsto P<strong>ad</strong>re,il P. Mro.Ignatio de Loyola, preposito generale della Compagnia deGiesu. Appresso S. Marco, in Sta. Maria de Str<strong>ad</strong>a. A Roma.Di porto doi baiochi. Alia manu. R ta . alli 28 del medesimo.114»BERNARDUS OLIVERUSPATRI PETRO DE RIVADENEIRATORNACO l8 JUNII I556*.Socii tornacenses gnaviter in <strong>ex</strong>colendis proximis desudant. — Pater Charlat,lecto affixus, decumbit.— Fructus <strong>ex</strong> navata opera perceptus.tJhs.Pax Christi. Molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Ho receputoquelle di V. R., scritte alli X di questo, con quelledel charissimofratello Gheraldo 2 delle, quale molto io ringratio V. R.H<strong>ab</strong>biamo detto et fatto dir' messe et orationi perla m<strong>ad</strong>re dedon Lope, como V. R. ci ha scritto. II signor conte 3 non emai dismenticato nelle nostre indigneorationi et sacrificij,niV. R., ni Francisco, il quale priego mi h<strong>ab</strong>bia per scusato, si<strong>ad</strong>esso io non liscriuo, perche siamo tropo occupatiin confessar'per questo jubileo.Confessiamo <strong>ad</strong>esso il P. M.° Anthonio 4 et io tutto ildi, ethieri insino alli dieci di notte. II P. Ouintino sta quasi al solito,col suo dolor' di testa: non permettiamo che faccia niente; etio temo che di quia molti giornirestara inutile a far' qualche1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. Ijj6, duplici folio, n. 197,prius 309.2 Frater Franciscus Giraldo, sive Ghiraldo, Patris Riv<strong>ad</strong>eneira socius.3Comes de Feria, Gomus Suarez de Figueroa, cujus est epistola 1143.4Antonius Boucletus. De eo ac de P. Ouintino Charlat, qui statimoccurrit, agit PoLANCO, t. VI, pag. 468 et seqq., ubi De nostris TORNA-CENSIBUS fit sermo.


18 junii 1556 361cosa. Si V. R. potessehauer' commodita di venir' insino a quiper alcuni giorni, io penso che ne pigliaria piacer',et saria moltovtile per farli far' testamento autentico,siperche, Dio lo chiamasse,io penso che haueressimo da far' con li suoi parenti, chegia ne h<strong>anno</strong> parlato al nostro cuoco: io non li voglio dir' niente,espettando V. R., per non contristarlo, perche altra volta ioli ho parlatodi quello,et non lo piglia tropo bene. AlmancoV. R. mi scriui quello che lipare, percheio non resto contento,si non fa quello inanzi che io mi partil.Quanto al frutto che Dio fa per le prediche et confessioni, etanto, che io ho occasione de confundermi. In Lilla io ho perseueratotutta la octaua, et ogni giorno cresceua lauditorio tanto,che lultimo giorno io predicay due volte in due diverse chiesieprincipale, et ni luna ni Jaltra poteua capir' la gente,del chemolto simaruigliauano tutti, massime che la chiesa, doue io hopredicato ogni giorno, e, al mio parer', due volte piu grandeche quella di Sto. Michele in Louanio, o poco manco. Veneu<strong>anno</strong>alcuni di Ganda per sentir', che sono 13 leughe,altrimolti di 5, di 4, et di tre leughe 2 . Lultimo giornoilmagistratomi mando a ringratiar'; et perche haueuano^ sentito dir' che ionon pigliaua danari, mi faceuano presente di \i bocali di vino,non per modo di satisfattione, ma solamente per mostrar' elgrandissimo piacer' che haueuano receputo delle nostre prediche(como diceuano), pregandome che io ritornasse ilpiu prestoche io potesse, poiche io non desidero sinon la salute del anime,et che Ii si ofFriua grandissima occasione et anzi grandissimofrutto. Io non volse pigliar' niente, dicendoli che, secondo leconstitutioni, non possiamo pigliar'ni danari, ni altro, ringratiandolidel buono animo loro, promettendo che, hauendo commodita,io molto voluntieri ritornaria in Lilla. Molti mi h<strong>anno</strong>detto, che moltissime heretici si sonno confusi,li vacillanti confirmati,et li catholici molto <strong>ex</strong>citati a diuotione et reuerentia1«Ivit eo [Riv<strong>ad</strong>eneira] cum fratre Francisco Ghiraldo, et magnamin vinea Dominiretulit consolationem <strong>ex</strong> eorum chantate et zelo, quol<strong>ab</strong>or<strong>ab</strong>ant et toti civitati aedificationi erant». Polanco, t. VI, pag. 472,473, n. 2028.2Polanco, t. vi, pag. 473, n. 2034, ubi tamen perperam Gauda proGanda legitur.


362 <strong>Epistolae</strong> Mjxtae— 1149et frequentatione del santissimo sacramento; et dicono che in laprocessione, doue si porto il santissimo sacramento il giorno delottaua,si vedeua noua et insolita diuotione: laudato sia il authordogni bene. To penso che il principalefrutto si fossi fatto inconfessar' depoi le prediche; ma per non hauer hauuto anchorarisposta di V. R., non si e potutopetitione di quella gente.satisfar' alla diuotione etII medesimo di, io me nandai in Torcoing l per predicar' ilgiorno sequente, cioe il venerdi et s<strong>ab</strong>bato;di festa, era lauditorio doppio o piu di quelloet non essendo i diche io soleuahauer' in Louanio. Io confessaua li il resto delli doi giorni,depoi la predica, perche veniu<strong>anno</strong> di Lilla et altri luochi piulontani per confessarsi, o conferir' di cose di consciencia. Per ilcamino io penso che maccompagnorono piu di 50 persone diLilla insino a Torcoing, et cossi caminando,io satisfaceua aciascheduno quanto io poteua. La domenica, hauendo predicatoa Torcoing, io haueua promesso di venir' predicar' in Tornay,per poterme con manco sentimento delli amici partirmi prestoper Brusella, perche non haueua anchora vestre rispuoste; etnella str<strong>ad</strong>a mi fu sempre bisogno parlar' con vno o con altro,che mi veneuano accompagnar'insino a Tornai, molti perhauer' consiglio.M<strong>ad</strong>ama la contessa di Burra 2 mi ha mandato pregar'cheio volesse visitarla, et far' vno sermone doue lei sta, tre leughedi qui: io spero far'lo prima che io me parti.10 non ho temposcriuer' molte particularit<strong>ad</strong>eni altro per<strong>ad</strong>esso. V. R. ringratiaDio per me, et mi aggiuti a satisfar' ala diuotione di tante gente con orationi et consegli,di Roma si ce alcuna noua.et ci auisi11 seneschalco diHaynau, gubernator' di Tornay, domenicapassata se nando al Signore con grandissima diuotione, insinoal flne; tanto, che non volse nissuno responder'al sacerdote cheli daua la <strong>ex</strong>trema vnctione, sinon se stesso: era molto amico1Varie hoc nomen apud POLANCO scriptum reperitur, Torcliai, ibid.pag. 472, n, 2030; Torquin, pag. 473, n. 2038. Est autem Torcoing siveTourcoing. Vide Polanco, t. v, pag. 306, n. 830, <strong>anno</strong>t. 1.2«Comitissa Bur» dicitur a Polanco, t. VI, pag. 474, n. 2039.


18 junii 1556 363nostro et zeloso della fede catholica '. V. R. lo raccommandi etfaccia raccommandar' al Signore. Di Tornay, alli 18 di Jugnio1556. Di V. R. inutile figliolo in X.°,Bernardo Oliuerio.Inscriptio: f Rdo. in X.° P. M.° Petro Rib<strong>ad</strong>eneyra, SocietatisJesu, Bruxellae, in aedibus comitis de Feria, e regionedominicanorum. Bruxellae.1I50HIERONYMUS VIGNESPATRI IGNATIO DE LOYOLANEAPOLI l8 JUNII I556 2 .Multorum animi commoventur occasione cujusdam <strong>ad</strong>olescentis,insciis parentibus, <strong>ad</strong> ignatiana castra confugere meditantis.Jhs. | Maria.Molto Rdo. in Jesu Xpo. P<strong>ad</strong>re. La somma gratiaet amoreeterno de Jesu Xpo. nostro signore sia sempre con V. R. Nonho scritto a V. R., atteso dopo la mia grauestato molto debile, et trauagliatoassaiinfirmita sonodelle relliquie de essa; et,alcuni giorni sono, me e ritornato vn g[r]auissimo dolore de testacon febre, et questo con alcune occasioni forsi de alcun trauaglioe diaspiacere, qual ho preso del caso socceso del figliode PietroAntonio Cortese,ilquale ha generato vn scandalo uniuersale <strong>ad</strong>tutta questa cita, etiam appresso de persone graueetprincipali1«Adjuvit etiam [Oliverius] Sinescalcum Anoniae, gubernatorem Tornaci,Societati valde amicum, et religionis catholicae egregium fautorem,qui hisce diebus magna cum devotione <strong>ad</strong> Dominum migravit». POLANCO,t.vi, pag. 474, n. 2040.2Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 213, prius — 136. Adhibuithanc epistolam Polanco,t.VI, pag. 255, n. 982 et seqq., qui sic <strong>ex</strong>orditur:«Secunda tempestas multo fuit gravior, quae orta fuit occasione cujusdam<strong>ad</strong>olescentuli, qui Vincentius Cortesius, Petri Antonii filius, dicebatur; quicum <strong>ad</strong> Societatem aspiraret, consultus P. Ignatius, h<strong>ab</strong>ita facultate parentumet non aliter concessit ut Romam mitteretur; hoc enim juxta institutumCollegiorum erat, cum <strong>ad</strong> scholas nostras veniret. At ejus pater quinquevel s<strong>ex</strong> <strong>anno</strong>s eum spectare volebat...>


364 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1150deuote dello collegio,et si sono ditte diuerse infamie di<strong>ab</strong>olicecontra le persone del collegio, in modo che la cita tutta quasisteua disposta de supplicarilsignor duca d' A lba *, et supplicarliche uolesse ordinare che se mandassero fora de questa cita liP<strong>ad</strong>ri della Compagnia. Et tra molti et molti cit<strong>ad</strong>ini,fatto talse eraragionamento, et huniuersalmente steua questa di<strong>ab</strong>olicainpressione, et andorno gia li eletti della cita per parlaresopra di questo alla <strong>ex</strong>celentia del ducha. Et hauendose suspitionechel P<strong>ad</strong>re M. Gio: Francesco 2 hauesse consigliatoalfigliolo che uenesse <strong>ad</strong> Roma, desideroso suo illa uerita che ne era del suo figlio,venne da me,p<strong>ad</strong>re de saperetanto esso comemolti altri soi parenti, preghandome me ne informasse delEt perche io era infermo, venne da me iltutto.P<strong>ad</strong>re don Xpopharo3 et il P. Gio: Cola, et il sudetto M. Gio: Francesco, al qualeil sodetto P<strong>ad</strong>re don Xpopharo,li commando in virtute santeobedientie che dicesse quello che sapeua del detto figliolo,etesso replico che non ne sapeua cosa alcuna.Et hauendo dopoiilsignor duca de Monte Lione s inuiato <strong>ad</strong> chiamare si il P<strong>ad</strong>redon Xpopharo, come il P. M. Francesco, et cosi in presenti<strong>ad</strong>e sua signoriavolse in ogni modo che il sodetto P<strong>ad</strong>re commandasse<strong>ad</strong> M. Gio: Francesco che dicesse la verita de questonegotio, et esso P<strong>ad</strong>re cel commandodel medesmo modo, et luilirispose che non ne sapeua cosa alcuna. Et cosi durando ildetto strepitotutto quel giorno, per la grandissima sollicitudinevsata, fo ritrouato il figliolo in potere de Santicocchi J ,ilqualelo menorno subito in pregione, et per la cita li foran fatte grandissimebaye, et alpresente anchora se ritroua incarcerato. Et laverita e che Mtro. Gio: Francesco piu uolte ha persuaso questofigliolo se uolesse andare con lo detto Santi, et questo lo fe dopo1Ferdinandus Alvarez de Toledo.2«Sic; cognomine non <strong>ex</strong>presso. Eritne P. Joannes Franciscus Araldus,qui a collegii primordiis Neapoli vers<strong>ab</strong>atur?» Polanco, /. c. pag. 255,<strong>anno</strong>t. 3.3P. Christophorus de Mendoza, neapolitani collegii rector.4Hector Pignatelli.5Voc<strong>ab</strong>atur hic «Sanchius Cocci, jam vir, <strong>ad</strong> multas res idoneus», quiRomam a nostratibus, ut Societatem iniret, mittebatur, et in urbe «<strong>ad</strong>missusest». Polanco, t. vi, pag. 252, n. 969.


i8 junii 1556 365de hauerli commandato il P<strong>ad</strong>re rettore che non se impacciassein modo alcuno del detto figliolo,non ostante quello se erascritto da Roma, atteso haueuamo insieme conferito innanzi nonessere <strong>ex</strong>pediente de mandare il detto figliolo,ilquale hauendopigliate alcune cose de oro et de argento da casa del suo p<strong>ad</strong>re,lo fece (secondo se dice communemente, et maximamente dalfigliolo) che lo ha fatto con consulta del M. Gio: Francesco,accio le seruessero per lo uiatico. Onde dalle dette cose essendonato grande et vniuersale scandalo, et maxime appresso de alcunideuoti del collegio, che se sono grandissimamente marauegliati,precipuamente della inobedientia de M. Gio: Francesco:perilche al P<strong>ad</strong>re rettore, parendo <strong>ex</strong>pediente de mandarlo, liordino douesse uenire a Roma, et il detto M. Gio: Francescodice di questo volere <strong>ex</strong>pettare ordine particulare da V. R. Pertanto, hauendo inteso iltutto, potra ordinare quel piu li parera<strong>ex</strong>pediente; et facendose tal mutatione, la supplico, quanto piuposso, per lo seruitio et honor de Dio, resti contento inuiare alcunoaltro sacerdote <strong>ex</strong>ercitato si in casi de conscientia et cosespirituali, et similmente essendo multo uiui questiscandali etuniuersali turbationi, saria <strong>ex</strong>pedientissimo hauere per alcunimesi il P. Mtro. Laynes. Et <strong>ad</strong>esso e magior necessita che nonera nelli principij,et questo passa senza <strong>ex</strong>cesso alcuno, et sontanti limurmurij et scandali huniuersali, che quasi questidi nonse e ragionatoet non si ragiona d' altro, <strong>ex</strong>cetto de noue inuentionide infamie contra de quellidel collegio;ma non dubito ilSignore ne sara glorificato nel fine, et il magior despiacere chede questo h<strong>ab</strong>bi, si e 1' occasione del scandalo.Piacera a V. R. far recuperare quellalettera mandata al signor<strong>ab</strong>bate Campanile et ', quella inuiare al cardinal della Cuoua,1Ad rem Polanco, ibid. pag. 256, n. 988, qui uberius epistolae locumdeclarat: «Videbatur autem <strong>ex</strong>pedire ut praedictus sacerdos [JoannesFranciscus] Romam statim mitteretur, quo scripserat pater <strong>ad</strong>olescentislitteras <strong>ad</strong> quemdam Abbatem Campanilem, Societatem aculpa praedictinegotii immunem significans. Et illae literae a nostris neapolitanis repetitaefuerunt, ut Cardinali de la Cueva, qui sub initium mensis Junii Neapolim[venit] <strong>ad</strong> Pro-regis officium <strong>ex</strong>ercendum, ostenderentur, et ille cum DuceAlbano communicaret».— Petri Antonii Cortese litteras <strong>ad</strong> <strong>ab</strong>batem Campanileh<strong>ab</strong>es in Cartas de Sau Ignacio, t. vi, pag. 696; Ignatii verO <strong>ad</strong>


366 <strong>Epistolae</strong> Mixtap— 1151accio la possa monstrare-al signor duca de Alba, et informarlodella uerita: et con questa occasione se potriano racommandarele cose dello collegioet liuacui, et medesmo il offitio se potriafare con ilsignor Mardones *, il quale saria optimo instrumentoper aiutare tutte le cose del collegio. Et in questanon acc<strong>ad</strong>ealtro, eccetto con tutto il core et humilmente me raccomando aV. P., et la p[r]egho se degni hauer spetialmemoria di me nellisui santi sacrificij et orationi,quessi Rdi. in Xpo.il medesimo desiderando da tuttiP<strong>ad</strong>ri et fratelli: et 1' immensa bonta delde sua diuina maesta. DaSignore conserui V. P. per gloriaD. V. P. R. infimo seruo cheNapoli il di 18 de Giugno 1556.1' ama con tutto ilcore,Geronimo Vignes.Inscriptio: \ Al molto Rdo. in Jesu Xpo. P<strong>ad</strong>re, il P. Ignatiode Loyola, preposito generale della Compagnia de Jesu.1151FRANCISCUS GUIRALDOPATRI JACOBO LAINEZBRUXELLIS 21 JUNII 15562.Patris Lainez litteras avere cupit.tJhs.Muy Rdo. en X.° -P<strong>ad</strong>re mio. La gracia, paz yamor deX.°, senor nuestro, sea siempre con todos. Amen. No me aquerdodel numero de cartas que yo e escrito a V. R., y aquerdocardinalemBartholomaeum de la Cueva, ibid., pag. t>ZZ- Vide locum, ubiin <strong>anno</strong>t. 2 plurima de nobilissimo hoc purpurato principe dicuntur. —Caeterum Neapoli educere Patrem Joannem Franciscum non «Patri Ignatio<strong>ex</strong>pedire visum est, cum simplici animo, et putans se obsequium praestareDeo, in negotio Vincentii Cortesii errasset». Polanco, ibid., pag. 258,n. 997. Vincentius vero «constanti animo et dcsiderio ingrediendi Societatempersevcr<strong>ab</strong>at; et a Rectore, ut in Societatem <strong>ad</strong>mitteretur, licet domiretentus, urgebat». Ibid., n. 998.Lupus Mardones, domus proregis neapolitani praefectus.12Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 250, prius 327.


21 JUNJI 1556 367me que tengo la primera por rrezibir; no se si es la causa lasgrandes ocupaziones que suelen cnrgar sobre V. R., 6 queV. R. me aya queridd mortificar con su ausenzia. Yo juzg<strong>ab</strong>aque era mortificacion para mi estar ausente, aunque V. R. meconsolara a menudo con sus cartas; pero yame contentaria dever alguna de V. R., si juzgase que seria bien escribirme; y sino, aquello que a V. R. lepareziere hazer, terne por bueno, ypienso que sera lo mas seguro. De aca no tengo para que darquenta yo, porque pienso que no falta laquiende. Se dezira V. R. como yo estoy bueno y con gran falta de llegar al gr<strong>ad</strong>oque deseo. V. R. por amor de X.° sefior nuestro se aquerdede mi continuamente en sus santos samficios y oraziones. Anmedicho que don Juan a entr<strong>ad</strong>o en la Conpania. Dios s<strong>ab</strong>e lo queyo me e olg<strong>ad</strong>o con tal nueba. V. R. me lo encomiende mucho.P<strong>ad</strong>re, V. R. me perdone mi proligid<strong>ad</strong>, porque yas<strong>ab</strong>eV. R. que se dize, petiteet d<strong>ab</strong>itur vobis, queriteet invenietis,pulsate et aperietur uobis, y que despues desto dize: omnis enimqui petit, accipit: et qui querit, inuenit: et pulsanti, aperietur l .Y con todo esto dudo que V. R. me responda.Nuestro Seiiornos de su gracia sienpre para que sintaraos su santisima volunt<strong>ad</strong>y aquella cumplamos sienpre.Amen. De Bruselas a 21 deJunio 1556. De V. R. menor y indigno ijo en Jesunuestro,Francisco Guiraldo 2 .X.° senorLos dias pas<strong>ad</strong>os enbie a pedir a V. R. una quent<strong>ad</strong>e todaslas gracias, y yo no e all<strong>ad</strong>o gi-acia de respuesta. Por amor deDios me la ei>bie V. R.Inscriptio: Al muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re, el P. Mtro. Laynes,probincial de la Compania de Jesus, en Ytalia. Roma.1Luc. xi, 9.2Varie hoc cognomen reperimus scriptum, Guiraldo, Ghiraldo,Giraldo, Heraldo.


368 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11521159FRANCISCUS GUIRALDOJOANNI COVILLONIOBRUXELLIS 21 JUNII I556 '.Epistola officiosa, amoris notis <strong>ad</strong>spersa.tJhs.Muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re mio. La gracia, paz y amor de X.°,senor nuestro, sea siempre con todos. Amen. [H]a tanto tiempoque yo no e rezibido nueva ni carta de V. R., que, despuesque de alla me parti, no e sentido ninguna cosa de V. R., si yo110 me engaiio. Esta sera para dar quenta a V. R. como porl<strong>ad</strong>e lomisericordia de nuestro Senor me allo bueno del querpo;demas arto lejos que se pueda dezir otro tanto. A esta causapido a V. P. por amor de Jesu X.°, senor nuestro, me ayudecon sus santos sacrificios y oraziones, las quales no seran pocaayuda para que yo camine, como V. R. con su egenplo me tienemostr<strong>ad</strong>o. P<strong>ad</strong>re mio, V. R. me perdone y conozca quandesamor<strong>ad</strong>o soy con V. R., en no <strong>ab</strong>er echo esto asta ora. Deaca al presente no ay de que dar parte a V. R., sino de ziertossermones queel P. Mtro. Bernardo 2 a echo !a cct<strong>ab</strong>a del santisimosacramento, que a sido una cosa rara. Creo queelP. Mtro. Pedro 3 escribira mas largo sobre ello. El P. Mtro.Pedro aze su debito. No me alargo, porque creo que ternan largarelacion de todo esto alla. V. R. perdone, si fuere brebe, porquees menester acomodarse altiempo. V. R. de mis encomiendasal P<strong>ad</strong>re dotor Ol<strong>ab</strong>e 4 , y le diga que yo le pido por amorde X.°, nuestro sehor, que se 8aquerde de mi. Al P. Sebastian1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 251, prius 328.2Bernardus Oliverius.3Ms. heic et infra P.° Est autem P. Petrus de Riv<strong>ad</strong>eneira.4Martinus de Olave.sSebastianus Romei,


2T jUNII I556 369y al P. Benedeto 1 ,P<strong>ad</strong>re dotor Torres 2 ,P. Mtro. Pisa \P. Mtro. Emanuel '',P. Fulbio s ,P. Batista de Jesu 6 ,P. BatistaBresano 7 , P. Rugerio s con los demas que <strong>ab</strong>ran crezido;hermanos don Fedrique9,Lorenzo Petronio, Juan Cola, BatistaRomano, Benedito Filipe, don Juan de Mendoza, sobrino delMtro. Laynez 10 con todos los, demas, alespezialmente hermanoTorres Batista, nuestro p<strong>ad</strong>re, que con racon lepuedo llamarP<strong>ad</strong>re. P<strong>ad</strong>re, a V. R. escribo esto, porque pienso que loara como yo lo espero: de todo lepido perdon.El Senor nos desu santisima gracia.Amen. De Bruxelas, domingo, a 21 de Junio1556. D. V. R. menor yjoen Jesu X.°, sefior nuestro,Francisco Guiraldo.Manu P. Riv<strong>ad</strong>eneira. P<strong>ad</strong>re, aunque no e respondido a lacarta, hase embi<strong>ad</strong>o el libro que V. R. pedia en la carta: encomiendemea Dios.lnscriptio: f Al mui Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re, el P. Mtro. JuanQuibellon, sazerdote de la Conpafiia de Jesus. Roma ll . Aliamanu: De Francisco Heraldo.1Benedictus Palmius?2 Balthasar Torres, olim medicus insignis.3Alphonsus de Pisa, qui Compluto Romam venerat.4Emmanuel de Sa, lusitanus.5Fulvius Androtius, qui post discessum Giraldi, Meldulam se contulerat?GJoannes Bta. Velati.7Joannes Bta. Pezzano?8Joannes Rogerio, qui in Portugalliam nuper iverat?9Fridericus (F<strong>ad</strong>rique) Manrique? Epist. Mixtae,t. IV. pag. 210, 211,<strong>anno</strong>t. 4.10Sic; quis autem fuerit hic Patris Lainez <strong>ex</strong> fratre aut sorore nepos,nondum prorsus invenimus; sed caveas, quaeso, ne illum (nisi jocus heiclateat )dici <strong>ex</strong>istimes Joannem de Mendoza, nobilem <strong>ad</strong>olescentem, arcisneapolitanae quondam praefectum.11Romae quidem versari Joannem Cuvillon bonus Giraldo put<strong>ab</strong>at; atillum Ingolst<strong>ad</strong>ium missum jam tunc cum sociis fuisse, tr<strong>ad</strong>it Polanco,t. vi, pag. 389, n. 1648.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 44


37« <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11531153L E I V APATRI IGNATIO DE LOYOLACORDUBA 30 JUNII 1556l.Alias a cordubensibus datas litteras, commemorat.— Societas bene audit. —Civium in nostrates, aegrotos praesertim, amor.— Fructus <strong>ex</strong> sacrorummysteriorum usu. IHS..Muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re. Pax Christi etc. Porque porotra, que <strong>ab</strong>ra recibido V. R. ,estara ya inform<strong>ad</strong>o de la fiestaque hizo el senor don Juan 2 el dia que se elpuso sanctissimosacramento en nuestra yglesia, y del alegria y consolacion querecibieron, no solamente los P<strong>ad</strong>res y hermanos, pero aun los dela ciud<strong>ad</strong> aquel dia, solamente scribire a V. R. lo que elSenorha obr<strong>ad</strong>o mas de lo que esta escrito en la otra carta.Por medio de nuestros P<strong>ad</strong>res, asi por confessiones comopor comuniones, ha toc<strong>ad</strong>o el Sefior los corazones de muchaspersonas desta ciud<strong>ad</strong>, de tal suerte, que andan con mucha solicitudrestituyendo lo mal gan<strong>ad</strong>o, hasta yr ellos mesmos porestos pueblos, a comunicar con laspersonas, con quienes trat<strong>ab</strong>ansus tratos, a ver si les deuian algo porel trato illicito, parapagarles.Por la misericordia de Dios ay ya tantos conozidos y deuotosdel collegio, que bien demuestran su charid<strong>ad</strong> y amor enlasfrequentes limosnas que embian. Los enfermos han <strong>ex</strong>periment<strong>ad</strong>omas particularmente este beneficio; porque enfermoubo (aunque porla bond<strong>ad</strong> de Dios no falt<strong>ab</strong>a lo necessarioen casa) que escapo, despues de la gracia de Dios y de charid<strong>ad</strong>de los hermanos, con las cosas que embi<strong>ab</strong>an s<strong>ab</strong>iendo ,que est<strong>ab</strong>anen arto peligro. Destas y otras limosnas se embian muya menudo.Un P<strong>ad</strong>re y hermano desta casa, viniendo de Jaen, encontra-1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. 1556, unico folio, n. 86,prius 496. Est et apographum in vol. F, unico folio, n. 274, prius 495,quod a Petro de Saelizes subscriptum fuit.2Joannes de Cordoba.— Cf. Litt. Qu<strong>ad</strong>r.,t. iv. pag. 388-390.


13 J ULI1 J 55 6 37 1ron a ciertos clerigosen vn meson, los qualestenian tan ruinopinion y deuocion a la alCompaiiia, que P<strong>ad</strong>re le comenzovno dellos, despues de otros juegos y vurlas, a dezirle muchosmales de la Compaiiia.El P<strong>ad</strong>re lesdesengafio, y lo dispuso elSeiior de tal suerte, que quedo bien satisfecho y con propositode tratar de ay <strong>ad</strong>elante en laCompania.Los studios proceden (gloria a Dios) con euidente fruto, aside letras como de virtudes. Todos losP<strong>ad</strong>res y hermanos estancon salud, aunque algunos han est<strong>ad</strong>o enfermos. El Seiior nossane a todos para que perfectamente cumplamos su volunt<strong>ad</strong>.En las oraciones y sacrificios de V. R. y de los nuestros enChristo charissimos nos encomendamos. De Cordoba a 30 deJunio de 1556. De V. R. sieruo indigno en el Seiior. Porcommission del P. Carate,Leiua 1Inscriptio: IHS. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, elP. M.° Ygnacio de Loyola, preposito general de la Compaiii<strong>ad</strong>e Jesus, etc, en Roma.1 154FLORIANUS SYLVIUSPATRI IGNATIO DE LOYOLAPRAGA 13 JULII I5562P. Petrus Canisius amplissimis laudibus cumulatur..Jhs.f MariaBenedictus Deus et Pater domini nostri Jesu Christi, quibenedixit nos in omni benedictione spiritualiin coelestibus inChristo 3 . Amen. R. P. Ignati.Mihi <strong>ab</strong> sancta obedientia iampridem impositum est hoc onus, ut paucula quaedam de Patrenostro Petro Canisio V. R. in medium <strong>ad</strong>ferem, quo pacto in1Ouod nomen sodali nostro Leiva inditum fuerit, nos quidem fugit. Deeo mentionem faciunt Epist. Mixtae,t.iv, pag. 633.-Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. Ijj6, unico folio, n. 173,prius 220.i3Ad Ephes., 1, 3.


37 2 <strong>Epistolae</strong> Mixtae — 1154omnibus, tum minimis tum maximis rebus, se gereret!. Nefasesse duxi sanctae obedientiae hac in parte refragari, quin aliquidscriberem. Profecto, R. P., non ego cunctis meis uerborumsyrmatis amplecti possim; non mihi, silinguae centum sint oraquecentum 2 ,uerbis ac ubertate sermonis eius laudes, quas inhisce Germaniae partibus de bonis ac synceris omnibus catholicaefidei viris meritus est, satis digne possim decantare atqueconsequi; siue enim ar<strong>ab</strong>es, siue aegiptii,siue omnia mundiregna petantur, nullus illi sane secundus reperietur.Hic uerepoterit appellari Joannes Baptista, qui anteit praeparare germanisatque boemis uiam Domini; hic, ut omnibus notum est,omni pietate nitet, omnique uirtutum genere triumphat; hicdecus, honcs in tota Germania <strong>ex</strong>istit. Diu noctuque insudat,nullumque l<strong>ab</strong>orem subterfugit <strong>ad</strong> propagandam et promouendamueram illam orthodoxae fidei religionem. Hic, quam terribilismalleus <strong>ad</strong>uersus nefarios sanctae ecclesiae hostes, nemoAdeoque diuina pietate ac cultu uir tantus, ut<strong>ex</strong>plicare potest.<strong>ab</strong> omnibus reuereatur, <strong>ex</strong>colatur ameturque, ita iam, sicut floscampi, in hac ciuitate pragensi floret, resplendet effulgetque: itanostrum collegium fundauit, <strong>ex</strong>truxit et instaurauit, et tali auctoritateaffecit, ut omnes mirandum in modum satis mirarinequeant.Haec h<strong>ab</strong>ui, R. P., de Patre nostro Canisio quae dicerem;possent profecto <strong>ad</strong>huc multo maiora et quaedam peculiaria deillo ob oculos poni, quae angustia temporis praetermitto;haecenim arbitror nunc esse satis. Ouod <strong>ad</strong> me attinet, breui (utspero) me [sic] <strong>ad</strong> V. R. literas dare: hactenus sane vsus summaxima pigritia atque negligentia. Propterea oro atque obsecro1Cum Ignatius Canisium superioris Germaniae provincialem creasset,hic onus sibi impositum, prae animi demissione, refugiens, sociis suisinjunxit ut Ignatio scriberent, et quae in ipso deprehendissent vitia, aperirent.Quae si Ignatio cognita essent, <strong>ex</strong>istim<strong>ab</strong>at Canisius nullam in Societatepraefecturam a nostri ordinis auctore ei deferendam esse. Verum,inquit Sacchinus, De vita Canisii, pag. 109-110: «Scripsere testimoniasocii, sed qualia ille merebatur potius, quam volebat, plena commendationisct laudis». Apud Braunsberger, Bti. Canisii epistulae et acta, t. 1,pag. 645. Cf. POLANCO, t. vi, pag. 387, n. 1638, 1639.'lP. Virgilii Maronis Aeneidos vi, 625.


i3 JULii 1556.373ut V.R. Deum pro me deprecetur, quo possim recte ambularein mea vocatione et memoria beneficiorum a Deo acceptorum.Jam non plura, et me indignissimum filium totum tr<strong>ad</strong>o subvestra ' et Deus sit nobiscum perpetuo. Datum Pragae 3 IdusJulii1556. Etiam atque etiam oro pro lacte spirituali,Florianus Svluius, indignissimusvester filius.Inscriptio:Reuerendo Dno., meo Patri Ignatio, de SocietateJesu, Romae. 1155JOAN. LAUR. PATARINUS ET JOAN. MORTAIGNEPATRI IGNATIO DE LOYOLAasculo in piceno 13 julii 15562.Piceni oppida cum fructu peragrantur.Pax X1.,tJhs.etc. Molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Essendoci occorsoquesta opportunita di scriuer' a V. R. P., non V h<strong>ab</strong>biamouoluto perdere. Per tanto sara auisata quella,come per ordinedel nostro Rdo. P<strong>ad</strong>re rettor 3 et gouernator 4 si partessimo alli3 dil presente il P. Jo: Mortagnes, M. Francesco Diaz, diacono,e jo con lor, accio uenessimo in Ascoli, perfar alcun' fruttoin vinea Domini in questa cita. Cosi per il viagio predicassimoin Monte Santo, doue hor' si ritroua il nostro P. Dauid et ilfratello Diomede. Poi venessimo a Fermo, doue allogiassimonel vescouato, apresso il signore vicario, il qual con grande amorci receuete, et iui facessimo la domenicha, per ordine di S. S. la ,vna predicha nel duomo, qual, per quelche potessimo cognoscere,li fu grata, et iui insignassimo anchor la doctrina christianaper tre giorni,et confessasimo afcune persone,. stando semprealle spese dil vicario. Ma perche uedessimo (per esser lacita piciolaet iltempo non troppo comodo, rispettoalla racolta1Adest heic verbum quod legere nequivimus.2Ex originali in vol. F, duplici fol., n. 193, prius 64.34Oliverius Manareus.Gaspar Doctis, almae domus lauretanae gubernator.


374 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1155de grani)che non li era speranza di far' molto frutto, venessinioa Vffida, doue sta M. don Rocho Abbati, qual giafecci1'<strong>ex</strong>ercitij spirituali a Loreto ' con dessiderio di intrar nellaCompagnia, ma poi resto per vn suo male. Cosi da lui fussimoreceuuti con gran charita, onde stassimo doi giorniet facessimovna predicanella sua chiesa che vfficia, et il fratello M. Francescone fecce due sula piaza,et poiil s<strong>ab</strong>bato tutti dacordo,per alcuni buoni rispetti (li quali intendera V. R. P. per la policeinclusa in questa 2 ), si partessimo, il Fratello verso di Loreto,et il P. Mortagna e jo verso Ascoli, al qual peruenessimo conla diuina gratiaa mezo giorno:cossi andassimo allogiaralla casanostra, cioe al hospitale.Poi andassimo a bassiar' la mano amonsignore Rmo. vicelegato, monsignore de Gaiazo (qual horae per andar, secundo h<strong>ab</strong>iamo inteso, per gouernator di Perugia),il qual con grandissima charita et amor ci receuete, et tuttauiainsin hora h<strong>ab</strong>biamo mangiatia sua tauola, facendosi dar'la benedictione et gratiea noi. Poi salutassimo lisignorichegouernano la terra, poi il vicario dil vescouo, monstrandoli nostrapatente, qualdechiaraua a che fine erauamo uenuti. Cosi datutti cortessemente fussimo receuuti et domandati che facessimovna predicail di sequente,che fu la dominica di la multiplicationde 7 pani e pochi pessi, qual facessimo nel duomo, doue siritrouo ilvicelegato, li signori, il vicario, e tutto il clero cummulto populo; e per quello che h<strong>ab</strong>biamo potuto cognoscere, estato grata.Hieri, doppo il pranso, ci visito nel hospital il p<strong>ad</strong>re e fratellodi quelnostro fratello Ascolano, ofFerendoci sua casa; ma lirespondessimo, ringratiandolo,che la comunita tractaua di darcivn' luoco comodo con vna chiesa, doue potessimo <strong>ex</strong>ercitarsi,secundo 1' instituto di nostra Compagnia, in confessar, communicar,insignar doctrina xpiana., etc, perche il predicarlo faremonel duomo. Mi disse anchora hauer trattato, insieme cum1' imbasciator di questa comunita, cum V. R. P., de far qua vn'collegio; anchor me ne parlo vn' de primi procuratori di questacita. Andaremo cautamente, et secundo vedremo passaranole1Ms. heic et infra /' Oretto.2Vide epistolam sequentem.


i 3 julii 1556 375cuose, se parera x sia cosa idonea perfar vn collegio de nostri,auisaremo V. R. P. Oua, secundo 1' ordine dil P<strong>ad</strong>re rettor'nostro et dil gouernator di Loreto, potiamo star insin alla M<strong>ad</strong>onn<strong>ad</strong>i Agosto, ancho insin a quella di 7. bro se,iudicaremoesser a magior gloria dil Signore, se altro non ci occore. II presentelator di questa, che si domanda M. Lorenzo Luchese,auditor di monsignore Rmo. da Gaiaze, mi par'persona pesc<strong>ab</strong>ileet di boni dessiderij, amator'di laCompagnia nostra, il cuiinstitutto multo liagr<strong>ad</strong>a, secondo quello che, tratando con lui,ho potutto cognoscere:sol' li<strong>ex</strong>ercitijdomestici di humilta alsuo senso paiono alquanto rebelli, ma se facesse P<strong>ex</strong>ercitij (comepensaua dargili io, se staua qua),forsi si risolueria in bene.Se V. R. P. si uolesse ordinar alchuna cosa, potria indriciarle lettere al p<strong>ad</strong>re dil nostro in Xpo. fratello Ascolano, o a lisignori, ouer' anchor a noi soli, perche gia siamo cognosciuti datutta la cita. Non altro. V. R. P. ci perdoni, se son mal scrite,per esser' stati mal accomodo al scriuere: et quella si degni nellesue oration' et santi sacrifkijtener' memoria di questisuoi inChristo figlioli indegni, che son qua,vt concordet illorum vitacum nomine, et professiosentiatur in opere. DiP hospital diAscoli alli 13 di Lulio 1556. D. V. R. P. indegnifiglioli,Jo:etLaurentio PatarinoJOANNE MORTAIGNE.in ChristoPost scripta.H<strong>ab</strong>iamo h<strong>ab</strong>uto vna bellissima camera et amplachiesa per insignar la dotrina xpiana.,et confessar e communicar,vicino alla piaza, giunta cum P hospital, qual sidomandalaCompagnia di la Scopa. Di questo potra auisar nostro retor',se V. R. P. liscriue, per non hauer noi di qua messi, et chesiamo qua receuuti da tutti cum gran charita, et h<strong>ab</strong>iamo dormitovna notte, et pransato vna volta a casa dil p<strong>ad</strong>re dilnostro fratelloAlfonso. Alli 15 Lulio 1556.Inscriptio: \ Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, il P. M. IgnatioLoyola, preposito general di la Compagnia di Jesv, in Roma.Alia manu: R. ta a 29 del medesimo.Ms. parara.


376 EPISTOLAE MlXTAL—I I561156JOAN. LAUR. PATARINUS ET JOAN. MORTAIGNEPATRI IGNATIO DE LOYOLAASCULO 1N PICENO 13 JULII 1556*.Franciscus Diaz vehementi tentatione circa vocationem pulsatur.--Lauretum revertitur.Jhs.Pax X.', etc.Quanto a Mtro. Francesco 2 , giuntiche fussimoin Fermo, diceuamo li che, secundo 1' ordine che hauea dalP<strong>ad</strong>re rettor', metesse in pratica alli laputilectione che haueuamoletto di la doctrina xpiana. Allhora comincio a tentarsi,dicendo che non uolea farsi pegio che putti, et perdere sua gra-1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 192, prius 63.2Franciscus Diaz. Vide epist. superiorem.— De eo autem haec accipe<strong>ex</strong> POLANCO, t. VI, pag. 102, n. 352-355: «Franciscus Diaz, hispanus,magnae puritatis ac fervoris juvenis... cum eum retentaret vetus quaedamtentatio vel desiderium ingrediendi Carthusiam, remissus est Lauretum. Initinere autem, cum sibi videretur plus satis commode se vitam agere, pau-et cumlatim pecuniam, quae ei data fuerat in viaticum, coepit distribuere;nihil illireliquum esset, interrogatus a quibusdam, triturantibus frumentum,quam virtutem h<strong>ab</strong>eret, serviendi, inquit, Christo et benemerendi de proximo;et deinde petens: est ne aliquis inter vos indigens? Et cum illiquidamostensus esset egenus, statim <strong>ex</strong>uit suam tunicam et illi dedit, ac simul <strong>ad</strong>bene vivendum hortatus est. Supererant illi calcei, quos primo, qui obviusei fuit, dedit. Proposuerat etiam tibialia alii dare, sed interim nudis pedibustam dura via ipsivisa est, ut amplius incedere non posset. Tunc coepit discretionissuae defectum agnoscerc, et a Domino auxilium ardenter postul<strong>ab</strong>at.a Deo da-Coepit autem intra se statim magnam reprehensionem, quasitam, persentiscere, ac potissimum de mutatione religionis, quodque Carthusiampropter suam commoditatem <strong>ex</strong>peteret. Et deinde, magnam consolationemsentiens, sua vota renovavit, et detestatus est in aeternum omnesphantasias, quae aliam ipsi religionem su<strong>ad</strong>erent. Et usque <strong>ad</strong> illud tempusse nunquam perfecte liberatum tali tentatione fatebatur.Eo in loco, in quodam hospitio pernoctans, ct humaniter <strong>ex</strong>ceptus, cumsudarium loco pretii dare vellet, accipere id recusarunt: galerum cum calceismutare voluit, sed gratis ob Dei amorem ei donati sunt, et demumsanus et in vocatione confirmatus Lauretum pervenit».


13 julii 1556 377uita, et si reprehendeua in diuersi modi, e quali non scriuo peresser breue, benche noi si sforzasimo di dar' ogni edificationesecundo 1' instituto di nostra Compagnia. E noi,estimando cheparlase per zelo et feruor di spirito, sopportauamo ogni cuosa;e partendosi per Ascoli, nella str<strong>ad</strong>a comincio a disputar di lamagior perfection tra Je relligione; e giuntiche fussimo inVffida il 2. di, intro nella nostra camera, dicendosi che era tuttoperturbato, e che a niun modo era la sua conscientia riposata,insin tanto hauese mandato in <strong>ex</strong>ecution' quelloche di tutto ilcuore bramaua et desideraua: et alhora si dechiaro che da piumesi in qua ogni giorno prometeua al signoreIddio di far ciopotea per intrar nella relligion dei cartusiani, et voleua instantementeandar' a confessarsi a laltri frati. E noi, assai angustiati,lo consoleuamo in tutti e modi che poteuamo;e non uolendoaquietarsi al nostro consilio, li dicessimo che sotto specie dipieta hauea una tentazion di<strong>ab</strong>olica, perciocheil modo suo diprocedere era indiscreto et inordinato; et alhora comincio piua perturbarsi, e gitarsia terra, et far' segnid' huomo fuora diceruello; et confirmando la sua promesa, dicea, che piu non sitenea membro di la Compagnia,e uolea alhora alhora andarsenea la sua impresa senza altro consilio. Et noi li dimostrassimiperli dottori che non potea;et resto lui in questa opinion,de vsir fuora di laCompagniacosi concludessimo finalmente, iudicando ilcon 1' ordination di V. R. P.: etspiritosuo muitopericuloso, non menarlo con noi in Ascoli, temendo che non siimpedissi alla nostra limpresa, ma lo rimandassimo a Loretodandoli tre giulij per il viatico, e pane, vino et caso, prohibendoliche non predicase, ne domandasi eleemosine, ne mancodase, di quel' haueuamo li datto per suo il uiuere, a poueri, ilche uolea lui 1'opposito; tamen promessedi star' al' ordinationenostra, et cosi per molti boni respetti lo rimandasimo per lastr<strong>ad</strong>a maritima a Loreto. Et non hauendo h<strong>ab</strong>buto opportunit<strong>ad</strong>i hauisar il rettor' nostro di questo,se non implicite, dicendoche lui li la hauerebbe dechiarato; et essendosi poi uenuta questaoccasion di scriuer' a V. R. P., quella,se lipar' bene, potriamandar' questaal nostro rettor' lauretano, et darli anchor'1Ms. heic et infra /' Oretto.


378 EPISTOLAE MlXTAE— II57nuoua di noi. Non altro. V. R. P. sidegni pregar' il Signoreper noi.De V. R. P. indegnien X.° figlioli,Io:Laurentio Patarinoet Io: Mortaigne:Inscripio: j Per il nostro Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re, Mtro. Ignatio.115*FULVIUS ANDROTIUSPATRI IGNATIO DE LOYOLAMELDULAI 15 JULII I556'.Solemnis puerorum pompa—die dominica indicitur.Munera sacra obeuntur.Jhs.Pax X'. etc. Molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X°. osseruandissimo. Lecose nostre di qua passano al solito 2 . Le domeniche et altri difestiui sisegue 1' ordine che gia scrissi a V. R. Et se bene questegenti mostrano fin qui esser poco diligenti auditori della parol<strong>ad</strong>e Dio, pur' tuttauia nostro Signore manda delli suoi, et nefara tanto gridare, che saremo forsi intesi: tutto ilpensiero loropar che stia in farci molto honore et reuerentia. Apresso perordine di questo Illmo. signor 3 fu ordinato che la processionedelli putti, la qual soleamo far' il s<strong>ab</strong>bato,si facesse la domenica;per tanto fu cominciata la domenica prossima passata a sera,doue ui fu molta gente d' huomini et donne, et fu dato principioa fare oratione per un quarto d' hora: credo che sara pertornar molt' utile a questa terra. II signore Leonello 4 e statoper otto di in circa amalato di febre, et ogni di son andato auisitar S. S ia . et sforzatomi di darli quelleconsolationi che sonoproprie della nostra Compagnia. Gia e fuor di letto, et parmi1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 203, prius 107.2Vide episl. 1142.3Theodoricus Pio di Carpi, faventinorum antistes. POLANCO, t. VI,pag. 73, n. 232.4Leonellus Pio di Carpi.


me sia stata una buona occasione d'17 Julii 1556 379hauerli a parlar piu liberamente,et esortarla alla dellifrequentationesantissimi sacramenti.In questaterra e solito farsi molti offitijde morti, della qualcosa li sacerdoti soglionoreceuer assai buone elemosine; peroquesti del' hospitale faceano pensiero che douessemo ancor noiandare alli detti et offitij esequiede morti, et consequentemente,receuendo noi le dette elemosine, douer loro essere sgrauatidella maggior parte della spesa;et hauendoci fatto chiamar, etnoi resposto che questo e contra 1' instituto della nostra Compagnia,parmi siano restati marauigliati,et alcuni di essi scandalizati,se bene nesuno a me ne parla.Ho ben detto che moltouolentieri diro la messa nella nostra chiesa a loro instantia,senza receuere per cio.elemosine. Credo se contentariano se andassemo,et loro pigliar 1' elemosina; ma perchene saria unaseruitu con molto nostro scommodo, non mi eparso douernefar niente. V. R. potra, parendoli,farne saper' suo animo, e sea quelli che uogliono darci qualcosa per messe uotiue, potiamorespondere che la dieno a quelli del' hospitale,ancorche de tuttequeste cose, ch' io sappia, poco rumor ue sia fin :qui che sarafine di questa, molto raccommandandoci alle orazioni di V. P.Di Meldula il di 15 di Luglio del lvi. Di V. P. seruo indegno,Fuluio Androtii.Inscriptio: j Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X°. osseruandissimo, ilP. Mtro. Ignatio de Layola, preposito generale dellaCompagni<strong>ad</strong>i Jesu, in Roma. Alia manu: R ta a .27 del medesimo.1158FULVIUS ANDROTIUSPATRI JOANNI DE POLANCOMELDULA 17 JULII I556'.De more res fluunt.— Fratre <strong>ad</strong>jutore, in re domestica industrio et in culinaversato, indigent.t1Pax X. etc.,Molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.° osservandissimo. Lecose nostre di qua u<strong>anno</strong> al solito, et speriamo in N. S. che dal1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 204, prius 108.


380 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1158canto nostro ognidi piu andar<strong>anno</strong> auanti. Di qua non hauemocommodita de scriuer' alli nostri lauretani: la R. V. potra concommodita sua darli nuoua de noi. Noi andiamo alle uolte patendodi qualche cosa, pero presto se representar<strong>anno</strong> inanziquesto Illmo. Signor'tutti li nostri bisogni,alliqualisperocerto si dara buon' ordine. Tra 1' altre cose patiamo de seruimento;che uno di questa terra, che da principio uenne a starcon noi, se parti per imparar'un' arte, che ne fu charo, peresser' assaiinetto; et uno ch' hora ui sta putto, manco ne sodisfa,et fin qui siamo andati scorrendo per aiutarlo nello spirito.Tuttauia mi e parso recorrer' a V. R., ch' hauendo qualch' unoper le mani, ce lo indrizzi; et per nostro il bisogno faria uno chesapesse cocinar', ch' in effetto hauiamo bisogno di esser gouernati;et de piu che se intendesse alquanto d' horto, che il fratteliodon Gio: 2 et io nel' uno et nel' altro siamo inettissimi;talche me risoluo,s' una uolta tornasi' presso Battista, uoler'attender' per da uero alla cocina. Questi huomini del' hospitalegia me fecero instanza che facesse uenir' ut\o dejli nostri; pero,uedendo che le cose u<strong>anno</strong> alquanto strette, me sono andato finqui trattenendo; ma se ui fusse uno delli nostri, piucharo nesaria. Di qua credemo se sia dato assai fogho, et tuttauia pregaremoIddio N. S. ne dia gratia d' accenderlo piu, massime seV. R. n' aiuta colle sue sante orationi. Io ilmaggior fastidioche h<strong>ab</strong>bia, e con questidel 1hospitale, una parte de quali parmisia piu che inferma, et parea loro esser sanissimi: credo cheN. S. ci mettera la sua santa mano.I frati cappucini, che passano di qua, uengano a alloggiar'con noi, alli quali non si manca far quella charita che posiamoalegramente, che sara fine di et allequesta;sue calde orationimolto ci raccomandiamo. Di Meldula il di 17 di Luglio del lvi.De V. R. affettionatissimo servitore in X.°,Fuluio Androtij.illnscriptio: \ Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.° osservandissimo,P. Mro. Giouanni Polanco, della Compagnia di Jesu. Roma.Alia manu: R. ta a 27del medesimo.1Vide epistolam superiorem.2Joannes Ignatius, Androtii socius.


29 JULH 1556 3811159JULIUS PAVESIUSVICARIUS NEAPOLITANUSPATRI IGNATIO DE LOYOLANEAPOLI 20, JULII 1556!De novo Societatis collegio Neapoli instituendo, et sacrorum cura templi,cui Annuntiata nomen, sodalibus committenda.Molto Rdo. P<strong>ad</strong>r' osseruandissimo. Occorre che in.vno deiprimi hospedali di questa citta, doue si f<strong>anno</strong> molte opere dicharita, per complimento di quel che vi manca, et acioche talluocho sia complito di quel che piu 1' e necessario,il che seriach' in quellacasa benedetta stesse vna congregacione de religiosi,quali attendessero al colto diuino et seruitio di nostrosignore Iddio benedetto, grandemente si desiderariano vinticinqueP<strong>ad</strong>ri di ordine 1' di V. P. molto Rda. per le qualitach' inloro si ritrouano, le quali fariano che tanto piu di bona vogliale genti se inanimariano <strong>ad</strong> essercitarse in quelleet altre bon'opere. Per tanto io con questa !a priego, che, hauendo commodit<strong>ad</strong>i poter assignarui tal numero de P<strong>ad</strong>ri, me vogliafar'gratia di darmene auiso, perche alhora io la farei ragguagliareparticolarmente del luocho, et di quanto acc<strong>ad</strong>era dire primache si faccia tale essecutione, del che la priego quanto piu caldamenteposso, sapendo quanto tale opera sera grataala bont<strong>ad</strong>i nostro signore Iddio. Et per hora diro a V. P. molto Rda.come, fra 1' altre commodita che hauer<strong>anno</strong> in quel. luocho, lastantia sera molto commoda, et non hauer<strong>anno</strong> da ricognoscer'superiore niuno secolare, ne altro, a chi h<strong>ab</strong>biano da vbbedire,saluo che il loro ordinario,ilquale lei gli constituira, et delresto spero che ogn' altra cosa sera a sua sodisfacione, pur chedi cio sia contenta: del che pregandola di nuouo,finisco conracomandarme ale sue orationi, et supplico il Signore che glidoni el vero contento 2 . Di Napoli a xxviiij di Luglio mdlvj. Alcomando de V. R.El vicario de Napoli et episcopo de Vesti.1Ex originali in vol. F, duplici folio, num. 214, prius 137.2Hujus epistolae mentionem facit, remque uberius declarat POLANCO,


382 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1160Inscriptio: f Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re, il P. Mtro. Ignatio diLoyola, preposito generale della Compagnia di Jesu. Alia manu:R. ta a 8 d' Agosto.PAf RI1160FULVIUS ANDROTIUSIGNATIO DE LOYOLAMELDULA 30 JULII 1556! .Optat Leonellus Pio di Carpi ut Societas Meldulae sedem fixam collocet. —Ratio agendi Patris Androtii, et munia <strong>ab</strong> ipso obita. — Vitia, quibusoppidani praecipue indulgent.TPax X.' etc. Molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.° osseruandissimo.L' ultime lettere delli 18 di questone h<strong>anno</strong> data molta consolatione.Quel che mi ocorre in risposta dire a V. P. e, checredo ilsignor Leonello h<strong>ab</strong>bia fatto di noi assai disegni, et che,per quanto posso conietturare, a ogn' altra cosa pensi ch' alnostro partire: prima, perle cose di quest' hospitale; 2. , perT edifkatione che cerca dare et al populo et alli vicini; 3. , perqualche contentezza di S. S. ia della, signora consorte et sua famiglia:et penso che se mai descidero qualch' uno della nostraCompagnia, hora Ji sia per ogni rispetto sommamente grato.II disegno di S. S. ia , per quanto intendo,saria di fare stanze etchiesa ampla, doue noi stiamo, da metterui 1' osse de suoi morti,seppulti in uarie chiese, dotarla, che parechi delli nostri uipotessero stare; pero, consciderate molte cose, io ho fatto, comehora fo in cio, poco fondamento; et se bene ui fusse ogni commodita,parmi poco a proposito nostro. A noi par' che, quandoo di Ja o di qua si potesse trouar modo che questo signore sit. vi, pag. 265, 266, n. 1025-1030: «Majoris momenti fuit alia Collegii institutio,de qua mense Julio Vicarius Neapolitanus (qui Vestanus Episcopuserat) Patri Ignatio scripsit, quamvis post ejus obitum Romam litteraepervenerunt...» Et <strong>ex</strong>plicato hujusce collegii scopo, idem auctor subdit:«Sed cum eo' tempore P. Ignatius <strong>ad</strong> Dominum migrasset, ejus sententi<strong>ad</strong>e hujusmodi Collegio intelligi non potuit».— Porro episcopus vestanus,neapolitanae dioeceseos <strong>ad</strong>ministrator ldco pontificis Pauli IV, qui sedemretinuit, erat Julius Pavesius. Polanco, t. v, pag. 179, n. 515, <strong>anno</strong>t. 2.1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 222, prius 110.


30 julii 1556 383contentasse, fusse per esser forsi magior gloria di nostro Signoreet utile di nostra Compagnia, se quel che faciamo qui, potessimofare altroue, per le ragioni ch' in questa potra raccoglere, ancorchequantoalla nostra parteci trouiamo per gratia di nostroSignore indiferentissimi et di ogni successo contentissimi. Quireceuiamo molte reuerentie esteriore, le qualine d<strong>anno</strong> peropoco piacere; et per quanto ne par' accorgere, o niente o pocofrutto si e fatto in questa terra per la nostra uenuta, anzi intendiamoche molti mormorano con dir', che lo star nostro qua ed<strong>anno</strong>so alli poueri, et che colla spesa nostra (la quale pero eassai macra) si manteniano almeno sei poueri, distribuendosi1' intrate delP hospitale in poueri, talche quasi ci tengano chariper le spesse. S' a V. P. pare che cio sia uero,intese le nostreragioni, c' haueremo un' alegra patientia. Prima ognifesta si lege o predica,1'altro, et per commodita del populodi deet hauiamo ofFerto fare anco 1' uno etandiamoin un' altra chiesa,doue arriuati, siamo quasi tutti sudati. 2. ,ogni 3di della7_ na s'insegna la dottrina xpiana. a!li putti con qualche frutto.3. ,non si manca a ognirichiesta andare a confessar' sani etinfermi, consolarli, massime 111 articulo mortis. 4.il ,di dellefeste, nel' hora che si ha a leger' o predicar', ne conuiene andareper le estr<strong>ad</strong>e et piazze a impedirli li giochi con esortationi, etfarli andare alla chiesa, si fa doppo la processione delli putti, laqualerende assai deuotione et escita o deue escitar' non poco ilpopulo, et c' accomodiamo uolentieri a leuar differenze et; liti.Oltra di cio, ogni domenica a matina io faccio una esortation' aquesti del' hospitale, et con tutto cio parmi che questa nostramercantia sia molto pocostimata in questo luogo. Se V. P. pens<strong>ad</strong>i poterne far miglior ritratto in altro luogo, o ch' almenos' h<strong>ab</strong>bia piua cara, noi ce ne remettiamo. E uero che gl'huominida bene dicano altrimenti, et tuttauia uedemo che qualch'uno siuiene a confessar'.Io molto desciderarei di esser liberato di questo peso del'hospitale, per esser negotij secolari, nelli qualitruouo molta distrattionedi mente, talche mi son resoluto metter' auanti * a1Rupta papyrus est; ideo in ms. tantum legi potest a... Caeterum hacepistola usus est Polanco, t. vi, pag. 72, 73, n. 224-232, <strong>ex</strong> quo haec juvat


384 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1160questo signor certi modi per esserne liberato: non scriuo lo particolareper breuita. In questa terra trouiamo che queste personeuniuersalmente sono poco amiche della parola de Dio, inclinatioltra modo ai gioco, alla bastemmia, et infamati di quelpessimo uitio, le qualine h<strong>anno</strong> date ocassione di annuntiarliflagelli in ogni ragionamento quasi, et gia, sei di sono, peruennetanta grandine, che non recordano qua simile, con molto d<strong>anno</strong>,solo in questo territorio, escettuate le possessioni di questo signore,per quanto ho inteso, et hoggi anco e grandinato: certoe stato molto a proposito. Credo che nostro Signore n' h<strong>ab</strong>biamandati per annuntiarli liflagelli, quali forsi sariano uenuti, senon fusse la bonta di questo signore et signora,che h<strong>anno</strong> retenutaF ira de Dio, ne restano che fare, et colla giustitia,et colFesempi, et con F aiuti spirituali de ritirarli al ben uiuer'. Iddionostro Signore ne dia gratiach' il nostro seme sia per farnericogler' <strong>ab</strong>undanti manipoli.Ouanto alli ricordi degl' esercitijet frequentationidelli santissimisacramenti, non mancaremo far quanto n' auisa; peroquanto alli primi, non ci c<strong>ad</strong>e pensar'. Quanto alli suggetti, pocasperanza puo V. P. hauer di qua, che, quandostesse in nostraelettione, non sapremmo trouarne tre, anco mediocri, talche daogni banda par che qua perdiamo tempo: quello,che e scrutator'de cuori, et ha cura de glisuoi eletti, sa il tutto.Quanto alle processioni, ci lassammo traportar' dal descideriode tirar' questo populo in ogni modo, et fu principiato conpensiero di darpoi il carico agF altri. Saremo hormai piu accorti,non hauendo io altra oppinione, ch' in tutto et per tutto accommodarmialF institutione della nostra Compagnia.Hauea pensato, anzi in pulpito hauea detto, uoler' andar'per la terra a domandar' F elimosina per li poueri uergogniosi,si per mia mortificatione, si per non lassar che far' per aiutarqueste pouer' anime: mi e parsobene non farniente senza li<strong>ex</strong>scribere:«Assignatus est ei [sc. Androtio] cum socio locus quidam, quiSto. Rocho dicatus erat, et hospitalis velut membrum erat... et haecvidebaturmens esse Domini Leonelli Pii, ut eo in loco Societas maneret, quamvispotiusut <strong>ad</strong> missionem quamdam missus P. Fulvius cum socio videatur...Inter praecipua, quae Dominus Leonellus a nostris <strong>ex</strong>pect<strong>ab</strong>at, reformatioerat ministrorum hospitalis...»


31 Julii 1556 385cenza di V. P. Ben mi par cosa gratiosa, pensando che questegenti faceano tanta cura del mio dottorato et canonicato, ettuttauia mi f<strong>anno</strong> tante reuerentie, et nondimeno non liparquasi che meriti lespese. Credo ch' in questo h<strong>ab</strong>bino un bonissimogiuditio, che sara fine di questa, molto ne raccommandandoalle sue sante orationi. Di Meldula il di 30 di Lugliodel lvi.Di V. P.-R. indegnisimo seruo in Jesu X.°,Fuluio Androtij.Inscriptio: \-Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X." osseruandissimo,il P. Mtro. Ignatio della yola, preposito generale della Compagni<strong>ad</strong>i Jesu, in Roma. Alia manu: R. ta a xi d' Agosto.1161FULVIUS ANDROTIUSPATRI JOANNI DE POLANCOMELDULA 31 JULII I556! .Leonelli Pio di Carpi ejusque uxoris benevolentia laudatur. — Cupit Androtiusliberari cura hospitalis domus moderandae.— In Leonelli aedes serecipere mavult.— Brictinorium (Bertinoro) <strong>ad</strong>it: episcopum invisit.Puer XI <strong>anno</strong>rum,—innocentissimus, <strong>ad</strong>spectu B. V. Mariae recreatus.Dissentientes animos <strong>ad</strong> concordiam Androtius reducere satagit.— Gau~dium percipit <strong>ex</strong> litteris suorum fratrum, Societatem ineuntium.TPax X.' Molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.° osseruandissimo. Mi escordato nell' altra screuer', qualmente il signor Leonello peranco non e finito di guarir',et io non manco ognidi andarui.Et certo mi fa tante buone accoglenze,et monstra tanto amore,ch' e da lodarne nostro Signore: et perche non uuol sentir' cosedi fastidio, mi trattengo ragionarlidelle cose nostre 2 . Tuttauiacercaro occasion' de parlarlidellenostre cose, che sara, prima,di persu<strong>ad</strong>erli che qua se puo far' senza noi; o se di questo nonsicontenta, che di gia mi par uederlo tentare in ogni modo diesser le.uato di questa superintendentia,mettendoli auanti buoni1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 205, prius 109.2Vide epist. superiorem.EPISTOLAE MlXTAE, TOM. V. 25


386 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1161modi di hauer' suo intento; de piu tentar che S. S. ia pigli cur<strong>ad</strong>i noi, et leuar queste baie, et gu<strong>ad</strong>agnar questo merito. Dallaqual cosa ne tornariano a noi questi commodi: prima, staremmomeglio, ch' in effetto spesso patiamo, ch' io portola ueste del'inuernata, et il fratello Giovanni l la sottana. Poi delle cose periluitto, non pigliandosi nesuno la cura, segno di poca charit<strong>ad</strong>i queste genti;e uero che alla fine mandiamo in casa dellasignora 2 che ne souuiene del tutto. 2.°, non solamente se leuarianoqueste dicerie, ma con effetto la spesa nostra, la qualeandara piu auanti che non sipensauano, per le ragioni scrittenel' ultima, se distribuiria alli poueri, et oltra cio si leuaria ame ilpeso di andare a dirli la messa ogni domenica fuor dellanostra chiesa: la qual cosa a me dispiace alquanto, si per uedereche mi f<strong>anno</strong> chiamar', come lifusse obligato come cappellanoo mercenario, si perche cominciaremmo il di delle feste a farqualcosa nella nostra chiesa.Domenica a sera andammo per ricrearci alquanto a Bertinoro,citta piccolaet lontana de qui tre miglia,et siamo stati dui diin un luogo de frat-i cappuccini, che piuuolte n' haueano inuitaticon molta charita. Poi siamo andati a far reuerentia al vescouo3 ,molto affettionato della nostra Compagnia,et saremmorestati a far qual cosa; ma al vescovo parse che diferissemo, peressere le genti occupate perGia otto di sono, in circa, fuile faccende de fuori.menato dal parrochiale de qui aCiuitella, terra del signore Vincencio de Nobili, lontana de qui 7miglia, per pigliar' informatione di una cappella della m<strong>ad</strong>onna,la quale ha molto concorso per molte gratie et miracoli; et pareche h<strong>ab</strong>bia hauto principio da un putto, al quale ha parlata lam<strong>ad</strong>onna. Trouammo ch' il vicario del vescouo hauea fatto ilprocesso, et anco il commissario del luogo,dottore et huomograue da Monte Pulciano, ilquale subbito mi uenne a trouare,per 1' affettione che tiene della Compagnia. Mi raguaglio deltutto, et dissemi che giasotto li nostri hauea fatto maggiorparte degP esercitij.Feci un poco di ragionamento alli primi1Joannes Ignatius Nieto, cujus est epist. 1142, pag. 339.2Uxor, ut videtur, Leonelli Pio di Carpi, spectatissima matrona.3Ludovicus Vannini de Theodulis. Polanco, t. v, pag. 86, <strong>anno</strong>t. 1.


31 julii 1556 387del luogo, che uennero assieme col commissario, et parlai colsopr<strong>ad</strong>etto putto, quale mi dette odore di santita, et me risposeet loprudentissimamente,trovai molto descideroso de communicarsi,che non il gle haueano 1' permesso, per hauer solo xianni. Credo che nostro Signor mi facess' andare a dire a quellisacerdoti, che securamente lo poteano communicar' ogni domenica:et tale fussero tutti.Hora stiamo per accordare una diferentia, che tiene occupati1' animi di m[olti]. Iddio nostro signore ne da speranza ch'haura buon fine, et forsi lo permettera, accioche doppo siamo,non solo desciderati, ma pianti: virtutem incolumem odimus;sublatam <strong>ex</strong> oculis, quaerimusinuidi.-Gran piacer' ho sentito in nostro Signore della lettera delnostro fratello Hortensioet di C[ur]tio l :parmi che questo solomi paghi di ogni fatiga, et me dia occassione di se[guitare?]et alegrarmi d' ogni propriatribulatione. Molto ne sara charoueder' 1' altre lettere delli nostri lauretani, et lasaper'loro distributione,alli tuttiquali V. R. sia contenta in nostro nomedar molte saluti.Noi stiamo per gratia de nostro Signore sani di corpo finqui; et se bene alle uolte stiamo aiquanto di mala uoglia, deueder' queste genti tanto indeuote, allapur'flne sua diuinamaesta sidegna consolarci. Sia contenta V. P. perdonar' allalonghezza mia, molto pregar'Iddio per noi, et salutar' ilP. Mtro. Lainez,il ministro Mtro. Corne[lio] con tutti licognoscenti. Di Meldola il di vltimo di Luglio 1556.Qui ci sono de 1' amalati, et spesso se ne more qualch' uno:dubito che nostro Signore uogli flagellar questo populo di bonissimasorte. Di V. R. amoreuolissimo seruitore in Jesu X.°,Fuluio Androtij.Inscriptio: \ Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.° osseruandissimo,il P. Mtro. Gio: Polanco, della Compagnia di Jesu. Roma.Alia manu: R. ta a xi d' Agosto.1Hortensius et Curtius, Fulvii Androtii fratres, de quibus supra diximus,pag. 175, 176, <strong>anno</strong>t. 4.


388 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1162f 16»MICHAEL DE SOUSAPATRI IGNATIO DE LOYOLACONIMBRICA 31 JULII I556*.P. —Enriques Olisiponem venit, a provinciali vocatus. Societas bene audit.—Optima <strong>ex</strong>istimatio de scholis conimbricensibus.— Studentium profectus.—Opera proximis data.— Plures, violentas sibi manus jam inferentes,a desperatione revocantur.— Amicitiae factae. — De convictoribus.IHS.Muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re. La gracia yamor de X.° nuestrosenor sea siempre en nuestras animas. Deste mes de Julio noay otra cosa que escreuir a V. P., sino ]asque cosas destecollegio uan de la misma manera, proseguiendo con augmentoen el diuino seruicio, como hasta agora. Los hermanos queaqui studian, de laprobacion, de la misma manera uan <strong>ad</strong>elante,dan harta satisfaccion de si y de su buen proceder, ansien el spiritucomo en las letras. Vuo entre ellos cinquo dolientesde febres y quartanas: ya uan conualesciendo dos, y lostres yazen en el lecho, algloria Senor.El P<strong>ad</strong>re don Leon 2 fue llam<strong>ad</strong>o del P<strong>ad</strong>re doctor 3 a Lisbonapro ueinte 6 treinta dias.Los studiantes de fuera uan mucho <strong>ad</strong>elante en sus <strong>ex</strong>ercjcios,ansy en las virtudes como en ias letras. Hazen muchasorationes publice en prosa y uerso, juntoslos cursus con lases un buen auditorio. Las orationes son endemas classes, queloor de los sanctos y martires, y de fiestas de nuestro Seiior,de que todos mucho se edifican. Andanse aparejandocon enigmasy orationes para Setiembre, quees eltiempo en que solianhacer las fiestas deste collegio, antes elque pera veniessemos.De la uniuersid<strong>ad</strong> embio el rector a pedir al P<strong>ad</strong>re doctorvn hermano, que hiziese alla una oracion publice para los principios,diziendo, que, aunque fuesse pequeno, que no le d<strong>ab</strong>a1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 289, prius 559.2Leo Enriques, sive Henriques, collegii conimbricensis rector.3Michael de Torres.


31 JUlii 1556 389n<strong>ad</strong>a. Dieronle el hermano Nicolas l , que se espera hacerlamuy bien y con mucha satisfacion.De la classe de los ninos ds leer yescriuir escriuo a V. P.,porque es cosa mucho para al<strong>ab</strong>ar al Sefior, y de queen eltiempo con su ayuda se a de hazer mucho fructo por lo queagora se ue en ellos. Estando el maestro dellos tomandoleslection un dia destos, uino un hombre viejo ciud<strong>ad</strong>ano, y despuesdel maestro le preguntar, se queria algo, dixo, que queriauer y estaua <strong>ad</strong>mir<strong>ad</strong>o uiendo el numero, que son perto de 300,y dahi a vn rato dixole: Yo traigo aqui un hijo; pero ueoletantos, que no se como puede tener cuenta con todos. Y despuesque el maestro le conto el modo de su ensino, holgossetanto, y quedo tan satisfecho, que le dixo: Yo no lo digoquien soi, elporque P<strong>ad</strong>re don Leon me conoce: solamentesiruo en la camara de la ciud<strong>ad</strong> (que es la casa donde se ayuntanlos ciud<strong>ad</strong>anos que la guouiernan), y ellos tienem asent<strong>ad</strong>ode escriuir a el rey, que le passe un aluara, de que no aya otraescuela en esta ciud<strong>ad</strong> sino la del collegio de leer y escriuir,uiendo las buenas custumbres y doctrina de los mochachos queaqui se ensefian; diziendole, que ally le entregaua su hijo. Losciud<strong>ad</strong>anos estan mucho en esto, y tienenlo ya muy asent<strong>ad</strong>o,y esperase desto mui grande fructo lapor reformacion de laciud<strong>ad</strong>: ay entre ellos muchos de buenos ingenios, y de quepor el tiempo se espera mucho.Aqui uenieron a llamar un P<strong>ad</strong>re para uer vna muger queauian visto muchos P<strong>ad</strong>res dese queria ahorcar, a. la qualmuchos monasterios, y nunqua le pudieron quitar aquella tentacion,la qual a mucho que tiene; y es de manera, que le quitaronyael baraco de la garganta por muchas uezes, lay m<strong>ad</strong>recon las uezinas tienen mucho tr<strong>ab</strong>aio en le esconderensogas y toallas y cuchillos, que con todo se quiere matar. Fuealla hun P<strong>ad</strong>re, y confessola, y ua alla c<strong>ad</strong>a dia. A hechomucho, y algun tanto esta meyor; pero aun tiene necessid<strong>ad</strong>de la encomendaren. a nuestro Sefior: es mucho encomend<strong>ad</strong>apor los P<strong>ad</strong>res y hermanos. Vltra desta uuo otra de la misma1Nicolaus Gracida, magnae spei juvenis, de quo videatur. Polanco,t.11, pag. 327, n. 333 et t. iv, pag. 501, n. 1059.


39° <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1162tentacion; pero como fue uista por un P<strong>ad</strong>re de casa, lo qualuino £ pedir su marido, plugo al Senor darle remedio.De un lugar, que esta desta ciud<strong>ad</strong>e quatro millas, uinierona pedir un P<strong>ad</strong>re para un hombre que estaua como desesper<strong>ad</strong>o,y fue alla un P<strong>ad</strong>re con un hirmano, y confessolo, yquitosele aquellatentation. Y alla mismo hizo unas amist<strong>ad</strong>esque tenia una muger honrr<strong>ad</strong>a con un hombre, de que aui<strong>ad</strong><strong>ad</strong>o una querella desta ciud<strong>ad</strong>, y dizia que no le auia de perdonarhasta que Dios no se lo metiese en uolunt<strong>ad</strong>, y confessolay ac<strong>ab</strong>o las [ajmyst<strong>ad</strong>es.Con los collegiales, que aqui iunto con nos tenemos a cargo,tengo muito tr<strong>ab</strong>ayo a las uezes, y son para lo dar [a] otrosmas robustos que yo. Uno dellos, por uer unas fiestas que aquise hizieron, salio sin licencia del collegio, y despues a la torn<strong>ad</strong>a,con tcdopara lo acotar, era muy tr<strong>ab</strong>ajoso; pero acotaronle, yno auya quien le tuuiesse, que se queria quebrar la c<strong>ab</strong>eca porel suelo; y si yo no fuera, que le puse los pies debaxo, paraque con ella no diesse en el suelo, tratarase mal. Despues dacot<strong>ad</strong>o,tornose a salir por la puerta fuera, y estuuo alla algunosdias. Despues uino el p<strong>ad</strong>re con el, pediendo quelo acotasseny recibiessen, y con lo tornaren acotar, le recibimos. Enellos se haze mucho fructo, y son muchos los que entrarianpara porcionistas, se tuuiessen aposientos. Esta el rey con detreminacionde les dar un collegioa par de nos; y esto por elfructo y buena crianca que en ellos se haze. En numero fueroneste verano hasta 50, y para Octubre se espera seren mas.El P. Ignatio Martinez, que ac<strong>ab</strong>o de aleer el 4. curso, ytiene ya quatro anos de theologia, fue pedido para defenderunas desputas, a que llaman uesperias, de un doctor en theologiay de materias dificiles:hyzolo muy bien, y quedaran muymarauill<strong>ad</strong>os del, con argumentaren con el doctores graues.Nose ofrece que mas escriua a V. R., sino que estos sus hijos yyo nos encomendamos en su bendicion y santos sacrifficios. DeCoymbra ultimo de Julio 1556. Sieruo hiio de V. i P.,MlGUEL DE SOUSA.Inscriptio: j Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re, el P<strong>ad</strong>re M. Ignatio,preposito general de la Compailia de Jesus. En Roma.Alia manu: R. da a los 29 de Nouiembre.


31 julii 1556 3911169ALPHONSUS DE ZARATEPATRI IGNATIO DE LOYOLACORDUBA 31 JULII, 31 AUGUSTI I556'.Capite plectendi <strong>ad</strong>juvantur.— a nostratibus Adolescentes duo Societati<strong>ad</strong>haerent.— Artium studia instaurantur. — Concordia inter ecclesiasticosviros st<strong>ab</strong>ilitur.— In <strong>ex</strong>struendis collegii aedibusremissius agitur.— Scholarum<strong>ex</strong>ercitationes — et <strong>ex</strong>perimenta h<strong>ab</strong>entur. Societatis candidati. —Juvenes plures <strong>ad</strong> alios religiosorum ordines confugiunt.— Sodales nostriin <strong>ad</strong>quirendis virtutibus operam collocant. — De Joanne de Cordoba.tJhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi,etc. Loque este mes se ofrece hazer s<strong>ab</strong>er a V. P., entre otras cosas, esde lo mucho queel Senor se sirue, yelpueblo se edifica, deuer a los P<strong>ad</strong>res de esta casa aiudar a morir a los sentenci<strong>ad</strong>osa muerte. A auido munchos que, por ser eltiempo tan tr<strong>ab</strong>ajoso,y auer tatita charestia de pan, salteauan hasta las puertas dela ciud<strong>ad</strong>: y ansi prendieron, creo, de una uez ocho 6 nueuedellos, y todos moros: dos dellos se tornaron christianos, y eluno por medio de un estudiante del collegio. Lleuandole al lu-a 26 des-gar para ahorcalle, y esto fue este domingo pas<strong>ad</strong>o,te, porque como los tomaron, asi los iuan sacando, y no vuolugar para ir de casa, sino a tiempo que al uno dellos, que eraesclauo del camarero del obispo, le tenian ya en la escalera, y lajente, con la deuocion que tenian de que se auia conuertido,viendo al P<strong>ad</strong>re de casa, dieron boces a la justitia que aguardase,y segun parec^e, la justicia se escandalizo, porque ya que estauael P<strong>ad</strong>re en la escalera, le echaron della, y vuo esp<strong>ad</strong>as sac<strong>ad</strong>as,y por poco le hirieran; aunque, como se supo despues,un cri<strong>ad</strong>o del camarero quisocortar la soga al esclauo, y a estacausa vuo esp<strong>ad</strong>as sac<strong>ad</strong>as. Y boluiendo elP<strong>ad</strong>re porla carcelpara h<strong>ab</strong>lar con los otros moros, el correjidor le dixo, que escandalizauamosel pueblo (con ser muy deuoto de casa), y quelo auia de hazer s<strong>ab</strong>er a S. M., y si no, que el proueeriaen ello;Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 185, prius 48.


392 <strong>Epistolae</strong> Mtxtae— 1163y elP<strong>ad</strong>re, satisfaziendole como mejor pudo, se despidio, porqueno le quiso d<strong>ex</strong>ar entrar: pero despues aca les hemos ayud<strong>ad</strong>o,y siendo llam<strong>ad</strong>os de la de lajusticia hermand<strong>ad</strong>. (Gloriaalprocede muy bien en sus officios, es lego ySerlor por todo.)Este mes an entr<strong>ad</strong>o dos mancebos. El vno uino deSegouia;hermano de Ceuallos;el otro era escudero de un cauallero de aqui,buen escriuano;y con auerse cri<strong>ad</strong>o en alguna fantasia, el mesmo dia se partiode aqui con el P<strong>ad</strong>re provinciala pie y con grandes calores,que tales haze en esta tierra. Esta agora en la casa de probacionen Gran<strong>ad</strong>a. Tres enfermos tenemos, entre ellos el P. Ramirez! dos uezes sangr<strong>ad</strong>o:creo estara en breue bueno. Losotros son dos hermanos, que pocoa entraron: estan con calentura.Este mes d<strong>ex</strong>o horden<strong>ad</strong>o el P<strong>ad</strong>re provincial quese comen -c.asen las artes, porquelos estudiantes se entretuuiesen. Anseanim<strong>ad</strong>o munchos, y parece que dan callor y animo a los otrosestudiantes. Aora parece queaiestudio, que hasta aqui era cosamuerta, para lo que agora se ue.. En las orationes y sacrificiosde V. P. y de todos nos encomendamos muncho en el Senornuestro. De Cordoua ultimo de Julio 1556. De V. P. sieruoindignoen el Sefior,YAlonso de Carate.Jhs.Pax Christi, etc. 2 . La uispera de nuestra Seiiora de Agosto,gloria a Jesux. se dio fin a un, pleito, que a mas de decjsieteanos que auia entre los canonigos y razioneros desta iglesia, pormedio de la buena diligencia y cuid<strong>ad</strong>o queel seiior don Juan3a puesto. Ya creo que V. P. estara al c<strong>ab</strong>o deste negocio, ypor eso no escriuo. Dizese por aca, que las oraciones y di^iplinasdeste collegiolo ac<strong>ab</strong>aron. Como quiera que sea, bendito1Michael Ramirez.2In e<strong>ad</strong>em charta, quae sequuntur, reperimus scripta.3Vide supra, epist. 1130, pag. 308 et seqq.; POLANCO, t. vi, pag. 670,671, n. 2885, et P a g- 6 75; n - 2 9°5-


. orden.3 i julii 1556 393sea el Senor. El sefior don Juan pienso escriuira a V. P. maslargo sobre esto, y por eso, etc.En lo de las escuelas sietnpre [ha] auido remission, y le ay,por ser cosa de cibd<strong>ad</strong>, y auer nuevas inposiciones del rey, yotras muchas ne^esid<strong>ad</strong>es, aunque echan la alculpa P. Francisco*, porque le an escrito de parte de la cjbd<strong>ad</strong>, pues teniac<strong>ab</strong>ida con la princesa, que le pidiesecierta merced de no seque.blancas, con que pudiesen ac<strong>ab</strong>arse las aulas. Es uerd<strong>ad</strong>que ya las paredes por todas partes estan subidas, que este messe ac<strong>ab</strong>aron: el carpintero se da la prisa que puede a cubrirlas.Ei Senor las ac<strong>ab</strong>e presto, porque, ac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>as, espero en el Senorse seruira mas S. M.A la doctrina viene tanta gente como nunca, con hazer tanmuchas restitu-grandes calores: muchos se aprouechan, hacenciones de cos[as]fi<strong>ad</strong>as atras<strong>ad</strong>as de diez, quinze, ueinte y masanos. Sea bendito el Senor que lo haze, que muchos echan deuer la misericordia S.que M. a echo al mundo en embiar estaCompania, aunque 110 faltan otros que nos dan en que <strong>ex</strong>ercitarnos.Anse tenido conclusiones de artes, los s<strong>ab</strong><strong>ad</strong>os en la aula, ylos domingos en las tardes, antes de la doctrina, en casa, dondesemuestran los ingenios de Cordoua. An uenido frailes de otraHuelganse los P<strong>ad</strong>res de uer a sus hijos arguir, que escosa de que se edifican mucho, y al<strong>ab</strong>an al Sefior, que tantobien hizo a Cordoua con ]aCompania.Muchos piden ser <strong>ad</strong>mitidos, asi estudiantes como legos. Estosno se reciben, porque no s<strong>ab</strong>en latin, yansi muchos an d<strong>ex</strong><strong>ad</strong>osus oficjos y estudian para entrar en ella. Los estudiantestampoco, hasta que oygan sus artes. Otros an ydoa otras religiones.Los de casa proceden mejor que nunca en su spiritu, y estudio,y obediencia; despqjanse de cosas a que tienen aficidn; dizensus faltas interiores publicamente; los de la polica se comunicany ayudan. Sea glorific<strong>ad</strong>o Jesux. por todo. Ay saludcorporal y spiritual; augmentela el Senor para su mayor seruicio.Franciscus Borgia.


394 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1164El senor don Juan muy raramente seconfiesa aca; y aunquepor agora no entendemos n<strong>ad</strong>a, tememos mucho a sus flaquezaspas<strong>ad</strong>as. En lo <strong>ex</strong>terior bien muestra la mudanca, etc; perono nos satisface mucho. Procurase de encomendar[le] a Dios,porque, cierto, si de ueras lo ouiese toc<strong>ad</strong>o el Senor, esperamosse seruiria mucho su diuina magest<strong>ad</strong>, por la qual tenga porbien de darnos su gracia, para que sintamos y enteramentecumplamos su santissima volunt<strong>ad</strong>. DeCordoua vltimo de Agostode mill y quinientos y cinquenta y seis.Pareciome escriuir estos dos meses en este pligo, ansi porquealla no se haga tanto gasto en los portes, como por no se ofrecertodas uezes con quien,ni cosa que sea nec^esaria que allasepan mas oy que manana: no se si acierto, y con esto se cumplela obediencia que c<strong>ad</strong>a mes escriuamos.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, elP. Ignacio de Loyola, preposito general de la Compafiia de Jesus,etc, en Roma. Alia manu: R. ta a los 29 de Nouiembre.1164BERARDUS BONGIOVANNIEPISCOPUS CAMERINUSPATRI IGNATIO DE LOYOLAMAGDALENA 3! JULII 1556x.Patrem Gomes de Montemayor, ut oppida <strong>ex</strong>coleret, arcessivit.— Ejus l<strong>ab</strong>or— episcopo accidit gratissimus. Ouid tamen <strong>ex</strong> occasione illius concionisde doctrina christiana obortum sit, enarrat.Molto Rdo. P<strong>ad</strong>re Ignatio. Scriuo al2Rmo. de Carpi unamedesima lettera, qualmente a mia rechiesta el P<strong>ad</strong>re rettore deLoreto 3 ha mandato in Camerino il P. Emanuel' con certi fra-1Ex autographo in vol. <strong>Epistolae</strong> episcoporum, duplici folio, n. 124,prius 229, 230, antiquitus 65. — Usus et hac epist. POLANCO, t. vi, pag. 86,n, 284.2Rodulphus Pio di Carpi.3Oliverius Manareus.


31 julii 1556 395telli *, el qual P<strong>ad</strong>re fu pregato da me che leggessela dottrinachristiana, quale anco ho fatto qui stampare e spargere per lamia diocese 2 . Ouesta dottrina el predetto ha predicato in Camerinoquindeci giorni, doi uolte el di, et sempre in mia presenza,con gran satisfattione del populo. Et perche ho uedutoche tutto torna in gran gloria de Dio e utilita de 1' anime, magnificandoseli sacramenti, per li quali se receue la gratia,et maximeperel santissimo sacramento del corpo del Signor, me eparso,hauendo da Dio questa commodita, mandarli per tuttala mia diocese, doue in Mathellica,facendose il medesimo officio,un P<strong>ad</strong>re Polonio, de lordine zoccolante, ha imputatoelP. Emanuel' in questa concione,che non sia condecente chelmarito, che ha renduto il debito alla donna, debbia la matinapigliare el sacramento. II contrario teneua il P. Emanuel' permolte raggioni, leuando molti scrupuli,accio li fideli debbinocontinuare lisacramenti, e in essi cresca lagratia. Contra questoil P<strong>ad</strong>re zoccolante comenzo a esclamare auanti el mio vicariogenerale, quale per gratia del seSignor trouo in fatto. Et di Tcendo il frate che uoleua saltare in pergolo, e dire el contrario,el vicario lo prohibette che non lo facesse, accio el populo nonsentisse queste contr<strong>ad</strong>ittioni in le cose de Dio, anzi che uenesseroda me, doue potriano risoluere quelloche sarria piu spediente.n zoccolante uenne subito, dicendomi la sua opinione,al quale io resposi che san Thomasso 3 in la quest. 80 in lart. 7,in la resposta del 2 arg°. con san Gregorio tieiie quello che diceel P. Emanuel', remettendo liconiugati al suo arbitrio, quandoper procrear' o render' ildebito, usauano; perilche, uedendosi elfrate conuitto in la conclusione, comenzo a reprendere Emanuel',che hauesse parlato troppo liberamente inreprobar' simpliciterli dottori che teneuano la opinione contraria,et <strong>ad</strong>du-1«Comit<strong>ab</strong>atur P. Emmanuelem [Gomes, sive de Montemayor] quidamP. Carolus ac frater noster Hortensius Androtius». Polanco, t. vi, pag. 83,n. 270.2Vide quid de hoc libello, in lucern edito, et <strong>ab</strong> episcopo evulgato,<strong>anno</strong>tavimus in Polanco, t. vi, pag. 84, <strong>anno</strong>t. 1.3In ejus Sumt/ia tJieolog. part. 111.Corrige igitur lectionem, quae lapsuproperantis calami irrepsit in Polanco, t. vi, pag. 87, n. 285, ubi loco 111partis citatur «2. a 2. ae quaest. 80, art. 7»,


396 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1164ceua (non essendo stato presente lui) che lhaiiea inteso un fra- 'tino suo scholare. Alla qualcosa io resposi, non creder' cheEmanuel' hauesse reprobato simpliciterli santi dottori, ma piupresto dechiarato le sententie loro, come se deue fare in quellopare siano contrarij; et fui indouino, perche cosi me ha certificatoil mio vicario. Finalmente, per quietare el zoccolante, dissiche uoleua luno e laltro ponessero in scritto la opinione propria,perche poi, con quel poco giuditio chel Signorha dato ame, e anco con conseglio de quelli s<strong>anno</strong> piu de me, harria resolutoquellohauesse a tener' ilpopulo a me commeso, perlasua salute. U frate piu uolte accetto, e molte uolte contr<strong>ad</strong>isse:ultimamente, persuaso, parti da me con resolutione.questaMapoi mio medico il e altri de casa, che faceuano li compagnia, inteseroda lui che non uoleua piuscriuerne larticolo, ma si benefarlo intendere al suo generale,chel predetto Emanuel predi-conuenticaua noue dottrine, et de piu che lo uoleua scriuere alliet dotti perle terre della mia diocese;ilche, quandocon pieta christiaiia,se facessee accio non se seminassero dottrine scandalose,sarria cosa laud<strong>ab</strong>ile, del che, per quanto ho inteso, ioposso far' pienafede' non hauere inteso dal P. Emanuel' se nonconclusione de san Thomasso, del quale io faccio qualche professione.Da laltra parte, sentendo questitali offitijdel frate,Jireputo per molto scandalosi et nociui alla chiesa de Dio; perotutto ho uoluto far' intendere a Mons or . Rmo. de Carpi etV. P., che con la prudentia loro piglino quelremedio che lipare piu espediente. Nostro signor Dio ue conserue, e pregateloper me, raccomandandome alli fratelli. Dalla Magdalenaultimo de Luglio 1556. Di V. P. fratello,B. Vescouo de Camerino l .il dilnscriptio: Al molto Rdo. P. Ignatio, preposto generale dellaosseruandissimo. Roma.Compagnia di Jesu, fratello in Xpo.'Elogium Berardi Bongiovanni, camerinorum episcopi, vide <strong>ex</strong> Ughelloapud Polanco, t. vi, pag. 83, <strong>anno</strong>t. 2.


31 julii 1556 397lt€t5APPENDIX AD EPISTOLAM SUPERIOREM >.Yhs.Maria.A. Copia d' una lettera di monsignore Rmo. da Camerino2 ,mandata al suo vicario in Mattelica, essendo in visita.Rdo. vicario. Per la uostra ho inteso la differentia ch' e natatra '1 P. Emanuel' e un' frate zocculante. Et perchela conclusion'predicata dal detto P. Emanuel' e molto approbata appressodi noi per ualide raggioni et argumenti, ne sappiamo che cosa<strong>ad</strong>duchi '1 zocculante in contrario ; pero laudamo che uoi nonh<strong>ab</strong>biate lassato predicareil contrario di quelloch' ha detto ilP. Emanuel', anzi, quando lo uolessefare,uoi li commandaretesub pena <strong>ex</strong>communicationis late sententie, che non lo predichi.Quando fosse tanto temerario, che dicesse uoi non poterliprohibire che non predichi nella sua ecclesia, gli responderete,che questo e uero, ma prima deue presentarsi, et impetrare lalicenza dal vescouo, il che non ha fatto. Di piu uoi potetecommandare al popolo, che e comesso alla cura nostra, sottopena d' <strong>ex</strong>comunione, e altre ch' ha uoi parera, non uiu<strong>ad</strong>a. Etquando a uoi bisogni partire per le faccende della diocese, lassaretequesto ordine al signore et al uostro vicario, facendolipero intendere al frate, che metta in scritti tutto quello che lipare circa le conclusioni, et anco faccia il medesimo il P. Emanuel',che noi determinaremo quello ci parera piu espidienteper la salute del nostro gregge.Ne hauendo altro, state sano. Dalla Mag. na il29 di Iugliodel 1556.B. Copia della seconda lettera mandata dal detto vescouoal sopr<strong>ad</strong>etto vicario, nel medemo luoco, portata dal detto frate1Ex apographo coaevo, Romam misso, in vol. <strong>Epistolae</strong> episcoporum,duplici folio, n. 123, prius 227, 228, antiquitus 67, 68. — Instrumenta haeceodem a nobis <strong>ex</strong>hibentur ordine, quo in apographo collocata sunt.2Ms. Catn. n


-et398 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11 65zoccolante, et <strong>ad</strong> esso lettali dal vescouo,e da esso frate ratificata.Rdo. vicario. E stato da me il P. Pollonio da F<strong>ab</strong>riano, elm' ha narata la differentia ch' ha hauta con '1 P. Ema-qualenuel' del Bon' Jesu, et dittomi alcuni de suoi fundamenti ,aquale io risposi, e monstratoli san Thomasso in la q. 80, ar. 7,in la resposta del 2. argumento, doue destingue quando fitcausa sobolis procreandi aut debbiti reddendi•non <strong>ad</strong> uoluptatem,relinquitursuo arbitrio e ;questa e oppenione, nonsolo di san Thomasso, ma di san Gregorio. Anchora il frateacquiesce a questa oppenion', ma le parso male,P. EmanueF hauer' negatiliquatro dottorisimpliciter,che dice elche inquesto caso non uole star' alla sententia loro, il che, quandofosse, seria prosuntion', perchese deueno dechiarare e distinguirelidottori, et non negare simpliciter,molti. Pero io ho detto si scriua da 1' uno e 1'altro,che torna scandalo ae se uedanoli fundamenti ; perche quello sera iudicato piu espediente algregge di X.°, quello uoglio si predichi in la mia chiesa ;esopra questa materia non uoglio si predichialtro, fin tanto non sara ueduto quanto Dalla Mag. na il29 di Iuglio del 1556.ne dal' uno ne dal'ue scriuo. Non altro.C. Copi<strong>ad</strong>' una lettera mandata dal detto vescouo alP. Emanuel' in detto luoco.Rdo. P. Emanuel'. Scriuo al mio vicario 1' ordine ch' ha datenere nella differenza che uoi <strong>ad</strong>uisate, perche non uogliosipredichi il contrario di quello hauete detto uoi, et il greggenostro resti dubbio et ansio; ma sel frate tiene altra oppenion',mettete in scritti 1' uno e 1' altro di uoi, che risoluero quello ches' ha a predicar'al mio popolo con la grati<strong>ad</strong>el signor Idio. Etquando il frate fosse temerario, e non uolesse stare a questamia resolution', uoi uederete nella lettera del vicario quanto liordeno. Ben loderei, che di questouoi ne scriuesti una letteraal P. Ignatio, accio sia informato con glialtri fratelli; et parendogli,ne dichi una parola colRrrta. cardinale de Carpi, protet-1«Si fiat causa prolis generandae vel causa reddendi debitum.» Summatheol., p. 3.* q. 8o, a. 7 <strong>ad</strong> 2., ubi Stus. Gregorius etiam laudatur.


31 julii 1556 399tore, supplicando S. S. Rma. che dia ordine a questt frati,quando uengano simili occasioni, si procedi con la debbita uia,et non acclamino con scandalizare ilpopolo.Non altro. Parendoui,potrete mandare al P. Ignatio questa mia. Nostro signoreIddio ui mantenghi in sua santa gratia, et pregatelo per me.Dalla Mag. na il29 di Iuglio del 1556.D. Li 3 testimonij<strong>ex</strong>aminati nella negation'delli quatro.dottori della ecclesia simpliciter.1Ego Sanctus de Sanctis, racanatensis medicus, penesMathelicae dominum testor me nunquamaudiuisse in publicisRdi. Patris Emanuelis concionibus ipsum quatuor ecclesiaedoctores simpliciter negasse,nec in suis disputationibus. Mathelicaedie 30 Junii 1556.1 Et ego Barn<strong>ab</strong>as Rundula, pisaurensis, publici gymnasiiMathelicae humanarum literarum magister, confirmo, assero,comprobo l ut, supra Sanctus de Sanctis, medicus eccellentissimus,hac in re testatus est.3 Copia d' vna lettera del vicario generale del sopr<strong>ad</strong>ettovescouo, mandata a esso vescouo in testimonio delle sopr<strong>ad</strong>ettecose al luoco detto laMag. na doue esso vescouo dimorava.,Rmo. monsignore et p<strong>ad</strong>ron mio osservandissimo. Hebbiquesta matina una di V. S. Ne Emanuel' ne '1 zocculante predicarasoprala conclusion' dubitata; ma dico bene a quella, chenon e uero che Emanuel h<strong>ab</strong>bi negato simplicitersan Gregorio,ne san Hierouimo, ansi con distinsion', dicendo anchoche ne san Thomasso in tutte le sue dottrineera accettato dallachiesa. Pero ilfrate, partendosi dalla conclusione principale, aquella cedendo, ha meno ragione nelle dependenti, che non estata negatione semplice,ma con distinsione. Questo medesmodirr<strong>anno</strong> liastanti, maxime ilphisico e maestro il cappellanodel signoreet altri. Pero li ho ordinato mettino in penna, e simandi a V. S., o uero siconuengano pro certa die ,secondoparera a V. S., <strong>ad</strong> disceptandum oretenus coram ea. Et cognoscoMs. compobro.


400 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1166che i fratri non u<strong>anno</strong> a buon zelo, perche questamatina iomonstrai la lettera di V. S. a Emanuel, e li disse non predicassesopra la conclusione dubbita, il quale ueramente non la tocchoin parte alchuna, predicando solo sopra la frequenti<strong>ad</strong>el sacramento,et uno frate iouane di san Francesco, come penso, suodiscipulo, finita la predicha, me disse :Vicario, uedete che costuiuol predicare puro soprala detta materia; il che non e uero,quia nullum uerbum fuit h<strong>ab</strong>itum super conclusion' dubitata;onde V. S. potra uedere la bona mente del frate. Et il medicodel signore m' ha referito da partedel frate, che non e uero cheesso h<strong>ab</strong>bi detto che Emanuel h<strong>ab</strong>bi negato simpliciterliquattrodottori della chiesa ;ma che in questa materia ha li negati;pero Emanuel uol uenireda V. S. a dir' a bocca le sue raggioni,disputare, prouedere a quanto conuiene all' honor suo e dellasua religion',etc. V. S. R. ma determinara, intese le lor raggioni,quanto li pare; io penso questa sera andare a Sta. Natoglia, ethumilmente melli ofFero e raccomando. Da Mattellica li30 diIuglio del 1556.Inscriptio: \ Ihs. Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, M. il Ignatio,[prepo]sito generale della Compagnia de Jesu, a Roma.Sigilli vestigium.1166EMMANUEL GOMES DE MONTEMAYORPATRI IGNATIO DE LOYOLACAMERINO I AUGUSTI I556*.Instrumenta Ignatio mittit, quibus liquido apparet quid, occasione suarumde doctrina christiana lectionum,— acciderit. Ut malo remedium <strong>ad</strong>hibeatur,poscit.— Societati <strong>ad</strong>olescentes quatuor sese <strong>ad</strong>junxerunt.R. de in Christo Pater.tJhs.Gratia et pax X.' etc. Quoniam <strong>ex</strong> multis una cum ista inclusis2 <strong>ex</strong>istimauimus potuisse facillime Rdae. paternitatistuaeprudentiam, uniuersam rei huius sententiam colligere; ideo1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 161, prius 88.2Vide epistolam superiorem cum subjecta eidem appendice.


I AUGUSTI I556 4OIsuperuacaneum esse duxi quicquid, ultra ea,quae <strong>ad</strong> inclusarum<strong>ex</strong>planationem pertine[n]t, <strong>ad</strong>deretur. Vt ergo hinc incipiam,placuit in primis Rmo. domino, Camerini episcopo, penes quemmodo agimus, ut methodus quaedam, catholica sane et utilis, anobis in sua diocesi publiciscontionibus populis <strong>ex</strong>poneretur,h<strong>ab</strong>ita prius rei huius prob<strong>ab</strong>ili <strong>ex</strong>perientia, quid inde emolumentiinecclesiam eius conferri potuerit,sicut in literis eiusdemRmi. patebit legentibus. Huic tam piosane operi sesequidamfrater Pollonius a F<strong>ab</strong>riano, <strong>ex</strong> soccolantum familia, opposuit,hostiliter ne, aut quo impulsu, quoue deniquefine? Ecclesiaerelinquo iuditio: ego uero et ignoro et <strong>ad</strong>miror. Fratris autemagendi modus male sonat; res uero ipsa, de qua criminamur,pessime audit. Quanti illam faciant prelati ecclesiae, nouimus;qua poena, in tali crimine deprehensi, sint mulctandi, audiuimus;quae uero paternitas tua tanto in negotio sit factura, uidebimus.Denique praeterquam quod Mathelicae, ubi lis orta fuit,omnis l<strong>ab</strong>orum nostrorum fructus <strong>ab</strong> ipso fratre,uniuersali percussus, antequam <strong>ex</strong> florefuerit productus, <strong>ex</strong>ciderit;est et illud <strong>ad</strong>huc peius priori,ut circumiacentibus diocesisciuitatibus policeretur, se scripturum (quodscandalo saneet fecisse nondubitamus) ut a nobis, tanquam <strong>ab</strong> impostoribus nouaequedoctrinae praedicatoribus, caueretur. Hanc autem conclusionem,tametsi in literis Rmi. clarior sit luce meridiana, uoluinihilominus <strong>ad</strong>dere, ut intelligat paternitas tua, quantopere huicsitprouidendum negotio. Nec enim interea possumus interhomines conuersari, nedum praedicare, presertim inter promiscuaemultitudinis homines; ethinc <strong>ad</strong>uersus ueritatem prebeturnon modica Christi animarum ia-malignandi occasio, fitquectura.Quamquam e mediis harum persequutionum fluctibus eduxeritSpiritus sanctus quatuor iuuenes egregie sane indolis,eosque in Jesu Societatem asportauerit. Illorum autem primusest publicus communitatis magister, nomine Barn<strong>ab</strong>as, amicuset coetaneus charissimi nostri Petronii. Reliqui uero tresscholares eiusdem prouectiores erant. Prior <strong>ad</strong> kalendas Septembris<strong>ad</strong> nos migr<strong>ab</strong>it Lauretum; posteriores denique (quorumalter Dominicus, 18, sequens Virgilius, totidem, vltimus ueroBenedictus, 21 agens annum), quia periculum erat in mora,<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 26


4-02<strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1167'Lauretum, duce Hortensio, missimus. Caeterum contion<strong>ab</strong>orneinterea, an a predicationis munere desistam? nescio. Jussasane Rmi. sequar,resolutionem tuae paternitatis <strong>ex</strong>pectans,simulque me sanctissimis tuis orationibus, ut plurimum, comendans.Uale. Camerini kalendis s<strong>ex</strong>tilis 1556. Tuorum in Dominominimus filius indignusque seruus,fEmanuel.lnscriptio: Ihs. Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, il P. M. Ignatio,preposito generale della Compagnia de Jesu, etc, aRoma.1169CHRISTOPHORUS DE MENDOZAPATRI IGNATIO DE LOYOLANEAPOLI I AUGUSTI I5562Ignatium docet de neapolitanorum consilio templum Annuntiatae Societatitr<strong>ad</strong>endi, constituendique collegium, cujus incolae divinum cultum etsacra munia curent.tJhs.Molto Rdo. nostro P<strong>ad</strong>re in Jesu X.° Gratia et pax Jesu X.'sitsemper nobiscum. Amen. Sar<strong>anno</strong> quasi quindeci giorni cheun gentilhuomo del Seggio di Capuana, maestro principaledell' hospitale dell' Annuntiata di questa citta, ilqual' hospitale,come V. R. haura inteso d' altri, e ilmegliore e piu segnalatodi tutta Italia, nel qualsispendeno piu de 30000 A 3 1' <strong>anno</strong>in opere pie, mi uenne a parlar con gran feruore et desiderio,che quelP hospitalfussi aiutato in le cose spirituale, dicendomiche Dio 1' hauea aperto gl'occhi a ueder che tutto quellocheli si fa et s' attende, e in le corporale, et che lo spirituale ua.uia, non intendendolo, ne manco sentendo ilbisognod' esso.1Hortensius Androtius Patrem Emmanuelem Gomes, ut diximus,comit<strong>ab</strong>atur.2Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 216, prius 139, 140.— Ususest hac epist. Polanco, t. VI, pag. 265, 266, n. 1025-1030.^Ms.— .30


I AUGUSTI I556 403dicendom' alhora, che questo tanto grande bisogno sipotrebberimediar perlaCompagnia, se la Compagnia uolesse pigliar1' assunto delle cose spirituali; che uolessi subito scriuer a V. R.caldamente sopra questo. Io, conoscendo in parte quel che laCompagnia fugge, dissimulai di non scriuere quella settimana,ilqual dopoi ritorno altre uolte a parlar sopra il medesimo, etfece che mi parlassiil vicario di Napoli sopra questo, il qualvicario scriue anco a V. R. Io, uedendo tanto desiderio, non louolsi escluder', perche forse a queste angustie de questi tempiDio uuol rimediar per questa uia in parte. Quel che <strong>ad</strong>onquequesti pretendono, per uenire al particolare, e, che ci dar<strong>anno</strong>1' assunto de tutte le cose spiritualidell' Annuntiata,et in talmodo si capitulara, che ne li maestri tenghino che far con noi,ne noi con li maestri mai, et che loro ci dar<strong>anno</strong> casa appressoappartata, et entrata per uiuer' et bisogni nostri, etiam se saranbisogno dui milia ducati d' intrata <strong>anno</strong> 1' (perche mo li spendenoin lipreti dui li milia ducati ogni <strong>anno</strong> et non f<strong>anno</strong>niente). Me han detto con questo, che uendessimo questa casa,per fornir la f<strong>ab</strong>rica di nostra casa la.Io li ho risposto, che credeua, che, gia che questo douesseesser', si farebbe che restassi qui questo collegio, perche qui fosserole schole, et !a non s' attendesse <strong>ad</strong> altro,spirituali della Nuntiata; et di questose non alle cose2. modo son' anco contentissimi,et lo uogliono cosi. Quel che ha da far la Compagniali e, che quella chiesa stia fornita di messe, che ue nebisognar<strong>anno</strong> da 16 o 27 incirca ogni di, et dui per lo hospitaldelli amalati, per dir messa et ministrar li sacramenti, et unoo dui altri che li dicono missa a 300 o 400 zitelle ,fra piccolee grandi,et che ligiorni di festa 1' insegnano le cose christiane,del che non si fa niente hora, et confessarle al tempo suo, etc.Et per questo pare che bisognara 30. sacerdoti et 20 laici, dimodo che sar<strong>anno</strong> 50.La casa sta gia quasimezza fatta, perche tengonodigia25 camer' fatte, et con facilita si far<strong>anno</strong> 1' altre, con fontane etdui cortili, in liquali son le fontane in mezzo. Credo che, se laCompagnia piglia questo assunto, che sara far' un frutto inNapoli stupendo, et crescera in tanta deuotion' et autorita laCompagnia in Napoli quanto in tutta Italia insieme. Perche,,


R.404 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11 68se deuotione ci e in Napoli, tutta e in 1' Annuntiata,et alhorasarebbe ildoppio, predicando et leggendo la Compagnia inquella chiessa, perche uogliono che laCompagnia h<strong>ab</strong>bi questoassunto, et la chiesa e una delle principali, piu deuota et piubella de Napoli.Circa lioffitijdiuini dicono anco, che, se noi non diremo cantato1' uffitio, loro cercar<strong>anno</strong> li giorni principali preti conduttitij,per cantar la messa quelli giorni. Et questo e quanto possodire circa questamateria l . Non altro, se non che nostro signorDio siasempre con noi. Amen. Di Napoli allo primo diAgosto 1556.Et questo negotiouorriano che, se fussi possibile, si spedissein breue, di tal maniera, che, se fosse possibile , pertutto Settembrefussero qua li Patri et fratelli. De V. P. indigno filiolo,tMendoca.Inscriptio:Al molto Rdo. nostro P<strong>ad</strong>re-\ in Jesu X.°, ilP. Mtro. Ignatio di Loyola, preposito general della Compagni<strong>ad</strong>i Jesu. Alia manu: ta . a 8 del medesimo.GULIELMUS DU PRATEPISCOPUS CLAROMONTANUSPATRI IGNATIO DE LOYOLAPARISIIS I AUGUSTI I5562Gaudium significat, quod <strong>ex</strong> sociorum <strong>ad</strong>ventu percepit.— Pollicetur se, nequid illisdesit, curaturum..Quod per literas tuas, <strong>ad</strong> 4 Maij <strong>ex</strong>aratas, mihi significastj,frater charissime, hoc prius renunciauerat magister BaptistaVioleus, qui <strong>ex</strong> Aruernia huc venit, relictis illic <strong>ex</strong> tuosocijsordine, quibiliomensis ac<strong>ad</strong>emiae situm et ritusinterim <strong>ex</strong>plo-successurarent, dum aliquot dies hic mecum agit,vt de negocijet scholastico ordine inuicem colloquamur; nec multo post <strong>ad</strong>1Vide epist. 1159, die 29 Julii datam, et quae de neapolitanorum consilioibidem <strong>ad</strong>notavimus.Ex originali in vol. <strong>Epistolae</strong> cardinalium ,unico folio, n. 29,prius 252.


12 AUGUSTI 1556 405suos est reuersus l . Id vero quam gratum mihi fuerit, non satis<strong>ex</strong>plicare queam; gratius tamen fuisset, si eos presens <strong>ex</strong>ciperepotuissem, quod futurum spero propediem. Absens tamen curauj,et meis sollicite mandauj, vt necessaria illis suppeditarentur,d<strong>ab</strong>oque in posterum operam, vt nihil illis desit <strong>ad</strong> vitaecommoditatem, sintqueillis omnia sarta tecta, quos fratrumvice et amplectar et obseru<strong>ab</strong>o. Magno, vt accepi, incolarumapplausu <strong>ex</strong>ceptj sunt, eamque spemde sepollicentur,vt, auspiceauthoreque'Deo, non Aruerniae tantum, sed totj nostroregno atque vniuerso christianismo, tum eruditione tum pietate,non modicam frugemsint allaturj.Hanc igitursuam messemet vineam rationalem dignetur visitare bonitas diuina, et operariosin illam missos diuinitus <strong>ad</strong>iuuare, quam itidem precor, vtte suae ecclesiae diu seruet incolumem, meque tuis tuorumqueprecibus <strong>ex</strong> animo commendo 2 .1556. Frater humilis,Vale. Lutetiae calendis AugustjGuiLIELMUS CLAROMONTENSIS.Inscriptio:Rdo. in Xpo. Patri, Dno. Ignatio de Loiola, prepositoSocietatis taebrisJesu. Romae. Alia manu: R. 10 7.1169JOANNES BAPTISTA VIOLAPATRI IGNATIO DE LOYOLA3BILLOMO 12 AUGUSTI 1556.Billomum perveniunt socii.— Humanissime <strong>ex</strong>cipiuntur.— Initium docendifit.— Cives <strong>ex</strong>coluntur. — Falsus rumor sparsus.La gratia et pace de Giesu Christo, nostro signore,fsia contutti noi. Amen. Molto Rdo. in Xpo. P<strong>ad</strong>re. Questa sarra per1Vide epist. proxime sequentes.2Agunt de collegio billomensi POLANCO, t. VI, pag. 492, n. 2125et seqq.; Prat, Memoires pour servir a Phistoire du Pere Broet et desorigines de la Compagnie de Jesus en France, troisieme partie,1552-1 556. De clarissimo autem antistite claromontano saepe in laudatoopere, in Cartas de San t.Ignacio, praesertim v et vi et in nostrisMoNUMENTis factus est sermo.3Ex autographo, in vol. F, duplici folio, n. 234, prius—277, 281.Adhibuit hanc epistolam POLANCO,t.VI, pag. 492, n. 2125 et seqq.


406 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— n6gdare informatione a V. R. di queltanto che ha piaciuto all<strong>ad</strong>iuina maesta operare in questo paese di Aluernia doppoi lavenuta di quelli della Compagnia. Et prima dirro, che tantaera la <strong>ex</strong>pettatione di questo populo che hauea conceputo delaCompagnia nostra, che alla arriuata nostra qua, pareua che fosserovenuti tanti apostoli;et fossimo receuuti da questi principalidi Billione com grande gloria, se cosi bisogna dire, et sempreha perseuerata et di nouo perseuera questa loro beneuolentiaverso di noi; et tanto honorano il minimo de tutta la Compagnia,che niuno di noi puo comparire per le str<strong>ad</strong>e, che tutti,huomini et donne, non si leuano in piede, facendo chi genufl<strong>ex</strong>ioni,chi leuando la bereta. Et questo f<strong>anno</strong>, non solo li simplici,ma tutti li primi della terra,tanto secolari che ecclesiastici;et pare che iubilano della venuta nostra qua,et che nonsappiano come farci assai honore. Dio sia laudato, al cui honoreet gloriasi debbe referire il tutto.H<strong>anno</strong> deliberato li principali di Bilione,subito ch' el Rmo.di Claramonte x hauera designatoil luoco doue uuole fare ilcollegio, farci le schole grande et belle a loro propria spesa, checostarano (secondo designano) molti ducati. Si <strong>ex</strong>petta il Rmo.di Claramonte al fine di questo mese, et nellasperiamo bont<strong>ad</strong>el Signoreche si darra ordine alle cose nostre in bona forma.Sin quiha ordinato S. S. Rma. che ci sia datto tutto ilbisognonostro permano del suo cancellario,il che e stato fatto; ordinandoetiam che ci sia datto grano et vino,et oltra cio mi hafatto sborsare docento franchi alia mano, pro victu quotidiano.Bisogna pregare sua diuina maesta che lo inspiriet moua amandare in <strong>ex</strong>ecutione il suo gia principiato disegno, et desyderiamograndemente, anci strettissimamente preghiamo V. R.,ne faccia fare calde orationi et sacrificij, perche speramo nell<strong>ad</strong>iuina bonta, che, fundandosi bene questo collegio di Billione,che ci sarra aperta la porta per intrare in tutte le prouincie diFrancia senza difficulta; et tanto piu, quanto che giaincrebuitrumor per tutta questa prouincia del grande ordine et diligentiache si mette nelle schole, et come si nutriscano gli figliolinelle lettere et religione xpiana.,ilche piacea tutti.1Gulielmus du Prat. Vide epist. superiorem.


12 AUGUSTI, 1556 407Si sono ordinate cinque classi distinte de lettere humane etgrece, di modo che nelle due superiori se lege greco. La primala fa il fratello Leonardo Masero, parmegiano; la 2.% Mtro. NicolaoPar<strong>ad</strong>ense; la 3.", Mtro. Hieronimo le Bas; la il4.', fratelloLudouico ! Ja et ; 5.'', inferiore, vno giouanetto, chiamatoOliuerio, quale alli di passati menai di Parigi. Tutti legono,Dio gratia, con grande contentezza, sia delli scholari, sia ditutta la terra; di modo che ognicosa va bene. Si <strong>ex</strong>aminano avno a vno, secondo il stilo della Compagnia; et cosi ogniuno,grande o picolo, e puosto nella liclasse, quale e conueniente.Di modo che, per esser' sparso rumore ildi questo ordine datto,confluiscano ogni di scholari, et gia da quindeci giorni in qua(che sono cominciate le schole) ne hauemo auditori il numerodi trecento o circa, et a hora per hora ne arriuano. Gli hauemogiaconfessati lamaggiore parte, tanto grandi quanto piccoli, etcredo che fra doi giornitutti sarrano confessati. Di qui ne hailpopulo della terra et li circumuicini altra noua edificatione,dicendo livni, che mai tale cosa fu vista, ne tal modo di regolarela giouentu; li altri, che questae la renouatione del studiodi Pariggi,ilquale ha perso il suo antiquo stile.Sarebbe troppo longo recitarecome questi populi circumuicinici molestino ogni di, chi da vna parte, chi da altra, <strong>ad</strong>ciocheMtro. Roberto et M. Hieronymo Lebas 2 li v<strong>ad</strong>ino a pre-1«Duodecima die Maji Roma missi fuerunt P. Nicolaus Paredensis,Mag. Leonardus Maserus et Mag. Ludovicus Gierardinus, <strong>ad</strong> graecas etlatinas litteras et rhetoricam docendam idonei. Ouartus etiam <strong>ad</strong>junctusest, Lambertus Leodiensis, ut in inferiori aliqua classe doceret». Polanco,t.vi, pag. 30, n. 79. — De quo Lamberto, cujus in hac epistola mentio nonfit, vide quid ipse Viola Ignatio scripserit 17 Junii, epist. 1148, pag. 359.Litt. vero Qn<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 540, ita sociorum munera distinguunt: «Primariaeclassi praefectus est Leonardus Masserius... Alteri praeest DominusNicolaus Lotharingius. Tertiam <strong>ad</strong>ministrat Lodouicus Gerardinus. Quartoordini praesidet Jacobus Morellius. Extremum locum occupat Oliuerius[Hameleus], natione Picardus, qui e collegio Parisiensi inAruerniam commigrauit».Ex quibus <strong>locis</strong> ,inter se collatis, unus idemque esse videturNicolaus Paredensis et Nicolaus Lotharingius; quod confirmat Polanco,t.vi, pag. 493, n. 2127, qui Par<strong>ad</strong>ensem priorem illum vocat. Vide epist.sequentem, et infra, epist. 1209, in qua iterum de his sociis est sermo, legiturque«il fratello Lamberto sludia nella 4.*»2Robertus Clayssonius et Hieronymus le Bas (Bassius).


40S<strong>Epistolae</strong> Mixtae— u6gdicare; ma sono constretto, per la paucita de lettori che h<strong>ab</strong>biamo,non consentire a tutti loro voleri, cum sit che Mtro. Robertoe tutto ilgiorno occupato in confessare homini et donneet della terra, et altre damisele che di fuori di qua vengono aluiper confessarsi. Oltra che ogni di feriale legesanto Luca, alla quale vene monsignor ilvna lettione didecano et canonici, etmolti altri, a quali lege con grande satisfatione; et a lui anchoraresta la cura di legere dialetica, quandosarra venuta la moltitudinede scholari, quali pensano h<strong>ab</strong>bian da esser, auanti dinatale, piu di mille. Pur a certi signori qui vicini, qualili f<strong>anno</strong>instantia di hauerlo per predicare,lo concediamo alle volte; etcosi, laudato sia Dio, fa grande frutto.<strong>ab</strong>ortiuo, mi contento di confessar' lischolari,Io, per essere vno veroet attendere allecose vniuersali, lassiando le particolariet domestice a M. PietroCanale, quale hora e rettore di questo collegio, secondo ci haordinato Mtro. Paschasio l .Lassiauo de dire, come alchuni maestri, qualialla venuta nostrasi sono partitidi quiin vna certa terra vicina, haueuanosparso vno rumore di noi, che tre di noi coelitus erano statiamazati dal fulmine (essendo venuti molti tali questi di) consei nostri scholari; ma essendo scoperta la verita, sono stati reputatiridiculi, et da ogniuno e stato giudicato che cio faceuanoper inuidia, <strong>ad</strong>cio la moltitudine de scholari, quale vene qua,non venisse, ma andasse a loro. Altri maestri haueuano fattoaffigere certi loro scritti alle porte della chiesa di questa terra,et in certi versi diceuano che non cerchiamo se non tirare ligiouani <strong>ad</strong> nostra claustra; ma (come Dio volse)subito chefurono attacati, passodi la vno nostro amico casu, et leuo glidetti scritti, et la matina sequente furno portatia noi, di modoche persona di questaglorificato Dio nostro signore, ilterra non li vide. In tutto e da esserequaleV. R. insieme con tuttili di casa sidegnara pregarlo che ci sia propitio, non risguardandoa nostre iniquit<strong>ad</strong>i,ma al suo sanctissimo nome, Jesus,<strong>ad</strong>cio non sia conculcato. Di Bilione il 12 di Agosto 1556.D. V. R. indegno figliolo nel Signore nostro,GlOANNI BaTTISTAVlOLA.1Paschasius Broet.


13 AUGUSTI I556 409Inscriptio: Al molto Rdo. -\ in Christo P<strong>ad</strong>re, il P. Mtro. Ignatio,preposito generale della Compagnia de Giesu, in Roma.II 90JOANNES BAPTISTA VIOLAPATRI IGNATIO DE LOYOLABILLOMO 13 AUGUSTI I556l .Incun<strong>ab</strong>ula collegii billomensis. — Quantum onus sustineat Societas.—Magna de gymnasio <strong>ex</strong>spectatio.— Primae magistrorum <strong>ex</strong>ercitationes.Gratia et paxfChristi. Molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Perquesta intendera V. R. come il solito di questa terra, vogliodire delli scholari di essa, era di feriare spesso,et andarsene acura dellispasso quatro o sei volte 1' <strong>anno</strong>, et questo per puocamaestri della terra; et che hora, vdendo la terra che noi nonpermetteremo che v<strong>ad</strong>ino aspasso, ma che vogliamo che sianocontinoi alle schole, senza intermettere le lettioni loro, sta moltocontenta di noi. E vero che ho detto che sarr<strong>ab</strong>uono rilaxarlivna volta 1'<strong>anno</strong>, ma che questosipuotra fare dal santoGioanni sino a nostra Signora d' Agosto, il quale tempo e totalmenteinepto et pericoloso perilstudio, per li grandi caloriche qui sono in quei tempi ; et questotrouano ancho esserbene consyderato.Credo che V. R. sa che tutta la carga et peso di questa vniuersitae puosta soprale spalle della Compagnia, dalli signoricanonici prima, et puoi dal Rmo. di Claramonte; ma non so sesa che, al fare questo transporto,vi fu contrarieta di alchuni,quali hebbero a dire che, quando saressimo qua venuti, faressimodel maestro, et che non stimaressimo persona, etc; ma horaintendo dal signore decano di questa terra, che taliquellih<strong>anno</strong>hauuto a dire, che le cose nostre gli piaccino molto, et chev<strong>anno</strong> meglio che non hauerebbano mai pensato,et che sonomolto contenti di noi. In molte cose conferimo con lisignoricanonici et decano per intratenerli in charita con noi; et loro.1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 233, prius 276, 282.


410 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1170vedendo (che, quantunque non siamo obligatidi communicarliquel che vogliamo fare, per hauerci loro datto a noi il totalegouerno) si edificano et ralegrano, et cambiano parole di maledicentiain paroledi benedictione. Sia laudato Dio.La dominica seguentela festa della Magdalena beata, Mtro.Leonardo Masero lhebbe vna oratione, de laudibus liberaliumartium, nella chiesa cathedrale, doue si trouarno li principali dellaterra, et li signori canonici col signore decano,et tanta moltitudinedi persone, che si <strong>ab</strong>brusiaua nella chiesa, quantunquesia assai capace; et vi era concorso etiam la moltitudine delledonne, quali bisogno tutte mandarle fuora; et recitandola luicon grande memoria et gratia, et consyderata la eta giouenile,diede grande <strong>ad</strong>miratione a tutti.II giorno seguente, in vna schola grande et anticha, Mtro.Leonardo fece altra oratione, ma piu piccola,insieme con vnalettione di rethorica, voglio diredelle partitioni di Cicerone; etMtro. Nicolao Par<strong>ad</strong>ense fece vna lettione di Demostene ingreco, con grande satisfatione tutti doi di ogniuno. Et questo lifece fare, per dare odore della Compagnia quel giorno, che eragiorno di mercato, et cosi vi conconsero molte persone <strong>ex</strong>tranee,oltra quelli della terra et signori canonici. L' altro giornofeci destinguere tutte le classi, et feci tutta quellasettimana cheli maestri prouassero per interrogationitutto ilsapere de loroscholari che li erano assignati.La settimana seguentesi cominciorno tutti li libri ordinati inciascuna schola, <strong>ex</strong>cetto il t<strong>ex</strong>to grecodi Demosthene, qualenon sie anchora potuto hauere da questi scholari, ma si <strong>ex</strong>pett<strong>ad</strong>i Pariggi.Hora le classi tengono il suo ordine, et si guidanoalla messa, alle lectioni, alle repetitioni col sono della campana,et ogniuno resta edificatissimo del nostro modo di fare, in tanto,che alchuni della terra h<strong>anno</strong> hauuto a dire a qualchi principalidi essa, che per1' amore de Dio facciono ogni cosa, accioche laCompagnia nostra mai piu non si parti di qui, et che piu prestovogliono pagare doe o tre taglie 1' <strong>anno</strong>, accioche questa operaperseuera. Credo che, se questi populi fossero richi, come nellaItalia o altre grosse cita diFrancia, che farrebbano cose grandi,Vide epist. superiorem.


l8 AUGUSTI I556 4IIconsyderata la bona volunta che ci portino, et la grande edificationeche piglianodi vedere che tutti si affatichiamo per loroprofitto et de loro figlioli, senza retributione alchuna. Et perobisogna che la Compagnia sia grata di tanta bona volunta, etinsuper, che intratenga qua maestri et sacerdoti per perseuerar'P opera incominciata, quale,successu temporis, non e da dubitareche sarra occasione che molti altri collegiisi edificano in Francia.E cosa da laudare Dio nostro signore, vedendo tanta moltitudinede scholari, et etiam de pedagogi barbati, venire alle scholeet a confessarsi com tanta humilita, senza farsi pregare; vedereetiam come ogniunodi loro sta tanto quieto nelle schole, attentoaile sue lettioni, tanto deuoti alle messe quotidiane, et ogniunocol suo vfficio della m<strong>ad</strong>ona alla mano, venire alle prediche ordinariamenteet alli vesperi.Benedetta sia la maesta et bont<strong>ad</strong>iuina, quale (quantunque sia indegno) mi fa vedere questenouelle piante tanto docile et humili, et desyderose di bene fare.Molte altre cose occoreno, quali perla breuita del tempoet continueoccupationi lassio; pregando V. R. insieme con tuttti lialtri di casa fare orazioni pernoi et per questo populo. Di Billiomil13 di Agosto 1556. D. V. R. indegno figliolonel Signorenostro,GlOANNI BATTISTAVlOLA.lnscriptio: f Al molto Rdo. in Christo ilP<strong>ad</strong>re, P. Mtro.Ignatio de Loyola, prepositp generale della Compagnia deGiesu, in Roma. 1191EMMANUEL GOMES DE MONTEMAYORPATRI JACOBO LAINEZ.FABRIANO l8 AUGUSTI I556*.Sensus in morte optimi parentis Ignatii.— Episcopi camerini vicarium,virum probum et amantem Societatis, commendat.tJhus.Pax X.' etc. Molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. Benche la superior'potentia dell' anime nostre con la diuina uolunta se conformas-1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 163, prius 10, antiquitus 9.


1JOB412 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1171se, non resta pero che non fussemo tutti conquassati, intendendoesser communamente priuati della giocundissima pre-ueramente disentia, <strong>ex</strong>empio perfectissimo de uita, spechiocustumi, gouerno prudentissimo del beato P<strong>ad</strong>re nostro, etfinalmente da questiduoi altissimi effetti delP anima agitati,neresoluessemo per diuina gratiain quello che scritto e: Dominusdedit, Dominus <strong>ab</strong>stulit: sicut Domino placuit,ita factum est;sit nomen Domini benedictum \ilquale humilmente preghiamone dia una pietra proportionata'alprimo fundamento,si comeegli uede esser necessario all' erettione della f<strong>ab</strong>rica di questaminima sua Compagnia.Fra puochi giorni ritornaremo, chiamati da monsignordiCammerino 2 , per iui consultare alcuni casi allaimportanti communesalute del suo grege et gouerno delia sua mandra et;allhora scriueremo \\\che <strong>ad</strong>esso per urgenti .negocijfar nonpossiamo) il successo della uisita nostra in questa diocese, laquale non e stata senza molta glori<strong>ad</strong>' Iddio et commune utilit<strong>ad</strong>ella sua chiesa.U latore della presentee il vicario generale de monsignornostro di Cammerino, da esso molto amato, et da quel persomembro della nostra Compagnia, che in questa diocese si troiia,molto benemerito, et inuero perle sue uirtu, etsapientiaconditionea tutti molto charo. Viene a Roma per obuiare, et parimentigiustificarsid' alcune <strong>ad</strong>uersita che nelP esecutione deiPufHcio suo (come acc<strong>ad</strong>e a quelli che uogliono fare) glie succede.V. R. P. sara contenta, in quellecose che secondo Iddioet P instituti della Compagnia sar<strong>anno</strong> espedienti, demonstrarligratificatione del particuiar' affetto che qua n' ha demonstrato,tanto peril merito di monsignor Rmo. di Cammerino, al qualese reputar<strong>anno</strong> esser fatti questi santi fauori, quanto anchoraper le uirtu di questo homo da bene 3 , perseguitato per P esequtionedella uolunta di superiori, nella quale resplendela diuina;la quale illustre la nostra mente, a perfettamente cogno-I,21.2Berardus Bongiovanni. Vide epist. 1164, pag. 394.3Cf. appendicem <strong>ad</strong> epist. 1164, pag. 397.


ig augusti 1556 413scerla, et prudentemente <strong>ad</strong>impirla. Di F<strong>ab</strong>riano il di xviij diAgosto nel 56. D. V. R. P. indegno in X.° seruo,Emanuel de Monte Maggiore.•j"Inscriptio: Jhus. Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re, il P. Jacomo[Lainez, vicjario della Compagnia di Jesu. Roma. Alia manu:R. ta a 28 del medesimo.PHILIPPUS II11*«HISPANIAE REXJOANNI DE VEGABRUXELLIS 19 AUGUSTI I556!.Cupit <strong>ad</strong> se referri de prima, quae in Siciliae regno <strong>ab</strong>batia vacet,ut eam messanensi Societatis collegio <strong>ad</strong>judicet.Ill. eJuan de Vega, primo, nuestro visorey y capitan general.Por quanto,teniendo respecto a la grande y continua instanciaque esse reyno ha hecho al emper<strong>ad</strong>or, mi senor, para que sean<strong>ex</strong>ase al colegio della Compania de Jesus, que nuevamentese ha erigidoen la ciud<strong>ad</strong> de Mesina 2 ,otra semejante <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>i<strong>ad</strong>e nuestro patronazgo real, como la que los dias pass<strong>ad</strong>os sean<strong>ex</strong>o al otro colegio de Palermo, y principalmente a la buenarelacion que de su vida y buen <strong>ex</strong>emplo nos haueis hecho, y delfructo que con su doctrina se ha seguido, yspera que <strong>ad</strong>elantese seguira mayor en el dicho reyno, lo hauemos tenido por bien;Por ende os encargamos ymandamos tengais cuyd<strong>ad</strong>o de auisarnosde la primera <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia de nuestro patronazgo real queuacare en esse reyno, que fuere del mesmo ualor, qualid<strong>ad</strong> yquantid<strong>ad</strong> que la que se ann<strong>ex</strong>o alcolegio de Palermo, que porlos dichos respectos y particular volunt<strong>ad</strong> que tenemos a la dichacibd<strong>ad</strong> de Messina, queremos igualarla en esto a la dePalermo, para que podamosmandar hazer los despachosque1Ex transumpto coaevo in vol. <strong>Epistolae</strong> pHncipum , duplici folio,n. 76, prius 597. Est et alterum apographum coaevum in eodem vol., unicoitem folio, n. 80.2 Ms. Meccina, in alt. <strong>ex</strong>., Mecina.


414<strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11 73para el effecto de dicha ann<strong>ex</strong>ion fueren necessarios, quetal esnuestra volunt<strong>ad</strong> \ D<strong>ad</strong>a en Brussellas a xmi de Agosto m.d.lvi.1193Yo elJOANNES PELLETARIUSPATRI JACOBO LAINEZFERRARIA 21 AUGUSTI I5562.Rey.Salutaribus baptismi aquis plures lustrantur. — Mater a suo puerulo <strong>ad</strong>ducitur,ut manus victas Numini tandem aliquando tr<strong>ad</strong>at.— Alterius puerifacta.— De sociis ferrariensibus. — Quorundam mores et studia notantur.tJhs.La gratia et pace del signor nostro Jesu X.° accompagnila P. V. con la sanita corporale.Amen. Per la prima volta chescriuo alla P. V., gliracconto vn miracolo del Signor nostroper rallegrarla in esso. Circa n n'h<strong>ab</strong>biamo da battezare, fraquali e vn giudeo con sua consorte et figlioli cinque, di quali ilmenori e di dua anni et mezzo, o al piu tre. Questo putto vngiorno in camera, presente suo p<strong>ad</strong>re et m<strong>ad</strong>re, olde sonare lacampana del mezo giorno,et se mette ingenochioni, alzando lemani al cielo, mouendo le l<strong>ab</strong>ra, come f<strong>anno</strong> liputti,ma nonsprimendo parolle, per non hauere leta. Questo vedendo la m<strong>ad</strong>re,la quale era alquanto duretta, altagrida voce: O Iddioper questo putto voi che sia xpiana.; et tanto fu confirmata, chegli e vn stupore. Li altri di volsero prouar che faria,et nelmedemo tempo, nanti ingenochiarsi, va trare la veste de suam<strong>ad</strong>re, con segni che priegasse la m<strong>ad</strong>onna, il che fu piu grande<strong>ad</strong>miratione et confermatione del miracolo. Vera certo e laprophetia [?] del Signore 3 etc. Cuesto, [sic]m' ha referito vnnostro spirituale,ilquale ha li inpredetticasa.Ce ne vn altro puttino di 7 anni, il quale nanti il vicario,1Yide infra, epist. 1222, ubi dicitur quid senserit Vega de hac PhilippiII concessione.2Ex autographo in — vol. F, duplici folio, n. 202, prius 100, 102. Ususest hac epistola POLANCO, t. VI, pag. 197, n. 723 et seqq.3«Ex ore infantium et lactentium perfecisti laudem». Maith. XXI, 16.


21 AUGUSTI 1556 415nanti ilpodesta et ogniuno se diffende miraculosamente, dicede parolleet con tale gratia, che vn stupore: onde veramentesipo dire: digitus Dei est hic \ Quandoflcte se li dice che lovogliano dare alli marani 2 o giudei,se mette dentro legambedogni xpiano., gridando como se lamassassimo. Questo puttodice che vole amazzare tutti ligiudei et marani, cosa che nonsicrederia, sel non si vedesse, quodammodo. Ho volsuto cheli fratelli interpretasserole tre pietredel nostro glorificato P<strong>ad</strong>re,et cosi mando le pollizze loro alla P. V. liper aprouar interpretipij, li quali tutti f<strong>anno</strong> oratione per la P. V., et li sacerdoticelebrano la messa, priegando el signor nostro Jesu X.° checi impresta la P. V. et P<strong>ad</strong>re il dottore Olaue, et il P. Frussio3 ,et tutte le colunne nostre, sino che h<strong>ab</strong>biamo pigliatoalquantopiu del loro spirito.Riceuemmo quellodel 15 con quelle di Parigi,le qualimandaremopiu presto che potremo.Nicolo ha eletto Portugallo. Guillelmo * sta in Argenta, mapare non vi voglia stare; pur faremo che vi stia: e mal mortificato.Ci rincresce del fratello Ambrosio 5 , pur speriamo lauita 6 .Gia desiderauo trouar coquo, ma non sapiamo doue trouarne,pur ci sforzaremo n' hauer' vno qualunche. Francescoetiam studia, ma certo ha fatta tanto bona proua, che merita chesia siolto della cugina omnino. QuelloGio. cautiuo7none attoper il studio, come sino qua se visto; onde, quando paresse allaP. V., faria la cugina o altri in casa. H<strong>ab</strong>biamo sminuitoofficijiltempodelle lettioni.Qui in Ferrara sono molti amalati per la citta. Quid agen-1Exod. vni, 19.2«Marranos vocant judaeos, postbaptismum acceptum <strong>ad</strong> judaismumredeuntes». Polanco, t. vi, pag. 194, n. 715.3Martinus de Olave et Andreas Frusius, quorum primus «decimaseptima die Augusti, acutis febribus consumptus, <strong>ad</strong> Dominum migravit»,Polanco, t. vi, pag. 47, n. 136; Frusius vero «Octobri mense». Ibid.,pag. 48, n. 138.4Gulielmus Chiossova.5Ambrosius Pullicinus.6Ms. la uita la.Lectio dubia; legi enim potest Cau/ino, Cantino, Cantiuo,


416 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1174dum, se la peste assaltarala, circa le confessioni, etc,del che sedubita assai?De Claudio ! screue Mtro. Andrea 2 ,saria molto bono mandarlolongedella patriaet conosciuti. Altro non hauendo, priegoal Signore dia la sua gratiaalla P. V. con la sanita. Alli 21 d'Agosto 3 56 di Ferrara. Della P. V. figliolo,Io. Pelletario.IInumero de putti, 60. Niuno fa liPost scripta.essercitij.Nicolo giase mutato di volere andar in Portugallo,rimettendosi alli medici. Veda * la P. V. la mut<strong>ab</strong>ilita etinconstanza di questo putto. Temiamo che non si dipentivoleret di fatto li medici non nemutarsi, et che non sia tentatione,f<strong>anno</strong> molto conto; solo parlano purgarlo, venuto il fresco.Inscriptio: 7 Al molto Rdo. i.n X. P<strong>ad</strong>re, il P. Mtro. Lay-'nez, vicario generale della Compagnia de Jesu, a Roma. Aliamanu: R. ta a 27 del medesimo.11*4EMMANUEL GOMES DE MONTEMAYORPATRI JOANNI DE POLANCOCAMERINO 23AUGUSTI I556sSensus ob felicem Ignatii e corporeis vinculis migrationem.— De candidatis<strong>ad</strong> Societatem..Jhs.Molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Gratia et pax Christi, etc.Quella de V. R. de 12 del presente, insieme con quell'altra inclusa,ho receuto in F<strong>ab</strong>riano. Et come noi restassimo consolati,intendendo il felice transito del Bto. P<strong>ad</strong>re nostro, M.Ignatio, V. R. il puo ben pensare. Ben e uero ch' io il sapeuagia erano cinque o sei giorni, ancorche non mi bastassi 1' animo1Claudius Forget.2Andreas Boninsegna.8Ms. dagosto.4Ms.Vedla la.8Ex originali in vol. F, unico folio, n. 162, prius 9.


23 AUGUSTI I556 417dirlo alli nostri compagni, per non portargli noue, le quali(etiamche 1' huomo si remetta alla uolunta de Dio) non si possonosentire senza turbatione: fossimo donca tutti in ueromolto dissolati per le miserie et imperfettioni nostre. Appressopuoi fuo gionto a questa dissolatione, che nissuna pocerebbeessere maggiore, quell' altra secunda, nella qualleV. R. me significa(et io credo) essere io delle nate persequutioni colpeuole,si nel principale,si anco nel consequente.Certo in questo nonposso non molto licontristarmi, puoiche per mei deffetti nasconotanti impedimenti nella salute delP anime et nel diuinoseruitio et nel progresso della Compagnia;et si non mi fossereputato in superbia, direbbe uoluntiere: Si propterme <strong>ex</strong>ortaest haec tempestas, proiiciteme in mare '. Ma poiche questonon posso dire senza Y interiore superbia, piu ch' ogni uelenopestifera, ne pensare senza mentale sacrilegio, iltutto remetteroalla vntione et ordine della santa obedientia. Uero e che conquesto negare non posso, che non sia molto obligato a V. R.,mandandomi (oltralipassati) questi santi ricordi;et a farlo cosidi qua inansi, tanto piu la pregaro, quanto piu uedo non poterla2 dissimulare 1' amore che in X.° mi porta; molto pero piulapregarebbe se degnasse pregare il signor Dio, mi faccia tale,quale V. R. desidera, et io uorrei. (^uanto a quelli tre 3 che all"hora scriueuamo ch' hauiamo mandato a Loreto, et <strong>ad</strong> altri treche de F<strong>ab</strong>riano h<strong>ab</strong>biamo mandato doppoet quelli,<strong>ad</strong> altri chesono in precincto da mandare, a me mi pare che faccio secondo1' ordine mi ha datto il P<strong>ad</strong>re rettore di Loreto; et quando nonfosse, uorrei intenderlo, per sapere come debbia fare. Della predic<strong>ad</strong>e Camerino la quaressima, vna mente me tira a quello chedice V. R.,1' altra mi sprona alla despositioneche si uede demolto frutto, et anco hoggi me ne parlauail vescouo 4 con desi-,derio et speranza che se darebbe costi ordine <strong>ad</strong> vn collegio:del tutto, secundo determinare la santa obedientia, seremo molto1Jon. 1, 12.2Ms. prometerla.3Erant hi Societatis candidati, concionibus ct <strong>ex</strong>emplo Patris Gomesallecti.4Laudatus Berardus Bongiovanni. Vide epistolam sequentem.EPISTOLAE MlXTAE, TOM. V. 27


41 8 <strong>Epistolae</strong> Mixtae — 1175contenti. De Camerino 23 de Agosto 1556. Indegnoin X.°seruo de V. R.,-tEmanuel.Inscriptio: \ Ihs. Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, ilP. Mtro.Polanco, della Compagnia de Jesu etc, a Roma. Aiia manu:R. ta a 28 del medesimo.1195EMMANUEL GOMES DE MONTEMAYORPATRI JACOBO LAYNEZlCAMEI4INO 23 AUGUSTI I556.Coenobium virginum <strong>ad</strong> severiorem legum— custodiam revocatum. Sacra<strong>ex</strong>omologesi— cives <strong>ex</strong>piantur.— Inimicitiae sedatae. Christiana doctrinaedocetur.— — Conciones <strong>ad</strong> populum. Plures <strong>ad</strong> perfectioris vitae rationemconsectandam accenduntur.— Societatis collegium cives instituiperoptant.— Sacerdotes tres nostrae sodalitati <strong>ad</strong>haerent, alii eam ingredistatuunt.— Stum. Genesium <strong>ad</strong>it, disciplinae redintegrandae causa, temporisdiuturnitate miser<strong>ab</strong>iliter prolapsae.Jhs.Molto Rdo. in Jesu Christo P<strong>ad</strong>re. Gratia et pax Christi, etc.Del successo delle cose in F<strong>ab</strong>riano nel diuino seruitio per1'eterna gratia fatte, resta auissare a V. R. P., et in questa partemi rincresce 1' assentia del nostro fratello Hortensio 2 il, quallein uero meglio poterebbeil tutto a glori<strong>ad</strong>iuina <strong>ex</strong>plicare;mapuoiche ]' eterna dispositione cosi dolcemente ha ordinato, socerto che quellaalla mia balbutienti lengua ognierrore facilmenteindulgera, perla commune charita, con la qualle a tutti1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. 1556, duplici folio, n. 17,prius 66. Est et transumptum coaevum in vol. F, duplici item folio, n. 164,n. 288prius 11.— Adhibuit hanc epist. Polanco, t. vr, pag. 87 et seqq.,et seqq.-Hortensius Androtius, qui Patrem Gomes comit<strong>ab</strong>atur,et Lauretum<strong>ab</strong> ipso missus fuerat ut Societatis candidatos eo perduceret. Polanco, t. vi,pag. 89, n. 295.


23 AUGUSTI I556 419in Christo ui ama. Oui ! , per il primo, vn monesterio di santaMargarita, doue era racolta la nobilta de F<strong>ab</strong>riano, de Montechio,de Racanata, de Camerino, et finalmente alcune de Roma,et parente del vescouo 2 et de M. Fuluio nostro 3 ,doue giaantiquamente se uiueua con molta edificatione et religione, et<strong>ad</strong>esso peril contrario con grandi scandali et dissolutione, ettutre, non solo in particulari,ma ancho in partialita, saltauanofori quando gli pareua, et ritornauano al suo piacere;ne vescouo,ne communita le potea metter per la uia, hora piache asua diuina magesta talmente ilaperglitesoro delle sue sanctissimegratie, che a tanto, quanto noi h<strong>ab</strong>biamo desiderato, sesono sua sponte condotte, non senza grande edificatione dellaterra et consolatione del vescouo; al qualeera tantogli incredibilequesta cosa, quanto fuo necessario per ordinede S. S. Rma.che venessimo da lei, per darglia bocca dal tutto relatione.Primo, egle si sono tutte confessate generalmente con moltanostra sodisfatione. Tutte le forestieri veste 4 , dinaro, robbe,senza reseruarsi ni anco le pianelle,se sono messe in commune;h<strong>anno</strong> renovato le uoti et communicatosi tutte ilgiorno dell'assumptione della gloriosa Vergine; et quelle che primo maggiauano,bebeano et vesteano secondo suo iluolere; et quandogli venea detto qualche cosa della m<strong>ad</strong>re <strong>ab</strong>batesa, reprehendendoli suoi et uitij dissolutioni, se gli uoltauano con li opprobrijet con li bastoni, <strong>ad</strong>esso nissuna cosa f<strong>anno</strong> senza obedientia,ne anco leuarsi d' vn' loco per andare <strong>ad</strong> un' altro. Sea deltutto benedetto Jesu X.°Nell' altre confessioni delli citt<strong>ad</strong>ini s' e fatto anco mir<strong>ab</strong>ilfrutto de casi horrendi et <strong>ab</strong>ominebol. Si sono trattati compositionidella paced' alcuni inimicitie, et datosi ordine nelle scholech' ogni giorno se lega una Jettione de dottrina christiana, perilchela communita ha fatto venire di Camerino trecenti libreti.S' ha predicato ogni domenica et festa, et letto ogni giorni vna1Ad oram chartae, huic versiculo respondentem, scripsit Polanco:F<strong>ab</strong>riano.aIntellige episcopum camerinum, Berardum Bongiovanni (Bonjoannes),cui F<strong>ab</strong>rianum oppidum tunc subjiciebatur.34P. Fulvius Androtius, Hortensii frater.In transumpto legitur scriptum: Tutti le forzzieri, veste.


420 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1175lettione della dottrina christiana con frutto, et, per quello chese uedea, con sodisfattione.Sono costi otto monastieri di monache, nelli qualiin diuersigiorni per tutti diceamo ogni di messa, et si faccea vna <strong>ex</strong>hortationedella perfectione et dignita della vita religiosa.Et finalmentepretendeala citta reteneruene, et <strong>ad</strong> cio hauea preparatostanza per tutto questo <strong>anno</strong>, trattando la erettione de vncollegio; et in questo s' <strong>ad</strong>operaua anco vn fratte di S. Benedetto,che e priore in Perosa, et natiuo de questa terra, et demostrauamolta afFettione alla Compagnia; che tutti sono segni manifestich' ilSignor non guardaua alle nostre imperfettione, mache interiormente si communicaua alle anime loro, maggiormenteche molti loro si uoleano dare allaCompagnia. Delliqualli, hauendo noi occhio a quanto P<strong>ad</strong>re il rettore l ui ordena,non h<strong>ab</strong>biamo pigliato piu di tre,liqualih<strong>ab</strong>biamo mandato aLoreto, et in guardia et compagnia loro, il fratello Hortensio,che prima hauea menato 1' altri tre de Mathelica. Questi tuttitre sono sacerdoti: vno era mastre schola nel domo di S. Venantio,maestro dico et nel humanita et nel canto basso et figurato,giouano di 28 anni al piu, molto humile et modesto, demediocri statura, nel volto uerile et tutto barbato, da tuttimolto amato, et Ja piu forte coluna nelle virtu (non derogandoniente agli altri) ch' era in questo collegio. Fuo tanto il piantonelli canonici alla sua partita, che pare glifosse morto ilp<strong>ad</strong>re.II secondo era vn terribile almondo, come prima dicessimo vnHortensio, ancora maestro qui in vna terra della Marca, giouanegrandeet bene proportionato, et del qualle se spera piuche del primo. L' ultimo e vn siciliano, de 27 anni, nel quallepiu le virtu innate h<strong>ab</strong>biamo considerato che le acquisiti, giudicandoessere et capace et a tempo de aggiutarsi in queste:questo e vn giouano de mir<strong>ab</strong>il charita, et ben gagliardo 2 etc.,Questo, P<strong>ad</strong>re mio in Christo Rdo., e quello poccoche mioccorre. Oltra e ancora, che duoi maestri di Camerino dellacommunita si sono mosso alla Compagnia, et il fineperde Settembrideliberatosi, et parimente duoi chierici di S. Seuerino; al1-Oliverius Manareus.Polanco, t. vi, pag. 88, 89, n. 294-296.


27 AUGUSTI 1556 421fine auisaremo della loro perseuerantia. Adesso ni rirnandamonsignor a S.Ginese, <strong>ad</strong> un' altro monasterio (dappo tutta lama laterra) tanto o piu dificil come quello di S. Margarita;<strong>ex</strong>cede in questo, che in quello non sono piu di 20 monache, etin questo sono piu di 70. II Signor ni dia lume da cognoscerela [sua] santissima volunta, et quella perfettamente <strong>ad</strong>impire \Di Camerino, li 23 de Agosto 1556. De V. R. P. minorin X.° seruo,tEmanuel.Inscriptio: Jhs. Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re,il P. Mtro.Laynez, vicario generali della Compagnia [de Giesu], etc, aRoma. Alia manu: R. ta a 28 del medessimo.1196PAULUS DORIAPATRI JACOBO LAYNEZGENUA 27 AUGUSTI I5562De coenobio Sti. Augustini, genuensi collegio attribuendo. — Id Patri Laineznon probatur.Molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.° osseruandissimo. Notificai a V. R.con vn altra mia, sono pochi giorni, come la S. ia 111. ma 3 nonhaueua perbene ilperseuerar' piu.delli fratti conuentuali in1Ad rem POLANCO, t. VI, pag. 89, n. 298, 299: «Missus est praeterea<strong>ad</strong> S.m Genesium idem P. Emmanuel <strong>ab</strong> Episcopo, qui cujusdam monialiumreformationem promovere cupiebat... Adfuit tamen Christi gratia, et quodh<strong>ab</strong>ebatur totius Marchiae dissolutissimum, et deplorari potius quamreformari posse videbatur monasterium, observantiae sui instituti restitutumest, et omni studio moniales contendebant, ut quanto majori cumoffendiculo multorum prius vixerant, tanto majori cum aedificatione sua etpopuli vitam et actiones suas omnes Christo consecrarent».2Ex autographo in vol. D, duplici folio, n. 260, prius 23.— Usus esthac epist. POLANCO, t. VI, pag. 176, n. 648, 649. Porro hujusce auctor,PaulusDoria, nobilis genuensis, antiquus erat sociorum amicus, cui «acNicolao Sauli, ut benemeritis de Societate, communicavit P. Ignatius Societatisbona, quod ipsis pro singulari dono fuit». POLANCO, t. VI, pag. 171,n. 629.3Respublica scilicet genuensis.


422 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1176questa citta, nel conuento di santo Agostino.Hora facio auisataV. R. della deliberacione molto secreta, et che con questo ordinarioa Mons. Rmo. Y arciuescouo ' ne da commissione disupplicare S. S. 1* et di intrometter' fratti osseruanti di quelloordine. Dal Illmo. Signor duce 2 mi e stato fatto saper',chetutta la signoria godera et hauera per molto bene che S. S. t:' diiquella chiesa et rediti alla Compagnia, perilche mi e parso, oltredi auertir' di ogni cosa il P<strong>ad</strong>re rettor' 3 di qui,far' intendere aV. R. che sommamente da molti viene desiderato che quella<strong>ad</strong>operi ogni mezzo perche S. B. ne resti seruita di conferir' l<strong>ad</strong>etta chiesa et renditi a questo collegio con questa occasione, dinon hauer' per bene la S. la Illma. quanto di sopra ho detto dellifrati conuentuali. Dil quale particcolar' noi, deputati,ne scriuemmoa Mons. Rmo. 1'arciuescouo,fa ilet Mons. suo vicario'medesimo. Et per agiutar' questa oppera da ogni partecheci e parsa oportuna, M. Francesco Adorno, M. Thomaso Spinolaet M. Antonio de Noue, signoriet intimi amici di Mons.:iRmo. de Trani scriuono et , suplicano S. S. Rma. ilper fauor'suo appressoS. S.^ V. R. potrafar' dar' subito essa lettera,accioche S. S. Rma. possiet mandar' a domandar' ilprefatoMons. arciuescouo, et prouedere doue fu' bisognio. Li reditidella prefatachiesa di santo Agostino sono in loci di santoGeorgio, da scuti ducento in piu, et altri trecento cinquanta infitti di case locate a piu persone. Et per quelloche occorressisborsar per1'esspedicione delle bolle, haueuo pensato, per nongrauar ne il publico ne li particcolari, che con impetrar' gratieda S. S. t;i di poser'alienar alcuna de quelle case, per poser'dil1Archiepiscopus genuensis, idemque bononiensis prolegatus,erat HieronymusSauli.aAugustinus Pinello.3Gaspar Loarte.1«Aegidius Falcetta, Caprulensis (alias Cavorlensis et Caorlensis)Episcopus suffraganeus, qui Archiepiscopi Genuensis, alibi aliis muniisdistenti, vices in gubernanda dioecesi gerebat». Polanco, t. VI, pag. 163,n. 600, <strong>anno</strong>t. 1.:iDeillis Societatis amicis, genuensis collegii fautoribus, haud semelegimus. Archiepiscopus autem et cardinalis tranensis erat Joannes BernardinusScotti, ordinis theatinorum, vir pietate insignis.


31 AUGUSTI 1556 423precio soplir' alla sudetta esspedicione di bolle,si debba hauer'facile la detta gratia, massime col mezzo della R. V., la qualenon lasciaro di pregare, come piu posso,a non manchar' a talleoccassione per gloria dil Signor nostro et agiuto di molto anime;et V. R. sera contenta non manchare di farmi sapere quelloche in talleoppera "si sera essequito. Dil stato della quale hointeso quelloche ne tiene in le sue lettere il sudetto P<strong>ad</strong>re rettore,et la memoriache V. R. ha di me, et il particcolar' affettoche ci porta a tutti ! . Nostro signor Dio sii quello che sempre cifaccia <strong>ad</strong>empir' suo il santo volere, et V. R. conserui. Da Genoaa di xxvii di Agosto mdlvi. Al seruicio di V. R. parattissimo,Paulo d'Oria.Jnscriptio:\ Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.° osservandissimo,[il P.] Jacomo Laynes, vicario generale [della] Compagnia diGiesu, etc. A Roma. 1199BARTHOLOMAEUS DE BUSTAMANTEPATRl JGNATIO DE LO.YOLAGRANATA 31 AUGUSTI 15562Res Societatis secundo cursu feruntur.— Episcopi et civium amor erganostrates.tJhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi, etc. L<strong>ad</strong>el mes pas<strong>ad</strong>o escribio por mi el P<strong>ad</strong>re doctor Placa, rectordeste collegio y casa de probacion, a causa de estar yocama de unas tercianas dobles, que porla bond<strong>ad</strong> del Senor me.en lahan dur<strong>ad</strong>o casi hasta el fin deste mes. Lo quese ofrece que1Exitum hujus rei scimus <strong>ex</strong> Polanco, qui, hac <strong>ad</strong>hibita epistola, subjicit:«Archiepiscopus prudenter censuit potius Observantibus ejusdem Ordinis[Sti. Augustini nempe], quam Collegionostro monasterium illud essetr<strong>ad</strong>endum; nec etiam Patri Laynez Vicario aliud decere aut fieri possevidebatur. Scripsit tamen Archiepiscopus Duci ac Senatui, serio <strong>ex</strong>hortanslocum aliquem commodiorem Collegio prospicere». POLANCO,t.vi,pag. 177, n. 649.2Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 278, prius 517.


424 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11 77tscrebir despues de aquella es, que el senor arc^obispo desta^iud<strong>ad</strong> ! cresciendo ,siempre en la deuocion de la Compania, noshaze tantas charid<strong>ad</strong>es, que con lagran opinion quese tiene desu persona,se anima mucho a su <strong>ex</strong>emplo toda la ciud<strong>ad</strong> a nosayudar y fauorecer; y asi es paraal<strong>ab</strong>ar mucho a nuestro Senoruer la opinion en que aqui estan los de laCompaiiia. Plegua a]a diuina majest<strong>ad</strong> de darnos su gratia para responder a estaopinion, que, cierto, es para confundirnos mucho, entender deuna ciud<strong>ad</strong>, tan grande como esta, que no ay enfermo que sequiera confesar, 6 se uea en peligro de muerte, que no tr<strong>ab</strong>ajede llamar algun P<strong>ad</strong>re de laCompania: y si aqui houiese ciensacerdotes, nunca les faltaria en que entender.Muestrase la deuocion, en que estamos 32 personas, y sin salira pedir porla ciud<strong>ad</strong> limosna, nos la traen <strong>ab</strong>undantementea casa, de manera que nunca se siente falta, y aun siempre sedize por elpueblo que nos d<strong>ex</strong>amos morir de hambre, por nopedir lo que hauemos menester. Y a hauido algunos deuotos,que nos han persu<strong>ad</strong>ido a que lo pidamos por el pueblo, aunqueyo, mientras dura la charid<strong>ad</strong>, siempre e iuzg<strong>ad</strong>o en el Seiiornuestro que no conuiene, porque ahora nos sobra la limosnacon mucha edificacion de todo elpueblo, y no se si, comencandoa pedir, aunque en losprincipios nos acudyesen bien,despues se cansarian 6 descuydarian muchos de darnos, condezir que en toda parte nos dan; lo que ahora es al reues, que,acudiendo muchas limosnas a casa, como ueen que no pedimos,siempre entienden que tenemos necesid<strong>ad</strong>, y en la uerd<strong>ad</strong> nossobra [de]todo.Tambien escrebi a V. P. como la elquaresma pas<strong>ad</strong>a seiiorar^obispo nos hizo limosna de tres mil duc<strong>ad</strong>os para comprarcasa, y la c^iud<strong>ad</strong> mando otros mil. Buscose vn sityo capa^ y enlameyor parte de toda Gran<strong>ad</strong>a, que, segunlas buenas cualid<strong>ad</strong>esque tiene, iuzgan que es muy barato, yen la verd<strong>ad</strong> loes: no llegara el precio a mil y setecientos duc<strong>ad</strong>os, con entrarcinco 6 seis pares de casas en 61. Speramos en nuestro Senorproueera de limosnas para el edificio, segun lo que toda esta1Pelrus Guerrero, de quo videantur Patris Bustamante epistolae, suprapositae.


^iud<strong>ad</strong> desea que se comience, ytrac.a, y se comen^ara a <strong>ab</strong>rir las canjas31 AUGUSTI I556 425asi se esta ahora haziendo l<strong>ad</strong>e los cimientos estasemana, placiendo al Senor. Su diuina maiest<strong>ad</strong> de el augmentoa esta obra, que s<strong>ab</strong>e ser menester para su mayor gloriay seruicio.Amen.Y porque todauia estoy con mi flaqueza y debilitacion, remitirelo demas que aqui podia dezir a la del P<strong>ad</strong>re doctor Placa! . Solamente dire, que es para al<strong>ab</strong>ar mucho a nuestro Senorlo que en estos collegios de laCompania desta prouinciase esfuerc^antodos" a guardar muy <strong>ex</strong>actamente las constituciones yreglas de nuestro instituto, cuya observantia los haze tales, qualesV. P. quiere que sean. alPlegua Sefior tenernos de su diuinamano, para que de die in diem nos uamos mas aprouechandode la merced y fauor tan singular que nos ha hecho entraernos a. la Compania, que es un beneficio que tan grandesesperancas nos da de gozar eternalmente de sus diuinos thesorosen el cielo. Todos humilmente nos encomendamos en lossanctos sacrificios de V. P., y en las oraciones de nuestros P<strong>ad</strong>resy charisimos hermanos. Denos elsefior su gratia para sentiry enteramente cumplir su sanctisima uolunt<strong>ad</strong>. De Gran<strong>ad</strong>apostrero de Agosto de 1556. De V. P. indigno hijo y sieruoen el Senor nuestro,BUSTAMANTE.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo,P. M. Ignacio de Loyola, preposito general de laCompani<strong>ad</strong>e Jesus.Vide epist. proxime sequentem, n. 1 179.


426 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11781199BARTHOLOMAEUS DE BUSTAMANTEPATRI JOANNI DE POLANCOGRANATA 31 AUGUSTI I556*.Animum ostendit pfoclivem <strong>ad</strong> subveniendum collegio romano, inopial<strong>ab</strong>oranti.— Bernardinus de Figueroa cupit ut granatenses socii curamcoenobii cujusdam virginum suscipiant.— Incommoda inde secuturainnuit Bustamante.— Judicat etiam non <strong>ex</strong>pedire ut <strong>ex</strong>tranei relaxationibusnostrorum intersint.MuytJhs.Rdo. P<strong>ad</strong>re mio en Christo. Pax Christi. Muchos diasha que d<strong>ex</strong>o de escrebir a V. R., mortificandome en elcontentamiento,s<strong>ab</strong>iendo sus muchas ocupaciones, y entendiendoansimesmo que porlas letras de nuestro P. Francisco 2 h<strong>ab</strong>raentendido V. R. las cosas de importancia que desta provincjale podria yo escrebir. Con todo esto, porque V. R. no me olbide,le escrebire mas bezes de aqui <strong>ad</strong>elante, si me da lic ienc> ia, porla mucha affection que nuestro Seiior me ha d<strong>ad</strong>o con los quetanto tr<strong>ab</strong>ajan,como V. R., en las cosas deste bien general delaCompania. Doy gracias a nuestroSenor, que va offreciendoocasion en esta probinciapara un mediano socorro dese collegio,y aun creo que mas que mediano, quanto a la presente necesid<strong>ad</strong>,como nuestro P. Francisco yel P. Mtro. N<strong>ad</strong>al creo <strong>ab</strong>ranescripto, cuyas letras me escusaran de dar a V. R. auiso de losmedios. Entiendo quelas cedulas de los quinientos duc<strong>ad</strong>os quede aquise enbiaron, llegaron tarde, y yban a treynta dias vista,porque aun con eso nos hiz-o el jinobes muy gran charid<strong>ad</strong>, queen tanta cantid<strong>ad</strong> no quisollebarnos interese nenguno, y c<strong>ad</strong><strong>ad</strong>ia nos haze muchas limosnas.Por ciertas letras de Bernardino de Figueroa,electo arcobispode Nazaret 3 ,en el reyno de Napoles 4 , para su hermano,1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 279, prius 518.2Franciscus Borgia.;)Ms. heic et deinde, NazareJit.4Vide supra, epist. 11 18, pag. 268, <strong>ad</strong>not. 1.


31 AUGUSTI 1556 427canonigo de aqui, tengo entendido que trata con nuestro P<strong>ad</strong>remande que la Compaiiia se encargue de un monasterio de monjasdesta cibd<strong>ad</strong>, subjectas al senor arc^obispo della, quanto alconfesarlas ordinariamente, por la gran debocion laque <strong>ab</strong><strong>ad</strong>esay las mas de las monjassobre esto.deste monasterio tienen a la Compania.Luego que aqui vine, me h<strong>ab</strong>lo el ar^obispoYo me escuse con su seiloria por nuestras constituciones, diziendoque, quando porellas lo pudieramos hazer, no conueniaa las monjas, que suelen hazer tanta propried<strong>ad</strong> de sus confesores,que, a no darselos, todas bezes suelen ponerse con susprel<strong>ad</strong>as a no confesarse con otros, aunque mueran sin confession.Y en ia verd<strong>ad</strong>, el ar^obispo se satisiizo, como quien loentiende tan bien. Con todo esto, offreci a su senoria, que,sialguna vez por alguna particular ocurrenc/ta se offreciese necesid<strong>ad</strong>de confesar a alguna, se haria, y que en lo que mas ellasse podrian aprobechar, seria en algunas platicas particularesque se les hiziesen a todas las monjas juntas vn dia entre semana,en que las instruyesen y animasen a. la perfection y obseruanci<strong>ad</strong>e su instituto. En todo esto quedo el senor ar^obispomuy bien; y como el senor Bernardino de Figueroa es tan debotode estas monjas, y ellas no se satisfazen con la dicha limitacjon,creo que se prohrio de que trataria elnegocjo con nuestroP<strong>ad</strong>re, y asi ha escripto aca buenas esperan^as de que supaternid<strong>ad</strong> mandara condecender a. la peti^ion de las monjas.Lo que puedo y debo dezir es, que semejante ocupac/ion bastariapara que ntngun P<strong>ad</strong>re deste collegio pudiese entender enotro <strong>ex</strong>ercjcjo alguno; y aun todos los que aqui estamos nobastariamos l para las confesiones de solas las monjas. Y vna delas cosas en que el Spiritu santo not<strong>ab</strong>lemente guio a a nuestroP<strong>ad</strong>re, fue, en auer obui<strong>ad</strong>o en las constitucjonesa este inconuiniente.Tambien escribio aquiel dicho electo de Nazaret al canonigo,su hermano, que auia pedido a nuestro P<strong>ad</strong>re le concedieseque pudiese estar en las quietes destos nouicios algunasbezes a su election, y no quiero yo poner aquilos inconuinien-1Ms. vastasemos.2Ms. guyo.


42S <strong>Epistolae</strong> Mixtae— ii 79tes grandes que desto se siguirian, porque se s<strong>ab</strong>ran alla,mejorque yo los puedo entender. Bien es verd<strong>ad</strong>, que, siendo personastales, y not<strong>ab</strong>lemente bienhechores de la Compafiia, que sec^ufriese, vna pasqua 6 fiesta principal del aiio, <strong>ad</strong>mitirlos a refitorio,parece que c.ufriria por aquel dia ser tambien <strong>ad</strong>mitidosa la quiete. Con todo esto, esperamosel mandato de nuestroP<strong>ad</strong>re, el qual ha de ser la regla de nuestro a^ertamiento. Denosnuestro Sefior su gracia, para que en todo acertemos a sumayor serbicio y entero cumplimiento de su santa volunt<strong>ad</strong>. DeGran<strong>ad</strong>a vltimo de Agosto 1556. De V. R. menor sieruo en elSefior nuestro,BUSTAMANTE.Inscripio: Ihs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re mio en Christo, elP. Mtro. Juan de Polanco, de la Compaiiia de Ihs.1199JOANNES DE LA PLAZAPATRI IGNATIO DE LOYOLAGRANATA 31 AUGUSTI I556'.Tirones in omni virtutum genere <strong>ex</strong>ercentur.— Exemplo sunt civibus.—Candidati duodecim inter sodales <strong>ad</strong>lecti.— Unus, <strong>ex</strong> corporis ergastulo,in caelestem patriam migrat.— Oppidum Loxa a Patre Avila <strong>ex</strong>colitur.tJhs.Mui Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi. En grandeobligacion estan Jos que tan a su cargo tiene N. S. en esta cas<strong>ad</strong>e probacion, a le dar continuas gracias porlas sefial<strong>ad</strong>as mercedesque de su mano c<strong>ad</strong>a dia reciben, como se vee en lasque, con los que de antes estauan, obra, y en las que, a los quea su maiest<strong>ad</strong> sea seruidode nueuo vienen, comunica. Ruegodar tanta grac/ia para agr<strong>ad</strong>ecer la recjbida, como ha sido seruidocomunicarla sin nuestros merecimientos por sola su bond<strong>ad</strong>y misericordia.Aora se cumplen quatro meses que ha [que]esta en esta1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 332, prius 220.


31 AUGUSTI I556 429cibd<strong>ad</strong> la probacion, en el qual tiempo han entr<strong>ad</strong>o diez 6 dozede nueuo en ella, dellos gr<strong>ad</strong>u<strong>ad</strong>os en diuersas facult<strong>ad</strong>es, conbuenos principios para passar <strong>ad</strong>elante; y los que no son estudiantes,con grandesdeseos de seruir a N. S., y emplearse todosen su seruic/10.Y esto es cosa que a todos pone en grande confusion,Ver la grande y auentaj<strong>ad</strong>a scien^ia que N. S. ensena,debaxo de la sancta simplicid<strong>ad</strong>,a los que de veras se entreganen su seruicio a qualquier tr<strong>ab</strong>ajo quese les offreciere. Porquemuchas vezes, juntandonos a la hora del reposo, despues decomer 6 cenar, sobre las cosas que se proponen 6 platican dizencosas, que, allende de la verd<strong>ad</strong>'que ay en ellas, es tan grandela biueza con que las tratan, que se podrian poner como dichosnot<strong>ab</strong>les, y hazerse memoria dellos, como de los p<strong>ad</strong>res antiguosla hizo Cassiano, pues vn mismo espiritu es el quea. todos.lo daMostrose esto mui senal<strong>ad</strong>amente en la muerte de vn hermano,que aqui fallecio por Junio, en la qual se mostro pormas que de pal<strong>ab</strong>ra lo que tengo dicho. Porque, p<strong>ad</strong>eciendovna enfermed<strong>ad</strong> de grande dolor y fatiga, porlas rezias calenturasque tuuo, no se leuio cosa de impaciencia, sino con grandesosiego. Nunca cessaua de al<strong>ab</strong>ar a Dios ; y llegando al tiempode la muerte, dezia que, por quanto ay en el mundo, no quisieravna hora mas de vida. Y consolandole en su muerte, con dezirleque se acordase que N. S. le auia de lleuar a su gloria,dezia que no lo auia por la gloria, sino por al<strong>ab</strong>ar a Dios yhazer su volunt<strong>ad</strong>. Dixo vn P<strong>ad</strong>re, que auia d<strong>ex</strong><strong>ad</strong>o harto enel mundo, que nunca tanto se auia holg<strong>ad</strong>o de estar en la Compania,como despues que vio morir este hermano, diziendo queno era posible d<strong>ex</strong>ar de ser mui buena vida, la que tan buenamuerte alcan^aua. Fue de grande edificacion su paz en la enfermed<strong>ad</strong>y en el morir, ansi para los de casa, como paralos medicosque le visitaron, el vno de los quales dixo que,con sermedico, era este el tercero que auia visto tan contento y soseg<strong>ad</strong>oen la enfermed<strong>ad</strong>, y con tanto spiritu en el morir. Sea portodo al<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o el d<strong>ad</strong>or, ytodos anim<strong>ad</strong>os a imitar vn tan buen<strong>ex</strong>emplo.Veese en todos grande quietud en la obediencja, ylos masletr<strong>ad</strong>os mas subiectos y mortific<strong>ad</strong>os en el juizio yvolunt<strong>ad</strong>


430 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1179ac^erca de lo que les es mand<strong>ad</strong>o; y fuera de obediencia, grandesimplic/id<strong>ad</strong>, por el continuo <strong>ex</strong>amen que se haze ^erc<strong>ad</strong>e losjuizios, en lo qual se vee sensible prouecho, ansi en la quietudinterior como en la <strong>ex</strong>terior, y en el hazer todas las cosas sin turbacionalguna.El deseo y <strong>ex</strong>ercicio en las mortiflcaciones es tan-continuo, que, ya que fuera de casa no se les permiten, quierenrecompensarlascon hazerlas muchas vezes dentro de casa.Ac^erca de la edificacion del pueblo, de los que salen a confessary predicar,es de ver quan particular deuocion se tienecon los desta casa, que algunos llegana dezir que no se han deconfessar, si no va algun P<strong>ad</strong>re de aqui a confessarlos; y aunquelos sermones por el tiempo han cess<strong>ad</strong>o algo, pero no eldeseo dellos en el pueblo. El sefior arcobispo ha pedido, paravn grande lugar que esta ocho leguas desta cibd<strong>ad</strong>, P<strong>ad</strong>res dela Compaiiia; y por ocho 6 quinze dias pidio que embiassen alP. Basilio ' con vn hermano, alla, para predicar algunos sermonesy dezir la doctrina. Aora esta alla, y ha predic<strong>ad</strong>o con muchosentimiento del pueblo yedificacion en su conuersacion.Espero en N. S. se seruira mucho con su ministerio, y que se<strong>ab</strong>rira puerta por donde se passe mui <strong>ad</strong>elante. Muchas personaspiden aquilaCompania, y los mas son estudiantes, que hanac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o el curso de artes, y gr<strong>ad</strong>u<strong>ad</strong>os. Pleguea, N. S. hazernosverd<strong>ad</strong>eros hijos della,para lo qual con humild<strong>ad</strong> pedimosser fauorescidos con las oraciones y sacrificios de V. P.; y yoparticularmente lo pido, como mas necessit<strong>ad</strong>o. De Gran<strong>ad</strong>a 31de Agosto. De V. P. indigno sieruo en Christo,Placa.Inscriftio: Ihs. Al mui Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, nuestroP. Mtro. Ignac/10 de JLoyola, preposito general de la Compaiii<strong>ad</strong>e Jesus. En Roma.Alia manu, initio epistolae: E del $6 chiaramente.1P. Alphonsus de Avila, dictus, mutato nomine, Basilius. Epist. Mixtae,t. iv, pag. 761-764. — Porro oppidum <strong>ad</strong> quod, rogante antistite, missusfuit, dicitur, vernaculo nomine Loja. Vide Polanco, t. vi, pag. 682,n. 2945; Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 526 et 621. Ibi versatus est dies quindecim,plus minusve, <strong>ad</strong> medium Septembrem; supremum vero diem obiit17 Octobris.


5 SEPTEMBRIS 1556 43 1usoFULVIUS ANDROTIUSPATRI JACOBO LAINEZMELDULA 5 SEPTEMBRIS 1556l .Laetatur de recuperata Patris Lainez valetudine.— Sensus in morte PatrisOlave.—Joannes Ignatius an Romam mittendus.— Operam in <strong>ex</strong>colendooppido— collocat. Pueri instituuntur.—Dominus Leonellus Pio di Carpiejusque domus laudantur.— Morientibus Androtius <strong>ad</strong>est. — Vitia carpit.—Mendicos et aegrotos juvat.— Comitem quemdam, carcere detentum, <strong>ad</strong>bonam frugem conatur <strong>ad</strong>ducere.Pax X.' etc.fJhs.Molto R. do in X.° P<strong>ad</strong>re osseruandissimo. In rispost<strong>ad</strong>ela lettera delli 19 del passato, m' occorre dir' a V. P., chemolta consolatione hauiamo riceuta nel Signore,ch' ella tuttauiarepigli le forze, che il pensiamo sia per esser molto a seruitio deDio nostro signore et 2augumentodi merito a V. R.Della morte del buon P<strong>ad</strong>re dottor Olaue 3 la, per medesimaragione ci siamo alegrati nel Signore, non pretendendo noi odeuendo altro pretendere, che la gloriae uolunta di Dio.Di leuare il fratello Gio. Ignatiodi qua, mi parue, legendolalettera,non potersifare in modo alcuno, ne con tale intentionelo scrissi; tuttauia repensatoui, trouo che, quantoal non parermio, proceda solo da un certo dessiderio d' hauerlo meco, restandodi ciascuna sua attione mir<strong>ab</strong>ilmente consolato, della qual1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 157, prius 4, 5.2Recre<strong>ab</strong>atur e morbo Pater Lainez, qui graviterdecubuerat. PoLANco,t. vi, pag. 36, n. 97.3«Paulo post ejus», Patris sc. Lainez, in vicarium generalem «electionem,P. Olavius in morbum incidit, <strong>ex</strong> quo decima septima die Augusti,acutis febribus consumptus, <strong>ad</strong> Dominum migravit; et tunc intellectum esteum fuisse socium, pro quo a P. Ignatio benedictio et indulgentia plenariapostulata fuerat. Vir fuit non solum eruditione et eloquentia, sed pietateetiam valde clarus, et de quo multum auxilii Collegium Romanum, cuipraeerat (quamvis etiam theologiam in eo profiteretur), sperare poterat».Polanco, t. vi, pag. 47, n. 136. Tanti viri elogium, <strong>ab</strong> Orlandino,Hist. Soc. Jes., lib. xvi, n. 89-90, factum, ibi <strong>ex</strong>pressimus, ubi alios etiam<strong>ad</strong>duximus auctores, qui Olavii virtutes meritis laudibus commendant.


432 EPISTOLAE MlXTAE— Il8ocosa gia mi son spogliato. Quanto a lui, parme tuttauia piuch' h<strong>ab</strong>bia attendere alli studij.Restaui il contento del populo,del qualein tal caso io tengo poco conto, si perche non rni parericonoscer' quel dessiderio d' udir la parola de Iddio che sarianecessario, si perche andaro io supplendo, che potro ogni domenicacommodamente legere una lettione; talche, sodisfatto questosignore, il che spero facilmente fare,s' hauera 1' intentione delfratello Gio. Ignatio,et bastara uno che sia atto a insegnare l<strong>ad</strong>ottrina xpiana.alli putti,et di edificatione, come scriue.Quanto a me, trouomi per gratia di nostro Signore, massimedoppo la morte del nostro buon P<strong>ad</strong>re ! tanto, indiferente, chenon mi pare star' in luogo alcuno, et star per tutto mi sento inqualsiuoglia minima cosa inettissimo; et quando mi sara commandato,parmi a tutte douer' essere atto, in nesuna cosa ch' iofaccia punto mi sodisfo, et mi par di esser da nostro Signoretuttauia piu fortificato. Per le ragioni scritte, credo per <strong>ad</strong>essosara difficile la partita mia; quando ue sia modo d' hauer' anco inquesto 1' intention' di V. P., ne mancaro di cercarlo, ne conogni destrezza esequirlo, che il fin qui non uedo.Di mandar' altro per nostro seruimento, non c<strong>ad</strong>era per<strong>ad</strong>esso, che ce siamo alquanto piu accommodati, di cio che primanon hauian fatto.Nel resto si fara in tutto quanto se scriue, et mi e stato charosaperle per non errar'.Ouanto alle cose nostre di qua, non li posso altro dir' chequanto nel' altre, eccetto che di quella processione di putti,ch'ogni domenica si fa, par che nostro Signore molto si serui, chetuttauia piuc' e concorso d' huomini et de donne, et a noi ancoe edificatione, massime di ueder che certi uechi delli buoni dequi si mettano fra li putti; et par ch' a questo signore piacciamir<strong>ab</strong>ilmente, et me disse gia che se sua Signoria 2 hauessepotuto, uolentieri ui saria uenuto, di che ne fa argumento, chela domenica passataci mando il suo figliolocon tutta quasila1Vide aureas, quas post obitum sancti parentis Ignatii scripsit, litterasAndrotius. Eae inveniuntur in Cartas de San Ignacio,t.vi, pag. 538et 407.2 Leonellus Pio di Carpi.


5 SEPtEMBRIS 1556 433corte sua. Con tutto cio io dessiderauo dar' tal carico a altri,pero n' auediamo che, quando noi restassemo, o mancaria omolto sirifreddaria, et siamo stati molto pregati da qualchedeuoto, che non lasciamo, per le quali ragioni mi e parsosequire. S' altro li pare douiamo fare, V. P. ce 1' auisi.Non si manca ogni di de feste leger' o predicare. Credo chenostro Signore se ne sia in parte seruito, per qualche buon segnoesteriore che uediamo, et anco in questo contorno leper moltereuerentie che se ne f<strong>anno</strong>.Parecchie l donne h<strong>anno</strong> cominciato a communicarsi unauolta il mese. In corte di questo signore credo nostro Signoretuttauia u<strong>ad</strong>a operando, cosi in quell<strong>ad</strong>i sua signora consorte,la quale e tanto deuota, et tanto desciderosa di sentir' la parol<strong>ad</strong>e Iddio, che ne da molta consolatione; ne li manca altro, chela frequentatione de sacramenti, quali lassa frequentare per lisoliti suoi humili (?) respetti, parendolifar meglio. Credo chetuttauia se lileuara, che gia ha cominciato, et una sua gentildonnaogni domenica sicommunica da noi.Intendo che la figliola di questo signoree molto inclinataalla reiigione. Tuttauia mi par che nostro Signore ne uogliaconfondere, parendomi ch' il seme sia per far molto meglioreuscita che non pensauamo.E morto questi di un citt<strong>ad</strong>ino de qui,ilquale siconfessoda noi, et nella sua infermita si e communicato due uolte pernostre esortationi,il che e quicosa insoletissima, et tutto hafatta con grande edificatione et tenerezza di questa terra, conmolte lacrime nel pigliareil santissimo sacramento ;et se beneera assai carico di famiglia,e stato nondimeno semprefortissimo.Questo buon' huomo, una uolta ch' 1'disse che, resanando, uolea fare <strong>ad</strong> unguem quanto leet un'altra uolta a don Giouanni, che,s'andai a uisitar', mediceamo;hauesse potuto,hariauoluto intrar' nella nostra Compagnia in ogni modo.Quattro cose mi h<strong>anno</strong> fatto molto etmarauigliar' confondere:prima, questo di sopra; il 1'secondo, che, doppo hauerminacciato perlipeccati loro, uenisse tanta grandine, con moltod<strong>anno</strong> di questo territorio; il 3. che, percerti enormi peccati1Ms. pareche.'<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 28


434 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1180hauiamo sempre gridato et detto, che prestosi saria scoperto,il che poie stato con modi marauigliosi;il4. , che, quando iodico a questi,che giocanoil di delle feste, che sileuino, nonh<strong>anno</strong> ardir' de replicare:cosi nello reprenderli di qualche cosa;ma quel che e piu marauiglioso, che nesuno, non solamente nonsi marauigli di questi effetti, ma non se n' aueda.cheIntendo che questo signore ha mandato un bando, che finsilege o predica, nesuno giochi a qualsiuoglia giogo,et nefa rigorose demonstrationi senza riguardo alcuno, et e tanto ildesciderio de sua signoria che se uiua bene, che molto e dalodarne sua diuina maesta, che con li fatti ancora et buoniesempi gle lo fa mostrare.Ci sforzamo aiutar in quel che posiamo certe donne mendicheet amalate. Una sta hora neF hospitale, alla quale ho ordinatoch' una uolta u<strong>ad</strong>a don Giouanni a darli da mangiar', et1' altra io, facendoli noi il necessario peril suo uitto. E cosa,certo, di molta nostra confusione, ch' essendo ella mal gouernata,e restata tanto marauigliata di questacura che di leiteniamo, che si e tutta remessa in Dio, et uolentieri supportaogni suo male, et dice parole di molta edificatione. Cosi un'altra pouera donna, alla quale se e dato aiuto nel spiritocorpo.et nelQuesti di questa signora mando per me, che un certo conte,che sta in pregione da un' <strong>anno</strong> et piu in qua, si era sdegnatoper certo uino, talche non uolea mangiare. Fu cosa gratiosa;che tanto lo mortificai, che, se bene egli e nobile et d' ingegnoacutissimo, quasi tremaua, dicendoli che tutto il suo patir'Dio li daua per la sua superbia,et accio retornassi ;et che sariastato tanto pregione per diuina prouidenza,fin tanto che sefusse humiliato. Questo diceuo con li parole et modi assai austeri,et, secondo me, indiscreti, che del' altre uolte hauea cercatotirarlo con dolcezze, et poco o niente haueuo fatto. Credo chenostro Signore mi facesse fare parte di penitenza delli miei cattiuimodi, colle risposte sue, peggiore che di demonio; che,confortaua a confessare, me rispondea, accennando che lose lofacesseaccio si confessasse meco per saper suoi peccati. Se li ricordauoilmorir', rispondea che lo credea, accennando esser aiutatocol veleno, et quasi ch' 10 ne sapesse,con infinite altre cose


6 SEPTEMDRIS I556 435simili. Alla fine cenammo insieme alegramente, et poiio mepigliai la cura de trouarli il uino; il che ho fatto fin qui,et daprincipio gle )o portauo io in pregion', fin tanto che mi pregonon c' andasse piu.Credo sia restato molto confuso, et gia miha fatto domandare. Piaccia a nostro Signore farlo reuedersi ! .Resta che V. R. molto ci raccomandi a nostro Signore nellesue calde orationi, nelle qualimolto speriamo, che sara fine diquesta. Di Meldula il di v di j. hre del lvi. Di V. P. R. inutilissimoseruo in X.°,Fuluio Androtij.Inscriptio: \ Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.° osseruandissimo, ilP. Mtro. Jacomo Lainez, vicario della Compagnia di Jesu. InRoma. Alia manu: R. ta alli 9del medesimo.1181EVERARDUS MERCURIANUSPATRI JACOBO LAINEZ2PERUSIA 6 SEPTEMBRIS I556.Socii collegii perusini describuntur.iPax X.' Molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Per questa, secondoilsolito, rendero a V. P. particolar'auiso di suppositi di questocollegio et portamenti loro.In prima, vi e P. Andrea il Galuanello, d' eta di 46 anni incirca,persona di buona semplicita; et con la diligentia ch' eglivsa con grande charita nel seruigio d' Iddio et offitii soliti asacerdoti de laCompagnia in agiuto del prossimo, da grand'serue moltoedificatione, si in casa, si etiam fuor di casa, et glila sanita.II fratel Gio. Antonio Viperano, de la persona e stato sano:hebbe peroali mesi passati vn catarro in vn occhio. E stato1Ad bonam tandein frugem fuisse hunc comitem revocatum, narratPolanco, t. vi, pag. 73, n. 230.2Ex autographo ih vol. Iuformaliones antiquae, duplici folio, n. 75,prius pag. 222, 223.— Charta atramento corrosa est, ideoque ejus scriptiolectu saepe difficilis.


436 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1181sempre obediente et di buona edificatione, et peril suo insegnaregreco et latino, agiuta molti, et anche il collegio, facendoetiamdio gran progresso nelle lettere.II fratel Marco Valdes, per esser cosi nouitio, camina moltobene. Ci edifica molto la suoa obedientia, et va tuttauia crescendonelo spirito.Nele lettereha fatto buon frutto a se stesso,reuedendo obiter le cose dela grammatica, et insegnando nelaclasse de Virgilio et Cicerone,et s<strong>ad</strong>isfa assai ali suoi scholariet officio suo, et sta sano d' vn poco di rogna in fuora.II fratel Gio. Rodriguez e stato assai sano. Questi giorni glie venuto vn catarro, che li causa vna grande tosse et dogli<strong>ad</strong>icapo : il medico sta di buona speranza che presto guarisca.E persona questofratello di singolar'edificatione a tutti per lasuoa obedienza, charita et modestia; e stato molto diligentenelinsegnare nela suoa classe cose di grammatica, nela quale hafatto buon frutto; ha ben insegnato anchora, come le bucolic<strong>ad</strong>i Vergilio et vn poco d' epistolefamiliari di Cicerone. Di luigiudicano alcuni nostri fratelii che non sia per andar' moltoinanzi nele lettere, per non hauer' ingegno da cio, et penso cheesso stesso cosi giudica,et anche per1' eta che gia ha, perchealtra volta s' e ragionato de farlo alipromoueresacri ordini.Adesso ch' intende bene Ja grammatica, credo li bastaria V animoimparare casi di conscienza et altre cose apartinentea1' officio de lordine, et con questo, quando paresse, potriacontinuare1'insegnare grammatica, che in questo ha buona gratia,et faci gran frutto neli scolari, et li saria facile <strong>ad</strong> insegnar'queste cose, quali fin quiha molto ben studiato \II fratel G<strong>ab</strong>rielo Bissolio e stato sano quel tempoch' e statoqui. E di buona edificatione, e molto diligentenelo studiare. Daqualche poco tempo in qua, ha insegnato in vna classe cose digrammatica, come de generibus, declinationibus, et le regole diGuarrino 2 et ha anche letto vn, poco di greco, in che s' e ritrouatoassai nouitio, per non hauer' mai, como dice, atesso ala1 Joannis Rodriguez obitum et funus narrat hoc ipso <strong>anno</strong> POLANCO,t.vi, pag. 108, 109, n. 385.2Joannes Bta. Guarini, veronensis, de quo videatur Bibliographiacritica..., auctore MlCHAELE a Sto. Joseph, t. III, pag. 12.


6 SEPTEMBRIS I556 437grammatica per poter ne render' ragione, ne manco insegnarla;pure spero che, tanto per l' agiuto che se gli e dato, quanto persuoa diligentia, presto haura ricuperatocio li mancaua in cosedi grammatica greca et latina, et potra seruire in cose magiori.II fratel Gio., modenese, seguita sempre nel' officii temporalicon edificatione. Da che se partiPietro Natal *,ha atteso a1' infima clase con quaichundi noi (?),et benche sia stato vnpoco malaticcio per questi caldi, 1' ha guardato sempre nostroSignore in piede per i bisogni grandi che questo collegio hauea.U fratel Girolomo, senese, e stato sano dela etpersona, haatteso a vna classe di concordantie. Li suoi portamenti esterioridimostrano ch' h<strong>ab</strong>bi bisogno d' altro agiutoche non gli poss<strong>ad</strong>are questo collegio,et presto, non parendo che 1' imbecillit<strong>ad</strong>i suoa mente possa comportareilpeso deli officii,ni mancola liberta necessaria a chi le essercita, pare li conuenga. Delistudi suoi non posso render conto, perche non s' e possutofacilmente acostare a quello ci pareua, che il quasi osserua anchenel insegnare.II bene che ce parso posserglifar' qui, da vnpezzo in qua, e stato tratenerlo: ne parelongo.ch' andasse molto inII fratel Balthasaro Salmerone, si sta quando alquanto allegro,quando aggrauato. II medico dice che e necessario vngl'aere humido, et che staria bene, massime per 1' inuernata, aRoma, o a Napoli,o vero a Palermo. Lui hauera charo chesiprestorisolua la determinatione de suoa mutatione.IIVolfgango, boemo, e stato molto sano per insin ali caldi,et alhora s' ammalo (?), e puoie stato cosi mezzo sano. Inquesto mezzo'ha agiutato vn poco nela infima classe, doue hafatto frutto nela lingua volgare. Prima di continuo ha studiatoet ha fatto buon frutto in et lettere latine: e buonagramaticasperanza che v<strong>ad</strong>a inanzi nelle lettere. Ha fatto granfrutto neicostumi et spirito, che ci edifica tutti. Credo se tenga per dela Compagnia, benche non lh<strong>ab</strong>bi anchora apertamente manifestato,ni manco lho apertamente sollecitato, ma agiutatoloal<strong>ad</strong>ispositione, che spero verra presto da esso, giacrT ha solleci-1Juvenem hunc ;dimissum e Societate fuissc, tr<strong>ad</strong>it Polanco,t. vi,pag. 117, n. 426.


438 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11 82tato se gliimpongavn altro nome. Adesso Ih<strong>ab</strong>biamo concessocol fratel Giouan Antonio a vn gentilhuomo amico, acio sirinfreschino per alquanti giorni con suoi figliuolischolari nostriin cont<strong>ad</strong>o.Vn deli scholari, che prestosi riceuer<strong>anno</strong> ala Compagniaa Roma, ci diede ali giorni passati vn giouenetto cont<strong>ad</strong>ino di16 annijilqual dice hauere desiderio farsi Lo religioso. pigliammoperfar vn poco di cuccina et altri seruitii, et con questoimpara et gia fa alcuni latini, mostrando anche ingegno:al restoportasi bene fln qui,il cui nome e Pietr' Antdnio.L' vndecimo et vltimo dela familia, si di numero,si di merito,son io,chi scriuo, et humilmente racommando ale orationidi V. P. questo suo pouero collegio.Da Perugiaali 6 di 7.bre1556. Di V. P. seruo inutile in X.°,EUERARDO MARCURIANO.Inscriptio: y Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re, il P. M. ro JacomoLaynez, vicario generale dela Compagnia de Jesv, a Roma.Alia manu: R. ta alli io del medesimo.JOANNES DE CORDOBAPATRI IGNATIO DE LOYOLACOKDUBA IO SEPTEMBRIS I556'.Laetitia gcstit, proptcrea quod sanctissimum eucharistiac mystcrium incordubensibus Socictatis aedibus, a se <strong>ex</strong>tructis, tandem aliquando positumsolcmni pompa— fuerit. Humillimis precibus se Ignatio commendat—cique <strong>ex</strong> toto animo se offert. Magna sperat de gymnasio—cordubensi.Ut solemnioribus anni diebus horariae preces, submissa voce, in temploSocietatis dccantentur, modeste postulat.IMuy Rdo. en Jhu. Xpo. P<strong>ad</strong>re ysenor mio. El misericorset miserator Dominus a vs<strong>ad</strong>o de tan grandes misericordiasconmigo, que me a d<strong>ex</strong><strong>ad</strong>o gozar de ver esta casa bendita, ycon su presencia real acompan<strong>ad</strong>a, y hasta ver esto no e que-1E.x originali in vol. F, duplici folio, n. 15T, prius 669.


IO SEPTEMBKIS I556 439rido escreuir a V. P. No escriuo el modo yla manera con queN. S. fue seruido de tocar el coracon de nuestro prel<strong>ad</strong>o paraque, de tan contrario como hasta aqui a sido, le aya mouido[a] hazernos tanta merced y fauor en bendezir esta casa y yglesia,y poner el santisimo sacramento con tanta y tan gran solenid<strong>ad</strong>,que se puede bien dezir: A Domino factum est istud ',como me parece que obra portales medios todo lo que toca aesta santa Conpaiiia, que da bien a entender quela industriahumana obra poco en ella 2 . B^ndito y al<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o sea el para sienprejamas, pues asi, a los que mas contr<strong>ad</strong>izen lo que tan suyoes, por los medios que el es seruido y que a nuestro juizio sonmas dispara[ta]dos,los atrae al verd<strong>ad</strong>ero conocimiento de laverd<strong>ad</strong>. Y como bien acuchill<strong>ad</strong>o, es justo quese me crea enesta materia, pues a los principios,careciendo de la verd<strong>ad</strong>eralunbre y conocimiento que deuia tener, tan contrario fui a lasanta Conpaiiia, que ninguno fue mayor; y confieso mi culpa,que por los medios que pense y procure de echalla desta cibd<strong>ad</strong>,y que no parase en ella, poresos mismos me hizo N. S. tantamerced, de atraerme a que conociese parte de lo que en ella ay,porque del todo yo me hallo yncapaz, y no cognosco en miaprouechamiento de tantos y tan grandes fructos, quantos enesta cibd<strong>ad</strong> se hazen, mas de, aunque no beua en la tauerna, deholgarme en ella, y asi de noche y dia no querria apartarmedesta santa conuersacion.Muy de ueras y por las entrafias de Jhu. Xpo. suplico aV. P. me encomiende en sus santas oraciones a mi Dios y redenptor,y le suplique que ayude a mis pocas fuerc_as, y no permitaque, estando en fuego tan encendido en su amor, me d<strong>ex</strong>edescalentar y este tan frio, quantoestoi en el aprouechamientopara mi saluacion. Y aunque yo no aya hecho obras y seruiciosdignos de tanta merced a la santa Conpaiiia, V. P. con particularprecepto por amor de Dios me encomiende en que se tengaen sus santas oraciones particular quenta con mi saluae/ion.Estoy cierto que, por el <strong>ab</strong>undancia de charid<strong>ad</strong> que en V. R.Ps. cxvn, 23; Matth. xxi, 42.12Rem, quae in hac epist. attingitur, uberius <strong>ex</strong>plicant Litt. Qu<strong>ad</strong>r.,t.iv, pag. 442; quae litterae 31 Augusti hujusce anni 1556 datae sunt.


44° EPISTOLAE MlXTAE— II 82ay, asi lo mandara, ya mi hara mucha merced en enbiarme amandar, como al menor subdito de la Conpafiia, que, aunquede laindigno, por tal me ofresco. Al<strong>ab</strong>anca de N. S., despuesvenida desta santa Conpaiiia a esta cibd<strong>ad</strong>, es elgrande fructoque se a hecho y se haze en seruicio suyo y aprouechamientodejas animas, y no menos en las scientias que hasta seaquianse leieren.leido; y espero en 61, que se hara en las queEn el aiio venidero, nuestro P<strong>ad</strong>re, el prouincial Bustamente ',persona de gran santid<strong>ad</strong>, prudencia y scientia, a orden<strong>ad</strong>o ymand<strong>ad</strong>o quese lean artes. Los injeniosdesta cibd<strong>ad</strong>, que tanafam<strong>ad</strong>os son, estauan perdidos por falta de doctrina spiritual ytemporal. Con el <strong>ab</strong>undanc/ia de que Dios N. S. les a hecho tantamerced en resplandeceren lo vno y en lo otro, seria para queesto fuese en crecimiento gran instrumento, si su santidat fueseseruido de concedernos que en este colejiq se pudiesen gr<strong>ad</strong>uarde todos los gr<strong>ad</strong>os, conforme a como los reciben en esotrasvniuersid<strong>ad</strong>es, y con las mismas preeminenc/ias y facult<strong>ad</strong>es.[A] Andres de Buenrostro, que tiene en esa corte cargo demis negocios,le escriuo pidiendole que bese las manos y pies aV. P. por mi, y le de la obedienc/ia y quenta desto que aquidigo. Suplicoa V. R. mande dar en ello el orden que mas conuiniereal seruicio de N. S., porque este es el que pretendo. Demasde lo dicho, hasta estar bendita esta yglesia y casa, no [he]est<strong>ad</strong>o satisfecho de su permanecentia.Ya que tan de verasN. S. la a acept<strong>ad</strong>o y dedic<strong>ad</strong>o para si, me atreuo a suplicaraV. R. que,si no es en derogacion de los institutos de la Conpaiiia,V. P. me haga merced de mandar dar licencia, que enlos dias principales de N. S., de nuestra Seriora, angeles, san JuanBaptista, santa Catherina, ques la vocacion de la yglesia, sedigan el oficio diuino juntos en el choro, en tono baxo; y lasfiestas que yo d<strong>ex</strong>are orden<strong>ad</strong>as en mi testamento, que se diganpor clerigos seglares en mi capilla, ques la principala do nosemos denterrar los P<strong>ad</strong>res y hermanos que aqui fallecieren yse lesyo, con toda solenid<strong>ad</strong> mande dar licencia que se digan yde todo rec<strong>ad</strong>o de mi capilla, especialel dia de santa Catherina,a quien yo dende niho tengo gran deuocion, y en su mismo dia1Ms. Fustamante.


II SEPTEMBRIS 1556 44Ise me quemo la casa, [y] milagrosamente me libro del fuego;que se haze vna solene procesion ya de ser a esta casa. Y estotodo suplicoa V. R. con toda la humild<strong>ad</strong> que puedo; ysi sepuede hazer sin graride derogacion de los institutos, se haga; ysi no, no lo suplico,mas de insinuar a V. P. mi volunt<strong>ad</strong>, ysometella, como la tengo sometida debaxo de la obediencia deV. P., cuiamuy Rda. persona N. S. guarde y acreciente en sulsanto seruicio. De Cordoua y de Setiembre 10 de 1556. Alseruicio de V. P.DON JUAN DE CORUOBA.Inscriptio: \ Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re y seiior mio, elP. Ignacio, general de la orden de la santa Compania del nombrede Jesu. Duplic<strong>ad</strong>a. Alia manu: R. da a los 29 de Nouiembre.1183FULVIUS ANDROTIUSPATRI JACOBO LAINEZMELDULA II SEPTEMBRIS I5562.Pio diCarpi Patris Androtii discessum aegre fert.i1Pax X.,etc. Molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X." osseruandissimo.Questa dira a V. R. :i1'qualmente, doppo ultima mia,finiti li4tre di dell' oratione, parlaia questo Illmo. signore concludendo,che tuttauia piu, non solamente ci sentiuamo d' animo et neparea fusse uolunta de Dio nostro signore di partirne de qui,ma anco di esser in uiaggio quanto piu presto:di che mostrostare alquanto di mala uoglia, et ch' alla fine non potea noncontentarsi di quelche nostro Signore uuole, et che la partitanostra lida chiarissimo segno ch' questo luogho sara molto flagellato.Et perche mi parea ueder' alquanto dispiacere, pio pero,1Numerus 6 non recte conformatus est; verumtamen dubitari nonpotest quin haec epistola <strong>anno</strong> Ijj6<strong>ex</strong>arata sit.2Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 158, prius 6.: *Vide supra, epist. 5 Septembris.4Leonellus Pio di Carpi.


442 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1184della partita nostra, non gia quelloch' io mi presupponeua, re-iaaplicaiS. S. chedi tutto questo non mi era stato imposto nientedall' obedienza; pero si contentasse di quanto li parea, che quellorespetto principale, quale pensauo douess' hauer mosso il nostrobenedetto P<strong>ad</strong>re, di mandarci qua, cioe per compiacer' il!nostro Rmo. protettoreet S. S. Illma., quello medesimo haueriaanco causato quanto fusse stato suo disegno o altro simile. Allafine mostro contentarsi del tutto, pensando che questa fusseuolunta de Dio nostro signore,et in consequentia maggior glori<strong>ad</strong>i sua diuina maesta. De maniera che di qua hauiamo il descideratobeneplacito, con grati<strong>ad</strong>i S. S. ia et tanto si , potra dir' alcardinale, et a noi potra fare intendere quanto hauiamo a fare,che fra questo mezzo non si mancara procederecol nostro ordinariodi predicar'et legere;et crediamo per molti segni,chedoppo sara, non solamente conosciuto il benefitio della minimaCompagnia nostra, ma grandemente desciderato, ch' in effettoc' auediamo tuttauia piu ch' il seme n'on e stato gittatoin uano:che sara fine di questa. Di Meldula il di xi di bre 7. del lvi. DiV. R. affettissimo in X.° seruo,Fuluio Androtio.Inscriptio: Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.° osseruandissimo, ilP. Mtro. Jacomo Lainez, vicario deila Compagnia di Jesu,in Roma.1194JOANNES ANTONIUS VIPERANUSPATRI JOANNI DE POLANCOPERUSIA 20 SEPTEMBklS I5568Eustathii Commentarios in Homerum postulat.fPax X.', etc. Molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. Hauendo noi dileggere quest' <strong>anno</strong> 1' ili<strong>ad</strong>e d' Homero, non essendo qui com-.1filius.Cardinalis, Societatis protector, erat Rodulphus Pio di Carpi, Leonelli2Ex autographo in vol. F;unico folio, n. 186, prius 50.


2 2 SEPTEMBRIS 1556 443modita d' hauer Eustatio l comentatore d' esso,Homero, pre-senza alcunaghamo S. P. che si contenti, ouer' imprestarcelodiscommodita uostra, ouero pigliar questofastidio che ci si possimandare alcuno comprato, scriuendoci ilprezzo, che ui sara su-il mu-bito mandato. Hauendosi questo libro, il potra portarelattiero di M. Cipriano Pantano, nel Struzo, ouer altraperuiach' a S. P. pareraconueniente. Da Perugiaa 20 di Settembre1556. D. Sua P. t:' seruo indegno,Gio. Antonio VlPER.Inscriptio: f [Al] Molto Rdo. iri X.° P., Mtro. GiouannePolanco, theologo della Compagnia di Giesu, a Roma.1135JOANNES BAPTISTA DE BARMASOCIIS PEREGRINANTIBUSMURCIA 22 SEPTEMBKIS 15562Sodales <strong>ad</strong> solidam—pcrfectamque virtutem <strong>ad</strong>hortatur. Cavcant periculaa malo daemone structa; proficiendi occasiones, passim oblatas, prompto.animo <strong>ab</strong>ripiant.tJhs.P<strong>ad</strong>res charissimos. El dulcissimo Jhs., gozo nuestro y reyde infinita gloria,.h<strong>ab</strong>ite siempre y haga mansion en sus almas,esfor^andolas como glorioso capitan, y enseriandolas, como benignomaestro, el camino sanctissimo que sus amigos y discipuloshan camin<strong>ad</strong>o y seguido, para que con tales <strong>ex</strong>emplos conanimo christiano y generosocobreis nuebas fuerzas para de«Eustathius, constantinopolitanus, archiepiscopus thcssalonicensis,1eloquentia et eruditione claruit <strong>ex</strong>eunte saec. XII. Scripsit Commcntariosin Ili<strong>ad</strong>em atque Odysseam Homeri, qui prodierunt primum Romae 1542-1550...» Casti Gonzalesii, emeritensis, Compendiariaiu Graeciamvia, pag. 122.2Ex apographo in vol. Varia Hist., t. i,unico folio, n. 477.— Subepistolae initium titulus in hunc modum legitur, incognita nobis manu<strong>ex</strong>aratus: Carta que el P. Baptista de Barma scribio d unos P<strong>ad</strong>resque est<strong>ab</strong>an peregrinando y siruieudo eu hospitales, desde Murcia,auo Tjj6.


444 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1185nuebo comenzar y perseuerar en su santo temor y amor. Lasbuenas nuebas que tenemos ordinariamente de sus tr<strong>ab</strong>ajos yministerios, nos consuelan mucho, y juntamente solicitan paralos encomendar a Dios, conosciendo que, quanto mas son f<strong>ab</strong>orescidosde su magestat, tanto estan oblig<strong>ad</strong>os a correspondercon maior humild<strong>ad</strong>, con mayor diligencia, con mayor fortaleza,y con maior agr<strong>ad</strong>escimiento.Aunque bien cans<strong>ad</strong>o, porque tambien peregrinamos y tenemoshartas occasiones de tr<strong>ab</strong>ajar,scribo esto, tiniendo por ciertalaconsolacion que rescibiran con mis borrones, y sera para doscosas: La una, para refrescar la memoria de lo que dixe a lapartida,y es, que anden siempre proveidos de atriaca, hoc est, deoracion, de memoria de Dios, como gente que anda entre serpientes;porque seria gran mal, yendo a encantarlas, quedar, sino encant<strong>ad</strong>os, a lo menos heridos, 6 a lo menos emponzon<strong>ad</strong>os.Quis enim miserebitur incantatori a serpente percuso?Hermanoscharissimos, en el desierto andan, inter serpentes; aunque'sean hijos de Israel spiritual, menester es traer puestoslos ojosenla serpiente de brozne y sin poncona, X.° nuestro redemptor.Orationi instate 2 , uigilantes in ea, in gratiarum actione orantessimul et pro nobis, ut Deus aperiat nobis ostium sermonis <strong>ad</strong>loquendum misterium X.', etc.La 2. aes, porque creo que no faltan cruzes que offrecer al quepor todos se offrecio en ella, para les proueer de un cordial marauillosopara desmayos, y sea el que dize S. P<strong>ab</strong>lo a los hebreos:Recogitate qualem sustinuit contr<strong>ad</strong>itionem, ut non fatigemini3 . O si los hombres tibios, perecosos, ingratos, con profundaconsideracion mirassemos al inocentissimo cordero Jesus,por nosotros human<strong>ad</strong>o, por nosotros uituper<strong>ad</strong>o, perseguido,necessit<strong>ad</strong>o, y en finpor nosotros puestoen una cruz! Sin dubdaque esto solo bastaria para que deseasemos morir y renascer miluezes al dia, y poner todas mil vidas por su nonbre y honrra!Hermanos charissimos, esta es l<strong>ad</strong>ignid<strong>ad</strong> xpiana. Calicemmeum bibetis 4 . No se si aueis comen^<strong>ad</strong>o, no digo a gustarla,1Eccles. xii, 13.2Ad Coloss. iv, 2.3Ad Hebr. xii, 3.4Matth. XX, 23.


22 SEPTEMBRIS I556 445mas a tomarla: y no a tomarla, mas a desearla. Anjmense vuestrasalmas, esfuercense uuestros coracones in fame, in siti, tniejuniis multis, in frigore, in nuditate, praeter illa quae intrinsecussunt \O hermanos charissimos, y que mala senal es no comer de lamesa del Seiior! O quanto dif<strong>ab</strong>or no uestirse de la librea desuO principe! quant<strong>ab</strong>axeza no armarse de las armas de su capitan!O que dolor auia de causar al christiano deuoto, no gustardel caliz del bendito Jesus! En verd<strong>ad</strong> os digo, hermanos, queuna de las cosas que algunas uezes me entristece es, que no ueoni hallo en que p<strong>ad</strong>escer, s<strong>ab</strong>iendo que las puentes y pas<strong>ad</strong>izos,por do pasan las almas a X.°, son las affliciones; que por buenay mala fama se pasa a X.°, por salud y enfermed<strong>ad</strong> a Christo,por hambre se pasa a X.°, por desnudez, por deshonrras, escarnios,murmurationes, por hospitales se passa a X.°, y en fin porla cruz. Este es el camino, esta es la puente. Este es el paso:quien por aqui no quiere pasar, no quiere pasara X.° O buenJhs. y Seiior mio! ,:Dire por uentura por esto, que no quereisque vaya a uos? dire que no quereis que passe de mi a uos?Dire que no medais la mano? dire que me alcais la puente? direque me enpedis el passo? No podre, Senor de tni alma, dezirtal: y si tal dixere, mendax ero; pues, aunque yono merezcap<strong>ad</strong>escer injurias de otros, las podre p<strong>ad</strong>escer de mi: si no ayquien me persiga, podreme yo perseguir; si no hay quien meacuse, pcdriame yo acusar; si no ay quien me <strong>ab</strong>orrezca, podriameyo <strong>ab</strong>orrescer, de manera que el paso libre le tengo parapasar a uos, Sefior mio; mas mi proprio amor es el jebuseo y amorreoque me estorua el camino real y el passo. Por tanto, Seiior,ayud<strong>ad</strong>me. Si yo por mi mald<strong>ad</strong> no uoy a uos, vos por uuestr<strong>ab</strong>ond<strong>ad</strong> no d<strong>ex</strong>eis de benir a mi; si yo no os llamo, Uam<strong>ad</strong>meuos a mi, si yo no os busco, buscame uos a mi, pues erraui,sicut ouis 2quae periit, que aunque y [sic] ciego, hos cognosco yconfieso por mi Dios, por mi bien, y todo mi todo, etc. Et vosquoque, fratres, <strong>ad</strong>iuuate me uestris orationibus. Animo, animo,hermanos:si ay cansantio,siay malacama, si falta el pan, etc,1211 Ad Cor. xi, 27, 28.Ps. cxvin, 176.


446<strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1186si <strong>ab</strong>undan las cruces, regalosson de Jhs., rog<strong>ad</strong>le no oslas quite antes que las conozcais; y mas se puede aprouechar unalma en estas tempest<strong>ad</strong>es, quen l<strong>ab</strong>onanca. Esas son las escuelasdonde enseiia el maestro uniuersal de todas las criaturas asus escogidos grandes cosas; s<strong>ab</strong>edlo cognoscer, s<strong>ab</strong>edlo agr<strong>ad</strong>escer,recebidlo como de p<strong>ad</strong>re. En el caliz de X.° no ay poncona,no ay quetemer. En la cruz de X.° no ay ueneno. Bendiganlemillones de veces los angeles, que porda descansos;por penas, consuelos; por uituperios, honrras; portr<strong>ab</strong>ajos, hambre,hartura; por desnudez, ropas de immortalid<strong>ad</strong>; por el frio,el calor de la charid<strong>ad</strong>; por hospitales, mansiones celestiales. Atal Serior justo es que le siruamos, que le amemos, que con uerd<strong>ad</strong>y humild<strong>ad</strong>, sin bolber atras, sigamos, y para siempre al<strong>ab</strong>emoscon tales al<strong>ab</strong>ancas en la tierra, que merezcamos gocarleen compaiiia de los angeles ysantos sin fin en el cielo: cui sintbenedictio, claritas, sapientia, honor, uirtus,saecula seculorum \ Amen.Los dos quartos empe^amosa.cubrir, yet fortitudo inlos estudios se empecaranantes de nauid<strong>ad</strong>. De Murcia 22 de Setiembre 1556.Vester in X.° conseruus,tBaptista.I1S6MICHAEL BOTELHOPATRI JACOBO LAINEZAMERIA 23 SEPTKMBRIS I5562.Incun<strong>ab</strong>ula collegii amerini. — Doimus Naucius aedes offert.— Incolaeamerini benevoli et pauperes. — De supellectile instruenda. — Victusparandus.Jhs.Molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. Pax X.' Hier' sera, 22 del presentemese, gionse qui Francesco :{ colla buona compagnia !auretanaa saluamento, ancorche il P. Pisa 4 alquanto stanco.1Apocal. vii, 12.2Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 170, prius 18, 19.3Franciscus Diaz?4Alphonsus de Pisa.


^3 SEPTEMBRIS I556 447Riposer<strong>anno</strong> hoggi qui, et per consolation' mia se fermar<strong>anno</strong>,et domanni colla grati<strong>ad</strong>el Signor'se ne partir<strong>anno</strong>alla uolt<strong>ad</strong>e Loreto.Quanto alle cose chel P. M.° Polanco scriue, mi sono hoggi,come penso,ben informato, et quellamedessima information'daro <strong>ad</strong>esso alla P. V. Maestro don Doymo s' ha decchiarato,et penso1' escriua al P. M." Polanco *. Cioe ch' in uita dellasorella et nepote, M. Vincentio non puo far' altro,se non lassarlila casa sua, et che, dopo la morte loro, uerra al collegio d'Amelia, et che cosi fara presto il testamento, et disporra aquesto modo de sua volonta; ma ch' interim laCompagnia sepotra seruire, se uora, della casa. Lui ha buon animo, et la suaamicitia sempre sara utile et buona; ma per <strong>ad</strong>esso par' chebisogneria pigliar' altro partito, de comprar' questa. casa grande,ch' sta qui appresso, qualetutti duoi patroni son gi<strong>ad</strong>' accordoet uoglian' uendere a estima: al piu si pensa ch' ascendera a300 o 400 /\> et intendo che la dar<strong>anno</strong> a censo 2 .Questo miparrebbe assai meglior' partito,et mi persu<strong>ad</strong>o chel P. M.°Polanco, uenendo et uedendo iltutto, non gli dispiacera: et perquesto et per altre cose la uenuta di detto P<strong>ad</strong>re mi pare necessariaquanto prima. Mi son' hoggi molto ben' informato di 4 o5 citt<strong>ad</strong>ini della spesa che potria far' vno, etc, et tutto computato,fuor' del uestir', etc, uiene a undeci A per uno 1' <strong>anno</strong>;1Yide epistolam sequentem, et POLANCO, t. VI, pag. 6$ et seqq.: DeCOLLEGio Amerino. Porro «collegium Amerinum hoc etiam <strong>anno</strong> inchoatumest. Missus fuerat P. Michael Botellus valetudinis gratia Ameriam, et, concionesaliquas h<strong>ab</strong>ens, populum illum vehementer inflammavit; et itaamicus Societatis, Dominus Doimus Nascius, facultatem a P. Ignatiopostulavit <strong>ad</strong> quamdam ecclesiam et domum accipiendam, ubi collegiuminstitueretur, quod hujus Romani quasi membrum esset, sine ulla obligatione;et ita res transacta fuit. Et tamen, succedente paulo post migrationeP. Ignatii, duo tantum <strong>ex</strong> nostris Ameriae hoc <strong>anno</strong> versati sunt». Polanco,t. vi, pag. 28, n. 74. «Sed initio P. Ignatius<strong>ad</strong>mitti noluerat hocCollegium, sed ut domum quamdam, ubrquinque vel s<strong>ex</strong> h<strong>ab</strong>itare et totidemhospites <strong>ex</strong>cipi possent, et tamquam membrum Collegii Romani <strong>ad</strong>convalescentium aut valetudinariorum recreationem; et ita cum civitate dereditu actum non est». Polanco, /. c, pag. 6t,, n. 192.2Verba et intendo clie la dar<strong>anno</strong> a censo <strong>ad</strong> oram paginae suntapposita.


448 Epistolaf Mixtaf— 1186de maniera che a uinti persone, 220 A far<strong>anno</strong> 1'spesa 1' <strong>anno</strong>,et agiongeuano, a farla larga,10 A de pfti.Ouanto alli letti, li mulatieri gli potrebbono portar' di Roma,et sarebbe meglio, et piu a proposito, si per euitar' 1' spesa, sietiam perche, ancorche sipotrebbono trouar', parte a uendereparte a piggione, sarebbe piu fatticca: et percio sarebbe dibisogno uenir' uno a posta a proueder' et pigliarli.L' aspettar'et star' a ueder', etc, per conto di mandar' quagente, e buono; ma ho paura, P<strong>ad</strong>re, che dipoise trouarebbonole cose piu care, et <strong>ad</strong>esso si trouarebbono a molto buon mercato;et il uino quasi per niente, per esserci grande <strong>ab</strong>undantiaquest' <strong>anno</strong>, et di persone ch' h<strong>anno</strong> <strong>ad</strong>esso quantita di gr<strong>anno</strong>per uender' a buon mercato, et alhora non so se si trouaria.Qua cresce tuttauia la gente forastiera, che uien' di Roma, etprimo occupanticonceditur locus.Almeno mi parrebbe ch' <strong>ad</strong>esso V. P. mandassi far' prouisionedi uino, che per uecchezza non siguasta, anzi se megliora;di maniera, ch' ancorche qua non s' hauessino a mandar' li nostri,potria benissimo seruir' per Roma, et potria andar pelTeuere, che no e discosto, et si farebbe gran gu<strong>ad</strong>agno. Et perchequa ce carestia de bote quest' <strong>anno</strong>, piu che de uino, parea qualche pratico, che di Roma se far'potrianouenir' disfatteper uia de mulatieri a puoca spesa: credo che di bote votte; chedi piene ce ne piu <strong>ab</strong>undanria nel collegio. Se questo partitopiace, bisogna che anco piacia mandar' vno con danari per 1'speditione,perch' uno 1' seguita a 1' altro, conciosiache questaterra(come ho scritto) sia molto pouera di danari,et non si trouarian'prestati,ne a censo, etc, de onde nasce che le case sitrouano qua a sibuon mercato et altre cose.Ricordomi hauer scritto che questicitt<strong>ad</strong>inihan' molto buonauolonta alla Compagnia, et la desider<strong>anno</strong>; ma son molto poueri,et la speranza che ce, e de lasciti che si far<strong>anno</strong>, come dicanoquesti amici nostri.II giouane falegname che uerra, s' <strong>ad</strong>operara,se ce sara dafar; altrimenti, inuiaremmo uerso 1' Loreto, come ordina V. P.A Andrea 1' ha lassato la febre et sta in piedi;mi sforzaroche non glimanchi niente, poichein altro non par'sipossa<strong>ad</strong>operare, et non sara puoco, anzi assaigu<strong>ad</strong>agno per me, con-


23 SEPTEMBRIS 1556 449ciosiach' in cio facio la santa obedientia: la consolatione et recreationeprocuraro ricercarla nella volunta del Signoresanta vbedientia.Quandoet dellaV. P. mandassi dar' ordine che mi fussi mandataqualche veste pel freddo, almeno sottana,accettaria la elemosina;et anco per Andrea vna veste grossa et qualche camisa peresso, se ce ne.Di qua non uogliaron portar'lettere limulatieri, ma si ben'portarli di Roma in qua; et peroharei a caro che la P. V. cimandassi qualche uolta consolar' con qualche lettera. Et altronon acc<strong>ad</strong>endo, restara humilmente raccomandarne alle orationiet santi sacrifitij.Di Amelia 23 di Settembre 1556. D. V. P.indegno seruo in Jesu X.°, et minor figliuolo,MlCHAEL BoTTEGLIO.Ii89DOIMUS NAUCIUSPATRI JOANNI DE POLANCOAMERIA 23SEPTEMBRIS I556lBenevolum animum ostendit.— Sororem laudat et nepotem, Societatisamantes.Rdo. P<strong>ad</strong>r' in X.° In resposta della sua circa della casa, nonmia, ma uostra, selli fa intendare, che mia sorella et mio nipotesonno conformi con la uolonta mia, et h<strong>anno</strong> piu spiritodi me,et piu desiderio de seruir' alla Compagnia:.et mia sorella e laprocuratrice apresso di queste donne nobili et ricche, che faccinodelle elemosine a S. Angelo. Circa delle e delle entrate,non celli tolleria, perche ne uiuono: et ne f<strong>anno</strong> elemosinepossessioniin bona parte, che le dispensano bene <strong>ad</strong> honor' del signore Idio;ma el mio testamento contiene, che lasso heredi la sorella col mionipote, alli quali sustituisco el collegio de santo Angelo dellacitta de Amelia. Quando V. R. uenera, si potra meglio risol-il tutto. Biso-uere, che per lettere non sipuo bene <strong>ex</strong>primeregnaua chel Pisa a fosse restato qui per la sua sanita et ilper com-1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 172, prius 22.9P. Alphonsus de Pisa.EPISTOLAE MlXTAE, TOM. V. 29


450 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1188modo nostro, ouero un altro che desse principioa legiare unalettione, che ne scriuo al Rdo. vicario generale, che molti citt<strong>ad</strong>inime h<strong>anno</strong> sollicitato che ne scriuesse.Ha data consolatione al vescouo, a 4 monasterij de monache,et a tutta la citta, la passata de questi, anchorche alla improuisasiano arriuati. Non altro. De Amelia a 23 de Settembre 1556.De V. R. seruitore,Doymo Naucio \lnscriptio: Al Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.°, M.° Joan Polancho, procuratoregeneraleet mio osseruandissimo, in Roma, in santaMaria de Strata.1188FULVIUS ANDROTIUSPATRI JOANNI DE POLANCOMELDULA 25 SEPTEMBRIS I5562.Leonellus Pio di Carpi ejusque domus gaudent quod diu apud ipsos Androtiusversetur.— Proficit in pietatis studio optima Leonelli uxor. — Oppidanifrequentius sacris concionibus intersunt.— Oratio fit XL horarum,<strong>ad</strong> pacem inter christianos principes firmandam. — Animum <strong>ad</strong> Societatemjuvenis meldulensis <strong>ad</strong>jicit.— Socius in locum Joannis Ignatii,Romam petituri, sufficiendus, poscitur, qui doctrinam christianam docerepossit.VPax X.', etc. Molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.° osservandissimo.Hauiamo riceuta una di V. R. delli 19 di questo, in rispost<strong>ad</strong>ella quale, quel che mi occorre dirli e, che quantoalla partitamia di qua, dapoi ch' io intesi che questo Illmo. signore3nehauea scritto a Roma, mi parue senza dubio douere aspettareluresolutione da leiscrittane, della quale son restato contentissimo,'1Vide epistolam superiorem et Polanco, t. VI, pag. 63, n. 193 et seqq.Varie hujus viri cognomen scribitur, Nascio, Nagio, Naccius, Nancio, etc.Sic etiam indiscriminatim Doinius et Doymtis. Caeterum bonus hic sen<strong>ex</strong>«<strong>ab</strong> initio Societatis P. Ignatii s^udiosus..., cum aliquot diebus in probationefuisset, judicatum est <strong>ex</strong>pedire magis ut liber <strong>ab</strong> obedientia Dominoinserviret». Polanco, t. v, pag. 43, n. 81.2Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 153 prius, 2.3Leonellus Pio di Carpi. Vide epist. 1183.


et credo che ilsignore25 SEPTEMBRIS I556 45 1Iddio m' h<strong>ab</strong>bia uoluto in cio molto consolare,per non hauer sentito in me, se non m' ing<strong>anno</strong>, puntodi mutatione interiore. La causa, ouero mezzi che Iddio nostrosignore si e seruito che la partita non succedesse,son stati checerti nostri deuoti intesolo, se bene noi se ne guardauamo, neh<strong>anno</strong> fattimolti gridiet scrupulia questo signore. K uero che,doppo le lettere scritte, par' che sua diuina maesta ci h<strong>ab</strong>bia fattomeglio conoscere che si e seruito delli suoi inutilissimi serui inmolte cose, che peril mezzo delle confessione parmi hauer' chiaramenteuisto: di maniera che tuttauia piusi uerifka il detto deV. R. Molto dispiacere mostraua la maggior parte del populodella partitache hauea presentita,il che li ha augmentato rnaggiorpiacer; et intendo che questo mo 111. signore con sua signoraconsorte et famiglia ne ha mostrato not<strong>ab</strong>il piacere. Io mi stupiscoogn' hora piu della mir<strong>ab</strong>il cura che nostro Signore tienedella nostra minima Compagnia, anzi tuttauia piu mi par riconoscer'quantofrutto facciano le intercessioni del nostro bene •detto P<strong>ad</strong>re et altri nostri; talche, quando V. R. ne da nuou<strong>ad</strong>ella morte delli nostri, parmi douerne far molta festa. Ouestodico per rnolti particolarich' occorrono alla giornata, quali perbreuita lasso.Doppo 1' ultimo nostro auiso, parmi che quail foco messoh<strong>ab</strong>bia cominciato a far buoni efFetti, si perche tuttauia piu uengonole genti a odire la parola de Dio, si peril credito che ned<strong>anno</strong>, perilche molti s' <strong>ad</strong>ducano a confessarsi et lassar qualcheloro not<strong>ab</strong>il difetto. Ne mancaro dirli che, doppo il detto auiso,per ilson' andato due et tre uolte la settiman<strong>ad</strong>ubio della partita,a far' qualche ragionamento a questa 111. ma signora et suacorte,et parmi che nostro Signore se ne sia molto seruito, et gia si eresoluta uolersi confessar' ogni s<strong>ab</strong>bato con suoi figliuoliet famiglia,et presto penso saltar<strong>anno</strong> piu auanti, et pensarei farli faremolto bene, se si confessassero da me,il che f<strong>anno</strong> da un confessoredi santo Domenico, molto buon religioso; pero neparuedere ch' a molti religiosila si continua frequentatione de sacramentipare non meno dispiaceuole che nuoua, per le uulgariragioni, anzi di<strong>ab</strong>oliche tentatione. Pero per anco non hauiamoimpedimenti manifesti, ma liaspettiamo al suo tempo, acciotanto piu da ciascuno siano conosciuti questisanti esercitij.


452 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1188Appressohauiamo ordinato et ricordata 1' oratione delle xlhore, della quale son stato forzato hauer cura io, per carestiatalche mi e conuenuto andare a casa didi persone spirituali,ciascuno a inuitar' et esortar' ciascuna famiglia. Parmi che Dionostro signore molto se ne sia per seruir', si peril caldo che conquesto mezzo uuol cominciar' a mettere in questo luogo, si per1' authorita che [a]noi da. E stata fatta perla remissione depeccati et per la santa pace nel etpopolo xpiano.,ui e stat<strong>ad</strong>ue uolte questa signora col suo ilfigliolo,vescouo ! et tutta lacorte, doppo tutti 1' huomini et donne, gioueni et uechi, chenon sono stati da legitimacausa impediti,del che, non solo questo111. mo signore , ma tutta la terra ne comincia a sentir' moltopiacer', che il e stato ancora parteche molti huomini et donnesi sonno communicati. Di tutto sia lodata sua diuina bonta.Vn seruitore di questa signora, per quanto me dice il fratelloGiouanni 2 col , quale si e scoperto, mostra hauer molto desideriod' esser della nostra Compagnia. Egli e di eta, per quanto giudico,de 24 3anni incirca, di assai quietanatura et buone creanze.Credo sia senza lettere: sara perdi seruitijcasa molto buono. Mie parso darli questo poco di raguaglio, accioche, instando, sepossa dare resposta, che fin siquitrattiene con farli intendereche faccia oratione piu uolte per saperela uolunta de Dio nostrosignore. Hauerei a caro [saper] quel che in tal caso douiamfare prima, con suggiettiche fussero d' importanza, doppo collimediocri et infimi, qualiintendo gioueni senza lettere et similiqualita; che quando questo, ouero altri facessero instantia, nonsaprei resoluerme in altro,che ouero mandarli a Roma consimplice lettera, senza darli speranza, o di la aspettare resposta.IIcompagnio in luogo del fratello Giouanni forsi intendeV. R. che leghila dottrina xpiana.A me bastara che sappialegereet insegnar' quattro uersi il di alli putti, tale, che il minimodella Compagnia, purche sappia legere, bastara. Fra questomezzo non si mandara andare auanti, che colli segni che nemostra ogni di piu sua diuina bonta; et 1'per animo che ne dali1'z3Theodoricus Pio di Carpi, episcopus faventinus.Joannes Ignatius Nieto.Numerus ^ vix legi potest, <strong>ab</strong>scissa charta.


29 SEPTEMBRIS 1556 453per mezzo di V. R. speriamo alla fine ne ricauara quelche sarasua santa gloria, che non altro pretendiamo, molto sperandonelle orationi di V. R. et di tutti, che sara fine di questa. DiMeldula, il di xxv de 7. brc del lvi. Di V. R. humil seruoinX.°,Inscriptio: \Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.°Fuluio Androtio.osseruandissimo, ilP. M.° Giouanni [Polanjco della Compagnia di Jesu.In Roma.ilSOMICHAEL BOTELHOPATRI JACOBO LAINEZAMERIA 29 SEPTEMBRIS 1556 *.Acceptis litteris respondet.— Quae opportunitas Ameriae sit sociis e collegioromano <strong>ex</strong>cipiendis.— Vilitas <strong>anno</strong>nae. — Oppidanorum voluntas benevolain nostrates.— Societatis candidatus.tJhs.Molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. Pax X. { Per le lettere de 25 de 2ho intesa la uolonta di V. P., di mandar' quialcuni fratelli 3 et;quantunque ci para che, secondo l<strong>ad</strong>isposition delle cose, lalor' uenuta doueria esser' senza far' dimora, per alcuni rispettietiam gia scritti,tamen son' certo che, cio che la P. V. ordinera,sara ilmeglio.Quanto alia uenuta del P. M.° Polanco, giudichiamoche sianecessaria, et 1' esperientia ci fa uedere che per lettere, trattandosiilnegotio della casa che sta etqui appresso,anco di far'1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 171, prius 20, 21.2 Sic in ms. , spatio vacuo non relicto. Subaudi vero mensem Septembrem.3De collegio romano «dividendo, si bella ulterius procederent,P. Vicariuscogit<strong>ab</strong>at». PoLANCO, t.vi, pag. 62, n, 189. Igitur «cum dc collegialibus<strong>ex</strong>tra Romam mittendis, siquae necessitas urgeret, a P. Vicarioageretur, scire voluit quae commoditas Ameriae futura erat <strong>ad</strong> aliquos ibi<strong>ex</strong>cipiendos et alendos, et quid pro singulorum sustentatione <strong>ex</strong>pendinecesse esset, etc» Polaxco, t. vi, pag. 67, n. 210 et seqq., quo in loconostra epistola usurpatur.


454 <strong>Epistolae</strong> Mixtas— 1189P erection' del collegioin quella de M. don Doymo,non reusciracosi bene, come si farebbe trouandosi il P. M.° Polanco, etuedendo ! la disposition delli luoghi. Ouesti mulatieri son uenutia saluamento questa uolta, come anco le altre, et spero ch'accompagnandosi sua R. a con loro,si condurebbe qua senzafastidio; nondimeno, quando non paressi,almeno delli altri fra-mi pare, P<strong>ad</strong>re, che non douessi indugiare ne aspettare chetelli,le cose qua stessino cossi in ordine, perch' a ogni modo in ogniprincipio bisogna patir qualche puo di scomodo.2Harei hauuto a caro che V. P. ci hauessi mandata qualcheresolutione ferma della uenuta, etc, perche la lettera pareua alquantodubbia; et 111 dubio pigliar' le robbe a credenza, quelliche la d<strong>anno</strong> non si rendono cosi facili, pur' intendo la lettera<strong>ad</strong> literam. Et ancorche saria stato molto al proposito che V, P.hauessi mandato alcuni danari, perche qua non ce ne, tamenquel che in questo breue tempo s' e potuto far' e, ch' h<strong>ab</strong>biam'trouato chi ci da a credenza, a paghar' secondo che uorra ilpatron', dieci somme di grano al pretio corrente, che son 4 ^,come penso.II che da questo grano e monsignor uescouo 3 il :io procuraro si maccini subito. Li matarazzi bisogna che si facciano,perche altrimenti non si trouano, per esser' occupati liletti ch' s' harebbon potuto trouare. Altri, che son prima uenuti,domane colla gratia del Signore uederemo de far' far' da 12, etpigliarli a credenza, et le coperte et lensuoli et tauole a pagaral modo che dice la lettera. Colli duoi sumari del collegiosepotrian far' portar' di li alcune altre cose necessarie, et ancoalcune coperte et lensuoli.Del uino non s' e potuto remetter' piu ch' una botta de mediocre,de 6 somme, et un' altra piccola, per mancamento debotte, che qua non si trouano, ne anco per danari, per hauerleogni de bisogno, etc; pur' se trouara a comprarcolle bote insieme,scoso che sara questo puoco, et a buon mercato.La comunita, per hauer' il maestro fin' al Magio salariato,1Ms. uendetido.2Ms. quache.3Joannes Dominicus Moriconi, qui jam <strong>ab</strong>hinc triginta et s<strong>ex</strong> annisdioecesim amerinam tenebat.


2g SEPTEMBRIS I556 455non cipuo agiutar' colla prouisione delli too ducati, et io nonho ardimento far' altra recchiesta, perch' e pouerissimaet nonreusciria. Hauerian pur' molto da caro tutti, ch' hauendo V. P.mandar' questi fratelli, fra loro uenessero alcuni che leggesserohumanita et greco, etc. Li cursanti della logicae certo che potrianostudiar' qui piu quietamentc,et s' agiutaria anco il fratelloAndrea, quale al presente sta bene, et studia da per se.10 P harei piu de bisogno ch' esso, ch' hora mai se passan'lianni;ma pur'faccia V. P. Ad agiutarme et studiar da per me, predicandoet attendendo <strong>ad</strong> altre cose, et col contrapeso della indispositioncorporalle, non ce ordine; ne dopo che son' qui hopotutto reueder'una sol parolla di quel puoco udito, etc. Attenderemmoilmeglio che si puoa far' la santa vbedienza. Per lacasa de M. Doymo, bisogna mandar murator per concciar',benche insieme potria uenir' lifratelli, s' hauessino a uenirpresto; ouero biscgnara mandar' danari per paghar qua mura-iltore, perche qua non si trouano,ne li muratori fano credenza.11 fratello falegname e arriuato a saluamento, ancorche per uarioscasus; et non e stato spogliato, perche un' certo gentilhuomogl' ha fatto render' il tutto. Et non e maraueglia hauergli acc<strong>ad</strong>utocossi, perche falo la uia, etc. Domani cominciara far' leporte de sant Angelo, finche de V. P. questa settimana siamoauisati della certeza della uenuta delli nostri, et allhora si mettea far' 1'impanate, et cio che bisogna nella casa de M. Doymo."Qua ce vn' sarto molto da ben' persona, et molto deuotodella Compagnia, et ch' in tutte le cose ch' e bisognato, s' e<strong>ad</strong>operato con molta charita, et s' in le<strong>ad</strong>operara cose che bisognar<strong>anno</strong>per quelli ch' hano a uenire; et si fussino uenuti danari,a un tratto 1' harebbe spedito.V". P. ueda di mandarne alcuniperch' d' altro modo io non so come mi fare a far' cossi prestoet accomodar' d' altre cose minute.Questo buon' huomo da molti giorni ha orTerto vn suofigliolo alla Compagnia, giouane de 17 anni; et ancorche nonsia di statura tanto grande per la eta, tamen ha buona parte,etha buon' ingegno, et nella grammatica ben' entrodotto. Fa quiliseruitij de fuor' di casa, de portar' le limosine che glidanoper noi, con molta in diligentia,modo che mi par' sara buon'instrumento del Signor nella Compagnia. Suo p<strong>ad</strong>re et esso


456 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1190supplicano V. P. il uoglia <strong>ad</strong>mettere, et jo humilmente, rendendodi fatti suoi per cio la relation 1conueniente. Suo p<strong>ad</strong>reil uole uestire, et mandarlo doue V. P. ordinara.Riceuemmo leuesti mandateci dal collegio. Hoggi s' e predicatoin sant Angelo, per esser' sta la festa di santo Michelle, dichi e la festa. Esso ci impetri gratia a tutti, accio facciamo semprela uolonta d' Iddio signor' ! . D' Amelia 29 d' Settembre1556.Se dir<strong>anno</strong> le messe et orationi, come ordina V. P. Di V. P.indegno seruo in X.°,MlCHAEL BOTTEGLIO.119«!DOMINICUS NUMAGLIPATRI FRANCISCO PALMIOFOROLIVIO I OCTOBRIS I5562Epistola familiaris, amoris benevolentiaeque notis <strong>ad</strong>spersa.— Seseac omn'a sua Societati offert et dedicat.— Propriae demissionis sensus.La gratia e pace di Christo sempresia con tutti nui. Rdo.M. Francesco, fratello charissimo. AHi di passatihauisai a V. R.come Saluatore stete con nui una sira: similmente altriquellitri, cioe quello uechio da P<strong>ad</strong>ua, e quello sacerdote da Parma,e quello giouene spagnolo. Di quantotutti mi siano stati grati,.io non lo potria esprimer'con a uoce, et li feci quellecarece etcon quella carita, qual' debbe far' vno bon' fratello uerso laltro,et come so obligato;et disse a quello giouene, che andaua aRoma, che dicessi a M. Jacomo Laineze, chemia casa per instromento, che fossi dalla Compagnia,uolea obligar'laet tantodico a uoi; et non solo la casa, ma tutto il mio hauer' et poter',et tanto uogli sia, et cusi prometto, et forsa vn' giornoanchoraio sero dil tutto dalla Compagnia, a ben' per mei li pecchati etper la mia ignorancia me cognosceinhutiTet insuficiente in tal'Compagnia, et non meritaria star' tra tanti huomi da bene;ma1Sic; prius tamen scriptum fuerat del Sigr\ d' Iddio Sigr\; seddeletum postea fuit del Sigr\8Ex autographo in vol. F ;unico folio ;n. 166, prius 13.


I OCTOBRIS I556 457la misericordia di Dio e granda, et spiritus ubi uult spirat l . Pertanto ui prego, quando uiene la ocasione a pasar' alcuno perForli, li indriciati a casa sua, et quando lo fareti, me le tero d'vna gratia grandissima, et 1111'che io h<strong>ab</strong>iaparticular' priuileggiotanta sorte, che meriti di esser' hospito de tali congregationi etsimil' qualita d' huomini. II Signor'nostro si uolse dar' la allegreciet consolationi perfetta.Quella sera che allogio quelli tri della Compagnia,la matinamedeme che essi si partirno, uenne M. Fuluio 2 da Meldua, etstette con nui vna sira, et mia m<strong>ad</strong>re ne h<strong>ab</strong>e tanta consolationidi lui et delli passati, quantodir' si possa.Altro non ocorendomi, faro fine, con racomandarmi alleuostreorationi. Mia et uostra m<strong>ad</strong>re siracomandi a V. R. per infiniteuolte, insieme con tutti de casa. Monsignor' co<strong>ad</strong>iutore 3 ,ilsignor vicario, M. Paulo, M. Francesco, M. Girolamo et tuttili altri fratelli in Christo se ricomandino alle uostre orationi.Ue dignaritisalutar' tutti li P<strong>ad</strong>ri et fratelli d' casa per mionome. Di Forli allo primo8.bre1556.El uostro fratello,DOMINICO NUMAGLI.Inscriptio: A\ molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.° osseruandissimo,M. Francesco Palmio, rettor' dil colegio de la Compagnia diJesu diBologna. Bologna.1Joan. iii, 8.— Porro Numagli, bonus plane vir ac Societatis studiosissimus,Ignatii consuetudine, dum hic in vivis esset, delect<strong>ab</strong>atur. Numaglilitteras <strong>ad</strong> Ignatium afferunt Epist. Mixtae, t. 11, pag. 76-78.2Fulvius Androtius, cujus deinde litteras edimus, n. 1193.3«Petrus Joannes Aleotus, Foroliviensis, post resignationem Bernardi[Medices], <strong>ad</strong> hanc sedem pervenit <strong>anno</strong> 1551, h<strong>ab</strong>uitque co<strong>ad</strong>jutorem, cumfuturae spe successionis, Simonem Aleotum, nepotem, <strong>anno</strong> 1555, 11 Decembris».Ughellus, Italia sacra, t. 11, col. 586.


458 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— ngi1191JOANNES GESTIPATRI JACOBO LAINEZlBARCINONE I OCTOBRIS 1556.Sensus sociorum in beata Ignatii migratione.— Rebus Societatis barcinonensibus—praesens illius e caelo auxilium <strong>ad</strong>esse cernitur. Studium— civitatis erga nostrates crescit in dies. Pater Govierno orator <strong>ex</strong>poscitur.Jhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re en Christo. Pax Christi, etc. A los 13 delmes pass<strong>ad</strong>o recebimos la del P. Mtro. Polanco por comissionde V. P., en que auisa del gloriosotransito de nuestro P<strong>ad</strong>re,que para nosotros, como somos avn muy carnales, ha sido lamas triste nueua que se nos podia dar, hauiendo tanta razon denos alegrar y consolar, por verle fuera de tan continuos tr<strong>ab</strong>aios,y por la certitud que nuestro Senor nos da queesta en el cielogozando del premio dellos, de donde muy mejor podra regir ygouernar estos sus hijos, que de la tierra, y su grande zelo seraalla mas eficaz en procurarla salud de las almas, que nunca hayasido aca 2 .Y plegaa nuestro Senor que en esto se muestren todas lasmarauillas y milagros que su diuina magest<strong>ad</strong> en la muerte dealgunos santos suele manifestar, como ya aqui algunoslo h<strong>anno</strong>t<strong>ad</strong>o, viendo claramente mas motion en las almas, del Julioaca, que en todo eltiempo que la Compaiiia ha tenido aqui casa.Y se vee que esta ciud<strong>ad</strong> c<strong>ad</strong>a dia se va mas preparando parapoder hazer mucho fruto en ella, porque ya no tenemos aquellacontr<strong>ad</strong>iction que teniamos, ni hallamos aquella indignation quesoliamos en los mas, antes muchos nos muestran mucha beneuolenciay amor. Y en la parroquia de sant Miguel desean muchoal P. Mtro. Gouierno 3 para la quaresma, y han escrito1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 180, prius 36.2Hujusmodi litteras, in quibus felix ac sanctus Ignatiinunti<strong>ab</strong>atur, h<strong>ab</strong>es in Cartas de Sa/i Ignacio, t. vi, p. 360.3P. Michael Govierno.obitus sociis


i octobris 1556 459sobre ello por diuersos al P. Mtro. Baptistaa', Murcia, por lomucho quese han content<strong>ad</strong>o de sus sermones este mes pass<strong>ad</strong>oque ha predic<strong>ad</strong>o en aquella yglesia, <strong>ad</strong>onde ha tenido muy buenauditorio y de gente principal; y a nosotros nos han hecho rogarque no contr<strong>ad</strong>igamos mouiendo al superiora otra cosa.Y aunque parece conuernia mas se predicasse en nuestra yglesia,conferiendolo entre nosotros, nos ha parescido que por este anocumplyria mas, se diesse la quaresma a otra yglesia, yassi lohauemos escrito al P. Mtro. Baptista: no s<strong>ab</strong>emos lo que determinara.A la doctrinachristiana acuden siempre muchos ninos, y a losdomingos y fiestas acude mucha gente a la platica que se haze,de todo lo qual resulta muy not<strong>ab</strong>le prouecho.Tambien el numero de los losque frequentansacramentos seaugmenta de c<strong>ad</strong>a dia,que ya no bastamos quatro confessores alesdespachar todos el domingo, y assi quedan algunos paraentre semana. En diuersos monasterios de monjas se haze tambienmucho fruto.Dentro de casa se entiende en los solitos <strong>ex</strong>ercicios de obediencia,oration y mortification, y en la obseruancia de las reglas.Hanse ya dicho las missas para nuestro P<strong>ad</strong>re y parael P<strong>ad</strong>redoctor Olaue 2 , y tambien se haze spetial oration para V. P., yde la Com-para la nueua election de general, y los otros negociospania, entretanto que esperamos lo que el P. Francisco 3 en estoordenare, del qual avn no hauemos rescibido carta, despues quele auisamos de Ja muerte de nuestro P<strong>ad</strong>re, de la qualhasta entoncesel no tenia auiso, porque no hauemos visto la primeravia que acusa el P. Poianco; a quienel seiior Gualbes 4 pide queen la quitan^a general haga poner las quarenta libras que nos h<strong>ad</strong><strong>ad</strong>o por los interesses. Todos estamos con salud y con deseode s<strong>ab</strong>er de la de V. P., en cuyas oraciones y de todos los demascharisimos P<strong>ad</strong>res y hermanos humilmente pedimosser encomend<strong>ad</strong>osen el Seiior, cuyo sanctissimo amor ytemor en1234P. Joannes Bta. de Barma.P. Martinus de Olave.P. Franciscus Borgia.Bonaventura Gualbes.


460 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11 92nuestras almas siempresea. Amen. De Barcelona 1 de Octubre1556. De V. P. inutil hijo y sieruo en X.°,*f Gesti. fInscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, elP. Mtro. Laynez, vicario generalde laCompania de Jhs., enRoma. Alia manu. R. da a los 29 de Nouiembre.1199JOANNES BAPTISTA DE BARMAPATRI JACOBO LAINEZMURCIA 3 OCTOBRIS I556*.Polanci litteris, obitum Sti. Parentis nuntiantibus, rescribit.— Tristitiam,cum magna fiducia in Ignatii apud Deum patrocinio conjunctam, sodalesfuisse <strong>ex</strong> eo nuntio <strong>ex</strong>pertos, dicit.— Ouae injuncta sunt, diligenter <strong>ex</strong>secutionimand<strong>ab</strong>untur.Jhs.Muy Rdo. en Xpo. P<strong>ad</strong>re. Pax Christi, etc. En 2.° deOctubre hemos res^ebido las letras de 6 de Agosto, en quesenos hazia s<strong>ab</strong>er la muerte felicissima de nuestro buen P. Ignacio,etc, y se nos da instrucion de lo que en esta sazon hemosde hazer los que tenemos cargo destas prouintias 2 . No seranecessario dezir el sentimiento que estos sus hijos han tenido,que tan intensamente le amauan, de le auer perdido en la tierra,ni la confian^a nueua que, por su intercession en el cielo, ha desermuy ayud<strong>ad</strong>a y augment<strong>ad</strong>a esta minima Compania. Yo heluego embi<strong>ad</strong>o copia a la prouintia del Andaluzia, que es aquimuy vezina, y a otras partes tambien se han embi<strong>ad</strong>o las nueuasy por duplic<strong>ad</strong>as.He consult<strong>ad</strong>o al P. Francisco, comissario nuestro, en algunasdubdas que tenia sobre lo que se ha de hazer. Estoy aguardandorespuesta, para, en recibiendola, poner en <strong>ex</strong>ecution todo lo queV. R. manda, segun las constituciones de nuestra Compafiia.Aca haremos el officio que deuemos a tal P<strong>ad</strong>re; y no con1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 295, prius 360.2Cartas de San Ignacio,t. vi, pag. 360-366. Vide epist. superiorem.


lo, octobris 1556 461menor consolation sera. elsperamos encomendarle a. nuestroSeiior, que el encomendarnos en el, etc, y tambien el encomendarla election y las cosas que en la general congregation se hande tractar, para que sean para su mayor gloria y seruicio. Estascriuo para solo que allase tenga auiso del rescibo de las letras,y assi va breue. A todos de el Seiior su gracia para el cumplimientode su sanctissima volunt<strong>ad</strong>. Amen.De Murcia a 3 de Otubre 1556. D. V. R. hijo indignissimoen X.°,Baptista.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re, el P. Mtro.Laynez, vicario general de la Compania de Jesus. En Roma.Alia manu: R. da a los 27 de Henero.1193FULVIUS ANDROTIUSPATRI JACOBO LAINEZMELDULA 19 OCTOBRIS I556*.Prohibet Leonellus Pio di Carpi quominus P. Androtius et Joannes IgnatiusMeldula discedant.— Nedum illum cura hospitalis domus moderandaeliberet, aliud ei onus cogitat imponere.— Socii Forum Livii se conferunt.fPax X.', etc. Molto R. do P<strong>ad</strong>re in X.° osseruandissimo. Nel'ultima mia scrissi quanto n'occorrea in rispost<strong>ad</strong>ella sua. Inquesta non mi [a]ca.dera altro dire a V. R., eccetto che le cosenostre di qua u<strong>anno</strong> dal canto nostro al solito, et dalla parte delpopolo piu presto migliorando.Io pensauo hauer fatto un bel tratto, parendomihauer impetratala licentia da questo mo Ill. signore a et , eseguito quantoda V. R. ne s'accennaua, et in consequentia di esser liberato dalpesso di quest' hospitale;ma non solamente la licentia e riuscita1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 154, prius 3.2Saepe laudatus Leonellus Pio di Carpi. Videantur <strong>ad</strong> rem, quae heicagitur, Androtii epistolae supra positae, n. 1188, 1183, 1180, ac praecipue1161 et 11 60.


462 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1193uana, come sa, ma sua signoria mi ha detto uolermi dar'maggior peso. Etse !a speranza, quale ho dediuertir' con buoneragioni, non me riesce, non penso douer' fare altro, se primailtutto non represento a V. R.; che doppo ogni determinationemi sara suauissima. Non scriuo particolari per breuita receuendodilatione.De piu S. S. 111. ma mi ha resoluto che manco uuole si partiil fratello Giouanni Ignatio, talche credo non [a]c<strong>ad</strong>era mandarealtro senza nuouo auiso.Molto giouamento parmisia stata 1'impetration'del nostrorestare, che' <strong>ad</strong>esso piu securamente parlo a questo signore, etultimamente Iddio mi fece dir' molte cose senza rispetto, comee della morte che sua signoria presto, presto, deue aspettar', conaltre cose, quali sua signoria mostraua sentir' con <strong>ad</strong>miratione.Et io di esse son restato molto consolato, si perche tuttauia piusiseguir<strong>anno</strong> simili ragionamenti, si perche in ogni euento parmidi non douer' hauer scrupuli.II medesimo si fa in corte dellasignora, sua consorte, doue penso che' Iddio nostro signoresene seruira.Appresso questasettimana siamo stati il fratello Giouanni etio a Forli, citta lontana d' qui cinque miglia, doue alloggiamoin casa del preposto, affettionatissimo, come deue sapere, dellanostra Compagnia. Facemmo riuerentia al coaiutore ' de monsignorvescouo il et al vicario, et da tutti fummo con moltohonore et alegrouolto riceuti. La causa del' andata fu per nostraricreation, et per far' questo nostro n'Signore hauesse mostrato,pero non si fece altro.Resta che molto ci raccomandiamo alle orationi di V. R. etde tutti, che sara fine di questa. Di Meldola,il di vi di Ottobredel lvi. Di V. P. R. indegnissimo seruo in X.°,Fuluio Androtio.Inscriptio: y Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in X.° osseruandissimo, ilP. M.° Jacomo Lainez, vicario generale della Compagnia diJesu, in Roma. Alia manu: R. ta a 13 del medesimo.1Vide epist. 1190.


Ig octobris 1556 4631194COMMUNITAS ARGENTENSISPATRI JACOBO LAINEZAKGENTA 19 OCTOBRIS I556'.Ne Afldreas Boninsegna alio transferatur, cives argentenses postulant.jLaus Deo -j-Molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. Ocorrendossi rapresentarea V. R.el juditio nostro sopra alcune cose di grande importantia, nonrestaremo dirli (per benefitio di questa republica) qualmente<strong>ab</strong>iamo inteso che V. R. a disposto leuare di quiel Rdo. P<strong>ad</strong>reM. Andrea 2 , perilchenoi dubitiamo chel demonio non <strong>ab</strong>ia tesutoquesto ingano. Perche piu volte se inteso da questi contrarialla Compagnia, che, quandodeto P<strong>ad</strong>re fossi leuato dequi, che loro si contentariano del resto ;ma noi dubitiamo tutoel contrario, che, non si contentando di lui, che e persona uirtuosa,dota et esemplare (del quale se ne contentano, quanto diree possibile,tuti li amici dela Compagnia) manco si contentarianodi alcuno altro, qualforse non auera tute quelle partiche aesso P<strong>ad</strong>re. Di lor dunque si dubita per qualchesuficiente inditioche se ne ha, che questo<strong>ab</strong>iano cercato proponere <strong>ad</strong> alcunoP<strong>ad</strong>re dela Compagnia, per mandare a terra con questo inganoquello che non ha potuto con tanti altri soi ingani,forssi inmaginandossi,leuato che sara di qui el P<strong>ad</strong>re maestro Andrea, sariagran cossa ne venissi un altro simile, et con laltro potriano<strong>ad</strong>empire quello non ano mai <strong>ad</strong>empiuto (per gratia di Dio)con detto P<strong>ad</strong>re, per esser' egli stato aiutato grandemente da suamaesta in tutti trauagli.Etin uero noi diciamo a V. R., che, senon fossi stato quidetto P<strong>ad</strong>re, si puocredere che facilmente a1Ex originali in vol. Epist. communit., duplici folio, n. 14, prius19, 20.2P. Andreas Boninsegna.— Longum esset causas referre, ob quas <strong>ex</strong>pedirevidebatur ut P. Boninsegna argentenses relinqueret, inter quos plurimiinveniebantur, quibus res Societatis displicerent. Causas illas pluribus <strong>ex</strong>plicat Polanco, de collegio argentensi agens, t. vi, pag. 210-219, n. 775-811,quem consule. Ipse Boninsegna, suis <strong>ad</strong> Lainium litteris 23 Novembris,quas statim d<strong>ab</strong>imus, aliquid etiam de illis attingit.


464 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1194tanti trauagliet contrasti del demonio che se glie interposto,questo colegio sarebe non Colegio.Per cio diciamo et crediamochel signore Idio <strong>ab</strong>ia prouisto di sua Rev. a , perche cossi era debisogno. Per concludere <strong>ad</strong>unque questo ragionamento, diciamoa V. R., che ne pare non solo vtile, ma necesario el lasciar' quideto P<strong>ad</strong>re, anzi si dicea da principio quanto alo imparar' deputi, si farian poche facende, et <strong>ad</strong>uceuano questa ragione, condire, che li maestri simutano, e che per questo li puti perdono,et forssi che loro, partitto el P<strong>ad</strong>re, vorano valerssi de questaragione, con dire che liputi mai farano fruto, mutandossi cossispesso li maestri, et forsi anco dirano che la Compagnia a leuatoquello era sufitiente,lagnandossi alora del nouo retore, et lodandosside quello che <strong>ad</strong>esso se ne dogliono. Et tuto questo perspengere, se potra, el seruitio di Dio, nol giudichiamo gia, m<strong>ab</strong>en dubitiamo chel demonio per questastr<strong>ad</strong>a cerchi e loro etnoi mandare in estrema ruina. V. R. sa chel P. M.° Andrea amolte buone parte per ragugliare ogninostro contrario,fra lealtreche a, e italiano, cossaapressodi noi di grandissima importantia,per rispeto dela scola, per la quale principalmente liP<strong>ad</strong>ri sono qui.Noi dunque racomandiamo questa opera delsignore Idio a V. R., et se a lei (inspirata da suamaesta) li par<strong>ab</strong>uona la nostra petitione,auremo caro sentire perIhonor di Diola confirmatione de deto P<strong>ad</strong>re; et quando el santissimo spiritola inspiri altramente, del tuto sia fata la sua santissima uolont<strong>ad</strong>e.Ne ocorendoci altro, alle orationi di V. R. di bon core si racomandiamo,pregandola tengi memoria di noi, <strong>ab</strong>enche indignifiglioli, ala quale se oferimo per sempre, eIdio da mal la guardi,augumentandoli di giorno in giorno el suo santissimo spirito.Amen. Dargentali19 Otobre 1556. y Di V. R. figlioli, <strong>ab</strong>encheindegni,Sequuntur subscriptiones.In secundo folio, praecedenti <strong>ad</strong>juncto.Et oltre che deto P<strong>ad</strong>reper tante necesita e necesario quiui, vi e questa importantissima,che sua reverentia, per comisione del Rdo. P. M. Gioanni Peletario,ha comparato vna casa in bonissimo sitto, a la qual' bisogna,non solamente pagarla al suo temppo, ma f<strong>ab</strong>ricar li ancora;et a far' questo ne par' sua reuerenza espediente, per esereconosciuta da tuti et pratica. Per vltimo, dicemo a V. R. che


22 OCTOBRIS I556 465tuti li amici dela Compagnia, si homini come done, desideragrandemente detto P<strong>ad</strong>re, et dicono, quasi dubitando che la diuotionegrande che si ha versso laCompagnia manchera; etdicemo chel leuar detto P<strong>ad</strong>re e un' dare a chi ami laCompagniatristitia grande, et a chi la in odio, darli alegreza. Del tutosia fatto !a uolonta del nostro signore Idio. Amen. Non auemohautto tuti li amici dela Compagnia, quali sono del consiglio,per sotoscriuerssi a questa nostra, ne auemo cercato quelli chenon sono del consiglio, amici dela Compagnia, perche di questise ne sarebe da sotoschriuere uno numero grandissimo. D. V. R.inGiesu X.° indegno figliollo,Francesco Ferro, dettoGallo.Inscriptio: \ Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re, il P. M. Lainez,vicario generale dela Compagnia de Giesu, nostro in X.° semprehonorando. In Roma, a santa Maria dela Str<strong>ad</strong>a. Duibaiochi.f 195ADRIANUS ADRIAENSSENSPATRI JACOBO LAINEZLOVANIO 22 OCTOBRIS I556*.Frequentes— se <strong>ad</strong> Lainium misisse litteras, dicit. Eas eidem perlatas foreconfidit.— Romanas desiderat, ac in primis quae de provinciali constituendoagebant.— Oliverius ac Charlat supremum diem obierunt.— Providisse<strong>ab</strong>unde dicit Patris Candidi valetudini.— Paratus est Adriaenssens<strong>ad</strong> romanum iter conficiendum.— De Petro Andalot, quem de sociorumsententia ipse <strong>ad</strong> invisendos cognatos misit.-^-Sperat commodum, <strong>ad</strong>instituendum Societatis collegium, locum se Lovanii inventurum.Pax X.' nobiscum. Vener<strong>ab</strong>ilis in X.° Jesu Pater. Heri subnoctem accepi literas P. V., scriptas 17 Septembris, quibus inprimis intelligimus literas nostras a P. V. non recipi, nisi perinterualla inconsueta. Non enim dubito quin Landem perueniant<strong>ad</strong> manus P. V. Mitto vero eas per D. Al<strong>ex</strong>ium Fontana, quandocommode possum; alias, mitto eas per quemdam Louaniiagentem, et Rdo. P. Polancho notum, D. Castiliam, qui penesingulis septimanis mittit literas <strong>ad</strong> quemdam Aialam, Romae1Ex aulographo in vol. F, unico folio, n. 236, prius 280.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. ->q


466 EpisTolae Mixtae— 1195agentem. Alius vero notarius,cum quo solemus mittere literasnostras, ille, inquam, non amplius <strong>ex</strong>ercet praxim, nec mittit literasRomam; proinde rogo P. V., ut subinde dignetur aliquem mittere<strong>ad</strong> predictum Aialam, et petere literas nostras; frequenterenim scripsi,tum per D. Al<strong>ex</strong>ium tum per dictum Castilia, etrespondi omnibus literis P. V. Nec dubito quin nunc receperitissaltem aliquas<strong>ex</strong> illis, et hoc mihi sufficit, quia fere idem continent.Deinde quodP. V. de prouintiali scribit, ego neque PatremSalmeron nequeliteras eius vidi aut audiui, neque quicquamsciui an vel quisconstitutus sit prouintialis,nisi <strong>ex</strong> literis demorte Rdi. ac sancti Patris nostri, Dni. Ignatii; deinde <strong>ex</strong> literisheri acceptis \ Scripsi etiam, <strong>ab</strong>hinc duobus fere mensibus,Rdum. P. Bernardum et P. Quintinum obiisse 2 .Quod <strong>ad</strong> curam valetudinis P. Candidi 9 attinet, jam scripsicum postremo veredario prolixe,me <strong>ab</strong>unde ea in parte satisfacereofficio meo. Similiter late scripsi promptitudinem animi meiveniendi Romam, quando placebit P. V., in cuius obedientiaomnia mihi possibilia sunt; si vero aliter videatur P. V., videlicetquod non veniam, etiam idipsum bene placet mihi.Dnum. Petrum Andelotum cum quodam socio, confratreut ibinostro, permisi ire cum suis fratribus in Burgundiam,(quia pater breui obiit) peragat componatque sua, et deindeLouanium vel Romam proficiscatur; hoc autem permisi <strong>ad</strong> in-1Causam cur Adriaenssens ignoraret futurum in Belgio provincialem,eruimus <strong>ex</strong> Polanco, t. vi, pag. 444, 445, n. 1906. Etenim cum provincialisdesignationcrri P. Salmeroni Ignatius coram faciendam injunxisset, hic«qui cum Legato, Cardinali Motulensi, <strong>ad</strong> curiam Imperatoris mittebatur,<strong>ad</strong> illam non pervenit; sed cum itinere duorum dierum distaret, aliam viamsimul cum ipso Legato ingressus est,ut Romam rediret; et misit <strong>ad</strong> P. PetrumRib<strong>ad</strong>eneyram P. Ignatii jussionem, quodattinebat <strong>ad</strong> Provincialemeligendum. Sed quia placuit divinae providentiae P. Bernardum [Oliverium],qui designatus erat Provincialis, <strong>ab</strong> hac vita<strong>ad</strong> meliorem, utsperamus, evocare,ea designatio effectum sorlita non est». Vide supra, epist. 1077,pag. 145; Cartas de San Ignacio,t.vi, pag. 115, 211, 241, 244.2Intellige Bernartium Oliverium et Quintinum Charlat.3Vide quid Patri Adriaenssens Ignatius scripserit de curanda nostrorumvaletudine, Cartas de San Ignacio,t.vi, pag. 485, 260, maximevero cum agatur de viris, quales sunt Riv<strong>ad</strong>eneira, Oliverius et AdrianusCandidus (Witte).


1Finem22 OCTOBRiS I556 467stantiam omnium suorum amicorum, et <strong>ad</strong>hibito consensu PatrisRib<strong>ad</strong>ineiraetomnium fratrum ! . Hic autem reliquit fratribus,Louanii studentibus, vt deinceps suo nomine recipiant ducentoset 50 florenos, hoc est, 125 scuta <strong>ex</strong> annua pensione, quam recipita canonico quodam antuerpiensi;sed in discessu Andelotidictus canonicus valde egrevoluit soluere Andeloto, dicens: sivellem, non darem tibi obolum, quia, inquit,non h<strong>ab</strong>es bullam,sed solum simplicem signaturam.Hoc et similia dixit ob id, quiavolebat sibi dimitti pensionem, vel minima summa redimere,quod Andelotus noluit. Proinde ego,statim consultans cumnotario, intell<strong>ex</strong>i nos cum simplici signatura non posse compellereillum <strong>ad</strong> solutionem. Itaquemitto Rdo. P. Polancho copiam(quia in registris inuenientur autentica) dicte simplicis signature,si forte posset aliquomodo gratiose impetrare bullam desuper<strong>ex</strong>pedire; nam alioqui fere certus sum, quod nihil recipere poterimusa dicto canonico; si vero reciperemus, sane nonmodice subleuaret nos. Scribit etiam dictus Castilia <strong>ad</strong> dictumAialam, vt P. Polanchum in ea re juuet;nos vero soluemusquod soluendum erit, quamquam cuperemus nobis fieri gratiam,si non in toto, saltem in parte; intelligo enim talem <strong>ex</strong>peditionemconstare fere centum ducatis.Ouod <strong>ad</strong> res nostras attinet, omnino confido inDomino, noscircaproximum ver h<strong>ab</strong>ituros locum amplum, nobisque etcommunitati commodum pro collegio,et haec res nescio quafantasia quasi<strong>ab</strong> <strong>ex</strong>tra vult mihi obuiare et retrahere, quod nonibo Romam, vt intersim sanctae congregationi. Item, quodvideam omnes valde aedificatos, et Domino cordialiter gratiasagentes, cum intelligerent me non profecturum; nam nuper totusparatus eram et omnibus valedixeram, intendens postridie pro-et ecce subito <strong>ad</strong>erant literae P. V., quibus, differendumfkisci,esse iter istud, indic<strong>ab</strong>atur. Hec scribo, Pater, vt omni <strong>ex</strong> parte<strong>ex</strong>onerem conscientiam meam.His valeat in Domino Jesu P. tas V., et nos suis omnibusquePatrum ac fratrum orationibus nos commendatos h<strong>ab</strong>erehujusce miserrimi <strong>ad</strong>olescentis, in mala omnia prolapsi, retulimus<strong>ex</strong> Riv<strong>ad</strong>eneira in Polanco, t. VI, pag. 447, 448, n. 1916-1921<strong>anno</strong>t. 1,


468 EPISTOLAE MlXTAE II 96dignetur. Raptim Louanii 22 Octobris <strong>anno</strong> 1556. Rde. P. V.seruus in Domino,Adrianus Adriani <strong>ab</strong> Antuerpia.lnscriptio: f Rdo. in X.° Patri Mtro. Jacobo Laynez, vicariogeneralis praepositi Societatis Jesu, apud S.Maria de Str<strong>ad</strong>a. Romae. Franco.Alia manu: 1557. R. tae15 Januarii.Marcum,in Sancta1196ANDREAS BONINSEGNAPATRI JACOBO LAINEZARGENTA 23 OCTOBRIS I556X.Ouo in statu versentur res — Societatis Argentae, declarat. Ouae mens fueritHerculi, duci Ferrariae, cum Argentam Societatem deduxerit.— De magistro,haeresi infecto. De aliis,— Patrem Boninsegna prohibentibus suggestumconscendere.Jhs.Pax Christi etc. Riceuette le di 10 del presente. Ouando paressechel gouernatore della terra et altridesero ragualioa quelcardinale, come e molto altrimente quelche scriue quel gentil'huomo, si faria faciimente. Non so che uogli inferire di quel'essersi scoperto che ci fauoriua per tributo et altro, essendo chene pur affatica h<strong>ab</strong>iamo da uiuere, non che da dare a questo etqueilo.Basta che e chiaro che noi fossmio accetati da questa comunit<strong>ad</strong>eamoreuolmente, et questo hauendolo fatto propore1' eccellenza del signor duca di Ferrara 2 , quale, per leuar occasionede maestri lutherani, procuro che ci uenesse la Compagnia,quale non potendo ricusare, per 1' obligo che tiene a S. E. cioacetto con molto suo et scomodo et dano. Nondimeno, per hauercitoltiin cambio per quelliche forno scaciati di Vineggia etper uarie calumnie, quale ci imponeuano, essendo che glipretti1Ex autographo in vol. F. duplici folio, n. 173, prius 23, antiquitus 21.2Hercules de Este.— De rebus, in hac epistola contentis, videatur Polanco,t. vi, pag. 210-219, n. 775-811, ubi fusius de argentensi collegioloagitur.


23 OCTOBRIS T55& 469di cotesto luoco non V hauean di charo, parueche si mutaserodi fantasia alcuni; ma uegendoil lor ingano,uolse S. E. che gliosseruasino quanto g!ihauean promeso, et risultaua in lor beneficio,et di cio forno contenti. Ma essendo che al finire dil tempoil mastro lor uechio, quale si partete di sua spontanea uolont<strong>ad</strong>e,noi non potessimo uenire, acio non perdesseiltempo e puti,se gliconcesse che piliasinoun mastro, sino che, ariuati noi, seintendesse licenciato. Et questoe il mastro che dicono, qualeper forza uolea restare, ne ci uolea poi dare e puti,et cosi contrafaceaal uolere di S. E., quale ci hauea fatto uenir qui peramaestrare questa giouentude.Perilche glifece intendere che siprouedesse; et ancor per una amoreuolezzagli dette termino, indua uolte, a prouedersi,di 6 mesi,ilquale, prouedutosi,se nepartete, hauendo pero concitato <strong>ad</strong> ogni suo potere et gli puti,contro di noi, et gli p<strong>ad</strong>ri, per non dire tutta la terra: pur congratia del Signor in pocO tempo ci piliorno tanta afficione, ettanto si contentorno et delle schole et delle confessioni et delleprediche, che parea a lor medemi una marauelia. Ma perchenon ci fo datto chiesa ne nostra ne d' altri, ma in una cameragranded'una casa, quale piliasimo apisone, etdoue ancor stiamo,fo tanto il concorso del' udienti, che ne dentro ne in circa laporta, ne di fuori nella str<strong>ad</strong>a ui potea capire la gente. Per ottomesi di lungo, credo, foi pregato da molti et de primi dellaterra, che andasse a predicare a santo Nicolo per maggior comodit<strong>ad</strong>e:alfine constretto, <strong>ad</strong>imandai licenza et dal signor vicarioet p<strong>ad</strong>rino.Hora il signor vicario molto uolontieri si dimostro darlicenza;ma ilp<strong>ad</strong>rino, non mi risoluendo ne si,ne non, chiamati alcunidella parochia il giorno uenente, glidette tale informacione,che parea gliuolesimo tor lor chiesa, et lor pulpito usurparci,et mille altrecalumnie. Al fine cio hauendo inteso 1' Illmo.cardinale santo Agnolo ! , comese ci lasciasino predicare, masimeche cio sol <strong>ad</strong>imandauamo ildopo pranso, quandoniuno impedisse,per spacio d' un hora: et di questamateria sino a 6 letteregli fece scriuere, essendo che, oltra 1'obstarci, ci faceno e detti1Rainuccius Farnesius.— Vide epist. 1125, in hoc ipso vol., pag. 290,et epist. nuper positam, n. 11 94.


470 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1196pretti di costi et p<strong>ad</strong>rini hauer come sospetti di dotrina et altrecose, quale preiudicauamo molto alla diuotione di tutta la terra,et ci diffamauano in piu modi apresso delle terre uicine. Et percheuegeano non hauer raggione alcuna di impedirci ne di ricusareal' Illmo. cardinale, spegneano alcuni secolari di poca diuotione,e quali, parlando come fano de secolari a passione, ancorchepochi fossero, nondimeno parea che tutti fosero dil suo parere,et molte cose diceano della communit<strong>ad</strong>e, quale pero maiintese che per suo conto si parlasse una parola. Al fine, determinatoperilsoffraganeo del Illmo. cardinale che ui andasse,gliho predicato tre uolte con ranta attentione et tanto auditorio,che non parea mai si fosse parlato parola sopra di cio. Ma pernon lassar proceder tanto bene, et perche pare agli prettila diuotioneche prendeailpopulo di noi fosse lor dano o uituperio,per esser molto licenciosi quiui, tenero modo che, stacando lorstessi, come e publica fama, li batochi, et rompendo il polpito,non fosero scoperti,ma si pensasse che altri, essendo perho chenella lor chiesa et torre cio non sipotea fare senza che lo sapesino.Noi siamo ritornati a predicarenella camera gia detta,poiche non e lecito, per tre o quatro preti, etiam che 1' Illmo.cardinale uolii,ilsignor duca di Ferrara, et quasidiro tutta laterra, di predicare in giesa de christiani, quale pur a cio e duputata,et tanto e il concorso, che non uipono capire come diprima. Basta che le cose del colto di Dio sono malissimo tratate,et quiui, doue le pouere anime sono cosi male instrute, che certoe pur un uituperio al christianesimo, doue ci sono horrendibiastematori, etc. II Signor prouedi al suo grege qualefare, ne sipuo agiutare.Altro non mi ocurre alpresente,ha chesaluo molto racommandarcialle orationi de P<strong>ad</strong>ri et fratelli. Di Argenta gli 23di Ottobre1556. D. V. R. in X.° seruo,Andrea Boninsegna.Inscriptio: j Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re, il P. Mtro. Laynez,vicario generale della Compagnia di Giesu, a Roma.


24 OCTOBRIS I556 4711199JONAS ADLERPATRI JACOBO LAINEZPRAGA 24 OCTOBRIS 1556*.Judicium Jonas Adler <strong>ex</strong>promit suum, cum generatim de magistris collegiipragensis, tum in specie de ipsius collegii gubernatione.fPax Christi. Molto Rdo. in Cristo P<strong>ad</strong>re. Per far lobedientia,dico breuemente Y giuditio mio delli professori in genere, etdel giouerno di casa in specie. Ouanto alli professori,tutti miparo satisfare al officio suo, 2 . Dio gliconserua in quest<strong>ad</strong>iligentia;e ben uero che mi paresso bono di non monstrar grandedottrina in cose sottile, ma piu praestosecondo lintelletto etpoca capacita delli auditori procedere, etc. Et perche tutta lafama et credito buono delli scoli nostri dependedella classa inflm<strong>ad</strong>elli putti,liquali si saria bono di mettereinsigna legere,un maestro prudente et diligente,ilquale gouernasse questaclasse.Quanto al gouerno di questa casa et collegio, secondo il simplicegiudicio, diro li punti infrascritti. Primo: chel superiorefosse molto cauto et circunspetto, nella conuersatione con forestieriet con quelli de casa; con li forestieri catholici, que non lidicessi o parlassisubito cose di perfettione,come alli richi dellavanita d' ricchezze, allicrapulosi della modestia et temperantia,alli auari della liberalita, perch' parlaredi tal cose subito nelliprincipij della conuersatione, sonno bocconjdurae digestionis.1Ex transumpto in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. Ijj6, triplici folio, n. 209,prius 229-231.— Hujus epistolae meminit Canisius, Lainio scribens: «V. R.vedera qui una lettra dil fratello nostro lona, qui fa bon servitio in <strong>ex</strong>plicareil stato del collegio pragense». Braunsberger, Beati Petri CanisiiEpistulae et acta, t. 11, pag. 43.2Pragensis collegii sodales quinam initio fuerint, diximus inPoLANCO,t.vi, pag. 373, 374, n. 1570, <strong>anno</strong>t. 2. — Videatur etiam Informatio duodecimillorum de Societate Jesu, qui Pragam mittuntur, missa <strong>ad</strong>Regem Romauorum, in opere Cartas de San Iguacio,t.VI, pag. 453,hispanice 132-136.


472 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1197Alli todeschi et bohemj, assai sarebbe in questi principij confirmarlinella fede, et poi pian piano,come dice il R. P. M. Ignatio,piae memoriae, nelle sue regole d' conuersar' *, pigliar' familiaritacon tale persone, non contr<strong>ad</strong>i^endo alli costumj come(sifa 1' demonio per inganar1' anima virtuosa), ma mettendo 1'essempij contrarij inanzi gli occhi. Ne anchora mi par buono volerdar conseglioet ordine alli altri religiosi,non essendo sopraquesto ricercato, perch' in verita non cognosce quelli huomini,ne la usanza loro. Et perche qualche uolta e inuitnto di fuora,parmi sideueria guardar' di non reprehendere in tauola publicela vsanza di boemi, in mangiar tante viuande,gente barbara, perche,essendo luiet chiamar lastesso forestiero et alcuni delcollegio (li quali naturalmente sonno inuisi a questa gente), nonparmi a proposito rendere il collegio e se stesso piu odioso: laqual cosa facilmente acc<strong>ad</strong>era, se boemi li (ancora siano catholici)desser' reputati barbari.vedennoGeneralmente parmiesser' buono de non parlar' senon cosecommune, et respondere a quelle che loro ci domandino. Perchenon e da dubitare, che inuitandoci loro, dar<strong>anno</strong> anche occasionesufficiente di parlar';donde non vedo a que proposito sidouessi dir' molto del gouerno della casa, o come gouernassilifratelli, ch' li facessi mangiar' assai poco, et ch' li dessi del panepiccolo, si come e fatto questi giornj. Perche queste cose loronot<strong>anno</strong> et diffundino vno al' altro, et eparlar' quasi secundumimperiumet non secundum scientiam. Di modo ch' mi fu dettonella str<strong>ad</strong>a d' vna persona di gran authorita liapresso catholiciet hussitae, ch' li nostri fratelli non hauessero volontieri quell'superiore, et lui fosse parcoet sordido. Certo non so in ch' modoligiouani boemi o altri, intendendo tal cosa del superiore, ver-Quantor<strong>anno</strong> alla Compagnia.alaconuersatione di casa con lifratelli, ch' fosse mansuetopiu ch' austero, et ch' non andassi contra li tentati, o furiosidi cholera, con grande poenitentiae, perche questo non ealtro, queesacerbar' lifratelli,et spingerli ala rebellione publica1Aureas Ignatii regulas h<strong>ab</strong>es in Istruzione per il Collegio di Praga,in laudato opere Cartas,t.VI, pag. 455 et seqq. Cf. etiam quae idemBtus. Pater sociis Ingolst<strong>ad</strong>ium profecturis injunxit, ibid., pag. 499 et seqq.


24 octobris 1556 473et scandali publichi, principalmentealcuni di professori,liqualis<strong>anno</strong> ch' per <strong>ad</strong>esso questo collegio non puo hauer' d' altri;donde in questo principio potri<strong>anno</strong>far tali scandali [con] grandissimodetrimento, si apressoquesto non scriuo senza proposito; perch', sili catholici come li heretici. Etcome ho inteso insecreto d' alcuno, 1' signor praeposito x hasentito come in questocollegio i P<strong>ad</strong>ri et fratelli fossero discordi, contentiosi, etc, dequal cosa assai mi son doluto. Iddio vogliach' non sia vero. Etperch' in questo collegio son alcuni tentati d' furia et cholera,saria meglio o indulgerli,o remouerli diquj, accioch' lapersuarebellione d' non voler accettar queste grande poenitentiae, nonanimassero li altri thudeschi infermj di questo collegio per farcosa simile, ch' dipoi bisognasse indulger'a tutti, doue in questoprincipio se potesse far' questa indulgentia solamentecon pochi 2 .Per seruar questo et altre cose et fuora et dentro di casa,saria buono ch' 1'superiore hauessi vna persona fidata, practicaet prudente, 1' quale andasse seco fuora, si tan bene alli conuiuij,come alli altri luoghi di qualche rispetto, et 1' informassi poiin casa delli difetti, non permodum reprehensionis,ma permodum obedientiae; ch' 1'superior commandassi tal cosa, lasciandopoi lesecutione al giudicio et prudentia del superiore. Etquesto fin <strong>ad</strong>esso sia detto quanto al capo di questa casa, cioe1'superiore.Secondo: non vi voglio ascondere ch'ho trouato qui in que-che forsesto collegio di grandi et grossi tentationj, et d' alcunj,nessuno pensaria. Et non vedo, secondo 1'giudicio mio, altro remedio,se non quello que gia ho detto, et poich' fosse vn buonconfessore di tutti,1'quale per ogni modo sara necessario per lithudeschi, boemj et altri fratelli: per li thudeschi et boemj, ch'lisapessi molto ben imparar' et confirmar nella fede; perli fra-1«Dominus Henricus Scribonius, Praepositus ecclesiae pragensis, quiEpiscopi locum in ea ecclesia tenebat;necdum enim Archiepiscopus ullusaut Episcopus in ea ecclesia creatus fuerat, postquam <strong>ab</strong> unione catholicaeEcclesiae Bohemia recesserat». Polanco, t. vi, pag. 379, n. 1593.2Cf. Polanco, t. vi, pag. 387, n. 1634-1637, ubi haec inter alia leguntur:«Itaque et <strong>ex</strong>tra domum et intra illam <strong>ex</strong>ercendae [patientiae] occasionon deerat; et satis observatum est, <strong>ad</strong> nova Collegia hujusmodi, fortioresin spiritu et st<strong>ab</strong>iliores esse mittendos, quo<strong>ad</strong> ejus fieri posset».


474 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1197telli, che sapessi infundere oleum et vinum * in conscientias, etnutrir' lo buono spirito.Ouesto dico sara bisogno, principalmentecon li thudeschi della Compagnia. Tal poteua esser'moltobene il R. P. Guandano z ;ma perch' io despero di questo,etc.V. R.potra menar' vn seco de Italia,Tertio: mi pararia bene, per meglio gouerno di casa, che nontutti li fratelli conuersassino con personi di autorita et dignitautriusque fidei, li quali uengano a uisitarci. Non prohibirie intutto la conuersatione; ma subito quando uenessi vn tale al collegio,ilprimo che fussi di lui salutato potria ziamar per se o peraltro un delli deputati a tal conuersation, et uenendo questo, lipotra compagnare o lasciar, si come li parera,et si non si trouasserotali praesenti in casa, alhora potriano con taii, secondola simplicit<strong>ad</strong>attali da Idio, conuersar. Et questo dico, perch'spesse uolte, si come V. R. sa, multecose trauenganoin tal conuersation.Quarto: benche maistri li et professori potriano<strong>ex</strong>hortar iisoj alla confession, tamen saria ben che si facessi questo senzagran instantia et in modo generale, si come fa il predicator alliauditori; et per nissun modo <strong>ad</strong>esso nellise doueria neprincipijquesto ne aitro puncto in speciale <strong>ex</strong>hortar a confessarsi, multomeno a communicar, se non sepessi maistro il ben, che uno otutti doi parentifussero cathoiici; et se la m<strong>ad</strong>re solamente fussecatholica, marito il hussito, iudico de non conuenir tal cosa.Perche de putti non si debbe fldar nessuno, essendo inst<strong>ab</strong>ili, etdecendo tutti li cosi alli parenti: questo iudicaria seria gran proflttodelle scole nostra.Quinto: iudicaria bono ancora, si tali putti fossere di parenticatholici et di eta sumciente perconfessar et communicar, chenon si fusse data la communione in publico,cioe sub summouedendo talsacro, quando la gente che senta la predica; perche,cosa lihussite, pensano subito che noi h<strong>ab</strong>iamo mossi 1' per communicar,et cosi, temendo tal cosa ancora delli soj,lipiglanofuora, o non lassano uenire li piu alla scola. Potriano <strong>ad</strong>unquetali communicare o nella prima o ueramente nella ultima messa;1Luc. x, 34.*P. Nicolaus Gaudanus.


2\ OCTOBRIS I556 475et questo ancora mi paressi bono con gli fratelli, perche, quantopiu tenneremo in questo principio uia in communione sub una,tanto piu affectione pigliara Ia gente uerso di noi. Et hauendosipoi fatto fauore et creditto appresso la gente, facilmente faremmo,etc.S<strong>ex</strong>to: quantunchelatinj, nientedimeno mi parariae bono et utile <strong>ex</strong>ercitio da far orationeche non si deuessi far tantospesso, cioe ogni quasi dominica, perche tal frequentia subitofara li auditori forastieri fastidiosi, che non uer<strong>anno</strong>; et se sidouessi far (sicome sipotessi tra lidescipulj quelli di casa),almanco non mi par bono di publicar sempre questi orationjnella chiesa catedrale il domo. Et perche nihil aliud est, quamirritare cr<strong>ab</strong>rones, si come uediano che sempre ci rumpono lecarte,et siinfiam[an]opiu contra di noj.Septimo: non mi pare bono rittenere molti putti per seruitioa casa, se non quello che sono molto necessarij, perche poco esperanza de farsi tali della Compagnia per <strong>ad</strong>esso. Et uedendoloro cose secrete, penitenciae, predice, tutto poj spargano fuora.Quelli che hauemj in casa, deueriano tutti quasi [essere] separatidalla conuersatione dellj fratellj.Nono: lmi pararia bono nelle predice domestice non predicarsempre dellj mancamentj et defetti delli fratelli, perche questonon e utile ne a quelljche predicano, ne a quelli che sentano: aquellj chepredicano, perche non si <strong>ex</strong>ertitano in materia, la qualsipotessi dire qualche uolta inanzi del populo; a quelli chesentano per co a , poco frutto reprendere li fratelli nella predica,et genera molti iuditij; fa quasi inimicitia fra un laltro (questodico delli tentatj),et cominciano ancora piu infiamarsi uerso ilsuperiore, pensando che lujh<strong>ab</strong>ia data questo teme a predicare.Decimo: quanto alle prediche mie \ uedo esser cossa difficilidi hauer qui nella chiesa nostra auditorio: primo, per esser tantoodioso quel loco; secundo, per non farsi cerimonia nella messa,ni canto, ni organo, a qualcosa liboemjsono multo affetionatj.12Sic; desideratur vero numerus ordine octavus.Sic.3Vienna Adlerus, nondum sacerdos, Pragam evocatus fuerat, ut hicconciones h<strong>ab</strong>eret. POLANCO, t. vi, pag. 374, n. 1574.


476 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1197Adunque pararia bono far di questi due cose una: primo e, pigliaralcun tempo fuorain altra chiesia; secundo, si non pensasseV. R. di esser questa cosa buona, mutar la hora della predicain nostra chiesa, et predicar la mattina a 6 hore, non sub officiomissae; cosi credo potriano uenir piu.di rescriuerepresto resolutione supra questo.V. R. sidegna5Undecimo: mi pararia bene che nisuno di casa <strong>ex</strong>hortassi qualsiuogliapersona per entrar la Compagnia, se non prima parlassisopra cio o al superiore o deputato di esso, 1' quale hauera cur<strong>ad</strong>e <strong>ex</strong>plorar prima la despositione sua, dotes corporis et animi;et poi,se ilsuperior, per conseglio di altri, giudicar<strong>ad</strong>' esserlil<strong>ex</strong>pediente, laxare rete in nomine Domini, cum zelo secundumscientiam 2 ; et questo dico non sine causa. Perche [se]un fratellopotessi <strong>ex</strong>hortar uno allaCompagnia et farli desponeredelle sue cose, et uenendo questo al superior, fosse 3 inepto, etnon hauessi le parte a tal impressa,huius hominis nouissima4fierent peiora prioribus. Perche non uolendolo receuere,faria tumulto, et cominceria infamar fi laCompagni<strong>ad</strong>ella inconstantialoro.Duodecimo: per seruar meglo questo et altre cose in questocollegio, seramo doj casi che molto aiutarebbeno, secondo ilpoco mio giudicio: primo, che il prouincial hauessi qui uno, ilquale di tutte le cose scriuessi, come sindico, ogni mese dueuolte, a sua reverenza, et anche ogni settimane, si quando fossebisogno; secondo, fussero deputati tre o quatro di questa casa, iquali notassero i defetti di ciasc<strong>ad</strong>una persona,et tennendoqualche uolta nelle settimana, scriuessero questidefetti di ciascheduno7 in una lista, et che questeliste a c-iascuno fussero destribuiteogni settimana a quelli che hauessero piu di bisogno.Questo se faceua al mio tempo in Roma, et cosi,reuerendo in1


1\ octoBris 1556 477Christo P<strong>ad</strong>re, V. R. ha sentito ilpoco et ' simplice giudiciomio supraliprofessori in generalj et supra il gouerno 2 di casainilspecie, quale sempre sottometto alla obedientia. Restache V. R. tutti ci h<strong>ab</strong>ia come figlioli indegnjrecomendati. DiPraga, di 24 di Ottobre 1556. D. V. R. seruo et figliolo indegno,JONAS.A tergo,manu P. Canisii. "f" Copia de Jona, in Praga, circa ilstato de quel collegio.1198FULVIUS ANDROTIUSPATRI JACOBO LAINEZMELDULA 24 OCTOBRIS I5563.H«|'/'/'$Florentiam propediem Androtius cum socio profecturus1Pax X. Molto4.1Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re osseruandissimo. Riceuemmo1' ultima di 17, de V. R., et nel medesimodi parlai a questoIllmo. 4 signore, il quale finalmente si contento della nostrapartita,et il tutto fu fatto con riso et secondo il desciderio diV. R. Domane faro V ultima esortation' al populo, domandardla licentia, et lunedi colla diuina gratia ci partiremo per Fiorenza.Quante lachrime et dolore uniuersale se sia lascoperto per nostrapartita,non lo potria V. R. forsi pensare; la qualcosa mifa chiaro segno quanto Iddio nostro signore se sia uoluto seruir'per il mezzo delli suoi, ueramente inutilissimi, serui. Molt' altriparticolari reseruo per un' altra da Fiorenza; ch' hora, conquesto facendo fine, molto me raccomando alle sue santeorationi. Di Meldula il di 24 de 8. bre m.d.lvi. Di V. R. seruoindignissimo in Jesu X.°,Fuluio Androtio.Inscriptio: f Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re osseruandissimo, ilP. Mtro. Jacomo Lainez, vicario generale della Compagnia diJesu, in Roma.1Ms. el.Ms. guruerna3Ex autographo in vol. F. duplici folio, n. 156.4Saepe nominatus Leonellus Pio di Carpi.


478 <strong>Epistolae</strong> Mixtaf.— 11991199FRANCISCUS COSTERUSPATRI JACOBO LAINEZCOLONIA 25 OCTOBRIS I556! .Bona affulget coloniensibus spes ut collegium trium coronarum Societatitr<strong>ad</strong>atur.— Sociorum <strong>ex</strong>ercitationes suis auditoribus gratae.— Optant utsodalium numerus augeatur: aliqui nominatim deposcuntur.— Plures <strong>ad</strong>Societatem animum <strong>ad</strong>jiciunt.— CandidatorumtJhs.numerus ac dotes.Pax Christi etc.Tempus <strong>ad</strong>monet, Rde. in Christo Pater, utquae hoc mense Octobri gesta hic apud nos sunt, <strong>ad</strong> R. V.perscribantur; quae quidem, licet pauca sint, ut tamen obedien-indicanda.tiae satisfiat,Et quod <strong>ad</strong> futurum collegium attinet, consules atque senatoresomnes maximos h<strong>ab</strong>emus fautores, nec ullus est, qui nonsummopere desideret nobis collegium illud, quod nouum, seutrium coronarum appellant2,donari. Consules optimo animo1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 320, prius 406, 407.2Juvat <strong>ex</strong> historicis nostris aliqua deccrpere <strong>ad</strong> pleniorem hujus reinotitiam. «Ac<strong>ad</strong>emia Coloniensis iam inde <strong>ab</strong> <strong>anno</strong> salutis M.ccc.LXXXix,quo <strong>anno</strong> genita <strong>ex</strong> Parisiensi et propagata est, quatuor h<strong>ab</strong>uit disciplinarumHumanitatis et Philosophiae Gymnasia, quae Bursas illi nominant. Exhis duo dumtaxat, Laurentianum et Montanum, supererant hoc tempore,Corneliano et Cucano collapsis. Horum autem in locum Senatus populusqueimpensa publica Gymnasium nouum er<strong>ex</strong>erant in area S. Maximini, Triumcoronarum, <strong>ab</strong> ipsis Coloniae insignibus imposito nomine. Huic nouae BursaeRegens (vt vocant) quem primum praefecerant, Iacobus Lichius, Lutheranustandem apparuit». Orlandinus, Hist. Soc.Jes., p. I, lib. xvi, n. 25.— Ouae sequuntur accipe a Reiffenberg, Hist. Soc. Jes. <strong>ad</strong> Rhenuminferiorem, lib. 111, cap. 1: «Leichius... <strong>anno</strong> 1554 praeter decorum, veteremquea Majoribus sancitam consuetudinem, <strong>ad</strong> uxorem appulit animum.Vulgatis <strong>ad</strong> VIII Kal. S<strong>ex</strong>tiles per urbem nuptiis, dici vix potest, quam Ac<strong>ad</strong>emicifrontem contraxerint, et rei insolentia defixa haeserit Civitas. Diciturcontinuo uxorio homini dies, et de <strong>ab</strong>dicando Collegii imperio dantur mandata.Illecontra Rectori Universitatis, Decano, et Collegis obstrepit; nequepauca in vitam coelibem effutit; <strong>ad</strong>dens non decessurum se provincia, nisipublica authoritate coactum. Ac<strong>ad</strong>emici rem cum Senatu communicant,ostendunt quam plenum aleae opus sit, committi in posterum juventutem


1$ OCTOBRIS I556 479nos esse iubent, fore enim breui,ut nobis detur; dilatum est tamenhactenus, quod antiquuseius regens nondum emigravit.Studiosi omnes optime afficiuntur nobis, itaut timeant magistrialiorum collegiorum (quashic bursas uocant) interitura reliqua,sinobis legere permittatur.Intell<strong>ex</strong>erunt enim nos gratisomniafacturos, et in collegio omne disciplinarum genus uelle tr<strong>ad</strong>ere,atque id non est <strong>ex</strong> anirni illorum sententia. Quamobrem, cumhis diebus conuenisset nos facultatis artium decanus, dicebatmetuere se, ne in facultatis artium coetum <strong>ad</strong>mittamur, ni testemurpriusnos gratisnon docturos, nec lecturos plura quaminalijs collegijs alij interpretentur. Quare nec graecas aut hebraeasliteras, nec mathematicas disciplinas,immo nec metaphysicemaut ethicem uel politicem interpretariliceret. Nos aliquaminibimusrationem, quaet illis satisfiet,et nostro desiderio nonfrustremur, nimis enim uidetur iniquum <strong>ad</strong> Rodolphi Agricolaese inuentionem Aristotelis *, logicem et physicem, et Ciceronishomini, qui non modo conjugio, sed pessimis etiam implicatus erroribus,praestare de se boni nil possit. Neque vero multis opus erat. Statuit actutumOrdo amplissimus homini contumaci ac refractario virum surrogareCatholicum, et litteris imbutum. Quod ubi amicissimi rerum nostrarumTriumviri Joannes Gropperus, Gerardus Hammontanus, et Everhardus Billickiusinaudiere, <strong>ex</strong>istimarunt omnino occasione utendum. Principio itaquemonent P. Leonardum, ut suo nomine <strong>ab</strong> Ignatio Professores <strong>ex</strong>petat probatismoribus, et scientia illustres: quos ipsi tamquam Gymnasii vacantisCandidatos Magistratis <strong>ex</strong>hibeant. Assensum hoc minus fore difficilem,quod magna sit eorum modo penuria, in quibus et virtutem reperire sit, etscientiam. Placuit Leonardo consilium, nec B. Pater votis defuit. Misit confestim<strong>ex</strong> Urbe Franciscum Costerum, Joannem Rhetium, et Henricum Dionysium,viros omnes strenuos, et <strong>ad</strong> id muneris appositos, ea praescriptione,ut, oblata quacumque occasione, Collegio initium facerent. Advenere salviomnes ac sospites Coloniae x kal. Julii». Cf. Cartas de San Ignacio,t. vi, pag. 466-470, 477, 480, 483; Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 548-552; et<strong>ad</strong> collegium Trium Corouarum quod attinet, Polanco,t.n.388.11, pag. 582,1Rodolphi Agricolae De Inventione dialectica, libri 111 <strong>ex</strong>cusisunt saepe. De eo haec Possevinus, Apparatus sacri, t. II, pag. 349:«Rodvlphus, aliis Rodolphus Agricola, Grunningensis, praeter illa, quaesiue <strong>ad</strong> litteras humaniores, siue <strong>ad</strong> Dialecticam spectant, quaeve e GraecoLatina reddidit, scripsit De immensa Christi Domini Natalis laetitia Orationemgratulatoriam, dictam Innocentio VIII. Pont. Max. Vertit <strong>ex</strong> HebraeoPsalterium, et partem operum Dionysij Areopagitae e Graeco, quae tamen


480 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1199aut alterius cuiusuis rhetoricem astringere. Opus tamen, immonecessarium erit <strong>ad</strong> tempus his praeceptoribus in quibusdamconsentire, cum alioquin nunquam <strong>ad</strong> ullas <strong>ad</strong>mittemur lectiones;verum, ubi <strong>ad</strong>missi erimus, nec illipoterunt nos <strong>ex</strong> suogrege secludere, et nos consueto Societatis more nostra peragemus.De pecuniis uero facile erit <strong>ad</strong>inuenire modum aliquem,quo inpiosusus et in commodum studiosorum illae distribuantur.Poterunt namque, quaea ditioribus accepta sunt, pauperibusstudiosis elargiri, quo et ipsi <strong>ad</strong> gr<strong>ad</strong>us aliquos promoueantur.Ego hactenus interpretatus sum in scholis artium JoannisSacrobusti sphaeram l ,illi diebus istis summam impositurusmanum. Visi sunt auditores hac qualicumque lectione satisfacti(id enim indicat continua eorum frequentia,nam <strong>ad</strong> nullius diciturmaior copia confluere, quam <strong>ad</strong> has, barbaras licet et indoctas).Nonnulli etiam uidentur commoti ea <strong>ad</strong> pristinae uitaeemendationem, crebriorem dico confessionem et communionem.Post omnium sanctorum solemnitates aggressurussum planimorienshaud potuit <strong>ab</strong>soluere. Scholia in quinque libros Seuerini BoetijDe consolatione Philcsophiae, <strong>ex</strong>cusos ann. 1535. Colo. apud Ceruicornum.Sane vero pleraque Rodulphi Agricolae duobus Tomis contenta ibidem prodieruntapud Gymnicum ann. 1539. Viuebat Heidelbergae, cum nohdumhaec Ciuitas incidisset in haeresim, ann. 1485».1«Grammaticam et humaniores litteras ante Nostrorum <strong>ad</strong>ventumpalam [Coloniae] nemo tr<strong>ad</strong>idit. Ext<strong>ab</strong>at praeter Lycea publica auditorinmaliud majus, quod vulgari etiamnum voc<strong>ab</strong>ulo Schola artiitm dicitur:ubi linguae sacrae et Mathesis <strong>ex</strong> Majorum tr<strong>ad</strong>i debebant instituto».Reiffenberg,— /. c. Porro sermo heic est de Spltaera a Joanne Halifaxde Sacro Bosco (f 1256) conscripta, cujus mentionem faciunt Litt. Qu<strong>ad</strong>r.,t. III, pag. 611, <strong>anno</strong>t. 1, et alibi saepe; Polanco, t. VI, pag. 418, n. 1797.— De hoc auciore ejusque operibus haec tr<strong>ad</strong>it Michael a Sto. Joseph,BibliograpJiia critica, t. 111, pag. 118: Joannes de Sacro Bosco, MatheseosParisiis Professor, scripsit de Sphaera libellum, brevitate commend<strong>ab</strong>ilem,perspicuitate facilem, praecipiendi quoque ratione valde <strong>ab</strong>solutum,ut inquit Petrus Opmeerus. Scripsit praeterea in altero libello ComputumEcclesiasticum. Uterque autem, eodem teste, probatur a Doctis et retineturin Scholis. In editione Uvittembergensi anni 1563 cum quorumdamcommentariis, nonnulla <strong>ex</strong>pungi meruerunt. Delendus quoque est integerTractatus de Eclypsibus, <strong>ex</strong> Proclo Lypsio, et Annotationes Marci Mauri inSacri Bosci Sphaeram».


25 OCTOBRIS I556 481sphaerij enarrationem. Verum, quia commentaria Joannis deRoias nimia utuntur prolixitate et sit satis ingens uolumen, cuisibi comparando non omnes sufficiunt, iussit R. P. Leonardus,atque id ipsum desiderarunt amici, ut in compendiumea redigerem,quaque possem breuitate utens, superflua quaeque rescinderem,idque.typis <strong>ex</strong>cudi curarem, sicquoSocietatis nomenfiat in uniuersitate celebrius. Ego, quamuis malim id a doctoreTorrensi ' fieri, coepi tamen, obedientiae satisfacturus, et prouotis res succedit.Promotis nobis in theologiae baccalaureos, concessa est intheologico studio legendi facultas. Quare M. Henricus 2 sequentiseptimana psalmorum, M. Joannes Redtius euangelijsecundumMathaeum, et ego post dies aliquot libri genesios <strong>ex</strong>planationemsuscipiemus. Quocirca<strong>ad</strong> artium <strong>ex</strong>planationem erimusminus idonei. "M. Henricus enim, praeter theologicas lectiones,dominicis diebus singulis conciones h<strong>ab</strong>et <strong>ad</strong> populum,quas easdem facit M. Joannes diebus festiuis, qui tamen praeterea<strong>ad</strong> rhetorices interpretationem uidetur fore aptissimus. Egotheologicae lectioni coniungam mathematicam, quod illa studiosorumanimos plurimum oblectet, <strong>ad</strong>diturus suo tempore,sires <strong>ex</strong>postulet et reuerendis Patribus nostris uideatur, hebraicamlinguam; atque ea ratione nullus erit, qui se totum possit phi-itaP. Balthasar de Torres, de quo et de planisphaerio Joannis de Rojas1agunt Epist. Mixtae, t. iv, pag. 389. Jam vero, «D. Joannes de RoxasSarmiento, Ioannis de Roxas, primi Marchionis de Poza, Marinaeque Sarmiento,Comitis de Salinas et Rib<strong>ad</strong>eo natae, filius, studiis liberalibus itaincubuit, ut Episcopalibus infulis jam destinaretur, cum Carolum Imperatoremaut Philippum Hispaniarum Principem in Belgium sequutus, Lovanii inMathematicis Gemmae Frisio operam dedit, avocatusque <strong>ab</strong> studiis aliis,armatae militiae se se accinxit, Valentiaeque in reditu uxorem duxit. Quidamin Thraciam profectum periisse commemorant. Instructissimam librisBibliothecam reliquit, praesertim manuscriptis. Haec fere Andreas Schotusin Bibhotheca. In mathematica professione sic bene horas collocavit, utin publicum emiserit Commentarium in Astrol<strong>ab</strong>ium, quod Planisferiumvocant. Lutetiae Parisiorum <strong>anno</strong> 1551, in 4». Nic. Antonio, BibliothecaHispana nova ,t.recenset.1, pag. 591, qui alia ejusdem auctoris opera2«Henri Denys, ne a Nimegue (Gueldre) ;<strong>ad</strong>mis a Louvain en 1552,mort a Maestricht le 8 novembre 1571;il fut recteur a Dillingenet a Maestricht».Delplace, L et<strong>ab</strong>lissement de la Compagnie de jfesus, pag. 4.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 31


482 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11 99losophico studio dedere. Opus autem esset in hac uniuersitatein tali collegio h<strong>ab</strong>ere aliquos in philosophia aliquantulum uersatos,qui et artes docere, et disputationes possint sustinere.Nos pauci sumus, nec tanto oneri sufficientes. Desideraretur<strong>ad</strong> tale opus idoneus uterque, Theodoricus Maior, videlicet, seuamstelredamus, et Canisius ! , qui multum poteruntnobis in eare <strong>ad</strong>iumenti praebere. Vestrae reuerentiae hoc relinquimus arbitrio;interim tamen R. P. Leonardo uidebantur hi petendi,quod nulli essent aptiores. Canisius namque, praeter doctrinamsuam, h<strong>ab</strong>et quod nobis sola praesentia possit prodesse; possetenim eius <strong>ad</strong>uentus non parum neomagenses reddere nobis beneuolosmagis.Oramus V. R. ut hac in parte coloniensibussubueniat. Certi etenim surnus de collegioetiam breui h<strong>ab</strong>endo,in quo instituendo, si non respondeatur de nobis conceptae spei,plus detrimenti inde, quam commodi, erimus passuri. Tale enimcollegium, quamuis plures desideret praeceptores, quosin aliisconspicimus, h<strong>ab</strong>et enim quodlibet collegium quatuor aut quinque,qui philosophiam profiteantur, et alios plures, qui humanioresliteras tr<strong>ad</strong>ant; nos tamen, etsi sipauci, modo duo onusnostrum subleuent, non minus, immo plus, reliquiseffecturossperamus, memores missos nos esse, non <strong>ad</strong> desidiam, sed <strong>ad</strong>grauiter l<strong>ab</strong>orandum.profecturi hoc primo uere, quatuor aut quinqueQuod <strong>ad</strong> domesticos nostros attinet et eos, quiRomam sunthoc mense Societatise tr<strong>ad</strong>iderunt: duo, cognati Francisci nostri Hemeroli 2 ,optimae spei iuuenes et bonae indolis, quorum alter Louanijante <strong>anno</strong>s aliquot,meo videlicet tempore, physicam audiuit incastrensi paedagogio, Joannes Beckel nomine, buscoducensis, 23<strong>anno</strong>rum, naturalibus bene dotatus et <strong>ad</strong> studia aptissimus,iuuenis non <strong>ad</strong>modum domino Martino Steuordiano in moribus<strong>ab</strong>similis. Repetit nunc, quae, dum aulam sequeretur, obliuionitr<strong>ad</strong>idit, rhetoricam nimirum et dialecticam.Hic, cum, <strong>ex</strong> pa-1Theodoricus Canisius, Bti. Petri Canisii frater, de quoalibi diximus.— Alius vero Theodoricus, amsterdamensis, est Theodoricus Geeraerts (Gerardi).De utroque agit Polanco, t. VI, pag. 421, n. 1813.2«Francois Daghverlies (Hemerollus), ne a Bois-le-duc en 1535, <strong>ad</strong>misa Cologne en 1554, mort a Rome en 1571, OJ il faisait partie du collegedes Penitenciers». Delplace, ibid.


25 OCTOBRIS T556 483tria profectus, Coloniam uenisset et uellet Romam petere, acciditut nos inuiseret, animum suum mihi declarans. Facile persuasusest ut <strong>ex</strong>ercitia faceret, quibus compunctuset mirum inmodum commotus, spreto mundo, se nobis <strong>ad</strong>iunxit et uotumsimpl<strong>ex</strong> emisit, ac in tantam sui resignationem peruenit, ut <strong>ad</strong>minima quaequeofficia se ostendat promptissimum.Alter est huius et Francisci nostri cognatus, Georgius nomine,iuuenis 16 <strong>anno</strong>rum, <strong>ex</strong> nobili familia oriundus, naturalibusoptime dotatus, de quo omnes nos magnam spem concepimus.Tertius <strong>ad</strong>olescens est decimum octauum agens annum, Alardusbuscoducensis ',honestis parentibus,et quietissimae ac modestissimaenaturae, totus purus ac sincerus, <strong>ad</strong> mores magistriTheodorici Canisii proxime accedens. Hos duos cum Franciscusnoster Hemerolus secum <strong>ad</strong> nos duceret ut nobiscum uiuerent,sic fratrum nostrorum uita et conuersatione mutati sunt,ut saepius, fl<strong>ex</strong>is genibus <strong>ad</strong> pedes P. Leonardi prouoluti, peterent<strong>ad</strong>mitti et in Societatem recipi: <strong>ad</strong>missi, nunc studet alteralterum in humilitate et obedientia superare.Quartus est sacerdos quidam dordracenus, dominus Florentius,magistri Gerardi bonae memoriae 2 , , cognatus, simpl<strong>ex</strong>ualde et humilis, et quem Societati non parum utilem speramus,si in studiis aiiquantulum <strong>ad</strong>huc se <strong>ex</strong>erceat. Diligensest et studiosus,et in temporalibus satis diues. Iuit in patriam componendarumrerum suarum causa, reuersurus post dies aliquot.Quintus est iuuenis 20 <strong>anno</strong>rum, quem lecrio sphaerae nobispeperit, studiosus et naturalibus optime dotatus,nec <strong>ad</strong> studiainutilis. Est artium baccalaureus, diuinae uoluntati plane resignatus,<strong>ex</strong> Geldriae ciuitate Arnemia honestis parentibus oriundus,Henricus nomine.Hi quinque primo uere <strong>ex</strong> Colonia uenturi sunt, nisi aliosDeus <strong>ad</strong>iungat. Franciscus Hemerolus maximo tenetur desiderioRomam similitet*proficiscendi, atque obnixe rogauitP. Leonardumut ei tantum bonum concedatur. Quareiussit P. Leonar-1«Alard Francken, ne a Bois-le-duc vers 1536, <strong>ad</strong>mis a Cologneen 1556, mort a Gologne en 1574». DelplacE,/.c, pag. 5.2Nimirum Gerardi Brassica (Cools), cujus obitus narratur supra, epistola1066, pag. 96 et seqq.


484 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 11 99dus ut apud V. R. eius quoque mentionem faciam, atque eiusproponam desiderium. Est hic alius quidam vir qu<strong>ad</strong>ragintacirciter <strong>anno</strong>rum, Joannes nomine, <strong>ex</strong> pago Blitterswyck, nonprocul a Neomago, nobilissimus, qui etiam dominium propriumh<strong>ab</strong>et, sed qui tantum, dum puer esset, prima grammaticae fundamentaiecit. Experietur R. P. Leonardus num <strong>ad</strong> studia aptussit futurus; quae si minus recte succedant, aget hic gubernatoremdomus, talis enim nobis in futuro collegio pernecessarius erit.Nihil quod scribam aliud nunc occurrit, quamut R. V. commendatosh<strong>ab</strong>eat colonienses nostros, qui iam pastore destitutisunt: obiit enim R. mus noster archiepiscopuscum suo suffraganeoet aliquotaliis uiris piis.Crastino die, quierit 26 Octobris, <strong>ad</strong>eligendum alium episcopum canonici et huius urbis praelaticonuenient. Donet nobis Spiritussanctus talem, qui totum sein diuinis laudibus occupet*. Valeat R. V. P. Sedulo nos R. V.Patrumque omnium sacrificiis et fratrum orationibus commendamus.25 Octobris Coloniae Agrippinae, <strong>ex</strong> mandato R. P.Leonardi 2 .R. P. tuae inutilis seruus,Franciscus Costerus, mechliniensis.Adfuit nobis his diebus frater Mathaei nostri, qui agitLaureti, cognonime Scanpius; frater eius uocatur magisterJoannes Scanpius. Desiderat per literas fratris sui fieri certior deeius statu ac studiis. Si V. R. uideatur, poteritsemel Mathaeus<strong>ad</strong> illum scribere.Inscriptio, manu Patris Leonardi: \ Rdo. in X.° Patri, magistroJacobo Laynez, generali vicario Societatis Jesu, Romae.Alia manu: 1557. R. tae mense Februario.1«Novus Archiepiscopus Coloniae, demortui frater, electus est, et inSuffraganeum eligendus dicebatur Dr. Everardus Bilichius, ProvincialisCarmelitarum, qui cum Priore Carthusiae et D r e. Groppero patrociniumnostrorum magno cum affectu charitatis gerebat». Polanco, t. vi, pag. 422,n. 181 5. Igitur Adolpho III vort Schauenburg, clarissimo coloniensiumantistiti, successit — Antonius etiam von Schauenburg. Cf. Epist. Mixtae,t. iv, pag. 511. Adolphi vero suffraganeus ,vita functus, erat JoannesNopel von Lippst<strong>ad</strong>t. Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 549, <strong>anno</strong>t. 1.2Vide statim epistolam ipsius Leonardi Kessel, quae proxime sequitur.Ad res colonienses spectant etiam litterae 5 Nov. et 1 Dec, quas infr<strong>ad</strong><strong>ab</strong>imus, et Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 548, 612.


25 OCTODRIS I556 485i«00LEONARDUS KESSELPATRI JACOBO LAINEZCOLONIA 25 OCTOBRIS I556*.Superiores Costeri litteras commemorat. — Sperat fore ut collegium a coloniensisenatu Societati attribuatur.— Socii laurea scientiarum donantur.—Eorum in scientiis ac litteris <strong>ex</strong>perimenta accidunt gratissima coloniensibus.—Optime socii valent, Kessel <strong>ex</strong>cepto, qui tamen jam convalescit.—Uterque Theodoricus, scilicet Geeraerts et Canisius,valde desiderantur.Gratia et pax. Jhs.X.' domini nobiscum. Amen. Rde. in X.° Pater.Quomodo Coloniae nostra sese h<strong>ab</strong>eant, <strong>ex</strong> literis confratrisnostri,2M. Francisci Costeri, P. V. omnia intelliget.Omnia <strong>ad</strong>modum feliciter, laus Deo, Coloniae nostra succedunt.Breui d<strong>ab</strong>itur nobis a senatu collegium, et tum in primisnecessarium erit, vt nos conformemus aliorum collegiorumaut bursarum (vt hic vocant) moribus, vt nostri <strong>ad</strong>mittantur<strong>ad</strong> facultatem artium, vt collegium, quod recepturisumus, eiusdem sit auctoritatis, vt illorum bursae sunt, nenouum odium <strong>ex</strong>citemus inter senatum et vniuersitatem; quodfieret, si , postquam senatus nobis collegium dedisset, vniuersitas,siue facultas artium, tunc nos non <strong>ad</strong>mitteret. Quare inprimis necessarium erit, vt inpossibilibus ac honestis, siueration<strong>ab</strong>ilibus, ipsis condescendamus, donec <strong>ad</strong>missi <strong>ab</strong> vniuersitateartium fuerimus.Mir<strong>ab</strong>iles haec vniuersitas h<strong>ab</strong>et constitutiones,quas mordicus <strong>ad</strong>modum defendunt et conseruant.Non parum fructus <strong>ad</strong>ferunt confratres nostri eorum l<strong>ab</strong>oribus,M. Henricus Dionisius et M. Johannes Redt, concionandodominicis et festis diebus: <strong>ad</strong>missi iam sunt <strong>ad</strong> facultatem theologicam.M. Henricus Dionisius iam gr<strong>ad</strong>um baccalauriatuscum aedificatione. Die -<strong>ab</strong>hinc tertiotheologiae accepit magna1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 321, prius 405.2Vide omnino epistolam superiorem, quae hanc complet, ubi plurima<strong>anno</strong>tantur <strong>ad</strong> colonienses spectantia, et auctorum, qui heic attinguntur,notitia datur.


486 Epistoi.ae Mixtae— 1200in schola theologorum incipiet psalterium publice legere, quamlectionem multi auide <strong>ex</strong>pectant. 6. a feria sequentis hebdom<strong>ad</strong>aeM. Franciscus actum sui baccalauriatus aget, et posteasuam lectionem etiam incipiet;tandem M. Johannes Redtsequetur.Diebus aliquot M. Franciscus legit [s]pheramde Sacrobustolmagna cum laude et multorum studiosorum frequentia.Modo perficit quoddam compendium eiusdem artis, <strong>ab</strong> omnibusdesideratum, quod iam imprimetur, quo magis nobis fauoremsenatus et totius vniuersitatis concili<strong>ab</strong>imus ;<strong>ad</strong>modumenim hic magni fiunt, qui tale aliquid hic opere praestant. Putoquod R. P. V. non displicebit; non scio constitutiones aliquas,quae hoc prohibeant; sic permisi illi vt perficiat, quod incepit,tribus enim aut 4.0rdiebus <strong>ab</strong>solutum erit.Omnes prospera fruuntur valetudine, laus Deo; sed ego diebusistis multum l<strong>ab</strong>oraui <strong>ex</strong> latere d<strong>ex</strong>tro, sed speroin diesmeliora; leuius modo h<strong>ab</strong>eo. De juuenibus, Romam mittendis,qui sese Societati dederunt,scribit M. Franciscus. Licet nondumh<strong>ab</strong>eamus redditus, Dominus tamen <strong>ab</strong>unde prouidet, itavt nihil desit nobis: 18 numero simul manemus.Cras nouus hic eligetur episcopus coloniensis. Quando electuserit, accedemus eum, vt nos recipiat sub sua protectione,et privilegia Societatis confirmet; et bene de omnibus speramus.Rde. Pater, quando hoc collegium suscepturi sumus, deerunt<strong>ad</strong>huc aliquiin disciplinis, juuentuti tr<strong>ad</strong>endis,nobis necessarii;quare bene cuperemus nobis mitti ,si P. V. itaplaceret,vtrumque Theodoricum, amsterdamensem et Canisium, quinon parum nostrum collegium iuuare, scilicet, eorum praesentiaet alias nationes <strong>ex</strong>citare possent <strong>ad</strong> desideria pia;eorum enimparentes et amici istis in <strong>locis</strong> <strong>ad</strong>modum noti sunt. Multa speraremusbona per eos. Putaremus non esse aptiores qui hucmittantur, vt nostra tenuia principiain dies augmentum sumant<strong>ad</strong> X.' gloriam.Nostri colonienses magna <strong>ex</strong> partesunt mercatores et nobiles.Sic istis in <strong>locis</strong> <strong>ex</strong>terna nobilitas aut parentum honestasmultum hic curatur, imo magis quamvitae sanctitas.Ms. Sacro busta.


R. P. V. seruusindignus,-[-Leonardus Kessel. f27 OCTOBRIS I556 487Ouotquot hic sumus, plurimam salutem precamur P. V.,nos vnice commendantes P. V. et RR. Patrum et fratrumorationibus. Raptim Coloniae 25 Octobris 1556.Inscriptio: j- Rdo. in X.° Patri, M. Jacobo Laynez, generalivicario Societatis Jesu. Romae.1901JOANNES DE XABIERREPATRI JACOBO LAINEZLOVANIO 27 OCTOBRIS I556*.— Sensus in morte Bti. Ignatii. Ouoniam infirma Xaverius utitur valetudine,studiorum suorum vela cogitur contrahere.— Sese Societati tr<strong>ad</strong>it.fMuy Rdo. in Xpo. P<strong>ad</strong>re. Gratia et pax domini nostri JesuXpi. sit semper tecum. La muerte del P. Ignacio hemos todossentido infinito; pero, como el se a ido a parte, que no menosaiudara con la gracia, que de Dios N. S. recibio, de alla a laCompania, que estando aca personalmente solia hazer, noshemos en parte consol<strong>ad</strong>o. De mi se dezir a V". P. que, nohauiendo sido N. S. seruido me embarcase en Liorna con elduque de Alua 2 , al qual hauia esper<strong>ad</strong>o diez y siete dias, sinoque, despues de ya lleg<strong>ad</strong>o el senor D. Luis 3 ,me hizo boluer1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 235, prius 278.2Ferdinandus Alvarez de Toledo.3Ludovicus de Toledo.— Ad rem Polanco, t. vi, pag. 142, n. 522,agens de collegio fiorentino: «Sub finem praedicti mensis [Januarii 15565Joannes de Xavier, cui Pater idem Didacus [de Guzman] spiritualia <strong>ex</strong>erciti<strong>ad</strong>ederat, Rornam venit, quod P. Ignatium videre magnopere cupiebat.Et quamvis Dei servitio se toturn mancipare decreverat, prius Lovaniumstudii gratia proficisci et deinde Societatem ingredi constituerat. Vir erathonesto loco natus et Domino Ludovico de Toledo, fratri ducissae Florentiae,cui serviebat, charus. H<strong>ab</strong>ebat autem aliquos reditus in regnoneapolitano, <strong>ex</strong> quibus partem aliquam Florentino Collegiorelinquere, idest, viginti aureos singulis annis, decreverat». Hactenus Polanco, cui locohaec subjunximus, ibid., <strong>anno</strong>t, 1:«Hujus, qui... Patris Francisci Xavier


488 EPISTOLAE MlXTAE 1201con el hasta Florencia, dixe a los P<strong>ad</strong>res quealli estauan, quetenia por cierto su diuina magest<strong>ad</strong> me queria hazer merced,yo conociesse antes de mi partida asu paternid<strong>ad</strong>, que no s<strong>ab</strong>iasi, quando fuesse seruido que tornase, le hallaria uiuo. Doyleinfinitas gracias, y pongo esta merced entre las otras que de sudiuina mano he recebido.Porque es el queesta lleua el P. Mtro. Pedro de Rib<strong>ad</strong>eneyra,y del podra V. P. s<strong>ab</strong>er toda mi vida, meior quiza queyo podria escreuir, dire solamente como, luego que comence aestudiar, halle quetenia la c<strong>ab</strong>ec^atan flaca, que no pudia sufrirel tr<strong>ab</strong>aio que yo le daua y me parecia ser necessario; y aunqueal principio me turbe (diome, cierto, no poca pena), todauiaDios N. S. por su bond<strong>ad</strong> infinita me dio tanto conocimiento yluz, que conociesse la verd<strong>ad</strong>era sciencia ser conformarse elhombre con su diuina volunt<strong>ad</strong>, ni niquererbuscar otra s<strong>ab</strong>iduriaque a Jesu Xpo. crucific<strong>ad</strong>o. Reposose mi espiritu conesta consideracion de tal manera, quetoda turbacion echo desi.Despues desto, fue su diuina magest<strong>ad</strong> seruido me prouasevna quartana; tomela como de su mano. Ha que la tengo pocomenos de tres meses, que, aunque me d<strong>ex</strong>o vnos pocos dias, devn poco de frio que me dio, me torno :pareceme se ua poco apoco consumiendo. Con esta mas claramente me dio Dios N. S.a conocer, que no los grandes letr<strong>ad</strong>os son bienauentur<strong>ad</strong>os, sedpauperes spiritu, quorum est regnum coelorum l ;nam scienciainflat, charitas vero aedificat 2 .De manera que me he determin<strong>ad</strong>o no desear tanto lo quecon tanta sed y tan largo camino hauia venido a buscar, contentandomesolamente con muy poco, y asitengo determin<strong>ad</strong>oque, si este inuierno hiziere 6 pudiere algo,tr<strong>ab</strong>aiare de oirsolamente artes con vn poco de philosophia, y para esto, siguerra no me impidiere, me ire a Paris el vcrano que viene,fortassis cognatus erat nullam <strong>ad</strong>huc mentionem factam;reperimus, nequein recenti libro Patris J. M. Cros, Saitlt Frangois Xavier. Meminerequidem historiae nostrae plurium, qui hoc nomine Joanues et cognomineXavier noti sunt; sed hi, quos novimus, alii saeculo XVII, alii xvmvixerunt».1Mattii. \", 3.2I Ad Cor. vui, 1.


27 OCTOBRIS I556 489Si estor-por poder aprouechar mas y en mas breue tiempo.uandome enfermed<strong>ad</strong> 6 otra qualquiera cosa, que Dios N. S.me querra hazer merced de darme, no hiziere en este tiempocosa ninguna 6 bien poco, no quiriendo perder el tiempo, meboluere a Napoles, y dispondre de vn officio [que] en Pu^oltengo, y de pas<strong>ad</strong>a vere a V. P., y hare lo que me mandare.No dire por esta mas, de que, aunque desde salique deFlorencia me offreci a Dios N. S., y determine de no quererni buscar sino a Jesu Xpo., nuestro redentor, aora en su lugarme pongo en las manos de V. P., y digo que hare todo lo queme mandare, suplicandole humilisimamente me tenga en susoraciones por muy encomend<strong>ad</strong>o, haziendo que essos hermanoshagan por rni atguna particular, vt Deus, Pater domini nostriinnouet inJesu Xpi., cor mundum in me creet, et spiritumvisceribus meis ! . Vnam petoa Domino, hanc requiram, vtinh<strong>ab</strong>item in domo Domini omnibus diebus vitae meae a .Elegienim <strong>ab</strong>iectus esse in domo Dei mei, magis quamh<strong>ab</strong>itare inasi diret<strong>ab</strong>ernaculis peccatorum 3 . Certiricando a V. P. que esto, queaora hago, aunque en vida del P. Ignacio lo hiziera, siempreV. P. fuera de mi para esto senal<strong>ad</strong>o, por la deuocion queen Xpo. Jesu ha mucho tiempo le tengo.Yo dare aqui desto parteal P. Mtro. Pedro de Rib<strong>ad</strong>eneyrael dira por mi lo que haura mas que dezir, : ysolamente que con mis flacas y frias oraciones c<strong>ad</strong>a dia meacuerdo particularmente de V. P., y del P. Mtro. Polanco, yde otros P<strong>ad</strong>res, con toda la Compaiiia. Acceptelas Dios N. S.por su bond<strong>ad</strong>. A V. P. pido in visceribus Jesu Xpi. me tenga,con el P. Mtro. Polanco y los hermanos, en las suyas porencomend<strong>ad</strong>o. Dominus noster Jesus Xps. actus nostros dirigatin beneplacito suo. Amen. Louanii s<strong>ex</strong>to calendas Nouembris1556. De V. P. minimo en Xpo. sieruo,JOANDE XABIERRE.Inscriptio: f Al muy Rdo. in Xpo. P<strong>ad</strong>re, el P. Mtro. DiegoLaynez, vicario general de laCompania de Jesu. En Roma.1Ps. L, 12.*Ps. XXVI, 4.3 PS. LXXXIII, II.


49° <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 12021 «0«DIDACUS CARRILLOPATRI JACOBO LAINEZlCOMPLUTO 27 OCTOBRIS I556.Fructus perceptus <strong>ex</strong> migratione sancti Parentis.— Borgia Complutum venit.—Concionatur. — Vitae suae <strong>ex</strong>emplo <strong>ad</strong> virtutem movet. — Viri duoinsignes sacris Ignatii comraentationibus <strong>ex</strong>coluntur.Muy1IHS.Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re nuestro. Pax X. Lo que despuesde la qu<strong>ad</strong>rimestre del pass<strong>ad</strong>o 2 ay en este collegio deque avisar a V. P. es, que del felice transito de nuestro P. Ignatiohan qued<strong>ad</strong>o los que en este collegio residen, P<strong>ad</strong>res yherrnanos, tan renov<strong>ad</strong>os en sus desseos y propositos cerca dela guarda de las reglas y constituciones, que,con no aver hastaaqui and<strong>ad</strong>o en esta parte muy muertos, parece que han torn<strong>ad</strong>oa nacer ,celebrando por graci<strong>ad</strong>el Seiior con esto lamuerte de su P<strong>ad</strong>re, no como muerte, sino como dia verd<strong>ad</strong>eramentenatalicio. No nos parece que nos le quitaron, sino quenos le pusieron en lugar mas commodo, para quesin correosni qu<strong>ad</strong>rimestres sepa de nosotros, y nosotros le demos partede todas nuestras cosas, etiam de las que porcarta no se lesufriera dar. Benedictus Deus, que le mato vivo, para quemuerto viviesse.Al principio deste mes vino aquiel P. Francisco 3 , ycon noaver predic<strong>ad</strong>o avn, ni aver hecho en publico mas de vna lectionsobre el 4. de los Trenos, que avia comen^<strong>ad</strong>o en Vall<strong>ad</strong>olid,ay tanta mocion ya en la gente, que es paraal<strong>ab</strong>ar al Seilor.Tenemos en <strong>ex</strong>ercicios vn doctor y collegialdesta vniversid<strong>ad</strong>,que es cosa tan nueva, que no se si es el primero ; creo que si,segun el secreto con que se haze. Esta tanbien otro collegial y1Ex originali in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. 1556, duplici folio, n. 138,prius 389.2Nempe 29 Septembris. Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. IV, pag. 521-525.3Franciscus Borgia.


31 OCTOBRIS 1556 49Icathedratico en leyes, de Vall<strong>ad</strong>olid, que ha hecho la election,avnque no s<strong>ab</strong>emos que se aya determin<strong>ad</strong>o en cosa particular.Emprende qualquiera destas cosas el P. Francisco con tantoamor, que a todos nos tiene con su <strong>ex</strong>emplo <strong>ad</strong>mir<strong>ad</strong>os y confusos:no ay flaqueza queleimpida en aprouechar al proximo,nitr<strong>ab</strong>ajo que le haga dificil esta demanda. Gloria al Sefior,que tanto cuid<strong>ad</strong>o tiene destasovejas que a esta Cornpafiia desu hijo truxo.Todos los P<strong>ad</strong>res y hermanos deste collegiose encomiendanafFectuosamente en las oraciones de V. P., y de los P<strong>ad</strong>res yhermanos de essa casa y collegio, y yo, como mas particularmentenecessit<strong>ad</strong>o; y suplicamos todos al Sefior se digne a V. P.,como a P<strong>ad</strong>re nuestro en el Sefior, y a nosotros, como a sushijos, y a todos, como a ovejas de su divina magest<strong>ad</strong>, darnosgracia para sentir y hazer en todo su santisima volunt<strong>ad</strong>. Amen.De Alcala, 27 de Octubre 1556. De V. P. el minimo y muyindigno hijo en el Sefior,Diego Carrillo.TInscriptio: IHS. Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re nuestro, elP. Maestro Lainez, vicario general de Ia Compafiia de Jesus,Roma.ISOSFULVIUS ANDROTIUSPATRI JACOBO LAINEZFLORENTIA 31 OCTOBRIS I556*.Florentiam Androtius cum socio venit.— Commemorat fructum animorum,Meldulae perceptum.— Urbis desiderium, Androtio inde <strong>ab</strong>eunte.TPax X.', etc. Molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re osseruandissimo.Ghieri, che fu ilpenultimo del presente, il fratello Alphonsoet io arriuammo qui in Fiorenza sani et salui per la gratia deIddio nostro signore, doue aspetaroil nuouo auiso di V. R.secondo 1'ordine datomi.Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 190, prius 61.


49 2 Epistoi.ae Mixtae — 1203Quanto mi pare de scriuer' a V. R. delle cose di Meldula e,che in quest' ultimo mi ha uoluto sua diuina maesta chiaramentemostrare quanta cura tenga della minima Compagnianostra, per molti buoni effetti che per prima pareami tenesseocculti, fra li qualie stato che due erano tochi d' intrar' nellaCompagnia; fra li quali e uno che e stato medico a Loreto, nelquale certo non pensauo, ma in questa ultima partita mi hascoperto, insieme col molto dolore della nostra partita, ancoquesta inspiratione, pregandomi preghi Iddio perlui. L' homolto confortato a frequentareli santissimi sacramenti dellaconfessione et communion', et ha promesso farlo; col qualetnezzo credo che se risoluera in tutto. L' altro e un' seruitor'di quello Illmo. signorel, di 37 anni, il quale, per quanto mese dicea, era molto tocco,ilquale haueria molto piu seruitocoll' esempio agl' altri, che di altro suo bisogno: sia in tuttofatta la diuina uolunta.Di molta edifkatione e stata a tutto qu;l populo ch' un puttodi 9 anni, che staua con noi, per due di ha escessiuamentepianto della partita nostra, ne se potea in modo alcuno consolare,et saria uoluto uenir' con noi. II simile ha fatto un' altrosuo fratello de 12 anni, che prima era stato a nostr' ilseruitij,quale molto s'ai[u]taua nello H<strong>anno</strong> spirito. mosso a compassionetutto quel populo, della qualcosa nostro Signoreh<strong>ab</strong>biauoluto mostrare li mir<strong>ab</strong>ili effetti che nella sua minima Compagniain qualsiuoglia cosa minima a tutte 1' hore produce: si<strong>ad</strong>unque sempre benedetto.Molto frutto parmi che sua diuina maesta h<strong>ab</strong>bia uolutorecauare, che, stando in quel luogo pregione un pouero uechioper debito, huomo ueramente degno di molta compassione, hauoluto finalmente che pernoi sia stato escarcerato, sendo datutti derelitto; et conuenendoli, per non rientrarui di nuouo,pagar certi denari, quale io haueuo per lui promesso, pensandodouerli andare domandando per elemosina, glho lassato certilibri di leggeche mi trouauo hauer portato da Loreto, acciosia liberato. Credo che nostro Signore uolesse portasse mecoquelli libri, di che molto mi son marauigliato, per liberar' questoLeonellus Pio di Carpi.


pouer' huomo, ilHauiamo dato per1'3 I OCTOBRIS I556 493che e stata di molta edifkation' a quel popolo.amore de Iddio certe camisce et fazzolettiet altre cose da mangiar' et cercato di lassarli chiari cheuogliamo esser' poueri, il che mi e parso conueniente per moltibuoni respetti,et del tutto Iddio nostro signore par che nerecaui molto bene.Io ho fatta instantia di uoler' uenir' a piedi,et haueuodisegnato lassare la mia soprana, che se dispensasse per li poueri;ma quello signore et signora n' h<strong>anno</strong> uoluto iri ogni modomandare fino a Fiorenza a cauallo con buona compagnia.Doppo la resolutione gia scrittane da V. R., che douessemorestare a Meldula, feci una lista de tutti nostri bisogni necessarij,quale diedi per ordine di quello signore a quelli dePhospitale, li quali la portorno a S. S. ia et , pensauano che douesseroimportar' fino alla summa di 40 A^1? talche, 1' hospitalescusandosi di non poter'fare tale spesa, ne fu fatto intender'da S. S. ia in sustantia, che si dolea non potessemostar' li, et cedaua licentia, della qual cosa restai molto marauigliato, chedoppo 1'essersi fatta si grande instantia del nostro restare li, sifacesse tale difflculta, non importando tutta quella spesa piude 12 /\. Et andato da S. S. ia et accettata la licentia, finalmentedi nuouo la ritolse con dir', che non pensauasipotesserofarequelle spese con tale summa, come diceua hauere inteso ch' iohaueuo detto: et se bene con molte ragioniio mi sforzaua persu<strong>ad</strong>erliche ne lassasse andare, non ui fu mai ordine, et ognicosa passo con piaceuolezza. Mi conuenne dir' a S. S. ia chehaueamo molto patitonel uestir et nelP altre cose che particolarmenteli dissi., delle qualli molto si edifico, dicendoglele, nonperche me ne lamentasse, ma per mostrar' a S. S. ia che, quandonon sipotra far di meno, uolentieri se patiua.Era in quellalistafra Paltro un scaldaletto, del qualeme dicea quello signore chequellihuomini se n' erano scandalizati, al quali resposi , chetutto cio haueuo pensato auanti desse la lista; ma hauea messoquello et simili cose per esser' necessarie, et accio tutti sapesseroil uiuer' libero et schietto della Compagnia nostra in tutte lecose, certificando S. S. ia che, se noi lipotessemo scoprirnostricuori, io, ch' era minimo della Compagnia, mi trouauo prontissimoa portarlo sempre scoperto.II medesimo dicea in altri


494 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1204luoghi : nonedificati \potria V. R. credere quantone siano restatiLi concludo <strong>ad</strong>unque, che ci siamo partiti da Meldola conmolte lachrime et dolore di quel signore et signoraet tuttisuoi, et de tutta la terra: et ui e stato lassato tale odore, opratutta d' Iddio, ch' io ne son restato et consolato et marauigliato.II modo de ottenere la licentia da quel signore,fu inpersu<strong>ad</strong>erli che saria stata buona, et credeuo a maggior glori<strong>ad</strong>iuina; et se bene fece alquanta resistentia, alpur' nn' si contento,et alla partenza me disse che gia hauea scritto a monsignoreRmo. protettore 2 1' universale dolore del populo. Lacausa del nostro partir'non so pensar' qualesia stata, che, certo,secondo quel che siuedea, douea procurarsitutto il contrario:sia del tutto seruito nostro signoreIddio. Alle sue sante orationimolto mi raccomando. Di Fiorenza il di ultimo di 8. bremdlvj. Di V. R. indegnissimo seruo in X.°,Fuluio Androtio.Inscriptio: f Al molto Rdo. in X." P<strong>ad</strong>re osseruandissimo,il P. Mtro. Jacomo Lainez, vicario generale della Compagni<strong>ad</strong>i Giesu, in Roma, in santa Maria della Str<strong>ad</strong>a, presso Campidoglio.Alia manu: R. ta a 5di Novembre.1S04JOANNES GESTIPATRI JACOBO LAINEZBARCINONE 2 NOVEMBRIS I5563.Polanci litteris rescribit.— Res Societatis prospere succedunt. — Plures enostris <strong>ad</strong> concionandum <strong>ex</strong>petuntur.— De <strong>ab</strong>bate Petro Domenech.Jhs..Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi,A etc.14 del pass<strong>ad</strong>o recebi carta del P. Mtro. Polanco, de 14 de12Cf. Polanco, t. vi, pag. 159, n. 585, 586.Rodulphus Pio di Carpi, cardinalis, Leonelli filius, Societatis protector.3Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 179, prius 35.


2 NOVEMBRIS I556 495Julio, con vna introclusa del P. Mtro. Joan de Piera paraMtro. Baga ; y a mi me escriuio mucho antes, encargandomeque procurasse se le imbiassen vnos dineros que aqui le quedandetenidos, y se remitiessen al P. Mtro. Polanco. Al qual yo heescrito que me avisasse, si era negocio que tocasse a la Compafria,porquesi lo es, entenderemos en ello, como en cosa propia.De otra manera, pues el no lo aclaro, como deuia, antes de separtir,mucho menos lopodriamos allanar nosotros, y assipienso sera mejorno meterse en ello. Hasta aqui no tengo respuest<strong>ad</strong>el P. M. Polanco: no se si se recebio mi carta. De loque me escriue de Bonauentura Gualbes, ya le respondi comoha cumplido su pal<strong>ab</strong>ra, y pide que en la quitancia general delos 500 A hagan mencion, corao son contentos tambien de loscambios y interesses.Las cosas de laCompania por la bond<strong>ad</strong> de Dios van siempreen augmento en esta ciud<strong>ad</strong>. La parroquia que nos contr<strong>ad</strong>ezia! esta muy pacifica con nosotros, y elsegun obrero nos h<strong>ad</strong>icho, han yareuoc<strong>ad</strong>o elprocur<strong>ad</strong>orque tenian en Roma, yagora piden con mucha instancia al P. Mtro. Gouierno 2 , quelespredique la quaresma, yhan escrito por triplic<strong>ad</strong>as al3P. Mtro. Baptista. La parroquia de sant Juste pide tambien.que la Compania le de predic<strong>ad</strong>or, y assefial<strong>ad</strong>amente piden elP<strong>ad</strong>re doctor Ramirez 4 , y ya primero la parroquia de santMiguel hizo sus diligencias para hauer el P. Gouierno, escriuiendolopor duplic<strong>ad</strong>asal P. Mtro. Baptista, y oy me han pedidosi tenemos respuesta.En esto, y en lamayor frequencia que ayen nuestra yglesia en las confessiones, y en las liciones 6 platicasde la doctrina, y en muchas otras cosas, se vee claramentemuy gran mutacion en los animos de muchos.Tambien tenemos aquial senor <strong>ab</strong><strong>ad</strong> Domenec s , que havenido de su <strong>ab</strong><strong>ad</strong>i<strong>ad</strong>o tan mud<strong>ad</strong>o, que bien paresce hauerleayud<strong>ad</strong>o nuestro P<strong>ad</strong>re desde el cielo: y avn no se si pretiende1Haec paroecia vulgo dicitur del Pi.'ls415egimus.P. Michael Govierno.P. Joannes Bta. de Barma, Aragoniae viceprovincialis.P. Joannes Ramirez.Petrus Domenech, <strong>ab</strong>bas de Vil<strong>ab</strong>ertran, de quo insuperioribus vol.


496 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1205el hauerle visto antes de s<strong>ab</strong>er el transito en la tierra. Y tambienpuede ser le haya ayud<strong>ad</strong>o vn ayre 6 gota, que le ha quit<strong>ad</strong>ogran parte de la vista corporal, ya esta causa no puedeescriuir; pero hame dicho que yo avise al P. Mtro. Polanco,que este Deziembre le proueera de todo el cumplimiento.Muestra que esta muy puesto en dar principio a vn collegiocon la renta de su <strong>ab</strong><strong>ad</strong>i<strong>ad</strong>o, trocandole con otra renta: y andatratando de hauer vna pieca de quatrocientas libras, muy descarg<strong>ad</strong><strong>ad</strong>e toda manera de lacargos, y pienso que mas acomod<strong>ad</strong>aque por uentura ay en Cataluna. Paresceme que esta aparej<strong>ad</strong>oa d<strong>ex</strong>arse regir por consejo de la Compania. Helo escritoal P. Francisco l 3 y tambien al P. M. Baptista, que esta ya enValencia, y podria mas comodamente losque otros P<strong>ad</strong>resllegarse aca paratratar estas cosas del <strong>ab</strong><strong>ad</strong>, que tienen muchosc<strong>ab</strong>os. Nuestro Seiior lo encamine a su mayor gloria y seruicio,a quien plega darnos gracia para perfetamentele conoscer yamar. Amen. De Barcelona 11 de Nouiembre 1556. De V. R.indignisimo hijo y sieruo en X.°,Jo.Gesti.Inscriptio: Ihs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re en Christo, el P. M.Laynez, vicario general de la Compania de Ihs., en Roma.Alia manu: R. da a los 29 del mismo.1305DOCTOR GUMIELPATRI JOANNI DE POLANCOVALENTIA 2 NOVEMBRIS I5562 .Se Valentiam venisse, ait.— Mandata, quae Borgiae deferenda h<strong>ab</strong>ebat, illo<strong>ab</strong>sente, cum Barma communicavisse.tRdo. P<strong>ad</strong>re. Yo escriui a V. R. dende Barcelona. Despuesvine a.Valencia, vltimo de Otubre, donde halle al P<strong>ad</strong>re doc-1P. Franciscus Borgia.2Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 299, prius 184.


2 Novembris 1556 497tor Baptistalf viceprouincial desta prouincia,e rector destecollegio de Valencia, porque el P. Miron 2 estaua en Gandia;e demande donde estaua el P. Rdo. Francisco 3 , porque tenianecesid<strong>ad</strong> de comunicar cjertas cosas queV. R. mando al tiempoque parti de Roma, e dixome que staua en Vall<strong>ad</strong>olid, eque no vendria tan presto a estas partes de Castilla 6 del reynode Toledo. Yo, viendo quese diferia tanto en no ac<strong>ab</strong>ar dedarse lo que V. m. mando, e quelP. Francisco no vendria tanpresto, e quel dicho P. Rdo. Baptista era persona principal dela Compaiiia de aca, e que era el que tenia mucha intelligenciacon el P<strong>ad</strong>re, e por otros muchos respectos que me mouieron,solte Ja enbax<strong>ad</strong>a, e le di cuenta de todo; y el por4via de laintelligenciae con, mensajero ^ierto que parte a Vall<strong>ad</strong>olid,que envia la duquesa de :iGandia, m<strong>ad</strong>rasta del dicho P. Francisco,escreue todas las cosas a su reverencia, porque el GP. Natalno estaua en Espaila, que era partido a Roma: de maneraque yo he cumplido con lo mand<strong>ad</strong>o. Luego me parto a Cuenca,de donde escriuire a V. R. E el dicho P. Rdo. Baptista,obedeziendo a la carta que V. R. me dio, me ha hecho muchosregalos, e me ha hecho estar en lo collegio mi persona, estandoen el meson todos los que venian conmigo, por ser gente secular;e avnque no lo fuera, no lo permitiera.Ya creo <strong>ab</strong>ra V. m.hecho pagarlos 20 A, por lo leque beso las manos. Mis cosasle encomiendo, e mas que siempre* se acuerden de rogar a Diospor mi, como por persona que desea seruir a la Compafiia. AlRdo. P<strong>ad</strong>re vicario beso las manos, e )o mismo al(?)P<strong>ad</strong>redoctor M<strong>ad</strong>rid, e al P<strong>ad</strong>re rector del collegio,e a todos losP<strong>ad</strong>res e hermanos; e nuestro Sefior conserue a V. R. en su1234P. Joannes Bta. de Barma. Vide infra, epist. 1208.P. Jacobus Miron.P. Franciscus Borgia.Tria quatuorve verba in ms. <strong>ad</strong>dita sunt, quae plane non intclligimus.3Erat Francisca de Castro et de Pinos, de qua multa in nostro opereStus. Franciscus Borgia,t.6Ms. la.1, pag. 277 et seqq.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 32


498 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1206santo seruicio, como deseo conserue a mi. En Valencia 2 deNoviembre 1556. Seruidor de V. R.,El doctor Gumiel *.lnscriptio: Al Rdo. P<strong>ad</strong>re, el Mtro. Polanco, mi sefior e hermano.Roma. Alia inscriptio: Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re, elPolanco. Roma. Alia manu: R. da a los 27de Henero.P. Mtro.ISOfiMICHAEL DE TORRESPATRI JACOBO LAINEZOLISIPONE 4 NOVEMBRIS 1556 2 .Provincialis conventus in Lusitania h<strong>ab</strong>etur <strong>ad</strong> futuram praepositi generaliselectionem.— Designantur Romam mittendi.— Affertur nuncius de differenda,<strong>ad</strong> vernum sequentis anni tempus, generali congregatione.— IntereaAzevedo vices provincialis praepositi gerere incipiet.— Responsio <strong>ad</strong>quaesita, de creandis professis.MuytJhus.Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re nuestro. Pax X.' Poruncorreoque de aqui partio, escriui a V. R. ley di cuenta de la determinationque teniamos de hazer capitulo prouinciai paralaelection de las personas que se deuian sefialar para la congregaciongeneral, y para trattar de otras cosas que en la mesma sedeuian proponer, tocantes al bien particular de la Compafii<strong>ad</strong>este reino y uniuersal de todo el cuerpo della 3 .Venidos, pues,1Ouis fucrit doctor Gumiel, nos quidem certe ignoramus. Nec affirmareaudemus, suspicamur tamen, eumdem illum esse, de quo legimusin Po-LANCO, t. vi, pag. 174, 175, n. 641: «Cuidam Doctori Gumiel litteraequaedam patentes a P. Ignatio datae fuerunt, eo quod amicum Romae seSocietati ostendisset. Sed illeparum moderate litteris illis uti aliquandovisus est, et nostris Genuae, quasi potestatem h<strong>ab</strong>ens, quae ipsi opportunaerant, imper<strong>ab</strong>at, ut inde facile disceremus non passim hujusmodi litterasnec facile dandas esse». Patentes vero has litteras jam olim <strong>ex</strong>istimavimusesse litteras«commendatitias <strong>ad</strong> Praepositos domorum Societatis», de quibusegimus ibid., <strong>anno</strong>t. 2.2Ex originali in vol. F, triplici folio, n. 176, prius 28, 29.3Haec cur ita facta sunt, planius intelligentur, si prae oculis h<strong>ab</strong>eantur


4 Novembkis 1556 499los que para ello hauian de uenir de los corlegios de Coymbra yEuora, y congreg<strong>ad</strong>os aqui en esta casacon los della y del collegiode santo Anton, se determinaron todos, siendo primero lamaior parte6 casi todos de differente parecer, que yo fuesseuno de los deput<strong>ad</strong>os para esta jorn<strong>ad</strong>a; y los otros dos (enquien no huuo difficult<strong>ad</strong>, saluo que de las indisposiciones deluno) fuessen el P. Luis Goncalez y Goncalo Vaaz, professos,y por procur<strong>ad</strong>or general de !a Compania deste reino y IndiasManuel Godino, rector del collegio de santo Anton.Tom<strong>ad</strong>a esta determination, aunque con harta confusion mia,conosciendo en ella el dedo del Senor, dispuso su diuina majest<strong>ad</strong>las cosas de manera, con mucha edifficacion de todos, quelareyna, entendiendo conuenir assi, y seresta la uolunt<strong>ad</strong> de Dios,despues de hauer sido inform<strong>ad</strong>a del P. Luis Goncalez de laresolucion de !a congregacion, y de las razones se que hauiand<strong>ad</strong>o en la parte affirmatiua y negatiua, y que con todo estoquae tr<strong>ad</strong>it Polanco, t. VI, pag. 50, n. 142: «-Scripsit P. Vicarius [LainezJs<strong>ex</strong>ta die Augusti omnibus Provincialibus de obitu P. Ignatii et de sui electionein Vicarium, quam ipsi detrectare non licuerat;et vocavit eos <strong>ad</strong>novi Praepositi Generalis electionem; et quamvis [post] quinquemenses juxta Constitutiones [electio fieri deberet], si fieri posset,vel s<strong>ex</strong>ut Novembrimense in Italiam pervenirent, id tentandum esse ob rationes aliquascensebat. Sed cum postea anim<strong>ad</strong>versum csset breve nimis esse [tempus],cum praesertim itinera <strong>ab</strong> Hispania et Portugallia in Italiam impeditamultis difficultatibus essent (nam induciae, inter Reges Philippum et Henricumfactae initio hujus anni, occasione belli, quod cum Summo PontificeR<strong>ex</strong> Philippus gerere coactus fuit, invalidae jam erant), prorogatum esttempus <strong>ad</strong> aestatem sequentem, ut <strong>ad</strong> festum Paschae anni sequentis, velnon multo post, in Italiam venirent». Et paucis interjectis, quae de loco,ubi cogenda esset congregatio generalis, deque coetibus provincialibusagunt, sequitur idem auctor, n. 146: «Opt<strong>ab</strong>at nihilominus P. Vicarius ut,quo<strong>ad</strong> ejus fieri posset, juxta Constitutiones Professi venirent; et nominatimP. Franciscum Borgiam, ac Patrem Araoz ac P. Ludovicum Gonzalez cumDoctore Torres, Portugalliae Provinciali (praeter P. Natalem, qui hoc ipso<strong>anno</strong> Romam venerat),litteris hortatus est ut, si salva valetudine possent,Romam venirent; cum praeter electionem Generalis ultima manus Constitutionibuset Regulis esset imponenda, et alia magni momenti negotia transigendaerant». — Attamen, bellis intercurrentibus, inchoari generalis congregationon potuit ante diem 19 Junii 1558. In ea vero, ut notum est,2 Julii 1558 P. Lainez generalis praepositusest renuntiatus. Sed de hisplura Sacchinus, Hist. Soc. Jes., p. 11, lib. 11, n. 17 et seqq.


500 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1206pendia la ultima de la que S. A. libremente diesse en mi yda 6qued<strong>ad</strong>a; como quien esta tan resign<strong>ad</strong>a y desnuda de todapropria afFection, como a V. R. tengo ya escrito, se inclino aIo que todos, contentandose de priuarse y posponer su propriogusto y consolation, por lo que entendia ser mas gloria delSeiior *.Recibido el si, comencamos a.ponernos en orden para la partida,dandonos toda la priesa possible, principalmente por poderllegar ay a. tiempo que fuessemos participantes de los muchostr<strong>ab</strong>ajos y cruz que la diuina bond<strong>ad</strong> les ha querido embiar contales tiempos; y para avudar a ser gast<strong>ad</strong>ores con V. R. y losdemas nuestros hermanos (sea glorific<strong>ad</strong>oel santisimo nombredel Senor por todo loque permite y haze); y tambien por nosperar a que se entrasse mas el inuierno; y del mesmo parecerfueron estos reyes.Y assi, estando ya todas cosas en orden parala partida, nos parecio que, para el gouierno desta prouincia enmi <strong>ab</strong>sencia, se deuia d<strong>ex</strong>ar persona tal, en quienconcurriessentodas aquellas partes y calid<strong>ad</strong>es que para el gobierno della yconseruacion en su ser y proceder conforme a las constitucionesfuese mas <strong>ex</strong>pediente y conueniente. Y porque de las de donIgnatio 2tenemos muy fresca y presente <strong>ex</strong>perientia para poderseleencomendar esta prouincia y qualquieraotra cosa, porsumucha uirtud y espiritu, y intelligentia muy particular de lasconstitutiones, y espiritu dellas, y mucho zelo de su <strong>ex</strong>ecution,nos parecio que 61 quedasse en mi lugar con todos mis poderes,y lo demas que para el buen regimiento de los subditos yautorid<strong>ad</strong> particular del cargo se requiere; y en su <strong>ab</strong>sentia deaqui, de Lisboa, con los mesmos poderes y superintendentiaFrancisco Enrriquez, procur<strong>ad</strong>or generaldestos collegios y casas;y assimesmo por preposito en esta casa,a Manuel Rodriguez;y rector del collegio de santo Anton, a Alfonso Barreto;y de los collegios de Coymbra, a Miguel de Sousa; ydel deEuora, juntamente con aquella lection de casos, don Leon 3 ,P. Michael de Torres reginae erat a confessionibus.1-Ignatius de Azevedo. Vide Polanco, t. vi, pag. 752, n. 3254, ubihaec epistola usurpatur.3P. Leo Enriques.


4 NOVEMBRIS I556 5OIcomo ya se le auiso a V. R., digo a nuestro P<strong>ad</strong>re de santamemoria.D<strong>ex</strong><strong>ad</strong>o lo de aca concert<strong>ad</strong>o de esta manera, nos embarcamosviernes, 23 del pass<strong>ad</strong>o, ya mas de las cinco, para AldeaGallega ', con fin de passar de camino por Euora, y visitarnuestro collegio, y de ay yrnos donde estuuiesse el P. Francisco,siguiendo nuestro camino: y poco despues de embarc<strong>ad</strong>os, llegoen un barco don Ignatio, con una carta del P. Francisco, laqual por entonces nose me mostro, hasta el s<strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>o de manana,que desembarcamos en Aldea Gallega.La substantia della er<strong>ad</strong>ezir, que su R. cia se yua a Alcala a estar alli este inuierno, yque estuuiessemos por todo Enero, los que hauiamos de yr, apunto; porque ya para entonces hauria respuesta de V. R., ydetermination del lugar y tiempo de la congregacion general 2 .Leyda esta carta, me parecio que no se deuia passar <strong>ad</strong>elante,sin primero consultar lo que se deuia hazer; y despues de algunasrazones nos parecio quese dixesse missa sobre ello, y se encomendassea Dios; y lo que despues dedicha, nuestro Seiiorenseiiasse, esso se siguiesse. Dicha la missa, en la quallos companerostodos comulgaron, torne a laproponerles obedientiaque teniamos; y despues de algunas razones en pro y en contra,determinamos que era bien que don Ignatiofuese a dar cuentaa SS. AA. de lo que passaua, y que lo que SS. AA., despues dehauerlo entendido, como zelosos de la glori<strong>ad</strong>e Dios nuestroseiior, determinassen, esso se hiziesse, 6 en pasar <strong>ad</strong>elante, 6boluer atras; y que todauia procediessemos nuestro caminohasta Euora, donde esperariamoslarespuesta, yjuntamente aquel collegio, como yo dissegnaua primero.se uisitaria1«Aldeia-Gallega do Riba-Tejo-villa, Extrem<strong>ad</strong>ura, 18 kiiometrosao SE. de Lisboa, 12 de Alhos-Vedros, 30 de Palmelia. Situ<strong>ad</strong>a em plano,n'uma especie de golpho, na margen esquerda do Tejo, em terreno fertillissimoem cereaes, vinho, fructa e pinhaes. Abundante em peixe, mariscoe sal. E escala entre Alemtejo e Lisboa; e por isso muito commercial.»Soares de Azevedo, Portugal antigo et moderno, t. 1, pag. 85.2«EXespues se ha mir<strong>ad</strong>o que seria muy dificil ser aca los de Portugalpara el Noviembre, y asi hasta la primavera no sera menester venir V. R.»Polanco, <strong>ex</strong> com. Patris Vicarii, Patri Petro de Riv<strong>ad</strong>eneira, 29 Augusti1556, apud Polanco, t. vi, pag. 50, <strong>anno</strong>t. 4.


5 02 <strong>Epistolae</strong> Mixtae — 1206Partio luego don Ignatiocon esta resolucion, y nosotrosdende a poco para Euora, donde llegamos lunes, bien tarde; yessa mesma noche a las dos llegoun hermano con la respuesta,en quese nos ordenaua que boluiessemos, y que para el tiempoque en la carta dezia, estarian las cosas mas determin<strong>ad</strong>as, ys<strong>ab</strong>riamos lo que hauiamos de hazer. Estuuimos en aquel collegioel martes siguiente, que era dia de fiesta en la ciud<strong>ad</strong>, y elmiercoles, dia de los apostoles san Simon y Judas, y el juevespor la maiiana, 29 del mesmo, despues de hauer todos dichomissa, nos partimos, y Uegamos a esta casa s<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o, a las quatropoco mas 6 menos de la tarde, donde speraremos segundo mandato.Y aunqueel camino por este poco de tiempo se haya interrumpido,no me ha parec/ido innouar cosa alguna en el cargode don Ignatio, sino que le <strong>ex</strong>ercjte, como si yo estuviera<strong>ab</strong>sente, para uer la manera quetiene en su <strong>ex</strong>ecution. Y assiyo no me entremetere en cosa alguna, sino d<strong>ex</strong>arle he proceder;y spero en la diuina bond<strong>ad</strong> que correspondera con las speran-$as que del talento, que le ha communic<strong>ad</strong>o, tenemos parasumayor gloria y seruicio.Quanto al particular que V. R. scriue, de que se podianhazer algunos professosantes de la election, por el pare^er quesobre ello demanda, aca lo hauemos pens<strong>ad</strong>o y consyder<strong>ad</strong>omuy bien, y encomend<strong>ad</strong>olo a Dios, y nos laparece, por mesmarazon que V. R. halla y da para no hauerse de hazer, que espor el <strong>ex</strong>emplo, etc. (la cual con las demas son muy efficaces),lo mesmo que alla parece *. Y lo mesmo juzgaron estos principes,dandoseles cuenta de lo que V. R. scriue. Y aun passandomas <strong>ad</strong>elante en esto, hauemos pens<strong>ad</strong>oaca todos, que paraconseruarse laCompania en su buen ser, como se dize en las1«Dubitatum est autem, an hi <strong>ad</strong> professionem <strong>ad</strong>mitti possent temporesedis Praepositi vacantis <strong>ex</strong> his, quos ipsemet P. Ignatius designaverat, utjustus numerus <strong>ex</strong> Provinciis venire posset; sed Romae, re inter nostrosut nulli Pro-tractata, sincerius ac securius <strong>ad</strong> <strong>ex</strong>emplum fore [visum est]fessi fierent; sed hi venirent, qui possent, quamvis non <strong>ex</strong>acte numerus inConstitutionibus praescriptus venire posset. Et ita Romae, ne Dr. quidemM<strong>ad</strong>ridius [Christophorus], qui cum Secretario vices et auctoritatem P. Ignatiitenuerat, <strong>ad</strong> professionem est <strong>ad</strong>missus». POLANCO, t. VI, pag. 51, 52,n. 147. Vide locum cum subjectis <strong>anno</strong>tationibus.


5 NOVEMBRIS I556 503constituciones, los professos della fuessen todos muy a la largaprou<strong>ad</strong>os en cosas de <strong>ab</strong>negation y de uerd<strong>ad</strong>era obedientia;porque, como estos solos han de tener uoto en la election, uno6 dos que110 fuessen tales, podrian impedir mucho el concursodel Spiritusanto. Y crea V. R., que, pensando en ]o particulardesto, no d<strong>ex</strong>a aca de darnos tr<strong>ab</strong>ajo;mas speramos queel remedionos alcance delante de la diuina majest<strong>ad</strong> nuestro benditoP<strong>ad</strong>re, que, pues estando entre nosotros tantos medios ha busc<strong>ad</strong>oy busco para hauerle, no es de creer quele falte ahora lacharid<strong>ad</strong> para representarlo, estando tan unido con el<strong>ab</strong>ysmodella. Y porque speramos conel ayuda del Seilor sermuy prestocon V. R., no hay para que alargar mas. La diuina majest<strong>ad</strong>comunique a todos su gracia cumplida, para que su santa volunt<strong>ad</strong>sintamos, y aquella perfectamente cumplamos. De Lisboa4 de Noviembre 1556.Despues de scrita esta, hauemos recibido cartas del Brasil,cuya copia se embiara con el primero, si antes no partimos nosotros.Hauian recibido las constitutiones. Indignusfilius,et inutilisTorres.•j- -\-Inscriptio: Jhus. Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re nuestro, elP. M.° Diego Lainez, vicario general [de laCompania] deJhus., etc. Roma. Alia manu: R. da a los29 de Deziembre.fSO?LEONARDUS KESSELPATRI JOANNI DE POLANCOCOLONIA 5 NOVEMBRIS I556lRes colonienses secunda aura provehuntur.— De sociis, diligenter ac feliciteroperam suam collocantibus.— Plures Societatem cupiunt capessere.—Amici nostri, rebus prospere nobis succedentibus, laetantur.tJhs.Gratia et pax X. 5 etc. Rde. in X.° Pater, Dne. Johannes dePolanco. Ipso die animarum recepimus literas R. V., scriptas.1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 322, prius 408.


504 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 120717 Septembris <strong>ex</strong> commissione vicarii generalis, in quibus R. V.scribitquomodo nullas a nobis R. V. literas recepit a menseMaio vsque modo. De quo plurimum miramur; nam singulismensibus semper Romam scripsimus, partim per louaniensesfratres, partim per alios, etiam per quatuor illos confratres, quosinAugusto Romam misimus, de quibus nihil <strong>ad</strong>huc audiuimus,quomodo cum eis in itinere successerit, an Romam peruenerint! .Spero R. V. modo nostras literas recepisse.Omnia Coloniae, laus Deo, feliciter succedunt. M. HenricusDionisius et M. Johannes Redt dominicis diebus et festis concionantur.M. Henricus, iam theologiae baccalaurius,in scholatheologorum praelegit psalterium. M. Franciscus Costerus,etiam baccalaurius, iam finiuitspheram de Sacro Busto 2 . Breuilecturus estprimum librum Moysi, quamprimum parentesinuiserit, <strong>ad</strong> quos modo profectus est. Ab eo enim tempore, quose Societati dedit, eum non viderunt: spero omnia cum fructufore. Vterque magnam docendi gratiamh<strong>ab</strong>et. M. Henricusmagnum h<strong>ab</strong>et auditorium; similiter M. Franciscus magnumauditorium h<strong>ab</strong>uit et h<strong>ab</strong>iturus est. M. Johannes Redt breuierit baccalaurius, et tum lecturus est euangelium Mathei.3H<strong>ab</strong>ituri sunt etiam orationem quodlubeticamet in, vigilianatiuitatis et epiphaniae latinam in scholis theologorum orationem.Simul manemus 17 numero, omnes Societatis, duobus demptis,de quibus bona spes est. Nondum h<strong>ab</strong>emus collegium; sediam breui h<strong>ab</strong>ituri sumus. 5sumus sacerdotes, quorum vnus1De his POLANCO, t. vi, pag. 425, n. 1831: «24. a vero Augusti quatuorjuvenes, qui precibus id impetraverant, <strong>ex</strong> domesticis, Romam misit P. Leonardus,scilicet, Robertum, Laurentium, Martinum, qui vota domi nostraeColoniae emiserant, et Joannem Balae, qui paulo ante accesserat, ut se Societatidaret. Romam cum aliis proficiscens, his quintus <strong>ad</strong>junctus est, quemP. Bernardus Oliverius miserat».2Vide quae de iis omnibus dicta sunt in epist. 1199, pag. 480, 481.3« A multis jam annis apud Colonienses in morem <strong>ab</strong>ierat, ut Decembrimense certum quoddam Oratoriae concertationis <strong>ad</strong>hiberetur genus, quodvoc<strong>ab</strong>atur quodlibeticum, inde <strong>ab</strong>s dubio sortitum nomen, quod, cui disputandifiebat potestas, fas erat de quo liberet argumento disserere.» Polanco,t. vi, pag. 422, n. 1817, <strong>anno</strong>t. 5.


5 NOVEMBRIS I556 505est cognatus M. Gerardi dordracensis l , qui in politioribus nonita versatus est; ideo cum aliis confratribus audit dialecticam,rethoricam et vnam lectionem grecam, quam praelegit nostrisHenricus dinantensis 2 , qui iam capiterecte valet. Petrus coloniensis3 pr<strong>ad</strong>egit rethoncam. De bonis suis nihil <strong>ad</strong>huc actumest, quia eius mater <strong>ad</strong>huc in vita est. Franciscus, qui cum eoVienna venerat, in spiritu et literis bene proficit, audit enim cumaliis dialecticam et rethoricam et lectionem grecam. Bene cuperetcum iis, qui aliquando Romam profecturi sunt, etiam Romamproficisci.H<strong>ab</strong>et hic nobiscum duos nepotes nobiles, quise Societati dederunt, juuenes naturalibus optime dotati. Franciscusiam <strong>ab</strong> amicis vocatus est, nam frater eius, qui semper eicontrarius fuit, et Francisci bona tenebat, iam mortuus est. Dominussit ei propicius, qui, cum in <strong>ex</strong>tremis esset, praesentibustestibus, dixit vxori suae, quod Francisco, suo fratri, deberetpartem suam, id est partem bonorum, quae Francisco <strong>ex</strong> testamentopatris sui competit, quam nondum receperat. Sic speroquod Franciscus modo finem imponet cum amicis, et quod Franciscolibere relinquetur pars sua; sed de his alias plura. Dies octosunt quod profectus sit, sed nihil <strong>ad</strong>huc <strong>ab</strong> eo percepimus4.Duo aliiegregii <strong>ad</strong>olescentes, quorum vnus est lotoringus,alter antwerpiensis, et Louanii promotus,se etiam Societatidederunt; sed nondum eos in domum recepimus. In profestoomnium sanctorum <strong>ad</strong> nos venit quidam nobilis, <strong>anno</strong>rumGerardus hic dordracensis alibi vocatur Cools (Brassica) «ne a Dordrecht1en 1531, <strong>ad</strong>mis a Cologne en 1552, mort a Neuss en 1556.» Del-place, Let<strong>ab</strong>lissement de la Cornpagnie de Jesus, p. 3.— Gerardi obitumaccuratissime narrat episl. 1066, supra, pag. 96 et seqq.2«Henri de Sommal (Sommalius), ne a Dinant en 1534, <strong>ad</strong>mis a Romeen 1554, mort a Valenciennes le30 Mars 1619;il fut recteur a Dinant, aHuy, a Valenciennes et a Douai.» Delplace, /. c, p. 4. De eo Polanco,t.vi, pag. 423, n. 1S18: «Henricus Somalius dionatensis, cum capitis dolore,sicut in Italia, ita etiam Coloniae affligeretur, Dionantum, quae patriamissus est, uhi et valetudini consuluit...»ejus erat,;i4Petrus Haupt. Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 615.«Franciscus Hemerulus, in patriam profectus, res suas componit obfratris sui obitum, qui ei hactenus in illis obstitit; reuersurus, uti speramus,ante festa Natalitia». Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. IV, pag. 615. Vide etiam <strong>anno</strong>t. 5,huic loco subjectam.


506 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1207fere 40/, qui dominium quoddam sub se h<strong>ab</strong>et prope Nouiomagum,qui se Societati dedit. Experiemur an in studiis aliquidproficere poterit. Magnam h<strong>ab</strong>et gratiam conuersandi cumhominibus; istis in <strong>locis</strong> vbique notus est propter probitatemvitae suae. Plures alii se Societati dare omnino proposuerunt, dequibus alias.Rdus. Dnus. prior Carthusiae multum modo consolatur inDomino, quod videat res Societatis ita in dies hic augmentumsumere, et nostros iam praelegere scripturam sacram. Vinum,quod hucusque bibimus, ipsinobis dederunt, et <strong>ad</strong>huc d<strong>ab</strong>untquando opus erit.Rdus. Dnus. Grupperus diebus istis misit <strong>ad</strong> nos magnumdolium vini optimi. Singularem ergaSocietatem affectum ostendit,plurimum nos commendauit apud magistros nostros colonienses,quos ea de causa inuitauerat, et nos cum ipsis, multisaliis egregiis viris praesentibus. Dominus opt.max. retribuatei.Frater episcopinostri defuncti iam in episcopum electus est ',cum quo familiaritatem inire modo intendimus.Omnes corpore valent Patres et fratres. Stephanus ille spirensisetiam modo recte sese h<strong>ab</strong>et. Ego diebus istis praeteritis<strong>ad</strong>modum male valui <strong>ex</strong> dolore lateris d<strong>ex</strong>tri et <strong>ex</strong> pectore; sedmodo melius me sentio, sed nondum <strong>ex</strong> toto reualui. Benevaleat R. V. Quantum possumus commendamus nos R. V. etPatrum sanctis sacrificiis ac fratrum precibus. Raptim Coloniae5 Nouembris 1556. R. V. seruus in Domino,Leonardus Kessel.Insiriptio: \ Rdo. in X.° Patri, M. Johanni de Polanco,Societatis Jesu. Romae.1Antonius von Schauenburg, Adolphi III frater.


g NOVEMBRIS I556 5071SOSJOANNES BAPTISTA DE BARMAPATRI JACOBO LAINEZVALENTIA g NOVEMBRIS I556lTransmissa <strong>ad</strong> aliud tempus generali congregatione, Murciam rcdire Barmacogitat. — De doctore Gumiel.— Juvenes spei optimae Societati aggregantur.—De episcopo carthaginiensi.— De M. Angelica Domenech.— ExistimatBarma satius esse, si lis praecidatur et compositio fiat. — De Joanne.Verdolay. — Basilius de Avila diem supremum obit. — Dc praesule valentino.-I-Muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re. Pax Christi, etc. Algunos diasha que soy uenido dende Murcia a este collegio, para me iuntarcon el P. Miron y preparar nuestro camino a la congregation.Tenemos ya entendido el aquerdo, que a todos ha parescidomuy bien, de difTerirlo para la primauera 2 . Conforme aesto, yo ando ya de buelta para Murcia, para prosegir algunastrasas de inportantia,como es dar principioa los studios, ycapitular lo de la donacion, y otras cosas, que con esta jorn<strong>ad</strong>ase auian interonpido: de todo )o quese hiziere se dara auisoa V. R.El doctor Gumiel 3 a pas<strong>ad</strong>o por aqui , y con la patente quetraia del P. Polanco, se le ha hecho tan buen acogimiento yospitalid<strong>ad</strong>, que a ido en gran manera s<strong>ab</strong>roso y contento, yaca nos ha d<strong>ex</strong><strong>ad</strong>o harta ediffication. Paresciendole que yo seriacapaz dello, me comunico una confiansa que traia, entendiendoel P. Mtro. N<strong>ad</strong>al era ia partido, y quese temia no se asercariael P. Francisco 4 a estas partes tan presto.Yo lo <strong>ad</strong>mitifacilmente, reselando periculum inDomino V. R. lo ternia por bien, y que pormora, y persu<strong>ad</strong>iendome inmis manos seriamejor encamin<strong>ad</strong>o a las del P. Francisco, como de facto se haya hecho.1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 300, prius 181, 182.-Vide epist., n. 1206 positam, quae superiori antecedit.;i4Hujus epistolam nuper edidimus, n. 1205.Franciscus Borgia.


508 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1208Spero en nuestro Senor se h<strong>ab</strong>ra seruido de mi detinimientoaqui, porque, ultra de loque se ha hecho con los nuestros, tratandolosy ordenandolos, se ha mouido un buen subiecto paraentrar en laCompanya, que se dize el Mtro. Iuafiyes, de Gandial . En las liciones que ha leido, ha d<strong>ad</strong>o mucha satisfactiona todos, y specialmentecon su mucha humild<strong>ad</strong>. Ha muchosaiiyos que trata los ministerios de la Compafiya, y asi spera-ha aca-mos sera muy util. Y un otro sacerdote nauarro, queb<strong>ad</strong>o sus cursos de theologia, y tanbien <strong>ex</strong>ersit<strong>ad</strong>o en lomesmoy de buenas partes, sta ya <strong>ad</strong>mitido: creo entrara oy 2 . Con lauenida del P. Francisco a Alcala, speramos en nuestro Ssfiorse ha mucho de seruir. Todas las cosas desta prouintia, gloriaal Seiior, uan bien.3Con esta ua una letra de nuestro obispo de Cartagena paramosen Rodrig[u]ez, su sollicit<strong>ad</strong>or, que ay sera bien conoscido,con una relation de lo que ha de negotiar. Es cosa quetoca alcollegio, y tanto que, sin ese breue que ha de enbiar, no sepuede enpesar la erection de nuestra Por amor de Diosiglesia.que V. R. mande se le de 6 se le enbie: si ay no stuuiere, quese lo encarg[u]e la diligente <strong>ex</strong>pedition.Remetiendome en otrascosas a la que va con esta, no digo mas, de que nuestro Seiiornos de a todos su sancta gratia, para sentir su sancta uolunt<strong>ad</strong>.De Valencia y de Nouiembre a 9 de 1556. D. V. R. hijoindignissimoen X.°,Baptista.Abstracto de un capitulo del P<strong>ad</strong>re doctor B<strong>ab</strong>tista paraelP. Francisco de Borja4.1«Admissus etiam fuit hoc <strong>anno</strong> Mag. Ibagnes, gandiensis, qui et inphilosophia et theologia etiam gr<strong>ad</strong>um acceperat magisterii, et in concionandoetiam et in aliis pietatis operibus cum magna sanctitatis <strong>ex</strong>istimationese <strong>ex</strong>ercuerat.» Polanco, t. VI, pag. 514, n. 222S. Est autem «AntoniusIbanez, qui strenuam Societati navavit operam, et Aragoniae ProvinciaePraepositus fuit»; ibid., <strong>anno</strong>t. 2, de quo multa apud Alvarez, Historiams. de la provincia de Aragon.2Polanco, /. c, n. 2229.3Stephanus de Almeida.4Ex transumpto in— vol. F, duplici folio, n. 301, prius 181, 182. Hoc<strong>ex</strong>cerptum reperitur in eodem folio, in quo <strong>ex</strong>arata est epistola superior,


g Novembris 1556 5' 9lTanbien scriuia auerme uisto con Angelica y su maridomuy amig<strong>ab</strong>lemente, lo qual creo a parescido bien a. muchos,por el respecto que se deue a su p<strong>ad</strong>re, y como yoles dixe loque sentia acerca de la azienda. De la una parte, quees de sum<strong>ad</strong>re del P. Hieronimo, no auia duda ser del collegio, porqueel hizo donation ante professionem de la ; otra, de parte delp<strong>ad</strong>re, que por lo menos auia duda, aunque otros no laponen,anme propuesto un medio, que a mi no me paresce del todomal: que el collegio tomase lo que es claramente suio, despuesde negoti<strong>ad</strong>a la la[a]mortisacion, y de mano muerta a manomuerta, segun ]a instruction que se ha enbi<strong>ad</strong>o ; y que de lodemas, interdum quese 2 hazia la congregation, se declarassenellos herederos, saluo el derecho del collegio, y con fiancas bastantissimasde restituir in integrum. Yo les he dicho quelo comunicariacon V. R. Olgare mucho que el parescer de V. R.uenga mis a. manos, y que para el pondere, que muchos y buenosletr<strong>ad</strong>os tienen la parte negatiua; porque, aunque de iurecomuni, en lasreligiones que tienen renta, succedunt monasteria,la Companya paresce auerlo renunti<strong>ad</strong>o, por lo que incinuanlas bullas ,et clarius las constituciones, quod profFesi sintincapa^es bonorum, nec possint <strong>ad</strong>quirere ius siuile, nec rationeno stan serr<strong>ad</strong>asipsorum collegia aut domus 3 ; y el 4 dezir quelas constituciones, paresce de poca inportantia, porque uerisimileest que no se ha de alterar lo que sta insinu<strong>ad</strong>o, por tanligera occasion. Item, que no se hara. sin mucho scandalo ydesediffication, uer a. laCompagnya en sus principios enbaresc<strong>ad</strong>aen pleitos de hazienda. Y amelo esto encarescido muchoel dotor Gumiel, que tiene entendidos los humores de Roma,donde al c<strong>ab</strong>o a de ir a parar. Creo quea. buenas se sacaria unquam proxime sequitur in altera ejusdem chartae pagina, ubi epistola <strong>ab</strong>solvitur.E<strong>ad</strong>em manu utrumque monumentum <strong>ex</strong>aratum est, diversa certe <strong>ab</strong>ea, quae epistolam subscripsit.1Magdalena Angelica Domenech, Patris Hieronymi, Siciliae provincialis,soror, de qua satis multa in PolanCO, t. VI, pag. 50S, n. 2200,n. 2201 et pag. 515, n. 2232.2Ms. he.3Cojistituciones Soc. Jes. part. vi, cap. 11,4Ms. ed.n. 12.


510 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1208buen consierto paralaCompanya, et melior est mica panis cumgaudio, quam uitulus saginatus cum dolore l . No hago masque representar, que en todo me parescera mejor el parescerde V. R.Scriui mas a V. R. lo que [ha] pas<strong>ad</strong>o con Mtro. Verdolay 2sobre su entr<strong>ad</strong>a en laCompanya, apretandole mucho, porque,cierto, seria muy util, pidiendo a V. R. ]e scriuiesse muy claro,quanto se siruiria Dios desto, y que en todo lo que yo he trat<strong>ad</strong>ocon 61 para su consolation, se correspondera muy largamente.Porque, aunqueel sta conuensido, es tan indetermin<strong>ad</strong>o,que ha menester estos regalos y ayudas. En esto yen lodemas me remito a la carta que tengo scrita, la qual sperouerna en manos de V. R.Por aca s<strong>ab</strong>emos de sierto la muerte del P. Basilio 3 , y quantosentimiento se ha tenido en Gran<strong>ad</strong>a. A el tenga nuestro Seiloren la gloria, y a nosotros de su gratia.Del seiior arzobispo 4 hasta haora no hemos visto por queiusgarle por benevolo ni contrario, aunque me han dicho gentede credito, que, poniendo la Compailya en quenta de las cosasnueuas (con las quales el dize no star bien), se ha declar<strong>ad</strong>omas que por indifTerente. Dominus sit nobiscum, et <strong>ex</strong>urgant<strong>ad</strong>uersum nos castra.Inscriptio: \ Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re, el P. [DiegoLainez], vicario general de la Companya de Jesus, en Roma.Alia manu: R. da a los 27 de Henero.1Prov. xvii, 1.2Joannes Verdolay. De hoc viro, primo in Societatem, postea vero inCarthusiam ingresso, confer a nobis dicta in Polanco, t. iv, pag. 345,n. 736, <strong>anno</strong>t. 4, et t. VI, pag. 515, n. 2230, 2231.3P. Alphonsus de Avila, etiam Basilius de Avila dictus. Ejus obitumnarrat Polanco, t VI ; pag. 685, n. 2961, et multo uberius Santivanez,Historia ms. de la provincia de Andalucia, lib. 11, cap. 6 et 7.— Optimiviri virtutes compl<strong>ex</strong>us est in v'ta, quam de eo scripsit, Nieremberg, Varonesilustres, t. vi bilbaensis editionis, pag. 7-15.4Intellige archiepiscopum valentinum. Hic erat Franciscus de Navarra,qui hoc <strong>anno</strong> 1556 Sto. Thomae de Villanueva, <strong>anno</strong> superiore demortuo,successit.


II NOVEMBRIS I556 5H1£09PETRUS CANALISPATRI JOANNI DE POLANCOBILLOMO II NOVEMBRIS I556l .Litteras <strong>ex</strong> urbe desiderat.— Tristitiam, caelesti consolationi <strong>ad</strong>mixtam, sefatetur cum sociis propter Ignatii obitum sensisse.— Incun<strong>ab</strong>ula collegiibillomensis.— Ejus celebritas.— Puerorum, scholas frequentantium, numerusprofectus.— etOpera proximis impensa.— Gymnasii incolae de Societate.—Magistrorum ordo. — P. Canal non firma utitur valetudine. —Gulielmus du Prat, billomensis collegii auctor, laudatur.fJhs.Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. La gracia et pace di nostro signor Jesuchristosia sempre nelle anime nostre. Amen. Hauemo spessoscritto a Roma senza risposta o nuoua alcuna, saluo il felicedecesso de nostro Rdo. P. M. Ignatio;et crediamo che per.laguerra non ser<strong>anno</strong> giunte a Roma le lettere; et percio <strong>ad</strong>essoper via de Genoua scriuiamo, si forse andar<strong>anno</strong> piu sicuramente.Siamo stati alquanto constristati, ma nel beneplacito del Signoreconsolati, cauando di tante fatiche per regnare eternalmentenostro bon P<strong>ad</strong>re, sperando etiatn che piu ardentementeci amara che mai, et di nuoue gracie (apressoilSignore stando)i suoi figlioliet sua dilecta Compagnia impetrara essere ornata.Nostro collegio billomense e molto celebre in Francia, douest<strong>anno</strong> <strong>ad</strong>esso da octocenti scholari, augmentandosi ogni di ilnumero, di modo che, inanzi pascha, ser<strong>anno</strong> piude mille. Profittanode bene in meglio nelle bone lettere et seruicio del Signore;sono humili, docili, obedienti, prompti a fare tutto cio chee commandato, a maioribus et paedagogis <strong>ad</strong> minimos vsque;non mancha vno nel confessare ogni mese, communicandosietiam molti di loro le bone feste. Mai si e visto tal ordine,mancho tanta modestia et obedientia nelli scholari in queste1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. 1556, duplici folio, n. 184,prius 286.


512 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1209bande, de donde grande laude et suaue odore nel Signore sjsparge della Compagnia.Sifa etiam nelle prediche, confessioni, visite de malati, grandefrutto. Mtro. Hieronymo ' et Mtro. Roberto 2 predicanocon molta satisfattione et frutto, et sono spesso domandati perpredicare da molte bande circonvicine et remote, doue andarebbonopiu volte, si le occupationi solite di confessare, leggere,predicare, lo concedesse. Molte persone etiam si communicano,chi ogniocto di, chi ogni 15, chi ogni mese, chi ogni festaprincipale, cosa assai inusitata in questo paese: li portano tantoamore et beniuolentia, che apenasipotrebbe <strong>ex</strong>plicare 3 .Siamo 10 della Compagnia fra tuti: il P. M. Baptista Viola, ilquale attende a Perectione del collegio et a confessare (h<strong>ab</strong>uitetiam hisce diebus in synodo claramontensi latinam orationem,quae maxime astantibus satisfecit).M. ro Hieronvmo Lebas predicaspesso, confessa, visita amalati, et studia, quantum licet,theologia. JVI. ro Roberto Claysson legeS. Luca, predica, confessa,visita etiam molte persone. M. ro Nicolao Lorrain 4 lege la2." classe cum laude et satisfactione, <strong>ad</strong>iuta etiam spessoa confessarei scholari. M. ro Leonardo Parmesano s fa la i. a classecosi dottamente, che potrebbe leggere in Pariggi qualsiuogliaprima classe. M. ro Ludouico 6 1fa la 3.'con grande frutto etsatisfactione de suoi. Jacobo Morello fa la 4.° con la medesimagratia et sollicitudine. M. ro Oliuerio 7 lege la 5." con granded<strong>ex</strong>terita et fatica, perchei suoi passano200. II fratello Lamberto8 studia nella 4." Io ho cura di casa. Mi ritrouo assaimeglio che non faceuo in Italia; nientedimeno non passano tantoinanzi le mie force, che possi leggereo fare cio che f<strong>anno</strong> lialtri.Ben posso vdire qualche confessionjet reconsiliationj,dire1Hieronymus le Bas.2Robertus Clayssonius.3Videantur supra, epist. 1122, pag. 281; 1169 et 1170, pag. 405-411,necnon Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 538-541.4«Nicolaus Lotharingius» dicitur in Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. IV, pag. 540.s«Leonhardus Masserius.» Ibid.6«Lodouicus Gerardinus». Ibid.7Oliverius Hameleus.8«Lambertus Leodiensis.» Vide epist. 1148, pag. 359.


II NOVEMBRIS I556 513messa et V ufficio senza nocumento dil capo.H<strong>ab</strong>biamo etiamduoi seruitori in casa,1' uno per comperareet fare la cucina,1' altro per ministrare ale messe et guardare la porta.Stiamo tutti, per1' Dio gracia,sani in questo paese, molto<strong>ab</strong>undante dogni cosa, vistoso, gratioso et salubre,tanto de stateche dinuernata; eperho vn poco catarroso dinuernata, etfreddo.Haueremo presto un bel sitio per fare il collegio dentro laet chiesia: ha daterra, sp[eciale per?] case, giardinj, pomarij costare 1300 franchi. Monsignor ! ha promesso perla f<strong>ab</strong>rica10000 franchi. Se attende etiam a ricercare intrate peril collegio.Monsignor e ben satisfatto dela Compagnia, et ci prouede<strong>ab</strong>unde dogni cosa necessaria. Cj ha etiam visitatj questi giornipassatj, dicendo che vuole che siamo ben accommodatjd' <strong>ab</strong>itacioneet dogni altra cosa. Quando sera finito questo negocio,scriueremo piu ampiamente. Non altro, pregando ilSignore ciconserui sempre nella sua santa gracia, charita, pace et sanita<strong>ad</strong> laudem et gloriam suae diuinae maiestatis. Amen. Di Bilhoma 1 1 di Nouembre 1556. D. V. R. seruo indegno,Pietro Canalis.Inscriptio: Jhs. Al molto Rdo. in Xpo. P<strong>ad</strong>re, M. e Polanco,dela Compagnia di Jesu, doue si ritroue, in Roma. Alia manu:R. ta a 4 di Gennaio. fGulielmus clu Prat, episcopus claromontanus, collegiiconditor.EPISTOLAE MlXTAE, TOM. v. 33


514 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 12 101« 10FRANCUS PALMIUSPATRI JACOBO LAINEZEOXONIA 12 NOVEMERIS I556'Gaudct Palmius quod Tarquinius Reynaldi bononiensi collegio <strong>ad</strong>scribatur.—De sociis ac magistris.— Sebastianus Meghensis valde laudatur. —Aliquot sodales a malo daemone turbantur. — De statu collegii postobitum dominae Gozz<strong>ad</strong>ini.— Ratio nostra agendi civibus probata. — DeHieronymo Cassalini.—De Julio Caesare Gozz<strong>ad</strong>ini. — De juvene sacerdote,nomine Caesare, in Societatem cooptato..diJris.Pax Xpi. Molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Ho riceuuto le suequattro del presente con 1'altre dirrette in Argenta, alie qualiho dato ricapito.La lettera de M. Tarquinio2gli la diedi, e larisolutione m' e piacciuta assai; perche, stando in Bologna conla sua essemplarita, modestia eprudenza, oltre che m' aggiuteraa gouernare questo colleggio,edificheni etiam molto quellifuori di casa, maxime i lettori deli' vniuersita e scholari: de talisoggetiuorei hauere.Non cipuotendo al presente accommodare d' altro in luoghodi Girolamo 3 faremo , (come ci scriue) il meglio che si puo: efra tanto proueremo, uederemo e pensaremo meglio sopra ilcaso suo,s' h<strong>ab</strong>bi d' andar' inanci nelle lettere o non, e daremopiu matura e risoluta risposta (benche in questo meggio bisognache V. R. pensi di prouedere d' altro piu sufficiente di lui),ricordando a quella, che bisogna hauere rispettoalla citta e1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 167, prius 13, 14.2Tarquinius Reynaldi, de quo POLANCO, t. vi, pag. 187, n. 684: «Venitvigesima s<strong>ex</strong>ta Octobris Bononiam Tarquinius Reynaldi, romanus, quiValentiae aliquandiu litteris operam dederat; sed, propter valetudinemparum prosperam in Italiam remissus, Bononiae substitit, ut sua studiaibidem prosequeretur; sic enim P. Vicario Laynez visum est. Mirum inmodum ejus virtus et prudentia Rectori placuit, a quo subminister factusest, et <strong>ad</strong> disciplinam religiosam, ut illud collegium reduceretur, non parum<strong>ad</strong>juvit.»:iUieronymus Senensis vocatur a Polanco, ibid., n. 683.


agl' ingegni accorti di Bologna,d' ogn' uno. Dipoi chio scrissi di lui,12 NOVEMBRIS I556 515che non cosi si contentanoordinai a Mtro. Sebastiano* che osseruasse uno puocoil suo modo tenea in insegnare,uedesse ithemi; e mi dice hauere notato in lui grossierrori nel'interpretare le lettioni, e nel dare e correggere i themi; e perhoho ordinato che non leghi piu lettione, ne dia o correghi themi,che primo al P. Mtro. Giulio 2 non lh<strong>ab</strong>bi interstata?, e monstratoithemi volgarie latini.II P. Mtro. Giulio sta alquanto tentato e perturbato perJegger' queste lettioni e , questo dal prencipio chio disse laglivolonta del obedienza, e perche credeuo facilmente puoterloaggiutar'. Uego che la sua tentatione cresce. M' e paruto darneauiso a V. R., e insieme procurare chegli ne scriuesse vnaparola,accio h<strong>ab</strong>bi occasione darle rimedio. E intenda che lasua tentatione non e di non voler' fare; ma parea lui di nonpotere, ne sapere: e questa sua tentatione 1' aggiuta la puocamemoria che ha,il suo puoco animo, e lanatura molto inclinataalla quiete.E pensandomi poterlo aggiutare,1' haueuo leuato chenon stesse tutto ilgiorno in schola, e hauesse piu commodita dipreuedere le sue lettioni. V. R. le dara quello rimedio le parera:pure questo non ha bastato.Hieri detto P. M. Giulio e il Mtro. Sebastiano fecero ilprincipio delle sue lettioni, e si prese il posesso delle noueschole. La poca memoria di detto P<strong>ad</strong>re e la sua troppo timiditanaturale 1'impedete che non sodisfece molto. Dipoi luiMtro. Sebastiano fere Ia sua prefattionenell' oratione proArchia poeta, e fo tanto bella, tanto bona, copiosa, dotta,arguta, che parea fosse grande rethorico, dialetico e philosopho,e tanta gratia, maesta e authorita hebbe nel dirla, che pareaessere uno prouetto professore. Oltre ilgiudicio, ha una prestissimae tenacissima memoria, talche fece stupiretutto 1' auditorio,e il fastidio conceputo nelT udire la prima prefattion' fututto uoltato in attentione e diletto, anchorche durassi piu d' unahora grossa.S' io mi doleuo gi<strong>ad</strong>ella perdita sua, ne haueuo1«Sebastianus, cognomine Meghensis». PoLANCO, t. vi, pag. 181,,n. 666.2P. Julius Onofrius, sive Onfroi.


1516 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1210molta raggione per piu rispetti. Questo giouaneuno huomo di molta virtu e eruditione, e si saperaha da esseremolto benefare conoscere, e con modestia. E dico a V. R., che il collegiodi Bologna, quanto alle lettere, ha tutto il credito da lui, eogni di piu gli lo dara, e spero che, per il credito che ha, che,oltre li soi scholari ordinarij,hauera altri deli' vniuersita che1' udirano.Michele Veneciano da certi giorni in qua sta molto tentato,e ha detto <strong>ad</strong> uno fratello: Ognidi piu mi dipiace non hauerefatto i uoti. M ipare d' uno ceruello gagliardetto. Domenico,uenuto di Loreto, mi pare leggieroe di poco giudicio. AuisameV. R. che ho da fare con quelliche non h<strong>anno</strong> fatti livoti,o se deuo farglinatale penso di fare renouare iincitare a fargli,o dissimulare; perche a questouoti a tutti.Quanto a quello che M/ tocca circa il particolar del colleggionostro, e di parte di Violante, bona memoria, e diMtro. Girolamo, io sin qui per buoni rispettinon haueuoscritto. Hora, poiche me ne ricerca, intenda V. R. che dettaM.'Violante non fece niente inessequire quello suo longola Com-proposito, hauend' io giudicato cosi essere meglio perpagnia; perche senza dubio, se facea altrimente, restaua la Compagniain mala opinione appresso di tutta la citta, e nemica deldetto suo figliolo,oltra ilpericolo di non hauere mai niente l .Pure io feci che lei dichiarassi al la figliolosua volonta, e chenon volea lei per alhora fare altro, confidandosi che lui farebbe,e glidisse: Ui lascio protettore e p<strong>ad</strong>re di questo colleggio; egli detti molte buone parole, e resto contento. Li parenti tuttie la citta ediflcati, persu<strong>ad</strong>endosi tutti la disunione ch' era fralei e il figliolo procedesse da noi, per hauere la sua robba; e alfine, uedendo che non ci hauea lasciata pur uno baiocho, sonorestati tutti merauegliati e edificati. E, certo, ogni giorno piu neson contento, e mi pare chel Signore in questa parte per beneildella Compagnia singolarmente mh<strong>ab</strong>bi gouernato.Perche mi1Vide dicta hac super re, Epist. Mixtae, t. iv, pag. 478, 479, 710,ubi sermo fit de Violante Gozz<strong>ad</strong>ina, bona sua post filiorum mortem cedereSocietati volente. Quae vero<strong>ad</strong> hunc annum spectant, tr<strong>ad</strong>itPOLANCO, t. vi,pag. 183, 184, n. 669-672, ubi haec epistola <strong>ad</strong>hibetur.


12 NOVEMBRIS 1556 517pare chel credito e la bona opinione di noi, per cio conceputa,piuassai ci sara a noi, e anche edificatione a prossimi, che tuttoche ci hauesse lasciato la detta M. a Violante. E non dubitoche nostro Signoraltempo e luogo suo non allaprouega fondationedi questo colleggio, della quale ogni di piu piglio maggioresperanza, e mi sta sempre fisso nel' animo, in quale modoe uia si potra fare. E cosi espetto chel Signor vno giorno dolcementee soauemente ! lo fara, come fa tutte Je sue cose; e tantopiu, chel credito uniuersale appresso di tutti, e il particolareappresso di deuoti, e cresciuto e cresce.E per tornare a M. Giulio Cesare 2 ,ci si mostra amico, edipoila morte della m<strong>ad</strong>re ha mandato alchune elemosine.Quanto alla chiesa, si porta molto bene, e mi disse dipoi lamorte di M. Girolamo 3 che mi, pregauasiperseuerasse nellebene commiciato, eche darebbe aggiuto:e cosi ho ueduto sino<strong>ad</strong>esso che ha comandato al cappellano che facci tutto quelloche si solea. Mi sforzo quanto posso di tenercelo amico e gu<strong>ad</strong>agnarlo.Per me ne spero bene, e sino <strong>ad</strong>esso hauiamo hauutipiu commodita, che altempo di M. Girolamo. Quanto aM. Girolamo, altro non le posso dire, se non che disse: Tropposon stato a cognoscere la Compagnia.II don Cesar 4 che, designauamo mettere per cappellano in1Ms. sonamente.23Julius Caesar Gozz<strong>ad</strong>ini, Violantis filius.Hieronymus Cassalini, rector «parochialis ecclesiae S. tae Luciae» quimoriens «sero nimium se Societatem perspectam h<strong>ab</strong>uisse querebatur».Polanco, t. vi, pag. 183, n. 668. Jam, praedictum Stae. Luciae templum,mortuo Cassalini, Julio Caesari obvenerat «et non solum ejus usum Collegioreliquit, prout Collegium prius h<strong>ab</strong>uerat, sed, ut perseveraret, P. Rectoremrogavit, et eleemosynis etiam eum <strong>ad</strong>juvit, quamvis in reliquis matrisvoluntati non magnopere satisfecit». Polanco, t. vi, pag. 184, n. 672.4Audiatur de hoc Caesare Polanco, t. vi, pag. 185, 186,«Admissus est [in Societatem] etn. 680:alius sacerdos, nomine Caesar, viginti etocto <strong>anno</strong>s natus. Ouia tamen patrem h<strong>ab</strong>ebat fere octogenarium, qui, filiideliberatione audita, in morbum prae dolore incidit, visum est <strong>ad</strong> tempus<strong>ex</strong>pedire ut et ille <strong>ex</strong>tra Collegium, licet sub obedientia Societatis, viveret;et quia dum viveret Dominus Hieronymus [Cassalini], de manu Societatisvicarium seu capellanum <strong>ad</strong>mittere volebat, hunc Caesarem eo in lococonstituere P. Franciscus Palmius decrevit; sed cum mors secuta fuisset


518 <strong>Epistolae</strong> MlXTAE 12 IIsanta Lucia, ha impedito 1' laessequutionemorte di M. Girolamo,hauendo vechio ilcappellano tenuto modo con M. GiulioCesare di restare. Detto don Cesare al presente sta a casa sua,oue e andato per1' infirmita del p<strong>ad</strong>re: uederemo quello chepuotremo fare.Le schole uano bene, nelle quali sono 70scholari. Tutti dicasa stiamo bene, grati<strong>ad</strong>i nostro Signor. Per questa non acc<strong>ad</strong>edire altro, saluo che raccomandarci all' orationi sue e di tutti liP<strong>ad</strong>ri e charissimi fratelli. Facisi partecipidelle buone noue.maxime d' Ethiopia, se ne h<strong>anno</strong>, o del Indie. Di Bolognailxij di 9. bre 1556. D. V. R. humile in X.° seruo,FrancesgoPalmio.Inscriptio: Al molto Rdo. in Xpo. P<strong>ad</strong>re,il P. Mtro. GiacomoLaynez, vicario generaledella Compagnia di Jesu, inRoma, a santa Maria della Str<strong>ad</strong>a. Al porto meggio carlino.Alia manu: R. ta a 20 del medesimo.l«lfLUDOVICUS DE COUDRETOPATRI JACOBO LAINEZFLORENTIA 21 NOVEMBRIS I556'.Socios <strong>ex</strong> Hispania venisse.— Fulvium Androtium Senas fuisse profectum.—De Ludovico de Toledo.— Patres N<strong>ad</strong>al et Victoria suum iter brevi prosequentur.—Litteris, <strong>ex</strong> urbe acceptis, Coudreto rescribit.La gratia et pace di X.°, signor nostro, sia semprefcon tuttinoi. Molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. Hauemo riceuuto quelledi V. P.di 14 del presente, et insieme quelle per il P. Mtro. Natale, ilquale era arriuato qui il di inanzi con il P. Vittoria 2 et altriDomini Hieronymi, et successor, Dominus Julius Gozz<strong>ad</strong>inus, prioremvicarium retinuisset, domi suae mansit idem Caesar, voluntatem nihilominusretinens parendi, si quid ei <strong>ab</strong> obedientia praescriptum esset.»1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 189, prius 60.2Nimirum Romam <strong>ex</strong> Hispania redeuntes.


21 NOVEMBRIS I556 519ciua; et della lor uenuta hauemo riceuuta grand' allegrezza etconsolatione nel Signore.Resta quiil fratello piccolodel detto P. Vittoria ',ilmi pare molto modesto et ben' inclinato.qualeCi rallegramo sia giunto sano il fratello Georgio.II P. Fuluio - si parti martedi passato per Siena. Se lui nonhauesse da fermarse quiui,haueremo charo hauerlo in Fiorenza.IIsignor don Luys 3 promesse hieri al P<strong>ad</strong>re don Diegho 4di far cedere alla lite a ; et pero sara bene che si dia auiso se gliagenti 1'hauer<strong>anno</strong> fatto o no.Quando uerra il signor dottor Astudiglio 6 non mancheremodi farglitutte le charezze offerte, et seruitijche potremo, oltr<strong>ad</strong>i dargli 20 scudi. Circa quello che Mtro. Giouanni tedeschoha dimandato alla P. V., gliraccomando molto la cosa, che siLa lettera del P. Mtro.degni la P. V., potendo, gratificargli.N<strong>ad</strong>ale per V. P., sua reuerenza 1' ha pigliataet aperta, et porterala sustantia alla P. V. Sua reuerenza si partidomani con ilP. Vittoria per Siena, come scriue S. R., la quale m' ha lasciatolo scritto della prouisione, accettato per mano del signore AndreaGutieres, siche la P. V. alli suoi tempi auisera di quellos'hauera da fare.Per risponder' al P. Mtro. Giouan 7 ,leconclusioni che hauemoriceuuto sono quelledella logica, philosophia, metaphisicaP. Joannes de Victoria, ne in Hispania «diu <strong>ex</strong>pectare cogeretur, sub1autumnum cum fratre Didaco de Victoria profectus est. Alium etiam fratremLudovicum de Victoria, qui <strong>ad</strong> Societatem etiam animum <strong>ad</strong>jecerat,secum deducere Romam voluit...; sed propter morbum... deducere nonpotuit; et neuter <strong>ex</strong> fratribus in Societate perseveravit.» POLANCO, t. vi,pag. 584, 585, n. 2525, 2526.2P. Fulvius Androtius.3Ludovicus de Toledo, Eleonorae frater, ducissae Florentiae.4Didacus de Guzman.5De hac lite vide Polanco, t. vi, pag. 157, 158, n. 580.(iFranciscus Astudillo, cujus litteras afferunt Epist. Mixtae, t. IV,pag. 380.7Compendiaria nota hic<strong>ad</strong>hibetur, quae Polanco aut Philippo significareplenius potest. Si posterior intelligatur, sermo erit de P. PhilippoVito, cujus opera Polanco in scribendo utebatur. Porro utrique Joannesetiam nomen erat, uterque statim in hac ipsa epistola recurrit.


520 EPISTOLAE MtXTAE— 1212et ethica et quelle soprale epistole canonice di S. Giacobo etS. luda, et quelle di S. Thomaso della 13/parte, et quelle delliconcilij. Non occorre altro per <strong>ad</strong>esso, senonche aspettamolarisposta per riceuere Bernardino, che sta in casa, del quale scriuemos<strong>ab</strong>bato passato.All' orationi et sancti sacrifitijdella P. V.et del P. Polanco et del P. Philippo et de tutti molto humilmenteci raccomando, pregando il Signore gli conserui per ilsuo diuin' seruitio. Di Fiorenza 21 di g. hTe 1556.seruo minimo et figlioloindegnoin Christo,LUDOUICO DE COUDRETO.D. V. P.Inscriptio: \ Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re, il P. Mtro. Laynez,vicario generale della Compagnia di Jesu, Roma, a santa Mari<strong>ad</strong>ella Str<strong>ad</strong>a.JOANNES MORONUS, CARDINALISJOANNI CASTELVEDROROMA 21 NOVEMBRIS I556l .Collegio mutinensi cardinalis Moronus subvenit.Magnifico M. Gioanni. Come ho sempre desiderato che incotesta citta, la qual amo tenerissimamente, ui siano ministribuoni, li quali estirpino questo che c' e di male, et piantano dilbene, cosi, hauendo giudicato instrumenti attia far' questo quelliRdi. preti di Giesu, ho procurato che ci siano introdutti, etinsieme sportici quel pocodi sussidio che ho possuto, perche uisi possino tratenere. Et tutto che sia finito il termine, di che fuipregato da cotesta magnifica communita a contribuire a tallemosina, vedendo nondimeno che frutificano a laude et honordi Dio et beneficio di coteste anime, hauea gia ordinato a chispetta costi, che seguitasse in pagarla 2 . Intorno al che, hauendo1Ex autographo in vol. <strong>Epistolae</strong> cardinaliam, unico folio, n. 32,prius 144.2Ad rem P0LANC0,t.VI, pag. 210, n. 774: «Cardinalis Moronus, cumcollegium Mutinam mitteretur, quinquaginta aureos singulis annis se daturumdixerat; sed <strong>ad</strong> quatuor <strong>anno</strong>s ea eleemosyna tunc limitata fuit,quibusitem sub hoc tempus <strong>ab</strong>solutis, Cardinalis oeconomus, qui Mutinam vene-


di poiriceuuto leuostre lettere con altre della signora ConstanzaPallavicina Corteza, di23 NOVEMBRIS I556 521Mro. Hercole Porrino et di D. FilippoF<strong>ab</strong>ro *,che mi pregauanodi questo, non hauero che dirlealtro in risposta,ma sarete cotento uoi farli intendere, a nomemio, questo tanto, che sera per rispost<strong>ad</strong>elle loro. Et in uerom' allegro ogni uolta che ueggotale dimonstratione de animipij in cotesta citta, alla quale nostro Signor ne conceda prosperitain ogni cosa, et piu in questo, che concerne il suo santo seruitioet il beneficio delle anime,et me ui raccomando. Di Romaalli xxi di Nouembre 1556. Vostro come fratello,II cardinale Morono.lnscriptio: \ Al magnifico M. Giouanni Casteluedro, miocome fratello. A Modena.ALPHONSUS ROMANPATRI JACOBOLAINEZCAESARAUGUSTA 23 NOVEMBRIS I5562Acta Bilbili <strong>ad</strong> divinum obsequium— breviter commemorat. Gaspar Cervantes,bene de Societate meritus.— Eam contra nostros <strong>ad</strong>versarios,edicto palam proposito, defendit.— Turiasonensis episcopus Sodetatemlaudat.— P. Santander, a canonicorum collegio invitatus, Bilbilim <strong>ad</strong>it.—P. Ramirez Caesaraugustae concionatur.tJhs.Muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re nuestro. Gratia et pax ChristiJesu, etc. Por la vltima que V. P. rec/ibio en mi <strong>ab</strong>sencia de vn.rat, neg<strong>ab</strong>at se ulterius eam eleemosynam daturum; quia tamen solitus eratante missum collegium hanc eleemosynam quinquaginta aureorum pauperibusdispensandam Episcopo relinquere, eam non subtrahendam essenostris, cum pauperes essent, amici <strong>ex</strong>istim<strong>ab</strong>ant; et cum Episcopus etaliqui <strong>ex</strong> amicis eidem Cardinali scripsissent, jussit ille eleemosynam prorogari.»— Mutinensis episcopus erat Aegidius Foscarari, 0. P.; amici, quiheic laudantur, ipse Joannes Castellvetro, Hercules Purinus, ConstantiaPallavicina Cortesia, de quibus <strong>ad</strong> annum 155 1 et fit1552 mentio in Po-LANC0, t. 11, pag. 206, n. 88 et pag. 453, num. 92.1P. Philippus F<strong>ab</strong>er, aliis, a patria sua, Leernus, gymnasii mutinensisrector.2Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 302, prius 231.


52 2 EPISTOLAE MlXTAE — I2I3P<strong>ad</strong>re desta casa, se entenderia lo hasta entonces succedido:dare en esta aviso a V. P. de lo que passa de nueuo. Yo heest<strong>ad</strong>o en vna ciud<strong>ad</strong> deste reyno, quese dize Calatayud, dondefui llam<strong>ad</strong>o por diuersas personas, specialmente porel vicariogeneraldel Rmo. de Taracona ! (en cuya diocesi es la ciud<strong>ad</strong>),y en spacio de 12 6 13 dias que alli estuue, obro el Serioralgunas cosas por su bond<strong>ad</strong> en prouecho yedificacion de losproximos.Vn hombre principal estaua por ciertas discordias tan descontentode su muger, que tenian el y los parientes della determin<strong>ad</strong>ohazer diuorcio; y fue el Seiior seruido que quedaron enacuerdo, despues de ella confess<strong>ad</strong>a, y el marido esso mismo,h<strong>ab</strong>lo a dos deudos muy propinquos (que hauia dias no queriah<strong>ab</strong>lar), yendome yo con el a la casa dellos.Hay en aquella ciud<strong>ad</strong> vn canonigo sacerdote, que, seguntoda con supublica fama, ha tenido scandaliz<strong>ad</strong>a aquella tierramal modo de proceder, y hauia muchos dias no celebraua. Confessosegeneralmente, y comenco a celebrar con gran contentamientoy mucha edificacion de los que lovian.Confessaronse algunas personas generalmente, y otras algunasal commun modo. Di relacion a algunas personas de nuestroinstituto y ministerios a la larga, specialmente a letr<strong>ad</strong>os. Haygran disposicion en aquella tierra para que porCompaiiia se sirua el Seiior, y la dessean muchos, ymedio de laentre ellosel dicho vicario genera!, el qual me ha pedido buelua alla paracuaresma, para confessarse generalmente y tractar del aprouechamientode su alma.La yglesia mayor se junto, y embiaron a mi dos canonigos,pidiendo por ellos con instancia les embiasse vn P<strong>ad</strong>re que lespredicasse este <strong>ad</strong>uiento; y yra vno de dos P<strong>ad</strong>res predic<strong>ad</strong>oresque estan aqui, y somos solos tres entre todos 2 . Parece que nosda el Seiior marauillosa ayuda, tiniendo mucho en que entender,y a todo se acude por la bond<strong>ad</strong> del Seiior, lo mejor que se1Turiasonensis episcopus erat Joannes Gonzalez de Munebrega.— Derebus in hac epistola contentis, videatur Polanco, t. VI, pag. 545, 546,n -2359-2363-2Missus fuit P. Ludovicus Santander.


23 NOVEMDRIS I556 523puede. Remediaronse en aquella ciud<strong>ad</strong> algunas grandes offensasde nuestro Seiior, al qual sea gloria por todo.Ya V. P. entendio por la pass<strong>ad</strong>a el gran alboroto desta ciud<strong>ad</strong>contra nosotos, por lo quese dezia de la censura de Paris,etc. Esta aqui vn inquisidor, que se dize el licenci<strong>ad</strong>o Cer-entendiendo eluantes, grandemente deuoto a la Compania '; ygran fuego que se encendia (segun estan los animos de muchosindispuestos y endurecidos en nuestras cosas), quiriendolo proueer,junto con remediar el desacato que se tenia a la sede apostolica,lo tracto con su consejo y con otro inquisidor que ahoraha lleu<strong>ad</strong>o nuestro Senor, y todos determinaron se hiziesse eledicto, cuya copia ay embio, el qual se publico a los 15 destepor las yglesias de la ciud<strong>ad</strong>, yentiendo se embiara tambien aalgunas otras ciud<strong>ad</strong>es deste reyno. Ha ydo a.la casa de la inquisiciongran numero de gente, y hase seguido muy gran sosiego.Creo se hanGloria sea alSenor, que buelue por los oppressos.remedi<strong>ad</strong>o con esto muchas offensas de nuestro Seiior. Es cosaesta tal, que no se si conuernia la supiesse S. S., puestoca a suautorid<strong>ad</strong> y poder. Nuestro Senor ponga entero remedio, y perdonea los que han d<strong>ad</strong>o la causa. Si a V. P. parecera, representasenosconuenir que V. P. scriua con agr<strong>ad</strong>ecimientoalinquisidor, y dandole a entender que en lo que ha hecho, nosolo ha ayud<strong>ad</strong>o a la Compaiiia, sino mostr<strong>ad</strong>ose fiel y zeloso aDios, y a la obediencia y respecto de la sede apostolica. Digoesto, porque, como los contrarios nuestros son muchos, aunquetiene el inquisidor la intencion muy buena, le podria enflaquecer;specialmente que al Rmo. arcobispo y a otras personasprincipales no ha sido n<strong>ad</strong>a s<strong>ab</strong>rosa la determinacion y publicaciondel edicto; y assi conuernia animarlecon el agr<strong>ad</strong>ecimientoal inquisidor. V. P. vea lo que in Domino mejor"2sea. En los1Gaspar Cervantes de Salazar, de quo diximus in superioribus vol.,cum de hispalensi collegio ageremus. Hic praeclarus vir, <strong>ad</strong> sedem tarraconensemevectus et purpura ornatus, multis nominibus de Societate meritusest, ac praecipue de provincia Aragoniae, cujus tirocinium Tarraconeaedificavit. Vide POLANCO, t. VI, pag. 539, 540, n. 2333 et seqq., et pagina694, 695, n.3006-3009; ubi aliae tanti viri virtutes commemorantur,.rumoresque, denuo Caesaraugustae <strong>ad</strong>versus Societatem sparsi, attinguntur.2Ferdinandus de Aragon, caesaraugustanorum antistes.


524 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 12 14sacrificios y oraciones de V. P. y de todos los P<strong>ad</strong>res y hermanosnuestros charisimos nos encomendamos in Domino, elqualnos de lumbre y fortaleza para entender y cumplir su sanctissimavolunt<strong>ad</strong>. Amen. De Caragoca 23 de Nouiembre de 1556.De V, P. indignissimo hijo y sieruo-en Christo,tf ROMAN. JSomos a los 29 deste. Aunque el capitulo de la ciud<strong>ad</strong>, quearriba dixe,pidio con tanta volunt<strong>ad</strong> predic<strong>ad</strong>or, juzgamosinDomino conuenir se hiziesse s<strong>ab</strong>er al Rmo. obispo, que resideen otra parte, dandole aentender lacostumbre de laCompania,de no yr a <strong>ex</strong>ercitar sus ministerios sin la gracia y bendicion delos prel<strong>ad</strong>os, dandole a entender no se yria sin su volunt<strong>ad</strong>.Esto le scriuio el inquisidor, sin pedirle n<strong>ad</strong>a, y el obispo tuuoen mucho el comedimiento, y scriuio vna carta muy amorosa enfauor y loores de laCompania; y con gran contentamiento ybuena speranca de layda de los nuestros a su tierra, dio lalicenciamuy entera; y assi es ya partido alla vn P<strong>ad</strong>re, y quedaelaqui P<strong>ad</strong>re doctor Ramirez *. Predica el <strong>ad</strong>uiento en nuestraseiiora delPilar, y es muy accepto y seguido.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re nuestro,P. Mtro. Laynez, vicario general de laCompania de [Jesus.En] 2 Roma. Alia manu: R. da a los 27 de Henero.1914THOMAS DEL GIGLIOPATRI JOANNI DE POLANCOSPOLETO 23 NOVEMBRIS I5563Commoditas spoletinae urbis ut in eam se recipiant romani juvenes.—Collegium Societati offertur.fRdo. P<strong>ad</strong>re. Ragionando con certi di questa cita, per sapper'se qui in qualch' altra di queste circunuicine ci fosse qual-.1Joannes Ramirez.2Ouae uncinis inclusimus, deleta sunt ipsius chartae sigillo.3Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 191, prius 62.


23 NOVEMBRIS I556 525che palazo comodo da poteruicollocar' ilcollegio,in caso chese uolesse ritirar', ho trouato che dariano essi comcdita de h<strong>ab</strong>itatione,letti et massaritie por 20 o 25 persone del collegio, etde piu che dariano h<strong>ab</strong>itation' buona, masseritie, mangiar',beuer', et uestir' per 4 della Compagnia. Vostra reuerenzapotra pensar' se ui e cosa a loro proposito, maxime uolendodiuider' le persone del collegio, se questo seruiriagliper unaclasse, che de li 4 crederei fosse ben fatto, perche h<strong>anno</strong> ! desiderio,et so che cresceria in molto magior' numero,et lifariano sempre le spese d' ogni cosa, et se gu<strong>ad</strong>agnariano moltisubietti buoni, et seruiria per hosteria de quelli dela Compagniache passano.Si che pensiet m' auisi, che in questo mezzo attenderoa trouar' qualch'altra cosa perseruitio de Dio et delaCompagnia, alla quale con tutto il cuor' me raccomando etoffero 2 . Di Spoletili23 9. bre 1556. Come seruo et figliolo inChristo,Giglio.Inscriptio: Al Rdo. P<strong>ad</strong>re Mtro. Giouanne de Polanco, miohonorando. Roma. Alia manu: Di monsignor Thomase delGiglio. R. ta a 27del medesimo.1Ms. ri hano.2Haec liquido intelliguntur <strong>ex</strong> his, quae tr<strong>ad</strong>it Polanco, t. vi, pag. 70,n. 219, 220: «Cum enim P. Vicarius... mente tractaret quod, bellis in Urbeet prope illam perseverantibus, <strong>ex</strong>pediret fortassis collegiales romanos <strong>ad</strong>alia loca <strong>ad</strong> tempus transferre, intelligere voluit a domino Thoma Lilio,postea Episcopo Sorano, qui Spoleti tunc vers<strong>ab</strong>atur, num in ea civitateaut aliqua <strong>ex</strong> vicinis domus aliqua commode inveniri posset, <strong>ad</strong> quamcollegiales romani, si opus esset, migrare possent... Cum tamen tumultusbellicus sub anni finem conquievisset, nec collegiales <strong>ex</strong>tra Romam missiessent, ne hoc quidem initium collegii <strong>ad</strong>missum est.» CaeterumDnus. ThomasLilius «<strong>ex</strong> praecipuis... erat ministris Cardinalis Farnesii, et de Societatebene meritus». Ibid.


526 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 12 151915PAULUS DE ACHILLISPATRI JACOBO LAINEZPANORMO 24 NOVEMBRIS 1556 '.Cum Joannes de Vega, magistratu jam functus, e Sicilia sit discessurus,plures, Societati non benevoli, negant subsidium nobis praebendum esse,quod hactenus solvebant.Jesus y Maria.Molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Pax Xpi. Benche per uia diMessina h<strong>ab</strong>bia scritto a V. R. P., dandoli auiso delle cose cheoccorreuano circa a questo colleggio, nondimeno, perche si partiuavno amico nostro per Napoli, ho scritto di nouo questepoche parole. II P<strong>ad</strong>re prouinciale 2 3sta inTrapana con S. E.Noi qua per la gratia di! Signor stiamo bene, et continuamonelli nostri soliti esercitijdella chiesa et delle schole. Per questapartenz<strong>ad</strong>e S. E. di questo regno, molti se dimostrano contrarija noi, et uano dicendo che la citta non si pagara le 200 A,4come S. E. sara partita. Mi e stato detto che ilsignor pretoredi questa citta procurra de far' che la citta dia cento schudi a unofiamengo per vna lettione etgreca, non so chi lo moua, perchenel nostro colleggio ogni giornosilegono quatro lettioni, doiper li principianti, et doi per li piu prouecti.Sia dil tutto lodatonostro Signor. Dal canto nostro non si manca: delle altre coseho scritto per le altre. Non mi occorre altro per <strong>ad</strong>esso, senonchetuttisemprese raccomandiamo all' orationi de V. R. P. DiPalermo alliseruo in Jesu Christo,2.4 de Nouembro 1556. D. V. R. P. indignissimoPaolo de Achille.1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 220, prius 163.2Hieronymus Domenech.3Joannes de Vega, <strong>ex</strong> Sicilia in Hispaniam, functus proregis munere,navigaturus, de qua re infra redibit sermo.4Polanco, t. VI, pag. 291, n. 11 56, 1157, ubi haec magisdeclarantur.


26 NOVEMBRIS I556 527Inscriptio: \ Al molto Rdo. in Christo ilP<strong>ad</strong>re, P. Mtro.Jacomo Laynez, vicario generale della Compagnia di Jesu, aRoma.«16FRANCISCUS DE VILLANUEVAPATRI JACOBO LAINEZCOMPLUTO 26 NOVEMBRIS I556 LDe rebus collegii placentini.— Optat episcopus ut Societas sese obliget <strong>ad</strong>theologiam legendam. — De valetudine sociorum complutensium.— Operaproximis navata. — Sperat Villanueva multos esse Compluti Societateminituros.— An <strong>ex</strong>pediat ut complutensis ac<strong>ad</strong>emia decretum parisienseconfutet.— De procrastinanda generali congregatione.Jhs.Pax X.' Estando de camino para esta vniversid<strong>ad</strong>, rrecebi enPlazencia dos cartas del P. Mtro. Polanco. De la vna dellasentendimos el transito de nuestro buen P. Ignatio, el qual, avnquea otros a d<strong>ad</strong>o tristeza, a mi me a d<strong>ad</strong>o alegria; porque,demas del gozo y descanso de su alma, y del laayuda que Com-de laspania a de tener en mayor aumento, para desenganogentes, que creen que la Compania se funda en hombres, no espequeilo medio llevar nuestro Senor los hombres, que parecianestribo de todo el edeficio, para que ellos salgan de semejanteengano. El Seiior lo hizo, hagase su sancta volunt<strong>ad</strong> en todo.Yo e st<strong>ad</strong>o en Plazencia, y de ocho y nueve meses aca, ocup<strong>ad</strong>oen los edificios de aquel colegio y casa, y en las demascosas an<strong>ex</strong>as a ellos; y por estar tan ocup<strong>ad</strong>o,el P. Franciscome reservo de escrevir, y asi an tenido este elcargo P<strong>ad</strong>redoctorSalinas yel P. Dionisio 2 . Aora soy venido a esta vniversid<strong>ad</strong>por mand<strong>ad</strong>o del P. Francisco: no se lo queordenara. demi. El doctor Vergara a venido, y no se an concluydo sus qu<strong>ex</strong>as;creo le consolara nuestro P. Francisco en todo, aunqueay consuelos que vienen tarde. Pareceme que esta algo frio en1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 311, prius 343.2 Patres Marcus Salinas et Dionysius Vazquez.


528 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1216tomar nuevo est<strong>ad</strong>o; pero avn 110 emos h<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o en esta materia,hasta verle contento en sus qu<strong>ex</strong>as.En lo que toca a la casa de Plazencia,aca dizen los letr<strong>ad</strong>osque el obispo y c<strong>ab</strong>ildo no pueden dismembrar del obisp<strong>ad</strong>o,sin el papa; pero bien dizen que podria vnir el obispo beneficios,con consentimiento del c<strong>ab</strong>ildo, segun los derechos antiguos;pero para dismembrar del obisp<strong>ad</strong>o, avnque sea para la quintaparte, el c<strong>ab</strong>ildo no tiene voto, ni el obispo lo puede hazer, a.lo que dizen; pero, segun el c<strong>ab</strong>ildo y el obispo andan, creofuera poco menos dificultoso de alcancar del c<strong>ab</strong>ildo, que delsumo pontifice.Los antecesores perl<strong>ad</strong>os dieron, para vnoscapellanes de aquella yglesia que sirven en ella, las tres partesde las yerbas y landes, que es el diezmo de yervas y vellotas; yel modo quese tuvo fue hazer elperl<strong>ad</strong>o donacion, y confirmarla* el sumo pontifice, y dar consentimiento el rey: y destamanera va aora gui<strong>ad</strong>o esto, quees la otra quarta parte de yervasy landes, y otras dehesas y tierras. Nuestro Senor ponga enello su mano, que harto dese<strong>ad</strong>o es en aquella tierra, y avnencomend<strong>ad</strong>o a nuestro Sefior; porque, como el obispo 2 es viejoy enfermo, temen no se vaya antes de concluyr este negocio;pero espero en el Seiior que lo a de hazer como el sea servido,y aquella tierra ayud<strong>ad</strong>a.Para aquellacasa de Plazencia 110tenemos aca bulas, avnquean sido menester. Especialmente seria necesario inbiarnos 3 lacomunicacion que a laCompaniase concedio del maremagnum* de los frayles, para quantoelpagar de la decima y diezmos,porque de vnas viiias v tierras que el obispo nos dio, nosan pedido ogaiio diezmo, y yo mostre al laprovisor clausulaque aca tenemos, por donde pensamos no dever n<strong>ad</strong>a, y al provisorle parecio que no h<strong>ab</strong>la de diezmos tan claro, y dize que,si tenemos la comunicacion delmaremagnum 5 de los frayles,que esta mas claro por alli, porque ya esta rrecebido y tenido1Ms. confirnarla.2Gutierrius de Vargas et Carvajal.3Ms. inbiarmos.— k Ms. maremagwn. Cf. Epist. Mixtae, t. 1, pag. 494.5Ms. maremanum.


26 NovEMBRIS I556 529por derecho comun. Por tanto V. P. nos provea, porque yodilate las cosas y no pague, de consejo del provisor, por no violarlos previlejos.Si este previlejo6 comunicacion del maremagnumno tiene la Compania, lo qual aca nos dizen que si,dize el provisor que es bien que, quandoS. S. confirmare l<strong>ad</strong>onacion del obispo, que en la suplicacion se pongan algunaspal<strong>ab</strong>ras, que digan que esto lo concede a la Compaiiia con Iamisma libert<strong>ad</strong> que el mismo obispo lo poseya, no ostante quelaCompania tenga otros previlejos: digo con la misma libert<strong>ad</strong>que el obispo lo posseya,libre de diezmos.P<strong>ad</strong>re, aca se siente muy mal de la constitucion que se hizo,de quelaCompania no se obligue a dar letores de theologia, yquien confiese y predique por la dotacion de vncolejo. Muchosme an h<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o dello, y vltimamente me a h<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o el obispo, yparecele que es muy injusto, que quiera la Compania que losfund<strong>ad</strong>ores se obliguen y den en fa[c]to, y que la Compania node, sino que lo d<strong>ex</strong>en a su libert<strong>ad</strong> l . Y especialmente en estecaso desta su donacion le parece muy peor. Porque dize quepara dismembrar de vn esobisp<strong>ad</strong>o, quemenester muchas cau-si no estansas, y que no basta que la Compania de suyo provea,espresas para justificar la dismembracion, y no es causa obligarsea. leer gramatica, porque gramatica ya tenia la yglesia vnacathedra con cinquentamill maravedis que tenia de renta; y asino era causa para dismembrar seyscientosmill maravedis delobisp<strong>ad</strong>o para esto. V. P. vea alla lo que conviene, que acaparece que, lo que el obispo dize, es la verd<strong>ad</strong>, y a la Compaiiiale convernia quela donacion vaya muy justific<strong>ad</strong>a, para notener con el que viniere lites y discordia; porque, estando bienat<strong>ad</strong>o, sera mal boc<strong>ad</strong>o de tragar al que viniere, quanto mas sino va tan firme; y alla tienen dos maneras de donaciones, paraque elijan, conforme a esto, lo que mejor fuere.En esta casa estan buenos: algunas indisposicionestienen algunosde las enfermed<strong>ad</strong>es pas<strong>ad</strong>as. Los estudios andan buenos, ylos demas P<strong>ad</strong>res se <strong>ex</strong>ercitan en sus confesiones, y en dar <strong>ex</strong>ercicios.Speramos en el Senor que este afio a de aver mucho fru-1Vide dicta in Epist. Mixtae, t. IV, pag. 266, <strong>anno</strong>t. 2; P0LANC0, t. vi,pag. 649, n. 2789, 2790.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 34


530 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1216to, y an de entrar muchos buenos lassubjetos, avnque determinacionesde los parisienses andan por aca viuas. Aca se h<strong>ab</strong>lavaque en esta vniversid<strong>ad</strong> se presentasen los articulos de los parisienses,y que votasen los doctores para destrucion dellos. Dixeronmeque que me parecia? Yo dixe que no me pareciase deviahazer; porque, avnque la princesa ! escriviese sobre la determinacion,no salia fruto [sic],antes dar a los otros materia de obstinacionen lo que ya votaron. Despues ,jque teniamos dello?pues los que quisiesen, siempre se ajuntarian al parecer de losparisienses; especialmente que, por lo poco que se despacha enRoma de lo que de aca se inbia, entiendo el poco fauor quetenemos, y en tales tiempos lo mejor me parece callar y pasar<strong>ad</strong>elante: que elSeiior respondera quando sea tiempo.Y a estefin dixe a nuestro P. Francisco, que me pareciase devia dilatarelesto demandandome el P<strong>ad</strong>re lo que me pareciacapitulo general, pues avia aparencia de escusa con las gentes:en ello. El Senorlo provera y guiara, como el s<strong>ab</strong>e conviene 2 .A mis P<strong>ad</strong>res y hermanos carissimos me encomiendo en elSenor. De Akala a xxvi de Noviembre 1556. Indigno hijode V. P.,Francisco de Villanueva.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, elP. Mtro. Lainez, vicario general de la Compaiiia de Jesus. EnRoma. Alia manu: R. da a los 27 de Henero.1Princeps Joanna, Hispaniae gubernatrix.2Ad annum 1558 coacti sunt nostri, bellis ingruentibus, generalemconventum differre, ut diximus epist. 1206.


27 NOVEMBRIS I556 5311S1*DIDACUS LOPEZPATRI JACOBO LAINEZHISPALI 27 NOVEMBRIS I556 *.De sociis hispalensibus.— Eorum numerus ac vitae ratio.Jhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re en Jesu X.° Pax X.', etc. Estamos al presenteen Sevilla quince:siete P<strong>ad</strong>res y ocho hermanos; porqueel P. Baptista y vn hermano fueron a Vall<strong>ad</strong>olid por mand<strong>ad</strong>ode el P. Francisco 2 el, y por mesmo vino vn hermano de Placencia.Todos con el f<strong>ab</strong>or diuino procuran su aprovechamientospiritual y de los proximos, con ]os medios que el Sefior offrece,como en <strong>ex</strong>ercitar y poner porla obra las reglas,no solo generalesy communes, pero aun las particulares de c<strong>ad</strong>a officio, hastalo vltimo. C<strong>ad</strong>a dia paraesto ay cierto tiempo en que sejunctam a platicar las reglas, y ver c<strong>ad</strong>a vno quales son las queno pone en practica, para notarlas y trahellas cumplidas para eldia siguiente, 6 estar aparaj<strong>ad</strong>os para cumplirlas quandoseoffrezca. Las tentationes son las communes, aunque algunas ayde scrupulos: remedianse con su<strong>ad</strong>illes a que captiuen el entendimiento,dandoles vn co<strong>ad</strong>jutor, por quien en esto se rijan.Lasse suelenrepugnancjas y difficulta[de]s son las communes queoffrecer. Esto es lo que de el mes pass<strong>ad</strong>o y de este se offrec^ede que dar cuenta a V. P., que, por estar yo <strong>ab</strong>sente, se quedoel otro mes de escribir. El Senor se sirua de todo porlos sacrificiosy oraciones de V. P., en que todos nos encomendamos.De Sebilla y de Nobiembre 27 de 1556. De V. P. hijo invtil,fDlEGO L6>EZ.lnscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re en Jesu Christo nuestrosenor, el P. Mtro. Lainez, vicario general de la Compania deJesus, en Roma. Alia manu: R. da a. los 17de Abril.1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 316, prius 322.2«P. Joannes Suarez sub autumnum cum fratre nostro Teglio [FerdinandoTello] a P. Francisco [Borgia] evocatus, Hispali recessit.» Pol*J¥-CO, t. VI, pag. 696, n. 3013.


532 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1218ADRIANUS ADRIANIPATRI JACOBO LAINEZLOVANIO 28 NOVEMBRIS I556l.P. Riv<strong>ad</strong>eneira cum socio Francisco Giraldo et doctore Jacobo de Ledesma,Societatem ineunte, Romam proficiscitur.— Locum socii lovanienses <strong>ad</strong>futurum collegium conquirunt.— Ornatur templum; parantur conciones.—Novus episcopus cameracensis salutatur.tJhs.Pax Christi nobiscum. Vener<strong>ab</strong>ilis in X.° Pater. Postridiediue Catarine discesserunt hinc Romam versus Rdus. P. Petrus2Rib<strong>ad</strong>ineyra cum suo sotio Francisco et nouo confratre magistroLedesma 3 viro haud mediocriter ,docto, h<strong>ab</strong>entque quatuorcomites, et omnes sunt equites. Dominus Jesus dignetur eosdirigere,defendere et custodire in omnibus.Quod <strong>ad</strong> nos attinet, manemus in consuetis <strong>ex</strong>ercitiis, sed nonparum l<strong>ab</strong>oramus vt commodum locum eligamus pro futuronostro collegio4. Offerimus pro quodam loco quinque miliaflorenorum semel, et nisi aliud impediat, potius offeremus s<strong>ex</strong>milia.Tertia parochialis ecclesia, in qua jam aliquoties concionatisumus, jam parat altare vener<strong>ab</strong>ilis sacramenti pro communi-1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 324, prius 251.2Francisco Giraldo.3Jacobo de Ledesma, de quo videantur passimPaedagogica. Ad hunc vero annum spectant quae de illot.VI, pag. 449, n. 1924, 1925.nostra Monumentatr<strong>ad</strong>it Polanco,4«Litterae patentes erectionis collegiorum in Belgio i6. a Septembris<strong>ex</strong>peditae fuerunt.» Polanco, t. vi, pag. 447, n. 191 5. Qua in re, tametsidiligenter a nostris amicis <strong>ad</strong>l<strong>ab</strong>oratum est, summam tamen negotii ejusquefelicem <strong>ex</strong>itum nostri semper Ignatio retulerunt acceptum, teste Polanco,t.vi, pag. 448, n. 1923: «Non omittam quod facultas erigendi [in Belgio]collegia..., impetrata fuit paulo post recessum P. Ignatii <strong>ex</strong> hac vita; et cumseptem mensibus in eo negotio P. Rib<strong>ad</strong>eneyra haesisset, et tandem 15.* Augustires fuisset impetrata, <strong>ad</strong>scribebat ille suffragiis P. Ignatii impetrationemhanc, qui ultimo die Julii praecedentis <strong>ad</strong> Dominum migraverat.»


30 NOVEMBRIS I556 533cantibus, sicut jam <strong>ab</strong> aliquot annis paratumfuit in summa etde quarum ornatu commoditateque communi-secunda ecclesiis,cantium frequentius scripsi. P. Candidus * jam parat se vtincipiatconcionari latine in festo natiuitatis Domini.Electo episcopo cameracensi locuti sumus 2 . Salutauimus eum,obtulimusque operam nostram; qui valde humane pieque suscepitnos, promittens nobis omnem fauorem et charitatem, vtlatius referet P. V. Pater Rib<strong>ad</strong>ineyra.Aliud non h<strong>ab</strong>eo quod scribam P. V., nisi quod nos nostraqueomnia commendemus orationibus P. V. omniumque Patrum acfratrum. Raptim Louanii 28 Nouembris <strong>anno</strong> 1556. Rde. P. V.seruus inDomino,Adrianus Adriani.Inscriptio: -J-Rdo. in X.° Patri, Mag. Jacobo Laynes, vicariogeneralis praepositi Societatis Jesu, apud S. Marcum,in Sta.Maria de Str<strong>ad</strong>a. Romae. Franco. Alia manu: 1557. R. tae 17Januarii.lfclOALPHONSUS LOPEZPATRI JACOBO LAINEZCORDUBA 30 NOVEMBRIS I55O3 .Sociorum, in cordubensi gymnasio degentium, numerus. — Discipulorumfrequentia ac recta institutio. — Dies, sanctae Catharinae sacra, magnapompa et carminibus agitur.— Episcopus cordubensis, Leopoldus deAustria, bene de Societate sentit.— Libellus de copia verborum, Romaein lucem editus, Cordubae iterum <strong>ex</strong>cuditur,— et legitur in scholis. Aliilibri desiderantur.— Christiana doctrina docetur: verbum divinum seritur:bonorum restitutiones fiunt.— Candidati Societatis.MuycollegiotJhs.Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi. En esteresidimos alpresente veinte y dos: seis sacerdotes, y los1P. Adrianus Candidus (Witte).2Robertus de Croy, cameracensis episcopus, obierat 31 Augusti 1556;cui successit Maximilianus de Walhain, electus 10 Septembris. Gams.3Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 317, prius 343.


534 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 121 9demas son estudiantes y hermanos de seruicio. Procurasse quetodos vayan en aprouechamiento en las cosas que tratan deletras y spiritu; y en las reglas y constitutiones ay <strong>ex</strong>acta obseruacion.El numero de los estudiantes de afuera, que oyen en nuestrasscuelas, sera trecientos; y como esta tierra sea de tam buenosingenios, comunmente son buenos estudiantes; y lo que mas sea de estimar, que antes eran perdidos, y agora con facilid<strong>ad</strong> continuansus confesiones y estudios, de quesalemuy buen olorde la Compania, como veen el aprouechamiento de sus hijos; yassi en esta tierra comunmente aman a la Compafiia.El dia de sancta Catherina, quees la vocacion del collegio,hizo el sefior don Juan de Cordoua fiesta, a que concurrieronde la iglesia y caualleros de la ciud<strong>ad</strong>, y el seiior don Juan quisoque predicase yo.A la tarde se represento vna tragedia, de vno que comencosiruiendo a Dios, y despues ac<strong>ab</strong>o mal, y en el acto postrerosalio el anima condemn<strong>ad</strong>a. Fue cosa que mouio mucho, y degrande edificacion para todos l . El inquisidornos ruega que sela demos en romance, y otros muchos: por ser cosa que estaimpresa, se hara por cumplir con estos senores.Tres 6 quatro dias ha que embiaron de Vall<strong>ad</strong>olid a nuestroobispo a la censura de Paris contra la Compaiiia, y el, como lavio, nos certificaron que respondio por la Compafiia, y mandoquese la quitasse[n] de delante, pareciendole que era cosa de algunosemulos de la Compaiiia: parece que agora esta mas afficion<strong>ad</strong>oa nuestras cosas que antes.Vna Copia verborum, que se emprimio en Roma, nos dieronaqui 3 , y la emos hecho imprimir, y se lee yaen la clase de1«Tragoedia acta est, nec defuere qui <strong>ad</strong> confessionem confugerint,commoti miserando Euripi <strong>ex</strong>itu; nam id erat tragoediae nomen, quae mortisatque inferni imaginem <strong>ad</strong>umbr<strong>ab</strong>at.» Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 629.2Episcopus cordubensis erat saepe laudatus Leopoldus de Austria.3Agitur de opere P. Andreae Frusii, cui titulus: «De utraque copia,verborvm et rerum, praecepta, vna cum <strong>ex</strong>emplis, dilucido breviqueCarmine comprekensa, vt facilius et iucundius edisci, ac memoriaequoque firmius inhaerere possint». Romae, 1556.— Quem quidem libellummissum <strong>ad</strong> diversa Societatis gymnasia fuisse tr<strong>ad</strong>it Polanco, t. vi,


30 NoVEMBRIS I556 535mayores. Si vbiese alguna obra de que nos pudiesemos ayudar,V. P. de orden quese nos embie, porque aca tenemos necessid<strong>ad</strong>destas cosas; porque,si 110 son libros que no conuiene leerse,tenemos pocos de otros: y tambien si se vbiese hecho algopara ayudarnos en las confesiones, porque aca ay grande diuersid<strong>ad</strong>en las opiniones, y p<strong>ad</strong>escesetr<strong>ab</strong>aio en el estar conformesen medio de tanta diuersid<strong>ad</strong>.En nuestra casa se continuan las leciones de la doctrina todaslas fiestas, y porla ciud<strong>ad</strong> algunos sermones. Es cosa por cierto<strong>ad</strong>mir<strong>ab</strong>le ver el grande concurso que ay en todo, y con grandemolest<strong>ad</strong>os para predicar y confesar, que, sifructo, como se vee en las continuas restitutiones que se hazen,de ciento y ochenta duc<strong>ad</strong>os, y desta condicion. Somos tammuchos mas fuesemos,no bastariamos a la mit<strong>ad</strong>. Assimismo somos muy importun<strong>ad</strong>osde nuestros estudiantes para quelos recibamos en laCompaiiia. Gloria a Dios, nuestro senor, por lo que se dignaobrar por medio de sus sieruos. No mas por esta, sino que Diosnos de su santo spiritu, para que enteramente sintamos y cumplamossu diuina volunt<strong>ad</strong>. De Cordoua vltimo de Noviembre[de1556]. De V. P. indigno hijo y sieruo en Christo,Alonso L6pez ! .Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, elP. M. Laynez, vicario general de laCompania de Jesus, enRoma. Alia manu: 1557. R. da a los 17 de Abril.pag. 319, n. 1304, agens de collegiomamertino: «Missa fuerat Messanamcopia verborum et rerum, quam P. Frusius confecerat, ut, juxta P. Ignatiisententiam, Erasmi copia a scholis <strong>ex</strong>cluderetur; et valde placuit nostris.»Hunc librum «Cordvbae <strong>ex</strong>cvdebat Joannes Baptista. Anno mdlvi. MenseNouembri.» Valdenebro, La imprenta en Cordoba, pag. 3.1«Sub autumnum P. Alphonsus Lopez, qui Conchae nostris praefuerat,Cordubam, ut Rector esset ejus Collegii, missus est,cum magna consolationePatris Zarate [Alphonsi], qui eo fuit onere sublevatus.» Polanco, t. VI,pag. 672, n. 2890.


536 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1220isso[alphonsus] ruizPATRI JACOBO LAINEZGRANATA 30 NOVEMBRIS I556 '.Socii granatenses in consectandis virtutibus strenue l<strong>ab</strong>orant. — Operamproximis impendunt. — Fructus <strong>ex</strong> ea perceptus.— Civium indiligentemSocietatem benevolentia.— Plures in sacro secessu suae vitae rationessapienter componunt. — Ad Societatem aliquot aspirant.— Exempla eduntvirtutum.tThus.Muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re nuestro. Gratia et pax Christi,etc. Lo que ay que auisar a V. P. deste mes es, que, gloriaa nuestro Senor, las cosas desta casa van con buen successo enel seruicio del Seiior y cri<strong>ad</strong>or nuestro. Porque, quantocasa, se tiene mucha quenta con el aprouechamiento ya los decon laobseruancia de las reglas: danse a la perfecta obediencia, a lamortificacion de las passiones, y al <strong>ex</strong>ercicio de las virtudes ; ypara dar a entender en breue las cosas que en casa passan, assien deshazerse y <strong>ab</strong>ra^ar la cruz y desprecios,como en andar enspiritu, velando sobre sus animas, que osso afirmar a V. P.,que passan cosas (que por ser tan communes no se echan deuer tanto en ellas), las quales, mirandolas en particular conattencion, dan tanta <strong>ad</strong>miracion y confusion, que yo no se quese puede pedir mas a vnos hombres; y con todo esto se tienenpor tan poco aprouech<strong>ad</strong>os, quees menester darles muchasvezes a entender, que los apostoles, andando con nuestro Seiior,cayan en imperfectiones; y otros semejantes <strong>ex</strong>emplos, porobuiar a la tristeza spiritual que a los nuevos suele muchasvezes acometer.Vna de las cosas que ayuda mucho al aprouechamiento delos hermanos, es la platica quotidiana que haze nuestro P. Plac<strong>ad</strong>e cosas de perfecion, la qual se repite, y se pide quenta de lospunctos; lo qual ayuda mucho para quequedenfixos en el ani-1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. 1356, duplici folio, n. 120,prius 523.


30 NOVEMBRIS I556 537ma, sin que las aues del cielo, scilicetfructo que nuestro Seilor nos quiere communicar.los demonios, impidan elEstamos agora en casa ocho P<strong>ad</strong>res y 17 hermanos, sin dosque embiaron ayer a Seuilla.Predica algunas vezes nuestro P. Placa, aunque muy occup<strong>ad</strong>o,con satisfacion y edificacion. Otro P<strong>ad</strong>re lapredica doctrinachristiana en vna parochia juntoa nuestra casa los domingosa las tardes, donde se euitan muchos juegos y otros vicios.Otro P<strong>ad</strong>re sale alcampo, donde se suele juntar mucha gentea jugar, y dize la doctrina, y tray a muchos, diziendo la doctrina,al sermon, que se haze en la dicha parochia, que estajunto a nuestra casa. Frequentan muchos los sacramentos, yfrequentarianlos mas, si tuuieramos casa mas dispuesta paraello ;para lo qual nuestro Senor por su misericordia ha proveido,que vn oydor desta chancilleria en su propriacasa noslesta haziendo capilla grande , para que nos vamos a moraralla, en tanto que se ac<strong>ab</strong>a la obra, que se ha ya comenc<strong>ad</strong>o;pero todavia se haze aqui, donde agora estamos, mucho fructocon las confessiones, bendito nuestro Senor.Visitanse y confiessanse los enfermos, ayudan <strong>ab</strong>ien morir,para lo qual son demand<strong>ad</strong>os los P<strong>ad</strong>res con mucha deuocion;y para qualquiera que ajusticien, llaman alguno de los nuestros.Es grandela deuocion (bendito nuestro Serior) que tiene laa nuestro Seiior seagente de la ciud<strong>ad</strong> con la Compania. Plegatodo para gloria suya, y para remedio de las animas, redimidaspor su preciosissima sangre.Muchos piden con mucha instancia ser <strong>ad</strong>mitidos en la-Compania,y para algunos se espera respuesta de nuestro P<strong>ad</strong>re prouincial2 . Tenemos alpresente en casa dos <strong>ex</strong>ercitantes theologos,que han oydo todos sus cursos el vno esta determin<strong>ad</strong>o;:esmuy h<strong>ab</strong>il, y muy sieruo de Dios, y diacono. Otros tres hansalido este mes de <strong>ex</strong>ercicios, yestan determin<strong>ad</strong>os parala Compaiiia,para los quales se aguarda respuesta.El vno es bachiiler1Rem uberius <strong>ex</strong>plicat ipse Ruiz, Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. IV, pag. 625, quivirum hunc praeclarum vocat «el licenci<strong>ad</strong>o Harana...chancilleria».2Bartholomaeus de Bustamante.oydor antiguo desta


538 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1220en artes, el mas h<strong>ab</strong>il de vn buen curso; el otro canonista, muybuen subiecto; el otro es tambien canonista, hijode un veintey quatro ' desta ciud<strong>ad</strong>, y muy emparent<strong>ad</strong>o en ella, el qualtiene renta porla iglesia.Y siendo tenido por vn moco liuiano,amigo de cosas de palacio y de hazer coplas,tocole de uerasnuestro Sefior, y vinose a confessar a nuestra casa. Pidio conmucha instancia los <strong>ex</strong>ercicios, fue <strong>ad</strong>mittido a ellos, paresciendoser cosa de que nuestro Sefior se seruiria. Hale communic<strong>ad</strong>onuestro Seiior tan <strong>ab</strong>undantemente sus misericordias, que hasido cosa de mucha marauilla y edificacion. Porque, auiendosedetermin<strong>ad</strong>o para Ia Compafiia, salio a casa de su p<strong>ad</strong>re mientrasuenia la respuesta de nuestro P<strong>ad</strong>re prouincial, paresciendoSefior que assi conuenia, y salio mas por obedescer y comoen elpor probacion, que no por tener el volunt<strong>ad</strong> de salir. Ha d<strong>ad</strong>otanta edificacion en casa de su p<strong>ad</strong>re yen la ciud<strong>ad</strong>, con tangrande mudanca, y tanto contentamiento, que creo que nuestroen casa deSefior se ha de seruir mucho dello; porque el quemobuelue tansu p<strong>ad</strong>re vn monton de libros y coplas profanas, yde ueras por la honrra de Jhu. Christo, con recogimiento interiory <strong>ex</strong>terior, que sea nuestro Seiior por ello glorific<strong>ad</strong>o yhonrr<strong>ad</strong>o in secula seculorum 2 .Otros dos cas<strong>ad</strong>os, que estauan apart<strong>ad</strong>os con offensa denuestro Sefior, los quales por justicia no auian podido remediarlos,confessolos vn P<strong>ad</strong>re de casa, y estan agora en seruiciode nuestro Sefior. Otros muchos remedios de animas se hazenpor las confessiones: sea nuestro Seiior gloritic<strong>ad</strong>o.Esto es lo que hay al presente que auisar a V. P.: resta pedir,que en los sacrificios de V. P. y de los demas P<strong>ad</strong>res y hermanoscharissimos seamos encommend<strong>ad</strong>os a nuestro Sefior, paraque in omnibus sintamos, y perfectamente cumplamos su sanctisimauolunt<strong>ad</strong>. De Gran<strong>ad</strong>a y de Nouiembre, vltimo, 1556.Por commission del P. doctor Placa. De V. P. hijominimo enel Seiior,-;-Ruiz 3 .f1Ouid sibi velit haec vox sive titulus, diximus in Polanco, t. iv, pagina447, n. 958, <strong>anno</strong>t. 4; Epist. Mixtae, t. iv, pag. 561, <strong>anno</strong>t. 2.2 Afferunt haec etiam Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 623 et 624.3Existimamus hunc vocari Alphonsum Ruiz, de quo P0LANC0, t. V,


30 Novembris 1556 539Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re nuestro, e!P. Mtro. Lainez, Vicario general de la Compaiiia, en Roma.1«£1DIDACUS CARRILLOPATRI JACOBO LAINEZCOMPLUTO 30 NOVEMBRIS 1556l .Borgia Compluti concionatur. — Omnibus facit satis. — Plures <strong>ad</strong> Societatemafficiuntur.— Borgia Toletum <strong>ad</strong>it.Muy1Jhs.Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re nuestro. Pax X.El mes pass<strong>ad</strong>oescrevi a V. P. como teniamos aquial P. Francisco, concuya doctrina y <strong>ex</strong>emplo la edificacion de dentro y de fuera deyva c<strong>ad</strong>a dia creciendo 2 . En esta parte puedo dezir agoralo mismo, gloriaal Senor quelo encamina. El dia de san Eugenio3 (que es la fiesta funeral del fund<strong>ad</strong>or desta vniversid<strong>ad</strong>)predico su R. a en el collegio mayor, donde mostro bien el Seiiorquia <strong>ad</strong>jutor est in oportunitatibus 4 .Quedaron tan edific<strong>ad</strong>os yavn tan espant<strong>ad</strong>os, que venian con grande instancia los doctoresa pedir despuesel sermon para imprimille, quees fiesta queno la suelen hazer. El P. Francisco desse<strong>ab</strong>a mas verle en suscoracones, que no en sus papeles impreso, y no consintio quese les diesse.Piden y entran en laCompania algunos, y otros se <strong>ex</strong>ercitancomo suelen, y los estudios de los nuestros van bien orden<strong>ad</strong>os,gloria al Senor. No tenemos ya tantos enfermos como antes,avnque todavia tenemos tres 6 quatro quartanarios. Esta semanapag. 5if, n. 1397 <strong>ad</strong> annum 1555: «P. Alphonsus Ruiz, qui Cordubae<strong>ad</strong>missus fuerat et Granatam deinde missus, primum sacrum ipso die AnnuntiationisB. Virginis celebravit.» Cf. N<strong>ad</strong>al, Epist., t. II, pag. 533, 534.1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 313, prius 342.2Vide epist. 1202.3Decima quinta Novembris, qua complutensis ac<strong>ad</strong>emia suo conditori,Francisco Ximenez de Cisneros, parent<strong>ab</strong>at.4Ps. IX, 10.


54-0 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1222partio el P. Francisco para Toledo, donde esta el arcobispo,con proposito de tornar luego. Plegaal Senor alla y aca fauorescersu intincion, pues es de su mayor gloria. V. P. por charid<strong>ad</strong>se acuerde en sus oraciones deste collegio, que todo elafectuosamente se encomienda en ellas. El Senor por su bond<strong>ad</strong>nos de a sentir y hazer en todo su santisima volunt<strong>ad</strong>. Amen.De Alcala 30 de Nouiembre de 1556. De V. P. el mmimo ymuy indigno hijoen el Senor,TDiego Carrillo.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Jesu Christo,el P. Mtro. Lainez, vicario general de la Compania de Jesus,en Roma. Alia manu: R. da a los 27 de Henero.JOANNES HIERONYMUS DOMENECHPATRI JACOBO LAYNEZDREPANO 30 NOVEMBRIS I556*.Redditis sibi litteris rescribit.— Responsio Philippi II de prima <strong>ab</strong>batiavacante, sive de sacerdotio, gymnasio mamertino <strong>ad</strong>tribuendo, proregiVega non placet.— Urgendum negotium hujusmodi— in regia curia. Litteraeproregis in obitu Ignatii.— Sti. Domenech navigationem in Hispaniamomittere statuit.— Is<strong>ab</strong>ellae de Vega filius natus est.— SacerdotiumStae. A4argaritae, bibonensi collegio <strong>ad</strong>scribendum.— Ager, <strong>ad</strong> Regaliamsitus, pecunia emitur. — De sociis bibonensibus. — Aliqui in mortuorumlocum sufficiuntur.— De Sanctio Ochoa et Elpidio Ugoletti. — De Siciliaegymnasiis ac sociis. — De Christophoro Lainez.— De scriptis Joannis deGurrea.— De negotio Spinolae.— De frumenti <strong>ex</strong>portatione.MuyfRdo. en X.° P<strong>ad</strong>re. Pax X.' Dos cartas de V. R. mehallo para responder:la vna de 5,la otra de 17 del pass<strong>ad</strong>o:son las vltimas que de ay [he] 2 recebido poco ha quasien vntiempo.La citation yinhibition sobre la causa de la <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>essa de1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 181, prius 37, 38.2visa sunt.Scissa charta <strong>variis</strong> in <strong>locis</strong>, uncinis includimus quae supplenda


30 NOVEMBRIS I556 54IMonreal he recebido, y agora se entiende en la <strong>ex</strong>ecutoria par<strong>ad</strong>espues seruirse della. [Ouanto a sa]ber en particular lo que seha spendidoen este negocio, para poderlo cobrar y embiarloay[hazerse ha qu]ando se embiare la lista de la spesa.El despacho sobre la <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia, para quando vacare del valor dela de Palermo para el collegio de Messina, hemos recebido l , yno ha content<strong>ad</strong>o al virrey; antes ha querido de nueuo replicarsobre ello, diziendo que no le han entendido; y embia al rey laprouision que hauia echo, para que aga otra, y scriue al rey, yal conde de Feria 2 , y a Vargas 3 como, por ]a copia de las cartasvera. Yo scriuo al P. Rib<strong>ad</strong>enera, para quede nueuo tomea pechos este negocio, que spero en el Seilor que salra con ell, yen su <strong>ab</strong>sentia, al rector que stuuiere en Louania. Hame dichoel virrey que seria menester alguno de los nuestros lo solicitasse,si Mtro. Piedro 4 no se hallasse alla. V. P. por charid<strong>ad</strong>quecon toda diligentia haga scriuir, 6 al P. Rib<strong>ad</strong>enera, si alla fuere,6 <strong>ad</strong> algun otro de laCompania, para que lo solicite y cobre larespuesta, porque de verd<strong>ad</strong>, con esta prouision que han embi<strong>ad</strong>o,sera difficil que el collegio de Messina sea prouehido de vaccantiaalguna, porque veniendo aca otro virrey, vaccando alguna,affauorescera a quien le paresciere.Y como en la corte delrey aya tantos que estan anellando a estas vacantias, no ha vac •como se ha visto en la dec<strong>ad</strong>o, que ya la tienen impetr<strong>ad</strong>a,Noualuche y de Sto. Angelo, que han vacc<strong>ad</strong>o despues que e!emper<strong>ad</strong>or nos hauia echo gratia de la primera vacantia. Scriuendoagora el virrey con tanto calor, no se deue perderestacommodid<strong>ad</strong>. Sobre ello sera bien me scriuan la diligentia quese ha echo, para quese lo pueda dezir alvirrey, que, <strong>ad</strong>onde elpone tanto calor, no parezca hazer nosotros poca cuenta. Seri<strong>ab</strong>ien scriuir al senor conde de Feria, y <strong>ad</strong> otro algiin que pudies-1Philippi II de hac re instrumentum edidimus supra, n. ii72,pag. 413.De eo loquitur Polanco,t.VI, pag. 330, n. 1350-1352, ubi haec ipsa epistola<strong>ad</strong>hibetur.2Gomus Suarez de Figueroa, Patris Antonii de Cordoba frater.3Didacus (Diego) de Vargas. POLANCO,t.VI, pag. 291, <strong>anno</strong>t. 2.1Intelligendus est modo laudatus Petrus de Riv<strong>ad</strong>eneira, non autemPetrus de Zarate, miles Sti. Sepulcri, cujus haud semel facta est mentio.Cf. POLANCO, t. VI, pag. 445, n. 1907.


542 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1222se affauorescer este negocio. El S.tiorlo encamine como sea sumajor seruitio y gloria, que a nuestro juhizio nos paresce quees la cosa mas importante que se pudiesse hauer en beneficiodestos collegios de aca, ansi para hazer vn studio general eneste reyno, de nuestra profession,como para lleuar <strong>ad</strong>elante lastampa l , y fortificar todos estos collegios.Por otras diuersas he scrito de Messina en respuesta de lasque hasta entonzes hauia recebido de V. R., y embi<strong>ad</strong>o vnacarta de S. E. en respuesta de la que recibio de V. R. sobre eltransito de nuestro P<strong>ad</strong>re, de santa memoria. Por causa de lostiempos, no pienso h<strong>ab</strong>ran podido llegar tan presto; mas speroque [no se] perderan, por lo mucho que fueron encomend<strong>ad</strong>as.Dezeo tener aviso del recibo dellas 2 .De mi ida en Spanya, hauiendolo remitido a mi, no me haparescido de hazer agora este viaje, ansi porque me paresciaque era tarde, hauiendo de boluer a la primavera a Roma, comopor lo poco que pensaua poder hazer alla, hauiendo ya tom<strong>ad</strong>ootro est<strong>ad</strong>o Magdalena Angelica 3 , y despues no s<strong>ab</strong>er,si hauiahauido la gracia de la amortization, que, sin ella, no hazemos1Ad rem saepissime laudatus Polanco, t. VI, pag. 329, n. 1345 et seqq.:Venerat in mentem Patri Provinciali <strong>ad</strong> commune bonum utile fore, si,quem<strong>ad</strong>modum Societas disciplinarumtr<strong>ad</strong>endarum curam susceperat, itaet typographiae sumeret, et suis collegiis de libris opportunis prospiceret,et alia spiritualia opera et Societati nostrae convenientia imprimeret. Etres in dies latius patere poterat,nec difficile fore <strong>ex</strong>istim<strong>ab</strong>at in Societatealiquos inveniri <strong>ad</strong> hoc munus idoneos... Contulit autem hoc cum Pro-rege,qui non solum probavit, sed recepit etiam... se curaturum ut <strong>ad</strong> id nostrosfcivitas] juvaret... Proposuit etiam Pro-regi molendinum <strong>ad</strong> chartam conficiendaminstitui posse, quia nullum erat in regno Siciliae; et hoc etiammagnopere a Pro-rege fuit probatum; quamvis circa pretium librorum pauloaliter sentiebat quam P. Provincialis, qui censebat viliori pretio librosvendi debere, nostrorum l<strong>ab</strong>oribus non computatis; Pro-r<strong>ex</strong> autem paulomajori pretio vendendos censebat, ut aliqui libri pauperibus gratis tribuipossent; et injunxit ut Patri Ignatio ea de re scriberet... Cum autem quart<strong>ad</strong>ie Augusti haec scripsisseta P. Vicario Laynez nihilominus res permissa fuit.»Provincialis, quo tempore P. Ignatius obierat,2Has Joannis de Vega litteras, omni quidem commendatione dignas,afferunt passim historici, qui Ignatii vitam scripsere. Eas h<strong>ab</strong>es in Cartasde San Ig?iacio,t. vi, pag. 421.3Magdalena Angelica Domenech, Patris Hieronymi soror, de qua ac


30 NOVEMBRIS I556 543n<strong>ad</strong>a. Hauida que sea, por [ven]tura provia de Roma seriamejor dematidar lo que toca al collegio, si a buenas [no] lo quizieredar, como lo temo.Nuestro Senor ha sido seruido de allumbrar con bien a laseiiora duquesa xy darle vn hijo, que ha sido mucha consolation,ansi a estos seiiores como a muchos otros. V. R. hara hazergracias a nuestro Senor por la merced recibida, y enconmendarlohan a nuestro Senor, para que lo conserue en su majorseruitio y gloria y consolation de sus p<strong>ad</strong>res, por lo mucho quedeuemos a estos senores.Agora ha vacc<strong>ad</strong>o vn prior<strong>ad</strong>o, llam<strong>ad</strong>o de santa Margarita;toca al sefior duque 2 proueherlo, porque es de jure patronatus.Su seiioria quierevnirJo con el collegio de Biuona, que ya demucho tiempo me lo hauia dicho la sefiora duquessa; y ansi meha pregunt<strong>ad</strong>o como se hauia de hazer, y que yo me informassedello. Aca no ay hombres platicos de quien me pudiesseinformar. A mi me ha parescido que lo poniesse en c<strong>ab</strong>eza dealguno de los nuestros, y que se scriuiesse av, si se podra hauerpor agora la dicha vnion. Scriuirnos han lo que es menester quese aga, embiandonos vna minuta de todo lo quese huuiere dehazer; y que, quando no paresciere tiempo para negociar esto,que se passen las bulJas en persona del hermano seque nombrare;y ansi ha parescido al senor duque que se hiziesse, y porel conoscimiento que tienen del H. Sanchis 3 el , que estaua enBiuona y ha sido el sobrestante de la f<strong>ab</strong>rica, ha parescidoalseiior duque y a la senora duquessa que fuesse el que hauiamosde nombrar, yansi se le ha scrito que vaya a tomar la posessionde dicho prior<strong>ad</strong>o, y que nos avise todo elparticulardello.Pienso que [a lo]menos valdra cient scudos de renta Jimpiospara el collegio, con mantener vn par de los nuestros en dichoJugar. Ay vn oliueto, el qual dize el seiior duque que se puedede ejusdem fratris in Hispaniam profectione, prius cogitata, nunc relicta,videatur Polanco, t. vi, pag. 319-321, n. 1305-1310 et pag. 325, n. 1326,1327-1Elis<strong>ab</strong>eth de Vega, ducissa Bibonae, proregis filia.2Petrus de Luna, Bibonae dux, Elis<strong>ab</strong>ethae vir, de quo <strong>ad</strong> hunc locumPolanco, t. vi, pag. 331, 332, n. 1353-1355-3Blasius Sanchis, qui <strong>ab</strong> aliis minus recte cognominatur Sanches.


544 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1222augmentar, y tierras para sembrar, y vn jardin de naranjas, quelo eng<strong>ab</strong>ellan trenta scudos elanyo, vinya y jardines de frutas:esta a quatro millas de Polici, quees camino de Palermo aMessina. Tenialo vn fraile de S'. Francisco, con dispensa de susantidat, maestro en theologia, llam<strong>ad</strong>o Mtre. Egidio. Es vnlugar que, para recogerse y hazer vida contemplatiua, seria[muy a] proposito. V. R. me mande avisar de lo quese ha dehazer.El jardin que hemos recuper<strong>ad</strong>o porla <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia de Palermo,que se llama Recalia \ en otro tiempo estaua vnido con vnaotra parte que tenian aca ciertas monjas de santa Clara, y fuetan mal diuiso, que no nos podiamos aprouechar del nuestro. Seha procur<strong>ad</strong>o de mercar la otra parte, y despues de hauer tr<strong>ab</strong>aj<strong>ad</strong>omucho tiempo en ello, bendito Dios, se ha conciuido ycontrat<strong>ad</strong>o como conuenia para quela vendita sea segura.A lasmonjas a venido muy bien, porque se les ruinaua el jardin, yles sera mejor hauer vna rendita segura en su propia tierra; y anosotros tambien, porque hemos gan<strong>ad</strong>o elsuyo. Hemos d<strong>ad</strong>o 1nuestro jardin y el10 onzas, pienso de eng<strong>ab</strong>ellarlo por veinteonzas la vna parte y otra, y a poco a poco beneficarle. Sehara vna costera grande de oliuas y amendulas, que con el tiempospero valdra al doble mas. Es vn lugar de muy buen ayre,y muy apto para recogerse y passar [los] studios, para embiaren elalgunos a mortificarse y aprouecharse en spiritu. SperoSenor quese seruira con el tiempo deste Jugar.Por otras h<strong>ab</strong>ra sido avis<strong>ad</strong>o como ha plazido a nuestro Senorvisitar al collegio de Biuona y leuarse de alli a Guidantonio,a. Mtro. Marino, a Joan Baptista, el que leya la supremaschuela en latin y griego, napolitano, de raras partes, PietroLaurenzo; Jacobo messines, muyque fuesse como vna fiebre pestelentialedificatiuo mancebo. Creese2. Los pocos que hanqued<strong>ad</strong>o agora se hallan buenos, bendito Dios. Tienen necessid<strong>ad</strong>de vn predic<strong>ad</strong>or, y avn del rector, que parescea voz de1Vide Epist. Mixtae, t. iv, pag. 624, ubi idem locus appellaturRegalia.2De his egimus supra, epist. 11 45, pag. 348. Cf. Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv,pag. 617, et Polanco, t. vi, pag. 314, 315, n. 1276-1284.


''Annibal3° Novembris 1556 545todos que no es para gouernar. Estoy confundido que estossenyores ayan echo vna spesa tan succesiua, y que aya succedidodesta manera, ni tenga modo de poder remediar la necessid<strong>ad</strong>.He embi<strong>ad</strong>o alli a Vincentio Romena paraleer en lugar deJoan Baptista; mas no satisfaze a Joan Ignatio, por no tenerotro en lugar de Guidantonio: no se como contentara. Si pudieramoshauer vn buen predic<strong>ad</strong>or para Messina, podria el P<strong>ad</strong>reHieronymo !por vn anyo a lo menos predicar en Biuona, comome lo ha demand<strong>ad</strong>o la seiiora duquessa.En Catania predicauael P. Sanchis Nauarro 2 , y scriuenme que tiene vn dolor depechos, que no podra durar, antes se teme que no vaya a ethico,y agora que principia aquel collegio,h<strong>ab</strong>ria menester vn buenpredic<strong>ad</strong>or. Monreal tambien, que nunca ha podido yr <strong>ad</strong>elante,h<strong>ab</strong>ria menester otro; y Palermo, que ha tanto tiempo que lo3ha deze<strong>ad</strong>o. El P. Elpidio he quit<strong>ad</strong>o de Monreal, porque consu libert<strong>ad</strong> todos los nuestros estauan descontentos. El Seiior loremedie, que agora, quese va el virrey, como se tiene por cierto,no teniendo el fauor humano, sera menester elque SenorafFauoresca estos collegios, que a mi parescer estan flacos debuenos operarios. Esto represento a V. R. Del P. Annibal, side alli [se] quita en estos tiempos, sin embiar otro equiualente,tendra tr<strong>ab</strong>ajo aquel collegio de conseruarse en la deuotion enson lasque esta; porque, de verd<strong>ad</strong>, ell 4 y el P. Hieronymodos columnas que sustentan aquell collegio.Destas neccessida[de]she scrito mas diffusamente con otras de Messina, pordescargo de mi consciencia, remitiendome tamen en todo a loque paresciere a V. R.Tambien he scrito como pensaua de embiar a. ChristoualLaynez 5 ,sin sperar mas a V. R.; y lo huuiera echo,si no fuerapor los tiempos que corrian,temiendo que no pudiera passar.V. R. me de licentia para ello, si no me la embi<strong>ad</strong>o, que ansicumple para su major aprouechamiento, y major seruitio denuestro Senor.xP. Hieronymus Otello.2Sanctius (Sancho) Ochoa, a patria sua dictus Navarro.3•'Elpidius Ugoletti.Coudreto et Hieronymus Otello, collegiiHic Patris Jacobi Lainez frater erat.mamertini incolae.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 35


546 EPISTOLAE MlXTAE— 1222Por charid<strong>ad</strong> supplico a V. R., que aquellos scritos 'de Gurrea,ansi como estan, que se nos embien, quebueno dellos, y sera para ajud<strong>ad</strong>e Jos nuestros.aca se saccara loSobre el negocio de Spinola, no se ha procedido <strong>ad</strong>elante,porque lo que han embi<strong>ad</strong>o de Napoles no es <strong>ab</strong>astante, comose les ha scrito. Los dineros estan deposit<strong>ad</strong>os en banco, y conformeal deposito como esta, se ha de embiar la prouision parasaccarlos, y con aquella se podra seguir la litte con esta ciud<strong>ad</strong>,que fuera ar[to] a proposito, ahora que esta aqui el virrey.Nunca lo han ac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o de entender: es menester quese ajudiquela m<strong>ad</strong>re estas deudas por su dote, y no <strong>ab</strong>asta embiar lo queha embi<strong>ad</strong>o 2 .Acerca de la <strong>ex</strong>traction 3 ,no se halla la bulla;buscarse hamejor, que, [por] embiarla de vn lugar a otro, se ha puesto amal rec<strong>ad</strong>o; y no estando, como se cree, el P. Rib<strong>ad</strong>enera en lacorte, mal se podra negociar. Verse ha lo que sesobre ello.pudiere hazerAl P. Martin recebimos, como nos mando, y no prueu<strong>ab</strong>ien en Messina. Embi[o]lo a Saragossa, de donde me lo hapedido el rector. El Sefior se sirua dell. Por esta no puedomas allargarme. El Senor sea con todos. De Trapanael1Ms. scrito. Cf. Epist. Mixtae, t. iv, pag. 509, ubi de Joanne deGurrea fitsermo, et supra, in hoc vol. pag. 139, ubi de his scriptis Domenechagit.2Lucem aliquam intelligendo huic negotio afferre fortasse possunt,quae legimus apud Polanco, t. IV, pag. 175, n. 368 <strong>ad</strong> annum 1554: «Matronaquaedam, nomine Pellota [rectius Bellota] Spinola, quae olim primariocuidam ac nobili viro Genuensi conjuncta fuerat, eo mortuo, <strong>ex</strong> quofilium Dominum Hieronymum Spinola, virum spiritualem ac bonum, susceperat,h<strong>ab</strong>itum tertii ordinis Sti. Francisci assumens, post multas eleemosynas,quas Collegio Neapolitano dederat, donationem quingentorum eidemfaciens, domum suam reliquit, et senectutem, quam poterat domi suaecommode ac quiete tr<strong>ad</strong>ucere, maluit <strong>ex</strong>tra Neapolim, ubi h<strong>ab</strong>it<strong>ab</strong>at, paupertateet humilitate Romae tr<strong>ad</strong>ucere, ubi, cum reliqua bona, quae h<strong>ab</strong>ebatet dare poterat, Societati dedisset; post aliquot <strong>anno</strong>s <strong>ex</strong> hac vitamigravit, magna suae virtutis ac perfectionis documenta relinquens.»3Intellige <strong>ex</strong>portationem rei frumentariae, quam <strong>ad</strong> sublevandam collegiiromani penuriam obtinere nostri satagebant. Polanco, t. vi, pag. 332,n. 1356.


30 Novembris 1556 547vltimo de Nouiembre 1556. De V. R. sieruo indignoenJesu X.°,JOANHlERONYMO DOMENECH.Sobre elnegocio de la <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia l ,scriuo a un canonigo deMatzara, que esta en corte por agente de su obispo. Llamasedon Antonio Lombardo, para que en <strong>ab</strong>sentia del P. Rib<strong>ad</strong>eneraaya de solicitar este negocio. V. R. mandara scriuir en<strong>ab</strong>sentia del P. Rib<strong>ad</strong>enera, que se aga recurso a d[icho] donAntonio, agente de monsefior de Matzara, que es amigonuestro.JOANNES GESTIPATRI JACOBO LAINEZBARCINONE 30 NOVEMBRIS I5562Timet ne epistolae intercipiantur.— Pater Govierno, magna auditorumvoluptate, concionatur.— Expetitur a multis.— Opera proximis impenditur.—Abbas Domenech <strong>ad</strong> Societatem animum <strong>ad</strong>jicit.tJhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi,.etc. Despuesde la que recebimos de V. P., en que nos auisaua del felicissimotransito de nuestro P<strong>ad</strong>re, no hauemos visto mas cartasuya,y deseamoslo mucho por s<strong>ab</strong>er de su salud, porque conaquella nos auisauan que estaua avn muy flaco puede ser que:con estos tiempos se pierdan las cartas, y que assimismo lasnuestras no lleguen ay. El primero deste mes escriuimos a V. P. ;i ,auisando de las cosas de aca, y de lo que nuestro Sefior se dignaseruir en esta ciud<strong>ad</strong> por estos viles instrumentos suyos que enesta casa estamos, avnque pienso yo sea mucho menos que loque en otras partesse haze.El P. Mtro. Gouierno 4 prosigue sus sermones los domingos1Negotium nimirum, de quo supra, in hac ipsa epistola, egeratDomenech.2Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 306, prius 208.3Vide epist. 1204.4Michael Govierno.


548 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1223por las parroquias y las fiestas en nuestra yglesia; y como c<strong>ad</strong><strong>ad</strong>ia va cobrando mas libert<strong>ad</strong> y gratia,assi tambien va ganandomas credito con los oyentes. Y danle tanta prica las parroquias,que apenas le d<strong>ex</strong>an hazer vn sermon en casa ; y ha sido tantala importunacion que han hecho, que ha sido forc<strong>ad</strong>o darles el<strong>ad</strong>uiento, que se hauia determin<strong>ad</strong>o tenerle en casa; y assi se h<strong>ad</strong><strong>ad</strong>o a Sant Juste, por deuer nosotros mucho a las buenas obrasque de aquella yglesia hauemos recebido en la compra destascasas, y por respecto del senor <strong>ab</strong><strong>ad</strong> Domenec ! , que ha intercedidopor ello, pareciendole que de cualquier cosa nos deuemospriuar, por ganar la bolunt<strong>ad</strong> del pueblo. Por la quaresmainstan tres parroquias: hanse remetido al P. Mtro. Baptista 2 , yhasta aqui no ha embi<strong>ad</strong>o la resolucion, d<strong>ex</strong>andolo por determinarhasta que estuuiesse aqui, <strong>ad</strong>onde elpensaua venir agora; ypor diferirse la congregacion, se ha torn<strong>ad</strong>o de Valencia aMurcia 3 .C<strong>ad</strong>a dia viene gente nueua a las confessiones, y cresce elfruto de la doctrina. Visitase el hospital, y tambien nos llamanpara ayudar a bien moriralos enfermos. En monasterios de monjasse haze mucho fruto; y en vno de hieronimas, donde tratamosla superiora y algunas otras, estan muy puestasen reformarse.Lo mismo desean las de Santa Clara, y no aciertan a los medios.Un clerigoesta mouido para la Compaiiia, y tambien algunosestudiantes.El <strong>ab</strong><strong>ad</strong> Domenec se ha mas declar<strong>ad</strong>o, que quiere partir su<strong>ab</strong><strong>ad</strong>ia con nosotros, para dar principio con tres 6 quatrocientashbras de renta perpetuaa. este collegio.Y paresce que su spiritudesea mas; pero teme, como es bieio y accident<strong>ad</strong>o, que nopodria cufrir ]os tr<strong>ab</strong>aios de ]a religion, y queno seria sinocarga de los otros. Hauemos escrito al P. Mtro. Baptista, queparec^e conuernia mucho se Uegasse aqui para tratar estos negocios,6, no pudiendo el venir, que viniesse qualquierotro de ]ossuperiores; porque yo spero [que] nuestro Senor ]e dara fuercaspara vencer las dificult<strong>ad</strong>es que se le representancomo el,1Petrus Domenech.2Joannes Bta. de Barma, Aragoniae viceprovincialis.8Vide epistolam sequentem.


''Vide30 Novembris 1556 549lo significo ayer a vn P<strong>ad</strong>re theologo y predic<strong>ad</strong>or, que pretiendela Compaiiia, diziendole que confiasse, quelos dos hauiande entrar en ella. El hauia de embiar al P. Mtro. Polanco agoraalgun dinero,y dize no halla merc<strong>ad</strong>er que quiera encargarselos medicosdel cambio; y como 61 esta avn mal de la vista, yle han proibidoel escriuir y leer, hame encarg<strong>ad</strong>o a mi que yolo escriuiesse. Nosotros tr<strong>ab</strong>aiamos [para] apartarle de vnoscaualleros, a quien el hauia acometido del cambio de su <strong>ab</strong><strong>ad</strong>ia,porque deseamos que negocie con gente mas familiar, y pareceque el arcidiano Camps ' seria mas a proposito que quantosaqui se ofrescen, si las piecas que tiene no estan muy carg<strong>ad</strong>asde pensiones. Hasele escrito por su hermano a , que venga, convolunt<strong>ad</strong> del <strong>ab</strong><strong>ad</strong> : venido que sea, avisaremos a V. P. de loque se hara. Las oraciones y missas se continuan laspor cosasde la election. Nuestro Senor lo encamine todo a su mayor gloria,y a V. P. de <strong>ab</strong>undante gratia para lleuar el cargo que letiene encomend<strong>ad</strong>o. De Barcelona vltimo de Nouiembre 1556.De V. P. hijo ysieruo en Christo inutilisimo,Joan Gesti.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, elP. Mtro. Laynez, vicario general de laCompania de Jhs. EnRoma. Alia manu: R. da a los 27 de Henero."j*JOANNES BAPTISTA DE BARMAPATRI JACOBO LAINEZMURCIA 30 NOVEMBRIS I5563Murciam venit.— Humanissime <strong>ex</strong>cipitur.— Dies, Mariae immaculatae sacra,designatur <strong>ad</strong> solemne gymnasii initium auspicandum.IHS.Muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re. Pax Xpi., etc.4a V. R. largo. No ocurre cosa nueua que screuir,.De Valencia screuisi no es1Dimas Camps, cujus est epistola 960. Epist. Mixtae, t. IV, pag. 660.-Jacobus Camps.3Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 296, prius 362.epist. 1208.


550 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1225mi buelta a esta cibd<strong>ad</strong> a sido recibida con tantodezir queaplauso y amor de toda ella y del senor obispo, quees confusion,y que el principio de los studios sera el dia de la Conception,authoriz<strong>ad</strong>o con declamaciones y conclusiones generales enla iglesia mayor, que duraran 3 6 quatrodias. Estan conbi[da]daslas religiones y muchos letr<strong>ad</strong>os; speramos sera paramucha gloria de Dios nuestro Seiior.Va en mucho augmentoesta fundation ;lay benevolenciaque ay a la Compafiia, y concurso a los sermones, es cosa <strong>ad</strong>mir<strong>ab</strong>le.Ales de dar mucha pes<strong>ad</strong>umbre mi <strong>ab</strong>sencia a la congregacion,mayormente aviendo de ser tan en brebe, como se trata;mas el Seiior lo allanara todo, y convertira en mayor bien.El nos de su copiosa gracia para en todo sentir su santisimavolunt<strong>ad</strong>. Vltimo de Nouiembre 1556, de Murcia. De V. R.hijo indignisimo en X.°,Baptista.Liscriptio: JHS. Al muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re, el P. Mtro.Laynez, vicario general de la Compaiiia de JHS. En Roma.Alia manu: R. da a los 27 de Henero.LEONARDUS KESSELPATRI JACOBO LAINEZCOLONIA I DECEMBRIS 1556'.Gymnasium trium coronarum Joanni Redt attribuitur.— Studentium siveauditorum frequentia.— Aliqui <strong>ad</strong>olescentes in sacro seccssu ignatianismeditationibus dant operam.— Societatis candidati. — Nostrorum <strong>ex</strong>ercitationes.Jhs.Gratia et paxDomini sitnobiscum. Amen. Rde. in X.° Pater.Data oportunitate scribendi per Rdum. P. Petrum 2 , qui ipsodie S. Andreae apostoli apud nos hospitatus est, non potuiscriberem propter angustiam tem-omittere quin saltem aliquidporis, scripturus plura primo nuncio.1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 323, prius 412.-Petrum de Riv<strong>ad</strong>eneira.


i Decembris 1556 551Corpore valemus omnes, laus Deo, et inspirituDomino nonparum proficiunt omnes.6." feria praeterita datum est a senatu coloniensi confratrinostro, M. Johanni Redt, collegium,aut bursa trium coronarum,vt hic vocant, in qua, antequam Romam proficisceretur,h<strong>ab</strong>itauit et docuit.Nunquamin tam bono statu res nostraesese hic h<strong>ab</strong>uerunt, vt modo. Circa natalem Domini puto nostrosintraturos bursam, et cum nouo <strong>anno</strong> incepturos saltemaliquas lectiones, secundum quodin Domino videbitur. Studiosajuuentusac studiosi omnes multum in modum <strong>ex</strong>hilaratifuerunt, quando intell<strong>ex</strong>erunt nostris datum collegium. Qua inre multum debemus Rdo. Dno. Gruppero cum eius duobusfratribus doctoribus, qui non paruinominis et auctoritatis hicColoniae sunt. Ante di£s aliquotinuitauerat theologos ac magistrosnostros, et nostros similiter, vt suum afFectum erga nostroscum ornnium <strong>ad</strong>mirationeipsis ostenderet, quod et fecit magnaet aedificatione l .Magnus hic est studiosorum numerus, qui omnes optimeOperae pretium est aliqua <strong>ex</strong> Reiffenberg, Hist. Soc. Jes. <strong>ad</strong> Rheuum1inferiorem,lib. 111, cap. n decerpere, quibus res, perinde ac gestaesunt, intelligantur. Non enim negotium hujus collegii satis <strong>ab</strong> aliis <strong>ex</strong>plicatumlegimus. Igitur «accidit, ut altero <strong>ab</strong> oblata supplicatione die, incideret[noster Rhetius]in Everhardum Sudermannum, Consulis filium, <strong>ex</strong>eoque intelligeret, negotium non integre, nec germana <strong>ad</strong>ministratum essefide. Nullam Rhetii in Senatu factam mentionem; usurpatum dumtaxatinvidiosum jfesuitarwn nomen; Ac<strong>ad</strong>emise legatos non candide recitassedecretum; sed frigide functos esse officio. Dixisse: non staturum quidemper Ac<strong>ad</strong>emicos, quominus Societati consignetur Gymnasium: consultiustamen videri, siMajorum more tr<strong>ad</strong>atur viro, qui nulli religioso Ordiniilligatus vivat.— Addebat Everhardus: viderisibi, rem facile <strong>ex</strong>plicandam,si omissis tantisper sociis, Rhetius uni sibi, homini noto, Aggrippinensi etConsulari, scholae <strong>ad</strong>ministrationem petat.— Arrisit Rhetio etamicis consilium.Tertium itaque rem tentat, brevemque suo dumtaxat nomine libellumoffert; qui cum a Sigeno Consule praelegeretur, it<strong>ab</strong>enevolis acceptus estauribus, ut mirifica totius amplissimi Ordinis assensione Rhetius fueritGymnasii Tricoronati Rector renuntiatus. Quo facto, potissimum ille <strong>ad</strong>nisusest, ut confectas <strong>ab</strong> Universitate xv Kal. Decembris t<strong>ab</strong>ulas publicassuo Magistratus firmaret autographo; qui etiam haud gravate jam praestitit.Diplomati tamen, cujus legitimum apud nos <strong>ex</strong>tat apographum, hanc <strong>ad</strong>jecitconditionem: ut quotannis usum Gymnasii viginti quinque florenis


552 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1225ergaSocietatem affecti sunt, quibus paulatim secundum datamnobis oportunitatem damus nostra <strong>ex</strong>ercitia, quibussese <strong>ad</strong> nostramSocietatem determinant; <strong>ex</strong>tra domum tamen <strong>ad</strong>hucmanent, quia domus, in qua modo <strong>ad</strong>huc sumus, omnes caperenullo modo posset. Heri quidam <strong>ad</strong>olescens dinantensis, jam inmagistrum promouendus, naturalibus optime dotatus, <strong>ex</strong>ercitia<strong>ab</strong>soluit.Confitentium et communicantium numerus augeturin dies.M. Henricus l in schola theologorum quotidievnam lectionemlegit in psalterio magna cum ita vt omnes mirentur auditorum,quos h<strong>ab</strong>et, quia a longo tempore non est visum vtgratia,intheologia alius 2 tantum auditorium h<strong>ab</strong>eret. Jam studiosi plurimi,naturalibus bene dotati, sese <strong>ad</strong> studium theologiae applicareincipiunt, quialio studio sese applicassent.M. FranciscusCosterus breui etiam lecturus est; sic duae lectiones sacrae theologiaeh<strong>ab</strong>ebuntur. Jam diebus elapsis legit publice spheram deSacro Busto 3 magna cum gratia; sed de his et aliis rebus primonuncio scribemus latius.temporis angustia non permisit scribere.Rdus. P. Petrus reliqua narr<strong>ab</strong>it, quaeBene valeat R. P. V. in Domino, commendantes nos vniceP. V. et Patrum et fratrum sanctis sacrificiis.Raptim Coloniealtera S. /Yndreae apostoli 1556. R. P. V. seruus in Domino,-J-Leonardus Kessel. yInscriptio: Rdo. in X.° Patri, M. Jacobo Laynez, vicariogenerali Societatis Jesu. Romae.aureis <strong>ab</strong> Urbano Quaestore socii redimant. Ouod tametsi Instituti nostrirationibus, domesticisque, quibus conflict<strong>ab</strong>amur, angustiis, vehementerrepugnare et amici et nostri homines judicarent; tamen praestandum censuerunt,serviendumque tempori, donec benigniore nos vultu aspiceretfortuna».— Caeterum supplices Rhetii libellos <strong>ad</strong> senatum coloniensemaliaque <strong>ad</strong> collegium obtinendum instrumenta, affert Hans<strong>ex</strong>, RheinischeAkten zur Geschichte des Jesuitenordens 1542-1582, pag. 273-280.1Henricus Dionysius, de quo egimus supra, epist. 1199et 1200.2Ms. aliis.3Videatur laudata epistola 1199.


2 Decembris 1556 5531S8GNICOLAUS DE LANOYPATRI JACOBO LAINEZVIENNA 2 DECEMBRIS I556*.— Litteris nuperrime acceptis respondet. Exponit quid ipse sentiat de rectorismunere et officio suscipiendo.— Ouae retrahant ipsum a pragensicollegio, quo transferendus erat. — Auditor nuntii Lipomani Viennamaccedit, inde statim Romam perrecturus, a pontifice evocatus.Jhs.Hauendo ioGratia et pax X.' nobiscum. Reuerendo P<strong>ad</strong>re.hieri scritto alla R. V. pervia de limbassiatore venetiano, nondiro <strong>ad</strong>esso altro, seno che hoggiilsignor secretario Gomez 2 ciha mandato 3 le lettere de V. R. del 13 del passato, per le qualiintendo la volunta sua essere che io torni al anticcho officiomio in questo collegio. Io fin qui me sono tenuto come priuato,non parendomi esser necessario de multiplicarelirettori,oltra di quelli che in esso si ritrouauano : dico il dottore Vittoria,il Dyrsio, Carolo e Guilielmo 4 ,et non hauendo specialordine a questo della R. V., et oltra di quello parere mio, dubitauosi si deueria fare mutatione del rettore, poicheforsi misara ordinato che io torni alla elettione generalle,et che altroueio stia; et tanto piu io me fosse confirmato in questa opinione,si hauesse inteso che il P. prouincialebme hauesse voluto transferireal collegio di Praga, a qual cosa benche io sia indifferente,non so tamen in che modo la presentia mia sarebbe vtilea quello collegio,a me et a tutti tanto disutile. In caso che iopassasse a Praga, bisognaria che maestre Vittoria legesse inquesta lettione publicca, et non so se il suo officio de vice prouintialelo permetterebbe. Io so che, tutto quel sara ordinato,1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 326, prius 383.2Rodericus Gomes (Ruigomez) de Silva.3Ms. mandato hogi.4Heic nominantur Joannes de Victoria, Joannes Dyrsius, Carolus Grinsive Grim et Gulielmus Helderensis ( ?).3Petrus Canisius.


254<strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1226riuscira a maggior gloria del Signore, anchora che la raggionehumana non lo dittasse.Ho auisato la R. V. della venuta improuist<strong>ad</strong>el signorJacomo Lucrecio, auditore del R. mo veronese \ il quale 14 diinanzi che quiariuasse (ariuo martedi) fu chiamato di sua santitaalSa sera, et li fu mandato che subitamente partisse allamatina seguente.II suo p<strong>ad</strong>roneci scriueua vna lettera coninstantia, ricercando che lo riceuess[im]o nell collegio nostrocome hospite, senza la spesa nostra. II che h<strong>ab</strong>biamo fatto, nonsenza vn puocodi difficulta per le scuole, etc, non essendoanchora fatte le nuoue, et per la moltitudine delli collegiali, chesono quaranta.La signoriasua ha parlatosta matina al re 2(il quale hieri cacciaua) et 1' accompagno il signor Mariano Gusm<strong>anno</strong>3 (come io intendo) et certi seruitori, et lo fece montarstare lasopra il suo cauallo, et dopo lo meno alla sua casa percome hospite.La signoriasua ha riceuuto come beneficio moltosingulare che lo h<strong>ab</strong>biamo riceuuto etiamdio per tempo cosibreue. Tutti ci ricommandiamo alle orationi della R. V. et detutti P<strong>ad</strong>ri et fratelliromani.Anchora mando il detto Gomez vna lettera alla R. V. del revia delde Romani et penso che verra a Roma con questa perdetto signorLucrecio. De Vienna a 2 di Decembrio 1554[sie perspicue, pro 1556]. De V. R. seruo et minimo figlio inDomino,Nicolaus L<strong>anno</strong>yus.Inscriptio: Jhs. Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re, il P. M. e JacomoLaynez, vicario generaledella Compagnia de Jesu, aSanta Maria della Str<strong>ad</strong>a in Roma. Alia manu: 1557. Vienna.Del P. Lanoy. 2 dibreX.1Aloisius Lipomanus. Cf. POLANCO, t. VI, pag. 21, 22, n. 54, 55.2Ferdinandus I,r<strong>ex</strong> romanorum.3Epist. Mixtae, t. 111, pag. 404, <strong>anno</strong>t. 1 mentionem faciunt de MartinoGuzman, Ferdinandi I cubiculario, et ejusdem valetudinarii <strong>ad</strong>ministratore.


6 Decembris 1556 555PETRUS DE CABRERAPATRI JACOBO LAINEZVALENTIA 6 DECEMBRIS I556*.Candidati in Societatem <strong>ad</strong>missi.— Verdolay nostris tandem <strong>ad</strong>junctusest. — Numerus sodalium. — Eorum studium in consectanda virtute.fMuy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re. Pax Christi, etc. Ouando aquiestaua el P. Mtro. Baptista (queera uenido para partirse parala congregation, no s<strong>ab</strong>iendo la dilation della para la primauera),scriui largamente de las cosas deste collegio de Valencia, y delos subiectos que en ella se auian recebido de pocos diasa estaparte 2 . El uno era un philosopho de muy buena h<strong>ab</strong>ilid<strong>ad</strong>, ymuy <strong>ex</strong>ersit<strong>ad</strong>o en cosas de oration ;el otro era un uicario deGandia, dotor en theologia y con buen pulpito, cujauida auiasido siempre un trasl<strong>ad</strong>o de uno de la elCompafiya otro era;un sacerdote muy <strong>ex</strong>ersit<strong>ad</strong>o en confessiones, ac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>os sus cursosde theologia, y de muy buena ediffication al :gloriaSefiorpor todo 3 .Lo que ay que auisar haora es, de la mucha consolation quetodos hemos resebido, y lo mucho que toda 4 esta ciud<strong>ad</strong> se aedific<strong>ad</strong>o con la entr<strong>ad</strong>aen laCompany<strong>ad</strong>el bueno de M.° Verdolay5 de, cuya bond<strong>ad</strong> ,letras ytalento en el predicar, iuntamentecon el mucho fruto que hazia con sus sermones, piensopor ay ternan notitia del, porque era un speyo de todos los quese querian recoger para el seruitio diuino. Era tanta su bond<strong>ad</strong>,que, antes que la Compaiiya fuesse confirm<strong>ad</strong>a por religion, lescriuio elP. Mtro. Ignatio, de sanctamemoria, llamandolo por1Ex autographo in vol F, duplici folio, n. 303, prius 190.2Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, pag. 468-474 afferunt Petri C<strong>ab</strong>rera epistolam,6 Septembris 1556 datam.3Vide epistolam Patris Barma 9 Novembris, supra, n. 1208 positam,inqua de his candidatis sermo flt.4Ms. todo.5Joannes Verdolay.


556 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1227su companyero ! .Speramos en el Seiior sera parte para quemuchos subjectos y muy buenos entren en laCompafiya, y paraque este collegio cresca algo mas, aunquesiempre crese mucho.dessean entrar enMuchos otros subjectosde muy raras parteslaCompanya, de los quales pienso se resibiran algunos, lluegodespues de hecha la suficiente probation dellos.Estamos al presente en este collegio 25 entre todos: destosay nueue studiantes, tres theologos, sinco artistas, y uno queac<strong>ab</strong>a ya la philosophia muestran aprouecharse bien en sus:studios. Los demas son ocho sacerdotes y sinco legos, y todoscon salud corporal, aunque hasta haora nunca noshan falt<strong>ad</strong>ouisitas de nuestro Sefior, quando de un enfermo, quando demas. Todos procuran con mucho feruor edificar en sus almasedifficios de uirtudes sdlidas, y para esto se <strong>ex</strong>ersitan mucho enoration y meditation, y en hazer actos de obedientia, iuntamentecon perseg[u]irse a simesmos. Pleg[u]e a nuestro Seilorsalgamos con la tal enpresa uensedores, y para esto desseamosen los sacrifissios y orationes de V. R. ser encomend<strong>ad</strong>os. DeValencia y de Deziembre a 6 de 1556. De V. R. hijo en Christo.Por comission del P. D. Miron,C<strong>ab</strong>rera.Inscriptio: j Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re, el P. [Mtro.]Laynez, vicario general [de la] Compaiiia de Jesus, en Roma.Alia manu: R. da a los 27 de Henero.1Certe digna est quae legatur epistola, quam magistro Yerdolay Ignatiusscripsit Venetiis 24 Julii <strong>1537</strong>. Eam ne transcribamus, brevitas, quamsequimur, prohibet; ponderanda tamen in Ignatio sunt verba, quibus epistolamclaudit: «Segiin que el Senor Nuestro me ha de juzgar, me parece ysiento que si alld [sc. in Hispania] teneis mucho que hacer, aca terneismas, y via para mas servir al Senor que deseais. Por tanto haced que nosveamos presto.» Cartas de San Ignacio,t.1, pag. 52-57.


ii Decembris 1556 557ADRIAXUS ADRIAENSSENSPATRI JACOBO LAINEZI.OVANIO II DECEMBRIS I556*.Ouaerit a Lainio an <strong>ad</strong>mittendus in Societatem sit candidatus quidam, quiardentissime id postulat, estque tamen parum— idoneus. Domus <strong>ad</strong> socioslovanienses emitur.— Parat se Adriaenssens <strong>ad</strong> romanum iter conficiendum.— Multa hanc ob causam quaerit, et potestatem sibi fieri postulatvescendi carnibus omittendique lectionem cujusdam partis breviarii.tJhs.Gratia et pax X.' nobiscum. Rde. in X.° Pater. Superiorehebdom<strong>ad</strong>a scripsiR. V. quomodo postridie [sanctael Catharinehinc Romam versus profecti sunt Rdus. P. Rib<strong>ad</strong>ineyra cumduobus fratribus et quatuor <strong>ex</strong>traneis 2 . Interim suscepiin convictoremquemdam juuenem 16 <strong>anno</strong>rum, nobilem <strong>ex</strong>nobilissimisBurgundie, qui jamdiu fuit filius confessionis, estque primusdecanus totius Burgundie, videlicet decanus summae ecclesiaeciuitatis dolensis. Hic itaque, postquam aliquandiu egitnobiscum, non cessat nos rogarevt suscipiamus eum in fratremnos vero nec penitus renuimus, nec <strong>ad</strong>misimus, nisicularios regis, qui satis egre ferent, et similia.Societatis;prius consuluerimus R. V. Ratio dubii est: h<strong>ab</strong>et fratres cubi-Sed hec forte nullasunt: precipuum autem, quod nos mouet, est, quod nondumeo peruenit in studiis, vt sitcongruus in lingua latina, quamquammodo theologiae studeat; 2. ,non videtur aptus <strong>ad</strong> studia;3. ,videtur grauioris compl<strong>ex</strong>ionis. Praeterea,si animo maneatde Societate, sed non nomine, posset residere in suo decanatu etpastoratu (decanus enim est ibipastor), et alere ibidem aliquosde Societate, qui ibidem inciperent operariin vinea Domini, etjacere fundamenta alicuius collegii. Ouicquid itaquevidebitur P. V., dignetur nobis transcribere.Quod <strong>ad</strong> res nostras attinet, jam toti in hoc sumus,in istisvt ema-1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 325, prius 285.-Vide epist. 1218, quae diem scriptionis 28 Novembris <strong>ex</strong>hibet.


558 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 122^mus locum aliquem nobis conuenientem, maxime antequam <strong>ad</strong>vos veniam '; et amici se voluntarios <strong>ad</strong> emendum offerunt.Itaque pene conuenimus cum quodam, et dubium non est quinintra paucos dies plene faciemus contractum; d<strong>ab</strong>imus enim duomilia et qu<strong>ad</strong>ringentos florenos semel. Domus est ampla satis.Solet eam inh<strong>ab</strong>itare Dnus. M. N. Hassel, qui nuperobiit inconcilio ' 2. Hanc domum cum domo vicina, Deo volente, h<strong>ab</strong>ebimus:h<strong>ab</strong>et duos viuos fontes ante, et etiam puteum, deindeetiam puteum in domo. Jam paramus supplicationem, quamciuitati louaniensi offeremus, vt nobis concedat licentiam emendidictam domum.Quod <strong>ad</strong> iter meum, proximo vere incipiendum, vt scripsitP. V., attinet, quia nuper, cum initio hiemis profecturum mesper<strong>ab</strong>am, scripsi me nihil obstaculi <strong>ex</strong> parte mea videre, quominusproficiscar3,h<strong>ab</strong>eo nunc scrupulum,et malo indicare, etest iste:quod natura mea <strong>ab</strong>horret a caloribus aestiuis, quoscum difficulter ferre potuerim, cum sub hiemem ante aliquot<strong>anno</strong>s venirem Romam et in vere redirem; quid nunc erit,quandomediis caloribus vel Romae herendum vel redeundumerit? Hic est scrupulus, quem natura mihi ingerit, spiritusautem paratissimus est.Deinde, quod si P. V. me vocare dign<strong>ab</strong>itur,vellem indicaretmihi, an in itinere liceat mihi, vel etiam sotiis meis (quia inGermania, <strong>ex</strong>cepto quod difficulter fero pisces, et debilis sum,vix apponentur pisces),vesci carnibus in qu<strong>ad</strong>ragesima. Postremo,si R. V. posset mecum dispensare, vt pro seri, locotrium lectionum, in horiscanonicis imponeret mihi aliquid aliudlegendum, reliquum offitium legerem <strong>ex</strong> diurnali, cuperem vthac licentia, prout mihi videretur in itinere romano,possem vtiet etiam aliasquandocumque proflciscor,nam nonnisi in claroaere possum videre literam, nist not<strong>ab</strong>iliter magnam; deindeminima sarcina multum me grauatin ambulando, et fatigatusfacile ob[li]uiscor, et relinquo breuiarum in hospitio et perdo,1Ad congregationem scilicet generalem, Romae cogenciam pro electionesummi Societatis moderatoris, in locum Ignatii demortui, sufficiendi.2Cf. Polanco, t. vi, pag. 452, n. 1942.3Ms. psicascar.


13 Decembris 1556 559sicut etiam contigit mihi, cum redirem <strong>ex</strong> vrbe. Item fatigatus,vix etiam in claro aere possum legere.Ecce dum haec scribo, <strong>ad</strong>fertur mihi nuntius, qui indicatdomum, de qua supra mentionem feci, jam emptam esse: sitDominus in omnibus benedictus; et puto quod vnus solus, quiquondam presidis consilii imperialis. Hunc ergoet emit, soluet totam summam predictam. Iste est singularisnoster amicus, magister Helias Schoer, frater nominatissimicum aliis amicis* commendamus orationibus vestris, sed non poterimus dictamdomum inh<strong>ab</strong>itare ante sequensseriproximum festumJoannis Baptistae. Raptim Louanii 11 Decembris <strong>anno</strong> 1556.Et hoc eodem die sub meridiem emptaest domus nostra.Commendamus nos et nostra orationibus P. V. omniumquePatrum ac fratrum. Rde. P. V. seruus in Domino,Inscriptio:Adrianus Adriani, <strong>ab</strong> Antuerpia.f Rdo. in X.° Patri, Dno. Jacobo Laynis, vicariogenerali Societatis Jesu, apud S. Marcum,in Sta. Maria deStr<strong>ad</strong>a. Romae. Franco. Alia manu: 1557. R. tae 17 Januarii.1S«9FRANCISCUS DE VILLANUEVAPATRI JACOBO LAINEZCOMPLUTO 13 DECEMBRIS I5562Borgia <strong>ad</strong> invisendum Carolum V profectus est. — Villanueva Toletum <strong>ad</strong>it:doctor Vergara Concham. — Res familiaris collegii complutensis procuranda.tJhs.Muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re. La gracia y amor eterno de JesuXpo. sea siempre en nuestro fauor. Pocos dias a escrevi a. V. P.de mi venida a esta casa 3 , y tanbien espero escrevir mas largoa V. P. en breve. Solo dire en esta, que el P. Francisco se par-.1Ms. anicis.2Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 314, prius 399.3Vide epist. 26 Novembris, 1216 positam.


560 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1229tio, quatro ciias a, a visitar alenper<strong>ad</strong>or *, con parecer demuchos, avnque tenemos lengua queno esta devoto de la Compariia;pero, por ser devoto de la persona, parecio convenia.Yo me parto para Toledo, despues de escrevir esta, por mand<strong>ad</strong>odel P. Francisco, a ciertos negocios: bolvere para pascua,plaziendo a nuestro Seiior. Estos P<strong>ad</strong>res y hermanos estanbuenos y contin[u]ansus estudios y confesiones y <strong>ex</strong>ercicios1Carolus V.— Venerat caesar, translatis, ut notum est, imperio in fratrem,regno in filium, <strong>ad</strong> oppidum Xarandillam 12 Novembris, ubi diversatusest, dum cubicula ipsi in coenobio hieronymiano Sti. Justi instruebantur.Quo in oppido, ut scribit Sandoval, Historia del Emper<strong>ad</strong>or CarlosV, lib. xxxiii, n. 12, «el conde de Oropesa, don Fernando Alvarez deToledo... visit<strong>ab</strong>ale a menudo... Pregunt<strong>ab</strong>ale el Emper<strong>ad</strong>or porel P<strong>ad</strong>reFrancisco de Borja... y que como no le visit<strong>ab</strong>a? El conde lo escribio alP<strong>ad</strong>re...; y asi hubo de venir...» Sandovalio consentit Nieremberg, Vid<strong>ad</strong>e San Francisco de Borja,lib. 11, cap. 15: «El conde despacho al Santo...un correo. Hallo este... al P<strong>ad</strong>re... en Alcala de Henares: luego se pusoen camino para el Monasterio de Yuste. Apenas era salido de Alcala,cuando ]e alcanzo otro... de la princesa doha Juana desde Vall<strong>ad</strong>olid, conuna carla escrita de su mano, por la cual le d<strong>ab</strong>a aviso de que el Emper<strong>ad</strong>or,su p<strong>ad</strong>re, le llamaria presto, y que le pediria que trocase el h<strong>ab</strong>ito yvida de la Compania en la religion de San Jeronimo 6 de la Cartuja y quecon el se estuviese en una santa soled<strong>ad</strong>, retirandose ambos a vivir, lo quede la vida les falt<strong>ab</strong>a, en oracion y dulce comunicacion de las cosas delcielo; y al fin de su carta an<strong>ad</strong>ia la Princesa estas pal<strong>ab</strong>ras: Este aviso osenvio, P<strong>ad</strong>re, para que con el tengais tiempo, antes de que seais llam<strong>ad</strong>o,para aconsejaros con Dios y deliberar lo que debeis responder a mi p<strong>ad</strong>re,de cuya boca se lo que aqui os escribo. Bien creo que ni os olvidareis delo que debeis a la Compahia, ni tampoco de la obligacion que teneis a daren todo contento y servir al Emper<strong>ad</strong>or, mi Senor. A Dios suplico que osensene como os goberneis prudente y santamente para cumplir con la unaparte sin faltar" a la otra...» Vide locum, <strong>ex</strong> quo apparet factum omninofuisse quod Borgia ante congressum animo praeviderat: «-Llevo gran confianzaen la misericordia de Nuestro Senor que, ni yo quedare corto con elEmper<strong>ad</strong>or, ni la Compania quedara quejosa de mi.» Nam et conceptas <strong>ab</strong>caesare in Societatem suspiciones, <strong>ex</strong> his, quae audierat, Borgia disjecit,etmagis eum sibi benevolum, quo<strong>ad</strong> vixit, reddidit.— Porro de hoc congressuscribebat Ludovicus Quij<strong>ad</strong>a Joanni Vazquez, Xarandilla 19 Decembris1556: «Hoy ha est<strong>ad</strong>o el p<strong>ad</strong>re Francisco con S. M. t<strong>ad</strong> bien dos horasy media; dice S. M. tatl que esta muy troc<strong>ad</strong>o de cuando era marques deLombay.» Gachard, Retraite et mort de CJiarles-Quint. Lettres,t. 1,pag. 74. Vide infra, epist. 1238.


14 Decembris 1556 561spirituales, como sienpre suelen, y con mucho fruto spiritual,por la bond<strong>ad</strong> del Seiior.El seflor doctor Vergara se parte manana, lunes, para Quenca.Emonos holg<strong>ad</strong>o y consol<strong>ad</strong>o en el Sefior con el los dias que<strong>ad</strong>emas de ser vna misma cosa en amoraqui a est<strong>ad</strong>o, porque,y volunt<strong>ad</strong> co[n] toda esta casa, con su personanos la autoriza.Esta puesto en algun cuyd<strong>ad</strong>o en este negociode susde Roma se lebeneficios. El me a leydo vna memoria queinbio, y sobre ello el escrive vn memorial. V. P. encargue susnegocios, pues son nuestros, como ellos mejor tengan efeto,como hasta agora se a hecho, y mande que le avisen de lo quedeve hazer acerca de lo que en el memorial se pide. El y elP. Francisco an trat<strong>ad</strong>o de dar orden en la sustentacion destacasa, que es harto necesaria, por no tener n<strong>ad</strong>a de renta, y enfin se [ha]hecho lo mejor que se a podido; peroes tan poco loque se puede, que, si no es lo que el senor doctor provee,de lodemas no ay que echar mano, porque todo es esperancas; y comolas necesid<strong>ad</strong>es aprietan por todas partes,no se puede respondera todo. Nuestro Senor lo prove[e]ra todo como sea a su mayorservicio. A nuestros P<strong>ad</strong>res y hermanos carissimos desa casanos encomendamos en el Seiior. De Alcala a xiii de Diziembre1556. Indigno hijo de V. P.,Francisco de Villanueva.1S30JOANNES BAPTISTA DE BARMAPATRI JACOBO LAINEZMURCIA 14 DECEMBKIS I556*.Summatim repetit, quae in superioribus a se datis litteris scripserat.— Initiumcurriculo studiorum factum magnifice.— Gaudium inde perceptum acollegii conditore et parente, Stephano de Almeida, episcopo carthaginiensi.—Dioecesis sacris <strong>ex</strong>peditionibus lustranda.JHS.Muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re. Pax Xpi. Pocos dias ha screvi aV. R. como, difiriendose lajorn<strong>ad</strong>a para la general congregatiom,1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n/297, prius 361.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 36


562 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1230parezio convenir mi buelta a Murcia, para lasproseguir tracasque estauam empec^<strong>ad</strong>as; y como yo llegue medi<strong>ad</strong>o Nouiembre,y fui recibido con grandissima benevolencia del seiior obispo yesta cibd<strong>ad</strong>, y torne a continuar mis sermones, quasi los mas enla iglesia mayor, con not<strong>ab</strong>le concurso, y a publicar los studiospara el dia de la Concepcion de nuestra Senora, y disputas dedialectica, philosofia natural, moral y transnatural y theologia,ansi en los sermones, como con vnos edictos publicos que paraeste effecto se imprimieron, y las conclusiones, embiandose tambienpor el obisp<strong>ad</strong>o l .Lo que agora ocurre que dezir es, como se dio el dia dichoprincipio; y a sido tal, gloria al Serior, que no se podria encarecerel contentamiento del seiior obispo y de esta cibd<strong>ad</strong>, y lassperancas que se tienen de muy buenos medios y fines,con tanfelice principio.Yo predique a la manana en la iglesia mayor,y combide para la tarde a vn <strong>ex</strong>ercitio de declamationes que yoavia hecho aparejara los lectores, sobre elprim<strong>ad</strong>o de las scient[i]as,quae versantur circa sermonem. Fue necesario, por elgran concurso, hazerse entre los dos choros, que es vn lugarcapacissimo, y el mas authoriz<strong>ad</strong>o. Empecoseel acto con vnosmetros castellanos, que eram como argumento de las oraciones,dichos con muy apazible canto; luegose dixo lo mesmo en versoslatinos; despues vinieron Jas oraciones, mezclando en ellassus girones buenos de griego y hebreo. Ellas eran taies, gloriaal Seiior, y dixeronse con tanta modestia y buena pronuntiation,que omnibus fuerunt <strong>ad</strong>mirationi.El dia seguiente se empecaron las disputas en el mismo lugar,y fue tanto el concurso de letr<strong>ad</strong>os de todas las facult<strong>ad</strong>es, y dereligiosos de todas religiones, que fue necesario <strong>ex</strong>tenderlas portres dias, y aum no se ac<strong>ab</strong>aron Jos arguyentes. Asistio siempreel seiior obispo, y fue el primero que arguyo. An qued<strong>ad</strong>o contanta satisfation de las Jetras [de] 2 Ja Compaiiia, que es paramucho al<strong>ab</strong>ar al Sefior. Yo presidia estos <strong>ex</strong>ercitios.A los 14 del presente se empecaronlas tres clases de latini-1Vide epist. 1224, die 30 Novembris datam; Polanco, t. VI, pag. 557,558, n. 2415.2Scissa charta est.


14 Decembris 1556 563d<strong>ad</strong>, y con buen concurso de studiantes, y sperase crecera.mucho. Empecose tanbien vna lition del quarto de las Sententias,y hallose en ella el senor obispo, la inquisition, gente de laiglesia mayor, y muchos caualleros; y fueron muy contentos, ycon gran confianca que a de ser para mucha utilid<strong>ad</strong> del cleroy de este reino. Luego se dara tambien principio a la lenguagriega. Va todo dicho ansi sucintamente, por el poco tiempoque ay; bien se ve que esta mouida mucha cosa, y acept<strong>ad</strong>a muygran empresa, y quam necesaria nos sea muy copiosa gracia denuestro Sefior para la proseguir. A V. R., como a P<strong>ad</strong>re, y a!os demas, como hermanos en elSefior, queda a cargo impetrarnosl<strong>ad</strong>e la fuente de ella. A todos la de para el cumplimientode su sanctisima volunt<strong>ad</strong>. Amen. De Murcia a 14 de Diziembre1556. D. V. R. hijo indignissimo en X.°,Baptista.Las cartas que van con esta, son del prouisor delsenor obispo,a quien deuemos mucho, y importanle. Pido a V. R. humiliterlas mande dar a buen rec<strong>ad</strong>o. Para estas fiestas de nauid<strong>ad</strong>pienso embiar quatro sacerdotes en peregrination vnos a.pueblosprincipales vezinos, para que con el <strong>ex</strong>ercitio de nuestros ministerioslos consuelen yanimen al diuino seruicio, que es cosanot<strong>ab</strong>le lo quenuestro de peregrinar.nuestro Seiior se muestra seruir con este modoInscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en X." P<strong>ad</strong>re, el P<strong>ad</strong>re Mtro.Laynez, vicario general de la Compafiia de Jhs. En Roma. Aliamanu: R. da al primero de Hebrero.


564 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 12311931FRANCISCUS DE ESTRADAPATRI JACOBO LAINEZCAESARAUGUSTA 15 DECEMBRIS I556'.Sociorum in Hispania mutationes.— Civitas caesaraugustana, quam omiseratdare eleemosynam, iterum nostratibus elargitur. — Petrus Domenechde instituendo Barcinone gymnasio serio cogitat. — Gerundenses collegiumSocietatis in sua urbe volunt. — In Catalauniam Estr<strong>ad</strong>a breviprofecturus.tJhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Xpo. Gracia et pax X.' nobiscum.Despues de la que a V. P. screui de Vall<strong>ad</strong>olid, le parescjoal P. Francisco -, por la muerte del P. Basilio, que predicauaen Gran<strong>ad</strong>a, mudar al P. Ramirez de a (^aragoca Gran<strong>ad</strong>a, asupplir la falta del muerto, y que yo viniese a a (^aragoca supplirpor el P. Ramirez; y asi vine para este <strong>ad</strong>uiento, el qualpredico en nuestra senora del Pilar. Paresce que se va haziendoalgun fructo: el Seiior lo lleue <strong>ad</strong>elante.La ciud<strong>ad</strong> a torn<strong>ad</strong>o ya a dar laslibrascinquent<strong>ad</strong>e limosnac<strong>ad</strong>a afio, que avia con la rebuelta pas<strong>ad</strong>a quit<strong>ad</strong>o.Seria muynec^essario proveer aqui de vn predic<strong>ad</strong>or para esta quaresma,siyo tengo de ir a la congregation. Ya lo tengo scritto al P<strong>ad</strong>reFrancisco : no se a quien proveera. El <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong> Domenech 3 me ascritto de Barc;elona, mostrando agora de veras quererdar princjpioa la fundation de aquel collegio con 300 6 400 duc<strong>ad</strong>osde renta; y-tambien otro <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>, Agullana 4 ,en Girona, quiere1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 267, prius 457.2Nominantur heic Patres Franciscus Borgia, Hispaniae commisarius,Basilius sive Alphonsus de Avila, Joannes Ramirez, et hujus epistolae auctor,Franciscus de Estr<strong>ad</strong>a, Aragoniae provincialis, qui muneris suipondus, utconcionibus vacaret, divisum h<strong>ab</strong>ebat cum Joanne Bta. de Barma, Aragoniaeviceprovinciali.;tPctrus Domenech.4Hic vir non tum primum, sed <strong>ab</strong> <strong>anno</strong> 1552 collegiumhoc <strong>ex</strong>poscebat.«Civitas Girona» inquit Polanco, t. II, pag. 667, n. 562, «magnopere contendebatcollegium Societatis apud se institui, et quidam Abbas Agugliana


16 Decembris 1556 565dar otra renta para colegioen aquella ciud<strong>ad</strong>; y para entenderen esto pienso partirme para alla, laspas<strong>ad</strong>as fiestas de Nauid<strong>ad</strong>.Plega al que por nosotros nascio y murio, se sirua de todosestos caminos, y haga que lo sean muy derechos elpara cielo.Amen. De Caragoca 15 de Deziembre 1556. D. V. P. indignohijo y sieruo en Xpo.,j Str<strong>ad</strong>a.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en Xpo. P<strong>ad</strong>re nuestro, elP. Mtro. Laynez, vicario general de laCompania de Jesus, enRoma. Alia manu: R. da a los 27 de Enero.j1938JACOBUS LOPEZPATRI JACOBO LAINEZHISPALI l6 DECEMBRIS 1556*.— Acta a sociis in civitate hispalensi et oppidis circumjacentibus. Uberesfructus <strong>ex</strong> nostrorum l<strong>ab</strong>oribus percepti.tJesus.Reverende <strong>ad</strong>modum Pater. Pax X.' sitsemperin cordibusnostris. Amen. Frequenternostri contionati sunt diebus festiuis,<strong>ex</strong> quorum verbis diuina majestas 2 non dedignaturfructumcapere, vt cernere est, et in<strong>ex</strong>perientia cOmpertum,crebris conremprae caeteris urgebat». Quod esset illi viro nomen,variant auctores.Villanueva, Viaje literario d las iglesias de Espaiia, t. vni, pag. 90,in Catdlogo de <strong>ab</strong><strong>ad</strong>es de San Jiian de las Ab<strong>ad</strong>esas desde el aiio 1114,illum vocat «Miguel Agullana: 1530, 1581»; sed Torres Amat, Memorias...de los escritores catalanes, pag. 7, quem sequitur Biografia eclesidsticacompleta, eum appellat Antonium: «Agullana (Antonio), naturalde Gerona, jurisconsulto. Escribio un trat<strong>ad</strong>o De rebits feudalibus, quecita Solsona en su Lucerua, pag. 16. Fue <strong>ab</strong><strong>ad</strong> de S. Juan de las Ab<strong>ad</strong>esasdesde 1529 hasta 1581».1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 318, prius 22-.2Ms. magestas.— Longum esset emendare quaecumque minus rectesecundum grammatices canones in hac epistola inveniuntur. Ea prudenslector ipsemet corriget. Neque enim scopusedere, sed fideliter.noster est litteras emendate


566 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1232fessionibus aliisquecharitatis operibus, quae saepe sese nobisofferunt <strong>ex</strong>ercenda. Colloquia item alia h<strong>ab</strong>ent, non solum festis,verum etiam profestis diebus, vt apud carcerem, vbi maximenecessaria esse constat, et alibi. Docentur quoque ethiopesdoctrinam christianam inquodam hujus vrbis templo,vt literispraeteritis relatum est. Extra muros etiam erudiuntur alii ejusdemgeneris viri, qui, apud spartarios detenti, <strong>ad</strong> templum venirenon permituntur, vbi conveniunt et alii, quibus etiam satisfierisolet, convocatis tintin[n]<strong>ab</strong>ulo perloca <strong>ad</strong> littus fluminis, deuoteorando. Alia loca vissere solent Patres, quo concurrere consueverunthomines, vitiis corrupti, quibussero conciones audiremoris est,vt cauponas, et <strong>ad</strong> portas <strong>ex</strong>tra muros, vbi corrigunturde uitiis, quibus irretiti cernuntur. Atqui haec et similia sunt,quibus vespere feriis Patres sese occupant, quae, vt opinor, nonparum sunt grata apud Dominum.Domi etiam dominicis diebus vespere de doctrina christianasermo h<strong>ab</strong>etur quem ' maximo gaudio affecti audiunt, praesertimqui <strong>ad</strong> sacramenta saepe accedunt, qui sunt non pauci, vtilitertempus consummentes.Diebus operariis, aliquibus<strong>ex</strong> sacerdotibus domi remanentibus<strong>ad</strong> ea, quaeibi ,se offerunt, foras mittuntur reliquibis inebdom<strong>ad</strong>a, vnusquisque <strong>ad</strong> hospitale sibi praefixumaut carcerem,vbi infirmos et afflictos consolantur, docentes doctrinam etmodum, quo Deo inseruire debeant, eliguntque <strong>ex</strong> eis aliquos,quifestis,caeteros cum charitate et modestia anim<strong>ad</strong>uertant in mani-quibus delinqu[u]nt, culpis, praesertim-in juramentis, inquibus correcti in dies apparent. Defferunt forfices ,filum etacus vt vngues infirmorum parent, eorumque vestes consuant;<strong>ex</strong>ercent ibialia id genus charitatis humilitatisque opera, tergentesindumenta, toros atque cubicula, etc. Inter haec se ingeruntalia, vt aegros visitare eorumque peccata audire, eosque, cumdiscedunt, <strong>ad</strong>juuare, et vt in Domino moriantur, curare; hisautem nimis circunstantes solantur.Ad oppida hiijc distantia aliqui <strong>ex</strong> nostris perigrinatisunt(quod, vt arbitror, multum Deo placuit).Bini missi sunt <strong>ad</strong>comitatum de Niebla, vbi, morati mense vno, per oppidaillius1Ms. quo.


16 Decembris 1556 567prouinciae praestantiora gr<strong>ad</strong>ientes, <strong>ex</strong>perti sunt (Deo pro eismelius prouidente) aliquidsterilitatis et penuriae, quae maximaerat in regione illa. Concion<strong>ab</strong>antur saepe, h<strong>ab</strong>ebantque multacolloquia spiritualia. Quacumque ibant, offensas, contra Deumcommisas, corripiebant, in juramentorum remedium confraternitatemcomme[n]dantes, et, vt ludos impedirent, carthas rumpebantludentium libenti animo, neutiquam ipsis praetoribusinuitis, quin potius ipsi praeconio mandare jubebant, ne quisjurare auderet, quin mulctaretur.Vrbem, quam dicunt Ezijam (interBaethicae vrbes nonmediocrem) <strong>ad</strong>iere quoque bini, qui,tum in uia tum. etiam inoppidis, quo appropinqu<strong>ab</strong>ant, odorem bonae doctrinae et morumconfferebant, vt certiores facti sumus <strong>ex</strong> aliquibus, quiillinc huc accedebant. In viis anim<strong>ad</strong>uertebant eos, quos videbantDeum offendere, erudiebantque in doctrina Christi agasones,crebro illam regionem perambulantes, qui,defectus suicommercii manifestantes, salutiferum remedium accipiebant.Invrbe, alacri animo recepti, concionati sunt in omnibus parrochiis,'apud forum, custodiam, et alibi, semper turba multa concurrenti,praesertim clericorum, nobilium atque monachorum, vtquacumque die h<strong>ab</strong>eretur concio, siue faesto siue profesto,sequebantur eos; quorumdoctrina commota est vniuersa ciuitas,quam multo ante tempore desideraverant, nimioque affectupetierant.His autern <strong>ad</strong>dita fuere alia nostrae Societatis <strong>ex</strong>ercitia,vt confesiones audire, fratres concordare, infirmos consolari,ludos literarios atque scholas puerorum invisere, vt tam magistriquam discipuli moribus literisquefructuosis insistere monerentur.Doluit aliquantulumciuitati discesus illorum, quoniam,vt ciues ipsi signifk<strong>ab</strong>ant, eorum praesentia in via Dei animosireddebantur. Itaquedesiderio desider<strong>ab</strong>ant, vt aliqui<strong>ex</strong> nostrisillic h<strong>ab</strong>itarent; quapropter hanc prouinciam suscepit quidam<strong>ex</strong> aequitibus non minorum.Praelatus noster lvenit aliquoties Marchenam, quia duces deIntellige aut praepositum provincialem, scilicet P. Bartholomaeum de1Bustamante, aut potius praepositum domus hispalensis, P. GundisalvumGonzalez. Utrumque enim Martiam <strong>ad</strong>iisse constat, ut Ludovici ChristophoriPonce de Leon et Mariae de Toledo, ducum de Arcos, confessiones <strong>ex</strong>ciperet.


568 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1232Arcos sepae petierunt,vt eorum peccata audiret, vbi verbumDei seminauit, atque aliis colloquiisconcionatus est. Mir<strong>ab</strong>ilevissu, atque, vt Deo gratiae agantur, dignum est cernere curam,quam illi magnates h<strong>ab</strong>ent animarum, vt in dies meliores ev<strong>ad</strong>ant,non tantum suarum, verum etiam domesticorum, quibusstudiosiores eorum magis placent, signantes qui vigilent supergregem, vt <strong>ad</strong> ipsos defferant, corrigentes notatu digna. His etsimilibus eorum nomen per totam provinciam innoleuit.Non propterea domi obliuioni tr<strong>ad</strong>untur nostrae institutionismunera, praesertim mortificatio et obedientia, qua <strong>ex</strong>ecutionimandatur, quo<strong>ad</strong> fieri potest, omne institutum, a minimo <strong>ad</strong>maximum, vsque <strong>ad</strong> unguem. His annectitur sacrae doctrinaelectio mane et vespere, quam audiunt seni nostrae congregationisPatres et fratres; quibus omnibus locusconceditur optimaFaxit Deus optimus idemque maximus,temporis distributione.vt vires impartiri dignetur in vtroque homine, fietquodtuisorationibus <strong>ad</strong>hibitis et fratruum. Vale. Hispali, 17 kalendasJannuari 1556. Tuus inutilis filius,Jacobus !Lopez.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re en Jesu Christo nuestrosefior, el P. Mtro. Lainez, vicario general de la Compaiiia deJesus, en Roma. Ba en latin. 4. e Manu P. Polanco: Seuilla.Qu<strong>ad</strong>ri. Enero 1557.1Didacus vocatur a Polanco, t. vi, pag. 695, n. 3012.


19 Decembris 1556 569I«33HEMERIUS DE BONIS (?)PATRI JACOBO LAINEZARIMINO ig DECEMBRIS I556'.Patavio cum fratre Henrico et candidatis profectus, Venetiis Ariminumvenit.— Iter institutum describit. — Lauretum ire statuit, ubi Lainii responsum<strong>ex</strong>spectaturus est.fPax Xpi. Hauendo deliberato il P<strong>ad</strong>re rettor' 2 che ci partisimocon il fratello Enrico 3 ,come da V. R. era stato scrito,piliai per conselio andar' a Venetia, e iui per 8 giorni, o piu omeno, aspetar' quelli giouani che uoleuano uenir', perche cosiliberaua di fastidio il nostro collegio, perche potriail rettor' escusarsi,dicendo :gia tanti giorni e che lui e partito per Roma.Et cosi, piliatala licentia in schola, mi parti, uedendo tutti etsapendo che andaua alla uolta di Roma 4 .1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 168, 169, prius 15-18.2P. Baptista Tavonus patavini gymnasii rector. Ibi «praeter PatremAloysium [Napi] erat Mag. Emerius, qui primae classi praeerat, et P. Aloysiussecundae classi; et hi soli litteris operam d<strong>ab</strong>ant». Polanco, t. vi,pag. 231, n. 867.— De Emerio autem, sive Hemerio, diximus in Polanco,t.v, pag. 160, <strong>anno</strong>t. 1. «Huic... subdubitantes <strong>ad</strong>scripsimus cognomen deBonis. Is enim esse videtur, qui <strong>anno</strong> 1561 Roma in Cal<strong>ab</strong>riam missus(Vide Sommervogel, Les Jesuites de Rome et de Vienne ,en mdlxi),«rem praeclare gessit Lauelli». Sacchini, Hist. Soc. Jes., p. 11, lib. v,n. 78.3Huncjuvenem, cui Arboreus cognomen erat, in collegio germanicoaliquandiu vixisse narrat Polanco. Sed ecce «cum non posset... sustentariea multitudo, quae tempore Julii III ibidem alebatur, cum socio quodam inGermaniam» remittitur. «Cum ergo Patavii apud nostros divertissent, etinde versus Germaniam profecti essent, s<strong>ex</strong>to die rediit Henricus Arboreusut in Societatem <strong>ad</strong>mitteretur; et <strong>ad</strong>missus, bene in ea se gessit». Polanco,t. vi, pag. 235, n. 887.4Audiatur iterum Polanco, t. VI, pag. 231, n. S69, qui, rem a fonterepetens, meminit quinque <strong>ad</strong>olescentes, Hemerii discipulos ,Societatisstudio cum flagrarent, <strong>ab</strong> eodem Ignatio jam fuisse <strong>ad</strong>missos. Ouorum«unus Annibal Otellus dicebatur, decimum s<strong>ex</strong>tum annum ingressus, inrhetoricis versatus; secundus ejusdem aetatis erat, nomine Antonius Nauta,in Cicerone satis versatus et <strong>ab</strong> ipsa natura eloquens; tertius ejusdem


570 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1233Tre di quelli giouani,lipiu grandi, li piu dotti et di piu importanza,deliberorno uenire,et cosi si affaticorno di hauereuiatico, et lo hebero doi di loro: questi erano Antonio Leone,il cui p<strong>ad</strong>re e fondegaro, et Antonio Valentiano, il cui p<strong>ad</strong>re emercante, et non sta in P<strong>ad</strong>oa, mi il uigiouanistaua a studiar':e di mir<strong>ab</strong>ile ingenio,come scrissi altre uolte. II 3. era AnibalOtello, ilqualle pernostro conselio haueua <strong>ad</strong>imandato licenti<strong>ad</strong>al p<strong>ad</strong>re contra sua uolia. II p<strong>ad</strong>re non li uolse dar' questalicentia, come ben haueua detto Anibal auanti, che non la daua.Pur' ilgiouane, bramoso di uenire, haueua deliberato uenirecon li altri a Venetia, li qualli diceuano di aiutarlo de uiatico;ma ilp<strong>ad</strong>re, intendendo io era partito, si penso che il giouanefacilmente mi poteua uenire drieto, subito lo mando alla uilla,et iui lo tene per alcuni giorni. Lui ritorno dentro la terra l<strong>ad</strong>omenica, et uno di questi giouani tanto si affatico per trouarlo,et mai non pote senon la sera, et [lo] trouo con un seruitror', etun altro drieto, qualli li mandaua il p<strong>ad</strong>re suo ,acio non facesecosa alcuna, che loro non uedesino, et non andase in alcuno loco,che non ui fussino presenti. Pur' questo giouane nostro, bramosodi cauarlo dal mondo, se li acosto, come melio pote, pialiandoaltra scusa, et li disse che loro si uoleuano partirela sera,che uenise alla barcha, et non si curase di denari o altra cosa,che loro portaua[no] ancho perlui.Rispose che pensaua nonche io seguiuano, che farebe ogni sforzo perpotere, per quellitrouarsi cqn loro in un certo loco. Aspeto un pezzo questogiouane, et Anibal non uene; etperche haueuano aparichiatoogni cosa, et dato ordine di uenire, non potero piu aspetare,etcosi si partirno per uenir' a Venetia li doi Antonij, pieni,et diaetatis et studii et praeclarae indolis, qui etiam logicae in publico studiooperam dederat, sed in scholis nostris lectionem rhetorices non omittebat,nomine Anlonius Fontegharus...» Atque, aliis interjectis, pag. 234, n. 884,885, <strong>ad</strong>dit: «Quinque illi juvenes, de quibus superius mentio tacta est, aP. Ignatio <strong>ad</strong>missi fuerunt, et magno cum desiderio Romam venire ipsicupiebant. Sed partim propter pestem , cujus timor itinera claudebat, partimproptcr bella, quae Romae et in ditione Ecclesiae gerebantur, differrioportuit eorum in urbem <strong>ad</strong>ventum, cum alia Probationis Domus, ubi <strong>ad</strong>mitterentur,in Italia nulla esset... Sed dilatio occasionem dedit daemoniquosdam <strong>ex</strong> eis <strong>ab</strong> hoc proposito <strong>ab</strong>ducendi...»


19 Decembris 1556 571allegrezza perche lassauano ilmondo, et di dolore, perche nonmenauano Anibal, et semper per la str<strong>ad</strong>a hano inquesto bocha:hor ui fusse Anibal, hor Anibal prouase queste fatiche, comenoi, per amor; ci dole che non ui sia Anibal; et altre cose simili.Mi uenero a trouar' a Venetia, et si partimo insieme con il fratelloEnrico.delli altri. Bre-Forse V. R. mi <strong>ad</strong>imandara conto et ragioneuemente il tutto diro. Horatio Quarantaotto, quello cantor', cioeuedendo (come mi pare)che non siandaua, comincio andar' alstudio publico,della qual cosa sempre hebi paura, perche, quandocominciano praticar'in quello,difficil cosa e conseruino il spirito.Io, per non saper della uenuta nostra, lo lasaua andar' senz<strong>ad</strong>irli altro, dicendo: cercaro di ritrarlo quando vera il tempo diandar', se luipur'hauesse conseruato ilspirito;tanto impresa,che non li ho potutto parlare:ma la cosa e statapatientia.Lui eRe-restato, pur' penso che, uenendo suo barba, potriauenire.stano doi fratelli, Horatio et Claudio Frascati, qualli ho lasciatiper questo rispeto. Horatio e molto inamorato della uirtu etdella Compagnia, a tal che, se ben stase molti mesi, non credosimutara, pur' lui seria uenuto,sel non fusse stato amalato:uera con il fratello la primauera. Essendo Claudio molto delicatoet di bon spirito, piliaiconselio di lassarlo, per consolationeet aiuto del fratello, benche lui molto repugnase, et dicese cheil fratello ben potriastare senza lui; pur chel faria tutto quelloche io uolese. Horatio era <strong>ab</strong>andonato dalla febre; et intendendoche era partito,subitto li torno. L' haueua uisitato auanti mima partise, non li uolsi dire niente ! , per non lo contristar', ethaueua ordinato al fratello, che non li dicese niente, insino chelnon fusse ben confirmato: pur'lui non potete tacere. Visitandodipoi questi giouani, che doueuano uenire, Horatio li dise: mimarauilio che non seti andati con ilmaestro; se io fusse statosano, me li haueria ligatocon una corda alla etpersona,mehaueria fatto tirare a Roma: questo mi par' gran desiderio.Laudato Iddio, che da tanto spiritoa quelli, che sidisponganoper la Compagnia; uerano <strong>ad</strong>unche tutti doi alla primavera.Penso che, se Anibal gia non e partito per andar' <strong>ad</strong> alcun col-1Ms. ninente.


'572 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1233legio,che al medesimotempo uera: ha gran desiderio, piangeua,uedendo che non poteua uenire con questil.Hor perritornar a noi, essendo uenuti questi giouania Venetia,hauendo il P. Cesare 2 paura che alcuni gentilhuomini,amici dellip<strong>ad</strong>ri loro, non uenissino a leuarli, uolse che mi parti,et ueni a Chioza, doue piliaiuna barcha per Pesaro, come mihaueuano detto che mi partisedi li ilpiu presto,se ben douesebon uento insino apiliar' una barcha a posta 3 . Hauesimo23 hor', et uenissimo insino al porto di Rauena; ma nel intrarui,si leuo tal fortuna, che quasi fumo tutti.anegatiMiraculosamentefumo saluati, che humanamente non ui era remedio:laudato Iddio.La constantia et fede di tutti, et maxime di questi giouani,fu tanta, che mai hauesimo paura di morir' o di altra cosa, ancicon salmi et orationi siralegrauamo nel Signor'. Diceuanoquesti giouani dentro di se bella : gratia ci fa Iddio, leuati delmondo, tornar' alpar<strong>ad</strong>iso, Usciti dipoi della fortuna, per grati<strong>ad</strong>i Dio fumo ripienidi tanta consolatione, quanta non potriamai espJicar', dicendo tutti che non uoriamo esser' stati fuor<strong>ad</strong>i 4 quello pericolo, perchesentiuamo esser' in noi cresciuta lafede. Potria dir' molte cose della singular' edifkatione che midano questi giouani, della prompteza di spirito,del feruore chehano: ma per non esser' prolisso,lo lasso.Ho uoluto dir' questo con piu parole,acio V. R. intendeseil tutto. Deliber[amo] di fare il resto alla etpedona,non tornar'piu nella fortuna, et cosi lo facemo bene, per gratia di Dio,1Rem ita <strong>ab</strong>solvit laudatus POLANCO, ibid., n. 886: «Annibal etiamRomam, nihil nostris dicendo, cum quodam alio proficisci voluit, a quodeceptus, et in alium locum <strong>ab</strong>ductus, tandem a suo patre revocatus, inproposito suo nihilominus perseveravit. Sed omnibus his diuturna <strong>ex</strong>pectatiomolestissima erat, quae tamen propter tempora illa videbatur necessaria.Dedit tandem illis facultatem P. Laynez, Vicarius, Romam veniendiet summa eos laetitia affecit.i>-P. Caesar Helmi, gymnasii veneti rector.3Lectio dubia. Cum enim ligaretur liber, verba quaedam, heic et inaliis <strong>locis</strong>, quae erant <strong>ad</strong> interiorem chartarum partem, compositione voluminisevanuere, aut sic <strong>ab</strong>sumpta sunt, ut commodc legi nequeant.4Ms. del?


ig Decembris 1556 573benche con faticha, parte per non esser' soliti, parte perilfango.Son ariuato in Arimino, del qualle scriuo. Iui ho piliato conseliodi andar' alla Loreto, et aspetar' iui risposta di quello haueu<strong>ad</strong>a fare; et questo ho fatto, mosso da piu ragioni.La prima e,che M. Gioan Battista Modesto ! a questo mi ha esortato,dicendo se hauer'inteso da certi amici, che molti de nostri hanoda usire di Roma. La 2. a , perche ho ritrouato assai frati per lastr<strong>ad</strong>a, quali dicano uenir' di Roma, et li monasterij che haueuano70 o piu frati, restar' con 8 o 10. Vedendo questo non,ho uoluto uenir' piu inanci, insin che non h<strong>ab</strong>i risposta.Pensau<strong>ad</strong>i andare a Perosa, et iui aspetar'; pur' sapendo la pouert<strong>ad</strong>i quello collegio, ho pensato che sara melio andar' a Loreto;pero V. R. scriua ci accetino, per quanto piacera stemo li, etcosi mi partiro dopoildisinar'; et se in Roma non e niente didisturbo, fatte le feste ueniremo, hauendo pero prima comisiondi R. V. Questi giouani farano ogni cosa, et sono indiferenti altutto, cioe star' in qualsiuolia loco; pur' haueria dacharo stasenoin loco, doue dopole sue probationi potesseno studiar', per ilgrande loro ingenio. Iddio nostro signorci dia la sua santagratia.Ci racomandiamo alle orationi di V. R. et tutti li P<strong>ad</strong>ri etfratelli. Di Arimino alli19 di Decembre del 1556. De V. R.filioloindegno,Hemerio.lnscripio: Al molto Rdo. in Xpo. P<strong>ad</strong>re, il P. Laynez,uicario general della Compagnia di Jesu, a Sta. Maria dellaStr<strong>ad</strong>a, in Roma.1De hoc canonico, Societati nostrae <strong>ad</strong>dictissimo, saepe in his MONU-MENTIS factus est sermo. Vide PoLANCO, t. VI, pag. 219,etiam in epist. sequente mentio recurrit.n. 810. Illius


574 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 12341934ANDREAS BONINSEGNAPATRI JOANNI DE POLANCOLAURETO 22 DECEMBRIS 1556l .Lauretum Argenta venit.— Acta in commendationem Patris Velati et gymnasiiargentensis commemorat.— Collegia Societati offeruntur.— Opportunitasut Ravennae st-atio Societatis constituatur.— Ariminensium vota.Jhs.Pax Christi, etc. Sapra la R. V. qualmente ariuai d' Argentain Loreto alli19 di X. bre facendo il, uiaggio per Rauena, doueio mi fermai un giorno con monsignore soffraganeo, quale miprego restasse, essendo domenica. Hora glinarrai la mutationefatta, et gli racommandai molto il P. M. Battista 2 ,ilquale perogli hauea scrito una lettera, per darseli a conosere et acquistarela beneuolenza di S. S. Rma., cossa la quale li fo grata. Et percheil P. M. Battista hauea gia, per aquistar piu gratia, dettoche iuial signor vicario d' Argenta, et patrino di santo Nicolo,non era per predicare,se non fatto pascua grande, qual cosaparea tropo longa alli amici, et instauano che facesse alcune predichequeste feste et sino alla trataiqu<strong>ad</strong>ragesima; con monsignore(di questo hauendemeno pregato il P. Battista), che scriuesseuna lettera al vicario di la, che facesse chiamar il dettoP<strong>ad</strong>re, et esortarlo o offerirli il polpito per predicare;et cosi nescriuesse unaltra al P<strong>ad</strong>re, che predicasse sino alla quaresimaalmanco, acio non si rafredasse il frutto incominciato, che non )isaria impedito, etc: qualcosa molto facilmente et allegramentemi promesedi fare, et anci disse: Uoliamo lo lassino, et perforza, se non per amor, predicare, etc. Gli racontai qualmentedua uolte,1' una d' un patrino d' una chiesa parochiale, et 1' altr<strong>ad</strong>al di santo Nicolo, con grandissima difficult<strong>ad</strong>e haueanouolsuto dare la sacra comunione a dui, e qualinoi insi confesoriio conlor casa amalati; ma pur, dopohauerli fatti grandi ribufi,1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 174, prius 24, antitquitus 22.2Joannes Bta. Velati. Vide haec apud PGLANCO, t. VI, pag. 218, 219,n. 806-811, ubi haec ipsa epistola <strong>ad</strong>hibetur.


22 Decembris 1556 5751' uno ilfece, 1' altro !i mando, dicendo che ne per 100 scudi 1'andaria. Oual**^>cosa udita, 7conobbe la lor mala uolont<strong>ad</strong>e, 7etmolto si marauelio, et disse di prouederli: et ancor in ognaltracosa, quale gli auisara il P<strong>ad</strong>re, ocorrendoli.Fece molta instancia il detto monsignoredi hauer alcuni denostri per un certo castello, su quel di Luca, offerendo prouisioneper un 5, etc; ma io gli disse, che glinostri erano richiestida tante parti, che non sapea se glipotriano per hora attendere;ma che ne auisaria, come lui molto me lo ricomandaua,etc. siche non si acorse niente che laCompagnia non fosse per accettaresimili logheti permolti anni, et resto satisfatto l .Alcuni amici in Rauena mi hano parlatodi fare un colleggio;ma sin hora non liuego fondamento sofficiente; uoriano alcunisacerdotti per hora, et tutta la cosa dicono consistere, che alcunopredicatore della Compagnia saria bisogno per dar principioa tal negotio, essendo che pochi h<strong>anno</strong> informatione deila Compagnia;et cosi tale non si moue, che si moueria. Chiese parnon li manca, et bone; et masime una del Spirito santo, qualeha una <strong>ab</strong>atia d' un vescouo di Grassi, bolognesse, qual, certo, seuolesse applicareet si potesse, del entr<strong>ad</strong>e non li manca, et e un<strong>ab</strong>elissima et deuotissima chiesa: se glidice 8 mese, et se gli tienchoro; ma pare non trouino preti <strong>ab</strong>astanza 2 .Credo, certo, ci saria fatto del bene, poiche quelli del bon Jesu,quali ho uisitato, non confessando, ne predicando, ne altrofacendo,se non il dire le sue mese et ufficio cantato deuotamente,crescono molto in robba, oue gli auanza, dicono, piudella meta delle entr<strong>ad</strong>e, hauendo da 4 o cinque possessioni, etcomprato un bel palazo, et f<strong>ab</strong>ricata una bella chiesia; ne sonoNe lor sise non 6 sacerdoti et cinque laici, fra quali duoi preti.1«Idem Suffraganeus agebat de Collegio in quodam oppklo dominiiLucensis instituendo, et <strong>ad</strong> quinque sustentandos necessaria ipse offerebat.Sed significavit ei P. Andreas hujusmodi collegiola se non credere <strong>ad</strong>mittenda».Polanco, ibid., n. 808.2«Aliqui etiam amici de Collegio Ravennae instituendo agebant, et <strong>ad</strong>res praeparandas concionatorem mitti opt<strong>ab</strong>ant. Et cum fere qu<strong>ad</strong>ringentasecclesias h<strong>ab</strong>eret Ravenna, unam sub invocatione Sancti Spiritus opportunamfore dicebant, quae <strong>ad</strong> quamdam Abbatiam pertinebat». POLANCO,tbid., n. 809.


576 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1234curano di studio, ma bastali di saper grammatica;et chi sa chenon si unisero di gratia con laCompagnia, doue saria facilmentefo[ndato?] ' un collegio.E uero che h<strong>anno</strong> un sopperiore, qualepare molto si tenga a s[e?], et sia cosi un pococauto, et peronon cosi facile, ma un bon uechiarelo.Hauendo etiam visitato Giouani Modesti, in Rimini, mi h<strong>ad</strong>etto che molti, come sapra, desiderano laCompagnia,et cosache mi par sia di marauelia, etiam li pretti istesi della terra; etmi ha mostro quel palazo, qual gia uolseno dare, che, certo,etiam non sia in tutto accommodato, e una bella cosa, bel sito,grande, et mi par molto al proposito. Della prouisione gia sache e gli [da] quella confraternit<strong>ad</strong>e grano per 20 persone;poi mi pare che la comunit<strong>ad</strong>e, piliandosi le scole, daria etiambona prouisione, et altri boni meggiui sono da fondare inpoco tempo iui un bon colleggio. Et e di consideratione quelluoco, facendo iui capo quasi tutti glicorrieri della christianit<strong>ad</strong>e;oltra che e paese molto fertile, etc. Disemi pur etiam lui,che in effetto molto saria bisogno un predicatore, quale escitassediuotione della Compagnia per passagio o per un mese, etc,con alcuno sacerdote, qualeodese confessioni, de quali grandepenuria ui dice esser. Hora mi occorreua questo: che,se ilP. Benedetto 2 andasse fuor di Roma, come hauea inteso, moltogiouaria, et alli colleggi cominciati, et a quelli da cominciare,andare predicando alcuni giorni per cit<strong>ad</strong>e tale.Parlai col detto monsignore soffraganeo della prouisione delcardinale 3 ,et li disse quanto ci daua, etche stauano molto male;et lui, mostrandosi compatire et hauerli inuidia peril suo luoco,nel quale dicea sariano molto me[glio?] chareciati, mi disse checercaria una lettera, nella quale fo ordinato desse 25scudi almanco,et che, trouatola, lo significaria al agente del cardinale,che non mancasse. Si che si uede come il maestro di casa potriafar piu che non fa, et non so percheresti. Vi mando questasualettera, acio ueggiati quello espedisca. Io li scrisse unaltra, qual12n. 810.3Attrita papyrus est, heic et infra, <strong>ad</strong> oram chartae.Benedictus Palmius.— Confer <strong>ad</strong> hunc locum PoLANCO, t. vi, pag. 219,Rainuccius Farnese, cardinalis Sti. Angeli, ravennatensium antistes.


24 Decembris 1556 577intendo hauerette riceuuto, aposta,dandoli informatione minut<strong>ad</strong>elle cose nostre, perche dubitauo che, come mi disse 1'agente,hauendo esso <strong>ad</strong>imandatoli alcuni punti, non li fosse stato datainformatione, che stesero melio che non fano, et questo per ilvicario, quale, <strong>ad</strong> udirlo, li pare sia molto quello si ha, etc.Altro non mi occorrendo, molto mi raccomando alle orationidi V. R. [et] P<strong>ad</strong>ri et fratelli. Di Loreto li 22 di X. bre 1556.D. V. R. seruo in X.°,Andrea Boninsegna.Per amor del Signor V. R. ueda, per charit<strong>ad</strong>e, di fare hauerricapito alla inclusa, perche ua [<strong>ad</strong>?] un filiolo d' una uedoua,amica della Compagnia, in et Argenta, non sa doue sia questosuo filiolo, ma sta, credo, come ho fatto ilsoprascritto, se pure quel capitano in Roma con li soldati.Inscriptio: f Al molto Rdo. in X.° ilP<strong>ad</strong>re, P. M. GiouaniPolanco, della Compagnia de taJiesu. In Roma. Alia manu: R. axi di Gennaio 1557-FRANCISCUS STEPHANUSPATRI JACOBO LAINEZMESSANA 24 DECEMBRIS I556*.Patrem Martinum Syracusas missum esse, dicit.— Romanas litteras multo<strong>ab</strong>hinc tempore perlatas messanensibus non fuisse.fMolto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Pax Christi, etc. Al presentealtro non ho de dire alla P. V., senonche il martedi, hora prossimamentepassato,fu mandato il P. Martino 2 cum vno fratelloper Syracosa, per bisogno di quel coliegio. Sonno gia piugiorni che delle cose di cotesto colleggio di Roma no ne sapiam'nulla; peroche doppo quella lettera ,nella qualintendessimo iltransito di nostro P<strong>ad</strong>re Ignatio per1' altra uita, nissuna altrane h<strong>ab</strong>biam' riceuta ; pero ricedemo de gratia alla P. V., che si1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 219, prius 151.2P. Martinus Mare(?) Cf. POLANCO, t. VI, pag. 325, n. 1328,<strong>anno</strong>t. 1.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 37


578 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1236uoglia degnar de consolarci con le sue lettere, quel che per sin<strong>ad</strong>esso, parte per l' indignita nostra, parte per non dar' questofastidio alla P. V., non mi son' ardito a domondare. Mi constrengehora a farlo, oltra le altre cause, il gusto spirituale cheinde ne prouiene; imperoche piu delle uolte sonno di tale efficaciaquellecose che si sentono, che lipegri e lenti nel profettospirituale, in qual numero io so esserne il siprimo, <strong>ex</strong>citano connuoui propositi.In colleggioet in casa di probatione tutti est<strong>anno</strong> al presentebene, per gratia d' Iddio, e ogni uno, secondo il solito, estaoccupato nelli suoi essercitij. Escolari h<strong>ab</strong>biamo 275; essercitanteniuno. Iddio signor nostro sia semprein nostro continuofauore. Amen. De Messina alli24 di Decembro dell' <strong>anno</strong> 1556.Per commissione di nostro Rdo. P<strong>ad</strong>re rettore. Della R. V. P.indegno seruo e figliolo i.n X.°, Francesco Stephano.Inscriptio: \ Al molto Rdo. in X.° ilP<strong>ad</strong>re, P. Mtro. GiacomoLainez, vicario generale della Compagnia di Giesu, inRoma. Alia manu: R. ta a xi di Gennaio 1557.PANTALEON RODINOPATRI JACOBO LAINEZMESSANA 24 DECEMBRIS I556'.Collegium mamerlinum a malevolis impugnatur ob ingressum FrancisciBursa in Societatem.— E re videtur fore, ut hic bona sua parentibuscedat.— Antonii Viperani litteras fratres ejus desiderant.TMolto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Pax Christi. Sono circha di5 meisi che intro nella Compagnia nostra vn giouane,che sichiama don Francesco Bursa, como la P. V. ne fu auisataallora 2 , et questo giouane intro contra volunta di suo p<strong>ad</strong>re et1Ex autographo in vol. F, n. 2i9 bis .Scripta fuit a tergo epistolaepraecedentis.2Ms. allohora.


24 Decembris 1556 579parenti, di modo che stano molto odiati contra il collegio, etmai li a voluto parlare, ne viderlo. Anno cerchato di farlorenunciare la parte sua, volendo loro dare al collegio 30 vnzel<strong>anno</strong> in vita sua,cioe di detto don Francesco. Et essendosiscritto al P<strong>ad</strong>re prouinciale,sua Reu. tia a scritto che saria beneche renunciassi, per non hauere ilcollegio questoodio et murmurationi,auendo pero primaiicentia da V. R. P., la qualeprego mi avisa della sua volunta, cio che li pare. Questo gentilhomoe deli buoni di Messina. H<strong>ab</strong>iamo informatione dealcuni amici quanto potria essere la parte sua, la dipuoi mortevnze. Potri<strong>ad</strong>i suo p<strong>ad</strong>re: dicano potriaessere circha di 40essere, se non si fa questo acordio, che lo priuari<strong>ad</strong>i tutto cioche lui potessi, et che forse non hauerebe poi tanto. Ci remittiamoal diconsiglio V. P.Per altre si e auisata la P. V., como li fratelli di Jo. AntonioViperano vorebeno saperealcuna cosa di suo fratello. Lo ricordoalla P. V., di fare che ditto Jo. Antonio li scriuessi, almancovna sol volta, per sua satisfatione, remittendomi pero semprealla R. P. V., alla qualedi tutto il cuore mi racomando contutto questo collegio.Di Messina alli24 di X. bre 1556.D. V. R. P. indegno seruo et figliolo,Panthaleon Rodino l .11839ADRIANUS ADRIAENSSENSPATRI JACOBO LAINEZLOVANIO 24 DECEMBRIS 15562Locum collegio Societatis Lovanii aedificando, emptum fuisse.— De collegiocoloniensi, quid <strong>ad</strong> Adriani aures pervenerit, Lainio narrat.A paucis diebus scripsiR. V., nos jamlocum pro erectione collegiinostri louaniensis 3 ..emisse domum etEmimus autem1«Sub initium aestatis P. Pantaleon Rodinus curam Collegii [mamertini]suscepit... A mense autem Martio officio suo, tamquam substitutus,fungi» coeperat. Polanco, t. vi, pag. 275, n. 107 1.2Ex autographo in vol. F, semifolio, n. 240, prius 284.3Vide epist. 1228, die 11 Decembris datam.


580 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1238mille et ducentis ducatis semel; sitDominus in omnibus benedictus;sed non poterimus eam inh<strong>ab</strong>itare ante festum JoannisBaptistae. Interim paramus supplicationem <strong>ad</strong> dominos louaniensesvt ipsinos <strong>ad</strong>mittant, sicut r<strong>ex</strong> ! nos <strong>ad</strong>misit, quod speronequaquam neg<strong>ab</strong>unt nobis. Interim etiam paramus que collegionecessaria esse poterunt, et nos nostraque omnia humiliterpetimus commendare vestris precibus. Valde raptim pridie natalisDomini, quibus occupatissimi sumus in confessionibusaudiendis, <strong>anno</strong> 1556. Rde. P. V. seruus in Domino,Adrianus Adriani <strong>ab</strong> Antverpia.Pater Henricus Dionisius istis diebus nos inuisit, et retulitnobis senatum coloniensem conclusisse, se nullo modo velle<strong>ad</strong>mittere Societatem ;immo ne nomen quidemSocietatis velleaudire. Deinde, quod contulerint Patri Joanni Reit collegiumillud tanquam priuate persone 2 et <strong>ad</strong> duos <strong>anno</strong>s,tantum, nonautem tanquam membro Societatis. E<strong>ad</strong>em et vniuersitas vellevidetur. Postremo Societas non poterit h<strong>ab</strong>itare in dicto collegio,nisi occulte et pauci. Miror 3itaqueP. Franciscum ista scri-indicare P. V.bere, et non apertius rem omnem pleneA tergoalia manu: Jhus. 1557. Louanio. A M. ro H<strong>ad</strong>riano,24 X. bris R. tae 17 Januarii.DIDACUS CARRILLOPATRI JACOBO LAINEZCOMPLUTO 27 DECEMBRIS I5564 .Borgiam <strong>ad</strong> caesarem Carolum ivisse, nuntiat.— Societati <strong>ad</strong>junctus estcandidatus, litteris bene <strong>ex</strong>cultus. — Caetera de more fluunt.Jhs.Muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re nuestro. Pax X.', etc. Luego comoescrevi a V. P. el mes pass<strong>ad</strong>o,se nos fue nuestro P. Francisco1Philippus II.2De his egimus supra, epist. 1225, pag. 551, <strong>anno</strong>t. 1.3P. Franciscum Costerum (Coster?).4Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 315, prius 345.


27 Decembris 1556 581a Iuste, donde esta el emper<strong>ad</strong>or l , avnque creo queS. R. holgar<strong>ad</strong>e continuar lo que aqui <strong>ab</strong>ia comenc<strong>ad</strong>o a tr<strong>ab</strong>ajaren est<strong>ad</strong>ispuesta viiia del Seiior, y ella pienso que no perdiera n<strong>ad</strong>a,con ]a gracia que <strong>ab</strong>undantemente le yvael Sefior dando alP<strong>ad</strong>re para tr<strong>ab</strong>ajar, y a los oyentes para aprovecharse de sutr<strong>ab</strong>ajo.Entro tambien aqui vn licenci<strong>ad</strong>o en artes, buen artista ybuen theologo. Demas desto no ay que escrebir por aora a V. R.,sino que, gloriaal Senor, los <strong>ex</strong>ercicios spirituales se continuancomo suelen, ylos studios van <strong>ad</strong>elante, con salud de todos losP<strong>ad</strong>res y hermanos deste collegio.Todos se encomiendan en lasoraciones de V. P. y de los demas P<strong>ad</strong>res y hermanos de essacassa y collegio, y yo mas particularmente, por mi mas particularnecessid<strong>ad</strong>. El Seilor por su clemencia nos guarde a V. P.con espiritual augmento para su mayor gloria.Amen. De Alcala27 de Diciembre [1556]. De V. P. el minimo y muy inutilhijo en el Senor,tDiego Carrillo.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re nuestro, elP. Mtro. Lainez, vicario general de laCompaiiia de Jesus, enRoma. Alia manu: 1557. R. da a los 17 de Abril.Vide epist. 1229, pag. 560.


582 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1239THOMAS LENTULUSPATRI JACOBO LAINEZINGOLSTADIO 28 DECEMBRIS I556l.Lainii litteras, Canisio inscriptas, eidem transmittendas curavit.— De amicis,deque re familiari gymnasii ingolst<strong>ad</strong>iensis.— Alberti, Bavariae principis,in nostrates studium.— Wiguleus Hundt laudatur.— Canisius cum cardinaliaugustano Ingolst<strong>ad</strong>ium venit.— De ipso gymnasii aedificio.— Desociis.— Orationes <strong>ab</strong> ipsis h<strong>ab</strong>itae.— Cuvillonius carpitur.— Vidmanst<strong>ad</strong>iusfit canonicus.tJhs.Pax Christi Jesu nobiscum. Amen. Rde. in Christo Pater.Auriga ingolst<strong>ad</strong>iensis, cuius opera, singulishebdom<strong>ad</strong>ibusAugustam proficiscentis, saepe et familiariter vtor, vestras <strong>ad</strong>P. Canisium literas attulit xiii calend. Januarii. Licet quidemaperiendi mihi legendique omnes facultas data esset a ; tamen,cum viderem nihil harum consignatum esse, secumque ipsas insinu sigillum circumferre, illam libertatem statui prius deponere,quam manus incircunspecte polluere, et conscientiae scrupulumleuitersed rursum collectasinijcere;compositasque seduloremisi P. Canisio. Itaque quae supra nos, nihil <strong>ad</strong> nos. Speroeas, vbi eo peruenerint, <strong>ad</strong> nos breui redituras, visendique noscopiam posse consequiliberiorem autumo. Gestio enim scirequid, hoc praesertim tempore turbulentissimo, agant romani Patresfratresque in Christo Jesu charissimi, vt, si non opibus authumanis viribus, saltem orationibus nostris, quas quotidiefundimus,praesidium uobis feramus.3Illustrissimum Bauariae principem <strong>ad</strong> comitia iturum Ratis-,bonam, per dies octo annua detinuit venatio Ingolst<strong>ad</strong>ij. Cessitfoeliciter. Ex ea enim D. Hondius 4 ceruum nobis aprumque1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 327, prius 436, 437.2P. Thomas Lentulus, noviomagensis, hujusce epistolae auctor, rectorerat collegii ingolst<strong>ad</strong>iensis. Polanco,t.VI, pag. 27, n. 71, et pag. 389,n. 1648.3Albertum V. Cf. Polanco, t. vi, pag. 409, n. 1759.4Wiguleus Hundt.


28 Decembris 1556 583integrum et grandem, nomine illustrissimi principis, donauit.Dominus Jesus illum diu multumque incolumem et in tranquillitatechristiana perseuerantem conseruet.Idem amicus noster, D. Hondius, vt visitaret collegium, pluscollegio frumenti, quod alias non sufficiebat, assignauit. Placuittamen illustrissimo principi pro pane nostro nonnullis angariislsoluere pecuniam, vt certius cognoscat ac iudicet circa rei frumentariaedefectum, statuatque deinceps quot florenis sit opus<strong>ad</strong> illam nobis iri annum apud pistorem redimendam. Neque idiudicio meo mihi displicet.Effeci etiam hinc, vt commodonostro lectos emam Augustae, quos Ingolst<strong>ad</strong>ij non inuenio,sufficientes. Desunt enim 7 vel octo, cum plerique vetustatepene sint consumpti, licet illosprimumnobis obtruderent.De pecunia nihil volebam dubitare, neque vno temporeillustrissimumprincipem grauare, quamuis D. Hondius <strong>ex</strong>torquereniteretur. Et credo quantum <strong>ad</strong> summam pecuniae et pro istonumero, collegio nostro esse prouisum, cum cereuisia vtamur;quae si in vinum mutetur, vel saltem aliquo tempore, vt quidamsentiunt, non video nummorum satis esse. Verum illustrissimusprinceps, vt <strong>ex</strong> manifestis inditiis colligo,non patietur nobis deessequicquam.R. P. Canisius <strong>ex</strong> Italia venit 3.Decembris 2 comitem,h<strong>ab</strong>ens <strong>ex</strong> Dilinga reuerendissimum cardinalem augustanum 3 ,qui cum principe nostro post salutationem fratrum perr<strong>ex</strong>itRatisbonam, magna comitante caterua. Carminum in <strong>ad</strong>uentumeius <strong>ex</strong>hibitionem impediuit incertus et inopinatus <strong>ad</strong>uentus. Inpromptu quidem erant, sed qui recitaret propter temporis angustiamerat nemo. Vehementer delect<strong>ab</strong>atur istisepitaphijsinmortem benedicti Patris nostri et D. Olauij.D. Canisius, postconfirmatam valetudinem 8dierum, quibus apud nos permansit,tandem subsecutus est. Vbi hodie, magnain populi atque1Hac voce «quatuor tempora» significantur. Braunsberger, BeatiPetri Canisii, S. J., Epistulae et acta, t. n, pag. 221.2 In Italiam iverat Canisius, acceptis prioribus, quae illum <strong>ad</strong> generalemconventum voc<strong>ab</strong>ant, litteris; at cum hic <strong>ad</strong> aliud tempus dilatus fuisset,denuo in suam Germaniam remeavit.3Erat hic notissimus Otto Truchsess, antiquus Societatis amicus etpatronus.


584 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1239nobilium virorum frequentia, praedicatione euangelij operaturmagnalia Dei.Schola noua iam concepta est,locus assignatus,sane commodissimuset magnificus.Est domus vicina collegio nostro, quae iam diruetur, ac longepraeclarior, iacto fundamento nouo, erigetur instaureturque [sic].Gymnasium praeceptores nostri <strong>ex</strong> horto ingredientur, pueri veroseparatim. Si plures Hondij nobis in aula fauerent, collegiumhoc ingolst<strong>ad</strong>iense, neque isto quidem subiato formidamus, mirificumfructum Societati <strong>ex</strong>hiberet, in d<strong>ab</strong>itque mir<strong>ab</strong>ilem modum.Sed quia multis carernus Hondijs, d<strong>ab</strong>imus operam vt plures <strong>ex</strong>saxeis etiam hominibus nobis canes amicos eliciamus. Idque<strong>ab</strong>undantius praest<strong>ab</strong>imus,si breui aliunde concionatorem aliquemimpetremus. Is enim nisi nobis <strong>ad</strong>sit, et schola puerorum,quasi in tenebris videmur ambulare. Puerorum numerus in diesaugetur, quorum magnam in aestate turbam <strong>ex</strong>pectamus. Intraneisunt 50 et plures: sunt iuuenes etegregijmultis naturae dotibuspraeclari. Admiramur nos indolem, alij propensam indiscendo voluntatem, in obediendo pietatem aliarumque virtutumsemina laeti suspiciunt. Confessi sunt omnes in natali Saluatoris,paratique 23 <strong>ad</strong> sacram communionem fuerunt. Quospectaculo sane celeberrimo (cum neque confiteantur nequecommunicent hoc tempore germani), nouo et sancto, multi inDomino sunt recreati, parentes eorum <strong>ad</strong>mirati, atque consolatiquamplurimi.Dominus Deus applicet nobis patronos semper fideles,paucossed bonos, qui nostris conatibus in tam vberrima messe <strong>ad</strong>stipulentur,manusque <strong>ad</strong>iutrices porrigant, non tantum in subsidiumnostri, sed praeciquein tam rudis et omnium bonorum spiritualium<strong>ex</strong>pertis iuuentutis auxilium.Si consilio reuerentiae tuae Dionysiusxsacerdotem, non parum vtilisnobis esset.promouereturIn laudem Catharinae virginis pleno auditorio recitata fuitsuperioribus diebus vna oratio: in natiuitate [Salvatoris] pluresin1«Dionysius Feyr<strong>ab</strong>end, austriacus-germanus». Polanco, t. vi,pag. 389, n. 1648, <strong>anno</strong>t. 2, ubi catalogus <strong>ex</strong>hibetur sodalium ingolst<strong>ad</strong>iensium.


28 Decembris 1556 585et collaudatae. Dominicis diebus conciones latinae in coetudoctorum, et germanicae in pagis ornatissime procedunt. Lectionesporro, disputationes, <strong>ex</strong>ercitia domestica per singulas hebdom<strong>ad</strong>asordine bono tr<strong>ad</strong>ucuntur. Fauet conatibus nostris vniuersitastota totumque Ingolst<strong>ad</strong>ium studio mirifico.De tota grege [sic]studiosorum tantum non ausim promittere,ita etiam diuersisquibus cum neque corpus neque mens vna sit,et improbissimis sunt contaminati et conspurcati haeresibus.D. Couillonius ! perpetuo me sollicitat vt scribam pro alioprofessore 2 ,cum aperte mihi dicat, et alijs,se continuo suis partibusfungi non posse. Contrarium nescio. Unum scio, illumnon sollicite et simpliciter ambulare. Commoui Georgium3Vergilium nostris praelegerat,vt eilegat, quiet scribat. H<strong>ab</strong>et praetereaalterum famulum <strong>ex</strong> fratribus, quieius curam dihgentissimamh<strong>ab</strong>et. Et tamen nullus fuit hactenus querendi,calumniandi,insimulandi finis. De quibus omnibus significauiD. Canisio,qui, vt puto, nunc seuerius illius rancorem et amarulentiamincrepauit, me non amplius perscripturum. Sed credo deincepsillum verborum D. Canisij h<strong>ab</strong>iturum rationem, fidemque deditmutuis ampl<strong>ex</strong>ibus se nobis velle placere,et sibi ipsi pro <strong>ex</strong>tirpandisillis afFectionibus et prodigiosisinclinationibus vim inferre.Mihi namque conuenire non possunt;in alios potius efFunderetillos aestus.Numquam ego quietus sum,nihil mihi fereoccurrit domi et a fratribus aliquando, quod molestum non sit.4Administer discessit cum Canisio, puto Stephanum.Dionysiuspropter studia et conciones non se mouet, et ego relictus sumsolus. Non haec dico quod mihi displiceat l<strong>ab</strong>or, sed ne isti tampernitiosas molestias rectori inferant, quorumconsilio et animi1Joannes Cuvillon, de quo videatur Polanco, t. VI, pag. 402, 403,n. 1721-1726 et infra epist. 1250.2Scriptum prius fuerat lectore; sed, hoc non deleto, supra scripsit^r^fessore.3Vocatur hic «Georgius germanus, Meissingensis». Polanco, l. vi,pag. 389, n. 1648, <strong>anno</strong>t. 2.4Sic; videtur autem hic esse qui a Polanco, ibid., appellatur «StephanusLiberius (Liber), germanus <strong>ex</strong> Styria». Hunc, collegii ingolst<strong>ad</strong>iensisincolam, Ratisbonam cum Canisio profectum fuisse simulque ibi cum eodemversari, scimus etiam <strong>ex</strong> Braunsberger, /. c, t. 11, pag. 39.


586 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1239moderatione, morum verborumque comitateroboretur, consoleturperficereturque [sic]. Alioquiisoptimus esset modus sub-Haec ergo,vt dixi, sopitaetuertendi collegium ingolst<strong>ad</strong>iense.moderata sunt per D. Canisium. H<strong>ab</strong>eo tamen in votis omnia,quantumque difficillima, posthac sustinere, nec scribere de hismorosis iitibus quicquam. Saltem ne mihi iniuria fiat apud reverendosPatres, neque meam famam, quae vnicuique debet essecharissima, sinistris literis temere laedant.D. Couillonius hisce vacationibus animi causa <strong>ad</strong> Canisiumipso Joannis [festo] profectus est Ratisbonam. De reditu nihil.Omnes in fraternitatis charitate simplici <strong>ex</strong> corde viuimus. Detnobis dominus Jesus spiritum,in discendo et gubernando diligentem,in obediendo simplicem, in profitendo fidelem, inloquendo agendoque consideratum. Vestrarum partium eritDeum Opt. Max. pro foelicissimo progressu nostro in hac bauaricamesse orare frequenter. Miris enim modis aggreditur hostis,siquo modo nos <strong>ex</strong>turbet deijciatque. Sed, si Deus pro nobis,tua cum R. P. Po-quis contra nos? Valeat reverenda paternitasJanco totaque sodalitate. Ingolst<strong>ad</strong>ii <strong>anno</strong> 1556, 5 calendis Januarii.R. P. T. seruus indignus,Thomas Nouiomagus.D. Joannes Lucretius, seu Vidmanst<strong>ad</strong>ius, defuncta vxore,canonicatum <strong>ad</strong>eptus est Ratisbonae in ecclesia cathedrali.Inscriptio:R do in Christo-j- Patri, D. Jacobo Laynez, Societatisnominis Jesu vicario generali,Romae. Alia manu: R. ta 5Martii.


28 Decembris 1556 587JOANNES HIERONYMUS DOMENECHPATRI JACObO LAINEZDREPANO 28 DECEMBRIS I556 *.Paucis perstringit quae, superioribus <strong>ad</strong> Lainium datis litteris, Domenech— scripserat. De sociis, Romam, <strong>ad</strong> generalem conventum,— <strong>ad</strong>ituris. Deomissa navigatione in Hispaniam.— De sociis, Bibonae yita functis.— Dealiis conceptae <strong>ex</strong>spectationi respondentibus.— — non Male nonnulli segerunt. De — Joanne de Vega, profectionem in Hispaniam parante. Demachina typographica et molendino <strong>ad</strong> chartam conflciendam.iMuy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re. Pax X.' Las vitimas que de ay herecebido son de 17 de Octubre; y yo de Messina, Palermo y deaqui tengo scrito algunas 2 ; y por no hauer hauido respuesta,he pens<strong>ad</strong>o de tocar en breued<strong>ad</strong> lo que por otras mas largotengo avis<strong>ad</strong>o. Lo primero es la difficult<strong>ad</strong> que aca hallaua enhazer la congregation particular para elegir los dos professosque han de yr conmigo, y como sin ella se podran ay resolueVde los que pudiessen ir3colle-con menos discommodo [de los]gios, los quales a mi parescer eran M. Elpidio 4y M. AntonioVinch.Despues, la indisposition del P. Miona 3 lay incommodid<strong>ad</strong>no comer la carne de[que] hauia de gouernarle por aca , poryenco que aca se vsa; y tambien quan al c<strong>ab</strong>o esta, y a mijuhizio no para poder leuantar mas la c<strong>ab</strong>e^a, y corno por loque me sentia deudor 6 del tiempo que stuue en Paris 7 , sup-1Ex originali in vol. F, duplici folio, n. 175, prius 26, 27.2Vide epist. 1222, pag. 540.3*Sci-ssa papyrus est.Elpidius Ugoletti.5Emmanuel Miona.6Ms. deudos.7Agnoverat Mionam Domenech eodemque usus fuerat Parisiis, dum,sociis <strong>ab</strong> Ignatio praepositus, studiis operam daret. PluresPatris Domenechlitteras, Parisiis <strong>anno</strong> 1541 commorantis, afferunt Epist. Mixtae, t. 1; deingressu autem Patris Miona in Societatem agit <strong>anno</strong> 1545 Pater Araoz, ineodem vol. 1, pag. 243, 244.


588 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1240gracia podiesse boluer a Roma, paraplic<strong>ab</strong>aa V. R. le hiziesseque muriesse consol<strong>ad</strong>o.Mas acerca de mi ida en Spanya, como, hauiendolo remitidoa mi, y no auiendo podido partir antes del parto de la seiior<strong>ad</strong>uquessa 1 , despues no me ha parescido huuiesse tiempo depoder ir y boluer a. tiempo de la congregation, vltra que no seha offrescido pasaje, que yo sepa, para ir, y en estos tiemposser los viajes largos y peligrosos: y tambien parescerme que eramenester s<strong>ab</strong>er primero,si se ha hauido la gracia de la amortizacion,porque sin ella no podia hazer n<strong>ad</strong>a, ni era bien tentarcosa alguna.Y lo que a mi parescerse debria hazer en este casoes, solicitar esta gracia de la amortizacion, ely que rector delcollegio de Valentia se informasse de algunos buenos letr<strong>ad</strong>osalli, donde tienen sus leyes y fueros, lo que de justicia se puedealcancar y tentar con el bueno aquello; quando no, proceder porvia de justicia: y si este negocio se pudiessetraher a Roma a larota, creo seria mejor 2 .Por diuersas tambien se ha scrito como fue nuestro Senorseruido de Uamar parasi cinco del collegio de Biuona: Guidantonio,Mtro. Marino, PietroLaurencio, Joan Baptista napolitano,y Jacobo mesines: la f[l]or de aquel collegio. Creoque V. R. los h<strong>ab</strong>ra echo encommendar a nuestro Seiior. Hasido menester proueher de gente nueua, lo quese ha echo conarto tr<strong>ab</strong>ajo. Tienen falta de predic<strong>ad</strong>or, avnque este alli Villalobos3 , porque no tiene animo para ello, ni inclination ;vltraque de verd<strong>ad</strong> ha sido judic<strong>ad</strong>o que le falta la doctrina y gratiay la voz. M. Eleutherio 4 ,como por otras tengo avis<strong>ad</strong>o, nosuccede nel gouierno como se pensaua, avnque ell es vna muybuena cosa; mas para tener cargo, no paresce que tenga talento,y ansi de los nuestros como de los de fuera ha sido judic<strong>ad</strong>o, yno tengoa.quien poner en su lugar. Embie alla al P. Elpidios .Luego fue menester que se boluiesse a Palermo, por no1Elis<strong>ab</strong>eth de Vega.2De his negotiis agit POLANCO, t. VI, pag. 508, n. 2200, pag. 515,n. 2232 et alibi saepe.3Alphonsus Villalobos.4Eleutherius Pontanus.Elpidius Ugoletti.


28 Decembris 1556 5S9hallarse bien, y tambien dize que no le paresce que siaM. Eleutherio para ser rector. Estoi con harta pena en ver quese ayan spendido tantos millares de scudos en aquel collegio, yque no pueda ir <strong>ad</strong>elante aquel collegio, nias antes vaya atras,hauiendo sido fund<strong>ad</strong>o con tanta charid<strong>ad</strong>, y de persona aquientanto deuemos. V. R. por charid<strong>ad</strong>, vltra de ajudarlocom embiaralguno que fuesse a proposito, lo tenga por encomend<strong>ad</strong>oen sus sacrificios y orationes al collegio y fund<strong>ad</strong>ores.M. Martin, y Ignatio, y Miguel Spes fueron recibidos enMessina, y despues han sido repartidos \ Miguel Spes esta enPalermo; a Joan Ignatio he embi<strong>ad</strong>o a Biuona, por no tenerotro a quien embiar, y me scriue M. Eleutherio del estas pal<strong>ab</strong>ras:Vero e che Ignatio e vn poco tribulato et duro a rimouersidilpropio parere, pur speramo1'che si emendara conagiutto dil Signore. Io vi dico non esserli espediente farlolegger' nele schole, et mi muouo a scriuer questo per grauissimecause. Seria menester darle otro en sulugar, y no !o tengo.De M. Martin, el rector de Messina (avn estando yo alla) meha echo intantia que lo mandasse en otro collegio,dandole otroen cambio; y por no tenerlo, se ha differido hasta agora,que me determine que M. Luis de Ungria (no siendo parapoder senyalarse en las letras humanas, y hauiendomelo pedidocon instantia de Messina) confessase en lugar de M. Martin,por ser edificatiuo, y hauerlo echo alguna vez con satisfation.Y ansi scriui que M. Martin fuesse a Saragossa, por la instantiaque de alla me hazen les embie un confessor platico, porqueM. Dominico 2 esta indispuesto, y no puede satisfazer a lanecessid<strong>ad</strong> que ay.Y scriueme que a mostr<strong>ad</strong>o ir de mala gana,diziendo que temia queel aere no creya quele fuesse bueno, y1De his sodalibus haec tr<strong>ad</strong>it P0LANC0, t. VI, pag. 325, n. 1328: «Quidarnsacerdos messanensis [collegii],nomine Martinus [Mare?]et MichaelSpes cum Ignatio Florentino, <strong>ex</strong> Sicilia sine facultate Superioris recedentes,post aliquod tempus facti penitentes, in Siciliam <strong>ad</strong> Societatem redierunt;et quidem P. Martinus confessarius erat, quem multi sequebantur; sedita se gessit tam illequam Michael Spes, ut parum <strong>ad</strong>modum aedificationispraebuerint. Et demum successu temporis uterque <strong>ex</strong> Societate fuit dimittendus.»2Dominicus Andalur? Videantur Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv, p. 618.


590 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1240que tambien temia que se acordasse con M. Philippo l ,porqueera bizarro. Y despues me han scrito que los jur<strong>ad</strong>os hauianh<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o al rector, queriendo impedir su ida, lo que temo noaya procedido dell; y que dezia la primera vez, que mas seolgara lo embiara fuera deste regno. V. R. vea lo que en estose ha de hazer. Yo bien creo que ira a Saragossa, que ansi melo scriuian de Messina, que a causa de los tiempos no era partido,mas que sperauan partiria presto.Yo temo que por aca nose hallara contento, ni sera para hazer cosa buena con esta dispositionque amuestra elpor agora: Senor lo remedie.no se hauiaPocos dias ha scriui a V. R. como el virreycontent<strong>ad</strong>o de la prouision que embiaron sobre la <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia quese pedia para el collegio de Messina, y ansi se la ha embi<strong>ad</strong>oalla, y scrito de nueuo al rey, y al conde de Feria, y Vargas 2 .De todo he embi<strong>ad</strong>o copias a V. R., y le tengo supplic<strong>ad</strong>o sescriuiesse <strong>ad</strong> alguno de laCompania, que, en ausentia delP. Rib<strong>ad</strong>enera, tuuiesse cuyd<strong>ad</strong>o de solicitarlo. El despacho seembid a M. Pietro 3 , y en su ausentia a don Antonio Lombardo,agente de monsenor de Matzara 4 ,amigo nuestro.Aca ay nueuas como Joan Ossorio era despedido ya de lacorte, y que esta ya en buelta de aca con el despachode lalicentia que ha pedido Joan de Vega y election de presidente b ,entre tanto que venga elduque de Medinaceli por virrey desteregno 6 .Spera con arto dezeo Joan de Vega a este despacho,para d<strong>ex</strong>ar el cargo, y con laprimera comodid<strong>ad</strong> irse a Spanya.Hele h<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o sobre mi, y me ha dicho que le paresce que ioquedasse por agora, ansi por causa de la duquessa, como porser inform<strong>ad</strong>o de las obras piasdeste regno, y agora en estenueuo gouierno ajudarlas con el que viniere. Tiene pensamento,daqui a vn anyo 6 dos, que ira la duquesa 7en Spanya, hauien-1P. Joannes Philippus Cassini, syracusani collegii rector. Polanco,t. VI, pag. 296, n. 11 75.2Vide supra, epist. 1222, pag. 541.3Petrus de Riv<strong>ad</strong>eneira.Episcopus mazzarensis erat Hieronymus de Terminis.Nempe Joannes de Vega regii consilii praeses renunti<strong>ab</strong>atur.6Joannes de la Cerda, dux IV de Medinaceli.457Filia scilicet Joannis de Vega, Petro de Luna, duci Bibonae, nupta.


28 Decembris 1556 591dolo ansi tract<strong>ad</strong>o con elduque, y entonzes vera si podre ircon dicha seiiora duquessa; mas por agora querria algun P<strong>ad</strong>reme scriuieron diasque fuesse con ell. Como por lo que de ayha, se lo tengo offrescido,el se remite a V. R. De aca no sequien poderle dar: pienso que seria menester fuesse spanyol yde ietras y juhizio. V. R. por charid<strong>ad</strong> vea lo quese ha dehazer, y se prouea luego, porque muy presto pensa de partirsede aqui; y sin sperar otra respuesta, se h<strong>ab</strong>ria de partirde ay luego,si de ayse ha de embiar, para que fuesse atiempo.La obra de la stampa spero se cumplira con la ajuda denuestro Seiior : los jur<strong>ad</strong>os vienen bien en ello. Querrian poragora tomassemos aquella que esta en Messina, por dar principio,y que luego se embie para mercar otras letras latinas,griegas y hebreas. Dezeariamos ser inform<strong>ad</strong>os demejoresdondeles paresce que podamos ser mejor prouehidos, 6 de Paris, 6 deFlandes, y de Allemanya 6 de Venecia;y quien de los nuestrospodria entender en esto en alguna de las dichas partes, y quenos embiassen cartas para ello, y tambien el parescer de lasletras que se debrian mercar, semejantes <strong>ad</strong> alguna stampa queles contente ; y en fin endrezarnos en esta obra en lo que sepudiere; y de aca tendremos cuyd<strong>ad</strong>o se embien cambios para<strong>ad</strong>onde fuere menester, 6 Francia, 6 Flandes, 6 Venecia. Vnflamengo vi yo ay en Roma, que hazia los moldes de las hostias,que pienso podria mucho ajudaren esta obra. Si <strong>ad</strong> tempusnos lo enprestasse V. R., seria gran ajuda para poner estaobra en buenos terminos. Mucha inclination siento a esta obray muy anim<strong>ad</strong>o estoy a ella, sperando quese seruira muchonuestro [Seiior]della : el la encamine como sea su major seruitio.Tambien dezearia se scriuiesse a siBolonya, se hallassealgun hombre que quiziesse venir por aca para hazer vn molinode carta, porquealli me parescehauer visto dichos molinos; yel salario que le h<strong>ab</strong>riamos de dar, para que lo pudiessemostractar con los jur<strong>ad</strong>os de Messina; y si de F<strong>ab</strong>iana, por mediode M. Bou<strong>ad</strong>illa, que me paresce fue por alla a visitar aquellosconuentos, se pudiesse hauer alguno, creo seria mejor. Poramor de nuestro Sefior que tambien nos ajudenen esto en loque pudieren. Por esta no me occorre otro. El Senor sea con


592 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1241todos. De Trapana a 28 de Decembre 1556. DeV. R. indignosieruo y hijo en Jesu X.°,Jo.Hier6nymo Domenech.Por charid<strong>ad</strong> que aquellos sermones que scriuio Gutieres *delP. Salmeron, que nos agan gracia para vn poco de tiempo.1*841ALEXIUS FONTANAPATRI JACOBOLAINEZBRUXELLIS 28 DECEMBRIS I5562Munere, quod in curia gerebat, privatus, in Sardiniam proficisci cogitat.—Amorem in Societatem testatur.— Acceptas litteras remittit.— Rumor deGalliae rege in curia sparsus.fMuy Rdo. senor y P<strong>ad</strong>re observandisimo. Porque del senorMtre. Pedro 3 el , qual al recebir desta sera ya lleg<strong>ad</strong>o a Roma,haura V. m. entendido todo lo de aca 4 y mi yda a Cerdena,no me queda que dezir mas, de supplicarleme encomiende anuestro Senor, pues, hauiendose de passar tanta tierra y tantomar, y por tantas insidias, sera bien menester su ayuda y fauorpara ello.Aqui en esta casa queda en mi lugar y en mi officio GeronymoGacol, al qual d<strong>ex</strong>o por principal precepto, que sirua aessa casa, y haga lo que le mandaren; y ahunque yo no le hepodido dar la affection y desseo que tengo a vuestras mercedes,.1Intellige Joannem de Gurrea, ut <strong>ex</strong> ipso Domenech eruitur, Epist.Mixtae ,t. iv, pag. 509. Cf. Polanco, t. VI, pag. 62, n. 187, ubi diciturquid Gurrea, Tiburi degens, fecerit <strong>ad</strong> sublevandam tiburtini collegii paupertatem,grassante bello romano.2Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 247, prius 293.3P. Petrus de Riv<strong>ad</strong>eneira.4Quae Al<strong>ex</strong>io Fontana, epistolae auctori, acciderunt, paucis compl<strong>ex</strong>usest Polanco, t. VI, pag. 445, n. 1907: «Fidelis amicus Societatis, DominusAl<strong>ex</strong>ius Fontana, <strong>ab</strong> eo l<strong>ab</strong>ore, quem sub Carolo V subierat, liber relictusest; et tamquam de Dei manu hoc suscepit, et <strong>ad</strong> salutem animae suae magis<strong>ex</strong>pedire censuit».


29 Decembris 1556 593y querria que todos tuuiessen, a lo menos me persu<strong>ad</strong>o que seruiraen lo quese le ordenare.Essas cartas han venido en diuersos tiempos, Ias quales por eltiempo que corre han st<strong>ad</strong>o repres<strong>ad</strong>as. V. m. me la haga entener cuyd<strong>ad</strong>o de dar auiso del reciho dellas a quien las scriue,que yo no sere ya a tiempo de recebir otras, por mi partida.En esta corte se ha public<strong>ad</strong>o que el rey de Francia, no solamenteno ha querido<strong>ad</strong>mittir en sus tierras los dessa Compania,pero que hauia mand<strong>ad</strong>o publicar cierto edicto contra ellos, condeliberacion del parlamento y collegio de Paris *. Supplico aV. m. auise lo que en esto passa, porque no quede imprimidoUas a xxviii de Decembre m d l vi. De V. m. muy ciertoseruidor,que las manos le besa,Fontana.este mal concepto y opinionen vn theatro del mundo tan grande,como es esta corte. Guarde nuestro Sefior, etc. De Bruxe-Inscriptio:Rdo. in Christo Patri et domino obseruandissimo,Jacobo Laynez, vicario generali Societatis Jesu. Romae.-\Al P<strong>ad</strong>re Polanco beso infinitamente las manos.Alia manu: R ta a los 17de Henero.LAURENTIUS CAVALIERIPATRI JACOBO LAINEZTIBURE 2g DECEMBRIS I5562Sacris confessionibus plures <strong>ex</strong>piantur.— Puerorum frequentia, <strong>ad</strong> scholasaccedentium, crescit. — Canonicorum et sacerdotum e clero tiburtinomandata.tJhs.Pax X.' Molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. II di sequentech' io miparti di costi, rimandai la mula et vna buggia.del P. Bob<strong>ad</strong>il-1Vide quae <strong>ad</strong> Societatem in Gallia hoc <strong>anno</strong> spectant, et <strong>ad</strong> favorem,<strong>ab</strong> Henrico II Societati praestitum, affert Polanco, t. VI, suis <strong>locis</strong>, praecipuepag. 485, 486, n. 2092, 2093.2Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 200, prius 75.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 38


594 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1242la ! per vn prete francese, detto don Guielmo: credo 1' h<strong>ab</strong>biatireceuuta. Ritornando di costi, h<strong>ab</strong>biamo ministrato li santissimisacramenti dellaconfessioneet communioneaforsi 50. Le schuolesono in grande aumento, maxime la d' humanita; benche, per lainst<strong>ab</strong>ilita di questa gente, non ci promettiamoAlcuni canonici et altrimolto in cio.del clero mandano vn lor prete per procurarede ottener' dal vicario de S. S., o altro che cio potesse,licentia di possere celebrare senza che incorressero censura, o sioffendesse la volunta di superiori;et tutta lor' fidutia e, chelP. Bob<strong>ad</strong>illa trattassi questo negotio, perilche raccommandiamoancor' noi a V. R., se gli parera esser' espediente. El cleroglinon ha celebrato, per la causa ch' io dissi essendo costi, vsquein praesentem diem, dache io venni in Roma. Benche moltiuogliano che u<strong>ad</strong>a cosi, quandoche etiam non si uergognianoandare in h<strong>ab</strong>ito seculare. Et questo e causa che non tutto elclero cio procuri. Alcuni, piu timorati di Idio, son questi chemandano questo: almeno impetrassero che, per el passato, hauendocelebrato coacti, non se gli imputassi, che temeno per ciomolto. Altro non mi occorre dar' auiso a V. R.: solo humilmentela preghiamo, si degni raccomandarci al signorein sueorationi et santissimi Da Tiuolisacriflcij. a 29di Decembre1556. D. V. R. seruo indegno,LORENZO CaUALIERI.Inscriptio: \ Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re,il P. Mtro. GiacomoLaynez, vicario generale della Compagnia di Iesu, inRoma.1P. Nicolaus de Bob<strong>ad</strong>illa Tibure aestatem transegerat, vires recuperandigratia.


29 Decembfis 1556 5951*43LAURENTIUS CAVALIERIPATRI JOANNI DE POLANCOTIBURE 29 DECEMBRIS I556*.Mandata Patri Polanco defert.TJhus.Pax X.', etc. Molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re. El p<strong>anno</strong> d' altare,a V. R. che maestro Andrea Pelluchi hauea datodel qualedissiordine si facesse, andando io per torlo, el maestro 1' hauea venduto,intendendo (come diceua) maestro Andrea essere andatofuora, et niuno venir' per esso li lascai; perilcheordinato nifacesse vn' altro simile, come maestro Andreali hauea ordinato,che' io mandarrebbe per esso. Per questo preghiamo V. R. sidegni ordinare al fratelio Guglielmo (qual sa la botegha diquesto maestro) che el solleciti ;et essendo fatto,si gli paghi18 giulija nostro conto, che tanti ce ne lascio maestro Andrea,secondo era conuenuto con detto maestro ;et ci facci gratiamandarlo quandose potra, per buona mano. Di piu Antonio 2 ,essendo costi el libraro di casa, gli diede 12 rudimenti che livendesse qui,et gia tenemo li denari di essi :piacciaa V. R.far' che se gli paghino costi, sei bayochi lluno, a nostro conto.Lasciai etiam al P<strong>ad</strong>re ministro, maestro Pontio 3 certi , corporaliche si acconciassero alcuni, et benedicti, se ci mandassero.Degnisi V. R. far'che se gli ricordi. Altro non ci occorre, solraccomandarci all' orationi et santissitni sacrificijdi V. R. et ditutti P<strong>ad</strong>ri et fratelli che costi sono. Da Tiuoli a 29 di Decembre1556. D. V. R. seruo indegno,LORENZO CAUALIERJ.Inscriptio: Ihus. Al molto Rdo. in X.° P<strong>ad</strong>re,Giouan' di Polancho, della Compagnia di Jesu.el P. Mro.1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 199, prius 74.2Antonius de Robore.3Pontius Cogordanus.


596 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 12441«44JOANNES GESTIPATRI JACOBO LAINEZBARCINONE 2Q DECEMBRISI556'.Litteras <strong>ex</strong> urbe, <strong>ad</strong> provincialem destinatas, eidem missas fuisse.— Estr<strong>ad</strong><strong>ab</strong>revi Barcinonem venturus dicitur, Gerundam petiturus.— CollegiumSocietatis institui in sua urbe, optant gerundenses. — De <strong>ab</strong>bate Domenech.—Civitas barcinonensis <strong>ex</strong>colitur.tJhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re en Christo. Pax Christi, etc.La del mes pass<strong>ad</strong>o me he detenido [en enviarla]hasta agora,assi por laiama que aqui hauia que las cartas no llegauanay, como tambien por sperar otras parahazer pligo.A xxiii delpresente llego aqui vn correo, que traya vn pligo de ay conquatro 6 cinco reales de porte para el P<strong>ad</strong>re prouincial 2 ; yporque pense podria conuenir mucho que llegassen presto a susmanos , pues el correo passaua mas <strong>ad</strong>elante, se las embie porel mismo correo a Caragoca, de donde nos escriue que luego,pass<strong>ad</strong>as fiestas, partira, para venir aca y dar vna vista a Gerona3 <strong>ad</strong>onde el , obispo 4 y vn <strong>ab</strong><strong>ad</strong> le piden con mucha instancia,y tienen ya proueydo aqui que le den mula y todo lonecessario para yralla.de tratarEl arcidiano Camps 5 ha venido, y hase empec<strong>ad</strong>oen el negocio del seiior <strong>ab</strong><strong>ad</strong> Domenec G , y despues de muchostratos que se mouieron, se resoluieron en esto: que el arcidianoprocuraria que el c<strong>ab</strong>ildo de Urgel ann<strong>ex</strong>asse ciertas piessas1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 307, prius 191.2 Erat P. Franciscus de Estr<strong>ad</strong>a.3Vide epistolam Patris Estr<strong>ad</strong>a 15 Decembris, n. 1231 positam,pag. 564.4Episcopus gerundensis erat Gundisalvus Arias Gallego, inquisitorolim sacrae fidei Caesaraugustae, de quo alibi dictum est: <strong>ab</strong>bas vero, cujusheic fitmentio, Agullana voc<strong>ab</strong>atur.yDimas Camps.6Petrus Domenech.


29 Decembris 1556 597suyas, que valen sietecientas libras, a la mensa capitular, comootras vezes lo han dese<strong>ad</strong>o, y que den c<strong>ad</strong>a ano a nuestro collegiotres 6 quatrocientas libras que el <strong>ab</strong><strong>ad</strong> nos quiere dar, y lodemas den al <strong>ab</strong><strong>ad</strong> de su vida ; y luego se boluio para lo tratarcon los del c<strong>ab</strong>ildo. Hasta aqui no tenemos respuesta suya.Tengo <strong>ab</strong>is<strong>ad</strong>o al P<strong>ad</strong>re prouincial, que, quando venga, conuernia*se diuertiesse vn poco del camino, para se ver con el enBalaguer, <strong>ad</strong>onde esta con el obispo de Vrgel l .Los de Gerona creo que desean hazer alla collegio, y ann<strong>ex</strong>ara la Compaiiia vn monasterio de canonigos reglares, dondeno pienso que ay mas de quatro: quandoel P<strong>ad</strong>re vaya alla, severa lo que pretienden, yse auisara. El <strong>ab</strong><strong>ad</strong> Domenec haest<strong>ad</strong>o vnos dias mal dispuesto de callenturas ; agora ya est<strong>ab</strong>ueno; oy ha empec<strong>ad</strong>o a salir de casa. Agorale han de darquinientos 6 seyscientos escudos. El P. Polanco podria auisar,pues aqui no se halla quien le haga dar dineros a Roma, siseria bien embiasse, los que le ha de dar, a Genoua, pues aquiay hartos merc<strong>ad</strong>eres losgenoueses, que harian dar alla.Todos estamos en casa con salud, bendito Dios, avnque vnhermano anda avn flaco de vna dolencia [que] ha tenido. Perseueraseen los solitos <strong>ex</strong>ercicios dentro de casa, y fuera con losproximos. Hanse d<strong>ad</strong>o este mes los <strong>ex</strong>ercicios a dos hombres,y el vno dellos era vn religioso de mas de cinquenta aiios, conquien por la bond<strong>ad</strong> de Dios se ha hecho not<strong>ab</strong>le prouecho. El2P. Mtro. Baptista ha determin<strong>ad</strong>o se de la quaresma a layglesia del Pino, que es nuestra parrochia.Denos nuestro Sefiorgracia para que en esto y en todo lo demas hagamos su sanctissimavolunt<strong>ad</strong>, y a V. P. para enseiiar a estos minimos hijossuyos ya. todos los demas los caminos del diuino seruicio.1«Die 25 Junii 1556 init possessionem episcopatus urgellensis JoannesPerez Garcia Olivan.» Gams. «En las bulas de supromocion, que he visto,le llama el Papa clerigo Cesaraugustano; y asf en ellas, como en otrosdocumentos, se omite el primer apellido Peres que aqui le dan comunmente.Tomo posesion a 25 de Junio de 1556... Su muerte acaecida enBalaguer... 23 de Septiembre de 1560Cristo.» Villanueva, Viaje literario, t. xi, pag. 147.2Joannes Bta. de Barma.en la casa de la ermita del Santo


598 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1245Amen. De Barcelona xxviiij.de Deziembre 1556. De V. P.inutilisimo hijo y sieruo en Christo.Jo. j Gesti. jInscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, elP. Mtro. Laynez, vicario general de laCompania de Jhs. EnRoma. Alia manu: R. da a los 27 de Henero.f«45PAULUS DE ACHILLISPATRI JACOBO LAINEZPANORMO 29 DF.CEMBRIS I556 LSacrorum mysteriorum usu plures, <strong>ex</strong>omologesi <strong>ex</strong>piati, reficiuntur.— Desociis.— Pater provincialis <strong>ex</strong>spectatur.— Carolus Reggio orationem latinamh<strong>ab</strong>et.— Aliae scriptiones parantur.Jesus j Maria.Molto Rdo. in Jesu Christo P<strong>ad</strong>re. Pax Christi. Questa settimanapassatali sacerdoti sono stati molto occupatiin odir'confessioni; li e stato molto concorso de penitenti,tanto dehomini quanto de donne di ogni sorte. Molti parimentese sonocommunicati nel giorno di natale nella nostra chiesa. Alla predicaanchora cresce ogni giorno1' auditorio. Del tutto sia regratiatonostro signor Jesu Christo, autore dil tutto.H<strong>ab</strong>biamo doi nouitij infermi, benche non sia molto grauela infirmiti, della qualle ne h<strong>ab</strong>biamo de dubitar' sino hora.II P. Mtro. Miona sta ai suo solito, di mala uoglia.DonLuiggi 2 sta bene per grazia dil etSignor,studia et fa frutto.3II P<strong>ad</strong>re prouinciale mi scriue di Trapana, che spera frapochi giorni uisitar' il colleggio,et di la forsi uenira a uisitar'noi altri a Palermo.Hieri la matina facessimo recitar' nella nostra chiesa vn' ora-1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 221, prius 164.2Nominantur. heic Emmanuel Miona et Ludovicus Ungheria, siveUngrfa.3 Joannes Hieronymus Domenech.


30 Decembris 1556 599zione latina <strong>ad</strong> vn nouitio ',fratello de Pietro Rigio, de laudeinnocentie, doue li fu il suo p<strong>ad</strong>re con alcuni altri gentilhuomeni,et altri huomini e donne. La recito molto bene, et piacquea tutti. Lodato sia nostro Signor. Spero che vn altro figliolodelle nostre schole ne recitara vna altra ilgiorno della Circoncisione,de nomine Jesu, et insieme se recitara uno dialogo, conformealla orazione, et speramo che allipiaceraauditori. II tuttosia a maggiore gloria di Iddio nostro signor et a promotionedella nostra Compagnia. Non mi occorre altro, senonche tuttihumilmente se raccomandamo all' orazioni de V. R. P. DiPalermo alli29 de Decembre 1556. D. V. R. P. indignissimoseruo in Jesu X.°,Paolo d' Achille.lnscriptio: f Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re,il P. Mtro.Jacomo Laynez, vicario generale della Compagnia di Jesu, inRoma. Alia manu: Ric. ta 17 di Marzo.ADRIANUS ADRIAENSSENSPATRI JACOBO LAINEZLOVANIO 30 DECEMBRIS I5562 .Repetit iterum quaesuperioribus litteris scripserat.— Domum, Societatiemplam, describit.— Aedificium amplificandum.— Supell<strong>ex</strong> comparata.—De sociis.— P. Candidus latinam orationem h<strong>ab</strong>uit, magna frequentiafructu.— etAdriaenssens et Hezius aures confitentibus praebent.— Bucletusnondum vires recuperavit.— Litteras <strong>ex</strong> urbe <strong>ex</strong>spectat.tJhs.Pax X.' nobiscum. Vener<strong>ab</strong>ilis in X.° Pater. Hoc mensebinas diuersis temporibus per D. Al<strong>ex</strong>ium Fontana misi P. V.literas, quarum summam paucis <strong>ad</strong>ieci literis coloniensium, quashac hebdom<strong>ad</strong>a per eundem P. V. misi. Idem quoque nuncpaucis repetam 3 .1Carolus Reggio, frater Petri, natu minor, Societati <strong>ad</strong>haesit <strong>anno</strong> 1555,de quo videatur Polanco, t. v, pag. 202, n. 590.2Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 239, prius 283.3Vide epistolas supra positas, n. 1237, 1228, 1218, 1195.


6oo <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1246Emimus nunc domum etlocum duobus milibus et qu<strong>ad</strong>ringentisflorenis, qui faciunt circiter mille et ducentos ducatos;idque in vsum futuri nostri collegii louaniensis. Estque e<strong>ad</strong>emdomus cum domo proxima, quam D. M. N. Hassellanus \ piememorie, inh<strong>ab</strong>itauit, iretantequam <strong>ad</strong> concilium tridentinum.Est hec domus tam vicina summe ecclesie, et foro, et scholis,vt non piguerit predictum valetudinarium doctorem quotidiescholas accedere: modo ibidem h<strong>ab</strong>itant plurescanonici summeecclesie. Est etiam tribus primis parochiis fere eque vicina. Estlocus totus quietus,et <strong>ab</strong> omni tumultu liber, locus amplus etamenus, et qu<strong>ad</strong>ratus, a duobus partibus h<strong>ab</strong>ens <strong>ex</strong>itum, equepene amplum. Ab vtraque parte <strong>ex</strong>itus, puteum h<strong>ab</strong>et pre foribus;similiter in altero latere duos limpidosfontes viuos, insuperputeum vnum in domo. Domus ipsa <strong>ex</strong> parte est antiqua,<strong>ab</strong> alia vero parte noua, h<strong>ab</strong>etque viginti cubicula honesta, queomnia <strong>ab</strong> egregiiset doctis viris et aliquibuslicentiatis inh<strong>ab</strong>itantur..Credo quod-dominus Jesus elegerit nobis hunc locum,quia, cum et nos et fautores nostri jam pluribus annis saepiusemere voluerimus 2 sed, tamen, partim quianimis chare emidebuisset, partim quia semper meliorem quesiuimus, <strong>ad</strong>de quodnec licentia principisnobis concessa esset, non potuimus hactenusnobis conuenientiorem inuenire. Idem ergo dominus Jesus,qui dedit incipere, dignetur et Restat enim vt licentiama magistratuperficere.et vniuersitate louaniensi impetremus, <strong>ad</strong>quam rem nunc supplicationem paramus, amicosque nobis conciliamus,et confidimus omnia feliciter transigenda.Interim paramus omnia, que futuro collegioet sacello forentecclesiae docto-necessaria. Nam si libros spectes, omnesprimos res jam tertio h<strong>ab</strong>emus, reliquamque non paruam copiam librorum.Si sacellum spectes,h<strong>ab</strong>emus quatuor calices; corporaliainsignia et duplitia, 50; casulas cum albis et aliis, nouem; mappasconsecratas, viginti; bursas vero corporalium, nouem aut 12;et inter has, vnam s<strong>ex</strong>aginta ducatorum, vt tale opus nunquamvisum sit, siue picturam, siue pietatem picture, siue sumptus1Estne hic Hassellanus, qui alibi Asselet vocatur? Cf. POLANCO, t. II,pag. 85, n. 201.2Ms. vohtierimus.


30 Decembris 1556 601spectes; aliam quoque h<strong>ab</strong>emus nouem ducatorum. In summa,nihil deest in istis. Sit Dominus in omnibus benedictus.Jam incipimus congregare lectos aliamque communem supellectilem,ita vt <strong>ab</strong>unde in necessariis prouisumerit futuro collegio.Benedictus Dominus, cuius gratia ita hec omnia suscipimus,vt potius nobis agantur gratie, quod suscipimus, quamillisagamus gratias, quod nobis donant, quamque vtrumquevtrobique non desit. De his ergo satis.De valetudine nostra non h<strong>ab</strong>eo singulare quod scribam, namomnes satis bene valemus. P. Candidus l in festo natiuitatisDomini latine concionatus est frequentissimo coram auditorio,et, vt confidimus, non <strong>ab</strong>sque magnofructu et edificatione;dominica vero proxima incho<strong>ab</strong>it (Deo volente) doctrinamchristianam in paeda[go]gio falconensi.P. Arnoldus 2 totus mecum l<strong>ab</strong>orat in audiendis confessionibus;subinde etiam germanice concionatur non sinemagnofructu. In tertia parochiali ecclesia, videlicet diuae Gertrudis,jam <strong>ex</strong>ponitur vener<strong>ab</strong>ile sacramentum cum candelis et candel<strong>ab</strong>risargenteis reliquoque ornatu, sicut sepius scripsia pluribusannis fieri in prima et 2. a ecclesiis.parochialibus Ibidemetiam subinde concionamur.De loco, quem emimus, hoc pretermisi: quod nunc tractamusvt binas edes vicinas etiam emamus et coniungamus. Detertia domo, que non minus const<strong>ab</strong>it quamtribus milibus florenorum,etiam ceperamus tractare; sed quia domina domus <strong>ad</strong>mortem vsque decumbit, et domus ipsa <strong>ab</strong>sque dubio venaliserit post mortem ipsius, sic quiescimus et differimus <strong>ad</strong> tempus.His enim omnibus h<strong>ab</strong>itis, sane ingentem gratissimumque h<strong>ab</strong>ebimuslocum et <strong>ad</strong> omnia aptum nam et,quem modo emimussufficeret; sed aliis de causis hec ante alia procurare intendimus,vt, que edificare in posterum intendimus, edificemus et ordinemussecundum locum, quem vero similiter suo temporeemeremus.P. Anthonius 3 ,Tornaci agens,nondum plenerestitutus est,1P. Adrianus Candidus (Witte).2Arnoldus Hezius.3Antonius Bucletus, de quo plura apudPOLANCO, t. VI, pag. 474, 475,n. 2042, 2046.


602 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1247sed in dies conualescit magis; et ita puto responsum Jiteris P. V.de 25 Nouembris, quas heri accepimus cum literis qu<strong>ad</strong>rimestribus.Alium vero fasciculum , per D. Al<strong>ex</strong>ium vel*Sarratemissum, quotidie <strong>ex</strong>pectamus. Has quoque presentes literasloco qu<strong>ad</strong>rimestrium h<strong>ab</strong>eri possunt, spero autem proximomense me alia eque bona scripturum, et forsan longe meliora;vrgeo enim multa eo pret<strong>ex</strong>tu, quod breui iturus sum Romam,et me cupere omnia esse <strong>ex</strong>pedita ante discessum meum , quodnisifecissem, etiam domus predicta nondum forte empta esset.Interim commendamus nos nostraque omnia orationibus sanctisquesacrifitiis vestris. Raptim Louanii 30 Decembris <strong>anno</strong>1556. Rde. P. V. seruus in Domino,Adrianus Adriani <strong>ab</strong> Antuerpia.Inscriptio: \ Rdo. in X.° Patri, Mtro. Jacobo Laneys, vicariogenerali Societatis Jesu, apud S. Marcum, in Sta. Maria deStr<strong>ad</strong>a. Romae. Franco. Alia manu: R. ta alli 6 di Gennaio.1£4?PETRONIUS ZANELLIPATRI JOANNI DE POLANCORATISBONA 31 DECEMBRIS I5562.Teneros significat, quos <strong>ex</strong>pertus est, sensus in obitu Ignatii, Olavii,aliorumque sibi carorum. — Damnum reifamiliaris dolet.Molto R. do P<strong>ad</strong>re honorando. Non potrei cossi facilmentedire el dolor' che ho di continuo della santa memoria del P<strong>ad</strong>reIgnatio et il dottor' Olauia, quali erano el mio conforto, chesempre mai ne sero ricordeuol, consolandomi che siano in cieloa godersi quella vita eterna da essi desideratissima tanta, hauendocilassati nuoi altri nela barca delle miserie 3 . Non dubito1Intellige Al<strong>ex</strong>ium Fontana et Petrum de Zarate, quorum mentionemsupra fecimus.2Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 328, prius 384.3Agnoverat, ut videtur, bonus Zanelli jam pridem Ignatium, maximequeOlavium, eorumque virtutem demiratus fuerat. Reverentiam et amoremerga illos, non immerito judic<strong>ab</strong>is cardinalem Ottonem Truchsess eidem


31 Decembris 1556 603ancora che pregarano nostro signor Dio per nuoi altri peccatoriinsieme col P. Claudio et F<strong>ab</strong>ro ' et tanti altri P<strong>ad</strong>ri deuoti diquella santa vita. Desidero dirli uno Pater et Aue Maria sopraloro sepolture, et alli suoi giorni h<strong>anno</strong> visto el frutto e miracolidelle loro sante opre, che durerano insin al giorno del giuditio,e se ne sono andati piu consolati et confirmati.Ho sentito questo <strong>anno</strong> tanti trauaglij per la perdita di essi,dil vescovo de Theano 2 , di Maria Violante Gog. a 3 et della guerr<strong>ad</strong>i Roma, doue haueua tutto el mio soprael monte dellafarina, che mi fece entrarui el dottor' Olauia sono di peggio piudi trecento scudi, et delli frutti piu ancora: rengratiato N. S. Diode ogni cosa. Mi consolo col P. Canisio, deuoto, col qual sonsempre tutto elgiorno, godendomi el meglio che io laposso suasanta conuersatione, ricordeuolissimo de uoi altri tutti, maximedi vostra reuerenda reuerentia, alla qual di cuor' me racomandoalle loro orationi. N. S. Dio vi contenti, come desiano. Di Ratisbona,1' vltimo del <strong>anno</strong> del 1556.D. V. R. humiUimo seruitor',Petronio Zanelli.lnscriptio: Al molto R. do P<strong>ad</strong>re,Compagnia [di Giesu],.a Roma.il P. Giouanni Polanco dellaimpressisse. Nam princeps hic purpuratus causa in primis sine dubio fuit, utparentes nostros Zanelli agnosceret illisque aliquando uteretur. Etenim Zanelliinter familiares clarissimi cardinalis <strong>ad</strong>lectus fuerat, vocaturque <strong>ab</strong>ipso «Petronius, domesticus noster». Cf. Lagomarsini, Julii Pogiani...<strong>Epistolae</strong> et orationes, t. 111, pag. 265, <strong>anno</strong>t. h. Canisius autem illumappellat «cameriere dil Reuerendissimo Augustano». Braunsberger, BeatiPetri Canisii Epistulae et acta,t. 11, pag. 98. Jam, <strong>anno</strong> 1551 cum ClaudiumJaium per Danubium Viennam mitteret cardinalis, cujus procurator intridentino concilio erat Olave, illi <strong>ad</strong>junxit comitem Petronium Zanelli.Polanco, t. 11, pag. 266, n. 212.1Claudium Jaium et Petrum F<strong>ab</strong>rum nominat.2«Antonius Maria Sertorius, Mutinensis,... delectus est Episcopus Theanensisdie 30 Aprilis 1535... <strong>ex</strong>tinctus est an. aetatis suae 38,salutis nostrae1556». Ughelli, Italia sacra, t. vi, col. 573.3Maria Violante Gozz<strong>ad</strong>ina.


604 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 12481243JACOBUS DE ACOSTAPATRI JACOBO LAINEZSALMANTICA 31 DECEMBRIS I556*.De sociis: eorum numerus, <strong>ex</strong>ercitationes et studium in fovenda virtute.—De proximis: opera eis impensa et fructus inde »erceptus.— Episcopuscivitatisque praetor Societatem amant: a nostris doceri et <strong>ad</strong>monericupiunt.tJhus.Admodum Rde. Pater jn Christo. Gratia et paxX.' domininostri viscera paternitatis tuae influat. Amen. Duodetrigintafratres simul cum Patribus in praesentiarum hic agimus, quorumproprietates aliorumque duorum, hinc nunc <strong>ab</strong>sentium, <strong>ex</strong>actequidem illas perpendentes, <strong>ad</strong> P. Franciscum conscriptas missimus,eo sane modo, quo apud constitutiones h<strong>ab</strong>etur; eas scilicetattingentes, quae, vt quis <strong>ad</strong>mittatur reiiciaturve a Societate,pertinere videntur, suum cujusque nomen, et ortum, reliquaque,quae sua cuique propria censuimus, declarando. Quocirca, cumhoc ipsum eo a P. Francisco nobis mandatum fuisse arbitrer, vt<strong>ad</strong> P. T. per Patres isthuc confluxuros illud mittat, idquevt paucis hic agam, eaquamprimum fore sperem, reliquum est,prorsus missa faciens, quae illhic satis superque pertractata fuissevideo. Illud tamen non praeteribo, quod hoc tempore, quoDeus omnipotens nos Patre nostro orbauit, coelesti iam tandemillum corona donans, hanc innos Pater misericors gratiam contulit,accendendi scilicet animos nostros votis ardentioribus <strong>ad</strong>regulas nostras obseruandas; maioremque proinde curam impendimusearum seruationi, tum propter solitam, quae in hac ree<strong>ad</strong>em die 29 Decembris datum, quod Romam item <strong>ad</strong> Pa-1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 308, prius 145. Emendationes,quas Polancus <strong>ad</strong>jecit, utpote minoris momenti, transcribendas nonduximus. Exstat praeterea in vol. Epist. Hisp. 1^57 aliud <strong>ex</strong>emplum, duplicifolio, n. 145, 146. Invenitur etiam in vol. F, n. 309, prius 246, duplicifolio, <strong>ex</strong>emplum hispanum harum litterarum qu<strong>ad</strong>rimestrium, a Joanne Lopez<strong>ex</strong>aratum ettrem vicarium generalem missum fuit.


31 Decembris 1556 605nobis inesse cura debet, tutn etiam propter ea, quaeP. Franciscussubdere calcaria solet.Qu<strong>ad</strong>raginta illis diebus ante festum beati Lucae, quibus <strong>ab</strong>studiis vacari mos est, spiritualibus humilibusque officiis plussolito fratres vacarunt. Deinde autem eodem, quo antea <strong>ex</strong>ercitio,virtutum profectui student, obedientiae nempeac mortificationihas ipsasillimagis ac magis conantes. In studiis <strong>ex</strong>ercitiumidem fere prorsus est, quod h<strong>ab</strong>itum hactenus fuerat, eaedemqueh<strong>ab</strong>entur vicissim conclusiones singulis dominicis, nunc quidemartium, mox vero theologiae,solinamque theologi lectionibusantea eis-conferendis vnam insumunt horam, vltra eam, quamdem insumebant conferentiis, praeuidentque.Vltra haec repetuntetiam lectiones, quibus quidemin rebus nulla suboriturconfusio, imo plane magnus ordo. Qui, vt ministris etiam insit,curamus <strong>ad</strong>modum, tempus totius diei illis praescribendo, suaecuique operae applicandum. Nonnullos hoc tempore infirmosh<strong>ab</strong>uimus, debiles autem plures. In praesentia vero duo maleh<strong>ab</strong>ent, vitaequorumcerte timemus.Erga proximos ministeria promouentur semper, atque eorumconfessiones, si hanc cum illa computemus hebdom<strong>ad</strong>em, circiters<strong>ex</strong>saginta erunt. Et earum quidem multae tum vrbis procerum,tum ac<strong>ad</strong>emiae insignium <strong>ex</strong>titere. Totius vitae et aliae fuerunt,<strong>ad</strong> quas accessit instauratio vitae elapsae aliquorum,eas frequentandinonnullis desiderio affectis. Fuerunt insuper aliae,quibus reliquae confessiones, ante illas minus digne confectae,<strong>ab</strong> integrosunt restitutae. Vir quidam, iam nouem <strong>ab</strong>hinc anteannis, <strong>ex</strong>itio peccatorum immersus cum comperiretur, effectumest, vt inde emergeret, consiliisque illi suppetias tulimus, quiauidus <strong>ad</strong> rem consilium conferendi discessit. Hoc <strong>ad</strong>uentu Domini,et domi et in carceribus concionatum est <strong>ad</strong>, quas intereundum, si forte illis aliqui ociosi in via occurrebant, illuc certeducebantur, vt concione fruerentur. Apud pagos etiam a nostrisconcionatum <strong>ex</strong> est, quorum vno, curio l quidam, <strong>ex</strong>ercitiisspiritualibus vacaturus ,<strong>ad</strong> nos accessit, <strong>ex</strong>iitque<strong>ex</strong> illis, nonmediocri progressu facto. Praeter hunc alios permultos h<strong>ab</strong>uimus,e quibus quatuor sacerdotes: tres eorum fines theologiaeMs. cura; in altero vero <strong>ex</strong>emplo, curio.


606 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1248erant transuecti; nec parum fructus inde visi sunt carpisse. Idquod et cuidam mercatori, eidem rei incumbenti, accidit, quialias, fructibus vitii agitatus, aleis vel id genusalio ludo cumanimum apulisset,haec omnia iam tandem animo <strong>ex</strong>cussit, <strong>ad</strong>Christumque iam suum fl<strong>ex</strong>it iter; <strong>ex</strong> quoet [<strong>ad</strong>l domum hancet [<strong>ad</strong>] confessionem crebrius accedit. Admissimus in Societatemsacerdotem quendam, artium et theologiae cursibus iam demum<strong>ex</strong>actis. Reliquorum autem alius quidam magister, amplectendicoenobium D. Augustini desiderio impulsus, <strong>ab</strong> <strong>ex</strong>ercitiisdiscessit: id quod protinus, animum suum <strong>ex</strong>plens, fecit.Alii vero magno desyderio tenti se nostrae Societati dicandi,nondum tamen sunt <strong>ad</strong>missi.Potissimum hisce diebus occupati sumus opem ferendomorientibus; nam (qui magnus est)in nos populi de hac reaffectus, efficit plane, vt <strong>ad</strong> id negotii plurimum efflagitemur;quodvel eorum <strong>ad</strong> nos concursus declarat. Vnde nonnulli eosunt desiderio affecti, vt cum aliquem consolamur infirmum, selicet cu-<strong>ex</strong>hibeant praesentes. Animos nonnullorum dissidentium conciliauimus,primorum nempe atque aliorum, litesqueeorum diremimus.Dedimus praeterea operam vt alios, [in] carcerem detrusos,eriperemus, quod quidem effectum est. Atquiiusdam retrusi debitum <strong>ad</strong> qu<strong>ad</strong>ringenta qu<strong>ad</strong>rantaliatriticeapertingeret, precibus tamen confectum est,vt totum illi remitteretur.Castigatio iuramentorum non <strong>ex</strong>iguum parauit fructum.Etenim contingit nonnunquam, vt, dum id facinus castigamus,non modo placidum, verum et gracum nimis, nobis corripientibus,animum <strong>ex</strong>hibeant.De fratribus autern reliquum est mihi dicam, non solum nondestitisse a pauperum ministerio, verum feruentiorem operamxenodochiis praestitisse, consolando eorum pauperes, eaquefaciendo, quae sibifacienda occurrunt. Nunc maxime speramusfore, vt in hanc vrbem operam nostram et ministerium semperac magis augescat, cum non solum ipsius infimates priuatiquealii viri se reddant nobis beneuolos, sed optimates ipsieiusdemquevrbis priores iam se erga nos humanissime gerant.Episcopus[namque benignissimum studiosumque <strong>ad</strong>modum semper1Cf. Polanco, t. vi, pag. 565, n. 2443. Erat autem tum salmanticensis


31 Decembris 1556 607se praestitit nobis, grauissimeque, tum de Patre nostro Ignatio,tum etiam de Societate sentit; quiet olim se cum P. F<strong>ab</strong>ro traxit.Praetor autem non minus se nobis benignum <strong>ex</strong>hibuit.vt eius eum <strong>ad</strong>mo-Vterque vero obnixe a Patre rectore petiuit,neat, quod inDei maiorem gloriam vt c<strong>ad</strong>at, fore duxerit, haecepiscopus <strong>ad</strong>iiciens: Id quod tu, si salamantinum episcopatumgereres, faciendum statueres, mihi nunciato. Ouibus ambobusPater de aliquibus negotiissuam sententiam <strong>ex</strong>posuit, in quamanibus ipsi,pedibusque (quod aiunt) euntes, negotiis ipsisconsuluerunt.Domino in omnibus gloria, quicum sentiendam, tumvero <strong>ex</strong>plendam suam voluntatem nobis praebeat. Quod vt fiat,et P. T., et reliquorum Patrum ac fratrum dilectorum, isthicagentium, preces <strong>ad</strong> Dominum imploramus. Vale.Salmanticae, pridie kalendas ianuarias <strong>anno</strong> Domini millesimoquingentesimo quinquagessimo s<strong>ex</strong>to. filiusIndignusacseruus P. T.,j* Jacobus de Acosta. JInscriptio: Jhs. Admodum Rdo. Patri nostro, Mtro. Laynez,vicario generali Societatis Jesu. Romae. Manu P. Polanco: Salamanca.Ou<strong>ad</strong>ri. Enero 1557 (sic).Et alia: Janu. Mandata aNapoli et Sicilia=Italia = Francia= Alamagna= Fiandra.episcopus Franciscus Manrique de Lara, de quo haec inter alia memoriaemandavit Gonzalez Davila, Teatro eclesidstico, t. iv, pag. 156. «DonFrancisco... nacio en Najara de la nobilisima familia de los Manriques deLara: fueron sus p<strong>ad</strong>res don Pedro Manrique, primer Duque de Najara, ydona Guiomar de Castro. Tuuole el Emper<strong>ad</strong>or mucho amor... diole titulo deCapellan mayor de la Capilla Real de Gran<strong>ad</strong>a, y el tiempo que residio enla Corte, gustaua el Emper<strong>ad</strong>or le dixese Missa, por la buena presencia quetenia y graue modo de dezirla... Le embio a Francia a tratar de pazes conel Rei Francisco. Assentolas, y buelto a Espana, le presento parael Obisp<strong>ad</strong>ode Orense... Partio para el Concilio de Trento. Boluio a Espafia y fueelecto para la silla de Salamanca... tomo possession della a onze de Iuniode 1556 anos... Fue muy am<strong>ad</strong>o de los Reyes, y no lo fue menos de susouejas y Iglesia, por auer sido Prel<strong>ad</strong>o de marauillosa liberalid<strong>ad</strong> con lospobres, acudiendo al.remedio y necessid<strong>ad</strong> de todos... Tenia de todos lospobres memoria, para acordarse de todos, sustentandolesy vistiendoles conamor de p<strong>ad</strong>re».


608 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 12491*4»ALPHONSUS LOPEZPATRI JACOBO LAINEZlCORDUBA 31 DECEMBRIS I556.De sociis cordubensibus. — Scholasticorum frequentia ac fructus. — De sacerdotioPatris Cordoba.— Librorum copia desideratur. — Opus PatrisFrusii, Roma <strong>ad</strong>latum, recusum Cordubae est.tJhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Pax Christi. Porqueel P. Azebedo escriue las cosas de edificacion 2 ,en esta no seofresce otra cosa mas, que en casa estamos veinte y dos,los seissacerdotes, y los otros son hermanos. Todos tratan muy deveras de su aprouechamiento en letras y spiritu.Los estudiantesde fuera, que oyen de los nuestros, assimismo se aprouechan,y crecen en numero. Deseo ser inform<strong>ad</strong>o queseria menesterproveer, para que se hiziese la an<strong>ex</strong>ion de ios beneficiosdel P. Antonio 3 ,porque para permuta no ay manera, y estosse cobran con facilid<strong>ad</strong>. V. P. haga nos embien relacion dello,y lo quese deue hazer.De libros de latinid<strong>ad</strong> ay falta, porque, los que parecian aproposito, dizen que no vsemos dellos. Si ay tienen algunos aproposito, y Jos que han enmend<strong>ad</strong>o si nos embiasen harianse,imprimir, como tambien se hizo [con] la copia que en nuestrose ofresce otra cosa. Dioscollegio de Roma se imprimio 4 . Nonuestro senor de a todos gracia para sentir y cumplir su diuinavolunt<strong>ad</strong>. De Cordoua vltimo de Dezembre 1556. De V. P.indigno hijo y sieruo en Christo,Alonso Lopez.lnscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, el1Ex autographo in vol. F, unico folio, n. 319, prius 342.2Epistola Patris Petri de Azebedo invenitur in Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. iv,pag. 626.3P. Antonius de Cordoba.4Vide epist. 1219, pag. 534, <strong>anno</strong>t. 3.


31 Decembris 1556 609P. M. Laynez, vicario general de laCompania de Jhs., enRoma. Alia manu: R. da a los 25 de Junio.1S50JOANNES CUVILLONPATRI JACOBO LAINEZRATISBONA 31 DECEMBF.IS I556 *.—Querelae Patris Cuvillon. Quid ei displiceat in P. Thoma Lentulo,ingolst<strong>ad</strong>iensi rectore.-j- Jesus -J-Pax Christi. Reuerende in Christo Pater. In literis, R. P. tuaenomine scriptis 14 Nouembris, scribit R. P. Pollancus, vt, quianunc nullus est qui possitin hanc prouinciam legendi publicesurrogari, dem operam vt sim bono animo. Bonum agnoscosed tamenconsilium, et solitum dart in eiusmodi temporibus;aliud <strong>ad</strong>iunctum desiderassem: videlicet vt, si non <strong>ex</strong> toto, saltem<strong>ex</strong> tanto, me leuaret hoc onere.fratres ipsiItaque,vt scribam aperte,nostri satis vident me, cum sum in cathedra, infirmitatevocis, pallore, aliisque significantem imbecillitatem, et mei,credo, miserentur. His quatuor mensibus fere integris penequotidie legi, et lectionem, in qua non sum alioquinimis <strong>ex</strong>ercitatus,scilicet, psalmos; propter imperitiam enim linguae hebreae,ea lectio mihi fuit duplo molestior, aliaquamfutura erat. Vellem,si reverendae paternitati tuae videtur, vt perpetuum h<strong>ab</strong>eremscriptorem,sic enim melius sufFerrem hunc l<strong>ab</strong>orem, namquod scribitur a R. P. Pollanco de aliquo, quiinterdum scribat,et hoc ea hora, qua non erit dispendium studiorum ipsiscribenti, non videtur sufficere: Primum, quia si quotidie lego,quotidie necessarium h<strong>ab</strong>eo scriptorem; deinde, quia illa hora,quae erit commoda scribenti, mihi saepe non erit; 3.in hac re,vellem mihi assignaretur certus, et non nunc hic, nunc ille, <strong>ad</strong>discretionem Patris rectoris. scribitQuodque R. P. Poilancusvt fiat sine dispendio studiorum, non video quifieri possit. Est,1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 329, prius 385.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v.Vt


610 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1250quando hoc dispendium dissimularidebere videtur, donec Dominusalium prouideat. Hactenus de lectione f .De collegiirebus scribam etiam paucis, quae mihi in Dominovidentur, submittendo illa iudicio R. P. tuae. Puto in aliis etiamme scripsisse,non videri hunc rectorem satis instructum inmodo gubernandiet regendi.De temporalibus non loquor, sedde spiritualibus.inConsolationem mihi non videtur dare fratribussuis tentationibus, sed potius <strong>ex</strong>asperare et dure agere, quodsaepe in eo notaui; et cum semel, quod mihi hoc displiceret,<strong>ad</strong>monuissem eum in congregatione omnium sacerdotum, itaturbatus est, vt ego non parua molestia affectus sim. Proptereavellem <strong>ad</strong>moneretur »**isthinc, mitius ageret; et <strong>ad</strong>monitus, nonita turbaretur.Praeterea quod R. P. Pollancus scribit oportere rectoremh<strong>ab</strong>ere magnam authoritatem, vt regat, et ego fateor;sed nonputo minui authoritatem, si <strong>ad</strong> me referre debeat multa; id quodipse nunquam aut fere nunquam facit; et hoc scripseram etiam,et nihil responsum est.Insuper iam nescio quoties mihi obiecit nescio quae, de tentatione,quam h<strong>ab</strong>ueram Romae ob poenitentiam quandam iniunctam.Hoc videtur eiusmodi, vt parum promoueatinter noscharitatem. Sed hoc, etiamsi illi scribendum putarem, videret nefacile in ea verba prorumperet; tamen facile patiar pro peccatismeis, et non scribi eiquicquamDe modo consolandi fratres posset,situae videtur, curariconueniant simul etde ea re libentius velim.reverendae paternitatiet prouideri <strong>ex</strong> urbe, vt omnes aliquandoloquantur (sicutin dominicis diebus et festis)de rebus spiritualibus, sicut vidi fieri in Hispania, interrogantesremedia huius vel illius tentationis, vel <strong>ex</strong> ordine dicentesaliquid de praesenti solemnitate. Ita enim minus incommodi<strong>ex</strong> distractione studiorum sequetur.Praeterea scripsialias literas ante duos menses <strong>ad</strong> R. P. Pollancumsuper quibusdam scrupulis conscientiae. Ad illas responderivelim.Praeterea quod P.Petro Rib<strong>ad</strong>aneira video concessum fuisse1Tam de lectione scripturae sanctae, quam de ingolsl<strong>ad</strong>iensi rectore,P. Thoma Lentulo, videatur hujus epistola, n. 1239, posita.


Romae, vellem etINEUNTE JANUARIO I557 6llhic mihi concedi <strong>ad</strong> leuandum fastidium studiorum,vt quaecumque literae venirent <strong>ad</strong> rectorem, mihicommunicarentur, et hoc illi iniungi, de quo etiam scripsi , etnihilrescriptum est.Praeterea de concionatore, etsiputem alios scripsisse, tamenet ipse dicam quodsentio.Totius hebdom<strong>ad</strong>ae lectionibus tamdefatigatus sum, cum <strong>ad</strong>uenit dies dominicus, vt non possim,.pro eo ac oporteret, recte concionari; quare concionatore omninoegemus, vel, si is non venit, mihi hoc munere defungendum est.Haec sunt quae in praesentiarum mihi in mentem venerunt,quibus et hoc vltimum <strong>ad</strong>iungam, mirari nos quare qu<strong>ad</strong>rimestrescollegiiromani non meruerimus accipere, vt sciremusquo in statu [res] illic constitutae sint. De his et omnibus, vtdixi, iudicium submitto R. P. T., petens suppliciter orationibuset sacrificiis sanctis ipsius mei memoriam non omitti. Ratisbonae,vltimo Decembris et anni 1556. R. P. T. indignus filius,J. Cuuillon.lnscriptio: Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re -\mio, M. Jacobo Laynez,vicario generale della Compagnia de Jesu, in Roma. Alia manu:R. ta alli4 de Febraio. 1951ALPHONSUS ROMANPATRI JACOBO LAINEZCAESARAUGUSTA INEUNTE JANUARIO I557X.Complectitur Roman gesta a sociis, <strong>ex</strong>eunte <strong>anno</strong> 1556.— Christiani novi,per caesaraugustanam dioecesim distributi, a nostratibus maximo fructu<strong>ex</strong>coluntur. — Sacrae fidei quaesitores Societatem magni faciunt, nostrorumqueoperam <strong>ad</strong>hibent. — Pater Santander Bilbilim lustrat: a civibus<strong>ad</strong> concionandum <strong>ex</strong>petitur.— Orationes Caesaraugustae h<strong>ab</strong>ent PatresEstr<strong>ad</strong>a, Ramirez et Santander. — Earum fructus. — Sacra muneraobeuntur.tJhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo. Augmente el Spiritusancto sus dones y gracia en el alma de V. P. Amen. Para darcuenta a V. P. de lo que el Senor los quatro meses pass<strong>ad</strong>os ha1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 304, prius 239, 240.


6l2EPISTOLAE MlXTAE— I25Isido seruido obrar aqui porel ministerio de sus inutiles sieruos,comencare primero de la prosecucion y fin del viaje que hizocon vno de los inquisidoresel P. Santander l paravisitar Joslugares de moriscos deste reyno (de que en la pass<strong>ad</strong>a qu<strong>ad</strong>rimestrese dixo parte). Prosiguioel P<strong>ad</strong>re en su camino y sermones,instruyendo y <strong>ex</strong>hortando aquelias nueuas plantas, yensenandoles la doctrina christiana por muchos lugares; y duroesto algunos meses, de que fue el fructo tan grande en aquellagente, que muchos, que son de los mas estim<strong>ad</strong>os y entendidosentre ellos, mostrauan quedar muy satisfechos en lo quese lesdezia. Y respondia a las dudas y difficult<strong>ad</strong>es que proponianacerca de nuestra fe (porque se les daua licencia para ello); ycon ser aquellosa quien los dernas tienen ojo y respectan, hasede sperar que, estando ellos edific<strong>ad</strong>os, se repararan los otros; ycomunmente entre todos ellos rnostrauan tanta affection al P<strong>ad</strong>re,que dezian, que, tiniendole consigo, no d<strong>ex</strong>arian de serbuenos christianos; y en algunos lugaresdellos han mostr<strong>ad</strong>odessear que el P<strong>ad</strong>re se estuuiese con ellos, yle darian ciertaquantid<strong>ad</strong> para su sustentacion, que es gran senal que en ellosha hecho fructo la diuina pal<strong>ab</strong>ra. Y esto solo, es de estimar enmucho, segunla mala opinion que en comun se tiene de estamiser<strong>ab</strong>le gente acerca del christianismo.en loslugares,Quedo donde llegaron, assi laplant<strong>ad</strong>a doctrinachristiana, que despues aca se ensefia en ellos con particularlos niilos destos nueuos christianos dizendiligencia: y veese quepor los pueblos la doctrina, que es paraal<strong>ab</strong>ar al Sefior. Tambiense aprouecharon mucho los christianos viejos, que biuianen los mismos lugares, de lavisita, muchos de los qualesse confessaroncon el P<strong>ad</strong>re en diuersas partes, vltra que tambien participarianen ]o de la doctrina; y de los vnos y de los otros leseguian de vnos lugares a otros, elsegun Senor les hauia afficion<strong>ad</strong>o.Vino el inquisidor y sus familiares muy contentos delbuen officio del P<strong>ad</strong>re y de su charid<strong>ad</strong>, porque, con caminarmuchos dias, huuo algunos de dos ytres sermones, con enseiiarel tambien la doctrina. Bendito sea el queda fuercas <strong>ab</strong>undantespara seruirle.Ludovicus de Santander.


INEUNTE JaNUAKIO I557 613Allende los prouechos spirituales que deste camino resultaron,ha aprouech<strong>ad</strong>o tambien no poco para que en buena partedelreyno, por donde se hizo este viaje, se entendiesse lo que laCompafiia ensena, y como se emplean los de e!la, lay estimaciondel santo officio, que aquise mira mucho, y quan contrarioera lo que vian de loque en los tumultos pass<strong>ad</strong>os se hauiasparzido y concebido de nosotros siniestramente; y en esto sevio a la clara y vniuersalmente el conocimiento y desengaiio:sea gloriaal Senor.Vn P<strong>ad</strong>re de los nuestros, siendo llam<strong>ad</strong>o algunas vezes coninstancia, fue a vna ciud<strong>ad</strong> deste reyno, y mediante el diuinofauor fue instrumento para que dos cas<strong>ad</strong>os, personas principales,que por cosas de no mucho momento hauia entre ellos grandiscordia, y estauan para hazer diuorcio, de que hauia hartoscandalo en la ciud<strong>ad</strong>, quedassen soseg<strong>ad</strong>os, y assi perseueran;y que el hombre tambien se h<strong>ab</strong>lasse con vna su hermana y vnsu sobrino, a quien, de dias hartos antes, no h<strong>ab</strong>laua, y no sinscandalo, y ha proseguido en su fraternal amor. Vn sacerdote yciud<strong>ad</strong> hauia muchoscanonigo de la yglesia mayor de aquellameses que no le vian dezir missa, yse trataua de talmanera,que no solo su lugar, pero gran parte de la tierra tenia scandaliz<strong>ad</strong>a.Confesose en algunos dias con el P<strong>ad</strong>re, que alli fue, yprosiguio en el celebrar, mostrando gran consolacion, y quedandola gente edific<strong>ad</strong>a, porque en la ciud<strong>ad</strong> es muy conocido.Oyo alli el P<strong>ad</strong>re dicho algunas confessiones generales, y fue elSenor seruido, que,vltra desto, se remediassen algunos grandesmales de algunas almas. Pidieronle los canonigos y capitulode la yglesia mayor de aquella ciud<strong>ad</strong> que les fuesse a predicarel <strong>ad</strong>uiento, que estaua cerca, vno de los nuestros, mostrandoellos particular affection; y aunque se les dio alguna speranca,no se <strong>ex</strong>ecuto hasta tener el consentimiento del obispo de Taracona,de cuya diocesi es la dicha ciud<strong>ad</strong>, yel reside en otra desu mismo obisp<strong>ad</strong>ol. Diosele al Rmo. parte de lo que passaua,y de la costumbre de la Compaiiia de no yr a tierra alguna a.1Vide epist. 1213. Ex ea etiam constat Patrem Santander a bilbilitanis<strong>ad</strong> concionandum <strong>ex</strong>petitum fuisse. Porro Bilbilis est civitas dioeceseosturiasonensis.


614 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1251<strong>ex</strong>ercitar sus ministerios, sin Ja gracia y bendicion de los ordinarios;por tanto, que viesse lo que le parecia, y manifestasse suvolunt<strong>ad</strong>, sin Ja qual no se yria a lo que sus canonigos pedian,aunque tengamos facult<strong>ad</strong>es de la sede apostolica, de <strong>ex</strong>ercitaren todas partes libremente nuestros ministerios. El obispo tuuoen mucho el comedimiento, y se consolo y mostro tener contentamiento,y a dicha suya que los nuestros visitassen su tierra, yque (como el rescriuio al inquisidor, que sobre ello le hauiascrito) sparziessen en ella su santa doctrina, lo qualscriuio desseauase hiziesse por los nuestros, en tanto que Dios le tenia enaquel cargo. Fue con esto el P. Santander ely predico <strong>ad</strong>uientocon mucha acceptacion y concurso de gente, y quedan bien mouidosmuchos, y offrecieron algun principio para que algunosde los nuestros pudiessen residir alli, lo qual muestran muchosdessear en aquella ciud<strong>ad</strong>, que se dize Calatayud, donde tienengran affection a la Compania, y de donde tambien tenemosentre los nuestros algunos muy buenos sujectos, y de losprincipalesde aquella ciud<strong>ad</strong>.El P<strong>ad</strong>re doctor Ramirez ! vino aqui y predico algunosmeses, y despues de el ydo, el P. Mtro. Str<strong>ad</strong>a el <strong>ad</strong>uiento;y con los sermones de ambos se ha mouido grandemente Jagente desta ciud<strong>ad</strong>, y han tenido gran concurso de gente yacceptacion, que no es poco de estimar, tiniendo memoria de lopass<strong>ad</strong>o; pero es mutacion de la mano del Senor.Tambien ha predic<strong>ad</strong>o aqui y predicael P. Santander, despuesde su buelta de aquella ciud<strong>ad</strong>, y es bien acepto. Hansevisto particulares motiones en algunasalmas con los sermonesdestos P<strong>ad</strong>res. Algunas enemist<strong>ad</strong>es se han perdon<strong>ad</strong>o, y vnoshan manifest<strong>ad</strong>o su engano en la tempest<strong>ad</strong> pass<strong>ad</strong>a, y otrosmucha compunction: sea el Senor por todo glorific<strong>ad</strong>o, de cuyaliberal mano esto y todo lo bueno se deriua.La frequencia de Jas confessiones y communiones a nuestrayglesia es mucha, y siempre crece; y seria mas, sino que espequeno el numero de los operarios. Siempre viene Ja gente,que de nueuo visita a los nuestros, con particular desseo y confianc<strong>ad</strong>e ser de los nuestros muy ayud<strong>ad</strong>os para aprouechar enJoannes Ramirez. Vide epist. 1231, supra, pag. 564.


virtud, lo qual alcancanINEUNTE JANUARIO I557 615muchos porla diuina bond<strong>ad</strong>. Attiendese(como se suele) a diuersas obras lapias que charid<strong>ad</strong> offrec^e,en que se haze de nuestra parte lo que se puede, siendocosas conformes a nuestro modo de proceder yinstituto. Visitaseel hospital y la carcel como antes, aunque esto se interrumpioalgunos dias, por ser pocos aqui.En casa proceden los P<strong>ad</strong>res y hermanos con edificacion yaprouechamiento, lo qual todo para que vaya en augmento amayor gloria del Sefior, humilmente pedimos ser ayud<strong>ad</strong>os enlos sacrificios y oraciones de V. P. y de los P<strong>ad</strong>res y hermanoscharisimos de essa santa casa. Denos el Sefior a todos su diuinagracia muy cumplida para conocer y hazer perfectamente suvolunt<strong>ad</strong> santissima. Amen. De Caragoca hasta los primeros deHenero de 1557. De V. P. indignissimo hijo y sieruo en elSefior nuestro,tAlonso Roman.Exercicios se han d<strong>ad</strong>o a algunos en nuestra casacon aprouechamiento,y otras diuersas personas se suelen instruir en laoracion, de que tambien se han aprouech<strong>ad</strong>o y aprouechanmuchas almas: gloriaal Senor. Somos al presente en casa: P<strong>ad</strong>res,el P. Mtro. Str<strong>ad</strong>a, nuestro prouincial, el P. licenci<strong>ad</strong>oSantander, el P. Mauricio Vifies, el P. Alonso Roman; hermanoslegos, son quatro.Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, elP. Mtro. Laynez, vicario general de laCompania de Jesus, enSanta Maria de la Str<strong>ad</strong>a. En Roma. Alia manu: Ou<strong>ad</strong>rimestra.


616 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1252ALPHONSUS RAMIREZPATRI JACOBO LAINEZPLACENTIA I JANUARII I557 l .Res placentini collegii prospere succedunt.— Episcopus optimum se praebetomnium virtutum <strong>ex</strong>emplar, maxime caritatis ac liberalitatis in miseros.— Valida fames ingruit.— Episcopi providentia levatur.— Cives certatim,<strong>ad</strong> misericordiae officia praestanda, currunt. — De sociis.— De aedificio. —De scholis. — De opera nostrorum, proximis navata.— Borgia a caesareCarolo arcessitus, Placentiam divertit. — Quidam, qui pactum cum malodaemone fecerat, morbo afflictus, pacti instrumenta rescidit, conjecitquein ignem.Admodum R. doPatri nostro in Christo, Jacobo Lainez, vicariogenerali, suus filiustJhs.in Christo, Alphonsus Ramirus.Dominus, quiest vera lux, illuminet sensus et cor tuum conservetquein officio pietatis incolumem. Ex iis litteris, quas <strong>ad</strong>te antea misimus, cognovisti jam, ut arbitror, aliqua <strong>ex</strong> multis,quae apud nos divina bonitas <strong>ad</strong>miranda fecit, Societatis nostraeplacentinaeministerio usus; etiam quam bene nos haec civitasaccipiat.Nunc, quae se nova offerunt, <strong>ex</strong>ponam. Atque illud imprimis,quod omnia, quae hactenus felicia contigerunt, majus indies incrementum suscipiunt.Sic studium pietatis magnoperecrescit apud nos, quod efficiunt, cum plurimae aliae causae, tumetiam domesticum <strong>ex</strong>emplum ac familiare, quod h<strong>ab</strong>et haeccivitas in praesulenostro a . Is enim, memor sui officii, mirumest quanta cum laude se gerat, his praesertim temporibus miseriset calamitosis. Ingruit enim dura quaedam fames, quae, pertotam hanc regionem grassata, pauperes juxtaac potentioresgraviter pressit. Quod anim<strong>ad</strong>vertens pastor optimus, hac rationetulitopem gregi l<strong>ab</strong>oranti. Duae sunt ejus provintiae nobiles1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. 1347-1552, duplici folio,n. 36. Usus est hac epistola Polanco,t. VI, pag. 606-608, n. 2613 et seqq.2De Gutierrio de Vargas et Carvajal, placentinorum antistite, saepediximus.


iJanuarii 1557 617civitates: Placentia et Castrum Julii. Placentiae ita providit, utegentes cives centum, quibus verecundia et pudor fortunaeofficit, ipse alat victu quotidiano reliquum numerum primoribuscivitatis, qui; multi sunt, committens. Municipia placentinaatque colonias, quae fere paupere turba agricolarum constant,benigne <strong>ad</strong>vocat <strong>ad</strong> suam metropolim, eosque,quotquot sint,paratis epulis, accipit quotidie, nobis usus ministris, a quibus etcondiantur cibi et ministrentur discumbentibus. Datur enimhoc epulum in area qu<strong>ad</strong>am subdiali nostri hospitii,longe latequepatenti, ubi possunt omnia commode transigi.Initum estconvivium hoc paucisante diebus. Ita vero augetur numerusfrequentantium, ut speremus h<strong>ab</strong>ituros nos convivas supraquingentos. Neque enim libera hominum corpora confluunt,sed totae familiae, quod miserandum spectaculum est, e propriissedibus convulsae. Nos in tanto negotioeam servamus rationematque ordinem, ut neque nostrum ministerium turbet multitudo,neque jacturam temporis faciamus.Ad alteram civitatem, Castrum Julii, misit <strong>ex</strong> nostris sacerdotemcum fratre laico, ut hic curarent centum viginti pauperesalendos. In his omnibus, ut vides, a nobis postulat praesuloperam et diligentiam. Neque enim, ut ait ille,aliis auderetcommittere quam nobis, quos dicat non humanis affectibusduci, sed christiana charitate. Gratias Deo agunt cuncti mortales,quod praesulem videant suae metropoli tantum temporispraesentem <strong>ad</strong>esse; quodque tantam ejus, quod nunquam putarunt,munificentiam <strong>ex</strong>periantur. Intelligunt tamen omnes, uttalis ille sit, praeter suam ipsius virtutem, plurimum etiamjuvari familiaritate ,quam nobiscum h<strong>ab</strong>et, ac pervio usu veterishospitii.Deo optimo maximo gratias, qui nos suis pauperibusdignaturministros.Illa etiam re levat noster praesul publicamhanc egestatem,quod omnes, quotquot velint conduci, <strong>ad</strong> operas hujus domus,quam nobis aedificat, recipit libenter: quod in hac regione insolensest, tam duris praesertim temporibus. Sic instant surgentioperi mercenarii plusquam ducenti, ut sitpar<strong>ad</strong> dominicamresurrectionem bonam ejus partem perfectamet <strong>ab</strong>solutamfore; illam quippe, quae nobis incolenda est, et h<strong>ab</strong>itanda frequentissime;nam id maxime curat praesul, ut <strong>ex</strong> ipso etiam


618 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1252audivimus. Neque fallemur, quantum licet conjicere. Quoniamperspicimus et rem jam <strong>ad</strong> perceptum cogitatione terminumdeduci, et super<strong>ad</strong>di parietibus ligneam materiam magno ardoreartificum. Aedes etiam sacra,atque <strong>ad</strong>eo reliquum omne aedificium,operante gratia Dei, <strong>ad</strong> cujus honorem coepta sunt,brevi optatum finem consequentur. Praesul majoriin dies amorenostrae Societatis afficitur. Dominus illi suum favorem praestetin omnibus. Haec ideo scripsi, quod sciam gratumjucundum futurum, qui cum illo familiari qu<strong>ad</strong>amtibi acnotitia conjunctuses l .Fratres nostri omnes valent. Nam qui quartanam contraxerant,proximae aestatis injuria, jam illis inimicissimum febriumgenus decedit. Omnes diligenter student in via Domini progredi,in obediendo prompti, in observandis legibus attenti, insedandis afFectibus cauti, in agnoscendis erroribus et confitendispublice, more nostro, diligentes, honestissima negotia et maximepia semper agentes.Quod <strong>ad</strong> studia litterarum attinet, quinque<strong>ex</strong> fratribuspraeceptores sunt latinae linguae, tres discipuli. Magnus estproventus studiosorum , quod miramur, hoc <strong>anno</strong> tam parco etavaro frugum atque eo magis, quod, nobis frequentiam nul-;lam sperantibus, contigit quinquaginta scholasticorum accessio.Copia est <strong>ex</strong>cellentium ingeniorum.Sedulo agunt moderatores ut, et studio discendi et cura servandarumlegum, ev<strong>ad</strong>ant discipulise quotidiemeliores. Magnumfit undique, Christo gratias, operae pretium. Festo purificationisbeatissimae virginis agendaest illis tragoedia, quamP. Dionysius Vazquez, ejus auctor, multo ante docuisset, nisi<strong>ab</strong>esset commoditas apparatus. Argumentum sumptumest <strong>ex</strong>primo Regum, <strong>ab</strong> initio regni Davidis <strong>ad</strong> <strong>ex</strong>ilium ejusdem. ConfidimusDei misericordia efFectum fore, ut et animentur actoresipsi <strong>ad</strong> honestatem et bonas litteras, et spectatoressentiant denostris rebus multo etiam melius.Sacerdotes nostri collegiimultum l<strong>ab</strong>orant ministranda eucharistiaconfertis hominum concionibus, et visitandis reis diverso-familiariter usus fuerat,1Noverat Gutierrius de Vargas Lainium, eoquecum ambo tridentino concilio interessent.


iJanuakii 1557 619riisque inopum, ubi et confessiones audiunt, et doctrinam christianamdocent; atque <strong>ad</strong>eo in <strong>ad</strong>eundis iis, qui <strong>ex</strong>tremo in spirituanimam trahunt, ut <strong>ad</strong>sint l<strong>ab</strong>orantibus, et hac vita solventibusbene precentur, qua re praecipue ducuntur homineshujus loci: idque cum videant quo animi ardore et alacritatehaec pia munia nostri semper obeant, quacumque hora vocenturaccincti.Pater Baptistal, qui agebat Hispali , venit <strong>ad</strong> nos, Patrisnostri Francisci 2 jussu, uttotum Domini servatoris <strong>ad</strong>ventum<strong>ad</strong> hanc civitatem concionaretur. Fuerat enim placentinorumuotis magnopere optatus, <strong>ex</strong> quo, hac praeteriens,obiter h<strong>ab</strong>uitconcionem ;et a P. Francisco petiverant,ut hunc virum apudetiam aliis litteriseos juberet commorari, quod jam significavimus.Placet sane omnibus atquehonorifice accipitur, magniquel<strong>ab</strong>oris ejusfructus colliguntur.Fuit autem illius <strong>ad</strong>ventus necessarius.Nam doctor noster Salinas 3 , cujus haec cura erat,Nunc vero jamquartana vehementer grav<strong>ab</strong>atur eo tempore.prope valet, Christi beneficio singulari.Pater noster Franciscus nativitatis festum hic nobiscum trans-Nam cum venissetegit. <strong>ad</strong> oppidum Xarandillam, imperiocaesareae majestatis accitus, non potuit recusare, quin <strong>ad</strong> vicinosfilios in Domino progrederetur. Magno fuit solatio praesuliet universis civibus, parumlicet moratus. H<strong>ab</strong>uit concionemde nativitate dominica. Charis praecipuefiliolis <strong>ad</strong>ventusuo gratum fecit, qui illius conspectu utilem pudorem ducunt,oratione afficiuntur, factis <strong>ex</strong>emplaribusanimantur. Complutumhinc reversus est, non sine nostro dolore. Dominus eum nobisservet pro magnonostro usu et utilitate.De aliis non tam insignibus, quae divina bonitas pernostroseffecit, cujus generis <strong>ab</strong>latorum restitutio, compositio animorum,non puto meminisse oportere.Satis notum est rructum huncesse nostrorum l<strong>ab</strong>orum prope quotidianum.Illud tamen aliquantogravius non praeteribo. Nuper placentinus quidam sestultus nimium perdiderat, vana quaedam cum sathana pactus,1Joannes Bta. Sanchez.2 Francisci Borgiae.3Marcus Salinas.


620 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1253firmatis etiam pactis <strong>ab</strong> ipso daemone, indissolubili qu<strong>ad</strong>am legeac conjuratione. Multa praeterea erat re obrutus miser, quamalienam <strong>ab</strong>stulerat. Cum autem in morbum incidisset, sacerdotemaliquem nostrae Societatis jussit<strong>ad</strong> se vocari. Hic nequissimamillam conjurationem fecit irritam, instrumentis etiamfoederis in ignem conjectis; <strong>ad</strong>duxitque hominem ut <strong>ex</strong> bonispropriis aliqua divenderet, quo posset satisfacere. Laus Christoin aeternum. Amen.Ne plus afferam tibi satietatis ac fastidii, pleraque omittohujus notae minus nobilia. Deus optimus maximus nobis det,et velle multa inejushonorem et gloriam, et e<strong>ad</strong>em posse paratissimisanimis <strong>ad</strong> <strong>ex</strong>equendum. Placentiae kalendis Januarii?.[1557]. Filius tuus in Christo, licet indignus.Alphonsus Ramirus.Reverendo P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo,elJhs. Al muy P<strong>ad</strong>re maestro Lainez, vicario general de la Compania deInscriptio:Jesus, en Roma. 1*53JOANNES FERDINANDUSPATRI JACOBO LAINEZMETHYMNA CAMPI 27 JANUARII I557l.Res Societatis Methymnae secundis auris crescunt. — Varia munera in proximorumutilitatem socii obeunt.— Capite plectendos, aut carceribus inclusos,juvant.— Ignatii commentationes tr<strong>ad</strong>unt. — De scholis:studentium<strong>ex</strong>ercitationes ac profectus.— Ineunteproximo vere, templi fundamentajacienda.— De sociorum valetudine.tJhus.Rde. <strong>ad</strong>modum in Xpo. Pater. Pax X.' Ea omnia, quae <strong>ad</strong>divinum cultum omnimodamque pietatem spectare videntur, inhoc nostro collegio, favente numine, in dies majora,non sinemagno totius populi profectu, incrementa suscipiunt. Apparetautem non parvus, inter alia, hujus nostrae in hoc populo conversationisfructus in confessionibus praesertim audiendis, tumEx autographo in vol. Epist. Hisp. Ijjjj, fol. 147, 148.


in Januarii 1557 621domi tum in hospitiis,ubi foventur aegroti,tum etiam in carcere,ubi spiritalis multo magis innotescit profectus.Ibi enimpraetor h<strong>ab</strong>itat, qui, cum hoc intelligat et ingenue fateatur, imopublica voce pronunciet, inde non parvum nostros progressumfecisse conjectandum est; quando is unus homo erat, quemprius ante omnes minus nostri studiosum aestim<strong>ab</strong>amus, quippequi primus parisiense decretum hic inpublicum ediderit, pusillotamen aut nullo apud populum favore fultus. Sic namqueDeus, cui sit laus et gloria sempiterna,contorta in suos telarefringit, pravis conatibus obsistit, et in nihilum humana consiliaredigit.Deinde cum is idem praetor, hominem, qui atrox<strong>ad</strong>modum commiserat crimen, capite damnaret, tantaque animipertinatia ac mentis calligine l<strong>ab</strong>oraret reus, utnec su<strong>ad</strong>entibusreligiosis viris, multisque aliis, peccata, in <strong>ex</strong>tremis constitutus,sacerdoti confiteri vellet, tandem praetor duos Patres e domonostra accessiri jussit, qui, totam illam noctem insomnem cumilloducentes, confiteri compulerant, rebusquesuis omnibus riteac recte dispositis,ut verum ac pium christianum decebat,meritoin supplicioanimam <strong>ex</strong>halavit.In spiritualibus<strong>ex</strong>ercitiis hisce diebus non parumhic inChristo profecit sacerdos quidam theologus, cujusdam a consiliisregis filius, vir clarus, etiamsi ob peculiare quoddam impedimentumSocietati nostrae aptus non sit inventus.Scholastici ac bonarum literarum studia egregie apud nosquotidie progrediuntur. Est et hoc paschate acta nobis publicecomoedia, quam secundum festivitatem composuit frater Josephusde Acosta, rem quidem non mediocriter et populiinstructioniet scholasticorum utilitati conducentem l .Omnes scholastici, ut moris est, singulis quibusque mensibusdomi confitentur, qui,ut suorum etiam studiorum quam optimamrationem reddant, nostraque <strong>ad</strong> unguem instituta servent,et in christiana praecipue doctrina quam maxime <strong>ex</strong>erceantur,cura non segnis <strong>ad</strong>hibetur.Ineunte vere, ecclesiae nostrae, favente Deo, fundamentajacientur; quidam enim studiosorum, bis mille aureos operis1 Vide Polanco, t. vi, pag. 567, n. 2447 et seqq.— Ibi enim haec epistolausurpatur.


622 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1253impensis pollicitus est, d<strong>ab</strong>itque plura, quando, <strong>ad</strong>jutus divinagratia, tam egregie coepit. Elargitus est etiam nunc nobis metimnensispopulus frumenti mensurasqu<strong>ad</strong>raginta,deinde <strong>ex</strong> pinetisligna nonnulla, quorum hic magna penuria l<strong>ab</strong>oratur, quamvishoc tempore fames magis et <strong>anno</strong>na premant. Denique,quod <strong>ad</strong> corpoream salutem spectat, recte valemus omnes,etiamsi tum <strong>anno</strong>nae ac famis, quae his <strong>locis</strong> non parum urget,tum etiam italicorum tumultuum, imo atrocium bellorum, quorumfama quotidie magis increbrescit, et Patrum nostrorum, qui<strong>ad</strong> capitulum coguntur, discessus ac profectionis cura, anxiosnos ac sollicitos teneat. Deus illesummus his omnibus digneturprospicere, teque, Pater in Christo perquam colende, in his,quae magis <strong>ad</strong> ejus cultum facere videantur, felicissime servet.Metimnae Campi, s<strong>ex</strong>to calendas februarias 1557. Tuus minimusin Christo filius,JOANNES FERDINANDUS.Inscripio: Jhs. R. do in Xpo. Patri, M. Jacobo Laynez, vicarioSocietatis Jhu. Romae.


SUPPLEMENTUMTOTIUS OPERIS


5 J ULI1 x 539 62 5FRANCISCUS DE ESTRADAPATRI IGNATIO DE LOYOLAEX MONTE POLITIANO 5 JULII 1539lFragmentum litterarum. — Pia puerorum peregrinatio describitur. — Civesquam plures <strong>ad</strong> Estr<strong>ad</strong>a,— consilii capiendi causa, accedunt. Ut e suggestuverba ipse faciat,rogant.Estando en vna montana dos millas l<strong>ex</strong>os de Montepulchano,donde esta vn monasterio de capuchinos, vi que mucha gentede la ciud<strong>ad</strong> venia alli, porque se hazia capitulo, y porque estavaalli vn gran predic<strong>ad</strong>or, que es generalde los capuchinos.Despues desto vi venir vna procesion de c^erca de trecientosninos desnudos y disciplinandose,los quales,como verd<strong>ad</strong>erossold<strong>ad</strong>os, seguian al capitan Xpo. crucifixo, el qual en lugar debandera vno delante [de] todos llevava, cantando todos las letanias,y de poco en poco alta voce <strong>ex</strong>clamando: Misericordia,misericordia. Despues desto, porque en la pequena yglesia tantagente no cavia, se <strong>ad</strong>resco vn altar de fuera, para que del montepudiesen todos oir misa; la qual oyda,se comienza a ordenarde comer, y los pobres capuchinos con su pobreza 2 salian porel monte con vnos canjstros de pedazos de pan, que de limosnah<strong>ab</strong>ian vusc<strong>ad</strong>o, y distribuyan por los ninos, que de diciplinarsecans<strong>ad</strong>os estavan. Quid dicam? Pues he cont<strong>ad</strong>o de la sustentaciondel cuerpo, razon sera que diga del cibo del anima.Pas<strong>ad</strong>a, pues, que fue la comjda, convocatis turbis, coepit inmonte predicare vn sancto capuchino, y debaxo de aquellos.1Ex autographo in vol. C, unico folio, n. 129, prius 226. — Hoc epistolaefragmentum nos olim desiderasse, cum totam Patris Estr<strong>ad</strong>a epistolam,<strong>ex</strong> originali in vol. A desumptam, typis ederemus (Epist. Mixtae, t. 1,pag. 22-25), suo loco monuimus, ibid., pag. 23, <strong>anno</strong>t. 2. Illud vero postea^versiculis <strong>ex</strong>injuria temporis detritum, totum manu P. Estr<strong>ad</strong>a <strong>ex</strong>aratum, inter epistolasvol. C invenimus, apprime cum epistola jam editacohaerens, illamque complens.Quare id ipsum edendum esse <strong>ex</strong>istimavimus, paucis — priore epistola repetitis, ut sensus plenius perciperetur. Caeterum de hacatque aliis hujusce Supplementi epistolis, legantur quae in praefationediximus, pag. 5 et 6.2Hactenus in epistola prius edita. Quae sequuntur in folio n. 129 continentur.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 40


626 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1254arboles est<strong>ab</strong>a la gente oyendo; pero, acav<strong>ad</strong>o que fue aquelsermon, la gente reposo vn poco, y luego, en lugar de merienda,sale otro capuchino y hizo otro sermon. Tornose la gente areposar, y haziendose ya hora de cena, sale otro capuchino a darde cenar a las animas, y refici<strong>ad</strong>as de tanto cibo spiritual, se partierondel monte parala ciud<strong>ad</strong>. Esto sera. a.quanto los ninos.Dire agora de los p<strong>ad</strong>res, que, confusos quelos ninos lesensenasen lo que ellos havian de hazer, se determjnaron dereformarse, y se han hecho constitutiones contra los que blaspheman,y se an en amor reconcili<strong>ad</strong>o muchos, que por muertesde hombres estavan en odio y injmjcicias. Simjliterse anotros humjli<strong>ad</strong>oa demandar perdon a las personas, que offendidoh<strong>ab</strong>ian; y otras cosas que por breued<strong>ad</strong> paso. [No] olvidarelas mugeres, ]as quales, no se si, avergonc<strong>ad</strong>as que todosse emendasen y ellas no, [se] han pariter reform<strong>ad</strong>o, y echoconstituciones c_erca el vestir, y ^erca otras cosas superfluas ydesonestas.Aun dire mas; que el cura a and<strong>ad</strong>o porlas casas de susperrochianos a ver [los] que se querian confesar; y se ha all<strong>ad</strong>oel mesmo cura, el qual me mostro vn papel, [en] el qual seh<strong>ab</strong>ian scripto para confesar y comunjcar, dos 6 tres vezesdobl<strong>ad</strong>o que los que asta aquj por la pasqua se solian confesary comunicar. Esto y otras muchas cosas particulares, que d<strong>ex</strong>opor breued<strong>ad</strong>, todo me paresce vno, imo *muchos milagros queel Senor en estos tiempos haze. Todo sea a laude y gloria suya.Y a lo menos, si estas mis cartas no sirvieren para otra cosa,sea saltem para queel Sefior nuestro sea rengraci<strong>ad</strong>o dello, comospero.Agora dire cerca de mj lo que pasa. Lleg<strong>ad</strong>o que fuj aqui,no se quien me divulgo 6 disfamo de tal modo, que concurriay <strong>ad</strong>huc 2no cesa de venir a mj mucha gente a h<strong>ab</strong>lar, y muchosprincipales a comunjcar conmiyo sus cosas ; y d<strong>ex</strong>andoesto, a mj me an pidido con grandissima instancia que yo ay<strong>ad</strong>e estar en esta ciud<strong>ad</strong> algun tiempo. Io nunca les he queridoprometer cosa alguna, antes siempre he dicho que la mi volun-1Ms.j/mo.2Ms. <strong>ad</strong>uc.


5 J ULn J 539 62 7t<strong>ad</strong> depende de la de toda la Conpanya, y quesin haver consensuy permission dellos, que yo no podria estar; pero que,scribiendome que yo estuviese, que yo estava paratissimo para meemplear, segun mj poca sufficientia, en todas cosas que fuesena nuestro Sefior gratas, y a sus animas vtiles y fructuosas. Ellosme respondieron que les scribirian, rogando por amor de nuestroSenor lo permitiesen, y que, quando no, que harian con elpapa que lo mandase; yasi se determjno que la comunjd<strong>ad</strong>scribiese la carta: va ahi ';vean lo que puede redundar en mayorme envien a mandar. Pue-seruicio de nuestro Senor, y aquellodoles dezir que toda la gente esta mui bien dispuesta, y que nopodre cumplir con tantos como ay.Demas desto, me han mucho molest<strong>ad</strong>o y molestan que yoaya de leer los evangelios 6 otra alguna lection de la sacrascriptura, maxime por <strong>ex</strong>tirpar vnas lectiones que se [dan] depoesia y otras f<strong>ab</strong>ulas; y tanbien vna prediqueta,6 no se comola llame. [Dicen] las mugeres y hombres que iran, y en estoponen tanta instantia, que, aunque yo no sea ente ni quiera, mesera forc<strong>ad</strong>o hazer. Pero spero en nuestro Senor, in quo suntomnes thesauri sapientiaeet scientiae <strong>ab</strong>conditi 2 , que, siendo yode tal suerte violent[<strong>ad</strong>o], podra, no solum por mj,sed etiampor vna piedra operar cosas grandes, pues es agora [la]mismapotentia que era en eltiempo de Balaan.En esto, aunque yo quisiera sperar dellos respuesta, piensono sera posible, pero no [dejen] largamente a todo [de]meresponder, porque no haga cosa que no les fuese grata. Holgaremucho que me avisen largocerca otras muchas cosas, en lasquales por ignorantia podre [errar (?)] y sea lo mas presto queser pueda, por amor de nuestro Sefior. No sea como en Senna,que en todo [el tiempo] que alli estuve no me respondieron acartas. Y la via, creo, que sera. mas segura, s[era enviarlas] aSena, para que luego Mtre. Simon 3 me [mande (?)]las cartasaca; 6 por el que esta lleva [si puede (?)] tornar presto; si no,no speren tanto.1Ms. ay.2Ad Col., ii, 3.3P. Simon Rodrigues. Polanco,t.I, pag. 81, n. 10.


628 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 12551955DIDACUS CACERESPATRI IGNATIO DE LOYOLAPARISIIS 2 FEBRUARII I54I*.Queritur de litterarum tarditate aut amissione. — Exercitationes sodaliumparisiensium.— Plures ignatianis commentationibus <strong>ex</strong>coluntur.La suma bond<strong>ad</strong> de Xpo.tJhus.N. S. seasiempre en nuestro favory ayuda. Amen. Vna carta recebimos <strong>ab</strong>ra diez dias, en la qualmostrav<strong>ad</strong>es no aver recibido de aca ninguna 2 carta: de lo qualno estoy muy espant<strong>ad</strong>o, viendo que con quanta diligencia allateneis de nos escribir, tanbien estamos aca dos y tres meses sinver carta de alla;y quando viene, llega tan vieja, que quedamoscon mayor cuyd<strong>ad</strong>o de desear s<strong>ab</strong>er cosa nueva. Tengo porcierto, que, si falta ay, tiene 3 a los mensajeros, porque de aquitodos los meses se escrive vna y dos vezes alla.D<strong>ex</strong><strong>ad</strong>as qu<strong>ex</strong>as de negligencia, doy muchas graciasa N. S.con aumentoque todas las cosas suceden alla en su servicio, yde fervor de los hermanos. Plegaal Senor quein dies etiamaugmentetur, quod facile spero, si interiori mente Xpum., etipsum crucifixum, contemplemur. De aca, gratia superis, no aysino mucho biem de los que aca estan, porque los que estudian,faciunt vt debent los :que an estudi<strong>ad</strong>o, se enplean dellos enbuenas conversationes. Digolo por el canonigo 4 , que ya a sac<strong>ad</strong>ode <strong>ex</strong>ercicios a vn mancebo valenciano 5 de buen spiritu ydoctrina no poca, con propositos de seguir a Xpo., a monteOliveto vsque <strong>ad</strong> crucem ; y tiene otros dos en <strong>ex</strong>ercic/ios, el1Ex autographo in vol. Epist. P. Lainez, unico folio, n. 115, prius 9.2 Ms. ninnguna.3Imperfectus sensus. Plenior erit: quod si litteris nostris careatis, procerto h<strong>ab</strong>eo id t<strong>ab</strong>ellariis tribuendum esse, vel t<strong>ab</strong>ellariorum culpam esse;nam istinc singulis quoque mensibus semel aut bis scribitur. Cf. Epist.Mixtae, t. 1, pag. 52 et 57.4P. Hieronymus Domenech, sociis parisiensibus praefectus.5Jacobus Miron. Epist. Mixtae, t. 1, pag. 57 et 59.


22 AUGUSTI I542 629vno italiano y el otro ! espanol; el <strong>ex</strong>ito de los quales espefoque sera bueno, si non durum apparet verbum illis illud: v<strong>ad</strong>e,et vende que h<strong>ab</strong>es 2 etc.,De mi os digo que estoy con mis males acostumbr<strong>ad</strong>os, yavn algunos nuevos: por lo qual rog<strong>ad</strong> al Senor por mi, porquecorporis infirmitas spiritum non hebetet.No se ofrece otra cosa que dezir, porque pienso que losdemas escriben. De Paris ii de Febrero 1541. De bond<strong>ad</strong>pobre,Inscriptio:maestro Ynigo de Loyola,tCacres. 3Jhus. A mi y en Xpo. nuestro senor hermano, elen Roma.BERNARDUS DE LA CRUZEPISCOPUS STI. THOMAE[PATRI SIMONI RODRIGUES?]4CONIMBRICA 22 AUGUSTI I542.—Acceptis litteris rescribit. Scholasticos Societatis Jesu, Olisipone missos,humanissime <strong>ex</strong>ceptos fuisse, dicit, eosdemque optimum sanctimoniae<strong>ex</strong>emplum praebere.— Doctorem Henricum, <strong>ad</strong> curiam regis euntem,valde commendat.Seilor. Nuestro Senor sea sienpre en su alma, ylo conseruey esfuerce en su sancto seruicio. Vna de V. m. recebi y conella mucha consolacion, asi por s<strong>ab</strong>er de su salud, como porloque en ella me escrevia aserca de lo que con S. A. avia pas<strong>ad</strong>o.N. S. le pague todas esas charid<strong>ad</strong>es y favores.Sobre lo del vicario, ninguna respuesta tengo; no me espanto,segun ha est<strong>ad</strong>o estos dias ocup<strong>ad</strong>o. En teniendo V. m. alguntanto de alivio y oportunid<strong>ad</strong>, allende del seruicio que a Dios1Ms. eotro.2Matth., xix, 21.3De Didaco Caceres vide alibi dicta, Epist. Mixtae, t. l, pag. 61, 63,72, 582.4Ex apographo in vol. Epist. episcoporum, unico folio, n. 82, prius155, antiquitus 82.


630 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1256N. S. ara, recebire yo grande merced y consolacion en quea S. A. se lo torne a la memoria.La carta que S. A. escribio sobre la casa paralos estudiantesde la Compania, no fue nesesaria *:ya yo los avia proveido decasas. A mi pareser, ellos estan agora bien aposent<strong>ad</strong>os y en lomejor de toda la vniverc/id<strong>ad</strong>, y asi ellos lo muestran estar biencontentos. Puedo dezir a V. m. su vida y <strong>ex</strong>emploser de verd<strong>ad</strong>erossiervos de X.°, que todos estan de ellos muy edific<strong>ad</strong>os.N. S. por su misericordia los conserue. Tenga V. m. dellosmucho cuyd<strong>ad</strong>o. Yo ninguna cosa puedo; mas lo que en mifuere, tenga por sierto que lo are, como por mis propioshermanos.El doctor Mtre. Enryque 2 , que tiene de ellos especjal cura,continuamente los visita, el qual va alla a la corte del rei conpaz y amor a defender su propia justic/ia y honrra, porque convn Luis Nunez, segum me dize, tiene diferencia. Tengo porescuz<strong>ad</strong>o encomendarlo a V. m., porquesoi sierto que, siendoel tan bueno y tan virtuoso, lo ha de amar y favorescer. Lo quecon justicia pudiere, por amor de Dios le ruego aga por el,para que con honrra y contentamiento torne a esta vniverc/id<strong>ad</strong>a honrrarla. Y pues a mas alargarme no me dan lugar, c,eso,a N. S. rogando sea siempre en su alma, ylo conserue en susancto amor y temor. De Coimbra 22 de Agosto de 1542.Tuus senper in Domino conseruus,Episcopus Sancti Thome 3 .Inscriptio:Copia del obispo para Lisboa.1«Ahora, despues que nosotros venimos, ha escripto alli elRey alRector de la Vniversid<strong>ad</strong>, que nos aga dar otra casa...» P. Martinus deSantacruz Patri Ignatio de Loyola, Olisipone 26 Augusti 1542. Epist Mixtae,\.I,pag. 106. — «Cum scholasticos duodecim, partim Roma et Parisiismissos, partim ibidem <strong>ad</strong>missos, Simon in aede divi Antonii aliquandiuretinuisset, jussu Regis tandem eos Conimbriam... mense Junio deduxit.»Polanco, t. 1, pag. 104, n. 45.2Henricus de Cuellar?3«Don Fr. Bernardo de la Cruz, del Orden de Predic<strong>ad</strong>ores, obispo deSanto Tome y Rector de la Universid<strong>ad</strong> de Coimbra..., Inquisidor desde eldia 15 de Octubre del ano 1541.» Sousa, Verd<strong>ad</strong>ero origen... de laInquisicibn en... Portugal, pag. 126.


4 Augusti 1544? 6311*5*JACOBUS MIRONPATRI IGNATIO DE LOYOLAVALENTIA 4 AUGUSTI I544?'Ignatium rogat, conimbricensi <strong>ex</strong>perientia edoctus, ne scholasticos <strong>ex</strong> urbe—mittat, nisi praestantes ingenio sint. Quid sibi faciendum sit de illis,qui apud doctorem Ortiz commorantur, <strong>ex</strong>quirit.— De Antonio Gou, Societatiscandidato. — De sacerdotio Patris Hieronymi Domenech incommutando.-LtaliaCharissimo P<strong>ad</strong>re. Por <strong>ex</strong>perientia vimos en Coinbra quepodia poco a poco escoger los meiores studiantes, asi en spiritucomo en letras, paralaCompania, de todo el studio. Asi que,P<strong>ad</strong>re mio, sintimos mucho aca que,si no fuesse vna personamuy seyal<strong>ad</strong>a, que no la enuiasse aca. a. estudiar, pues, gracias alde lasSeiior, nos da tan buen aprecio aca, que podamos scoger2meiores. Yo no se si me engano, pero pienso que, s<strong>ab</strong>iendoeste auiso V. R., de aca, se olgara mucho que aya tal disposition,y cumplira con lo que deseamos. 3Porque ha h<strong>ab</strong>ido algunosinconuenientes en Coinbra, de no hauer mir<strong>ad</strong>o en esto. Y yo,dicho esto, charissimo P<strong>ad</strong>re mio, todo lo que V. R. ordenare,lo tomare como la uolunt<strong>ad</strong> del Senor, laquitando mia.Aquellos dos 6 tres hermanos que vinieron con el licenci<strong>ad</strong>oAraoz \ d<strong>ex</strong>amos los dos dellos en casa del doctor Or-1Ex autographo in vol. D, unico folio, n. 113, prius 754. — Non apponiturepistolae dies scriptionis. Ex his autem, quae in ea tractantur, <strong>ad</strong> ipsaincun<strong>ab</strong>ula collegii valentini spectare videtur. Jam, Valentiam <strong>ex</strong> Portugalliapervenerunt socii 1 Julii 1544, Epist. Mixtae, t. I, pag. 176. Igiturante hunc diem data epistola non est. Cum vero in ea praecipue agatur desociis Roma profectis, apud doctorem Ortiz commorantibus, de quorumdestinatione interpellatur Ignatius (quae res diu procrastinanda non erat)verisimile est Ignatium a Mirone interrogatum fuisse paulo post suum invalentinam urbem <strong>ad</strong>ventum. Et fortasse hanc epistolam, soli Ignatio destinatam,illis inclusit litteris, quas die 4 Augusti 1544 Miron Romam transmisit.Epist. Mixtae, t. 1, pag. 17 5-1 81.2Ms. engayo.3Ms. vuido.4«Cum Antonius Araoz Romae aliquandiu fuisset in consuetis Socie-


632<strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1257tiz ! hasta , que nosotros les auisassemos que hauian de hazer desi.Aqui no tenemos apareio para tenerlos, y mas son ya dealguna ed<strong>ad</strong> prouecta y con esto s<strong>ab</strong>en poco; de modo que yono se que haga dellos, sino enuiarlos otra vez a V. R., 6 queV. R. les diesse licentia, si tenian algun voto, por el qual stuviessenat<strong>ad</strong>os a laCompania, para que se pudiessenmeter enotra religion, lo qual no se cierto si ellos lo querrian hazer;pero creo que, con su sancta simplicid<strong>ad</strong>, que a doquiera podranseruir al Seiior. Sobre esto y sobre lo que a V. R. pareciere,me hauise lo que me manda que se haga.Vno me paresce que tiene recebido el licenci<strong>ad</strong>o Araoz enBarcelona. Dixonos el licenci<strong>ad</strong>o en Portugal, que conuerniamucho para tener cargo de casa y tener cargo de todo el <strong>ex</strong>terior.El licenci<strong>ad</strong>o le scriue vna carta, que, vista aquella, luegose venga aqui Valentia. Dizenme a.que tiene mucha ed<strong>ad</strong>, quesera de treynta y sinco ailos, hombre que tenia su casa, ya notario2 .Plega al Senor sea qualtodos deseamos. El licenci<strong>ad</strong>o ledio los <strong>ex</strong>ercicios, v dize mucho bien del. El fin quetenia ellicenci<strong>ad</strong>o del es, que,a. c<strong>ab</strong>o de tiempo,se hiziesse sacerdote ytuuiesse aqui cargo de todos nosotros en lo<strong>ex</strong>terior de toda lacasa. La carta, para que viniesse, enbiamos a Barcelona. Hernandonos sirue aqui, entretanto que el verna, el qual muchose encomienda en las oraciones de V. R. 3tatis ministeriis occupatus, sub hujus anni 43 finem in Hispaniam cumquinque sociis remissus est.» Polanco, t. I, pag. 118, n. 57. Litteras ipsiusAraoz afferunt Epist. Mixtae, t. 1, pag. 158-171, et Cartas y otros escritosdel B. P. Pedro F<strong>ab</strong>ro,t.1, pag. 400-404.1In oppido prope Matritum, cui nomen Galapagar, aedes h<strong>ab</strong>ebat doctorPetrus Ortiz, Societati <strong>ad</strong>dictissimus. «Vine» inquit Araoz, «a Galapagaral Doctor Ortiz, con el qual auiendonos in Domino mucho goz<strong>ad</strong>o,partf para Portugal.» Araoz Patri Claudio Jaio, 8 Maji 1544. Epist. Mixtae,t. I, pag. 166. — De doctore Ortiz videantur Cartas y otros escritosdel B. F<strong>ab</strong>ro, t. 1, pag. 405-412.2Antonius Gou, postea Societatem ingressus,et in ordine fratrumco<strong>ad</strong>jutorum <strong>anno</strong> 1556 vita functus, de quo saepe in superioribuf voluminibus.3Hujus «Hernando» mentionem, plenam laudis, facit Araozius. Epist.Mixtae, t. I, pag. 149. Videtur autem esse Ferdinandus de Avendano, dequo haud semel fit mentio in vol. 1.


4 Augusti 1544? 633Sobre la canongia del canonigo Domenech ! ,me h<strong>ab</strong>lo vn<strong>ad</strong>euota muger, que se llama la empared<strong>ad</strong>a de san Nicolao 2 ,diziendome que le parescia inconueniente y scandalo conmutarla canongia con los benefficios. En fin la razon que tiene masprob<strong>ab</strong>ilid<strong>ad</strong> es, que, como seamos oblig<strong>ad</strong>os a elscoger meioren vida y doctrina, para dar vna cosa semeiante, como es lacanongia y todos los benefficios, quandose haze esta conmutation,no se mira quien es apto por vida y doctrina, sino que,quien tuuiere benefficios para conmutar con ella, que aquel tomaran,bueno 6 malo. La qual razon sin duda muestra teneralguna verd<strong>ad</strong> en si, y yo sin duda no la se bien soltar, y poreso lo scriuo a V. R., que me auise en ello lo que siente; porqueme dixo el licenci<strong>ad</strong>o que estas cosas de la dispensation delos bienes del canonigo, no entendia V. R. n<strong>ad</strong>a en ello. Para<strong>ex</strong>cusation del canonigo en esto, dixe que61)o tenia bien mir<strong>ad</strong>otodo eso, y que tenia por cierto quetodo lohauia de hazera mayor seruitio de N. Y S. mas se dixo tambien alli <strong>ad</strong> aquelpunto, que dauan la canongia a quien tenia los benefficios y noa.otro; que hazia bien a este tal en darle la canongia; porqueantes, con lo que tenia, estaua en mas cargos y mas peligro, y1P. Hieronymus Domenech, canonicus olim valentinus, qui sui sacerdotiiproventus et materna bona <strong>ad</strong> erigendum Valentiae Societatis collegiumdestinarat.2Plures erant Valentiae hujusmodi feminae, parietibusinclusae. Deillis haec tr<strong>ad</strong>it Teixidor, Antigiied<strong>ad</strong>es de Valencia, t. n, pag. 247.«Llamavanse semejantes mugeres Inclusas, Reclusas, Hermitanas 6 Empared<strong>ad</strong>as:i se encerravan entre quatro paredes, no en castigo de su malvivir, sino libre i voluntariamente con aprobacion de sus confessores,iassenso de sus parientes para hacer penitencia, entregarse a la contemplacion,para iconseguir otros fines buenos... Emparedamientos... huvo contiguoa la Iglesia Parroquial de San Estevan...; otro .. junto a la Iglesia Parroquialde San Andres...; junto a la Iglesia Parroquial de Santa Cruz aviaotro.» Et paucis interjectis, subdit: «Por conclusion de estos antiguos Emparedamientoshago presente, que el Senor Arzobispo Ayala, en el Synodoque celebro en su Catedral de esta ciud<strong>ad</strong> a 5 de Mayo del ano 1556, est<strong>ab</strong>lecio,Act. 2, cap. 13: Faeminae, qnae solent, parietibus circumseptae,in Templis degere, posthac non <strong>ad</strong>mittantur. Quae vero suutjam innostrts Ecclesiis <strong>ad</strong>missae, visitentur et Ordinarii jarisdictioni subdantur,nisi <strong>ex</strong>pelli indemaluerint. Missae vero apud eas ne celebrentur,nisi ipsis in mortis articulis constitutis.»


634 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1258con la canongia no los tiene; perome satisfago bien.siempre me paresce que noPlatique yo aqui con algunos, si los canonigos permitirianann<strong>ex</strong>ar esta canongia mesma al collegio,dando dello toda larenta y los precasos sin seruirla. Pareciales que no Io permitirianlos canonigos; que dignid<strong>ad</strong> en la iglesia mayor,tal comola de canonigo, no permitirian que omnino se amortiguasse. Entodo me scriua, por amor del Senor, P<strong>ad</strong>re mio, lo que leparesce, y asi mesmo se informe si le pareciereser seruitio delSenor meterse en ello de lo de mas conmutationes de laque tiene intento de hazer. Filius in Domino,lnscriptio: Para el P. Inigo, a solas.Miron.iglesia,1958EMMANUEL MIONAMORILLOROMA. ..1545? lDolet <strong>ex</strong> animo Miona se et Ignatium, cui a confessionibus fuit, et Societatemejus sequutum prius non fuisse.— Boni <strong>ad</strong>eo <strong>ex</strong>cellentis, quod divinobeneficio <strong>ad</strong>eptus ipse est, cupit Morillo, sibi carum, participemefficere.Jhs.doMuy R. seiior.Dios N. S., s<strong>ab</strong>idor de todas las cosas, que me es bueno yverd<strong>ad</strong>ero testimonio, manifieste a V. R. lo que a mi spiritua tuvido por bien de dinnarse, en se me aver tanto y tan clara-1Ex autographo in vol. C, duplici folio, n. 151, prius 416, 417. Adeofuit haec epistola a Polanco castigata, ut saepe difficile sit statuere quidauctor ipse scripserit. Difficilius autem apparet nunc quid P. Miona, quidvero P. Polancus delevit. Constat hanc epistolam Romae scriptam fuisse <strong>ex</strong><strong>ad</strong>ditionibus ipsi a Polanco factis; ultima enim verba sunt: «De Roma...»—Quisnam vero fuerit vir 111 c Morillo, cui epistola mittitur, nos quidem fugit,nec conjecturis, <strong>ex</strong>igui fortasse ponderis, lectorem detineri ac remorari cupimus.Jacobo certe Morello, cujus <strong>ex</strong>amen alibi affertur, N<strong>ad</strong>al, Epist.,t. 11, pag. 557, 558, convenire nequeunt, quae in hac epistola continentur.Etenim, ut ibi legimus, Morellus a P. Paulo de Achillis Lutetie... <strong>ad</strong>missus


1545? 635mente manifest<strong>ad</strong>o; no digo despues que de aca V. R. se partioluego, mas despues, de pocos dias aca, dandome a ver tan inef<strong>ab</strong>lementela cegued<strong>ad</strong> en que toda mi vida he viuido iest<strong>ad</strong>o,no solamente en eltiempo de mi jobentud y puericia,mas despuesque soi sacerdote, y despues que pens<strong>ab</strong>a ser ya docto yesperiment<strong>ad</strong>o y biejo, pensando de dar doctrina y modos deviuir cristianamente *,no solo a losmuy perfectos religiosos idoctos, mas a los mui santos y perfectos barones, siendo persu<strong>ad</strong>idode mi ciegaidepr<strong>ab</strong>atissima ignorancia, que sentia itenia y entendia el espiritu de Dios N. S., que X.° Jhu., senornuestro, y su sancta scriptura a. los humildes de spirituse manifiestay rebela, como a los superbos, como a.mi, a est<strong>ad</strong>o ascondidoy priu<strong>ad</strong>o (?) y muy de l<strong>ex</strong>os, enganandome con misantid<strong>ad</strong> de uida y obras y <strong>ex</strong>emplo, etc, como aquel purophariseo, etc, si mas no es licito de dezir; y siempre incessanterno d<strong>ex</strong><strong>ab</strong>a de dar y siempre influir dones sobre dones, graciassobre gracias, inspirac/iones sobre inspiraciones en tantosy tan diuersos modos y maneras, en especial de pocos diasantes que de Paris saliese 2 ,como despues porel camino y acac<strong>ad</strong>a dia.Como crecian los dones y gracias,era tanta la <strong>ab</strong>undancia ycrecimiento de mi iniquid<strong>ad</strong> y malicia y misera ignorancia, queel enemigo no d<strong>ex</strong>o de tanto apoderarse sobre de mi, que yoraense Augusto 1544, mense Septembri Romam profectus est; quo etiamtempore, dum in viam se dat Miona ut <strong>ad</strong> Ignatii conspectum veniat, Mediolaniaegrotans cogitur paulisper consistere. Polanco, t. I, pag. 140,n. 76. Illud certum est epistolam hanc insigne praebere <strong>ex</strong>emplum christianaehumilitatis Patris optimi Emmanuelis Miona. Atque hacc potissimacausa est cur hujusmodi litteras prelo subjiciendas duximus.— - Prob<strong>ab</strong>ileitem est easdem datas fuisse non multo post quam Societatem ille ingrederetur,qua de re, l<strong>ab</strong>ente <strong>anno</strong> 1545, laetitia gestiens scribit Araoz, Epist.Mixtae, t. 1, pag. 243. Cum autem in hac epistola sermo fiat de sociis inGallia versantibus, deque antistite claromontano, qui, Miona auctore, aMorillo consulendus est, <strong>ex</strong>istimamus eam scriptam fuissc inter annum1545 et 1546; nam tunc et nostri Parisios rediere, et clarissimus Gulielmusdu Prat studium in Societatem majorem in modura ostendere pergebat.Polanco, t. I, pag. 156, n. 97, pag. 182, n. 136.1Ms. x^anamente.2Parisiis Romam profectus est Miona, ut Societatis tirocinium poneret,<strong>anno</strong> 1544. Polanco,t.1, pag. 140, n. 76.


636 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1258no oso, no solamente dezirlo, mas ni pararme a pensarlo, detemor que de nuevo no cargue sobre mi mis pec<strong>ad</strong>os y ingratitudese ignorancias [de] queel Senor hasta aquime ha libr<strong>ad</strong>o,y tenga por bien de no se acordar dellas y me goardar; y todoesto (por <strong>ab</strong>reuiar) por no <strong>ab</strong>er conocido el espiritu y <strong>ab</strong>undanci<strong>ad</strong>e clarid<strong>ad</strong> en todas las cosas que nuestro magnificoDios y sefior X.° Jhu. a d<strong>ad</strong>o y manifest<strong>ad</strong>o en elspirituanimo y cuerpo de esta criatura suya, Ignacio de Loyola y pormedio suyo a toda esta su Compaiiia, que quien lo dize asi comoquiera a quien no tiene el mesmo spiritu y lo siente, y gustancomo todos aquellos que bien lo han s<strong>ab</strong>ido beuer, paresceque es vna cosa como de lei o seta o nueva opinion,como nose a d<strong>ex</strong><strong>ad</strong>o dezir y ponerlo en prueba,en especial de aquellosque han presumido de ser lumbreras. Sino que proueiendolo elSenor, porque su pal<strong>ab</strong>ra sea siempre cumplida y su obra manifest<strong>ad</strong>ay reuel<strong>ad</strong>a, an seido ya libr<strong>ad</strong>os deste peligro, y nodigo dellos y los que la siguen, que a los ciegoses esto noto entoda la cristiand<strong>ad</strong> l y de todos am<strong>ad</strong>a y querida y busc<strong>ad</strong>a yno poco dese<strong>ad</strong>a, y con obras no qualesquiera confirm<strong>ad</strong>a, masavn entre los infieles no poco dilat<strong>ad</strong>a. Y por <strong>ab</strong>reuiar y tornara. casa al proposito, pues que esto es escus<strong>ad</strong>o, poryser tanmanifiesta, la pluma lo a corrido, digo que vna de las cosas quea mi anima mas pena y tormento en esta vida da, es aver yosobre todos los de la Compaiiia conoscido antes a micer Ignacioen Alcala y en Paris, siendo su confesor, aque mas de losxx aiios, yasu bendita y santa Compaiiia; y <strong>ab</strong>iendolos a todostanto confes<strong>ad</strong>o y convers<strong>ad</strong>o y comunic<strong>ad</strong>o, como mejor y maslargamente s<strong>ab</strong>ra, aver seido tan ciego y rudo y duro, y tantosy tan poderosos mis pec<strong>ad</strong>os, que por ninguna parte en mi podieseentrar ni conoscer, ni reposar por solo vn lapunto lumbresobrenatural y gracia y muy sancto elspiritu que Seiior a todosestos, que en su sancta Compaiiia perseueran, da, asi a grandescomo a pequenos, a biejos como a jobenes,a doctos como a indoctos,a mugeres como a hombres 2 .Y despues de lo dicho, la segunda cosa que la mesma pena1Ms. xiand<strong>ad</strong>.2Polancus corr<strong>ex</strong>it: y d los qne dellos se ayudan, Jiombres 6 mujeres.


i545 ? 637a mi animo mas da, es que, siendo V. R. mi p<strong>ad</strong>re y yo suyo,y su hijo y mi hijo, tan intrinsecamente y con tantaobligacjony deuocion y mutua charid<strong>ad</strong> y con tanta similitud interior ycomo esteriormente, y casi con las mesmas yntencjones y deseos,y en los modos y vida no mui diuersos, que yo no he resceuido6 seido capaz de esta verd<strong>ad</strong>, que el Seiior por su mera, inef<strong>ab</strong>leliberalid<strong>ad</strong> y bond<strong>ad</strong> me a manifest<strong>ad</strong>o de muy poquitos diasaca, y esto vsando conmigo con su inmensid<strong>ad</strong> y clemenciaindicibile de sus misericordias. Digolo esto por aver seido, nosolamente capaz y merescedor desto, mas ser en lo profundode los <strong>ab</strong>ismos demergido, por aver tanto d<strong>ad</strong>o lugar y credito,no solamente a aymaginaciones y juizios, mas a poner por obralo que podia dentro de mi y algo de fuera, para ver lo que estos ami parescia querian simular 6 fingirsus virtudes, santid<strong>ad</strong> y cienciasy sapiencias sobre las de todos, 6 dando lugar y casi consintiendointerior como esteriormente, con tanta crueld<strong>ad</strong> de animo,siendo yo tan miser<strong>ab</strong>le, que no puedo dezirlo ni pensarsin lagrimas <strong>ex</strong>teriores 6 interiores. Por eso quiero cesar y tornaral puesto de lo que a mi da mas y maior pena, siendo yo lamiseria miser<strong>ad</strong>a que soi, no aver avido y resceuido 6 conos-^ido esta gracia el tiempo que aca estuvo V. R., pues ia agora,que querria, no puedo ni soy n<strong>ad</strong>a <strong>ab</strong>erle comunic<strong>ad</strong>o 6 ayud<strong>ad</strong>o,pues N. S. le da otra disposition y fuerc^as de las que a mimis pec<strong>ad</strong>os han quit<strong>ad</strong>o, para que, lo que yo pierdo y ganarno puedo, V. R. lo ganase, pues ya en esa vniuersid<strong>ad</strong> se halla,<strong>ad</strong>onde estan los de esta bendita Compaiiia y queel buen obispode Claramonte tanta lumbre y conoscimiento desta santa'Compaiiiay de su tan sana y como nescesaria doctrina le da, no d<strong>ex</strong>ede la cumunicar de otra manera que de hasta aqui, pues deseaver el fruto de sus buenos y santos propositos, que el Seiior,cumpliendoselos, a d<strong>ad</strong>o, pues a puesto a estos entre otros enestos tiempos, y siendo de la mesma y nuestra profFesion, bieny sanamente entendida, por instrumentos y medios para seraiud<strong>ad</strong>as todas aquellas personas, a quienel da algunos medioscorporales y temporales en lo spiritual, mientra el Sefior da eltiempo y lugar; y esto porque soi mui cierto que de otra maneralo <strong>ad</strong>operara y pondra por obra, que no yolo s<strong>ab</strong>ria dezircomo lo siento y deseo. No quiero mas dezir ni ser prolixo,


638, <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1259por ser estas cosas y consistir mas en obras que en pal<strong>ab</strong>ras.Y pues queeltiempo y nescesid<strong>ad</strong> nos insta, y yo ya delibero,ac<strong>ab</strong>o, deseando su bendita respuesta y noticia de todas lascosas que pasan alla en el seruicio y maior al<strong>ab</strong>anca del Seiior,y dandole infinitas gracias incesanter por esta misericordia queel a tuvido por bien de me hazer, y aversela podido comunicary escreuir con mi propia mano, para que me aiude con sus orac/iones,pues que, como mejor s<strong>ab</strong>ra, es don tan grande, comoque a seido este, que en esta vida me diese del conoscjmientode si y de mi, pues sin este no se puede hazer cosa que algo nin<strong>ad</strong>a balga,sino banid<strong>ad</strong> de banid<strong>ad</strong> etc.Manu P .Polanco: Del doctor Miona a Morillo.1859FRANCISCUS PALMIUSPATRI IGNATIO DE LOYOLABONONIA g JANUARII I546l .Socios Bononiam mitti, qui piis civium votis satisfaciant, vehementer rogat.— Plures in sacro meditationum secessu <strong>ex</strong>erceri cupiunt.fLa somma gracia et amore dt Christo nostro signoresia semprecon tutti noi. Amen. Sin' hora son stato espettandoche S. R.mi contentasse di quello, che con tanta instanza Je supplicauo; mahor ueggio che per miei peccati non ho meritato tanta consolatione.Per la quale cosa di tale sorte gia non son smarito, chionon pensi,se non per amore, almeno peril mio importunare,ottenere il mio desiderio. Et se non fossero stati ligrandi impedimentidi queste feste, che alle fiate erano tanto grandi,chionon trouauo tempo di reficiarme, hauerei piu presto scritto.Per tanto hor, che alquanto son quetato, de nouo priego etsupplico S. R. uoglij presto prestosodisfare al mio et de moltepersone desiderio, risguardando al granfrutto che nelle animesipuo fare, et al commodo et utile alla inCompagnia breue1Ex autographo in vol. Epist. diversorum, unico folio, n. 6, prius183.— Usus est hac epistola Polanco,t. 1, pag. 174, n. 123.


g Januarii 1546 639potria redondare, che, certo, hor mandando quella qua unoconditionato, non passera uno <strong>anno</strong> che haueremo parechiatoelluogho a tre o quatro compagni. Perche tanto e il numerodelli deuoti della Compagnia et il desiderio digrande uederlequa qualche fundamento, che la cosa non puotra passare altrimenti.Delle commodita che quase hauerano, per due mie ho 1'a pieno auisato. Io non le diro altro, saluo che per amore delSignore la prego me uoglij in questo sodisfare et presto risoluermi.Et tanto piu, perche ho certe persone perle mani, cheson venuti a fare li esercitij, et li ho intratenuti sin' hora, sperandodouessero essere esercitate da quello venesse, per nonhauere io mai esercitato alchuno, maxime in quelle materie delleelettioni. Et perche da queste persone spero gran frutto ,nonho voluto mettere le mani in cose chel non me basti 1'animo,maxime hauendo hauuto 1' intentione ho hauuta che uno dellaCompagnia hauesse da uenire, che fosse in tutte le cose di mepiu sufficienza, perche in me e tanto puoca, che ogni unom' auanza.Et fra li altri u\ e ilpreposito de Forli, quale e giouane, etha qualche prencipiodi lettere, del corpo prosperoso, humile,di natura dispositissima, quale tiene grandissimodesiderio difare questisanti esercitij,et sta assai bene di faculta patrimoniale,et ha beneficij per 200 V d' intr<strong>ad</strong>a, quale cose, quandosi disponesse, come penso si disporra, seriano per dare fonda-Et come io hebbe 1' intentionemento alli nostri dissegni.che S. R. manderia qua uno, staua per serarse et fare li esercitij,et io di subito 1' intratene a questo fine, che quello venesse,tenendolo piu sofficiente et esperto di 1'me, hauesse da esercitare,et cosi uoglio espettare insino che quellame risolua. Etcosi faccio fine, raccomandandome alle sue diuote orationi insiemecon tutte queste persone deuote. Da Bolognail nono diGenaio m. d. xlvj. Di V. R. nel Signore figliolo,Don Francesco Palmio.Inscriptio: Al Rdo. nel Signore nostro, P<strong>ad</strong>re M. Ignatio deLoyola, P<strong>ad</strong>re suo osseruandissimo. In Roma, alla Compagni<strong>ad</strong>el Giesu, appressosan Marco.


640 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1260PHILIPPUS,i«6©HISPANIAE PRINCEPSJOANNI DE VEGAMATRITO 22 FEBRUARII I546 *.De instauranda in coenobiis Catalauniae sacrarum virginum disciplina.tTEl principe. Juan de Vega, pariente, del consejo del emper<strong>ad</strong>ormi senor, y su embax<strong>ad</strong>or. Ya teneys entendido, por lo quealgunas vezes se os ha scrito, la volunt<strong>ad</strong> y deseo que S. M. yde la coronayo tenemos que todos los monesterios de los reynos de Aragon se reformen y reduzgan a la obseruancia y biuan enla buena orden y recogimiento que conuiene, por lo que ymportaal seruicio de N. S. ; y asi mismo haureyss<strong>ab</strong>ido como diuersasvezes se ha scripto a S. S. para que diesse breues y comissiones,como en effecto ha d<strong>ad</strong>o algunos para quese entendiesseen la reformacion y reduction a obseruancia de los monesteriosde monjas del princip<strong>ad</strong>o de Cathaluna. Y porque, aunqueseha entendido en ello y comenc<strong>ad</strong>o a poner por obra, no se hapodido hasta agora effectuar, 6 por el descuydo de las personasa quiense ha cometido, 6 por no hauer s<strong>ab</strong>ido vsar de los mediosque conuenia, 6 por los estoruos que en semejantesobrassuele poner el enemigo, de que no podemos d<strong>ex</strong>ar de estar concontinuo cuyd<strong>ad</strong>o, por ser esta cosa de tan gran bien paraaquella prouincia, tan necessaria y conuiniente y de tan granseruicio de N. S., que no se podria mas encarescer. Y pensandoen ello algunas personas de religion y buen zelo, nos handicho que tienen esperanca que, con escreuir a S. B. y algunoscardenales sobrello, y a vos para que loalprocurasedes, y maestroInigo para que lo acordasse, que se podria hallar algun2buen medio para effectuarse este sancto desseo queS. M. tiene;1Ex transumpto coaevo in vol. Epist. variomm, duplici folio, n. g,prius 22i.2Ignatius de Loyola, cui Philippus, princeps, litteras scripsit, a nobiseditas in Epist. Mixtae, t. I, pag. 260, 261. Videantur etiam circa hoc negotiumCartas de San Ignacio,t.1, pag. 244-247 et pag. 263-266.


22 FeBRUARII 1546 64IY por no faltar a esto, ni d<strong>ex</strong>ar de prouar todo lo que para elbien desse negocio paresc/iere conuenir, screuimos a S. S. envuestra creencia la carta que con esta a.va, y los cardenales deBurgos l de , Carpi 2 de, Cr<strong>ex</strong>encis 3 y Ardinguello & al , y maestroInigo para que lo sollicite; y el effecto que se pretende es lareformacion de todos los monesterios de monjas del dicho prin-^ip<strong>ad</strong>o de Cataluna y cond<strong>ad</strong>os de Rosellon y Cerdana, paraque biuan en obseruanc/ia, como su religion lo requiere, y queS. S., como pastor vniuersai y a quien principalmente yncumbeel cargo desto, mande que entre las personas de religion y letrasque estan ay cerca del, se platique y vea que medio y hordense deuria tener paratraerse esto a effecto, para que de aca sepusiesse por obra con el calor y fauor que de parte de S. M. yde la mia se daria; A vos os rogamos y encargamos mucho quelo h<strong>ab</strong>leys con el maestro Inigo, y le deys nuestra carta, y leencargueys quel tome cuyd<strong>ad</strong>o de acordar lo queen esto conuenga;y que, oydo lo que a el se le offreciere sobrello, h<strong>ab</strong>leyscon S. S. y le suppliqueys que lo mande mirar y proueer, comoconuenga al seruicio de N. S. y bien de aquellos monesterios,que, como vos s<strong>ab</strong>eys, tienen tanta necessid<strong>ad</strong> de reformacion;y que lo mismo hagays con los otros cardenales a que nos screuimosen vuestra creencia, para que se piensse y elija algun<strong>ab</strong>uena forma de <strong>ex</strong>equntarse esto, como S. M. y yolo desseamos,teniendo la mano en ello, como en cosa de tanto seruiciode N. S. y de que tanto contentamiento ha de recebir S. M.; yauisarnos eys de lo que en ello se platicare y hiziere, porqueholgaremos de entenderlo muy particularmente.De M<strong>ad</strong>ridxxii de Hebrero 1546.Yo EL PRfNCIPE.Perez, secret.1Joannes Alvarez de Toledo, 0. P.2Rodulphus Pio di Carpi.15Marcellus Crescentius, aliis Crescentiis et Crescencio.4Nicolaus Ardinguellus, florentinus,cardinalis a Paulo III creatus<strong>anno</strong> 1544.EPISTOLAE MlXTAE, TOM. V. 41


642 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 12611**61ANDREAS DE OVIEDOPATRI IGNATIO DE LOYOLAGANDIA, EXEUNTE ANNO I546*.Fragmentum— litterarum. Formulas voti ingrediendi Societatem, a Michaelede Torres et a Francisco Borgia concepti, Ignatio—fuisse transmissas.Borgia, ut unice Deo studeat, ardenter cupit rerum domesticarum curaliberari.— Scholastici gandienses operam dant Titelmano.En la hijuela que digo de latJhs.determinacion del seiior doctorTorres, yba el voto que hizo para la Compaiiia, y hizo delantedel duque, la octava de todos los santos. Asi mismo yba otra2hijuel<strong>ad</strong>el voto de R.Quanto sea el deseo que tiene el seiior duquede verse desocup<strong>ad</strong>o,para en todo darse a las cosas del Senor (avnque entodas las cosas esta, que porel se hagan), puedo yo ser testigo;porque antes que el sefior doctor viniese, estando en esto, hahecho hazer limosnas, missas, ayunos y oraciones para esteefecto.Leemos el Titelmano 3 , y hemos leydo los terminos, pareciendoque sea bueno. Quando V. P. otro quisiere, avisenos,respondiendo a vna hijuela mia larga, que sobre esto yba. Enel curso ay pocos estudiantes, corno tengo dicho. Si de los quede alla vinieren, fueren para ser artistas,sera mas comodo aca;pero mirese la commodid<strong>ad</strong> de alla, que bien creo sera servidoel Senor que V. P. sea ayud<strong>ad</strong>o.A[ndres de Oviedo].A tergo: Para M.° Ignatio.1Ex autographo in vol. D, schedula, n. 220. — Ouamvis fragmentumhoc, sive schedula, nomen auctoris non praeferat nec scriptionis tcmpus,nobis tamen dubium non est, quin illud P. Oviedo, l<strong>ab</strong>ente <strong>anno</strong> 1546,<strong>ex</strong>araverit. Litterarum figura et argumentum id aperte produnt. Cf. Epist.Mixtae, t. 1, pag. 327, 332.2Hac nota designari solitus est Franciscus Borgia: aliquando Raphaelvocatur, saepe nobilitatis suae titulo: el duqne.3Franciscus Titelmanus, 0. S. F. Videantur Epist. Mixtae, t. I,P a g- 37i, <strong>anno</strong>t. 3, ubi de hac re agitur.


LABENTE ANNO I546 6431*6«ANTONIUS DE ARAOZPATRI IGNATIO DE LOYOLAVERGARA [LABENTE ANNO 1546]f .Obtemperaturum se dicit Ignatio, prohibenti Romam mitti quempiam, nisiprius obtenta <strong>ab</strong> ipso copia.— <strong>ad</strong>eundi De christianis novis in Societatemcooptandis.— De redintegranda coenobiorum virginum disciplina.— PatremEstr<strong>ad</strong>a <strong>ex</strong> Portugallia venturum, non sperat.— Socii complutenses,qui aestate proxima aegrotaverant, sani sunt. — Ouinam eorum sustentationiprovideant, commemorantur. — De sociis, per diversa Hispaniaecollegia sparsis.tEn lo que me avisan, de no inbiar alla ninguno sin dar primero<strong>ab</strong>iso, speroen nuestro Senor cunplirlo, porqueasi lotenia avn antes determin<strong>ad</strong>o; que, si asi no fuera, ya hubieraynbi<strong>ad</strong>o algunos bien fund<strong>ad</strong>os, que solamente para ir alla querianser de la Conpania, y por esto y otras cosas lo han diferido;y el vno dellos, que era bachiller en teohologia,es muertocon estos deseos.En el rrecibir gente berria 2 santa cosa , es, sin duda, no acep-1Ex monumento coaevo, Romam misso, in vol. Epist. variomm, duplicifolio non integro, n. 8, prius 331, 332. — Hoc litterarum fragmentum,quoniam Vergarae dicitur scriptum, scribi certe debuit postremis mensibusanni 1546, quo tempore Araozius, ut vires, nimio l<strong>ab</strong>ore attritas, recuperaret,ibidem versatus est. Prima enim Octobris Ignatio ipse scribebat:«Parti de M<strong>ad</strong>rid a 11 de Setienbre, llegue aqui a los 21.» Epist. Mixtae,t. 1, pag. 307-311. Atque haec quidem prima est epistola, quam AraozIgnatio Vergara misit,19vero Novembris <strong>ex</strong> eodem loco nunti<strong>ab</strong>at: «Yoestoy con algunas fuercas, gracias al Senor, y avnque a los de aca pares^etentacion, pienso para Nauid<strong>ad</strong> seer en M<strong>ad</strong>rid, 6 en Vall<strong>ad</strong>olid, plaziendoal Senor.» Epist. Mixtae, 1. 1, pag. 330.— Denique Polanco,1. 1, pag. 247,n. 208: «Redierat sub anni hujus [1547] initium in curiam Principis Philippi,P. Antonius Araoz...» Quae vero in ipsa epistola continentur, apteeidem tempori, l<strong>ab</strong>enti scilicet <strong>anno</strong> 1546, respondent.2Intellige gentem aut filios conversorum <strong>ad</strong> Christum, <strong>ab</strong> hebraeorumnatione originem trahentes, qui christiani novi appellantur. Quid de hac resenserit Ignatius, utrum in Societatem hujusmodi homines <strong>ad</strong>mitti possent,necne, ostendunt Epist. Mixtae, t. III, pag. 392, 393, <strong>anno</strong>t. 3. Vide locumcum appositis <strong>anno</strong>tationibus.


644 EpISTOLAE MlXTAE — 1262tar personas, ny el Senor lo permita entre nosotros, sino quede las biandas que fueron mostr<strong>ad</strong>as a sant Pedro comamos sinacepcion, con esto tamen esta, que, pro bono comuni et maiori,conforme al hutnor de las rregiones donde nos allamos, es bienmirar mucho en ello, a lo menos para con mas vigilancia yrrigor<strong>ex</strong>aminarlos. Y avnque las constituciones no los <strong>ex</strong>cluyan,por no parecer acepcion, pareciendo a V. R., parece que seriamuy conbeniente que c<strong>ad</strong>a vno de los conpafieros se tubiesepor dicho, donde quiera quese allase, de mirar mucho en ello;a Jo menos, si hubiesen much^s Espaiias, bien menester seriaque mirasen y rremirasen en ello; en fin hazersea como V. R.lo hordena ylo manda, que asi se a echo asta agora.Micer Juan Francisco *, el que esta con el Nuncio,es vn<strong>ab</strong>endita alma. Quedaua malo de vn mal, que creo se dize gotaartetica, que parece mal de herencia, que su p<strong>ad</strong>re y parientes latubieron.En lo de los monesterios de Barcelona, plega a nuestro Senorponer su mano en ello, pues es cosa de tanta ynportancia.Mucho ayvdara paraello la venida del senor Juan de Vega,que nos dizen que viene por birrey de Catalunia, lo que metienemuy consol<strong>ad</strong>o en el Sefior por muchos rrespetos 2 ; avnquesiento lo que alla se puede sentir con la <strong>ab</strong>sencia de tales personas.En lo que toca a llamar a Francisco de Estr<strong>ad</strong>a, tengo porcosamuy dificultosa alcan^arlo del rrey, porque ya dona LeonorMascareynas escribio a. su alteza a ynstancia mia, quandoyo estube en Alcala, muy afectuosamente, como sea cosa quedepende de Mtre. Simon 3 , avnque ella no lo pidia sino para1Joannes Franciscus Levorotti (aliis Levorotus, Leveretto), de quomentionem faciunt Epist. Mixtae, t. I, pag. 274, 312, 392. Hic vir, perpetuoSocietatis Jesu studiosissimus, benedictinorum familiae in coenobioMontis Serrati <strong>ad</strong>scriptus, litteras Ignatio dedit, quas afferunt Epist. Mixtae,t. 11, pag. 346.aIn Siciliam, non in Hispaniam, Joannes de Vega, pror<strong>ex</strong>, missus fuit.3Memorantur heic P. Simon Rodrigues, Lusitaniae praepositus provincialis,et Btus. Petrus F<strong>ab</strong>er, <strong>ex</strong> Hispania Romam revocatus, ubi supremumdiem obiit prius quam Tridentum, quo <strong>ad</strong> concilium destin<strong>ab</strong>atur, se conferret.


LABENTE ANNO I546 645algunos meses, en la <strong>ab</strong>sencia de Mtre. F<strong>ab</strong>ro, que en gloriaesta. No solo no lo an ynbi<strong>ad</strong>o, peroni creo le an rrespondidosobre ello. Y no es mucho que Mtre. Simon no quiera dar aEstr<strong>ad</strong>a, que es calandria, con cuyo canto caca a muchos, puesavn a mosen Juan'no me a querido ynbiar, escribiendole muyencarecidamente, por diuersas, lamucha necesid<strong>ad</strong> quedel tenia,para que en mis <strong>ab</strong>sencias quedase en mi lugar en la corte, quees bien necesario quede alguno por muchos rrespectos. Todaviayo escribire a doiia Leonor sobre ello.Los hermanos de Aicala todos an est<strong>ad</strong>o malos este berano;ya quedauan buenos, graciasa nuestro Seiior. Son tres : Villanueba,Manuel, y Maximiliano 2 :, que oyeneltheologia vnoes portogues y el otro flamenco. Estando yo malo, me vino deBall<strong>ad</strong>olid vn bachiler en theologia, deseando quelo ac^eptase; yporque avn no <strong>ab</strong>ia echo los <strong>ex</strong>ercicios, lo ynbie a Villanueva.Las personas que los probeen, avnque ogaiio no an bienacudido, son la ynfanta doiia Maria, que probee a vno, y serala probision mas c/ierta daqui <strong>ad</strong>elante que asta aqui, por ser elgouern<strong>ad</strong>or 3 tan nuestro. Para otro comenco a querer dardoiia Leonor ,avnque en menos quantid<strong>ad</strong>. Della no se queescriba, mas de que,si vbiese de escribir los descontentamientos6 tentaciones que della tiene el buen Villanueba, no se comolo podria hazer. En fin, P<strong>ad</strong>re mio, no esta Dios at<strong>ad</strong>o, quandoquiere fundar vna cosa, a poder ni a f<strong>ab</strong>or de principes ni asantid<strong>ad</strong> de sus sierbos; y esto bien lo mostrd quando, permitiendoque en vn dia muriesen en Rroma Pedro y Paulo, comoquien no est<strong>ab</strong>a at<strong>ad</strong>o a la santid<strong>ad</strong> dellos, hizo crecer su yglesia,quando mas diminuyda parecia que est<strong>ab</strong>a. La otra queprobee para otro estudiante, es dofia Maria de Belasco, que esagora condesa de Osorno. La otra, doiia Is<strong>ab</strong>el de Siiba, herman<strong>ad</strong>el conde de (^ifuentes, que en gloria esta.En Vall<strong>ad</strong>olid estan Diego Mendez, sacerdote bien enten-1P. Joannes de Aragon, olim sacellanus principum Mariae et Joannae,Caroli caesaris filiarum.2Franciscus de Villanueva, Emmanuel Lopes, lusitanus, et MaximilianusCapella, flander.3Bernardinus Pimentel etAlmansa, marchio I de Tavara. Epist. Mixtae,t. 1, pag. 290, 310, <strong>anno</strong>t. 1.


646 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1263dido y de gran talento, yel bachiller Pero Goncalez, buentheologo y de mucho <strong>ex</strong>enplo, los quales hazen muy granfruto, y no solo sustentan la miese que alli d<strong>ex</strong>amos, mas la anecho crecer in Domino.De Balencia y de Gandia ya V. R. estara inform<strong>ad</strong>o porcartas dellos, de como se hazia el colegio de Gandia y crecenen numero.Lo mismo en Balencia, querian tomar vna casa de nuevo,mas a proposito para los estudios que la que tenian. Tienencinco 6 seis estudiantes, personas muy acert<strong>ad</strong>as.Tanbien estara V. R. inform<strong>ad</strong>o de los tres buenos sacerdotesque estan en el hospic/10 nuestro de Barcelona, haziendocon sus confesiones, <strong>ex</strong>ercicios yvisitas mucho fruto.Inscriptio: Jhs. Rdo. in Xpo. Patri magistro Ignatio deLoiola, praeposito Societatis Jhu. Rome. A S. ta Maria di laStr<strong>ad</strong>a, apreso S. t0 Marco. Al porte vn julio.Alia manu: Hijuela.De Vergara. Additum stilo lapideo: Araoz. — In prima paginascriptum fuit : E lettera del 47 o 48.1963PHILIPPUS, HISPANIAE PRINCEPSCARDINALI ALEXANDRO FARNESIOMONZONE 17 AUGUSTI I547*.Farnesium Philippus rogat ut, in revocandis <strong>ad</strong> antiquos mores sacrarumvirginum coenobiis, suam operam diligenter conferat, obtento a pontiflcemaximo <strong>ad</strong> hunc finem ampliore diplomate.Don Felipe, por la gracia de Dios principe de las Spaiias, etc.d0Muy R. in X.° P<strong>ad</strong>re, cardenal Farnesio, nuestro muy caro ymuy am<strong>ad</strong>o amigo. Por lagran necessid<strong>ad</strong> que hauia de que losmonasterios de monjas del princip<strong>ad</strong>o de Cataluiiia se reduxessena la clausura y obseruantia que su religion les obliga, sesupplico a nuestro muy santo p<strong>ad</strong>re el ano pass<strong>ad</strong>o de quarentay seys 2 por parte del emper<strong>ad</strong>or, mi seilor, y mia, que cometiessela reformacion dellos a algunos prel<strong>ad</strong>os, yassila cometio1Ex transumpto coaevo in vol. Epist. variormn, n. 4, prius 389, 390.2Vide epist. 1260 <strong>ad</strong> Joannem de Vega, Caroli V oratorcm Romae, cuisuccessit Didacus Hurt<strong>ad</strong>o de Mendoza.


17 Augusti 1547 647a los obispos de Barcelona ',Lerida 2 y de Alguer 3 . Y porquehasta agora no se ha vs<strong>ad</strong>o del breue, assi por mirar primero bienla manera quese hauia de tener para que no se siguiesse algunstoruo 6 inconueniente, como porque ha parescido a algunaspersonas, que lo hauemos mand<strong>ad</strong>o ver, zelosas del seruicio denuestro Senor, que para que se trayga a deuida <strong>ex</strong>ecucion, sedeuia cometer a otras personas, senal<strong>ad</strong>amente al arc^obispo deSeuilla, inquisidor general destos reynos, esque de la auctorid<strong>ad</strong>y calid<strong>ad</strong> que s<strong>ab</strong>eys *,y de quien S. M. y yo tenemos muygran confianca; y tambien estenderse a todo el princip<strong>ad</strong>o deCathaluna, porque en este no se haze mencion mas quede losmonasterios de Barcelona; y con otras clausulas y facult<strong>ad</strong>es,conforme a los apuntamientos que de aquise embian a donDiego Hurt<strong>ad</strong>o de Mendoca, embax<strong>ad</strong>or de S. M., el qual oslo comunicara y h<strong>ab</strong>lara mas largamente de nuestra parte; rogamoosmuy affectuosamente, que, dandole fee y creencia en todolo que sobre estoos dixere, tengais ia mano en la buen[a] <strong>ex</strong>pediciondeste negocio,assi con su santid<strong>ad</strong> 5 ,como con las otraspersonas que conuenga, para que se torne a despachar todo loque fuere menester elpara buen eifecto de la dicha reformacion,como de aca va apunt<strong>ad</strong>o, lo mejor y mas fauor<strong>ab</strong>lementeque ser pudiere, para que vna obra tan santa, y de que tantobien spiritual redundara en aquel prtncip<strong>ad</strong>o,se llegueal c<strong>ab</strong>oy ponga en deuida <strong>ex</strong>equucion; que, demas que en ello hareysvn muy accepto seruicio a Dios nuestro senor, S. M. y yolo rescibiremosde vos en singular complazencia; y sea, muy Rdo. inX.° p<strong>ad</strong>re cardenal, nuestro Senor en vuestra continua guarda.De Moncon a xvn de Agosto m.d.xlvii.Yo EL PRfNCIPE.G. us Perezius.Idem al cardenal del Carpi.— Idem al cardenal Ardinghello.=Idem al cardenal de alBurgos.=Idemcardenal Crescentiis.1Jacobus Cass<strong>ad</strong>or, aliis Caz<strong>ad</strong>or.2Ferdinandus de Loaces.3 Petrus Vaquer, aliis Vagnier.4Ferdinandus de Valdes.— Similia Philippus, princeps, Ignatio scripsit18 Augusti 1547. Epist. Mixtae, t. 1, pag. 3^5.3Vide epist. sequentem.


648 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1264i«64PHILIPPUS, HISPANIAE PRINCEPSPAULO III SUMMO PONTIFICIMONZONE l8 AUGUSTI I547lPontificem princeps rogat ut novum diploma velit mittere pro coenobiorumvirginum, Deo dicatarum, emendatione.Muy santo p<strong>ad</strong>re.fEl ano pass<strong>ad</strong>o de quarenta y seys, a contemplaciondel emper<strong>ad</strong>or, mi senor, y mia, mando V. S.despacharvn breue dirigidoa los obispos de Barcelona, Lerida y delAlguer, sobre la reformation de los monasterios de monjas dela ciud<strong>ad</strong> de Barcelona, de que hauia muy gran necessidat paraque viuiessen con el recogimiento y obseruancia a que su religionles obliga, del qual hasta agora no se ha vs<strong>ad</strong>o; porque,visto por algunas personas de sciencia y consciencia, y que zelanel seruicio de Dios nuestro sefior, ha parecido que, para quemejor se trayga a. deuida <strong>ex</strong>equcion, se deuen aii<strong>ad</strong>ir algunasotras clausulas, yvenir cometido a otras personas, senyal<strong>ad</strong>amenteal arcobispo de Seuilla 2 ,.inquisidor general destos reynos,por ser persona de tanta auctorid<strong>ad</strong> y calid<strong>ad</strong> en ellos; y que seestienda a todo el princip<strong>ad</strong>o de Catalunya y cond<strong>ad</strong>os de Rossellony Cerdania, como lo scriuio a don Diego de Mendo^a, delconsejo de S. M. y su embax<strong>ad</strong>or, que dara particularmas razonen todo loa V. S. dello.Muy humilmente supplico a V. S. que,que sobre esto de nuestra parte le dixere, le mande dar enterafee y creencia, y tenga por bien que se emiende y torne a despacharel dicho breue, conforme a su relation, y con todas lasclausulas y firmezasque paresciere conuenir, para que esta obratan santa, y de que tanto bien spiritual redundara en aquel princip<strong>ad</strong>o,se pueda poner en la deuida <strong>ex</strong>equcion con el calor yauctorid<strong>ad</strong> que conuenga. Que, demas que en ello hara V. S.1Ex transumpto coaevo in vol. Epist. variorum, n. 3, prius 389, 390.Aliud apographum, item coaevum, <strong>ex</strong>stat in vol. Jnstruct. 1546-82, sesquifolio,n. 230.2Vide epist. superiorem.


21 OCTOBRIS I547 649vn muy accepto seruicio a N. S.,su magest<strong>ad</strong> y yo, por lo quedeseamos que aquellos monasterios esten en la clausura y recogimientoque es razon, lorecibiremos en muy singular gracia ybeneficio de V. B., cuya muysanta persona N. S. guarde alDe Mon-bueno y prospero regimiento de su vniuersal yglesia.con a xviii de Agosto m. d. xlvii. De V. S. humilde y deuotohijo, don Felipe, por la gracia de Dios principe de las Spafias,etc, que vuestros pies y manos besa.EL PRfNCIPE.f «65PETRUS DE PJVADENEIRAG. Perezius.PATRI IGNATIO DE LOYOLAPATAVIO 21 OCTOBRIS I547'.Victus sodalium in collegio patavino: quid edant, quantum temporis quietinocturnae tribuant.— Ouid causae esse possit, cur in morbum aliqui <strong>ex</strong>sociis incidant: medicorum sententiae. — Cardulus et Riv<strong>ad</strong>eneira propediemoptimo litterarum graecarum magistro d<strong>ab</strong>unt operam: caeteri solitastudia prosequuntur.Jhs.La summa gratia et pace di Xpo. N. S. sia semprenel nostrocontinuo fauor et aiutto. Amen. S<strong>ab</strong>bato passato receuessimouna della R. V. de 8 di questo. Et quanto alli malatti, che V. R.si maraueglia esser' statti tanti, non sapendo la causa, hauemofatto quanto commanda in consegliarci con medici. Et primo,quanto al nostro magnar', ordinariamente e, a disnar', un pocode menestra et un poco de carne, et con questo e finitto, benchelitempi de frutti ui e stato un poco d' uua, o altri cheltempo ci daua. La sera similmente, insalatta cotta de cicorrie oindiuia, etc, un poco de carne, si come megiio sapera informareM. Polanco 2 , perche niente si ha mutatto doppo la sua partita.E ben uero che dice il medico che per scholari bisogneria carne1Ex autographo in vol. Epist. P. Rib<strong>ad</strong>eneira ,unico folio, n. i,prius 315.2P. Joannes de Polanco Patavii studiis operam dederat.


650 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1265de uitella o di castr<strong>ad</strong>o, il che non potemo far', laperche uittelaquiui e cara, com' a Roma; castr<strong>ad</strong>o non si mazza nell' inuernata:siche semo sforzati pigliar'di buo. Ouanto al dormire, siserua sempre la regula di dormir' sette hor', siperche, se ua alletto a tre hor', se leua a X, et cosi, quando a 4, a 11, etc,talmente, che di questo il medico non troua che dir'. Dil pasegia'al tardo per il correttor' o per 1' horto, gia parechie giorni'sonno chel P<strong>ad</strong>re don Elpidio ha prohibitto che, doppo 1' auemariaet la mattina per la nebia, nesuno pasegie. D' altri desordininon si sa che siano fatti, perche,oltra di la gran cura ch'il P<strong>ad</strong>re don Elpidioci mette, ogni uno anchora per gratia dilSignor si gouerna talmente, ch' non ce periculo de disordine.Resta donche che li medici dicono che stato quest' <strong>anno</strong>1' influxo dil cielo, perche quiuiamalatti de terciane, etc, benche, parlando dilin P<strong>ad</strong>oua ni sono stati moltiluoghonostro etaque, dicono ch' [e] in buon sitto, ma ch' il modo de f<strong>ab</strong>ricar'e cattiuo, conciosiacosach' impedisse il levante, et ponente, etlatramontana, che non puononiente respirar';et e ciuso questoluogo tutto al austro, il che dicono esser' molto nociuo, essendocispecialmente1'aque, le qualle non sonno pure, ma palu-[stre] in bona parte, et nel romper' delli molini <strong>ex</strong>hal<strong>anno</strong> quelliuapori cattiui, raccolti nelle palude, il che fa cattiuo aere, et ecausa delli cattarri che quiui quasitutti hauemo, conciosiacosachemolti de noi, auanti de uenir' a P<strong>ad</strong>ua, non patesino niente,com' Stephano Aretino 2 , Fu[luio] 3 et io, essendoci anchor' liche distudij, segener<strong>anno</strong>catarro. Ce anchor' un altra dificulta,che trou<strong>anno</strong> limedici, che 1'aque delle fosse della citta, chesonno a canto al luogho, spesse uolte se stagnano et gener<strong>anno</strong>corruption'd' aere.Tutto questo dicono limedici; cioe il nostro, hauendoli propostoqueste cose il P<strong>ad</strong>re don Elpidio, le confirmo, et il Belacatto,che medico. Maestro don Alphonso4,senza che li fussi12P. Elpidius Ugoletti, patavinis sociis praefectus.Stephanus Capumsachus, dictus, a patria Arezzo, aretinus.3Fulvius Cardulus.4P. Alphonsus Salmeron, qui, cum Patavium venisset, «in morbum gravem<strong>ad</strong>modum et periculosum incidit». Polanco, t. I, pag. 215, 216, n. 177.Vide locum, et Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. 1, pag. 31.


21 OCTOBRIS I547 651detto niente, le disse tutte da sua posta. Et che dic<strong>anno</strong> lauerita, troua P<strong>ad</strong>re don il 1'Elpidio, perche arbori dil nostrohorto talmente si putref<strong>anno</strong>, che dintro sonno pienidi bussi etdi uermi, il ch' e segnodi corrution'. Diceua anche hieri ilBellacatto a Stephano Aretino et a me, che ha uisto molte persone,ch' in altri luoghi d' Italia s' h<strong>anno</strong> trouatto benissimo, etcom' h<strong>anno</strong> arriuatto in P<strong>ad</strong>ua, subito sonno statti tanto male,che 1' ha bisognatoo partirci,o morir\Questo e quantoli medici h<strong>anno</strong> iudicatto circa le malatienostre, le qualle, benche h<strong>anno</strong> toco a molti, tamen nesuno emorto, per gratia dil Signor. Michaele ' sta purcon la febresolita, non perche se li manche di cosa alcuna, ma periltempodil autumno, o per dir' meglio, perch' il Signor uuole cosi. Luisia laudatto, che da et leua 1' infirmita, secondo che piu conueniente.V. R. si dignara con tutti li fratelli hauerlo raccommandattoinsiemi con noi nelle sue tante orationi.Fuluio et io, piacendo al Signor,cominciaremo <strong>ad</strong> andar' daquel maestro greco a lunedi. Tutti 1' altri st<strong>anno</strong> ben' et attendenoal studio, secondo che ciascuno meglio puo, et tutti ci raccommandamohumilmente nell' orationi de V. R. et di tutti lifratelli nel Signor nostro, il qualle sempre ci dia la sua pienagratia per far' la sua santissima volonta. Amen. Di P<strong>ad</strong>oua21 d' Ottobre 1547. Per commission dil P<strong>ad</strong>re don Eipidio.D. V. R. indignissimo figliuolo,PlETRO DE RlBADENEIRA 3 .Inscriptio: -j-Al molto Rdo. in Xpo. P<strong>ad</strong>re maestro, donIgnacio de Loiola, preposito della Compagnia de Giesu, inRoma.1Cf. Epist. Mixtae, t. 1, pag. 588.2 Erat hic Lazarus Bonamicus, bassaniensis, litterarum graecarum etlatinarum doctor celeberrimus. Epist. Mixtae,t. 11, pag. 361, <strong>anno</strong>t. 1.3Liceat nunc, quoniam fratrem Riv<strong>ad</strong>eneira, Patavii studiis operamde se circ<strong>ad</strong>antem, invenimus, in medium proferre aliqua, quae ipsemet illud tempus scripsit in ms. libello: Soliloquios y confessiones; «En aviendoyo, Bien mio, convalecido y cobr<strong>ad</strong>o fuerzas, Nuestro Bienaventur<strong>ad</strong>oP<strong>ad</strong>re puso los ojos en que lugar pudiesse yo proseguir mis estudios, aunqueyo mas me inclin<strong>ab</strong>a a no estudiar, y servir en la Compania, con elescrivir y gramatica que s<strong>ab</strong>ia, en el gr<strong>ad</strong>o de co<strong>ad</strong>jutor temporal, y assi


652 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1266f «6«LICENTIATUS MERCADOPATRI IGNATIO DE LOYOLAVALLISOLETO 25 NOVEMBRIS 1547*.Ignatium Merc<strong>ad</strong>o rogat ut a pontifice maximo bullam aut diploma impetretpro coenobio rite constituendo, cui nomen San Felipe de la penitencia.—Desiderio flagrat Merc<strong>ad</strong>o vitae religiosae vestigia persequendi.Jhs.Muy Rdo. senor y maestro Ignatio.Muchos dias ha que hetenido la volunt<strong>ad</strong> y deseo de hazer esto, paras<strong>ab</strong>er de v. m. ysuplicalle me encomendasse a N. S. Porque, dende que v.m. saliode Salamanca, que quede yo alli studiando derechos pormand<strong>ad</strong>o de mi tio, Juan de Merc<strong>ad</strong>o, que en gloria sea, nuncamas he s<strong>ab</strong>ido de v. m., como se fue a Paris, y de ay aRoma, donde v. m. ha d<strong>ad</strong>o la doctrina y frutto de sique yosiempre de v. m. espere mediante la gratia de N. S.Haora se ha ofFrecido que esta villa de Vall<strong>ad</strong>olid, donde yosoy corregidor, escriue a V. P. sobre vn jubileo e indulgentiaque S. S. huuo concedido gratis para vn monasterio que agoranueuamente se ha hecho y haze en esta villa, ha imitation deotro muy insigne, que dizen que ay en essa cibd<strong>ad</strong> de Roma, delas mujeres arrepentidas; y el deste pueblo, por seer el principenuestro senor 2 elque mas volunt<strong>ad</strong> mostro ha que se hiziesse,se dize san Philipe de la penitentia.Entendio en despacharla bula e yubileo vn fray Bernaldinose lo havia represent<strong>ad</strong>o al mismo P<strong>ad</strong>re. El me embio al Colegio de P<strong>ad</strong>ua,que solo tenfamos en toda Italia, para donde partimos a los ocho de Octubredel ano 1545... En P<strong>ad</strong>ua estuve 4 anos en mis estudios, en el Colegio deSanta Maria Magdalena, que el Prior Andres Lipomano, hermano del obispoLuis Lipomano, nos fundo. Viviamos alli a la sazon como 14, italianos,franceses y espanoles, con mucha paz y concordia, y con arta pobreza,pero con mucha alegria y contento... Estando aqui en P<strong>ad</strong>ua fui una vez aVenecia, a donde a la sazon estavan los P<strong>ad</strong>res Maestro Laynez y el P<strong>ad</strong>reClaudio Iaio.» Vide infra, epist. 1269, 4 Maji 1548.1Ex transumpto in vol. Epist. variornm, unico folio, n. 10, prius 377.2Philippus II,


25 NOVEMBRIS I547 653Minaya, que pretendia entonces ser protector de las dichasmonjas, e por algunas causas que a esta villa leparecio, que espatrono del dicho monasterio, quitaron e impidieron que el dichofray Bernaldino Minaya no fuesse tal protector ny tubieseque ver ni entender con el dicho monasterio; y deste enojo sequedo por traher la dicha bula, siendo verd<strong>ad</strong> que porS. S. estaconcedida gratisa este dicho monasterio, y pagara todo lo quedemas fuere necessario para la <strong>ex</strong>pedicion della; y asi se scriuealla, a quien entienda en ello, )'a V. P. se scriue, para,si fueremenester algun favor, por seruicio de N. S. lo procure y encamine,como mas conuengaal seruicio de N. S. *Juan Velazquez, regidor que es desta villa y hijodel senorgrie 2 Velazquez, besa las manos de V. P. y se encomienda ensus oraciones, y yo suplicoa v. m. por vn solo Dios y porelamor que a Francisco de Merc<strong>ad</strong>o, mi sefior y p<strong>ad</strong>re, tubo, y ami tio, Pedro de Merc<strong>ad</strong>o, que me encomiende a N. S. contodo coracon, que me encamine e ponga en coracon tome aquelest<strong>ad</strong>o con que mas leaunque tengo ed<strong>ad</strong> para ello;tengo de seruir, porque nunca me case,y e est<strong>ad</strong>o algunas veces mouido,digo que me ha pass<strong>ad</strong>o por la imaginacion de yr a ver a V. P.,y a[u]n passar mas <strong>ad</strong>elante ha hazer el viaje que V. P. hizo,6 tomar alguna manera de religion, por parecerme mas seguropara la saluacion de las animas, que no estar aca en el siglo,mettido entre cien mil peligros y generos de pecc<strong>ad</strong>os, de losquales no pueden los seglares asi facilmente huyr. Suplico aV. P. me responda, embiandome buen porte en Ja carta, porqueno se pierda, que sera muy grandissima merced y consolacionpara mi. N. S. lamuy Rda. persona de V. P. guarde,y vida acresciente en su santisimo seruicio por muy largostiempos, como en Vall<strong>ad</strong>olid yo deseo, a xxv de Nouiembrede 1547afios. Beso pies y manos de V. P.LlCENCIADO GRIE DE MeRCADO.1De Fr. Bernardino de Minaya, 0. P., deque origine domus aut coe*nobii, cui nomen San Felipe de la penitencia, videri potest Sangr<strong>ad</strong>orVitores, Historia... de Vall<strong>ad</strong>olid t., 11, pag. 319-322, qui rem pauloaliter narrat.2capere.Sic. Quod vero nomen iis litteris significetur, equidem fatemur non


654 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1267Inscriptio: y Al muy Rdo. sefior,maestro Ignatio de Loyo-Ja, general del collegio de Jhs. en Roma, mi senor. Manu P .Polanco: Copia de vna del corregidorde Vall<strong>ad</strong>olid.ELPIDIUS UGOLETTIPATRI IGNATIO DE LOYOLAPATAVIO 27 APRILIS I548 '.vSocios bene valere, dicit, uno <strong>ex</strong>cepto P. Lainez, qui in febriculam incidit.— Spiritualem possessionem prioratus, B. Mariae Magdalenae dicti, publicesodales ceperunt.— nostriVenetias Lainez et Jaius profecti.1La summa gratiaet amor' di Christo N. S. sia sempre innostro continuo fauor' et aiutto. Amen. Ouesta sera solamenteper hauisar' la R. V. com' tutti per gratia del Signor' stamobene, ecetto don Giacobo 2 ,ilqualle se senti hieri un poco defebre; ma credo che sia uenutto per esser' lui, in questi partispecialmente, cossi stitico, che suole star' 15 giorni senza hauer'beneficio dil corpo, facendo ogni giorno et alrimedij,ultimonon sar<strong>ab</strong>isogna che u<strong>ad</strong>a con seruiciali, etc. ; et pero pensocheniente, essendo luisolito a patir'simile difficulta.II P<strong>ad</strong>re don Giacobo et don Claudio 3 sonno statti qui doigiorni, et se ha pigliatto il spiritual posesso 4 ,et 1' horo sonoritornatti a Venetia per <strong>ex</strong>pedir' questo negocio, si,com' penso,sapera la R. V. da 1' hora 3 . Altro per hora non mi occorre (nonhauendo letter' da risponder') senonche tutti humilmente ciraccommandamo nell' oratione della R. V. et di tutti li charis-1Ex originali in vol. Epist. P. Rib<strong>ad</strong>eneira, et <strong>ab</strong> hoc <strong>ex</strong>arato,unico folio, n. 3, prius 436.-P. Jacobus Lainez.3P. Claudius Jaius.4«Cum 18 Aprilis, P. Claudio Jaio sibi socio <strong>ad</strong>juncto, Venetias [Lainez]pervenisset... Patavium profecti, die sacro Divo Marco spiritualempossessionem publice ceperunt » prioratus scilicet, «Collegiis Patavino etVeneto uniti.» POLANCO, t. 1, pag. 272, n. 233, 234.5Vide infra, epist. 1274 Andreae Lipomani, 18 Augusti 1548.


30 Aprilis 1548 655simi fratelli in Christo, il qualle sia semprecon noi. Di P<strong>ad</strong>oua27 d' Aprille m.d.x l viij. II vostro indignissimo figliuolo,Don Elpidio.lnscriptio: f Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, maestro donIgnacio de Loiola, preposito della Compagnia de Giesu osservandissimo— della Str<strong>ad</strong>a, in Roma.13GSGUNDISALVUS PEREZPATRI IGNATIO DE LOYOLAVALLISOLETO 30 APRILIS I548 *.Nuntiat Gundisalvus Perez pontiflcis diplomata, <strong>ab</strong> Ignatio missa, <strong>ad</strong> curiamhispanici principis pervenisse.TMuy R. do y muy magnificosefior. Recibi la carta de V. m.de 28 de Hebrero con el despacho de la reformac/ion, que llegobueno y cumplido, conforme alcuyd<strong>ad</strong>o y zelo con que V. m.entenderia en ello 2 . Hasta agora no se ha vs<strong>ad</strong>o del breue, porqueaun no se han podido <strong>ex</strong>pedir c/iertos despachos de S. A., quejuntamente con el y en su <strong>ex</strong>equucion se hauran de embiar deaqui, y por nombrar los subdeleg<strong>ad</strong>os que conuiene; hazerse hacon toda la breued<strong>ad</strong> possible,como lo scriui al Sr. licenci<strong>ad</strong>oAraoz, que no d<strong>ex</strong>a de tener el mismo cuyd<strong>ad</strong>o que V. m. sobrello.Lo que a V. m. supplico es, que siempre me mande, sihuuiere en que seruirle, que me sera de mucho contentamiento,y se acuerde de mi en sus orationes. Guarde nuestro Senor yde V. m. en suprospere la muy R. da y muy magnifica personasancto seruicio. De Vall<strong>ad</strong>olid a xxx de <strong>ab</strong>ril1548. Muy ciertoseruidor de V. m.,G.° PerezelR.doyInscriptio: \ Al muy muy magnifico senor, [mi senor],maestro Ignacio, en Roma. Manu P. Poianco. Perez, secretariodel principe.1Ex autographo in vol. Epist. variorum, unico folio, n. 7, prius 468.2Cf. Cartas de San Ignacio,t. 11, pag. 101.


656 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 12691*6»ELPIDIUS UGOLETTIPATRI IGNATIO DE LOYOLAPATAVIO 4 MAJI I548l .—Acceptis litteris rescribit. Ignatio, statuenti ut octavo quoque die Romamscribant, libenter morem geret Ugoletti.— De sociis <strong>ad</strong> studia latina etgraeca applicandis.— Patres Jaius et Lainez <strong>ad</strong> <strong>ex</strong>pediendum negotiumde prioratu, Societati attribuendo, Venetias concessere. — Gaudet Ugolettisocios in Siciliam incolumes appulisse.fLa gratiaet amore del Signor nostro sia con tuttj. Amen.Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re. Alli xxviiij de Aprile hauessimo vna deV. R., per la quale hauiamo inteso circa il scriuer ogni ottogiornj, la qual cosa se fara 2 . Altro non pareche ci sia da scriuerealla R. V., senonche tutti de casa per gratia del Signorsiamo sani, tendendo alli studij quantosipuote. Maestro donJacobo de Duaco con Pietro 3 et Fuluio 4 uano al Lazaro s et ,doi de loro, cioe Pietro et Fuluio, uano al greco (come haueteinteso) etogni dominica disputano. Claudio 6 Laurentio et Leone,fano ilsimile, andando ogni giorno dal Theseo, et in ogni dominic<strong>ad</strong>isputano,et succissiuis horis Claudio etLaurentio imparanoli rudimenti greci,et cosi tutti s' affatichano per poterseruir alSignor nostro, osseruando in casa le constitutioni, come scrisseV. R. Circa le confessioni et comunioni fora de casa, secondo ilsolito siatende. Venerdi Pietro ando a Venetia per agiutarnelscriuer circa le cose del collegioa maestro don Claudio ' et a1Ex originali in vol. Epist. P. Rib<strong>ad</strong>eneira, et <strong>ab</strong> hoc <strong>ex</strong>arato,unico folio, n. 4, prius 437.2Cf. Constitutiones Soc. Jes. cum earum declarationibus, p. viii,cap. 1,lit. L.;tPetrus Riv<strong>ad</strong>eneira.4Fulvius Cardulus.8Lazarus Bonamicus. Vide epist. 1265, 21 Octobris 1547.6Claudius Coudreto.7PP. Claudius Jaius et Jacobus Lainez, quorum mentionem facit epist.1267, data 27 Aprilis.


18 Maji 1548 657maestro don Jacomo, dali quali intendereti il tutto (come credo).Non altro, senonche tutti si raccomandamo alle vostre orationicon tutte quelle delli fratelli. De P<strong>ad</strong>oua alli iiijde Magiom. d. xl vi ii. II vostro figliuolo indegno,Don Elpidio.Doppo scritta questa per mandar a Venetia, e riuata quest<strong>ad</strong>e V. R., datta allixxviij de Aprile; et cosi consigliaro colP<strong>ad</strong>re maestro don Claudio et maestro don Jacobo cerca 1'imparare del greco de Pietro et Fuluio, parendo molto benetutto quello che me scriuete circa il alpagar mastro.Molto siamo rallegrati, intendendo delli fratelli che sianoandati in Cicilia a saluamento, essendo passati per tante grauetempeste, alli quali Dio li dia gratia de far iuj quel frutto ch' elSignor nostro da loro riccercha.lnscriptio: f Al molto Rdo. in Xpo. P<strong>ad</strong>re, maestro donIgnatio de Loyola, preposito della Compagnia de Giesu, suoosseruandissimo, in Roma, a santta Maria de Str<strong>ad</strong>a, appreso asanto Marco.1«90ELPIDIUS UGOLETTIPATRI IGNATIO DE LOYOLAPATAVIO l8 MAJI I548l .P. Lainez morbo l<strong>ab</strong>orat. — Scholastici fratres <strong>ad</strong> studia diligenter incumbunt.—P. Bob<strong>ad</strong>illa Bononiam versus discedit.iJhs.La summa gratiaet amor' di Christo signornostro siasemprenel nostro continuo fauor et aiutto. Amen. Questa serasolamente per auisar' breuemente la R. V. com' qui tutti pergratia dil Signor stiamo bene, benche M. Giacobo 2 sempre sisenti molto stitico, et piu assai che in Roma,et non ha maibeneficio dil corpo, se non con rimedij di casia, etc: et questo1Ex originali in vol. Epist. P. Rib<strong>ad</strong>eneira et <strong>ab</strong> hoc, <strong>ex</strong>arato,unico folio, n. 6, prius 438.2P. Jacobus Lainez.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 42


II vostro figliuolo indegno,Don Elpidio.658 EPISTOLAE MlXTAE— I2JIordinariamente, se non piu, ogni 15 giorni.Tutti li fratelli attendenocon diligentiaal suo studio dintro et di fuora *,com' altrehauemo scrito. II P. Bob<strong>ad</strong>iglia2 si he partito questa mattina dequi uerso Bologna, per uenir' sipoi,com' ci ha detto, costi (comecredo la R. V. intendera piu difusamente per lettere delli nostriP<strong>ad</strong>ri da Venetia).Altro per questa non mi occorre, senonche tutti moltohumilmente ci raccommandamo nelP orationi della R. V. et ditutti li charisimi fratelli in Christo, il 8qual persua bonta siasempre con noi. Amen. Di P<strong>ad</strong>oua xiij di Maggio m. d. xl viij.IIP<strong>ad</strong>re don Bernardino molto desidera esser' raccommandatonelP orationi dila R. V.Inscriptio: \ Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re maestro, donIgnatio de Loiola, preposito della Compagnia [di Giesu] etc.oss. mo ,in Roma.1*91ELEONORA OSORIOPATRI IGNATIO DE LOYOLAMESSANA 9 JULIl I5484Diplomata pontificis maximi cupit impetrari <strong>ad</strong> orphanorum aedes constituendas,severioremque disciplinam in coenobia virginum inducendam.—Patrem N<strong>ad</strong>al ac socios recte valere, dicit, popularibus valde acceptos.—Domus aedificatio urgetur.— Panormitani mamertinis invident. — PanormiSocietatis gymnasium erigendum.— De doctore Villanueva. — An pontif<strong>ex</strong>summus, quae Eleonorae concesserat, ea revocaverit. — Quaedam <strong>ad</strong>familiares viros spectantia.— De matrimonio Is<strong>ab</strong>ellae de Vega.tMuy Rdo. senor P<strong>ad</strong>re. La carta de V. R. de nueue de Juniorec^ebi. Quanto a lo primero, doy gracias a nuestro Senor,.1Videatur «Prima studiorum ordinatio», quam afferunt Epist. Mixtae,t. 1, pag. 587, 588.2P. Nicolaus de Bob<strong>ad</strong>illa.3Ms. in.4Ex originali in vol. Epist. diversorum, duplici folio, n. 13, prius770, 771.


pues que tenia salud para escriuilla,9 Julii 1548 659y plega a su diuina magestatdarsela siempre para su seruic/10.Y quanto a lo demas, me parece quelas hachas llegaronbien temprano, pues que yo las embie a tiempo que podianbien Uegaralla a la semana santa, y fueron agora.Quanto al breue para la casa de los ninos huerfanos, micerJeronimo ! me dize, que embia los nombres de las dioceses; yquanto al otro breue de la reformacion de los monasterios, desseoen gran manera que este ya aca, porque V. R. crea que esgrande la necessid<strong>ad</strong> que en este reyno hay que estos monasteriossean reform<strong>ad</strong>os. Pluguiessea Dios que estuuiessen amano de V. R., que yo creo bien que a todas estas cosas se dari<strong>ab</strong>uen recaudo en la xpiand<strong>ad</strong>., quanto mas en Sicilia; y todauiatengo speranca en nuestro Senor, que, tratando V. R.dello, nuestro Senor lo ha de venir a remediar.El P<strong>ad</strong>re Mtre. N<strong>ad</strong>al y sus compaiieros estan muy buenos,y tan acetos en esta tierra,que parece bien obra de Dios la queellos obran donde quiera que estan. Danse toda laprissa possibieen l<strong>ab</strong>rar su casa, la qual creo que sera s<strong>ab</strong>rosa y en muybuena parte; y como en otra tengo scritto a V. R., tengo porcierto que en Palermo y en otros lugares deste reyno tienenembidia a los de Mecina, y no podre d<strong>ex</strong>ar de importunara V. R., y en special de que vamos a Palermo, plaziendo aDios, porque alli es muy necessario otro collegio.El dotor Villanueua no tiene razon de star tan qu<strong>ex</strong>oso demi, como dize; porque, aunque yo conozca mi culpa de no hauerscrito tantas vezes como es razon y yo deuo a su volunt<strong>ad</strong>y obra, se cierto leque he scrito dos 6 tres vezes despues quevine a Sicilia, en repuesta de cartas suyas; assi que V. R. mepuede en esta parte desculpar del, y que, cierto, no hauria cosaque el me mandasse, que no la hiziesse yo, como si fuesse miP<strong>ad</strong>re, ley aquiscriuo. Mandarle ha dar V. R. mi carta.Aca me han dicho queS. S. 2 ha reuoc<strong>ad</strong>o mis cuentas. Yono lo puedo creer: V. R. me haria mucha merced,si fuesseposible, de tr<strong>ab</strong>ajar de ver, si podria h<strong>ab</strong>lar con S. S., y besalleP. Hieronymus Domenech.PaulusIII (1534- 1549).


660 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1271el pie de mi parte, y dezirle como aca me han dicho esto, y queyo me atengo a la merced que S. S. me tiene hecha y me hizoquando me parti, que me dixo que nunca me reuocaria graciaque me huuiesse d<strong>ad</strong>o; y que assi agora suplico a S. S. sea seruidode nueuo tornarme a conceder todas las gracias que ay mehizo, assi de las cuentas, como de las velas para morir; que conlo que a V. R. dixere de boca, no he menester hazer otra diligenciaScriuo *.a la seilora doiia Maria de Mendo^a, suplicandolaque de mi parte diga al senor Lope de Guzman, que tr<strong>ab</strong>ajede hauer esta audiencia de S. S. para V. R.; aunque,si V. R. pudiessehauerla por otra parte, no querria dar a essossenores esta pes<strong>ad</strong>umbre.La carta de recomendacion paral sobrino de (^ua^olaescriuioJuan de Vega, mi seilor, como mejor se pudo, yme remito alP<strong>ad</strong>re micer Jeronimo.El cuyd<strong>ad</strong>o que V. R. ha tenido de Salzedo 2 , yen estola mercedque le ha hecho en su cura, le tengo yo en merced; y pues elya sta bueno, no ay mas necessid<strong>ad</strong> que tome V. R. mas tr<strong>ab</strong>ajo,sino que el podra venir, 6 hazer lo que quisiere; aunque, sies verd<strong>ad</strong> lo que el a mi me dixo quando de aqui se fue, deque era despos<strong>ad</strong>o, creo que seria mejor yrse para su muger;pero en fin, quando el aqui viniere, no se le podra negar loque antes tenia, puesto que, como yo tengo escrito a V. R., yotengo xastre en casa, que me sirue. No tengo mas que dezir,de que rec/ibire muy gran merc^ed que V. R. nos embie aqui alP<strong>ad</strong>re Mtre. Laynes, como Juan de Vega, mi senor, le scriue;1Ad haec rescripsit Ignatius 11 Augusti 1548: «Despues que el s<strong>ab</strong><strong>ad</strong>opas<strong>ad</strong>o escribi a V. S. de las dificult<strong>ad</strong>es que me h<strong>ab</strong>ian puesto sobre lasgracias de las cuentas, etc, el domingo siguiente, a los 5 de Agosto, h<strong>ab</strong>leal Papa con mucha oportunid<strong>ad</strong>, y la victoria es de V. S., a mayor glori<strong>ad</strong>ivina. Porque despues que le di alguna cuenta de la Compania, y h<strong>ab</strong>landodel Senor Juan de Vega y de V. S. lo que me parecia, y Su Santid<strong>ad</strong>al<strong>ab</strong>ando a VV. SS., y a todo mi juicio con mucho buen afecto, toque elpunto, es a s<strong>ab</strong>er, si Su Santid<strong>ad</strong> h<strong>ab</strong>fa revoc<strong>ad</strong>o las gracias concedidas aV. S. sobre las cuentas; y Su Santid<strong>ad</strong> me responde, y con un impetu gracioso,que jamas las h<strong>ab</strong>ia revoc<strong>ad</strong>o, y de nuevo las confirmo, echando subendicion en cruz.» Cartas de San Ignacio,t. 11, pag. 130.2Cartas de San Ignacio,t. 11, pag. 76.


g Julii 1548 661porque tengo por cierto que su venida aca hara mucho prouecho,y gran seruicio a nuestro Senor.*Mi hija besa las manos a V. R., y esta, a Dios gracias,buena; y lo mesmo estan sus hermanos; y de Suero ha dias queno tenemos carta, y le speramos de c<strong>ad</strong>a dia. A todos essos P<strong>ad</strong>resde casa dara V. R. mis encomiendas, y en alspecial P. PedroCodacio y Mtre. Miron 2 . Hecha en Mecina a nueue diasde Julio de m. d. xlviii. A lo que V. R. mandare,Dona Leonor.A nvestra yjase trata cjerto casamiento en Espana, el qvaldel a V. R.:ay en Roma se comenzo a tratar. Yo di parteaora pareze que va mas camyno de conclvsyon. Svplico a V. R.loencomyende a nuestro Senor. Este es v[n] negozyo que donGravyel Sarmyento nos avlo estando ay en svs pleytos; y comoandaua Varvaran entremedyas, no se yzo n<strong>ad</strong>a. Aora an torn<strong>ad</strong>oa ello ellos por vya dell almyrante.Pidoos, senor, por merced, que essas cartas que van con esta,lasmandeys dar a buen recaudo a quien van.1Is<strong>ab</strong>ella de Vega, cujus saepe facta est mentio in his MONUMENTis.De ea, ac ejus fratribus ac parentibus optimis, agunt Cartas de San Ignacio,t. 11, pag. 14, <strong>anno</strong>t. 2. Videatur etiam epist. 1222, supra posita,pag. 543-2Sic; attamen Miron Valentiae, non Romae, vers<strong>ab</strong>atur; nec, ut putamus,cognitus ille quidem Eleonorae fuerat. Latebitne hic lapsus calami,legendumque erit Miona?


662 Epi6tolae Mixtae— 1272MAXIMILIANUS CAPELLAPATRI JOANNI DE POLANCOSALMANTICA 27 JULII I548*.Negligentiam suam in scribendo accusat; emendationem promittit.— PatrisMelchioris Cani congressum cum Patre Torres commemorat.— Illius dictaet facta <strong>ad</strong>versus Societatem, perstringit.— De sociis salmanticensibus. —Optima Patris Torres <strong>ex</strong>empla.tJhus.Rde. atque amantissime in Christo Pater. Gratia et paxdomini nostri Jesu Christi et communicatio sancti Spiritus sitsemper nobiscum. Amen. Epistolam tuam, datam y.° Juniianni 1548, accepimus 13." Julii.Eandem reiteratam accepimus22.° eiusdem mensis Julii, in qua conquerendo demiratur Paternoster Ignatius, quiahinc tam raro <strong>ad</strong> ipsum scribatur, iubetquevt deinceps quolibet quoquemense de statu rerum nostrarumeum reddamus certiorem 2 . Etsi voluntas Patris nostri anobis hactenus fuerit ignorata, non tamen hic inertiam nostram<strong>ex</strong>cus<strong>ab</strong>o, quinimo magnam fuisse nostram in scribendo negligentiam(vt par est) agnoscentes, omnes veniam praeteritaeculpae humiliter petimus, flrmiterque praeceptum Patris nostriin posterum a nobis semper <strong>ad</strong>implendum, atque priorem negligentiamdiligentioriin scribendo solicitudine resartiendam.De iis, quae hic geruntur, quoniam a Patre nostro, doctoreTorres 3 diffusse ,scribitur, solummodo in presentiarum scribamde iis, quae religiosus ille sancti Dominici Pater, Melchior Cano,(de quo longam facit mentionem Pater doctor in qu<strong>ad</strong>am epistolasua) inuectus est in hanc Societatem, tam in concionibuspublicis, quam in priuatisetcolloquiis conuersationibus: nontamen omnia hic recensebo, sed ea tantum, quorumvel non1Ex transumpto coaevo in vol. Epist. variorum, duplici folio, n. 11,prius 481, 482.2Videantur Constitutiones Soc. Jes. cunt earum declarationibus,part. viii, cap. 1,lit. L.3Erat P. Michael de Torres, domus salmanticensis moderator.


27 JULII I548 663meminit Pater doctor in literis suis, vel tangit dumtaxat prolixitatiseuitandae gratia, propter quod mihi iniunxit vt hancscriberem epistolam.Imprimis itaque, eo fere tendunt omnia (quantum coniecturisassequi possumus) quaecumque praeterita qu<strong>ad</strong>ragesima inpublicis concionibus contra hanc religionemdixit bonus illePater, et quae postea in mutuis cum Patre doctorecolloquiiscontulit, vt quamdam opinionem, seu potius imaginationem,quam h<strong>ab</strong>et de antichristo nato, qualitercumque comprobetatque conflrmet. Hoc enim fere semper insinuat in sermonibussuis et priuatiset publicis,asserens nunc esse nouissima illatempora, de quibus loquitur apostolus, i. ae <strong>ad</strong> Thim. 4. ,acproinde prob<strong>ab</strong>ilissimum esse iam esse natum antichristum,quod et ipse <strong>ab</strong> eo semel audiui in scholis, dum publice doceret,qui, conquerentibus nonnullis ipsum asseruisse iam <strong>anno</strong>s quinquenatum esse antichristum, respondit se nunquam tale quidasseuerasse , sed quantum humano iudicio consequi potest, <strong>ex</strong>prob<strong>ab</strong>ilissimis signis ac coniecturis atque sacrae scripturae testimoniiscredere haec esse temporaantichristi : et tanto libentiusac liberius huic <strong>ad</strong>heret imaginationi, quantominus putatesse periculiin hoc decipi. Ait enim hanc eamdem opinionemfuissetempore apostolorum, atque etiam tempore Gregoriimagni; in e<strong>ad</strong>em denique opinionefuisse sanctum VincentiumFerrariensem, quos omnes, quamuis sanctos, apparet fuissedeceptos, vnde mirum non esse neque damnandum, si et ipsequoque cum sanctis fallatur et tamen : , inquit, nemini Deussuam potentiamsic alligauit,vt non possit, quando vellit, et cuivult, haec reuellare. Ex quibus innuere quodammodo videturDeum hoc sibi reuellasse. Aiunt autem inhibitum esse in conciliolateranensi, sub Leone 10, ne quis publice predicetreuellationessibi factas. Perlubens videret Pater doctor conciliumillud lateranense, ideo te rogat, vt illud vna cum proximis literis<strong>ad</strong> nos mittas. Paucis <strong>ab</strong>hinc diebus <strong>ad</strong>iit illum Pater doctor,de nobis et deloquuturus circa malam <strong>ex</strong>istimationem, quamtota Societate suscepithaec ciuitas <strong>ex</strong> concionibus eius, et quomodocausa <strong>ex</strong>titerit quominus id foeliciter successit, quod inutilitatem boni publicifuerat intentatum. Hic, data opportunitate,apertius quam vnquam animi sui sententiam declarauit; et


664 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1272quid de Societate sentiret, clare demonstrauit. Primo aiebat seomnino credere nos esse in nouissimis temporibus, atqueideosuspectam sibi esse hanc religionem et quotquot eam sequuntur,neminemque hactenus huius religionis nouisse, qui nonesset <strong>ad</strong>ulator et bilinguis,imo et ipsum quoque doctorem, coramloquentem, e<strong>ad</strong>em nota latenter sugill<strong>ab</strong>at f . Postea tamen dolerese aiebat vicem doctoris, quod eum, tam sapientem ac pruden-sectae imitatorem esse velle. Caete-tem, videret huius quoquerum, inquit, ingeniaetiam subtilissima atqueviuidissima plerumquefalluntur, vt testatur ingenium Arrii et quorundam aliorumhereticorum, qui tanto grauius errauerunt, quanto maiori vigueruntingenii acumine. Dicebat praetereaet mir<strong>ab</strong>atur cur <strong>ad</strong>octor nondum esset professus, et nequaquam sibiplacere quoda tot annis, a quibus confirmata est religio,non essent nisidecem aut undecim 3 , qui professionem solemnem emisissent.Vnde, inquit, videntur hi praetenderene <strong>ex</strong>cedant numerumapostolorum. Huc etiam accedit, aquod nonnullis vocenturapostoli vel apostolici fuerunt autem olim, : inquit,in ecclesiaDei quidam heretici, qui apostolici dicebantur. Praeterea etiamsibi displicere, aiebat, tanquam suspectum et periculosum, quodiiliguistae vocaremur; non enim, inquit,<strong>ab</strong> Ambrosio dicti suntvnquam ambrosiani, aut <strong>ab</strong> Augustino augustiniani:immo religionesillae aut sectae, quaenomen fundatoris aut inuentorissibi retinentes vsurparunt, hereticae tandem sunt repertae:vtlutherani a Luthero, arriani <strong>ab</strong> Arrio, pelagiani a Pelagio, etc,heretici sunt et dicuntur, <strong>ab</strong> ecclesia condemnati. Aiebat insupernos a quibusdam jesuitas nominari, <strong>ab</strong> aliis theatinos, quaenomina in ecclesia Dei iam infamia reputantur. Postremo aiebatnunquam visam esse aut auditam religionem sine statutis, qualisest hec religio.Haec et alia huiusmodi sunt, quae tum doctorimanifestauit de hac Societate; quibus omnibus non responditPater doctor, tum quia superuenientes aliquot religiosi sermoneminterruperunt, tum etiam, etsi per tempus licuisset, satiustamen Patri videbatur non respondere multis quae dixerat, quia1Ms. sugit<strong>ab</strong>at.2Ms. quur.3Ms. vndicim.


27 JULII I548 665nullius ponderis erant vel momenti. Caeterum iis, quae aliquantulumvrgere videbantur, priusquam <strong>ab</strong> eo discederet, omninosatisfecit. Inde post paucos dies, imo die sequenti,si bene meminijaccepit Pater doctor a Joanne Rincon, toletano, literas, inquibus scribit Patrem Melchiorem Cano, dum Toleti esset,rnulta dixisse contra Societatem, et <strong>ad</strong>iissequemdam concionatoremmagni nominis, <strong>ex</strong> ordine sancti Dominici, quifraterJoannes Segouiensis appellatur, rogasseque illum vt huic Societati<strong>ad</strong>uersaretur, et in concionibus suis eam sugillaret, reprehenderet,detestaretur atquesepersequeretur, idem facturumdecreuisse, tam in concionibus quam in cathedra. Rationes, quibus<strong>ad</strong> id faciendum mouebatur, friuolas esse, dicit Rincon;quarum nonnullas ipsemet Cano, dum doctori loqueretur,obiecit. Vna erat, cuius paulo ante memini, quia videlicet permittimusnos passim iniguistas apellari.Altera erat, quia Patreshuius Societatis lubenter eant quocumque vocentur, et a quibuscumqueinuitentur, et quod delectentur conuersatione acfamiliaritate muliercularum, domos earum sepius ingredientessub praet<strong>ex</strong>tu conuertendi eas, aut <strong>ad</strong>iuuandi, aut <strong>ad</strong> meliuspromouendi. Haec et similia Patri illi, Joanni Segouiensi, inmedium <strong>ad</strong>ducebat, quibus illum in suam sententiam pertraheret;verum alter, vt est vir prudens, subridens, respondit se idnequaquam facturum, nec decere vt ipse quicquam prius condemnet,quam <strong>ab</strong> ecclesia condemnetur aut reprobetur. Idemalium concionatoremhic Salmanticae solicitauit apud quemdam sui ordinis, qui dicitur frater Thomas de Chauez ! . Licet haecomnia <strong>ab</strong> ipsodici ac fieri credamus pia intentione ac bono zelo,itatamen infixa herent cordibus multorum, non tantum schohsticorum,verum etiam multo magis laicorum, tam plebeiorumquam primatum ac magistratuum huius ciuitatis, vt ea decausa nobis <strong>ad</strong>itus occludatur <strong>ad</strong> aggrediendum quodlibet opuspium, vel in honorem Dei, vel in vtilitatem proximi. Digneturdominus Jesus pro immensa sua bonitate nobis illam gratiamin omnibus <strong>ex</strong>hibeamus nos sicut veros Dei mi-elargiri, quanistros coram ipso, pie, honeste ac decenter ambulantes inmagna1«Thomas de Echaves.» Epist. Mixtae,i. II, pag. 116. Vide locum,ubi mentio fit de hac Maximiliani epistola.


666 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1272patientia in tribulationibus, semper muniti arma iustitiae <strong>ad</strong>uersushostium insultus, ac semper constantes in infamia et bonafama. Digneturque isti bono Patri mentis oculos illuminare, vtveritatem videat et agnoscat, cognitam amplectatur, defendatac tueatur. Amen.Quantum<strong>ad</strong> res domesticasattinet, parum est quod scribatur.Quatuor tantum hic sumus, scilicet,Pater doctor Seuillanus', qui praeterita hyeme missus est a doctore Hispalimciuitatem Xeres, vt 2negociaPatris Mendoca procuraret. Tertiusest Joannes Baptista, toletanus :t (de quo meminit Pateret <strong>ad</strong>doctor inqu<strong>ad</strong>am epistola sua). Quartus sum ego, indignus quidictis annumerer aut coh<strong>ab</strong>item. Paruus est numerus: faxit ille,in cuius nomine hic congregati sumus, vt in tanta paucitatepersonarum <strong>ab</strong>undet multitudo virtutum licet vere affirmare;possim Patrem doctorem cum caeteris fratribus meis in diesmagis ac magis proficere, progredientesde virtute in virtutem.Et vt caeteros nunc silentio pertranseam, magnae nobis estedificationis Pater doctor, qui non sine maxima confusionenostra <strong>ad</strong> humilima quaeque se demittit, nunc in culina prandiumparansaut cenam et discos lauans, nunc verrens autetiam nobis ministrans. Benedictuslectos sternens, nonnunquamDominus, quiseruos et electos suos facit eligere ignobiliamundiet contemptibilia, vt hominum superbiam confundat, et gloriammundanam destruat.Ipsum oro, ac suppl<strong>ex</strong> deprecor, vt,et conculcatis huius mundi vani-spretis omnibus carnis deliciis,tatibus, nos faciat veros sui imitatores. Amen. Salmanticae27. a Julii anni 1548. Indignus filius in Christo, <strong>ex</strong> mandatoPatris doctoris,y Maximilianus a Capella. f1P. Petrus Sevillano.2Voc<strong>ab</strong>atur P. Christophorus de Mendoza.3Joannes Bta. Sanchez. De eo agit P. Torres in litteris, quas afferuntEpist. Mixtae, t. 1, pag. 490-494, datis 25 ApriHs 1548.


3 Augusti 1548 6671*93ELPIDIUS UGOLETTIPATRI IGNATIO DE LOYOLAPATAVIO 3 AUGUSTI I548'.Sociorum litterariae<strong>ex</strong>ercitationes.— Sacramentorum usus.tJhus.La summa gratia et pace di Christo N. S. sia sempre innostro continuo fauor' et aiuto. Amen. Perche questi giorni, chesonno stati qui li P<strong>ad</strong>ri maestro don Giacobo et don Alphonso 2 ,h<strong>anno</strong> auisato la R. V. longamentedi tutti li fratelli di casa etil essercitio nelli studij d'essa, et per[che]credo anchora chescriuer<strong>anno</strong> questa settimana da Ven[e]cia, in questa sero breue,auisandola solamente come per grati<strong>ad</strong>ilSignor tutti stamobene, et si seguita nelli medemi che si solea:essercitij Pietrolegendo 1' oratione di Cicerone, et Fuluio 3 la georgica di Vergilio.Di fuora di casa anchora non ho altro che dir', senoncheperseueranosimilmente molti nelli santissimi sacramenti dellaconfessione et communione ogni settimana. Per questa non altro,senonche tutti si raccommandamo nele oratione delle R. V. etdi tutti li charissimi fratelli in Christo, il qualle sia sempre connoL Amen. Di P<strong>ad</strong>oua 3 di Agosto 1548. II vostro indegnofigliuolo,Don Elpidio.lnscriptio: \ Al molto Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re maestro, donIgnacio de Loiola, preposito della Compagnia [de Gie]suin Roma.osser. mo ,1Ex originali in vol. Epist. P. Rib<strong>ad</strong>eneira, et <strong>ab</strong> hoc <strong>ex</strong>arato, unicofolio, n. 8, prius 440, antiquitus 439.2Patres Jacobus Lainez et Alphonsus Salmeron.3Cardulus.Fratres tunc, postea sacerdotio aucti, Petrus de Riv<strong>ad</strong>eneira et Fulvius


668 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1274PAULO IIIANDREAS LIPOMANUSPRIOR SANCTISSIMAE TRINITATISSUMMO PONTIFICIVENETIIS l8 AUGUSTI I548*.Orat ut commendatione sua pontif<strong>ex</strong>, apud senatum Venetiarum, negotiumde <strong>ad</strong>judicando instituendis collegiis prioratu Stae. Mariae Magdalenae,quem Lipomanus possidet,<strong>ad</strong>juvare velit.Beatissitno P<strong>ad</strong>re. Essendosi ilsignor Dio degnato concedermipermezzo della santa sede apostolic<strong>ad</strong>ui prioratio precettorie,et insieme desiderio de spender, almeno inparte, a glori<strong>ad</strong>ella sua diuina maesta et utilita dil prossimo 1' intr<strong>ad</strong>e d' essi,pensando io come questo si potessi fare, etiam lidoppo mieigiorni, mi occorse, fra 1' altre pie opere, la congregatione desacerdoti de Giesu,lapersantita vostra canonicamente institutaet approbata. Et persu<strong>ad</strong>endomi esser cosa piaet moltogioueuole al bene uniuersale, et specialmentededicata alla santasede apostolica, supplicaila santita vostra se dignasid' uno, etilmaggior de questi miei beneficij, instituir' duoi collegij pernutrire et amaestrare li scholari ch' aspirasinoa detta Compagnia.La qualle mia supplicavostra beatitudine <strong>ab</strong>razzo conquella charita et fauore che di lei se speraua; et fece spedir' diquesto le bolle, et di qua per gratia dil Signore peruirtu d'Ma esse e presoilposesso spirituale. perche, beatissimo P<strong>ad</strong>re,per 1' ultima conclusione resta torre il poseso temporale, il qualesi piglia con consenso di questi nostri signori, li qualli , essendoobedienti figliuolidi V. S., non dubito che piuuolentieri consentir<strong>anno</strong>,s' in questo uedeno speciale fauor' di V. B., humilmentela supplico si degni dar' il fauor' ch' il lattor' di questa liraccordara, accio li miei desiderij, et come credo di V. S., h<strong>ab</strong>bi<strong>anno</strong>felice conclusion', et essa nelli suoi giorni,et io nellimiei, possiamo ueder' almeno in parte li frutti di questa santaopera a gloria dil signor Dio, il qualle sempre felicite et prosperiV. S. per gloriasua et utilita della santa chiesa. Di Vene-1Ex apographo in vol.Epist diversorum, semifolio, n. 15, prius 442.


18 Augusti 1548 669tia 18 d' Agosto 1548. Humilimo seruulo di V. S., che li suoisanctissimi piedi bassa,Andrea Lippomani.A tergo:Copia de una del prior'parasu santid<strong>ad</strong>.1Andreas Lipomanus, prior sanctissimae Trinitatis. Videantur Epist.Mixtae, t. I, pag. 570-574, et Polanco, t. 1, pag. 272-274, n. 234, <strong>ex</strong> quohaec juvat describere: «Fuit quidem <strong>ab</strong> amicis... negotium hoc [de possessioneprioratus, collegiis patavino et veneto uniti, capienda] in SenatorumCollegio, Litteris etiam Apostolicis <strong>ad</strong>ductis, propositum et a Senatoribusin primis commendatum...; sed quia in consilio magno, quem vocant rogatorium,res erat tractanda, difficultates aliquae interim obortae, a consanguineis,ut creditur, Prioris <strong>ex</strong>citatae, rem differri coegerunt. Impediebatinter caetera , quod nova pia loca Venetiis institui, lege qu<strong>ad</strong>am illius Senatus,erat prohibitum. At in hoc negotio duo consideranda occurrunt;alterum est P. Ignatii summa diligentia tam in ipso... Priore animando...[quam in] litteris a primariis Cardinalibus et Principum legatis, imo et <strong>ab</strong>ipso Summo Pontifice curandis... Alterum est quod divina Bonitas non perea media, sed alia ratione negotium totum feliciter <strong>ad</strong>modum confecit...»Jam inter alios, quorum litterae commendatitiae <strong>ab</strong> Ignatio rogatae sunt,Philippus erat, Hispaniarum princeps: hujus vero litteras per FranciscumBorgiam obtinendas esse, novimus <strong>ex</strong> P. Andrea de Oviedo, qui, Sto. Ignatiorescribens 8 Febr. 1548, ait: «La vltima que he recebido a sido de 24 deNoviembre, duplic<strong>ad</strong>a. Y quanto a lo que en ella se contiene que yo hiziesecomo el senor Duque... oviese vna carta del Prfncipe para los de Venecia...creo ya a escrito al Prfncipe sobre la carta...» Epist. Mixtae, 1. 1, pag. 466,467. Ipsam autem Philippi epistolam, duci Venetiarum datam, <strong>ex</strong>hibuimussupra, in eod. vol., pag. 570, omisso scriptionis die, quo carebat <strong>ex</strong>emplarlitterarum, quo usi sumus. Postea vero aliud earum litterarum <strong>ex</strong>emplum,transumptum quidem coaevum, reperimus in vol. Epist. variorum, unicofolio, n. 12, prius 476, Compluto 20 Februarii 1548 missum, in quo pauloinfra subscriptionem haec leguntur, manu Patris Polanco <strong>ex</strong>arata: «Despuesque despacharon las bullas, se tomo con ellas la possession espiritual, yfalta sola la temporal, sobre la qual el mesmo p<strong>ad</strong>re santo ha h<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o alembax<strong>ad</strong>or de venecianos, para que de su parte scriua a la senorfa sobreesto, y ha mand<strong>ad</strong>o asi mesmo despachar vn breue. Con todo ello, por elfauor que tienen allf los que resisten por su interesse a la justicia, no seac<strong>ab</strong>a la cosa, y la letra de S. A. seria de importantia.»


670 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1275JOANNES NUNES BARRETOPATRI SIMONI RODRIGUESSEPTA g OCTOBRIS 1548*.tum concionibus tum confessionibus perceptus, maximevero <strong>ex</strong> lectionibus christianae doctrinae et puerorum institutione. — DeFructus <strong>ex</strong> sacrisAlphonso de Noronha ejusque domo. — Maurorum incursus. — Solemnispuerorum pompa.— Desiderantur libri.Jhs.Capitulo de vna de Joan Nunyez, de Ceuta, elpara P. Mtre.Simon.Por las del P. Luis Goncalez s<strong>ab</strong>ra V. R. lo que pasamosdespues que de alla partimos, porque en esto es muy solicito.En esta ciud<strong>ad</strong> se haze fruto porla gracia del Sefior, ansi enlas predicaciones, que es grande, como en las confessiones, y enla doctrina que c<strong>ad</strong>a dia yo hago a los ninyos ya otras muchaspersonas que vienen a ella, en especial los domingos yfiestas.Parece bien a Luis Goncalez, que, como viniere laarm<strong>ad</strong>a,nos vamos a vesitar los otros lugares desta costa, el a Tangery Arzila, y yo ire a predicar a Alcacar, y despues, quando mepareciere ser tiempo, tornare a esta ciud<strong>ad</strong>; y asidize don Alfonso,el capitan 2 , que inviara por mi paraelasegurar camino.Confessose conmigo, y hazeme charid<strong>ad</strong> de hazer a mi instanci<strong>ab</strong>uenas obras a personas pobres, y nos tiene grande amor yen mucha reputacion. Confesse a su mujer y casa, y a su sobrino,don Anton, nuestro deuoto, y afficion<strong>ad</strong>o a la Compaiiia,1Ex apographo — coaevo in vol. Epist. diversorum, duplici folio, n. 19,prius 64, 65. De hoc et sequente epistolarum fragmentis scribebat P. Joannesde Aragon Patri Martino de Santacruz, Olisipone 28 Octobris 1548:«Ay van essos capitulos de Luis Goncalez y Juan Nunyez: pienso seran deedifkacion: no se como van trasl<strong>ad</strong><strong>ad</strong>os: no puedo mas, ni menos me danlugar diversas occupationes, y tengo bien poca ayuda propria ni agena.»Epist. Mixtae, t. 1, pag. 562.2Alphonsus de Noronha. Epist. Mixtae,t. 1, pag. 520.


9 OCTOBRIS T548 67Iy a otros c<strong>ab</strong>alleros principales, y muchas duenas y mujeressuyas.Vn concierto tengo ac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o entre vn c<strong>ab</strong>allero castellano,que aqui esta, y vna hija de vn c<strong>ab</strong>allero de aqui, quelo demand<strong>ab</strong>apor marido, de que se seguia grandes escandalos, porser el castellano mayorazgo de cerca de vn cuento. Al Senorsean d<strong>ad</strong>as por todo incess<strong>ab</strong>les gracias.Los moros vienen muchas vezes [a] acometer la ciud<strong>ad</strong>.Este otro dia llegaron, segun dizen, junto a las puertas muchagente de [a] cavallo y de [a] pie, que pudieran muy prestometer a los nuestros en priesa. Quando acudieron al repique,en oiendo el di-yo est<strong>ab</strong>a haziendo la doctrina a los ninyos, ycho repique y alboroto en la ciud<strong>ad</strong>, me levante, y tomando vncrucifixo en las manos, fuy con todos los ninyos y otra gentede la seo, <strong>ad</strong>onde est<strong>ab</strong>amos, en procession a vna casa de nuestraSenora, muy devota, que se llama nuestra Senora Dafrica,cantando a grandes vozes los ninyos el Pater noster, Ave Maria,Credo y Salve regina,al modo y tono queel infante donLuis lo manda ensenyar en sufprior<strong>ad</strong>o doctamente. Vino aesta procession lamujer del capitan con sus hijos y muchasmujeres, y dixome despues, que recibio en aquella processionmucha deuocion y consolacion; de lo que no me espante, porquees asique, en llegando a la iglesia de nuestra Seiiora, mandeque dixessen todos: Senor Dios, misericordia. Lo qual dixeronlos ninyos y los demas con tanto fervor y deuocion, hiriendosetodos en los pechos, que parecia quererles saltarfuera loscora^ones. Estando en este tan sancto aucto con mucha tristezay lagrimas que en <strong>ab</strong>undancia se derramavan, plugoal Senornuestro, qui es<strong>ad</strong>iutor in opportunitatibus in tribulatione 2 , quetubimos nueva como los moros eran ya huydos y desbarat<strong>ad</strong>os,y que el capitan con los nuestros era ya buelto a la ciud<strong>ad</strong>, diziendoque lemas el alcancepess<strong>ab</strong>a mucho porque no siguieratras ellos, pues tenia aca tan buena ayuda de oraciones, y lagrimasde innocentes.No avemos ido hasta ora a Tituan, porque no te[ne]mos1Videantur Epist. Mixtae,t. I, pag. 514, <strong>anno</strong>t. 1.2Ps. ix ;10.


672 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1276aun cargo de los catiuos ni de su redencion, y el alcayde de Titu<strong>anno</strong> quiere dar lugar a ello, hasta que esten las cosas masasent<strong>ad</strong>as. Acerca desto haremos lo que a V. R. le parecierebien, como en todo lo demas.Tengo mucha necessid<strong>ad</strong> de los testos de canones y otroslibros,que ya escrevi al P. Joan l que pidiesse a V. R., de losque fueron mios, que quedaron en mi iglesia; en especial vnaSumma siiuestrina y Catena aurea de Sto. Thomas sobre loseuangelios; que, como avemos de andar diuididos, no lo podemosescusar. Los casos son aca muytos, y los letr<strong>ad</strong>os pocos 6ningunos. Todos se socorren a nosotros. Dos crucifixos nosdeuia de inviar micer Joan pequenyos, para quando vuiere rebates,para esfbrcar los cavalleros desde el muro, y para nuestr<strong>ad</strong>euocion. X.° nuestro Senor sea en nuestra continua guarda.Amen. De Ceuta a ix de Octubre de 1548.LUDOVICUS GONQALVES DA CAMARASODALIBUS LUSITANISSEPTA 12 OCTOBRIS I5482Pons corruit, ipso <strong>ex</strong>altationis sanctae crucis festo die. — Pueri elementischristianae religionis imbuuntur.— Jurandi mos <strong>ex</strong>terminatur. — Concionesh<strong>ab</strong>entur non sine fructu. — Mauritanorum mores et conatus. — Disputatiocum duobus <strong>ex</strong> hebraeorum gente.— Eorum conversionis spes.Capitolo de otra del P<strong>ad</strong>re Luis Gonzalez,f.de la mismacyud<strong>ad</strong>.Agouos a s<strong>ab</strong>er, que la puente que uos escreui que estaua ala puerta, a do esta la cruz, amanescio a 14 de Setembro, di<strong>ad</strong>e la <strong>ex</strong>altacion de la cruz, derrib<strong>ad</strong>a. Parece que quisonuestroSefior que no fuesse mas tiempo la cruz desacat<strong>ad</strong>a, porquecomo, porcausa de lapuente,era por ay la seruentia publica,1P. Joannes de Aragon.2Ex apographo coaevo in vol. Epist. diversorum, duplici folio, n. 19,prius 64, 65. Reperitur in e<strong>ad</strong>em charta superioris fragmenti, quod proximeantecedit.


12 OCTOBRIS I548 673estaua ay la cruz muy <strong>ab</strong>atida. Esta lapuente, aunque hizierontan rezia, que corriao por ella los cauallos, con todo ja estau<strong>ad</strong>etermin<strong>ad</strong>o quese derribasse, e que se mudase la puerta enotra parte, empero fue tarde; y quisonuestro Seiior que pudiessemosay dizir missa y honrrar aquelha cruz.El P. Joan Nuiiez aze Ja doctrina c<strong>ad</strong>a dia a la tarde: va aelha mucha jente, y azese mucho prouecho, y no ha nifio quejure.Con todo oy uno de llos niiios denuncio de otro que juro;mas piisose luego en eso remedio. Nos determinamos de nosoccupar muc^ho en los nifios,porquemas facilmente se Ues empremiraqualquiera cosa buena, e yo voy con las predicaciones<strong>ad</strong>ellante, aunque las de la semana muchas eran muy escus<strong>ad</strong>as,pues ay doctrina; empero predico duas vezes,afuera eldominguo. Hazese algun fructo; a lo menos publicamente sedize, que nunca esperaran de ver la yente de Cept<strong>ad</strong>e talmodo, porqueellos se tienen en muy mala conta, por ser gentede guerra, y mucha della es estranjera. Porque, quando aquypredicaua frey Anjo de Portalegre, tan pocos le oyao, que lleera necessario <strong>ex</strong>ercitar su zelo compelendo eos intrare ! . Essoos dyguo, para que de[i]s grac_iasa Dios, pues agora oyen y seaprovechao mas. Ya ouieramos ydo a Tetuao a visitar los captiuos;empero el alcaide de los moros daa por escusa, comoemos entendido, que no se sufre que van alla hombres santos,cacises de los xpianos. ,a conuertirlos: no s<strong>ab</strong>emos se hizieranesso los merc<strong>ad</strong>eres.Dizese que el xaryfe tomara Fez este ynvierno, el qual tienegrandes feruores, que, tomandolo, de hacer lueguo guierra contralos xpianos., porque dize que es de casa de sanctos y envi<strong>ad</strong>ode Dios para <strong>ex</strong>alcar la fee de Mahoma, Ay entre los morosmuchos hombres Uam<strong>ad</strong>os sanctos, los quales uiuen en casas delcampo aserca de las estr<strong>ad</strong>as, y dan pos<strong>ad</strong>a y de comer a todocaminhante; y ai tantos destos, y tan ricos de lo que lhe daanpara que puedan hazer esto, que ninguno gasta n<strong>ad</strong>a por caminos.Estes sanctos vienen por generacion; y porquela summasantid<strong>ad</strong> deJlos es matar xpianos., tienen muchas mas mujeres,para auer muchos hijos que agan guerra.A estes daa sathanas1Luc, xiv, 23.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 43


674 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1276a vezes feruores, y van persu[a]dir a los alcaides que uengancorrer a los xpianos., y ellos van en la delantera, ymueren congrande furia, matando primero los que pueden. Tienen losmoros para sy, que, quien matare xpiano. no, puede yr a mallugar; y quando lo matan, cortanle los piees y las manos, y estoes azer gazua. Y quando alguno dellos esta para morir,si notiene estas reliquias,lascompra por 15 6 vynte escudos, y ponelasen la c<strong>ab</strong>ecera, y con esto dizen que lueguo es sano, 6,muere, vaa alsi separaiso. Esto todo os escriuo, ermanos, para partircon uosotros de lo que aca tenemos, y mas principalmentepara que apresenteis estas <strong>ab</strong>ominaciones delante de la majest<strong>ad</strong>diuina, para que no consinta que va esto mas <strong>ad</strong>elante, pues a janouecentos y vinte simco <strong>anno</strong>s que empeco. Dizese tambienque el xaryphe tiene ja d<strong>ad</strong>o estes lugares de los xpianos. a sussenhores, quitando (^epta, la qual quiere para sy.Estan aquy dos judios, y uno dellos es mancebo yletr<strong>ad</strong>o ensu ley.Tenemos muchas veces grandes desputas con ellos, yconmyguo <strong>ab</strong>lan mas vezes, por causa del hebraico. Mostrelesel lugar de las hebdomedas de leDanyel, y porque auia dichoque yo le mostraria en uno elpropheta numero cierto de losanfios quanto auia de morir el Mesias, el qual ya [es] pas<strong>ad</strong>o,yva leindo el judio el hebraico en castellano, y quando Uego aaquel punto, <strong>ad</strong>onde dize, occidetur X. us l ,quedo tan espant<strong>ad</strong>o,que no quiso mas esperar, antes aleuantose lueguo. Tenemosalguna esperan^a de su conuersion, y leemos agora elpsalterio c<strong>ad</strong>a dia en hebraico, porque ello teniaomuy diferente.dezia que los xpianos.El P. Joan Nuiiez se fue antes de yer a el con grande feruor,diziendo: escojan todos los yudios vn hombre, y yo dare otrode los xpianos. ,no para disputar, mas para que ambos ponganlas manos en el fueguo de vna acha; y que el que se quemare,quede catiuo y sieruo, y si el judio se quisiera hazer xpiano.,quede libre. Dixo esso de manera, que el judio quedo attonito.Dios lo quieraalumbrar.A tergo,alia manu: "f 48. 12 Octobr.1Dan., ix, 26.


3 Decembris 1548 675JACOBA DE CROYPATRI IGNATIO DE LOYOLAEX CASTRO WOUDANO 3 DECEMBRIS I548*.Multa prece nititur Patrem Gaudano, <strong>ad</strong> <strong>ex</strong>colendos populos sibi subditos,revocare.fGratia domini nostri Jesu Xpi. sit semper tecum. Literas,quas, <strong>ab</strong>eunte M. Nicolao Gaudano, fratre tuo, reverende Pater,accepi a tua dominatione, <strong>ex</strong>timulauerunt vt et has alteras <strong>ad</strong>dominationem tuam scriberem, fiduciamomnino dantes, quod,per priores impetrare non licuit, per has saltem impetraturam a .Pollicebaris enim (nisituam dominationem tugit)tenunquamBergensi populo defuturum; immo <strong>ad</strong>nisurum, vt pioet tuo ettuorum conatu et precibus Deus in populo meo, immo suo,quod cepit, etiam perficiat.Verum ob id M. Nicolaum auocarete dicebas, vt eius, qui te vice Dei patrem in terris delegerat, etomnem vite rationem <strong>ex</strong> tuo arbitrio instituendam pollicitusfuerat, spiritu et gratiis ipsi concessis a Deo optimo maximocognitis et perspectis, vberiorem isthic spiritus <strong>ex</strong>ercitationemcaperet, et prepararetur <strong>ad</strong> maiorem messem Domino in horreaconuehendam.Nunc tuam dominationem per dominum Jesum deprecor, vtnunc tandem, promissi memor, M. Nicolaum <strong>ad</strong> meorum ciuiumvtilitatem et salutem vberiorem destinare huc digneris.Ad maiora, forte dices, illum parandum, quamvt vnicobergensi populo omnem sitspensurus suam operam. Hoc quoqueet ego dico. Nec illum vsque <strong>ad</strong>eo a te <strong>ex</strong>orare niterer, sisolius ciuitatis bergensis mihi cura esset. Verum, queso te, quotmillia hic in omnibus terris meis putas esse, qui nesciunt quid1Ex originali in vol. Epist. variorum, sesquifolio, n. i, prius 460.2Agit de hac re POLANCO, t. I, pag. 294, 295, n. 258. Porro IgnatiusPatrem Gaudano aliosque Romam arcessiverat, inquit ille, «ut Societatisinstitutum et vivendi formulam melius imbiberent». Cui sancti Parentisconsilio non facile acquievit marchionissa bergensis, Jacoba de Croy, ut<strong>ex</strong> aliis ejusdcm litteris patet, Epist. Mixtae, t. II, pag. 416, 417.


676 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1278inter d<strong>ex</strong>teram et sinistram, idque nimia (proch dolor) pasto-sitrum incuria et imperitia, qui,quod summopere dolendum est,magis pascunt semetipsos, quam gregem? Nec huic m<strong>ab</strong> aliudinuenio remedium, quam vt illorum vicem in docendo populoobeat nonnumquam alter, cui muneri omnium meorum iudicioaptior nullus est M. Nicolao tuo. Horum quesorationem h<strong>ab</strong>eredigneris et piis nostris meorumque ciuium et subditorum votissatisfacias; immo, non meis, sed Dei, quiforte hec se per meorari voluit, vt etiam e Roma petitisdoctoribus sic suo gregiprospiceret.Sed quidmultis tuam dominationemoccupatissimam detineo?Non diffido facturum te, qua es pietate in omnes, maximeautem in afflictos et viduas, e quarum numero me quoque voluitDeus esse, et in primis in eos, quibus summopere doletquod fides et vita, xpiane fidei digna, sic neglectim vbique iaceat.Vtinam <strong>ex</strong> horum numero sim, vt esse debeo. Deus opt. max.tuam R. P. diu seruet incolumem. Ex Castro nostro Woudano3.° Decembris 1548. Tuae dominationis deuotissima in Xpo.filia,Jacob<strong>ad</strong>e Croy.lnscriptio: \ Reuerendissimo in Xpo. Patri ac domino,D. Ignatio de Laiola, Societatis nominis Jesu praesidi.Romae.A tergo:Marchionissa de Bergis.JOANNES DE VEGAPATRI IGNATIO DE LOYOLAPANORMO 28 FEBRUARII I549 *.Gaudet de <strong>ad</strong>ventu Patris Lainez.— Eleonora Osorio incommoda utitur valetudine.— Collegium messanense incrementum suscipit: socii recte segerunt.\Muy Rdo. sefior P<strong>ad</strong>re. Recibi la carta que V. R. me escriuiode veynte y nueve de Deziembre, y le tengo en mucha1Ex originali in vol. Epist. principum, duplici folio, n. 19, prius 605,in antiquo t<strong>ab</strong>ulario, C XVI. 8. et B. 8.


i4 Maji 1549 677merc.ed la venida aca del Rdo. Mtro. Laynez, el qual, aunquea pocos dias que es * lleg<strong>ad</strong>o, ha hecho mucho fruto, y particularmentea doiia Leonor 2y a mi nos ha d<strong>ad</strong>o mucha consolacioncon sus sermones, y espero con la ayuda de Dios quenos dara mucha mas, el qual lo agr<strong>ad</strong>esca a V. R.Lo demas quese trata en este reyno del seruicio de Dios, loentendera del Rdo. mic,er Geronimo 3 ,remitiendome al qual,dire solamente que estamos buenos, bendito Dios, aunque <strong>ad</strong>ona Leonor latientan algunas vezes sus yndispusiciones.El colegio de Mecina ba en mucho acresentamiento, y sebee quese haze gran fruto, y aquellos P<strong>ad</strong>res se gouiernan contanta carid<strong>ad</strong> y santid<strong>ad</strong>, que dan de sy vn gran <strong>ex</strong>emplo. Esperoen nuestro Seiior que se seguira vn gran venefic/10 y satisfaciongeneral a este reyno, el qual guarde y prospere su muyRda. persona para su seruicio.De Palermo a vltimo de Febrero1549. A lo que V. R. mandare,JUAN DEVEGA.Inscriptio: \ Al muy Rdo. senor, el P<strong>ad</strong>re micer Ignacio deLoyola, preposito de la Compania [de Jesus]. Roma.PAULO IIIJOANNES DE VEGAPROREX SICILIAESUMMO PONTIFICIPANORMO 14 MAJI 15494.De collegio Societatis Jesu Panormi instituendo.— Pontificem obsecrat pror<strong>ex</strong>ut velit apud Ignatium opus hujusmodi promovere.fSantisimo y beatisimo P<strong>ad</strong>re. El ano pass<strong>ad</strong>o a mi suplica-^ion en nombre de su dmagest<strong>ad</strong>, V. S. fue seruido por su be-1Ms. ques.2Eleonora Osorio, Joannis de \ r ega uxor, quae <strong>anno</strong> 1550 diem supremumobiit. Polanco, II, pag. 40,3P. Hieronymes Domenech.n. 81.4Ex transumpto coaevo in vol. Epist, principum, unico folio, n. 22,


678 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1279nignid<strong>ad</strong> y pied<strong>ad</strong> del augmento yedificacion de l<strong>ad</strong>octrina yreligion christiana, de dar licencia al Rdo. P. Mtro. Ignatioen laque embiase algunos religiosos de su Compania, para queciud<strong>ad</strong> de Mecjna se fundase vn colegio, como se ha por lagracia de Dios hecho, donde, ansi en el <strong>ex</strong>ercitio de las letrassagr<strong>ad</strong>as y otras scientias, y con los sermones y <strong>ex</strong>ercitios sanctosy buenos de aquellos vener<strong>ab</strong>les P<strong>ad</strong>res, se a hecho y hazetanto fructo en aquella ciud<strong>ad</strong> y en todo este reyno, que porello se deuen de dar muchas graciasa nuestro Senor y a V. B.,por cuya mano y auctorid<strong>ad</strong> se ha puesto en effecto semejanteobra. Agora, santisimo losp<strong>ad</strong>re, de la ciud<strong>ad</strong> de Palermo, tir<strong>ad</strong>osdel buen <strong>ex</strong>emplo que en obras veen que ha sucedido delo hecho en Mecina, an acord<strong>ad</strong>o de hazer en su c/iud<strong>ad</strong> otrosemejante collegio, sobre lo qual scriuen al Rdo. P. Mtro. Ignatio,pidiendole les de los maestros y personas necessariaspara el dicho effecto. Supplico humilmente a V. S. que, ansipor el seruicio de Dios, como porel beneficio comun desta isla,sea seruido de mandar y dar licencia al dicho Mtro. Ignatio,que imbie las personas necessarias, y V. B. les de su bendicion,para que, tomandola por guia, y debaxo de la auctorid<strong>ad</strong> yprotection de V. S., hagan el fructo que se spera, en lo qualtambien V. B. hara a S. M. singular gracia y merced.A tergo: \ Copia de la del virrey de Cicilia para el papa.prius 2. Exstat aliud apographum in vol. Epist. diversormn, duplicifolio,n. 16, prius 428 vel 828, quod cum praesenti concordat. Neutri apponiturnotatio temporis; verum scriptam esse 14 Maji 1549, eruimus <strong>ex</strong> alia ejusdemVega <strong>ad</strong> Ignatium epistola, quam, Deo volente, inter epistolas PatrisLainez edituri sumus.


15 MAJI I549 679l£SOISIDORUS CLARIUSEPISCOPUS FULGINIENSISPATRI IGNATIO DE LOYOLAFULGINIO 15 MAJI 1549l.Patrem Landini apud se detinet episcopus, ejus opera in <strong>ex</strong>colendispopulis usurus.Rdo. P<strong>ad</strong>re mio et osseruandissimo. Messer Siluestro,ilquale con grandissima sodisfattione et edificatione,non solo diquesta citta, ma di tutta la diocesi, e stato con noi questi mesi,m' ha fatto intendere che l" obedientia 1'impone che u<strong>ad</strong>a inaltro loco, a fare quel frutto c'he tali albori sogliono produre, laqual cosa tanto piu m' e dispiacciuta, quanto piu mi piaceua ilstar suo con noi. Ma ho presentito, che di questo sono staticausa alcuni di questa Compagnia, per la quale era mandato, iquali hano scritto a V. R. in modo, che per quelloscriuere hanodato occasione a quella di farne altro designo. Dio liperdoni, alquale hauerano a render conto del d<strong>anno</strong> che patiremo della sua<strong>ab</strong>sentia. Non obstante pero tutte queste cose, V".prego R. siacontenta lasciarmelo anchora per alquanti mesi, perche sperone cauaremo grandissimo frutto. Et con fiducia che quella midebba compiacere,1' ho ritenuto, ne lo lasciaro partire, primachio h<strong>ab</strong>bia lettere da V. R., la qual prego nostro signor Dio lainspiri a compiacermi et consolarmi; et alle soi sante orationideuotamente mi raccomando. Da Fulignialli xv diMaggiom. d. xlix.D. V. R. deditissimo fratello,Isidoro, Vescouo di Fuligni.Inscriptio: Al Rdo. M. Egnatio Loyola, preposito degnissimodella Compagnia del [nome di Giesu], come fratello honorando,a Roma.1Ex autographo in vol. Epist. episcoporum, duplici folio, n. 93, priusJ 7 2 > 173, antiquitus 570. — Hujus epistolae fit mentio in Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. I,pag. 156, quo in loco testimonia ejusdem praesulis de nostro Landini <strong>ex</strong>hibentur.


680 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1281[MICHAEL DE TORRES]FRANCISCO DE MENDOZA, CARDINALISALMANTICA 26 JULII 1549'.Quo in statu sint res Societatis, <strong>ex</strong>ponit.— Detrimentum capit Societas, nisicollegium salmanticcnse promoveatur.— Cardinalis litterae, nuper <strong>ex</strong>romana urbe allatae, gratissimae acciderunt.tJhs.mo Il.y Rmo. Sor. La gracia y amor de Jesu Xpo. N. S. estesiempre yreine en el anima de V. S. Illma. Por muchas vezesy vias diuersas e escripto a V. S., dandole quenta del cst<strong>ad</strong>o enque estan los negocios del Sefior que V. S. trata en esta ciubd<strong>ad</strong>por estos minimos y inh<strong>ab</strong>iles instrumentos de su magest<strong>ad</strong>2 , y por ninguna via e visto Ya rispuesta. s<strong>ab</strong>e V. S, que acasi ano y medio que estamos por su mand<strong>ad</strong>o en esta vniversid<strong>ad</strong>;y hazerca de la prouision y manera de viuir yorden decollegio, que nos estamos como quando entramos aqui; y esto<strong>ad</strong>viertenlo mucho aqui y notanlo paraen diminucion nuestra,y <strong>ab</strong>atimiento y anihilacion de nuestra profesion, teniendo, comotenemos aqui,tan grandes contr<strong>ad</strong>ictiones, aunque por gracia delSenor, como porlas otras e escrito, acerca del credito y buenareputacion de nosotros, es para 3dar graciasasudiuina magest<strong>ad</strong>del grande contentamiento que casi vniversalmente ay en todos.Pero con todo esto, va tan mezcl<strong>ad</strong>o con mundo el spiritu delos 4 que en este tiempo se quieren apartar del, por seguir alSenor, que miran que estamos en vna casa de pupilaje, nogrande, y pocos en numero, y con pocas muestras de edificar yerigir collegio, y no quieren <strong>ad</strong>vertir que estas son cosas querequieren tiempo, y que no se pueden concluir en breue;y asiay muchos que se retiran, huyendo de nos conservar y seguir.1Ex transumpto coaevo in vol. Epist. cardinalium, unico folio, n. 15,prius 652.2Epist. Mixtae, t. 11, pag. 181-184.3Ms. espera.4Ms. dellos.


26 JULII I549 68lY cierto bien me lo a d<strong>ad</strong>o a entender, con bnen zelo que nostiene, vn maestro desta vniversid<strong>ad</strong>, que lee y tiene arta genteen su casa, que le oyen, diciendome que el s<strong>ab</strong>e que nos ubieranseguido personas de arte, si tubieramos casa; pero, comoveen los edificios de S. Steban y de S. Francisco, como no tengantan subido el spiritu, miran en esto <strong>ex</strong>terior mucho, parase afitionar mas a ello, y para poder cumplir con las gentes,viendo el lugar donde se an puesto.Y an<strong>ad</strong>io mas: pues queprincipalmente por los sermones del P. Estr<strong>ad</strong>a se an metidoen S. Steuan cinquenta y tres frailes este ano, de creer es que,si hallaran el aparejo, quese metieran entre vosotros; y ansi,dize, creo yo, que, como ello este puesto en concierto, todos osan de seguir. Nuestro Senor lo haga de su mano, y de a V. S.la posibilid<strong>ad</strong> para dar la perfecta conclusion en esta su obra,que por instrumento de V. S. Illma. a comenc<strong>ad</strong>o.Confiando en el animo que su diuina magest<strong>ad</strong> le da, y porver lo mucho que inporta salir desta casa y tomar otra buena,estamos determin<strong>ad</strong>os de tomar para este ano que viene vnamas de cinquenta duc<strong>ad</strong>os de alquiler, y concasa, que cuestatodo esto, cierto, no me atreuiera, sino por auer sido muy stimul<strong>ad</strong>oa ello de muchas personas de quenta que nos siguen,y en special de vno, que es de los mas generosos de esta vniversid<strong>ad</strong>y hijo de la marquesa de Pliego ! vna vendita criatu-,ra, que a pas<strong>ad</strong>o y pasa per ignem et aquam, porque nos esdeuoto, y es ra^on de condescender en esto a su buen deseo.Bien ueo que, metiendonos en esta otra casa, estamos oblig<strong>ad</strong>osa <strong>ad</strong>mittir mas gente. Para esto digo, que, con quese nos doblasela prouision que se nos haze, con lo que por aca podremosgranjear, yo me profiero de mantener mas de doze hermanos,dandoles el trigo que an menester; y este numero ya teniares<strong>ab</strong>io de collegio para lo presente, aunque, para lo quese esperaque a de ser esto, es muy poco.Despues de comenc<strong>ad</strong>a esta, recjbi una de V. S. en veyntey vno de Jullio, con la qual nos gozamos mucho, por la nuebaque por ella y por otra del P. Polanco entendimos de la ane-1Antonius de Cordoba, Catharinae Fernandez de Cordoba filius. Vide.Epist. Mixtae, u t. ; pag. 701, <strong>anno</strong>t. 1.


682 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1282xion de la capellania y dos beneficios en este obisp<strong>ad</strong>o. Su diuinamagest<strong>ad</strong> lo efectue para su mayor gloria, que no poco sequebrantaran las alas de nuestros emulos que lo sepan, ni aunpoco se animaran los deuotos, con tan buen principio de edificiocomo este. Bien conozco, por lo poco que hasta agora euisto por <strong>ex</strong>periencja, queracon de<strong>ex</strong>timaren mucho este collegio,V. S. tienemuy granporque tengo por auerigu<strong>ad</strong>o quea de ser el mas principal y setial<strong>ad</strong>o de quantosubiere de laCompania, y que ha de auer tanto concurso en el,quese an depoblar los otros collegios de su <strong>ab</strong>undancja; y asi que otro, quemenos sea que V. S., no podra. responder a la <strong>ex</strong>pectacion quedel se tiene; ni a entr<strong>ad</strong>o en mi juizio pensarotra cosa. NuestroSeiior dara v<strong>ad</strong>o a V. S.para lo comen^ar, mediar y ac<strong>ab</strong>ar,go^ando de el fructo de tan buena obra en esta vida, paraque pueda gozar del premio <strong>ab</strong>undantissimo de la otra. Amen.De Salamanca en 26 de Jullio 1549.A tergo: Jhs. Copia de vna del cardenal. 1549. Salamanca.198«JOANNES NUNES BARRETOSOCIISCONIMBRICENSIBUSTITUANO l8 OCTOBKIS I549*.Misera christianorum conditio,a praedonibus captorum.— Pericula, quibussunt <strong>ex</strong>positi.— Opera eisdem, tum a servitute, tum a perversionis periculoliberandis, impensa.— Regionis fertilitas,metallorum copia.Ex litteristIHS.P. Joannis Nunnez, sacerdotis Societatis Jesu, <strong>ex</strong>Tituano in Mauritania, xv kal. Nouembris datis <strong>ad</strong> suos fratresCollegiicohimbricensis.Gratia sancti Spiritus inh<strong>ab</strong>itet semper corda nostra. Amen.1Ex transumpto in vol. Goan-Mal<strong>ab</strong>ar, nn. 71, 72. Harum litterarumtria apographa <strong>ex</strong>emplaria novimus: 1, italico sermone <strong>ex</strong>aratum, in codiceGoan-Mal<strong>ab</strong>ar, n. 71; 2, latine factum, ibid., n. 72; 3, lusitanice, in codiceEpist. diversorum ,n.—20, prius 749-751. Edimus latinum, in quovestigia Patris Polanco apparent.


l8 OCTOBRIS I549 683A mense Februarii praeterito, quo <strong>ad</strong> vos scripsi, vsque <strong>ad</strong>dimidiatum mensem Augusti hi portus clausi semper fuerunt,partim belli, <strong>ab</strong> his mauris terra marique gesti, partim regisXarife causa, qui erga Christi fideles ita se inimicum praebet,ne introirevt eos, et potissimum lusithanos, in suum regnumquidem velit, <strong>ad</strong>eo vt videatur flagellum sibi eis paratum preuidere,quod, vt spero, Deus minime differet. Nuper <strong>ex</strong> ciuitateFeza audiuimus multos eum <strong>ad</strong>iisse conquerentes quod nec,p<strong>anno</strong>s <strong>ad</strong> vestitum, nec alias merces, quas illis Portugallia suppeditareconsueuerat, sibi <strong>ad</strong> vitae vsum necessarias inuenirent;quare Xarife ipsos portus locauit, iussitque eos, vt antea erant,aperiri, vt solitum cum illis comertium h<strong>ab</strong>erent. Et profectonihil est, quod eius subditi <strong>ab</strong> eo aegrius ferant, quarn cumprohibet, ne mercatores in suum regnum ingrediantur. Hoceodem tempore tam multa alia mihi acciderunt, vt singula perscriberedifficillimum esset. Non pauci <strong>ex</strong> militibus, qui Alcanzeret Tanger erant, a mauris capti fuerunt; <strong>ex</strong> quo enim inhaec loca veniunt, nunc mari, nunc terra, plus centum ceperunthomines.Superiori mense Augusti nonnullaehuc turcharum triremesperuenerunt, in quibus permulti captiui ducti sunt; nam <strong>ex</strong>quodam Andalutiae loco xxxv, <strong>ex</strong> Algarbe xn, xvn <strong>ex</strong> Racbe,inter quos erant et monaci et presbyteri, in Bellez semel xxxx,secundo uero xxx ceperunt, pro quorum redemptione 50.000ducatorum offerebantur: erant enim illi lxx omnes fere generenobiles, et in eorum numero duo regisBellez filii. In Castiliaxxxv capti sunt, et fere omnes erant mulieres, puerietpuellae. Quis erit, fratres charissimi, tam immanis cordequetam obdurato, etiamsi alter sit Nero, qui,dum hos videt captiuosduci, nudato capite, funiculum collo gerentes,cum insigniaante eos praeferri,cum <strong>variis</strong> instrumentorum musicorum generibus,<strong>ex</strong>ultantibus mauris, non statim in Hieremiae lachrymaserumpat, et cum propheta Dauid <strong>ex</strong> imo corde <strong>ex</strong>clamet <strong>ad</strong>Deum: Exurge, quare obdormis, Domine? Exurge, ne repellasin finem '; cum praesertim multi sint, qui, de sua libertatedesperantes, mauri efficiantur, quem<strong>ad</strong>modum circiter50 fece-1Ps. xliii, 23.


684 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1282runt eo tempore, quo Xarife ingressusest Fezam, quorumdicunt, se in corde ueros esse Christi fideles;tamen multi, cum christianos alloquuntur, non sine lachrymissed propterea dissimulare,ne poena capitis multentur, quod nuper Elcbi cuidamaccidit, parumque <strong>ab</strong>fuit, quin mercatorem etiam interficerent,quem dicebant <strong>ad</strong> regem perscribere quae illic agebantur.Ego, cum in hac ciuitate nonnullos christianos, se maurosesse, dicere audissem, statim eos conueni magna cum d<strong>ex</strong>teritate,nec sine vitae meae periculo,siplacuitid Xarife renunciatum esset; sedDeo vt omnes fere <strong>ad</strong> sanctam fidem nostram reuersisint. Absolui praeterea xin uel xiiii, qui huc venerant idemfacturi, et alios etiam, qui iam fecerant; <strong>ad</strong> quod agendum, nonparum mihi me iuuit illa portio, quae mihi a cardinale ! defertur,quae praeterea fecit, vt nonnullis aliis me auxiliaturum pollicerer,qui <strong>ex</strong> Andaluzia cum vxoribus et filiis venerunt, vt aChristi fide discederent; nunc vero a Domino nostro ita commotividentur, vt maxime desyderent domum redire.Horum vnus mihi promisit velle se virum quendam nobilem,hic captiuum, una secum deducere, qui pro sua ipsiusredemptione 1000 ducatorum posset <strong>ex</strong>pendere, id quod, ipsodissimulante ,hic ignoratur. In hac hebdom<strong>ad</strong>a non paruml<strong>ab</strong>oraui vnius portugallensis causa, qui dixit se maurum omninomoriturum; postea vero Dei gratiasententiam reuocauit.Antequam aegrotarem (aegrotaui autem non sine magna corporisimbecillitate), ob alterumportugallensem <strong>ex</strong> Tanger, inmagno me periculo sentiebam, nam, maurorum consuetudinebarbam et capillos gerens, publice dixit se vocari Ali. Quod cumrescisset C<strong>ad</strong>i, qui est inter illos quasi episcopus,hortatus esteum <strong>ad</strong> maurorum legem persequendam; quod si faceret, et ipsiminime defuturum. Ego, cum rem viderem itaperturbatam, vt,quo magis illum multi <strong>ad</strong>hort<strong>ab</strong>antur, ne hoc faceret, eo magisirascebatur, ac iam propterea desistebant, nihilquodfere de eospei esset reliquum, etiamsi sensus (vt fieri solet) magnum mesubire periculum ante oculos proponebat;in Christo tamenconfisus, <strong>ad</strong> eum <strong>ad</strong>ii, et genibusfl<strong>ex</strong>is <strong>ab</strong> eo omni animi studiorog<strong>ab</strong>am, vt pro quinque Christi plagis Dei honoris suaequeScilicet Henrico, Lusitaniae principe.


animae iacturae (quaml8 OCTOBRIS I549 685mater eius maximam sine dubio sensisset),ac denique honoris portugallensium rationem h<strong>ab</strong>eret,quibus magna <strong>ex</strong> hac re sequereturset, ita se obtestari promisit mihi, ut vsqueinfamia. Cum me ille vidis-<strong>ad</strong> mortem fidemChristi sequuturum. Demum curaui, ut capillieitonderentur,ne maurus videretur; et paucis post diebus,cum eum videremin flde constantem, <strong>ab</strong> <strong>ex</strong>communicatione <strong>ab</strong>solui, et pecuniasaliaque ei necessaria aliissuppeditaui, quod etiam me facerenecesse est, qui se nullo modo queunt sustentare, siquidemmagna res est, vt hic homines saepissime videantur pene fameperire, ac propterea barbam sibi vellicari sustineant,vt multisaccidit. Quanti sit momenti et necessitatis vt aliquis spiritualisPater hic commoretur, nemo sibipersu<strong>ad</strong>ere posset, nisi re ipsa<strong>ex</strong>perirelur.D. Alfonsus ' eiusque vxor, qui Ceptae praepositi sunt, saepius<strong>ad</strong> me scripserunt, videndi mei desyderio se teneri, ciuitatemqueipsam mea opera indigere, et presertimin confessionibusibi audiendis ;id tamen me facere velle <strong>ad</strong>scribentes, quodmaius Dei obsequium iudicarem. Ad eos rescripsi,me statimhinc discessurum,si ita ipsi iuberent; sed cum meo id arbitrioreliquissent, magnum facinus committere mihi videri,si hosmiser<strong>ab</strong>iles captiuos deseruissem, quorum aliquando vno di<strong>ex</strong>r et xii inflrm<strong>ab</strong>antur, multique interdum sine confessione(quod erat maxime timendum) in mortis periculo erant, quodcerte illic minime accideret, vbi alii confessores <strong>ad</strong>erant. Ex quohic sum, aliquot <strong>ex</strong> iis mortui sunt, sed omnes prius confessi,vno <strong>ex</strong>cepto, quiobiit me aegrotante:cum enim nonnulli uellenteum [<strong>ad</strong> hanc domum] deducere, mortuum inuenerunt. Innostra hac domo (quae profecto ita <strong>ex</strong>igua est, vt vel pauci nonsine incommodo in ea commoremur) curaui quinque uel s<strong>ex</strong>aliorum, quorum vnus mortuus est, cui magna <strong>ex</strong> parte caputossaque putrescere coeperant, haerus enim suus nullam de eocuram voluitsuscipere; sed ego,cum iam conualescerem, domumapud nos perduxi, vbi tamen neque diligentia neque <strong>ex</strong>pensaequicquam profuerunt.In hac qu<strong>ad</strong>ragesima concionatus sum in carceribus, vbi DeiAlphonsus de Noronha.


686 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1282bonitate profectum est non mediocriter; quandoque autem vnae<strong>ad</strong>em nocte duas aut tres, easque diuersas, conciones, vno scilicetin carcere vnam, in altero alteram h<strong>ab</strong>ebam liber enim;est <strong>ad</strong>itus <strong>ad</strong> illas, quas ob res mauri magnopere commoueban-inter illos fidemtur, dicentes, quonam modo fieri posser, vt ego Christi praedicarem eosque christianos esse procurarem, qui, utmaurorum legem sequerentur, huc ueniebant. Deo tamenfauente, rumor iste sedatus est; neque ipsi postea Xarife quic-rescisset, caput mihi, ut credo, <strong>ab</strong>scindiquam dixerunt, qui siiussisset; quod ut mihi nunc accidat pro Christi nomine, indignumme reputo, quia longa restat via.Cum turcarum naues huc appulissent,sum valde perturbatus,quoniam, ut audiui, multos in eis <strong>ad</strong>olescentulos continebant,cum quibus publice peccarent; praeter puellas etiam, et vnampraesertim <strong>ex</strong> Castilia, quae annis circiter xim nata, pulchraerat, et a Christi fide discedere a mauris etcogebatur, eorumvnus <strong>ex</strong> Feza eandem sibi in vxorem ducere velle dicebat.Multae aliae sunt, quae <strong>ab</strong> eis ita tractantur, et ipsorum legi<strong>ad</strong>herere compelluntur.Cum hae res ita sese h<strong>ab</strong>eant, nonne,quaeso, sine intermissione <strong>ad</strong> Deum <strong>ex</strong>clamare debemus, vt haecgens tam impia euertatur et pereat? Ego operam dedi, vt quidamjudei ipsam puellam acciperent,et protestatussum meeam cum eleemosinis redempturum. Aliam etiam mulierem,xxiii annum agentem,et filium vna, cum e<strong>ad</strong>em conditionevolebant transportare, quam ego a mauro quodam, mihi amico,huc <strong>ad</strong>duci curaui, quieam mihi satis <strong>ex</strong>iguo precio concessit,quoniam plus centum vnciae <strong>ab</strong> aliis ofTerebantur vltra eas, quasego pro illius redemptione persolui. Duos praeterea pueros aturcis recepi: pro altero xxxx ducatos dedi, quos breui, vt spero,eius mater <strong>ad</strong> me mittet, etiamsi pro eo iam xc ducati reperiantur.Alter xn <strong>anno</strong>rum est, pulcherrimus sane, qui nunclegere incipit, nec mediocriter videtur propensus <strong>ad</strong> proficiendum.Si P. Aloisius Gonzales, cui cura redemptionis captiuotumcommissa fuit, ita uoluerit, <strong>ad</strong> eum mittemus, quoniaminHispaniis, ipso mediante, poterit eleemosinas <strong>ex</strong>cipere,et ita aliihic captiui liber<strong>ab</strong>untur, qui omnino tr<strong>ad</strong>iti sunt obliuioni. Emialium iuuenem xxx ducatis, filium primatis cuiusdam <strong>ex</strong> Malta;timebam enim ne a Christi fide discederet, quia, vt dicebatur,


l8 OCTOBRIS I549 687parum <strong>ab</strong>fuit quin hoc in Marrocis cum multis aliis faceret;quare, ne id accideret, <strong>ab</strong> iis, qui eum emerant remigationidestinantes, ego redemi. De hoc certior factus sum per litteras<strong>ab</strong> Aloisio Gonzales, in quibus etiam scripsit, se iam pro eoeleemosinae partem h<strong>ab</strong>ere in Cepta, alteram e Castilia <strong>ex</strong>pectare,et (quoniam pro multis aliis eleemosinas collegerat) quod<strong>ad</strong> me attineret, nihil praetermitterem. Quare mihi profectoviderer contra Dei voluntatem facere, si huiusmodi captiuorumanimis, damnationi ita obnoxiis, quantum in me esset, non consulerem.Inter captiuos juueniserat genere nobilis,<strong>ex</strong> Ebora oriundus,cuius causa summopere quidem angebar; pro eo enim plus300 vnciis argenteis offerebatur, et propterea quosdam allocutussum, vt castellani praepositivxorem rogarent, ne pateretureum a turcis transportari. Illa vero statim 300 vncias misit, sedfrustra tandem l<strong>ab</strong>orauimus, quoniam turcae eum secum duxerunt,quod mihi perquam graue accidit; et propterea vni <strong>ex</strong>castellani filiis,natu maiori,qui cum multis aliis mauris illic erat,dolorem meum declarans, me summopere mirari dicebam, quodilii paterentur, ut turcae uirum illum christianum, pro quo trecentasipsivncias argenteas offerebant, nihilominus venalem<strong>ex</strong>ponerent. Dicebam insuper, si hoc inter nobiles Portugalliaeviros accidisset, maiori etiam precio iuuenem illum emissent, vta turcarum manibus liberaretur. Et (quod peius erat) ille ipsecastellani filius sciebat <strong>ad</strong> quem finem turcae eundem iuuenemtenerent, nimirum illo tam enormi peccato illecti, quod publice<strong>ab</strong> omnibus sine ulla ratione, praeter multa alia maxime detest<strong>ab</strong>ilia,committitur: unde ego a Deo <strong>ex</strong>tremum illis <strong>ex</strong>itium<strong>ex</strong>pect<strong>ab</strong>am.Ille tamen has a me iniuriasaliasque praeterea sustinere parum<strong>ad</strong>modum curat, etiamsi alioquin mihi amicissimus videatur;qui superioribus diebus aliquot mihi scuta mutuo dederit, etsaepe me uocat, aliique eius fratres, ut mecum de lege disserant,et pauci sunt dies cum illi inter disserendum dixi: Quonammodo fieri posset, vt in eo, quem illi dicunt par<strong>ad</strong>isum, etmagna butyri copia et equi et virgines inuenirentur, quem<strong>ad</strong>modumin eorum alcorano scriptum est, cum pro certo sciantanimam nostram esse spiritum, ut in c<strong>ad</strong>auere uidere licet,ipsa


688 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1282enim, cum discedit a corpore, neque tangi, neque videri potest,ac denique cum ore et ventre careat, poteritne aliquid comedere?nunquam sine dubio comedere poterit.His dictis ita conuictiet confusi uidebantur, vt nescirent fere quid mihi ampliusloquerentur.Cum aliisetiam, qui <strong>ab</strong> his sapientes h<strong>ab</strong>entur, et cum judeorumr<strong>ab</strong>inis persaepe disputo, quorumnonnulli asserunt, quodsi nos Christum sanctum fuisse prophetam,non Deum teneremus,in toto iam orbe omnes christiani dicerentur,et ita sineintellectu volunt diuinam maiestatem metiri. Ouatuor uero aliijudei mihi polliciti fuerunt, se <strong>ad</strong> Ceptam ituros ut baptizentur;quo cum discessissent, et a turcarum custodiis capti fuissent,se <strong>ad</strong> castellum quoddam ire prolacte simularunt. Cumvero secundo nihilominus caperentur, eorum vnus prae tormentisconfessus est se cum aliis duobus inCeptam proficisci;illiquare tres in carcere coniecti sunt. Eorum duo se iudeosesse dicebant; erant enim <strong>ex</strong> Feza, et patrem h<strong>ab</strong>ebant judeumdiuitem, et, vt mihi postea retulerunt,si sechristianos esse uelledixissent, plus mille vnciae a judeis fuissent <strong>ex</strong>pensae, vt eospossent comburere; sed nihilo tamen minus a proposito nondiscedentes, me rog<strong>ab</strong>ant, vt mea opera inCeptam transirepossent. Paucis post diebus, cum liberarentur, eorum duo, utmihi dixerunt, in Alcazer <strong>ad</strong> maurum quendam ire uolebant,cui munuscula dederant, vt per eum custodias libere pertransirepossent. Tertius discessit in Fezam; desper<strong>ab</strong>at enim se <strong>ad</strong>christianorum loca peruenire posse. Quartus uero et castellanoet omnibus dixit se omnino christianum futurum, modo eumredimendi mihi esset animus. Cum primum eleemosina parataesset, multis iam diebus (vt facit <strong>ad</strong>huc), compedes pertulit,maleque <strong>ab</strong> omnibus tractatur; nihil tamen non libenter suffert,<strong>ex</strong> quo quidem optimum esse christianum <strong>ex</strong>istimo. Legit iamliteras nostras formatas, ar<strong>ab</strong>um et turcarum linguam optimenouit, praeter hebraicam, inbibliis maxime uersatus est, inqua valde eruditus est, insuper inphisicis uero aliquantulum.Si P. M. Sirnon voluerit, vt hic <strong>ad</strong> se in Portugalliam mittatur,libenter ita faciam; sin autem, ibit in Hispaniam, et pro victueleemosinas querit<strong>ab</strong>it.Hic nunc in carceribus tam multi sunt, vt alium fere supra


l8 OCTOBRIS I549 689alium videas, multisque eorum aliquandonon solum per totamdiem, sed et per totam noctem erectos stare necesse est, praeterquamquod a calore, qui in his regionibus est, maxime anguntur,ita vt multi in <strong>ad</strong>uersam inciderint ualetudinem; pro quibusnon paruam pecuniarum summam impendi, quam mihimercatores dederant, praeter eas etiam, quas mutuo accepi, eteas, quae a Toleto <strong>ad</strong> me missae fuerunt.Pueri hic non desinunt me et Ignatium * iniuriis lacessere,quas quidem Ignatius tam magna sustinet patientia,ut a castellanifiliis aliisque multis audiuerim se etiam lignoet baculo <strong>ab</strong>huiusmodi pueris caedi passum fuisse; <strong>ex</strong> quo omnes illum sanctumhominem iudicant. Alio die captiuus quidam castellanum<strong>ad</strong>iit, dicens, quare negligeretme ita contumeliisaffici, quoniamipse viderat me etiam a puero ligno similiter percussum fuisse.Haec cum audisset castellanus, magna uidebatur teneri misericordia,et statim iussit puerum illum perquiri, ut uirgis maximecederetur; sed nunquam inuenire potuerunt. Egode hac diligentianihil audiueram, sed paulo post ipsecastellanus dixit;cui respondi non oportere haec <strong>ab</strong> eo multum curari, cum pueriessent. Nunc tamen mauri et judei maiorem quam antea meirationem h<strong>ab</strong>ent.Xarife res ualde prosperaesuccedunt. In dominica enim palmarum,quo tempore dicebatur: Attollite portas, s<strong>ex</strong> carra portasciuitatis intrarunt, magna sane, auroque et argento plena, vnumquemquevero octo boues trahebant, et a 50 hominibus, quifunem carro alligatum comprehenderant, <strong>ad</strong> trahendum iuu<strong>ab</strong>antur,prae nimio capsarum pondere, quae ibierant auro plenae.In quolibet etiam carro tres captiui, iidemque christiani,ducebantur. Hoc denique spectaculum tam magnificum fuit, vtoportuerit partem muri iuxta portam deiici, quae tam magnoscarros non capiebat: posteauero eandem redintegrarunt.Quid dicam de eius crudelitate, in qua ne uel a Nerone superatur;leui enim causa iubet aliquem <strong>ex</strong>coriari, uirgis cedi, aliicaput obtruncari, praeterquam quod multis aliis modis in hominesita seuit. Mulieribus domo <strong>ex</strong>ire non licet, nisi sint aetate1Erat Ignatius Vog<strong>ad</strong>o, socius rei domesticae <strong>ad</strong>dictus, vir plane optimus,de quo agunt Epist. Mixtae, t. II, pag. 492-494.Epiitolae MlXTAE, TOM. T. +4


690 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1282prouectae. Cum forte aliquam vident <strong>ad</strong>olescentulam raptam,male <strong>ad</strong>modum tractant: in suis uero custodiis multos h<strong>ab</strong>etsatellites. Tributa, quae agricolis plebique imponit, eiusmodisunt, vt dici non possit.Multorum etiam sustantias aufert <strong>ad</strong>filios suos ditandos. Castellanus huius ciuitatis x aut xn miliaaureorum quotannis percipiebat <strong>ex</strong> mercibus, quae huc intromittebantur,quae<strong>ab</strong> rege fuerunt <strong>ab</strong>lata, etpropterea in maximasunt controuersia et dissensione; ita ut, si Portugalliae r<strong>ex</strong>magno cum <strong>ex</strong>ercitu huc ueniret, totum fere regnum contraipsum Xarife arma caperet. Eo tempore, quo r<strong>ex</strong> Portugalliaeciuitatem instaurauit, quae dicitur Alcazer, idem Xarife 50000hominum contra eum misit, qui postea huius castellani opera etconsilio, antequam manus conferrent,reuersi sunt. Idem castellanussuperioribus diebus vsque <strong>ad</strong> mortem pene aegrotauit,nunc meliuscule se h<strong>ab</strong>et; <strong>anno</strong>s est natus circiter octuaginta.In proximo Nouembris mense, ut dicitur, militesimper<strong>ab</strong>it,vt eos <strong>ad</strong> maurorum ciuitatem mittat, quae Tremezen appellatur,ac prope Algeriam sita est. Alii dicunt cum ipso <strong>ex</strong>ercitucontra regem Portugalliae venturum. Dominus Deus nosterpro sua infinita misericordia recordetur tot perditas animas tantamqueafflictionem, quarnhaec bella christianis sint allatura.Vos, charissimi in Christo fratres, in sacrificiis et orationibusuestris Deum rogate, ut regem Portugalliae in haec loca perducat;spem enim concepi totam sibi, Deo fauente, barbarorumnationem subiecturum, quorum quidem regio omnium, quasego viderim, opulentissima est; et profecto nescio cur non hancpotius quam aliam quaerat Indiam, cum praesertim hic etiammaxima sit auri copia, quodinter arenam quandam inuenitur,quae de turante appellatur. Ita insuper <strong>ab</strong>undat frumento, vinoet oleo, vt agri solum Tanger,ita omnia Africae et Portugalliae<strong>ab</strong>unde suppeditant, rubium enim triticilx reddunt. In aliaciuitate,quae dicitur Bellez, magna sunt ferri fodinae, multiquearbores <strong>ad</strong> naues conficiendas, ita ut hic Xarife magnam h<strong>ab</strong>eatfacultatem damnum inferendi omnibus Algrauiiet Castiliae<strong>locis</strong>; mari autem facile omnes christianos persequi potest,tribusenim aut 4 triremibus magna aliquando <strong>ab</strong> eo facta estcl<strong>ad</strong>es, quod si centum h<strong>ab</strong>eret triremes, quae, si uoluerit, minimedeerunt, quantomaius succederet detrimentum: maxime


3 1 Januarii 1550 6giautem naues intercipere, quibus haec Portugalliaeloca rebusnecessariis prouidentur.Haec scripsi pluribus verbis, quod recordor, dum apud voseram, me <strong>ex</strong> nulla fere alia re, quae <strong>ad</strong> corpus pertineret, maioremcoepisse voluptatem, quam cum litteras viderem, quae a Patribusfratribusque<strong>ab</strong>sentibus corpore (nam, quod <strong>ad</strong> animumpertinet, omnes unum et idem sumus) mittebantur. Ego demagnis benefkiis, quae Dominus noster in me contulit, <strong>ab</strong>unde<strong>ad</strong> vos perscripsi;scio enim vos non ignorare omnia <strong>ab</strong> eo procedere,qui dicit: Sine me nihil potestis facere *. Quid enim egoaliud sum, quam mancum et imperfectum suae diuinae maiestatisinstrumentumr Illi itaque in seculum debentur laudes, quime omni <strong>ex</strong> parte indignissimum <strong>ad</strong> tantam elegerit prouinciam.Ex hoc regno Tituani, xv kal. Septembris 21549. Frater vesterin Domino,JoANNES NUNNEZ.1883GULIELMUS DU PRATEPISCOPUSCLAROMONTANUSPATRI IGNATIO DE LOYOLALUTETIA PARISIORUM 31 JANUARII I55O3.Ignatii litteris rescribit. — Ei gratulatur de re christiana, a Deo per Societatishomines longe lateque amplificata.Cum ante diem natalicii Xpi. sacrum <strong>ex</strong> hac vrbe in aulamregiam ob negotia quaedam meae diocesis iter appararem,atque iam essem inprocinctu, literas T. P. R., omni mansuetudiniset pietatisofficio refertas, mihi attulit M. Baptista ', quibusmox respondere cum non patereturviae acceleratio et negotiorumsub discessu pene obruentium multitudo, rogaui M. Ba-12Joan. xv, 5.Sic; verum tum <strong>ex</strong> inscriptione epistolae affixa, tum <strong>ex</strong> aliis <strong>ex</strong>emplaribuspatet XV kal. Novembris, esse legendum, seu, ut alii scripsere, 18Octobris.3Ex originali in vol. Epist. episcopornm, unico folio, n. 94, prius 174,antiquitus 95.4Joannes Bta. Vioia.


692 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1283ptistam, vt interim apud T. P. mei silentii caueam <strong>ex</strong>poneret,cuius moram resarcire erat in animo, cum primum <strong>ex</strong> aularediissem.Non possum equidem verbis <strong>ex</strong>primere quanto mihi gaudiofuerit, cum intell<strong>ex</strong>i fidei et religionis xpianae.tanta fleri incrementain illis regionibus (Aphricam intelligo), vbi pridem refrixisset,et pene intermortua esset xpiani. nominis dignitas etmaiestas sacrosancta. Idque vobis gratulor, quod Societatisvestrae studio ac ministerio hanc segetem Dei prouidentia deme-summo illi ettere statuerit, et quas possum optimo Deo gratiasago, qui spiritum suum sanctum, et verbi ministris et auditoribus,tam liberaliter infundere dignatur. Nec possum non mirariet suspicerevehementem M. Jacobi Laynelin requirendis Xpi.ouibus diligentiam,cuius studium et feruorem opto, vt diuin<strong>ab</strong>enignitas fouere semper et augere dignetur.Legi praeterea quae apud Indiam et in vicinis regionibus,nostro pene orbi incognitis,vestrae Societatis fratres, non sibi,sed Xpo. (pro cuius fide et amore non sine martirii tropheodecertant), spiritualia castra conquisierunt, quaeque amplius,diuina freti gratia, moliantur, vt barbaras illas gentes, xpianae.professionis et suae salutis prorsus ignaras,a seuissimo sathanaeiugo et ignorantiae tenebris liberare, et <strong>ad</strong> xpianam. libertatemveraeque fidei lumen <strong>ad</strong>ducere conentur. Quorum conatus, vtdiuinae bonitati pergratos esse non dubito, ita vehementer cupio,vt eius clementia caecas hactenus illorum populorum mentesillustrare velit, vt iam acceptum suae salutis foelix faustumquenuncium syncera charitate conseruent, de quibus audire tamgratum erit mihi, vt nesciam si quid possit esse amplius. BenedictusDeus, qui hanc vobis dedit voluntatem, eamque tuerivelit <strong>ad</strong> sui nominis honorem et ecclesiae suae sanctae aedificationem.Vale in Xpo., Pater Rde. Ex Lutetia pridie calendasFebruarii1550. Humilis frater,GuiLIELMUS E.CLAROMONTANUS.Inscriptio: Rdo. in Christo Patri, Mtro. Ignatio de Loyola,praeposito generali Societatis Jesu. Romae.


12 Aprilis 1550 6931*84COMMUNITAS BONONIENSISJOANNI ALVAREZ DE TOLP2DOCARDINALI BURGENSIBONONIA 12 APRILIS 155O l .Cardinalis burgensis patrocinium implorantbononienses in favoremgymnasii Societatis Jesu, in sua urbe condendi.Rdo. et Illmo. monsignor, signor nostro osservandissimo.Quanto piu la causa che al cipresente muoue <strong>ad</strong> hauer' ricorsocon questanostra all' auttorita et fauore di V. S. Rma. et Illma.et alla bonta et pieta sua, con laquale sappiamo quanto uolentieri<strong>ab</strong>braccia di confinuo 1'opere uertuose et spirituali, e importanteet concernente lhonore et il seruitio del signor Iddio;tanto con maggiore affettione, et con piu caldi prieghi la supplichiamodel aiuto e intercession' sua a beneficio et conseruationedel colleggiodelli scolari della Compagnia di Jesu, principiatoin questacitta; la vita, professione et proceder' del qualee tanto <strong>ex</strong>emplareet religioso, che la citta tutta ne sente unmolto buon odore et gran satisfattione, et assai allamaggior'giornata si spera di riceuere.Ma in effetto eglie tanto pouero et sinistroso, che non liessendo prouisto di qualche ferma et ordinaria souentione, conla quale potesse mantenersi, dubittiamo non potra conseruarsiet perseuerar',come piu allongo V. S. Rma. et Illma. sera di2tutto informata dal eshibitore della presente Seria .<strong>ad</strong>unquenecessario che essa V. S.-Rma., la qual per tal effetto supplichiamocon ognicaldezza et efficacia si degnasse, insieme conmonsignor Rmo. et Illmo. d' Inghilterra 3 ,a cui parimenti scri-1Ex originali in vol. Epist. conimunitaturn, duplici folio, n. 8.2In epist. n. g: da M. Hier. mo Bagio, nostro secretario.3Reginaldus Polus (Pole).— Epistola, cujus hic fitmentio, eisdem fermeconscripta verbis ac nostra, reperitur etiam in eodem vol. Epist. cominunitatum,unico folio, n. 9. Eam, utpote nihil novi continentem, non edimus.Illud nihilominus anim<strong>ad</strong>vertendum est, plures <strong>ad</strong> diversos in eumdem sensumdatas fuisse litteras, sed diversis quidem temporibus, ut colligitur <strong>ex</strong>Polanco, t. 11, pag. 58, <strong>anno</strong>t. 1. Et sane epistola, quae h<strong>ab</strong>etur in laudatocodice sub. n. 9, ea 31 Octobris data fuit.


694 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1285uiamo una altra simile, intercedere dalla benignita et clementi<strong>ad</strong>i nostro signore una intr<strong>ad</strong>a di qualche beneficio non curato, old' altro luoco pio , per applicarla a questo colleggio, che, certo,non crediamo si potesse meglio collocare. Di ogni amoreuole etpietoso officio che V. S. Rma. et Illma. si sera degnata fare inquesta causa, noi le remaremo in perpetuo obligati,oltra chepressoa N. S. Dio sera per meritar' certissima mercede, <strong>ab</strong>bracciandoet aiutando questo poueroet deuoto luoco, et tanto ben'Et a V. S. Rma. etet christianamente instituito et gouernato.Ulma. con Ja debita riuerentia basiamo la mano. Da Bolognaaixii Aprile m. d. l. Di V. S. Rma. et Illma. humili seruitori,Li quaranta del Reggimento di Bologna.lnscriptio: Al Rdo. et Illmo. Mons., il cardinal [di] Burgos 2 ,signornostro osseruandissimo.LEONARDUS KESSEL[PATRI IGNATIO DE LOYOLA]COLONIA 30 APRILIS I55O 3 .Exercitationes sociorum coloniensium.— Fructus <strong>ex</strong> concionibus perceptus.—Kessel Lovanium <strong>ad</strong>it: amicissime <strong>ex</strong>cipitur a sociis: cum his de ordinedomestico ac studiis agit.— Religiosorum ordinum candidati.fJhs.Vn capitulo de vna carta de Leonardo Kessel, embi<strong>ad</strong>a deColonia, vltimo de Abril 1550.Gratia et pax,etc. Los hermanos de Colonia estan todosbuenos. Tratan sus estudios con mucha alegria, repiten en casa1In epist. n. 9:che bastante fosse a mantenere xxv xxx scholaridi essa Compagnia.2Episcopus burgensis, qui a bononiensibus designatur, non est cardinalisFranciscus de Mendoza, in illam sedem <strong>ex</strong> cauriensi tunc translatus,sed Joannes Alvarez de Toledo, «qui jam Compostellanus effectus fuerat»,inquit, agens de hac re, Polanco, t. 11, pag. 58, n. 128.3Ex <strong>ad</strong>versariis versionis hispanicae in vol. Varia Hist., t. 1, unicofolio, n. 182.


30 Aprilis 1550 695sus lecciones con toda diligencia, disputan,<strong>ex</strong>ercitanse en escrevir,componen versos, oyen la lengua griega, declaman los s<strong>ab</strong><strong>ad</strong>osdelante [de] muchos estudiantes; los domingos comulganlos hermanos y estudiantes nuestros en nuestra perrochiacon grande edificacion del pueblo. Nuestro pastornos assignoestos dias pas<strong>ad</strong>os vn lugar en nuestra perrochia, para que alliconfesase a. todos los que quisiesen, lo qual he ya comenz<strong>ad</strong>o.Algunos dias de fiesta predique en vn monasterio, en elqualrein<strong>ab</strong>a antes gran discordia, los quales en brebe tiempo de talmanera se corrigieron, quecasi todos se confesaron generalmente,y aora luce mucho en ellos la virtud de la simple obediencia,la charid<strong>ad</strong> fraterna, la mortificacion de los vicios, demanera queel buen olor de su fama esta <strong>ex</strong>tendido por toda laciud<strong>ad</strong>. Fui llam<strong>ad</strong>o por vn superior dellos para vno de susfrailes, que le <strong>ab</strong>ian d<strong>ad</strong>o la <strong>ex</strong>tremavncion y<strong>ab</strong>ia comenz<strong>ad</strong>oya a agonizar; y como comenzase a. confesarse, sentiose mejor,y hecha la confesion general,comenzo a andar. Todos se maravillaronde tan subita mutacion. Es varon mancebo y docto,de quien se esperamucho bien, porque desea de todo corazoncorregirsu vida.Poco ha que estuve con los charissimos hermanos de Lobaina,maestro Adrian y maestro Andres, y micer Cornelio ! , losbuenos, y me consolaron mucho con sus colloquiosy obras de charid<strong>ad</strong>, hechas a vn ingrato como yo.Tratamosquales hallede muchas cosas, como es de la orden del estudio, del regimientode casa y otras cosas semejantes, para conformarse en estascosas con los otros nuestros hermanos que viven en otras partes,y para ordenarlo todo conforme a la volunt<strong>ad</strong> de V. P.Muchos bienes a obr<strong>ad</strong>o el Senor con mis p<strong>ad</strong>res y con mihermano, el religioso.C<strong>ad</strong>a semana vienen muchos confesantes.Muchas vezes me llaman para los enfermos. Muchos bienen a.comunicar a nuestra casa.Somos aora xv, y otros querrian entrar, mas no <strong>ad</strong>mitimos atodos. Maestro Adrian en Lobayna embio dos a la cartuxa, los1Nominantur hi socii lovanienses: Adrianus Adriaenssens, CorneliusBrogelmans et Andreas Zutphemensis. P0LANC0, t. II, pag. 85, n. 200,<strong>anno</strong>t. 1.


696 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1286prior recibio con mucho amor, y tambien otro, que sequales elsuele confesar con nosotros. Algunos nuebamente aprovech<strong>ad</strong>os,que se suelen confesar con nosotros, comenzaron a leer ensu escuela con gran edificacion y satisfacion de todos. NuestroErardo !tanbien comencara presto.1*86MAXIMILIANUS ET MARIADIDACO HURTADO DE MENDOZAVALLISOLETO J MAJI I55O2Hurt<strong>ad</strong>o de Mendoza, caesaris oratori in urbe, injungunt principes Maximilianuset Maria ut a pontifice maximo sacerdotia quaedam impetret,collegiis Societatis Jesu attribuenda.fEl Rey. Don Diego Hurt<strong>ad</strong>o de Mendoca, del nuestro consejoy nuestro embax<strong>ad</strong>or. El Ill. e duque de Gandia 3 nos haescripto como algunas personas denotas de la Compania deJesus, que piensan fundar y fundan algunos collegios para losestudiantes della, por hazer bien ylimosna a estas casas, querrianan<strong>ex</strong>ar algunos beneficios y prestamos, para con que mejorse pueda hazer esto, y mantener los collegiales que alli estuuieren;supplicandonos tuuiesemos por bien de escreuiros, paraque a nuestra intercesion se hubiese 4 esta licencia de S. S.; ypor el amor y volunt<strong>ad</strong> que tenemos a sus cosas, y el respettoque se le deue, os auemos querido escreuir esta. Encargamososmucho tengais por muy encomend<strong>ad</strong>o a la persona que estosolicitare, y suppliqueis a S. S. de nuestra parte tenga por biende conceder esta gracia, pues es para obra tan pia y sancta, dandolela carta que con esta embiamos en vuestra creencia, sig-.1Erardus Avantianus (Dawant).2Ex originali in vol. Epist. principum , unico folio, n. 26, prius 13.Est etiam transumptum coaevum in eodem vol., unico folio, n. 27, prius136, una cum transumpto epistolae <strong>ad</strong> summum pontificem. Cfr. epist. sequentem.3Franciscus Borgia.4Ms. huiesse.


7 Ma JJ *55 6 97nificandole el contentamiento que dello recebiremos, y de vosmucho plazer y seruicio, en que con toda solicitud y cuyd<strong>ad</strong>oseentienda en ello. De Vall<strong>ad</strong>olid a siete de Mayo 1550.Maximiliano. La Reyna *.V. Vazquez.Inscriptio: j Por el Rey. A don Diego Hurt<strong>ad</strong>o de Mendoca,de su consejo y su embax<strong>ad</strong>or en Roma. Sigilli vestigium.JULIO IIIMAXIMILIANUS ET MARIASUMMO PONTIFICIVALLISOLETO J MAJI I55O2.Negotium commendatur, de quo in superiore epistola sermo est.— Rogantut oratori Hurt<strong>ad</strong>o de Mendoza fides h<strong>ab</strong>eatur.fMuy sancto p<strong>ad</strong>re y sefior Rmo. A don DiegO Hurt<strong>ad</strong>o deMendoca, del nuestro consejo y nuestro embax<strong>ad</strong>or, escreuimossobre vnas ann<strong>ex</strong>iones de beneficios que se desean auer paraciertos collegios quese fundan para estudiantes de laCompani<strong>ad</strong>e Jesus, lo que del entendera. Supplicamos humilmente aV. S. le mande dar fee y creencia a lo que de nuestra parte ledixere, y haga en ello lo que en semejantes cosas acostumbra;que por ser para obra tan pia y sancta, y pedida a intercisiondel duque de Gandia, a quien se deue toda merced y fauor,recebiremos en ello de V. B. singular gratia y beneficio. Cuyamuy sancta persona nuestro Senor guarde albueno y prospero1Absentibus <strong>ex</strong> Hispania Carolo, caesare, et Philippo, ejus filio, regni<strong>ad</strong>ministrationem h<strong>ab</strong>ebant Maria, caesaris filia, et hujus maritus Maximilianus,Austriae archidux, qui r<strong>ex</strong> Bohemiae, et Austriae imperator posteafuit.2Ex originali in vol. Epist. principum, unico folio duplicis fere solitomagnitudinis, n. 25, prius 131. Est et transumptum coaevum in eodem vol.,unico folio, n. 27, prius 136. In eo scripsit Araoz manu propria. «Copia delas que el rey y la rreyna scriben sobre las an<strong>ex</strong>iones.»


'6g8<strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1288regimiento de su vniuersal De Vall<strong>ad</strong>olid a siete deiglesia.Mayo m. d. l.Don Carlos, por la diuina clementia emper<strong>ad</strong>or de losRomanos, augusto, rey de Alemania, de las Spanas, de las dosSicilias, de Jerusalem.Maximiliano.La Reyna.V. Vazquez.Inscriptio: j A nuestro muy sancto p<strong>ad</strong>re. Sigilli vestigium.1*88SILVESTER LANDINUSPATRI IGNATIO DE LOYOLAMUTINA l6 MAJI I550*.Litterae indicae magnam laetitiam, propriae demissionis sensui <strong>ad</strong>mixtam,Landino attulere.— Hic agrum mutinensem ac bononiensem sacris <strong>ex</strong>peditionibusiustrat.— Multa <strong>ad</strong> Dei obsequium instituit. — Salutaris animorummutatio cernitur. — Eam non fucatam esse, plura argumenta ostendunt.—Sacrorum cura. — Summa <strong>anno</strong>nae caritas. — Fame nonnulli periere.— Landini l<strong>ab</strong>ores et defatigatio: caeleste gaudium: proximorumfructus.tMolto mio Rdo. P<strong>ad</strong>re nel nostro Signor.La somma gratiaet amor' eterno de X.° nostro signor V. P. R. saluti et uisiti.Perche2monsignor mi disse chel maggior appiacer'ch' io lipotesse far', era ch' io mi lassasse spesso riueder', per causa dequelli che frequentono la santissima comunione, sia per pigliar'informatione piu in particolar' della uisita; cosi hieri, ritornato,mi forno date le lettere della santissima Compagnia, dell' India,quale m' h<strong>anno</strong> dato tanta allegrezza, ch' in questomondo nonjoria maggior'; et tanta confusione, che io non so quel che midica, uedendomi tanto lontano, a comparation' de queste santissimeanime, che uoleno in seruitio di S. M.^ ,ne mi reputoesser' nominato della Compagnia. Pur' non uoria pertutto il1Ex autographo in vol. Epist. diversorum, duplici folio, n. 21, prius38, 39-2Aegidius Foscarari, 0. P., episcopus mutinensis. Vide epist. 1292.


16 Maji 1550 699mondo uiuer' senza quella;ma uoria seruir appressoa qualch'vno di quella si sempre, gloria a sua M.^, qual tanto mir<strong>ab</strong>ilmentesiserua della sua santissima Compagnia.In questi setti giorni ho uisitato circa 40 terre,fra 1' mutineseet bolognese, predicando ogni di, quando cinque, quandosei, et alle fiate sete uolte. Per gratia del nostro Signor non s' efatto puoco frutto, perche, oltra alli particolari, in ogni terrahauemmo ordinato una compagnia del corpus Domini, che sicomunicono ogni domenica, et, chi non fosse cosi disposto, ogniquindeci di, o uero, et questo sia immobile, oni prima domenic<strong>ad</strong>el mese. 2. Hauemmo eletto li suo superiori,tanto perla compagni<strong>ad</strong>elli huomine, quanto delle donne, separate da per se.3. Hauemmo eletti duoi huomi de piu graui,c' h<strong>ab</strong>ianoa componer'ogni lite, discordia, inimicitia et diferenza, doue ne regnauonoinfinite, et homicidi, et fattioni. In questoluoco midicono in un giorno ne fu morti cinquanta,in quello 140, inquell' altro 60; da per tutto pien d' homicidii. In quellatorre nefu bruciati tanti, qua u' era la banda de Moroto, capo de banditi,iui era quella de Tanari, questo bolognese et quello reghiano.O quante oppresione,o quanti ratti di virgine, o quantouiolentie et latrocinii; et ancora lepliaghe sono recente. Le piucrudele noue del mondo esser' imprigionati, da 40 in cerca, dequelli del Moroto, et uno de Tanari li faceua uenir fuoraa uno,a uno, et con una segura 1' accopaua: m' unno ne saluo et erauecchio. Dapo questihuomi eletti h<strong>anno</strong> il modo di far le compositionicom' hauemmo gliordinato, et ancora h<strong>anno</strong> a congregarsicon suoi figliuoli ogni festa, dopo il disinar', nella chiesia,per imparar' la dottrina xpiana. Molta ignorantiau' e dellecosedell' anime et de Dio, et tanti homicidii son sta causati per ignoranza,con tanti altri mali sono nelli monti et alpi aspere.4. Hauemmo eletto il simile donne, c' h<strong>ab</strong>biono cura delliamalati. La prima cosa, che si confessono et comunicono. La2. cosa, si sono poueri, che mandono perla terra alcune dellacompagnia a proueder' a sua necessita corporali. 3. Che componn<strong>anno</strong>le lite ancora fra loro. 4. II simile che u<strong>ad</strong>ino all<strong>ad</strong>ottrina xpiana., et che notricono le sue figliuolein pudicitia,non piu in balli et pompe, com' h<strong>anno</strong> fatto insino al presente,con loro roina dell' anima, del corpo et della robba; et che tutti


700 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1288u<strong>ad</strong>ono alla messa, et dicono ogni di la corona, tanto loroquanto I' huomini, et osseruano li digiuni comandati,et uiuanoin charita I' uno con 1'altro;il che per gratia del nostro Signorm' h<strong>anno</strong> promessodi far'. Et molte lachrime si sono sparse dasacerdoti et laici per la uirtu della parola del nostro Signor, etmir<strong>ab</strong>il mutation' e fatta dapoi che uisitai la prima uolta, intanto, ch' in alcuno loco si comunicono quasi tutti ogni domenica,et in altri, oltra questo, me dicono, che, doppoich' e multoche Ji uisitai,si sono tanto mutati in bene e sacerdoti et layci,da ringratiar' Iddio; et in alcuno luoco dapoisi sono comparatepiu di milli o milli e cinquecento corone della M<strong>ad</strong>onna.La mutatione si ueda in molte cose. Prima, ch' ognidi uengonoalla predica, che prima non conosceuono ilpure sonar' ]acampana; hora la conoscono, et uengono nelle giorniancora dilauoro. 2. Nessuno mai si parte di chiesia prima di me, et maim' <strong>ab</strong>andonono, insino ch' io non mi parto dalle sue terre.3. Alcuni uengono ancora <strong>ad</strong> audir' la parola delSignorin altreterre: tanto h<strong>anno</strong> il buon desiderio, che prima non sapeuanoche cosa fosse predica. 4. Non mi lass<strong>anno</strong> partir' da loro senzala promessa de ritornar' presto, et dicono: Se uoi n' h<strong>ab</strong>andonatele nostre terre, andar<strong>anno</strong> in roine perle preti. 5.Miuengono in contra huomini et donne, grandi et picoli, officialiet sacerdoti, sappendo ch' io u<strong>ad</strong>oalle loro terre; etalcuni sacerdoti,che sono daltre diocese, mi uengono a pregar due et tremiglia lontano, ch' io uoglio andar' alle sue chiesie, et io gli dicoche la loro charita lo merita, et uolentieri li u<strong>ad</strong>o, et cosi monsignoren' e contento et tutti. Hauria tanta allegrezza,che nolpotria esprimere; ma sono alcune contr<strong>ad</strong>itioni occulte de pochisacerdoti; ben tante ragioni1' ho detto predicando, et auttorita,che consiste la nostra salute in tenir' 1' anima netta perla frequenteconfessione et comunione, che penso sar<strong>anno</strong> alquantoplacati. Questi solo sono duoi: il Signor facia che lo seruiammoetc.II tenir' le cose sacre nette, et suppellettili<strong>ad</strong>ella chiesia, etin ristorarle, murar', rinbianchirle, dipinger', fare pulpiti, moltoh<strong>anno</strong> obedito, et continouano per grati<strong>ad</strong>i nostro Signore.Iopassa domane ritornaro.II cibo nostro alle uolte e panne di remole, di f<strong>ab</strong>be o di ca-


stagne, perche e grandissima carestia.16 Maji 1550 701Monsignor darebbe uolentieridanari; ma hauemmo per piuedificatione non ne portar',per[che] non bastariano per rtfe et per li altri poueri,et s' ionon facesse partea loro, si scandalizariano. Ne sono morti assaidi fame: sono alcuni mutati in guisa di morti, aridi nella facia,et questo e tutto per li peccati nostri. II Signorfar' Ja sua santissima uolonta.ne illumina aMolti sudori et fatiche sif<strong>anno</strong>, et con allegrezza, et si patiscefame et sette grandissima, stracchezza et debolezza, et tantosono raucco peril cridar' contra peccati, et peril sudar' tanteuolte ilgiorno, et poi rafreddarmi, che non posso pur' parlar'con la guida, ma poiche sono in pulpito, il nostro Signor, peramor' che porte alle sue anime, mi renda iluigor' et suo santoLe spirito. uero questo, che le piuuolte non so doue io h<strong>ab</strong>biailcapo, et il nostro Signor mi da tanta dolcezza interior' et fortezza,che li miei auditori si conuertono molte uolte in lacrime,et dicono: Questo e il nostro santo p<strong>ad</strong>re, chel nostro Signor n'ha mandato, ancora che siano huomini feroci, et che sempreu<strong>ad</strong>ano copertid' armi; et quando descendo dal pulpito, mi uengonodi quaet di la a sostere, uedendomi loro stanco, et m' usanomolta amoreuolezza, et non mi uedono <strong>ab</strong>astanza; et cosi l<strong>ab</strong>onta di nostro Signor mi da milli per uno, perchele uerace etbeato che di se fosse spogliato, et si uestisse tutto, tutto, tutto,della sua santissima volonta. Ne trouo altra allegrezza,senonseruir' fidelmente sotto ubidienza a sua M.^ Cosa grande:questi diuoti di questa terra si doleuano molto che monsignormi mandasse alla uisita, et che li lassasse loro. Hora sentendo ilfrutto grande che fa nostro Signore nell' anime,si doleno ch' ioh<strong>ab</strong>bia pigliata questastracchezza per loro, maxime chel P<strong>ad</strong>refra Vicenzo li comunica, benche non h<strong>ab</strong>iono il sermone nostro,si che ogni cosa torna in bene alli amanti ilSignor.Mi raccomando alle diuotissime orationi di V. P. R. contutta la santissima etCompagnia, infinitamente laringratio dellepreciose noue de India 1' et diligentecharita dil P. M. Paschasi! jet me ne promettedell' altre. Ancora non leggoaltrolibro per1'occupationi grandi; ma queste lettere ben mi basta-1P. Paschasius Broet.


702 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1289r<strong>anno</strong>, s' io faro forza a me stesso. Spero nel Signor di comenzar',io dico, al presente, et non piu procrastinar". Baccio li santissimipiedia V. P. R., et mi ridono a lei nel nostro Signor. InModena alli 16 diMaggio 1550.D. V. P. R. seruo nel nostro Signor indegno,Saluestro Landino.Inscriptio:j Al mio molto Rdo. P<strong>ad</strong>re nel nostro Signor, ilP. M. Ignatio Loyola, della Compagnia de Jesu prepositodignissimo, in Roma, in Sta. Maria dala Str<strong>ad</strong>a, presso Sto.Marco.f«S9SOCII BONONIENSES[PATRI IGNATIO DE LOYOLA]?BONONIA 6 SEPTEMBRIS I55O*.Conversio cujusdam nobilis bononiensis.--Praeclarum patientiae <strong>ex</strong>emplum,a pia femina editum. — Orphanarum locus juvatur.— Conciones h<strong>ab</strong>entur<strong>ad</strong> populum.— Frequens divinorum mysteriorum susceptio.— Christian<strong>ad</strong>octrina edocetur. — Aegrotantes invisuntur.— Scholasticisedulam operampietati ac litteris navant.tJhs.Gratia et pax domini nostri Jesu X.' sit semper nobiscum.Amen. Scias, P. R., nos in his uersari, quae et vocatio nostra<strong>ex</strong>petit, et tu summopere optas, quae ut clarius agnoscas, grauioraaliqua recensebimus. Quorum primum erit mira quaedamet incredibilis conuersio cuiusdam nobilis bononiensis, qui <strong>anno</strong>sxxviii <strong>ab</strong>sque confessione uixit, militiae animum et corpusper totum id tempus intendens, ac vitiis, quoillud hominumgenus assolet, se inuoluens. O indignissimum facinus, sed dignissimaDei bonitas, qua benigne indignissimum sustinebat! Is <strong>ex</strong>ercitiafecit, in quibus ita profecit, vt vitam praeteritam et cognoueritet defleuerit. Confessionem generalem omnium suorumpeccatorum fecit,eucharistiam deuote accepit, singulis mensibusconfitetur, verbum Dei audit, et denique de diuinis ita loquitur,ut non saeculi, sed Christi, et <strong>ex</strong>ercitatissimus quidem, miles esse1Ex apographo in vol. Varia Hist.,t. I, pag. 183, 184.


6 Septembris 1550 703uideatur. Hae[c] certe est mutatio d<strong>ex</strong>tere <strong>ex</strong>celsi cui ', quidemnihil impossibileest.Est praeterea quedam mulier, sanguine nobilis, quae multos<strong>anno</strong>s <strong>ex</strong>ercitia fecit, singulis diebus eucharistiam sumebat, orationiet meditationi animum intendebat, operibusque charitatisinsud<strong>ab</strong>at, in quibus quidem ita <strong>ad</strong>iuta fuit, ut nunc uel maximein probatione, qua <strong>ab</strong> optimo patre probatur, ostendat; in quaita se Dei serua patienter h<strong>ab</strong>et, ut dicere queat: Igne me <strong>ex</strong>aminasti,et non est inuenta in me iniquitas 2 . Haec a s<strong>ex</strong> mensibusfere graui qu<strong>ad</strong>aminfirmitate detinetur, ita ut nec diu necnoctu quiescere possit,cibum non sine maxima difficultate accipit,et modicum quidem, doloribus constringitur perpetuis etTamen itagrauissimis, et ob id saepissime clamare compellitur.cum illa pater ille consolationis ut in tantis malis eamagit, consoletur.Inde fit,nec corde nec ore a Deo suo recesserit, verumet eum, non aliterquam patientiae speculum Job, summe laudaueritet laudet, inuocet, precetur, ut patientiae dono illammuniat.Est deinde orphanarum locus, quem omnibus in rebus, quibuspossumus, iuuamus. Curauimus sacerdotem, amicum nostrum,virum quidem moribus et christiana pietate praeditum, in confessoremillis dari, qui quidem satis nostrae facit <strong>ex</strong>pectationi ;ita enim in eo munere se gerit,vt nihil amplius a nobis <strong>ab</strong> eooptetur. Non tacebo etiam quantumfructus et utilitatis PatrisJoannis 3 in hospitali probatiotum pauperibus,tum toti ciuitatiattulerit. Is enim in eo loco se ut gessit, quam maxime amareturac honore <strong>ab</strong> omnibus afficeretur, ita enim in consolandisinfirmis eisquein anima et corpore iuuandis diligens erat, utnihil magis in eo desideraretur; et postquam eo discessit suasunostro, multi tum uiri, tum mulieres, almae huius ciuitatis, sanguinenobiles, legem inter sese tulerunt, ut singulis hebdom<strong>ad</strong>isaliqui <strong>ex</strong> ipsis et xenodochia visitarent, ac infirmos consolarentur,id quod pauperibus vtilitati et consolationi totique ciuitatiedificationimaximae erit.1Ps. LXXVI, 1 1.2Ps. xvi, 3.3 Hic. P. Joannes Bta. Bononiensis alibi vocatur.


704 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1289festis diebus iuxta morem cum deuo-D. Franciscus l singulistp et frequentiauditorio concionatur. Is etiam dominica infraoctauas corporisChristi de sacramenti eucharistiae dignitate etde utilitate frequentationis orationem latinam magno cum auditorumapplausu et satisfactione h<strong>ab</strong>uit. Eo die facta fuit solemnissacramenti processio,cui ultra s<strong>ex</strong> millia uirorum et mulieruminterfuerunt; singulis enim annis, su<strong>ad</strong>ente aliquoPatre <strong>ex</strong>Societate, fit, praeter illam processionem, quae singulis primisdominicis cuiusque mensis, eodem etiam inuentore,fit. Plurimieo etiam die eucharistiae sacramentum susceperunt.Hinc omnesfere ciuitatis huius ecclesiae parochiales consuetudinem acceperunt,ut et ipsae processionem sacramenti singulis mensibusfaciant.Quare effectum est, ut ecclesiarum rectores in suis ecclesiiset frequentioreset diligentiores sint, subditi illarum plussolito visitent, vesperaein ipsis diebus festis, quod antea minimefiebat, decantantur, in aliquibusetiam doctrina christiana docetur,insuper ornantur ecclesiae, preciosafiunt sanctissimi sacramentireconditoria, lampas diu noctuque coram sanctissimosacramento ardet. Si accidat nunc <strong>ad</strong> infirmos sacramentum deferri,maximo certe cum honore, multis comitantibus, cereisqueplurimis accensis, quod minime fiebat, defertur. Infirmi etiampraeter morem confessorem diligenter postulant, eucharistiamsibi dari petunt: uidemus in hisce omnibus ecclesiam maximemutatam.Idem D. Franciscus doctrinam xpianam.ante aliquot iamhinc <strong>ad</strong> mentem eam iterum declarandam iuxt<strong>ad</strong>ies <strong>ab</strong>soluit;morem aggredietur; permulti pueruli,ut alias scripsimus, doctrinamipsamita memoriae mandarunt, ut facillimequam eamteneant et prompte recitent. Schola puerorum, de qua etiam tealias <strong>ad</strong>monuimus, in dies tum in scholasticorum numero, tumin moribus et literis augetur, aliquos bonae indolis puerosin eah<strong>ab</strong>emus, quiSocietati nostrae <strong>ad</strong>iungi maxime cupiunt;hos itainstitui curamus,Qu<strong>ad</strong>am die contigit,ac si <strong>ex</strong> Societate nostra essent.ut D. Franciscus <strong>ex</strong>tra ciuitatem nobilemet deuotam foeminam inuiseret ac consolaretur, eique eucharistiamministraret; postque,cum loci illius ecclesiam visitasset,P. Franciscus Palmius, bononiensibus sociis praepositus.


6 Septembris 1550 705multos i.n ea curatos sacerdotes, quialterius defuncti sacerdotis<strong>ex</strong>equias celebr<strong>ab</strong>ant, inuenit. Ei spiritus suggessit,ut inde nondiscederet, nisi prius sacerdotes ipsos,ut ecclesiarum suarumcuram digne peragerent, <strong>ad</strong>hortatus fuisset, quod ei [accidit]?non equidem <strong>ab</strong>sque fructu; eos itaque <strong>ad</strong> sancte dignequeviuendum multis hortatus est sermonibus. Hi omnes lubentianimo et hilari fronte eum audierunt, et gratias ei egerunt, etaliqui <strong>ex</strong> ipsis familiaritatem cum illo inire uoluerunt; unde credimusmuitos <strong>ex</strong> <strong>ex</strong>ercitia ipsisfaciunt, inter quos aliqui nobilessunt. Multae sunt etiam virgines, quibus ut religionem ingrederentur,suasimus, quod aliquae iam fecerunt, aliae <strong>ad</strong> ipsumsummopere optant.De frequenticommunione hoc sibi persu<strong>ad</strong>eat [P. V.] uelim,multos esse, qui frequentius communicant. Hi inuirtutibus itaproficiunt, ut et <strong>ad</strong>mirationi et aliis<strong>ex</strong>emplosint: his in diespermulti <strong>ad</strong>iunguntur. Multi sacerdotes curati, tum in ciuitate,tum <strong>ex</strong>tra ipsam, suasu nostro omnibus festis in suis ecclesiiscommunicant.Scholastici nostri non segniterliteris insudant;hi enim diesnoctesque in literis ita consumunt, ut rem Deo gratissimam, sibene studuerint, se fecisse arbitrentur; sciunt enim quantumfructus et vtilitatis literarum ornamenta reipublicaechristianae<strong>ad</strong>ferant.Haec itaque sunt, Pater obseruande, de quibus commonendumte nunc fore <strong>ex</strong>istimaui. Multa essent, quae possemusscribere;sed pauca haec, quae maiora esse iudicauimus, <strong>ex</strong> ipsis<strong>ex</strong>cerpsimus. Vale, Pater, et tuis nos Deo iugitersanctis commendaorationibus. Bonon. vm idus Septembris 1550.Epistolax Mixtae, tom. v. 45


706 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1290SOCII VENETIIS DEGENTESPATRI IGNATIO DE LOYOLAVENETIIS I OCTOBRIS I55O*.Incun<strong>ab</strong>ula collegii veneti.— Locus sociis designatus.— Opera proximisnavata.— Domestica litterarum studia. — Societatis candidatus.Jhs.Rde. in Xpo. Pater. Gratia et paxdomini nostri JesuChristimaneat semper nobiscum. Amen. Ouoniam, sicut a T. P.nobis iniunctum fuit, nondum ea, quae hic hactenus potissimacontigerunt, quarto quoque mense perscripsimus; nunc, vt obedientiae,quantum in nobis est, satisfaciamus, fortasse non <strong>ab</strong> refuerit ea omnia breuiter <strong>ex</strong>plicare, quae a nostro Venetias<strong>ad</strong>uentu per Patres Societatis, Xpo. fauente, gesta sunt. Ab ipsoigitur principio auspicemur.Cum, <strong>ex</strong>acto iam mense Martio, Venetias, accersiti et a T. P.missi, peruenissemus, optatos diu <strong>ex</strong>pectatosque vir, et nataliumclaritate et xpiana. pietate insignis,Andreas Lipomanus, priorsanctissimae Trinitatis dignissimus, benigne et gratul<strong>ab</strong>unde nos<strong>ex</strong>cepit, ac primis quidem diebus apudse domi tenuit. Posteanobis partem aedium Pietatis, quae domui ipsius proximae sunt,una cum ecclesia, quae diuae Mariae de Humilitate dicata est,assignauit 2 .Quae quidem h<strong>ab</strong>itatio, ut in hac urbe degitur, saneincommoda non est, praesertimsi eius situm respicias.Nam in<strong>ex</strong>tremo ciuitatis loco, eoque non omnino incelebri, posita, spectatinter orientem et meridiem, h<strong>ab</strong>etque portum urbis <strong>ad</strong>uersum,ita ut quam longissime <strong>ex</strong> ea liber in mare prospectuspateat; vbi cum ea, quae <strong>ad</strong> uitae usum pertinent, idem Rdus,prior, pro redituum mediocritate, satis <strong>ab</strong>unde suppeditaret,P. Nicolaus Gaudanus, a T. P. nobis praefectus, statuit aliquid<strong>ex</strong> sacris literis in ecclesia publice interpraetari.Verum cumhuic consiiio multa obstare impedimenta uiderentur, coepit alia1Ex <strong>ad</strong>versariis in vol. Epist. diversorum, duplici folio,2Polanco, t. 11, pag. 61, n. 136.n. 22,


I OCTOBRIS I55O 707ratione in uinea Domini l<strong>ab</strong>orare, et audiendis confessionibus,subministrandoque eucharistiae sacramento se gnauiter <strong>ex</strong>ercereet operari, prout Dominus d<strong>ab</strong>at. Qui tamen prosua bonitateconfitentium numerum in dies magis magisque <strong>ad</strong>auxit,tum xxx, tum xxxx, aliquando l, diebus etiam solennibus lxxxita uthomines confiterentur; in quibus complures <strong>ex</strong>titerunt, qui totiusanteactae uitae peccataconfessi fuerint. Quod sane non <strong>ex</strong>iguumfortasse uidebitur, si <strong>ab</strong> uno tantummodo Xpi. operario praestitumcogitetur.Idem P. Nicolaus Gaudanus, si quando messis in ecclesia deerat,consueuerat aliquos egenos et aegrotos inuisere, eosque confitentespeccata sua audire, et moerentes consolari atque <strong>ad</strong>patientiam <strong>ex</strong>ercendam <strong>ad</strong>hortari. Conterraneos quoque suos,quorum maximus est in hac urbe numerus, conuenire, et <strong>ad</strong>confessionem pellicum,solitus erat. Post uero ipsiushinc in Germaniamdiscessum, Rdus P. Andreas, ferrariensis *,haec e<strong>ad</strong>emdiligenter accurateque, X.° aspirante, praestitit.Quod autem domestica literarum studia cum spectat, ob quorumdamfratrum <strong>ad</strong>uersam ualetudinem, quae ceterorum firmam,occupatam circa curam sui detinebat, tum etiam propter occupationeset incommoda huius noui collegii, hactenus utrumquecum iis actum est. Illud tamen negari non potest, quinualdeincaluerint nuper, cum etdomesticis incommoditatibus medericoepit Rdus. prior, et Rdus. P. Caesar Helmius, una cum quatuoraliis fratribus <strong>ad</strong>olescentibus huc Roma a T. P., rogatueiusdem prioris, missus, <strong>ad</strong>uenit. Cuius solertia, opera,cur<strong>ad</strong>iligentiaque in docendo animos fratrum, et quos hic reperit, etquos secum proximis diebus <strong>ad</strong>duxit incolumes, <strong>ex</strong>citauit atqueinflammauit. Quae quidem res in spem magni fructus, ChristoDomino iuuante, nos uocat, maiorem etiam atque uberioremmulto futurum confidimus in spiritualibus,cum Rdus. P. AndreasFrusius (qui in magna est <strong>ex</strong>pectatione) huc designatusperuenerit.Venit <strong>ad</strong> nos nudius tertius forte quidam ciuis venetus, ordinis(ut puto) senatorii, hac gratia,ut aedes nostras uiseret.Quicum perbenigne et honorifice fuisset intromissus, totamque do-1P. Andreas Galvanellus.


708.<strong>Epistolae</strong>Mixtae— 1291mum spectasset,rogare coepit, ecqui praesbiteri, quiue religiosihic essent. Responsum est, Societatis Jesu. Tum ille, haec, inquit,est religioet hic locus, quem N., amicus meus, quaerit.Huncautem aiebat essequemdam alium ciuem, fortunae corporis atqueanimi bonis praepollentem, hominem celibem et uitaespiritualisstudiosum, cui in animo esset religiosam uitam agere, etsuas fortunas ei religioni donare ac relinquere,cui se <strong>ad</strong>dixisset.Et cum deinde quaereret qua ratione hoc negotium transigiposset, responsum tulit non esse hoc in nostra manu, sed agendumesse cum praeposito generali ipsius Societatis, et cum prioresanctissimae Trinitatis, quinobis hanc domum h<strong>ab</strong>itandamassignauerit: eum esse <strong>ex</strong> gente lipomanorum. Quoille auditonomine, concepit spem se omnino negotium amice confecturum,quippe quum propinquos prioris,familiares h<strong>ab</strong>eat.Haec sunt, Pater <strong>ad</strong>modum Rde., quae <strong>ad</strong> T. P. propteraedificationem perscribenda censuimus. Dignetur dominus Jesushaec, quae incepit, sic augere, ut quam maximus <strong>ad</strong> ipsius ouesfructus perueniat.Venetiis kalend. Octobris 1550.1«91CIVES PARMENSESPATRI IGNATIO DE LOYOLAPARMA 26 OCTOBRIS I55Ol.Joannem Btam. Viola <strong>ad</strong> se mitti parmenses cives deprecantur.tMolto Rdo. M. don Ignatio.Se le opere esteriori di V. R.nel seruigiodi Dio sono correspondentialla bellezzaet integrit<strong>ad</strong>el spirito interiore, e in generale rendono piacere e consolationea tutti ipopuli cristiani, quanto maggiormente deue pensarla R. V. che in particolaresiano grateet accette a quellepersone, le quali col mezzo de suoi buoni e salutiferi esemplinella via del Signoresisforzano, non solamente di gu<strong>ad</strong>agnarsila propria salute, ma ancora, imitando lei, di procurare con ogni1Ex originali in vol. Epist. diversornm, duplici folio, n. 23, prius41, 42.


26 OCTOBRIS I55O 70gpietoso consiglio e sollecite esortationi, perchealtro suo prossimo, insieme con loro, camini perlaanco ciascunoistessa str<strong>ad</strong><strong>ad</strong>el cielo? Ma conciosiache, tra le altre citta di Lombardia, inquesta nostra di Parma vi siano non pocheallapersonech' R. V.portino somma beneuolentia et affettione, e giudichino grandementeconuenirsi all' honore et alla gloria di Dio, ch' e il primonostro oggeto, e insieme, insieme alla salute delle anime peccatrici,che, doue non e lei presente con glisuoi benedetti e fruttiferidocumenti, almeno vi sia vno de suoi frateili sacerdotiper pascer di continouo i cuori famelici del verbo di Dio, e perinuitar tutto ilpopulo alle opere pie e di salute, e in particolareper confirmare et accendere tanto piu noi altri, che scriuemo, deditissimialla R. V.; h<strong>ab</strong>biamo, cosi inspiratidal Signore, deliberatodi hauer noi medesimi ricorso da lei, per significarlicosifamiliarmente lurgente bisogno di questa citta, et il desideriogrande cheharessimo tutti di hauerqui, sicome gia hauuto h<strong>ab</strong>biamo,vno di cotesti suoi sacerdoti, il quale fusse persona, nonmanco onoreuole et affettionata a questa patria,che sofficientenella dottrina et ammaestramenti nelle opere spirituali.Ma perche (a significarea V. R. la pura verita) con lalungaesperientia delle cose passate nessuna persona al presente ciparapiu al proposito che Rdo. M. don il Battista, nostro parmigiano! si , per le ottime qualita sue si , per esser della patria, espetialmente a tutto questo populo grata la vita, le actioni, etutti gli progressi suoi, veramente tutti tendenti a vn fine per lagloria del Signore e per la salute dele anime; noi preghiamo esupplichiamo la R. V. nelle viscere di Jesu Christo,che sidegni di dar a noi altri questa consolatione, che lo vediamo inbreue ritornato di qua <strong>ad</strong> affaticarsi insieme con noi altri, aipresente quasi smarriti e derelitti nella vigna del Signore, et acoglier al tempo suo quei santi frutti, che dallo aiuto e bont<strong>ad</strong>el Spirito santo sar<strong>anno</strong> produtti.1Joannes Bta. Viola, cujus ingressum in Societatem <strong>anno</strong> 1539 narratPolanco, t. I, pag. 82, n. 12. Eumdem <strong>ab</strong> Ignatio parisiensibus sociispraefici, quo tempore parmenses cives illum <strong>ad</strong> se revoc<strong>ab</strong>ant, scimus <strong>ex</strong>Polanco, t. 11, pag. 87-94, n. 206-222; Prat, Memoires pour servir aVhistoire du Pere Broet, pag. 565.


710 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1291Ma quando le giuste preghere nostre non fussino (che noncrediamo) possenti <strong>ad</strong> impetrar da lei vna cosi honesta gratia,non sia almeno la R. V. dura alla estrema necessita, anzi alpungente sperone di queste nostre pouere e misere conuertite,le quali con 1' esser state <strong>ab</strong>bandonate da M. don Battista, e poi,con 1' <strong>ab</strong>sentia et aiuto suo perduto, da quasitutta la citta, sonocosi fattamente ridutte, che poco piu che indugiil necessariosoccorso di quelle, noi dubitiamo, non solodella rouina diquelleanime, veramente insino a qui patientissime e gu<strong>ad</strong>agnate alSignore, ma etiandio (che piu ci affligge) del gran scandalo chein estrema disperationefacilmente potria seguire.E questosariaperche, sicome alle pouerelle con la presentia e con la sollecitudineet officij grandi di M. don Battista veniua pur somministratoil suo bisogno, cosi, priue di lui, sono rimaste in nessunao pochissima memoria delle gente;e questo non gia per colp<strong>ad</strong>i loro, ne persuoi sinistri portamenti, che quiui non potriavedersi ne piu santimonia, ne piuferuor di Dio, ne piu patientiain tolerare tanta pouerta ;ma si bene per esser cessate lecontinoue predicationie le affocate esorttatione e prieghi diM. don Battista,ilquale con 1' aiuto del Signor pareua che piegasseogni empioet auaro cuore a deuotione et elimosina. Perohora, che la R. V. intende la gran necessita et il pericolo euidentedi queste meschinelle, et in sua mano e collocato 1' aiutoet ilrimedio, per amor 1' di Dio non sia difficile ne lenta a prouederui;che, oltre al seruigio e la gloria del Signore che neresulta, et il restituir quasi la vita a queste donne, morte difame, vi sara ancora vna soprema consolatione nostra, anzi vnovniuersal contento di tutta questacitta. II signor Iddio inspirila R. V. a farlo, e le conceda lungavita et ogni prosperita spirituale,alla cui desideratissima tuttigratianoi ci raccomandiamosenza fine l . Di Parma agli16 di Ottobre 1550.Antonius HERMus,juriscon-La Caualera dal Monte.sultus.Barbera Scufone.Pier Antonio Palma. His<strong>ab</strong>ella Tagliafona..M<strong>ad</strong>. a Orsina Penaza. Chiara Galma.1Ignatii responsum <strong>ad</strong> has litteras afferunt Cartas de San Igfiacio,1. 11, pag. 456 et 321.


8 NOVEMBRIS I55O 711Jacoppa Pall. na D. a Sci- Angilo Garimpreto, jurepione.consulto.Amphrono de Rossi, jure-Io: Baptista de Succiis, coconsulto.mes et eques.Ambrosio Zandin. aHippolita de Rossi.Francesco Rosso. Daria Rossa di Borra.aJulio di Perusini. Barbara Zandin.DON SlMON DE GuGLIELMI. LaURA RoSSA Dl RoSSO.Lucas Ceratus, Parmae Maria Andriozza, dita daARCHIPRESBYTER INDIGNUS. CaSSIA.Bernardino Bergonzi. Camilla Girarducia.Armano Loseo, cau. re di san Laura Losca.Jacobo.Diomedo deli verrii.Gio: Francesco Anselmino.Pier' Agnolo Coc<strong>ad</strong>no.Gio: Baptista Anselmino.Giouan Lina.Hieronimo Caualcha.Francesco da Serra.Inscriptio:Al molto Rdo. M., don Ignatio,nostro osseruandissimo,a Roma. Sigilli vestigia.AEGIDIUS FOSCARARIEPISCOPUS MUTINENSISPATRI IGNATIO DE LOYOLAMUTINA 8 NOVEMBRIS I55Ol .Gratias Ignatio agit de concesso sibiet mutinensibus Silvestro Landini.Molto Rdo. P<strong>ad</strong>re M. ro mio osseruandissimo. La,grandezz<strong>ad</strong>el fauor' che m' ha fatto N. S. Dio per meggiodi V. S. in concedermiil santissimo et virtuosissimo don Siluestro, mi pare lamaggiore ch' h<strong>ab</strong>bia conseguito in uita mia, et consequentementene remango obligatissimo a V. S., attestandoli, che lapieta et bonta d' il detto P<strong>ad</strong>re e miracolosa: glieffetti ch' ilsignor Dio fa per lui, sono magiori di quello che sipossa pensareda qualunque. Sia benedetto nostro signor Dio, et infinita-1Ex originali in vol. Epist. episcopornm, duplici folio, n. 99, prius182, 183, antiquitus 37.


712 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1293mente ringratiatola bonta vostra *. La prego a esser' certa, chedesidero summamente d' esser' gratoa V. S.d' un' tanto beneficio;et senza dirli altro, humilmente raccomandandomi alle suesante orationi,li bascio le mani. Di Modona alli 8 di Nouembrem. d. l. Di V. S. R. deuotissimo seruitor,II vescouo di Modona 2 .Inscriptio: Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re, M. ro Egnatio Loyola, dellaCompagnia de Gesu osseruandissimo. Roma, a Sto.Marco.1898URBANUS FERNANDESSOCIIS BARCINONE DEGENTIBUSCONIMBRICA l8 DECEMBRIS I55O3Florianus Rolis a Varsovia, deceptor insignis, vir optimus et unuse Societate creditus, magnopere commendatur.tJesus..Pax Dei, gratia domini nostri Jesu Christi sit semperin cordibusnostris. Amen. Noluimus committere, fratres charissimi,quin literas <strong>ad</strong> vos per hunc nobilissimum virum daremus, vtnobiscum pariter gratiasDeo opt. max. ageretis, quanto maioribusbeneficiis auditis in dies nostram Societatem <strong>ab</strong> eo cumulari;cum taleis <strong>ad</strong> nos mittit viros, qui insigni pietate,uitaeinnocentia, et rara doctrina praestantes, nostram vehementerpromouent Societatem. Accessit etiam voluntas Patris nostriIgnatii, qui voluit eum omnibus domibus et collegiisnostris essequam commendatissimum 4 .Reddimus ergoeiapud vos testimonium summae pietatis,1Cf. Epist. Mixtae, t. n, pag. 718,2Vide paulo post, epist. 1298.<strong>anno</strong>t. 2.3Ex originali in vol. Epist. episcoporum , unico folio, n. 101,prius 185.4Erat hic sagacissimus mendaciorum artif<strong>ex</strong>, cui nomen, si fides ipsi<strong>ad</strong>hibenda est, Florianus Rolis a Varsovia. Nostros insigniter suis f<strong>ab</strong>ulis deceperat,ut patet <strong>ex</strong> Polanco, t. II, pag. 15 et 16, n. 29, et pag. 354, n. 388.Videantur Epist. Mixtae, t. 11, pag. 522.


5 Januarii 1551 713summae doctrinae et humilitatis. Et cum sit <strong>ex</strong> principumfamilia, et apud multos reges et principes plurimum valeret gratiaet auctoritate, rmluit, omnibus renunciatis, totum se Christoconsecrare, et vnus <strong>ex</strong> Societate nostra esse.Extruxit nobis collegium magnificentissimum et prouentibusoccurrit.Apud Galliarum regem collegium nobis Parisiis impetrauit,et nunc r<strong>ex</strong> eius in gratiam eius tria Societati collegia<strong>ex</strong>truere pollicitusest *.Interim multa perpessus est,tum a suis, tum Romae a cardinalibuset principibus, tum hic apudnos: <strong>variis</strong> infirmitatibus<strong>ex</strong>ercuit eum Dominus. Maiorem ergo in modum vobis eumcommendamus, ut tanquam fratrem, et qui totus noster est, eum<strong>ad</strong>sitis et benevolentia.suscipiatis, et in omnibus vestra opera illiQuod si <strong>ad</strong>huc quartana l<strong>ab</strong>orauerit, nulla ratione permittatis,ut se mari committat, nam id quoque P. Ignatius vetuit. ReliquaipseValete, fratres,vobis referet. Fratres omnes vos salutant in Domino.multum. Coinbricae xvin Decembris 1550. Expatrum commissione. Seruus in Domino,Inscriptio:Vrbanus.Para los Hermanos de Barcelona. Alia manu: Creoque sea sobre un Floriano Siluio, truff<strong>ad</strong>or que fue en Portugal.MAURIGIUS VON HUTTENEPISCOPUSEYSTETTENSISPATRI IGNATIO DE LOYOLA2AUGUSTA VINDELICORUM 5 JANUARII I551.Praemissa laudatione Patrum Jaii, Salmeronis et Canisii, Ignatium rogat, ut<strong>ad</strong> ingolst<strong>ad</strong>iense gymnasium instituendum, morte Gulielmi ducis interceptum,opem conferat et auxilium.Equidem, Rde. Pater, saepenumero mecum perpendo quantumtibi atque ordinis tui fratribus, cum alii plurimi, tum vero1Haec omnia mendacissimus homo confinxerat, ul credulos nimissodales fallaciis suis, quod mirum sane videtur, deciperet.2Ex originali in vol. Epist. episcoporum, duplici folio, n. 103 , prius188, 189, antiquitus 393, 394.


714 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1294ac<strong>ad</strong>emia ingolstattensisdebeat. Illiquidem, propterea quod hactempestate, quando charitas refriguit et plaerique magis sua,quam ea quae Christi sunt, quaerunt, vos diuinitus quasi <strong>ex</strong>citati<strong>ex</strong>emplo praefulgetis, et vestra continentia, integritate atquedoctrina, quae in ecclesiam Christi irrepserunt vitia, non tamaccusatis, quam emendare sedulo satagitis, vos totos gratisimpendentes, ut quamplurimos Christo lucrifaciatis; haec autemeam ob causam, quod <strong>anno</strong> <strong>ab</strong>hinc proximo tres, integritate spectatoset doctrina <strong>ex</strong>cellentes viros, Claudium Jaium, AlphonsumSalmeronem, et Petrum Canisium, sacrae theologiae doctores,<strong>ex</strong> Societate vestra, pontifice summo annuente, sortita est.Ac cum haec vtraque,ut debui, semper fecerim plurimi, intermitterenon potui, quin id tandem literis etiam declararem etsingularem meam erga vos beneuolentiam amoremque testificarer,vt tu, et ordinis tui progressum et gratitudinem nostramperspiciens, aliquem in illo fructum iucunditatis h<strong>ab</strong>eres, nequedesisteres ac<strong>ad</strong>emiae isti, quantum posses, porro etiam consulere '.Etsi autem perincommode, mequeinuito et sedulo renitente,factum est, ut prioresduo Ingolst<strong>ad</strong>io iterum discederent, e specollegii theologici bene instituendi auocati, praesertim veroClaudius, per quem vel solum hoc fieri poterat; tamen, quiatertius relictus, et in duorum locum alius theologus, NicolausGaudanus, doctrina et integritatenon inferior, vna cum doctoquodam, Mtro. P<strong>anno</strong>nio, quos ego ambos plurimum diligo etcommendatissimos h<strong>ab</strong>ebo, <strong>ex</strong> Societate vestra isthuc <strong>ab</strong>legatusest; eo plus tibi debemus, quo maiori commoditate instauranditheologiae studia vniuersitas illa <strong>ex</strong> priorum discessu priuataessevidebatur. Neque iam dubitamus quin horum et cumprimisClaudii (simodo in hac prouincia mor<strong>ab</strong>itur diutius) opera di-1Tanta cum laude suo quisque munere functus est, ut ac<strong>ad</strong>emia hocperhiberet testimonium, quod typis editum ac valvis affixum cst: «Nuperquantam laetitiam ceperimus omnes <strong>ex</strong> <strong>ad</strong>ventu trium Theologorum, ClaudiiJaij, Alphonsi Salmeronis, et Petri Canisii, vix dici potest. Ouorumpraesentia non solum famam de ipsisauget. Ouorum singularis in Sacrosanctis studiis<strong>ex</strong>citatam non minuit, verum etiamscientia, tum in omnibusdisciplinis <strong>ex</strong>ercitatio, postremo sanctimonia vitae <strong>ex</strong>spectationem omnium,eamque maximam, non solum aequat, verum etiam superat.» Apud Agri-COLA, Hist, Prov. German. Snper. Dec<strong>ad</strong>a prima, n. 167.


5 Januarii 1551 715ctum collegium, quod hactenus propter obitum piaememoriaeIllmi. principis Guilielmi, ducis Bauariae etc. et succedentis filiieius, Illmi. principis Alberti, domini mei, honorifice amandi,plurimas et grauissimas occupationes, quibus in confirmand<strong>ad</strong>ucatus <strong>ad</strong>ministratione distentus fuit, eriginon potuit, maturetandem constitui queat,dummodo inretinendis duobus praedictisviris, et colligenda reliqua triennali decima, ac<strong>ad</strong>emiae illiconcessa, pontificia non defuerit clementia atque authoritas etstudium tuum ! . Etenim in hoc conficiendae rei propositae emolumentapotissime sita erunt. Quamquam enim prima decimasuperiori <strong>anno</strong> satis quidem diligenter,sed non satis conuenienter,collecta, salua <strong>ad</strong>huc atque integra sit, illa tamen proptertemporum malignitatem, partim etiam maleuolentiam quorundamhominum, et praeposterum colligendi vsurpatum modum,<strong>ex</strong>pectationem fefellit, neque institutioni tantae respondit. Quaeomnia in posterum suppleri possent, et melius prouideri deberent.Feceris ergo in hoc quoque pro tua erga iuuanda piastudiaconstanti voluntate,sinegocium illud sedulo et diligenter promoueris,et ne talibus viris in ac<strong>ad</strong>emia ingolstattensi destituamur,operam dederis: neque poteris hoc tempore, quando spesomnis idoneorum ministrorum ecclesiae in tali collegio consistit,plus prodesse aut gratificari his nostris regionibus. Atqueut itafacias, <strong>ab</strong>s te valde peto. Juueris hoc modo etiam laudatissimiprincipis, praedicti ducis Alberti etc, egregios conatus et singularedesiderium erga hoc studium <strong>ex</strong>ornandum. Cum enim ibidempieet diligenterinstitutus atque edoctus sit, itaque <strong>ad</strong>fectuserga idem, ut innutricem fidelem pius alumnus esse debet,nihil certe maluerit, quam studia pietatis in hoc potissimum loco1«Primum Collegium, de cujus fundatione in Germania agitatum fuit,Ingolst<strong>ad</strong>iense est, quamquam, praepedita consilii hujus <strong>ex</strong>secutione, ali<strong>ad</strong>ein ante Anglipolitanum in Austria Bohemiaque fuerinterecta. Intervenithaec remora <strong>ex</strong> immatura Guilielmi simul et Ekii morte. Obiit Guilielmus<strong>anno</strong> saeculi Jubilaeo, seu quinquagesimo, die Martii s<strong>ex</strong>to... Paucis postdiebus Principem secutus est magnus ille aulae bauaricae minister, LeonardusEkius... Porro Ekius quoqueSocietatem amavit tenerrime. Hanc utMauritio... Antistiti, sibi commendatam h<strong>ab</strong>erepergeret, supremis fere, quasscripserat, literis rogavit.» AGRICOLA, /. c, n. 171-174.


<strong>anno</strong> m. d. li.,Mauricius, Episcopus Aeystensis.71 6 <strong>Epistolae</strong> Mixtae — 1295instaurari, neque quicquam gratius h<strong>ab</strong>ebit, quamse in eo <strong>ad</strong>iuuari.Sed et a nobis omnibus opera d<strong>ab</strong>itur, ut quamtu in hancrem impenderis diligentiam, non male aut in ingratos positamesse *.intelligasut te in hoc nouiQuod Deum superest, precor,anni auspicioetquamdiutissime incolumem et foelicem conseruet.Dat. Augustae Vindelicorum pridie Epiphanias Domini,Inscriptio:Rdo. Patri et doctissimo viro, Ignatio de Loyola,Societatis nominis Jesu praeposito generali, Romae, amico suosinceriter dilecto.1395MAGISTRATUS GERUNDENSESPATRI IGNATIO DE LOYOLAGERUNDA 15 JANUARII I55I2.Virum e Societate, eumdemque concionatorem, <strong>ad</strong> se mitti postulant.fMolt Rnd. y magnifich senor. Encara que totas las cosasconsernints al bon regiment de aquesta republica,alqual,iatsia insufficients, presidim, desijan poder encaminar; aquellasempero mes viuament tenim al cor, que mes directament tocana. la honra diuina y maior vtilitat de las animas.Poch ha som stats informats de la gran misericordia que loSefior a la sua vinya ha feta, enuiant nous cultiu<strong>ad</strong>ors per acultiuaraquella, instituint per aquest effecte la noua Companya yreligio, que per medi de V. P. ha instituida; cosa de la cual nosols los christians, pero tot lo vniuers deu molt alegrarse y <strong>ab</strong>gran jubilacio regraciar molt al Sefior, pus ses volgut recordar1Rescripsit his litteris Tgnatius, 23 Februarii 1551: responsum h<strong>ab</strong>esin Cartas, t. 11, pag. 451 et 301. Vide etiam quas idem Jaio dedit, ibid.,pag. 452 et —303. De ipso vero Mauritio, episcopo eystettensi, atque ingolst<strong>ad</strong>iensisac<strong>ad</strong>emiae cancellario, alibi haud semel egimus. Polanco,t.v, pag. 260, n. 728, <strong>anno</strong>t. 2; t. vi, pag. 398, n. 1701, 1702.2Ex originali in vol. Epist. commuuitatum , duplici folio, n. 10,prius 373.


15 Januarii 1551 717y api<strong>ad</strong>ar del mon, no manco en nostra tempor<strong>ad</strong>a desuiat yperdut, que en lotemps que enuiaua profetes ylos instituidorsde las religions.Gran obligaciote lo mon en acceptarla noualum quelo Seiior lienuia, no sols per la gran seguedat que deucon<strong>ex</strong>er que te, pus enuien li lum, pero pertrobarse tambe a laonzena hora del dia, vehent quelo dia sta ia per ac<strong>ab</strong>arse.Y axi, con<strong>ex</strong>ent clarament nosaltres la molta necessitat questanostra ciutat te de vna poca desta lum, supplicam a V. P.,al loqualSeiior ha fet distribuidor o comunic<strong>ad</strong>or desta sualum, tinga perbe de fernos charitat de enuiar a sta ciutat vnpredic<strong>ad</strong>or de la sua Companyia, a la qual tenim sperances,migensant la gracia diuina, que ha de fer no manco fruyt,tant en cosas de letras com de sperit,com en ningunaaltreciutat se hage fet, per esser la terra ben prouehid<strong>ad</strong>e totasvituuallas, y la ciutat poch viciosa, y la gent algun tant moguda,que parsenten ja alguna sentilla del foch loque Sefior enuia.Y perc^o no d<strong>ex</strong>e V. R. P. fer obra tan pia, la qual lireputarena gracia y merce spiritual, supplicant al Senor, que a V. R. P.conserue per molt temps y a son seruey,com desige.De Geronaa xv de Janer any m. d. lj.A la ordinacio de V. R. P. apparellats,Inscriptio: \ Al molt Rnd. y magnifichLOS JURATS DE GeRONA ! .en sacra theo ral de la Com Jesus.Ignatio1Ad rem Polanco, t. 11, pag. 313, n. 295: «Geronam, quae Catalauniaecivitas est, et per litteras aliquem de Societate postulaverat, [P. AntoniusAraoz] eum [sc. P. Franciscum de Estr<strong>ad</strong>a]misit... Perveniens igiturGeronam, ut jurati magistratus P. Ignatio scripserunt, bis quotidie concionarimagna cum charitate et aedificatione tam Episcopi quam totius civitatiscoepit... Qui [Estr<strong>ad</strong>a] cum vellet Gerona recedere, Episcopus cumquodam <strong>ex</strong> rectoribus urbis <strong>ad</strong> eum venientes, aliquot dies ut ibidem remaneretimpetraverunt; et cum magno proventu spiritualis fructus inde recedens,Barcinonam... perr<strong>ex</strong>it.» Videantur Epist. Mixtae, t. II, pag. 521 ac565, quo in postremo loco gerundensium vota, gymnasium Societatis <strong>ex</strong>petentium,significantur; de qua re agit etiam Polanco, t. II, pag. 667, n. 562.


jiH <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 12961'itHiALPHONSUS NUNES BARRETOPATRl IGNATIO DE LOYOLA[EX SANCTO FELICE] 28 JANUARII I55I '.Ad fovendam interfratres charitatem pia commercia institui. — Oppidanischristiana doctrina tr<strong>ad</strong>itur.tJhus.Pax Christi. Reuerende in Christo Pater. Quoniam superioribusliteris longior fui, in his magis hreuitati studebo,tibi <strong>ex</strong> aliis literis satisnec singulaquaeque persequi con<strong>ab</strong>or, quaemanifesta esse possunt. Illud scias, fratres, quihic 2agunt, omnesin iis, quae alias scripsi, <strong>ex</strong>ercitationibus persistere, e<strong>ad</strong>emquediligentia virtutum et literarum studio operam dare. Audiuntmodo secundum librum physicorum Aristotelis: speramus cursumartium in mense Nouembri uenturo <strong>ab</strong>soluendum.H<strong>ab</strong>emus iam nobiscum satis <strong>ex</strong>pectatum Patrem EmanoelemGodinum, qui nouem tantum dies Conimbriae moratus(quo <strong>ad</strong> conferendum de aliquibus negotiis, quae <strong>ad</strong> hoc monasteriumspectant, fuerat profectus), non diutius gregem suum<strong>ab</strong>sque pastore esse passus est. Venit itaque, nec uacuus tamen;vincula enim quaedam, quaein itinere parauerat, quibus nosmutuo secumque ligaret, asportauit.Nam prima statim die dominica,qua de more conuenimus, dixit se, dum <strong>ad</strong> nos iterfaceret,magnopere desiderasse, ut communis illa charitas, quaminter fratres nouerat, ita fixa inter nos, quos hic coniunxit, permaneret,ut nullis unquam locorum interuallis, nullaue locorumuarietate frangeretur minuereturue; sibisimulque in mentemuenisse <strong>ad</strong> id non parum profuturum, si quisque caeteros suorummeritorum faceret partim participes, quo meritorum communiocommunem faceret animi charitatem. Id omnes libenter1Ex autographo in vol. Epist. diversorum, unico folio, n. 25, prius 490.2Intellige <strong>ab</strong>batiam Sti. Felicis (San Fins), de quo loco agit Polanco,t. II, pag. 133, n. 320 et pag. 372, n. 420. Videantur etiam Epist. Mixtae,t. II, pag. 405 et pag. 435.


28 Januarii 1551 719ampl<strong>ex</strong>i sunt, dum quisque lucrari se putat. Quare huiuscemodi<strong>ab</strong> omnibus pactum initum est, et deinde <strong>ad</strong> templum pergentes,ipsum a domino Jesu Christo confirmari postularunt.Postea inter se, consensu tamen Patris Emanoelis Godini, etiamid <strong>ad</strong>diderunt, ut cum certi quidam <strong>ex</strong> ipsis pro reliquis sanctissimumsacramentum bini aut terni(modo, quo iam scripsi)singulis hebdom<strong>ad</strong>is diebus sumerent, peculiarem de hac re apudDeum facerent mentionem, et ita in hoc perseuerarent, ut,h<strong>ab</strong>itu acquisito, etiam factisialiquando sacerdotes, eisdem diebus,res pateretur, pro se inuicem sacrum facerent, ut, quacumquedispersi essent, qualibet die, non solum meritorum communio,sed et preces, quas pro se tunc a certis fratribus effundi scirent,ipsos in quibuscumque l<strong>ab</strong>oribus aut periculis solarentur, etfiduciam apud Deum <strong>ad</strong>derent.Persistitur <strong>ad</strong>huc in inculcanda puerisdoctrina christiananon sine magna omnium aedificatione, et homines aetate prouectiorespueros in canendis Domini praeceptisimitantur. Unumid maxime <strong>ad</strong>mirantur omnes, quod, cum populus hic nulloomnino iuramentorum generi parceret,et omnis eius sermopermagnisiuramentis, ne dicam blasphemijs, esset permixtus, nuncraro^<strong>ad</strong>modum iurare comperiantur, de his dico praesertim, quihuius parochiae sunt.Dominus noster Jesus Christus semper in pectoretuo resideat,ut inde, te quasi intermedio et instrumentum agente, nosregat et gubernet, et in suum obsequium dirigat. Quaesumusnobis benedicas et nostri memineris apud Deum, sine quo multauelle continget,nulla autem perficerelicebit.Quinto calendFebruarii 155 1 . Omniumminimus et inutilis filius tuus,Alfonsus Barreto.Inscriptio: \ Ao muito Rdo. P<strong>ad</strong>re noso em Christo nosoSenhor, o P<strong>ad</strong>re mestre da Ignatio, praeposito geral Companhi<strong>ad</strong>e Jesu. Em Roma.


720 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1297JOANNES BERNARDUS DIAZ DE LUGOEPISCOPUSCALAGURKITANUSPATRI IGNATIO DE LOYOLATRIDENTO 31 JANUARII I55I l .Ad instituendum, sibi commissum, gregem aliquem e Societate hominemmitti enixe postulat, qui propriam cant<strong>ab</strong>rorum linguam—scite calleat.Se ac dioecesim suam Ignatio valde commendat.iRdo. Sefior. Yo creo bien que V. m. no tiene oluid<strong>ad</strong>as lasanimas de su naturaleza; pues entre las otras de todo el mundo(de cuya saluacion tiene mucho desseo) tienen estas particularrazon para que V. m. se acuerde de ellas, mayormente estandotan ynform<strong>ad</strong>o, como esta, de la gran necessid<strong>ad</strong> que en aque-Ua tierra ay de doctrina, y de la imposibilid<strong>ad</strong> que ay para quealli se pueda plantar, sino por personasnaturales de la mesmalengua, y de la falta de ecclesiasticos vascong<strong>ad</strong>os que puedany quieran aplicarse a predicar por aquella tierra. Y aunque yotengo todo esto por cjerto, por lo que en ello me va no puedod<strong>ex</strong>ar de tornar a encomendar a V. m. que, por amor de nuestroSefior, no pierdael cuid<strong>ad</strong>o de hazerles bien, mientras viuey puede, que yo spero en 61 que dara alguna oportunid<strong>ad</strong>como V. m. les pueda socorrer y aprouechar, specialmente si ensus oraciones lo supplica a nuestro Senor, como paresce que esrazon que lo haga, pues no ay en el mundo prouin^ia a quiensea tan oblig<strong>ad</strong>o ; y es cosa justa que ganen aquellas animas enauer nuestro Sefior cri<strong>ad</strong>o en sus tiempos vn varon de tantacharid<strong>ad</strong> y zelo, natural de la misma tierra 2 . Y porque yo creoque para V. m. no es menester hazer mas instancia, y me1Ex originali in vol. Epist. episcoporum , duplici folio, n. 104, prius190, 191, antiquitus 294.2In eumdem sensum jam pridem scripserat Ignatio ipse calagurritanusantistes, in cujus dioecesi plura erant oppida, quae antiquissima cant<strong>ab</strong>rorumlingua utebantur. Epist. Mixtae,t. 1, pag. 210. — De cl. viro, hujusceepistolae auctore, agunt etiam Cartas de San Ignacio , t.<strong>anno</strong>t. 2.II, pag. 245,


7 Febkuarii 1551 721paresce que cumplo de mi parte con esto por la obligacion quetengo, no lequiero mas importunar en esta materia. Solamentele pido por special merced, que me haga participante de sussacrificios y oraciones, porque tengo mucha necessid<strong>ad</strong> del fauordiuino. Nuestro Seiior por Iargos tiempos prosperela vid<strong>ad</strong>e V. m. con augmento de graciapara su seruicio y bien de lasanimas. De Trento vltimo de Enero 155 1. A todo lo quemandare,EpiscopusCalagurritanus.V. m.Inscriptio: "f Al Rdo. sefior, el seiior maestro Ignacio deLoyola. En Roma.AEGIDIUS FOSCARARIEPISCOPUS MUTINENSISPATRI IGNATIO DE LOYOLAMUTINA 7 FEBRUARII I55I*.Gratias iterum Ignatio agit, propterea quod P. Landinum miserit <strong>ad</strong> <strong>ex</strong>colendamdioecesim mutinensem.— Ejus <strong>ex</strong> vita ac l<strong>ab</strong>oribus magnum fructumperceptum esse, majorem <strong>ex</strong>spectari, dicit. Rogat ne inde discedereLandinus jubeatur.Molto Rdo. P<strong>ad</strong>re don Ignatio, mio osseruandissimo. Nonposso fare di non rengratiarui di nuouo di quel gran beneficioch' ella sidigno di farmi in concedermi per co<strong>ad</strong>iutore ilRdo. P<strong>ad</strong>re don Siluestro 2 dal, qual questo popolo n' ha receuutoet receue ogni giorno tanto utile et commodo spirituale,che da S. Geminiano in qua non e forsi stato da chi n' h<strong>ab</strong>biareceuuto piu3.1Ex originali in vol. Epist. episcoporum, duplici folio, n. 105, prius192, 193, antiquitus 283.2P. Silvester Landini.— Videantur Epist. Mixtae,t.II, pag. 501.3Usus est hac epistola Polanco,1. 11, pag. 195, n. 70, qui eam in huncmodum latinitate donavit, illustravitque: «Hujus anni initio Mutinae P. SylvesterLandinus vers<strong>ab</strong>atur, quamvis <strong>ad</strong> loca mutinensis dioecesis juvandaetiam <strong>ex</strong>currebat. Quam utilem operam et illi civitati impenderit ac ejusdioecesi, facile <strong>ex</strong> verbis Episcopi colligi potest, qui, cum 7." FebruariiP. Ignatio gratias agerct quod ei P. Silvestrum co<strong>ad</strong>jutorem dedisset, affir-.Episiulae Mixtae, tom. v.4.6


722 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1299La rengratio di nuouo ! , perche ogni hora per opera suanascano marauigliosissimifruttispirituali, et se ne speranoanchora maggiori, perseuerando sua paternitanell' affaticarsiin questa mal coltiuata uigna. Et se bene mi confido tanto nell<strong>ab</strong>onta di V. R., che non patirebbe cosi gran d<strong>anno</strong> di questachiesa, come sarebbe priuarla del P<strong>ad</strong>re don Siluestro, nondimeno,astretto dal mio grandissimo bisogno et dalla rarissim<strong>ab</strong>onta sua, deuotamente la supplico che lo uoglia confermareper guida di queste srnarite pecorelle, et reponer' anchora menel numero di suoi affettionati et discipoli, perche d' amore etreuerentia non cedo a nesuno. La gratiaet la pacedel santissimonostro redentore perseueri perpetuamente.Di Modonaalli vij di Febraro 1 55 1. Di V. R. come figliolo,II Vescouo di Modona.Inscriptio: Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re, don Ignatio Loyola, prepositodignissimo della Compagnia de Gesu, suo osseruandissimo.Roma.1299ALPHONSUS NUNES BARRETOPATRI IGNATIO DE LOYOLA[EX SANCTO FELICE] 30 APRILIS [1551]2Acta in proximorum institutionem commemorantur. — Pueri doctrina christianaimbuuntur.— Oppida vicina lustrantur.— Socii <strong>ad</strong> Sanctum Felicemvires recuperant..Jhs..Reverende in Christo Pater. Gratia et amor Christi <strong>ad</strong>sitnobis. Amen.sempermat populum illum accepisse et in dies accipere tantum utilitatis ac commodispiritualis, ut post Sanctum Geminianum, ut utar ejus verbis autem(isfuit Episcopus Mutinensis tempore magni Leonis Pontificis), <strong>ab</strong> alio ampliusnumquam acceperit; unde rog<strong>ab</strong>at obnixe ut gregi mutinensi talem ductoremne auferret.»1Priores litteras, quibus Foscarari Ignatio gratias agebat, edidimussupra, n. 1292.2Ex aulographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>r., 1 J4J-1552, duplici folio, n. 156et157, prius 231.— Non designatur in epistola annus, quo scripta est, atta-


30 Aprilis 1551 723Superiori mense scripsi de fructu qui, favente Deo,<strong>ex</strong> fratrum<strong>ex</strong>hortationibus et zelo subsecutus sit, <strong>ad</strong> quem accessitquod missus quidam frater, nomine Gonzalus Alvarez, in oppidumquoddam, tribus milliaribus distans, ut pueros institueretdoceretque Dei praecepta; non solum a pueris, quorum maximaconvenit multitudo et in dies maior, sed a civibus etiam etsacerdotibus magno animi affectu <strong>ex</strong>cipitur. Cumque diebusdominicis, quibus solum propter litterarum studium id facerelicet, vicos percurrat, pulsans tintinn<strong>ab</strong>ulum ut pueros in ecclesiamconvocet, non solum pueri, sed cujuscumque ordinishomines Jaetanter templum petunt. Ubi ipse,postquam aliquain <strong>ex</strong>ponendo aliquo praecepto <strong>ad</strong>ducit <strong>ad</strong> omnium utilitatem,pueris orationes et praeceptum saepius inculcat; praeceptum autem(quodet <strong>ab</strong> aliis fratribus fieri scripsi) etiam canere docet,quod faciendum judicarunt,tum ut puerorum animum magisallicerent, qui, saltem in hac regione, aegre <strong>ad</strong>modum potuissentaliter persu<strong>ad</strong>eri ut se institui paterentur, tum quia cantibushujusmodi postea per vicos et plateas patrum aures replent,quibus <strong>ad</strong>monentur quid tenendum servandumve, quidquevitandum, si animarum suarum saluti consulere velint, et subChristi v<strong>ex</strong>illo militare. Multi alii fratres in <strong>variis</strong> ecclessiis,quae prope sunt, hoc ipsum faciunt,<strong>ex</strong> quo, praestante Deo,non parvus fructus anim<strong>ab</strong>us decerpitur.Nam inter alia, <strong>ad</strong>sacramentorum venerationem et usum maximopere provocantur;nec dubito quin singulis mensibus vel etiam hebdom<strong>ad</strong>ibusquam plurimi <strong>ad</strong> peccatorum confessionem et vener<strong>ab</strong>ilis Christicorporis sumptionem essent accessuri, si sacerdotum inopia aut,ut verius agam, tepiditas id pateretur. Ne vero eorum desideriaomnino frustrarentur, aliquifratres in ecclesiis, <strong>ad</strong> quas diebusdominicis pergunt, statuerunt ut singulisdiebus dominicis certushominum numerus, facta confessione, corpus Christi sumeret,quo, aliis succedentibus, revoluto aliquo temporis spatio,men facta, quae narrat, <strong>anno</strong> 1551 contigisse, aliunde scimus. Igitur cumde illis, ut recens actis, Ignatium certiorem facere suis litteris Barreto intendat,conficitur inde epistolam <strong>ex</strong> Sancto Felice, ubi sociorum colonia,moderatore Patre Godinho, vers<strong>ab</strong>atur, 30 Aprilis 155 1 missam Ignatiofuisse.— Vide ejusdem Barreto litteras, paullo ante positas, n. 1296.


724 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1299omnes tanta Dei largitione <strong>ad</strong> ipsius Dei gloriam et salutemanimarum suarum fruerentur.Missus quoqueest frater quidam, nomine Marcus Georgius,in sacris canonibus mediocriter eruditus, inoppidum quoddamproximum, dictum Monzon ut ', pueros doceat, simul et sacerdotibussummulam quamdam casuum <strong>ex</strong>ponat.Cum enimP. Emmanuel Godinus Bracharam <strong>ad</strong>iisset, postulavit<strong>ab</strong> eoarchiepiscopus bracharensis 2 ut eam lectionem in eo oppidosacerdotibus, tum incolis tum finitimis, <strong>ab</strong> aliquofratre juberet<strong>ex</strong>poni. Non credo parum aedificari cives, dum eum, quemsacerdotibus lectionem <strong>ex</strong>ponere sciunt, per vicos magna cumhumilitate tintinn<strong>ab</strong>ulum pulsantem vident etparvulos <strong>ad</strong> dicendaea, quae christianum scire oportet, invitantem.Fratres aliquiob <strong>ad</strong>versam valetudinem <strong>ex</strong> conimbricensicollegio <strong>ad</strong> nos venerunt, qui facile, credo, pristinae valetudinirestituentur; ipsa enim loci natura et situs <strong>ad</strong> eam recuperandamnon parumfacere videntur 3 ; quod jam res ipsa indicat; multoenim melius h<strong>ab</strong>ent, quapropteret alios <strong>ad</strong> nos venturos speramus.Dominus noster Jesus Christus regatac protegat paternitatemtuam ac nobis obediendi gratiam praestet.Amen. Pridiecalendas Maias. Indignusfiliustuus,Alphonsus Barreto.12Mongao et etiam Mousao, in dioecesi bracarensi.Fr. Balthasar Limpo, O. Carm. Cf. Epist. Mixtae t., 11, pag. 491.3Videantur de hac re Epist. Mixtae, t. 11, pag. 405-410 et pag. 434-436, quibus confirmari etiam potest hanc epistolam <strong>anno</strong> 1551 scriptamfuisse; nam, ut <strong>ex</strong> illis constat, Barreto <strong>ad</strong> stationem Sti. Felicis concessitmense Junio anni 1550; hinc vero Eboram translatus est mense Septembriaut Octobri 155 1, ineunte scilicet studiorum curriculo; Epist. Mixtae, t. 11,pag. 619. — Igitur unicum mensem Aprilem <strong>ad</strong> Stum. Felicem tr<strong>ad</strong>uxit,nimirum Aprilem 155 1, quo epistola scripta dicitur.


30 Junii 1551 725I300GULIELMUS DU PRATEPISCOPUS CLAROMONTANUSPATRI IGNATIO DE LOYOLAPARISIIS 30 JUNIl J.55I f .In animum induxit episcopus opera Societatis uti <strong>ad</strong> instaurandum ac<strong>ad</strong>emiambillomensem. Ouod siIgnatius illud opus accipiat, omnia <strong>ad</strong> remnecessaria se praebiturum pollicetur.Gratia et pax domini nostri Jesu Xpi. sit tecum,frater charissime.Cum nudius tertius me inuiseret M. Joannes Baptista2inter varios sermones, contigitvt conquererer de veteri quodamgymnasio meae diocesis, celebri quidem olim et satis frequenti,quod non est in vrbe primaria et metropolitana, sed in oppido,quod Bilhomum vocant, meae ditioni, tam spirituali quam temporali,subiectum 3 . Huic instaurando et confirmando cum saepiusincubuerim, nunquam tamen hactenus successit, quod opt<strong>ab</strong>am.Asciui quosdam praeceptores e Lutetia, nonnullos e Biturigibus,alios <strong>ex</strong> mea ipsa diocesi, quos huic scholae diuersisannis praefeci, non sine bonorum et honorum cumulatione. Sedii rem potius suam (si licet dicere) quam communem, et eam,quae est Jesu Xpi., querentes, spemque meam fallentes, concreditamsibi scholam non auctiorem, quin potius frequenti<strong>ad</strong>ebiliorem,et pietate ac eruditione frigidiorem reiiquerunt. Commodumautem putauisiego et Baptista <strong>ad</strong> Rdam. tuam paternitatemcommuni voto scriberemus, vt aliquos <strong>ex</strong> vestra Societatedesignare dignaretur,et illucallegare, quihuius scholae ruinamimpendentem defenderent, seque, veluti pro muro, opponerent,et in meliorem ordinem ac statum redigerent. Est certe amplaseges domino et seruatori Jesu Xpo., si illuc sua benignitate mes-,1Ex originali in vol. Epist. episcoporuvi , duplici folio, n. 113, prius— 208, 209, antiquitus 397. Usus est hac epistola Polanco,t.11, pag. 293,n. 259.2Joannes Bta. Viola, in Galliam <strong>ad</strong> promovendam Societatem missus.3Billomensis et urbis et ac<strong>ad</strong>emiae descriptionem lege apud Prat,Memoires pour servir a VJiistoire du Pere Broet et des origines dela Compagnie de Jesns en France, pag. 196-199.


726 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1301sores et operarios mittere dignetur ;oppidum enim est populosum,situ et rerum <strong>ad</strong> vitam necessariarum <strong>ab</strong>undantia <strong>ex</strong>petibile,multis aedibus sacris honor<strong>ab</strong>ile, populi docilis et diuinorumverborum sitientis frequentiaam<strong>ab</strong>ile. Si quos autem Rda. tuapaternitas mittendos constituerit, illos, vt fratres, pieet christianesuscipiam, domo (quam pridem illic emi) <strong>ex</strong>cipiam, d<strong>ab</strong>oqueoperam , ne quidillis <strong>ad</strong> vestimenta aut alimenta desit.Quodsuperest, diuinae clementiae et bonitati committens, precor vtnegocium <strong>ad</strong> nominis sui gloriam promoueat et perficiat, tequeseruet incolumem. Vale, frater charissime. Ex Lutetia pridiecalendas Julias 155 1. Humilis frater et seruus,G. E. Claromontensis.Inscriptio: Rdo. Patri Mtro., Ignatio de Loyola, praepositoSocietatis Jesu.Romae.13©1FRANCISCUS PALMIUSPATRI JOANNI DE POLANCOBONONIA 13 AUGUSTI I55Il .Acceptis litteris rescribit. — P. Landinus bononiensibus <strong>ad</strong>mirationi est, vitaesanctimonia et animorum servandorum studio. — Litteras, Patri Broetinscriptas, eidem se transmisisse, dicit.tJhs.La gratia et pace di X.° N. S. sia sempre ne cuori nostri.Amen. Hoggi ho riceuuto le molt' espettate de V. R. con ledirrette al P. M. Paschasio 2 et mi son molto, ralegrato,maximeintendendo chel P. M. Ignatio mandera li scholari domandati,per li quali non dubito sara honesta 1' et conueniente prouisione.Di M. Andrea 3 tanto sifara, quanto V. R. auisa. Del P<strong>ad</strong>redon Siluestro puotriaauisar' [a] V. R. de molte cose, ma leconfessioni di questasolennita della M<strong>ad</strong>onna non mel permet-1Ex autographo in vol. D, duplici folio, n. 137, prius 268.2P. Paschasius Broet.3Existimamus agi de quodam Andrea Castrodardo, cujusfit mentioapud Polanco, t. II, pag. 194, n. 64, <strong>anno</strong>t. 1.


13 Augusti 1551 727tono. Solo le diro in breuita, comegli e venuto qua in spirituet virtute Heliae, essendo[?] egli accerrimo reprehensor' de vitii,e huomo di molto zelo. Parla puoco, mangia meno,assai s' affatica,talmenti, che mi fa marauegliare.Dipuoi che gionse qua, che presto sarano xv giorni,ha fattotre prediche in S. ta Lucia con molta satisfattion' de tutti, e iosopra modo son restato di lui contento, perche di lui non tantoespettaua quanto ho puoi ueduto. Del' assiduita al confessar' einfatig<strong>ab</strong>ile, non le manchano occupatione di molte confessioni,et finalmente lui cerca di far' far' bene <strong>ad</strong> ogni vno, a chi peramor', a chi per forza, et ha tanta fede et charita, che tutte lecose gliriescono in bene l .Aggiongero anchor questo, che m' ero scordato. Una di questefeste 1' haueuo auisato et pregato che predicasse. Egli nonhauea inteso quanto le diceuo, di modo che sono la predica, e sicongrego il populo, ci andamo alla chiesa tutti dui di compa-di modognia, credendosi lui chio douessi predicar' et io che lui,che, essendo m chiesa tutti doi, con li fratelli di casa et moltopopulo genuflessi, espettando la predica, il P<strong>ad</strong>re don Siluestro,credendosi chio douessi predicar', espettauachio mi leuassi [per]andar' al pulpito, et io espettauo lui, di modo che, essendo passata1' hora de ascender' ilpulpito, vno de fratelli si leua, et midice: Che di uoi debbe predicar? Dico: il P<strong>ad</strong>re don Siluestro.Parla al P<strong>ad</strong>re e le dice che, si deue predicar? Responde che ame sta. Finalmente, pregato da me, senza hauer' studiato, andoin pulpito,et fece vna predicatanto fruttuosa, et con tanto spiritoet zelo, che quantiv' erano si vedeano e sentiuano pianger' dimodo, che molti, mossi da quella predica,deliberarno seruir aDio; e nanzi di partirti di chiesa, si confessorno piu de dieci.Benedetto sia ilSignor, quale a luogho et temposa tanto mir<strong>ab</strong>ilmenteoperare.Del resto tutti in casa stiamo bene,e se attende a studiarecon diligentia. Occupationial solito hauiamo, e molto piu, e1Ad oram hujusce capitis aliquis, nobis incognitus, scripsit in autographo:«Non lo dice nella sua il P. Orlandini.» — Porro sermo estdeP. Silvestro Landini, qui Bononiam illis diebus accesserat. Polanco, l. II,pag. 203, n. 83.


728 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1302speramo molto frutto. Per <strong>ad</strong>esso, non occorrendo altro, farofine, di la solitapuoi raccomandatione all' orationi del P. M.Ignatio [e] di V. R. con tutti di casa. Da Bologna il 13 d'Agosto 1551 \ D. V. R. seruo in X.°,Don Francesco Palmio.Post scripta. V. R. me perdonise questa e male scritta. L'occupationi ne sono state caggione. Subito, subito riceuute lelettere, feci vna coperta a quelle del P. M. Paschasio, et le mandaivia subito.Inscriptio: Jhs. Al muy R. do inXpo. P<strong>ad</strong>re, il P. M.° JoanPolanco, della [Compagnia] de Jesu, apreso a S. t0 Marco, [inS. ta Maria ] della Str<strong>ad</strong>a, etc. Roma. Al porte dui baiochi.1303HECTOR PIGNATELLIDUX DE MONTELEONEPATRI IGNATIO DE LOYOLANEAPOLI 23 AUGUSTI I55I2De Societatis gymnasio Neapoli proxime inchoando. — Loco Patris.Bob<strong>ad</strong>illa,quem mittere Ignatius Neapolim cogit<strong>ab</strong>at, alium Pignatelli postulat,maxime italum, qui neapolitanis placeat, et orationes <strong>ad</strong> populumh<strong>ab</strong>ere possit.TMolto R. doP<strong>ad</strong>re. Dela salutatione datami perla lettera delaR. V. P., le rendo quelle gratiech' io posso maggiori; e siapregato ij Signore di concedermela, si come sperome la concederaperle sue sante orationi. Ho presso merauiglioso piaceredi quel che mi scriue del collegio che propone di mandare 3 , et1Sic postremus numerus conformatus est, ut potius legendum sit /533quam /55/. Vetat id tamen historiae veritas; nam Landinus, quem epistolamirifice <strong>ad</strong>l<strong>ab</strong>orantem Bononiae facit, vers<strong>ab</strong>atur quidem Bononiae menseAugusto 1 551 (POLANCO, /. c, Epist. Mixtae, t. 11, pag. 581); <strong>anno</strong> autem1553, eodem mense Augusto, Bastiae in Corsica vers<strong>ab</strong>atur (Epist. Mixtae,t. 111, pag. 423).2Ex originali in vol. Epist. Principum, duplici folio, n. 46.3Sermo est de sodalibus, Roma mittendis, <strong>ad</strong> Societatis gymnasium


23 -A.UGUSTI 1551 729ho considerato quel che contiene il memoriale mandato al Minturnol e molto mi, aggr<strong>ad</strong>ailprimo modo da lei proposto discriuersi dal' Ecc. a di questo vicere 2 a S. S. Perche, come credole fu referito dal maestro Salmerone, sua Ecc. a ha <strong>ad</strong> esser capodi questo negotio.Io sono com' instrumento da trattare ilnegotiocol detto signor vicere; ma perchealpresentemi truouoindisposto degli occhi, ne posso uscir fuori di casa, o per dirmeglio, di questo giardino 011' hora mi truouo per cangiar aere,tosto che mi sara conceduto di poter andar a uisitar sua Ecc.*,communichero tutto seco, e poi ne faro auisata V. P.Deli sacerdoti,iqualiscriue douer qui mandare, m' occorredirle che, poiche maestro il Bob<strong>ad</strong>illa 3 e in Brescia <strong>ad</strong> instanz<strong>ad</strong>' alcuni cardinali, sara bene che non si parta da quella citta, etin luogo di lui si mandi uno altro maestro de' migliori, e tal,che possa piacere a questa citta e far profltto, quandose le scriuerache mandi ii collegio. Perche il Bob<strong>ad</strong>illa non piacque moltoa quelli che qui1'udirono, ben piacqueforte il maestro Salmeroneet il maestro Laines 4 ,il che non sia detto per derogarpunto al Bob<strong>ad</strong>illa, ma per dirle la cosa com' ella sta. E persu<strong>ad</strong>omiche sarebbe ispediente che un de' sacerdoti,iqualihaueseroa uenire, fusse italiano, purche fusse idoneo a predicare.Ho uoluto dirle quello che 'n torno a cio m' occorre. La P. V.potra fare come le parra il meglio. Sia pregato il Signore d'Neapoli auspicandum; qua de re plures <strong>ex</strong>stant, tam sancti Ignatii quamaliorum, epistolae. Cartas de San Igfiacio,t.et alibi saepe.11, pag. 462, 463, 370, 3761Antonius Minturno. «Era ayo de Camilo, hijo del Duque de Monteleone,y mds <strong>ad</strong>elante fue hecho obispo de Ugento y despues de Cotrone.Fue uno de los hombres mas eruditos que tuvo Italia en su siglo, y tenidoen tanta estima del Tasso, que le introdujo, como principal interlocutor, ensu dialogo de la Belleza, titul<strong>ad</strong>o por esa razon Minturno. De el andaimpresa una coleccion de cartas escritas a varios hombres ilustres.» Cartas,t. 11, pag. 376, <strong>anno</strong>t. 2. Porro socios duodecim a se Neapolim mittendos,scribebat Ignatius.2Pror<strong>ex</strong> neapolitanus erat dominus Petrus de Toledo, cujusin opere nuper laudato, pag. 371, 372, <strong>anno</strong>t. 2 et 3.3Ms. saepe Bobauilla.4mentio fitPatres Jacobus Lainez et Alphonsus Salmeron, jubente pontifice, <strong>ad</strong>tridentinam synodum accesserant.


730 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1303accrescerle la diuina sua gratia,e preghi lui per me. Di Napolia xxiii d' Agosto 1 55 1. Al commando de V. S. ia lmolto R. daII duca di Monteleone.Inscriptio: 7 Al molto R. do P<strong>ad</strong>re, M. Ignatio, rettor generalede' pretiIn Roma.1303BERNARDINUS? DE POLANCOPATRI IGNATIO DE LOYOLAVALLISOLETO 30 SEPTEMBRIS I55I2.Sodales operam proximis impendunt. — Fructus inde perceptus.—Dolent de paucitate sociorum et angustiis domus.tJhs.Admodum Rde. Pater. Gratia et summa pax domini nostriin cordibus nostrissimul cum san-Jhu. Xpi. <strong>ab</strong>undet semperctissimo ejus amore atque timore, ut, assidue suaue jugum ejusferentes, cum ipsoresurrectionis gloriam <strong>ad</strong>ipisci mereamur,quam maxime sitit in animis nostris, quas dignatur inh<strong>ab</strong>itaresanctis desideriis praeueniens, ut dignam sibi paret mansionemin tempore opportuno <strong>ad</strong> maiorem gloriam et laudem diuinaemagestatis eius. Amen.Post vltimas literas , quae scribenda sese offerunt R. P. T.,haec fere sunt. Quo <strong>ad</strong> solita <strong>ex</strong>ercicia, saepe pergimus, vocati <strong>ad</strong>iuersis notis et deuotis nostris, ut eorum morti aut suorum<strong>ad</strong>sistamus, quod quidem cum maxima fitaedificatione et utilitate,tum eorum, tum etiam omnium circunstantium, pro solagloria diuinae magestatis atque crucifixi ,tam immerito pronobis mortui, ut iter panderet <strong>ad</strong> ipsum, quem tantopere hicsitimus atque anhelamus, idem iter pandens ac laeuans.Visunturetiam hospitia pauperum, quorumconfesiones audi-1Prius scriptum fuisse videtur P., quod in S. mutatum fuit.2Ex autographo in vol. Epist. P. Polanci 1542-157 6, duplici folio,n. 16, prius 410.— Haec epistola, cujus auctor nobis hactenus ignotus quidemest, multis scatet mendis, quae l<strong>ab</strong>oriosum esset corrigere, et <strong>ad</strong> grammaticespraecepta revocare. E<strong>ad</strong>em lector ipee facilius emend<strong>ab</strong>it.


30 Septembris 1551 731mus et solantur in Domino. Fit cum maxima charitate atqueutilitate eorum ac ministrantium, qui quidem non modice juuanturatque <strong>ex</strong>hortantur <strong>ad</strong> progrediendum in coepto ministeriocum laetitia ac benedictione. Dicantur <strong>ad</strong> hoc idem ministeriumnonnulli , qui <strong>ab</strong>unde et quiete degere poterant in saeculo, quibusomnibus postpositis,seruiunt in humilitate ac solertia,quidameorum victum quaerentes per vicos.Aliquis <strong>ex</strong> nostris Patribus concionatur aliquoties in quodamhospitio pauperum, <strong>ad</strong> quod diuertunt plures eum audituri:vnde non modicum praestataemolumentum eisdem atque pauperibus,cum videant oculis eorum paenuriam ac charitatem,quae in ipsis <strong>ex</strong>ercetur, in qua et ipsise <strong>ex</strong>ercent aliorum imitatione,ministrantes pauperibus utriusque s<strong>ex</strong>us homines nobilesatque magnifki.V<strong>ad</strong>unt similiter in carceres <strong>ad</strong> audiendum confesiones compeditorum,eosdem solantes atque <strong>ex</strong>hortantes <strong>ad</strong> omnem patientiam,pacem atque sufferentiam <strong>ex</strong> ejus imitatione, qui pro illistam benigne obtulit semetipsum immaculatum <strong>ad</strong> tormenta, flagelaatque ignominiosum crucis patibulum, ut hi, qui hic prol<strong>ab</strong>iis suis puniuntur, non vereantur gaudentes eum imitari, quiest salus, vita atque spes omnium l<strong>ab</strong>orum nostrorum, et finisatque gloria eorum.Vxor cujusdam nobilis, in <strong>ad</strong>ulterio comprehensa, decolandaerat in hac haebdom<strong>ad</strong>a, cujusconfesionem mox ut audiuitP. Gundisaluus ',rector noster, egit cum viro illius, ut, monialiummonasterium ingrediens,libere a viro dimiteretur, cumesset jam in porta carceris, cum apparatu<strong>ad</strong> supplicium parata2Conueniunt plures domi nostre <strong>ad</strong> solitam frequentiam confesioniset comunionis in diebus praecipuefaestiuis. In die natiuitatisdominae nostrae audiuimus <strong>ad</strong> s<strong>ex</strong>aginta confesiones, quaesanctisimum eucharistiae sacramentum receperunt cum maximaaedificatione omnium,ac deuotione et vtilitate animarum suarum..1P. Joannes Gonzalez. «S<strong>ex</strong> vel septemde Societate nostra in CollegioVallisoletano hoc <strong>anno</strong> residebant, <strong>ex</strong> quibus initio tres, deinde quatuorsacerdotes fuerunt; quorum caput P. Joannes Gonzalez». Polanco, t. II,pag- 3i9, n - 308.2Haec usurpavit idem Polanco, /. c, pag. 322, n. 318.


732 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1303Fit concursus virorum ac mulierum cujusque generis <strong>ad</strong>audiendum sacrum in nostra ecclesia diebus dominicis atquefaestiuis cum aedificatione ac solatio animarum suarum, illudquein primis laudant atque mirantur, quod tantum vtilitatis accedathuic oppido <strong>ex</strong> hac tam paruula domo, dolentque pauperculumnostrum hospitium,loci etiam situm brevem <strong>ad</strong> superaedificandum.Accedunt similiter frequenter plures <strong>ex</strong> omni genere <strong>ad</strong> particulariacolloquia,et ut <strong>ad</strong>juuentur in Domino; haec omnia cumnon minima eorum vtilitate atque suorum. Impraecantur maximehujusnostrae domus augmentum;licet enim <strong>ad</strong>essent vigintiPatres nostrae Societatis, non deesset ipsisin hoc oppido messisplurima.Quotidie petunt plures denuo nostrae Societatis Patres <strong>ad</strong>diuersa loca, promitentes omnia, redditus ac docilem mesem,eamque indigentem et auidam operariorum. Dominus Jhs. suapientissima misericordia ac benignitate <strong>ad</strong>impleat eorum paenuriam,augeatque suam hanc Societatem numero, feruore atquecharitate, quatinus in dies maius sit incrementum gloriae ipsius,simul cum charitatis atque agnitionis diuinae augmento usque<strong>ad</strong> perfectam fruitionem ipsius diuinae magestatis. Amen.Pergimus <strong>ad</strong> confesiones infirmorum quacumque hora vocemur,ipsossolantes atque <strong>ex</strong>hortantes <strong>ad</strong> illius imitationem, qui,cum non fecisset peccatum, nostras voluit super se miserias portareatque <strong>ex</strong>periri,ut misericors fieret, ut eum imitantes, <strong>ab</strong>squeullo timore mereamur cum illo frui in ejus gloriosa resurrectione,hac e<strong>ad</strong>em spe pussilosconfortans dulcissimus veritatis magister,ut nusquamdeficiant in via.Vltra haec est in praesenti domi nostrae nonnihil <strong>ex</strong>ercitii,innouantes vetera, duas etiam aut tres cameras super<strong>ad</strong>dentes:aedificet dominus Jhs. hospitium animae nostrae, <strong>ad</strong>aptans eamac muniens, quatenus ejus perpetua h<strong>ab</strong>itatio effici mereamur.Amen.Quotidie praestolamur <strong>ad</strong>uentum <strong>ad</strong>modum Rdi. Patris nostriprouincialis!. Sumus in praesentia s<strong>ex</strong>: <strong>ad</strong>augeat nos dulcis-1«Cum P. Provincialis Araoz Vallisoletum Octobri mense venisset, ettriduum haerere vellet, tres fere hebdom<strong>ad</strong>as ibi manere coactus est, ut


14 Octobris 1551 733simus noster Jhs. in sua sanctissima pace ac charitate. Amen.Valent omnes, atque humilime petimus <strong>ad</strong>juvariorationibusuestrae <strong>ad</strong>modum R. dae P. tis et omnium Patrum nostrorumatque fratrum qui ibi sunt. Valisoleti, pridie chalendas Octobris1551. Vaestrae <strong>ad</strong>modum Rdae. paternitatis indignus filius,BERN, ! DE POLANCO.Inscriptio: Jhs. Admodum Rdo. inXpo. Patri, M. Ignatio,praeposito generali Societatis Jhu.Rome.1304ANDREAS FRUSIUSPATRI IGNATIO DE LOYOLAVENETIIS 14 OCTOBRIS 155I2 .Quid sentiat de sodalibus collegii patavini ac veneti, Ignatio aperit. — Delitterarumstudiis.— Spem Frusius h<strong>ab</strong>et prospere omnia in dies obventura.— Andreas Lipomanus bonum in nostrates gerit animum.— Rumores <strong>ad</strong>Ignatium, falso aut infirmo fundamento delati, evanuere.fLa gratia et pace di Christo nostro signor' semprestia inconforto nostro, etc.di scriuere per questifratelliMolto Rdo. P<strong>ad</strong>re. Hauendo lopportunitamiei piu liberamente che per mezziordinarii, ho molto a caro dichiarargli piu particolarmentequel ch' io conosco et sento delle cose di qua, parendome nondouerlo tacer, per scaricar la mia conscientia, et accioche laP. V. veda quelche sia espediente.Primieramente, delli fratelli che st<strong>anno</strong> quiP<strong>ad</strong>ua, diro quello che mi pare, senza pregiuditioinformation' megliore.in Venetia et indella verita etspiritualium amicorum devotioni ac <strong>variis</strong> piis operibus satisfaceret». Po-LANCO, ibid., n. 320.1Nomen compendio sic scriptum est, ut Bernardinus legendum prob<strong>ab</strong>iliusnobis videatur. Sed in nullum hucusque incidimus Patrem Polanco,cui tale nomen conveniat, immo nec hoc cognomen, inter socios inHispania degentes, apud Araoz et N<strong>ad</strong>al invenimus.2Ex autographo in vol. Informationes antiquae , duplici folio, n. 90,prius 283, 2-84.


734 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1304Oui stiamo per <strong>ad</strong>esso vndici, delli qualisento esser' ilpeggiornelli occhi d' Iddio; pur', parendo hauer questo obligo,diro delle qualit<strong>ad</strong>i ciascuno quanto mi occorre.Don Cesare l e persona di molto buon spirito, giuditio etgouerno in quanto se gli comette, edificando tutti, etc, conmediocre literatura et cose comuni che deue saper' un buonsacerdote; pur non ha mai studiato,senon humanita. Potrebbeesser atto <strong>ad</strong> ogni studio, se hauesse tempo et luogo per venirea sufficiente dottrina.Fuluio 2 e molto bene, et dico egregiamente instrutto nellelettere d' humanita, et sarebbe per diuentar grande nelle altrefaculta, se vi attendesse del tutto. Dimostra essere bene costumato,humile et obediente; ma non vedo esteriori segnidi feruoreo desiderio interno, ne gusto delle cose spirituali,forse peressere stato sempre nelli studij occupato.3Gioan Battista, napolitano ha buoni, principijdi lettere humaneet aptitudine per andar' inanzi. La natura mi pare vnonde alle volte sondapoi, grauemente tentato, pensando non poter'poco mal secura et fortificata di spirito;sforzato dubitar del buon successo che si richiede nello spirito;et per dir la verita in poche parole,io ancora non lo conosco.Pietro, siciliano, e stato, prima ch' io venisse et qualche mesene douer' seguitar'questo instituto; pur per gratia d' Iddio, rimostrandogliil suo pericolo,et condescendendo in parte,si e molto confirmatonellipropositi et voti, et pare che stara saldo; ma non dasperanza di far' troppo frutto nelle lettere, peressere d' intellectoconfuso et troppo giuditioso, come se sapesse, et nellospiritotepido,et massime inepto <strong>ad</strong> ogni seruitiocorporale, parteper imbecillita del corpo, come dice, et parte, forse maggiore,per poco animo et desiderio. Del resto mi pare buono di voluntain generale, et qualche particolare che gli piacesse.Credo sepotrebbe far' sacerdote, hauendo studiato vn poco piuin latinita,con vn compendiodi filosofia et theologia,et cosi seruir a qualcheministerio, etc.1P. Caesar Helmi.2 Fulvius Cardulus.3Sic eum designant Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. I, pag. 331.


14 Octobris 1551 735Aluisio, Desiderio et Gioan Antonio mi pareno angeli nellevirtu et buoni costumi, di molto buona edifkatione et prontezza<strong>ad</strong> ogni segno di obedienza \ Nelle lettere non mostranohauer' da peruenire a gr<strong>ad</strong>o competente. Pur' Gioan Antonio,etiam con pochissima dottrina, e per diuentar' buon predicatore,parendo che la natura 1' h<strong>ab</strong>bia disposto a questo, et che il spiritod' Iddio lo spinga, etc.Di M. Angelo Suriano 2 gia ho scritto, et posso confirmar',che, quanto alli costumi, corresponde al suo nome;et nelli studipotrebbe anche venir a buon segno, hauendo la opportunitaper hauere mediocri principijcon buon intelletto et affetto, etc.Stefano, giouene da turchi nato, fa la cugina, et pur' studia iprincipij di grammatica con molto buon' riuscimento. Ha moltebuone partid' anima et di corpo.Gioan Battista, gia hebreo, mostra perseuerar' et confirmarsenel proposito di esser della Compagnia, et studia molto beneHa gliprincipij. molte buone qualit<strong>ad</strong>i, onde si puo sperar' con lagratia continua d' Iddio moJto buon frutto; pur' di questi due sivedera meglio fra poco tempo 3 .Di me non parlero, perche ne potreidir' con verita pochissimobene, et del male a pena sareicreduto. Desidero che altrine scriuano et glisupplicheno.1Pauca de tribus his sociis in comperto h<strong>ab</strong>emus. Aloisius quidem, isvidetur esse qui a P. Caesare Helmi, litteris Venetiis <strong>ad</strong> Ignatium datis,vocatur Alouisio Napi, da Milano. Epist. Mixtae , t. iv, pag. 580. Societati<strong>ad</strong>haeserat <strong>anno</strong> 1550, mense Aprili.— Desiderius, cujus mentio haudsemel recurrit, alius certe est a P. Desiderio Girardin, lotharingio, collegiitiburtini incola.— Joannes Antonius, alius sine dubio a Joanne AntonioViperano, unus <strong>ex</strong> illis est, quos eo nomine insignitos, recensent Epist.Mixtae, t. iv, pag. 208, 212; nostra autem sententia hic agitur de JoanneAntonio, eugubino. Epist. Mixtae, t, III, pag. 342, de quo etiam sermo estin epistolis Patris Helmi.2Angelus Suriano, Societatis candidatus, cujus <strong>ad</strong> Ignatium epistolamjam pridem edidimus. Epist. Mixtae, t. II, pag. 550. De eo agit etiamPolanco, t. 11, pag. 209, n. 93.3Ingressus hic in Societatem est, vocatusque, sacerdotio auctus, P. JoannesBta. Romanus, alio autem nomine Elianus. De eo POLANCO, t. II,pag. 215, 216, n. 110; Litt. t.Qu<strong>ad</strong>r., 1, pag. 391.


736 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1304In P<strong>ad</strong>ua sono al presente otto,essendo andato Gonzales aTrento l .Don Andrea 2 mostra essere molto pio, humile et desiderosodi seruire, et molto solecito et diligente a far' ognisorte di seruitioper carita d' Iddio et del prossimo, seruendolo ancora lamediocre intelli-buona complessione del corpo.Delle cose della scrittura et richiesteall' essercitio sacerdotal, ha qualchegenza, ma con pochissimi fondamenti di lettere. E ancora moltosemplice et inesperimentatonelle occorrenze interiori et este-che in Romariori, et gia di tempo molte volte ho pensatosarebbe come vna colonna in chiesa, perconfessar' dalla mattinafin alla notte, o altro simile essercitio di fatica.Don Gioanne, portughese, a questavltima volta ch' io sonstato a P<strong>ad</strong>ua, mi ha mostrato certi segni di poca st<strong>ab</strong>ilita etsubmissione a chi lo volesse gouernar'contro alla sua volunta.Et poco inanzi, resanandossi della sua infermita,disse a vn fratellopoco bene delP instituto nostro, dicendo hauer desiderio etpropositoalcuno di farse franciscano. Pur', per quello che possocauare dalli raggionamenti nostri et altri argomenti,sono tentationiche durono tanto, quanto non glie satisfatto in quelchevuole. Gli ho concesso, che, essendo bon guarito,studiasse vnpoco di logica, piu per importunita sua et per tratenirlo, cheper raggione, parendome hauer' piu bisogno daltro studio; etpur' hoggi intendo che gia comincia, essendo ancora come infermo,et di questo <strong>ad</strong>esso se gli scriuera 3 .Gioanne Gambaro, tedesco, in costumi et lettere d'spirito,humanita e molto bene instrutto, et dispostoa venire in moltaperfettione d' ogni buona parte, se con la gratia d' Iddio gli seruirailcorpo, perche mi pare molto <strong>ex</strong>tenuato et di delicatacomplessione. Adesso per ordine del P<strong>ad</strong>re don Elpidio 4 incominciarala logica.Io gliho consegliatoche non lasci di esserci-1«Cum intell<strong>ex</strong>isset idem Frusius quod quartana l<strong>ab</strong>oraret Tridenti\\ Jacobus Laynez et co<strong>ad</strong>jutore aliquo indigeret, quemdam... Gonsalvum;nomine, <strong>ad</strong> ipsum transmisit». Polanco, t. II, pag. 215, n. 106.2P. Andreas Galvanellus. Litt. Qu<strong>ad</strong>r., t. I, pag. 329, 333.3Hic tandem, <strong>anno</strong> 1553, e Societate, hospite insalutato, aufugit.Epist. Mixtae, t. 341; Polanco, t. 111, pag. 120, n. 232.4P. Elpidius Ugoletti, collegii patavini rector.


14 OCTOBRIS 1551 737tarse nelle cose dhumanita, parendomi che, non hauendo compagnoda conferir et disputar', bastera per questo <strong>anno</strong> o mezzopigliar' generali cognitioni solamente delle arti, et, piacendoal Signor, si potrebbe poi accompagnar' con Fuluio et alcunialtri, per far' vn buon corso et essercitio nella filosofia, etc.Gasparo, p<strong>ad</strong>uano, edi buona capacitaperandar' inanzi inogni faculta, hauendo gia mediocre instruttion di latinita e dibuoni costumi, benche vn poco gagliardo dintelletto et affetto,ma facilmente siricognosce.Lorenzo non manca d' ingegno, et va come da pare nelli studicon Gasparo; ma eglie assai di piu debole complessione. Siva aiutando con la gratia d' Iddio nelle altre parti.Th<strong>ad</strong>eo *, giouene senese, per esser' stato occupatoin seruitiidi casa, et monstrar vn pocodi stupidit<strong>ad</strong>el senso natural,sa poco o niente. Adesso comincia a studiar', et si vedera il profitto.Alle volte si troua trauagliatodi spirito.Gioanne, piemontese, e di gagliarda complessione di corpo etdi assai buona volunta, ma vn poco troppo semplice et grossoalli studi, non potendofar' senon poco progressonelli primiprincipij.Andrea, giouene, per infermita et deformita corporale, sola--mente e per seruire in qualche ministerio domestico,il che facon molta carita et diuotione.Delle altre cose, come del ordine delli studi, si fa come si puomeglio. Oui si fa schola, et con difficulta venir<strong>anno</strong> auditori,senon giouanetti et puti, per essere pochissimi in Venetia che sidelettino de studi, come sento dire: et ho veduto che nel luogodelli studij publici, che e appresso et su Ia piaza di S. Marco,non si fa quasi niente. Credo bene che col tempo, acquistandobuona fama questo luogo (come gia comincia perbeneficio diuino),ancora che sia molto discomodo quanto al sito, pur' saramolto frequentato, spetialmente perle cose spirituali,come confessioni,prediche et lettioni sacre; et se non m' ilinganna moltodesiderio, sara vn singolare refugio delli buoni et catholici perassicurarse dalle male vie et prattiche, che v<strong>anno</strong> molto inanzi,etc.1Th<strong>ad</strong>daeus Amaroni, senensis. Epist. Mixtae,t. IV, pag. 580.Epistulae Mixtae, tom. v, +j


738 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1304Monsignor', il prior' certamente', ci porta molto buon affettione,et fa piu per noi, che non mi pare hauer' commodita. Etcosi, ancorache non h<strong>ab</strong>biamo quanto in luogo di studi si vorrebbe,pur' non manca il necessario per bonta diuina et charit<strong>ad</strong>el detto monsignor', et viuiamo consolati, non resguardando acerte cosette, che potrian esser' meglioordinate. Io mi sentomolto freddo al domandare et solicitare, volendo piu prestopatire qualche disagio, che importunare, forse con piu d<strong>anno</strong>che giouamentoet, massime, como ho detto, che non vedo fmqui cosa difficile da portar', e solo mi pare mancar la commodit<strong>ad</strong>i atendere piu da vero alli studi, como stanze, libri, etc;ma poco a poco, piacendo al Signor, ognicosa siassettera, etc.Di quelli rumori o sospetti che e stato detto aila P. V., inuna parola,io non intendo ne credo esser' altro, senonche, percagion di quelli sacerdoti di Milano che furono licentiati, et perla nouita di questo luogo, massime a questi tempi, hebberoalcuni sospetto che per via di confessioni et conuersationi didonne (ancora che andamo cosi ritenuti et circonspetti),sivenisse a scoprire qualche secreto della signoria,essendo auisata(corne quel secretario medesimo mi disse) che la P. V. s' intendemolto di negotiar' cose dimportanza, et hauendo gente che glipuo dar' auisi dogni banda, col nome della nation et famigliarit<strong>ad</strong>i persone grande, etc. Io feci rispostacome Dio et la certezz<strong>ad</strong>el vero mi mosse, et credo con satisfattion sua a .Questo e quello che mi pareua douer' cosi apertamente scriuerealla P. V., accioche possa meglio determinar et ordinarogni suo alparere quale speronella bonta diuina che sara,prontamente et alegramente obedito.Pregola per la sua singolar' carita, che mi voglia sempredar' spetialaiuto con le sue diuote orationi et paterne correttioni,<strong>ad</strong>monitioni et comandamenti, come nostro Signor glimostrera esser' di bisogno per sminuir la mia tanto desperatatepidita et ingratitudine, et far alquanto meglio il mio debito,che mi conceda listessa bonta, et a tutti ci dia ogni santa per-1Andreas Lipomanus, prior sanctissimae Trinitatis. Epist. Mixtae,t. 11, pag. 238; t. 1, pag. 571, 594, ac supra, in hoc vol., epist. 1274, etc.2Cf. Polanco, t. 11, pag. 211, n. 95, 96.


io Novembris 1551739fettione. Da Venezia alli14 di Ottobre 1.155 Della Rda. P. V.indegnissimoseruo in ChristoGiesu,Andrea deFruzi.Inscri-ptio: y Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re in Christo, M. Egnatio,preposito generale della Compagnia di Giesu, osseruandissimomio, etc., appresso a S. Marco, in Roma.1305HENRICUS, CARDINALIS, PRINCEPS PORTUGALLIAEPATRI IGNATIO DE LOYOLAEBORA IO NOVEMBRIS I55I'.De gymnasio Societatis, Eborae constituendo.Rdo. P<strong>ad</strong>re Mre. Inacio. Eu tenho mand<strong>ad</strong>o fazer humcolegio nesta cid<strong>ad</strong>e d'Euora, e lhe tinha an<strong>ex</strong><strong>ad</strong>o renda honestapera certos lentes, e se poderem nelle sostentar e aprender certoscolegiaes pobres ou creligos;e sobristo tinha supric<strong>ad</strong>oa S. S.; e vendo depoisa virtuosa vida e enxemploe leteras dosP<strong>ad</strong>res da vossa congregacao do nome de Jesu, e quanto seruicoa nosso Senhor fariam nesta cid<strong>ad</strong>e e arcebisp<strong>ad</strong>o com suasvirtudes, confissoes, pregacoes e doutrina, determiney de lhes dare entregar o dito colegio com toda a renda que tem, pera que osditos P<strong>ad</strong>res esteuessem nelle, e se sostentassem com a renda quetem, e o regessem e gouernassem, e lessem certas licoes, e guardassemos statutos que eu pera boa ordenanca do dito colegiohey de fazer. E tendo isto assy assent<strong>ad</strong>o, o pratiqueye consulteycom Mtre. Simao, e por lhe asi parecerbem e seruicode nosso Senhor, ho aceitou, e eu Ihe entreguey logo o ditocolegio, como creo que vos daraa conta,se ainda o nam temfeito. E janesta cid<strong>ad</strong>e estam certos P<strong>ad</strong>res da vossa Companhia,aos quaes mando dar o necessario.E porque agora mando supricara S. S. que queira confirmaro acima dito, como de tudo vos daraa mais largaenformacam1Ex originali in vol. Epist. cardinaliiim, duplici folio, n. 21, prius 492.— Hujus epistolae mentionem facit Telles, CJironica da Compagnia delesu em Portugal,t. I, pag. 514, n. 2.


74-o<strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1306Gaspar Soarez, meu agentenessa corte de Roma, a que mandeyque vos desse conta de tudo, me pareceobem escreueruosesta pera uos dar conta desta obra e meu intento, e tambempera vos rogar que sendo necessario vosso fauor e ajuda pera,seruico dese este negocio <strong>ex</strong>pedir como desejo, que vos pornosso Senhor queiraesnisso antreuir e fazer tudo o que poderdes,porque nisso me fareis muito E prazer. porque o mais vosdiraa Gaspar Soarez, hey por escus<strong>ad</strong>o fazelo nesta ! . Escrita emEuora, x de Nouembro de 155 1 .O Cardeal Iffante.Inscriptio:Ao Rdo. P<strong>ad</strong>re Mtre. Inacio de-\- Loyola, prepositoda Companhia do nome de Jesu, em corte de Roma.1306AEGIDIUS FOSCARARIEPISCOPUSMUTINENSISPATRI IGNATIO DE LOYOLATRIDENTO l6 NOVEMBRIS 15512Gratias agit Ignatio de concesso mutinensibus Patre Silvestro Landino.—Eorum vota, collegium Societatis efflagitantium, vehementer probat,— quibus suas <strong>ad</strong>jicit preces et operam. Sese in Societatis curam, verbispietatem et amorem spirantibus, omnino tr<strong>ad</strong>it, <strong>ab</strong> eaque regendum.Molto Rdo. M. Egnatio. Piu giornisono ch' io rni ritrouoobligato a rengratiarla de '1 fauore ch' ella si contento di farmi,lassandomi il P. don Siluestro 3 1', opera de '1 quale non dubitoesser utilissima a quellacitta. Et quest'e un' espressissimo segnoche '1 bonissimo essempio et la santissima uitasua ha commossogli animi d' alcuni citt<strong>ad</strong>ini a desiderar che perpetuamente lacitta lor goda dei frutti di cosi santo collegio ; et sopra questo,come mi referisse M. Alphonso4,h<strong>anno</strong> scritto a V. R., pro-.1Henrico principi rescripsit Ignatius. Vide hujus Cartas, t. III, pag. 47.


l6 NOVEMBRIS 155I 74Imettendo eglidi dar 100 ducati, et che '1 vescouo ne daraaltri 100.Quanto al P. don Siluestro, trapassando di illongo beneficioogni sorte di rengratiamenti,mi ne remaro uolontiera sottoquesto obligo d' esser perpetuamente obligato a V. R.; anzi laprego che la mi tenga per tale, et, come di cosa obligataa se,ne disponga, percheson come certo, che non disponeramaimeglio di me istesso, quanto faro obedendola lei ,nel cuor' etnella boccha de '1quale tanto ilespressamente parlanostroChristo, et bene mi reputarei felice, quando quella,come dicosa sua, pigliasse cura di me, et con le sue sante <strong>ad</strong>monitioniet precettim' aiutasse <strong>ad</strong> indrizzare le mie pedatenella ui<strong>ad</strong>ella pace.Quanto a quelloche recercano icitt<strong>ad</strong>ini, non son moltocertos' osseruar<strong>anno</strong> quanto prometteno: con quella diligenzach' iopotro,uedro d' assecurar' la sua promessa. Quanto a quello cheet lapromettono de mi, conoscendo loro 1' affetto ch' io ho,reuerenza all' istituto di V. S. ia lo , possono fare, che, come igalati a S. Paolo, cosi io a questa Compagniauolontiera li donarebbegliocchi. Egli [e] quella difHculta, che V. S. ia prudentementeha pensata, non perch'io sia pouero, ma perche son indebitatogrossamente.Con tutto questo,il desiderio ardentissimoch' io ho d' una opera cosi utile et santa, mi risoluo (che quandoil Rmo. Morone ! , al quale faro scriuere sopra di questo alliproprij citt<strong>ad</strong>ini di Modona, non si contentara per quatriannisolamente, nel qual tempo, uiuendo, possisodisfare a miei creditori,di condolersi di quella soma) di pagarli io, che, quandonon potrofar altro, entraro anchor' io in quello collegio,anzipar<strong>ad</strong>isso,et uiuer con loro. La prego dunque, peruiscera misericordiaeDei nostri, che la si contenti di perseuerare in questapia uolunta d' essaudir queicitt<strong>ad</strong>ini: tra tanto si scriuera alcardinale, et risoluerassi o a un modo, o a 1' altro, la prouesionenecessaria; et la prego anchora si degnitenermi in loco d' unodi suoi subditi, come di cuore li son. Cosi N. S. faccia, che '1lume acceso da sua maiesta in quella honorata Compagnia, illuminile tenebre, le quali hoggidisi retrouano al mondo. V. S.ia1Cardinalis Joannes de Moronc.


742 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1307mi dia la benedittion' sua, et preghi il signor Dio per me, pienode peccatiet di mala uolunta. Di Trento alli xvi di Nouembriom. d. li. Di V. S. ia Rda. suo affettionatissimo seruitor,II Vescouo di Modona.Inscriptio: Al molto Rdo. M., Egnatio Loyola, prepositodignissimo della Compagnia [di Giesu], mio osseruandissimo.Roma.JULIO III1309PETRUS DE TOLEDOPROREX NEAPOLITANUSSUMMO PONTIFICINEAPOLI 30 NOVEMBRIS I55IlDe Societatis gymnasio Neapoli instituendo. — Patres Salmeronem et OviedoNeapolim mitti rogat.Sanctisimo P<strong>ad</strong>re. Porque seria cosa del seruitio de Dios queen esta ciud<strong>ad</strong> de Napoles huuiesse un collegio de clerigosdelJesu para el ayuda y benefficio spiritual de las animas, supplicohumilmente a V. S. sea seruido mandar que micer Ignatio,rectorgeneral de dichos clerigos,embie aca personas ydoneas parael dicho collegio, y en spetial dos sacerdotes doctores, que sonel doctor Salmeron, ya conoscido en esta ciuid<strong>ad</strong>, por hauerleydo la quaresma pass<strong>ad</strong>a, y el dottor Andres de Obiedo, queambos son quales para este effectto conuiene. Y si acaso el doctorSalmeron se hallasse al presente occup<strong>ad</strong>o en el concilio,podria el dicho rector general embiar otro maestro, hasta entanto que el dicho concilio durare, que sea persona ydonea ycon las partes que se requieren; y acc<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o el concilio, podraembiarse aca. el dicho doctor Salmeron. Y en esto, a mas de serla obra del seruicio de Dios, recebire yo sennal<strong>ad</strong>a merced deV. S., cuya vida N. S. guarde y acresciente por tan largos <strong>anno</strong>s,2come yo diseo, con prospero regimentode su vniuersal yglesia..1Ex transumpto in vol. Epist. principum, duplici folio, n. 47, <strong>ab</strong>in<strong>ex</strong>perto librario descripto.2De hac epistola, quam edimus, haec narrat Polanco, t. 11, pag. 171,n. 16: «Quamvis autem optaret P. Ignatius coloniam [sociorum] Neapolim


5 Decembris 1551 743De Napoles a xxx de Nouembre m. d. li. Sanctisimo P<strong>ad</strong>re,hobediente seruidor, que sus santissimos pies beso,D. Pedro de Toledo.A nuestro sanctisimo P<strong>ad</strong>re, etc.130SHECTOR PIGNATELLIDUX DE MONTELEONEPATRI IGNATTO DE LOYOLANEAPOLI 5 DECEMBRIS 1551*.Tarditatem in scribendo suam <strong>ex</strong>cusat.— Socios <strong>ex</strong>spectat.— Quaerit <strong>ab</strong>Ignatio utrum polliceri possit concionatorem optimumproximum annum Neapolim venturum.e Societate <strong>ad</strong>Molto R. do P<strong>ad</strong>re. Se la uertu de V. R. P. non mi fusse nota,dubbitarei non mi si attribuisse a negligenzala tardanza delelettere che con questa1'enuio; ma dela sua rara prudenza miprometto che 1' attribuira 2 a giusto impedimento. Perciocheprima la gran calca de' negotii che ne mesi <strong>ad</strong>dietro ci sopragiunse,ritardo lo scriuer' di dette lettere. Dapoiche furonoscritte, 1' indispositione 3 dei' Ecc. a del vicere 4 e stata cagioneche non si sono potute segnare da lui piu per tempo; ma, mercedil Signore, hoggi si sono hauute, 1' una per S. S., 1' altra perlo R. mo di Carpi 3 ,e la terza per la P. V. E con queste anchor<strong>ad</strong>educi, et id decentibus modis ne impediretur cur<strong>ab</strong>at; ut tamen majoricum aedificatione, tam SummiPontificis quam Pro-regis, fundamenta Collegiiponerentur, suggessit <strong>ex</strong>pedireut Pro-r<strong>ex</strong> <strong>ad</strong> Summum Pontificem et <strong>ad</strong>Cardinalem Carpensem scriberet, et <strong>ad</strong> se mitti Collegium postularet. Quodplacuit quidem magnopere Duci Montis Leonis, sed has litteras, proptervarias occupationes Pro-regis, non nisi sub finem Novembris obtinuit. Necsolum Pontifici et Protectori [Societatis, cardinali Rodulpho Pio di CarpiJ,sed ipsi etiam P. Ignatio Pro-r<strong>ex</strong> scripsit, et ut Collegium mitteretur Neapolim,postulavit».1Ex originali in vol. Epist. principum, duplici folio, n. 48, prius 312.2Ms. attribuera.3Ms. randispositione.4Petrus de Toledo. Vide epistolam superiorem.5Cardinalis Rodulphus Pio di Carpi.


744 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1308]e mando ilricapito per lo uiatico, come intendera dal signorconte di Montorio l . Rimane <strong>ad</strong>unque che senza induggiomandi ilcollegio.Et accioche questa quaresima possa un' de sacerdoti hauerpulpito honorato e degno de tal congregatione, priego mandialmeno un di loro, il quale sia molto idoneo al predicare; etoltre alla buona dottrina et alla uertu, h<strong>ab</strong>bia gratianel dire, siche debbia piacere,come sarebbe maestro Laines o maestro Salmerone,o alcun dela lingua italiana, riputato per tale. Perche,uolendo io promessa dil polpito dela Nonnata di questa citta,nel qualesono soliti predicare huomini eccellentissimi,si voleapromessa da me, che fusse di simile eccellentia; et hauendo iopreso tempo a rispondere per poter far tanta promessa, priegomi scriua s' io posso liberamente farlo, perche altramente non sipotrebbe hauere detto luogho, ne altro simile. Perche intendo 1'arciuescouato essere stato proueduto di predicatore da Mons.R. mo , e San Giouanne Maggiore, dal suo <strong>ab</strong>bate; ne ci sono altriluoghi di preti, percioche gli altri son de frati. Ripriego nontardi a farmici risposta;e nelle sue sante orationi b<strong>ab</strong>bia memori<strong>ad</strong>i me. Di Napoli a v di Decembre 1 1.55 Seruera V. S.molto R.Il duca di Monteleone.Inscriptio: j Aldomolto R. P<strong>ad</strong>re, M. Ignatio,rettor generalde' preti [del Gie]su.A Roma.Joannes Caraffa.


EXEUNTE DeCEMBRI I55I 745ANTONIUS DE ARAOZPATRI JOANNI DE POLANCOCOMPLUTO EXEUNTE DECEMBRI I55Il.Jonnnes de Borja Societati Jesu nomen dare non cogitat: aere alieno gravatur:<strong>ex</strong>igua aut nulla spes ut collegio romano promissa <strong>ex</strong>solvat.— Carolusde Borja etiam necessitatibus suis circumvenitur.— Valentiam etGandiam proficisci statuit Araoz.— De Francisco Borgia.— Bernardinusde Cardenas, dux de Maqueda, gymnasium Societatis in sua ditione vultcondere.— De h<strong>ab</strong>itu, quem gestant salmanticenses socii.— Plures, interquos toletanus praesul, aegre ferunt christianos novos in Societatem<strong>ad</strong>mitti.— Franciscus Borgia in secessu ognatensi — — delitescit. Araoz falsojudicatur <strong>ad</strong> ognatense collegium propensior. De P. Villanueva.— Abulensibusnon probatur rem familiarem Patris Alvarez del Aguila nostrogymnasio attribui. — De episcopo squillacensi.TJhus.Quando yo vine de Salamanca, que fue avra quinze dias, alleen M<strong>ad</strong>rid a don Joan de Borja2, y pos<strong>ab</strong>a en casa de Ruy-1Exautographo in vol. Epist. S. Francisci Borgiae, unico folio,n. 259, prius 353, antiquitus i-io. — Non affigitur epistolae locus nec scriptionisdies: eam tamen scriptam fuisse Compluti, <strong>ex</strong>eunte Decembri 1 55 1,colligimus <strong>ex</strong> aliis epistolis. Die enim 24Novembris 1 55 1 scribebatFr. Gou:«El P<strong>ad</strong>re doctor Araoz partira, plaziendo a Dios, para Salamanca dentrode dos dias, y de ay (estando pocos dias) partira para Alcala», Epist. Mixtae,t. 11, pag. 631. Die autem 25 Novembris ipse Araoz nunti<strong>ab</strong>at P. Polanco:«Porque estamos de partida, y de lo demas escriue el H. Gou...», etc,ibid., pag. 637. Adivit igitur Salmanticam Araoz, ibique concionatus, Matritumvenit: «y vine a esta corte diez dias antes de nauid<strong>ad</strong>, y para la fiesta[sc. <strong>ad</strong> 25 Decembris] fuy a Alcala , y volui anteayer», ut idem scribitAraoz Patri Ignatio, 14 Januarii 1552, Epist. Mixtae, t. 11, pag. 654, 655.— Jam vero epistolam, quam nunc edimus, <strong>ex</strong>orditur ipse Araoz: «Ouandoyovine de Salamanca, que fue avra quince dias, alle en M<strong>ad</strong>rid...» etc. Igitursi epistola haec scribitur quindecim post elapsos dies, <strong>ex</strong> quo Matritumpervenit Araoz, et Araoz Matritum ingressus est «diez dias antes de nauid<strong>ad</strong>»,conficitur aut ipso die 30 Decembris aut non multo secus <strong>ex</strong>aratamfuisse, quo tempore Araoz Compluti vers<strong>ab</strong>atur.2Sti. Francisci Borgiae filius, de quo satis multa in superioribus voluminibus.Cf. in his monumentis opus Stus. Franciscus Borgia, t. 1,pag. 628 et seqq.


746 Epistoi.ae Mixtae— 1309gomez de Sylua, que es e! Covos ' 2del principe ; y a lo queentendy, pretendian darle asiento (digo al don Joan) con elprincipe : y por persuasion deste Ruygomez, que es el que logouierna todo, y el mas fauorecido, fue a Toro con el principe,so color de visitar a sus hermanos 3 , y creemos le aran andaren como corte; y, otra vez scriui, yo mepersu<strong>ad</strong>o que no tieneynclinacion ninguna a ser rreligioso \ Asta agora a esta casaninguna cosa a d<strong>ad</strong>o, ni esperan que la dara, elporque benditoesta muy endeud<strong>ad</strong>o, que me dizen debe mill duc<strong>ad</strong>os, y que agast<strong>ad</strong>o mucho agora en poner casa y vestirse, ypoca speranca ay (avnque yose lo ea esta cuenta<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o) de que cumplira loprometido para ese colegio '. El nuevo duque c tambien scribea don Juan, queleymbio a pedir algunos dineros prest<strong>ad</strong>os,escusandose, alegando las muchas deudas que le quedaron. Yopienso, plaziendo a Dyos, yr agora a Balencia yGandia, y areel ofic/10 que pudiere, porque bien siento lo que alla se puedecon rre-pasar, spe^ialmente aviendose comenc<strong>ad</strong>o ese colegionombre de la casa de Borgia.De los juros del P. Franc/isco deste aiio se a gast<strong>ad</strong>o partedel edific/10de la hermita ', y avn no se an cobr<strong>ad</strong>o, porque analarg<strong>ad</strong>o las pagas, y quien. las a de cobrar dyo cierta quantid<strong>ad</strong>prest<strong>ad</strong>a sobre ellos. Los que correran s <strong>ad</strong>elante, ya esta preuenidoel P. Francisco para quese den a esa casa 9 . Nuestro Seiiorla f<strong>ab</strong>crezca, pues es suya, que siara.1Franciscus de los Cobos fuerat olim Carolo V a secretis, eique carissimus.23Philippus II.Intelligit sororem, Elis<strong>ab</strong>eth de Borja, nuptam Francisco de Rojas etSandoval, aut Joannam de Borja (Joannam de Aragon alii vocant), JoanniEnriquez de Almansa,in matrimonium datam. De his Stus. FrauciscusBorgia, t. 1, pag. 624, 648; Epist. Mixtae, t. 11, pag. 617.4Videantur Epist. Mixtae,t. 11, pag. 656.3Sermo est de collegio romano, cujus auctor fuerat Franciscus Borgia.Videatur de hac re Polanco, t. 11, pag. 165,6Carolus de Borja, dux V Gandiae.n. 6.7Intellige eremitorium ognatense, de quo saepe in epistolis hujus temporis.8Lectio dubia. Charta scissa est.9Lectio dubia.


EXEUNTE DeCEMBPI I55I 747Lo del colegio queelduque de Maqueda querriahazer enTorrijos, que es vna villa suya, cinco leguas de Toledo, estarremitido al P. Francisco para quelo trate y concierte ! .Los nuestros de Salamanca acostumbran todos traer los manteos(ya por costumbre entre ellos entroduzida) apret<strong>ad</strong>os alcollar con corchetes, que es diferente de los otros studiantes, yavn de )as otras casas de laCompania. Deseo saver syse continuarala talcostumbre, y pydo perdon por pydyr questiontan de poco momento a quientantas cosas graues tiene quedeterminar; mas etiam in minimis deseo el parescer de alla.Como se dize por aca que los de Inglaterra judayzan, d<strong>anno</strong>smuchos, que son amigos nuestros y de gran calid<strong>ad</strong>, terriblevateria sobre persu<strong>ad</strong>irnos que no rrecibamos xpianos. nuevos,deziendo quese da gran scandalo en no aver constitucion quelo ympida; y el arcobispo de Toledo, la rrespuesta que dio alprincipe alta voce, fue (quando le<strong>ab</strong>lo sobre nuestro negocio)dezirle que rrescibiamos xpianos. nuevos, y si no los ac^eptasemos,dizen que promete aria grandes cosas por nosotros, queesto es lo que alega contra nosotros. Y elparesce que cardenalPoggio 2 , por aplacarle, le prometio que procuraria que, sialguno vbiese en Alcala, lo pasarian a otra parte.En fin en estoninguna cosa se inouara, ni en otra que fuese algo, sin <strong>ex</strong>presalicencia de nuestro P<strong>ad</strong>re.Ya el P. Francisco no firma Francisco pec<strong>ad</strong>or, sino Franciscoso!o. Poner de Borja,bien creo que seria alguna mortificacion,por lo que <strong>ab</strong>orresce el hombre viejo ; aunque, segunN. S. le va c<strong>ad</strong>a dia dando libert<strong>ad</strong>, no aria mucho caso dello,a loque creo.Su venida a estas partesse d<strong>ex</strong>o a su libert<strong>ad</strong> y determina-;!cion, y ha ces<strong>ad</strong>o, dando sentencia en fauor de la hermita .Ouanto a lo de Onate, tienenme estos de Alcala por tan parcial,que tomo por partido no <strong>ab</strong>lar en ello, paresciendoles que1Vide dicta in Epist. Mixtae, t. n, pag. 649, 650, 863.2Joanncs Poggio, legatus pontificis.— De rebus, quae heic attinguntur,ac de toletano antistite, Joanne Martinez Siliceo, dictum fusius est in aliishujus temporis epistolis, quas supra h<strong>ab</strong>es, vol. II.3Cf. Epist. Mixtae, t. 11, pag. 617, 631.


748 <strong>Epistolae</strong> Mixtae — 1309despojo esta casa por aquella; e yo soy tan ciego, que antestengo scrupulo de hauer falt<strong>ad</strong>o por temor de ser not<strong>ad</strong>o porparcial, que de hauer <strong>ex</strong>cedido. Y con todo esto tengo por masseguro el remitirlo todo a V. R.; porque, a lo que entiendoy creo el P. Villanueua ha , peg<strong>ad</strong>o esta sospecha a algunosdeuotos desta casa ; y se que por indirectas trata elque doctorVergara <strong>ab</strong>solutamente (que es el termino elque vsa envna carta que scriue a vno para que entienda esto, la qualvino a mis manos) me lapida y procure que donacion delP. Baptista *,echa a Onate, se rreuoque y se agaa esta casa.Danme pena estas maneras de tratar 2 , avnque de su intencionno ay que sentir sino bien, mas los medios paresce se pudieranescusar; e yo soy tan ruyn, que, por Jo que he dicho, no oso<strong>ab</strong>lar claro en ello. La donacion queel P. Bautista a echo aOiiate an de pasar dos vidas antes que se pueda gozar. El seiiordon Hieronimo 3 esta aqui, y mejor;no emos <strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o en subeneficio, ni yo pienso <strong>ab</strong>larle ya mas, por no desconsolarle. Enlos prestamos del P. Hernandaluarez 4 tanpoco e <strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o, porlo mismo, porque me a dicho que se losprefierende Auila dean<strong>ex</strong>arlos parala obra de los nifios que ay alli, avnque contodo 61dice que ara lo que a nuestro P<strong>ad</strong>re paresciere,no obstanteque los de Auila an mostr<strong>ad</strong>o scandalizarse de que losayan de an<strong>ex</strong>ar para fuera.En lo del obispo de Esquilache 5 , tampoco se lo que se aecho. En fin todo lo rremitto a V. R. Yo terne mucha diligenciaen procurar de imbiar alguno que sea buen scriuano paraque ayudea R. V.Inscriptio: Jhs. Para el P. M. e Polanco.1P. Joannes Bta. Sanchez.2 Lectio dubia. Charta enim hoc loco introrsus assuta est, et legiperspicue nequit.3de Vivero.Hieronymus4Ferdinandus Alvarez del Aguila. Cf. Epist. Mixtae,t. 11,pag. 561, 562.:iAlphonsus de Villalobos. Vide Epist. Mixtae, t. 11, pag. 659, 846.


30 Januarii 1552 74913 IOCAROLUS VDIDACO HURTADO DE MENDOZAOENIPONTE 30 JANUARII I552*.Jubet caesar suum in urbe oratorem cum pontifice agere, ut <strong>ab</strong>batiamSti. Philippi della Grotta collegio Societatis Jesu panormitano <strong>ad</strong>judicatamvelit.fEl Rey.Don Diego Hurt<strong>ad</strong>o de Mendoca, del nuestro consejo ynuestro embax<strong>ad</strong>or en Roma. Hauiendonos supplic<strong>ad</strong>o Jos diaspass<strong>ad</strong>os el reyno de Sicilia en los capitulos del parlamento yvltimo seruicio que nos hizieron, fuessemos seruido ann<strong>ex</strong>ar laprimera <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia, que de nuestro patron<strong>ad</strong>go real se offresciessevaccar en el dicho reyno, a cierto collegio quelos religiosos delaCompania de Jesus han erigido en el; y siendo obra tan pia,meritoria y de tanta edifficacion para las almas, con satisfacjony comun contentamiento de todo el reyno, y a contemplacionde nuestro visorrey2,lo tuuimos por bien, con hauer primeroentendido la doctrina, buena vida y <strong>ex</strong>emplo destos P<strong>ad</strong>res, yque su orden y religion es, no solamente approb<strong>ad</strong>a porelcomun, pero accept<strong>ad</strong>a porelpapa Paulo 3 en contr<strong>ad</strong>ictoriojuizio, y confirm<strong>ad</strong>a por nuestro muy sancto p<strong>ad</strong>re Julio tertio,y que el vno y el otro Ja ha fauorescido y con^edidolas mismasgracjas y prerrogativas que tienen las ordenes de sancto Domingoy san Francisco. Y porque offresciendose agora vaccar Ja<strong>ab</strong>b<strong>ad</strong>ia de nuestra senora de Ja Grutta, de Palermo, del dichonuestro patron<strong>ad</strong>go, por fallescimiento de Juan Platamon, yteniendo relac/ion del dicho nuestro visorey sermuy a propositopara la dicha Compania, a causa de tener razon<strong>ab</strong>le casa parasu h<strong>ab</strong>itacion y recogimiento; Queriendo, como es justo, poneren <strong>ex</strong>ecucion y cumplimiento lo que con tanta considera^ion les1Ex originali? in vol. Epist. variorum, unico folio,n. 2.2Joannes de Vega, Siciliae pror<strong>ex</strong>. Vide Epist. Mixtae,t.' iv,pag. 625, <strong>anno</strong>t. 2, ubi plurima <strong>ad</strong> hanc epistolam illustrandam continentur.3Paulus III.


750Epistolah Mixtae— 13 11fue concedido; osencargamos y mandamos que,en teniendo auisodel dicho nuestro visorrey yla clarid<strong>ad</strong> que conuerna sobre quese haya de fundar y formar el despacho, h<strong>ab</strong>leis a su santid<strong>ad</strong>,y tengais la mano que se <strong>ex</strong>pidan las bullas de la dicha vnion yann<strong>ex</strong>ion en la forma que conuenga,fauoresciendo la negociacion,para que se <strong>ex</strong>pida con la gratifficacion y breued<strong>ad</strong> quehuuiere lugar.Datum en Hisprucha xxx de Enerode m. d. lii.Yo ELREY.Vargas *.1311ELPIDIUS UGOLETTIPATRI IGNATIO DE LOYOLA2PATAVIO, INEUNTE FEBRUARIO 1552.Socios bene valere, dicit.— Joannes Baptista in locum Joannis GambaroPatavium venit.— Ordo studiorum constituitur. — Proximi <strong>ad</strong>juvantur.fLa gratia et pacedel N. S. <strong>ab</strong>undi semprein noi. Molto Rdo.P<strong>ad</strong>re. Noi per grati<strong>ad</strong>el N. S. siamo tutti sani. II P<strong>ad</strong>re M.Andrea 3 4ha mandato M. Giouan Baptistain cambio diM. Giouan Gambaro. Cosi h<strong>ab</strong>biamo messo ordine alle lettioniper li fratelli di casa, qualli sono: gli principi della lingua graeca,una lettion, come se faceua inanti, de Dispauterio,un' altr<strong>ad</strong>ell' Epistole familiari. Circa alla schola per forastieri, non s' hafatto ancora cosa alcuna, per amor del luoco, talche,s' hauessimoquesto, potressimo dar alcun principio.Onde peralcuni giorni se potra rimetter.Dippoi tratteremo1Franciscus Vargas Mejia, Carolo V a secretis, ejusque legatus in conciliotridentino, deinde apud venetos, etc, de quo videatur Polanco, t. 11,pag. 471, n. 131; t. iii, pag. 223, n. 488, <strong>anno</strong>t 2.2Ex originali in vol. E, semifolio, n. 46.3P. Andreas Frusius, qui Roma missus fuerat ut collegia patavinumet venetum lustraret Cf. Litt. Qu<strong>ad</strong>r. t. 1, pag. 518, 527; Polanco, t. 11,pag. 207 et seqq., n. 90 et seqq.1Joannes Bta. Cancer? Videantur Litt. Qu<strong>ad</strong>r. t. I, pag. 518, <strong>anno</strong>t. 1;pag. 527, <strong>anno</strong>t. 1, ac pag. 533, <strong>anno</strong>t. 1.


22 FEBRUARII I552 751il P. M. Andrea et io sopra de cio, et faremo tutto quello cheN. S. ci porgera.In quanto alle cose esteriori, infra questa dominica prossimaet ilgiorno della purificatione sono confessate et communicatecirca 25 persone. Cosi con 1' aggiuto del N. S. et uostri deuotiorationi speramo che 1' numero crescera. Iddio nostro redenttoreci dia per sua infinita bonta conoscimento di far in tutte lecose sua santta uolunta. Non altro: alle feruenti orationi diV. R. mi raccommando. II vostro indegno figliuolo,Elpidio.Inscriptio: f Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re, P<strong>ad</strong>re M. il Ignatio diLoyola, preposito della Compagnia di Jesu. In Roma.131«GUTIERRIUS VARGAS DE CARVAJALEPISCOPUSPLACENTINUSPATRI IGNATIO DE LOYOLATRIDENTO 22 FEBRUARII I552l.Fama bonorum permotus, quae <strong>ex</strong> Societatis institutione nascuntur, inanimum inducit placentinus antistes gymnasium ejusdem Societatis insua urbe condere.fMuy Rdo. senor. Aviendo entendido el fructo que se hazepor esta Compania, de quien V. m. tiene cargo,en los lugaresdonde se funda algun collegio della, y s<strong>ab</strong>iendo la necessid<strong>ad</strong>que de semejante obra tiene mi diocese, la especialmente ciud<strong>ad</strong>de Plazencia, he desse<strong>ad</strong>o en ella se diese principio, con el aparejo,que V. m. uera por vn memorial que con esta enbio, ypor lo que escreuiran los P<strong>ad</strong>res M.° Laynez y M.° Salmeron,a quien me remito. Y asi le pido por merced, por amor de nuestroSenor, no falteen hazer este seruicio a nuestro Setiory prouechoa esta mi diocese, dando orden como se cunpla,asi departe de lo que toca al negociar con S. S., como enbiando gentea su tiempo ydonea y h<strong>ab</strong>il para dar principio a esta obra. Y1Ex originali in vol. Epist. diversornm, duplici folio, n. n, prius 78.-Usus est hac cpistola Polanco,t.11, pag. 467, n. 122.


752 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 13 13porque me persu<strong>ad</strong>o quecon la charid<strong>ad</strong> de V. m. no es menesteren semejantecosa alargar, hare fin, rogando a N. S. guarde]amuy Rda. persona de V. m. a su sancto servicio. De Trentoa 22 dias de Hebrero 1552. A seruicio de V. m.,El Obispo de Plazencfa ! .Inscriftio: -j- Al muy Rdo. senor, el P<strong>ad</strong>re Micer Ignatio deLoyola, preposito general de la Conpaiiia de Jesu. En Roma.1313SALVATOR ALEPUZARCHIEPISCOPUS SASSARITANUSPATRI IGNATIO DE LOYOLATRIDENTO 29 MARTII I552 2 .De collegio Societatis Jesu Sassari inSardinia instituendo.fMuy Rdo. P<strong>ad</strong>re. Platicando aqui con Mtro. Laynes y sucompanero 3 de lo que otra vez los dias pass<strong>ad</strong>os screui a V. m.,que holgaria que algunos de su congregation fuessen a mi yglesi<strong>ad</strong>e Sac^er para predicar y confessar, leer yensenar a los muchachosgrammatica y buenas costumbres yla doctrina xpiana.,teniendo creydo que con layuda de Dios aprouecharian muchoy promouerian el seruicio de Dios; les ha paresc/ido muy bien,y que yo lo escriuiesse a V. m. Y para que el fruto fuesse mayor,siendo la mor<strong>ad</strong>a dellos mas ordinaria y continua en aquellatierra, he determin<strong>ad</strong>o, plaziendo a Dios, darles vn canonicatocon vna ann<strong>ex</strong>a, que posseo muchos afios ha en aquellatierra, que se arrienda mas de cien escudos, para que,como vnaprebenda theologal, sirua para lo dicho. Y como la prebenda sesuele dar a vna persona,se de alcollegio, que paraesto se1Tam de episcopo placentino, Gutierrio Vargas de Carvajal, quam deSocietatis collegio, a se instituto, non est cur hic dicendo immoremur, cumin superioribus voluminibus, et supra in hoc ipso, saepe, suis <strong>locis</strong>, egerimus.aEx originali in vol. Epist. diversorum, duplici folio, n. $6, prius 79.— Hac epistola usus est PoLANCO, t. 11, pag. 468, n. 123. Vide locum et<strong>anno</strong>t. n. 1 eidem <strong>ad</strong>positam.3P. Alphonsus Salmeron.


entiende instituir con el29 Martii 1552 753fundamento de la vnion del dicho beneficio,con el qual se podran mantener quattro personas h<strong>ab</strong>ilespara predicar. leer casos de conscientia, y ensenar letras humanas;y entre tanto los regidores del pueblo y particulares, y tanbienel c<strong>ab</strong>ildo de los canonigos, viendo el prouecho y beneficioque desto resulta, se dispornan a darles mas renta, con que puedacrec^erel numero de los collegiales, para lo qual yo he escriptoa mis agentes, que de mi parte lo propongan a los dichos, yprocuren quanto fuere possible de induzirles a ello, y que lossalarios que dan al predic<strong>ad</strong>or de Ja quaresma y al maestro queensena grammatica, los apliquen a este collegio. Espero en Diosque todavia se sacara algo, aunque en mi presentia se hizierasiempre mejor. Pero con todo, mi pare^er es, por lo que conozcodellos, que no se deue d<strong>ex</strong>ar de promouereste bien con elsolo beneficio que yo doy, porque espero en Dios, con las buenasobras que vera la ^iud<strong>ad</strong> en general y particular, concurriranpara laugmento de la hazienda ynumero de los ministros delcollegio, paralqual yo procurare vna casa donde puedan h<strong>ab</strong>itarcommodamente, y proueerles he de camas y de las halajas quefueren menester.Queda agora que V. m. con los de su congregation (puessiempre se enplean en semejantes obras) no pierdan esta buenaoccassion de merito, y que con este debil principio, si quiere,embien alla las personas que conuenga para aiudar <strong>ad</strong> aquellasalmas, que de verd<strong>ad</strong> lo han bien menester, mayormente queenaquella tierra ningun studio hay: y resueluase presto, y auiseme,que yo embiare ei poder para resignar, y mientres tanto, procurequeS. S. se contente de passarla vnion; que si yo estuuiesseay presente, le ayudaria para ello, aunque de aca no d<strong>ex</strong>arede hazer lo que pudiere.Y N. S. guarde su Rda. y virtuosapersona para su santo seruicio. De Trento a xxviiii. deMarc^o 1552. Al mand<strong>ad</strong>o de V. m.,El Arcobispo de Sacer Klnscriptio: \ Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re, M. Ignatio de Loiola,de laCompania di Jhesus. En Roma.preposito1Turritanus seu sassaritanuspraesul erat «Alepuz (D. Salv<strong>ad</strong>or Alejo)...Fue nalural de Morella, y hecho arzobispo de Torres en 1523, asistio a las<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 48


754 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 13 141314CHRISTOPHORUS MADRUZZICARDIXALIS TRIDENTINUSPATRI IGNATIO DE LOYOLATRIDENTO 19 APRILIS 1552 *.Ignatium rogat ut sodales Tridentum mittat, qui Societatis Jesu gymnasiiin ea urbe fundamenta ponant.Rde. in Christo Pater, nobis dilecte. Perche hauemo intesoli boni frutti che si fano per mezzo della Compagnia de Giesuin diuerse bande ,et conoscemo in questanostra diocesi esseruenimolto di bisogno di simili opera, a gloriaet honore di Dioet salute de queste anime che da sua diuina bonta mi sono commesse;impero desideraressimo che V. R., la qualeha curedella prefata congregatione, ci aiutasse, mandando gentesufficienteper dar principioa un colleggio in questa nostra citta, alquale donaremo per incaminarlo quelloaiuto che a bochahauemo conferto con li P<strong>ad</strong>ri don Giacomo Laynezet donAlphonso Salmerone 2 li, quali piu difusamente ne scriueranoa V. R., dalla cui christiana religioneet pietasipromettemoche non negara di concederni quest<strong>ad</strong>esideratissima gratia,aspedando,piu tosto si puo, la sua risposta.Che Dio N. S. la conreunionesprimera y segunda del concilio, protestando en ambascontra losdecretos de suspension, y en la tercera fue represent<strong>ad</strong>o por FranciscoSancho... El Arzobispo murio hacia el ano 1564. (Viciaua,Cronica deValencia, j.aparte.— Escolano, Historia de Valencia,t. 2.— Vico,Historia general de Sardena, parte 6 a .— Fuster, Biblioteca Valenciaua).»Sainz de Baranda, Noticia de los espanoles que asistieron alConcilio de Trento, in opere: Coleccion de documcntos ineditos para lahistoria de Espana,t.IX, pag. 10. — Quid vero Ignatius sassaritano praesuli,aliisque similia <strong>ex</strong>poscentibus, respondendum putaverit, colliges <strong>ex</strong>POLANCO, t. 11, pag. 468, n. 123, <strong>anno</strong>t. 1, nimirum «socios, qui <strong>ad</strong> Collegiumaliquod mittantur inchoandum, duodecim aut tredecim, non autempauciores esse debere, ut Coilegium bene jam <strong>ab</strong> initio juxta Societatisinstitutumprocedat».1Ex autographo in vol. Epist. cardinalium, duplici folio, n. 22,prius 80, in antiquo t<strong>ab</strong>ulario C. XX, 94.2Rem <strong>ex</strong>plicat Polanco,t. 11, pag. 469, 470, n. 126.


6 Julii 1552 755serui. Datum in ciuitate nostra Tridentina, die xix Aprilis 1552.Crhistoforus, miseratione diuina S. A. E. cardinalis, episcopuset princeps tridentinus et brixinensis, etc.Inscriptio: Rao. in Christo Patri, nobis syncere dilecto, dominoMtro. Ignatio de Loyola, preposito congregationissanctissiminominis Jesu. Romae.1315JOANNES DIAZDE LUGOEPISCOPUS CALAGURRITANUSPATRI IGNATIO DE LOYOLAMEDIOLANO 6 JULII I552f .Ignatianis litteris rescribit. — Gaudet Borgiamin suam dioecesim venissc.Ignatio commendat ut gregi suo, christiana doctrina indigenti, subveniat.Dolet Antonium Marin hujusque fratrem in Sccietate, quam ipse summopereamat, non perseverare.MuyfRdo. seiior. Recebi la carta de V. m. de xviii delpas<strong>ad</strong>o, y muy senal<strong>ad</strong>a merced con ella y con las copiasde lascartas que dio a Astudillo 2 que me embiase. Y cierto, yo doygracias a N. S. por tam gran beneficio como me a hecho, enembiar a aquella mi diocesi alduque de Gandia 3 , para tantobien della como c<strong>ad</strong>a dia se ve y spera, y tengo temor queelrey de Portogal le a de detener alla masde lo que yo querria ''.Si es cosa que se sufre y paresciere a V. m., yorecebiria mercedque todauia le scribiese que lo mas breuemente que pudiesese boluiese a su asiento; aunque,si el a podido cumplir el propositoque lleuaua, ya estara en elobisp<strong>ad</strong>o, porque me scribenque pensaua boluer para sant Juan.Muy gran merced recebire que scribaV. m. aldoctor Araozy al duque, para, quando fuere venido, que tengan particular1Ex originali in vol. Epist. diversorum, duplici folio, n. 39, prius 75.2 Franciscus de Astudillo. Cf. Epist. Mixtae, t. IV, pag. 380, et t. 11,pag. 766, quo in postremo loco perperam Melchior appellatur.3Franciscus Borgia.4Profectio Francisci Borgiae in Portugalliam inchoata quidem hoc<strong>anno</strong> fuit, sed certis de causis intercepta, in annum proximumdilata est.


756 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 13 15cuyd<strong>ad</strong>o de hazer ocupar los clerigos, que tuuieren doctrina,vascong<strong>ad</strong>os, en predicar en su lengua las mas vezes que pudieren,y repartiendose por la tierra, pues s<strong>ab</strong>e V. m. la necessid<strong>ad</strong>que ay en e'la de doctrina, yla falta de personas que seen ello '.puedan y quieran ocuparVi la relacion de lo que a pas<strong>ad</strong>o en el negocio del Mtro.Antonio Marin y su hermano, y para mi no era menester tamparticular cuenta dello, porque yo tengo tanta satisfactionde V. m. y de essa su religiosa casa, que jamas creere que enella se d<strong>ex</strong>a de hazer todo lo que se deue con las personas quea ella vienen ;mayormente que yo se bien, que aun V. m. pormi respecto, y por me hazer merced, haria con el maestro y suhermano obras de superogacion, como claramente me pareceque se an echo. Ame pes<strong>ad</strong>o que ayan hecho esta mudanca,por el deseo que tenia que perseuerasen en essa sancta religion,y porque tambien yo speraua que con su elpresencia maestropudiera seruir a la Compania; pero como la perseuerancia enestas cosas es don de Dios, no se comunica a todos. El los encamineen su seruicio por do quiera que fueren, porque no lessea pdigroso para su saluacion auer comenc<strong>ad</strong>o a gozar de tamsancta y buena religion, y torn<strong>ad</strong>o atras 2 .Siempre me encomiendoen las oraciones de V. m., cuya vida y muy Rda. personaN. S. guarde por largos tiempos, con el augmento de graciaque desea para su seruicio. De Milan a 6 de Julio 1552.Hara lo que V. m. mandare,Episcopus Calagurritanus.Inscriptio: \ Al muy Rdo. sefior, el seiior Mtro. Ignatio deLoyola, preposito general de la Compaiiia de Jhesus. En Roma.1Haec saepius inculcaverat Ignatio idem calagurritanus antistes. Videsupra, epist. 1297.2De Antonio Marin, quem Marinum nostrates vocant, agit Polanco,t.n, pag. 580, n. 383; t. iii, pag. 20, n. 29, pag. 162, n. 326 et pag. 168,n. 353, <strong>ex</strong> quibus <strong>locis</strong> constat Marinum, facti sui poenitentem, <strong>ad</strong> nostrospostea rediisse, sed non — diu in Societate perseverasse. De Antonii autemfratre haec legimus apud Polanco,t.II, pag. 469, n. 125: «Theologumquemdam, non mediocriter in philosophia et in ipsa theologia eruditum,nomine Franciscurn Marinum, Calagurritanus Episcopus <strong>ad</strong> nostros Tridentimiserat, qui, <strong>ad</strong> Societatem propensus Romam cum fratre transmissus est.»


13 Julii 1552 7571316AEGIDIUS FOSCARARIEPISCOPUS MUTINENSISPATRI IGNATIO DE LOYOLAMUTINA 13 JULII I552l .Signa amoris benevolentiaeque erga Societatem. — Rigor Patris Landini insemetipsum moderandus.•JLfiMolto Rdo. M. Egnatio, P<strong>ad</strong>re et signor mio osseruandissimo.Perche gia ho remesso ogni mio pensier'et discorso al belet santo iudicio di V. R., et allei par' che si incomenza questasanta opera con quel numero che ella ha scritto, son certissimoche la cosa sta ben cosi, et sono satisfatisimo :gli aspettarodeuotissimamente. Conosco quanto sono obligato a rengratiar'N. S. Dio per questo si segnalato beneficio, et quanto iosia tenuto perpetuamentealla bonta di V. R., la quale si gratiosamentesidegna d' aiutarmi. La certifico bene, che la aiuta unoche ne in grandissimo bisogno et necessita, et e deditissimoficrliolo et seruitor de V. S., et che in amarla et reuerirla noncede <strong>ad</strong> alchuno, come anchora non cedero in obedirla.Io sono in alquanto trauaglio d' il P. D. Siluestro 2 et non,hauendo altro refugio, ho pensatoliberamente scriuerlo a V. R.Egli e venuto in vna opinione d' una troppo austera (par' ala serami) <strong>ab</strong>stinenza: non uuol la matinasenon una minestra,una insalata, et e dil continuo afFaticato in officij spirituali.Par' a mi che sia molto manchato ,non solamente quantoallama efigie, anchora quanto alle forze, et temo che non incorraalchuna infermita. V. R. potrahoraordinar' quelloche liparerasia ben fatto, et sidegnara d' hauermi sotto la protettione sua,et pregar'nostro signor Dio per mi. Di Modona il13 diLuio 1552. Di V. R. humil seruidor,II vescouo di Modona.1Ex autographo in vol. Epist. diversorum, duplici folio, n. 40,prius 63.2P. Silvester Landinus. Cf. Epist. Mixtae, t. 11, pag. 692.


758 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1317Inscriptio: Al molto Rdo. P<strong>ad</strong>re, don Ignatio, preposto dignissimodella Compagnia de Giesu, mio osseruandissimo, aRoma.1319CATHARINA FERNANDEZ DE CORDOBAMARCHIONISSA DE PRIEGOPATRI ANTONIO DE CORDOBA, FILIO SUOCORDUBA, MENSE AUGUSTO 1552*.De sacerdotio Antonii de Cordoba permutando in favorem gymnasii SocietatisJesu, Cordubae constituendi.— Optat Catharina ut Societas christianos,<strong>ex</strong> hebraeorum gente conversos, ne recipiat in provincia Baetica.Bien estoi en lo que dizes que se hiziese alguna buena permutapara que en Cordoua, si Dios fuere seruido, se hiziesecasa 6 colegio.el sitioAunque de nuestra ciud<strong>ad</strong> tiene mas inconuenientesque en otras partes, no e querido dezir n<strong>ad</strong>a deesto que me escriuiste, porque no se uierta antes quese comience.Como piensos<strong>ab</strong>er secretamente quien ay que tenga beneficios,y donde, tu me escriue que tanto es lo que se a de procurar,digo que quantid<strong>ad</strong>, y de quantos auia de ser ]a casa. Yo quisieraestar desembarac^<strong>ad</strong>a para l<strong>ab</strong>rarsela. Con Geronimo de laLama solamente e h<strong>ab</strong>l<strong>ad</strong>o en ello, y dixome que era buen sitiola casa del Agua, que, aunque no tiene pared enhiesta, yo auiapens<strong>ad</strong>o que, si en la iglesia vuiera persona que entendiera enesto, que fuera muy bueno ; y que era menester mas ajuda quelapermuta para l<strong>ab</strong>rar. Tu me escriue como auia de ser, porquehasta negociar la permuta y ann<strong>ex</strong>ar los benefic/ios, aca lo1Ex transumpto in vol. F, semifolio, n. — 120. Hujus epistolae mentionemfacit P. Antonius de Cordoba, qui eam Sto. Ignatio misit, 22 Septembris1552: «Ya dias, que, uiendo quanto se sirue [Dios] de la Compania,la deseo uer en el Andaluzia; y pues parece quererse ahora seruir de mf enella, querria mucho se siruiesse de lo que me auia d<strong>ad</strong>o, y que de ello sehiciesse algiin colegio en Cordoua, auiendose alguna permuta con unacalongia y una dignid<strong>ad</strong> que yo tenia en aquella iglesia, que ualdran milduc<strong>ad</strong>os, y esto mismo desea mi m<strong>ad</strong>re, como V. P. podra uer por esa cartasuia». Epist. Mixtae,t. 11, pag. 789. Atque haec ipsa est epistola, quamibi nondum tunc nos vidisse testati sumus.Torro etsi non affigitur scriptionisdies, prob<strong>ab</strong>ile est eamdem <strong>ex</strong>aratam fuisse mense Augusto.


i SErTEMBRis 1552 759hariamos; conuiene que no trates esto con n<strong>ad</strong>ie, mas de con elduque porque ', para todos respectos estara assi.mejorMuchoinconueniente hallo, no para pararla obra, mas para quesereparase; que en Cordoua ya s<strong>ab</strong>es que mal miran yconfesos, yh<strong>ab</strong>lan enque luego daran en que en laCompania los reciben;y h<strong>ab</strong>lo en esto, por desear que fuese lo que se hiziese paraaprouechar, como ellos lo pretenden. Y uerd<strong>ad</strong>eramente, vistoel odio que en las ordenes yfuera de ellas en esta tierra lestienen , desearia que uuiese algun remedio paracaminos, y e pens<strong>ad</strong>o, siallanar losse sufre hazer alguna constitucjon parael Andaluzia, 6 otra cosa assi. No se lo que me digo; lo quedeseo, bien lo se , que es que aprouechasen mucho, y verlos enesta tierra, y muy juntoscon la iglesia de Cordoua, que a masmenester que entrase la christiand<strong>ad</strong> en ellos, que en ningunaotra parte. Dios lo encamine parasu seruicio. Tu me escriuemuy largo, como lo tracais, y si en teniendo la renta, se tomariacasa como en las otras partes, 6 lo quese auia hazer en ello.La marquesa.Copia de vna que scriue la senora marquesa de Priego alhermano don Antonio, su hijo.1318FRANCISCUS DE MENDOZACARDINALIS BURGENSISPATRI IGNATIO DE LOYOLACYPERANO I SEPTEMBRIS I5522Petit <strong>ad</strong> se mitti aliquem e Societate virum, qui oppidanos christianaevitae ac doctrinae documentis instituat..Muy-I-Rdo. serior P<strong>ad</strong>re. De el Rdo. Mtro. Polanco hauras<strong>ab</strong>ido V. P., como me d<strong>ex</strong>o en Tybuli, y assi prosegui micamino hasta llegar aqui, <strong>ad</strong>onde con la ayuda de Dios pienso1Franciscus Borgia.'2Ex originali in vol. Epist. cardinalium, duplici folio non integro,n. 20, prius 14.


760 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 13 18hallarme bien. Y porque desseo que esta gente sienta algunprouecho spiritual y corporal con mi presencia, que de entramascosas tienen harta necessid<strong>ad</strong>, seriamuy a proposito queV. P. nos enbiase algun P<strong>ad</strong>re dessa casa, que mostrase a estagente la doctrina y vida christiana, y para ello yole dare todoel fauor y ayuda que conuenga, que en poco tiempo lo podraponer en orden. Y porque terna mas calor estando yo presenteque ausente, sera. bien hazer que venga luego, quetierra es aque se puede venir a recrear estos dos meses. Nuestro Sefior laconserue en su seruicio.muy Rda. persona de V. P. guarde yDe Ceperano primero de Setiembre 1550'. A lo quemandare,F. de Mendoca, Cardinalis Burgen 2 .V. P.Inscriptio: Al muy Rdo. seiior, P. Mtro. Ignacio, prepositoCompania [de] Jesus. Roma.de la1Sic perspicue legitur; verum <strong>ex</strong> his, quae mox dicemus, epistolascripta videtur <strong>anno</strong> 1552.2Vide epist. 1284, pag. 694, <strong>anno</strong>t. 2, ubi diximus Franciscum Mendoza<strong>ex</strong>sede cauriensi <strong>ad</strong> burgensem fuisse translatum. Porro ejusdem votisIgnatium, <strong>anno</strong> tamen 1552, obsecundavisse narrat Polanco, 1. 11, pag. 559,n. 351: «Cyperanum hoc <strong>anno</strong> missus fuit Sebastianus Romei, cum aliquempeteret Cardinalis Mendozius; nec enim Sacerdos commode mitti potuit, utille optaverat. Coepit autem juxta Cardinalis mentem scholam aperire, inqua pueros legere et scribere, et aliquos eorum etiam grammaticam, omnesautem simul doctrinam christianam edocuit, quod non sine magno illorumfructu et parentum consolatione fuit», etc. Vide etiam ibid., pag. 428,n. 24. Praeterea <strong>ad</strong> annum 1552 Sebastiani Romei <strong>ex</strong>peditionem refertOrlandinus, Hist. Soc. Jes. lib. xn, n. 12. Denique aliquot citantur Ignatiiepistolae <strong>ad</strong> hanc rem spectantes, mense Octobri 1552 datae, Polanco,t. 11, pag. 429, <strong>anno</strong>t. 1; quae omnia su<strong>ad</strong>ent cardinalem Mendoza epistolamsuam, de qua agimus, non <strong>anno</strong> 1550, sed 1552 Ignatio scripsisse. Quienim fieri poterat, ut hic in re non difficili, responsum <strong>anno</strong>s duos differret,et quod petebatur, tam longo temporis intervallo nec concederet necnegaret?


5 Septembris 1552 761131»EMMANUEL GODINHOPATRI MICHAELI DE TORRESCONIMBRICA 5 SEPTEMBRIS [1552]lAcccptis litteris respondet.— De erratis veniam poscit.— Quid in AntonioBrandao deprehenderit, nuntiat. — Carpit hujus agendi rationem. — DeSimone Rodrigues.— De aliis sociis. — De perturbationibus domesticis.—De ejectis e Societate, aut eam sponte deserentibus..tJhus.Rdo. em X.° P<strong>ad</strong>re. Pax X.' Queriendoembiar la semanapas<strong>ad</strong>a a Fernan Gonzalez con las cartas, se allo indispuestovnos dos 6 tres dias; y ansy por esso, como por estar ya enbesporas de la venida de los enfermos por que esperaua, lo hedeferido hasta hora. Ellos llegaran s<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o, a la mafiana 2 . Despuesdesta, ac<strong>ab</strong>e esotra que tenia empec<strong>ad</strong>o. Recibi las deV. R., y creo que no sin compunction de mi culpa, en Ja qualconosci aver caido, pues,como V. R. dize, no ouiera de apoiarmeansy, sin primero dar parte dello. Yo me reconosco della,y de <strong>ad</strong>mittir lo prohibido, y pido queV. R. me embie l<strong>ad</strong>euo infor-penitencia dello. Sentiendo porem en el S^iior, quemar a V. R. de lo que se tiene por <strong>ex</strong>periencia de AntonioBrandon, osare a dezirlo, confiando en el Senor que dara a sentira V. R. el animo con que lo hago, tomando ansymismo ocasionpara ello de essa carta que me escreuio el P. Maximiano 3 ,a do toca lo que siente del acerca las cosas de Mtro. Simon.1Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 24, prius 136, 137, antiquitus50, 51. Charta prae vetustate attrita est, ac partim scissa: lectio tamensatis perspicua, si loca duo vel tria <strong>ex</strong>cipias.2Ms. mannana.3Cf. Epist. Mixtae, t. 11, pag. 837, <strong>anno</strong>t. 6, Litt. Qn<strong>ad</strong>r.. t. 11,pag. 317, <strong>anno</strong>t. 1.— Porro Pater Maximianus videtur hic esse, qui alibi,proprio nomine, Georgius Serrano appellatur. Vide Epist. Mixtae, t. 11,pag. 434, <strong>anno</strong>t. 1, quem<strong>ad</strong>modum Tiburtius, cujus mentio infra in hacepistola fit, est P. Antonius de Qu<strong>ad</strong>ros. Res autem quae hic attinguntur,fusius in lusitanis epistolis vol. 11 ac 111 <strong>ex</strong>plicantur, <strong>ad</strong> quas lectorem remittimus.


762 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 13 19In primis V. R., no obstante su bond<strong>ad</strong> y virtud de AntonioBrandon, sepa que a el le falta mucho de lo que por uenturaprima fronte a V. R. le parece del; y si lo quiere ver, el, quandovino de Roma con Mtro. Simon, se nos vendio por personaque alla quedaua y venia anima de nuestro P. Ygnatio, diziendonoscomo nuestro P<strong>ad</strong>re le commonicara muchas cosas muicomo nuestro Pa-particulares y intimas, y las tratara con el, ydre le encargara le avisase de todo lo de aca, y quedara concert<strong>ad</strong>oquele escreueria aca vna carta, en que dixesse esto mismo,man[dan]dole en ella lo hiziese. Y acerca del negocio de noconsentir Mtro. Simon en la regla, etc, y otras cosas que Mtro.Simon alla paso, se nos mostro aperte, que se avia siempre allamostr<strong>ad</strong>o contra Mtro. Simon, y que asylo trataua con nuestroP. Ygnatio. Y de todo esto yotras cosas tenemos nosotrosse ve de la carta de domprueua en contrario, porque, segunLeon !para nuestro P<strong>ad</strong>re, Antonio Brandon aconseio a Mtro.Simon no deuia consentir en la regla,como Mtro. Simon lodixo a Cornelio 2 .Item, el aca fue siempre amisissimo suio, nonobstante mostrar quelo era sub pret<strong>ex</strong>tu de contemporizar conMtro. Simon; porem, quien a dos senores quiere seruir, no esposible contentar a ambos. Su fragees esta: Es necessario s<strong>ab</strong>eracomodarse a los superiores, y hazerles la volunt<strong>ad</strong>; y esto conalguna poca color de subjectarseles y sentir lo mismo que ellos;porem las pal<strong>ab</strong>ras son tan claras y la obra, que la color quedigo queda como serimonia, etc. Y esta es su manera de tratary destentar los tent<strong>ad</strong>os, y otros modos y pal<strong>ab</strong>ras semeiantes.La carta que dezia que le avia de embiar nuestro P. Ygnacio,hasta hora no la hauemos visto, ny vino; de modo que con suyda a Roma elprocuro quanto pudo, y tr<strong>ab</strong>aia laspor manerasque buenamente puede acreditarse, haste venir a ter para sy loque Maximiano escryui quele dixo acerca s<strong>ab</strong>er las cosas de laCompania, que, avnque ansy fuera, no esta bien a vno pensarlode sy, quanto mas dezirlo: lo que yo atrebuio al concepto quedeclare a V. R. quando llego aquy de Salamanca, dandole breuementeinformacion del, y despues que esta alla, em algunas12P. Leo Henriques.P. Cornelius Gomes. Epist. Mixtae,t.n, pag. 747, 802.


5 Septembris 1552 763cosas el P. Miron y nosotros se lo avemos enxerg<strong>ad</strong>o mucho,vltra la antiga <strong>ex</strong>periencia desto.Ytem de sus parentes, creiendo que no le dagnan,es muiacerca des-amigo. Tr<strong>ab</strong>aia mucho de estudiar, y con afecion; yto, del studio, truxo de Roma vna instrution de nuestro P<strong>ad</strong>reYgnatio,de como vn studiante se avia de aver en el estudiar';y como si todos los stomagos fuesen los mismos, y capaces devna mesma medecina, ansylassempro el por toda la casa; elqual modo no pode conuir a todos. Y a el es cierto le tienehecho mal, porque nuestro P<strong>ad</strong>re no dio la tal instruction paraaquellos que podrian mas infermar con la tal medecina, sinopara personas que los superiores iusgarenen el Seiior no leshaze mal el studiar, y en quanto no se ve en ellos lesque hazedaniio, como mas claramente nuestro P. Ygnatiolo dize en vnacarta que vino para el P. Vrbano 2 siendo, rector, de como seavia de aver en esto y en otras cosas semeiantes con loshermanos,la qual yo tengo. De manera que esta es la remormacionque de Roma nos truxo, juntamentecon nos deminuir en serd<strong>ad</strong>o M. Simon a fuentes, huertas y obras con la cerquita de lacasa de Roma, el suelo de la qual se aplanaua con cierto instrumente,y que si vieramos huna pared della que costo pierto de3duc<strong>ad</strong>os, no nos espantaramos de lo de aca. Esto er<strong>ad</strong>esculpando a Mtro. Simon, y lo dixo a mi ya Luis da Gram.Ultra otras cosas, como de lo mucho quele conmonicaranuestro P. Ygnatio, muchas destas cosas yo se las imputo a ygnorancia;mas el me perdone, que yo no puedo d<strong>ex</strong>ar de dezir loque de verd<strong>ad</strong> siento en el Serior, avnque no sin pena 4 y fastido,por ser dezir de otro, deuiendo con mas razon occuparmeen dezir lo mucho que ay em mim. Dios nuestro seiior me perdoneel modo de dezirlo, sy en ello de alguna manera hay cul-1Ignatiana haec documenta h<strong>ab</strong>entur in Ccirtas de San Ignacio,t- II, pag. 557-564-2P. Urbanus Fernandes, rector collegii conimbricensis, qui etiam«vicem <strong>ab</strong>sentis P. Simonis supplebat». POLANCO,t. 11, pag. 357, n. 395.Jam epistola, cujus mentionem Godinho facit, edita est in Cartas de SanIgnacio, t. 11, pag. 354-361, diemque praefert 1 Junii 1551.3 Lectio dubia. Videtur dicere VI es4 Ms. penna.


764 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 13 19pa; mas en la intencion confio en el Senor que no la ay, porquesolamente pretiendo realiter s<strong>ab</strong>er V. R. y nuestro P. Ygnatio loque ay en 61, y despues hagan lo que vieren ser mas seruicio denuestro Senor. Estas cosas, y ansy averenlo hecho odioso acaa.tres tent<strong>ad</strong>os, que fueron los que consiguo lleuo quando fue, yansy de su spirito, por lo qual de todos los que alla son, avi<strong>ad</strong>e ser mal tom<strong>ad</strong>o, nos mouieron a alterar lo que V. R. d<strong>ex</strong>a •ua asent<strong>ad</strong>o; mas agora por las misma[s] razones nos inclinamosa que se quede antes alla con Maximiano, y nos parecemui meior queesteia alla, sin venir tan prestoacaa. V. R. hagaagora lo que en el Senor meior le pareciere, que esso ternemosser la volunt<strong>ad</strong> de Dios, a quien deseamos de verd<strong>ad</strong> seruir ycontentar.Aqui van dos cartas mias para Antonio Brandon: vna a.effecto si ouuiere de quedar, y otra elpor contrario. V. R. lepodra dar la que le pareciere; pero quedando, como pensamos,V. R. ordene alla que queden el yMaximiano de manera orden<strong>ad</strong>os,que se ayan bien, avnque no podra ser, sin ellos entenderemel poder que V. R. tiene de nuestro P. Ygnacio. V. R. loveia, puesto que de sus cartas colligo ter V. R. comonic<strong>ad</strong>o algocon Antonio Brandon; y desta manera, menos mal es s<strong>ab</strong>erloMaximiano, en cuyas manos la cosa esta mui mas segura; ysiendo ansy, V. R. se lo deue hazer ter secreto in virtute obedienciae;y cuando no, V. R. me escriua el modo que los tengode screuir que tengan, digo del cargo y autorid<strong>ad</strong> que c<strong>ad</strong>a vnodeue ter. Y sy V. R. se les comonicare, seria bueno me escreuiesede que cosas yhasta ond[e], para, conforme a esso, s<strong>ab</strong>erhasta quanto me puedo <strong>ab</strong>rir [con] ellos, y el poder que quedaa c<strong>ad</strong>a vno.Aca avemos mir<strong>ad</strong>o por los que podrian yr, para con su<strong>ex</strong>[emplo] ayudar a ]os otros, y no allamos sino dos de los gram[at]icos,scilicet, Joan de Melo y Gaspar Roiz, que yran!como veniere de su peregrinacion.Miguel de Sosa esta ya de todo nuestro, y con mui granconoscimiento; <strong>ad</strong>eo, que se espanta de sy mismo. Siempre tuuimosdel esta esperanca, porque conosciamos del ser vna palom-1Cf. Polanco, t. ii, pag. 698, n. 619, et pag. 716, n. 646.


a, lo que no es de los otros, y porreduzir.5 Septembris 1552 765eso son mas deficiles deVeia V. R. essa carta de Manoel Fernandez parael P. Miron,y asy ella como la de Maximiano la y de Cornelio me torneV. R. a embiar. Tambien embio a V. R. la que ahora meescreuio el P. Brandon, para que V. R. veia, segun por ellaparece, que no tomaua mal su venyda, antes yo creia le haziafauor en ella, y que ansy lo tomaria 61, por tener muchas vezespedido le mandasen venir. Acordaseme agora que d<strong>ex</strong>e de remetirsu venida a V. R. la otra vez, porque casy tenia porcierto que V. R. seria ya en Santiago *,conforme al rec<strong>ad</strong>o quevino porel hombre que torno a tomar a V. R. en el camino.Ya en la otra escriuo que avera dias que Migel Gomez seralleg<strong>ad</strong>o a Salamanca, y por esso no se ha embi<strong>ad</strong>o otro companeroa Mtro. Simon ". Con la partida de don Theotonio y BelchiorLuis, nos holgamos; quiera N. S. se quieten con esso.Ahun ayer partio vn hermano con el macho, porque andamosbuscando persona de fuera para leuarlo, y no la allamos; por 61escreuy y escreuieron algunos cartas, de que bien pueden aprouecharse.Encomendeles, manda[n]doselo, lo que V. R. meescrive, para que esten a todo lo que dellos despusiere, etc. Pareceseria bueno daquy a pocos dias apartar a don Theotoniode Belchior Luis, poniendolo 3a do esta el duque, porque sy allyno aprouecha con 61 y se quieta, no se a do lo podraA hazer.Manoel Leite, que esta en el Alguarue, es mui necessarioponerle en aquellas partes, como en Alcala, porque en ningun<strong>ad</strong>estas partes aca tiene luguar. En elAlguarue esta mui maltom<strong>ad</strong>o, por riguroso y aspero. Es necessario mandarle venirde alli, y por esso conuiene darsele luego salida. V. R. vera loque en ello se hara, y escriua que manera se terna para aver deir para Alc[ala?], digo para que alla seia acept<strong>ad</strong>o.A carta da casa de probacao, se a V. R. parecer, pode tornarCf. Epist. Mixtae, t. 11, pag. 732-734, 806, 838.Epist. Mixtae, t. 11, pag. 19 et 20.3Ms. poniendo.— De Theotonio de Bragan^a saepe agunt Epist.1aMixtae, t. n, 111 et iv. Illum a Melchiore Luis sejunxit quidem Borgia etin Italiam <strong>ad</strong> Ignatium misit, qui tamen in illo recte instituendo tempus etoleum perdidit. Theotonius, e Societate egressus, in Portugalliam remeavit.


766 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1319a vir Antonio Brandao: se a ve, logo a de conhecer que sehizo acaa.Al P. Tiburtio dixe, que escreuiesse ciertos inconuenientes,por lo qual no la he mostra, ny ay a siquien, no se fuese a donGonzalo l al , qual seria por uentura meior dezirselo de palaura,y ansy se podria dezir alla, 6 seruira para este effecto essa cartaque escriuo a los hermanos, en quese lo declaro, y de otra manerapuedese romper.Acerca de Luis Gonzalez 2me occore declarar a V. R., que,como del dependen algunas cosas de la corte, como informacionesde lo que tenia trat<strong>ad</strong>o con el cardenal 3 , el rey y obispo dePortalegre 4 no, puedo d<strong>ex</strong>ar de recorer a el para informarme,y avn ver en ello elparecer que tenia, y en que se fundaua: poresso V. R. deue largarme licencia para ello. Commonique V. R.con Denis, para que, conforme as que delle conhecer, veia V. R.como se aia de dispor delle. Despues de tener escripto la primeracarta a Antonio Brandon, vy que bastaua, porque, como quedarpor ahora, despues se le podra escreuir que se esteia ansycon palauras de credito.Juan 3 Hernandez y Fernando ya son bueltos de Euora, ypasaran por esta ciud<strong>ad</strong>. Escriuiome Hernando vn escripto, enque dezia que el P. Miron le avia solt<strong>ad</strong>o los votos: 110 se syes verd<strong>ad</strong>. Tambien me pediale diese cingo6 seis libros, y vnacama de ropa que truxera quando entro: el avra 111 <strong>anno</strong>s queentro; aqua asentamos darselo, mas despues no mando a buscarlo.En caso semeiante, me holgaria s<strong>ab</strong>er de V. R. lo que sedeuria hazer. Ia es venido rec<strong>ad</strong>o cierto que esta vna naue de laIndia en las illas; otros dizen que mas, presto ternemos cartas,ylas embiaremos a V. R. como venieren.Al presenteme no occure otra cosa, sino que V. R., por lapassion de X.°, tenga por mui emcomend<strong>ad</strong>as mis muchas necessid<strong>ad</strong>es.De Coinbra 5 de Setiembre. Las predicas en el refec-1Ms. g. co vel forte g. l °. Est autem P. Gundisalvus de Sylveira.234P. Ludovicus Gon^alves da Camara.Henricus, Joannes III frater.Julianus de Alba, vel de Alva.8Nomen hoc, compendio scriptum, perspicue legi non potest. Ideodubitamus utrum legendumsit Joannes an Franciscus.


25 Septembris 1552 767torio coren ya: ayer anoche hizo Juan de san Migelvna buenaplatica, qui vos audit, me audit l . Dia de nuestra Senora predicaen la see, y noche hara don Gonzalo vna a. pratica de voto paupertatis,id est, desta virtud y bienauenturanc.as. Seruus indignusSocietatis,Manuel Guouinho 2 .I3SOMARCELLUS CERVINICARDINALIS SANCTAE CRUCISPATRI IGNATIO DE LOYOLAEUGUBIO 25 SEPTEMBRIS I5523 .Ignatio officiose rescribit. — Quod socios Eugubium mittat, gratias agit.—Rdo. M. Ignatio,etc.Sodalium numerum avet scire.Ho riceuuta la uostra lettera de 17 delpresente, et perche quanto a don Siluestro s non m' occorre diraltro, vi ringratiaro solo della deputatione, quale mi scriuetehauer fatta de uostri fratelli a mia instantia. De quali disegnandoio seruirmene in questa chiesa s (a chi mi par esser prima obligato,per la cura che ne tengo, che a Montepulciano 6 ho fatto),1Luc. x, 16.2A tergo alia manus scripsit: «Dei tempi vltimi del B. Ign


768 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1321preparar qua le stanze et tutto quello che bisognara per loro.Onde potretefar star in ordine lidesignati, percioche, essendosollecitato il ritorno mio da nostro Signore, penso uerso ilprincipiod' 8. bre\ piacendo a Dio, mandar inanzi alcuni caualli conparte dela fameglia; de quali caualli ne torner<strong>anno</strong> poi certiindrieto, et potr<strong>anno</strong> seruir' a condurre li uostri qua,che cosiordino, desiderando uederli accomodati auanti la partita miaper il meglio loro. In tanto sarete contento auuisarmi il numerodi quelli che har<strong>anno</strong> da uenire ! et salutate tutta la casa in mio,nome. Che nostro signor Dio conserui voi et noi inDal <strong>ab</strong>batia d'Agubbio alli xxv di 7. bre 1552. Vester,M. Cardinalis Sanctaesua gratia.Inscriptio: Al Rdo. M. Ignatio de Loiola, preposito delaCompagnia di Jesu, etc, inRoma.1391JOANNES DE SAN MIGUEL[PATRI LUDOVICO DE GRANAOLISIPONE MENSE OCTOBRI 1552]2.Intimo doloris sensu statum, quo res Societatis in Portugallia versantur,lamentatur.— Patrem Ludovicum de Grana urget ut pro optima causastet, et suspiciones de eo conceptas repellat, litteris, quae regi ostendipossint, conscriptis.tJhus..O amor e vniao de Jhu. X.° e a paz de seu samto speritoseia senpre em nosas almas. Amen. P<strong>ad</strong>re meu, depois que de1Numerum et nomina eorum, qui Eugubium <strong>ab</strong> Ignatio missi sunt,alibi <strong>ex</strong>pressimus. Polanco, t. n, pag. 441, n. 57, <strong>anno</strong>t. 3.2Ex transumpto coaevo in vol. F, duplici folio, n. 282, prius 527. —Non inscribitur epistolae, cui viro e<strong>ad</strong>em data sit: nobis autem videturP. Ludovico de Grana. Ouae enim in ipsa continentur, illi conveniunt, dequo scripserat Polanco, t. 11, pag. 716, n. 645: «P. Ludovicus de Gran<strong>ad</strong>ux eorum credebatur, qui rebus P. Simonis favebant; tamen, quod <strong>ad</strong> st<strong>ab</strong>ilitatemin Societate pertinet, solidus inventus est a P. Joanne de SanctoMichacle, et in obedientia P. Ignatii, immo, si <strong>ex</strong> Portugallia ejectus esset,se sperare dicebat, vel in regno Castellae vel Romae <strong>ex</strong>cipiendum». Vide


la partie chegei aquia Lixbona, acheiMENSE OCTOBRI I552 769nosas cousas tao embarac<strong>ad</strong>as,que nao sei que diga. C<strong>ad</strong>a dia vejo mais males e achomais que chorar, vemdo a pouqua lcald<strong>ad</strong>e que gardaoa N. S.muitos que eu cuidei que puserao suas c<strong>ab</strong>ecas pola homra deseu samto nome e pola Companhia de Jhu. E porque jae taopubrica sua pouqua firmeza, nao poso deixar de ter pera mirn,que a muitos tempos que estao emcubertas as imfermid<strong>ad</strong>esque agora se descobrem ,porque nao e posibel que tao derepemte tamtos males e em tamta gemte jumtamemte nacesseme se publicasem.Vejo as cousas de maneira, que me poem suspeita que se <strong>ad</strong>e desfazer a Companhia em Portugal, porque esta toda per<strong>ad</strong>ar comsigo em terra; e o que mais simto e, que os que aviaode por os hombros pera a sustemtar, a derribao e comculcao,pomdolhe os pes porsima, sem se acordar do que a Jhu. X.° N. S.ten prometido e profess<strong>ad</strong>o, pois mestre Simao, a quem N. S.emtregou nas maos a fundacao nela neste rreino, destrui enhum dia quamto aedificou, com emviar capitolos comtra mestreIgnatio a el rei, imfamandoo de ambisioso, e ignoramte,e apaixon<strong>ad</strong>o,como mais largamente s<strong>ab</strong>ereis quando o tempo der aiso mais lugar, tr<strong>ab</strong>alhamdo por estes meos ganhara vomt<strong>ad</strong>edel reipera tornar a Portugal, sen olhar o que a obedientiaquer dele, e o mao <strong>ex</strong>emplo que da aos que s<strong>ab</strong>em o institutoda Companhia, que e nao procurar nimgem por nem si poroutra pesoa mudamca de regiao,nem cargo,nem outra cousa alguma,maxime contra a <strong>ex</strong>pressa vont<strong>ad</strong>e de seu geral; e tomandopera <strong>ex</strong>ecucao de sua propia vomt<strong>ad</strong>e aMigel Gomez por seusoliscit<strong>ad</strong>or, e por avog<strong>ad</strong>os e feitores a pesoas deste reino, quenao e mester de nos nomear, porque s<strong>ab</strong>eis quem podem ser,alegamdo com muitos do colegeoque deseiao sua vimda e quefolgarao de ser ele restetuido no cargo que teue, amtre os quaesalegao comvosquo, como com a c<strong>ab</strong>eca de todos.epistolam ipsius San Miguel <strong>ad</strong> Patrem Godinho, quam edidimus supra,Epist. Mixtae, t. n, pag. 794, in qua de P. Grana agitur. Non immeritojudic<strong>ab</strong>is praesentes litteras post illam epistolam, <strong>ad</strong> praedictum Patremurgendum et in bono proposito confirmandum, <strong>ex</strong>aratas fuisse.— Ad scriptionisvero tempus, quod attinet, vide quae diximus in laudata epist. vol. II,pag. 794.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 49


770 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1321Vede, p<strong>ad</strong>re men em, quem posestes vosas afeicoes, e porquem deramastes aslagrimas que vos parece que forao caus<strong>ad</strong>e desgostarem de vos vosos superiores, posto que nao foi odesgosto por iso, como jauos tenho dito, senao porque, conhecemdoos humores de mestre Simao, Ihes pesaua muito vertamta afeicao pera com ele,a hum omem tido em casa na contaque vos soes tido, de prudemte e virtuoso, o que com vosaautorid<strong>ad</strong>e podiesfazer muito por huma parte e por outra.Nao poso deixar de semtir muito ver que alegao comvosquo,pera conflrmacao de seus pec<strong>ad</strong>os publicos,e heme testemunhaJhu. X.° que nao uos escreuo isto sen muitas lagrimas,porqueamtre todos os irmaos vos tenho em meo de minhaalma, pelo muito que uos deuo, como a meu paie superior quee como a homem que eu tenho pera mim que desej<strong>ad</strong>efostes ',nao ofemder a Deos, e que pora a vida por sua glorea e homra,e que nao cometera vileza comtra a Companhia de Jhu., primcipalmentecremdo, como creo, que soes inocemte, e que vosalevamtao o que nao e. Por amor de N. S. que uos purgeis doque vos impoem, digo de mostrar que fauoreceis a mestreSymao, pois claramente vai comtra mestre Ignatio, e attemdaesa pedra domde fostes sac<strong>ad</strong>o, pois mestre Ignatioe o que uosgerou na Companhia de Jesu, e que asi o escreuaes ca, peraque a el rei se lhe mostre como vos nao comsemtis no que sempec<strong>ad</strong>o nao se pode fazer, que e tornar mestre Simao a Portugalcontra a vomt<strong>ad</strong>e de seu superior. Muitos outros culpaocomuosquo, os quaes ca descuipamos quamto poder ser, porquetemos que sao innocemtes, ou, quamdo mais, pecao porignorantia, e da desculpa que qua se deu, com dizer as virtudesque neles ha, toma o principal defemsor de mestre Symaoargumento pera fauorecer, com dizer que, poys tao boons homensestao por sua parte, que nao e mal feito fauorescelo. Tr<strong>ab</strong>a-Iharao qua muito por restetuir Migel Gomez a Compagnia, enao seruio de mais que de s<strong>ab</strong>er ele o que qua tratauao, e estarpeor do queamtes estaua.1Rector collegii conimbricensis fuerat Ludovicus de Grana, quo temporeConimbricae San Miguel vers<strong>ab</strong>atur. Epist. Mixtae,t. 11, pagina484, 485.


1552]22 OCTOBRIS 1552 771Nao mais, senao que Jhu. X.°, noso Deos e senhor, que, semdoDeos imcorruptiuel, se vniu com nosa corrupcao por nos vnirem hum semtir e en hum querer e conformid<strong>ad</strong>e, nos de a todoso seu samto esperito,com cujavirtude se destrujaen nos nosopropio querer, e se plamte en nosas almas seu amor, vt omnesunum sapiamus, unum dicamus, vnum sentiamus, ipsum scilicetJhum. Christum, crucifixum ac passum pro peccatis nostris.Amen.A tergo: Trell<strong>ad</strong>o de huma carta do P. Joannes de S. Miguel.13««ELPIDIUS UGOLETTIPATRI IGNATIO DE LOYOLA[PATAVIO]|22 OCTOBRISl .Juvenis quidam a cardinali theatino, Joanne Petro Caraffa, mittitur, apudob incommodanostros — in collegio diversaturus. Id Elpidio displicet,<strong>ex</strong>inde oritura.— Quid in domino Bernardino, e theatinorum familia, anim<strong>ad</strong>vertat,quae probantur.— sibi non Optimum cujusdam juvenis <strong>ex</strong>emplum.—Ignatii responsum <strong>ex</strong>spectat.tJhs.Charissimo P<strong>ad</strong>re. Li giorni passati, quando don Bernardinode Theatini 2 uene costi, concerto con certi suoi dil cardinalTheatino 3 di mandar un giouen' in qua al studio, che staua incorte dil cardinal. Fra pochi giorni uenne in qua quel indiano,capell<strong>anno</strong> dil cardinal, et negocio son monsignordella Trinita4 et don Bernardino la uenuta di questo giouenne, perquanto ho potuto <strong>ad</strong>esso conprehender' delle parole di esso donBernardino, ch' auanti non ne sapeua niente. Andando io questigiorni a Venetia, monsignor mi parlo di questo giouenne, dicen-1Ex originali in vol. E, unico folio, n. 45, prius 75.2Quis fuerit dominus Bernardinus, e religiosa theatinorum familia,plane nescimus. Ad eumdem scriptam fuisse <strong>ab</strong> Ignatio epistolam suspicamur,quae inter ejus Cartas, m, t. pag. 432 et 309 reperitur.3Joannes Petrus Caraffa, qui postea, pontif<strong>ex</strong> creatus, Paulus IV dictusest.4Andreas Lipomanus, prior Smae. Trinitatis.


772 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1322do, a quel che puote intender',che staria in cas<strong>ad</strong>i questi pretti,ma che si praticasi in casa che aiutasimo 1' in spirito, etc. Io,non intendendo ben la cosa, disse che fariamo iaS. S.quantocommandaua. Adeso mo ilgiouen'e uenuto da Roma con letteredil cardinal a monsignor de raccommandation', con altre dediuerse persone,fra le qualle ui e una di frate Augustino, pregandoloche uogli usar' di la sua solita charita con questo giouenne,etc.Ce anch' una d' un suo zio l dil giouenne per M. don Bernardino,doue li da la cura dil suo nepotte. Monsignor, mossoper la lettera dil cardinal, ci la mandd a mostrar', et cidipoi hamandatto ilgiouenne, dicendo che non si puo far de manco,perch' il cardinal 1' ha raccommandatto, et che lo uogliamo tegnir'in casa come un di noi,et trattarlo con tutte lecarezze etaltri modi che ciascun del' altri e trattato, con intention anchor'che potriaesser' della Compagnia. Ouesta cosa, non potendorifutarla, mi he statta come (si la R. V. puo pensar') di grandissimodispiacer ; primo, per hauer' de tener' in casa uno,2ilquaile non cognoscamo, dediuersa profession',nella medesimatauola, nel ragionar' et tutt' altri bisogni di casa, et che, si persorte simalassi, bisogneria impedir' uno che studia per seruir'al Signor, per attender' a lui, che non si sa perche studia, etc;2. , per esser' mandatto in gouerno a don Bernardino; 3. , peresser' cosa dil Theatino; 4. , per non ueder' troppo speranzaper poterlo tirar a esser' della Compagnia.Quanto a don Bernardino, ia R. V., sapera che lui e moltocontrario a duoi cose, per mezzo delle qualle mi par' chil Signor'sidegna far' gran frutto per instrumento della Compagnia, cioeal communicarsi spesso,et alP <strong>ex</strong>ercitii. Et questolo so, fra Psuole confessarsialtre persone, per il nostro fornaro, il qualleogni 8 giorni, et quando era quiui M. Andrea 3 si, spesso consegliauacon don Bernardino, perche li fa il pan' anchor a lui,et don Bernardino sempreli disuassi la communion, dicendo che1Ms. cio.2 Ms. dispiciar.3P. Andreas Frusius, qui, <strong>ab</strong> Ignatio Romam evocatus, Polanco,t. II,pag. 475, n. 139, «recessit Venetiis... 17 Septembris». Polanco, ibid.,pag. 488, n. 176.


22 OCTOBRIS I552 773non era cosa de laici il communicarsi spesso.Et lui replicandoche, quando si communicaua, senteua piu gran consolacion' etferuor' nel seruicio dil Signor, esso li rispondeua che non si uoleuaseruir' a Dio perilgaudio,et ch' era andar' alla communionpiu per quella consolacion ch' per altro, etc. Et benche per questeparolefussi reffredatto il fornaro et ritiratto <strong>ad</strong> ogni messe,per gratia dil Signor, parlando con me, 1' ho confirmatto, etuole piu presto seguitar'il ben comminciatto, che lasarsi uoltar'per paroled' altri.Anchor' quel giouenne napolit<strong>anno</strong>, legista, che ha fatto 1'essercitij (bench', impeditto della malatia, non ha potuto finir')perch' era raccommandatto da don Caetano, superior'ch' era inNapoli, a don Bernardino, auanti che li facessi, lo dimando <strong>ad</strong>on Bernardino, et lui quanto puotte ho 1' dissortto, et dipoi,essendo in tratto a farli (perche hauea potuto piu il spirito dilSignor che 1' guidaua) in una casa uicina alla nostra chiesia,spesseuolte 1'aspettaua quando ueneua a messa, et lo disu<strong>ad</strong>eua,et che bastaua a lui saper' che si deue amar' Iddio et il prossimo,etc; et similmente, perche si communica ogni 8 giorni, spesseuolte la dissuaso alla communion. IIgiouenne per gratia dilSignor, hauendo sentito mir<strong>ab</strong>il frutto nelli esserciti et continuamentenel communicarsi, sta molto refredatto con don Bernardino,et uoleua mostrarsili piu aspero;ma io lo retengo, perchenon paressiche uiene da noi, et lui, come molto prudente,lodissimula. Sta tanto quest<strong>ab</strong>enedetta anima accesa nel seruitiodil Signor',che quelliche puo, cerca tirarli alla santissima communion'ogni 8 giorni;e tanto desideroso che tutti facciano 1'essercitii, che uuole donar', a chi le uorra far, camara et le spesse,in tanto che li far<strong>anno</strong>.Dil cardinal mi rincresce che questo giouennesia mandatto,perche, parlando con don Bernardino, ho sentitto dirli (perchel<strong>ex</strong> <strong>ab</strong>undantia cordis os loquitur ch' ) al cardinal non piacenoalcun' delle nostre cose, et mi dubito che non li scriua questodil modo che se uiue in casa, non perche creda che ui sia cosache non sia de edificacion' a chi le sa cognoscer',ma perche nonuorria che sapessino le cose della Compagnia quelliche non si1Matth., xii, 34.


774 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1322uogliono di esse edificar', come seria delle penitentiech' in tauolao altro tempo si f<strong>anno</strong> per li errori dil parlar, etc; le quallenon mi par' ben che sidiuulgheno per corte dil cardinale.Quanto al giouenne, perch'auanti che stessi in corte dil Theatino,e statto con quelli di Somasca, et s' io uorro agiutarlo infar' che si confessi et communichi spesso, o che faccia 1' essercitii,subito lo uorra communicar' con don Bernardino, et cosinon si fara niente; che siquesto impedimento non fussi, hariapuoi qualche speranza ch' ilSignor ne cauassi frutto. Et anchor'con tutto cio spero che sua maesta ci aiuttara per mezzo dellorationi di V. R., la qualle prego per amor' dil Signor'me uogliascriuer' quel ch' in questi trauagli ho da far', et come miho da gouernar' in ogni cosa. Che questo li scriuo, non perch'io non ami et reuerisca don Bernardino in ogni cosa, comep<strong>ad</strong>re, ma perch' in questa contr<strong>ad</strong>itione non mi piace,et desiderochel Signorli dia a cognoscer circa cio quel che sin horanon ha cognosciuto;et io alcune uolte 1'haria <strong>ad</strong>monito di questosuo modo di proceder',senonche mi par' cognoscerlo chenon ciede troppo uolentieri,si come ho uisto che ha fatto conaltri superior' suoi in scientia. Dil giouenne mi ho alargatto,acioche, si ui fussi qualche constitution' che non si puotessiriceuer' nissuno nelli colegii della Compagnia,seria <strong>ad</strong>esso tempod' usarla, o vero se M. don Giacobo ! ha di tornar' a Bologna,si com' ho intesso, et potessi arriuar' sino da monsignor,credo che facilmente impetraria di leuar' questo giouenne de qui,o almeno che non ne metessi piu, perch' un altro, anchorchemonsignor [lo] sustenta qui in P<strong>ad</strong>oua,lo fa uenir' a disnar'et cenar' qui con noi, et dipoi ua a dormir' <strong>ad</strong> un' altra casa, etsera facil cosa che quest'altro ci intri, per non hauer' il fastidiod' andar' doppo cena a dormir' fuora. La R. V. mi scriua peramor dil Signor quanto circa queste cosa ho da far', ch' ognicosa faro.Elpidio.lnscriptio: Al P<strong>ad</strong>re don Ignaciode Octobre. Elpidio.solo. Manu P. Polanco: 221P. Jacobus Lainez.


25 OCTOBRIS I552 775I3«3PETRUS SEVILLANOPATRI IGNATIO DE LOYOLAMETHYMNA CAMPI 25 OCTOBRIS I552! .Praeclara civium <strong>ex</strong>empla et liberalitasin pauperes.— Societatis gymnasium<strong>ex</strong>struere curant diligenter.— Sociorum numerus. — Candidati.fJhus.La gracia y paz de Jhu. X.° N. S. sea siempre y crezca ennuestros corazones. Amen. Despues de h<strong>ab</strong>er escrito el mespas<strong>ad</strong>o a V. P. ,escribire lo que de nuevo se ha ofrecido ,ahonra y gloria de N. S. ,al cual sean siempre d<strong>ad</strong>as las graciaspor Jas continuas mercedes, que de su mano nos vienen; puesansi dispone sus negocios, que, dando Iugar a nuestra propiasu santo nombre en todo.confusion, es glorific<strong>ad</strong>oEl fruto, que con la predicacion del P. Baptista 2 y <strong>ex</strong>hortacionesde los P<strong>ad</strong>res y hermanos es servido N. S. hacer eneste pueblo, es cosa grande; y tanto, que es voz en el puebloque, despues que estan aqui P<strong>ad</strong>res de la Compania, tienenquieta muchos su conciencia, y ellos mismos dicen que les pareceque han salido de el lugar de tinieblas a lugar de la luz.Son muchos los que todos los domingos confiesan y comulganen nuestra casa, no teniendo de antes costumbre de confesarse,ni aun los dias de pascua.Veese bien la devocion del Senor en ellos; pues merc<strong>ad</strong>eres,que no s<strong>ab</strong>ian, segun ellos mismos dicen, sino jugarsus haciendas,vestir y comer muy esplendidamente, agora se visten muyhonestamente, dejando las galas y traxes superfluos, visitandocon sus mismas personas a los pobres y enfermos. Y asi ayalgunos de ellos, que, por no poder entre dia por sus ocupaciones,andan con una lenterna por la noche a visitar los enfermos,y esto hacen de noche, por no poderacudir a estas nece-1Ex originali in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>r. 1541-1552, duplici folio, n. 81,prius 463.1P. Joannes Bta. Sanchez.


776 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1323sid<strong>ad</strong>es en el dia. Donde hacen limosnas con tanta carid<strong>ad</strong> ylargueza, que se muestra bien quan magnifica ha sido la manode N. S. en hacerles mercedes; pues ha h<strong>ab</strong>ido varios de ellos,que, con no s<strong>ab</strong>er sino buscar nuevas invenciones para sus tan<strong>ex</strong>esivos traxes, agora se emplean en hacer muchas camisas,sayos, mantas y otras cosas para pobres; por manera, que, elque tenia dos docenas de jubones afbrr<strong>ad</strong>os en felpa y <strong>ab</strong>oton<strong>ad</strong>osde oro, y gran numero de sayos y capasaforr<strong>ad</strong>as enterciopelo, y calzas bord<strong>ad</strong>as de oro y plata,ha convertidotodo esto en vestir a los elpobres, que mismo and<strong>ab</strong>a a buscar.Hombre ha h<strong>ab</strong>ido, de estos que digo, galanos del pueblo,que, yendo a visitar a un enfermo, y hallandolo con necesid<strong>ad</strong>de camisa, se llegoa un rincon, y desnudandose de la que eltenia vestida, se la visito al pobre. Cosa ha sido muy paragloria de N. S. y edificacion del pueblo,ver a los tales renunciarlas conversaciones pas<strong>ad</strong>as, juegos y negocios peligrosos,en que tantos dias h<strong>ab</strong>ian vivido.Agora, con no ser tiempo de feria y estar gran parte delpueblo ausente en otra feria, se junta gran numero de merc<strong>ad</strong>eresy ciud<strong>ad</strong>anos del pueblo en nuestra casa las mas de lastardes, donde les hace una platicael P. Baptista,6 un hermano,<strong>ex</strong>hortandoles a la reformacion de sus animas, a la comunicacionde los sacramentos, a la carid<strong>ad</strong> con sus pobres; y entodos ellos parece que N. S. es servido quel<strong>ad</strong>e fruto de cientodoctrina de su pal<strong>ab</strong>ra.Muchos desean quese hiciese en este pueblo un collegio,donde hubiese mayor numero de hermanos, y estudios, paraque los del pueblo, asi en letras como en virtud, fuesen aprovech<strong>ad</strong>os.Y asi muestran la volunt<strong>ad</strong>, que tienen, en la obra;pues con toda diligencia posible an busc<strong>ad</strong>o, para que tuvieseefecto su deseo, un sitio en elpueblo, en muy buen lugar,porque por la una parte es hacia la Rua, donde concurrenlos que negocian, y por la otra el muro, que sale al campo.Viene junto una iglesia harto grande y muy bien l<strong>ab</strong>r<strong>ad</strong>a; esparroquia de Santiago; los clerigos y cofr<strong>ad</strong>es de ella nos vinierona rogar quelos <strong>ad</strong>mitiesemos, y nos hicieron una escritura,sin que nosotros nos obligasemos a la menor cosa del mundo,dandonos en ella facult<strong>ad</strong> para que <strong>ab</strong>ramos una puerta a la


2$ OCTOBRIS I552 777iglesia, que salga al colegio, que se anda negociando l<strong>ab</strong>rar,para el servicio de la predicacion y <strong>ad</strong>ministracion de sacramentos,y para todo lo que mas nos pareciere; lo cual, un diaantes que se negociase, h<strong>ab</strong>ia parecido ser cosa imposible poderlonegociar a Rodrigo de Duenas, que es aquel merc<strong>ad</strong>er, acuya instancia vinimos a este pueblo x . Y como a otro dia nosviniesen a rogar los clerigos de la iglesia para quelo acepta.semos,lo tuvo por cosa venida de la mano de N. S., pues lo queel favor humano facilmente no pudiera alcanzar, con el deN. S. sin ningun tr<strong>ab</strong>ajose alcanzo.Lleg<strong>ad</strong>os que sean estos senores devotos de la Compania,que tratan de que se l<strong>ab</strong>re el colegio, porque algunos de ellosestan ausentes, con el favor de N. S. se ac<strong>ab</strong>ara de negociar, yse entendera en quese edifique.El numero de los P<strong>ad</strong>res y hermanos, que estamos en casa,somos 20, cinco de ellos sacerdotes.Los estudiantes se aprovechanmucho, asi en espiritu como en sus estudios; leese ahorala logica con toda diligencia, teniendo de ella sus conferenciasc<strong>ad</strong>a dia y conclusiones Jas fiestas. Los demas hermanos tratande mortifkarse, de modo que antes han menester freno queespuelas, procurando en todo el conocimiento propio. Haserecibido en este mes de Octubre, despues de h<strong>ab</strong>er hecho losejercicios y d<strong>ad</strong>o muestra bastante de buen subjecto, un her-conocido hermano de unmano, natural de este pueblo y muy cual ha sido grande edificacion a la demas gente y escambio, elbuen subjecto.Tambien se ha recibido otro hermano, hijo deun merc<strong>ad</strong>er de este pueblo, el cual, con tener yaotros doshijos en la Compania, lo ha recibido con muy gran consolacion,y es de los principales del pueblo, y entiende en la edificacionde nuestro Colegio, como vecino de los mas principales;elhermano esmuy h<strong>ab</strong>il y s<strong>ab</strong>e razon<strong>ab</strong>lemente gramatica 2 .Otras cosas mas particulares notenemos en esta de que avisara V. P., porque de tentaciones, de que sea necesario daraviso de ellas, gloriaal Sefior estamos libres. El Seiior nos libre1Videantur Litt. Qu<strong>ad</strong>r. hujus temporis, scilicet anni 1552 et 1553.2De candidatis methynmensibus, qui nomen Societati dedere, videalurP0LANC0, t. iii, pag. 305, n. 680 et pag. 314, n. 700.


778 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1324por su infinita bond<strong>ad</strong> de ellas todas, y de nosotros mesmos; yDios a V. P. nos guarde muchos anos, como todos estos sushijos lo hemos menester para su mayor servicio y gloria.Amen. De Medina del Campo 25 de Octubre de 1552 anos l .El inutil y menor hijo ysiervo en Christo de V. P.-j-Sevillano.Inscriptio: Al muy Rdo. en Christo P<strong>ad</strong>re nuestro, elP. Mtro. Ignacio, preposito general de laCompania de Jesus,en sancta Maria de laStr<strong>ad</strong>a, en Roma. Al porte un real.1394EMMANUEL GODINHOPATRI MICHAELI DE TORRESCOMMBRICA 4 DECFMBRIS 15522.Dolet Patrem Joannem de San Miguel in <strong>ex</strong>tremis versari.— Ouaesitis aMichaele de Torres respondet.— Existimat non oportere agere apudregem aut episcopos contra eos, qui Societatis castra deseruerunt: idinvidiam cre<strong>ab</strong>it Societati.— Quid sentiat doctor Martinus de Ledesm<strong>ad</strong>e sociorum nostrorum votis.— Optandum ut, qui in Societate contentinon sint,male tcntatur.— Horum, qui hujusmodi perturbationibus <strong>ex</strong>agitantur,alio proficiscantur, ne caeteros conturbent. — Joannes de Govea<strong>ex</strong>igua affulget emendationis spes. — De turri <strong>ad</strong> laetum prospectumaedificata.— De conciliandis conimbricensi collegio incolis coenobii SanctaeCrucis.— Acta quaedam Godinho recenset. — Epistolas,acceptas, Patri Torres miltit. — Consilia <strong>ab</strong> eo poscit.tJhus.<strong>ex</strong> HispaniaRdo. em X.° P<strong>ad</strong>re. La gracia yamor de X.° N. S. seiasiempre en nuestro continuo fauor. Feria s<strong>ex</strong>ta a la noche lhegoel hermano Gaspar Roiz 3 ,con que mucho en el Serior nosalegramos, por estarmos con deseo agardando s<strong>ab</strong>er nueuasde V. R. de lo de alla, avnqueno sin mucho sentimiento dequedar en tal <strong>ex</strong>tremo el buen P. Joanes de san Miguel. Glo-Quae sequuntur, manu ipsius Patris Sevillano scripta sunt.12Ex autographo in vol. F, qu<strong>ad</strong>ruplici folio, n. 291, prius 566-568.3Scriptum pro Rodrignez, quam litterarum contractionem saepe lusitaniscriptores illius temporis usurpavere.


4 Decembris 1552 779ria seia por todo al Sefior, quien porsu infinita bond<strong>ad</strong> nosquiera dar gracia, que en todo nos conformemos con su saiictissimavolunt<strong>ad</strong>.Obedeciendo a la de V. R., responderea lo que me mandaacerca el corte que se entiende dar en <strong>ab</strong>sentar los que fueronnuestros. Y quanto al primer de los dos que V. R. apunta,me ocurre que en otro tiempo menos turbulento en semeiantemateria, como fue la de He[r]nan Nieto * y su hermano, creiose tuuo a mal cierta prouision que el P. Mtro. Simon impetrodel rey, para queellos no praedicassenen la corte, ni entrasenen ella, segun creio; y <strong>ex</strong>cediendo ellos el dicho mand<strong>ad</strong>o, insistiendoMtro. Simon en ello, por via de qu<strong>ex</strong>arse a el rey, creioque * lo ha <strong>ex</strong>trann<strong>ad</strong>o, presertim el infante don Luis, deziendo,que no era de religiosos insistir tanto en cosa semeiante, niacordarse dello: de lo elque P. Luis Gonzalez dara meiorinformation. De manera que, lo que se me offerece es, que nosera bien tom<strong>ad</strong>o de todos essos seilores y personas, y para nosseria vna fastidiosa ellospes<strong>ad</strong>umbre, porqueno tienen ded<strong>ex</strong>ar de venir a la corte, y nosotros, por perseueraren lo vnavez empec<strong>ad</strong>o, convendrianos 3 insistir; lo qual 110 podria sersin mucha inquietudnuestra y perturbation, lo quenos seriamui mas estrann<strong>ad</strong>o, creiendo lo haziamos por contencion, ycon no buen animo.Oferecesse ansimismo que,como Francisco Pimto tiene cuestasen el obispo su tio, y el P. Morera 4 en don Antonio 3 , yMiguel Gomez en Pedro Carualho, y a otros no faltaran otraspersonas semeiantes, que essos seiiores se pongan a defenderlos,como las razonespresertim como entienden aiudarse dellos; y1De eo agunt Epist. Mixtae, t. 1, pag. 169, <strong>anno</strong>t. 2, et pag. 172, 173.2Verbum, tribus quatuorve litteris constans, <strong>ab</strong>rupta charta, legi nonpotest, nec affirmare audemus utrum deletum fuerit, necne.— Caeterum inhac epistola plures reperiuntur locutiones legibus orthographiae repugnantes,plures etiam lusitanicae linguae propriae omnino, quas emendare autin alias mutare, nostrum non est.3Ms. conuimosia.45P. Georgius Morera.Principis Ludovici filius, postea prior de Ocrato, <strong>ex</strong> historiis Hispaniaeac Portugalliae notissimus.


780 EPISTOLAE MlXTAE— 1324la <strong>ab</strong>sentia dellos nonque la Compannia tiene para procurarpercipiuntur<strong>ab</strong> homine animali, comunmente no podrand<strong>ex</strong>ar de imputarnos a mal nuestra solicitud en ello.A lo 2. ,de mandar el arcobispo, que, sin mostraren despensacion,etc, casy lo mismo se me oferece; y maxime aqui delos doctores tiene de ser mal tom<strong>ad</strong>o, segiin coligo de quanmai se ha el doctor fray Martino f en esto de los votos y averdespensacion dellos, que, avn estando vno aquien casa, comotuuiese causa como de dolencia, etc, puede de aqui negocearJa dicha despensacion,como nos lo ha relat<strong>ad</strong>o el P. Aranha 2 ,que a venido a aueriguarse con la dicha openion, como V. R.meior vera porla carta del P. Tiburtio ! .Agora son don Leon 4 y Marcos Gorge a verse con frayMartino, enformandole bien de nuestras cosas, y quanto nosperiudica y se desserui nuestro Sefior con su openion, etc Demanera que, pretendiendose cortar semejantesocasiones dedessedifica[c]i6n, parece que no serueria de mas que de encender5 mucho mas el fuego, y aumentar las dessedificaciones, conirritar essa gente mas de lo quevan irrit<strong>ad</strong>os con las tentacionesque los echaran de fuera de la Compannia, antes seria mostrar,opere, que asy los perseguiamos aca dentro, y que essa fue lacausa porque se salieron; yse confirmarian ansimismo mas losanimos de aquellos, que ygnorantemente creen, que se procurahir contra Mtro. Simon, y por su respecto los persiguen.Cuidando en otros medios, por V. R. me lo mandar, menon ocurre otro meior, que loarmos a N. S. (ia que por nuestrospecc<strong>ad</strong>os ansi lo permitte) por tal occasion como daa paramaior aprouechamiento de los que su diuina magest<strong>ad</strong> ternaescogidos, prouandolos, tanquam aurum in fornace G ,con elfuego de la tribulation. Por lo qual, a lo menos a mi ygnorantia,pareceria enganiio pensar que la medecina y remedio, que1Martinusde Ledesma, O. P. Cf. Epist. Mixtae, t. i, pag. 184, <strong>anno</strong>t 2.2;tP. Aires Arana. Polanco, t. 11, pag. 709, n. 636.Proprium huic viro nomen, ut alibi dictum, erat P. Antonius de Qu<strong>ad</strong>ros,quod postca, Tiburtio omisso, resumpsit.4•'6P. Le.o Hcnriques. Vide de hac re POLANCO, t. II, pag. 716, n. 648.jUs. ascender.Sap., iii, 6.


4 Decrmbris 1552 781N. S. nos da, seia en periuizio de laCompaniii<strong>ad</strong>elbien della.ni deminucionPor tanto, P<strong>ad</strong>re mio, yo no see que mas dizir, ni quemeior medio se pueda hallar, que <strong>ab</strong>racarmos los sustancialesque N. S.por sola su bond<strong>ad</strong> nos daa, y por <strong>ex</strong>emplo y de sussanctos nos tiene tan ensenn<strong>ad</strong>o y mostr<strong>ad</strong>o; antes me pareciayriamos omnino contra sus pis<strong>ad</strong>as y doctrina, buscarse mediospara regeitar tan buenos medios como daa a los que de verd<strong>ad</strong>quisieren ser de la verd<strong>ad</strong>era Compannia de Jesus. Y digo avnmas a V. R. (pues me lo manda), que hasta no venir la cosa aponerse en punto, que quien de verd<strong>ad</strong> no quisiere ser della, lodiga, y se vay con Dios, avnque no vuiesen de quedar sinomui pocos, y tornar a empec^arlaCompannia de nueuo aqui,que nunca ac<strong>ab</strong>aremos de salir de tent<strong>ad</strong>os y tentaciones, ny seac<strong>ab</strong>ara de arrinquar esta tan ruin scmente dellas, que entrenos anda tan sembr<strong>ad</strong>a, que, quando ya se hechan vnos, quedanotros am<strong>ad</strong>urecendo. Y lo que peior es, que empieca ya amostrarse y dar seiial de sy, en los que pareciaestaren libresy en alguna manera seguros de venir a tanto mal, como estesdias tiene mostr<strong>ad</strong>o hun P<strong>ad</strong>re, quese dice Johan de Goueia ',que alias es vn buen hombre, y virtuoso ;mas como todas lasvirtudes y bond<strong>ad</strong>, sin la sancta obediencia, no bastan a vnopara ser y estar en la Compannia, faltandole esta, que verd<strong>ad</strong>eramentehaze ser uno della, le aprouecha poco para esteeffecto toda ia bond<strong>ad</strong> que tiene y puede tener, pues no bastaa quietarle ny avn quantas aiudas se le aplican.Y para queV. R. veia ias raizes y fundamento, etiam de aquelos que sontenidos por mediocres, y su aprouechamiento a do llega, sepaque la raiz de la tentacion deste P<strong>ad</strong>re fue y es, sacarenle queno oiese Ia lection de Pr<strong>ad</strong>o'2que son materias del espiculatiuo,que hazian poco al caso para el intento a leque ordenauansus estudios del moral; para lo quallaoya lecion defray Martino, y otra lection de summa, en casa, y que por sypasase con otro, por sancto Thomas, algunas materias morales,1P. Joannes de Govea, alii Gouvea scribunt, de quo mentionem facitPolancc, t. iii, pag. 371, n. 418.2Alphonsus de Pr<strong>ad</strong>o. Epist. Mixtae, t. 1, pag. 1 84.


782 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1324lo cual yo creia que el hazia, id est, esto de pasar con otro,por ser este mi intento, y lo aver dicho dias avia, segun creio,alP. Tiburtio, para que se lo ordenase. De manera que, teniendolocomido por dentro esta tentacion, se vino a mi vna noche,y hasta las doce le estuue a oyr, casy siempre callando, y <strong>ad</strong>mir<strong>ad</strong>ode le ver estar tan fuera de sy, h<strong>ab</strong>lando quantoel inimigole ponia en la lengoa, y cosas peiores que de vn loco.Despues desto le d<strong>ex</strong>e handar dos 6 tres dias, h<strong>ab</strong>landole otros;y cresciendo siempre la tentacion, le fuy a buscar, y hallandolede la misma manera, me vino a dizir, que ya se tenia determin<strong>ad</strong>oquele conuenia yr al deleg<strong>ad</strong>o del P. Ygnatio, y con estomuchas otras cosas, como loco; yo a las buenas deziendole, quesy, que yo le daua licencia, que fuese en buena ora. Viendoque no aprouechaua, me pusse mas rizio con el; con lo qualle subiusgue mas, y quedo mas manco, con dilatar la yda pordos dias, y quelo l encomendasemos a Dios, no d<strong>ex</strong>ando dequedar con su tentacion, no obstante dezir, que ansy d<strong>ex</strong>arael P. M. Miron orden<strong>ad</strong>o sus estudios. Y porque finalmenteelesta oy deliber<strong>ad</strong>o en yr a V. R., me pareci6 dar esta informacionde lo que pasa acerca del, de lo qual podra V. R. biencollegir, quan poca esperan^a se puede tener de los que estandessonidos, y mucho de otra manera tent<strong>ad</strong>os, como SixtoPinto, Ambrosio Pirez, Xpoual. Leiton, y otros ansy, que, aunquevengan a quietarse en quedar, sera en quanto andaren atenerles las palmas; mas, que sean los que la Compannia quieredellos, yo [110] quedare por fi<strong>ad</strong>or. Porque no digo yo ellos,mas muchos en muchos de los que aqui estan, tengo casy porcierto que,siles fuesen algo contra la volunt<strong>ad</strong> y proprio parecer,ellos vaziarian el collegio. En la delantera de los qualespongo el H. Cypriano, que esta lleno de vna pestifera yerua yhumor de propria <strong>ex</strong>timation, y querer que se haga cuent<strong>ad</strong>el: y esto <strong>ad</strong>eo, que le sale por la boca la perturbacion que lecausa este affecto y dessorden<strong>ad</strong>o deseo. Nuestro Seiior lo reme-de verd<strong>ad</strong> reno-die todo, y disponga de manera, que quedemosu<strong>ad</strong>os, y no blanque<strong>ad</strong>os y subsane<strong>ad</strong>os, de lo que no poco nosrecelamos, syV. R. no nos cura con cauterios,sino con mulu-Ms. que lo que.


4 Df.cembris 1552 783ras, que no bastan para sanar de verd<strong>ad</strong> enferm[ed]<strong>ad</strong>es tantasy tan incur<strong>ab</strong>les.Cierto, P<strong>ad</strong>re mio en el Senor, que es para temblar venirdaqui a hun tiempo, despues que ya nos tengamos vendidopor sanos, y que no ay mal ninguno en nos, por crehermos 6darmos a entender averlo agora todo purg<strong>ad</strong>o, tornarmos entoncesa dar de nos otras tales muestras, y con eso mui peioresoccasiones de dessedificacion, saliendose, como no dudo se saldran,los que agora tanto tr<strong>ab</strong>aiamos aplacar y atraher, losquales, quebrando agora, luego, no queriendo fundarse de verd<strong>ad</strong>,no arian mas turbacion de la que ya hazen los muchosmas que poralla andan, y aqui, a do ya andan Andre Vello yd<strong>ex</strong>e deAntonio Cordero, etc. Todo esto dixe, no para queaver todo por no dicho, pareciendo ansy meior a V. R.El vso de la torre, para lo que V. R. apunta, parece muibien, y que se podra hazer; y mas hazemos verd<strong>ad</strong> en ello,porque complimos con lo que dixemos a los vre<strong>ad</strong>ores de laciud<strong>ad</strong>, quando con ellos tratauamos el concierto de llegar allyla cierca, porque hariamos en aquella torre, que entonces estau<strong>ad</strong>eru[m]b<strong>ad</strong>a, un oratorio <strong>ab</strong>ierto, de la manera que V. R.apunta, a do podrian oyr misa los laque pasassen por rua \La yda e reconciliacion con los P<strong>ad</strong>res de Santa ^i 2 parecebien hazerse, y solo este inconveniente occurre, como dira elP. Vrbano 3 ,que es dificultosa y fastydiosa la entr<strong>ad</strong>a, avnquepara esto bastaria embiarles primero vn rec<strong>ad</strong>o, como les queriamosh<strong>ab</strong>lar estando juntos; mas aviendo de hir, 6 viendoque vamos todo el collegio iunto,creio no <strong>ad</strong>mittiran la visitacion,y h<strong>ab</strong>larmosles asy juntos, creiendo ser otra cosa, y avnmucho menos s<strong>ab</strong>iendo a que ymos. Y son de manera, que, ami ver, lo tomaria[n] como afruenta. Lo que parecees,mas facilyr yo con solamente ix 6 x en nombre del collegio, y h<strong>ab</strong>lar1De hac turri, sive aedificio, deque his, quae statim in epistola narrantur,videndus est Polanco, t. II, pag. 699 et 700, n. 620, 621.2 «Real convento dos Conegos regrantes de S. Cruz, da Ordem deS. Agostinho...» Telles, Chronica da Companhia de Iesn, t. 1, pag. 95,96, n. 3, 4. Vide locum, ubi situs collegii conimbricensis Societatis Jesudescribitur.3P. Urbanus Fernandes.


•<strong>Epistolae</strong>784Mixtae— 1324al priol, y a otros tantos, que es lo mismo y con menos estruendo;y siendo pocos, mas facilmente nos <strong>ad</strong>mittiran. Y aviendode yr ansy pocos, no sera necesario proponerlo a los hermanos,para mas de darles parte dello, ny en Jo que toca a la torre, porque,quando fue lo de la disciplina \ estauan en mas que esto,y no menos les parecera agora, siendo la cosa tanto mas moder<strong>ad</strong>a.Lo oferecimento da torre a cid<strong>ad</strong>e se poderia escusarse, setodavia a V. R. non parecer o contrairo, porquea deferencanesta parte con la ciud<strong>ad</strong>, no fue sobre la torre, sino sobrecierto pedaco de chan hasta la torre. Al presente no vemoscosa en que agrauemos la ciud<strong>ad</strong>, porque, despues que fuy ala camara a pedirles perdon de los agrauios pas<strong>ad</strong>os que de[l]collegio tuuiesen recibido, proueimos luegoem embiar fueralos bois, y son ya al canal solamente dos, que no se puedenescusar, para traher agoa del rio, los qualesvienen dormir acasa, como hace qualquiera boiero de la ciud<strong>ad</strong>, sin querermosvsar del preuilegio que tenemos para que pasten porlos oliuales.Y quantoalguan<strong>ad</strong>o que el collegio no puede escusar parasu sustentamento, me remitto a los apuntamientos que nqui seembian a V. R., porque,sin tenermos vn lugar semeiante, nopodemos d<strong>ex</strong>ar de dar ocasion de qu<strong>ex</strong>arse de nos la ciud<strong>ad</strong>, 6quedar sin remedio de podernos sustentar de carnes.Essa carta vino porel racouero de Salamanca; <strong>ab</strong>rila, porver si seria necessario responder algo porel. Veia V. R. esotrasde Antonio Brandon y de su hermano 2 , y como se Joa queandan los P<strong>ad</strong>res rogandole que torne. Esotra de MiguelGuomez para don Leon, recibi oy.Aqui estamos mui faltos de confessores, presentim aguerapara este <strong>ad</strong>uiento y fiesta. Parece que seria bueno se venieseel P. Baltasar Diaz de san Fins,y podrian tambien venir Juande Melo y Marcos Nuilez, que no sirue ya su est<strong>ad</strong>a alla; ypara los que quedan, basta el P. Maximiano para confesarlos.1Quando nimirum sodales urbem, se flagris caedendo, concursarunt utpopulo, si forsan piacula in cives <strong>ad</strong>misissent, satisfacerent, de qua re agitPolanco, t. 11, pag. 699, n. 620.£Rodericus BrandSo.


4 Drcembris 1552 785Sy a V. R. le parece bien que vengan estos, para que BaltasarDiaz pueda ser aqui parala fiesta, es necessario que este mensaierotraiga ]uegolarespuesta, porque por esso hago estaresperando el almocreue, que ouuiera de partirmannana conazeite para san Fins, para [que] pueda escreuir por el.Aquel Antonio, que fue a Salamanca, espedio Maximiano,y con razon sobr<strong>ad</strong>a; porque diz que le hallaran pegando convna moca 6 muger, aunque fuera por bien, como el mismoAntonio dize.Mucho encomiendo a V. R. los despachos del licenci<strong>ad</strong>o yescriuano, a que estamos tan oblig<strong>ad</strong>os; porque, allende de sertan necessaria su venida, y depender de seren despach<strong>ad</strong>os, 6con le daren cierta esperanca dello por vn aluala,la razon nosobliga a hacer en ello lo posiuel, porque estos hombre[s], saltemel licenci<strong>ad</strong>o, no fuera ni aceptara el tr<strong>ab</strong>aio de yr a.[a]quelas partes, y para cosa de menos honra y prouecho dela que d<strong>ex</strong>o, porque estaua entonces despach<strong>ad</strong>o por Luis paraSetu[v]al, si no estribara y confiara en las esperancas que teniaen el P. Mtro. Simon, de averle sus despachos del rey, etc.!Con don Diego no se lo que haga, porque no es cosa desamanera su descanso y remision not<strong>ab</strong>le ; y pienso que syaprieto 2 con el, que se yra a pos Brandon. V. R. lo veia, ymande lo que tengo de hazer, y como me tengo de aver content<strong>ad</strong>os, que sin respecto ninguno se ponen a dizir quantoquieren y les viene a la boca, siue bene siue male; porque syhombre se quiere mostrar paciente y usar de blandura y alago,hazen esto, y quedan con la sua; si rezio, es llegarlos a puntode quebraren: de modo que no se qualseia lo meior. No otro,sino que V. R. nos encomiende en sus sanctos sacriflcios. DeCoimbra oy dominica secunda 3 a la noche. Seruus indignusSocietatis,Manoel Guodinho.Inscriptio: 7 A mi mui Rdo. P. Torres, etc. Alia manu:Dominica 2. a<strong>ad</strong>uentus.1P. Didacus Vieira.2Ms. apierto.3Dominica 2. a <strong>ad</strong>ventus 1552 erat 4 Decembris, pascha occurrente 17Aprilis. Escoffier, Calendrier perpetuel, pag. 272.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v.50


786 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 13251395FRANCISCUS DE VILLANUEVAPATRI SIMONI RODRIGUESCONIMBRICA I MARTII I553*.Reditum Patris Rodrigues in Lusitaniam graviter dissu<strong>ad</strong>et.tMuy R. do en X.° P. e La gratia y consolacion del Espiritusancto sea siempre en el alma de V. R. Amen. S<strong>ab</strong>e N. S. eldesseo que mi alma tiene de la consolacion de la de V. R., ycon este desseo d<strong>ex</strong>e la casa de Alcala en el tiempo que V. R.vio de tanta necessid<strong>ad</strong> 2 , y vine tantas legoas, onde estaua esperandoa V. R., como me lo mando, para que yole dixesse miparecer. Y porquela tardanca es ya tanta,determino escreuirleestas pocas reglas, d<strong>ex</strong>ando lo demas, que no es para carta, paraquando vea [ajV. R.Yo vine por Coimbra y h<strong>ab</strong>le a estos P<strong>ad</strong>res y hermanos, alos qualesentiendo que n<strong>ad</strong>ie les haze uentage en el desseo yamor entran<strong>ab</strong>le que tienen del bien spiritual y corporal deV. R., y que esto le buscarian dando su sangre por el,pudiesse hallar; ysi selo mesmo halle en Lixboa acerca de todos.Y, a lo que alcan^o, los que an desse<strong>ad</strong>o )a salida de V. R.deste cargo, y dessean que V. R. no buelua a este reyno poraora, no menos fundamiento hazen en el bien spiritual y honr<strong>ad</strong>e V. R., que en el bien uniuersal de los demas. Yo e oydo yentendido de diuersas personas,asi de las de fuera como de lasde dentro; y lo que delante N. S. siento es, que,si V. R. Jomira cuanto a Dios, antes deue p<strong>ad</strong>escer cualesquiera tr<strong>ab</strong>ajos1Ex transumpto coaevo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>r. J~SS3' T SS4> uruco folio,n. 106, prius 614.— Harum litterarum mentionem facit P. Riv<strong>ad</strong>eneira insuo ms. opere: Trat<strong>ad</strong>o de las persecuciones de la Compania de Jesiis,pag. 60: «El P. Francisco de Villanueva... escribio una carta desde Coimbrael i.° de Marzo de 1553, al P<strong>ad</strong>re Simon, en la cual le ruega que noeste en Portugal...», etc.2Causam tempusque profectionis Patris Villanueva in Portugalliam,declarat suis <strong>ad</strong> Ignatium litteris P. Michael de Torres, 15 Martii 1553datis. Illasedidimussuoloco, Epist. Mixtae, 1. 111, pag. 155-160, quas vide.


i Martii 1553 787por la obediencia, que no venir ni intentarlo. Porque una de lascosas que siento que generalmente tienen concebida de V. R.es, tener a V. R. por muy amigo de su parecer y mal obedientea su superior; y aunque para esto V. R. no aya d<strong>ad</strong>o occasiona hauer los hombres not<strong>ad</strong>o esto en V. R., de ninguna cosa aytanta necessid<strong>ad</strong>, como de se <strong>ab</strong>onar V. R. en esto, y deshazerlas opiniones con obras, obedesciendo a los ojos cerr<strong>ad</strong>os, nosolo a lo que manda su superior, mas aun a lo que siente quedessea de V. R. Porque,asi como por pretender vinir a Portugal*, podrian tenir a V. R. en menos de lo que es, assi viendoleobediente y subdito a su superior, por su medio sera muitomas <strong>ex</strong>alc<strong>ad</strong>o en opinion, que podria ser diminuido. Specialmenteque s<strong>ab</strong>e V. R. queelmayor scandalo y dano que ay enel mundo, donde an salido tantos, es ver h<strong>ab</strong>lar a los hombresbien, y obrar mal.Uno de los x professos de los primerosQuan gran mal seria en la yglesia de Dios, quese dixesse:fund<strong>ad</strong>ores de la Companhia,que Dios eligio para fundamiento de tan alta obra,como esta, por quien Dios N. S. a hecho tanto, y que tantasvezes a predic<strong>ad</strong>o quela obedientia a de ser ciega, y muchasvezes a embi<strong>ad</strong>o conforme a esto algunos a laIndia, por tantostr<strong>ab</strong>ajos, enfermos, y contra el parecer de los medicos, a losquales N. S. alla a d<strong>ad</strong>o salud y gratia parafructificar en suyglesia, aora, no solamente no obedece a su superior, pero aun,buscando con parecer de los medicos pareceres de letr<strong>ad</strong>os,si esoblig<strong>ad</strong>o a obedescer, 6 no, specialmente que en Alcala se halloV. R. bueno, y lo mismo se hallara en siCaragoca, en Valenciano se hallare bien 6 en Barcelona, que son tierrasmuy differentes;y si, todo prob<strong>ad</strong>o, no se halla bien, vasse a Roma a lospies de su superior, 6 escriuale desde ay, puesa todos constalas entranas con que ama a V. R. y a todos los demas, y el proueeraen su salud Jo que mas vera conuenir, como pastor, queesta oblig<strong>ad</strong>o a dar cuenta de V. R. a Dios N. S. Y pueselSenor hizo esta misericordia a V. R., de le dar gratia para qued<strong>ex</strong>ase este cuyd<strong>ad</strong>o de si en manos del P. M. Ignatio,no se1Pater Villanueva reliquerat in complutensi collegio Patrem SimonemRodrigues: hic redeundi in Portugalliam magno tenebatur desiderio.


788 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1325por que quiere V. R. tornarle a tomar con tanta turbacion despiritu, y dano, y con tanta desedificac^ion. Y si alquanto mundolo mira, no menos le conuiene hazer esto; porque la segundacosa que de V. R. se tiene concebida, es un anhelo de ambicion,y de subir; tanto, que algunos grandes deste reyno an dicho yprofitiz<strong>ad</strong>o, y no se si esta poco sembr<strong>ad</strong>o, que V. R. moreria,6 se bolueria a Portogal,sipor una via 110 podia, por otra, teniendopor cierto que no podia viuir sin los palacios, favores ypretendencias del mundo. Y puesto que fuesse falso, no menosobliga^ion tiene V. R. a deshazer esta opinion, y al buen <strong>ex</strong>emploen esta parte, que en la primera, pues el mal olor que deV. R. se concibiesse, a todos inficionaria en la Compania, y-V. R. omnino perderia el credito, etiam con los reys.Y si enconscientia lo quiere V. R. mirar, me parec^eesta tan oblig<strong>ad</strong>oa se boluer, y que no le uean en Portugal, y asirse a su superior,y echarse a sus pies, que me parec^e, si yo no lo hiziesse, poniaen gran peligro mi saluacion, aunque ouiesse viuido hasta aquicomo un santo; pues es cierto que puede quitar grandes escandalosen obedescer, y dar grande <strong>ex</strong>emplo, como siempre a d<strong>ad</strong>o;y en venir a Portugal, ni quererse <strong>ab</strong>onar con el reyni conn<strong>ad</strong>ie, muy grande turbacion y desedificac/1611, asi de su perso-buena fama que tienena, que se distrae, como distruicion de lala Compania.Tome V. R. de estas reglasia intencion y desseo que tengodel bien de V. R. en mayor honra del Seiior, y no mire los medioscon que digo lo que en el Seilor siento, y queria hazer yhauer aconsej<strong>ad</strong>oa los que sintiesse que se hauian de aprouecharde semejante parecer,si ouiesse luego de ir a dar cuenta aN. S. de mi pobre peregrinacion; yasi me atreuo a lo escreuira V. R., conosc/iendo los dones queel Seiior le a communic<strong>ad</strong>o,y buen aparejo que tiene para tomar la flor, etiam de entre Jasspinas. Porque espero a uer a V. R., y para esto passar por Alcal<strong>ad</strong>e buelta, onde le dire lo demas que siento, cesso *. N. S.1P. Villanueva «se partio de aqui [Conimbrica] con el P. Lois Gon-^alez para Alcala el 2. deste mes [sc. mensis Martii], y auia lleg<strong>ad</strong>o aquide Alcala la dominica de la quinquagesima, 19 dias antes». Epist. Mixtae,t. III, pag. 156.


20 AUGUSTI 1553 789prosperea V. R. en el su amor. Amen. De Coimbra i.° deMarco de 1553. Siervo de V. R., .Francisco de Villanueva.elAlia manu: $£$ Copia de una de Francisco de Villanueua paraP. maestro Simon.MARTINUS DE OLAVEPATRI IGNATIO DE LOYOLAEUGUBIO 20 AUGUSTI 1553*.Acta cum cardinali Cervini commemorat.— De sociis Eugubium mittendis.Olave discessum parat.— De coenobio Sanctae Crucis.— De monasteriis<strong>ad</strong> severiorem disciplinam revocandis.— Ratio agendi <strong>ad</strong> id consequendum.—Manarei litteras mittit. — Albertus Ferrariensis e morbo recreatus.— Olave concionatur.Jhs.Muy R. P. nuestro en Jesu Christo. La gratia y la paz denuestro redemptor se multiplique siempre en nuestros corazones.La priesa con que hasta agora siempre he escrito, me hahecho no enderezar mis cosas a V. P., por no le dar tr<strong>ab</strong>ajocon mis borrones y razones precipit<strong>ad</strong>as:agora endrezo esta,por me hallar mas desembaraz<strong>ad</strong>o. Al cardenal 2 mostre lo quesobre mi partida de parte de V. P. se me escribio, y juntamenteh<strong>ab</strong>le a S. S. ,a de las personas que se pensavavernian de Romaa Augubio, que serian tres, en lugar de maestro Oliverio 3 , queiria a Venetia, y Juan Bautista 4 , y Renato 5 , que irian a Roma;y que de los tres, que de alla vernian, serian los dos sacerdotes,1Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>r. 1553-1554, duplici folio, n. 8,prius 39, 40.2Marcellus Cervini, cardinalis sanctae crucis, postea Marcellus II,summus pontif<strong>ex</strong>.3Oliverius Manare (Manareus), de quo vide Polanco, t. 111, pag. 32,<strong>anno</strong>t. 3.4Joannes Baptista Velali, qui saepe suum nonien subscribebat JoannesBaptista de Jesu.5Renatus, omisso nomine aut cognomine, scribitur in POLANCO, t. II,pag. 441, n. 57, <strong>anno</strong>t. 3.


7go Epjstolae Mixtae— 1326si se hallase algun sacerdote de ed<strong>ad</strong> cumplida (cualle hanmenester los eugubinos) que viniesse con maestro Augustin ! ;y declarele que de esta manera el colegio estaria muy suficientementeprovehido quanto a lo espiritual, quantoa. la <strong>ad</strong>ministracionde los sacramentos pertinentes. Item, que estaria tambienbien provehido de maestros para ensenar gramatica y l<strong>ad</strong>octrina cristiana. Item, que, aunque maestro Alberto 2 y maestroAugustin no tenian uso de predicar, pero que, para consolary hacer razonamientos espirituales en los monasterios , queserian muy buenos, y que por ventura alguno de ellos se porniaa predicar publicamente ; y que persona de ed<strong>ad</strong>, que fuesepredic<strong>ad</strong>or, 110 se hallaria por ahora para se poder enviar, hastaque Dios fuese servido que, desembaraz<strong>ad</strong>o el P. Lainez,pudiese venir por aca. De todo mostro S. S. ia contentamiento;de alla vienen dos sacerdotes, me parece quelo terna entero.y siDijome mas, que yo ordenase el dia que quisiese para partirme,y que llevaria conmigo a Juan Bautista y a Renato, y en nues-han de venir.tros c<strong>ab</strong>allos vernian de Roma los tres queEsto se hara asi, no ordenando V. P. otra cosa, yel dia dela partida sera, si a V. R. asi pareciere, para de manana, lunes,en quince dias, de manera que seamos en Roma, con laayud<strong>ad</strong>el Senor, la vigilia de nuestra Senora. En <strong>ad</strong>elantar la partidapor dos 6 tres dias, no hay inconveniente, porque ahora noh<strong>ab</strong>ra de aqui<strong>ad</strong>elante mucho que hacer, porque ac<strong>ab</strong>e antier]o que el cardenal mas de mi dese<strong>ab</strong>a; y lo que resta, no llevamucha prisa,ni es obra de pocos dias, sino de algunos meses;el ycardenal tiene intencion de lo communicar alla en Romacon nosotros, como fuese pasando <strong>ad</strong>elante en su obra. Siempreharei en ello algo los dias que aca estuviere. En Perosa , pueshemos de ir tantos cavallos, no sera razon que me detenga masdel dia que de aqui partiere, que llegamos alli a comer; ysi es<strong>ex</strong>pediente que yo este alla dos 6 tres dias, avisandome de elloV. P., yo me <strong>ad</strong>elantaria y esperariaalla a los companeros.En lo del monasterio de santa Cruz 3 , parecio al cardenal, no12P. Augustinus Riva.P. Albertus Ferrariensis.3Vide Epist. Mixtae, t. 111, pag. 442, <strong>anno</strong>t. 2.


20 AUGUSTI I553 79Ise por induccion de quien, de no enviar persona al capitulo,hasta se acordar con el frayle que ayervino en la casa de fundarse,y a mi me dio por razon, que, no se pacificando estefraile, no se alcanzaria n<strong>ad</strong>a en Yo el sicapitulo. digo que,estapacificacion se espera, que en mi juicio nunca se hara n<strong>ad</strong>a,porque se del fraile que ningun partido <strong>ad</strong>mitiera para dejar lacasa, y que de ella no sale, si 110 se lo manda quien tenga paraello autorid<strong>ad</strong>. Fuera de aquella casa, ningunase descubre enAugubio, que sea ni razon<strong>ab</strong>le ni medio razon<strong>ab</strong>le lapara Compafiia.Dios lo disponga como sea mas del servicio suyo.En la reformacion de los cuatro monasterios, se procede deesta arte.El cardenal ha envi<strong>ad</strong>o agora a denunciarles tres cosaspor el vicario la una, que lo que hasta : agora por nosotros seles ha dicho, es lo que el siente, y lo que de boca quisiera h<strong>ab</strong>erdicho; la 2. a , que, si para hacer aquella vida proprietaria se hanarm<strong>ad</strong>o hasta agora, con decir que tienen licentia de su superior,que el les denuncia que aquella licencia de su parte, y porelgenero de superiorid<strong>ad</strong> que sobre ellos tiene, espira desdeagora, y el en ningura manera consiente en aquel genero devida. La tercera, que,si no se quieren reformar en esto, que 61juzga serles necesario para la salud de sus animas, que no consentiraque ninguna persona sea de aqui<strong>ad</strong>elante rescibida enaquellos monasterios. Sobre esto se seguira que S. S.' a ira a visitarlos monasterios, y les dara confesores que miren bien a losque han de <strong>ab</strong>solver. Por esta via se espera que vernan a darde si algo muchos de los que estan duros Dios lo haga por su:misericordia.El P. Oliverio envio eldomingo pas<strong>ad</strong>o la que aqui va, perono llego a tiempo para que fuese con las otras. Su partida creoque sea bien que sea cuando la nuestra. El y Juan Bautista iranagora a la visita con el vicario: no se cuanto se deternan. ElP. Alberto esta ya bueno, loores a Dios. Yo predique aqui eldia de la Asuncion y tambien hoy.Hoy he comulg<strong>ad</strong>o alguna gente de la ribera, que confesehoy ha ocho dias. Gustoso hace sin duda el predicar en aldeasa estos pobrecitos, el ver que and<strong>ab</strong>a Christo N. S. por aldeas,como elprincipio del evangelioglorific<strong>ad</strong>o para siempre.de estos dias nos ensena. El sea


792 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1327Al senor Pedro de Zarate ' me encomiendo mucho en elSenor. El capitulo de su carta mostre al cardenal, yde verasse holgo con 61. Nuestro Senor viva siempre en nuestra alma,augmentando en ella su consolacion ylos dones. 20 de Agosto1553. De V. P. humilde hijo ysiervo en Jesucristo,MARTfN DE OLAVE.1399FRANCISCUS DE ROJASPATRI ANTONIO DE ARAOZCAESARAUGUSTA, EXEUNTE AUGUSTO [1554]2.Mala quorumdam—erga Societatem voluntas. Eam Caesaraugusta pellereconantur.— Adventus Patrum Araoz, Francisci de Estr<strong>ad</strong>a aut Michaelisde Torres <strong>ex</strong>optatur.— Pontificia diplomata <strong>ad</strong> se mitti Rojas deposcit.fMuy Rdo. P<strong>ad</strong>re mio en Jesu Xpo. Pax Christi. La deV. P. recibi, y porella entendi su volunt<strong>ad</strong>, que en suma es,se prosigaeste negocio quanto lajusticia nos dierelugar, ysinella no procedamossin elbeneplacito de los que con ella podriancontr<strong>ad</strong>ecir, lo que hasta aqui se a hecho. Porque siendoescus<strong>ad</strong>o alcancar elbeneplacito de las religiones en lo quetienen justicia,ni aun en lo que no la tienen, viendo sus preuilegiostan bastantes, ylos de laCompaniatan confusos en estaparte, tubimos por bien d<strong>ex</strong>ar lo del Carmen 3 , y probar enotra parte, y asi fueron los jur<strong>ad</strong>os y miraron otros patios en elCoso 4 ,mas alla del espital; pero luego salio fray Pico ysus1Erat hic magister vel commendatarius ordinis militum Sti. Sepulcri.Vide POLANCO, t. III, pag. 5, n. 1.2Ex apographo in vol. F, duplici folio, n. 286, prius 543, 544.— In orasuperiore chartae scriptum est, forte <strong>ab</strong> ipso P. Rojas: «Segunda carta deRojas para el P. Prouincial, escripta al fin de Agosto». Polancoautem, t. IV, pag. 361, n. 769, <strong>ex</strong> ea suam narrationem conficit <strong>ad</strong> annum1554. Vide locum ct <strong>anno</strong>tationem <strong>ex</strong> P. Alvarez, Hist. ms. de la Provinci<strong>ad</strong>e Aragon, desumptam, eidem loco subjectam.3Actum fuerat de situ quodam, prope carmelitarum coenobium, emendo,ut in eo Societatis domus aedificaretur.4Via Caesaraugustae frequentissima.


EXEUNTE AUGUSTO I554 793frayles, con los quales no han bast<strong>ad</strong>o los ruegos de muchaspersonas principales, antes han dicho que venderan laplata dela yglesia para defenderse. Senalo fray Pico otro patio mas <strong>ad</strong>elante,y dizennos por cierto que dixo a las monjasde santaCatalina, que lo defendiesen: lo qual hazen ellas, por propioconsejo 6 ajeno, con tanta vehemencia, que no quieren oyrruego de anima nascida. Finalmente tenemos entendido queestan todas las religiones, <strong>ex</strong>ceptola de predic<strong>ad</strong>ores, determin<strong>ad</strong>asde vsar con todo rigor de las trezientas canas, y aun, sipueden, hechandonos trezientas caiias,<strong>ab</strong>usar de trezientasleguas, desterrandonos por todos los indiretos posibles: y lasparrochias dizen que, con la Ianca en la mano, defenderan c<strong>ad</strong>avna su diction. Yo digo que, aunque quede solo, pues me quedeel <strong>ad</strong>iutorio diuino, con vna stera que tengo en la puerta demi camara y con quatro canas tengo de armar vna choca, defendiendola autorid<strong>ad</strong> del instituto de la Compaiiia, y de layglesia de quien la tiene, aunque me apedreen en ella hecgens dure ceruicis, vt peccata michi condonentur. Es una lastimamuy grande ver lo que pasa, porque, cierto, se auia encomenc<strong>ad</strong>oeste negocio con tanta autorid<strong>ad</strong> y conformid<strong>ad</strong> devolunt<strong>ad</strong>es, y a juicio de todos hera obra del Spiritu sancto, yase esforc<strong>ad</strong>o tanto la malicia, que ha alborot<strong>ad</strong>o toda la ciud<strong>ad</strong>,a enfri<strong>ad</strong>o a todos los f<strong>ab</strong>or<strong>ab</strong>les, y de tres partes las dosha peruertido; y la vna que queda, parumdeest vt etiam inerrorem ' ducatur. Los agrauios, que forman, son, queles rompemossus priuilegios, que les vsurpamos sus limosnas, que porhazernos a nosotros casa, d<strong>ex</strong>an de repararmonasterios y yglesiasantiguamente fund<strong>ad</strong>as: y han vs<strong>ad</strong>o deste ardid, quequantos remiendos hay en la ciud<strong>ad</strong>, han hecho que salganagora, pidiendo su reparo, y lamentandose de nosotros que selo quitamos. Y con esto mueuen tanto elpueblo a indignacion,que es cosa marauillosa, especialmente ayuntando las cosas queynuentan y dizen de la Compania y de nosotros, tan sin pensarque son oblig<strong>ad</strong>os a restitucion de fama, que antes piensanganarla muy grande, y d<strong>ex</strong>ar de sigran renombre, si jure velinjuria hecharen de Aragon la Compaiiia: hasta tanto, que1Ms. herroren.


794 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1327traen los desastres queacaescen en c<strong>ab</strong>o del mundopara aplicarlosa laCompania, como traen agora muyentonando lode Cordoua y Seuilla. Auiendo de yr este negocio <strong>ad</strong>elante, esmenester acudir a todos estos contrastes con los medios quebuenamente se pueden poner, como son, cartas del principepara el arcobispo, para el visorrey para el gouern<strong>ad</strong>or y para,la ciud<strong>ad</strong>, encomendandoles f<strong>ab</strong>orescan este negocio: y tanbienaprouecharian cartas de algunos principales para los dichos,especialmente de laRuigomez para ciud<strong>ad</strong>. No serian de menosprobecho para los mismos cartas del cardenal *,encomendandola autorid<strong>ad</strong> de la yglesia acerca de la aprobaciondel institutode laCompania, ponderando quan nescesario es este respeto,mayormente en este tiempo. Tambien sera menester nos enbieV. P. las bulas de laCompania, porque stamos sin armas,porque a estas de papel, aunque son autenticas,tienenles respetocomo a hombre mal vestido. Tanbien seria bien probeerde a!gun reparo para lo que va en A la hijuela. todos parescesi a esta sazon V. P. 6 el P. Str<strong>ad</strong>aque haria mucho al caso,viniese parahacer algunos sermones, aunque no fuese sino porvn mes 6 dos: y cierto es tan necesario, como cualquier otroremedio; por eso V. P. en ninguna manera d<strong>ex</strong>e de concedernoslo,y en esto conosceremos la volunt<strong>ad</strong> que dize tiene a estaciud<strong>ad</strong>. Tanbien A haria al caso si el doctor Torres viniese poralgunos dias. los inquisidoresseria bien escriuiese el cardenal.Harto contraste nos hace el <strong>ab</strong>b<strong>ad</strong> de sant Juan, que fueinquisidor en Cordoua, por f<strong>ab</strong>orescer a los carmelitas, dondehaze su enterrorio.Micer Jayme y micer Munoz dizen que la derogacion queen la bula de laCompania hay acerca de los priuilegios delmare magnum, es suficiente, aunque lo dizen con algun dubio:y para esto, si el nuncio tiene facult<strong>ad</strong> para interpretar priuilegios,haria mucho ai caso que nos enbiasen su interpretacion.Advierta V. P. que las cartas que vinieren sean con terminosque, aunque rueguen, no disminuyan la autorid<strong>ad</strong> del institutode laCompania, porque hauiendolo con gente ruin, que porvia de virtud no harian cosa buena, si se persu<strong>ad</strong>en que lasJoannes Poggio.


2 Decembris 1554 795cosas de laCompania tienen sus fuercas en ruegos,a. esos responderancon buenas pal<strong>ab</strong>ras de desinos, y<strong>ex</strong>ercitan las obrasde su volunt<strong>ad</strong> por todas vias ! .Esta carta va sin data ni firma: e temido no sea descuido.1398JOANNES, CURIO RENTERIENSISPATRI IGNATIO DE LOYOLARENTERIA 2 [dECEMBRIS I554?] 2 .Offert Ignatio ejusque Societati eremitorium, quod ipse condiderat.fReligiosisimo e muy Rdo. P<strong>ad</strong>re. La suma gracia y amoreterno de N. S. sea siempre con avmento con V. P. Despuesque el nombre y la fama de V. P. llego a mi, que ha muchosanos, propuse de ser su capellan e yndigno yntercesor, queDios sus santos propositos cunpliese para en gloria y honrra desu diuina magest<strong>ad</strong>, segun parece, juntamentecon los propiosmeritos que mas dignos h<strong>ab</strong>ran concurrido en la yntercesion.Bendito y glorific<strong>ad</strong>o sea N. S., que en tal manera los ha gui<strong>ad</strong>opor su bond<strong>ad</strong> ynfinita, como es ya notorio y manifiesto, nosolo en la cristiand<strong>ad</strong> , pero avn en la [otra] parte del mundo,en tanta hcnrra y gloria de su diuina magest<strong>ad</strong> e vtilid<strong>ad</strong> ysalvacion de tantos, que, menospreciandoelmundo, sus personasy est<strong>ad</strong>os, ymitana V. P.Ha treynta anos y mas que tengo cargo deste pueblode laRenteria, y conosciendome ya por invtil, y con esperar quec<strong>ad</strong>a dia lo fuera mas para <strong>ad</strong>ministracion destos mis cargos, y,como flaco y cans<strong>ad</strong>o sierbo, afloxando de perseuerar, y conalgun deseo y so color de ebitar los bolicios del mundo, haalgunos aiios que edifique vna hermita en vna montana alta,entre san Sebastian ,Renteria y Hernani. Es lugar muy combenientepara en serbicio de Dios. Tiene,al rededor de dosQuae sequuntur, alia manu scripta sunt,12Ex autographo in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>rim. 1553-54, duplici fol., n. 235,fortasse fratris Gou.prius 502.— His litteris usus est POLANCO, t. v, pag. 463, 464, n. 1258.


796 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1328legoas, treze 6 catorze lugares populosos, y al piede la montanaal rededor muchos caserios buenos, vista por tierra y pormar fasta Bayona y hazia la mar y probincia, en doze legoas.Es su <strong>ab</strong>ocacion Magdalen<strong>ad</strong>el Desierto. Su fiesta se celehraeldomingo proximo seguiente despues de la fiesta de la seraphicaMagdalena. Tiene a lxx pasos vn oratorio, quese dizesan Jeronimo, donde esta vn Ecce Homo, y a los l<strong>ad</strong>os lasimagines de san Jeronimo y sant Anton, en bultos grandes.Tiene algunas qualid<strong>ad</strong>es, segun juyziode los que la veen,convenientes para soled<strong>ad</strong>.Deseo que esta casa se sometiese a so amparo, y proteccion,y orden de V. P., no obstante que esta edific<strong>ad</strong>a en termino ejuridicion desta villa de la Renteria, ny Ja clerezia ny el pueblono la pudiesen estorbar [en] esta sumision : y esto, porque decontinuo se probeyese por losministros de la orden de algunossierbos de Dios, que con su vida y doctrina estos lugares circunbezinosalumbrasen, y, despues de mis dias, no quedase sindueiio yhuespede casa, que con tan buenos propositos mediantela bond<strong>ad</strong> diuina se a edific<strong>ad</strong>o. Allende que siento sera destamanera serbido Dios, y mis deseos se complirian,descanso seriapara los de la orden tener esta casa por suya, <strong>ad</strong>onde se poderrecojer quando en estas partes quisiesen venir, porque de [Onate]hasta l aqui [hay] doze legoas, y segun siento, el recogimientode tales a esta montaiia aspera, seria parte de frutificarsu doctrina. Ofrescola a V. P. Le suplico que ,si ,h<strong>ab</strong>ida ynformacion,si hallare que convenga, la reciba y la f<strong>ab</strong>oresca, esi ser podra, con vn jubileo en el dicho dia domingo proxirnosiguiente, despues de la fiesta de la Magdalen<strong>ad</strong>el ano de mille quinientos e quinze [sic]. Avnque no aya para mas probeydode alguna moneda, a ser cierto de la volunt<strong>ad</strong> de V. P., <strong>ab</strong>is<strong>ad</strong>ode lo que V. P. fuere serbido, probeere de lo que conbeniere.Como pienso que el Spiritu sancto obra y ynspira en mypara esta oferta y suplicacion, asi tengo speranca ynspirara a2V. P. para aceptar y probeerla. Escribo la presentecon el1Lectio dubia.2«Ouamvis... Patri Ignatio hac dc re [sc.de tr<strong>ad</strong>endo Societati eremitorio,quod ipse aediflcaverat], bonus ille sacerdos scripsit, ejus tam pio desideriosatisfieri commode non poterat» ; POLANCO, t. v, pag. 464, n. 1258.


23 Aprilis 1555 797hermano Lazcano. Pienso tanbien escrebiran elP. Francisco deBorja, y el P. Antonio de Araoz, y otros. Con quien yo soliacomunicar en estas partes,hera el licenci<strong>ad</strong>o Hernani, vicarioque hera de Cumaya, el qual, despues de aver echo arto fructopor toda Bizcaya, ofrecio la anima a su Cri<strong>ad</strong>or el veranopas<strong>ad</strong>o, en la villa de Lequeitio, con arto contentamiento quetubo con la carta de V. P., para en segurid<strong>ad</strong> de su conscientia! . Delo demas desta misera tierra, Lazcano sera testigo.Suplico a V. P. humillmente, pues que tanbien yo de mi jubentudfasta esta vejez siempre he sido yntercesor, avnque indigno,que me f<strong>ab</strong>oresca con alguna memoria deste indigno sierbo ensus debociones, para que acierte el camino de la saluacion.Nuestro Senor con avmento de gracia siempre alargue los diasde su vida en su seruicio 2 .Inscriptio: \ Al religiosissimo y muy Rdo. P<strong>ad</strong>re, el P. InigoLopez de Loyola, preposito general de la orden de laCompani<strong>ad</strong>e Jhus. Roma. Al porte un real.Alia manu: Renteria. De Giovanni de Yealli2 di Giug.f 3S»OLIVERIUS MANAREUSPATRI IGNATIO DE LOYOLALAURETO 23 APRILIS I555 3 .bre. R. taLitterarum fragmentum.— Populorum frequentia, <strong>ad</strong> lauretanas aedes confluentium,noxarum <strong>ex</strong>piandarum causa.— Paces inter dissidentes constitutae.D' un altra del medesimo [Oliverio Manareo], de Loreto 4 .Tutti questi giorni siamo stati occupatissimi,maxime in con-1Vide Polanco, t. IV, pag. 430, 431, n. 926, 927.2Quem<strong>ad</strong>modum alibijammonuimus (Polanco, t. v, pag. 464,<strong>anno</strong>t. 2),<strong>ex</strong> his litteris «<strong>ex</strong>cissa subscriptio est». Quare nec auctoris cognomen necscriptionis tempus, <strong>ad</strong> calcem epistolae fortasse notatum, scire possumus.Existimamus tamen <strong>ex</strong> narratione Polanci, <strong>ex</strong>aratam fuisse epistolam occidente<strong>anno</strong> 1554.3Ex transumpto in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>r. Ijjj, duplici folio, n. 79,prius 106, 107.4Alia epistola, de qua mentio fit,edita jam pridem a nobis est, Litt.


798 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1329fessione, et anche stiamo: cosa ueramente da marauegliarse, uedendouenire d' Anchona, Macerata, Cinguli, et Montechio,terre discoste da questo luogho 15 milia, uenire qua a confessarseda noi, et anche de Pesaro, discosta tre giornate;ma depiu gran maraueglia fu, uedere di Ricanato,uenire a dormirequa la notte a posta per taP efFetto, uenendo la notte a ritrouarci,o in casa, o altroue per confessarse, o almeno per ottenereilprimo 0203 luogho, et essendo che discosta sia solamentetre milia.Si sono fatte molte paci,et fra le altre una degna de laudareIddio N. S.,essendo che molti giorni haueuo cercato de concordarli,et non potendo, ni per me, ni per mezzo daltre persone,anzi parendo che 1' uno piu sindurasse, finalmente el uenerdisanto o giouedi lo ritrouai in chiesa, et gli parlai molto sopr<strong>ad</strong>i cio, et finalmente, rimandandolo indurato come prima, glidisse che siguardasse d' irritare N. S., et che auanti pocchigiorni se ne pentirebbe. Et cosi e acc<strong>ad</strong>uto, perche, benche nonpensassi io a niente, ma parlasse come sogliofare et dire aglialtri in<strong>ad</strong>uertentemente; nondimeno N. S. lo fece ilgiorno sequenteamalare di tal sorte, che penso morire, et anchora nonsta sicuro. Egli, ricordeuole de mie parole, in<strong>ad</strong>uertentementedette, subito me fece chiamare,et si confesso et comunico nelletto il di di pascha, fatta la pacecoi suoi tre nemici, im presentianostra, con <strong>ab</strong>ondante lachryme et edificatione delli astanti.Adesso tanto eafFettionato a noi, che dice non uoler hauere piualtra conuersatione che la nostra. N. S. glidia perseueranza.Un' altro, subito che si fu confessato con noi, ando a ritrouaresuo nemico, et se gli getto alli piedi con grande humilta,et si pacificorno con edificatione.Altri, sapendo che io cerchaua parlarli,subito si ritrouornoinsieme auanti d' uno che io haueua constituito per hauisarmequando gli uedesse, et si pacificorno il di seguente che se eranobattuti insieme.Altri similmente h<strong>anno</strong> promesso, benche sian ofFessi,humi-Qu<strong>ad</strong>r., t. III, pag. 374-376, diemque praefert, ut nostra, 23 Aprilis 1555.Videantur etiam, ibid., pag. 317-326, litterae ejusdem Manarei, 3 AprilisIgnatio datae.


26 Maji 1555 799liarsi auanti suoi nemici, et chiedere perdonanza: penso che lofar<strong>anno</strong>,et che N. S.ne sara lodato.Quando acc<strong>ad</strong>e un' caso d' importanza in queste bande, uengonoper aiuto et conseglio da noi altri, atalche ogni di per grati<strong>ad</strong>i nostro dolcissimo Signore ua crescendo la famma di questocollegio loretano.A tergo: 1555. Loreto. P. Oliuerio. D' edificatione. 23 April.1330JOANNES NUNES BARRETOPATRIARCHA AETHIOPlAEPATRI IGNATIO DE LOYOLAOLISIPONE 26 MAJI I555l.Dubia Ignatio proponit, <strong>ab</strong> eo vel a pontifice maximo solvenda.tJhs.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re. A suma grac,a de nosso Senhor more sempreem nossas almas. Por auer poucos dias 2 que escreuy a V. P.por hum correo, e ojese ac<strong>ab</strong>ar o jubileo, que nos deixa tamcans<strong>ad</strong>os das confissSes, pollo grande concurso de gente que veoa esta jgreja, serey nesta breue, e por me dizerem que oje parteo correo. Depois de ter 3scrito, me derao huma carta do papa ,que ajnda nom tinha uisto, em que despensa comnosco que nommandemos todos tres os proprios nuncios c<strong>ad</strong>a dous anos a essacorte, como nos mandaua nas bullas; mas porque nom despensacom os bispos e patriarchas que pollo tempo forem cri<strong>ad</strong>os, hene^essario que V. P. aja licenca do papa, para nom serem obrig<strong>ad</strong>osa mandarem nuncios nos dous <strong>anno</strong>s, como am de jurar,segundo forma do juramento.Isto <strong>ab</strong>astara uiuae uocis oraculo.Tambem nos fara charid<strong>ad</strong>e auer licenca do p<strong>ad</strong>re santo paragozarmos de todos os priuilegios que tem os P<strong>ad</strong>res professos1Ex originali in vol. F, qu<strong>ad</strong>ruplici folio, n. 132, prius 607, 608,609, 610.2Nimirum 4 Maji 1555. Videantur Epist. Mixtae, t. IV, pag. 652.3pag. 430.Julius III, pontif<strong>ex</strong> maximus. Cf. Cartas de San Ignacio,t.v,


800 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1330da Companhia,asiem estes reynos,como em todos os senhorios,conquystas e arm<strong>ad</strong>as del rey, para que possamos confessar e<strong>ab</strong>soluer de todos os casos e censuras, etc: e isto tambem uiuaeuocis oraculo, porque o cardeal nom nos quis conc^eder maispoder que a aqualquer clerigo simples, quanto confessar e <strong>ab</strong>soluerde pecc<strong>ad</strong>os e censuras, ajnda que lho mandamos pedir porapontamentos. Mas concedeonos podermos consagrar vestimentas,calices, etc.Nas bullas nom vem reuocacao do patriarchae soccessor quetem, ajnda que diz que possamos proceder com penas contra osrebeis. Escreuanos V. P. que modo teremos de proceder comeste patriarchae soccessor, porque ategora nom uimos sua jnstitucao:creo que a tera elrey, por gostar muyto de ver cousasde V. P. e constitu^oes da Companhia. E dizem que mandaque no collegio grande real, que agora deu a Companhia, seguardem suas constitucoes acerca do studo. Sera necessario, paracousa tam grande como este collegio, que V. P. mande prouerde homens insignesem rhetorica, logica e grego, porque caacreo que auera falta disso, ao menos neste principio, em special<strong>ad</strong>oecendo alguns que mais s<strong>ab</strong>em, auera grande falta. Esta emcustume auerem auido em este collegio homens muy doctos,que vierao de Paris e de outras partes. Comeca a auer algumacontr<strong>ad</strong>icao de fr<strong>ad</strong>es, que de diuersas ordens aprendem nelle:e auendo homens jnsignes,nom terao que dizer. E de Castellaauiao de vir alguns homens muy doctos e graues em jd<strong>ad</strong>e,para satisfazer a tam grande concurso de studantes, que agorasao mil, e por tempo podem ser muytos mais. He este collegiodas jnsignes cousas que ha neste reyno; porque, alem das muytasofficinas que tem feytas, tem principio para outras obras muygrandes, e mais concruese o negocio do nosso collegio que seauia de fazer emcima, que dizem que ouuera de custar pertode xxx mil cruz<strong>ad</strong>os *, que forao difficultosos de aver: e maistem prometidoS. A. de o dotar de renda para 130 studantes.P. M. te Mirao he jdoa Coimbra para entender neste negocio,e escreueo a V. P. polo correo que a poucos dias que foy.Veja V. P. se seraa bom aver do papa huma bulla, em spe-1 Ms. f za °*.


26 Maji 1555 801cial para podermos proceder contra o patriarcha, nom querendoobedecer. As rezoes que para jsto se orferecem a primeirauista sao, que este patriarcha nom foy confirm<strong>ad</strong>o por S. S. de ,nem recorreo a sede apostolica pedindo confirmacao e dando aobediencia como c<strong>ab</strong>ec^a que he da uniuersal jgreja, re^ebendoaos armeneos, com que dizem muytos theologos que uierao osdo Preste ao concilio florentino, de Eugenio 4. ,onde elles e osgregos e o patriarcha de Costantinopla receberao ao pontificeromano por c<strong>ab</strong>ec^a uniuersal de toda a christand<strong>ad</strong>e. £ ho librodisto, e dos sacramentos que no dito concilio se declararao, temo Preste Joao em sua biblioteca, cujotrel<strong>ad</strong>o mandou ao papa,creo que por o P. Francisco Alvarez \ que de la veo, como seV. P.collige de huma carta que o Preste escreueo ao papa, quepodera ver no libro do mesmo Franciso Alvarez, e de Damyaode Goes; e por ella mandou dar obediencia ao papa. Por ondeouuerao de mandarparece que os patriarchas, depois de electos,dar obedientia ao summo pontifice,e pedir confirmacao de suaseleycoes, como fazem todos os prel<strong>ad</strong>os da uniuersal jgreja.Polo qual parece que se pode proceder contra elle como intrusoe rebel a sede apostolica e ao verd<strong>ad</strong>eiro vigairo de Christo,como la Ihe prouaremos por muytos lugares da scriptura, e razoesde doctores que nisto falao; e ajnda que leuemos esta bulla,norn a mostraremos, senao quando formuyto necessaria, procedendoprimeiro por meyos muy suaues e brandos, mostrando-Ihe nosso intento, que nom he, senao ajudar aquellasalmas amelhor conhecerem seu cri<strong>ad</strong>or.Outra razao parece muy urgente: que este patriarcha foy confirm<strong>ad</strong>opor o de Al<strong>ex</strong>andria, que creo que he erege; porquemuytos gregos tem que o Spiritu santo nom procede do filho,contra a determinacao dos inj.° concilios principaes;e a confirmacaofeyta polo tal, he ipsofacto nulla; e outras muytas razoesque para isso sepodem alegar.Juramos, na forma do juramento da bulla, de guardarmos oscanones e concilios, e de os fazermos guardar.Isto nom se podefazer em Ethiopia daqui a muytos anos. Folgaria muyto quese ouuesse licen^a de S. S. de uiuae uocis oraculo, para podermos1Ms. Alz.Epistolak Mixtai, tom. v. ci


8o2 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1330proceder nisto, como me pare^er e achar por conselho que hemais seruico de nosso Senhor e proueito das almas.Item, licenca para podermos <strong>ad</strong>mittir a todos nossos officiosdiuinos todos, ethiopes, armeniose qualquer outro christao doutranacao, para que se edifiquem de os ouuir, e se queirao conformarcom elles, ajnda que estem em manifestas eregiase errores;e asi que possamos estar todos os christaos, quela nosacharmos de Europa, a todos seus officjos diuinos, ajnda quesejao ministr<strong>ad</strong>os por ereges.Outra licenc.a, para o P. Carneiro ser consagr<strong>ad</strong>o por hummuytas uezes foy cur<strong>ad</strong>o,bispo, ou dous, e hum clerigo, nom se achando la tres, e quelhe possa tomar juramento qualquer bispo, porque vem na su<strong>ab</strong>ulla que nom Jho tome, senao hum de dous neste reyno.O P. Juan Thomas ficou, por estar muy fraco; e ajnda quese acha mal. Por amor de nosso Senhorque screua V. P. ao P. M. Mirao, que em seu lugar nosde outro P<strong>ad</strong>re; e se podesse ser canonista, daquiou de Castella,seria grande servico de Deos, e grande descargo da Companhia,porque sem elle tenho arre^eo de cairmos em grandeserros, por toda a igrejaromaa ser fund<strong>ad</strong>a em concilios e t<strong>ex</strong>tosde canones. Hum man^ebo canonista entrou ha pouco tempono collegio de Coimbra. He muy uirtuoso e deuoto, de quemse spera que dara boa conta. Com este me contentarey,se V. P.nom quiser que vaa Francisco Rodriguez ou outro de Castella.Outra duuida se orFres^e: se o patriarcha podera fazer bispose seus soccessores aos P<strong>ad</strong>res professos da Companhia, pollouoto que tem de nom aceitarem bisp<strong>ad</strong>os,e se lho podra mandarin uirtute obedientiae, sem mais auer recurso ao papa;e seo nom pode fazer, sera necessaria delicen^a para isso de S. S.Que o patriarcha possa mandar consagrar bispos por outrosbispos, ajnda que nom este presente, e nom auendo dous, quepossa ser por hum bispo e dous P<strong>ad</strong>res.Quem deue de dar os paleos aos arc^ebispos na Ethiopia.Oue obedienc/ia terao os bispos e arcebispos ao patriarcha.Se podera o patriarchae os bispos de sua licenc^a dispensarem Ethiopia in cognatione legali, porque diz a bulla in cognationecarnali et spirituali.Se as reuocacoes que c<strong>ad</strong><strong>anno</strong> se fazem sobre os casos de


26 Maji 1555 803coena Domini, dizendo non obstantibus, etc, derogariao depoder <strong>ab</strong>soluer de casibus in coena Domini.Se polla faculd<strong>ad</strong>e, quese da ao patriarcha, de poderler liurosereticos, se se entendera podelos tambem ter, porque nom dizter: e se se entendera nisto o alcorao e todos os liuros prohibidos.Que os P<strong>ad</strong>res da Ethiopia, asi os que agora vao como os quedepois se la ordenarem,tenhao as faculd<strong>ad</strong>es daCompanhia poruia do geral ou do prouincial da India, nom obstante as do patriarchaque pode conceder.Que escreua S. S. de ao Preste Joao, confirmando e aprouandoo que o papa Julio 3. con^edeo.Estas duuidas moueo o P<strong>ad</strong>re bispo, e desejaser satisfeitopara quietacao de sua conscientia, e por ser scrupuloso, e oP. Carneiro nom estamuy longe disso, dos quaes ey de fazermoor fundamento; e por tanto he muy necessario hum canonista,como dito tenho, sem o qual ey de jr scrupuloso, e caaentrao tantos, que se pode ben escusar.Nom tenho bem uistas as bullas das faculd<strong>ad</strong>es, pollas occupacoesdas confissoes do jubileo. Por hum fidalgo, que el reymanda a uisitar o papa, que daquy a pouco ha de jr, escreuereysobre mais duuidas.Nosso Senhor conserue V. P.em st<strong>ad</strong>o de graca com grandeaugmento por muytos <strong>anno</strong>s a seu seruic^o. De Lixboa a xxvjde Mayo de 1555.Hijo de V. P. indigno,Patriarcha Aethiopiae.Inscripio: f Ao muyto Rdo. em Christo P<strong>ad</strong>re, o P. M. Igna-praeposito geral da Companhia de Jesu, em Roma.tio,


804 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 13311331FRANCISCUS DE ROJASPATRI IGNATIO DE LOYOLACAESARAUGUSTA 28 OCTOBRIS 1555'.Res Societatis quo in statu sint Caesaraugustae, aperit.Muy Rdo. P<strong>ad</strong>re mio en JesuxiChristo. Pax Christi.parti desta ciud<strong>ad</strong> el mes de Marco despedido 2 , yYo mecon intencionde mi parte para no bolver a ella; pero pidiendolo losnegocios que han pass<strong>ad</strong>o, y yo desseandolo por essa causa, ymandandolo el P. Francisco 3 ,he buelto por algunos dias.Y pues V. P. por informacion de otros 4 tiene entendidas lascosas que han pas<strong>ad</strong>o quodam modo (que del todo no es posiblesin poner la mano en ellas), aqui solo dire de las que hansido las mas terribles, <strong>ex</strong>orbitantes de toda razon y ley que sehan visto en la yglesia, de «christianos a christianos, por auisara V. P. del est<strong>ad</strong>o en que estan agora y de lo quetrasluce para <strong>ad</strong>elante.dellas sePrimeramente, yo he hall<strong>ad</strong>o estos P<strong>ad</strong>res en su casa tanfuertes y consol<strong>ad</strong>os en sus persecuciones, que, cierto, me hanmucho edific<strong>ad</strong>o y aun confundido. Fueron torn<strong>ad</strong>os a ella y ala ciud<strong>ad</strong> con grande recebimiento de todos los magistr<strong>ad</strong>o^ dela ciud<strong>ad</strong>, de los inquisidores y del virrey 5 , ytambien del1Ex — originali in vol. Litt. Qu<strong>ad</strong>r. 1556, duplici folio. n. 99, prius455, 456. In ora superiore primae paginae scriptum est:^Copia de vn<strong>ad</strong>el P. Rojas para nuestro P. M.° Igtiatio; quia tamen postrema epistolaeverba ejusdemque subscriptio manu ipsius Rojas <strong>ex</strong>arata sunt, totamepistolam esse originalem dicimus.2Nimirum «ut studia sua prosequeretur». Polanco,t.v, pag. 388,n. 1084.3P. Franciscus Borgia.4Videantur Epist. Mixtae, t. IV, pag. 726, 799, 827, 849, ubi multa,quae <strong>ad</strong> hanc epistolam illustrandam dici possent, jam <strong>ex</strong>plicata sunt, <strong>anno</strong>tationibusappositis.3Didacus Hurt<strong>ad</strong>o de Mendoza, dux de Francavila, Aragoniae pror<strong>ex</strong>.


28 OCTOBRIS 1555 S05<strong>ab</strong><strong>ad</strong> de Veruela '. Y aunque a los que interpretan mal todaslas cosas de la estaCompania, entr<strong>ad</strong>a les ha sido nueua occasionpara murmurar, creo, cierto, ha sido ordenacion diuina,para reparo del daflo not<strong>ab</strong>le que el credito de la Compailia harecebido con <strong>ex</strong>pulsiontan dessafor<strong>ad</strong>a, specialmente hauiendoloellos tanto rehus<strong>ad</strong>o y procur<strong>ad</strong>o impedir por tantas vias.He visit<strong>ad</strong>o muchos deuotos y contrarios; y, cierto, hallomuchos de los deuotos tan fuertes y tan aprouech<strong>ad</strong>os condilata N. S.estos tr<strong>ab</strong>aios, que se muestra bien en ellos quantolos coracones de los suyos en la tribulacion, Es cosa para darinfinitas graciasa N..S. ver esto en grandes y pequenos.De los que han parecido contrarios, hallo algunos rendidosalgo en lo <strong>ex</strong>terior, negando muchas cosas de lasque han echoy dicho; otros escusandose, con accusar las occasiones y causasque se les han d<strong>ad</strong>o. Otros muchos ay tan obstin<strong>ad</strong>os, que nolos he emprendido h<strong>ab</strong>lar, por parecerme que aun no es sazon.El virrey ylos inquisidoresme han mostr<strong>ad</strong>o sentimientode las cosas pas<strong>ad</strong>as, y volunt<strong>ad</strong> de fauorecer en todo lo quese ofFreciere. Plegue a Dios lo hagan con mas calor que hastaaqui: lo mesmo digo de los jur<strong>ad</strong>os.Al serior arcobispo 2 he visit<strong>ad</strong>o tres vezes, y hauemos tenidomuy largas platicas sobre estos negocios. Acerca de lopass<strong>ad</strong>o,se escusa quanto puede, negando que el aya echo ni trat<strong>ad</strong>oninguna cosa en contra; y que en fauor ni de otra manera elno se ha mostr<strong>ad</strong>o, porque luego fue inhibido por las dos partes.Esto es lo que dize en quanto a lo pass<strong>ad</strong>o, aunque enrealid<strong>ad</strong> de verd<strong>ad</strong> dizen que passa otro, porqueel author yspaldas de todo lo que se ha echo ha sido 61, y que solo parala <strong>ex</strong>ecucion de la justicia porlaCompaniaestaua inhibido.En lo de por uenir, muestra gran determinacion de fauorescerla justici<strong>ad</strong>e la Compaiiia, y sobre esto hauemos pass<strong>ad</strong>o especialescosas. Pienso que lo hara, mientras por parte de S. A. 3se apprieta el cordel, perseuerandoen llamar al <strong>ab</strong><strong>ad</strong> de Ve-1Lupus (Lope) Marco. His <strong>ad</strong>de cl. virum Petrum Agustin, episcopumoscensem, Societatis fautorem ac sodalium caesaraugustanorum praesidiumac vere parentem, de quo saepe dictum.2Ferdinandus de Aragon.8Princeps Joanna, Caroli V filia, Hispaniae gubernatrix.


806 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1331al otro se lesruela, porque es el mayor tormento que al vno ypuede dar. Esto es lo que superficialmente se muestra, pero enrealid<strong>ad</strong> de verd<strong>ad</strong> el negocio esta de manera, que [es] bienmenester que N. S.ponga su mano, y sus sieruos todos losmedios que humanamente se pueden poner. Porquese ha tantoesforc<strong>ad</strong>o el demonio en Qaragoca, que no solamente fue laCompania ech<strong>ad</strong>a della, mas aun de los animos de los mas; yaunque la han torn<strong>ad</strong>o a recebir en ella compellidos, no la hanrecebido en sus coracones, porque estan de la manera que sesigue.El seiior arcobispo, aunque esta en lo <strong>ex</strong>terior de la maneraque digo, es de suerte, que se le trasluge bien la contraoperanci<strong>ad</strong>e volunt<strong>ad</strong>es que por el passa; porque la que es regida 6mouida por temor a fauorecer las cosas de laCompania,no se<strong>ex</strong>tiende mas de a una demostracion general, y con esta querriacumplir, sin llegar a <strong>ex</strong>ecucion de algun particular,como seha emple<strong>ad</strong>o tan de ueras la otra volunt<strong>ad</strong> apassion<strong>ad</strong>a,a hazerdafio a laCompania, y se siempleariaosasse.El <strong>ab</strong><strong>ad</strong> no esta aqui, pero como sunt duo in e<strong>ad</strong>em voluntate,et eodem agantur spiritu, lo mesmo se puede entenderdel. Esta enfermo en su <strong>ab</strong><strong>ad</strong>ia l .Oy le [he] escrito yo, y ledigo que le irquiero a visitar.Todos los clerigos de todas las parrochias no parece sinoque estan coniur<strong>ad</strong>os contra nosotros, con tan <strong>ab</strong>ierto vando,que no nos h<strong>ab</strong>lan ni miran al rostro; y cuando nos topan porlas calles, diuiertense por otra parte. De todos los religiosossi nodigo lo mesmo, aun de los que nos solian ser amigos,son alguno, alguno, bien pocos.El pueblo comun ha qued<strong>ad</strong>otan alborot<strong>ad</strong>o, commouido yindign<strong>ad</strong>o contra la Compania, y con tan mala opinion, porlas malas informaciones que frayles y clerigosles han hecho,que por summa iniuria se Uaman entre ellos ifiiguista; y quandovamos porlas calles, salen por las puertas y ventanas a dezirnoslo,y a burlarse [y]reirse de nosotros.1Verulae scilicet, in Aragonia, Turiasonem inter et Borgiam, ubi nuncSocietatis tirones in palaestra virtutis <strong>ex</strong>ercentur. Videatur Torre, Histori<strong>ad</strong>e Ntra. Sra. de Veruela.


28 OCTOBRIS I555 S07Entre gente noble y principal, hay muchos que nos sondeuotos y fauor<strong>ab</strong>les de volunt<strong>ad</strong>, y otros por mostrarse valerososy defendedores de los iniustamente perseguidos, y muchosque siguen la opinion vulgar, y estan a la mira, diziendo: viuaquien vence; y entre todos hay pocos, queno esten llenos derespectos deste nombre iiiiguista.Esta [es] la disposicion que ay en los animos, y aparejopara lo que sobreviniere. alPlega Senor succedan las cosas desuerte, que todos estos mares se amansen, y con tranquilid<strong>ad</strong>,vnion y paz su nombre sea glorific<strong>ad</strong>o.Quanto a lo judicial, esta el negocio en este est<strong>ad</strong>o: el ordinariodeclaro las censuras y entredicho, elpuesto por conseru<strong>ad</strong>orde los frayles, por nullas. Pero desta declaracion y annullacionno estan satisfechos todos, porque les parece quelo haecho el ordinario por miedo, y no por terminos de justicia; yassi se ha embi<strong>ad</strong>o por vn breue al nuncio l ,en quese nombrenpor juezes apostolicosel sefior arcobispo y el <strong>ab</strong><strong>ad</strong>, y assihacer lasdiligen-puedan, como juezes, conoscer de la causa, ycias necessarias. Venido este breue, pienso con la ayuda deDios, apretar al seiior arcobispo en algunos particulares, enque dara sefial del animo que tiene para <strong>ad</strong>elante; porque algunossospechan que todo lo que agora muestra y haze es porredimir la v<strong>ex</strong>acion presente del llamamiento del <strong>ab</strong><strong>ad</strong>, y que,este remedi<strong>ad</strong>o, boluera a su tema.La via por donde se sospecha tornara a su tema, que es<strong>ex</strong>pellir la Compania de Aragon, es por los recaudos y diligenciasque por Roma hazen, assi por la via de justicia, como porla via de informaciones falsas que dizen hazen al papa y cardenales,para lo qual dizen se han ayunt<strong>ad</strong>o todas las religiones,y todos los clerigos, y el fauor del senor arcobispo; demanera, que se sospecha, que, si les vienen algunos despachos,en quese declaren por validas las censuras de su juez y conseru<strong>ad</strong>or,6 por no sufficiente la derogacion de la bulla dela Compatiia, el sefior arcobispo dira que el no puede d<strong>ex</strong>arde obedecer las letras de Roma, yassi de lugar para quelos contrarios <strong>ex</strong>ecuten su design[i]o, de echar con los reca-1Leonardus Marini, seu de Marinis.


808 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1331dos de Roma laCompania de su casa, y con sus apprehensionesde los fueros de Aragon, de toda la ciud<strong>ad</strong>, y assi essetnouissimus error peior priori*.Porque, segun estan los animosalborot<strong>ad</strong>os y mouidos,si esso viniesse (lo que Dios noquiera), creo, cierto, que, como furiosos, vsasen de toda crueld<strong>ad</strong>contra la Compaflia; y frayles y clerigos,como victoriosos,desplegassen sus banderas de persecucion por todas partes,prosiguendo su victoria, porque estan todos a la mira, esperandoen que parara lo de Caragoca. Y assi yo tengo este porel mas importante negocio que a laCompania se le ha offrecido,por esta razon, y por las causas di<strong>ab</strong>olicas que han d<strong>ad</strong>oy dan por motivos de querer <strong>ex</strong>pellir laCompania de Aragon,y aun de toda la christiand<strong>ad</strong>, las quales creerian muchos, siestos saliessen con la suya. Ellos han puesto, ponen y pornantodos los medios humanos, y aun di<strong>ab</strong>olicos, pues no puedenlos diuinos, para tan mal fin. Supplico a V. P. que de nuestraparte, inuocando los diuinos, se pongan todos los que humanamentese pueden poner, porque son sin duda bien menestertodos con gentela mas terrible del mundo.Los medios 6 diligencias que de parte de laCompania sonmenester y se pueden hacer, el P. Roman 2 , que es jurista, losscriuira; assimesmo los que ellos pueden agora por Roma negociar,porquees menester tambien tener con eso cuenta.Porque vea V. P. quan de ueras y con quanta maliciatoman estos negocios, por no d<strong>ex</strong>ar via ninguna, por dondepuedan hacer dafio a la Compania, scriuen libellos y pasquines.Ay creo que embia el P. Roman la copia de vno, y tambienla copia de la diligencia que se ha hecho 3 . Muestran buenanimo los inquisidores para remediarlo; no se lo que haran; nohay hombre que tenga azero;encomiende a Dios, y mande haganel Seiior de fortaleza. V. P. noslo mismo todos los P<strong>ad</strong>resy hermanos. De (^aragoca a 28 de Octubre de 1556 4 .1Matth. xxvii, 64.23Alphonsus Roman. Vide in hoc ipso vol. epistolam 1057, pag. 60.Instrumentum, de quo Rojas mentionem facit, edidimus supra, pag.66-72.*Sic; verum corrigendus est error manifestus. Epistola enim, ut patet<strong>ex</strong> collatione cum litteris Patris Roman, <strong>ad</strong> Ignatium eodem tempore simul


1556 8o g1DeV. P. indigno hijo ysieruo en Jesu Christo,Inscriptio:fY Francisco de Rojas. fIHS. Al muy Rdo. P<strong>ad</strong>re nuestro en Christo, elP. M.° Ignatio de Loyola, prep5sito general de la Compaiii<strong>ad</strong>e Jesus, etc.Alia manu: R. da 9 di Genn."133«HENRICUS DE LA CUEVAPATRI IGNATIO DE LOYOLAPAMPILONE... 1556 2 .Explicat Henricus congressum, quem Compluti cum Borgia h<strong>ab</strong>uit.—Votis solutum, e Societate se dimitti flagitat.fMuy Rdo. P<strong>ad</strong>re mio y senor obseruandissimo en Christo.La gracia diuina sea siempre en el alma de V. P. P<strong>ad</strong>re mio ycum hac transmissis, scripta est <strong>anno</strong> 1555. Adde quod Franciscus deRojas «cum paucis diebus ibi [Caesaraugustae videlicet] commoratus esset,demum Vallisoletum <strong>ad</strong> P. Franciscum rediit, propter negotia <strong>ad</strong> ipsummetpertinentia; et cum tres menses, ut de statu rerum suarum deliberaret, accepisset;amplius nec Caesaraugustam, nec <strong>ad</strong> Societatem rediit, nec sine facultateSuperiorum <strong>ex</strong>tra illam mansit». Polanco, t. VI, pag. 537, n. 2324.Vide etiam <strong>anno</strong>tationem ibi positam.1Ouae sequuntur, propria manu Rojas scripsit.2Ex autographo in vol. F, duplici folio, n. 271, prius 466, 467.— Definirenon possumus quo tempore scripta haec epistola fuerit. In ea quidemmanus, nobis incognita, apposuit: Ijj6. Quodsi reapse hoc<strong>anno</strong> datafuit,conjicimus dari debuisse ante quam ignatianas litteras, de quibus statimdicendum, Henricus accepisset. Prorsus enim incredibile videtur de illisnullam fieri mentionem. Porro Ignatius graves Henrico litteras scripsit 28Novembris 1555; Cartas de San Ignatio,t. iv, pag. 74; eodemque dichaec idem Borgiae <strong>ad</strong>debat: «Aqui va la copia de una letra que escribo aD. Enrique de la Cueva... Aunque le <strong>ex</strong>horto a la indiferenciaque convienea hombre religioso, acerca de un lugar u otro, todavia, aunque el se pongalibremente en vuestras manos, me parece en el Senor Nuestro que se debiaenviar a»Portugal...» Ibid. pag. 73.— Jam, cum <strong>ex</strong> ipsa epistola constetlitteras interiisse, quas Henricus Ignatio scripserat post 15 Octobris 1555,


810 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1332senor. Aviendo muy muchos messes que yo heest<strong>ad</strong>o aguardandola ressolucion de V. P. sobre la platica que se ternia lleg<strong>ad</strong>oel Mtro. N<strong>ad</strong>al, estando en Pamplona en fin del Setiembrepass<strong>ad</strong>ode $$, recebi vna carta del P. Francisco, hecha enSimancas, donde me avisaua que a 15 del Octubre pass<strong>ad</strong>o seriaen Alcala, y que convenia quealli nos viessemos. Comparecial plazo, sin ponerseme ningun tr<strong>ab</strong>ajodelante. Dixome enressolucion, que no tenia mas que h<strong>ab</strong>lar comigo, de que teniavn mandato de V. P. para recebirme, sin poner impedimentoalguno por cosa que oviesse succedido, y que de su parte elestaua presto para hazerlo. Yo Je dixe que desseaua tratar estenegocio con toda sin^erid<strong>ad</strong> y verd<strong>ad</strong> ; y que, attento esto, lequeria dezir algunas cosas. La primera, que a Dios ponia portestigo, que honbre de quantos avian por aca entr<strong>ad</strong>o en laCompania, no avian en su principio tenido mas gana de biuiry morir en ella, que yo he tenido y tengo, en quanto es de mispiritu.Y muestrase bien en lo que hize al principio, pues cortetodos los assideros que podian quedarme, y en nunca auer queridolibrarme de la obligacion, desseando gouernarme por c<strong>ab</strong>ec^aagena. Lo 2. le, dixe, que, pressupuesto ante Jessu Christoesle desseo que tuve y tengo, yo via que tenia pocas fuerzas, yque mi dispussicion de salud era de arte, que requeria servicioquotidiano; y que, avnque aca en el mundo, con un regalo moder<strong>ad</strong>ode vida, soy de algun prouecho para leer, y predicar, yfaltando esta commodid<strong>ad</strong>conuersar con honbres y con libros,en religion, no podria aturar en ser de alguna importancia; yque ya que desta commodid<strong>ad</strong> ' se proueyesse en religion, nopodria d<strong>ex</strong>ar de ser con pes<strong>ad</strong>umbre y desconsolacjon mia,siendo ordinaria, yviendome tan singular en una communid<strong>ad</strong>,y pareciendome ser pess<strong>ad</strong>illa a todos; y attento esto y mi naturalcondicion, temia no poder edifHcar la torre, y quedar despuesconfusso. Lo 3. ,le dixe, que , pressupuesto esto, paravenir ante el ressoluto, no fiandolo de mi, me avia aconsej<strong>ad</strong>oquo Borgiam Compluti convenit, et, earum amissione cognita, has iterumeidem Ignatio datas fuisse: «tenemos nuevas que se perdib el despacho,y asi lo torno hazer en esta; prob<strong>ab</strong>ile est scriptas tandem esse primismensibus orientis anni 1556.1Ms. commodidar.


i55 6 8l *con personas de sc/iencja y conciencia, los quales,attento lodicho, obligauan sus animas al infierno por la mia, de quecon la licencia de laCompania, 6 quando no, con la del papa,quedaua totalissimamente seguro; y avn, que era devida la dispensacion6 relaxacjon. Lo 4. le , dixe, que, no obstante todoesto, y ver que podia estar seguro fuera de religion, desseauaque estos inconvenientes se me pudiessen deshazer, que nofuessen de algun momento para mi ni para la Compania, peroque no via como.El P. Francisco, aviendome oydo, me dixo, que, attento loque le avia dicho, que si en su mano fuera, me diera luegolibert<strong>ad</strong>; mas que estava at<strong>ad</strong>o para esso; y que si yo entrasseen la Compaiiia, el tenia tra^<strong>ad</strong>a entre si orden, como los dichosinconvenientes no fuessen tan bastantes, y yo biuiesse consol<strong>ad</strong>oy aprouech<strong>ad</strong>o. Determinose que yo voluiesse a Pamplona, aestarme con elduque entretanto ', que el avisava a V. P. paraque le diesse commission de atar y desatar plenamente en minegocio, y que, venida, me avisaria, yasi se hizo: que, segunel me dixo, escriuio a V. P. desde Alcala.Yo, lleg<strong>ad</strong>o aqui ,lo hize ; pero tenemos nuevas que se perdioel despacho, y asi lo torno a hazer en esta, supplicando aV. P. mire este negocio con ojos de charid<strong>ad</strong>, teniendo a soloDios delante, sin cuenta con compiazeral cardenal, mi senor 2 .Y digo esto, porque, avnque de la sinc^erid<strong>ad</strong> de V. P. no ayaaue dudar, tengobien entendido quan molest<strong>ad</strong>o puedeser enesta parte; y pudiendome dar libert<strong>ad</strong> para estar seguro en loque quissiesse, seguir orden 6 fuera de orden, como me estoy,yo me consolaria mucho, pues los votos que hize ante el Mtro.N<strong>ad</strong>al fueron a fin de estar mas segurofuera de laCompania,con relaxacion della mesma, que no con dispensacion del papa.Y caso que esta libert<strong>ad</strong> 110 se me de, a lo menos deseme paraque pueda seguir la orden que quissiere, de frayles6 otros religiossos,avnque tengo entendido que V. P. no mirara sino miconsolacion, y que las causas que me hazen enflaquezer para1Beltranus de la Cueva, dux III de Alburquerque, pror<strong>ex</strong> Navarrae.2Bartholomaeus de la Cueva, Henrici pater. Illius elogiumCartas de San Ignacio,t.vi, pag. 333, <strong>anno</strong>t. 2.vide in


8i2 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1332entrar en laCompania, son avn mas vrgentes paraotras religiones.Y assi, ya que V. P. no quiera enbiar determinacion,cometerlo ha al P. Francisco, 6 a quien de la Compania fuereseruido, para que, vistas Jas causas, dispongan libremente. Y sin<strong>ad</strong>a desto ha de hazer V. P., supplicole que me enbie vnmandato con censuras y todo rigor de religion,como a honbreque ha hecho votos,para que vaya <strong>ad</strong>onde mandare, que conesso, avnque coxo y manco, me escusare yo del duque y detodos los que mis fuerc^as conocen; y en todo supplico por breued<strong>ad</strong>,pues tanto se pierde para lo vno y par<strong>ad</strong>ilacion.lo otro en laEl duque ha hecho pressentacion en mi de dos beneficiossimples de su patronazgo y avnque estan ; litigiossos, enbiopoder a Roma para litigarlos.Helos acet<strong>ad</strong>o por importunid<strong>ad</strong>;pero para lo dicho no importa vna paja; porque, aviendo deseguir la Compania, mas facil cosa sera d<strong>ex</strong>arlos, que no, no la<strong>ab</strong>iendo de seguir, cobrarlos. No se espante V. P. de n<strong>ad</strong>a,estando donde estoy,antes se espante como tengo gusto deh<strong>ab</strong>lar en laCompania, acordandoseme de quan poca cuentatubieron comigo, quando mi entr<strong>ad</strong>a est<strong>ab</strong>a de parlas a vnos ya otros; porque a vn hombre de mi calid<strong>ad</strong>, que cuando fui aOnate <strong>ab</strong>ia vendido toda mi hazienda, y d<strong>ex</strong><strong>ad</strong>o mi ofBcio,justo era creer que yva de veras, pues <strong>ab</strong>ia cort<strong>ad</strong>o todos loshilos que le podian guiar a la buelta; pero, pues fue Dios destoservido por mis pecc<strong>ad</strong>os, no ay que h<strong>ab</strong>lar en ello. Pluguieraa Dios que el cardenal, mi senor, no estorvara que yo me viessecon V. P. a sus pies, pues se pudiera esto hazer sin dar grit<strong>ad</strong>e quien era, sino como un pobre mendicante. No alargo mas,por no enf<strong>ad</strong>ar a V. P., mas de suplicarle disponga aquellocon que ha de agr<strong>ad</strong>ar a Dios, que yo juro, por las ordenes quetengo , a V. P. } que diesse vn dedo de la mano, por creer queme cunplelaCompaiiia y soy para ella. Caro infirma est, spirituspromptus '. Dios lo guie, que en lo publicoa lo menos yosiempre me publico por tal ; y assi vso el officio de la predicacionordinariamente, por no d<strong>ex</strong>ar de procurar algo de aquelloque inflama la volunt<strong>ad</strong>, y haze andar a honbre vn poco mas1Matth., xvi, 41.


26 Martii 1556 813a rec<strong>ad</strong>o entre tantas occupacjones<strong>ex</strong>teriores. Guarde nuestroSenor y prospere con sus sanctos dones lamuy Rda. person<strong>ad</strong>e V. P., como dessea este su mas que subdito y escl<strong>ab</strong>o enChristo, pulvis et cinis ! ,Don Henrrique.Inscriptio: j Al muy Rdo. in Christo P<strong>ad</strong>re, yserlor mioobservandisimo, el P. Mtro. Ignatio, general de la Compaili<strong>ad</strong>e Jessus, etc, mi senor. Roma. Alia manu: 1556. De donHenrique de la Cueua. 1333FRANCISCUS DE VILLANUEVAPATRI EMMANUELI LOPEZPLACENTIA 26 MARTII [1556]2Litteris complutensium, sibi redditis, respondet.— Gratias agit de sociorumerga ipsum sollicitudine.--E morbo convalescit.— De negotiis <strong>ad</strong> complutensecollegium spectantibus.— De ingruentium morborum causa.—De ratione subveniendi necessitatibus, queis premitur collegium.— Nonsibi probatur quod, in <strong>ad</strong>mittendo <strong>ad</strong> Societatem candidato quodam,complutenses socii peregerunt.— Cautio <strong>ad</strong>hibenda. — De aliis negotiis.tJhs.-Muy Rdo. en ;Xpo. P<strong>ad</strong>re. Pax X. Con el P. T<strong>ab</strong>lares 3rrecebi vna carta y despues con Geronimico rrecebi otra. PagueN. S. a V. R. y a esos mis P<strong>ad</strong>res y hermanos la oracion ypenitencia que por este pobre se a ofrecido y la volunt<strong>ad</strong> buenacon quese tomo tanto p<strong>ad</strong>escer y tr<strong>ab</strong>ajo, aviendo en mi tanpoco merito para ello. Pero, pues N. S. fue el fln,pag<strong>ad</strong>or y la paga: yo no tengo que dar, puesesa casa..el sera elme di antes a1Adhibuit hanc epistolam Polanco, t. VI, pag. 623, 624, n. 2686,2687, q u re i> <strong>ex</strong>posita, <strong>ad</strong>dit: «Postea cum haec fuissent intellecta, omninoa Societate liber dimissus est; nam dispensatione qu<strong>ad</strong>am utebatur P. Igna-cum eum <strong>ad</strong>mittere in Societatem volebat».tius,2Ex autographo in vol. Cartas de personas celebres, duplici folio,n. 67.3Petrus de T<strong>ab</strong>lares.


814 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1333Yo [he] est<strong>ad</strong>o malo, pero no fue tan grande la enfermed<strong>ad</strong>,que oviese causa para dar tanta pena a mis P<strong>ad</strong>res y hermanos,aunque fue dispuesta para pasaren dolor de cost<strong>ad</strong>o. Hastaa menudo me parece que va y viene N. S. a ver si esta ya decoger esta fruta, como buen ortelano; y pluguiese a S. M. queyo pusiese alguna mas diligencia para corresponder a S. M.;pero pareceme que estoy anud<strong>ad</strong>o, como algunos arboles desahuerta: el Seiior provea mis necesid<strong>ad</strong>es, pues puede, y V. R. selo encomiende, yasi lo pido a mis hermanos.En lo que V. R. teme de las enfermed<strong>ad</strong>es, ellotiempoa dedezir; aunque, si <strong>ad</strong>elante no es moj<strong>ad</strong>o el tiempo, lo pas<strong>ad</strong>o !no ueo que sera causa para ese pueblo, porque primero que ayentren los calores, ya la tierra esta seca y enxuta, segun lo queyo tengo not<strong>ad</strong>o dese pueblo. El dano es quando la tierra quedellena de agua, y sobre aquella humid<strong>ad</strong> comiencan los calores.Pero si las enfermed<strong>ad</strong>es son comunes, no tiene e)pueblo laculpa.En lo de las necesid<strong>ad</strong>es, ya tengo dicho siempre mi parecer,y asi lo escrivo al P. Carrillo 2 ,a lo qualme rremito.No me parece que an acert<strong>ad</strong>o en lo de ese de Toledo querreciben, porque, si el es tal en su persona, que sea digno de serrecebido para aprovechar a esa casa, primero queel P. Francisco3supiera n<strong>ad</strong>a, me ovieran de escrevir a mi, y yo lo guiaracomo el viniera aca; y la provision y lo demas se quedara ay.Aora no se como sera, avnquelo e d<strong>ad</strong>o en memoria al P. Ta-como anda aora l<strong>ab</strong>lares y lo e escrito al P. Francisco; peropoliila,es mala coyuntura, y por eso me loparece que de Gon-^alez se este hasta que yo le escriva en ello, y tambien le escrivireel medio.Deziame el P. T<strong>ab</strong>lares que tenia esede Toledo mill duc<strong>ad</strong>os1«Initio hujus anni reliquiae morboium anni praecedentis in quibusdamvidebantur; nam triginta s<strong>ex</strong> aegrotantes h<strong>ab</strong>uerant, quorum non pauci—recidebant, et duo mortui fuerant». Polanco, t. VI, pag. 589, n. 2546.De aegrotantibus Compluti, aestate anni 1555, agit ipse Polanco,t.V,pag. 453-455- n - 1223-1227.aP. Didacus Carrillo.3Stus. Franciscus Borgia.


26 Martii 1556 815en dinero y los queria dar a esa casa '. Si va a Simancas, por si6 por no, vean si sera bien que haga donacion al senor don Hieronimo2 ;y porque si despues se supiere que los dio, lo qual sea de procurar que no se sepa,sera bien que elsefior don Hieronimole h<strong>ab</strong>le y persu<strong>ad</strong>a que lo haga, y no ellos, para que sepueda dezir que fue tr<strong>ab</strong>ajo del seiior don Hieronimo, y que led<strong>ex</strong>e a el por limosnero. Pero no le inbien a Simancas hasta queveamos carta del P. Francisco, porque por ventura dira embienaca, y en tal caso tambien sera bien que se hagalo dicho. Yquando alguno semejante se ofreciere, inbiemele aca, que yole3rrecibire, 6 al doctor Vergara ,porque de otra manera, quitallean la pluma. Pero mirese mucho no rreciban con la necesid<strong>ad</strong>personas que no convengan a la Compafiia.En lo que dizen de las casillas y de lo que respondio el ayuntamientocon consejodel licenci<strong>ad</strong>o Martinez 4 me, parece bienque se tome; y si algo dixeren los del ayuntamiento, dezillesque ya se anda buscando. Con esto me parece que seria bien,si rreciben a ese, que desos dineros, que dizen quiere dar, se pagasenluego a la de Castro los que dio sobre las casillas, y tanbienlos que le deve esa casa; y esto luego; y que se compraseel censo a lavilla que se le deve en la huerta, y lo demas que lodiese para hazer ese quarto.Y es menester diligencia paracobrarlo en Medina, y que el senor don Hieronimo lo inbiase acobrar. Y sobre todo me parece se informen bien, primero derrecibille, de Rincon 3 .En lo que dize de prestar dineros de aca, a tener posibilid<strong>ad</strong>1Agi <strong>ex</strong>istimamus de candidato Gaspare de la Fuente, cujus ingressumin Societatem <strong>ad</strong> hunc annum refert Castro, Historia ms. del Colegio deAlcald, lib. vil, cap. 2: «El licenci<strong>ad</strong>o Gaspar de la Fuente, toledano, entroya theologo sacerdote, s<strong>ab</strong><strong>ad</strong>o, a 14 de Marzo, de ed<strong>ad</strong> de 25 afios.Ayudo a este collegio con ochocientos duc<strong>ad</strong>os de su legitima, Ios qualesse gastaron en el quarto del refectorio. Enbiaronle a Castilla, donde a sidovn grande operario, yal fin Rector del nueuo collegio, que se a hecho enAreualo».234Hieronymus de Vivero.Alphonsus Ramirez de Vergara.Didacus Martinez, de quo videantur Polanco, t. IV, pag. 421, 422 etEpist. Mixtae, t. iv, pag. 173-175.5Joannes Rincon.


816 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1333para ello, poco seria menester rrogarmelo, ni es posible, ni aymedio paraello.En lo de M<strong>ad</strong>rid, yo inbie las cartas al P. Francisco: el rrespondera.Mucho me desguntan estos nuestros amigos, quandolos veo andar mudando por interese. Nunca nos dixo, ni yo entendique aquellas casas tenian censo, ni tampoco pidio mas quemill duc<strong>ad</strong>os:, aora pide horros de alcavala. Yo no las compraria,si el no asentase el censo en otra cosa y se obligase a quita-Jlo;porque meternqp nosotros con frayles y monjas,peloteo; y asi ellos se avian de obligar a quitar eles andar alcenso, y comprallasen c<strong>ab</strong>eca de otro, como de Soto. Y pareceme que secomprasen las dos juntas; porque, demas de la difkult<strong>ad</strong> quedespues avra para avellas, en la vna no ay para lo que quiereny es menester. Porque, demas de los que alli es menester estenordinarios, estaran el P. Francisco, y dos 6 tres que con el anden,y el P<strong>ad</strong>re provincial, y dos 6 tres que andan con e), y mas losque van y vienen. Si esto no se amaiia, el corral que vimos, quees de don Garcia, hijo de dona Mencia de Cardenas, con algunacasa que saliese a la calle, a qualquiera dellas, lo tengo porbuen sitio. Alla lo veran; y pues dize en la carta que su cun<strong>ad</strong>oa escrito a su muger, que benda la casa si hallare a quien, allase puede hazer todo; y si no, conciertese alla, ysi fuere menester,entonces haremos lo de aca; que, mientras no se concluyecon el otro el precio, ,:para que emos de hazer aca concierto conn<strong>ad</strong>ie?Quando yo tome a cargo de h<strong>ab</strong>lar aca, venia sobre cosacierta que el queria mill duc<strong>ad</strong>os, y solo estava en el esperartanto 6 tanto. Aora pide alcavala y descubre censo: es menesterde nuevo asentarlo. Yo no e podido yr a Coria, porque, altiempo que pense de yr, cay malo; pero aora no ay para que yr,entre tanto que,como digo, no se asiente lo de alla. N. S. nosde su santo amor. Estos P<strong>ad</strong>res y hermanos se encomiendan enlas oraciones desa casa. De Plazencia a xxvi de Marco ! . Suminimo hermano,Francisco de Villanueva.l . Non affigitur epistolae scriptionis annus; sed <strong>ex</strong> iis, quae in epistolacontinentur et quae a Polanco hoc ipso <strong>anno</strong> scribuntur, conficitur epistolam<strong>ex</strong>aratam fuisse <strong>anno</strong> 1556. Vide supra, epist. 1229 et 1216.


2 Aprilis i6ii 817Inscriptio: Jhs. Al muy Rdo. en X.° P<strong>ad</strong>re, el P. ManuelLopez, rector del colegio de laCompania de Jesus, en Alcala.1334BALTHASAR PINASPATRI GABRIELI ALVAREZLIMA 2 APRILIS l6ll ! .Quam vivendi rationem inierint gandienses socii, priscis istius collegii temporibus.—Memor<strong>ab</strong>ilia de quibusdam sodalibus, quos P. Pinas cognovit.Ouaedam minus nota de persecutione caesaraugustana in Societatem.Carta del P. Baltasar Piiias escrita desde Lima, 2 de Abrilde 161 1,al P. Gr<strong>ab</strong>riel Albarez.«Yo entre en laCompania el i de Junio de 1550, de modoque hoy ha 60 anos y medio que como pan en ella. Cuandoentre era de 22 afios de ed<strong>ad</strong>. Dentro de pocos dias me enviarona Gandia a oir la teologia. Alli se comia poco, y se dormiamenos, y se tr<strong>ab</strong>aj<strong>ab</strong>a mucho, y se andava a buen paso enel camino de la perfeccion, aspirando todos a ella,e iban todosmuy contentos. En aquellos tiempos en Gandia mas se estudi<strong>ab</strong>ala teologia mistica que la escolastica. En aquel tiempo no huboconstituciones, sino solo h<strong>ab</strong>ia unas pocas reglas parala comunobservancia <strong>ex</strong>terior, y nunca se guardo mas <strong>ex</strong>actamente elespiritu.Alli era rector elP. Andres de Oviedo. Yo puedo decir queen santid<strong>ad</strong> y carid<strong>ad</strong> no debe este P<strong>ad</strong>re n<strong>ad</strong>a al P. Javier, y1Ex t<strong>ab</strong>ulario valentino, sive «Archivo general de Valencia, Propied<strong>ad</strong>esdel Est<strong>ad</strong>o, legajo 90 a 94, vol. 90, pag. 523, documento n. 4, pag.49-60».— Haec epistola, tametsi scripta fuit <strong>anno</strong> 161 1, a nobis, <strong>ex</strong>ceptionequ<strong>ad</strong>am, editur, propterea quod tota in illustrandis epistolis, quae de rebusgandiensibus et caesaraugustanis supra positae sunt, versatur. Satius esseduximus eam <strong>ad</strong> calcem totius operis integram rejicere, quam membratimconcisam inter epistolarum <strong>anno</strong>tationes distribuere. Exarata vero fuit etin Hispaniam <strong>ex</strong> America transmissa, rogante P. G<strong>ab</strong>riele Alvarez, quo temporehic historiam provinciae Aragoniae Societatis Jesu cont<strong>ex</strong>ere par<strong>ab</strong>at,de qua re vide Epist. Mixtae, t. 11, pag. 888, 889.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. v. 52


818 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1334que si al uno se le debe la canonizacion, como todos dicen, no)a merece menos el otro, a mi sentir '.Conoci tambien alsegundo rector, que fue el P. Bautista deBarma, natural de Alcala de Henares. Goberno bien y con<strong>ex</strong>accion, sin faltar a la suavid<strong>ad</strong> debida y al aprovechamientode sus subditos. Las quietes eran como una conferencia espiri-no fuese de un hombretual. Nunca vi en el P. Barma cosa quede consum<strong>ad</strong>a virtud. Murio de provincial Aragon 2 .H<strong>ab</strong>ia alli en Gandia un P<strong>ad</strong>re, que se llam<strong>ab</strong>a Navarro, desingular mortificacion. Siendo ministro de aquel colegio, yestando ausente el rector, que fue a Valencia por negocios,subio el P. Navarro al pulpito en el refitorio, yhizo una confesiongeneral de toda su vida; y aunque yo me levante y lesuplique que no pasase <strong>ad</strong>elante, no hubo remedio, sino que laac<strong>ab</strong>o del todo. Los del refitorio no comian : todos llor<strong>ab</strong>an yse tap<strong>ab</strong>an las orejas. Otra vez mando al P. Gobierno, que eraentonces hermano, que le diese un capelo, y61 le dio los materiales,que eran fortisimos, y le mando quelo hiciese con todoel fervor posible, yel otro lo hizo con tan gran fervor, quetodos los del refitorio quedaron llorando; y el leiaque se moviotanto, que se metio dentro del pulpito, y se desnudo, y saliodesnudo al pulpito, azotandose asperamente, y dando grandesvoces de misericordia. Estas y semejantescosas se hacian en elcolegio de Gandia en aquellos tiempos.Tambien conoci en Gandia a un hermano flamenco, llam<strong>ad</strong>oLuis Frois 3 ,de singularsantid<strong>ad</strong> , y al P. Gobierno 4 , granpredic<strong>ad</strong>or, de tan grande sentimiento de la divina presencia,1Facta ac virtutes Patris Oviedo plures stilo compl<strong>ex</strong>i sunt, Alvarez,Historia ms. de la Provincia de Arago?i; Nieremberg, Varones ilustres;Patrignani, Menologio, 29 Junii; Sacchinus, Hist. Soc. Jes. part. iv,lib. v, n. 265 et seqq., aliique.2Alvarez, /. c; Alcazar, Chronohist. de la Provincia de Toledo,t. 1, saepe; Sacchinus, Hist. Soc. Jes. part. 11, lib. iv, n. 164; Patrignani,/, c, 3 Maji.3Alius a Ludovico Frois (Flores), quem in Indiam <strong>anno</strong> 1548 navigasse,annales nostri testantur. Epist. Mixtae, t. 1, pag. 527, <strong>anno</strong>t. 1.4P. Michael Govierno, orator eloquentissimus, cujus vitam plures scripsere,inter quos Nieremberg, oper. c, t. vn, pag. 312.


2 Aprilis i6ii 8igque tenia algunas veces empacho de escupir:era entonces undech<strong>ad</strong>o de toda virtud. Tambien conoci en Gandia al P. Ripaldal , y al P. Jaen 2 , y al P. Torres 3 . En Valencia conoci alHermano co<strong>ad</strong>jutor Saravia, de un rostro bien feo. H<strong>ab</strong>l<strong>ab</strong>anot<strong>ab</strong>lemente por las narices, que apenasse entendia. H<strong>ab</strong>l<strong>ab</strong><strong>ad</strong>e Dios altamente, y era muy estim<strong>ad</strong>o de todos los seglares \Alli conoci al P. Miron,natural de Ruzafa. Goberno enPortugal, y fue asistente en Roma, donde murio b .Estando yo en una mision en el alto Aragon, en Graus y enotros pueblos y lugares, en c<strong>ad</strong>a uno de los cuales los clerigospas<strong>ab</strong>an de 30, el P. Miron, que venia con el P. Francisco deBorja, cuando llego a Espana con el cardenal Alejandrino 6 vino,a visitar el colegio de Zaragoza, y me llamo luego, y me encargo7el novici<strong>ad</strong>o de esa provincia. Tambien hice una misi6n enCarinena, donde predique todo el <strong>ad</strong>viento c<strong>ad</strong>a dia, con concursode todo el pueblo. Aquel mismo ano c<strong>ad</strong>a dia predic<strong>ab</strong>ala cuaresma en la iglesia mayor de Teruel, y los domingos dossermones, donde iba todo el pueblo.Y esto no es cosa que se deba imitar: porque es ahogar a unpredic<strong>ad</strong>or, de modo que no pueda razonar sus sermones mas:1P. Hieronymus de Ripalda, auctor notissirnus libelli de Doctrinacristiana, saepissime editi. De eo scripserat N<strong>ad</strong>al, <strong>anno</strong> 1554, agens desociis gandiensibus: «H. Ripalda, castellano, bachiller en artes, de muygran talento para todo». P. N<strong>ad</strong>al, Epist.t. 1, pag. 761.2P. Joannes Jaen, graecae linguae peritus. Epist. Mixtae, t. 11,pag. 379-? P. Michael de Torres.*Vitam fratris Didaci Saravia, pestilentia <strong>ab</strong>sumpti, litteris mandavitP. Andr<strong>ad</strong>e, Varones ilustres, edit. bilb., t.vn, pag. 279; Patrignani,7. c, 24 Junii; Alegambe, Heroes et victimae charitatis, ann. 1558,cap. 3.5Nieremberg, Varones ilustres,t. vn, pag. 331; Patrignani, /. c,25 Augusti.6«Pio V... a Francia, Portugal y al Rey Catholico embio al CardenalAl<strong>ex</strong>andrino, Miguel Bonelli, sobrino suyo... y grande honor de la ReligionDominica, acompan<strong>ad</strong>o de cl Santo Borja, de cuya authorid<strong>ad</strong> en las Cortesde Portugal y Espana esper<strong>ab</strong>a el mas feliz <strong>ex</strong>ito en esta ardua empresa...».Cienfuegos, Vida de... S. Francisco de Borja, lib. v, cap. 13.7Scilicet provincia Aragoniac.


820 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1334vale menos sermones y bien sazon<strong>ad</strong>os, ycon eso se hace masfruto.Tambien conoci en Gandia al P. Manuel de Sa, de nacionportugues ! . Tenia este P<strong>ad</strong>re un rostromuy agr<strong>ad</strong><strong>ab</strong>le, peromas lo era el de su alma; porque siempre fue varon de muchaoracion. Este fue siempreelbenjamin del P. Francisco deBorja, asi en Espana como en Roma, a donde lo llevo consigocuando dejoel est<strong>ad</strong>o, y alli vivio muchos anos con gran edificacionde todos.Predic<strong>ab</strong>a maravillosamente, con mucho aprovechamientode los oyentes, porque predic<strong>ab</strong>a muy de veras ymuchos anos en Milan. Fueapostolicamente. Tambien predicomuy vers<strong>ad</strong>o en la sagr<strong>ad</strong>a escritura, y a peticion del P. Franciscode Borja compuso una como glosa sobre toda la escritura,que, aunque va muy compendiosa,sentido literal.El P. Miron, siendo rector en Valencia,declara maravillosamente elsilicio asperrimo desde el cuello hasta las rodillas, ytraia vestido unsolia estaralgunas veces dos 6 tres dias sin comer n<strong>ad</strong>a, y despues mat<strong>ab</strong>ala hambre con solo pan. Cuando iba porla ciud<strong>ad</strong> a hacer susiba a c<strong>ab</strong>allo en un macho con albarda, y caus<strong>ab</strong>a granvisitas,<strong>ad</strong>miracion y edificacion a los que le veian y conocian.Quiero contar lo que en aquellos tiempos antiguos pas<strong>ab</strong>a enel colegio de Gandia. Alli fray Juan Tejeda 2 trat<strong>ab</strong>a muchocon los nuestros, y persu<strong>ad</strong>io a muchos que hiciesen una vidatan <strong>ab</strong>stinente, que no comian otra cosa en todo el dia, sino unoscomo gazpachos, y estos con mucha medida y taza. Y aunquealgunos de los nuestros le creyeron y siguieron, pero muchosde ellos no quisieronentrar en este juego de los gazpachos 3 ,mas limit<strong>ab</strong>an tanto su comida, que casi se podian compararcon los de los asi losgazpachos, que llam<strong>ab</strong>an. Cuando a mi meenviaron a. Gandia, ya esto de los gazpachos h<strong>ab</strong>ia sez<strong>ad</strong>o; que,como el fraile se fue, comenzaron todos a vivir mas conforme alinstituto de laCompania, aunque muy parca y <strong>ab</strong>stinentemente.12Epist. Mixtae, t. 1, pag. 433.Epist. Mixtae, t. 1, pag. 448, t. 11, pag. 116.3Vide quid de hac re senserit egeritque Antonius Cordeses, incola eotempore gandiensis, postea aragoniensi, deinde toletanae provinciae praepositus.Narrat id in ejus vita Andr<strong>ad</strong>e, Varones ilustres,t. vn, pag. 380..


2 Aprilis 1611 821En lo que V. R. me pide, que le diga de la persecucion deZaragoza, por que dejamos la casa y 110 nos aprovechamos delo que h<strong>ab</strong>ia venido del nuncio l , digo que la casa dejamos ynos salimos fuera de la ciud<strong>ad</strong> a peticion de la misma ciud<strong>ad</strong>,por via de paz y quietud. Y cuando salimos, aun no se h<strong>ab</strong>ianegoci<strong>ad</strong>o ni de la princesa dona Juana ni del nuncio; queestando en el destierro, que fueron cinco 6 seis semanas, se negociode la princesa ydel nuncio la restitucion a nuestra casa.Quiero an<strong>ad</strong>ir algunas circunstancias, que yo las vi y pasaronpor mis manos. La una, que el conseller en cap, que era mizerAgustin del Castillo, queria que a c<strong>ad</strong>a noche nos velasen porparte de la ciud<strong>ad</strong> seis arc<strong>ab</strong>uzeros; y yo, que entonces teniacargo de la casa, por h<strong>ab</strong>er ido el rector a corte, a los negocios,nunca lo quiseconsentir. Content<strong>ab</strong>ame con velar hasta las12 de lanoche, reconociendo las puertas y ventanas altas yLo vajas. segundo que an<strong>ad</strong>o, es, que, cuando est<strong>ab</strong>amos en lafuria de la persecucion, vino el decreto de la Sorbona de Pariscontra laCompania, que no nos dio poca pena, porque lloviasobre moj<strong>ad</strong>o. Lo tercero, que nos pusieron de noche un libeloinfamatorio, que debia de ser de algun hereje, el cual presentamosa los senores inquisidores, para que hiciesen inquisicionsobre ello 2 : decian mil blasfemias contra laCompailia. Locuarto que entonces acontecio, que nos pudo afligirmucho, nolo refiero por buenos respetos. Digo mas, que, ac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>a la persecucion,vino un fraile de cierta religion, gran predic<strong>ad</strong>or, apredicar en el hospital de Zaragoza: este nos dio muy buenasmanos en el pulpito.Y quiso Dios que aquella cuaresma predic<strong>ab</strong>aen la iglesia mayor un fraile bernardo, gran predic<strong>ad</strong>or,que ,se llam<strong>ab</strong>a fray Luis de Estr<strong>ad</strong>a, <strong>ab</strong><strong>ad</strong> del monasteriode Huerta, y gran devoto de laCompania 3 , yse contrapusoal fraile que predic<strong>ab</strong>a en el hospital a banderas despleg<strong>ad</strong>as,volviendo porla verd<strong>ad</strong> y honra de laCompania. Y al1Leonardus de Marinis, episc. laodiciensis. Epist. Mixtae, t. rv, pag.393, 768, 800, 807, 813.2De his agunt Epist. Mixtae, t. iv, passim, et supra, in hoc ipso vol.,pag. Co et 66.3Vide hujus clarissimi viri epistolas proIgnacio, t. 11, pag. 509-519.Societate. Cartas de San


.Petrus822 <strong>Epistolae</strong> Mixtae— 1334c<strong>ab</strong>o de muchos afios, yendo yo de Plasencia a. Barcelona, a piey pidiendo limosna, me regalotres 6 cuatro dias que estuve ensu monasterio, y al partir me d<strong>ab</strong>a mucha plata, y yo no quisetomar mas de 4 6 5 reales asi; que camin<strong>ab</strong>amos entonces enia Compania.S6I0 en lo que toca a la persecucion de Zaragoza aii<strong>ad</strong>o ydigo, que cuando la furia de la persecucion, y cuando salimos dela ciud<strong>ad</strong>, solos eramos dos PP.: el P. Santander \ que predic<strong>ab</strong>a,y yo, que tenia cura de la casa. Y solos los 2 con un hermanosalimos y estuvimos en el destierro $66 semanas. Y an<strong>ad</strong>o que,cuando volvimos, y nos metieron en la ciud<strong>ad</strong> con aquel aparatoreal, eramos tres, no mas. Y el P. Roman 2 , que era rector, eramuy iampiiio, que apenas tenia pelo de barba,ely P. Santandery yo muy mozos, que apenas tenia yo 27 afios; ylos manteosy sombreros tan viejos y raidos, y todo tan pobre, quevaliamuy pocos reales lo que traiamos a cuestas. Y Jos que nosveian llevar con tanto aparato, y nosotros vestidos con tantapobreza, decian mira por : quienes ha est<strong>ad</strong>o Zaragoza sobrepalillos y en peligro de perderse. Nos esper<strong>ab</strong>an en nuestra casael virrey, que era el duque de Franc<strong>ab</strong>illa 3 , y los inquisidores,y el obispo de Huesca 4 , que fue nuestro juez conserv<strong>ad</strong>or, ylecupo buena parte de la persecucion, el cual les dijo misa, yac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>a, se fueron todos. Y quedamossolos los 3 PP. y 2 hermanos,y comimos una comida tan pobre y tan parca (porqueno nos d<strong>ab</strong>an entonces sino dos dineros de carne de racion), yestendiose porla ciud<strong>ad</strong> que h<strong>ab</strong>iamos tenido una comida tanesplendida, que hubo en ella 15 platos; y semejantes a estaseran las calumnias que entonces nos levant<strong>ab</strong>an los de aqueliaciud<strong>ad</strong>. Ac<strong>ab</strong><strong>ad</strong>a la persecucion,nos escribio nuestro B. P. unacarta a mi yal P. Santander, congratulandose con nosotros porlo que se h<strong>ab</strong>ia p<strong>ad</strong>ecido en la lapersecucion, y porconstanciay perseverancia que en ella se tuvo, volviendo por la verd<strong>ad</strong> yjusticia de laCompania. Y nos embio a ambos facult<strong>ad</strong> de sacar1234P. Ludovicus de Santander.P. Alphonsus Roman.Didacus Hurt<strong>ad</strong>o de Mendoza.Agustin. Epist. Mixtae, t. iv, pag. 639-875 passim.


2 Aprilis i6ii 823una anima de purgatorio por c<strong>ad</strong>a misa, que entonces era cosarara y se concedia a muy pocos, porque el papalo h<strong>ab</strong>ia concedidocon algunas estrechuras.Tambien me acuerdo de que,estando yo en Valencia, estudiante,recibieron alli un muchacho muy h<strong>ab</strong>il y agudo, seriacomo de 15 anos, y h<strong>ab</strong>ia ya oido el curso de artes, y este leenviaron a Alcala de Henares, donde estudio 566 anos de teo-estudiar todologia, que, como era muchacho y h<strong>ab</strong>il, le dejaron este tiempo; salio muy c<strong>ab</strong>al y consum<strong>ad</strong>o teologo. Este, vueltoa esa su provincia, fueron dando y tomando con el de aca paraaculla, mostrando mucha inconstancia :ya iba ya venia, ya setorn<strong>ab</strong>a ya se volvia; al fin le enviaron a Roma, y nuestro general,que entonces era el P. Francisco de Borja,tubo muchosdares y tomares [con]elacerca de esto, de que podria yo decirmucho. Al fin, con los muchos anos rodaron de tal manera lascosas, que este vino a ser obispo de Urgel yfund<strong>ad</strong>or de uncolegio nuestro de la Compania en la ciud<strong>ad</strong> de la Seo de Urgel,donde esta la catedral de su obisp<strong>ad</strong>o. Este, en reconocimientodel ser espiritual que tenia y de las muchas letras que s<strong>ab</strong>ia, quelas atribuia originalitera. la Compania, fundo ese colegio, y medicen, con buena fundacion, mostrando siempre mucha amist<strong>ad</strong>y devocion y credito de laCompaiiia, como hombre que s<strong>ab</strong>i<strong>ab</strong>ien sus cosas y santo instituto \Acuerdome que el arzobispo de Valencia, don frayThomasde Villanueva, dio una buena limosna para ayuda a comprar lacasa del colegio; y cuando murio, dejouna buena limosna aldicho colegioen su testamento, que no me acuerdo si fuerontres mil duc<strong>ad</strong>os, y me dijeron que no hizo mencion de otrareligion, sino de la Compania. El primer rector del colegio deValencia fue el P. Miron.»Alia manu: El P. Baltasar Pinas murio a 29 de Julio deeste mismo ano, tres meses y medio despues que escribio esta.1Erat hic Andreas Capilla, de quo etiam agit Polanco, t. IV, pag. 335-337, et N<strong>ad</strong>al, Epist.t. 1, pag. 761: «H. Capilla, valenciano, de 14 anos,muy sal<strong>ad</strong>o y repos<strong>ad</strong>o, bachiller en artes, de muy buen talento».


INDICESICODICES MANU SCRIPTIEX QUIBUS MONUMENTA HUJUSCE VOLUMINIS DEPROMUNTURPaucis <strong>ex</strong>ceptis, reliqui omnes codices, <strong>ex</strong> quibus monumenta hujuslibridesumpsimus, jam in superioribus, quae edidimus, voluminibus descriptifuere.Et quidem in hoc ipso opere sequentes describuntur:602.Cod<strong>ex</strong> Epist. Mixtae, vol. C, supra, t. ir, pag. 884, 885.Cod<strong>ex</strong> Epist. Mixtae, vol. D, t. 111, pag. 715.Cod<strong>ex</strong> Epist. Mixtae, vol. E, t. ni, pag. 716.Cod<strong>ex</strong> Epist. Mixtae, vol. F, t. iv, pag. 877.Cod<strong>ex</strong> Litt. Qu<strong>ad</strong>rim., 154.J-1552, t. 11, pag. 885, 886.Cod<strong>ex</strong> Litt. Qu<strong>ad</strong>rim., 1553-1554, t. ir, pag. 886, 887.Cod<strong>ex</strong> Litt. Qu<strong>ad</strong>rim., 1555, t. n, pag. 887.Cod<strong>ex</strong> Litt. Qn<strong>ad</strong>rim., 1556, t. ir, pag. 887.Coa<strong>ex</strong> Goan.— Mal<strong>ab</strong>ar., t. 1, pag. 602.Cod<strong>ex</strong> Epist. diversorum,t.nr, pag. 717, 718.Cod<strong>ex</strong> Informationes antiquae,t. iv, pag. 878, 879.Cod<strong>ex</strong> Epist. principum, t, 1, pag. 602.Cod<strong>ex</strong> Epist. episcoporum,t.1, pag. 601.Cod<strong>ex</strong> Epist. cardinalium, t.1, pag. 60 r,Cod<strong>ex</strong> Epist. communitatum,t.r, pag. 602.Cod<strong>ex</strong> Cartas de personas celebres, t, 1, pag. 602.In opere vero «Epist. P. N<strong>ad</strong>ah descripti sunt:Cod<strong>ex</strong> Varia Historia,t.i, pag. Liir, liv.Cod<strong>ex</strong> Epist. S. Franc. Borgiae,t.r, pag. lxv.Cod<strong>ex</strong> Epist. Hispaniae,t. ;, pag. lxii.Restant describendi codices tres, epistolas continentes Patrum Lainez,Polanco ac Riv<strong>ad</strong>eneira. Sed cum de his Patribus singillatim volumina,unicuique propria, suo tempore edenda sint, satius visum est descriptionemillorum codicum, in praesens omissam, <strong>ad</strong> illud tempus rejicere.Praeter recensitos codices, <strong>ex</strong> quibus epistolas hujus voluminis depromptasesse constat, inveniet etiam lector aliquando sub ipsarum initium hujusmodisignaturam: «in vol. Epist. varioruun. Hic vero novus cod<strong>ex</strong>hactenus <strong>ab</strong>solutus non est; eo tamen nomine placuit interea, <strong>ad</strong> privatumusum, codicem designare, in quem epistolas conjiceremus, quas ipsi, cumhaec ederemus monumenta, novis curis, <strong>ad</strong>spirante fortuna, <strong>ad</strong>quisivimus.


826 IndicesIIAUCTORES ET LIBRIQUORUM TESTIMONfA INHOC VOLUMINE PROFERUNTURAgricola, Ignatius, S. J. Historia Provinciae Societatis Jesu GermaniaeSuperioris, quinque primas <strong>anno</strong>rum compl<strong>ex</strong>a dec<strong>ad</strong>es... Tom. 1. AugustaeVindelicorum <strong>anno</strong> mdccxxvil'Aguilera, P. Emmanuel, S. J. Provinciae Siculae Societatis Jesu Ortits etres gestae <strong>ab</strong> Anno 1546 <strong>ad</strong> Annum 1611... Pars prima. Panormi,M.DCC. XXXVIf.Alcazar, P. Bartholome, S. J. Chrono-Historia de la Compahia de Jesus,en la provincia de Toledo... Tom. 1-11. M<strong>ad</strong>rid, 17 10.Antonio, Nicolaus. Bibliotheca hispana nova, sive Hispanorum scriptorum,qui <strong>ab</strong> <strong>anno</strong> md. <strong>ad</strong> mdclxxxiv floruere, notitia. Tom. 1-11. Matriti,mdcclxxxiii-mdcclxxxviii.Braunsberger, P. Otto, S. J. Beati Petri Canisii Societatis Iesu epistulaeet acta. Vol. 1. Friburgi Brisgoviae, mdcccxcvi.Ciaconius, R. P. M. Alfonsus, Biacensis, O. P. Vitae et gesta SummorumPontificum. Romae, mdci.Cienfuegos 1 , Alvaro, S. J., Cardenal... Arzobispo de Monreal. Laheroycavida, virtudes y milagros del Grande S. Francisco de Borja. Terceraimpression. Bilbao, 1726.[Delplace, P. Ludovicus, S. J.] Uet<strong>ab</strong>lissement de la Compagnie de Jesusdans les Pays-Bas... Extrait de la Revue Precis historiques. Bruxelles,1886.Escoffier, J.-P., S. J. Calendrier perpetuel, developpesous forme de Calendrierordinaire. Perigueux, 1880.Fernandez de Bethencourt, D. Francisco. Historia genealogica y herdldic<strong>ad</strong>e la Monarquia espahola, Casa Real y Graudes de Espaha.Tomo 11.M<strong>ad</strong>rid, 1900.[Ferrarius-Baudrand]. L<strong>ex</strong>icon geographicum, in qvo vniversi orbis vrbes...recensentur. Illud primum in lucem edidit... Philippvs FerrarivsAl<strong>ex</strong>andrinvs, Servorum D. Mariae Virginis totius Coetus supremusPraesul...; nunc Michael Antonivs Bavdrand Parisinus, Prior Commendatariusde Roboribus, de Novo Mercato... hanc editionem emendavit,illustravit et dimidia parte auctiorem fecit. Accessit Mantissa CorrectionumDominici Magri Melit. Theologi Catedralis Viterb... S. C. IndicisConsultoris... Patavii, mdclxxv.[Fort-La Fuente]. De los obispos espaholestitulares de iglesias in partibusinfidelium, 6 auxiliares en las de Espaha, obra postuma del doctor Don4ln titu'o operis legitur Cien-Fuecos.


Ind<strong>ex</strong> librorum 827Carlos Ramon Fort, coordin<strong>ad</strong>a y aument<strong>ad</strong>a porD. Vicentc de laFuente. Tom. li operis, cui titulus: Espaha Sagr<strong>ad</strong>a. M<strong>ad</strong>rid, 1879.Franco P. Antonius, S. J. Synopsis Annalinm Societatis Jesu in Lusitania.Ab Anno 1540. usque <strong>ab</strong> Annum 1725.1 vol. Augustae-VindelicorumetGraecii m.dccxxvi.Gams, R. P. D. Pius Bonifacius, 0. S. B. Series Episcoporum EcclesiaeCatholicae. Ratisbonae, 1873.Gonzalez Davila, Gil. Teatro eclesidstico de las iglesias metropolitanas ycatedrales de las dos Castillas. Tom. i-iv. M<strong>ad</strong>rid, m.dc.xlv-m.dc.l.Ignacio de Loyola, San, Fund<strong>ad</strong>or de la Compania de Jesus. Cartas.Tom. [-vi. M<strong>ad</strong>rid, mdccclxxiv-mdccclxxxix.— Constitutiones Socidatis Jesu latinae et hispanicae cum earum declarationibus.Matriti, 1892.Litterae Qu<strong>ad</strong>rimestres <strong>ex</strong> universis, praeter Indiam et Brasiliam, <strong>locis</strong>, inquibus aliqui deSocietate Jesu vers<strong>ab</strong>antur, Romam missae. Tom. i-iv.Matriti, 1894-1897.Lopez de Haro, Alonso. Nobiliario genealogico de los Reyes y Titulos deEspaha. Tom. i-ir. M<strong>ad</strong>rid, m.dc.xxii.M<strong>ad</strong>oz, Pascual. Diccionario geogvdfico- est<strong>ad</strong>istico-historico de Espanay susposesiones de Ultramar. Tom. i-xvr. M<strong>ad</strong>rid, 1 848-1 850.Manarei, Oliverii, S. J. De rebus Societatis Jesu commentarius. Florentiae,1886.Mendez de Silva, Rodrigo. Poblacion general de Espaha... M<strong>ad</strong>rid, 1645.Menendez y Pelayo, D. Marcelino. Histori<strong>ad</strong>e los Heterodoxos espaholes.Tomo i-nr. M<strong>ad</strong>rid, 1880-1882.Michael a Sto. Joseph, R. P., 0. SS. T. Bibliographia critica sacra etprofana. 4 vol. Matriti, mdccxl-mdccxlii.Monumenta historica Societatis Jesu. Videantur suis <strong>locis</strong> Polanco; LitteraeQu<strong>ad</strong>rimestres; N<strong>ad</strong>al, Hieronymus.N<strong>ad</strong>al, P. Hieronymus, S. J. <strong>Epistolae</strong> <strong>ab</strong> <strong>anno</strong> IJ46 <strong>ad</strong> Ijjj.Tom. r.Matriti, 1898.Nieremberg, P. Juan Eusebio, S. J. Vida del Santo P<strong>ad</strong>re y gran Siervode Dios el B. Francisco de Borja l ...M<strong>ad</strong>rid, 1644.Novaes, P. Giuseppe de, S. J. Elementi della storia d' Sommi Pontefici, daS. Pietro sino al felicemente regnante Pio Papa VII. Seconda edizionecorretta <strong>ad</strong> ampliata. Tom. i-xvi. Siena, mdcccii-.mdcccxv.Orlandini, P. Nicolaus, S. J. Historiae Societatis Jesv, pars prima siveIgnatius. Antverpiae, m.dcxx.Polanco, P. Joannes Alphonsus de, S. J. Vita IgnatiiLoiolae et rerumSocietatis Jcsu historia. Chronicon Societatis Jesu. Tom. i-vi. Matriti,1894-1 898.1Inedit. barcinonensi, facta 1882, titulus est hujusmodi: uHeclws foliticos y re/igiosos del quefue Dujuc quarto de Gandia, V\rey de Cataluna y desfues tercero general de la Ccmfania de Jesus,Bto. Francnco de Bcrja. »


828 IndicesReiffenberg, Fridericus, S. J. Historia Societatis ^esu <strong>ad</strong> Rhenum injeriorem.Tom. i. Coloniae Agrippinae, m.dcclxiv.Sacchini, Franciscus, S. J. Historiae Societatis Jezv parssecunda... Antverpiae,m.dc.xx.Sainz de Baranda, D. Pedro. Noticia de los espaholes que asistieron alConcilio de Trento. M<strong>ad</strong>rid, 1846.— In opere: Coleccion de Documentosineditos para la historia de Espaha, tom. ix.[Sammarthani-Piolin]. Gallia christiana, in Provincias ecclesiasticas distvibuta,opera et studio Domni Dionysii Sammarthani... 0. S. Bened. econgregatione Sti. Mauri. Editio altera l<strong>ab</strong>ore et curis Domni PauliPiolin, presbyteri et monachi ejusdem ordinis e congregatione gallica,recensita et aucta. Tom. i-xiii. Parisiis-Romae, mdccclxx-mdccclxxiv.Sandoval, R. P. Fray Prudencio de, 0. S. Bened. Vida y hechos del Emper<strong>ad</strong>orCarlos V. Pamplona, mdcxiiii.Sepulvedae, Joannis Genesii, Cordubensis, Opcra, accurante Regia HistoriaeAc<strong>ad</strong>emia, Matriti, m.dcc.lxxx. Duo priora volumina continentlibros xxx : De rebus gestis Cavoli V. Impevatovis et Regis Hispaniae.Soares de Azebedo, Augusto. Portugal antigo e moderno. Tom. i-xi.Lisboa, 1873-1886.Sousa, R. P. Fr. Antonio de, 0. P. Verd<strong>ad</strong>ero origen... de la Inquisicion...de Portugal... tr<strong>ad</strong>ucido y an<strong>ad</strong>ido... por el Dr. D. Josef Marcos Hernandez.M<strong>ad</strong>rid, 1789.[Teixidor-Ch<strong>ab</strong>as]. Antigued<strong>ad</strong>es de Valencia, Observaciones crfticas, dondecon instrumentos autenticos se destruye lo f<strong>ab</strong>uloso, dejando en sudebida est<strong>ab</strong>ilid<strong>ad</strong> lo bien fund<strong>ad</strong>o. Escribiolas en 1767 Fr. Josef Teixidor,Bibliotecario del Real Convento de Predic<strong>ad</strong>ores de la mismaCiud<strong>ad</strong>. Tom. 1-11 in opere Monumentos historicos de Valencia y sureino... Los publica la Socied<strong>ad</strong> El Archivo valentino... bajo la direcciondel Dr. D. Roque Ch<strong>ab</strong>as, Canonigo, C. de la R. A. de la Historia. Valencia,1895-1896.Telles, P. M. Balthezar, S. J. Chvonica da Companhia de Iesv na Provinci<strong>ad</strong>e Portvgal. Primeira parte, Lisboa, m.dc.xxxxv; segunda parte,M.DC.XLVII.Ughellus, R. D. Ferdinandus, 0. Cist. Italia sacra sive de EpiscopisItaliae, edit. 2. a Vol. i-x. Venetiis, mdccxvii-mdccxxii.Valdenebro, D. Jose Maria de. La imprenta en Covdoba. M<strong>ad</strong>rid, 1900.Villanueva, P. Jaime. Viaje literario d las iglesias de Espaha. Tom. 1-xxii.— Tom. i-v edidit frater auctoris, Joachim Laur. Villanueva.M<strong>ad</strong>rid, imprenta real, 1S03-1806.— Tom. vi-x edidit ipse auctor.Valencia, imprenta de Oliveres, 1821. — Tom. xi-xxii edidit Ac<strong>ad</strong>emiaHistoriae. M<strong>ad</strong>rid, imprenta de la Real Ac<strong>ad</strong>emia de la Historia,1850-1852.


Ind<strong>ex</strong> auctorum 829.IIIEPISTOLARUM AUCTORESNumeri paginas indicant.Achillis, P. Paulusde, S. J., 526,598.Acosta, Jacobus de, S. J., 604.Adlek, Jonas, S. J., 352, 471.Adriaenssens, P. Adrianus, S. J.,45. 465, 532, 557. 579, 599-Alepuz, Salvator, archiepiscopussassaritanus, 752.Almeida, Stephanusde, episcopuscarthaginiensis, 18, 250.Androtius, P. Fulvius, S. J., 324,378. 379. 382, 385, 431, 441,461, 477. 49 T -Araoz, P. Antonius de, S. J., 162,214, 643. 745-ARGENTENsiscommunitas, 463.Barma, P. Joannes Bta. de, S. J.,103, 345. 443, 460, 507, 549,561.Bongiovanni, Berardus, episcopuscamerinus, 394.Boninsegna . P. Andreas, S. J.,270, 290, 468, 574.Bonis?, Hemerius de, S. J., 569.BONONIENSES SOCii, 702.Bononiensis civitas, 693.Botelho, P. Michael, S. J., 453.Buis, Thomas, 149.Bustamante, P. Bartholomaeusde, S. J., 48, 118, 233, 266,311,423. 426.C<strong>ab</strong>rera, Petrus de, S. J., 555.Caceres, Didacus de, 628.Calatayud, Ludovicus de, 123,170.Calliensis civitas, 326.Canal, P. Petrus, S. J., 321, 511.Capella, P. Maximilianus, S. J.,662.Carolus V, 749.Carnillo, P. Didacus, S. J., 298,49°. 539. 580.Cavalieri P. , Laurentius, S. J.,593, 595-Cervini, Marcellus, cardinalissanctae Crucis, 767.Cesari, Octavius, S. J., 263, 337.Clarius, Isidorus, episcopus fulginiensis,679.Clayssonius, P. Robertus, S. J.,281.Cogordan, P. Pontius, S. J., 153,261.Cordoba, P. Antonius de, S. J.,55, 9°-Cordoba, Joannes de, 438.Costerus, P. Franciscus, S. J.,478.Coudreto, P. Ludovicus de, S. J.,206, 21T, 239, 518.Croy, Jacoba de, 675.Cruz, Bernardus de Ia, episcopusSti. Thomae, 629.Cueva, Henricus de la, 809.Cuvillon, P. Joannes, S. J., 609,Dawant, P. Erardus, S. J., 143.Diaz de Lugo, Joannes Bernardus,episcopus calagurritanus,720, 755.Domenech, P.Joannes Hieronymus,S. J., 128, 153, 540, 587.Domenech, P. Petrus, S. J., 115.Doria, Paulus, 421.Estr<strong>ad</strong>a ,P. Franciscus de, S. J.,564, 625.Ferdinandus, Joannes, S. J., 620.Fernandez, Andreas, S. J., 22,-85, 161.


8 3 o IndicesFernandez, P. Urbanus, S. J., 7 1 2.Fernandez de Cordoba ,Catharina,marchionissa de Priego,758.Fontana, Al<strong>ex</strong>ius, 592.Foscarari , Aegidius, episcopusmutinensis, 711, 721, 740, 757.Frusius, P. Andreas, S. J., 733.Gerardi, Anselmus, S. J., 96.Gerundensis civitas, 716.Gesti, P. Joannes, S. J., 458, 494,547, 596.Giglio, Thomas, 524.GiRALDO.Franciscus, S.J., 366,368.Godinho, P. Emmanuel, S. J., 761,778.Gomes de Montemayor ,P. Emmanuel,S. J., 400,411,416,418.Goncalves da Camara, P. Ludovicus,S. J., 108, 277, 330, 672.Goncalves da Camara et Mich. deTorres, S. J., 260.Gumiel, Dr., 496.Guzman, P. Didacusde, S. J., 203.Henricus, cardinalis, Portugalliaeprinceps, 739.Hundt, Wiguleus, 323.Hutten, Mauritius von, episcopuseystettensis, 713.Joanna princeps, Hispaniae gubernatrix,44, 184, 186, 335.Joannes, curio renteriensis, 795.Kessel, P. Leonardus, S. J., 42,Landinus, P. Silvester, S. J., 698.Lanoy, P. Nicolaus de, S. J., 73,485, 5°3, 55°, 6 94-553-Leiva, S. J., 370.Lentulus, P. Thomas, S. J., 582.Lionello, Hector, S. J., 285.Lipomanus, Andreas, prior Smae.Trinitatis, 668.Loarte, P. Gaspar, S. J., 17, 32.Lopez, P. Alphonsus, S. J., 533,608.Lopez, Didacus sive Jacobus, S. J.,53i, 565-Lopez, P. Emmanuel, S. J., 40.M<strong>ad</strong>ruccius, Christophorus, cardinalis,episcopus tridentinus,754-Manareus, P. Oliverius, S. J., 174,797-Maximilianus et Maria, principes,696, 697.Mendoza, P. Christophorus de,S. J., 402.Mendoza, Franciscus de, cardinalis,episcopus burgensis, 252,759-Mendoza, Ludovicus de, 24, 231.Merc<strong>ad</strong>o, licentiatus, 652.Mercurianus, P. Everardus, S.J.,181, 435-Miona, P. Emmanuel, S. J., 634.Miron, P. Jacobus, S. J., 26, 631.Morbeniensis respublica, 88, 257.Moronus ,Joannes , cardinalis,520.Mosquera, Joannes de, 113.Naucius. Doimus, 449.Nieto, Joannes Ignatius, S. J.,339-Numagli, Dominicus, 456.Nunes Barreto, P. Alphonsus,S. J., 718, 722.Nunes Barreto, P. Joannes, S. J.,patriarcha Aethiopiae, 670, 682,799-Olave, P. Martinus de, S. J., 789,Oliverius, P. Bernardus, S. J.,i45,36o.Onofrius (Onfroy), P. Julius, S. J ,253-Osorio, Eleonora de, 658.Oviedo, P. Andreas de, S. J., 256,642.Palmius, P. Franciscus, S. J., 34,514, 638, 726.Paredes, Petrus, ^6.


Ind<strong>ex</strong> auctorum 831Parmenses cives, 708.Patarini et Mortaigne, PP., S. J.,373; 376.Pavesius, Julius,vicarius neapolitanus,381.Pelletarius, P. Joannes, S. J.,414.Perez, Gundisalvus, 655.Philippus II, 413, 640, 646, 648.Pignatelli, Hector, 728, 743.Pinas, P. Balthasar, S. J., 817.Plaza, P. Joannes de, S. J., 297,428.Polanco, Bern., S. J., 730.Pontanus, P. Eleutherius, S. J.,348.Prat, Gulielmus du, episcopusclaromontanus, 404, 691, 725.Ramirez, Alphonsus, S. J., 616.Ramirez de Vergara, Alphonsus,327-Ripalda, Hieronymus de, S. J.,264.Riv<strong>ad</strong>eneira,P. Petrus de,S. J.,649.Rodriguez ,P. Christophorus,S. J., 295.Rojas, P. Franciscus de, S. J., 66,792, 804.Roman, P. Alphonsus, S. J., 60,521, 611.Romanus, Thomas, S. J., 354.Ruiz, Alphonsus, S. J., 536.Ruscha, Bernardus, 87.Salinas, P. Marcus, S. J., 316.Samano, Alphonsus, 172.San Miguel, P. Joannes de, S. J.,768.Sauli, Stephanus, 125.Sevillano ,P. Petrus, S. J., 775.Silvius, Florianus, S. J., 371.Sousa, P. Michael de, S. J., 388.Stephanus, Franciscus, S. J., 577.Suarez de Figueroa, Gomus,344-Suriano, Michael, 20.T<strong>ab</strong>lares, P. Petrus de, S. J., 187,302.Toledo, Petrus de, pror<strong>ex</strong> neapolitanus,742.Torres, P. Michael de, S. J. , 80,258, 273, 498, 680.Ugoletti, P. Elpidius, S. J., 654,656, 657, 667, 750, 771.Valentina civitas, 319.Vargas de Carvajal, Gutierrius,episcopus placentinus, 751.Vario, Joannes, 183.Vega, Joannes de, pror<strong>ex</strong> Siciliae,676, 677.Veneti socii, 706.Victoria, P. Joannes de, S. J.,191, 196, 197, 221, 227, 243,246.Vignes, Hieronymus, 36$.Villanueva, P. Franciscus de,S. J., 30, 93. i47; 527


832 IndicesIVLOCI UNDE EPISTOLAE MISSAE SUNTAmeria, 446, 449, 453.Argenta, 270, 290, 463, 468.Ariminum, 569.Asculum, 373, 376.AUGUSTA, 713.AVENIO, 153, 253, 26l.Barcino, 458, 494, 547, 59


Ind<strong>ex</strong> persoxarum et rerum 833Patavium, 649, 654, 656, 657,^67, 750, 771.Perusia, 181, 435, 442.PlSAURUM, 324.Placentia, 30, 55, 316, 616,813.Praga, 371, 471.Ratisbona, 602, 60 .'.Renteria, 795.Roma, 520, 634.Salmantica, 90, 604, 662, 6S0.Sanctus Felix, 718, 722.Segovia, 24, 231.Senae, 252, 285.SfcPT.A, 670, 672.Septimancae, 113, 115, 302.Spoletum, 524.Tibur, 593, 595-TlTUANUM, 682.TOLETUM, 123.TOLOSA, 243, 246.tornacum, 360.Tridentum, 720, 740, 751, 752,754-Valf.ntia, 319, 496, 507, 555,631.Vallisoletum, 44, 93, 162, 184,186, 187, 214, 335, 345, 652,696, 697, 730.Venetiae, 20, 668, 706, 733.Vergara, 643.Vienna, 73, 143, 553.VINDEXPERSONARUM MAXIME ETLOCORUMNnmeri paginas designant.Ab<strong>ad</strong>esas, coenobium vulgo dictum«de San Juan de las Ab<strong>ad</strong>esas»,565; <strong>ab</strong>bas, v. Agullana.Abbatia Stae. Mariae, vulgo «Sti.Philippi dellaGrotta, O.S. Bas.»,panormitano Societatis Jesugymnasio a Carolo V <strong>ad</strong>tributa,749, 75°-Abula, opp., 315, 748.Acevedo, P. Gaspar, S. J., navigaturusin Indiam peruvianam, detineturcum sociis in Hispania,167.Acevedo, P. Petrus de, S. J., 122.Acevedo et Zuniga, Alphonsus,comes de Monterey, collegiiSoc. Jesu conditor, 166, 305,306.Achillis, P. Paulus de, S. J., panormitanicollegii rector, 131, 132,134, 138, }53, 156, 157, 526,598, 599, 634, 635.Acosta, Antonius de, vir solidepius, quinque, ase genitos, filiosdat Societati Jesu, 188.Acosta, fratres quinque ac genitor,commemorantur, 176.Acosta, Hieronymus de, S. J., 1S8.Acosta, Jacobus de, S. J., res salmanticensesscribit, 604-607.Acosta, Joseph de, S. J., comoediamscribit, Methynnae Campiactam ludis paschalibus, 621.Adlcr, Jonas, S. J., se indignumjudicat, qui sacerdolio initietur,35 2 , 353; notata in gymnasiopragensi scribit, 471-477.Adorno, P. Franciscus, S. J., 422.EpiSTOLAE MlXTAE, TOM. V.


«34 IndicesAdriaenssens, P.Adrianus, S. J.,sociis lovaniensibus praefectus,romanas litteras desiderat, 466;locum instituendo gymnasio peridoncumbrevi se invcnturumsperat, 467; quaerit a Lainioutrum <strong>ad</strong>mittendus in Societatemsit candidatus nobilis quidem,sed parum idoneus, 557;parat se <strong>ad</strong> iter capessendum,558; locum aptum <strong>ad</strong> collegiumaedificandum emit, 579, 580;emptas jam aedes describil, 600,601; v. 45-47, 145, 532, 533,695-Aegidius, Fr., religiosus e franciscanorumfamilia, 544.Aegyptus, regio, ^, 119.Aethiopia, regio, 256. 801, 803;patriarcha, v. Nunes Barreto.Affonseca, Petrus, S. J., v. Fonseca.Africa, regio, 38, 163, 690, 692.Agricola, P. Ignatius, S. J., script.,714.Agricola, Rodulphus, script., 479,480.Agrigentum (Girgenti), opp., 134.Agullana, Michael, aliis Antonius,<strong>ab</strong>bas Sti. Joannis «de las Ab<strong>ad</strong>esas»,Societatis Jesu gymnasiuminstitui Gerundae flagitat,5


Ind<strong>ex</strong> personai um et rekum 835Alphonsus X, r<strong>ex</strong> Castellae, 217,218.Alphonsus, S. J., alius a duobussequentibus, 491.Alphonsus, hispanus, S. J., rei domesticae<strong>ad</strong>dictus, incola bibonensis,131; alius <strong>ab</strong> Alphonsode Villalobos, 348 et seqq.Altarejos, opp., 328.Alva, Julianus de, episcopus portalegrensis,84, 766.Alvarez, P. Emmanuel, S. J., docetConimbricae, 29.Alvarez, P. Franciscus, S. J., 801.Alvarez, P. G<strong>ab</strong>riel, S. J., script.,508, 792, 817.Alvarez, Gaspar, S. J., docet Conimbricae,29.Alvarez, Gonzalus, S. J., 723.Alvarez del Aguila, P. Ferdinandus,S. J., 748.Alvarez de Paredes, Petrus, sacraefidei Olisipone quaesitor, de SocietateJesu testimonium perhibet,36-40.Alvarcz de Toledo, Ferdinandus,comes IV de Oropcsa, gymnasiumSocietatis cupit in sua ditioneinstituere, 56, 216; Borgiamarcessit ut in conspectumCaroli V, caesaris, veniat , 560.Alvarez de Toledo, Ferdinandus,dux III de Alba, 166, 364-366,487.Alvarez de Toledo, Franciscus,comitis de Oropesa frater, 56.Alvarez de Toledo, Joannes, comesV de Oropesa, 166.Alvarez de Toledo, Joannes, 0. P.,cardinalis, archiepiscopus burgensis,postea compostellanus,647, 693, 694.Alvernia, regio, v. Arvernia.Amaroni, Th<strong>ad</strong>daeus, S. J., senensis,737.Ambrosius, Stus., 664.Ambrosius, genuensis, 110.Ameria, opp , 446; civitas alumnoscollegii romani libenter <strong>ex</strong>cipiet,447-450, 454-45 6 ;acdes sanctiAngeliamerinae, 449, 455,456.Ancona, opp., 175, 208, 324,3 2 5, 339, 798.Andalur, Dominicus, S. J., 589.Andelot, aliis Andalot, Petrus,466; Societatem deserit, et, inmala omnia prolapsus, moritur,467.Andr<strong>ad</strong>e, P. Alphonsus de, S. J.,scripl., 819, 820.Andreas, Stus. apostolus, 550.Andreas, 150; alius, antuerpiensis,a Societate deficit, 45, 46; aliusejusdem nominis, morbeniensis,88; alius e Soc. Jes., incolaamerinus, 448, 449, 455; alius,ut videtur, <strong>ab</strong> illis distinctus,incola gymnasii veneti,rei domesticae<strong>ad</strong>jutor, 737.Andriozza da Cassia, Maria, 711.Androtius, Curtius, S. J., duorumsequentium frater, 175, 387.Androtius, P. Fulvius, S. J., 175,188; Pisaurum venit, Meldulamperrecturus, 324; meldulenses<strong>ex</strong>colit, cardinale carpensi <strong>ad</strong>nitente,339-343, 3^9, 377"38o,3S2-387; Lainio sensus aperit,quos est <strong>ex</strong>pertus, audita beatiIgnatii ac Patris Olave migrationc,431, 432;Meldula cogitatdiscedere, 441, 442; attamen aLeonello di Carpi detinetur, 441,442, 450, 461, 462; Florentiampropediem cum socioprofecturus,477; Florentiam venit, 491;Senas pergit, 519; v. 419, 457.Androtius, Hortensius, S. J., superiorumfrater, 175, 387, 305,402, 418, 419; Societatis can-


8 3 6 Indicesle erga Sccictatem affcctus, 44,didatos Laurcntum comitatur,episcopus caesaraugustanus, ma- 655, 733, 755, 792, 797, 816.420.61, 217, 523, 805 et seqq.Angeli, Sti., <strong>ab</strong>batia, 54i;cardinalis,Aragon, Joanna; v. Borja.v. Farnesius Rainuccius. Aragon, P. Joanncs de, S. J.,sacel-Anglia, regio, 184, 215, 747; r<strong>ex</strong> lanus quondam principum Joannaeet Mariae, Caroli V filiarum,Angliae, v. Philippus II.Anglipolitanum collegium, S. J., 645, 6 7°, 6 7 2 -715-Aragon et Gurrea, Anna, ducissaAnonia, in tcxtu Haynau, sinescalcus,Methymnae Sidoniae, 181.Tornaci gubernator, Aragonia, rcgnum, nonnumquamdiem supremum obit, 362, t,6t,.etiam provincia Societatis Jesu,Anrriquez, P. Franciscus, S. J., 83; 508, 640, 793, 807, 808, 81S,v. Enriques.819; Aragoniae consilium, 165;Anselmino, Joanncs Bta., 711.protonotarius, v. Climente (Climent),Anselmino, Joannes Franciscus,Michael; rcgens, v. Cama-711.cho, Gaspar; pror<strong>ex</strong>, v. Hurt<strong>ad</strong>oAnselmus, nepos cardinalis Dandini,dc Mcndoza, Didacus, dux de342.Francavila.Antonii, Sti., petitoria Sti. Antonii Araldus, P. Joannes Franciscus,in Portugallia, 83.s. J., 364, 365-Antonio, Nicolaus, script., 48 t. Arana, P. Aires, S. J., 780.Antonius, Guido ',S. J., 131; incolaAraoz, P. Antonius de, S. J., ca-bibonensis, 348 et seqq., e stellanae provinciae praepositus,corporis ergastulo in caelestem in Hispaniam primum <strong>ex</strong> urbepatriam evolat, 544, 588; v. 357. <strong>anno</strong> 1543 revertitur, 631, 632;Antonius, prior de Ocrato, Ludovici,Portugalliaeprincipis,res Societatis hispanicae <strong>anno</strong>filius, 546 narrat, 643-646; Roma ite-i779-rum redicns, Patrem Estr<strong>ad</strong>a GerundamAntonius, quidam, e Societate demittitur,<strong>anno</strong> 155 1 mittit, 717;785.codem <strong>ex</strong>eunte <strong>anno</strong> res Socie-Antwerpia (Anvers), opp., 559.tatis in Hispania complectitur,Aquae S<strong>ex</strong>tiae (Aix), opp., 154, 745-748 ;<strong>ab</strong> Antonio de Cordoba155» 2 54, 262.notatur, 57; a principeAquileja, opp., 353.Joanna in curia retinetur, 184,Aquinas, Stus. Thomas, 0. P., 395, 186, 189; aegrotat, 190; convalescit,214-221 cautionem vult396, 393,399, 5 2 °, 6 7 2 ,;T^-Aragon, Bartholomaeus Sebastianus<strong>ad</strong>hiberi in <strong>ad</strong>mittendis <strong>ad</strong> So—de, episcopus pactensis, in-cietatem conversis <strong>ex</strong> hebraco-quisitor quondam fidei in Sicilia, rum gente, 643, 644; Vallisoletumaccusatur, 134, 135.venit, 732; v. 90, 162-169,Aragon, Ferdinandus de, archi-3°o» 335- 336, 499, 587, 635,1Huic Guido nomen est, cognomen Antomus, juxta Aguilera.


Tnd<strong>ex</strong> personarum et rerum 337Araoz, Elis<strong>ab</strong>cth, virgo Deo sacra,aegrotat, 169; moritur, 216.Arboreus, Henricus, S. J., 569.Archia, Aulus Licinius, poeta, 515.Arcos, duces de, 233, 267; ducissa,v. Toledo, Maria de; dux,v. Poncc de Leon.Ardingucllus, aliis Ardinghello,Nicolaus, cardinalis a Paulo III<strong>anno</strong> 1544 creatus, 641, 647.Areopagita, Stus., Dionysius, 479.Aretium (Arezzo), opp., 203; <strong>ex</strong>colitura Ludovico Coudreto,206, 207; gymnasium Socictatisarctini cupiunt instituere, 20S,209; v. 210, 211, 213, 650.Argcnta, opp., <strong>ex</strong>colitur, 270-272;tumultus in Societatem <strong>ex</strong>citatur,290-295; v. 415, 574, 577;postulant argentenses ne P. AndreasBoninsegna alio transferatur,463-465.Arias de Avila, Gundisalvus, comesde Punoenrostro, 25, 232,233-Arias de Avila, Joannes, segoviensisolim episcopus, hospitaliscujusdam domus institutor, 24-26, 231.Arias de Avila, Petrus, 25, 232.Arias Gallego, Gundisalvus, sacraefidei quaesitor Caesaraugustae,episcopus dcin gcrundensis, 6t,,66, 596.Ariminum (Rimini), opp., 340, 569-Aristoteles, philosophus, 266, 479,718.Arius, haercsiarcha, 664.Armagnac, Georgius d', cardinalis,Jaudatur, 244, 245.Arnemia, opp., 483.Arvcrnia, regio, 404-407.Arzila, opp., 670.Asaro, comitissa di, 202.Ascolano, frater quidam S. J., 374,573, 576-375-Asculum (Ascoli), opp., 373-378.Asta Regia (Jerez de la Frontera),opp., 666.Astudillo, Franciscus de, 519, 755.Augubio, opp., v. Eugubium.Augusta Taurinorum (Torino),opp., 193.Augusta Vindelicorum (Augsburg),opP-, 75, 76, 98, 99, 582, 583,713-716.Augustina,beniensis, 88.mulier quaedam mor--Augustinus, Stus., 422, 423, 606,664, 783.Auria Gallaicorum (Orense), opp.,607.Austria, Joanna de, v. Joanna,princeps, Hispaniae gubernatrix.Austria, Leopoldus <strong>ab</strong>, episcopuscordubensis, redit in gratiamcum suo canonicorum collegio,30S-310; bene de Societate sentit,533, 534; v. 52, 91, 313.Austria, Margarita de, Caroli V fi-Parmae ac Placentiae ducis-lia,sa, 192.Austria, regio, 145, 715; novatorumerroribus infesta, 75; illiusprincipes ecclesiae catholicae<strong>ad</strong>dictissimi, 76.Avantianus, Andreas, S. J., v.Dawant.Avantianus, P. Erardus, S. J., v.Dawant.Aveiro, dux de, v. Lencastre, Joan.Avellaneda, P. Didacus de, S. J.,ac<strong>ad</strong>emiae ossunensis rector,candidatus Societatis,235, 237, 266, 314.laudatur,Avendaiio, Ferdinandus, S. J., 632.Avcnio (Avignon), opp., 153, 244,253-255, 261, 262.Avila, P. Alphonsus dc, S. J., Ba-


8 3 8 iNDICEisilius etiam dictus, eloquentissimusorator, 180; Loxam (Loja)sacris concionibus Septembrimense 1556 lustrat, Octobri moritur,430; v. 510, 564.Avila, Btus. Joannes de, Bacticaeapostolus nuncupatus, de <strong>ad</strong>mittendis<strong>ad</strong> Societatem feminisaliter ac Ignatius sentit, 59; collegium,Biatiae (Baeza)institutum,Societati vult308; v. 319.commissum,Ayala, quidam, negotia conficiensRomae, 465-467.Ayala, Martinus de, valentinorumantistes,edicit ne feminae <strong>ex</strong>tracoenobia <strong>ad</strong>mittantur, quaeseorsim vitam agant parietibuscircumseptae, 62,2,.Ayora, Joannes, placentini episcopivicarius, deinde et ipse epi •scopus ovetensis, Societati benevolus,94.Azevedo, P. Ignatius de, S. J., vicesprovincialis gerens in Lusitania,500-502.Azevedo, P. Petrus de, S. J., 608.B<strong>ab</strong>ara, episcopus de, 245.Baetica, regio ac Societatis Jesuprovincia in Hispania, 168, 169,267, 280, 460, 567, 683, 684,758, 759; praepositus provincialis,v. Torres, Michael; Busta -mante, Barthol.Baeza, licentialus, 92.Baeza, opp., v. Biatia.Baga, magister quidam, 495.Bagio, Hieronymus, 693.Bairros, P. Michael, S. J., docetConimbricae, 29.Bajona (Bayonne), opp., 223, 796.Balaam, propheta, 627.Balae, Joannes, S. J., candidatus,.Romam profectus, 504.Balagarium (Balaguer), opp., 597.Balthasar, S. J., 133.Balthasar, bohemus, S. J., 205; v.Ostovinus.Baptista a Jesu, v. Velati.Barbaran, 661.Barbaro, Daniel, 353.Barcino (Barcelona), opp., 215,320, 496, 564, 632, 646, 648,.7*3, 7*7, 787, 822; mortuoIgnatio, civitas <strong>ad</strong> ejusSocietatembene afficitur, 458-460^ resprospere succedunt, 494-496;sancti parentis auxilium praesens<strong>ex</strong>periuntur socii, 547-549;596-598; coenobiorum virginumdisciplina in integrum restituenda,644.Bardella, Antonius, 271.Bardella, Japhet, 271.Barduick, Andreas, 43.Barium (Bari), opp., 261.Barleta, opp., 268.Barma, P. Joannes Bta. de, S. J.,viceprovincialis Aragoniae, agitcum episcopo carthaginiensi deaedificando collegio murciano,104; episcopum in lustrationedioeceseos comitatur, 105; aBorgia Complutum arcessitur,105; agitcum eodem de collegiogandiensi; Valentiam venit, 106:Murciam revertitur et concionatur,107; cupit transfcrre in Patrcm'Miron, Valentiam venturum,curam istius collegii, 107,108; spciosinltaliammittit, 131;imparem se judicat oneri ferendo,humeris suis imposito, 346,347; sodales, pcregrinorum moreiter facientcs, <strong>ad</strong> solidamvirtutem hortatur, 443-446; sensusrefert, quos, <strong>ex</strong> audita P..


Ind<strong>ex</strong> persc narum ft reklm 839Benvenuti, Bartholomaeus, SocietatisIgnatii migratione, <strong>ex</strong>pertus est,Societatis, 209, 212. 4io, 511-513; v. 725, 726.460, 461; omisso <strong>ad</strong> tempus generaliamicus, hospitium nostra-Societatis conventu, cogitattibus Cortonae praebet, 209.Murciam redire, 507; satius Berengeio, Alarius, 332.esse putat fieri Valentiae compo-Berg, marchionissa de, v. Croy,sitionem cum Angelica Domcnech,Jacoba.litemque totam praecidi, Bergh, Burchardus van den, ca-509; Murciam venit, 548-550; nonicus viennensis, 151.studiorum curriculum auspicatur,Bergh, Theresia van den, P. Theo-561-563; laudibus effertur, dorici Canisii matertera, 150.818; v. 64, 65, 169, 459, 495- Bergh, Wichmannus van den, Societati497, 555, 564, 597-<strong>ad</strong>versatur, 150, 151.Baroello, P. Stephanus, S. J., cruribusBergonzi, Bernardinus, 711.dolet, 192.Bernardinus, e theatinorum fami-Barreto, P. Alphonsus, v. Nuneslia, 771 et seqq.Barreto.Bernardus, S. J., japonensis, 108,Bartholomeus, Stus., 342.1 10.Bartulus, aliis Bartolus, script., 38. Betelia, opp., 271.Bas (Bassius), P. Hieronymus, S. J., ,(Baeza) opp., ^t, , 268,orationes h<strong>ab</strong>et <strong>ad</strong> populum, ?o8 ;eo Bustamante venit <strong>ad</strong>28i-284jstrenue <strong>ad</strong>l<strong>ab</strong>orat, 512; agendum de gymnasio, a Bto.v. 322, 407.Avila condito, Societati tr<strong>ad</strong>endo,Basilius, P., S. J., v. Avila, Alphonsus315, 316.de.Bibiena, opp., 2 10.Bavaria, regio, 74; ejus dux, v. Bibona, opp., 160, 202, 290, 348-Albertus V.35 2 , 543, 545, 5 8 9, 59°;SocietatisBayonne, opp., v. Bajona.collegium Bibonae assur-Beckel, Joannes, 482.git, 130; studiorum curriculumBelacatto, medicus, 650, 651.inchoatur, 354-358, socii aegrotant,Belgium (Belgique), regio, 466,moriuntur quinque, 544,481; litterae patentes <strong>ad</strong> st<strong>ab</strong>ilienda545, 588.Societatis gymnasia eli-Bilbilis (Calatayud), opp., 521,ciuntur, 532.522, 524; lustratur, 612-614;Bellotti, Franciscus, 193.canonicus bilbilitanus SocietatemBelmonte, opp., 216.amplectitur, 65.Belver, Petrus, S. J., 136.Bilichius, aliis Bilickius, Everardus,Benavente, comes de, v. Pimentel.0. C, provincialis etBenedictus, Stus., 420.episcopus suffraganeus , 479,Benedictus, puer bibonensis, candidatus484.Societatis, 357; alius a Billomum (Billom) , opp., 174,Benedicto, etiam Societatis candidato,281-284; illuc socii perveniunt,Camerino Lauretum mis-humanissime <strong>ex</strong>cipiuntur, 405,so,40i.406; collegii billomensis incolae,Benvenuti, Balduccius, candidatus 407; initium doccndi fit, 407-


8 4 o IndicksBissolio, G<strong>ab</strong>riel, S. J., incola collegiiperusini, 436.Bituriges, populi, 725.Bizcaya, regio, v. Yizcaya.Blanco, Gulielmus, 245.Blitterswyck, opp., 484.Bob<strong>ad</strong>illa, P. Nicolaus de, S. J.,208, 591, 657, 658, 729; Tiburiversatur, attritas vires recuperaturus,593, 594.Boetius, Severinus, script., 480.Bohemia, regio, 73, 76,323, 715;regina, v. Maria, Garoli V filia;r<strong>ex</strong>, v. Maximilianus.Bois-le-Duc, opp., v.Bonamicus, Lazarus,Silva Ducis.doctor insignishumaniorum litterarum ,651, 656.Bondeni, Petrus Joannes dc, 271.Bonelli, Michael, 0. P. cardinalis,Al<strong>ex</strong>andrinus dictus, in Hispaniamcum Borgia venit, 819.Bongiovanni, Berardus, episcopuscamerinus, 175,417,419; actaa P. Gomes de Montemayor refert,probatque, 394 402; ejusvicarius, Romam petens, commendatur,412.Bonifacius, quidam, S. J., 133.Boninsegna, P. Andreas, S. J., 416;oppidanos argentenses <strong>ex</strong>colit,270-272; tumultum, <strong>ad</strong>versusnostrates <strong>ex</strong>citatum, narrat, 290-295; a civibus Argentae detinetur,463-465; rerum statumdescribit, 468-470; Lauretumvenit, 574.Bonis?, Hemerius de, S. J., institu-Ariminum usque, de-tum iter,scribit, 569-573.Bononia, opp., agitur de Societatisgymnasio instituendo, 693, 694;civitas <strong>ex</strong>colitur, 702-705; Landinisanctimoniam cives demi-reficiuntur,rantur, 726-728; sociorum aedes34; scholae frcquentantur,35; quae vitia, Bononiaecorrigenda, P. Palmius deprehendat,35; v. 97, 127, 140, 191,193, 195, 223, 457, 514-518,591, 638, 639, 658.Bononiensis, P. Joannes Bta., S. J.,7°3-Borja, Carolus de, Sti. Franciscifilius, dux V Gandiae, 107; <strong>ex</strong>ulatin Baetica, 307; necessitatibuscircumvenitur, 746.Borja, Elis<strong>ab</strong>eth de,filia, 746.Sti. FrancisciBorja, P. Franciscus de, S. J., inPortugallia et Hispania commissarius,Societatis vota <strong>anno</strong> 1 546Gandiae emittit, 642; Placentiac<strong>ex</strong>spectatur, 31; Mironem cxPortugallia in Hispaniam revocat,81; agit cum episcopo placentino,de collegio Societatisaedificando, 93-95; Patrem BarmaComplutum arcessit, 105,106; convenit cum LudovicoCalatayud de gymnasio Ocanniaeinstituendo, 123, 164; Mironem<strong>ad</strong> murcianum collegiumdestinat, 169; a prncipe JoannaHispaniam deserere prohibetur,184, 186-188; coliegio romanosubvenit, 214, 215; a Lopez Pacheco,animam agcntc, cxccutorsui testamenti designatur; iamunus recusat Borgia, 216; Deiobsequium promovet mirifice,302; pacem inter dissidentesconciliat, 303; Vallisoletum veniens,frustra conatur magistrumCano emollire, Societati Jesudetrahentem, 304; a praesideconsilii regii invisitur, 305; Montemregiumpetit, gymnasii instituendicausa, 306; opera PatrisBarma in scribendis litterisagen-


Ixd<strong>ex</strong> personarum et rerum84 rclisque negotiis uti cogitat, 346,347; Complutum venit, 490; frugiferam<strong>ad</strong> populum h<strong>ab</strong>et orationem,490, 491, 539; Toletum<strong>ad</strong>it, 540; rogatus, <strong>ad</strong> caesaremCarolum accedit, 559, 560, 580,581, 619; v. 40, 41, 48-52, 55,56,58,80,81,91, 103, 113,114,118, 119, 124, 170, 178, 189,217, 237, 238, 267-269, 274,2 75, 279, 300, 307, 309, 315,318-320, 327, 328, 335, 3^,344, 393, 426, 459, 460, 496,497, 499, 5°i, 5075 9, 527,53o, 53i, 5 6l > 564, 604, 605,669, 696, 745-747, 755, 7-59»797, 804, 809 et seqq., 814et seq., 820, 823.Borja, Joanna de, Sti. Franciscifilia,dicta etiam Joann<strong>ad</strong>e Aragon,746.Borja, Joannes de, Sti. Franciscifilius, dominus de Loyola, bonoest <strong>ex</strong>emplo, 169, 216; quid deillo senserit Araoz <strong>anno</strong> 1551,Decembri <strong>ex</strong>eunte, 745, 746.Borja, opp., 806.Botelho, P. Michael, S. J., 139,453, 456; incun<strong>ab</strong>ula collegiiamerini refert, 446-449.Boucletus, P. Antonius, S. J., 360.Bracara (Braga), opp., <strong>ex</strong>colitur,724.Braganc;a, Elis<strong>ab</strong>eth de, princepslusitana, 278.Braganca, Ferdinandus, dux II de,187.Braganc;a, Theodosius, dux de,277, 27S.Bragan^a, Theotonius de, e Societatedimittitur, 22, 23; animoinconstans, 85;<strong>ad</strong>ire in Portugalliamrecusat, 161; v. 277, 278,765-Brandon, sive Brandao, Antonius,e Societate dimissus, carpitur,761 et seqq., 784, 785.Brandon, sive Brandao, Rodericus,Antonii frater, 784.Brasilia, regio, 38, 82, 503.Brassica (Cools), P. Gerardus, S. J.,valetudinis causa Roma in patriamremissus, pic in hospitiomoritur, 96-102, 483, 505.Braunsberger, P. Otto, S. J., script.,73, 74, 73, 79, 323, 372, 47i,583, 585, 603.Bresano, P. Joannes Bta., S. J., 369.Brictinorium (Bertinoro), opp., 386.Brixia (Brescia), opp., 729.Broet, P. Paschasius, S. J., Franciaeprovincialis, 223, 283, 40S,701, 726.Broghelmans, P. Cornelius, S. J.,695-Brouchost, Joanna, 152.Brundisium (Brindisi), opp., 268.Bruxellae (Bruxelles), opp., 100,140-142, 362, 368, 369.Bucletus, P. Antonius, S. J., Tornacidegit, 601.Buenrostro, Andreas de, 440.Bugia, opp., Hispaniae imminens,<strong>ab</strong> hispanis amittitur, 163; deeoclem recuperando agitur, 163,165, 166.de faustisBuis, Thomas, gaudet Societatis rebus, de <strong>ad</strong>vcrsis dolet,149-152.Bur, in t<strong>ex</strong>to Burra, cornitissa de,362.Burgi (Burgos), opp., 167, 252,693, 694; cardinalis et episcopus,v. AlvarezdeTolcdo, Joan.;Mendoza, Franc.Burgundia (Bourgogne), opp., 557.Bursa, Franciscus, Societati datnomen; ideo collegium mamertinuma quibusdam oppugnatur,573, 579-


842 IndicesBustamante, P. Bartholomaeus de,S. J., provinciae baeticae praepositus,80; aperit quid sentiatde tironum institutione, 48, 49;aegrotat, 51; regulas praepositiprovinciahs desiderat, 55, 122;collegiola, in quibus pauci sodalespossint degere, non sibi probantur,5T, 55; cordubense tirociniumlaudat, 118; acta Marciae(Marchena) cum dynastis oppidirecenset, 177-178; Granatamaccedit, 179; quid judicet, degymnasio <strong>ad</strong> Fanum Luciferi,180, 181; granatensem archiepiscopummirifice laudat, 234, 267,268; causam affert cur Ludovicusde la Cruz, antea Societatisamicus, nunchispalensibussociis<strong>ad</strong>versetur, 237, 238; collegioromano Bustamante subvenit;collegii institutionem maximelaudat, 268, 269, 426; Gienniumet Biatiam proriciscitur, 308; dictaa se supcrioribuslitteris repetit,31 1-3 13; prospera nuntiat,423, 425; judicat non oporterenostros coenobium quoddam virginumcurare, 427, 428; laudatur,440; v. 56, 59, 168, 169,298, 392,537, 5 6 7-C<strong>ab</strong>allero, Firminus, script., 190.C<strong>ab</strong>rera, Andreas, S. J. ,docet Conimbricae,29.C<strong>ab</strong>rera Petrus de, S. J., 555, 556.C<strong>ab</strong>rera et Bob<strong>ad</strong>illa, Ludovica,marchionissa de Villcna, duciss<strong>ad</strong>e Escalona, obit, 216.Caceres, Didacus de, 628.Caecilia castra (Caceres), opp.,142, 317-Caesar, bononiensis, candidatusSocietatis Jesu, 517, 518.Caesaraugusta (Zaragoza), opp.,154, 166, 217, 320, 521-524,5 6 4, 5 6 5, 59 6 , 787, 792-795,caesaraugustanus,v. Aragon, Ferd.; ejus vicarius,v. Marco, Lupus.Caescna, opp., 341.Cajetanus, dominus, 773.Cal<strong>ab</strong>ria, regio, 129, 130, 132,159, 5 6 9-809, 819 et seqq.; Societas postsedatam procellam iterum oppugnatur,61-63, 103, 104, 804-809; quam omiserat civitas Societatieleemosynam erogare,eam iterum elargitur, 564; archiepiscopusCalatayud, Ludovicus de, protonotariusapostolicus, agit cum Borgi<strong>ad</strong>e Societatis gymnasio Ocanniaeconstituendo: id prohibettolctanus antistes, Siliceo, 123-j25; vir octogenarius v<strong>ex</strong>atur<strong>ab</strong> eodem, et in carcerem conjicitur,164, 170-172, 299, 300.Calatayud, opp., v. Bilbilis.Calatrava, sacer ac militaris ordo,Callium (Cagli), opp., optatutSocietatiscollegium instituatur,326.Calvinus, Joannes, haereticus, 229.Camacho, in t<strong>ex</strong>tu Camaceius, Gaspar,regens Aragoniae, 45.Camaiano, Petrus, episcopus Fesularum,Societati benevolus,208.Camaldoli, cocnobium, 210.Cameraoensis episcopus, v. Croy,Robert.; Walhain, Maxiin.Camerinum (Camerino), opp., 394et seqq., 416-421; episcopus, v.Bongiovanni.Campanile, <strong>ab</strong>bas, 365.


Ind<strong>ex</strong> personarum et rerum 843Camps, Dimas, archidiaconus barcinonensis,549, 596.Camps, Jacobus, 549.Canal, aliis Canalis et Canale, P.Petrus, S. J., sacerdotio augetur,281, 282; inpatriam valetudiniscausa it, 32T, 322; quid senserit,audita Patris Ignatii morte, 511;v. 222, 248, 359, 408.Cancer?, Joannes Bta,, S. J., neapolitanus,734, 750.Candidus, P. Adrianus, S. J., v.Witte.Canisius, P. Petrus, S. J., Germaniaepraepositus provincialis,Ingolst<strong>ad</strong>ium proficiscitur, 74;a professore Villino oppugnatur,78, 79; ut provinciae onus dcclinet,injungit sociis aperireIgnatio quae in ipso vitia deprehenderint,371; accidit secus, etlaudatur, 372; <strong>ex</strong> Italia redit,generali Societatis conventu <strong>ad</strong>aliud tempus transmisso, 583;v. 20, 46, 78, 151, 323, 471,477, 553-585» 586, 603,714.Canisius, P. Theodoricus, S. J. ,Bti. Petri <strong>ex</strong> patre tantum frater,150, 152, 482, 483, 485,486.Cano, P. Fr. Melchior, 0. P., suamsententiam profert de subsidio, aPaulo iv revocato, 163; quam inloquendo <strong>ad</strong>hibeat libertatem,188, 189, 217, 218, 220; in Societateminvehitur, 303-305, 662etseqq.Cantuariensis episcopus, v. Stus.Thomas.Capella, P. Maximilianus, S. J.,docet Conimbricae, 29; res salmanticensesscribit, 662-666; v.645-Capilia, Andreas, jesuita primum,carthusianus deinde, tandemepiscopus urgellensis, collegiiurgellitani Societatis conditor,823.Capria (Capril, insula, 172.Capumsachus, Stephanus, S. J., apatria dictus aretinus, 650, 651.Caracciolus, Nicolaus Maria, episcopuscatanensis, Societati benevolus , collegium catanensejuvat, 202;aliud vult Ennac instituere,202; v. 287-289.Caraffa, Joannes, comes de Montorio,744.Caraffa, Joannes Petrus, posteaPaulus IV pontif<strong>ex</strong>, 771 et seqq.Cardenasr, Garcia, 816.Cardenas, Mencia, 816.Cardenas et Pacheco, Bernardinus,dux II de Maqueda, Valentiacprore.\, 747.Cardoso, Gundisalvus, S. J., inIndiam solvit, 275, 276.Cardulus, Fulvius, S. J., 650, 656,657,667, 734, 737.Carinianum (Carignano), pars sivcsuburbium Genuae, 125, 126.Carinena, opp., 819.Carneiro, P. Melchior, S. J., episcopusnicaenus, in Indiam profectus,84, 260, 261, 274-276,802, 803.Carolus V, caesar, Hispaniae r<strong>ex</strong>,eo nomine I, ^r, 94, 141, 158,163, 166, 185, 192, 215, 252,322, 341, 466, 481, 592, 646,746, 805; cum pontifice agit ut<strong>ab</strong>batia «della Grotta» panormitanocollegio <strong>ad</strong>judicetur, 749,750; imperioregnoque<strong>ab</strong>dicatis,cupit Carolus in suo secessu aBorgia visitari, 560; invisitur,560, 581.Carolus, P. quidam, S. J., 395.Carrillo, Bartholomaeus, S. J. ,inIndiam navigat, 276.


8 4+ IndicesCarrillo, P. Didacus, S. J., romanaslitteras desiderat, 298; dubia,<strong>ad</strong> scribendi formulam spectantia,proponit, 300; cupit <strong>ab</strong>onere regendi alios liberari, 300,301; audita Ignatii migratione,suavissimos <strong>ex</strong>peritur amoris acfiduciae sensus, 490-491; rescomplutenses, agens praepositivices, enarrat, 539, 540, 580,581; v. 298-301, 347, 814.Carrillo de Mendoza, Ludovicus,comes de Priego, 329.Carlhago Nova (Cartagena), opp.,104; ejus episcopus, v. Almeida.Carvajal, in t<strong>ex</strong>tu Caruasal, candidatusSocietatis, Romam contendit,239.Carvalho (Carvallo), Ferdinandus,S. J., docet Conimbricae, 29.Carvalho, Petrus, 779.Casalis, Catharina, 33.Casanova, Stephanus, S. J., 209.Casarrubios, Blasius?, 92.Cass<strong>ad</strong>or, Jacobus,v. Caz<strong>ad</strong>or.Cassalini, Hieronymus, rector Stae.Luciae bononiensis, 517, 518.Cassianus, Joannes, script., 120,429.Cassini, P. Joannes, Philippus,S. J., 132, 138, 590.Castelin, Doria, 124.Castella, regio, saepe etiam provinciaSocietatis Jesu, 31, 81,465-467, 497, 683, 686, 687,690, 768, 800, 802.Castelnuovo, arx, 213.Castelvedro, Joannes, 520, 521.Castiglione Aretino, opp., 210, 211.Castilla, Petrus de, 92.Castillo, Jacobus (Jaime) Augustinusdel, Societatis patronus Caesaraugustae,794, 821.Castro, femina quaedam complutensis,S15.Castro, Guiomar de, ducissa deNajera, 607.Castro, Joanna de, ducissa deBraganca, 187.Castro et de Pinos, Francisca de,ducissa vidua Gandiae, 497.Castrodardo, Andreas, 726.Castrojoan, opp., v. Enna.Castrum Julii, aliis Castra Julia(Trujillo), opp., <strong>ex</strong>colitur, 617.Castrum Woudanum, opp., 675,676.Catalaunia (Cataluna), regio, 215,496, 640, 641, 646, 648.Catana (Catania), opp. , 200, 201,545; collegiumSocietatis instituitur,201, 287-290; episcopus,v. Caracciolus; praefectusurbis, v. Vega, Ferdin.Catharina , Portugalliae regina,conscientiae suae arbitrum eligitPatrem Mich. de Torres, 48,80; laudatur, 276, 277; v. 499,500.Catharina, Sta., <strong>ex</strong>imie coliturapud cordubenses, 122; v. 440,534, 534, 793-Cauria (Coria), opp., 816.Cavalcha, Hieronymus, 711.Cavalieri, P. Laurentius, S. J., Tiburipraepositus,narrat, 593, 594.res tiburtinasCaz<strong>ad</strong>or, aliis Cass<strong>ad</strong>or, Jacobus,episcopus barcinonensis, 647,64S.Ceratus, Lucas, 711.Cerda, Joannes de la, dux IVMethymnaecoeli, pror<strong>ex</strong> Siciliae,Joanni de Vega succedit, 590.Cerretania (La Cerdana, Cerdagne),comitatus, 641, 648.Cervantes de Salazar, Gaspar, sacraefideiquaesitor primum Hispali;dein Caesaraugustae, Societatifavet, 168, 521-524.


INDEX 1'ERSONARUM et rerum 845Cervini, Marcellus, cardinalis, deinpontif<strong>ex</strong> maximus, Marcellus II,262, 767, 768, 7S9.Cesari Octavius,sivc Octavianus,Romam proficiscitur, 128; Neapolimvaletudinis causa missus,ardet studio migrandi e domopaterna in Societatis collegium,263; infirmam valetudinem causatus,tandcm a.Societate deficit,337, 333.Ceuta, opp., v. Septa.Cevallos quidam, 392; ejus frater,392.Charlat, P. Quintinus, S. J., 360;moritur, 466.Chaves, Fr. Thomas de, 0. P.,alibiEchaves, 665.Chazellae, opp. r2S2.Chiossova, Gulielmus, 415.Chioza, opp., 572.Christophorus, dominus, 98; aliusa superiore, 112, v. Strobelius;tertius, a superioribusdistinctus,174.Ciaconius (Chacon), Alphonsus,0. P., script., 43.Ciccro, Marcus Tullius, 202, 436,479, 667.Cienfuegos, Alvarus de, S. J., cardinalis,script., 819.Cifuentes, comes de, v. Silva,Ferdin.Cincinnatus, S. J., 325, 340; ejusparentes, 340.Cingulum (Cingoli), opp., 798.Civitella, opp. 386.Clara, Sta., 544; ejus moniales, 548.Claravallensis prior, 243, 244.Clarius, Isidorus, episcopus fulginiensis,opera Patris Landiniutitur, 679.Claromons (Clermond-Ferrand),opp., 248, 282, 359, 637; episcopus,v. Prat, Gulielm.Claudius Marccllus, Marcus, 1 7 S..Claudius, sodalis, ut videtur, e ferrariensicollcgio, S. J., 272.Clayssonius,P. Robertus, S. J.,concionatur, strenue <strong>ad</strong>l<strong>ab</strong>oratBillomi, 282-2S4, 322, 407, 408,5'2-Clemens, S. J., collcgii fiorenliniincola, 205-;Patrcm Coudretocomitatur, 210, 211.Climacus, Stus. Joannes, 17; Fructus<strong>ex</strong> lectione hujus auctorisperceptus, 17.Climente (Climent), Michael, Aragoniacprotonotarius, 45.Closen, Wolfgangus, von,episcopuspassaviensis, 77.Cobos, Franciscus de los, CarbloVquondam a secretis, 746.Coc<strong>ad</strong>no, Petrus Agnolo, 711.Cocci , Sanctus, Societatis candidatus,364.Codacio, P. Petrus, S. J., 661.Cogordan, P. Pontius, S. J., 153;<strong>ex</strong> Provincia, confectis negotiis,Romam rediturus, 253-255,261,262.Coimbra, opp., v. Conimbrica.Cola (Nicolausr), Joannes, 369.Colonia Agrippina (Koln), opp., aKessel <strong>ex</strong>colitur, 42; civitatisconsules strenue rem catholicamtuentur, 42, 43; agitur de collegio«Trium coronarum.» Societaticommittendo, 47S;sodaliumnostrorum <strong>ex</strong>ercitationes, 480,503-506; candidati, 482, 552;oratoriae gcnus , «quodlibeticum»appellatum, 504; collegium«Trium coronarum» sodali JoanniRedt attribuitur, 551; v. 46,99, 100, 485-487, 694, 696; archiepiscopuscoloniensis,v. Schauenburg.Complutum (Alcala de Henares),


morborumS 4r >Indicesquid sentiat de P. Araoz, deopp., <strong>ex</strong>colitur, 264, 265; inopiaesse pro numero collegiorum, 57; Cortesius (Cortese), Vincentius,rci familiaris premuntur sodales, Borgia, de Bto. Avila, de semetipso,561; reliquiae, 813,57-60; dubia proponit,8i4;vcnit Borgia et concionatur,90 92; v. 312, 344, 541, 608,490, 491, 539, 540; sensus 681.sodalium in morte sancti parentisCordoba, Joannes de, decanus ec-Ignatii, 490; v. 31, 40, 41, clesiae cordubensis, Societati fa-93, 94, 9 6 ,io 5,Io6 , 123, »47» vet, mores in melius mutat, 49-148, 164, 184, 298-301, 32S, 53; Ignatii precibus se commendat,,329, 347, 3 6 9, 5°8, 5 2 7-5391; diem sanctae Cathari-580, 581, 636, 644-646, 669, nae sacram splendide agit, 121,745-748,765,786-788,810,811, 122; cum episcopo cordubensi8 18, 823.rcdit in gratiam; omnibus estCompostella (Santiago de Compostela),<strong>ex</strong>emplo, 309, 310; gaudet divi-opp., 765 ; archiep. et nam eucharistiam in nostris ae-cardinalis, v. Alvarez de Toledo. dibus rite asservari, 370, 438,Concha (Cuenca), opp., 96, 184, 439; modeste postulat ut horariae56i.preces voce submissa in So-Conchus, Arnoldus, S. J., 136.cietatis templo aliquando decantentur,Conimbrica (Coimbra), opp. ; 36,440; v. 59, 313, 392-394,38, 499 et seqq., 629-631, 712, 534-7i3, 718, 761-767, 77°, 778- Corduba (Cordoba), opp., Societatis789, 800, 802; collegium artium,novitios peramanter <strong>ex</strong>ci-82; collegium superius ct piunt cordubenses, 49, 50; virtutibusinfcrius, 332, 334; monasteriumtirocinium floret, 118-Stae., Crucis, 783; ac<strong>ad</strong>emia 121, 180; postulant civitatis primoresconimbriccnsis, 278; Societasut Societas tr<strong>ad</strong>at puerisbene audit Conimbricae, 389; prima lcgendi scribendique elementa,studia Societatis in gymnasio121; Granatam transfer-regio inchoantur, 26, 27; cpisccpustur tirocinium, 297, 298; Socie-conimbricensis, v. Soares, tas bene audit, 370, 371, 533-tur Joan.535; capite plcctendi <strong>ad</strong>juvanturConspeanus, Joannes, S. J., 332. a sodalibus, 391 studia artium;Constantinopolis, opp., 149, 801. instaurantur, 392; concordia intcrCools, P. Gerardus, S. J., v. Brassica.viros ecclesiasticos firmatur,392; plures Societati <strong>ad</strong>haerent,Cordero, Antonius, 783.392, 393; v. 80, 177, 178, 235,Cordeses, P. Antonius, S. J., 820. 236,3°8-3i°,3i3-3i5, 539,6o8,Cordoba, P. Antonius de, S. J., 758, 759, 794-Xarandillam se confert, 55, 56; Corsica, regio, 210, 767.putat non esse instituenda SocietatisCortesius (Cortese), Petrus Anquentibusgymnasia in <strong>locis</strong> infretonius,commovetur occasioneaut <strong>ex</strong>iguis oppidis, Vincentiifilii,<strong>ad</strong> Societatem56; socios in Hispania paucos convolantis, ^6^ et seqq.


Indkx personarum et herum 8 47Cueva, Reltranus de la, dux III deSocietatis candida:us, 363 et365, 811. 735-seqq.Cortona, opp., <strong>ex</strong>colitur a Coudreto,Alburquerque, pror<strong>ex</strong> Navarrae,Sn.210; civium prona erga Cueva, Henricus de la, a SocietateSocietatem voluntas, 210, 212. cupit discedere; dimittitur, 809-Cortpierre (Courpiere), opp., v. 813.Curtapetra.Curtapetra (Courtpiere, in t<strong>ex</strong>tuCosterus (Costcr), P. Franciscus, Cortpierre), opp., <strong>ex</strong>colitur, 284.S. J., res colonienses dcscribit, Cutembergum, opp., 46.47S-486; v. 504, 505, 552, 580. Cuvillon, P. Joannes, S. J., 368,Coudreto, P. Annibal de, S. J., 369; carpitur, 585, 586; queriturRomam <strong>ex</strong> Sicilia arcessitur, 136;a Domenech tantisper Messanae de P. Lentulo, ingolst<strong>ad</strong>iensirectore, 609-61 1.retinetur, 137; v. 131, 545. Cyperanum, opp., 750, 760.Coudreto, Claudius, superioris et Cypriano, quidam, male audit, 782.sequentis frater, <strong>anno</strong> 1548 e Cyprus, rcgio, 149.Societate Jesu sodalis in collegiopatavino, 656.Coudreto, P. Ludovicus de, S. J.,florentini collegii rector, describitur,203; Aretium, Cortonam Daghverlies, v. Hemerollus.finitimasque urbes peragrat fructuoseDandinus, Hicronymus, cardinalis,, 206-211; accuratius 34i-Ignatium docet de conditionibus Daniel, propheta, 674.aretini collegii instituendi, 211; David, r<strong>ex</strong>, 57, 618.v. 205, 239, 519.David, P., S. J., Woulfe?, 373.Crescentius, sive de Crescentiis, Dawant ( Avantianus), Andreas,Marcellus, cardinalis, 641, 647.Cros, P. L. Joseph. M., S. J., script.,S. J., in Portugalliam venit, 144,332.488.Dawant (Avantianus), P. Erardus,Croy, Jacoba de, marchionissa de S. J., superioris frater, se imparemBerg, Patrem Gaudano <strong>ad</strong> <strong>ex</strong>colendanovitiis rite informandissua oppida deposcit., 675, agnoscit, 143; <strong>ad</strong> Ignatium cupit676.accedere, ut rectius Socicta-Croy, Robertus de, cameracensistiscxperimenta faciat, 144; ipseepiscopus, obit, 533.lcodiensis subscribitur, 145;Cruz, Bernardus de la, episcopus v. 696.Sti. Thomae, 629, 630.Delg<strong>ad</strong>o, Antonius, S. J., docetCruz, Ludovicus dc, 0. P., Hispali Conimbricae, 29.Societati <strong>ad</strong>versatur, et quare, Delplace, P. Ludovicus, S. J.,237; 2 38, 280.script., i4\ 141, 481, 505.Cuenca, opp., v. Concha.Demosthenes, orator, 410.Cueva, Bartholomaeus de la, cardinalis,Desiderius lotharingius, P., S. J.,pror<strong>ex</strong> neapolitanus, alius a P. DesiderioGirardin,


8 4 8 IndicusDespauterius (van Pautereri), Joannes,grammaticus, 294.Dianium (Denia), opp., lustratur,296.Dias, P. Balthasar, S. J., lusitanus,alius a P. P.althasare Diaz, hispano,784, 785.Diaz, Franciscus, S. J., juvenismagnae puritatis, a daemoneludificatur, 373-376; Lauretumemendatus redit, 377; v. 446.Diaz de Lugo, Joan. Bern., episc.calagur., concionatorem postulat,linguae cant<strong>ab</strong>ricae peritum,720, 721; suam dioecesim Ignatiovult commendatam, 755;dolet de inconstantia AntoniiMarin hujusque fratris, 756.Dilinga (Dillingen), opp., 481,533-Diolo, Julius, 271.Dionantum (Dinant), opp., 505.Dionysius, P. Hcnricus, S. J.,15 2 , 479. 481, 485, 5°4, 55 2 >5S0.Doctis, Gaspar de, Laureti gubernator,175, 324, 373.Domenech, P. Joannes Hieronymus,S. J., sociis parisicnsibus<strong>anno</strong> 154 1 praefectus, 628 ;Siculacprovincialis praepositus,Romac professus, terra mariquepericlitatur, 128; socios per diversacollegia distribuit, 131;acta a prorege Vega in causaepiscopi pactensis laudat, 134;dubia Ignatio proponit, 138;conciones Patris Salmeron <strong>ad</strong> semitti postulat, 139;res siculasperstringit, 540-547- 587"59 2 ;typographiam <strong>ad</strong> collegiorumusum cogitat instituere, 542; navigationemsuam in Hispaniamomittere statuit, 542; v. 156,169, 184, 201, 202,287, 509,5 2 6, 579, 593, 633, 659, 660,677.Domenech, Magdalena Angclica,Patris Hieronymi soror, 509,54 2 ,543-Domcncch, Petrus, Hieronymi acMagdalenae genitor, obit, 169.Domcnecb, Petrus, <strong>ab</strong>bas Vil<strong>ab</strong>ertrandi,Ignatii demortui auxiliumpraesens <strong>ex</strong>peritur, 495;vehementius <strong>ad</strong> Societatem afficitur,548, 549; serio cogitat decollegio Barcinone constituendo,564; v. 596, 597.Domenech, P. Petrus, S. J., domusseptimancensis moderator, 307;florens virtutibus tirocinium describit,1 1 5-1 18.Dominicus, Stus., 293, 451, 665,749-Dominicus, bibonensis puer, Societatemcogitat, 357.Dominicus, Societatis candidatus,401; idem (?)Laureto Bononiamvenit, 516.Dominicus, alius a superioribus,183.Doppcda, alias Duppcda, Oppeda,v. infra, Oppeda.Dordracum (Dordrechl), opp., ioo,5°5-Doria, Paulus, nobilis genuensis,<strong>ab</strong> Ignatiofitparticeps bonorumspiritualium Societatis, 421.Drepanum (Trapani), opp., 526,540-547, 587-592, 598.Duaco, Jacobus, 656.Duacum (Douai), opp., 505.Duenas, Rodericus de, methymnensiscollegii auctor, 777.Duppeda vel Dupeda, praeses senatusaquensis, laudatur, v. Oppeda.Dyrsius, Joannes, S. J., 553-


Ind<strong>ex</strong> personarum et kerum 849Ebora (Evora), opp., 23, 38, 499-502, 687, 724, 766; <strong>anno</strong> 1551agitur de Socictatis gymnasioibi condendo, 739, 740; Henricus,princeps, ac<strong>ad</strong>emiam cupitinstituere, 278; Goncalves daCamara Eboram venit, 330.Echaves, P. Fr. Thomas, 0. P.,v. Chaves.Ecija sive Ezija, opp., lustratur,567-Eckius (von Eck), Leonardus, ducisBavariae cancellarius, moritur,715.Eghino, opp., patriaCogordani, 254.Patris PontiiEguia, in t<strong>ex</strong>tu Guia, Fr. Augustinus,nostri P. Didaci de Eguiafrater, 210.Eguia, P. Didacus de, S. J., 195,210.Elias, propheta, 727.Enna (Castrogiovanni, in t<strong>ex</strong>tuCastro Joan), opp., 202.Elderen, Gulielmus, S. J., 78, 553.Elianus, Joannes Bta., S. J., v. Romanus.Enriques, alibi Anriquez, P. Franciscus,S. J., lusitanae provinciaeprocurator, 83, 500.Enriquez, Ferdinandus, almirallusV Castellae, dux I de Medin<strong>ad</strong>e Rioseco, 166.Enriquez, P. Leo, S. J.,rector collegiieborensis, Olisiponem arcessitur,388; v. 500, 762, 7S0,734.Enriquez, Theresia, 54.Enriquez de Almansa, Joannes,746.Enriquez Giron, Ludovica, nuptaAlphonso Pimentel, comiti VIde Benavente, 166.<strong>Epistolae</strong> Mixtae, tom. V.Erasmus, Desiderius, 535; ejus«Copiam verborum» nostris scholisinterdictamvultlgnatius, 535.Escalona, ducissa de, v. C<strong>ab</strong>rera etBob<strong>ad</strong>illa; dux, v. Lopez Pacheco.Escoffier, P. Joannes Petrus, S. J.,script., 340, 785.Escolano, Gaspar, script., 754.Espana regio, v. Hispania.Este, Hercules de, dux Ferrariae,292, 468, 470.Estella, opp._. 248.Estr<strong>ad</strong>a, P. Franciscus de, S. J.,Montempolitianum <strong>anno</strong> 1539<strong>ex</strong>colit, 625-627; in Portugallia<strong>anno</strong> 1546 versatur, 644, 645;Gerundae, Roma rediens, <strong>anno</strong>1551 concionatur, 7i7;Aragoniaepraepositus provincialis rescaesaraugustanas describit, 564;in Catalauniam brevi profectu-s, 565, 596; v. 46, 103, 108,169, 320, 614, 615, 681, 794.Estr<strong>ad</strong>a, P. Ludovicus de, <strong>ab</strong>bas deHuerta, 0. S. Bern., Societatispatronus, 821.Eugenius, Stus., 539.Eugenius IV, pontif<strong>ex</strong> maximus,801.Eugubium (Gubbio, in t<strong>ex</strong>tu Agubio,Augubio), opp., 767, 768,789-792; monasterium SanctaeCrucis, 790.Euripi tragoedia agitur in collegiocordubensi, 534.Europa, regio, 322, 801.Eustathius,constantinopolitanus,archiepiscopus thessalonicensis,443-Evora, opp., v. Ebora.Extrem<strong>ad</strong>ura, regio in Portugallia,501.54


8 5 o IndicesFerdinandus Castellaeac<strong>ad</strong>emia viennensi statuit, 78. Ferrer, Stus. Vincentius, 0. P., 663.III, r<strong>ex</strong>,Stus., 178.Ferdinandus IV, r<strong>ex</strong> Castellae, 178.F<strong>ab</strong>er, Btus. P. Pctrus, S. J., <strong>ex</strong> Feria, comes de, v. Suarez de Figueroa.Hispania <strong>anno</strong> 1546 Romamrevocatus, moritur, 644, 645; Fermo, opp., v. Firmium.v. 46, 603.Fernandez, lusitanis Fernandes,F<strong>ab</strong>er Leernus, P. Philippus, S. J., Andreas, S. J., datur Theotoniorector collegii mutinensis, 521. socius itineris in Portugalliam,F<strong>ab</strong>iana, opp., 591.22; hujus inconstantiam notat,F<strong>ab</strong>io, S. J., 133; idem, qui Messanae85, 161.incommmoda utitur vale-Fernandez, Emmanuel, S. J., 765.tudiner ,200.Fernandez, Joannes, 247.F<strong>ab</strong>riano, Polonius da, 0. S. F., Fernandez, Joannes, S. J., res methymnensessinistre judicat de Patris Gomesstilo complectitur,sinistre institutione ac doctrina, 395; 620-622.animorum turbatio inde <strong>ex</strong>orta, Fernandez, lusitanis Fernandes,<strong>ab</strong> episcopo camerino compescitur,P. Urbanus, S. J., insigniter de-401 et seqq.ceptus a Floriano de Rolis, huncF<strong>ab</strong>rianum (F<strong>ab</strong>riano), opp., 411- mirum in modum sociis barcinonensibus413, 416, 417; coenobium virginumcommendat, 712, 713;<strong>ad</strong> arctiorem legum custodiamv. 7 6 3, 7 8 3-revocatum, 418, 419. Fernandez de Bethencourt, Fran-v. Falcetta (Falconetti), Aegidius, cavorlensisciscus, script., 216.episcopus, vicarius ar-Fernandez de Cordoba, Catharina,chiepiscopi genuensis, 127, 422. marchionissa de Priego, materFanum Luciferi (Sanlucar), opp., P. Antonii de Cordoba, Societati51, 180.<strong>ad</strong>dictissima, 49, 54, 56, 92,Farnesius, Al<strong>ex</strong>ander, cardinalis, 177, 681; optat ne christianilegatus avenionensis, 155, 262, novi in Societatem <strong>ad</strong>mittantur,525, 646.759-Farnesius, Rainuccius, cardinalis Fernandez de Velasco, Petrus, CastellaeSti. Angeli, 292, 294, 469, 470,comest<strong>ab</strong>ilis, collegiumSti. 576.Sti. Nicolai Burgis <strong>ex</strong>aedificat,Faventiae episcopus, v. Pio di Carpi,167.Theodoricus.Ferraria (Ferrara), opp., 97, 175,Felino, Leonardus, v. Villinus. 271, 272, 292, 342, 414-416.Feliu de Guixols, San, opp., 103, Ferrariensis, P. Albertus, S. J.,215.Ferdinandus, sive Hernandus, S. J.,790, 791.Ferrarius-Baudrand, script., 129,766.353-Ferdinandus I,r<strong>ex</strong> romanorum, 73, Ferrel, aliis Ferrer ac Ferel, doctor76, 98, 151, 323, 554; professoresossunensis, Societatem cogitat,et salaria eis tribuenda in 235. 267-


Ind<strong>ex</strong> personarum et rerum 851Ferro, alias Gallo, Franciscus, 465.Fessa, Fessae (Fez), rcgio, 673,684, 686, 688.Fesulae (Ficsole), episcopus, v. Camaiano.Feyr<strong>ab</strong>end, Dionysius, S. J., sacerdosinaugurandus, 584.Fiaschi, Al<strong>ex</strong>ander, 272.Figueroa, Bernardinus de, archiepiscopusNazareth, 268; cupitdemandari nostris coenobii cujusdamvirginum procurationem,426, 427.Filipe, Benedictus, S. J., 369.Firminius, P. Joannes Bta., incolacollegii florentini, 203, 213; concionatur,242; Senas pervenit,286.Firmium (Fermo), opp., 373,376-Flandria (la Flande, Flandern),regio, 46, 140, 145, 184, 215,355; 59 1 -Florentia (Firenze), opp., 17, 97,126, 206-214, 2 39" 2 4 2 ;2 §6,477, 488, 491-494, 518-520;sodales collegii florentini describuntur,203-205; Florentiae ducissa,v. Toledo, Eleonora de;dux, v. Medicis, Cosmas.Florentino, Ignatius, S. J., 589.Florentius, candidatus S. J., 483.Foligno, opp. ,in t<strong>ex</strong>tu Fuligni,v. Fulginium.Fonseca, Antonius de, pampelonensisolim episcopus, praesesconsilii regii, 190, 219; veramhaurit notitiam de instituto SocietatisJesu, 305.Fonseca, Hieronymus, 305.Fonscca, aliis Affonseca, Petrus,S. J., Conimbricae docet, 29.Fontana, Al<strong>ex</strong>ius, 465, 466, 599,602; privatus munere, quod inaula Caroli V gerebat, in Sardiniamcogitat proficisci, 592;amorem in Societatem testatur593-Fontegharus, v. Leone.Forget, Claudius, 416.Fort-La Fuente, script., 268.Forum Livii (Forli), opp., 456,457, 462, 639.Forverium (Fourvieres), aedes Deigenitrici sacrae, 321, 322.Foscarari, Aegidius, O. P., mutinensisepiscopus, 521, 698; gratiasagit Ignatio ob concessumsuis mutinensibus Patrem Landini,711, 712, 721, 722, 740; sein disciplinam Societatis tr<strong>ad</strong>it,741; amorem ergaillam testatur,757.Frances, Joannes, S. J., studiis datoperam, 331.Franciscus, Stus., 23, 400, 544546, 681, 749.Franciscus, S. J., incola ferrariensis,415.Franciscus I,r<strong>ex</strong> Galliae, 322, 341,607.Francken, Alardus, candidatus SocietatisJesu, 483.Franco, P. Antonius, S. J., script..29, 82, 168.Frascati, Claudius,cietatis, 571.candidatus SoFrascati, Horatius, Claudii frater,candidatus item Societatis, 571.Friburgum Brisgoviaeopp., 79.(Friburgo),Frois, Ludovicus, S. J., alius aLudovico Frois (Flores) qui inIndiam <strong>anno</strong> 1548 navigavit,818.Frusius, P. Andreas, S. J., 157,2 45, 534- 535, 7°7, 75°; 75^772; aperit quid sentiat de sodalibuspatavinis ac venetis, 733-739; in caelos migrat, 415.


8 5 2 IndicesFuente, Gaspar de la ;SocietatisJesu candidatus, 814, 815.Fulginium (Foligno, in t<strong>ex</strong>tu Fuligni),opp., 679.Fuster, Justus Pastor, script., 754.Gachard, Ludovicus Prosper, scriptor,560.Gaiano, Joannes Bta., S. J., incol<strong>ab</strong>ibonensis, 348 et seqq.Gaiazzo, Mr., 374, 375.Galapagar, opp., 632.Galceran de Borja, Petrus Ludovicus,Sti. Francisci Borgiaefrater, magister ordinis militarisde Montesa, 187; EleonoramManuel,Joannae principis cubiculariam, uxorem ducturus, 33533 6 -Gallaecia (Galicia), regio, 306.Gallia (France), regio, 22, 154J 55> 193; 2 53> 355. 406, 51159 J > 593; 6o 7> 7 J 3; 8l 9; Galliaer<strong>ex</strong>, v. Franciscus I;Henricus IIGallo, Sulpitius, canonicus Sti.Laurentii et Damasi, 255.Galma, Clara, 710.Galvanellus, P. Andreas, S. J., incola collegii perusini, laudatur181, 736; v. 87, 435,707.Gambaro, P. Joannes, S. J., 73675°-Gams, Pius Bonifacius, 0. S. Bened., script., 75, 77, 268, 533Ganda, opp., 361.Gandia, opp. ; 295-297, 307, 555646, 746, 755, 817 et seqq.; novastudiorum ordinatio induciturprobante Borgia, 106; Mironvenit, 497; Gandiae AntoniusIbanez Societati <strong>ad</strong>haeret, 508dux Gandiae, v. Borja, Carolus.Garciaz, opp., 142.Garcinaharro, opp., 328.Garimpreto, Angelus, 711.Gasca, Petrus de la,episcopus palentinus,116; ejus frater, 116.Gaspar, S. J., 110; alius? 332.Gaspar, S. J., ir.cola palavinus, 737.Gaudanus, P. Nicolaus, S. J., qualisorator, 78; a marchionissa bergensifrustra <strong>ex</strong>poscitur <strong>ad</strong> <strong>ex</strong>colendasuae ditionis oppida,675, 676; Viennaedegit, 143; etVenetiis <strong>ad</strong> tempus, 706, 707;laudatur, 714.Gazol, Hieronymus, 592.Geeraerts (Gerardi), Theodoricus,S. J., amsterdamensis, 482, 485,4S6.Geldria (Gueldre), regio, 481, 483.Geminianus, Stus., 722.Gemma Frisius, Rainerius, 481.Geneva (Geneve), opp., 225, 229,230.Genua (Genova), opp. , 17, 18, 32,34, 62, 108-112, 184, 213, 498,511; officium Sti. Georgii, 422;quomodo collegium st<strong>ab</strong>iliri possit,125-127; rector illius, v.Loarte, Gaspar.Georgius ,candidatus Societatis,483; idem? 519.Georgius, Marcus, S. J., v. Jorge.Gerardi, Anselmus, S. J., iter inpatriam atque obitum Patris GerardiBrassicae describit, 96-102.Gerardi, Theodoricus, S. J., v. Geeraerts.Gerardinus, Ludovicus, S. J., 407,512.Gerardus, socius Patris Victoria,in Hispaniam tendentis, 195,221-227, 247, 249.Germania (Deutschknd), regio, 46,7°; 7 2 > 7 6 > 7 S > H°> 228 > 353»372, 5gi,7i5;haereticorumerroribusdilacerata, 77.


Ind<strong>ex</strong> personarum et rerum 853bus <strong>ex</strong>petitur, 458, 459, 495;Ceronimico, quidam, 813.populum, 296; a barcinonensi- sodales aliquot <strong>ex</strong> Italia postu-Gertrudes, Sta., 601.laudatur, 818 et seqq.Gerunda (Gerona), opp., Societatis Godinho, P. Emmanuel, S. J., rectorcollegiigymnasium cupit instituere, 564,Sti. Antonii olisipo-565, 596, 597; concionatorem nensis, Portugalliae procuratordeposcit; Pater Estr<strong>ad</strong>a orationes eligitur, 499; <strong>anno</strong> 155 1 stationih<strong>ab</strong>et, 716, 717.Sti. Felicis praeficitur, 718,Gesti, P. Joannes, S. J., sociis barcinonensibus719; Bracaram <strong>ex</strong>currit, 724; respraepositus, 215; <strong>ex</strong>-conimbricenses anni 1552 scri-primit quales fuerint sodalium bit, Antonium Brandon carpit,sensus in beata Ignatii morte, 761-767, 77S-785.458; hujus praesens auxilium Goes, Damianus de, 801.barclnonenses <strong>ex</strong>periuntur, 458 Gomes, P. Cornelius, S. J., 762,et seqq.; timet ne epistolae intercipiantur,547; res barcinonenses7 6 5-Gomes, Michael, turbarum domesticarumnarrat, 494-496, 596-598.<strong>ex</strong>citator in Portugal-Gewaerts, P. Martinus, S. J., suavitatelia, 765, 769, 770, 779, 784.et gratia in concitandis Gomez Bravo , Joannes, script.,auditorum affectibus gaudet, 78; 308.v. 482.Gomez de Montemayor, lusitanisGiennium (Jaen), opp., 308, 311- Gomes, P. Emmanuel, S. J., <strong>ab</strong>316, 370; episcopus, v. Tavera, episcopo camerino <strong>ad</strong> <strong>ex</strong>colendaDidacus.oppida arcessitur, 394; ejus l<strong>ab</strong>orGiglio (Lilius), Leo, S. J., incola episcopo gratissimus, 395; noncollegii florentini, 204, 214.ita Fr. Polonio, 0. S. F., 395Giglio (Lilius), Thomas, Societatis et seqq.; fructus percipit uberes,amicus, episcopus soranus, 34, candidatos plures <strong>ad</strong>Societatem524» 5 2 5-allicit, 401, 402; quid senserit,Ginesius, Stus., 421.audita Ignatii <strong>ad</strong> superos migratione,•Giraldo (alibi Gheraldo, Ghiraldo,411, 412, 416, 417.Guiraldo, Heraldo), Franciscus, Gomez de Silva, Rodericus (Ruigomez),S. J., socius Patris Riv<strong>ad</strong>eneira,Philippo II a secretis,Lovanium venit, 140, 141, 333, 187, 188, 553, 554, 745, 746,360, 361, 369; Patris Lainez litterasavet accipere, 366, 367; Lovanio794-Goncalves da Camara, P. Ludovi-discedit, 532.cus, S. J., mittitur in Portugal-Girardin, P. Desiderius, S. J., 735. liam, 81; iter <strong>ex</strong> urbe describit,Girarducia, Camilla, 711.108-111; in Portugalliam venit,Girgenti, in t<strong>ex</strong>tu Giorgento, v. 260; Patri Oviedo <strong>ex</strong> mente Sti.Agrigentum.Ignatii consilium dat, 260, 261;Giron, Maria, ducissa de Medina de rebus lusitanis certiorem facitde Rioseco, 166.Ignatium, 277-281; res dome-Gobierno, alibi Gouierno, P. Michael,sticas <strong>ad</strong> normam consuetudinisS. J., orationes h<strong>ab</strong>et <strong>ad</strong> romanae satagit instituere,330;


854 Indiceslat, 332, 333; designatur a Patribuslusitanis utprimae generalicongregationi intersit, 499;v. 125, 184, 273, 325; fructum<strong>ex</strong> muniis sacris, et missionem,<strong>anno</strong> 1548 Septae obitam, narrat,670-674; v. 686, 687, 766,779, 788.Gonzalez, reidomesticae <strong>ad</strong>jutor,S. J., Tridentum mittitur, 736.Gonzalez, quidam, 814.Gonzalez, Castus, script., 443.Gonzalez, Ferdinandus, S. J., 761.Gonzalez, P. Gundisalvus, S. J.,hispalensis domus moderator,51, 52, 180, 237,567.Gonzalez, P. Joannes, S. J., rectorcollegii vallisoletani, 731.Gonzalez, P. Petrus, S. J., 646.Gonzalez, Pctrus, alius a superiore,3 2 9-Gonzalez Davila, Aegidius, script.,167, 218, 315, 607.Gonzalez de Munebrega, Joannes,turiasonensis episcopus, 522,SH> 613-Gou, Antonius, S. J., Montserrataliquando, sed raro, dictus, navigansin Italiam obit, 103, 167,215- 3 2 7> 745-Govea, Joannes, tentatur, 781.Gozz<strong>ad</strong>ini, Julius Caesar, 517,518.Gozz<strong>ad</strong>ini, aliis Gozz<strong>ad</strong>ina, MariaViolante , praecedentis mater,516, 517, 603.Gracida, Nicolaus, S. J., 389.Graecia, regio, 443.Grana, P. Ludovicusde, S. J., 763;urgetur ut pro optima causa stet<strong>ad</strong>versus Societatis perturbatores,768-771.Granata (Gran<strong>ad</strong>a), opp., 33, 50,51, 80, 81, 168, 177-181, 233-239, 266-269, 392, 539, 564,607 tirones Societatis; <strong>ex</strong>cipit,Corduba eductos, 297, 29S; solum<strong>ad</strong> <strong>ex</strong>truendas aedes coemitur,311-314; res Societatis prosperefluunt,socii a civibus diliguntur,423 et seqq., 536-538;tirones omni virtutum genere<strong>ex</strong>ercentur, 428; novitiusquidammoritur, 429; sensus granatensiumin obitu Patris Alphonside Avila, 510; archiepiscopus, v.Guerrero, Petrus.Grassi, episcopus de, bononiensis,575-Graus, opp., 819.Gregorius, Stus., 304, 395, 398,399- 66 3-Grim, Carolus, S. J., 553.Grupperus, alias Gropperus (Gropper),Joannes, Societatis amicus,cardinalis renunciatus.purpuramremittit, 43; strenue <strong>ad</strong>l<strong>ab</strong>oratut Societati coloniensi gymnasium«Trium coronarum» attribuatur,551; v. 479,484,506.Gualbes, Bonaventura, barcinonensis,459, 495.Gualdames, Andreas, S. J., in Indiamnavigat, 276.Guarini, Joannes Bta. ; grammaticus,436.Guerrero, Petrus, archiepiscopusgranatensis, Societatis fautor acpatronus, 168, 179, 180, 234,235; in morbum incidit, a Bustamantejuvatur, convalescit,266-269 curat ut solum <strong>ad</strong>;struendas Societati aedes pecuniaobtineatur, 31 1-3 15; aedescomparat, 424-430.Guevara, canonicussegoviensis, 26.Guia, Fr. Augustinus, v. Eguia.Guido, Antonius, S. J., v. Antonius.Guido, P., S. J., 22 r, 222, 248.


Ind<strong>ex</strong> personarum et rerum 855Guise, Carolus de, cardinalis lotharingius,223, 280.Gulielmi, Simon de, 711.Gulielmus, Bavariac dux, 715.Gulielmus, sacerdos gallicus, 594.Gumiel, doctor, Valentiam venit,49 6 > 5°7> 5°9-Gurgensisepiscopus,v. Oesterreich.Gurrea, Joannes de, S. J., 139,54 6 , 59 2 -Gutierrez, Andreas, 519.Gutierrez, P. Martinus, S. J., Xarandillam<strong>ad</strong>it, 56.Guttano, P. Joannes, S. J., frustra,ut e vinculis eriperetur, tentatuma sodalibus, 153, i54;incoelummigrat, 136; v. 160, 200; ejuspater, 248.Guzman, P. Didacus, S. J.,sodalescollegii florentini describit, 203-205; Florentiae proximis datoperam, 240, 242; v. 33, 213,214» 4 8 7> 5 T 9-Guzman, Lupus (Lope), 660.Guzman, Marianus, 554.Guzman, Martinus, 554.Guzman el Bueno, Joannes Alphonsus,Methymnae Sidoniae,HHalifax de Sacro Bosco, aliis Sacrobusti,Joannes, script., 480,4 86 > 5°4> 55 2 -Hameleus, Oliverius, S. J., incol<strong>ab</strong>illomensis, 407, 512.Hammontanus, (Hammont, Kalckbrenner),Gerardus, coloniensisCarthusiae prior, Societatis fautor,479, 484, 506.Hansen, Josephus, script., 552.Harana, licentiatus, Societati benevolus,granatensibusaedificat, 537.Haro, script., v. Lopez de Haro.Hassel, alias Hassellanus, DoctorM. N., 558, 600.Haupt, Petrus, S. J., coloniensis,5°5-Heidelberga, opp., 480.Helderensis, Gulielmus, S. J.,Elderen.Helmi, P. Cacsar, S. J., 572, 707,734, 735-Hemerollus (Daghverlies), Franciscus,J., 482, 483, 505.Henricus, candidatus coloniensis,Societatis Jesu, 483.Henricus ,candidatus SocietatisJesu Romae, 197.Henricus, S. J., incola collegiirentini, 204.Henricus, doctor lusitanus, 630.Henricus II, Galliarum r<strong>ex</strong>,185, 215, 280, 499, 593, 713.Henricus, Portugalliae princepscardinalis, <strong>anno</strong> 1551 Ignatioscribit de gymnasio SocietatisJesu Eborae instituendo, 739,740; eborensem ac<strong>ad</strong>emiam conderestatuit, 278; v. 684, 766.Henriquez, Fcrdinandus, almirallusV Castellae, dux I de Medin<strong>ad</strong>e Rioseco, v. Enriquez.Henriquez, P. Leo, S. J., v. Enriquez.Hercules, M., S. J., 272.Hernandez, Joannes vel Franciscus,J., 766.Hernani, licentiatus, 797.Hernani, opp., 795.Hezius, P. Arnoldus, S. J., diligenteraures confitentibus praebet,601.Hieremias, propheta, 282, 683.Hieronymus, Stus., 399, 796.Hieronymus, senensis, S. J., incolaperusinus, 437.Hierosolymae, opp., 149.v.flo-86,et


S 5 6IndicesHierro, Bartholomaeus del, canonicussegoviensis, 26.Hispalis, opp., 50, 51, 8o ; 117,168, 178, 180,235, 237, 313,3 J 5> 537; 666 , 794; res his P«-lenses Societatis narrantur, 565-568; sodalium , Hispali degentium,numerus, 531; Hispali receditJoannes Bta. Sanchez,619; archiepiscopus hispalensis,v. Valdes; vicarius, v. Cervantesde Salazar.Hispania (Espana), regio, 23, 71,105, 109, 125, 140, 166, 176,213, 239, 251, 313, 322, 346,499. 5 l8 , 5 J 9. 5 26 > 542, 55 6 >590, 610, 644, 661, 686, 779,819.Hogum (Huy), opp., 505.Hoffler, v. Villinus.Homerus, poeta, 442, 44^.Hostovinus, Balthasar, S. J., v.Ostovinus.Huesca, opp., v. Osca.Huete, opp., 171.Hundt, Wiguleus,Societati benevolus,optat ut Canisius Ingolst<strong>ad</strong>iumse conferat <strong>ad</strong> negotiumcollegii conficiendum, 323; v.582-584.Hungria, P. Ludovicus de, S. J.,v. Ungheria.Hurt<strong>ad</strong>o de Mendoza, Andreas,marchio de Canete, pror<strong>ex</strong> peruvianus,167.Hurt<strong>ad</strong>o de Mendoza, Didacus, duxde Francavila, pror<strong>ex</strong> Aragoniae,168, 804 et seqq., 822;ejus frater, 168.Hurt<strong>ad</strong>o de Mendoza, Didacus,cantor ecclesiae conchensis, 329.Hurt<strong>ad</strong>o de Mendoza, Didacus,orator Caroli V in urbe apudpontificem, 646, 648, 696-698,749. 75°-Hutten, Mauricius von, episcopuseystettensis, collegium ingolst<strong>ad</strong>ienseIgnatio vult commendatum,713-716.Ibafiez, P. Antonius, S. J., gandiensis,inter sodales <strong>ad</strong>legitur,et laudatur, 508, 555.Ignatius de Loyola, Stus., conditorSocietatis Jesu, quid sentiat detestamento Angeli Suriani, 22;precibus <strong>ad</strong>duci non potest utSocietas commutationem cujusdampii operis procuret, <strong>ad</strong> segoviensegymnasium instituendum,26; Patrem Michaelem deTorres in Portugalliam mittit,provincialem futurum, 48; regiromanorum refert quid pontif<strong>ex</strong>de collegio pragensi dixerit, 73;preces pro Joanne de Cordobasu<strong>ad</strong>et fundere, 91; Romam evocatAnnibalem Coudreto, 136;Flandriam Patrem Riv<strong>ad</strong>eneiramittit ut in eam regionem Societatemregio praesidio <strong>ad</strong>mittendamcuret, 140; votis Erardi Dawantannuit, Romam accederevolentis, 144; frustra totis viribus<strong>ad</strong>nititur e turcarum vinculisPatrem Guttano eripere, 153;solet quotidiepro Hispaniae regibusDeum orare, 185; collegiaspoletinum ac morbeniense non<strong>ad</strong>mittit, 258; suam aperit mentemcirca obedientiam, quam patriarchaeAethiopiae praestareSocietatis episcopi, illius <strong>ad</strong>jutores,debent, 260, 261; Indiaemissionibus providet, 274-276;Eleonorae Mascarenhas scribit,301; putat Societatem non decereut ipsa curet sacerdotia col-


INDEX PERSONAiiUM ET RERUM 857legiis noslris <strong>ad</strong>jungi, 327, 328;rogatur a principe Joanna utdispensationem impetret a pontificepro matrimonio EleonoraeManuel cum Petro L.Galcerande Borja, 335, 336; statuit <strong>ad</strong>olescentes,qui Societatis scholasfrequentant, in illam <strong>ad</strong>mittendosnon esse, nisi prius a parentibusobtenta ingrediendi facultate,363; neapolitanorum motu occasionecujusdam candidati, noncommovetur, 365;CanisiumcreatGermaniae praepositum provincialem,371, 372; praesagit mortemPatrisOlave, 431; quos ipsesensus in sodalibus sua morte<strong>ex</strong>citaverit, 432, 458, 460, 461,487, 490, 495, 511, 527; sociosin Belgio <strong>ad</strong>l<strong>ab</strong>orantes pro Societatejuvat e caelo, 532; vultut Erasmi «Copia»<strong>ab</strong> scholisSocietatis removeatur, 535;Joannem Verdolay <strong>ad</strong> Societatemallicit, 555, 556; statuitut suis superioribus sodalesscribant- 662; non annuit votismarchionissae bergensis, PatremGaudano <strong>ad</strong> <strong>ex</strong>colenda sua oppid<strong>ad</strong>eposcentis, 675; <strong>ex</strong>iguacollegia, minus quam XII autXIII sodales h<strong>ab</strong>entia, non vult,754; cardinali Mendoza moremgerit, 760; e Societate demittitHenricum de la Cueva, 813; PatriSalmeroni injungit ut praepositumprovinciae flandricaerenuntiet, 466; v. 24, 36, 55,173, 180, 183, 251 , 261 , 280,322, 326, 412, 416, 447, 457,472, 489, 499, 502, 558, 570,577, 587, 6o2 ,6o 3, 6o 7, 6 3°,631, 635, 636, 6^0, 643, 647,648, 660, 669, 678, 691, 692,711, 712, 716, 721, 722, 726,728, 729, 735, 74°, 74 2 , 745,755, 75 6 , 758, 7 62 , 7 6 7, 7 68 ,770, 786, 787.Ignatius, v. Martinez, Ignatius;Azevedo, Ignatius de.Ilerda (Lerida), opp., 647, 648;episcopus ilerdensis, v, Loaces,Ferdinandus.Imola, opp., 341.Indevedra, opp., 225.India, regio, 29, 38, 82, 274-276,296, 690, 692, 701 , 803; testimoni<strong>ad</strong>e Xaverii miraculis colliguntur,275 ; Indiae epistolae,133, '5 6 -Ingolst<strong>ad</strong>ium (Ingolst<strong>ad</strong>t ), opp.Canisius accedit, de collegio instituendoacturus, 74; v. 323,369, 472, 582-586, 609-611,714.Innocentius VIII, pontif<strong>ex</strong> maximus,479.Innspruck, opp., v.Oenipons.Insulae (Lille), opp., 361, 362.Isiodorum et Issorium (Issoire),opp., 281.Itala, opp., 138.Italia, regio, 76, 103, 11 1, 322,355, 4° 2 , 4°3, 474,499, 5 8 3,651, 652, 729.Jacobus, Stus., 228, 520.Jacobus, S. J., florentinus, incolagymnasii florentini, 205.Jacobus, S. J., messanensis, 131;degit Bibonae, 348 et seqq.,ibique morilur, 544, 588.Jacobus quidam, ut videtur candidatusSocietatis Romae, 197.Jaen, P. Joannes, S. J., 819.Jaen, opp., v. Giennium.Jaius, P. Claudius, S. J., 198, 603,6 52 ,6 54,6 5 6,6 57, 7*4"


8 5 8 IndicesJaponia, regio, 38.Jaraicejo, opp., 93, 94, 317.Jarandilla, opp., v. Xarandilla.Jeremias, propheta, v. Hieremia.Jerez de la Frontera, v. Asta Regia.Jimenez, <strong>ab</strong>bas, v. Ximenez.Jimenez de Miranda, Franciscus,<strong>ab</strong>bas de Salas, 167.Joanna de Austria, Caroli V filia,Hispaniae gubernatrix, de SocietateJesu optime merita, <strong>ab</strong>batemverulensem <strong>ad</strong> curiamarcessit ut de factis Caesaraugustaerationem reddat, 44, 45;laudatur, 162;in rebus difficillimisatque injucundisrecte segerit, 163; Ignatio autographasdat litteras, quibus prohibet neBorgia et Araoz, se invita, <strong>ex</strong>Hispania discedant, 184; v. 187,188, 215; Ignatii precibus sevalde commendat, 185, i86;oratorisuo in urbe injungit ut proSocietate apud pontificem maximumstrenue agat, 186; eamdemin Hispania tuetur, 217, 219; prodispensatione <strong>ad</strong> matrimoniumEleonorae Manuel scribit, 335,336; Borgiam certiorem facitdeCaroli V voluntate erga ipsum,560; v. 60, 94, 104, 164, 165,3°7> 53°. 6 45> 8o 5 etseqq., 821.Joannes, 272.Joannes, S. J., navigat in Tndiam,276.Joannes, candidatus Societatis,484.Joannes, sacerdos, 150.Joannes, S. J., incola ferrariensis,Joannes, S. .1., natione germanus,4i5-5i9-Joannes, lusitanus, hospite insalutatoe nostris aedibus sese proripit,736.Joannes, S. J., mutinensis, incolaperusinus, 437.Joannes, S. J., parmensis, 183.Joannes, S. J., pedemontanus, 737.Joannes, renteriensis curio, eremitorium,a se conditum, Ignatiooffert, 795-797-Joannes Baptista, Sanctus, 283,284, 37 2 , 4°9> 44°, 559, 580,755-Joannes Bta., editor librorum cordubensis,535.Joannes Bta., S. J., coquus, 380.Joannes Bta., morbeniensis quidam,88.Joannes Bta., S. J., neapolitanus,131; pie decedit Bibonae, 544,545- 588.Joannes Bta., S. J., neapolitanusetiam, sed, ut videtur, distinctusa superiore, 734.Joannes Ignathis, S. J., alius <strong>ab</strong>Joanne Ignatio Nieto?, 545, 589.Joannes de Moriera, Stus., opp.,359-Joannes Nicolaus, S. J., 131.Joannes Thomas, olim turca, 138.Joannes III, r<strong>ex</strong> Portugalliae, regiumgymnasium artium ConimbricaeSocietati tr<strong>ad</strong>it, 27; proSocietate litteras, hujus doctrinaeac bonitatis testes, deposcit,Joanne III Romae ac36; proLaureti sacra fiunt, 279; v. 48,80, 332, 630, 766.Job, S. J., frater Petronii, 325.Job, patientiae speculum, 703.Jofre de Borja,Gaspar, episcopussegorbiensis, Societati studiosus,Valentiae obit, 216.Jonas, Jacobus, aulici consilii Germaniaevicecancellarius, Societatifavet, 76, 98.Jordanus, doctor, 46-48.Jorge, P. Marcus, S. J., 724, 780.


Ind<strong>ex</strong> personarum et rerum 859667, 678, 692, 729, 744, 751,Joseph, Michael a Sto., 0. S. T.,5H, 54 2 - 57 2 -6 56 -6 57- 66 °, nus refugit, 553.script., 480.75 2 - 754- 774- 79°> Lainez inJudas, Stus., 520.tridentina synodo, 618 et seqq.;Judas Iscariotes, proditor, 72.Tridenti quartana febri l<strong>ab</strong>orat,Julius III, pont. max., 53, 149, 736; <strong>anno</strong> 1547 Venetias appellit,652; <strong>anno</strong> 1548 Patavii in163, 34 J -749- 75°, 799. 8o 3-Justi, Sti. (Yuste), coenobium secessuCaroli V celebre, O. S. H., 1549 in Siciliam venit, 677; car-febriculam incidit, 654; <strong>anno</strong>560, 581.dinalitiam purpuram refugit,280; non probat coenobium Sti.Augustini genuense Societati <strong>ad</strong>judicari,421-423; e morbo recreatur,Kessel, P. Leonardus, S. J., sociis431 ;electus Societatiscoloniensibus praefectus, Coloniamvicarius, obitum Sti. Parentis<strong>ex</strong>colit, 42, 43; Costeri lit-universae Societati scribit, 499;teras commemorat, 485; fausta cogitat, ingruente bello, alumnoscoloniensium narrat, 503-506,collegii romani per diversa694-696; v. 46, 100, 102, 149- loca distribuere, 525.152, 479, 481, 483, 484, 550- Lama, Hieronymus, 758.552-Lambertus, S. J., leodiensis, Billomummittitur, 174; infirma gau-Konger, Gaspar, S. J., Laureti incola,175.det valetudine, 359; Billomi docet,Kuen, aliis Khuen, Marcus, episcopus407, 512.olmucensis, 75.Lancastro, Jacobus, episcopus Septae,84.Lancilottus, aliis Lancillotus, S. J.,in Portugalliam navigans, aegerL<strong>ab</strong>acum,in t<strong>ex</strong>tu Lubiana (Laibach),sistit Genuae, 109-112; v. 325.opp., 352, 353; episcopus Landini, P. Silvester, S. J., <strong>anno</strong>l<strong>ab</strong>acensis, v. Weber (T<strong>ex</strong>tor). 1550 agrum mutinensem ac bononiensemLa Fuente, Vincentius de, script,lustrat, ingente ani-190, 250.morum fructu, 698, 702; vitaeLagomarsinus, P. Hieronymus, sanctimonia bononiensibus estS. J., script., 603.<strong>ad</strong>mirationi, 726-728; <strong>ab</strong> episcopoLaibach, opp., v. L<strong>ab</strong>acum.Foscarari amplissime lau-Lainez, P. Christophorus, S. J., datur, 740, 741 ; nimio rigoreJacobi frater, 545.utitur in semet ipsum, 757;Lainez, P. Jacobus, S. J., Italiae v. 210, 679, 711, 721, 722,provincialis, deinde totius Societatis767.vicarius generalis, 126, Lanoy, P. Nicolaus de, S. J., vien-139» *7 2 > '73, l 9 6 > l97> 2I 3> nensis collegii rector, 20, 21,217, 242, 286, 336, 365, 369, 143, 144; quid judicet de eloquentia387, 453- 45 6 - 459- 4 6 3"4 6 5-Patrum Canisii, Gauda-471 et seqq., 487, 489, 497, ni et Gewaerts, 78; rcctoris mu-


86oIndicesLequeitio, opp., 797.Lapidanus, aliis Lapidius, Gerardus,nius, candidatus Societatis, 570. sus, 17; Polanco, de re familiariS. J., 136.Lerice, opp., 109, 125.Laurentius, S. J., 272.Lerida, opp., v. Ilerda.Laurentius, S. J., vota Societatis Le Vasseur, Leo, 0. Carth., script.,Coloniae nuncupat, 504.43-Laurentius, S. J., alius a superioribus,Levorotti ,Joannes Franciscus,Patavii studiis dat operam, 0. S. Ben. Montis serrati in Hi-65 6 ; 737-spania, Societatis amantissimus,Laurentius Petrus, S. J., incola bibonensis,644.348 et seqq.; diem su-Leyola, opp., 243.premum obit, 544, 588.Liberius (Liber), Stephanus., S. J.,Lauretum (Loreto), opp., 34, 144, 585.174-176, 324, 343, 374-378, Liburnum (Liorna, Livorno), opp.,394, 4°L 4° 2 > 4 J 7, 4 l8 > 4 2 °> 487.447, 44 8 > 49 2 , 5 l6 , 573-577. Lichius, Jacobus, lutheranus, «bursae797-799-Trium coronarum colonien-Lavellum, opp., 569.sis», reclor, 478.Lazarus, S. J., hispanus, incola Lilius, v. Giglio.collegii florentini, 204, 213.Lille, opp., v. Insulae.Lazcano, S. J., 797.Lima, opp., 817, 823.Lazeri, P. Petrus, S. J., script., 28. Limpo, Balthasar, 0. Carm., episcopusLedesma, P. Dr. Jacobus de, Societatembracarensis, 724.amplectitur, 532.Lina, Joannes, 711.Ledesma, Fr. Martinus de, 0. P., Lionello, Hector, S. J., incun<strong>ab</strong>ula780.senensis gymnasii narrat, 285-Leite, P. Emmanuel, S. J., 765.287.Leiton, Christophorus, 782.Lipomanus, Aloisius, episcopusLeiva, S. J., 370, 371.veronensis, 554, 652.Lelius (Lelio), 333.Lipomanus, Andreas, prior Smae.Lencastre, Alphonsus de, orator Trinitatis, Societatis fautor, 652,regis Portugalliae in urbe, Societati654, 706, 771; prioratum Stae.benevolus, 36.Mariae Magdalenae gymnasiisLencastre, Joannes de, dux de Societatis patavino et venetoAveiro, 85.vult <strong>ad</strong>jungere, 668, 669; laudatur,Lentulus, P. Thomas, S. J., rector738.collegii ingolst<strong>ad</strong>iensis, res gymnasiiLipsius, aliis Lypsius, Proclus.narrat, 582; Patrem Cu-script., 480.villon carpit, 585, 586; <strong>ab</strong> eo Lisboa, opp., v. Olisipo.vicissim accusatur, 609-611. Loaces, Ferdinandus de, episcopusLeo X, pont. max., 663.ilerdensis, 647, 648.Leodiensis, Lambertus, S. J., 174. Loarte, P, Gaspar, S. J., subtristis359, 407, 1,12; v. Lambertus. Roma discedit, 17; Genuam navigans,Leone, S. J., incola patavinus, 656.in mediis fluctibus cae-Leone, alias Fontegharus, Antolesteshaurit de obedientia sen-


Ind<strong>ex</strong> peksonarum et rerum 861interroganti, rescribit, 32-34;rector collegii genuensis, 111,4.22.Loja, opp., <strong>ex</strong>colitur, 430.Lombardia, regio, v. Longobardia.Lombardo, Antonius, canonicus,547, 59°-Lombay, marchio de, v. Borgia.Longobardia (Lombardia), regio,709.Longovares, alias Longavares, SanctusJoannes de, coenobium, 83.Lopes, P. Emmanuel, S. J., lusitanus,sociis complutensibus praefectus,de collegio Segontiaeinstituendo, Ignatio scribit, 40,41; concionatur Compluti, 264;Murciam mittitur, 300, 301; v.3 2 7, 347, 6 45-Lopez, P. Alphonsus, S. J., primuscollegii conchensis moderator,Cordubam translatus, res cordubensesnarrat, 533-535, 608.Lopez, Jacobus (Jaime), 65.Lopez, Jacobus, sive Didacus, S. J.,incola hispalensis, 531; res suigymnasii narrat, 565-568.Lopez, Joannes, S. J., 604.Lopez de Haro, Alphonsus, script.,166, 216.Lopez de Mendoza, Ignigus, episcopusburgensis et cardinalis,comest<strong>ab</strong>ili Petro de Velascocommittit moriens curam aedificandiBurgis collegium, «delCondest<strong>ab</strong>le» appellatum, 167.Lopez de Ozaeta et Gallaiztcgui,Beltranus, dominus de Ozaeta,<strong>ex</strong>cedit e vita, 169.Lopez Pacheco, Didacus, marchiode Villena, hoc nomine secundus,dux de Escalona, animamefflat 7 Februarii 1556; moriens,testamenti sui <strong>ex</strong>ecutores frustraBorgiam et Araoz designat, 216;belmontense gymnasium erigendummandat, 216.Lopez Pacheco de C<strong>ab</strong>rera et Bob<strong>ad</strong>illa,Franciscus, marchio IVde Villena, dux de Escalona, 2 1 6.Loreto, opp., v. Lauretum.Losca, Laura, 711.Loseo, Armannus, 711.Lotharingius, P. Desiderius, S. J.,alius a P. Desiderio Girardin,Florentiae degit, 204, 214.Lotharingius,aliis Paredensis etPar<strong>ad</strong>ensis, Nicolaus, S. J., 407;incola Billomi, 512.Lovanium (Louvain, Lovaina),opp., 46,96, 102, 140, 142, 145,146, 465-468, 481, 487-489,505, 541, 695; locus <strong>ad</strong> <strong>ex</strong>truendumSocietatis collegium quaeritur,532; comparantur aedes,558; et locus amplior, gymnasioaedificandoperidoneus, 579, 580,600, 601; templum lovanienseSti. Michaelis, 361, 362.Lubiana, opp., v. L<strong>ab</strong>acum.Luca (Lucca), opp., 575.Lucas, Stus., 605.Luchese, Laurentius, 375.Lucia, Sta., 727.Lucrecio, Jacobus,auditor AloisiiLipomani, 554.Lucus (Lugo), opp., episc, v.Suarezde Carvajal.Ludovicus, S. J., ferrariensis, incolacollegii fiorentini, 205.Ludovicus, dominus, S. J., Napi?,160, 332, 333.Ludovicus,princeps Portugalliae,e vivis sublatus, 168; v. 671,779-Lugdunum (Lyon), opp., 22, 23,65, 85, 86, 161, 221, 224, 230,243, 247, 359, 360; amici optantstationem Societatis Lugdunicollocatam, 321, 322.


862 IndicesLugo, opp., v. Lucus.Luis, Melchior, lusitanus, egressuse Societate, 278, 765, 785.Luna, e regio consilio Aragoniae,45-Luna, Petrus de, dux Bibonae, collegiibibonensis una cum uxoreconditor, 131, 202, 590; prioratumStae. Margaritae vult suogymnasio <strong>ad</strong>scriptum, 543.Lutherus, malorum pestis, 664.Lyon, opp., v. Lugdunum.Lypsius, v. Lipsius.MMacerata, opp., 798.M<strong>ad</strong>oz, Paschalis, script., 142, 309,3I7-M<strong>ad</strong>rid, P. Antonius de, S. J., 237,M<strong>ad</strong>rid, P. Christophorus de, S. J.,script., 65, 195, 497; <strong>ad</strong> professionem<strong>ab</strong> Ignatio designatus,vacantesede praepositi generalis,<strong>ad</strong> illam non <strong>ad</strong>mittitur, religioniset <strong>ex</strong>empli causa, 502.M<strong>ad</strong>rid, opp., v. Matritum.M<strong>ad</strong>ruccius, aliis M<strong>ad</strong>rutius, M<strong>ad</strong>ruzzi,Christophorus, tridentinusepiscopus et cardinalis, 97,98, 192, 195, 196 et seqq., 223,353; collegii Societatis fundamentaTridenticupit jacere, 754.Maestricht, opp., 481.Magdalena, Sta., 410; eremitoriumrenteriense, 796.Maggio, P. Laurentius, S. J., 197,Maguntia, opp., v. Moguntia.Mahumes, 673.Malaca (Malaga), opp., 116.Malta, v. Melita.Manareus, P. Oliverius, S. J., domuslauretanae rector, 174-176,373, 394, 4'7, 42°. 789, 79 l '>paceminter dissidentes constituit,798.Manrique, Fridericus, S. J., 369.Manrique de Lara, Franciscus,episcopus salmanticensis, laudatur,606, 607.Manrique de Lara, Joannes, oratorPhilippi II in urbe, 91.Manrique de Lara, Petrus, dux Ide Najera, 607.Mantua (Mantova), opp., 97.Mantuanus, Paulus, S. J., incol<strong>ab</strong>ibonensis, 348.Manuel, Eleonora, principis Joannaecubicularia eique carissima,187, 188; laudatur, 307; in matrimoniumtr<strong>ad</strong>enda Petro Lud.Galceran de Borja, 335, 336.Manuel, Joannes, S. J., tiro, 117.Marca anconitana (Marca d'Ancona),regio, v. Picenus ager.Marcellus, Stus., 342.Marcellus II, pont., v. Cervini.Marchante, aliasMarchantius, Mercante,licentiatus, 253, 285, 286.Marchena, opp., v. Marcia.Marchia, v. Picenus ager.Marcia (Marchena), opp., 80, 177-i?9> 2 33, 2 35, z6 7, * 68 , 3 ,2 >567.Marco, Lupus (Lope), O. S. Bern.,verulensis monasterii <strong>ab</strong>bas, vicariusgeneralis archiepiscopicaesaraugustani, jubetur se sisterein regia curia, 44, 45; renuitaccedere, 217; v. 165, 805.Marcus, S. J., germanus, incolagymnasii florentini, 205, 213,242.Marcus, S. J., mediolanensis, incolaflorentini gymnasii, 204.Marcus, Stus., 293, 654.Mardones, Lupus de (Lope), praefectusdomus proregis neapolitani,366.


•3°4;335-INDEX PERSONARUM ET REKUM 863tus Societatis, 235, 237, 266,Mare, Martinus, male audit, SyracusasMartinez, Petrus, insignis candida- postea r<strong>ex</strong> Bohemiae, ac demummittitur, 546, 577; a Socie-3 T 4-tate deficit, 589.Martinez Guijarro, alias SiliceoMargarita, femina quaedam morbeniensis,Margaritae, Stae., coenobium, 419,Joannes, aegerrime fert Societatisgymnasium Ocanniae institui,123; illius auctorem, Ludovicum421; prioratus, 543.de Calatayud, octogenarium, iniquediv<strong>ex</strong>at, conjicitque in car-Maria, Caroli V filia, princeps lectissima,645; Hispaniam pro cerem, 124, 125, 164, 165,299,patre <strong>ad</strong>ministrat, Societatem300; v. 747.amat, 696-698.Martinus, coloniensis, vota SocietatisMaria, morbeniensis femina, 88.emittit, 504.Mariae Magdalenae, Stae., prioratus,Martinus, S. J., sacerdos, male secollegio veneto ac patavino gerit, v. Mare.<strong>ad</strong>jungendus, 652.Martinus, Stus., 355.Marianus, puer bibonensis, 358. Mascarenhas, Eleonora, matronaMarin, P., S. J., valentinus, in Italiamspectatissima, Societatis devota,mittitur, 348; incola bibo-Ignatii litteras desiderat, 164,nensis, carcere detentos juvat, 301; v. 185, 644, 645.354; pie moritur, 544, 588; v. Mascarenhas, Petrus, Indiae pror<strong>ex</strong>,275.Marin ,aliis Marino et Marinus, Masero, aliis Maserus et Masserius,Antonius, inconstans in suo proposito,Leonardus, S. J., parmensis, Bilditur,bis bis in Societatem ingrelomidocet, 407; orationem ha-egreditur, 756.bet de laudibus artium liberalium,Marin, aliis Marinus, Franciscus,410; v. 512.superioris frater, Societatem amplectiturMassilia (Marseille), opp., 153.ac deserit, 756.Mathelica (Matelica), opp., 395,Marini, aliis Marinis, Leonardus, 399, 401, 420.nuntius apostolicus in Hispania, Matritum (M<strong>ad</strong>rid),opp., collegium62, 217; Societatem tuetur, 303, Societatis <strong>ex</strong>petit, 307; sanciturv -33 6 8o> 7> 821.ibi foedus inter Carolum V etMarius, S. J., senensis, 286.Franciscum I, 322; v. 643, 745,Marquina, Petrus, 142.816.Marseille, opp., v. Massilia.Matthaeus, Stus., 341, 504.Martha, femina quaedam morbeniensis,Matzara, alias, Mazzara, opp. et88.dioecesis, 547, 590; episcopus,Martinez, S. J., incola gandiensis, v. Terminis.Dianium <strong>ex</strong>colit, 296.Maurus, Marcus, script., 480.Martinez, Didacus, licentiatus complutensis,Maximianus, P., S. J., lusitanus,S15.Georgius Serrano?, 29, 761 etMartinez, P. Ignatius, S. J., docet seqq., 784, 7S5.Conimbricae, 29; studiorum <strong>ex</strong>perimentaMaximilianus, P., S. J., v. Capella.facit, 390.Maximilianus de Austria,archidux,


86 4 Indicesimperator, Hispaniam pro CaroloV <strong>ad</strong>ministrat, Societatemcommendat, 696, 698; novatoribusfavet, Canisio non favet, 76.Maximinus, Stus., 478.Mechtilde, quaedam, 150.Medicis, Bernardus, episcopus foroliviensis,457.Medicis, Cosmas de, dux Florentiae,213, 242.Medina del Campo, opp.,v. MethymnaCampi.Medina de Rioseco, opp., v. MethymnaSicca.Mediolanum (Milano), opp., 23,161 , 175, 191-200, 223-225,227, 737- 755. 75 6 ,«20.Meghensis, Sebastianus, S. J., incol<strong>ab</strong>ononiensis, 515.Meissingensis, Georgius, S. J., Virgiliumnostris praelegit, 585.Meldula (Meldola), opp., a P. Androtio<strong>ex</strong>colitur, 378-380, 382-387, 441; oratio fit XL horarum,452; discedit Androtius, 492; v.J 7 6 > 3 2 4> 339-343- W-435>457> 477-Melita (Malta), insula, 686.Melo, aliis Mello, S. J., navigat inPortugalliam, 110.Melo, Joanncs, S. J., 764, 7S4.Mendez, P. Didacus, S. J., 645.Mendcz de Silva, Rodericus, scriptor,178.Mendoza, Bernardinus de, almirallus,sive classis hispanae praefectusmaximus, 661.Mendoza, P. Christophorus de,S. J., rector collegii neapolitani,172, 173, 263, 338, 364, 666;Ignatium docet de ncapolitanorumconsilio tr<strong>ad</strong>endi Societatitemplum Annuntiatae, 402-404.Mendoza, Franciscus de, cardinaliset archiepiscopus burgensis,199; socios <strong>ab</strong> Ignatio poscit,qui Senas <strong>ex</strong>colant ac solentur,252, 253; certior fit <strong>anno</strong> 1549de rebus collegii salmanticensis,680-682; v. 694, 759, 760.Mendoza, Joanna de, mater Theotoniide Bragsnca, 278.Mendoza, Joannes de, praefectusarcis Castri novi, Societatem ingressus,213, 367, 369.Mendoza, Ludovicus de, sacerdossegoviensis, urget negotium degymnasio Segoviae instituendo,24-26, 231-233.Mendoza, Maria de, 660.Menendez y Pelayo, Marcellinus,script., 190.Merc<strong>ad</strong>o, licentiatus, 652.Merc<strong>ad</strong>o, Franciscus, 653.Merc<strong>ad</strong>o, Joannes, 652.Merc<strong>ad</strong>o, P. Petrus del, S. J., 136.Merc<strong>ad</strong>o, Petrus del, alius a superiore,653.Mercante, licentiatus, v. Marchante.Mercuriano, v. Mercurianus.Mercurianus, P. Everardus, S. J.,rector collegii perusini, sodalessuos describit, 181-183, 435-438.Messana (Messina), opp., 128-139,200-202, 350, 413, 526, 535,54 T i 542, 544'54 6 > 5S7-59 1 ,659, 677, 678; collegium impugnaturob ingressum FrancisciBursa in Societatem, 578, 579;discipulorum numerus, 578; officiumcharitatis, 158.Methymna Campi (Medina delCampo), opp., 115, 168, 188;fundamenta templi jaciuntur,621; popuii liberalitas, 622; curantmethymnenses <strong>anno</strong> 1552gymnasium diligenter <strong>ex</strong>struere,775-77 8 ;v -815-


Ind<strong>ex</strong> personarum et rerum 865Methymna Sicca(Medina de Rioseco),opp.; ducissa, v. Giron,Maria; dux, v. Enriquez.Methymna Sidonia, duces; v. Guzman,Joannes Alphonsus; Aragonet Gurrea, Anna.Mezquita, P. Joannes, S. J., in Indiamnavigat, 276.Michael, S. J., Patavii aegrotat,651.Michael, Stus., 321, 361, 456.Miglitio, Antonius, summus cruciferorummagister, 74.Milan (Milano), opp., v. Mediolanum.Minaya, Fr. Bernardinus de, 0. P.,&5 2 ,6 53-Minturno, Antonius, laudatur, 729.in Sici-Miona, P. Emmanuel, S. J.,liam navigat, 130; ut Romamhic revocetur, poscit Domenech,587; infirma utitur valetudine,598; dominum Morillo <strong>ad</strong> Societatemcupit allicere, 634-638;<strong>anno</strong> 1544 ParisiisRomam profectus,ut Societatis tirociniumin urbe ponat, Mediolani aegrotat,635; v. 160, 661.Miranda, Christophorus de, 167.Miron, rectius Miro, P. Jacobus,aliis Didacus (Jaime),S. J., statutapro collegio conimbricensi<strong>ex</strong> urbe <strong>ex</strong>spectat, 28, 29; magistratumprovinciae lusitanae,stato tempore, deponit, 48; inHispaniam arcessitur, 80, 81;<strong>ex</strong>petitus a valentinis, Valentiamdestinatur, 106, 107; Gandiamaccedit, 497; rector collegii valentini,556; <strong>anno</strong> 1541 ParisiisSocietati <strong>ad</strong>haeret, 628; <strong>anno</strong>1544 primus sodalium praefectus<strong>ex</strong> Lusitania Valentiam venit,631; assistens HispaniaeBorgiam, praepositum generalem<strong>Epistolae</strong> Mixtak, tom. V.in Hispaniam cum cardinale Al<strong>ex</strong>andrinovenientem,comitatur,819; laudatur, 820; v. 26, 36,108, 169, 332, 507, 661, 763,765, 766, 782, 800, 802, 803.Modena, opp., v. Mutina.Modenese, Joannes, S. J., incolacollegii perusini, 182.Modesto, Joannes Bta., canonicus,Societati benevolus, 573, 576.Moguntia, Maguntia (Mainz),opp., 99.Monachium (Munich, MLinchen),°PPv 3 2 3, 324-Monclo etMonsao, opp. ? 724.Monclaro, Franciscus, S. J., docetConimbricae, 29.Mondragon, Joannes, 142.Monforte, quidam, 132, 158.Monreal, opp., v. Mons Regalis.Monroy et Ayala, Beatrix, comitiss<strong>ad</strong>e Oropesa, collegium Societatiscupit aedificare, 56.Mons Politianus (Monte Pulciano),opp., 386; <strong>anno</strong> 1.539 <strong>ex</strong>colitur<strong>ab</strong> Estr<strong>ad</strong>a, 625-627; v. 767.Mons Regalis (Monreale), opp.,54 1 ; 545-Mons Regius (Monterey), opp.,306; comes, v. Acebedo et Zuniga.Mons Sanctus (Monte Santo), opp.,373-Mons Serratus (Montserrat), coenobiumcelebre 0. S. Ben., 644.Montalchino, Hieronymus de, incolagymnasii fiorentini, 205.Montechium (Montechio), opp.,419, 798.Monte Pulciano, opp., v. Mons Politianus.Monterey, opp., v. Mons Regius.Monte Santo, opp., v. Mons Sanctus.Montesia (Montesa), ordo sacer55


866 IndicesMoyses, script., 504.militiae; magister, v. GalceranMotula, Mottula, v. Mutula. 137, 138, 269, 274, 275, 305,de Borja.Munoz, caesaraugustanus, 794.Montilla, opp., v. Montulia.Murcia, opp., 1 3, 19, 65, 169, 250-Montmorency, Anna de, Galliae 25 2 > 300, 320, 443-44 6 , 459»comest<strong>ab</strong>ilis, 86.507, 548; gymnasium SocietatisMontorio, comes de, v. Caraffa, splendide <strong>ex</strong>aedificatur a fundamentisJoannes.opera episcopi carthagi-Montoya, P. Joannes de, S. J., 175. niensis, Stephani de Almeida,Montserrat, Antonius, S. J., v. Gou. 19, 104, 105, 345, 346; dies,Montulia (Montilla), opp., 51, 54, Mariae immaculatae sacra, designatur56, 80.<strong>ad</strong> solemne gymnasiiMonzon, aliis Montisso, Montisonium,initium auspicandum, 549, 550;opp., 646-648.Moravia, regio, 75.inauguratur, 561, 562; dioecesislustranda, 563.Morbenium aliis Morbinium (Morbegno),Mutila (Motula, Mottola), opp.,opp., 87; alumnos de So-episcopus et cardinalis, v. Rebicietateposcit <strong>ad</strong> collegium inba,Scipio.choandum, 88, 257.Mutina (Modena), opp., 192, 272,Morella, opp., 753.520, 521, 698-702, 721, 722,Morellius, aliis Morello et Morellus,741, 757; episcopus mutinensis,Jacobus, S. J., 407, 512; v. Foscarari, Aegidius.Parisiis Societati <strong>ad</strong>jungitur, 634,6 35-NMorera, Georgius, ejectus e Societate,779.N<strong>ad</strong>al, P. Hieronymus, S. J., quidMoriconi, Joannes Dominicus, episcopussentiat de testamento Angeliamerinus, 454.Suriani, 22; <strong>ex</strong> Germania visita-Morillo <strong>ad</strong> Societatem allicitur a tor rediens in Italiam, collegioMiona, 634-638.bononiensi prospicit, 34, 35;Moronus, alias Morone, Joannes, Roma <strong>ab</strong> Ignatio mittitur in Hispaniamcardinalis, collegio mutinensiut collegio romano sub-subvenit, 520, 521, 741.veniat, 108, 109; Genuae agitMoroto, latronum caput, 699.de st<strong>ab</strong>iliendo Societatis gymnasio,Mortaigne, P. Joannes, S. J., 373-125-127; principem Joan-378.nam, Hispaniae gubernatricem,Mosquera de Molina, Joannes, Sti. Ignatii nomine coram salutat,Jacobi commendatarius, de se184, 185, 187, 188; variasJacobi judicans demisse, <strong>ab</strong> Ignatio confirmariHispaniae urbes peragrat, 214,petit acta cum Borgia, 215; cognitaprincipis voluntate,113; Septimancis induci vult desistit a proposito educendi <strong>ex</strong>morem officia divina cum cantu Hispania Patres Borgiam etsolemnioribus diebus peragendi, Araoz, 215; ipse, confectis negotiis,114; v. 218, 305.Romam revertitur, 518;Mossica (Mujica?), 242.v. 58, 61, iii, 112, 132, 135,


Ind<strong>ex</strong> personarum et rerum 8673*5, 3 2 8, 333, 4 z6 , 499; 5°7,5'9> 6 59, 733, 810, 811,S19.Najera, opp., 607.Nao, opp., 243.Napi, P. Aloisius, S. J., 569, 735.Napoli, opp., v. Neapolis.Naucius, Doimus, aliis DoymusNascius, Ameriae proprias ipsiusaedes Societati libenter offert,446-450, 454, 455.Naucius, Vincentius, Doimi nepos,447-449.Nauta, Antonius, 569, 570.Navarra, Franciscus de, archiepiscopusvalentinus, 510.Navarro, P., S. J., incola gandiensis,laudatur, 818.Nazareth, archiepiscopus de, v.Figueroa, Bernardinus.Neapolis (Napoli), opp., <strong>anno</strong> 1551agit civitas de gymnasio Societatisinstituendo, 720-730; commoventurplurimi occasione cujusdamcandidati, in Societatemtendentis, 363-366; de novo inchoandocollegio, ac Societati404; v. 129, 133, 139, 172, 173,263, 264, 268, 337, 338, 426,437, 4 8 9, 5 26 -54 6 , 74 2 '744,tr<strong>ad</strong>endo, agitur, 381; templumAnnuntiatae B. V. M, in sodaliumcuram committendum, 402-773-Nero, christianorum persecutor,689.Neuss, opp., 505.Nicolaus, quidam, 100.Nicolaus, S. J., incola feirariensis,272, 415, 416.Nicolaus, Stus., 469, 574, 633.Niebla, comitatus de, 566.Nieremberg, P. Joannes Eusebius,S. J., script., 18, 117, 510, 560,S18.Nieto, Ferdinandus, 779.Nieto, Joannes Ignatius, S. J., 176,324, 325, 380, 386, 433, 434;Patrem Fulvium Androtium comitatus,iter Meldulam versusdescribit, 339-342; Romam mittendus,431, 432, 452; a LeonelloPio di Carpi Meldulae retinetur,462.Nimegue, opp., v. Noviomagus.Nizza, opp., 261.Nobili, Vincentius, 386.Nopel von Lippst<strong>ad</strong>t, Joannes, suffraganeuscoloniensis, 484.Noronha, Alphonsus de, tingitanuspraefectus, laudatur, 670, 685;ejus uxor, 685.Noronha?, Antonius, 670.Noue, Antonius de, 422.Novaes, P. Joseph, S. J., script.,261.Novaluche, <strong>ab</strong>batia de, 541.Noviomagus (Nijmegen, Nimegue),OPP-, H9, »5°, 4 8 L 4 8 4, 5° 6 -Numagli, Dominicus,sese Societatioffert, 456, 457.Nufiez, lusitanis Nunes, Ludovicus,630.Nufiez, P. Marcus, S. J., 784.Nunez, Petrus, 328.Nufiez Barreto, P. Alphonsus, S. J.,docet Conimbricae, 29; narratacta asociis <strong>ad</strong> Stum. Felicem,722-724; v. 718, 719.Nunez Barreto, P. Joannes, S. J.,praecedentis frater, patriarchaAethiopiae, 27, 84, 260, 261,274-276; fructum <strong>ex</strong> sacris operibus,Septae 1548 perceptum,narrat, 670-674; miseram christianorumconditionem Tituanidescribit, 682-691; dubialgnatioproponit, 799-803.


868 IndicesOrlandinus, P. Nicolaus, S.volus, 154, 155, 254, 262. 1546, formulas voti SocietatisJ.,script., 431, 478, 760.Oropesa, opp., collegium SocietatisOcannia (Ocana), opp., 170, 171,<strong>ex</strong>petit, 307; comites de Oro-299, 307; gymnasium Societatispesa, v. Alvarez de Toledo.Jesu, a Ludov. de Calata-Ferdinandus; Monro} 7 et Ayala ryud avide <strong>ex</strong>petitum, prohibetur Beatrix.acerrime a Siliceo, 123, 164. Ortega, quidam, 141.Ochoa, P. Sanctus (Sancho), S. J., Ortiz, Dr. Petrus, 631, 632.288, 545.Osca (Huesca), opp.; episcopusOenipons (Innspruck), opp., 97, 98, oscensis, v. Agustin, Petrus.749. 75°-Osorio, aliis Ossorio, Eleonora de,Oesterreich, Urbanus de, episcopusuxor Joannis de Vega, proregisgurgensis, 77.Siciliae, femina spectatissima.5Ognatum (Onate), opp., 747, 748, Societatis devota, a pontifice812.poscit <strong>anno</strong> 1548 diplomata <strong>ad</strong>Olave, P. Martinus de, S. J., acta inducendam Siciliae monasteriiscum cardinali Cervini <strong>anno</strong> 1553 arctiorem disciplinam, 658etcommemorat, 789-792; decumbitseqq.; incommoda utitur valetudine,ac moritur; ejus elogium, 431677.et seqq., 415; v. 195, 229, 249, Osorio, Joannes, 590.269, 350, 368, 459, 583, 602, Osorno, comitissa, de, v. Velasco,603.Maria de.Olisipo (Lisboa), opp., 36-38, 80, Ostiensis cardinalis, v. Tournon,84,256, 260, 273-276,281,388,498, 629, 768, 786, 799.Franciscus.Ostovinus, aliisHostovinus, Balthasar,Oliverius (Olivier),P. Bernardus,S. J., bohemus, incola colle-S. J., rogat enixe Ignatium ne gii florentini, 205, 213, 242.flandricae provinciae praeficiatur,Osuna, aliis Ossuna, scientiarum145; concior.es h<strong>ab</strong>et, 368; ac<strong>ad</strong>emia, 235, 267.moritur, prius quam provincialisOtellus, Annibal, <strong>ad</strong>olescens, So-Belgii palam ipse designatus cietatis candidatus, 569-572.fuerit, 466; v. 141, 360, 504. Otellus, P. Hieronymus, S. J., strenueOnfroy, aliis Onfroi, Onofrius,in Sicilia <strong>ad</strong>l<strong>ab</strong>orat, 202,P. Julius, S. J., patrem Cogordan545-comitatus in Galliam, 154; Ovando, Joannes, inquisitor fidei,nuntiat se propediem Romam ac vicarius hispalensis, 168.rediturum, 253-255; v. 261, 262, Oviedo, P. Andreas de, S. J., episcopus5*5-hierapolitanus ac suc-Onfroy, Philippus, Julii frater, 255. cessor patriarchae Aethiopiae,Onate, opp., v. Ognatum.consilium poscit a PP. circaOpmeerus, Petrus, script., 480.obedientiam, 256; angitur scrupulis;Oppeda, aliisDoppeda, praeses senatusaliorum judicio aequiescit,aquensis, Societati bene-276; rector Gandiae cum esset


Indsx personarum et rerum 869ineundae, a Borgiaet Torresconcepti, Ignatio mittit, 642;<strong>anno</strong> 1551 a neapolitanis rector<strong>ex</strong>poscitur, 742; ut vir sanctissimuslaudatur, 817, 818; v. 84,258, 261, 274, 276, 669.Oybi, aliis Oybin, coenobium inBohemia, 73, 74.Pacheco, Petrus, cardinalis, episcopussiguntinus, pror<strong>ex</strong> neapolitanus,41, 42.Pactae (Patti), opp., 134, 135; episcopus,v. Aragon, Barth. Sebast.P<strong>ad</strong>illa, Laurentius, S. J., tiro septimancensis,laudatur, 1 16, 1 17.P<strong>ad</strong>ova, opp., v. Patavium.Paeybroeck, P. Daniel, S. J., 138.Pagi, Franciscus, 0. S. F., script.,215.Palamos, opp., 103, 215.Palermo, opp., v. Panormus.Pallavicina Cortese, Constantia,521.Pallavicina de Scipione, Jacoba,711.Pallavicinus, Sfortia, S. J., cardinalis,script., 43.Palma, Petrus Antonius, 710.Palmella, opp., 501.Palmius, P. Benedictus, S. J., 137.192, 3 6 9> 57 6 -Palmius, P. Franciscus, S. J., praecedentisfrater, sociis bononiensibuspraepositus, rerum, Bononiaecorrigendarum, catajogumIgnatio mittit, 35; res bononiensesnarrat, 514-518; <strong>anno</strong> 1546rogat Ignatium ut sodales Bononiammittat, 638, 639; v. 97,45 6 , 7°4, 7* 6 -7*8.Pampelona (Pamplona), opp., 809-813.P<strong>anno</strong>nius, magister, 714.Panormus (Palermo), opp., 131,132, 134. l 37, «53- l 5 6 >l6 °,4-13, 437, 5 26 , 54 1 , 544, 545»587, 588, 598, 599, 659, 676-678, 749.Pantano, Cyprianus, 443.Pantasilea, Maria, 97.Papius, Jodocus, S. J., bruxellensis,97-100.Par<strong>ad</strong>ensis, alias Lotharingius, Nicolaus,S. J., incola gymnasiibillomensis, 407; graece <strong>ex</strong>plicatDemosthenem, 410.Pardo, Christophorus, 33, 34.Parisii (Paris), opp., 23, 85, 124,137, 222, 223, 227, 278, 280,407, 410, 415, 480, 481, + 88,5 12 , 534, 587, 59', 593, 6 *8,6 34" 6 3 6,6 52 >6 9r ,6 9 2 > 7*3»725, 726, 800, 821; decretumac<strong>ad</strong>emiae parisiensis <strong>ad</strong>versusSocietatem, 36.Parma, opp., 183, 456; cives parmensesPatrem Viola <strong>ad</strong> se mittideprecantur, 708-711; Parmaeducissa, v. Austria, Margarita.Parral de Segovia, monasterium,216.Passaviensis, vel pataviensis episcopus,v. Salm; Closen.Passitanus, P. Joannes Thomas,S. J., <strong>ad</strong> Aethiopiam destinatus,in Portugallia aegrotus subsistit,802.Patarinus, aliis de Patarinis, P.Joannes Laurentius, S. J., 373,378.Patavium (P<strong>ad</strong>ova), opp., 21, 456,569, 652, 667, 733, 736, 771,774; victus sociorum et ordodomesticus describuntur, 649;morborum causae, 651; prioratusStae. Mariae Magdalenae, collegiispatavinoet veneto aplican-


870 Indicesdus, 654; rector collegii patavini,v. Frusius; Tavonus; Ugoletti.Patrignani, P. Josephus Antonius,S. J., script., 818 et seqq.Patti, opp, v. Pactae.Paulus, 150.Paulus, apostolus, Stus,, 39, 218,228; ejus epistolae perperamcontra Societatem Jesu a MelchioreCano <strong>ex</strong>plicantur, 304;v- 35 6 , 444, 645.Paulus mantuanus, S. J., 131.Paulus III, pontif. max., 23, 232,641, 659, 668, 749.Paulus IV, pontif. max., 30, 41, 43,73, 141, 251, 258, 335, 382;revocat subsidium, <strong>ex</strong> fructibusecclesiasticis regi hispano priusconcessum: turbatio inde <strong>ex</strong>orta,162, 163.Pavesius, Julius,vicarius neapolitanus,novam collegii formam,Neapoli instituendam,381, 382.Pedroche, opp., 91.Pelagius, haeresiarcha, 664.proponit,Pelletarius, P. Joannes, S. J., sociisferrariensibus praefectus ,eosrecenset ac describit, 415, 416;v. 97, 290-294, 464.Pelotta, domina, 132.Penaza, Magdalena Orsina, 710.Pereira, P. Eduardus, S. J. ,lusitanus,301.Perez, Gundisalvus, Philippo II asecretis, 641, 647; pontificis diplomata,<strong>ab</strong> Ignatio missa, acci-Pit, 655.Perez Garcia Olivan, Joannes, episcopusurgellensis, 597.Perpihan (PerpinaJ, P. PetrusJoannes, S. J., valentinus, eloquentissimamorationem h<strong>ab</strong>etin regii conimbricensis gymnasiiinauguratione, 27, 28; docetConimbricae, 29; laudatione funebriLudovico , Portugalliaeprincipi, parentat, 168.Perusia (Perugia), opp., 88, 181-183, 374, 4 2 °, 442, 443, 573-socii perusini collegii recensentur,435-438.Perusini, Julius di, 711.Pesaro, opp., v. Pisaurum.Petronio, 78.Petronio, Laurentius?, S. J., 324,3 2 5, 3 6 9-Petrus Antonius, S. J.,valet, 160.138; meliusPetrus Antonius, alius a superiore,candidatus Societatis, 438.Petrus, bibonensis, candidatus, obingenii tarditatem e Societatedimissus, 348, 351.Petrus, lusitanus, incola collegiimutinensis, 192.Petrus, morbeniensis, 88.Petrus, siculus,a Frusio describitur, 734-Petrus, Stus., vinculum unitatiscatholicae, ecclesiaeque caput,<strong>ab</strong> haereticis pessime h<strong>ab</strong>itus,77, 6 45-Pezzano, P. Joannes Bta., S. J., 369.Phauser, Sebastianus, concionator,haeresi infectus, 76.Philippus II, r<strong>ex</strong> Angliae, posteaHispaniae, 91, 140, 141, 199,215, 252, 481, 499, 541, 643,652, 655, 669, 746, 819; in Hlspaniambrevi venturus dicitur,185; vult ut mamertino Societatiscollegio sacerdotium <strong>ad</strong>judicetur,413, 414; agit de instaurandacoenobiorum virginum disciplina,640, 641, 646-649.Picenus ager (Marca anconitana,Marca d'Ancona, Marchia), regio,<strong>ex</strong>colitur, 373 etseqq., 420,421.


Ind<strong>ex</strong> personarum et rerum 871Pico, religiosus vir, caesaraugustanus,792, 793.Piera, magister Joannes de, 495.Pignatelli ,Camillus , sequentisfilius, 729.Pignatelli, Hector, dux de Monteleone,Societatis neapolitanaefautor, 364; de gymnasio Neapolicondendo, jam <strong>anno</strong> 1551agit, 728-730; v. 743, 744.Pimentei, Alphonsus, comes V deBenavente, 166.Pimentel, A. Alphonsus, comes VIde Benavente, Mayorgaet Villalon,166.Pimentel, Joannes, clericus, <strong>ab</strong>baset prior de Junquera, filius AlphonsiPimentel, comitis V deBenavente, 166.Pimentel, Joannes Alphonsus, comesVIII de Benavente, 166.Pimentel, Ludovica, nupta JoanniAlvarez de Toledo, comiti V deOropesa, 166.Pimentel, Ludovicus, comes VII deBenavente ac Mayorga, 166.Pimentel, Maria, nupta Fridericode Toledo (F<strong>ad</strong>rique), duci deHuescar, 166.Pimentel et Almansa, Bernardinus,marchio I de Tavara, 166, 305,645-Pinedo, quidam, 124.Pinello, Augustinus, dux reipublicaegenuensis, 422, 423.Pinto, Franciscus, e Societate ejectus,779.Pinto, Sixtus, S. J.,male tentatur,782.Pinas, P. Balthasar, S. memora-J.,bilia de sociis gandiensibus etcaesaraugustanis memoriae pro-<strong>ad</strong> incun<strong>ab</strong>ula horum colle-dit,giorum spectantia, 817-823.Pio di Carpi, Leonellus, Rodulphicardinalis pater, Meldulam anostris vult <strong>ex</strong>coli, 342, 378 etseqq.; hospitalem domum meldulensemnostris tr<strong>ad</strong>it <strong>ad</strong> tempuscorrigendam, 384; aegrefert discessum Patris Androtii,44 x > 44 2 > 45°, 4 6l > i6r> v -43 2 >477, 492; ejus uxor, matron<strong>ad</strong>ignissima, laudatur, 342, 384,45 1, 45 2 > 494-Pio de Carpi, Rodulphus, cardinalis,protector Societatis, 176,339, 394, 39 6 > 39 8 , 44 2 > 494,641, 647, 743.Pio di Carpi, Theodoricus, faventinorumantistes, 378, 452.Pirez Ambrosius, S. J., male tentatur,782.Pisa, P. Alphonsus de, S. J., 369,446, 449.Pisae (Pisa), opp., 17, 350.Pisaurum (Pesaro), opp., 340, 572,798.Placentia (Plasencia), opp. Hispaniae,30; gaudent placentini gymnasiumSocietatis apud ipsosaedificari, 31, 32; v. 55, 59, 90,93, 106, 142, 147, 148, 164, 169,188, 239, 302, 303, 316-318,527, 528, 813, 822; episcopi liberalitas,169; et civium <strong>ex</strong>emplaoptima in pauperes, 616-620; primacogitatio instituendi collegii<strong>anno</strong> 1552, 751.Platamon, Joannes, 749.Plaza, P. Joannes de la, S. J.,<strong>ex</strong>ac<strong>ad</strong>emiasiguntinain Societatemevolat, 41; tironibus instituendispraeficitur, 236, 297, 298, 425,53 6 -Poggio, Joannes, cardinalis, nuntiusolim in Hispania, 644, 747, 794.Polanco, Bernardinus?, S. J., resvallisoletanas scribit, 730-733.Polanco, P. Joannes Alphonsus de,


872 Indicesmara, provinciae visitator,S. J., Ignatio a secretis, consiliiscessor, 48; et Goncalves da Ca- Puteoli (Pozzuoli), opp., 489.et epistolis, de universa Societate 109; iter Patrum <strong>ad</strong> 108,generalemfide ac diligentia singulari optimeRomae conventum differtur,meritus, 30, 57, 81, 108, 132, 501.J 33> *3 6 J , 3Q, H 2 , 161, 213, Portus Veneris, opp., 109.217, 231, 237, 242, 261, 332- Poza, marchio I de, v. Rojas, Joannes;334, 447, 453, 454, 45 8 , 459,marchionissa, v. Sarmiento,4 6 5, 4 6 7, 4 8 7, 4 8 9, 495, 49 6 , Marina.5°2, 5°7> 5 2 7, 549, 5 86 , 597, Pozzo (Puteus), Jacobus.cardinalis,609, 610, 634, 649, 669, 681, 261.682 , 733, 759-Pozzuoli, opp., v. Puteoli.Policastrum (Policastro), opp., 129, Pr<strong>ad</strong>o, Dr. Alphonsus de, 781.130.Praga (Prag), opp., 73, 174, 198,Polici, aliis Polizzi, opp., 544.371, 553; collegii Societatis incun<strong>ab</strong>ula,74; gubernatio, socii,Polignac, Joanna de, 321.Polisena, femina quaedam morbeniensis,47J-477-88.Prat, Gulielmus III du, claromon-Pollicinus, Ambrosius, S. J., 415. tanus episcopus, Societatis fautor,Pollicinus, Angelus, S. J., 136.282, 359, 406, 409, 513,Polus (Pole)., Reginaldus, cardinalis,^35> 6 37J <strong>anno</strong> X55 J cogitat693.Societati tr<strong>ad</strong>ere billomensemPonce de Leon, Ferdinandus, 178. ac<strong>ad</strong>emiam, 725, 726; gaudetPonce de Leon, Ludovicus Christophorus,<strong>ad</strong>venisse socios, 404; Ignatiodux de Arcos, cupit cum gratulatur de re christiana, peruxore sua collegium Societatis Societatis homines amplificata,Marciae aedificare, 177-179; v. 691, 692.267, 312, 313, 567,568.Prat, P. Joannes Maria, S. J.,Ponce de Leon, Maria, mater Didaciscript., 405, 709, 725.de Tavera, episcopi gien-Pratto, Philippus de, S. J., incolanensis, 315.collegi; perusini, 182.Pontanus, Caesar, S, J., 332.Prestejannes, aliis Lebna Denguil,Pontanus, P. Eleutherius, S. J., 129,mox David vocatus, Aethiopiae131, 588, 589; socios collegii r<strong>ex</strong>, 72, 801, 803.bibonensis describit, 348-352. Priego, comes de, v. Carrillo dePortalegre, Fr. Angelus de, 673; Mendoza; marchionissa de Priego,episcopus portalegrensis ,v .v. Fernandez de Cordoba,Alva.Portugallia (Portugal), regio, 22,Catharina.Prosdocimus, P. Angelus, S. J.,85,110,161,175,184,331,369, 136.415, 416, 499, 644, 683, 687, Provincia (La Provence), regio,690, 691, 755, 765, 769, 770, 253, 262.779, 786, 788, 809, 819; inPortugalliamPucol, opp., v. Puteoli.venit P. Torres, pro-Purino, Hercules, Societatis ami-vinciae praepositus, Mironis succus,521.


Ind<strong>ex</strong> personarum et rerum 873Recinetum (Recanati), opp., 419,798.Redt, aliis, Reidt, Rhetius, P.Ou<strong>ad</strong>ros, P. Antonius de, S. J., dictusaliquando Tiburtius, 261,Joannes, S. J., coloniensis, 479,485, 486, 504; obtinet suo761, 766, 780, 782.nomineQuarantotto, Horatius, candidatusgymnasium coloniense«Trium coronarum», 550-552,Societatis, 571.580.Quij<strong>ad</strong>a, Ludovicus, 560.Regio, Carolus, S. J., tiro, orationemlatinam h<strong>ab</strong>et, 599.Regio, Petrus, S. J., incola collegiiRacbe, opp., 683.perusini, 182 Senas venit cum;Ramirez, Alphonsus, S. J., res placentinasscribit, 616-620.599-sociis, 285; praecedentis frater,Ramirez, P. Joannes, S. J., orator Reiffenberg, P. Fridericus, S. J.,eloquentissimus, Bti. Avila discipulus,pergratus valentinis, Renatus, S. J., 789, 790.script., 478-480, 551.3 19; Valentia educitur Murciam, Renteria, opp., 795-797-inde Caesaraugustam, 320; a Reynaldi, P. Tarquinius, S. J., Valentiain Italiam reversus, colle-barcinonensibus <strong>ex</strong>petitur, 495;Caesaraugustaeconcionatur, 521, gio bononiensi <strong>ad</strong>scribitur, 514.524; Granatam mittitur, 564; Rhetius, v. Redt.v. 347, 614.Ricouri, Augustinus, Societatis studiosus,208, 210; diligenter <strong>ad</strong>-Ramirez, P. Michael, S. J., fervensorator, 309; aegrotat, 392.l<strong>ab</strong>orat ut Aretii collegium instituatur,211, 212.Ramirez de Vergara, Dr. Alphonsus,de Societate bene meritus, Rincon, Joannes, toletanus, 665,31,65, 748 ,815; Patrem Villanueva<strong>ex</strong>spectat, 93, 96; vellet Ripalda, Hieronymus de, S. J.,815.sentire se <strong>ad</strong> Societatem Jesu 264, 265, 298; laudatur, 819.divinitus trahi, 147, 148; sua Riva, P. Augustinus, S. J., 790.negotia Patri Polanco commendat,327-329; in studio amplev<strong>ad</strong>eneyra,P. Petrus de, S. J.,Riv<strong>ad</strong>eneira, alias Rib<strong>ad</strong>eneira, RictendiSocietatem frigescit, 527, Bruxellas venit, <strong>ab</strong> Ignatio missusut Societatis Constitutiones528; Concham proficiscitur, 561.Ratisbona(Regensburg), opp., 585, promulget, eamque in Belgio,586, 602, 603.annuenteprincipe, st<strong>ab</strong>iliat, 140,Ravenna, opp., 572, 575.141, 145, 146, 157, 158, 344,Realiego, licentiatus, 26.360-363, 368, 369, 466, 467;Rebiba, Scipio, episcopus motulensiset cardinalis, legatus in Belcionatur,140; re feliciter gesta,488, 489, 501 cum laude con-;gio, 466.Lovanio Romam versus discedit,Reboster, Franciscus, 141.53 2 v. ; 54 1 , 54 6 , 5+7, 55°, 55 2 ,Recalia, aliis Regalia, locus panormitanicollegii, 544. ra, incola patavinus <strong>anno</strong> 1557, 590, 592, 610; Riv<strong>ad</strong>enei-547,


8 74 Indicescollegii victum et ordinem domesticumdescribit, 649-651;v.6^6 et seqq.; script., 185, 786.Robertus, vota Societatis Coloniaenuncupat, 504.Roccam<strong>ad</strong>or (Rocca Amatore), <strong>ab</strong>batia0. Cist.,non longe a Messana,137.Rochus, Stus., 342.Rochus, <strong>ab</strong>bas, 374.Rodez, opp., v. Rutheni.Rodino, P. Pantaleon, S. J., 578,579; curam collegii mamertinisuscipit, 579.Rodriguez, negotiator episcopi carthaginiensisin urbe, 508.Rodriguez, P. Christophorus, S. J.,siguntinae ac<strong>ad</strong>emiae incola anteinitam Societatem , 41 ; optat utduo saltem socii <strong>ad</strong> conversorumfilios, Gandiae instituendos,destinentur, 295-297.Rodriguez, Emmanuel, lusitanus,23; Rodriguez de Vara in t<strong>ex</strong>tu,86.Rodriguez, lusitanis Rodrigues, P.Emmanuel, S. J., alius a superiore,500.Rodriguez, lusitanice Rodrigues, P.Franciscus, S. J., Patri Oviedo,circa obedientiam roganti, respondet,250-260;in Indiammittitur, 274-276; professionemtrium votorum facit, 274-276;v. 802.Rodriguez, saepe Roiz, Gaspar,s. J., 764, 778.Rodriguez, Joannes, 86.Rodriguez, Joannes, S. J., alius asuperiore, incola collegii perusini,182; aegrotat, laudatur,moritur, 436.Rodriguez, lusitanis Rodrigues, P.Simon, S. J., 277, 278, 627,6 44, 6 45, 688 , 739, 761, 769,719, 78o, 785; <strong>anno</strong> 1553 a Villanuevagraviter monetur ne inLusitaniam redeat, 786-789.Rogerius, P. Joannes?, S. J., inPortugalliam navigat, 110, 331,3 6 9-Rojas, Didacus de, 25.Rojas, P. Franciscus de, S. J., 61,63, 217, 306; libellos contra SocietatemJesu, Caesaraugustaesparsos, confutat, 66-72; Vallisoletum<strong>ad</strong>it, pro verulensi <strong>ab</strong>baterogaturus, 165; res caesaraugustanasSocietatis <strong>anno</strong> 1554narrat, 792-795; et <strong>anno</strong> 1555,804-809; ipsemet <strong>anno</strong> 1556 aSocietate deficit, 809.Rojas, Joannes, marchio I de Poza,481.Rojas etSandoval, Franciscus, 746.Rojas et Sarmiento, Joannes, script.,481.Rolis a Varsovia, Florianus, sociosinsigniter decipit, 712, 713.Roma, opp., 17, 18, 21, 22, 28, 3062, 6 5, 74, 8 5" 8 7, 9 2 , 94, 1°°,101, 104, 109, 112, 124, 131,132, 136, 138, 140, 144, 153,175, 176, 183, 186, 188, 205,207, 230, 235, 239, 244, 245,2 4 8 , 2 53, 2 54, 261-263, 279,280, 286, 289, 322, 325, 328,33°~333, 34 2 , 353, 3 62 ~3 6 5,3 6 9, 397, 4=7, 4 12 , 4»9> 43",43 8 , 443, 44 8 , 45 2 , 4 6 5"4 68 ,476, 483, 486, 487, 495,497,502, 504, 509, 511, 519, 530,534, 54 2 , 543, 54 6 , 55 1 , 557,558, 561, 569, 570, 572, 576,5 88 , 59 1 , 59 2 , 594, 6° 2 ,6o8 ,610, 634-638, 643, 645, 646,650, 652, 657, 661, 675, 676,7°7, 7^3, 7 28 , 74°, 75 6 , 7 6z ,768, 772, 787, 789, 790, 807,812, 820, 823; <strong>anno</strong> 1546 mori-


Ind<strong>ex</strong> tersonarum et rerum 875tur Romae Btus. P. Petrus F<strong>ab</strong>er,S. J., 644, 645; ingruentebello <strong>anno</strong> 1556, agitur de dividendocollegio romano, dequeAmeriam aliquot <strong>ex</strong> illius incolistr<strong>ad</strong>ucendis, 453 ; quiescentebello, nullus <strong>ex</strong> urbe educitur,525.Roman, P. Alphonsus, S. J., sociiscaesaraugustanispraepositus,6o,65, 66, 217, 808, 822; acta Bilbili<strong>ad</strong> divinum obsequium commemorat;operam Caesaraugustaeproximis impensam , 521-524, res caesaraugustanas perstringit,61 1-6 15.Romano, Joannes, S. J.,mente captus,138, 139; meliusvalet, 160.Romanus, Joannes Bta., S. J., <strong>ex</strong>hebraeorum gente, sacerdotioauctus sic appellatus, alio nomineElianus, 735.Romanus, Thomas, S. J., incol<strong>ab</strong>ibonensis, 131, 348;bibonensiummores ac statum describit,354-358.Romei, P. Sebastianus, S. J., 210,249, 368; Cyperanum mittituringratiam Francisci Mendoza, cardinalis,760.Romena, Vincentius, S. J., Bibonammittitur, 545.Roncho, Bernardus, 88.Rosellon, regio, v. Ruscino.Roselo, doclor, jurispontificii interpres,249.Rossa di Borra, Daria, 711.Rossa di Rosso, Laura, 711.Rossi, Amphonius de, 711.Rossi, Hippolyta de, 711.Rossi, Joannes de, medicus, Societatisstudiosus, 97.Rosso, Franciscus, 711.Rovere, Guido Ubaldus de la, 326,327.Rubiola, P. Hieronymus, S. J., senensiscollegii moderator, 285.Ruiz, P. Alphonsus, S. J., res granatensesscribit, 536-538; primamhostiam Deo litasse dicitur,539.Ruiz, Petrus, <strong>ab</strong>bas de Sumanga,353-Ruiz de Castro, Ferdinandus, marchiode Sarria, orator regis Hispaniaein urbe, 186, 199, 217.Rundula, Barn<strong>ab</strong>as, testatur proP. Gomes de Montemayor, 399;<strong>ad</strong> capessendam Societatem afficitur,propediem Lauretum iturus,401.Ruscha, Bernardus, Societatis hominesMorbenium venturos sperat,87.Ruscino, aliis Rusinum (Rosellon),regio, 641, 648.Rute, opp., 309.Rutheni (Rhodez, Rodez), opp.,244, 247.Ruzafa, opp.sive suburbium ValentiaeEdetanorum, patria PatrisMiron, 819.Sa, P. Emmanuel de, S. J., 329,369; Francisco Borgiae carissimus,laudatur, 820.Sacchinus, P. Franciscus, S. J.,script., 372, 569, 818.Sacer, opp., v. Sassaris.Saelizes, Petrus, S. J., 370.Sainz de Baranda, Petrus, script-.,754-Sala, Jacobus Maria, vivaniensisepiscopus , prolegatus avenionensis,155, 254, 262.Salamanca, opp., v.Salmantica.Salcedo, quidam, 660.Salernum (Salerno), opp., 129.


876 IndicesSalinas, P. Marcus de, S. J.,<strong>ex</strong>siguntina ac<strong>ad</strong>emia in Societatemmigrat, 41; Placentiae versatur,619; v. 93, 316, 318,527.Salinas et Rib<strong>ad</strong>eo, comes, 481;v. Sarmiento de Villandrando,Didacus Gomez.Salinuntiae, thermae prope oppidumSciacca, 351.Salm, Wolfgangus von, episcopuspassaviensis seu pataviensis, 77.Salmantica (Salamanca), opp., 31,90, 92, 116, 117, 184, 219,745,747, 762, 765, 784, 785; <strong>ex</strong>colunturcives, 604-607; invehiturMelchior Cano in Societatem,662 et seqq.; episcopus, v. Manriquede Lara; coenobium Sti.Francisci salmanticense, 681;eremitorium dominae nostrae deFrancia, 31.Salmeron, P. Alphonsus, S. J., 137,l39> l S9> 28 5> 4 66 , S9 2 >66 7>7 2 9> 74° , 744, 7S l , 754! ann°1547 Patavii aegrotat, 650; <strong>anno</strong>1551 <strong>ex</strong>poscitur a neapolitanis,742; laudatur, 714.Salmerone, Balthasar, 437.Salomon, r<strong>ex</strong>, 241.Salvator, 456.Saluo, Joannes, 137.Samano, Alphonsus de, caprensisepiscopus electus, Societateminire cupit, 172, 173.Sammarthani-Piolin, scriptt., 155,224, 321.Sampion, opp., 225.Sanches, aliis Sanchis, Blasius,S. J., 348, 543.Sanchez, P. Antonius, S. J., e siguntinaac<strong>ad</strong>emia <strong>ad</strong> Societatemtransit, 41.Sanchez, P. Joannes Bta., S. J., toletanus,168, 180, 666, 748, 775;Placentiam venit,Hispali recedens,619.Sanctis, Sanctus de, medicus, PatriMontemayor testimoniumperhibet, 399.Sanctus italensis (de Itala), incol<strong>ab</strong>ibonensis, 348.Sanctus Felix(San Fins), opp., 83,718, 719, 784; <strong>ex</strong>colitur, 722-724.Sandoval, Fr. Prudentius ,0. S.Bened., script., episcopus pampelonensis,215, 560.Sanese, Hieronymus, S. J.,incolagymnasii perusini, 182.Sanlucar, opp., v. Fanum Luciferi.San Miguel, P. Joannes de, S. J.,767; res lusitanas lamentatur,768-771; Ludovicum de Granavehementer rogat ut pro optimacausa stet, 769, 770; v. 778.San Sebastian., opp., v. Sebastianopolis.Santacruz, P. Jacobus, S. J.,MethymnaeCampi detinetur, 29.Santacruz, P. Martinus de, S. J.,630, 670.Santander, P. Ludovicus de, S. J.,Bilbilim accedit, a canonicorumcollegio invitatus, 521-524; civesinstituit, aliaque oppida lustrat,612, 613; v. 615, 822.Santivanez, P. Joannes de, S. J.,script., 510.Saravia, Didacus de, S. J., reidomesticae <strong>ad</strong>dictus, laudatur,819.Sardinia (Sardegna), regio, 592.Sarmiento, Marina, sequentis filia,nupta Joanni de Rojas, marchioniI de Poza, 481.Sarmiento, Didacus Perez, comes Ide Salinas et Rib<strong>ad</strong>eo, praecedentispater, 481.Sarmiento, G<strong>ab</strong>riel, 661.


Ind<strong>ex</strong> personarum et reeum 877Sarria, marchio de, v. Ruiz deCastro.Sassaris (Sacer), opp., 752, 753;episcopus, v. Alepuz, Salvator.Sauli, Bendinellus, cardinalis, 126.Sauli, Hieronymus, archiepiscopusgenuensis, 125-127, 422.Sauli, Nicolaus, 126; particeps <strong>ab</strong>Ignatio fit bonorum spiritualiumSocietatis, 421.Sauli, Stephanus, viam proponitst<strong>ab</strong>iliendi genuense Societatiscollegium, 125-127.Sauli Vincentius, 126.Saulus, 271.Scanpius, Joannes, 484.Scanpius, Matthaeus, S. J., incolacollegii lauretani, 484.Schauenburg, Adolphus III von,archiepiscopus coloniensis, 43;obit, 484, 506.Schauenburg, Antonius, Adolphifrater, ei succedit, 484, 506.Schmidl, P. Joannes, S. J., script.,75-Schoer, Elias, Societatis amicus,lovaniensis, 559.Scholasticus, dominus, 151.Schotus, aliis Schotti, P. Andreas,S. J., script., 481.Sciacca, opp.,thermas Saluntinas,351.propeScotti, Joannes Bernardinus, archiepiscopusetcardinalis tranensis,422.Scribonius,Henricus, praepositusecclesiae pragensis, 473.Scufone, Barbara, 710.Scutelare, Albertinus, 271.Scythia, regio, 1 19.Sebastianopolis, Fanum <strong>ad</strong> Sti. Sebastiani(San Sebastian), 795.Sebastianus, incola collegii lauretani,175.Seggio de Capuana, 402.Segovia, opp.. 218, 231-233, 392;institutio collegii Socictatis <strong>ad</strong>aliud tempus differtur, 24-26;episcopus segoviensis, v. Ariasde Avila; Zufiiga et Avellaneda.Segoviensis, Joannes, O. P., 665.Seguntia (Siglienza^, opp., collegiumSocietatis <strong>ex</strong>petit, 40, 41,307 ; siguntinae ecclesiae decanussatagit collegium institui,41, 42.Senae (Siena), opp.. senenses belloafflicti, 252, 253; incun<strong>ab</strong>ulacollegii, 285-287; v. 519, 627.Senensis, Hieronymus, S. J., 514.Seo de Urgel, opp., v. Urgellum.Septa (Ceita, Ceuta), opp., 673,674, 687, 688; episcopus, v.Lancastro.Septimancae (Simancas), opp., 48,119, 218, 305, 810, 815; tirociniumSocietatisfloret, 113-1 18;quid de tironum <strong>ex</strong>ercitationibussentiat P. Torres, 83, 84.Sepulveda, Joannes Ginesius de,script., 163, 215.Serra, Franciscus, 711.Serrano, P. Georgius, S. J., (hicP. Maximianus videtur esse),docet Conimbricae, 29; PatriOviedo,circa obedientiam roganti,respondet, 258-260; v.256, 761 et seqq.Sertorius, Antonius Maria, episcopustheanensis, 603.Setubal, opp., 785.Seva, Clariana de, Aragoniae vicecancellarius,45.Severinus, Stus., 420.Sevillano, P. Petrus,S. J., 666;res methymnenses <strong>anno</strong> 1552narrat, 775-778.Sforfia, Joannes, Pisaurum illustrat,340.Sicilia, regio, 109, 135, 202, 509,


878 Indices542, 589, 657, 659, 749; discedente<strong>ex</strong> insula ejus prorege,Joanne de Vega, negant pluresse Societati subsidium persoluturos,526; Siciliae provincialis,v. Domenech.Siena, opp. v.Senae.Sigenus, consul coloniensis, 551.Siglienza, opp., v. Seguntia.Siliceo, v. Martinez Guijarro, aliasSiliceus.Silva Ducis (Bois-le-Duc), opp.,482, 483.Silva, Elis<strong>ab</strong>eth de, 645.Silva, Ferdinandus de, comes IVde Cifuentes, 645.Silveira, aliis Sylveira, P. Gundisalvusde, S. J., 256, 766, j6j; PatriOviedo, dubia proponenti, respondet,258-260; fit Indiae praepositusprovincialis, 274-276.Silvius vel Sylvius, Florianus,S. J., Canisium magnopere laudat,371, 372.Silvius, Petrus, S. J., 46.Simancas, opp., v. Septimancae.Simonetta, Joannes, legatus ducisUrbini, 326.Siracusa, opp., v., Syracusae.Slesia, regio, 228.Soares, Gaspar, agens negotiorumRomae pro Henrico, principe lusitanoac cardinali, 740.Soares, Joannes, 0. S. A., episcopusconimbricensis, Societatisfautor, 27, 36.Soares de Azevedo, Augustus,script., 501.Somasca, religiosi viri de, 774.Sommal (Sommalius), Henricus,S. J., patria dinantensis, 505.Sommervogel, P. Carolus, S. J.,script., 569.Soranus episcopus, v. Giglio,Thomas.Sororio, Godfridus, 151.Sosa, Michael, v. Sousa.Soto, quidam, 816.Soto, P. Fr. Dominicus de, 0. P.,quid senserit de subsidio a pontificePaulo IV revocato, 163,189, 218, 304.Sousa, Antonius de, 0. P., script.,630.Sousa, P. Michael de, S. J., 388,390, 500, 764.Spalion, opp., 244..Spes, P. Michael, male se gerit, eSocietate demum ejicitur, 589.Spinola (Bellota, aliisPellota),matrona quaedam, 546.Spinola, Hieronymus, 546.Spinola, Thomas, 422.Spira (Speyer), opp., 97, 99.Spirensis, Stephanus, S. J., 97-99,506.Spoletum (Spoleto), opp., collegiumSocietati offert, 524, 525.Spondanus, Henricus, script., 213.Squillace, opp., 748; episcopus, v.Villalobos, Alphonsus.Stephanus, coquus, 735.Stephanus, Franciscus, S. J.,136; rhetorices magister, 137; v.577-Stevordianus, Martinus, S. J., v.Gewaerts.Strobelius, Christophorus, S. J.,112?; in Portugallia aegrotat,144, 145; v. 332.Stromp, opp., 101.Struzzo, quidam, 443.Styria, regio, 585.Suarez. P. Cyprianus, S. J., rhetoricamtr<strong>ad</strong>it Conimbricae, 29.Suarez, P. Joannes Bta., S. J., HispaliVallisoletum <strong>ad</strong>it, 531.Suarez de Carvajal, Joannes, episcopuslucensis, 219.Suarez de Figueroa, Gomus, co-


iNDhX PERSONARUM ET RERUM «79mes V, deinde dux I de Feria,306, 344, 345, 360., 541, 590.Sudermannus, Everhardus, 551.Suecis, Joannes Bta. de, 711.Suguran, Joannes, 271.Suriano vel Suriani, Angelus, S. J.,moriens, heredem Societatemscribit; fratres ejus reclamant,20-22, v. 735.Suriano vel Suriani, Michael, Venetiarumorator, de testamentoAngeli, fratris sui, quaestionemmovet, 20-22.Syracusae (Siracusa), opp., 290,546, 577. 589, 59°-T<strong>ab</strong>lares, P. Petrus de, S. J., actacum Joanna, principe, commemorat,187-190; Vallisoletumvenit, agitque cum Antonio deAcosta de subsidio pro collegioromano, 214; jocatur agens demagistro Melchiore Cano, 307;v. 302, 813, 814.Tagliafona, Is<strong>ab</strong>ella, 710.Tanari, bononiensis, 699.Tanger, opp., v. Tingis.Tanner, P. Mathias, S. J., script.,18.Tarancon, opp., 171.Tarazona, opp., v. Turiaso.Tarraco (Tarragona), opp., 523;tirocinium Societatis Jesu, a Cervantesde Salazar, archiepiscopoet cardinali, conditum, <strong>ad</strong>notatur,523.Tasso, Torquatus, poeta, 729.Taurus (Toro) , opp., 746,Tavara, marchio de, v. Pimentel etAlmansa.Tavera, Didacus de, episcopus gienniensis,Patris Bustamante amicus,30S; illius parenteset cognati,315.Tavera, Joannes, Didaci genitor,3 X 5-Tavera, Joannes de, cardinalis atquearchiepiscopusolim toletanus,Didaci patruus, 315.Tavonus, P. Joannes Bta., S. J.,collegii patavini rector, 569.Tejeda, Joannes, 0. S. F., 820.Telles, alias Tellez, P. Balthasar,S. J., script., 27, 29, 36-40, 739,Teixidor, Josephus, 0. P., script.,6 33-783-Tello (in t<strong>ex</strong>tu Teglio), Ferdinandus,S. J., Hispali Vallisoletumevocatur, 531.Tergeste , Tergestum ( Trieste ),OPP-, 353-Terminis, Hieronymus de, episcopusmazzarensis, 590.Terula (Teruel), opp., 819.Tetuan, opp., v. Tituanum.Teve, Didacus aut Jacobus, regiiartium gymnasii conimbricensismoderator, 27.T<strong>ex</strong>tor, v. Weber.Theanensis episcopus, v. Sertorius.Thomar,castrum et domiciliumprinceps 0. Christi in Portugallia,332.Thomas, Stus., apostolus, 105, 184.Thomas, Stus., cantuariensis, 321.Thomas, S. J., in Portugallia degens,332; eritne Thomas Passitanus?Thomas, S. J., morbeniensis, 88.Thomas, noviomagensis canonicus,alius a Thoma Buis, 152.Thomas, romanus, S. J., 131.Thracia, regio, 481.Tibur (Tivoli), opp., 175, 592, 759.Tiburtius, P., S. J., v. Qu<strong>ad</strong>ros,Antonius.


88oIndicesTicci, Raphael, 211.Tilano, Jacobus, S. J., 174.Timotheus, Stus., 39.Tingis (Tanger), opp., 670, 683,684, 690.Tiranni, Felix, episcopus Urbini,326, 327.Titelmanus, Franciscus, 0. S. F.,script., Gandiae <strong>ex</strong>plicatur, 642.Tituanum (Tetuan), opp., 671-673;misera christianorum conditiodescribitur, 682-691.Tivoli, opp., v. Tibur.Toledo, Alphonsus, Societatis candidatus,235.Toledo, Eleonora de, ducissa Florentiae,240, 241, 487, 519.Toledo, Franciscus de, Societatisacerdotium offert,si gymnasiumhaec Pedroche velit instituere,91, 252.Toledo, Fridericus (F<strong>ad</strong>rique), duxde Huescar, filius atque heresFerdinandi Alvarez de Toledo,ducis III de Alba, 166.Toledo, Ludovicus de, frater Eleonorae,ducissae Florentiae, 487,5 J 9-Toledo, Maria de, ducissa de Arcos,collegium Societatis Marciae(Marchena) cupit cum maritosuo instituere, 177-179, 235,267, 312, 313, 567, 568.Toledo, Petrus de, pror<strong>ex</strong> neapolitanus, 729; Julio III scribit proneapolitani collegii institutione,742; Patres Salmeronem et Oviedomitti Neapolim postulat, 743.Toletum (Toledo), opp., 123-125,164, 219, 299, 300, 315, 497,540, 665, 747, 814, 815; archiepiscopus,v. Tavera, Joannes;Martinez Guijarro, alias Siliceo.Tolosa (Toulouse), opp. Galliae,222, 243, 249.Torcoing, aliis Torchai, Torquin,opp., 362.Tornacum (Tournai), opp., <strong>ex</strong>colitur,360-363, 601.Toro, opp., v. Taurus.Torre, P. Ignatius, S. J. , script.,806.Torres, P. Balthasar, S. J., 132,156, 369, 481; ejus frater, 132.Torres, Joannes Bta., S. J., 369.Torres, P. Michael de, S. J., in Portugalliamproficiscitur, futurusreginae confessarius ac provinciaelusitanae praepositus, 48;dolet eam provinciam sibi essecommissam, 80; putat properavissenimis Mironem in <strong>ad</strong>mit- •tendo gymnasio conimbricensi,81, 82; Patri Oviedo, dubiaquaedamproponenti, satisfacit, 258-260; laetatur de <strong>ad</strong>ventu PatrisGoncalves da Camara, 273 In-;diaemissionibus <strong>ex</strong> mente Sti.Ignatii providet, 274, 275; <strong>ad</strong>generalem conventum mittendusdesignatur, 498; Gandiae <strong>anno</strong>1546 votum ineundae Societatisconcipit, 642; <strong>anno</strong> 1548 domussalmanticensis moderator, magistrumCano invisit, 662 etseqq.; quo in statu sint resSocietatis salmanticenses <strong>anno</strong>1549, <strong>ex</strong>ponit, 680-682; v. 52,122, 256, 260, 261, 331, 334,388, 666, 786, 794, 819.Torres Amat, Felix, script., 565.Torrijos, opp., 747.Toulouse, opp., v. Tolosa.Tournai, opp., v. Tornacum.Tournon, Franciscus de, cardinalis,archiepiscopus lugdunensis,155, 321, 322; Societatis collegium<strong>ex</strong>struit, 322.Tournon, Jacobus XI, dominus de,321.


Ind<strong>ex</strong> personarum et rerum88 iTournon, opp., v. Turnonium.Trapani, opp., v. Drepanum.Tremezen, opp., 690.Tridentum (Trento), opp., 97, 99,223, 250, 251, 607, 644, 720,721, 74°-74 2 > 75 1 '755-Trieste, opp., v. Tergeste.Truchsess von Waldburg, Otto,augustanus episcopus et cardinalis,603.Societatis fautor, 583, 602,Trujillo, in t<strong>ex</strong>tu Trusiglio, Christophorus,candidatus Societatis,239-241.Trujillo , opp. , sedem Societatioffert, 302, 303, 307.Turiaso(Tarazona), opp., 522,613,806; episcopus, v. Gonzalez deMunebrega.Turnonium (Tournon), opp., collegiumSocietatis turnonense aFrancisco cardinali de Tournonconditur, 322.UUbeda, opp., 33, 34.Uffida, opp., 374, 377.Ughellus, Ferdinandus, 0. Cist.,script., 340-342, 396, 457, 603.Ugoletti, P. Elpidius, S. J., collegiipatavini Societatis rector, 650,651; res patavinas <strong>anno</strong> 1548attingit, 654-658; v. 667, 736,75°> 75 l > 77 1 , 774; <strong>anno</strong> J 55 6in Sicilia degens ,<strong>ab</strong> rectorismunere removetur, 545; v. 587,588.Ulyssipo, v. Olisipo.Ungheria, aliis Ungria, P. Ludovicus,589; *litteris dat operam,598.Urbini, duces, 340; episcopus, v.Tiranni; dux, v. Rovere.EPISTOLAE MlXTAE, TOM. V.Urgelles, <strong>ex</strong> consilio regio Aragoniae,45.Urgellum (Seo de Urgel), opp.,596, 597, 823; episcopus, v. PerezGarcia Olivan.V<strong>ab</strong>rae (V<strong>ab</strong>res), opp., 244.Valdenebro, Josephus Maria, scri-Ptor, 535.Valderas, 248.Valderr<strong>ab</strong>ano, P. Joannes, S. J.,167; Montem regium<strong>ad</strong>it, 306.Valdes, Ferdinandus de, archiepiscopushispalensis, summus acgeneralis sacrae fidei inquisitor,116, 647, 648.Valdes, Laurentius de, S. J., navigatin Indiam, 275, 276.Valdes, Marcus, S. J., incola gymnasiiperusini, 436.Valdivia, P. Ludovicus de, S. J.,script., 117, 167.Valenlia (Valencia del Cid), opp.,64, 65, 168, 184, 214, 348,481,496, 498, 514, 548, 588, 631,634, 646, 661, 746, 754, 787,817; templum Societatis aedificatur,106; candidati, 106, 507,555, 556; Pater Miron collegiovalentino destinatus, 107; urbsdeposcit a Borgia ne Pater Ramirezinde alio transferatur, 319,320; paroeciae civitatis, feminaeparietibus circumseptae , 633;archiepiscopus, v. Villanueva,Stus. Thomas; Navarra, Franciscusde; Ayala, Martinus de;pror<strong>ex</strong>, v. Cardenas, dux de Maqueda.Valentianae (Valenciennes), opp.,5°5-Valentiano, Nauta?, Antonius, candidatusSocietatis, 569, 570.56


882 IndicesYalerio, Melchior, 262.Yallisoletum (Vall<strong>ad</strong>olid), opp.,44» 45» 9 2 > 9 6 >Il6 > J 47> l62"i6g, 184, 186, 187, 190, 335,33 6 > 345- 347> 49°> 49 x > 497>53 x >534> 5 6o >6 43> 6 45> 73°>733, 8og; collegium Sti. Pauli,217, 218.Yallis Tellina (Valtelina), regio,88, 257.Yannini de Theodulis, Ludovicus,episcopus brictinoriensis, 386.Vaquer, aliis Vagnier, Petrus, episcopusalgueriensis, 647, 648.Yargas, Didacus de, 541.Yargas de Carvajal, Gutierrius, episcopusplacentinus, <strong>anno</strong> 1552 inanimum inducit Societatis gymnasiumPlacentiae instituere,75 J > 75 2 ; °P US ur S et > 3°> 3 2 >animi liberalitatem et celsitudinemostendit, 94, g5, i6g, 23^;optima virtutum <strong>ex</strong>empla edit,302, 303, 316-318, 616 et seqq.;vull ut Societas <strong>ad</strong> theologiamin suo gymnasio <strong>ex</strong>plicandamsese obliget, 528, 52^.Yargas Mejia, Franciscus, CaroloV a secretis, 5go, 750.Yario, Joannes di, 183.Yaz, P. Gundisalvus, S. J., Romam<strong>ad</strong> congregationem generalemmittendus designatur, ^gg.Yaz, P. Martialis, S. J., docetConimbricae, 2g.Yazquez, P. Dionysius, S. J., Placentiaeinfebrim incidit, 32; tragicamf<strong>ab</strong>ulam ,a pueris agendam,scribit, 618; v. 317, 527.Yazquez, Joannes, a secretis principiJoannae, Hispaniae gubernatrici,186, 560.Yega, Elis<strong>ab</strong>eth de, ducissa Bibonae,Societati <strong>ad</strong>dictissima, bibonensiscollegii cum marito suofundatrix, 202, 2go, 545, 588,5go, 661; de periculosa sociorumnavigatione sollicita, 130; suumcollegium ampla supellectile ornat,130; filio augetur, 543.Yega, Ferdinandus de, 135; Catanaepraefectus, catanensis collegiiauctor, 288, 28g.Vega, Joannes de-, Societatis fautor,antiquus Sti. Ignatii amicus,iog, 133, 160, igg; <strong>anno</strong> 1546orator Caroli V in urbe, 640,641; Siciliae pror<strong>ex</strong> renuntiatur,644, 646, 660; <strong>anno</strong> I54g gaudetPatrem Lainez in Siciliamappellere, 676, 677; cum pontifice,Paulo III, agit de Societatisgymnasio Panormi instituendo,677, 678; sollicitusest de PatrisDomenech navigatione , 130;quid egerit in causa episcopi pactensis,134, 135; probat bellum,more piratarum faciendum, 135;pro collegio mamertino <strong>ad</strong> caesaremscribit, 158; functus magistratu,Siciliam cogitat deserere,526, 545; opus typographicumin Sicilia instituendum probat,542; de Sti. Ignatii obitu aureamscribit epistolam, 542; praesesconsilii regii creatur, 5go.Vega, Suerus, Joannis filius, Is<strong>ab</strong>ellaeac Ferdinandi frater, praefectusurbis Syracusarum, 288,2go, 661.Velasco, Maria de, comitissa deOsorno , collegio complutensisubvenit, 645.Yelati, P. Joannes Bta., S. J., aliasBta. a Jesu, 36g, 78g-7gi; commendaturapud argentenses, 574.Velazquez, Grie., 653.Velazquez, Joannes, 653.Velez, in t<strong>ex</strong>tu Bellez, opp., 683,6go.


Ind<strong>ex</strong> personarum et rerum 883Vello, Andreas, 783.Venetiae (Venezia), opp., 20-22,4 68 > 556, S7°-572, 59i» °52,654, 667, 669, 771, 772, 789;collegii incun<strong>ab</strong>ula ,706-708;sodales a Frusio describuntur,733-739-Venetianus, Michael, 516.Verdolay, P. Joannes, 510; Societati<strong>ad</strong>haeret, et <strong>ab</strong> ea recederenotatur, 555-556.Vergara, opp., 643-646.Vernaca, opp., xog, 110.Vernui, Joannes, 248.Verres, praetor Siciliae, 202.Verrii, Diomedes, 711.Verula (Veruela), monasteriumB. V M., O. Cist., 165, 217,805; <strong>ab</strong>bas, v. Marco.Vicente, Rodericus (Ruy Vicente),S. J., docet Conimbricae, 29.Viciana, Martinus de, script.,754-Victoria ,Didacus de ,Societatiscandidatus, a proposito desciscit,519.Victoria, P. Joannes de, S. J., iterinstitutum in Hispaniam narrat,191-195; acta cum cardinali M<strong>ad</strong>rucciorefert, 197-200; Lugdunumvenit, iter describit, 221-230; venit Tolosam, 243-249; <strong>ex</strong>Hispania Romam revertitur, 518,5 J 9. 553-Victoria, Ludovicus de, 519.Vidmanst<strong>ad</strong>ius, Joannes Lucretius,586.Vieira, Didacus, 785.Vienna Austriae (Wien), opp., 20,21, 73, 143, 145,505, 553,554,603; convictorum collegium instituitur,75; schola theologicaviennensisdiscipulisdeserta, 79.Vignes, Hieronymus, neapolitanorumcommotionem describit,occasione cujusdam candidati inSocietatem properantis, 363-366.Yillalobos, Alphonsus, S. J., <strong>ad</strong>eloquentiam parum idoneus, 133-134, J30J588.Yillalobos, Alphonsus de, episcopusschilacensis, 748.Villanueva, Franciscus de, actornegotiorum, Romae, 133, 224;doctor quidam, alius, ut videtur,a superiore, 659.Yillanueva ,Franciscus , regensolim neapolitanus, 285.Yillanueva, P. Franciscus de, S. J.,rector collegii complutensis, placentinogymnasio aedificandopraeest, 30-32; in oppidum Jaraicejovenit, 93; agit cum episcopoplacentino, 94, 95; Vallisoletum<strong>ad</strong>it, Complutum indeperrecturus, 95, 96; Conchamaccedit,brevi rediturus Placentiam,147, 148, 300, 317, 31S;sensus <strong>ex</strong>primitin obitu P. Ignatiiperceptos, 527; congregationemgeneralem differendam esseputat, 530; Toletum <strong>ad</strong>it, 560;<strong>anno</strong> 1553 Patri Simoni Rodriguezscribit, ne in Portugalliamvelitredire, 786-789;e morbo recreatus,agit de negotiis complutensibus,813-817; v. 645, 74S.Yillanueva, Jacobus (Jaime), script.,216, 565, 597.Yillanueva, Stus. Thomas, archiepiscopusvalentinus, Societatibenevolus, 510, 823.Yillanueva, opp., 328.Yillena, marchio de. v. Lopez Pacheco;marchionissa, v. C<strong>ab</strong>reraet Bob<strong>ad</strong>illa, Ludovica.Yillinus (Hoffler) in t<strong>ex</strong>tu Felino,primarius professor in ac<strong>ad</strong>emiaviennensi, Socielati <strong>ad</strong>versatur,78, 79-


88 4 IndicesVillora, opp., 328.Villuercas, opp., 142.Vinck, P. Antonius, S. J., collegiimamertini procurationem suscipit,131, 138; Messanam redit* <strong>ex</strong> catanensi collegio, 200, 201;hujus collegii287-290; v. 587.incun<strong>ab</strong>ula refert,Vines, P. Mauritius, S. J., 615.Viola, P. Joannes Bta., S. J., 112,512,691,692,725,726; Genuaeversatur, 18; ipsius aedes venduntur,183; a concivibus Parmamarcessitur, 708-71 1 ; Lugdunumire statuit, 359, 360; Billomumvenit, 405-411.Violante,regina quondam Castellae,217, 218.Viperanus, Joannes Antonius, S. J.,perusini collegii incola, 182,Eustathii commentarios in Homerumpostulat, 442; v. 435,438, 579,735-Virgilius Maro, 372, 436, 585, 66y.Virgilius, Societatis candidatus,401.Vito, P. Joannes Philippus, S. J.,in curia Societatis romana <strong>ab</strong>epistolis et commentariis, 137,156, 224, 255, 519, 520.Vivariensis schola, 322.Vivero, Hieronymus de,amicus, 748, 815.Vizcaya, regio, 797.SocietatisVog<strong>ad</strong>o, Ignatius, S. J., vir patientissimusatque optimus, 689.WWalhain, Maximilianus de, episcopuscameracencis, 533.Weber (T<strong>ex</strong>tor), Urbanus, episcopusl<strong>ab</strong>acensis, 76, 98, 352.Wishaven, aliis Wischaven, P. Cornelius,S. J., 47, 387?Witte (Candidus), P. Adrianus,S. J., 466, 533 ;concionatur Lovanii,601.Wittemberg, opp., 480.Wolfgangus, S. J., bohemus, navemconscendit in Portugalliam,1 12.Wolfgangus, S. J., etiam bohemus,alius, ut videtur, a superiore,incola perusini collegii, 182,.437-X<strong>ab</strong>ierre, Joannes de,sensus <strong>ex</strong>primit,quos in obitu Sti. Ignatiiest <strong>ex</strong>pertus, 487; usus infirmavaletudine, studiorum vela cogiturcontrahere, 488; Societatise tr<strong>ad</strong>it, 489.Xarandilla (Jarandilla), opp., 55,56, 619; Borgia <strong>ad</strong> Carolum Vvenit, 560.Xaverius, P. Franciscus, S. J., Indiaeapostolus, 141, 487, 817,818; testimonia de ipsius miraculiscoliiguntur, 275.Ximenez (Jimenez),<strong>ab</strong>bas, agensnegotia Joannis de Vega in urbe,Ximenez de Cisneros,O. S. F., cardinalis, 539.Ximeno, Joannes, 65.Franciscus,Yuste, monasterium de,v. Justi, Sti.Zamora (in t<strong>ex</strong>tu Qamora), Didacus,193, 195, 223.Zandina, Barbara, 711.Zandinella, Ambrosius, 711.Zanelli, Petronius, teneros <strong>ex</strong>peri.


Ind<strong>ex</strong> personarum et rerum 885tur sensus in morte Sti. Ignatiiac Patris Olave, 602; jacturamrei familiaris dolet, 603.Zaporta (in t<strong>ex</strong>tu ^aporta), 65.Zaporta, doctor, alius a superiore,rector tolosanae ac<strong>ad</strong>emiae, 245.Zaragoza, opp., v. Caesaraugusta.Zarate, P. Alphonsus de, S. J., rectorcordubensis,res sui collegiinarrat, 54, 122, 308, 371,391; onere sublevatur regendicollegium cordubense, 535.Zarate, Petrus de, equesSti. Sepulcri,140; cupit ut in oppidoGarciaz sedes Societatis collocetur,141, 142; Sti. Sepulcrisodalitatem instituit, quae, eomoriente, evanescit, 149; v. 541,602, 792.Zoana, femina morbeniensis, 88.Zuazola (in t<strong>ex</strong>tu Cuacola), 660.Zumaya, opp., 797.Zuiiiga, Fridericus de, redit in gratiamcum episcopo placentino,3°3-Zuniga et Avellaneda, Gaspar,episcopus segoviensis, 231.Zutphemensis, Andreas, S. J., 695.


886 IndicesVIINDEX GENERALIS HUJUS VOLUMINISPag.


Ind<strong>ex</strong> generalis 8871556Pag.080 Pont. Cogordan...Joan. Poianco..081 Hier. Domenech. .082 Andr. Fernandez. .083 Ant. Araoz084 Lud. Calatayud...085 Alph. Samano. . . .086 Oliv. Manareus. . .087 Barth. Bustamante088 Ever. Mercurianus089 Joan. di Vario.. . .090 Joanna princeps..091 » »092 Petr. T<strong>ab</strong>lares. . . .093 Joan. Victoria. . . .» »094095 » >096 Ant. Vinck097 Did. Guzman098 Lud. Coudreto099» »100 Ant. Araoz101 Joan. Victoria102 » »103 Lud. Mendoza104 Barth. Bustamante..105 Lud. Coudreto106 Joan. Victoria107» »108 Steph. Aimeida109 Franc. Mendoza. . . .110 Jul. OnofriusiiiAndr. Oviedo112 Com. morbeniensis. .113 Torres ac socii114 L. Goncalv. etTorres115 Pont. Cogordanus. . ,116 Octavian. Cesari. . . ,117 Hier. Ripalda118 Bart. Bustamante. .119 Andr. Boninsegna. .120 Mich. Torres121 Lud. Goncalves. . . .


Conimbrica..888 Indices1556 Jj>^_1122 Rob. Clayssonius.. . . Sancto Ignatio. Billomo 21 Apr. 28111 23 Hect. Lionello » Senis 23»28511 24 Ant. Vinck » Catana » »2871125 Andr. Boninsegna.. . » Argenta 26 »2901126 Christ. Rodriguez. . . » Gandia 27 » 29511 27 Joan. Plaza » Corduba.... » » 2971128 Did. Carrillo »Compluto.... 28 » 2981129 Petr. T<strong>ab</strong>lares » Septimancis.. 29 »3021130 Alph. Zarate » Corduba.... 30»3081131 Barth. Bustamante. . » Giennio » » 3111132 Marcus Salinas » Placentia. .. 1Maj. 3161133 Jurati valentini Franc. Borgiae . Valentia.... 2 » 3191134 Petr. Canalis Sancto Ignatio. Lugduno. . . . 4»3211135 Wiguleus Hundt. . . . Petro Canisio. . Monachio... 14»3231136 Fulv. Androtius Sancto Ignatio. Pisauro 15 »3241137 Convent. calliensis. . » Callio 17 »3261138 Alph. R. Vergara... Joan. Polanco. . Concha 18 »3271139 Lud. Goncalves Sancto .Ignatio 22 »3301 140 Joanna princepsVallisoleto.. . 28 »335Neapoli 31»337Meldula »339Bruxellis. ... 4 Jun. 344Vallisoleto. . 6 »345Bibona » »348L<strong>ab</strong>aco..... 10 »352Bibona 13 »354Lugduno 17» 3591149 Bern. Oliverius Petro Riv<strong>ad</strong>en. a Tornaco. . . . 18 »3601150 Hier. Vignes Sancto Ignatio. Neapoli » »3631151 Franc. Guiraldo. . . . Jac. Lainez. . . . Bruxellis. . . . 21 » 2>^1152 » » Joan.Covillonio. » » »36811 53 Leiva Sancto Ignatio. Corduba 30»3701154 Florian. Sylvius. . . . » Praga 13 Jul. 3711155 PatarinietMortaigne. » Asculo » » 3731156»» » »»»3761157 Fulv. Androtius » Meldula. ... 15 »3781158» » Joan. Polanco. . » 17»37911 59 Julius Pavesius Sancto Ignatio. Neapoli 29» 3811160 Fulv. Androtius » Meldula. ... 30»3821161 > » Joan. Polanco. . » 31 » 3S51162 Mich. Sousa Sancto Ignatio. Conimbrica. . » »3881163 Alph. Zarate » Corduba. ... » »39111 64 Ber. Bongiovanni. . . » Magdalena. . » »3941 165 Appendix <strong>ad</strong> ep. sup 397


8go


Ind<strong>ex</strong> generalis 891254255256257Franc. de Estr<strong>ad</strong>aDid. Caceres. . .Bern. de la CruzJac. Miron258 Emm. Miona. . .259 Franc. Palmius.260 Philip. princeps.261 Andr. de Oviedo262 Ant. de Araoz. .263 Philip. princeps264 » »265 Petr. Riv<strong>ad</strong>eneira.266 Licent. Merc<strong>ad</strong>o. .267 Elp.Ugoletti268 Gundis Perez269 Elp. Ugoletti270 » »271 Eleonora Osorio. .272 Maximil. Capella..273 Elp. Ugoletti274 Andr. Lipomanus.275 Joan. Nunes276 Lud. G. daCamara.277 Jacoba de Croy.. .278 Joan. de Vega. . . .279 » »280 Isidorus Clarius. .281 Mich. de Torres.. .282 Joan. Nunes287 » »288 Silvesl. Landinus.289 Socii bonon290 Socii veneti291 Cives parmenses . .292 Aegid. Foscarari. .293 Urban. Fernandes.294 Maurit. v. Hutten.SUPPLEMENTUMPag.Sanctolgnatio. Montepolit. . 5 Jul.1539 625» Parisiis 2 Febr. 1541 628Simoni Rodrig. Conimbrica.. 22 Aug. 1542 629Sanctolgnatio. Valentia. . . .4 Aug. 1544 631Morillo Roma 634Sanctolgnatio. Bononia. ... 9 Jan. 1546 638Joan. de Vega. Matrito 22 Febr. » 640Sanctolgnatio. Gandia Exeunte <strong>anno</strong>. 642»Vergara .... » »643Al<strong>ex</strong>. Farnesio. Monzone. . . .17 Aug. 1547 646Paulo III » 18 » » , 648Sanctolgnatio. Patavio 21 Oct. » 649» Vallisoleto. .25 Nov. » 652» Patavio 27 Apr. 1548 654» Vallisoleto. .30» »655» Patavio 4 Maj. »656» » 18» » 6 5 7» Messana. ... 9 Jul. » 658Joan. Polanco. Salmantica.. 27» » 662Sanctolgnatio. Patavio 3 Aug.»667Paulo III Venetiis 18 » » 668Simoni Rodrig. Septa 9 Oct. »670Sodal. lusitan. » 12 » » 672Sanctolgnatio. Excastro.... 3 Dec. » 675Sanctolgnatio. Panormo.... 28Febr. 1549 676Paulo III » 14 Maj.»677Sanctolgnatio. Fulginio 15 » »679F.deMendoza. Salmantica.. 26 Jul. » 680Sociis conimb. Tituano 18 Oct. » 682283 Guliel. du Prat. .. Sancto Ignatio. Parisiis 31 Jan. 1550 691284 Commun. bonon... J.A.deToledo. Bononia 12 Apr. » 693285 Leonard. Kessel.. Sancto Ignatio. Colonia » »30 694286 Max. et Maria. . . . D.H.deMend. a Vallisoleto. .7 Maj. »696Julio III » » » »697Sanctolgnatio. Mutina \6 » »698» Bononia..... 6 Sept. »702» Venetiis. ... 1 Oct. »706» Parma 26 » »708» Mutina 8 Nov. »711Sociis barcin . Conimbrica.. 18 Dec. »712Sanctolgnatio. Augusta ... 5 Jan. 1551 713


892 IndicesPag.1295 Magistrat. gerund.


Ind<strong>ex</strong> generalis 893I Codices manu scripti 825II Auctores et libri, quorum testimonia proferuntur 826III Epistolarum auctores 829IV Loci, unde epistolae missae sunt 832V Ind<strong>ex</strong> personarum maxime et locorum 833VI Ind<strong>ex</strong> generalis totius voluminis 886Pag.EXPLICIT TOMUS QUINTUS ET ULTIMUS


CORRIGENDAHag.lin.legitur.legatur.91


SUPERIORUM APPROBATIOJhs.Cum opus, cui titulus est «<strong>Epistolae</strong> Mixtae, <strong>ex</strong> <strong>variis</strong> <strong>Europae</strong><strong>locis</strong> <strong>ab</strong> <strong>anno</strong> <strong>1537</strong> <strong>ad</strong> 1556 scriptae», nunc primum aPatribus Caecilio Gomez Rodeles, Vincentio Agusti, FridericoCervos et Mariano Lecina, Societatis Jesu, in lucem editae,aliqui ejusdem Societatis revisores, quibus id commissum fuit,recognoverint et in lucem edi posse probaverint, facultatemconcedimus ut typis mandetur, si ita iis, <strong>ad</strong> quos pertinet, videbitur.sigillo officiiIn quorum fidem has litteras, manu nostra subscriptas etnostri munitas, dedimus.Matriti 1 Novembris 1900.Jacobus VigoPraep. Prov. Tolet. S. J.IMPRIMATURMatriti, die 12 Martii 1901."f Josephus Maria, Archiepiscopus-EpiscopusMatriten. et Compluten.A. M. D. G.


Date Due


Jo/ o°/BOSTON COLLEGE3 9031 0113859170/01BOSTON COLLEGE LIBRARYUNIVERSITY HEIGHTSCHESTNUT HILL, MASS.Books may be kept for two weeks and maybe renewed for the same period, unless reserved.Two cents a day is chargedkept overtime.for each bookIf you c<strong>anno</strong>t find what you want, ask theLibrarian who will be gl<strong>ad</strong> to help you.The borrower is responsiblefor books drawnon his card and for all 6nes accruing on thesame.m

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!