3.2 <strong>da</strong>culi teritoriebi3.2.1 arsebuli mdgomareobasaqarTveloSi pirveli nakrZali 1912 wels lagodexSi <strong>da</strong>ars<strong>da</strong>. sul sabWoTa kavSirisarsebobis periodSi Seiqmna 14 nakrZali <strong>da</strong> 5 satyeo-samonadireo meurneoba. mkacrad<strong>da</strong>culi teritoriebi warmoadgen<strong>da</strong> saqarTvelos mTliani teritoriis 2,4 %-s, xolosatyeo-samonadireo meurneobebi _ 0,8%-s.nakrZalebSi kanoniT akrZaluli iyo nebismieri saxis Careva. ikrZalebo<strong>da</strong> resursebismopoveba, tyis Wra, nadiroba, wiaRis amoReba, mSenebloba, turizmi <strong>da</strong> a.S. miuxe<strong>da</strong>va<strong>da</strong>misa, es principi <strong>da</strong>rRveuli iyo TiTqmis yvela nakrZalSi. amasTanave, nakrZalebis<strong>da</strong>arsebisas ar gamoiyenebo<strong>da</strong> kompleqsuri midgoma. aqcenti keTdebo<strong>da</strong> romelime erTisaxeobis <strong>da</strong>cvaze, yuradReba ar eqceo<strong>da</strong> sxva saxeobebsa Tu mTlianad ekosistemas.arasworad iyo identificirebuli nakrZalebis Camoyalibebis miznebi, amasTanavear arsebob<strong>da</strong> <strong>da</strong>culi teritoriebis erTiani samarTlebrivi baza. aRniSnulisgamo, saqarTvelos nakrZalebis umetesoba <strong>da</strong>bali ekologiuri efeqturobiTxasiaTdebo<strong>da</strong>.kidev erTi tipis <strong>da</strong>cul obieqtebs warmoadgendnen cocxali <strong>da</strong> aracocxali bunebisZeglebi. isini Setanili iyvnen “saqarTvelos ssr wiTel wignSi”, cocxali bunebisZeglebad aRiricxebodnen calkeuli xe-mcenareebis didi zomis <strong>da</strong> didxnovaniegzemplarebi, mag., Walis muxa sagarejos raionSi (“eristos muxa”, asaki <strong>da</strong>axl. 600weli), uTxovari axmetis raionSi (“xe patriarqi” asaki 1800 weli) <strong>da</strong> sxv. – sul 30obieqti. araorganuli bunebis Zeglebs warmoadgendnen mRvimeebi, kldis svetebi,kanionebi <strong>da</strong> xeobebi, namarxi mcenareuloba, vulkanuri formebi <strong>da</strong> sxva - sul77 obieqti. am Zeglebis marTva ar xdebo<strong>da</strong>, maTi nawili mdebareob<strong>da</strong> saxelmwifonakrZalebis teritoriaze. SesaZlebeli iyo samarTlebrivi pasuxismgeblobis<strong>da</strong>kisreba (administraciul <strong>da</strong> sisxlis samarTlis kodeqsis mixedviT) bunebis Zeglebisxelyofisa <strong>da</strong> <strong>da</strong>zianebisaTvis. Tanamedrove gagebiT, am Zeglebis adgili ar aris“wiTel wignSi” <strong>da</strong> maT un<strong>da</strong> hqondeT <strong>da</strong>culi teritoriebis statusi. Tumca, radgansabWoTa kanonmdebloba ar cnob<strong>da</strong> aseTi tipis <strong>da</strong>cul teritorias, ”wiTel wignSi”Setana warmoadgen<strong>da</strong> maTi SenarCunebisa <strong>da</strong> popularizaciis erTaderT saSualebas.sabWoTa periodSi nakrZalebisa <strong>da</strong> saxelmwifo samonadireo meurneobebis marTvasawarmoeb<strong>da</strong> nakrZalebisa <strong>da</strong> samonadireo meurneobebis mTavari sammarTvelo.sabWoTa kavSiris <strong>da</strong>Slis Semdeg misi memkvidre gax<strong>da</strong> saqarTvelos nakrZalebisa <strong>da</strong>samonadireo meurneobebis mTavari sammarTvelo 21 , romelic droebiTi debulebissafuZvelze funqcionireb<strong>da</strong> 1992 wlis 16 ivlisi<strong>da</strong>n (“saqarTvelos nakrZalebisa <strong>da</strong>samonadireo meurneobis mTavari sammarTvelos struqturisa <strong>da</strong> droebiTi debulebis<strong>da</strong>mtkicebis Sesaxeb” saqarTvelos mTavrobis 1992 wlis 16 ivlisis #) 1997 wlis9 oqtombramde, roca ZalaSi Sevi<strong>da</strong> saqarTvelos prezidentis #568 brZanebuleba“saqarTvelos <strong>da</strong>culi teritoriebis, nakrZalebisa <strong>da</strong> samonadireo meurneobissaxelmwifo departamentis debulebis Sesaxeb”. (manamde ZalaSi Sevi<strong>da</strong> kanoni“<strong>da</strong>culi teritoriebis sistemis Sesaxeb”). 1996 wlamde ar arsebob<strong>da</strong> specialurikanoni <strong>da</strong>culi teritoriebis sistemasTan <strong>da</strong>kavSirebiT.gasuli saukunis 90-iani wlebi<strong>da</strong>n saerTaSoriso donori organizaciebis xelSewyobiT<strong>da</strong>iwyo Tanamedrove <strong>da</strong>culi teritoriebis Camoyalibeba. SemuSav<strong>da</strong> <strong>da</strong>culi teritoriebisganviTarebis sqema, rac safuZvlad <strong>da</strong>edo Semdgom gegmarebiT samuSaoebs.21sxva<strong>da</strong>sxva wlebSi Sedio<strong>da</strong> sxva<strong>da</strong>sxva saministros <strong>da</strong>qvemdebarebaSi, an iyo <strong>da</strong>moukidebeli uwyeba.28
1996 wels ZalSi Sevi<strong>da</strong> kanoni “<strong>da</strong>culi teritoriebis sistemis Sesaxeb”. am kanoniT<strong>da</strong>dgin<strong>da</strong>, rom saqarTveloSi <strong>da</strong>culi teritoriebi un<strong>da</strong> iqmnebodes saerTaSorisokriteriumebis, kerZod bunebis <strong>da</strong>cvis msoflio kavSiris (IUCN) kategoriebismixedviT (ix. cxrili):<strong>da</strong>culi teritoriis saxe<strong>da</strong>niSnulebakategoria(IUCN)saxelmwifo nakrZali mkacri <strong>da</strong>cva Ierovnuli parki ekosistemis konservacia <strong>da</strong> rekriacia IIbunebis Zegli bunebis Taviseburebebis konservacia IIIaRkveTili SenarCuneba aqtiuri marTvis gziT IVlandSaftebis <strong>da</strong>/an zRvis akvatoriis<strong>da</strong>culi landSafti <strong>da</strong>/an zRviskonservacia <strong>da</strong> rekriaciaVakvatoriamravalmxrivi gamoyenebisteritoriabunebrivi ekosistemis mdgradigamoyenebagar<strong>da</strong> CamoTvlilisa, SesaZlebelia Seiqmnas biosferuli rezervati <strong>da</strong> msofliomemkvidreobis ubani. orive kategoriis <strong>da</strong>mtkiceba UNESCO-s aRiarebis Semdegxdeba. kanonmdebloba aseve iTvaliswinebs savargulebis saerTaSoriso mniSvnelobiswyalWarbi teritoriebis nusxaSi, anu ramsar saitebis nusxaSi (Ramsar Site) CarTvas.rogorc aRvniSneT, <strong>da</strong>culi teritoriebis marTvis gansaxorcieleblad am kanonismiRebis Semdeg Seiqmna saqarTvelos <strong>da</strong>culi teritoriebis, nakrZalebisa <strong>da</strong>samonadireo meurneobis saxelmwifo departamenti (saqarTvelos prezidentis #568brZanebuleba).am saxelmwifo departamentis saxelwodeba sakmaod gaugebari <strong>da</strong>, SeiZleba iTqvas,kuriozulic iyo. nakrZalebi warmoadgenen <strong>da</strong>culi teritoriebis erT-erTkategorias, es aRniSnuli iyo rogorc kanonSi, ise am departamentis debulebaSi.am periodisaTvis arsebuli 5 saxelmwifo satyeo-samonadireo meurneoba ga<strong>da</strong>keT<strong>da</strong>saxelmwifo aRkveTilebad, anu <strong>da</strong>culi teritoriis kidev erT kategoriad(saqarTvelos kanoni ”cxovelTa samyaros Sesaxeb”, 1996); saxelmwifo <strong>da</strong>wesebulebebsCamoerTvaT sameurneo funqciebi: samonadireo meurneobis Camoyalibisa <strong>da</strong> marTvisufleba gaaCnia mxolod kerZo fizikur <strong>da</strong> iuridiul pirs. aqe<strong>da</strong>n gamomdinare,gaugebari iyo, ratom <strong>da</strong>rCa departamentis saxelwodebaSi sityvebi ”nakrZalebi” <strong>da</strong>”samonadireo meurneobebi”.”vardebis revoluciis” Semdgom 2004 wels <strong>da</strong>culi teritoriebis, nakrZalebisa <strong>da</strong>samonadireo meureobebis saxelmwifo departamenti reorganizebul iqna <strong>da</strong> Sevi<strong>da</strong>saqarTvelos garemos <strong>da</strong>cvisa <strong>da</strong> bunebrivi resursebis saministros SemadgenlobaSi,rogorc ”saxelmwifo saqveuwyebo <strong>da</strong>wesebuleba <strong>da</strong>culi teritoriebisdepartamenti”.dReisaTvis Cvens qveyanaSi arsebobs 5 erovnuli parki, 9 saxelmwifo aRkveTili, 18saxelmwifo nakrZali, 3 bunebis Zegli, 1 <strong>da</strong>culi landSafti. <strong>da</strong>culi teritoriebissaerTo farTobia 467 221 ha, rac qveynis teritoriis <strong>da</strong>axloebiT 6,7%_s Seadgens.maT Soris tyiT <strong>da</strong>farulia <strong>da</strong>axloebiT 75% 22 . saqarTvelos erTi <strong>da</strong>culi teritoria,kerZod borjom-xaragaulis erovnuli parki 2007 wels gaerTian<strong>da</strong> <strong>da</strong>culiteritoriebis saerTaSoriso qselSi PAN-Parks.VI22www.dpa.gov.ge29