01.12.2012 Views

ISBN 978-9941-0-1838-1

ISBN 978-9941-0-1838-1

ISBN 978-9941-0-1838-1

SHOW MORE
SHOW LESS

You also want an ePaper? Increase the reach of your titles

YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.

amerikis kardiologTa asociaciis (AHA) / amerikis insultis<br />

asociaciis (ASA) mier SemuSavebuli<br />

anevrizmuli subaraqnoiduli hemoragiis marTvis gaidlaini<br />

Joshua B. Bederson, MD, Chair; E. Sander Connolly, Jr, MD, FAHA,<br />

Vice-Chair; H. Hunt Batjer, MD; Ralph G. Dacey, MD, FAHA; Jacques E. Dion, MD,<br />

FRCPC; M ichael N. Diringer, MD, F AHA; John E. Duldner,<br />

Jr, MD, MS; R obert E. Harbaugh, MD, FAHA; Aman B . Patel,<br />

MD; Robert H. Rosenwasser, MD, FAHA<br />

Targmani:<br />

Stroke. 2009;40:994-1025<br />

© 2009 American Heart Association, Inc.<br />

http://stroke.ahajournals.org<br />

gvanca kevliSvili<br />

Tbilisis saxelmwifo samedicino universitetis me-5 kursis studenti.<br />

redaqtorebi:<br />

lado wiqariSvili<br />

medicinis doqtori;<br />

q. Tbilisis pirveli saavadmyofo, sauniversiteto klinika-neiroqirurgiis centri;<br />

saqarTvlos Sromis, janmrTelobis da socialuri dacvis saministros eqsperti<br />

neiroqirurgiaSi;<br />

amerikis neiroqirurgTa asociaciis saerTaSoriso wevri.<br />

irina xatiaSvili<br />

medicinis doqtori;<br />

s. xeCinaSvilis sax. sauniversiteto klinika. nevrologiis departamenti<br />

oTar tatiSvili<br />

medicinis doqtori, asistent profesori.<br />

q. Tbilisis pirveli saavadmyofo, sauniversiteto klinika-neiroqirurgiis<br />

centri;<br />

marika megreliSvili<br />

s. xeCinaSvilis saxelobis sauniversiteto klinika, nevrologiis departamenti;<br />

daTo gunia<br />

q. Tbilisis pirveli saavadmyofo, sauniversiteto<br />

klinika-neiroqirurgiis centri;<br />

eka mirvelaSvili<br />

medicinis doqtori;<br />

Tbilisis saxelmwifo samedicino universitetis sazogadoebrivi jandacvis<br />

saerTaSoriso skola.<br />

<strong>ISBN</strong> <strong>978</strong>-<strong>9941</strong>-0-<strong>1838</strong>-1


sarCevi<br />

I. anevrizmuli subaraqnoiduli hemoragiis marTvis gaidlaini .................... 3<br />

II. anevrizmuli subaraqnoiduli hemoragiis sixSire da gavrceleba ......... 8<br />

III. anevrizmuli subaraqnoiduli hemoragiis riskis faqtorebi ................... 13<br />

IV. subaraqnoiduli hemoragiis prevencia .....................................................................16<br />

V. anevrizmuli subaraqnoiduli hemoragiis<br />

bunebrivi mimdinareoba da gamosavali .....................................................................21<br />

VI. anevrizmuli subaraqnoiduli hemoragiis<br />

klinikuri gamovlinebebi da diagnostika ............................................................ 27<br />

VII. gadaudebeli samedicino Sefaseba da preoperaciuli movla .................. 35<br />

VIII. ganmeorebiTi subaraqnoiduli hemoragiis<br />

Tavidan acilebis samkurnalo RonisZiebebi ........................................................ 38<br />

IX. gamskdari anevrizmebis endovaskuluri da qirurgiuli mkurnaloba 42<br />

X. saavadmyofos maxasiaTeblebi da mkurnalobis meTodebi ............................ 64<br />

XI. anesTeziis marTva qirurgiuli da endovaskuluri<br />

mkurnalobis dros ............................................................................................................... 70<br />

XII. subaraqnoiduli hemoragiis Semdgomi arteriuli spazmis marTva ...... 73<br />

XIII. subaraqnoiduli hemoragiiT gamowveuli hidrocefaliis marTva ........ 86<br />

XIV. subaraqnoidul hemoragiasTan dakavSirebuli gulyrebis marTva ......... 88<br />

XV. hi ponatriemiis marTva ....................................................................................................... 91<br />

Sejameba da daskvnebi .........................................................................................................93<br />

danarTi 1 .................................................................................................................................. 94<br />

danarTi 2 .................................................................................................................................. 96<br />

literatura ............................................................................................................................. 98


I. anevrizmuli subaraqnoiduli<br />

hemoragiis marTvis gaidlaini<br />

subaraqnoiduli hemoragia (sah) farTod gavrcelebuli<br />

da, xSir SemTxvavaSi, fataluri Sedegis mqone mdgomareobaa,<br />

romelzec insultebis daaxloebiT 5% modis. aSS-Si<br />

weliwadSi sah-is mqone daaxloebiT 30 000 pacienti<br />

aRiricxeba. 1,2 amerikis kardiologTa asociaciam 1994 wels<br />

gamoaqveyna anevrizmis Sedegad ganviTarebuli subaraqnoiduli<br />

hemoragiis marTvis gaidlaini. 3 mas Semdeg mniSvnelovnad<br />

ganviTarda endovaskuluri qirurgiuli Carevis teqnika,<br />

diagnostirebis meTodebi, qirurgiuli da perioperaciuli<br />

marTvis paradigmebi. miuxedavad amisa, subaraqnoiduli<br />

hemoragiis mqone pacientebis gamosavali rCeba cudi, kerZod<br />

sikvdilianobis maCvenebeli daaxloebiT 45%-s Seadgens.<br />

aseve maRalia avadoba (unarSezdulobis xarisxi). 4,9 mravalma<br />

multicentrulma, randomizirebulma da, aseve, prospeqtulma<br />

kohortulma kvlevam gavlena moaxdina subaraqnoiduli<br />

hemoragiis mkurnalobis protokolze. miuxedavad amisa,<br />

mkurnalobis axali modelebis mzardma ganviTarebam, iseve<br />

rogorc, sxva praqtikulma da eTikurma sakiTxebma gamoavlina,<br />

rom samkurnalo protokolis zusti klinikuri samecniero<br />

mtkicebulebebi mTel rig mniSvnelovan sferoebSi ar aris<br />

sworad SerCeuli.<br />

am naSromis gamosaqveyneblad, amerikis kardiologTa<br />

asociaciis insultis sabWom Camoayaliba jgufi, romelic<br />

Seqmnida anevrizmis Sedegad ganviTarebuli sah-is marTvis<br />

rekomendaciebs. 1994 wels gamoqveynebuli rekomendaciebis<br />

ganaxlebis mizniT komitetma sistemuri literaturuli<br />

mimoxilva Caatara, romelic damyarebuli iyo Medline-Si<br />

- 3 -


Ziebaze, raTa gamoevlinaT 1994 wlis 30 ivnisidan 2006<br />

wlis 1 noembramde gamoqveynebuli yvela randomizirebuli<br />

da maRali sarwmunoebis mqone klinikuri kvleva. (saZiebo<br />

terminebi iyo: subaraqnoiduli hemoragia, Tavis tvinis<br />

anevrizma, kvleva; ix. cxrili 1). TiToeuli identificirebuli<br />

statia sul mcire 2 mkvlevaris mier iyo ganxiluli.<br />

SerCeul statias unda daekmayofilebina Semdegi kriteriumebi:<br />

randomizirebuli kvleva an ararandomizirebuli konkurentuli<br />

kohortuli kvleva. aseve ganxiluli iyo SemTxvevaTa<br />

seriebi da ararandomizirebuli retrospeqtuli kohortuli<br />

kvlevebi. am naSromebis SerCeva xdeboda Catarebuli kvlevebis<br />

moculobis da mniSvnelobis mixedviT, ZiriTad Tematur<br />

gaidlainebze dayrdnobiT. 10 komitetis mier wardgenili<br />

rekomendaciebi pasuxobdnen amerikis gulis asociaciis mier<br />

SemuSavebul mtkicebulebaTa xarisxis gansazRvris sqemas. 11,12<br />

(ix. cxrilebi 2 da 3). SemuSavebuli rekomedaciebis mizania<br />

anevrizmis Sedegad ganviTarebul subaraqnoiduli hemoragiis<br />

mkurnalobis Sesaxeb yvela arsebuli mtkicebulebis Sejameba<br />

da samomavlo kvlevebis arealis gansaRvra. subaraqnoduli<br />

hemoragiis mqone pacientis mkurnaloba saWiroebs individualur<br />

midgomas.<br />

- 4 -


DYWRUHEL ZHOL PNXUQDORELV VD[H VDUJHEHOL<br />

Van den Bergh<br />

et al 415<br />

Hop et al 416<br />

Schmid-<br />

Elsaesser et al<br />

499<br />

Wong et al 176<br />

2006 DVSLULQL 161 JYLDQL L6HPLUL<br />

QHYURORJLXUL GHILFLWL DU<br />

6HPFLUGD<br />

2000 DVSLULQL 50 7YLV 6HPGHJ JDPRVDYDOL<br />

DU JDXPMREHVGD<br />

2006 PDJQLXPLV<br />

VXOIDWL<br />

cxrili 1.<br />

113 QLPRGLSLQ7DQ 6HGDUHEL7<br />

JDPRVDYDOL DU JDXPMREHVGD<br />

2006 PDJQLXPLV<br />

VXOIDWL<br />

60 JDPRVDYDOL DU JDXPMREHVGD<br />

Van den Bergh<br />

et al<br />

- 5 -<br />

409<br />

2005 PDJQLXPLV 283 QDNOHEL [DULV[LV JYLDQL<br />

VXOIDWL<br />

FHUHEUXOL L6HPLD GD FXGL<br />

JDPRVDYDOL<br />

Veyna 500<br />

2002 PDJQLXPLV 40 DU 6HPFLUGD NOLQLNXUL<br />

VXOIDWL<br />

YD]RVSD]PL<br />

Molyneux et<br />

al 185<br />

2005 GDC - JXJOLHPLV 2143 QDNOHEL<br />

PRZ\YHWDGL<br />

VLNYGLOLDQRED HSLOHIVLD<br />

VSLUDOHEL<br />

PHWL UHKHPRUDJLD<br />

Molyneux et<br />

al 258<br />

2002 GDC 2143 QDNOHEL VLNYGLOLDQRED<br />

XNH7HVL JDPRVDYDOL<br />

Koivisto et<br />

al 299<br />

2000 GDC 109 7YLV 6HPGHJ JDPRVDYDOL<br />

DU JDXPMREHVGD<br />

Vanninen et<br />

al 501<br />

1999 GDC 109 7YLV 6HPGHJ JDPRVDYDOL<br />

DU JDXPMREHVGD<br />

Vajkoczy et<br />

al 425<br />

2005 HQGR7HOLQLV 32 DQJLJUDILXOL YD]RVSD]PLV<br />

DQWDJRQLVWL<br />

QDNOHEL VL[6LUH LQWHQVLYRED<br />

Shaw et al 426<br />

2000 HQGR7HOLQLV 420 QDNOHEL JYLDQL L6HPLUL<br />

DQWDJRQLVWL<br />

QHYURORJLXUL GHILFLWLV<br />

WHQGHQFLD JDPRVDYOLV<br />

JDXPMREHVHELV JDUH6H<br />

Lynch et al 428<br />

2005 VWDWLQL<br />

39 6HPFLUGD NOLQLNXUL<br />

VLPYDVWDWLQL<br />

YD]RVSD]PLV VL[6LUH<br />

Tseng et al 429<br />

2005 VWDWLQL<br />

80 QDNOHEL<br />

SUDYDVWDWLQL<br />

VLNYGLOLDQRED GRSOHURJUDI<br />

LXOL YD]RVSD]PLV VL[6LUH<br />

Anderson 502<br />

2006 KLSR7HUPLD 1001 7YLV 6HPGHJ<br />

QHLURIVLTRORJLXUL<br />

JDPRVDYDOL DU JDXPMREHVGD<br />

Todd et al 364<br />

2005 KLSR7HUPLD 1001 7YLV 6HPGHJ JDPRVDYDOL<br />

DU JDXPMREHVGD<br />

Karibe 503<br />

2000 KLSR7HUPLD 24 7DYLV WYLQ6L VLV[OLV<br />

PLPRTFHYLV VZUDIL<br />

JDXPMREHVHED<br />

Hindman 404<br />

1999 114


1999 KLSR7HUPLD 114 GD 7YLV 6HPGHJ<br />

Diringer<br />

JDPRVDYDOL JDXPMREHVGD<br />

- 6 -<br />

505<br />

2004 QRUPR7HUPLD 296 ND7HWHUL7 JDPRZYHXOL<br />

F[HOHELV 6HPFLUHED<br />

Reinert et al 427 2004 WUDQVGHUPDOXUL 17 7DYLV WYLQ6L VLV[OLV<br />

QLWURJOLFHULQL PLPRTFHYLV PRPDWHED<br />

Klopfenstein et<br />

al 469<br />

2004 YHQWULNXOXUL 81 DU 6HLFYDOD 6XQWLUHELV<br />

ND7HWHULV<br />

PRFLOHED<br />

VD:LURHED<br />

Wurm et al 417<br />

2004 HQRTVDSDULQL 117 GRSOHURJUDILXOL<br />

YD]RVSD]PL DU 6HPFLUGD<br />

Siironen et<br />

al 418<br />

2003 HQRTVDSDULQL 170 7YLV 6HPGHJ JDPRVDYDOL<br />

DU JDXPMREHVGD<br />

Moro 506<br />

2003 KLGURNRUWL]RQL 28 JDXPMREHVGD QDWULXPLV<br />

EDODQVL<br />

Mori et al 496<br />

1999 IOXGURNRUWL]R 30 7YLV 6HPGHJ JDPRVDYDOL<br />

QL<br />

DU JDXPMREHVGD<br />

Mayer et al 391<br />

1998 LDQL DOEXPLQL 43 JDXPMREHVGD QDWULXPLV<br />

EDODQVL<br />

Hamada 507<br />

2003 LQWUD7HNDOXUL 110 6HPFLUGD VLPSWRPXUL<br />

XURNLQD]D<br />

YD]RVSD]PL<br />

Findlay 508<br />

1995 LQWUD7HNDOXUL 91 DQJLRJUDILXOL YD]RVSD]PL<br />

UHNRPELQDQWXOL<br />

TVRYLORYDQL<br />

SOD]PLQRJHQLV<br />

DTWLYDWRUL<br />

DU 6HPFLUGD<br />

Hillman et al 140 2002 WUDQHTVDPLV P-DYD 505 6HPFLUGD UHKHPRUDJLLV<br />

VL[6LUH JDPRVDYDO]H<br />

JDYOHQD DU D5LQL6QD<br />

Roos 509<br />

2000 WUDQHTVDPLV P-DYD 462 6HPFLUGD UHKHPRUDJLLV<br />

VL[6LUH JDPRVDYDO]H<br />

JDYOHQD DU D5LQL6QD<br />

Egge et al 389<br />

2001 KLSHUYROHPLD 32 DU D5LQL6QD JDYOHQD<br />

NOLQLNXU GRSOHURJUDILXO<br />

YD]RVSD]P]H<br />

Lennihan et<br />

al 385<br />

2000 KLSHUYROHPLD 82 DU 6HPFLUGD VLPSWRPXUL<br />

YD]RVSD]PL<br />

Lanzino et al 419 1999 WLULOL]DGL 823 7YLV 6HPGHJ JDPRVDYDOL<br />

PGHGUREL7L<br />

VTHVLV TYHMJXIL<br />

&UGLORH7<br />

DPHULNLV<br />

NRKRUWD<br />

DU JDXPMREHVGD<br />

Lanzino et al 420 1999 819<br />

Hindman 404


Lanzino et al 420 1999 WLULOL]DGL<br />

PGHGUREL7L<br />

VTHVLV TYHMJXIL<br />

HYURSLV<br />

NRKRUWD<br />

Haley et al 421<br />

1997 WLULOL]DGL<br />

&UGLORH7<br />

DPHULNLV<br />

NRKRUWD<br />

Kassell et al 422 1996 WLULOL]DGL<br />

HYURSLV<br />

NRKRUWD<br />

Saito et al 423<br />

Asano et al 424<br />

- 7 -<br />

819 7YLV 6HPGHJ JDPRVDYDOL<br />

DU JDXPMREHVGD<br />

897 7YLV 6HPGHJ JDPRVDYDOL<br />

DU JDXPMREHVGD<br />

1015 7YLV 6HPGHJ JDPRVDYDOL<br />

DU JDXPMREHVGD<br />

1998 HEVHOHQL 286 JYLDQL L6HPLUL<br />

QHYURORJLXUL GHILFLWL DU<br />

6HPFLUGD PDJUDP<br />

JDXPMREHVGD JDPRVDYDOL<br />

1996 HEVHOHQL 162 6HPFLUGD JYLDQL L6HPLUL<br />

QHYURORJLXUL GHILFLWLV<br />

VL[6LUH


II. anevrizmuli subaraqnoiduli<br />

hemoragiis sixSire (insidensi) da<br />

gavrceleba (prevalensi)<br />

jandacvis msoflio organizaciis multinacionaluri<br />

kvlevebis Tanaxmad sah-is yovelwliuri insidensi Seadgens<br />

daaxloebiT 10 SemTxvevas 100 000 mosaxleze da sxvadasxva<br />

qveynebs Soris cvalebadobs 2.0-dan (CineTi)<br />

22.5–mde (fineTi). 13 TemSi Catarebul kvlevebSi sah-is insidensi<br />

meryeobda 8.1 SemTxvevidan 100 000 mosaxleze<br />

avstraliasa da axal zelandiaSi 23 SemTxvevamde 100 000<br />

mosaxleze iaponiaSi. 14,16 erT-erTi iaponuri kvlevis Tanaxmad,<br />

Tu sah-iT gamowveuli naadrevi sikvdilis SemTxvevebi<br />

iqneba gaTvaliswinebuli, maSin insidensis maCvenebeli 100 000<br />

mosaxleze 32 SemTxvevamde gaizrdeba. 17 amerikis SeerTebul<br />

StatebSi, arafederaluri hospitalebis monacemebze<br />

dayrdnobiT, 1990 wels «hospitalebidan gaweris nacionalurma<br />

mimoxilvam» (National Hospital Discharge Survey) 18<br />

aRricxa 25 000 pacienti subaraqnoiduli hemoragiiT.<br />

«roCester minis» (Rochester Minn) monacemebis mixedviT,<br />

1975 dan 1984 wlebSi subaraqnoiduli hemoragiis mqone<br />

pacientebis 12%-ma ver miiRo saTanado gadaudebeli daxmareba,<br />

xolo bevr SemTxvevaSi arasworad iyo dasmuli<br />

diagnozi. 20-26 yovelwliurad anevrizmuli subaraqnoiduli<br />

hemoragiis amgvarma SemTxvevebma SeerTebul StatebSi moicva<br />

30 000 adamiani. populaciurma kvlevebma cxadyo, rom subaraqnoiduli<br />

hemoragiis insidensi bolo 4 dekadis man-<br />

Zilze mkveTrad ar Secvlila. 27,28 Tumca, 1980-1990 wlebSi<br />

umniSvnelod Semcirda insdensi axal zelandiaSi, xolo<br />

SvedeTSi Semcirda subaraqnoiduli hemoragiiT gamowveu-<br />

- 8 -


- 9 -<br />

cxrili 2.<br />

amerikis gulis asociaciis da insultis sabWos rekomendaciebSi<br />

gamoyenebuli mtkicebulebebis klasebis da doneebis ganmartebebi<br />

NODVL , PGJRPDUHRED URPHO7DQ GDNDY6LUHEL7DF PWNLFHEXOHED<br />

DQ GD ]RJDGL 6H7DQ[PHED DUVHEREV URP SURFHGXUD DQ<br />

PNXUQDORED VDVDUJHEOR GD HIHTWXULD<br />

NODVL ,, PGJRPDUHRED URPHO7DQ GDNDY6LUHEL7DF<br />

XU7LHU7VDZLQDD5PGHJR PWNLFHEXOHED DQ GD<br />

JDQV[YDYHEXOL PRVD]UHED DUVHEREV URP SURFHGXUD DQ<br />

PNXUQDORED VDVDUJHEOR GD HIHTWXULD<br />

NODVL ,,A PWNLFHEXOHED DQ PRVD]UHED HP[URED<br />

SURFHGXUDV DQ PNXUQDOREDV<br />

NODVL ,,A PWNLFHEXOHED DQ PRVD]UHED QDNOHEDG<br />

PRLD]UHEV VDUJHEOLDQREDV HIHTWXUREDV<br />

NODVL ,,, PGJRPDUHRED URPHO7DQ GDNDY6LUHEL7DF PWNLFHEXOHED<br />

DQ GD ]RJDGL 6H7DQ[PHED DUVHEREV URP SURFHGXUD DQ<br />

PNXUQDORED DU DULV VDVDUJHEOR HIHTWXUL GD ]RJLHU7<br />

6HP7[YHYD6L 6HVD=OHEHOLD VD]LDQR D5PR&QGHV<br />

VDPNXUQDOR UHNRPHQGDFLHEL<br />

PWNLFHEXOHELV PRQDFHPHEL H\UGQRED PUDYDO UDQGRPL]LUHEXO NYOHYHELV<br />

GRQH A DQ PHWD DQDOL]HELV 6HGHJHEV<br />

PWNLFHEXOHELV<br />

GRQH B<br />

PRQDFHPHEL H\UGQRED HU7L UDQGRPL]LUHEXOL NYOHYLV DQ<br />

DUDUDQGRPL]LUHEXOL NYOHYHELV 6HGHJHEV<br />

PWNLFHEXOHELV<br />

GRQH C<br />

PRQDFHPHEL H\UGQRED HTVSHUW7D 6H7DQ[PHEXO PRVD]UHEDV<br />

GDLJQRVWLNXUL SURJQR]XOL UHNRPHQGDFLHEL<br />

PWNLFHEXOHELV PRQDFHPHEL H\UGQRED PUDYDOL SURVSHTWXOL NRKRUWXOL<br />

GRQH A NYOHYHELV 6HGHJHEV URPOHE6LF UHIHUHQV VWDQGDUWHELV<br />

6HIDVHED [GHED PDVNLUHEXOL<br />

PLHU<br />

DQRQLPXUL PNYHODYDULV<br />

PWNLFHEXOHELV PRQDFHPHEL H\UGQRED HU7L A GRQLV NYOHYLV DQ t<br />

GRQH B 6HP7[YHYD NRQWUROLV NYOHYHELV 6HGHJHEV DQ LVH7L<br />

NYOHYELV 6HGHHEV URPOHE6LF UHIHUHQV VWDQGDUWHELV<br />

6HIDVHED [GHED DUDPDVNLUHEXOL<br />

PNYHODYDULV PLHU<br />

JDF[DGHEXOL<br />

PWNLFHEXOHELV<br />

GRQH C<br />

PRQDFHPHEL H\UGQRED HTVSHUW7D 6H7DQ[PHEXO PRVD]UHEDV


mkurnalobis efeqturobis sarwmunooba<br />

cxrili 3.<br />

rekomendaciebis da<br />

mtkicebulebis<br />

doneebis<br />

klasifikacia<br />

done A<br />

mravalricxovani populaciis<br />

Sefasebis Sedegi*<br />

monacemebi mopovebulia amravali<br />

randomizirebuli<br />

kvlevebis an meta-analizebis<br />

Sedegad<br />

done B<br />

gansazRvruli populaciis<br />

Sefasebis Sedegi*<br />

monacemebi mopovebulia<br />

erTi randomizirebuli<br />

kvlevis an ararandomizirebuli<br />

kvlevebis Sedegad<br />

done C<br />

gansazRvruli populaciis<br />

Sefasebis Sedegi*<br />

mxolod eqspertTa mosazreba,<br />

SemTxvevaTa kvlevebi<br />

an mkurnalobis<br />

standarti<br />

rekomendaciebis dasawerad<br />

mowodebuli frazebi**<br />

mkurnalobis efeqturobis xarisxi<br />

klasi I<br />

sargebeli >>> riski<br />

unda Catardes/dainiSnos<br />

procedura/mkurnaloba<br />

. rekomendaciebi, rom procedura<br />

an mkurnaloba<br />

sasargebloa/efeqturia<br />

. sakmarisi mtkicebulebaa<br />

mopovebuli mravali randomizirebuli<br />

kvlevebis<br />

an meta-analizebis Sedegad<br />

. rekomendaciebi, rom procedura<br />

an mkurnaloba<br />

sasargebloa/efeqturia<br />

. mtkicebuleba mopovebulia<br />

erTi randomizirebuli<br />

kvlevis an ararandomizebuli<br />

kvlevebis Sedegad<br />

. rekomendaciebi, rom procedura<br />

an mkurnaloba sasargebloa/efeqturia<br />

mxolod eqspertTa mosazreba,<br />

SemTxvevaTa kvlevebi<br />

an mkurnalobis<br />

standarti<br />

unda<br />

rekomendebulia<br />

naCvenebia<br />

sasargebloa/efeqturia<br />

klasi II<br />

sargebeli >>> riski<br />

aucilebelia damatebiTi<br />

kvlevebis Catareba konkretuli<br />

sakiTxis irgvliv<br />

mizanSewonilia Catardes<br />

procedura/dainiSnos<br />

mkurnaloba<br />

. rekomendaciebi imis sasargeblod,<br />

rom rom procedura<br />

an mkurnaloba<br />

sasargebloa/efeqturia<br />

. ramodenime urTierTsawinaaRmdego<br />

mtkicebuleba<br />

mopovebuli mravali randomizirebuli<br />

kvlevebis an<br />

meta-analizebis Sedegad<br />

. rekomendaciebi imis sasargeblod,<br />

rom rom procedura<br />

an mkurnaloba<br />

sasargebloa/efeqturia<br />

. ramodenime urTierTsawinaaRmdego<br />

mtkicebuleba<br />

mopovebuli erTi randomizirebuli<br />

kvlevis an ararandomizebuli<br />

kvlevebis<br />

Sedegad<br />

. rekomendaciebi imis sasargeblod,<br />

rom procedura<br />

an mkurnaloba sasargebloa/efeqturia<br />

. mxolod eqspertTa gansxvavebuli<br />

mosazreba, Sem-<br />

TxvevaTa kvlevebi an<br />

mizanSewonilia<br />

SesaZlebelia iyos sasargeblo/efeqturi<br />

savaraudod rekomendebulia<br />

an naCvenebia


klasi II<br />

sargebeli >>> riski<br />

aucilebelia damatebiTi<br />

kvlevebis Catareba sxvadsxva<br />

sakiTxebis irgvliv /<br />

sasurvelia damatebiTi<br />

monacemebis arseboba<br />

SesaZlebelia proceduris/mkurnalobis<br />

Catareba<br />

. rekomendaciebis sargeblianoba/efeqturoba<br />

ar<br />

aris kargad dadgenili<br />

. mniSvnelovani urTierTsawinaaRmdegomtkicebuleba<br />

mopovebuli mravali<br />

randomizirebuli kvlevebis<br />

an meta-analizebis Sedegad<br />

. rekomendaciebis sargeblianoba/efeqturoba<br />

ar<br />

aris kargad dadgenili<br />

. mniSvnelovani urTierTsawinaaRmdegomtkicebuleba<br />

mopovebuli erTi<br />

randomizirebuli kvlevis<br />

an ararandomizebuli kvlevebis<br />

Sedegad<br />

. rekomendaciebis sargeblianoba/<br />

efeqturoba ar<br />

aris kargad dadgenili<br />

. mxolod eqspertTa gansxvavebuli<br />

mosazreba, Sem-<br />

TxvevaTa kvlevebi an mkurnalobis<br />

standarti<br />

SesaZlebelia Catardes<br />

SeiZleba iyos<br />

mizanSewonili<br />

sargebeli/efeqturoba<br />

ucnobia/gaurkvevlia/ar<br />

aris kargad dadgenili<br />

klasi III<br />

riski >>> sargebeli<br />

ar unda Catardes/dainiSnos<br />

procedura/mkurnaloba,<br />

vinaidan ar aris mizanSewonili<br />

da SesaZlebelia<br />

saziano aRmoCndes<br />

. rekomendaciebi, rom rom<br />

procedura an mkurnaloba<br />

ar aris sasargeblo/<br />

efeqturi da SesaZlebelia<br />

sazianoc aRmoCndes. . sakmarisi mtkicebuleba<br />

mopovebuli mravali randomizirebuli<br />

kvlevebis an<br />

meta-analizebis Sedegad<br />

. rekomendaciebi, rom rom<br />

procedura an mkurnaloba<br />

ar aris sasargeblo/<br />

efeqturi da SesaZlebelia<br />

sazianoc RmoCndes<br />

mtkicebuleba mopovebulia<br />

erTi randomizirebuli<br />

kvlevis an ararandomizirebuli<br />

kvlevebis Sedegad<br />

. rekomendaciebi, rom procedura<br />

an mkurnaloba ar<br />

aris sasargeblo/efeqturi<br />

da SesaZlebelia sazianoc<br />

RmoCndes . mxolod eqspertTa mosazreba,<br />

SemTxvevaTa kvlevebi<br />

an mkurnalobis<br />

standarti<br />

sxva-<br />

sargeblianobas/efeqturobas asaxaven romlebic monacemebi, mopovebuli dayrdnobiT registrebze da<br />

ar aris rekomendebuli<br />

kvlevebze<br />

ar aris naCvenebi<br />

ar aris sasargeblo/<br />

efeqturi<br />

klinikur<br />

SeiZleba iyos saziano *<br />

dasxva subpopulaciebSi da iTvaliswineben asaks, sqess, diabetis anamnezs, gadatanili mokardiumis infarqtis da gulis ukmarisobis<br />

anamnezs, aspirinis gamoyenebis istorias. B da C donis rekomendaciebi ar gulisxmobs, rom rekomendacia naklebi mtkicebulebisaa.<br />

am gaidlainSi ganxilul mraval mniSvnelovan klinikur sakiTxze ar Catarebula klinikuri kvleva. SesaZlebelia ar arsebobdes<br />

randomizirebuli kvlevebis monacemebi, magram miRweuli iyos mkafio klinikuri konsensusi ama Tu im gamokvlevis, Tu mkurnalobis<br />

saxeobis sargeblianobaze/efeqturobaze.<br />

** 2003 wels amerikis kardiologiis kolejma/amerikis gulis ascociaciam (ACC/AHA) SeimuSaves rekomendaciebis daweris dros<br />

gamosayenebeli frazebis nusxa. gaidlainis yvela rekomendacia iwereba dasrulebuli winadadebis saxiT, romelic gamoxatavs<br />

srul azrs da romelic mkafiod gadmoscems rekomendaciis Sinaarss im SemTxvevaSic ki, rodesac warmodgenili iqneba calke,<br />

mTliani dokumentisgan damoukideblad (maT Soris, TviT rekomendaciebis saTaurebic). es gakeTda im mizniT, rom gaidlainis<br />

mkiTxvelma ukeT gaigos konkretuli rekomendaciis Sinaarsi.


li sikvdilianobis maCvenebeli, risi mizezic iyo insidensis<br />

Semcireba mamakacebSi da sikvdilianobis Semcireba qaleb-<br />

Si. 30 subaraqnoiduli hemoragiis ganmsazRvreli erT_erTi<br />

faqtori - asaki meryeobs 40 dan 60 wels Soris (kritikuli<br />

asaki >50weli), magram subaraqnoiduli hemoragia<br />

SesaZlebelia ganviTardes nebismier asakSi, bavSobidan Rrma<br />

moxucebulobamde, da 1.6 jer metia misi ganviTarebis riski<br />

qalebSi, 4,31 Tumca es gansxvavebebi yvela populaciaze ar<br />

vrceldeba, 13 kvlevebma cxadyo, rom genderuli sxvaoba<br />

hormonaluri gavlenis Sedegia: subaraqnoiduli hemoragiis<br />

ganviTarebis maRali riski 33 SemCneva premenopauzis mqone<br />

qalebSi, 32 qalebSi, romelTac pirveli mSobiaroba hqondaT<br />

mozrdil asakSi da aseve maTSi, visac menstrualuri cikli<br />

daewyo dagvianebiT. rasobrivi gansxvavebac vlindeba subaraqnoiduli<br />

hemoragiis ganviTarebis dros. Savkaniani<br />

amerikelebi TeTrkanian amerikelebTan SedarebiT metad<br />

midrekilni arian subaraqnoiduli hemoragiisaken. 34 maori<br />

da wynari okeanis mosaxleoba miekuTvneba ufro maRali<br />

risk-jgufs, vidre axal zelandieli TeTrkanianebi. 14<br />

populaciuri kvlevis Sedegebis mixedviT, subaraqnoiduli<br />

hemoragiiT gamowveulma sikvdilianobam 1970-1980<br />

wlebSi sagrZnoblad iklo. 28 Semdgomma kvlevebma cxadyo,<br />

rom es tendencia grZeldeba an klebulobs. 27 TvalsaCino<br />

gaxda rasobrivi sxvaoba, SeerTebul StatebSi TeTrkanian<br />

amerikelebs naklebi sikvdilianoba aqvT Savkanian<br />

amerikelebTan, espanel amerikelebTan ,amerikel indoelebTan,<br />

da azielebTan/wynari okeanis kunZulebis mosaxleobasTan<br />

SedarebiT. 35<br />

- 12 -


III. anevrizmuli subaraqnoiduli<br />

hemoragiis riskis faqtorebi<br />

subaraqnoiduli hemoragiis risk-faqtorebi mravalmxriv<br />

iqna Seswavlili. multivariciulma modelebma daadgina,<br />

rom hipertenzia, moweva da alkoholis moxmareba warmoadgenen<br />

sah-is ganviTarebis damoukidebel risk-faqtorebs<br />

SeerTebul StatebSi, 36,37 iaponiaSi, 38 niderlandebSi, 39,40<br />

fineTSi 41,42 da portugaliaSi. 43 sah-is uSualo mizezia<br />

simpatomimetikebis moxmareba, kokainisa 44,45 da fenilpropanolaminis<br />

46 CaTvliT. kokanis moxmarebasTan dakavSirebuli<br />

sah gvxvdeba axalgazrda pacientebSi, xolo misi gamosavali<br />

iseTivea, rogorc sxva faqtorebiT gamowveuli sahis<br />

dros. 44 rogorc sCans, Saqriani diabeti ar aris sah-is<br />

risk-faqtori. 47 sainteresoa, rom sah-is zogierTi riskfaqtori<br />

zrdis aseve mravlobiTi anevrizmebis ganviTarebis<br />

risks (aseTebia moweva, mdedrobiTi sqesi, hipertenzia,<br />

cerebrovaskuluri daavadebebis ojaxuri anamnezi da postmenopauzuri<br />

mdgomareoba). 48,50<br />

Zalze sainteresoa sezonuri da drois faqtorebis<br />

gavlena sah-is insidensze. miuxedavad imisa, rom kvlevebis<br />

Sedegebi sxvadasxvagvaria, aRmoCnda, rom sah-is insidensi<br />

ufro maRalia zamTris TveebSi 14,51 da gazafxulze 52 . es<br />

monacemebi gansxvavebulia iaponur kvlevaSi. 53 da bolos,<br />

erTerTma kvlevam daadgina zomieri korelacia atmosferul<br />

wnevas, am wnevis cvalebadobasa da erT dReSi sah-is<br />

SemTxvevebis raodenobas Soris. 54<br />

sah-is ganviTarebis momatebul riskTan aseve asocirebulia<br />

garkveuli genetikuri sindromebi, rac adasturebs<br />

anevrizmis Camoyalibebisadmi genetikuri winaswarganwyo-<br />

- 13 -


is koncefcias. am daavadebaTa Sorisaa autosomur dominanturi<br />

Tirkmlis polikistozi da IV tipis elers-danlosis<br />

sindromi. 55_60 es sindromebi adastureben anevrizmis<br />

Camoyalibebisadmi ganwyobis memkvidreobiTobis koncefcias. 61_76<br />

sah-is mqone adamianebis sisxliT naTesavebze (da-Zmebze)<br />

Catarebelma kvlevebma aCvena, rom asimptomuri siblingebis<br />

erT mesamedSi angiografiulma gamokvlevam aRmoaCina anevrizma.<br />

77 es mtkicebulebebi saspirispiroa `WeSmariti ojaxuri<br />

intrakranialuri anevrizmis sindromisa~, romelic vlindeba<br />

maSin, rodesac 2 pirveli da mesame Taobis naTesavs<br />

aqvT intrakranialuri anevrizma. 10,78,83 xsenebuli sindromis<br />

dros adgili aqvs sah-is ganviTarebas axalgazrda asakSi,<br />

mravlobiTi anevrizmis ganviTarebis maRal risks da hemoragiebs<br />

siblingebs (da, Zma) Soris da wyvilebSi - dedaqaliSvili.<br />

78,83,84 ojaxuri intakraniuli anevrizmis sindromis<br />

mqone ojaxis wevrebs Soris asimptomuri gaumskdari anevrizmis<br />

arsebobis albaToba aris 8% 73 , xolo Cveulebriv populaciaSi<br />

_ 4.2%. 83<br />

ojaxuri sah-is mqone 23 ojaxis Seswavlam aCvena, rom<br />

3 daavadebuli wevris arseboba asammagebs ganviTarebis risks.<br />

magnitur rezonansuli angiografiiT (MRA) 8680 asimptomuri<br />

adamianis skriningulma gamokvlevam aCvena, rom saerTi<br />

insidensi anevrizmebisa iyo 7%, xolo maT Soris visac<br />

aReniSnebodaT sah-is ojaxuri anamnezi es cifri gaizarda<br />

10.5%-mde. sxva kvlevam magnitur rezonansuli tomografiis<br />

(MRI) gamoyenebiT aCvena, rom sporaduli sah-is mqone pacientebis<br />

naTesavTa 4%-s hqondaT anevrizma. gaSuqebam. 87<br />

`SemTxveva-kontroli~-s dizainis masStaburi 88 kvlevis<br />

Tanaxmad, ojaxuri anamnezi iyo sah-is damoukidebeli risk-<br />

- 14 -


faqtori. specifiuri genebis gavlena jer dadasturebuli<br />

ar aris, da rodesac Seiswavles metaloproteinazas genebis<br />

matriqsis polimorfizmi aRmoCnda, rom maT ar hqondaT<br />

gavlena anevrizmis ganviTarebaze. 89Dda bolos, pacientebSi,<br />

romlebsac CautardaT gamskdari anevrizmis gamo mkurnaloba,<br />

axali anevrizmis gaCenis wliuri riskia 1%-2%. 81,84,90-<br />

95 mravlobiTi intrakranialuri anevrizmis mqone pacientebi<br />

axali anevrizmis gaCenis meti safrTxis winaSe arian.<br />

47,93,96 genetikuri Tu garemo faqtorebis mniSvneloba ama-<br />

Si dadgenili ar aris.<br />

- 15 -


IV. subaraqnoiduli hemoragiis prevencia<br />

vinadan, ar Catarebula randomizirebuli kontrolirebadi<br />

kvlevebi, romlebic Seiswavldnen samedicino risk<br />

faqtorebis gavlenas sah-is ganviTarebaze, arsebuli mtkicebulebebi<br />

eyrdnoba observaciuli kohortuli kvlevebis<br />

Sedegebs. SesaZloa am didi risk faqtorebis kontroli<br />

ufro met gavlenas axdens sah-ze axalgazrda pacientebSi,<br />

vidre xandazmulebSi. 97 hemoragiuli insultis ganviTarebis<br />

yvelaze gavrcelebuli risk-faqtoria arteriuli hipertenzia.<br />

kolinsis da Tanaavtorebis (Collins et al) 98 mier<br />

Catarebuli mimoxilvis mixedviT, antihipertenziuli medikamentebiT<br />

diastoluri arteriuli wnevis 6 mm Hg-iT Semcirebam<br />

insultebis insidensi 42%-iT Seamcira. Tumca, am<br />

kvlevebSi anevrizmuli sah-is Sesaxeb monacemebi mcirea,<br />

kvlevaSi monawile sah-is mqone pacientebis (sinjis zomis)<br />

SezRuduli raodenobis gamo. saerTo populaciaSi arteriuli<br />

wnevis kontrolis gaumjobesebis miuxedavad, am periodis<br />

ganmavlobaSi sah-is insidensi mniSvnelovnad ar<br />

Secvlila. 99-101<br />

miuxedavad imisa, amcirebs Tu ara hipertenziis kontroli<br />

sah-is insidenss, mas SeuZlia Seamciros sah-is sim-<br />

Zime; aranamkurnalebi hipertenzia sah-is cudi gamosavlis<br />

damoukidebeli risk-faqtoria. 102 arsebobs mxolod arapirdapiri<br />

mtkicebulebebi, romlebic miuTiTeben, rom mowevis<br />

Sewyveta amcirebs sah-is risks. kvlevaSi `SemTxvevaontroli~<br />

aRmoCnda 103 , rom yofili mwevelebi, aramudmiv da<br />

saSualo donis mwevelebTan SedarebiT, naklebi riskis qveS<br />

imyofebian. amave kvlevaSi gamovlinda kavSiri bolo Reris<br />

mowevidan gasul drosa da sah-is risks Soris. pros-<br />

- 16 -


peqtulma kvlevam, romelSic monawileobda 117 006 qali,<br />

aCvena, rom yofili mwevelebi ufro naklebi SedarebiTi<br />

riskis qveS iyvnen, vidre mudmivi mwevelebi, xolo mowevis<br />

Sewyvetidan gasuli drois xangrZlivoba asocirebuli iyo<br />

nakleb riskTan. 104<br />

subaraqnoiduli hemoragiis cudi prognozis da usimptomo<br />

intrakraniuli anevrizmebis SedarebiTi sixSiris<br />

gamo, SerCeviTi (eleqtiuri) skriningi literaturaSi aqtiurad<br />

ganixileba. usimptomod mimdinare intrakranialuri<br />

anevrizmebis klinikuri skriningis Rirebuleba (xarjebi)<br />

gaanlizebuli unda iyos sah-is riskTan da mis SedegebTan<br />

mimarTebaSi. am fasebis dasadgenad unda gakeTdes mravali<br />

`daSveba~, mag. rogori menejmenti unda iyos gamoyenebuli<br />

anevrizmis aRmoCenisas, Tumca es ararealisturad amartivebs<br />

samedicino gadawyvetilebis miRebis process. asimptomuri<br />

gaumskdari anevrizmebis gamovlenis xarj-efeqturobis<br />

analizze gavlenas axdens mravali faqtori, rogorebicaa<br />

anevrizmis insidensi, gaskdomis riski (bunebrivi mimdinareoba),<br />

mkurnalobasTan dakavSirebuli riski. 75,89,93,105 am<br />

faqtorebidan yvelaze mniSvnelovania anevrizmis gaskdomis<br />

riski. intrakranialuri anevrizmis skriningis xarj-efeqturobis<br />

dasadgenad populaciuri klinikuri kvlevebi ar<br />

aris Catarebuli. Sesabamisad, saerTo populaciaSi usimptomod<br />

mimdinare anevrizmebis skriningis sakiTxi arsebuli<br />

literaturuli monaemebiT ar aris uzrunvelyofili.<br />

pacientebSi iseTi riskis faqtorebiT, rogoricaa alkoholis<br />

moxmareba da Tambaqos moweva sah insidensi metia,<br />

magram es ar aris asocirebuli intrakranialuri anevrizmebis<br />

- 17 -


ufro maRal insidensTan. 94,103,106_108 am populaciSic ki<br />

anevrizmebis skriningis Catareba ara aris dasabuTebuli.<br />

ojaxuri intrakranialuri anevrizmis sindromis mqone<br />

populaciaSi, miuxedavad skriningis mier gamovlenili intrakraniuli<br />

anevrizmebisa, misi xarj-efeqturoba ar aris<br />

dadasturebuli. 40,105 populaciur klinikur kvlevaSi skriningis<br />

efeqturobis dadgenamde, kvlevaTa umravlesoba gvTavazobs<br />

skriningis Catarebas calkeul SemTxvevebSi. usimptomo<br />

pacientebTan SedarebiT anevrizmuli sah mqone pacientebSi<br />

axali anevrizmis ganviTarebis wliuri maCvenebelia<br />

1% - 2%. zogierTi mkvlevari mizanSewonilad<br />

miiCnevs pacientTa am jgufSi mogvianebiT radiologiuri<br />

gamokvlevas. 91<br />

miuxedavad amisa, anevrizmis gamovlenis saukeTeso teqnikuri<br />

saSualeba dResac kamaTis sagania. bevri sakiTxi,<br />

romelic Seexeba SemTxveviTi anevrizmebis skrinings, aseve<br />

exeba gamskdari anevrizmis deteqcias da ganxiluli iqneba<br />

diagnostikis nawilSi. miuxedavad imisa, rom adreuli kvlevebis<br />

mixedviT magnitur rezonansulma angiografiam Sesa-<br />

Zloa ver gamoavlinos anevrizmebi, romlebsac `xedavs~ konvenciuri<br />

angiografia, arsebuli monacemebi miuTiTebs, rom<br />

MRA da kompiuterul tomografiuli angiografiis CTA<br />

kombinacia anevrizmebis aRmoCenaSi konvenciuri angiografiis<br />

tolfasia. sxva mcire prospeqtulma kvlevam aCvena, rom<br />

cifruli subtraqciulio angiografia da MRA erTmaneTs<br />

avsebdnen. 110 xelmisawvdomi literaturis mimoxilvisas vordlou<br />

da vaitma (Wardlaw and White) 111 daaskvnes, rom `arsebuli<br />

monacemebis xarisxi arasakmarisia [MRA da CTA] imisTvis,<br />

rom maTi sizuste Sefasdes~. aqedan gamomdinare, manam<br />

- 18 -


sanam ukeTesi monacemebi gaxdeba xelmisawvdomi, sawyisi skriningisaTvis<br />

Sesaferisi teqnikuri saSualeba individualurad<br />

unda SeirCes. gasaTvaliswinebelia, rom klinikurad<br />

aucilebelia imis codna namdvilad aris Tu ara anevrizma,<br />

seleqtiuri angiografia oqros standartad rCeba.<br />

rogorc iyo aRniSnuli, anevrizmuli sah fataluri<br />

SemTxvevebis ricxvi maRali rCeba 4-7 da gamosavlis mTavari<br />

ganmsazRvrelia sawyisi sisxldenis intensivoba. 8,112 Teoriulad,<br />

Tu moxerxdeba sah prevencia anevrizmis gaskomamde<br />

SesaZlebelia arakeTilsaimedo Sedegis Tavidan acileba.<br />

asea Tu ise, radganac usimptomo anevrizmis mxolod mcire<br />

nawili skdeba da radganac zogadad nebismieri anevrizmis<br />

mkurnaloba riskTanaa dakavSirebuli, gaumskdari anevrizmis<br />

mqone pacientebis menejmentis sakiTxebi sadavo rCeba.<br />

2000 wels gamoqveynda gaumskdari intrakranialuri<br />

anevrizmebis marTvis rekomendaciebi. 113 Semdeg wlebSi mkurnalobis<br />

meTodebi metad ganviTarda, gaumjobesda codna<br />

gaumskdari intrakranialuri anevrizmis bunebrivi mimdinareobis<br />

Sesaxeb, amitom igegmeba am rekomendaciebis ganaxleba.<br />

- 19 -


subaraqnoiduli hemoragiis prevencia:<br />

Sejameba da rekomendaciebi<br />

1. hipertenziasa da anevrizmul sah-s Soris urTier-<br />

TkavSiri bolomde garkveuli ara aris. miuxedavad<br />

amisa, rekomendebulia maRali arteriuli wnevis mkurnaloba<br />

antihipertenzuli medikamentebis gamoyenebiT<br />

iSemiuri insultis, intrakranialuri hemoragiis, gulis,<br />

Tirkmlis da sxva orgaonoebis dazianebis Tavidan<br />

acilebis mizniT (klasi I, mtkicebulebis done A).<br />

2. sah-is ganviTarebis riskis Sesamcireblad mizan-<br />

Sewonilia Tambaqos mowevisgan Tavis Sekaveba, miuxedavad<br />

imisa rom mtkicebuleba Tambaqos mowevasa da sah<br />

urTierTkavSiris Sesaxeb arapirdapiria (klasi II,<br />

mtkicebulebis done B).<br />

3. gaumskdari anevrizmis arsebobis maRali riskis mqone<br />

populaciis nawilis skriningis mniSvneloba gaurkvevelia<br />

(klasi IIb, mtkicebulebis done B); gamosaxvis arainvaziuri<br />

saSualebebi SeiZleba gamoyenebuli iyos<br />

skriningisaTvis, magram rodesac klinikurad aucilebelia<br />

imis codna aris Tu ara anevrizma, oqros standatrs<br />

warmoadgens seleqtiuri angiografia.<br />

- 20 -


V. anevrizmuli subaraqnoiduli<br />

hemoragiis bunebrivi mimdinareoba<br />

da gamosavali<br />

amerikis SeerTebul Statebis hospitalebSi yovelwliurad<br />

daaxloebiT 6700 pacienti iRupeba anevrizmuli<br />

subaraqnoiduli hemoragiiT. 114 es xdeba im monacemebis fonze,<br />

rom sah insidensis maCveneblebi SedarebiT stabiluri rCeba,<br />

xolo sah-iT gamowveuli sikvdilianoba bolo ramodenime<br />

dekadis manZilze SesaZloa mcirdeba sxva geografiul<br />

regionebSi. subaraqnoiduli hemoragiiT gamowveuli sikvdilianoba,<br />

1966 wlis intrakranialuri anevrizmebis kooperatiuli<br />

Seswavlis monacemebiT, 29-e dRisaTvis iyo 50% 115,<br />

xolo bolo kvlevis mixedviT, gadaudebeli medicinis departamentSi<br />

moxvedril sah mqone pacientebSi hospitalurma<br />

sikvdilianobis maCveneblma Seadgina 33% 102 . populaciuri<br />

kvlevis mixedviT, romelic Caatares broderikma Tanaavtorebma<br />

(Broderick et al) 8 sah-s mqone pacientebSi 30 dRiani<br />

sikvdilianobis maCvenebeli iyo 45% da sikvdili umetes<br />

SemTxvevaSi aRiniSneboda sah Semdeg pirvelsave dReebSi.<br />

sxva kvlevebma gamoavlines sikvdilianobis SemTxvevebis<br />

kleba am da sxva qveynebSi. 27,28,30<br />

sah-is gamosavalze mravali faqtori axdens gavlenas,<br />

xolo sxvadasxva qveynebsa da regionebSi dafiqsirebuli<br />

fataluri SemTxvevebis sixSire farTo farglebSi meryeobs. 13<br />

faqtorebi, romlebic did gavlenas axdenen sah-is Semdgom<br />

gamosavalze SeiZleba daiyos e.w. pacientis faqtorebad,<br />

anevrizmis faqtorebad da institucionalur faqtorebad.<br />

pacientis faqtorebs miekuTvneba sawyisi sisxldenis simZime,<br />

asaki, sqesi, mkurnalobis dawyebamde gasuli dro, komor-<br />

- 21 -


iduli mdgomareobebi, rogoricaa namkurnalebi da umar-<br />

Tavi hipertenzia, winagulebis fibrilacia, gulis SegubebiTi<br />

ukmarisoba, koronaruli arteriebis daavadeba da Tirkmlis<br />

daavadebebi. 102 anevrizmis faqtorebs miekuTvneba zoma,<br />

lokalizacia ukana baseinSi da, savaraudod, morfologia.(116)<br />

institucionalur faqtroebs miekuTvneba xelmisawvdomi<br />

endovaskuluri servisebis arseboba 117 , subaraqnoiduli hemoragiis<br />

mqone namkurnalebi pacientebis raodenoba, 102,117_119 da<br />

im samedicino dawesebulebis tipi, sadac pacientis Tavdapirveli<br />

Sefaseba moxda. 120<br />

pacientis faqtorebidan yvelaze mniSvnelovani, rac<br />

ganapirobebs cud gamosavals aris mwvave sah-iT gamowveuli<br />

tvinis dazianeba. 121 sah iwvevs tvinis sisxlis nakadis<br />

mniSvnelovan daqveiTebas, tvinis autoregulaciis moSlas<br />

da tvinis mwvave iSemias. 122_126 es paTofiziologiuri procesebi<br />

dakavSirebulia intrakranialuri wnevis momatebasTan<br />

da tvinis daqveiTebul perfuziul wnevasTan, 122,127,128 azotis<br />

zeJangis daqveiTebul raodenobasTan, 126,129 mwvave vazokonstriqciasTan<br />

123,130,131 da Trombocitebis mikrovaskulur<br />

agregaciasTan, 132 kapilarSida kolagenazas aqtivaciis da<br />

kapilaruli kolagenis 133 da endoTeliumis barieruli antigenis<br />

dakargvasTan, rac ganapirobebs mikrovaskuluri<br />

perfuziis Semcirebas da kedlis gazrdil gamavlobas. 132,133<br />

miuxedavad uaxlesi miRwevebisa sah mier dazianebuli tvinis<br />

meqanizmis gagebaSi, efeqturi mkurnalobis saSualebebi mwiria<br />

da saWiroebs Semdgom samecniero kvlevebs.<br />

anevrizmuli sah yvelaze seriozul garTulebas warmoadgens<br />

ganmeorebiTi anevrizmuli sah. ganmeorebiTi hemoragiis<br />

mqone pirebSi sikvdilianoba 70% aRwevs. ganmeorebi-<br />

- 22 -


Ti hemoragia dResdReobiT cudi gamosavlis ganmapirobebel<br />

faqtorebs Soris yvelaze metad emorCileba mkurnalobas.<br />

Catarebul kvlevebSi aRwerilia ganmeorebiTi hemoragiis<br />

sxvadasxva paternebi. 134,135 anevrizmebis prospeqtuli kooperatiuli<br />

kvlevisas 136 ganmeorebiTi hemoragia yvelaze xSiri<br />

(4%) iyo sah Semdeg pirvel dRes, xolo Semdgomi 4<br />

kviris manZilze Seadgenda 1-2%-s dReSi. sxvadasxva prospeqtulma<br />

kohortulma kvlevebma aCvena, 137,138 rom konservatiuli<br />

mkurnalobisas rehemoragiis riski sah Semdeg erTi<br />

Tvis ganmavlobaSi aris 20%_30%, xolo SemdgomSi klebulobs<br />

da weliwadSi daaxloebiT 3% -s utoldeba. 139 retrospeqtuli<br />

da porspeqtuli kvlevebis saSualebiT gamovlinda<br />

mwvave rehemoragiis mravali potenciuri risk-faqtori:<br />

sah-is ganviTarebidan hospitalizaciamde da mkurnalobis<br />

dawyebamde gasuli drois xangrZlivoba, ufro ma-<br />

Rali sawyisi arteriuli wneva, ufro mZime nevrologiuri<br />

statusi asocirdeboda 2 kviris intervalSi ganviTarebul<br />

rehemoragiasTan. uaxlesi mtkicebulebebi miuTiTebs, rom<br />

`Zalian adreuli rehemoragiis~ (sawyisi sah-is Semdeg 24saaT-<br />

Si) riski SesaZloa iyos 15%, rac bevrad aRemateba Zvel<br />

monacemebs da xasiaTdeba sikvdilianobis maRali maCvenebliT.<br />

140,141 erT-erT kvlevaSi Zalian adreuli rehemoragiis<br />

70% ganviTarda sawyisi sah Semdeg 2 saaTSi. 141 sxva<br />

kvlevis Tanaxmad, preoparaciuli rehemoragiis yvela SemTxveva<br />

ganviTarda sawyisi sah Semdeg 12 saaTis farglebSi. 147<br />

SedarebiT axal kvlevebSi mZime nevrologiuri statusi, 142<br />

hant-hesis Skalis maRali xarisxi da anevrizmis ufro<br />

didi diametri 143 iyvnen mwvave hidrocefaliis, parkuWebSi<br />

sisxlis arsebobis da ventrikuluri drenaJis gamoyenebis<br />

- 23 -


damoukidebeli prediqtorebi. 137_139,143_147 aseve axalma kvlevebma<br />

cxadhyves, rom rodesac preoperaciul ventrikulostomias<br />

mosdevs gamskdari anevrizmis adreuli mkurnaloba,<br />

maSin ventrikulostomiis Sedegad rehemoragiis riski<br />

ar izrdeba. 148<br />

anevrizmuli sah-is gamosavalis Sesafaseblad mowodebuli<br />

iyo bevri Skala. Tumca arsebuli literaturis<br />

mixedviT es sakiTxi bolomde unificirebuli ar aris. 9,140_151<br />

SedarebiT axal kvlevebSi ufro xSirad gamoiyeneba glazgos<br />

komis Skala (Glasgow Coma Scale) an glazgos gamosavlis<br />

Skala ( Glasgow Outcome Scale). 149,150,152–178 sayuradReboa,<br />

rom glazgos komis Skala Seqmnilia Tavis (qalatvinis)<br />

travmis gamosavlis prognozirebisTvis da ar aris<br />

srulad Sefasebuli misi mgrZnobeloba sah-is gamosaval-<br />

Tan mimarTebaSi.. garda amisa, im pacientebs, romelTac sah<br />

Semdeg ar aqvT mniSvnelovani nevrologiuri deficiti, xSirad<br />

aReniSnebaT garkveuli kognitiuri an qceviTi sirTuleebi,<br />

rac xels uSlis maT socialur Seguebas da maT unars<br />

daubrundnen adreul saqmianobas. (179_183) sul mcire 1 kvleva<br />

mainc adasturebs imas, rom amgvari neiro-qceviTi deficiti<br />

ar korelirebs MRI-ze arsebul qsovilis deficitTan. 184<br />

aqedan gamomdinareobs, rom es darRvevebi ganpirobebulia<br />

sah-is difuzuri efeqtiT. amJamad ar arsebobs sah mqone<br />

pacientebSi am deficitis raodenobrivi Sefasebis standartizirebuli<br />

meTodi. amitom sxvadasxva mkvlevarTa mier<br />

gamoiyeneba sxvadasxva standartuli neirofiziologiuri<br />

testebi. 170_182,184 am mizniT, subaraqnoiduli anevrizmis saer-<br />

TaSoriso kvlevaSi International Subarachnoid Aneurysm Trial<br />

- (ISAT) monawile pacientebs, daegzavnaT modificirebuli<br />

- 24 -


ankinis Skalis kiTxvarebi. 185,186 savaraudod, yvelaze mniSvnelovani<br />

da martivi testi am deficitebis gavlenis Sesafaseblad<br />

aris is, SeuZlia Tu ara pacients daubrundes<br />

Tavis samsaxurebriv saqmianobas. 182 mizanSewonilia, rom sahis<br />

mqone pacientebis klinikaSi Sesvlisas rogorc minimum<br />

Sefaseba Cautardes glazgos komis Skalis saSualebiT da<br />

dafiqsirebuli iyos faqtorebi, zemoT aRniSnuli, romlebic<br />

gavlenas axdenen daavadebis gamosavalze. 150<br />

- 25 -


anevrizmuli sah mimdinareoba da gamosavali:<br />

Sejameba da rekomendaciebi<br />

1. sisxlCaqcevis simZime swrafad unda iyos gansaz-<br />

Rvruli, radgan is yvelaze mniSvnelovani indikatoria<br />

anevrizmuli sah gamosavlis prognozirebisTvis.<br />

Sefasebis Skalebi, romlebic dafuZnebulia ZiriTadad<br />

am faqtorze exmareba eqims ojaxis wevrebTan da sxva<br />

specialistebTan erTad momavali taqtikis SemuSavebaSi<br />

(klasi I, mtkicebulebis done B).<br />

2. calkeul SemTxvevaTaA da prospeqtuli kohortuli<br />

kvlevebis analizma aCvena, rom gamskdari, ara gamoTiSuli<br />

(aranamkurnalevi) anevrizmis SemTxvevaSi rehemaragiis<br />

riski pirvel 24 saaTSi sul mcire 3-4%, SesaZloa<br />

mniSvnelovnad metic da SedarebiT ufro maRalia pirvel<br />

2-12 saaTSi. pirveli Tvis ganmavlobaSi ganmeorebiTi<br />

gaskdomis riski dReSi 1-2 %, xolo 3 Tvis Semdeg<br />

yovelwliuri anvrizmis gaskdomis riski weliwadSi 3<br />

% -ia. aRniSnuli riskebis gamo anevrizmuli sah<br />

SemTxvevaSi rekomendebulia pacientis drouli<br />

gamokvleva da adeqvaturi mkurnalobis Catareba (klasi<br />

I, mtkicebulebis done B).<br />

3. anevrizmuli sah-is mqone pacientebSi, rehemoragiis<br />

ganviTarebis SesaZlo risk-faqtorebia: sawyisi<br />

sisxlCaqcevis simZime, sisxlCaqcevidan klinikaSi<br />

moTavsebamde gasuli dro, arteriuli wneva, pacientis<br />

sqesi, anevrizmis anatomiuri maxasiaTeblebi,<br />

hidrocefalia, adreuli angiografia da ventrikuluri<br />

drenaJis arseboba (klasi IIb, mtkicebulebis done B).<br />

- 26 -


VI. anevrizmuli subaraqnoiduli<br />

hemoragiis klinikuri<br />

gamovlinebebi da diagnostika.<br />

anevrizmuli sah klinikuri gamovlineba erT-erTi yvelaze<br />

gamorCeulia (damaxasiaTebelia) medicinaSi. Tu sah<br />

RviZilis mdgomareobaSi myof adamians ganuviTarda, ucilebeli<br />

Civilia `cxovrebaSi uZlieresi Tavis tkivili, romelic<br />

manamde arasodes ganucdia~, rasac aRwers kontaqturi pacientebis<br />

80%. pacientTa 20% aReniSneba winaswari, gamafrTxilebeli<br />

tkivili. 187 intrakranialuri anevrizmebis<br />

umetesoba usimptomod mimdinareobs gaskdomamde. anevrizmuli<br />

sah umeteswilad uSualod fizikuri datvirTvis da stresis<br />

dros viTardeba, 180,190 magram SesaZloa sxva nebismier drosac<br />

moxdes. Tavis tkivilis dawyebas SeiZleba daematos<br />

erTi an meti sxva simptomi: gulisreva da/an Rebineba, kisris<br />

kunTebis rigidoba, cnobierebis xanmokle dakargva, fokaluri<br />

nevrologiuri deficiti, (kranialuri nervebis damblis<br />

CaTvliT). erTerTma 191 retrospeqtulma kvlevam Seiswavla<br />

subaraqnoiduli hemoragiis mqone 109 pacienti: 74% hqonda<br />

Tavis tkivili, 77%-s - gulisreva da Rebineba, 53%-s -<br />

cnobierebis dakargva, 35%-s - kisris kunTebis rigidoba,<br />

(4) pacientebis 12%ze meti daiRupa samedicino daxmarebis<br />

aRmoCenamde. 189<br />

sah klasikuri klinikuri suraTis miuxedavad xSiria<br />

individualuri Taviseburebebi. imis gamo, rom sah dros<br />

Tavis tkivilis tipi sakmaod variabeluria, xSiria araswori<br />

da dagvianebuli diagnozis SemTxvevebi. arasworad<br />

diagnozirebuli sah sixSire 1985 wlamde iyo 64%, momdevno<br />

wlebSi es maCvenebeli Semcirda 12% -mde 4,23,192_195 .<br />

- 27 -


araswori diagnozis gamo TiTqmis 4-jer meti iyo sikvdilisa<br />

da unarSezRudulobis riski im pacientebSi, romelTac<br />

hospitalizaciisas hqondaT minimaluri nevrologiuri<br />

deficiti an saerTod ar hqondaT. 21 yvelaze gavrcelebuli<br />

diagostikuri Secdoma iyo kompiuteruli tomografiis<br />

gamouyenebloba. 21,194_196<br />

anevrizmis ZiriTadi gaskdomis win pacients SesaZloa<br />

aReniSnebodes mcire hemoragiisaTvis damaxasiaTebli Civilebi,<br />

rasac gamafrTxilebel hemoragias/gaJonvas uwodeben. (sentinel<br />

bleed or warning leak) 197 am gamafrTxilebeli hemoragiebis<br />

umravlesoba aRiniSneba sah-mde 2-8 kviriT adre. Tavis<br />

tkivili gamafrTxilebeli gaJonvisas Cveulebriv naklebad<br />

intensiuria, vidre anevrizmis gaskdomisas, magram Sei-<br />

Zleba gagrZeldes ramdenime dRe. 198,199 SeiZleba aRiniSnebodes<br />

gulisreva da Rebineba magram meningizmi iSviaTia.<br />

gamskdari anevrizmis mqone 3 seriis 1752 pacientidan 340s<br />

(20%, 15%, 37%) aReniSna uecari da Zlieri tkivili<br />

anevrizmis gaskdomamde. (187,197,198) Zalian mniSvnelovania gamafrTxilebeli<br />

gaJonvis identificireba. gadaudebeli daxmarebis<br />

departamentSi Tavis tkivili xSirad ZiriTadi<br />

Civilia, Tavis tkivilis mqone yvela pacientTa mxolod<br />

1%-s aReniSneba sah. 194 Sesabamisad, diagnostikuri „mzaobis~<br />

maRali xarisxi aucilebelia, radgan gamafrTxilebeli<br />

hemoragiis/gaJonvis amocnobam anevrizmis gaskdomamde,<br />

SeiZleba adamianis sicocxle gadaarCinos. 196 sah mqone pacientTa<br />

20% aReniSneba gulyrebi, umeteswilad pirveli<br />

24 saaTis ganmavlobaSi (200) da ufro xSirad im SemTxveveb-<br />

Si, rodesac sah-s Tan axlavs intracerebruli hemoragia,<br />

- 28 -


arteriuli hipertenzia, da sah-is mizezi tvinis Sua da<br />

wina SemaerTebeli arteriis anevrizmis gaskdomaa. 201<br />

sah-is diagnostirebis qvakuTxedia arakontrastuli<br />

kompiuteruli tomografia. 202 hemoragiis dadgenis alba-<br />

Toba klinikuri mdgomareobis da hemoragiis momentidan<br />

gasuli drois proporciulia. subaraqnoiduli hemoragiidan<br />

pirvel 12 saaTSi, CT mgrZnobeloba sah-is dasadgenad<br />

98% -100% -ia, 24saaTis Semdeg igi 93%-mde mcirdeba, 203_207<br />

xolo sah-dan 6 dRis Semdeg 57%- 85%-mde. 195,208 radganac<br />

CT mgrZnobeloba ar aris 100%-iani, Tu sawyisi CT negatiuria,<br />

unda Catardes sadiagnostiko lumbaluri puncqia.<br />

zusti diagnostikisaTvis saWiroa lumbaluri punqiis swori<br />

teqnika, siTxis saTanado damuSaveba da swori interpretacia.<br />

sakvanZo momentebia: lumbalur punqciasa da sah-is<br />

ganviTarebas Soris gasuli dro, leikocitebisa da eriTrocitebis<br />

raodenoba, qsantoqromiis arseboba, bilirubinis<br />

aRmoCena. 194,195,209,210 arsebobs saeWvo sah dros lumbaluri<br />

punqciiT miRebuli cerebrospinaluri siTxis gamokvlevis<br />

da Sefasebis gaidlainebi. 211<br />

kompiuteruli tomografiisa da cerebrospinaluri<br />

siTxis gamokvlevis normaluri Sedegebi umetes SemTxvevebSi<br />

gamoricxaven gamafrTxilebeli gaJonvis arsebobas<br />

da warmoadgenen ufro keTilsaimedo prognozis prediqtorebs<br />

Zlieri da/an uecari Tavis tkivilis dros. 212,213<br />

rekomendebulia, rom pacients kompiuteruli tomografiis<br />

da liqvoris analizis normaluri monacemebiT unda Cautardes<br />

simptomuri Tavis tkivilis mkurnaloba da saTanado<br />

konsultacia. 195<br />

- 29 -


magnitur rezonansuli tomografiis mniSvneloba sah<br />

diagnostikaSi gaizarda. protonuli simkvrivis magnitur<br />

rezonansulma an siTxiT-gazavebuli inversiiT gaumjobesebulma<br />

gamosaxvebma gaaumjobeses mwvave sah-is diagnostika.<br />

4,214_218 Tumca, gadaudebeli daxmarebis ganyofilebaSi MRI<br />

gamoyenebis SezRudvebi rutinuli movlenaa: organizaciuli<br />

problemebis (mwvave pacientisaTvis gadaRebis sirTuleebi),<br />

artefaqtebis, monitoringis SesaZleblobis SezRudvis,<br />

pacientis Tanxmobis, gamokvlevis xangrZlivobis da fasis<br />

gamo. swored am mizezebis gamo SeizRuda magnitur rezonansuli<br />

tomografiis xmareba subaraqnoiduli hemoragiis<br />

dros. miuxedavad amisa magnitur rezonansuli tomografia<br />

saSualebas gvaZlevs tvinis ukeT SeswavlaSi da subaraqnoiduli<br />

hemoragiis sxva mizezebis ZebnaSi. magnitur rezonansuli<br />

tomografia/mr-angiografia aris sah mqone pacientis<br />

gamokvlevis alternatiuli meTodebi, maSin rodesac<br />

kaTeteruli angiografiis Sedegebi negatiuria an kompiuteruli<br />

tomografiisa da liqvoris gamokvlevis Sedegebi uaryofiTia.<br />

mrt-s mniSvneloba sah dros bolo aTwleulSi gaizarda,<br />

magram man ver Caanacvla kaTeteruli angiografia, rogorc<br />

anevrizmis lokalizaciis dadgenisa da identifikaciis<br />

upirvelesi saSualeba. zemoT ganxiluli praqtikuli<br />

SezRudvebi Seexeba mra-s da sxva teqnologiur faqtorebs.<br />

iseTi faqtorebi, rogoricaa anevrizmis zoma, Ziebis Tanmimdevroba,<br />

postprocesoruli gamosaxulebis tipi, romlebic<br />

gamoiyeneba magnitur rezonansuli angiografiis (mra) interpretaciisas,<br />

SesaZloa moqmedebdes kvlevis Sedegebze.<br />

samganzomilebiani sivrciTi mra-s mgrZnobeloba cerebraluri<br />

- 30 -


anevrizmebis dros aris 55%- 93%. 219_222 es variaciebi ganpirobebulia<br />

anevrizmis zomebis variabelobiT. 5 mm_ze<br />

didi anevrizmis SemTxvevaSi mgrZnobeloba 85-100%-ia, ma-<br />

Sin roca 5mm_ze mcire zomis anevrizmis SemTxvevaSi mgrZnobeloba<br />

klebulobs 56%- mde. 219,221,223,224 . mra-s saSualebiT<br />

SezRudulia da gaZnelebulia anevrizmis yelis aferentul<br />

sisxlZarRvTan damokidebulebis Seswavla. mra ar<br />

saWiroebs iodizirebul kontrasts da maionizebel radiacias,<br />

rasac mniSvneloba aqvs orsuli pacientis gamokvlevaSi.<br />

sah ar mqone pacientebSi anevrizmis gamovlenisaTvis,<br />

rogorc zemoT avRniSneT, pirveladad misaRebia mra gamoyeneba.<br />

86,87<br />

kompiuterul tomografiuli angiografia (kta) es aris<br />

swrafi, mosaxerxebeli, nakleb invaziuri alternativa<br />

kaTeteruli angiografiisa da didi anevrizmebis diagnostirebisaTvis<br />

misi mgrZnobeloba kaTeteruli angiografiis<br />

mgrZnobelobas uaxlovdeba. am gamokvlevisas gamoiyeneba<br />

intravenuri iodizirebuli kontrastis swrafi ineqcia, xolo<br />

gamosaxuleba miiReba kontrastis gavlis arteriul faza-<br />

Si. gamosaxuleba romelsac gvaZlevs gamokvlevis es teqnika<br />

moicavs ares kefis didi xvrelidan viliziis wris da<br />

tvinis Sua arteriis bifurkaciis CaTvliT. kta-s warmateba<br />

nawilobriv damokidebulia gamosaxulebis miRebaze interesis<br />

adgilas kontrastis maqsimaluri dozis gavlisas.<br />

gamosaxulebis Semdgomi damuSavebis saSualebiT Sesa-<br />

Zloa samganzomilebiani sarwmuno informaciis miReba Semdgomi<br />

strategiis SemuSavebis mizniT. kta-s interpretacia ar<br />

unda iyos damyarebuli mxolod rekonstruqciul suraTebze.<br />

interpretacia unda eyrdnobodes ZiriTad suraTebs,<br />

- 31 -


xolo samganzomilebiani rekonstruirebuli gamosaxulebebi<br />

unda gamoiyenebodes specifiuri sakiTxebis dasazusteblad.<br />

223 kta-iT anevrizmebis gamovlenis mgrZnobeloba<br />

77%_100%, xolo specifiuroba 79%_100%. 83,226_231 kta –s<br />

mgrZnobeloba da specifiuroba anevrizmebis dadgenaSi damokidebulia<br />

anevrizmis lokalizaciaze da zomaze, radiologis<br />

gamocdilebaze, suraTis miRebaze da prezentaciaze. 5<br />

mm-ze didi anevrizmebis SemTxvevaSi kta mgrZnobelobaa<br />

95%_100%, maSin roca 5mm-ze mcire anevrizmis SemTxvevaSi<br />

es cifri klebulobs. 64%-83%-mde. 83,226,227_231 sisxlZarRv-<br />

Ta daklakniloba amcirebs kta-s specifiurobas da ganapirobebs<br />

araswor interpretacias: intrakranialuri<br />

anevrizmebis hiperdiagnostirebas. es yvelaze xSirad xdeba<br />

tvinis Sua arteriis bifurkaciis regionSi, wina SemaerTebel<br />

arteriasTan, da naTxemis ukana qvemo arteriebis<br />

midamoSi. radiologis gamocdileba mniSvnelovani faqtoria<br />

kta saSualebiT anevrizmebis zust gamovlinebaSi. mgrZnobeloba<br />

da specifiuroba anevrizmis dadgenisa miT metia<br />

rac metia mkvlevaris gamocdileba. 83,226 kta saSualebiT<br />

aRmoCenili anevrizmebis SemTxvevaSi, romlebsac CautardaT<br />

operacia, 100%-iani korelacia iyo nanaxi kta da kaTeterul<br />

angiografias Soris. 226,232 erTerT kvlevaSi 232 mixedviT<br />

kta da kaTeteruli angiografia tolfasia SemTxveva-<br />

Ta 80%-83%-Si. SemTxvevaTa 74%-Si kta-is Semdeg Catarebulma<br />

kaTeterulma angiografiam ver mogvca raime damatebiTi<br />

informacia. 228 am monacemebidan gamomdinare, im SemTxvevebSi,<br />

rodesac qirurgiuli Carevis dagvianeba kaTeteruli<br />

angiografiis Caterebis mizniT gaumarTlebelia (sariskoa)<br />

233 , bevri neiroqirurgi operacias akeTebs kompiute-<br />

- 32 -


uli tomografiis monacemebze dayrdnobiT.<br />

kta SeiZleba Seavsos kaTeteruli angiografiiT miRebuli<br />

informacia. kta ukeTesad gamoavlens anevrizmis kedlis<br />

kalcifikacias, anevrizmis intraluminalur Trombozs,<br />

intraparenqimuli hemoragiis mimarT anevrizmebis orientacias,<br />

da anevrizmis damokidebulebas ZvlebTan. kta efeqturad<br />

gamoavlens mZime vazospazms, magram nakleb informatiulia<br />

saSualo da mcire xarisxis vazospazmis SemTxvevaSi<br />

234 . kta-s upiratesoba gaaCnia gamosaxulebis swrafi<br />

miRebis da misi farTod gavrcelebis TvalsazrisiT, rac<br />

mas mosaxerxebels xdis kritikul mdgomareobaSi myofi<br />

pacientebis SemTxvevaSi. kta-s uaryofiT mxared iTvleba:<br />

iodizirebuli kontrastis saWiroeba, Zvlebis mier warmoqmnili<br />

artefaqtebi, romelmac SeiZleba Seamciros gamosaxulebis<br />

xarisxi da aseve mcire distaluri sisxlZarRvebis<br />

gamokvlevis SeuZlebloba. artefaqti aseve SeiZleba<br />

mogvces metalma, rac zRudavs kta gamoyenebas pacientebSi<br />

romlebsac adre Catarebuli aqvT operacia anevrizmis<br />

klifsiT an spiraliT gamoTiSvis gamo. kta gamoyeneba gr-<br />

Zeldeba da momavalSi igi sul ufro metad daemateba da<br />

zogjer Caanacvlebs konvenciur angiografias sah-s dros. 233,235<br />

amJamad sah dros cerebraluri anevrizmis diagnostirebis<br />

kvlevis standarts seleqtiuri kaTeteruli cerebruli<br />

angiografia warmoadgens. SemTxvevaTa daaxloebiT 20%-25%-<br />

Si cerebruli angiografiebis Catarebisas ar moxerxda sisxldenis<br />

wyaros gamovlena. 236 daaxloebiT erTi kviris Semdeg<br />

gakeTebul ganmeorebiT angiografiaze amoucnobi anevrizma SemTxvevaTa<br />

damatebiT 1%-2%-Si gamoCnda. 237<br />

- 33 -


Rirs Tua ara damatebiTi mcire informaciis miReba<br />

ganmeorebiT angiografiis Rirebulebis da riskis fasad<br />

amJamad diskusiis sagans warmoadgens. 238<br />

subaraqnoiduli hemoragiis gamovlineba<br />

da diagnostika:<br />

Sejameba da rekomendaciebi<br />

1. subaraqnoiduli hemoragia aris gadaudebeli<br />

samedicino mdgomareoba, romelic xSirad arasworad<br />

diagnostirdeba. sah mimarT maRali diagnostikuri<br />

`mzaoba~ unda iyos mwvaved ganviTarebili Zlieri Tavis<br />

tkivilis mqone pacientebis SemTxvevaSi (klasi I,<br />

mtkicebulebis done B).<br />

2. subaraqnoiduli hemoragiis dros unda Catardes Tavis<br />

tvinis kompiuteruli tomografia. (klasi I, mtkicebulebis<br />

done B). negatiuri CT monacemebis SemTxvevaSi naCvenebia<br />

lumbaluri punqcia da liqvoris laboratoriuli kvleva<br />

(klasi I, mtkicebulebis done B).<br />

3. subaraqnoiduli hemoragiis mqone pacientebs unda<br />

Cautardes seleqtiuri angiografia, anevrizmis arsebobis<br />

dadasturebis da misi anatomiuri Taviseburebebis<br />

dadgenis mizniT (klasi I, mtkicebulebis done B).<br />

4. magnitur-rezonasuli da kompiuterul-tomografiuli<br />

angiografia naCvenebia Tu ver xerxdeba seleqtiuri<br />

angiografiis drouli Catareba (klasi IIb, mtkicebulebis<br />

done B).<br />

- 34 -


VII. gadaudebeli samedicino Sefaseba<br />

da preoperaciuli movla<br />

umwvaves periodSi subaraqnoiduli hemoragiis mqone<br />

pacientebis movlis Sesaxeb arsebuli informacia mwiria.<br />

sah Semdeg pacientTa sul mcire ori mesamedi pirvel<br />

kontaqts amyarebs gadaudebeli daxmarebis personalTan.<br />

swrafi Sefasebisa da transportirebis modeli, romelic<br />

farTodaa danergili Trombolizuri Terapiis optimizaciisaTvis<br />

mwvave iSemiuri insultis dros, saWiroa gavrceldes<br />

hemoragiul insultzec. Tumca, sah mqone pacient-<br />

Tagan, romlebic Tavsdebian gadaudebeli daxmarebis departamentSi,<br />

yvelas ar aReniSneba fokaluri nevrologiuri<br />

deficiti, isini visac aqvs erTi an meti niSani da simptomi:<br />

Tavis tkivilis, cnobierebis donis Secvlis, Rebinebis saxiT,<br />

unda ganixilebodnen samedicino personalis mier rogorc<br />

potenciurad sah mqoneni. gadaudebeli samedicino daxmarebis<br />

TanamSromlebi unda iRebdnen mudmiv ganaTlebas,<br />

imasTan dakavSirebiT, Tu ramdenad mniSvnelovania swrafi<br />

nevrologiuri Sefaseba, rodesac pacients aReniSneba Secvlili<br />

cnobiereba. Ppacientis swrafi transportireba da<br />

Setyobinebis gadacema gadaudebeli daxmarebis departamentisaTvis<br />

aucilebelia. Adayovneba Tavidan unda iyos acilebuli.<br />

sah dros pirvel rigSi unda moxdes sasunTqi gzebis<br />

Tavisuflebis, sunTqvisa da cirkulaciis adeqvaturi uzrunvelyofa.<br />

miuxedavad imisa, rom pacientebis umravlesobas<br />

sasunTqi gzebi komprometirebuli ara aqvs, maTSi maRalia<br />

nevrologiuri gauaresebis potenciuri SesaZlebloba, amitom<br />

sasunTqi gzebis mdgomareobaze dakvirveba mniSvnelo-<br />

- 35 -


vania. Tu pacienti saWiroebs endotraqealur intubacias<br />

cnobierebis daTrgunvis, sasunTqi gzebis proteqciis Seu-<br />

Zleblobis an respiratoruli problemebis gamo, procedura<br />

unda Catardes dadgenili protokolis Tanaxmad.<br />

rekomendebulia saswrafo intubaciisaTvis Tanmimdevruli<br />

protokolebi. gansakuTrebuli yuradReba unda mieqces<br />

preoqsigenacias, refleqsuri dizriTmiis daTrgunvas farmakologiuri<br />

saSualebebT da sisxlis wnevis arasaWiro<br />

meryeobis Tavidan acilebas. endotraqealuri intubaciis<br />

Semdeg unda Cayendes nazogastraluri an orogastraluri<br />

zondi aspiraciis riskis Sesamcireblad. adeqvaturi oqsigenacia<br />

unda iyos SenarCunebuli hiperventilaciis gareSe<br />

da periodulad oqsimetriiT unda Catardes arteriul<br />

sisxlSi airebis analizi. unda Sedges srulyofili samedicino<br />

istoria da moxdes pacientis fizikuri gasinjva.<br />

ganskuTrebuli yuradReba unda mieqces sah riskis faqtorebs,<br />

xolo axalgazrda pacientebs an maT visac aqvs<br />

narkologiuri anamnezi unda CautardeT skriningi toqsinebze.<br />

Ddafiqsirebuli unda iyos iseTi faqtorebi, romlebic gavlenas<br />

axdenen prognozze: asaki, anamnezSi arsebuli hipertenzia,<br />

sah Semdeg hospitalizaciamde gasuli dro da<br />

sisxlis wneva stacionarSi Sesvlisas.<br />

subaraqnoiduli hemoragiis mqone pacientis klinikuri<br />

mdgomareobis Sefasebis sistemis mravali varianti iyo<br />

mowodebuli. maT Sorisaa hant hesis Skala (Hunt-Hess),<br />

sisxlCaqcevis intensivobis Sefasebis fiSeris Skala (Fisher<br />

grade), glazgos komis Skala (GCS) da neiroqirurgTa msoflio<br />

federaciis (WFNS) Skala. literaturaSi kvlav rCeba<br />

myari deficiti sah-is mqone pacientebis mdgomareobis<br />

- 36 -


SefasebTan mimarTebaSi. Sefasebis SkalaTa umravlesoba<br />

Sedgenilia retrospeqtulad da maTi kvlevaTaSorisi da<br />

kvlevebSida variabeloba iSviaTad Tu aris Seswavlili.<br />

miuxedavad imisa, rom subaraqnoiduli hemoragiis mqone<br />

pacientebis nevrologiuri Sefasebis Skalis SerCeva dRemde<br />

sakamaToa, rekomendebulia, rom gadaudebeli daxmarebis<br />

gamwevma personalma Seafasos sah-is mqone pacienti erTer-<br />

Ti arsebuli Skalis mixedviT da miitanos es informacia<br />

gadaudebali daxmarebis departamentamde (150.239) . Tu pirveladi<br />

daxmarebis gamwev klinikaSi ar aris sah-is mqone<br />

pacientisTvis kvalificiuri marTvis sakmarisi SesaZleblobebi,<br />

pacienti gadayvanili unda iyos Sesabamis referalur<br />

centrSi.<br />

pacientis mdgomareobis gadaudebeli<br />

Sefaseba da misi preoperaciuli movla:<br />

Sejameba da rekomendaciebi<br />

1. nevrologiuri darRvevebis Sefaseba sah-is simZimis<br />

Sefasebis miRebuli sistemiT saWiroa mkurnalobis<br />

adeqvaturi taqtikis SerCevisa da prognozis gansaz-<br />

RvrisaTvis (klasi IIa, mtkicebulebis done B).<br />

2. saWiroa standartuli marTvis protokolis Seqmna,<br />

romelic gamoiyeneba gadaudebeli daxmarebis departamentSi<br />

Tavis tkivilis an potenciurad sah-is mqone<br />

pacientebSi. (klasi IIa, mtkicebulebis done C).<br />

- 37 -


VIII. ganmeorebiTi subaraqnoiduli<br />

sisxlCaqcevis Tavidan acilebis<br />

samkurnalo RonisZiebebi<br />

subaraqnoiduli sisxlCaqvevis SemTxvevaSi rekomendebulia<br />

pacientis woliTi reJimi. mxolod woliTi reJimi<br />

ar amcirebs ganmeorebiTi sisxlCaqcevis risks da igi warmoadgens<br />

erTerT faqtors sxva ufro mniSvnelovan samkurnalo<br />

RonisZiebebTan erTad. 138,144,240_244<br />

amJamad ar moipoveba kargad Catarebuli kontrolirebadi<br />

kvlevebi, romlebic pasuxs gascemdnen, Tu ra mniSvneloba<br />

aqvs arteriuli wnevis kontrols mwvave period-<br />

Si ganmeorebiTi sisxlCaqcevis ganviTarebaSi.<br />

retrospeqtuli kvlevebisas aRmoCnda, rom im pacientebSi,<br />

romlebic iRebdnen antihipertenziul saSualebebs,<br />

miuxedavad imisa, rom maT mainc aReniSnebodaT maRali arteriuli<br />

wneva, rehemoragia viTardeboda ufro iSviaTad. 143<br />

naCvenebi iyo, rom arteriuli wnevis cvalebadoba ufro<br />

zrdis rehemoragiis risks, vidre mxolod maRali arteriuli<br />

wneva. 245 erTma kvlevam aCvena, rom rehemoragias win<br />

uswrebs sisxlis arteriuli wnevis mateba. 143 retrospeqtuli<br />

kvlevisas aRmoCnda, rom 179 gamokvleuli pacientidan,<br />

romlebic klinikaSi moxvdnen subaraqnoiduli hemoragiis<br />

ganviTarebidan 24 saaTis ganmavlobaSi, 17%-s ganuviTarda<br />

rehemoragia, romelic dakavSirebuli iyo sistoluri wnevis<br />

maRal maCvenebelTan >150 mm Hg. 246 es monacemebi winaaRmdegobaSi<br />

modis im faqtTan, rom rehomarigias win uswrebs<br />

arteriuli wnevis mateba. meore kvlevis mixedviT, sisxl-<br />

Caqcevidan pirvel 2 saaTSi rehemoragia ganuviTarda pacientebis<br />

13,6%- s da is ufro xSiri iyo im pacientebSi,<br />

- 38 -


omelTa sistoluri wneva iyo >160 mm Hg. 141 meore didi<br />

retrospeqtuli kvlevis mixedviT, klinikaSi moTavsebisas<br />

rehemoragia ganuviTardaT pacientebis 6.9%-s, romelTac<br />

ar aReniSnebodaT maRali arteriuli wneva. 247 am kvlevebis<br />

interpretireba rTulia gansxvavebuli observaciis drois<br />

da sxvadasxva antihipertenziuli saSualebebis gamoyenebis<br />

gamo 248 , miuxedavad imisa, rom yvela pacients qirurgiuli<br />

Careva anevrizmis gamoTiSvis mizniT Cautarda klinika-<br />

Si moTavsebidan pirvel 24 saaTSi. maRali arteriuli<br />

wnevis SemTxvevaSi mizanSewonilia xanmokle moqmedebis<br />

antihipertenziuli saSualebebis intravenuri infuzia.<br />

antihipertenziuli saSualebebidan mowodebulia nikardipini,<br />

labetaloli da esmololi. natriumis nitroprusidis<br />

gamoyeneba sasurveli ar aris, radgan xangrZlivi gamoyenebisas<br />

iwvevs qalasSiga wnevis matebas da amasTan, toqsiuria.<br />

1967 wlidan daiwyo antifibrinolizuri Terapiis,<br />

rogorc rehemoragiis prevenciuli saSualebis, rolis Seswavla.<br />

30 gamoqveynebul kvlevebs Soris mxolod naxevari<br />

iyo randomizirebuli kvleva Catarebuli konkurentuli<br />

kontroliT. 11 kvlevaSi Catarda misaRebi xarisxis randomizireba.<br />

adamsma da Tanavtorebma 242 mimoixiles 3 kvleva<br />

(2 randomizirebuli da 1 me-4 fazis prospeqtuli<br />

kvleva), romlebSic naCvenebia, rom antifibrinolizuri sa-<br />

Sualebebi amcireben rehemoragiis risks randomizirebul<br />

pacientebSi. Tumca, 14 dRis Semdeg im pacientTa 1/3- Si<br />

aRiniSna mdgomareobis gauareseba.<br />

multicentrulma, randomizirebulma, ormagma brma,<br />

placebo kontrolirebadma kvlevam aCvena, rom traneqsamis<br />

- 39 -


mJavis gamoyenebam Seamcira rehemoragiis ricxvi >60%-iT,<br />

magram tvinis iSemiuri dazianebebis ufro xSirad ganvi-<br />

Tarebis gamo, saerTo gamosavlis gaumjobesebaze aman zegavlena<br />

ver moaxdina. 144 daaxloebiT igive suraTi mogvca<br />

kaselis da Tanaavtorebis 340 ararandomizirebulma da kontrolirebadma<br />

kvlevam: 40%-iT Hiklo rehemoragiam im pacientebSi,<br />

romlebic iRebdnen antifibrinolizur saSualebebs,<br />

magram 43%-iT moimata kerovanma iSemiurma dazianebebma.<br />

ormagma brma, placebo kontrolirebadma kvlevam traneqsamis<br />

mJavis gamoyenebiT 249 rehemoragiis ganviTarebaSi gansxvaveba<br />

ver aCvena. xolo tvinis iSemiuri dazianeba ufro<br />

xSirad ganuviTarda namkurnaleb pacientebs, Tumca, statistikurad<br />

arasarwmuno. igive Sedegi aCvena retrospeqtulma<br />

kvlevebma 250,251 : miuxedavad antifibrinolizuri Terapiis<br />

xangrZlivobisa da epsilon aminokapronis mJavis (36g/d)<br />

Tu traneqsamis mJavis (6-12g/d). gamoyenebisa.<br />

anevrizmebis adreuli qirurgiuli mkurnaloba cerebruli<br />

vazospazmis sawinaaRmdego samkurnalo saSualebebTan<br />

kombinaciaSi SesaZlebels xdis Semcirdes antifibrinolizuri<br />

TerapiiT gamowveuli tvinis iSemiuri garTulebebi<br />

da winasaoperacio rehemoragiis riski. aseT pirobebSi,<br />

prospeqtul, randomizebul kvlevaSi antifibrinolizuri<br />

preparatis – traneqsamis mJavis gamoyeneba Sedegiani aRmoCnda<br />

(rehemoragiis riskis da cudi gamosavlis Semcirebis<br />

TvalsazrisiT) subaraqnoiduli hemoragiis diagnozis<br />

dasmidan dauyovnebliv daniSvnis SemTxvevaSi. 140<br />

- 40 -


ganmeorebiTi sisxlCaqcevis Tavidan<br />

acilebis samkurnalo RonisZiebebi:<br />

Sejameba da rekomendaciebi<br />

1. saWiroa arteriuli wnevis mudmivi monitoringi da<br />

kontroli iSemiuri insultis an arteriuli<br />

hipertenziiT gamowveuli rehemoragiis Tavidan acilebis<br />

da tvinis perfuziuli wnevis SenarCunebis mizniT. (klasi<br />

I, mtkicebulebis done B).<br />

2. mxolod woliTi reJimi ar aris sakmarisi rehemoragiis<br />

Tavidan asacileblad. amisaTvis saWiroa sxva ufro<br />

farTo da mniSvnelovani samkurnalo RonisZiebebis<br />

Catareba. (klasi IIb, mtkicebulebis done B).<br />

3. Tumca, adre Catarebuli kvlevebis mixedviT,<br />

antifibrolizuri saSualebebis gamoyenebas uaryofiTi<br />

Sedegebi axlda Tan; axali, mtkicebaze dafuZnebuli<br />

kvlevebis Tanaxmad, antifibrolizuri Terapia SesaZlebelia<br />

aRmoCndes mizanSewonili, Tuki is gamoiyeneba<br />

mcire kursiT anevrizmis daCqarebuli wesiT gamoTiSvis<br />

win, operaciis Semdgeg Sewydeba da amavdroulad Catardeba<br />

hipovolemiis da arteriuli spazmis sawinaaRmdego<br />

samkurnalo RonisZiebebi. Tumca, saWiroa am mosazrebis<br />

damatebiT dadastureba Semdgomi kvlevebiT.<br />

garda amisa, antifibrinolizuri mkurnaloba rehomaragiis<br />

Tavidan acilebis mizniT SeiZleba gamoyenebuli iyos<br />

garkveul klinikur SemTxvevebSi, mag. im sah-is mqone im<br />

pacientebSi, romelTac arteriuli spazmis ganviTarebis<br />

dabali riski aqvT da amasTan qirurgiuli Careva<br />

anevrizmis gamoTiSvis mizniT mogvianebiT aris mizan-<br />

Sewonili (klasi IIb, mtkicebulebis done B).<br />

- 41 -


IX. gamskdari anevrizmebis<br />

endovaskuluri da qirurgiuli<br />

mkurnaloba<br />

1991 wels guglielma da Tanaavtorebma 252 aRweres<br />

anevrizmis endovaskuluri gamoTiSvis teqnika, romelic<br />

xorcieldeboda elqtroliziT mowyvetadi platinis spiralebis<br />

(Guglielmi detachable coils-GDS) meSveobiT. guglielmis<br />

mowyvetadi spirali mikrokaTeteris meSveobiT uSualod<br />

Tavsdeboda anevrizmis parkSi da misi mowyveta warmoebda<br />

uJangavi foladis mikro mimmarTveli mavTuliT<br />

elqtruli impulsis meSveobiT. anverizmis daxurva - amovseba<br />

xdeboda ramodenime spiralis meSveobiT. spiralebi<br />

iwvevdnen anevrizmis SigTavsis Trombozs da anevrizma<br />

iTiSeboda sisxlis mimoqcevidan. Semdgom wlebSi am me-<br />

Todma klinikuri gamocdilebis dagrovebis, spiralebis<br />

dizainis da damxmare saSualebebis teqnologiuri daxvewis<br />

Sedegad farTo gavrceleba hpova. im klinikebSi, romlebSic<br />

dainerga endovaskuluri meTodiT mkurnaloba, gaumjobesda<br />

daavadebis gamosavali. 102,117,118,25 miuxedavad amisa, im<br />

klinikebSi, sadac endovaskuluri meTodi xelmisawvdomia,<br />

is gansxvavebuli sixSiriT gamoiyeneba. zogierT klinikaSi<br />

anevrizmis klipireba warmoebs mxolod im SemTxvevebSi,<br />

rodesac ver xerxdeba anevrizmis endovaskuluri gamoTiSva.<br />

zogierT klinikebSi endovaskuluri mkurnaloba warmoebs<br />

pacientebis mxolod 1%-Si an gansakuTrebul SemTxvevebSi<br />

angiografiuli monacemebis gaTvaliswinebiT. 118,254,255<br />

endovaskuluri embolizaciis proceduruli riskis<br />

mimoxilva eyrdnoboda 1990 wlis ianvridan 1997 wlis<br />

martamde gamoqveynebuli publikaciebis metaanalizs da<br />

- 42 -


moicavda 1256 pacients. 256 aRniSnuli mimoxilvis mixedviT,<br />

anevrizmis perforacia (gaxeTqva) ganuviTarda pacientebis<br />

2,4%-s, xolo SemTxvevaTa 8,5%-Si aRiniSna iSemiuri<br />

garTulebebi. SemTxvevaTa 3,7%-Si procedurul garTulebebs<br />

hqondaT mudmivi xasiaTi. daavadebis gamosavali pirvel<br />

rigSi dakavSirebuli iyo sisxlCaqcevis intensivobasTan,<br />

ris gamoc endovaskuluri proceduruli riskis zegavlenis<br />

dadgena saerTo gamosavalze gaZnelebuli iyo.<br />

endovaskuluri da klipirebis proceduruli riskebis<br />

zegavlena klinikur gamosavalze ufro naTlad ganxiluli<br />

iyo gaumskdari anevrizmebis mqone pacientebis mkurnalobisas.<br />

bolo dros gamoqveynebul publikaciaSi257 , romel-<br />

Sic ganxiluli iyo gaumskdari intrakranialuri anevrizmebis<br />

saerTaSoriso kvlevis Sedegebi, endovaskuluri meTodis<br />

procedurulma sikvdilianobam (30 dRis ganmavlobaSi)<br />

Seadgina 2%, xolo unarSezRudulobis maCvenebelma 7,4%.<br />

185, 258<br />

aseve bolo dros gamoqveynebul publikaciaSi (ISAT)<br />

proceduruli garTulebebi ar iyo naCvenebi. Tumca 2 Tvis<br />

Semdeg endovaskuluri meTodiT namkurnaleb pacientebSi<br />

sikvdilianobam da unarSezRudulobis maCvenebelma Seadgina<br />

25,4%. ra Tqma unda es maCvenebeli moicavs rogorc<br />

mkurnalobis aseve Tavad daavadebis gamosavals.<br />

intrakranialuri anevrizmebis mkurnalobis proceduruli<br />

efeqturoba ganisazRvreba 2 faqtoriT: rehemoragiis<br />

da angiografiulad recidivis raodenobiT. ramodenime publikaciaSi<br />

ganxilulia ganmeorebiTi subaraqnoiduli sisxlCaqcevis<br />

sixSire endovaskuluri mkurnalobis Semdeg. 7<br />

kvlevaSi, romelSic ganxilulia yvela lokalizaciis<br />

anevrizmebis endovaskuluri mkurnalobis Sedegebi, adeq-<br />

- 43 -


vaturad aris asaxuli anevrizmis ganmeorebiTi gaskdomis<br />

albaToba. 259-265 Tu SevajamebT yvela am SemTxvevas, anevrizmis<br />

gaskdomis riski misi spiralebiT gamoTiSvis Semdeg,<br />

yovelwliurad daaxloebiT 0,9% iqneba. bolo kvlevis<br />

mixedviT, romelSic ganxilulia gamskdari anevrizmebis<br />

spiralebiT gamoTiSvis Sedegebi 431 pacientze, anevrizmis<br />

adreuli ganmeorebiTi gaskdomis maCvenebeli iyo 1,4%,<br />

romelic yvela SemTxvevaSi leTaluri SedegiT damTavrda.<br />

265 igive kvlevaSi aRwerilia 2 SemTxveva anevrizmis<br />

ganmeorebiTi gaskdomisa angiografiulad misi sruli gamo-<br />

TiSvis pirobebSi. ISAT kvlevaSi, romelic warmoadgens<br />

erTaderT randomizirebul kvlevas, sadac Sedarebulia<br />

anevrizmis endovaskulurad da qirurgiulad gamoTiSvis<br />

Sedegebi, pirveli wlis ganmavlobaSi endovaskulurad namkurnaleb<br />

pacientebSi rehemoragiis maCvenebelma Seadgina daax-<br />

185, 258<br />

loebiT 2,9%.<br />

ufro mogvianebiT gamoqveynda `Boston Scientific” – is<br />

mier dafinansebuli samecniero kvleva, romlis mizansac<br />

warmoadgenda endovaskulurad gamoTiSuli anevrizmebis<br />

Soreuli ganmeorebiTi gaskdomis maCveneblis gansazRvra.<br />

ganxiluli iyo amerikis SeerTebul Statebis 9 yvelaze<br />

didi gamocdilebis mqone klinikebis, 1996-1998 wlebSi<br />

Catarebuli endovaskuluri operaciebis Sedegebi. kvleva<br />

efuZneboda telefoniT gamokiTxvas da moqaleqaTa ganacxadebs.<br />

miuxedavad imisa rom daudgenelia pacientTa ra<br />

procentis gamokiTxva moxerxda, yvela rehemoragia ganvi-<br />

Tarda operaciidan pirveli 12 Tvis ganmavlobaSi da rehemoragiis<br />

maCvenebeli ufro maRali iyo vidre klipirebis<br />

SemTxvevebSi. 266<br />

- 44 -


oTxi damatebiTi kvleva iZleva detalur informacias<br />

ukana cirkulaciis anevrizmebis endovaskuluri gamoTiSvis<br />

Semdeg ganviTarebuli hemoragiebis Sesaxeb. amaTgan erT<br />

kvlevaSi, romelSic ganxilulia bazilaruli arteriis<br />

distaluri nawilis 34 anevrizmis endovaskuluri meTodiT<br />

mkurnalobis Sedegebi, rehemoragia aRiniSna mxolod<br />

erT arasrulad gamoTiSuli anevrizmis SemTxvevaSi. amis<br />

gaTvaliswinebiT yovelwliurad anevrizmidan rehemoragiis<br />

riskma Seadgina 1,3%. 267 meore kvlevaSi romelic moicavda<br />

61 pacients, 1,1 wlis ganmavlobaSi anevrizmidan rehemoragia<br />

ganviTarda 2,9% -Si. 268 ukana cirkulaciis gamskdari<br />

anevrizmebis 104 SemTxvevaSi, rehemoragia gamovlinda pacientTa<br />

0,9%-Si. 269 SedarebiT patara kvlevaSi, romelic<br />

moicavda 23 pacients, 24 pacienti-welis ganmavlobaSi rehemoragia<br />

ar gamovlenila. yvela am kvlevebis Sejamebis<br />

safuZvelze, ukana cirkulaciis anevrizmebis endovaskuluri<br />

meTodiT gamoTiSvis Semdeg, anevrizmidan rehemoragiis maCvenebeli<br />

aris daaxloebiT 1,4%.<br />

zogierT publikaciaSi, sadac ganxilulia anevrizmebis<br />

endovaskuluri meTodiT mkurnalobis Semdeg ganviTarebuli<br />

rehemoragiis maCvenebeli, ar aris mocemuli ra periodis<br />

ganmavlobaSi xdeboda pacientebze dakvirveba, an zustad<br />

ar aris mocemuli pirveladi mkurnalobis dros ra<br />

raodenoba iyo maT Soris gaumskdari. 271-278 Sesabamisad am<br />

kvlevebis safuZvelze, endovaskuluri meTodiT namkurnaleb<br />

pacientebSi, rehemoragiis riskis gansazRvra ar aris<br />

SesaZlebeli. informaciis dagrovebasTan erTad SesaZlebeli<br />

gaxda im risk-faqtorebis gamoyofa, romlebic zrdian<br />

rehemoragiis maCvenebels endovaskulurad namkurnaleb pa-<br />

- 45 -


cientebSi. mniSvnelovan risk faqtorebs miekuTvneba: anevrizmis<br />

zoma, forma da subaaraqnoiduli sisxlCaqcevis arseboba.<br />

erT kohortul kvlevaSi, romelic Seexeboda 2 sm ze<br />

meti diametris mqone gamskdar anevrizmebs, endovaskuluri<br />

meTodiT maTi gamoTiSvis Semdeg wliurma rehemoragiis<br />

riskma Seadgina 2,7%. 270 sxva kvlevaSi wliurma rehemoragiis<br />

riskma, spiralebiT gamoTiSul gamskdar da gaumskdar<br />

anevrizmebSi Seadgina 1.8%. anevrizmis zoma warmoadgenda<br />

yvelaze mniSvnelovan risk faqtors endovaskulurad namkurnaleb<br />

pacientebSi. 3,5 wlis ganmavlobaSi dakvirvebisas<br />

rehemoragis maCvenebelma giganturi anevrizmebSi Seadgina<br />

33%, did anevrizmebSi – 4%, xolo mcire zomis anevrizmeb-<br />

Si _ 0%. sxva kvlevaSi, sadac mniSnelovan risk-faqtors<br />

anevrizmis okluziis xarisxi warmoadgenda 279 wliuri rehemoragiis<br />

riskma 1,4% Seadgina.<br />

calkeul seriebSi aRwerilia anevrizmebis recidivebi<br />

da ganmeorebiTi gaskdomis SemTxvevebi, miuxedavad maTi sruli<br />

gamoTiSvisa endovaskuluri Tu qirurgiuli meTodiT. 93,271,280<br />

Tumca umetes wilad anevrizmidan ganmeorebiTi hemoragia<br />

dafiqsirda im SemTxvevebSi, rodesac operaciis Semdeg angiografiulad<br />

verificirebuli iyo anevrizmis arasruli<br />

gamoTiSva. anevrizma zomaSi matulobs, rodesac ar xdeba<br />

misi sruli gamoTiSva. erTerT kvlevaSi, romelSic ganxiluli<br />

iyo endovaskulurad arasrulad gamoTiSuli 178<br />

anevrizma, anevrizmis zomaSi mateba dafiqsirda 49%-Si. 281<br />

intrakraniul anevrizmaTa umetes SemTxvevaSi pirveli endovaskuluri<br />

Carevisas ver xerxdeba maTi sruli gamoTiSva.<br />

256 meta-analizma aCvena, rom endovaskuluri meTodiT<br />

anevrizmebis sruli gamoTiSva miRweulia 54% SemTxveveb-<br />

- 46 -


Si, xolo 88% -Si moxerxda anevrizmis 90%-ze meti nawilis<br />

daxurva. 256<br />

publikaciaSi, romelic moicavda CrdiloeT amerikis<br />

yvelaze didi raodenobis pacientTa serias (818 pacienti)<br />

romlebsac CautardaT 916 anevrizmis spiraliT gamoTiSva<br />

11 wlis ganmavlobaSi, naCvenebia rom mxolod anevrizmebis<br />

55% gamoiTiSa srulad. 282 kvlevis analizma aCvena, rom<br />

anevrizmis arasrulad gamoTiSvis da Sesabamisad misi recidivis<br />

ZiriTadi mizezi iyo anevrizmis zoma da forma. Tu<br />

kvlevidan amoviRebT pirveli 5 wlis ganmavlobaSi namkurnaleb<br />

pacientebs (pirveladi gamocdilebis dagrovebis periodSi)<br />

da davtovebT bolo 6 wlis ganmavlobaSi 558<br />

pacientze Catarebul 665 anevrizmis endovaskulurad gamo-<br />

TiSvis proceduras, miviRebT Semdeg suraTs: mcire zomis<br />

(4mm-dan 10mm-mde) da viwro yelis (4mm-ze naklebi an toli)<br />

mqone anevrizmebis SemTxvevebSi, maTi sruli gamoTiSva ver<br />

moxerxda 25,5%-Si. anevrizmis recidivi (hemoragiis gareSe)<br />

misi arasrulad gamoTiSvisas aRiniSna 21%-Si, xolo sruli<br />

gamoTiSvisas 1,1%-Si; patara zomis da ganieri yelis<br />

(>4mm) mqone anevrizmebis 59%-Si ver moxerxda maTi sruli<br />

gamoTiSva. anevrizmis recidivma srulad da arasrulad<br />

gamoTiSulebSi Sesabamisad Seadgina 7,5 da 29,4%; didi<br />

zomis anevrizmebSi (11mm-25mm) maTi sruli gamoTiSva ver<br />

moxerxda 56%-Si, xolo recidivma srulad da arasrulad<br />

gamoTiSulebSi Sesabamisad Seadgina 30 da 44%. giganturi<br />

zomis (>25mm) anevrizmebis 63%-Si ver moxerxda maTi sruli<br />

gamoTiSva, recidivi srul da arasrulad gamoTiSul<br />

anevrizmebSi Sesabamisad ganviTarda 42 da 60%-Si 282 .<br />

- 47 -


didi gamocdilebis mqone klinikebSic ki anevrizmebis<br />

endovaskuluri meTodiT mkurnalobisas maRalia arasruli<br />

obliteraciis da recidivebis maCveneblebi, rac dakav-<br />

Sirebulia proceduruli garTulebebis Tavidan acilebasTan.<br />

miuxedavad imisa, rom proceduruli garTulebebis<br />

minimizirebis saSualebebis zegavlena klinikur avadobaze<br />

da mkurnalobis gamosavalze ganxilvis sagans warmoadgens.<br />

mag. arasrulad gamoTiSuli anevrizmebis mqone pacientTa<br />

umravlesobas ar aReniSnebaT rehemoragia. Tumca<br />

aseTi taqtikis efeqturobis Sefaseba aucilebelad moiTxovs<br />

pacientTa xangrZliv dakvirvebas da sakontrolo<br />

klinikur da angiografiul kvlevebs. bolo drois kvlevis<br />

mixedviT, seleqtiuri angiografiis nacvlad warmatebiT<br />

SeiZleba iyos gamoyenebuli magnitur-rezonansuli angiografia-mra<br />

(gadoliniumiT kontrastirebisas). 283 sakontrolo<br />

mra-iT SesaZlebelia anevrizmis recidivis aRmoCena sanam<br />

igi klinikurad gamovlindeba. 281-284 endovaskuluri meTodis<br />

efeqturobis Sesafeseblad, mxedvelobaSi aris misaRebi<br />

is riski, fasi da diskomforti, romelic ukavSirdeba<br />

sakontrolo seleqtiur angiografias. miuxedavad imisa<br />

rom arasrulad gamoTiSuli anevrizmidan dabalia ganmeorebiTi<br />

hemoragiis ganviTarebis riski, Zalzed mniSvnelovania<br />

anevrizma srulad iyos gamoTiSuli endovaskuluri<br />

Tu qirurgiuli gziT.<br />

Tavis tvinis Sua arteriis anevrizmis endovaskuluri<br />

meTodiT gamoTiSva misi morfologiuri Taviseburebebis<br />

gaTvaliswinebiT xSir SemTxvevaSi rTulia 117,255,285,286 , xolo<br />

klipirebis Sedegebi sxva lokalizaciis anevrizmebTan SedarebiT<br />

ufro ukeTesia. 286-289 meores mxriv, ukana cirku-<br />

- 48 -


laciis anevrizmebis qirurgiuli mkurnaloba xSir SemTxveveaSi<br />

rTulia73 , xolo dakvirvebaze da Sedarebaze dafuZnebul<br />

kvlevebSi endovaskuluri meTodiT mkurnaloba ukeTes<br />

Sedegebs iZleva. 120,270 kavernozuli sinusis anevrizmebis<br />

qirurgiuli mkurnaloba Zalzed rTulia, xolo endovaskuluri<br />

meTodiT misi mkurnaloba SedarebiT iolia, 290 amasTan<br />

orive meTodis mizani kompresiuli simptomebis Semcirebaa.<br />

291<br />

anevrizmis zoma pirdapir kavSirSia garTulebebis risk-<br />

Tan da gamoTiSvis xarisxTan. erTerT meta-analizur kvlevaSi73<br />

naTlad aris naCvenebi kavSiri anevrizmis gigantur<br />

zomebsa da sikvdilianobis da unarSezRudulobis ganvi-<br />

Tarebis maCvenebelTan. rogorc zemoT avRniSneT didi zomis<br />

da ganieri yelis mqone anevrizmebSi maRalia arasruli<br />

gamoTiSvis maCvenebeli, ris gamoc SemdgomSi SesaZlebelia<br />

saWiro gaxdes ganmeorebiTi endovaskuluri mkurnaloba. 282,292-<br />

296 Zalian mcire zomis (1/2) warmoadgens damoukidebel faqtors,<br />

romelic gansazRvravs anevrizmis srulad gamoTiSvis<br />

xarisxs da recidivis ganviTarebis sixSires. 296-299 im<br />

SemTxvevebSi roca anevrizmis yelis diametri


meTodiT miiRweva ukeTesi Sedegebi da aseve dabalia<br />

garTulebebis ricxvi. 297<br />

subaaraqnoiduli sisxlCaqceviT ganviTarebuli<br />

garTulebebi da Tanmxlebi klinikuri mdgomareoba aseve<br />

gansazRvraven qirurgiuli mkurnalobis taqtikas. Aase magaliTad<br />

anevrizmis gaskdomiT ganpirobebuli didi parenqimuli<br />

hematomis (gamoxatuli mass-efeqtiT) arsebobis<br />

SemTxvevaSi mizanSewonilia qirurgiuli Carevis warmoeba<br />

hematomis evakuaciis da qalas-Sida wnevis Semcirebis mizniT.<br />

meores mxriv cudi nevrologiuri statusis an Tavis tvinis<br />

gamoxatuli SeSupebis pirobebSi (mass-efeqtis gareSe)<br />

qirurgiuli Careva dakavSirebulia damatebiT riskebTan<br />

(tvinis traqciis gamo), 300 xolo es pirobebi ar axdenen<br />

gavlenas endovaskuluri meTodis efeqturobaze. 301 Ggamoxatuli<br />

SeSupebis an hematomis arsebobis pirobebSi SeiZleba<br />

warmatebuli iyos kombinirebuli Terapia: anevrizmis spiralebiT<br />

gamoTiSva da dekompresia an hematomis evakuacia.<br />

teqnologiurma progresma aseve gazarda da gaafarTova<br />

endovaskuluri meTodis SesaZleblobebi. warmatebiT<br />

dainerga praqtikaSi kompleqsuri formis 3-ganzomilebiani<br />

spiralebi, ze-rbili spiralebi, 302 Txieri polimeruli<br />

teqnika, 303 bioaqtiuri an dafaruli spiralebi. Aaseve daixvewa<br />

balon asistirebiT 304-307 da stent asistirebiT 308-314<br />

anevrizmis spiralebiT gamoTiSvis teqnika mag: farTo yeliani<br />

anevrizmebis dros. Tumca mxedvelobaSi aris misaRebi<br />

is gareomabac, rom damxmare teqnikurma saSualebebma<br />

SeiZleba gazardon proceduruli garTulebebis riski da<br />

uaryofiTi zegavlena moaxdinon gamosavalze.<br />

- 50 -


daavadebis gamosavalze rogorc zemoT iyo aRniSnuli<br />

aseve gavlenas axdens qirurgis unar-Cvevebi da klinikis<br />

gamocdileba. Eendovaskuluri meTodis efeqturoba izrdeba<br />

qirurgis mier gamocdilebis SeZenasTan erTad, 272 didi gamtarianobis<br />

mqone akademiur centrebSi treningis dros<br />

pirveli 5 proceduris Catarebis Semdeg mniSvnelovnad<br />

mcirdeba proceduruli riski. 315 Eendovaskuluri meTodiT<br />

mkurnalobisas pacientis SerCeva aseve mniSvnelovania da<br />

igi bevr faqtorzea damokidebuli. gasaTvaliswinebelia<br />

pacientis klinikuri mdgomareoba, anevrizmis topografiuli<br />

Taviseburebebi, Sesabamisi samedicino teqnikuri aRWurvilobis<br />

arseboba, da rac mTavaria qirurgis unari da<br />

gamocdileba.<br />

endovaskuluri meTodiT anevrizmis mkurnalobisas arc<br />

Tu iSviaTia recidivebi, 256,282 misi sruli gamoTiSvis pirobeb-<br />

Sic ki. 271, 280 Aaseve sakmaod xSiria ganmeorebiTi endovaskuluri<br />

Carevebi anevrizmis zomaSi matebis SeCerebis da<br />

rehemoragiis Tavidan acilebis mizniT. 281,284 Aam garemoebis<br />

gamo endovaskuluri meTodiT mkurnalobis Semdeg mowodebulia<br />

sakontrolo angiografiuli kvlevebi arasrulad<br />

gamoTiSuli anevrizmebis gamosavlenad. Ganevrizmebis gansxvavebuli<br />

raodenoba saWiroebs damatebiT endovaskulur<br />

Carevas, im SemTxvevebSi rodesac SeuZlebelia anevrizmis<br />

sruli gamoTiSva, ismeba sakiTxi qirurgiuli gziT mis<br />

klipirebaze. 316<br />

mcire raodenobis kvleva eTmoba sakiTxs: ra periodis<br />

Semdeg aris mizanSewonili sakontrolo angiografiis Catareba.<br />

sruli gamoTiSvis SemTxvevaSi bevri qirurgi amjobinebs<br />

sakontrolo angiografia Caataros 6 Tvis Semdeg, ris<br />

- 51 -


safuZvelzec wydeba Semdgomi angiografiuli kvlevis Catarebis<br />

mizanSewonileba da vadebi. bolo kvlevis mixedviT,<br />

sadac ganxilulia 501 anevrizmis mqone 466 pacienti, romelTac<br />

CautardaT endovaskuluri operacia akvirdebodnen 1<br />

welze met xans. anevrizmis recidivi gamovlenilia 33,6%<br />

- Si da gamovlenis saSualo periodi iyo 12,3 Tve. 6 Tvis<br />

Tavze sakontrolo angiografiiT recidivebis 50%-ze meti<br />

ar iyo nanaxi Tu sworad Sefasebuli. amitom mogvianebiT<br />

sakontrolo angiografiul kvleva aucilebelia endovaskuluri<br />

meTodiT namkurnaleb pacientebSi. 317 Tu angiografiiT<br />

anevrizma arasrulad aris gamoTiSuli sakontrolo<br />

kvleva unda Catardes ufro xSirad. 282<br />

seleqtiuri angiografia rekomendebulia sakontrolo<br />

kvlevis Catarebisas, misi vizulaizaciuri SesaZleblobis<br />

gamo. seleqtiuri angiografiis mcire proceduruli riskis<br />

(


meTodaT spiralebiT gamoTiSuli anevrizmebis sakontrolo<br />

kvlevisas (283). qalas radiografiiT aseve SesaZlebelia<br />

anevrizmis rekanalizaciis identificireba. kvlevaSi<br />

sadac ganxiluli iyo 60 pacienti, spiralebis kompaqturobis<br />

radiografiuli maCvenebli karg korelaciaSi movida<br />

seleqtiuri angiografiis da mra monacemebTan (319).<br />

kooperaciul kvlevaSi (320) mocemulia 979 pacientis<br />

qirurgiuli klipirebis Sedegebi. 453 pacientidan 9s<br />

(2%) aReniSna rehemoragia; maTgan TiTqmis naxevars (4<br />

pacienti) hqondaT mravlobiTi anevrizmebi. mkurnalobis<br />

randomizirebul kvlevaSi (1) , subaraqnoiduli sisxlCaqcevidan<br />

pirvel 3 TveSi Catarebuli operacia (klipireba an<br />

SefuTva) mniSvnelovnad amcirebs rehemoragiis risks am<br />

periodis ganmavlobaSi woliT reJimTan, hipotenziasTan an<br />

saZile arteriis ligirebasTan SedarebiT. Soreuli rehemoragiis<br />

maCvenebeli mniSvnelovnad mcirdeba intrakraniuli<br />

operaciis an saZile arteriis ligirebis SemTxvevebSi.<br />

didi retrospeqtiuli kvlevis mixedviT 9 karg<br />

mdgomareobaSi myofi pacientebis 11,1%-s operaciamde aReniSna<br />

ganmeorebiTi sisxlCaqceva, xolo 644 naoperaciebi pacientebis<br />

mxolod 8 SemTxvevaSi (1,2%) adgili hqonda operaciis<br />

Semdgom rehemoragias. es Sedegebi Seesabameba ufro<br />

adre gamoqveynebul did seriebs 322,323 da aseve bolo periodSi<br />

Catarebul prospeqtuli kvlevis 247 Sedegebs, romel-<br />

Sic miuxedavad mkurnalobis agresiuli taqtikisa pacientTa<br />

5.5%-s operaciamde aReniSnaT ganmeorebiTi sisxlCaqceva.<br />

kvlevis avtoris mtkicebiT Hunt-Hess –is maRali done da<br />

anevrizmis zomebi warmoadgenen rehemoragiis damoukidebel<br />

risk-faqtorebs.<br />

- 53 -


ilstram da Tanaavtorebma 324 gaanalizes anevrizmis<br />

klipirebis efeqturoba rehemoragiis cudi gamosavlis<br />

SemcirebasTan mimarTebaSi, da maTi gamoTvlebis mixedviT,<br />

rehemoragiis riski 19%-iT ufro mcire aRmoCnda im pacientebSi,<br />

romelTac CautardaT qirurgiuli Careva im pacientebTan<br />

SedarebiT, romelTac konservatiulad umkurnales.<br />

aRniSnul kvlevaSi, qirurgiuli garTulebis mniSvnelovan<br />

ganmsazRverls warmoadgenda > 65 wlis asaki.<br />

foerbergma da Tanaavtorebma 325 reqtospeqtulad Seiswavles<br />

715 pacientis SemTxveva, romelTac CautardaT operacia<br />

1970-1980 wlebSi. sakontrolo angiografiaze 27 pacients<br />

(3.8%) aReniSna anevrizmis arasruli gamoTiSva, da<br />

mxolod erT SemTxvevaSi aRiniSna ganmeorebiTi sisxl-<br />

Caqceva 266 pacienti-wlis ganmavlobaSi (yvla pacientze<br />

dakvirvebis jamuri xangrZlivoba). Tumca, linis da Tanavtorebis<br />

326 mier moxsenebul sxva seriaTa kvlevaSi, arasrulad<br />

daklipirebuli anevrizmis mqone 19 pacienti kvlav<br />

moxvda saavadmyofoSi anevrizmis zomaSi matebis gamo, amasTan<br />

17 maTgans aReniSneboda ganmeorebiTi sisxlCaqceva.<br />

devidma da Tanaavtorebis 193 mier Catarebuli bolo<br />

kvlevis mixedviT, romelSic monawileobda 102 pacienti<br />

160 namkurnalebi anevrizmiT da dakvirvebis saSulo dro<br />

Sedagenda 4.4 weliwads, anevrizmis sruli gamoTiSvis six-<br />

Sire sakontrolo angiografiaze Seadgenda 91,8%-s. srulad<br />

klipirebuli anevrizmebis ESemTxvevaSi, anvrizmis<br />

recidivis sixSire rehemoragiis gareSe Seadgenda 0.5%-s<br />

arasrulad klipirebuli anevrizmebis ESemTxvevaSi, tipiuri<br />

`ZaRlis-yurebis~ suraTiT, hemoragiis wliuri six-<br />

Sirem Seadgina 1.9%. es maCvenebeli msgavsia hemoragiebis<br />

- 54 -


saerTo sixSirisa endovaskuluri gamoTiSvis Semdeg, rac<br />

moxsenebuli iyo zeviT. farTe yelis mqone arasrulad<br />

klipirebuli anevrizmebis SemTxvevaSi recidivis wliuri<br />

sixSire Seadgenda 19%-s da ganmeorebiTi sisxlCaqcevis ki<br />

3.8%-s. yvela arasrulad klipirebuli anevrizmebis SemTxvevaSi<br />

recidivis wliuri sixSire Seadgenda 2,9%-s da<br />

ganmeorebiTi sisxlCaqcevis ki 1,5%-s. yvela klipirebuli<br />

anevrizmebis SemTxvevaSi, miuxedavad anevrizmis rekanalizaciisa,<br />

ganmeorebiTi sisxlCaqcevis yovelwlirma riskma<br />

Seadgina 0,26% 93 . ISAT-is mixedviT, 185,258 rehemoragiis wliurma<br />

riskma anevrizmis qirurgiuli gamoTiSvis (klipirebis)<br />

Semdeg Seadgina 0,9%, xolo endovaskuluri mkurnalobis<br />

Semdeg 2,9%. dResdReobiT xelmisawvdomi monacemebi<br />

miuTiTeben, rom arasruli gamoTiSvis da recidivis<br />

sixSire qirurgiuli gamoTiSvis Sedegad mniSvnelovnad<br />

naklebia endovaskulur mkurnalobasTan SedarebiT. calkeuli<br />

klinikuri SemTxvevebis aRwerisas moxsenebuli iyo rehemoragiis<br />

sixSiris Semcirebis Sesaxeb intrakraniuli<br />

anevrizmis garegani SefuTvis Semdeg. 327-329 ukanasknelma xangrZlivma<br />

dakvirvebiTma kvlevam 330 aCvena, rom rehemoragiis<br />

sixSire pirvel 6 TveSi iyo 11,7% (sarwmunoebis zeda<br />

zRvari 19.8%) da xolo 6 Tvidan 10 Tvemde - 17,8% (sarwmunoebis<br />

zeda zRvari 28.9%). sinjis zomaze dayrdnobiT,<br />

es maCvenebeli mniSvnelovnad ar gansxvavdeboda rehemoragiis<br />

sixSirisgan konservatulad nakurnalebi anevrizmis<br />

SemTxvevaSi. sxva mcire kvlevis mixedviT, romelSic dakvirveba<br />

saSualod 11,2 wlis ganmavlobaSi mimdinareobda, rehemoragiis<br />

saerTo riskma Seadgina 33% 331.<br />

- 55 -


xelmisawvdomi monacemebis mixedviT, safiqrebelia, rom<br />

intrakraniuli anevrizmebis SefuTva ar ganapirobebs rehemoragiis<br />

Tavidan acilebas, es kvlevebi arasakmarisia imis<br />

mtkicebisaTvis, rom konservatul mkurnalobasTan SedarebiT<br />

SefuTva mniSvnelovnad amcirebs rehemoragiis risks.<br />

retrospeqtuli da prospeqtuli kvlevebis mixedviT, rac<br />

ufro gvian iwyeba mkurnaloba miT metia preoperaciuli<br />

rehemoragiis sixSire 332-334 da ukanaskneli monacemebis mixedviT,<br />

ufor metia cudi gamosavlis maCvenebeli. 116<br />

saerTaSoriso kooperaciulma kvlevam, romelic ikvlevda<br />

anevrizmis gamo warmoebuli qirurgiuli Carevis<br />

vadebs, gaanaliza 3521 pacientis SemTxveva. maTgan 83%-s<br />

qirurgiuli Careva Cautarda gamskdari anevrizmis gamo-<br />

TiSvis mizniT. subaraqnoiduli sisxlCaqcevis ganviTarebidan<br />

qirurgiul Carevamde gasuli dro mniSvnelovnad<br />

ganapirobebda rehemoragiebis sixSires: 3 dRemde – 5,7%;<br />

4-6 dRe – 9,4%; 7-10 dRe – 12,7%; 11-14 dRe – 13,9%; da<br />

15-32 dRe – 21,5%. operaciis Semdeg rehemoragiis maCvenebelma<br />

saSualod Seadgina 1,6%, amasTan igi ar iyo kavSirSi<br />

qirurgiuli Carevis vadebTan. qiurgiuli Carevis vadebma<br />

ver moaxdina mniSvnelovani zegavlena daavadebis saerTo<br />

gamosavalze. nimodipinis randomizirebuli kvlevis mixedviT<br />

(336) , pacientebSi, romlebsac qirurgiuli Careva CautardaT<br />

adre da mogvianebiT, nanaxi iyo preoperaciuli hemoragiebis<br />

mniSvnelovani sxvaoba: 3% da 11% Sesabamisad. bolo<br />

wlebSi aRiniSna tendencia adreuli qirurgiuli operaciis<br />

warmoebaze Hunt-Hess I-III pacientebSi. adreuli Careva<br />

aseve uzrunvelyofda arteriuli spazmis sawinaaRmdego<br />

agresiuli Terapiis Catarebas (ix. qveviT). endovaskuluri<br />

- 56 -


Careva Teoriulad SesaZlebelia warmoebuli iyos diagnostikuri<br />

angiografiis dasrulebisTanave, rac riskis gazrdis<br />

gareSe Seamcirebs qirurgiuli Carevis vadas. arsebobs<br />

monacemebi. romlebic adastureben, rom subaraqnoiduli<br />

sisxlCaqcevis Semdeg endovaskuluri meTodiT mkurnalobis<br />

Catareba ufro swrafad aris SesaZlebeli. ase magaliTad:<br />

ISAT kvlevaSi endovaskuluri mkurnalobisTvis saWiro<br />

drois intervalma Seadgina 1,1 dRe, xolo qirurgiuli<br />

CarevisTvis – 1,8 dRe. amave kvlevaSi preoperaciulma rehemoragiis<br />

maCvenebelma endovaskulur da qirurgiul jgufeb-<br />

Si Sesabamisad Seadgina: 2,5 da 5,5% (P


aniuli-intrakraniuli arteriuli anastomozi (340) . aferentuli<br />

arteriis daxurva SesaZlebelia rogorc klipsis<br />

aseve endoovaskuluri teqnikis gamoyenebiT balon testis<br />

Catarebis Semdeg. es procedura tardeba heparinizaciis<br />

fonze, rac TavisaTavad riskis Semcvelia arsebuli sah-is<br />

gaTvaliswinebiT. aRniSnuli procedura tardeba mxolod<br />

im SemTxvevebSi, rodesac SeuZlebelia anevrizmis qirurgiuli<br />

an endovaskuluri meTodiT gamoTiSva da amasTan<br />

anevrizmis mkurnalobis gareSe datoveba maRali riskis<br />

Semcvelia (341,342) .<br />

1970 wlamde gamskdari anevrizmis mkurnalobis mizniT<br />

xSirad warmoebda saZile arteriis ligireba. didma retrospeqtulma<br />

kvlevam (343) gamoavlina am meTodis bevri uaryofiTi<br />

mxare da aseve rehemoragiebis maRali maCvenebeli<br />

7,8%. anevrizmebis mkurnalobis randomizirebuli kvlevis<br />

mixedviT (344) , saZile arteriis ligirebis Sedegebi regulirebad<br />

woliT reJimTan SedarebiT, (1 Tvis ganmavlobaSi<br />

leTalobis da rehemoragiis gaTvaliswinebiT), mniSvnelovnad<br />

ar gansxvavdeboda intent-to treat analizisas. miuxedavad imisa,<br />

rom mxolod pacientTa 67% iyo randomizirebuli,<br />

romelTac CautardaT ligireba da aRniSnuli analizi.<br />

saZile arteriis ligirebis Semdeg, 1 Tvis manZilze mkurnaloba<br />

damTavrebul pacientTa qvejgugSi, aRiniSna mniSvnelovnad<br />

mcire leTalobis da rehemoragiis maCvenebeli,<br />

xolo gadarCenil pacientebSi 6 Tvis gamavlobaSi ar dafiqsirebula<br />

rehemoragiis arcerTi SemTxveva. Soreuli Sedegebi<br />

aseve aCveneben saZile arteriis ligirebis efeqturobas,<br />

3 wlis ganmavlobaSi rehemoragiis da 5 wlis man-<br />

Zilze leTalobis maCveneblebis Semcirebis mxriv. bolo<br />

- 58 -


kvlevis mixedviT (345) , calkeul arakontrolirebad seriebSi<br />

mocemuli Soreuli Sedegebis Sejamebisas, saZile arteriis<br />

ligirebis Semdeg rehemoragiis riski mosalodnelze naklebi<br />

aRmoCnda vidre aranamkurnalebi anevrizmis mqone pacientebSi.<br />

dasasruls SeiZleba iTqvas, rom saZile arteriis<br />

ligirebis Semdeg rehemoragiis maCvenebeli dabalia vidre<br />

konservatul Terapiisas; miuxedavad amisa saZile arteriis<br />

uaryofiTi Sedegebi (rehemoragia da garTulebebi)<br />

aRemateba anevrizmis qirurgiuli mkurnalobis uaryofiT<br />

Sedegebs.<br />

gamskdari anevrizmebis dros qirurgiuli Tu endovaskuluri<br />

mkurnalobis gamosavals ZiriTadad gansazRvravs<br />

pacientis preoperaciuli nevrologiuri statusi, romelic<br />

TavisTavad kavSirSia sisxlCaqcevis intensivobasTan (8,112) .<br />

qirurgiuli CareviT gamowveuli garTulebebis klinikuri<br />

Sefaseba SesaZlebelia gaumskdari anevrizmebis dros Catarebuli<br />

operaciebisas. am pacientebSi hospitaluri leTalobis<br />

maCvenebeli didi multicentruli kvlevebis mixedviT<br />

meryeobs 1,8%-dan 3,0%-mde: ase magaliTad intrakraniuli<br />

gaumskdari anevrizmebis saerTaSoriso kvlevaSi (ISUA II) (257)<br />

garTulebebis riskma Seadgina 0,2%-1,8%; Raaymakers da<br />

sxv. (73) metaanalizur kvlevaSi - 2,6%; niu-iorkis Statis<br />

hospitlebidan 2200 gawerili pacientebis kvlevaSi -<br />

2,5% (118) ; da kaliforniis Statis klinikebidan gawerili<br />

pacientebis kvlevaSi - 3,0% (253) . cudma gamosavalma Sesabamisad<br />

Seadgina 8,9% (ISUA II) (257) ; 10,9% Raaymakers da sxv.<br />

kvlevaSi (73) ; 21,3% niu-iorkis Statis kvlevaSi (118) da<br />

22,4%kaliforniis Statis kvlevaSi (253).<br />

- 59 -


dReisaTvis erTaderTi didi, prospeqtuli, randomizirebuli<br />

kvleva, sadac Sedarebulia qirurgiuli da endovaskuluri<br />

kvlevis Sedegebi aris subaraqnoiduli anevrizmebis<br />

saerTaSoriso kvleva (ISAT) (185,258) . kvleva Catarda subaaraqnoiduli<br />

sisxlCaqcevis mqone 9559 pacientze, saidanac<br />

SeirCa 2143 pacienti da randomizireba moxda endovaskuluri<br />

da qirurgiuli meTodebiT mkurnalobis mixedviT.<br />

SeirCa iseTi anevrizmebi, romlebis mkurnalobac preoperaciuli<br />

maxasiaTeblebis mixedviT SesaZlebeli iyo<br />

rogorc endovaskulurad aseve qirurgiulad. 1 wlis Tavze<br />

leTalobis maCveneblebi statistikurad ar gansxvavdeboda<br />

erTmaneTisagan: 8,1% - endovaskulur jgufSi da 10,1% -<br />

qirurgiulSi. gamoxatuli unarSezRudulobis maCvenebelma<br />

Sesabamisad Seadgina 21,6% - qirurgiul jgufSi da<br />

15,6% - endovaskulurSi. sikvdilianobis da gamoxatuli<br />

unarSezRudulobis maCveneblebis Sejamebisas miRebulia<br />

statistikurad mniSvnelovani gansxvaveba qirurgiuli da<br />

endovaskuluri meTodebiT mkurnalobisas: 30,9% da 23,2%,<br />

absolituri riskis sxvaoba 7,4% - P=0,0001. es Sedegebi<br />

metyvelebs, rom kvlevis mixedviT SerCeul randomizirebul<br />

pacientebSi, romlebsac mkurnaloba aRmouCina msgavsi<br />

gamocdilebis mqone cerebrovaskulurma da endovaskulurma<br />

qirurgebma, 1 wlis Tavze endovaskuluri meTodiT pacientebis<br />

mkurnalobis gamosavali aRmoCnda ukeTesi vidre<br />

qirurgiul meTodiT mkurnalobisas. kvlevaSi samwuxarod<br />

ZiriTadad moxvden axalgazrda da Hunt-Hess I-III mdgomareobaSi<br />

myofi pacientebi, romlebsac gaaCndaT viliziis wina<br />

wris anevrizmebi. kvlevis avtorebi azriT aucilebelia<br />

kidev dakvirveba, raTa zustad Sefasdes endovaskuluri<br />

- 60 -


meTodiT mkurnalobis sargebelis xangrZlivoba. kvlevis<br />

SedarebiT xanmokle dakvirvebis periodSi rehemoragiis<br />

maCvenebeli endovaskulurad namkurnaleb pacientebSi iyo<br />

2,9%, xolo qirurgiulad namkurnaleb pacientebSi – 0,9%.<br />

139 endovaskulurad namkurnaleb 139 pacients am period-<br />

Si Cautarda ganmeorebiTi operacia, xolo qirurgiulad<br />

namkurnaleb pacientebSi ganmeorebiTi operacia ganxorcielda<br />

31 SemTxvevaSi. aseTi Sedegi iyo miRebuli, miuxedavad imisa<br />

rom qirurgiulad namkurnaleb pacientebs ar CatarebiaT<br />

intraoperaciuli angiografia, romlis gamoyenebis six-<br />

Sire aSS – s specializirebul cerebro-vaskulur klinikebSi<br />

progresulad matulobs.<br />

mocemuli kvlevis analizi da rekomendaciebi exeba<br />

mxolod gamskdari anevrizmebis mqone pacientebs. dReisaTvis<br />

ar arsebobs randomizirebuli kvleva sadac Sedarebuli<br />

iqneboda endovaskuluri da qirurgiuli meTodiT<br />

gaumskdari anevrizmebis mkurnalobis Sedegebi. mniSvnelovania<br />

imis gaTvaliswineba, rom avtorTa jgufis rekomendaciebi<br />

ar vrceldeba gaumskdari anevrizmis mqone<br />

pacientebze.<br />

- 61 -


gamskdari anevrizmebis qirurgiuli /<br />

endovaskuluri mkurnaloba:<br />

Sejameba da rekomendaciebi:<br />

1. anevrizmuli subaraqnoiduli hemoragiis SemTxvevaSi<br />

rehemoragiis Tavidan acilebis mizniT naCvenebia<br />

anevrizmis klipireba an endovaskuluri gamoTiSva<br />

mikrospiralebiT. (klasi I, mtkicebulebis done B).<br />

2. marliT SefuTuli da dafaruli anevrizmebis,<br />

nawilobriv klipirebuli an mikrospiralebiT nawilobriv<br />

gamoTiSuli anevrizmebis ganmeorebiTi gaskdomis<br />

riski ufro maRalia vidre anevrizmis sruli daxurvis<br />

dros, ris gamoc aseT pacientebs esaWiroebaT ganmeorebiTi<br />

sakontrolo angiografiis Catareba. Sesabamisad<br />

gamskdari anevrizmis SemTxvevaSi mkurnalobis mizani<br />

unda iyos misi sruli gamoTiSva, Tu es SesaZlebelia.<br />

(klasi I, mtkicebulebis done B).<br />

3. gamskdari anevrizmis mqone pacientebSi qirurgiuli<br />

mkurnalobis meTodis gansazRvraSi monawileoben<br />

gamocdili cerebrovaskuluri da endovaskuluri<br />

qirurgebi. Tu anevrizmis gamoTiSva SesaZlebelia<br />

rogorc klipirebis aseve endovaskuluri meTodis<br />

gziT, upiratesoba eniWeba ukanasknels. (klasi I,<br />

mtkicebulebis done B). amis miuxedavad mkurnalobis<br />

ukeTesi meTodis gansazRvrisas mizanSowinilia yvela<br />

SemTxvevva ganxiluli iyos individualurad pacientis<br />

da anevrizmis maxasiaTeblebis gaTvaliswinebiT.<br />

zemoTaRniSnulidan gamomdinare aseTi pacientebis<br />

mkurnaloba unda tardebodes im klinikebSi, sadac<br />

- 62 -


arsebobs orive meTodiT mkurnalobis gamocdileba.<br />

(klasi IIa, mtkicebulebis done B).<br />

4. wina kvlevebis mixedviT subaraqnoiduli sisxl-<br />

Caqcevis dros anevrizmis adreuli da gviani mkurnalobis<br />

saboloo gamosavali ar gansxvavdeba<br />

erTmaneTisgan. miuxedavad amisa, anevrizmis adreuli<br />

gamoTiSva aris yvelaze efeqturi meTodi rehemoragiis<br />

riskis Sesamcireblad, Sesabamisad umetes SemTxvevebSi<br />

mizanSewonilia anevrizmis adreuli gamoTiSva. (klasi<br />

s IIa, mtkicebulebis done B).<br />

- 63 -


X. saavadmyofos maxasiaTeblebi<br />

da mkurnalobis meTodebi<br />

kvlevebma, romlebic Seiswavlidnen subaraqnoiduli<br />

sisxlCaqcevis gamosavals 102,117,118,253 , aCvenes kavSiri gamosavalsa<br />

da calkeul saavadmyofoSi namkurnaleb pacientTa<br />

raodenobas Soris. krosma da Tanaavtorebma 102 (Cross et al )<br />

ganixiles 16399 pacienti, romelTac mkurnaloba Cautarda<br />

aSS-s 1546 saavadmyofoSi, da aRmoaCines, rom saavadmyofoTa<br />

82%-Si wlis ganmavlobaSi xvdeboda sah-is mqone


ianobis saavadmyofoebSi gadayvanil pacientTa didi raodenobiT.<br />

saavadmyofoebSi, sadac ufro xSirad iyenebdnen anevrizmis<br />

spiralebiT embolizacias, aRiniSna hospitaluri sikvdilianobis<br />

9%-iT Semcireba yovel 10% endovaskuluri meTodiT<br />

namkurnaleb pacientebSi. amasTan, im saavadmyooebSi,<br />

sadac vazospazmis gamo tardeboda angioplastika, aRiniSneboda<br />

Sidahospitaluri sikvdilianobis riskis 16%-iT<br />

Semcireba. zemoxsenebuli analizis Sedegad ver gaeca pasuxi<br />

kiTxvas, Tu ris gamo gaumjobesda avadmyofobis gamosavali<br />

maRali gamtarianobis saavadmyofoebSi – endovaskuluri<br />

meTodis farTo gamoyenebis Tu mkurnalobaSi multidisciplinaruli<br />

gundis monawileobis gamo. bardaCma 153<br />

da Tanaavtorebma ganixiles subaraqnoiduli sisxlCaqcevis<br />

mqone 12894 avadmyofis istoria, romlebic itarebdnen<br />

mkurnalobas kaliforniis 390 saavadmyofoSi, da aRmoa-<br />

Cines, rom sikvdilianobis maCvenebeli ufro meti iyo dabali<br />

gamtarianobis saavadmyofoebSi maRali gamtarianobis<br />

saavadmyofoebTan SedarebiT (49% vs 32%; P < 0.001). am avtorebma<br />

aseve SeniSnes, rom maRali gamtarianobis saavadmyofoebSi<br />

ufro farTod gamoiyeneboda mkurnalobis endovaskuluri<br />

meTodi, Tumca, es ukanaskneli ar warmoadgenda<br />

kargi gamosavlis ganmsazRvrel damoukidebel faqtors. yvela<br />

subaraqnoiduli sisxlCaqcevis mqone avadmyofTagan mxolod<br />

29%-s Cautarda mkurnaloba anevrizmis gamoTiSvis mizniT 253 .<br />

1195-2000 wlebSi subaraqnoiduli sisxlCaqcevis mqone<br />

13399 pacientma gaiara mkurnaloba niu-iorkis Statis<br />

257 saavadmyofoSi. aqedan bermanma 118 da Tanaavtorebma (Berman<br />

et al) TavianT analizSi yuradReba SeaCeres 5963 avadmyofze<br />

(2200 gaumskdari, 3763 gamskdari), romelTac CautardaT<br />

- 65 -


intrakraniuli anevrizmis qirurgiuli da endovaskuluri<br />

meTodebiT mkurnaloba. Sidahopsitaluri sikvdilianobis<br />

maCvenebelma gamskdari anevrizmebis SemTxvevaSi Seadgina<br />

14%. saavadmyofoebi, romlebSic anevrizmebis gamo Catarebuli<br />

procedurebis wliuri raodenoba Seadgneda 35-s, gamoirCeodnen<br />

sikvdilioanobis ufro dabali maCvenebliT<br />

dabali gamtarianobis saavadmyofoebTan SedarebiT. es gansxvaveba<br />

naklebi iyo gamskdari anevrizmebis SemTxvevaSi<br />

(Sansebis Sefaredeba, 0.94; P = 0.03) gaumskdar anevrizmebTan<br />

SedarebiT (Sansebis Sefardeba, 0.89; P < 0.0001). endovaskuluri<br />

meTodis farTo gamoyenebam ar moaxdina gavlena gamskdari<br />

anevrizmebis mqone avadmyofebze, magram sasargeblo<br />

aRmoCnda gaumskdari anevrizmebis SemTxvevaSi.<br />

zemoT moyvanili kvlevebis mixedviT, gamtarianobis<br />

maCvenebeli warmoadgens intrakraniuli anvrizmebis gamosavlis<br />

mniSvelovan gansazRvrel faqtors. am faqtors<br />

SesaZlebelia meti mniSvneloba hqondes gaumskdari anevrizmebis<br />

SemTxvevevebSi gamskdarTan SedarebiT. miuxedavad faqtisa,<br />

rom kargi gamosavlis 16%-iT mateba aRiniSneba im<br />

klinikebSi, sadac sah-iT gamowveul vazospazms mkurnaloben<br />

endovaskuluri meTodiT, gamskdari anevrizmebis SemTxveva-<br />

Si daavadebis saerTo gamosavalze mniSvnelovan gavlenas<br />

mainc sisxlCaqcevis intensivoba axdens da ara endovaskuluri<br />

meTodiT namkurnalebi pacientebis ricxvi. 8,112 iqmneba<br />

STabeWdileba, rom sxvadasxva mizezebis gamo proceduruli<br />

moculoba metad mniSvnelovania qirurgiuli klipirebis<br />

dros vidre endovaskuluri mkurnalobisas. am aSkara<br />

Seusabamobis mniSvnelovani mizezs warmoadgens is garemoeba,<br />

rom endovaskuluri meTodiT mkurnalobis Sedegebi Zir-<br />

- 66 -


iTadad efuZneba maRali gamtarianobis saavadmyofoebis<br />

monacemebs, gansxvavevebiT qirurgiuli meTodiT mkurnalobis<br />

Sedegebisa, romelic efuZneba, rogorc maRali, aseve<br />

dabali gamtarianobis saavadmyofoebis monacemebs. 118<br />

zemoT moyvanili Sedegebis mixedviT mizanSewonilia<br />

sah-is mqone pcientebs mkurnaloba utardebodeT regionalur<br />

centrebSi. Tumca gaurkvevlia ramdenad gadawonis<br />

sah-is mkurnalobis sargeblianoba maRali gamtarianobis<br />

samedicino centrSi sxva saavadmyofoebidan am centrebSi<br />

pacientebis gadayvanasTan dakavSirebul xarjebs da riskebs.<br />

102 bardaCma da Tanaavtorebma 348 gaanalizes xarjT-efeqturoba<br />

da gamoTvales, rom sah-is mqone pacientis gadayvana<br />

dabali gamtarianobis saavadmyofodan maRali gamtarianobis<br />

samedicino dawesebulebaSi 1.60-iT gazrdis sicocxlis<br />

xarisxis maCvenebels, xolo gaumjobebsebuli sicocxlis<br />

xarisxis yovel wlis gamo daizogeba 10 548 $,<br />

miuxedavad amisa, erTi saavadmyofodan meoreSi gadayvanam<br />

SesaZlebelia uaryofiTi zegavlena moaxdinos sxva<br />

nevrologiuri daavadebebis gamosavalze. sah-is mqone avadmyofebi<br />

aseve mgrZnobiareni arian gadayvanasTan dakavSirebuli<br />

garTulebebis mimarT drois faqtoris gaTvaliswinebiT,<br />

radganac adreuli ganmeorebiTi sisxlCaqceva kavSirSia<br />

daavadebis gamosavalTan, xolo arteriuli wnevis cvalebadoba<br />

zrdis gamskdaris anevrizmis ganmeorebiT gaskdomis<br />

risks. damatebiT, zogierTi sah-is SemTxvevaSi, rodesac mwvaved<br />

viTardeba hidrocefalia, SesaZlebelia mizanSewonili iyos<br />

adreuli ventrikuluri drenirebis Catareba imave saavamyofoSi,<br />

romelSic pacienti Tavidanve moxvda. 116 sah-is dabali<br />

gamtarianobis samedicino dawesebulebebSic SesaZlebe-<br />

- 67 -


lia kargi Sedegebis miRweva. 350 maRali gamtarianobis samedicino<br />

centrebs aseve gaaCniaT saWiro resursebi da samedicino<br />

personali, rom umkurnalon mZime pacintebs. 351<br />

miuxedavad yvelafrisa, saWiroa Semdgomi kvlevebis<br />

Catareba, romlebic ganaxorcieleben ufro detalur prospeqtul<br />

kohortul analizs da gamoyofen gansxvavebebs gamosavalSi<br />

MmaRali da dabali gamtarianobis saavadmyofoebs<br />

Soris da Seafaseben erTi saavadmyofodan meoreSi pacientis<br />

gadayvanasTan dakavSirebul riskebs. 348 erTi saavadmyofodan<br />

meoreSi saavadmyofoSi gadayvanis gavlena unarSezudolobis<br />

maCvenebelTan ganpirobebulia ganmeorebiTi<br />

sisxlCaqcevis ganviTarebis riskTn. amasTan dakavSirebiT,<br />

hilmanma (Hillman) da misma kolegebma 140 Seiswavles traneqsamis<br />

mJavis (xanmokle moqmedebis antifibrinolizuri saSualebis)<br />

gavlena gadayvanis dros ganviTarebuli adreuli<br />

ganmeorebiTi sisxlCaqcevis sixSiris Semcirebaze. maT<br />

moaxdines 505 pacientis randomizireba da aCvenes, rom<br />

adreuli ganmeorebiTi sisxlCaqcevis sixSire mcirdeba 10.8%dan<br />

2.4%-mde, xolo 80%-iT mcirdeba sikvdilianoba. amasTan<br />

glazgos gamosavlis Skalis mixedviT keTilsaimedo gamosavali<br />

gaizarda 70.15%-dan 74.8%-mde. Tuki es monacemebi<br />

dadasturdeba, aRniSnuli strategiiT mkurnaloba met sicocxles<br />

gadaarCnes vidre vazospazmis mkurnaloba.<br />

dResdReobiT arsebuli mtkicebulebebi gvafiqrebinebs,<br />

rom endovaskuluri meTodiT mkurnaloba qirurgiul<br />

klipirebasTan SedarebiT dakavSirebulia garTulebebis<br />

nakleb sixSiresTan da ganmeorebiTi sisxlCaqcevis met<br />

riskTan. amasTan, saavadmyofoebSi, romlebSic vazospazmis<br />

mkurnalobis mizniT mimarTaven angioplastikas 117 , SeimCneva<br />

- 68 -


Sidahospitalur sikvdilianobis riskis 16%-iT Semcireba.<br />

amitom, yovel konretul SemTxvevaSi anevrizmis mkurnalobis<br />

optimaluri meTodis SerCeva saWiroebs gamocdili<br />

cerebrovaskuluri da endovaskuluri qirurgebis xelmisawvdomobas.<br />

saavadmyofos maxasiaTeblebi da<br />

mkurnalobis meTodebi:<br />

Sejameba da rekomendaciebi<br />

1. anevrizmuli sah-is mqone pacientebs mizanSewonilia<br />

mkurnaloba Cautardes maRali gamtarianobis samedicino<br />

centrSi, sadac muSaoben gamocdili cerebrovaskuluri<br />

da endovaskuluri qirurgebi (klasi IIa, mtkicebulebis<br />

done B).<br />

- 69 -


XI. anesTeziis marTva qirurgiuli<br />

da endovaskuluri mkurnalobis dros<br />

am TavSi ar aris ganxiluli bevri is sakiTxi, romelic<br />

dakavSirebulia intraoperaciulad anesTeziis marTvas-<br />

Tan. yuradReba gamaxvilebulia operaciis msvlelobisas<br />

hemodinamikis marTvaze (arteriuli wnevis kontrolze),<br />

anevrizmis gaskdomis riskis Semcirebis mizniT, da aseve<br />

Tavis tvinis iSemiuri dazianebisagan dacvis strategiaze.<br />

intraoperaciulad anevrizmis gaskdomis Tavidan acilebis<br />

mizniT gamoiyeneba inducirebuli hipotenzia. Mmiuxedavad<br />

imisa, rom sistemurad ar aris Seswavlili inducirebuli<br />

hipotenziis efeqturoba, arsebobs monacemebi, romlebic<br />

miuTiTeben mis uaryofiTi zegavlenaze Tavis tvinis sisxlis<br />

nakadze da Sesabamisad gamosavalze. inducirebuli<br />

hipotenziis dros Tavis tvinis sisxlis nakadi klebulobs<br />

im pacientebSi, romlebsac darRveuli aqvT autoregulacia<br />

(352) . Aadreul retrospeqtul kvlevaSi (112 pacienti),<br />

adreuli da dagvianebuli nevrologiuri deficitis<br />

ganviTarebis maRali riski dakavSirebuli iyo xangrZlivi<br />

periodis ganmavlobaSi dabal arteriul wnevasTan (


Adidi da rTuli anevrizmebis SemTxvevaSi intraoperaciulad<br />

maTi gaskdomisagan Tavis acilebis mizniT xSirad<br />

ixmareba sisxZarRvebis droebiTi klipireba. retrospeqtul<br />

kvlevaSi, sadac ganxilulia 185 operaciis Sedegi unificirebuli<br />

anesTeziis pirobebSi, operaciebis gamosavali droebiTi<br />

klipirebis da mis gareSe ar gansxvavdeboda erTmane-<br />

Tisagan. inducirebuli arteriuli hipertenzia gamoiyeneba<br />

vazospazmis da karotiduli endartereqtomiebis dros<br />

Tavis tvinis sisxlis nakadis gazrdis mizniT, Tumca misi<br />

efeqturoba anevrizmebze operaciisas sisxZarRvebis droebiTi<br />

klipirebis fonze kargad Seswavlili ar aris. bazilaruli<br />

arteriis giganturi anevrizmebis mqone zogierT<br />

pacientebSi gamoiyeneba Tavis tvinSi sisxlis nakadis<br />

gaCereba Rrma hipoTermiis da kardio-pulmonaluri eqstrakorporaluri<br />

sisxlis nakadis mimoqcevis fonze. Mmsgavsi<br />

operaciebis gamocdileba da saWiro teqnologiebi mxolod<br />

ramodenime klinikas gaaCnia. (362,363) .<br />

sistemuri hipoTermia SeiZleba gamoyenebuli iyos<br />

sxvadasxva klinikuri situaciebis dros Tavis tvinis iSemiuri<br />

dazianebisagan dacvis mizniT. Aaxlaxans Catarda multicentruli,<br />

randomizirebuli, kontrolirebadi kvleva,<br />

romelic Seexeboda gamskdari anevrizmebis qirurgiuli<br />

mkurnalobis dros intraoperaciuli hipoTermiis gamoyenebas.<br />

Hunt-Hess kargi xarisxis mqone pacientebSi am kvlevam<br />

ver gamoavlina hipoTermiis statistikurad sarwmuno<br />

zegavlena intensiur TerapiaSi pacientebis yofnis xangr-<br />

Zlivobaze, hospitalSi pacientis yofnis xangrZlivobaze,<br />

sikvdilianobis maCvenebelze da nevrolgiuri statusis<br />

gamosavalze. miuxedavad imisa, rom hipoTermiis jgufSi<br />

- 71 -


maRalia baqteriemiis maCvenebeli, bevr SemTxvevaSi hipo-<br />

Termia usafrTxo meTodia, da misi sargebelis gansazRvra<br />

kvlevaSi moyvanili sakiTxebis mimarT rCeba Riad (364).<br />

anesTeziis marTva:<br />

Sejameba da rekomendaciebi<br />

1. anevrizmaze operacis dros intraoperaciuli hipotenziis<br />

xangrZlivoba minimizirebuli unda iyos (klasi<br />

IIa, mtkicebulebis done B).<br />

2. sisxlZarRvTa droebiTi okluziis dros farmakologiuri<br />

strategiis da inducirebuli hipertenziis<br />

gamoyeneba arasakmarisi masalis arsebobis gamo ar<br />

atarebs specifikuri rekomendaciis saxes, Tumca<br />

garkveuli SemTxvevebSi maTi gamoyeneba mizanSewonilia<br />

(klasi IIb, mtkicebulebis done C).<br />

3. inducirebuli hipoTermia anevrizmaze operaciis dros<br />

SesaZloa mizanSewonili iyos rig SemTxvevebSi, Tumca<br />

misi rutinulad gamoyeneba ar aris rekomendebuli<br />

(klasi III, mtkicebulebis done B).<br />

- 72 -


XII. subaraqnoiduli hemoragiis<br />

Semdgomi arteriuli spazmis marTva<br />

cerebruli vazospazmi es aris sah-is Semdeg qalafuZeze<br />

arsebuli Tavis tvinis didi kalibris sisxlZarRvebis<br />

mogvianebiTi (gadavadebuli) Seviwroeba, rac xSirad asocirebulia<br />

radiografiul an Tavis tvinis sixlis nakadis<br />

(Cerebral Bood Flow) Semcirebul perfuziis maxasiaTeblebTan<br />

dazianebuli arteriis distalur nawilSi. Aanevrizmuli<br />

sah Semdeg angiografiulad vazospazmi vlindeba SemTxvevaTa<br />

30%- 70%. vazospazmi tipiurad iwyeba hemoragiidan<br />

3-5 dRis Semdeg, maqsimaluri Seviwroeba aRiniSneba 5-14<br />

dRes, xolo TandaTanobiTi aRdgena xdeba 2-4 kviris man-<br />

Zilze. (365,366) SemTxvevaTa naxevarSi vazospazmi vlindeba<br />

mogvianebiTi nevrologiuri iSemiuri deficitiT, rac Tanabari<br />

albaTobiT SesaZloa aRdges/an gaRrmavdes tvinis infarqtis<br />

ganviTarebamde. (9,192,365) Tanamedrove monacemebis mixedviT,<br />

aseTi pacientebis 15-20%-s aReniSnebaT gamoxatuli<br />

tvinis infarqtis niSnebi an iRupebian vazospazmiT, miuxedavad<br />

Catarebuli maqsimaluri Terapiisa. (367,368) sxvagvarad<br />

rom vTqvaT, sah-is Semdeg gadarCenil da namkurnaleb pacientebSi<br />

sikvdilis mizezi SemTxvevebis 50%-Si aris vazospazmi,<br />

sikvdilis darCenil 50%-s ki, ZiriTadad rehemoragia<br />

da operaciuli garTulebebi ganapirobeben (241) .<br />

xSirad axali kerovani deficitis ganviTareba, romelic<br />

ver aixsneba hidrocefaliiT an rehemoragiiT, aris simptomuri<br />

vazospazmis pirveli obieqturi niSani. ASesaZlebelia<br />

auxsneli momateba saSualo arteriuli wnevisa, miu-<br />

TiTebdes cerebraluri arteriebis autoregulaciis mcdelobaze<br />

gaaumjobesos tvinis cirkulacia iSemiis Tavidan<br />

- 73 -


acilebis mizniT. `simptomuri~vazospazmi, romelic iwvevs<br />

Tavis tvinis gadavadebul dazianebas, SesaZloa gamovlindes<br />

aSkara simptomebis gareSec komaSi myof pacientebSi. (369)<br />

Sesabamisad spazmis ganviTarebis mimarT `mzaobis~ xarisxi<br />

ufro maRali unda iyos mZime mdgomareobaSi myof pacientebSi,<br />

miuxedavad maTi nevrologiuri statusis umniSvnelo<br />

cvlilebebisa.<br />

intensiuri Terapiis departamentSi vazospazmis damatebiTi<br />

monitoringis mizniT transkranialuri doplerografiis<br />

warmoeba jer kidev sakamaToa. arsebuli literaturis<br />

mixedviT misi mgrZnobelobis da specifiurobis<br />

Sesaxeb daskvnis gamotana SeuZlebelia. transkranialuri<br />

dopleriT monitoringi aris gamokvleva, romelic operatorzea<br />

damokidebuli da moiTxovs klinikuri zRvruli<br />

maCveneblebis dawesebas da xarisxis srulyofil kontrols<br />

yvela hospitalSi. (370_372) transkranialuri doplerografiis<br />

absoluturma maCveneblebma SeiZleba SecdomaSi Segviyvanon,<br />

rodesac pacients utardeba `sammagi h~ meTodiT (hipertenzia/<br />

hipervolemia/hemodilucia) mkurnaloba, Tumca lindegardis<br />

koeficientis gansazRvra (arCeul tvinis sisxlZarRv-<br />

Si sixlis xazovani siCqaris Sefardeba ifsilateralur<br />

eqstrakraniul SigniTa saZile arteriaSi sisxlis xazovan<br />

siCqaresTan) sasargeblo aRmoCnda (373_377) . supraklinoidur<br />

SigniTa saZile arteriaSi, tvinis wina da Sua arteriebSi,<br />

vertebrobazilarul sistemaSi koeficintis 5-6 maCvenebeli<br />

miuTiTebs gamoxatul spazmze da saWiroebs Sesabamis<br />

mkurnalobas klinikuri mdgomareobaze dayrdnobiT (378) . am<br />

koeficientis tendencia gvexmareba mkurnalobis warmarTvaSi,<br />

Tumca sxva meTodebiT: difuziuri perfuziuli magnitur<br />

- 74 -


ezonansuli tomografiiT, qsenon-kompiuteruli tomografiiT,<br />

tvinis perfuziis Seswavlas da mkurnalobis marTvas<br />

upiratesoba gaaCnia, amitom transkranialur doplerografias<br />

mkurnalobaSi damatebiTi adgili uWiravs (377,379,380) .<br />

aumjobesebs Tu ara transkranialuri dopleris gamoyeneba<br />

sah gamosavals literaturaSi adeqvaturad ar aris Sejamebuli.<br />

mravali centri kvlav eyrdnoba cerebruli angiografiis<br />

monacemebs vazospazmis diagnostirebisas, gansakuTrebiT<br />

axali intervenciuli radiologiuri mkurnalobis<br />

danergvis Semdeg (ix.qvemoT). Tumca, amerikis<br />

nevrologiuri akademiis eqspertTa komiteti miiCnevs, rom<br />

literaturuli monacemebi uzrunvelyofen A tipis, II klasis<br />

donis mtkicebulebas: mizanSewonilad CaiTvalos transkranialuri<br />

dopleris gamoyeneba imis safuZvelze, rom Tumca<br />

sensitiuroba da specifiuroba variabeluria da damokidebulia<br />

dainteresebul sisxlZarRvze, mZime spazmi sakmaod<br />

maRali albaTobiT SeiZleba iyos gamovlenili (381,382) .<br />

naCvenebia, rom gamskdari anevrizmebis adreuli mkurnaloba<br />

amcirebs saavadmyofoebSi rehemoragiebis sixSires<br />

da iZleva cerebruli vazospazmis ufro adreuli da agresiuli<br />

marTvis SesaZleblobas hemodinamikuri Terapiis da,<br />

Tu naCvenebia, intervenciuli meTodebis saSualebiT (363) .<br />

cerebruli vazospazmis marTvis mizania neironebis iSemiuri<br />

dazianebis Semcireba intrakranialuri wnevis kontrolis,<br />

Jangbadis moxmarebis donis, tvinis sisxlis nakadis<br />

gaumjobesebis gziT. cerebraluri sisxlis nakadis gaumjobesebisaTvis<br />

hipertenziul, hipervolemiur Terapias<br />

ZiriTadi mniSvneloba eniWeba. miuxedavad monacemebisa (383,384) ,<br />

romlebic miuTiTeben nevrologiuri statusis gaumjobese-<br />

- 75 -


aze mkurnalobis am meTodis Sedegad, mxolod erTi randomizirebuli<br />

kvlevaa Catarebuli am meTodis efeqturobis<br />

Sesafaseblad. (385) amis mizezia, rogorc Cans is, rom<br />

hipovolemia, hipotenzia da hemokoncentracia aSkarad mavnebelia<br />

da nawilobriv is faqti, rom es meTodi swrafad<br />

gaxda rutinuli menejmentis nawili TiTqmis maSinve, rogorc<br />

ki maTi popularizacia moxda akademiur literaturaSi. (386_388)<br />

Tumca, sisxlis moculobis eqspansiis Sedegad cerebraluri<br />

sisxlis nakadis rogorc gazrda, aseve Semcireba gamovlinda<br />

sah mqone pacientebSi, rac mkvlevarebs afiqrebinebs Tu<br />

romeli, profilaqtikuri hipervolemia Tu profilaqtikuri<br />

normovolemia aris ufro efeqturi spazmis Tavidan asacileblad.<br />

(383) mravalSriani mkurnalobis, randomizirebuli<br />

kvlevis, romelic iTvaliswinebda sah Semdeg gasuli dReebis<br />

ricxvs da operaciis Semdeg pacientis mdgomareobis<br />

Sefasebas hant hesis SkaliT mixedviT, miuxedavad imisa,<br />

rom hipervolemiiT namkurnalevma pacientebma (n=41) miiRes<br />

mniSvnelovnad ufro meti siTxe da qondaT maRali<br />

filtvis arteriis diastoluri da centraluri venuri<br />

wneva normovolemiis mqone pacientebTan SedarebiT (n=41),<br />

am or jgufs Soris ar yofila gansakuTrebuli gansxvaveba<br />

saSualo cerebruli sisxlis nakadis TvalsazrisiT, minimaluri<br />

regionuli cerebruli sisxlnakadis TvalsazrisiT<br />

an mkurnalobis manZilze simptomuri spazmis TvalsazrisiT.<br />

garda amisa, erTnairi aRmoCnda me-14 da 90-e dRis funqciuri<br />

gamosavali (389) . aseve Catarda randomizirebuli prospeqtuli<br />

kvleva (monawileobda 32 pacienti), romlis mizani<br />

iyo gaerkvia volemiis profilaqtikuri eqspansiis da<br />

hiperdinamikuri Terapiis mniSvneloba simptomebis gamov-<br />

- 76 -


lenamde. Teqvsmet pacients Cautarda hipervolemiiT, danarCenebs<br />

ki (pacientTa naxevars) normovolemiiT mkurnaloba.<br />

yvela pacienti imyofeboda mudmivi monitoringis qveS 12<br />

dRis manZilze, utardebodaT dakvirveba erTfotoniani emisiuri<br />

kompiuterul tomografiuli skanirebiT da klinikuri<br />

meTvalyureoba. or jgufs Soris ar gamovlinda raime<br />

gansxvaveba vazospazmis da cerebraluri sisxlis nakadis<br />

mxriv, arc klinikurad, arc doplerografiuli da neirovizualizaciuri<br />

TvalsazrisiT. erT wlianma klinikurma<br />

dakvirvebam, romlis drosac Sefaseba tardeboda glazgos<br />

komis SkaliT, ver gamoavlina raime mniSvnelovani gansxvaveba<br />

jgufebs Soris. aRniSnul kvlevaSi mkurnalobis<br />

Rirebuleba iyo ufro maRali da garTulebebi ufro xSiri<br />

paciantTa jgufSi, romelTac CautardaT hiperdinamiuri<br />

meTodiT mkurnaloba. am ori patara, monocentruli<br />

prospeqtuli randomizirebuli kvlevis Sedegebis Sejerebis<br />

safuZvelze garkveviT SeiZleba iTqvas, rom hipovolemiis<br />

Tavidan acileba rekomendebulia, magram ar aris dadasturebuli<br />

profilaqtikuri hiperdinamikuri Terapiis sargeblianoba.<br />

miuxedevad imisa, rom am mcire kvlevebs ar hqondaT<br />

saSualeba moexdinaT mciredi gaumjobesebebis deteqcia imis<br />

gamo rom maT ar qondaT statistikuri mniSvneloba, CrdiloeT<br />

amerikis mravali centri ganagrZobs profilaqtikur<br />

hipervolemiis gamoyenebas cerebraluri sisxlis nakadis<br />

gaumjobesebis mizniT, xolo mravali kvleva emxroba filtvis<br />

arteriis kaTeterizacias, gulis gadmosrolis da kardialuri<br />

indeqsis maqsimaluri gazrdis mizniT da centraluri<br />

venis kaTeterizacias im pacientebSi, romelTac<br />

- 77 -


ara aqvT gulis daavadeba (386,390_394) . erTerTma kvlevam (378) aCvena<br />

sah Semdeg 3 kviris manZilze cerebraluri sisxlis nakadis<br />

stabiluri maCveneblebi profilaqtikuri hiperdinamikuri<br />

Terapiis da hipertenziis fonze. (395) arsebobs<br />

monacemebi, rom dofaminiT inducirebul hipertenzias Seu-<br />

Zlia gazardos cerebraluri sisxlis nakadi iSemiur, arainfarqtirebul<br />

teritoriaze, cerebraluri sisxlis nakadis<br />

saSualo globaluri maCveneblis gadametebuli zrdis gareSe.<br />

amgvarad, Tumca TiTqmis dadgenilia, rom arteriuli hipertenzia<br />

SesaZloa iyos Zlier-sasargeblo ukve ganviTarebuli<br />

deficitis ukuganviTarebisaTvis, profilaqtikuri<br />

hipertenziis efeqturobas, simptomuri vazospazmis gamovlenis<br />

SemcirebasTan mimarTebaSi, sarwmunoobis dabali<br />

xarisxi gaaCnia (396) . imis gaTvaliswinebiT, rom hemodinamikuri<br />

Terapia dakavSirebulia mniSvnelovan riskebTan; gulis<br />

ukmarisobis, eleqtrolituri balansis darRvevis, tvinis<br />

SeSupebis, hemoragiuli diaTezis (Sededebis faqtorebis<br />

ganzavebis gamo) ganviTarebasTan, da gaumskdari anevrizmebis<br />

gaskdomis potenciuri saSiSroebasTan, Cven vaskvniT, rom<br />

profilaqtikuri hemodinamikuri mkurnaloba praqtikaSi<br />

rutinulad danergvamde moiTxovs Semdgom Seswavlas. 397,398<br />

hipervolemiasa da hipertenziasTan SedarebiT hemodilucias<br />

naklebi yuradReba eqceva. bevri pacienti ganicdis<br />

hemodilucias sxvadasxva procedurebis dros sisxlis<br />

kargvis da moculobis eqspansiis gamo, da bevri mkvlevari<br />

idealurad miiCnevs hematokritis maCvenebels 0.28 - 0.32<br />

farglebSi (383) . miuxedavad amisa axal kvlevebSi ismis kiTxva<br />

aris Tu ara hematokritis gamiznuli daqveiTeba mizanSewonili.<br />

erTerT monocentrul SemTxvevaTa seriaSi<br />

- 78 -


naCvenebia, rom Tumca izovolemiuri hemodilucia zrdis<br />

globalur cerebralur sisxlis nakads, igi amas akeTebs<br />

Jangbadis miwodebis unaris mniSvnelovani Semcirebis xarjze,<br />

xolo hipervolemiuri hemodilucia amcirebs orive<br />

parameters/ 399 Tumca, mizanmimarTulad daqveiTebuli hematokriti<br />

SesaZloa iyos mavnebeli, prospeqtuli monocentruli<br />

monacemTa bazebis mixedviT transfuzia SesaZloa<br />

iyos cudi gamosavlis damoukidebeli prediqtori (400). am<br />

daskvnebis gaTvaliswinebiT Cven SegviZlia mxolod vTqvaT,<br />

rom hemodiluciis Sesaxeb informacia Zalian mwiria imisaTvis,<br />

rom rom mxardaWera gavuwioT Terapiul flebotomias<br />

an transfuzias zogadad.<br />

savaldebuloa Tavidan iyos acilebuli sistemuri da<br />

metaboluri darRvevebi, rogoricaa hiperglikemia, acidozi,<br />

eleqtrolituli balansis cvlilebebi, hipoqsia da hiper-<br />

Termia da aseve agresiulad iyos marTuli potenciuri<br />

septiuri epizodebi. es yvelaferi ukiduresad mniSvnelovania<br />

tvinis vazospazmis mkurnalobis da potenciurad<br />

Seuqcevadi iSemiuri dazianebis Tavidan acilebis TvalsazrisiT.<br />

401_405 erTerT kvlevaSi, (391) romelSic CarTuli<br />

iyo anevrizmuli sah mqone 43 pacienti, da romlebsac<br />

mkurnalobdnen siTxeebis miwodebis sxvadasxva protokolebis<br />

mixedviT, naCvenebi iyo, rom SesaZloa 5% albumini axdens<br />

Tavis tvinis marilebis dakargviT gamowveuli natriumis<br />

da siTxis kargvis prevencias. imave mkvlevarebma gamoavlines,<br />

rom cxeleba SesaZloa iyos cudi gamosavlis<br />

damoukidebeli riskis faqtori, magram ar arsebobs arcer-<br />

Ti prospeqtuli kvleva romelic dadasturebda am rekomendacias.<br />

406 igives Tqma SeiZleba hiperglikemiaze (407) , mi-<br />

- 79 -


uxedavad I klasis monacemebisa insulinoTerapiis sargeblianobis<br />

Sesaxeb Sereuli intensiuri Terapiis ganyofilebaSi<br />

.(408) erTi gamonaklisi SesaZloa iyos magniumis<br />

done. hipomagniemia xSiria sah Semdeg, da asocirebulia<br />

rogorc vazospazmTan, aseve cud gamosavalTan. (409) ufro<br />

metic, didma placebo kontrolirebulma kvlevam, romel-<br />

Sic tardeboda mudmivi intravenuri infuzia 14 dRis ganmavlobaSi<br />

(64mmol. L —1 · d -1 ) gamoavlina, rom magneziam Sei-<br />

Zleba sul mcire 34%-iT Seamciros gviani iSemiuri dazianebebi.<br />

namkurnaleb pacientebSi cudi gamosavlis six-<br />

Sire 3 Tvis Semdeg Semcirda 23%-iT, xolo kargi gamosavlis<br />

ganviTarebis SedarebiTma riskma Seadgina 3.4% (95%CI,<br />

1.3 - 8.9). 409 es Sedegebi NnaTlad exmianeba me-3 fazis kvlevas.<br />

kalciumis arxis blokatorebi, kerZod ki nimodipini,<br />

dasabuTebulad gamoiyeneba gamoqveynebuli kvlevis safuZvelze,<br />

romlis mixedviTac nimodipini amcirebs unarSezrudulobis<br />

gamovlinebas da aumjobesebs funciur gamosavals.<br />

Tumca unarSezRudulobis Semcireba da funqciuri gamosavlis<br />

gaumjobeseba ufro ganpirobebulia Tavis tvinis<br />

dacviT, vidre sisxlZarRvebze zemoqmedebiT, radgan im pacientebSi<br />

romlebic Rebulobdnen nimodipins ar aRiniSna<br />

angiografiuli vazospazmis kleba. 3,410 sainteresoa, rom nikardipinis,<br />

romelic aseve kalciumis arxebis blokatoria,<br />

intravenuri miRebisas aRiniSna spazmis 30%-iT Semcireba,<br />

Tumca amas gamosavalze zegavlena ar mouxdenia. 411<br />

literaturaSi aseve aRwerilia Trombebis mocileba<br />

da intraTekalurad fibrinilozuri saSualebebis Seyvana.<br />

Tumca is garTulebebi, romelic Tan axlavs am meTods,<br />

- 80 -


abaTilebs mis sargebels unarSezrudulobasTan, funqciur<br />

gamosavalTan da sikvdilianobasTan mimarTebaSi 6 Tvis Semdeg.<br />

412,413 naklebad-Sewonili kvlevebi Seexeboda Tavis ryevis<br />

gavlenas Trombebis gawovasTan mimarTebaSi. bolo kvlevis<br />

mixedviT, romelSic 230 pacientze gamoyenebuli iyo<br />

orive meTodi, aRiniSna mudmivi nevrologiuri deficitis<br />

8,8% dan 2,5%-mde Semcireba da aseve gamosavlis gaumjobeseba<br />

modificirebuli rankinis Skalis mixedviT, rac<br />

statistikurad sarwmuno iyo. 414 Tumca saWiroa Semdgomi<br />

kvlevebi amasTan mimarTebaSi.<br />

mixedavad imisa, rom aspirini 415,416 , enoqsaparini 417,418 da<br />

tirilizadi 419-422 araefeqturi aRmoCnda gamosavlis gaumjobesebis,<br />

spazmis Semcirebis da gviani nevrologiuri deficitis<br />

ganviTarebis TvalsazrisiT, ebseleni 423,424 , endoTelin-1a-s<br />

antagonistebi 425,426 da nitroglicerini 427 garkveul<br />

imedebs iZlevian. garda amisa, winaswari kvlevebi, romlebic<br />

Seiswavlian statinebis (simvastatini da pravastatini) rols,<br />

miuTiTeben maT potenciur SesaZleblobaze Seamciron vazospazmi<br />

da gviani nevrologiuri deficiti. 428,429<br />

1984 wels zubkovma da sx. aRweres angioplastikis<br />

teqnika balon kaTeteris gamoyenebiT. 430 meTodi gulisxmobda<br />

endovaskulurad Tavis tvinis sisxlZarRvebis meqanikur<br />

gafarToebas mikrokaTeteris meSveobiT. balon angioplastika<br />

efeqturi aRmoCnda reversiuli angiospazmis dros<br />

didi kalibris da sqeli kunTovani Sris mqone proqsimaluri<br />

sisxlZarRvebis SemTxvevaSi, gansxvavebiT meoradi<br />

segmentis da wvril perforifebad arteriebSi. 268,431,432 Teoriulad<br />

balon-angioplastikis mizani stenozirebuli arteriebis<br />

distalurad Tavis tvinis sisxlis nakadis gaum-<br />

- 81 -


jobeseba iyo. miuxedavad endovaskuluri meTodis teqnologiurad<br />

daxvewisa, angioplastika mainc riskis Semcveli<br />

proceduraa arteriis okluziis, sisxlZarRvis gaxeTqvis,<br />

Trombozis ganviTarebis da anevrizmidan klipsis<br />

mosxletis TvalsazrisiT. 341,433-435<br />

1989 wels Newel et al 436 aRweres angioplastikis gamoyeneba<br />

sah-is Semdeg ganviTarebuli angiospazmis dros. maT<br />

aCvenes am meTodis Sesrulebadoba, usafrTxooba da angiografiuli<br />

efeqturoba. am kvlevebis SejamebiT SeiZleba<br />

iTqvas, rom angioplastika warmoadgens angiospazmis mkurnalobis<br />

efeqtur saSualebas, agreTve igi xels uwyobs<br />

cerebruli sisxlis nakadis zrdas da amcirebs nevrologiur<br />

deficits, amasTan efeqturobis da xangrZlivobis TvalsazrisiT<br />

aRemateba papaverins, Tumca misi gamoyeneba<br />

SezRudulia mcire kalibris sisxlZarRvebSi. prospeqtul,<br />

randomizirebul kvlevebSi ar aris naCvenebi, rom angiospazmis<br />

SemcirebasTan erTad umjobesdeba daavadebis saerTo gamosavali.<br />

437 aseve ganxilvis sagans warmoadgens angiospazmis<br />

mkurnalobis vadebi. Rosenwasser et all 438 mixedviT adreuli<br />

mkurnaloba, savaraudod < 2 saaTamde, SeiZleba iyos warmatebuli,<br />

rogorc angiografiuli suraTis gaumjobesebis,<br />

aseve da rac ufro mniSvnelovania klinikuri mdgobareobis<br />

gaumjobesebis TvalsazrisiT. jonstonma 117 Caatara kvleva,<br />

sadac ganixila endovaskuluri servisis da hospitlis<br />

gamtarianobis gavlena anevrizmebis mkurnalobis gamosavalze.<br />

am analizma uCvena, rom im klinikebSi, sadac warmoebda<br />

angioplastika sah-s gamo ganviTarebuli spazmis<br />

dros, hospitaluri sikvdilianobis maCvenebeli 16%-iT<br />

- 82 -


naklebi, vidre im klinikebSi sadac ar iyo amis SesaZlebloba.<br />

mikrokaTeterebis gaumjobesebis da superseleqtiuri<br />

teqnikis gamoyenebiT SesaZlebeli gaxda mesame da meoTxe<br />

gantotebis arteriebis kaTeterizacia (sadac SeuZlebelia<br />

balon-kaTeteris xmareba) da maTSi da didi dozebiT vazodilatatorebis,<br />

rogoricaa papaverinis Seyvana. 439,444<br />

superseleqtiurad vazodilatatorebis neli SeyvaniT<br />

SesaZlebelia adre arsebuli meTodebisTvis damaxasiaTebeli<br />

garTulebebis riskis Semcireba, maT Soris: tvinis Reros<br />

funqciebis daqveiTebis, hipotenziis, vazospazmis gaRrmavebis,<br />

gulyrebis ganviTarebis, sunTqvis gaCerebis, gardamavali<br />

iSemiis da qalasSida wnevis matebis. 439,443. literaturuli<br />

monacemebis mixedviT papaverinis koncetracia<br />

romelic ixmareba angioplastikis dros meryeobs 3mg/mldan<br />

6-9mg/ml-mde, xolo sruli doza SeiZleba iyos 300mg<br />

-ze meti erT arteriis teritoriaze. 445 mkacrad aris rekomendebuli<br />

intrakraniuli wnevis da aseve sxva fiziologiuri<br />

da neirofiziologiuri parametrebis monitoringi.<br />

intraarteriulad papaverinis gamoyeneba mowodebulia<br />

kaselis da sxv. 446 mier. maT mier Catarebul kvlevaSi,<br />

romelic moicavda pacientTa mcire raodenobas, aRiniSna<br />

spazmis reversiuli angiografiuli gaumjobeseba da aseve<br />

50%-iT ukeTesi gamosavali. sxva kvlevaSi, 437 romelSic<br />

ganixileboda tirilizadis efeqti, naCvenebi iyo papaverinis<br />

efeqturoba angiospazmis dros angiografiuli suraTis<br />

gaumjobesebis TvalsazrisiT, Tumca ar iyo nanaxi korelacia<br />

spazmis xarisxs da intervenciis vadas, papaverinis<br />

dozas an kvlevaSi ganxilul wamlis-tirilizadis dozas<br />

- 83 -


Soris. aRwerilia verapamilis 447 da sxva kalcium blokatorebis<br />

xSiri gamoyeneba calkeuli SesaniSnavi SedegebiT.<br />

miuxedavad imisa, rom isini ufro usafrTxoni arian vidre<br />

papaverini, maTi sargeblianoba jer dadasturebuli ar aris.<br />

literaturaSi aRwerilia balon-angioplastikis da<br />

vazodilatatorebis infuziis kombinirebuli gamoyenebis<br />

calkeuli SemTxvevebi. 450 Tumca ar arsebobs kvlevebi, romlebic<br />

am kombininirebuli meTodis upiratesobaze metyveleben<br />

gamosavalTan mimarTebaSi. 156 papaverinis infuziis ZiriTadi<br />

garTulebas qalasSida wnevis mateba warmoadgens. yvela<br />

kvleva miuTiTebs qalasSida wnevis kontrolis aucileblobaze<br />

xanmokle hiperventilaciis, manitolis, barbituratuli<br />

Terapiis, da/an ventrikuluri drenaJis meSveobiT.<br />

gamoqveynebul kvlevebSi garTulebebi riski meryeobs 2%dan<br />

5%-mde. 443,450,451.<br />

- 84 -


cerebraluri vazospazmis marTva:<br />

Sejameba da rekomendaciebi<br />

1. sah-iT ganpirobebuli cudi gamosavalis Semcirebis<br />

mizniT naCvenebia nimodipinis peroraluri miReba. (Class<br />

I, Level of Evidence A). sxva kalcium antagonistebis,<br />

peroraluri Tu intravenuri miRebis, efeqturoba ar<br />

aris garkveuli.<br />

2. cerebruli vazospazmis mkurnaloba iwyeba gamskdari<br />

anevrizmis adreuli mkurnalobiT da umetes SemTxvevebSi<br />

naCvenebia sisxlis normaluri moculobis (normovolemia)<br />

SenarCuneba da hipovolemiis Tavidan acileba<br />

(klasi IIa, mtkicebulebis done B).<br />

3. simptomuri cerebruli vazospazmis dros mkurnalobis<br />

erTerTi racionaluri meTodia hipervolemia,<br />

inducirebuli hipertenzia da hemodilucia (3-H<br />

Terapia) (klasi IIa, mtkicebulebis done B).<br />

4. simptomuri, cerebraluri vazospazmis dros, cerebruli<br />

angioplastika da/an seleqtiuri intraarteriuli<br />

vazodilataciuri Terapia aseve warmoadgens<br />

mkurnalobis racionalur meTods, romelic klinikuri<br />

situaciis gaTaliswinebiT SeiZleba gamoyenebuli iyos<br />

3-H TerapiisTan erTad, mis Semdeg an mis nacvlad<br />

(klasi IIb, mtkicebulebis done B).<br />

- 85 -


XIII. subaraqnoiduli sisxlCaqceviT<br />

gamowveuli hidrocefaliis marTva<br />

literaturaSi aRwerili subaraqnoiduli sisxl-<br />

CaqceviT gamowveuli hidrocefaliis SemTxvevebi ZiriTadad<br />

retrospeqtuli xasiaTisaa. mwvave hidrocefalia (72 saa-<br />

Tis gan,avlobaSi parkuWebis gafarToeba) vTardeba SemTxvevaTa<br />

20-30% - Si. 452-455 parkuWebis gafarToeba sakmaod<br />

xSiria da yovelTvis ar aris dakavSirebuli parkuWovan<br />

hemoragiasTan. 456,457 am SemTxvevebSi hidrocefaliis mizezs<br />

subaraqnoidul sivrceSi sisxlis arseboba ganapirobebs. 96,<br />

458 mwvave hidrocefalia ufro xSirad gvxvdeba mZime klinikur<br />

mdgonareobaSi myof da gamoxatuli sisxCaqcevis mqone<br />

(Fisher –is Skalis maRali xarisxi) pacientebSi. 452-455 mwvave<br />

hidrocefaliis klinikuri mniSvneloba bolomde garkveuli<br />

ar aris, radgan igi aseve aReniSineba usimptomo pacientebs<br />

da ar iwvevs maTi mdgomareobis gauaresebas. 457 Tumca<br />

cnobiereba daTrgunul pacientebSi 40-80% SemTxvevebSi<br />

ventrikulostomiis Semdeg aRiniSneba mdgomareobis garkveuli<br />

gaumjobeseba (456,457,459) . 2 kvlevis mixedviT, romlebic<br />

moicavdnen SemTxvevaTaA mcire serias, ventrikulostomia<br />

zog SemTxvevaSi iwvevda 146 da zogSi ara (148) rehemoragiis<br />

ganviTarebas.<br />

qronikuli ventrikulomegalia saWiroebs mudmiv Suntirebas<br />

da zogi kvlevis mixedviT 18-dan 26% SemTxveveb-<br />

Si es procedurebi ganapirobeben pacientebis gadarCenas.<br />

455,460,461 Suntirebis saWiroeba maRalia asakovan, adreuli<br />

hidrocefaliis, parkuWovani sisxlCaqcevis mqone, daavadebis<br />

dawyebisas mZime mdgomareobaSi myof da mdedrobi-<br />

Ti sqesis pacientebSi 202,462-46 SemTxvevaTa seriebze 2 sxva-<br />

- 86 -


dasxva centrSi Catarebuli kvlevis avtorebi gvirCeven<br />

terminaluri firfitis fenestrecias qronikuli hidrocefaliis<br />

ganviTarebis Tavidan acilebis mizniT. 207,466 SedarebisTvis<br />

endovaskularad da qirurgiulad namkurnaleb<br />

pacientebSi qronikuli hidrocefaliis sixSire ar gansxvavdeba<br />

erTmaneTisgan. 460,461 am pacientebSi ventrikulo-atriuli,<br />

ventrikulo-peritonealuri da lumbo-peritonealuri<br />

Suntireba aumjobesebs maT klinikur statuss. imis da<br />

miuxedavad rodis xdeba ventrukulostomiis mocileba, es<br />

ar ganapirobebs maSuntirebeli operaciis saWiroebas. 469<br />

hidrocefaliis marTva:<br />

Sejameba da rekomendaciebi<br />

1. liqvoris droebiTi an mudmivi gamoSveba rekomendebulia<br />

sah-is Sedegad ganviTarebuli qronikuli<br />

hidrocefaliis mqone simptomur pacientebSi (klasi I,<br />

mtkicebulebis done B).<br />

2. mwvave sah-is mqone pacientebSi, romelTac aReniSnebaT<br />

ventrikululomegalia da cnobierebis daTrgunva,<br />

ventrikulostomia SesaZloa iyos sasargeblo (klasi<br />

IIa, mtkicebulebis done B).<br />

- 87 -


XIV. subaraqnoidul sisxlCaqcevasTan<br />

dakavSirebuli gulyrebis marTva<br />

sah-Tan dakavSirebuli gulyrebis aRmocenebis riski<br />

kargad gansazRvruli ar aris, aseve ar aris garkveuli<br />

antikonvulsantebis rutinuli xmarebis efeqturoba subaraqnoiduli<br />

sisxlCaqcevebis dros. gulyrebis msgavsi xSiri<br />

epizodebi SesaZlebelia Tan sdevdes anevrizmis gaskdomas<br />

(200,470) . Tumca gaurkvevelia ramdenad epilepsiuri bunebisaa<br />

es epizodebi. 470,471 bolo drois retrospeqtuli kvlevis<br />

mixedviT gulyrebis aRmocenebis sixSire ufro naklebia<br />

da meryeobs 6-18% mde. 472-474 sxva retrospeqtuli<br />

kvlevis monacemebiT adreuli gulyrebis umetesoba vlindeba<br />

klinikaSi moxvedramde, xolo klinikaSi profilaqtikuri<br />

antikonvulsantebis miRebis fonze iSviaTad aRmocendeba.<br />

473 sxva kvlevebis mixedviT gviani gulyrebi gvxdeba<br />

SemTxvevaTa daaxloebiTA7%-Si. 475 aseve aRwerilia intraarteriulad<br />

Seyvanili papaveriniT gamowveuli gulyrebi. 476<br />

kavSiri gulyrebis arsebobas da gamosavals Soris gaurkvevelia,<br />

radgan zogierTi kvleviT ar iyo nanaxi maTi raime<br />

kavSiri (473) , zogi kvlevis mixedviT ki gulyrebi asocirebuli<br />

iyo cud gamosavalTan (472) .<br />

bolo kvlevebis mixedviT, sah-is dros pacientebSi<br />

SesaZloa aRmocendes arakonvulsirebuli gulyrebi. erT<br />

kvlevaSi SeirCa pacientebi, romelTac utardebodaT mudmivi<br />

eeg monitoringi. sah-dan me-18 dRes stuporSi da<br />

komaSi myof pacientTa 19%-s aReniSnaT arakonvulsirebuli<br />

gulyrebi. yvela maTgans profilaqtikurad utardeboda<br />

antikonvulsanturi Terapia da yvela maTgani mokvda. 477<br />

ramdenime kvleva daeTmo perioperaciulad profilaqtikur<br />

- 88 -


antikonvulsantur Terapias. arcerT maTgans naTlad ar<br />

uCvenebia profilaqtikuri anikonvulsanturi Terapiis sargebloba.<br />

478-480 ararandomizirebulma kvlevam kraniotomia<br />

Catarebul pacientebSi aCvena profilaqtikuri antikonvulsanturi<br />

Terapiis sargeblianoba, 481-483 miuxedavad imisa<br />

rom sah-is mqone pacintebis raodenoba maT Soris Zalian<br />

cota iyo. endovaskuluri meTodiT namkurnaleb pacientebs<br />

ar aRmoucendaT periproceduruli gulyrebi, xolo gviani<br />

gulyrebi aRmocenda SemTxvevaTa 3%-Si (484) . sah-is Semdeg<br />

gulyrebis aRmocenebis risk faqtorebia Sua arteriis<br />

anevrizmebi, 485,486 intraparenqimuli hematoma, 481,485,487 tvinis<br />

infarqti, 488 da hipertenziis anamnezi. 201 miuxedavad imisa,<br />

rom retrospeqtuli kvlevis mixedviT (470,478) sah-is mqone<br />

pacientebSi profilaqtikur antikonvulsantur Terapias<br />

ar gaaCnia sargebeli, unda aRiniSnos rom kvlevaSi ganxiluli<br />

iyo pacientebis mcire raodenoba da rutinulad ar<br />

xdeboda sisxlSi antikonvulsantebis donis gansazRvra.<br />

retrospeqtul kvlevaSi Sewavlili iyo profilaqtikuri<br />

antikonvulsanturi Terapiis (fenitoini) zegavlena kognituri<br />

funqciebis gamosavalze. kvlevam aCvena, rom sah-dan<br />

3 Tvis Semdeg, fenitoini dakavSirebuli iyo kognituri<br />

funqciebis gauaresebasTan. 489<br />

- 89 -


gulyrebis marTva:<br />

Sejameba da rekomendaciebi<br />

1. profilaqtikuri antikonvulsantebi SesaZloa<br />

dainiSnos uSualod sisxlCaqcevis Semdgom periodSi<br />

(klasi IIb, mtkicebulebis done B).<br />

2. rutinulad, xangrZlivi droiT antikonvulsantebis<br />

gamoyeneba ar aris rekomendebuli (klasi III, mtkicebulebis<br />

done B). magram SesaZloa dainiSnos im<br />

pacientebSi, romelTac aqvT gulyrebis ganviTarebis<br />

Semdegi risk faqtorebi: adrec arsebuli gulyrebis<br />

epizodi, parenqimuli hematoma, insulti, an tvinis<br />

Sua arteriis anevrizma (klasi IIb, mtkicebulebis<br />

done B).<br />

- 90 -


XV. hiponatriemiis marTva<br />

subaaraqnoiduli hemoragiebis Sedegad ganviTarebuli<br />

hiponatriemiis maCvenebeli 10%-dan 30%-mde meryeobs.<br />

hiponatriemia ufro xSirad viTardeba mZime mdgomareobaSi<br />

myof da wina SemaerTebeli arteriis anevrizmis da hidrocefaliis<br />

mqone pacientebSi, da amasTan igi daavadebis cudi<br />

gamosavlis damoukidebel risk faqtors warmoadgens. 401,490-<br />

492 arakontrolirebadi prospeqtuli kvlevebis mixedviT<br />

hiponatriemia dakavSirebulia Warb natriurezTan da volemiis<br />

SemcirebasTan. 402,493 siTxis Semcireba SeiZleba iyos gviandeli<br />

iSemiuri dazianebis mizezi, 402 xolo volemiis Semcirebam<br />

SeiZleba gamoiwvios simptomuri arteriuli spazmi. 493<br />

ramodenime arakontrolirebadi kvlevis monacemebze dayrdnobiT<br />

volemiis Semcirebis gamosworeba SesaZlebelia<br />

gazrdili infuziis gziT (hipervolemiuri Terapia). 493,495<br />

fludrokortizonis efeqturobis gansazRvris mizniT,<br />

hiponatriemiis koreqciasTan da siTxis balansTan mimarTebaSi,<br />

Catarda ori randomizirebuli kontrolirebadi kvleva.<br />

erTi kvlevis mixedviT igi dadebiTad moqmedebs natriumis<br />

uaryofiTi balansis koreqciaze, magram ver axdens<br />

gavlenas siTxis moculobaze da hiponatriemiaze. 495 meore<br />

kvlevis mixedviT Semcirda siTxeebis miRebis saWiroeba da<br />

gaumjobesda natriumis done (496) . erTi retrospeqtuli<br />

kvlevis mixedviT 3% fiziologiuri xsnari xels uwyobs<br />

hiponatriemiis koreqcias. 497 sxva kvlevebis mixedviT<br />

hiponatriemiis koreqciis mizniT aseve efeqturia albuminis<br />

5% xsnaris gamoyeneba. 391<br />

- 91 -


hiponatriemiis marTva:<br />

Sejameba da rekomendaciebi<br />

1. subaraqnoiduli hemoragiis Semdeg unda SeizRudos<br />

didi raodenobiT hipotonuri xsnarebis xmareba da<br />

Tavidan acilebuli unda iyos hipovolemiis ganviTareba<br />

(klasi I, mtkicebulebis done B).<br />

2. subaraqnoiduli hemoragiis mqone garkveuli pacientebSi<br />

mizanSewonilia volemiiis statusis monitoringi<br />

Semdegi saxis meTodebis kombinaciiT: centraluri venuri<br />

wnevis, filtvis arteriis wnevis, siTxis balansis,<br />

sxeulis masis gansazRvra, xolo hipovolemiis koreqcia<br />

unda moxdes izotonuri siTxeebis meSveobiT (klasi<br />

IIa, mtkicebulebis done B).<br />

3. hiponatriemiis koregirebisaTvis mizanSewonilia<br />

fludrokortizonis acetatis da hipertonuli xsnaris<br />

gamoyeneba (klasi IIa, mtkicebulebis done B).<br />

4. zogierT viTarebaSi mizanSewonilia SeizRudos<br />

siTxeebis miReba euvolemiuri mdgomareobis SenarCunebis<br />

mizniT (klasi IIb, mtkicebulebis done B).<br />

- 92 -


Sejameba da daskvnebi<br />

gamskdari anevrizmebis mkurnalobis Tanamedrove stanartia<br />

maTi qirurgiuli klipireba an endovaskuluri spiralebiT<br />

gamoTiSva (roca es SesaZlebelia). daavadebis<br />

gamosavali ganisazRvreba bevri faqtoriT, maT Soris: pacientis<br />

mdgomareobiT, anevrizmis maxasiaTeblebiT da klinikis<br />

gamocdilebiT. keTilsaimedo gamosavali ufro xSirad<br />

miiRweva: sah-s mkurnalobis didi gamocdilebis mqone klinikebSi,<br />

endovaskuluri meTodiT mkurnalobis SesaZleblobis<br />

mqone klinikebSi da SerCeul pacientebSi romlebsac<br />

mkurnaloba CautardaT endovaskuluri meTodiT. optimaluri<br />

mkurnalobisTvis saWiroa gamocdili cerebrovaskuluri<br />

da endovaskuluri qirurgebis erToblivi muSaoba anevrizmuli<br />

subaraqnoiduli hemoragiis yvela calkeuli SemTxvevis<br />

ganxilvis procesSi.<br />

- 93 -


- 94 -<br />

danarTi 1.<br />

glazgos komis Skala (Glasgow Coma Scale)<br />

TXOHEL 7YDOHELV<br />

JD[HOD<br />

VLW\YLHUL SDVX[L PRWRUXOL UHDTFLD<br />

LQVWUXTFLHEV<br />

DVUXOHEV<br />

RULHQWLUHEXOL WNLYLOLV<br />

ORNDOL]HED<br />

VSRQWDQXUL DEQHXOL DUHXOL WNLYLOLV<br />

PRFLOHED<br />

&D=D[LO]H DUDDGHTYDWXUL PR[UD<br />

GHNRUWLNDFLD<br />

WNLYLO]H JDXJHEDUL JD6OD<br />

GHFHUHEUDFLD<br />

VDHU7RG DU<br />

D[HOV<br />

7YDOHEV<br />

qula ganmarteba<br />

1 sikvdili<br />

VDHU7RG DU DULV<br />

VLW\YLHUL SDVX[L<br />

glazgos gamosavlis Skala<br />

(Glasgow Outcome Scale)<br />

2 vegetatiuri statusi<br />

VDHU7RG DU DULV<br />

PRWRUXOL UHDTFLD<br />

3 mniSvnelovani unarSezRuduloba - ar SeuZlia<br />

damoukideblad Tavis movla<br />

4 saSualo xarisxis unarSezRuduloba – SeuZlia<br />

damoukideblad Tavis movla, ar SeuZlia daubrundes<br />

Cveul cxovrebis wess (muSaoba da swavla).


5 SeuZlia daubrundes Cveuli cxovrebis wess –<br />

imuSaos da iswavlos<br />

rankinis modificirebuli Skala<br />

(Modified Rankin Scale)<br />

qula ganmarteba<br />

0 daavadebis simptomebis ar aris<br />

1 miuxedavad daavadebis simptomebisa, ar aRiniSneba<br />

mniSvnelovani unarSezRuduloba, SeuZlia icxovros<br />

Cveuli cxovrebis wesiT<br />

2 msubuqi xarisxis unarSezRuduloba, SeuZlia<br />

damoukdeblad Tavis movla daxmarebis gareSe, magram<br />

ar SeuZlia daubrundes Cveuli cxovrebis wess<br />

3 saSualo xarisxis unarSezRuduloba, saWroebs<br />

daxmarebas, magram SeuZlia damoukdeblad siaruli<br />

4 saSualo simZimis unarSezRuduloba, ar SeuZlia<br />

daxmarebis gareSe siaruli da higienuri<br />

procedurebis Catareba, da damoukdeblad<br />

fiziologiuri moTxovnilebebis dakmayofileba<br />

5 mZime xarisis unarSezRuduloba, mijaWvulia sawols,<br />

menjis Rrus organoebis funqciebis darRvevebi/<br />

Seukavebloba, saWiroebs saSualo med-personalis<br />

mxridan mudmiv movlas da yuradRebas.<br />

6 sikvdili<br />

- 95 -


anevrizmuli sah-is mqone pacientTa<br />

mdgomareobis Sefasebis Skala<br />

Hunt-Hess mixedviT<br />

- 96 -<br />

danarTi 2<br />

1 xarisxi pacienti asimptomuria, an gamoxatulia msubuqi<br />

Tavis tkivili da kisris kunTebis ioli<br />

rigidoba<br />

2 xarisxi saSualo an Zlieri Tavis tkivili, kisris<br />

kunTebis daWimuloba, nevrologiuri deficis<br />

gareSe, garda kranialuri nervebis parezisa<br />

(mag.: III, IV)<br />

3 xarisxi aRiniSneba Zilianoba an gabrueba, msubuqi<br />

kerovani nevrologiuri deficiti<br />

4 xarisxi stupori, zomieri an Rrma hemiparezi.<br />

5 xarisxi Rrma koma, decerebraciuli rigidoba.<br />

anevrizmuli sah-is mqone pacientTa<br />

mdgomareobis Sefasebis Skala WFNS mixedviT<br />

1 xarisxi 15 qula glazgos komis SkaliT,<br />

motoruli deficitis gareSe<br />

2 xarisxi 13-14 qula glazgos komis SkaliT,<br />

motoruli deficitis gareSe<br />

3 xarisxi 13-14 qula glazgos komis SkaliT,<br />

motoruli deficitiT<br />

4 xarisxi 7-12 qula glazgos komis SkaliT,<br />

motoruli deficitiT/an gareSe<br />

5 xarisxi 3-6 qula glazgos komis SkaliT,<br />

motorul deficitiT/an gareSe


anevrizmuli subaraqnoiduli sisxlCaqcevis<br />

intensivobis Sefasebis fiSeris Skala<br />

kompiuteruli tomografiis mixedviT<br />

1 jgufi kt-ze sisxli ar isaxeba.<br />

2 jgufi subaraqnoiduli sisxlis sisqe 1 mm-ze naklebia<br />

3 jgufi subaraqnoiduli sisxlis sisqe 1 mm-ze metia.<br />

4 jgufi subaraqnoiduli sisxlCaqceva parkuWovani<br />

an parenqimuli hemoragiiT.<br />

- 97 -


1. Graf CJ, Nibbelink DW. Cooperative Study of<br />

Intracranial Aneurysms and Subarachnoid<br />

Hemorrhage: report on a randomized treatment<br />

study,<br />

3. intracranial surgery. Stroke. 1974;5:557-01. 2.<br />

King JT Jr. Epidemiology of aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage. Neuroimaging Clin<br />

N Am. 1997;7:659–668.<br />

3. Mayberg MR, Batjer HH, Dacey R, Diringer M,<br />

Haley EC, Heros RC, Sternau LL, Torner J,<br />

Adams HP Jr, Feinberg W. Guidelines for the<br />

management of aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage: a statement for healthcare<br />

professionals from a special writing group of the<br />

Stroke Council, American Heart Association.<br />

Stroke. 1994;25:2315–2328.<br />

4. van Gijn J, Rinkel GJ. Subarachnoid<br />

haemorrhage: diagnosis, causes and<br />

management. Brain. 2001;124(pt 2):249 –278.<br />

5. Hijdra A, van Gijn J, Nagelkerke NJ, Vermeulen<br />

M, van Crevel H. Prediction of delayed cerebral<br />

ischemia, rebleeding, and outcome after<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage. Stroke.<br />

1988;19:1250 –1256.<br />

6. Hijdra A, Braakman R, van Gijn J, Vermeulen<br />

M, van Crevel H. Aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage: complications and outcome in a<br />

hospital population. Stroke. 1987;18:1061–1067.<br />

7. Hop JW, Rinkel GJ, Algra A, van Gijn J. Changes<br />

in functional outcome and quality of life in<br />

patients and caregivers after aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage. J Neurosurg.<br />

2001;95:957–963.<br />

8. Broderick JP, Brott TG, Duldner JE, Tomsick T,<br />

Leach A. Initial and recurrent bleeding are the<br />

major causes of death following subarachnoid<br />

hemorrhage. Stroke. 1994;25:1342–1347.<br />

9. Sundt TM Jr, Kobayashi S, Fode NC, Whisnant<br />

JP. Results and complications of surgical<br />

management of 809 intracranial aneurysms in<br />

722 cases: related and unrelated to grade of<br />

patient, type of aneurysm, and timing of surgery.<br />

J Neurosurg. 1982;56:753–765.<br />

10. Cook DJ, Guyatt GH, Laupacis A, Sackett DL.<br />

Rules of evidence and clinical recommendations<br />

on the use of antithrombotic agents. Chest.<br />

1992;102(suppl):305S–311S.<br />

11. Gibbons RJ, Smith S, Antman E, for the<br />

American College of Cardiology, American Heart<br />

Association. American College of Cardiology/<br />

bibliografia<br />

- 98 -<br />

American Heart Association clinical practice<br />

guidelines, part I: where do they come from?<br />

Circulation. 2003;107:2979 –2986.<br />

12. Gibbons RJ, Smith SC Jr, Antman E, for the<br />

American College of Cardiology, American Heart<br />

Association. American College of Cardiology/<br />

American Heart Association clinical practice<br />

guidelines, part II: evolutionary changes in a<br />

continuous quality improvement project.<br />

Circulation. 2003;107:3101–3107.<br />

13. Ingall T, Asplund K, Mahonen M, Bonita R. A<br />

multinational comparison of subarachnoid<br />

hemorrhage epidemiology in the WHO MONICA<br />

stroke study. Stroke. 2000;31:1054 –1061.<br />

14. Epidemiology of aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage in Australia and New Zealand:<br />

incidence and case fatality from the Australasian<br />

Cooperative Research on Subarachnoid<br />

Hemorrhage Study (ACROSS). Stroke.<br />

2000;31:1843–1850.<br />

15. Inagawa T, Shibukawa M, Inokuchi F, Tokuda<br />

Y, Okada Y, Okada K. Primary intracerebral and<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage in Izumo<br />

City, Japan, part II: management and surgical<br />

outcome. J Neurosurg. 2000;93:967–975.<br />

16. Inagawa T, Takechi A, Yahara K, Saito J,<br />

Moritake K, Kobayashi S, Fujii Y, Sugimura C.<br />

Primary intracerebral and aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage in Izumo City, Japan,<br />

part I: incidence and seasonal and diurnal<br />

variations. J Neurosurg. 2000;93:958 –966.<br />

17. Inagawa T. What are the actual incidence and<br />

mortality rates of subarachnoid hemorrhage?<br />

Surg Neurol. 1997;47:47–52.<br />

18. Graves EJ. Detailed diagnoses and procedures,<br />

national hospital discharge survey, 1990. Vital<br />

Health Stat 13. 1992:1–225.<br />

19. Ingall T, Wiebers D. Natural history of<br />

subarachnoid hemorrhage. In: Whisnant JP, ed.<br />

Stroke: Populations, Cohorts, and Clinical<br />

Trials. Boston, Mass: Butterworth-Heinemann<br />

Ltd; 1993.<br />

20. Fridriksson S, Hillman J, Landtblom AM, Boive<br />

J. Education of referring doctors about sudden<br />

onset headache in subarachnoid hemorrhage: a<br />

prospective study. Acta Neurol Scand.<br />

2001;103:238 –242.<br />

21. Kowalski RG, Claassen J, Kreiter KT, Bates JE,<br />

Ostapkovich ND, Connolly ES, Mayer SA.<br />

Initial misdiagnosis and outcome after


subarachnoid hemorrhage. JAMA. 2004; 291:<br />

866–869.<br />

22. Mayer PL, Awad IA, Todor R, Harbaugh K,<br />

Varnavas G, Lansen TA, Dickey P, Harbaugh R,<br />

Hopkins LN. Misdiagnosis of symptomatic<br />

cerebral aneurysm: prevalence and correlation<br />

with outcome at four institutions. Stroke.<br />

1996;27:1558 –1563.<br />

23. Mori K, Kasuga C, Nakao Y, Yamamoto T,<br />

Maeda M. Intracranial pseudoaneurysm due to<br />

rupture of a saccular aneurysm mimicking a large<br />

partially thrombosed aneurysm (“ghost<br />

aneurysm”): radiological findings and therapeutic<br />

implications in two cases. Neurosurg Rev.<br />

2004;27:289 –293.<br />

24. Polmear A. Sentinel headaches in aneurysmal<br />

subarachnoid haemorrhage: what is the true<br />

incidence? A systematic review. Cephalalgia.<br />

2003;23:935–941.<br />

25. Toffol GJ, Swiontoniowski M. Stroke in young<br />

adults: a continuing diagnostic challenge.<br />

Postgrad Med. 1992;91:123–128.<br />

26. Vannemreddy P, Nanda A, Kelley R, Baskaya<br />

MK. Delayed diagnosis of intracranial<br />

aneurysms: confounding factors in clinical<br />

presentation and the influence of misdiagnosis<br />

on outcome. South Med J. 2001;94: 1108–1111.<br />

27. Harmsen P, Tsipogianni A, Wilhelmsen L. Stroke<br />

incidence rates were unchanged, while fatality<br />

rates declined, during 1971–1987 in Göteborg,<br />

Sweden. Stroke. 1992;23:1410 –1415.<br />

28. Ingall TJ, Whisnant JP, Wiebers DO, O’Fallon<br />

WM. Has there been a decline in subarachnoid<br />

hemorrhage mortality? Stroke. 1989;20: 718–<br />

724.<br />

29. Truelsen T, Bonita R, Duncan J, Anderson NE,<br />

Mee E. Changes in subarachnoid hemorrhage<br />

mortality, incidence, and case fatality in New<br />

Zealand between 1981–1983 and 1991–1993.<br />

Stroke. 1998;29: 2298–2303.<br />

30. Stegmayr B, Eriksson M, Asplund K. Declining<br />

mortality from subarachnoid hemorrhage:<br />

changes in incidence and case fatality from 1985<br />

through 2000. Stroke. 2004;35:2059 –2063.<br />

31. Rinkel GJ, Djibuti M, Algra A, van Gijn J.<br />

Prevalence and risk of rupture of intracranial<br />

aneurysms: a systematic review. Stroke. 1998;29:<br />

251–256.<br />

32. Longstreth WT, Nelson LM, Koepsell TD, van<br />

Belle G. Subarachnoid hemorrhage and hormonal<br />

factors in women: a population-based<br />

casecontrol study. Ann Intern Med.<br />

1994;121:168 –173.<br />

- 99 -<br />

33. Okamoto K, Horisawa R, Kawamura T, Asai A,<br />

Ogino M, Takagi T, Ohno Y. Menstrual and<br />

reproductive factors for subarachnoid<br />

hemorrhage risk in women: a case-control study<br />

in Nagoya, Japan. Stroke. 2001;32:2841–2844.<br />

34. Broderick JP, Brott T, Tomsick T, Huster G,<br />

Miller R. The risk of subarachnoid and<br />

intracerebral hemorrhages in blacks as compared<br />

with whites. N Engl J Med. 1992;326:733–736.<br />

35. Ayala C, Greenlund KJ, Croft JB, Keenan NL,<br />

Donehoo RS, Giles WH, Kittner SJ, Marks JS.<br />

Racial/ethnic disparities in mortality by stroke<br />

subtype in the United States, 1995–1998. Am J<br />

Epidemiol. 2001;154: 1057–1063.<br />

36. Qureshi AI, Suri MF, Yahia AM, Suarez JI,<br />

Guterman LR, Hopkins LN, Tamargo RJ. Risk<br />

factors for subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurosurgery. 2001;49:607– 612.<br />

37. Taylor CL, Yuan Z, Selman WR, Ratcheson RA,<br />

Rimm AA. Cerebral arterial aneurysm formation<br />

and rupture in 20,767 elderly patients:<br />

hypertension and other risk factors. J Neurosurg.<br />

1995;83:812– 819.<br />

38. Kubota M, Yamaura A, Ono J. Prevalence of risk<br />

factors for aneurysmal subarachnoid<br />

haemorrhage: results of a Japanese multicentre<br />

case control study for stroke. Br J Neurosurg.<br />

2001;15:474–478.<br />

39. van der Schaaf IC, Ruigrok YM, Rinkel GJ,<br />

Algra A, van Gijn J. Study design and outcome<br />

measures in studies on aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage. Stroke. 2002;33:2043–2046.<br />

40. Teunissen LL, Rinkel GJ, Algra A, van Gijn J.<br />

Risk factors for subarachnoid hemorrhage: a<br />

systematic review. Stroke. 1996;27:544 –549.<br />

41. Knekt P, Reunanen A, Aho K, Heliovaara M,<br />

Rissanen A, Aromaa A, Impivaara O. Risk<br />

factors for subarachnoid hemorrhage in a<br />

longitudinal population study. J Clin Epidemiol.<br />

1991;44:933–939.<br />

42. Juvela S, Hillbom M, Numminen M, Koskinen<br />

P. Cigarette smoking and alcohol consumption<br />

as risk factors for aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage. Stroke. 1993;24:639–646.<br />

43. Pinto AN, Canhao P, Ferro JM. Seizures at the<br />

onset of subarachnoid haemorrhage. J Neurol.<br />

1996;243:161–164.<br />

44. Nanda A, Vannemreddy PS, Polin RS, Willis BK.<br />

Intracranial aneurysms and cocaine abuse:<br />

analysis of prognostic indicators. Neurosurgery.<br />

2000;46:1063–1067.<br />

45. Oyesiku NM, Colohan AR, Barrow DL, Reisner<br />

A. Cocaine-induced aneurysmal rupture: an


emergent negative factor in the natural history<br />

of intracranial aneurysms? Neurosurgery.<br />

1993;32:518 –525.<br />

46. Kernan WN, Viscoli CM, Brass LM, Broderick<br />

JP, Brott T, Feldmann E, Morgenstern LB,<br />

Wilterdink JL, Horwitz RI. Phenylpropanolamine<br />

and the risk of hemorrhagic stroke. N Engl J Med.<br />

2000;343:1826 –1832. bibliografia<br />

47. Adams HP Jr, Putman SF, Kassell NF, Torner<br />

JC. Prevalence of diabetes mellitus among<br />

patients with subarachnoid hemorrhage. Arch<br />

Neurol. 1984;41:1033–1035.<br />

48. Qureshi AI, Suarez JI, Parekh PD, Sung G,<br />

Geocadin R, Bhardwaj A, Tamargo RJ,<br />

Ulatowski JA. Risk factors for multiple<br />

intracranial aneurysms. Neurosurgery.<br />

1998;43:22–26.<br />

49. Juvela S. Risk factors for multiple intracranial<br />

aneurysms. Stroke. 2000; 31:392–397.<br />

50. Ellamushi HE, Grieve JP, Jager HR, Kitchen ND.<br />

Risk factors for the formation of multiple<br />

intracranial aneurysms. J Neurosurg. 2001;94:<br />

728–732.<br />

51. Inagawa T. Seasonal variation in the incidence<br />

of aneurysmal subarachnoid hemorrhage in<br />

hospital- and community-based studies. J<br />

Neurosurg. 2002;96:497–509.<br />

52. Gallerani M, Portaluppi F, Maida G, Chieregato<br />

A, Calzolari F, Trapella G, Manfredini R.<br />

Circadian and circannual rhythmicity in the<br />

occurrence of subarachnoid hemorrhage. Stroke.<br />

1996;27:1793–1797.<br />

53. Oyoshi T, Nakayama M, Kuratsu J. Relationship<br />

between aneurysmal subarachnoid hemorrhage<br />

and climatic conditions in the subtropical region,<br />

Amami-Oshima, in Japan. Neurol Med Chir<br />

(Tokyo). 1999;39: 585–590.<br />

54. Buxton N, Liu C, Dasic D, Moody P, Hope DT.<br />

Relationship of aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage to changes in atmospheric pressure:<br />

results of a prospective study. J Neurosurg.<br />

2001;95:391–392.<br />

55. Unruptured intracranial aneurysms: risk of<br />

rupture and risks of surgical intervention:<br />

International Study of Unruptured Intracranial<br />

Aneurysms Investigators. N Engl J Med.<br />

1998;339:1725–1733.<br />

56. Locksley HB. Natural history of subarachnoid<br />

hemorrhage, intracranial aneurysms and<br />

arteriovenous malformations. J Neurosurg.<br />

1966;25: 321–368.<br />

57. Yasui N, Magarisawa S, Suzuki A, Nishimura<br />

H, Okudera T, Abe T. Subarachnoid hemorrhage<br />

- 100 -<br />

caused by previously diagnosed, previously<br />

unruptured intracranial aneurysms: a<br />

retrospective analysis of 25 cases. Neurosurgery.<br />

1996;39:1096 –1100.<br />

58. Ferguson GG, Peerless SJ, Drake CG. Natural<br />

history of intracranial aneurysms. N Engl J Med.<br />

1981;305:99.<br />

59. Hsiang JN, Liang EY, Lam JM, Zhu XL, Poon<br />

WS. The role of computed tomographic<br />

angiography in the diagnosis of intracranial<br />

aneurysms and emergent aneurysm clipping.<br />

Neurosurgery. 1996;38: 481–487.<br />

60. Vieco PT, Morin EE 3rd, Gross CE. CT<br />

angiography in the examination of patients with<br />

aneurysm clips. AJNR Am J Neuroradiol.<br />

1996;17: 455–457.<br />

61. Ruggieri PM, Poulos N, Masaryk TJ, Ross JS,<br />

Obuchowski NA, Awad IA, Braun WE, Nally J,<br />

Lewin JS, Modic MT. Occult intracranial<br />

aneurysms in polycystic kidney disease:<br />

screening with MR angiography. Radiology.<br />

1994;191:33–39.<br />

62. Black WC. Intracranial aneurysm in adult<br />

polycystic kidney disease: is screening with MR<br />

angiography indicated? Radiology. 1994;191:18<br />

–20.<br />

63. Lozano AM, Leblanc R. Cerebral aneurysms and<br />

polycystic kidney disease: a critical review. Can<br />

J Neurol Sci. 1992;19:222–227.<br />

64. Fehlings MG, Gentili F. The association between<br />

polycystic kidney disease and cerebral<br />

aneurysms. Can J Neurol Sci. 1991;18:505–509.<br />

65. Gabow PA, Schrier RW. Pathophysiology of<br />

adult polycystic kidney disease. Adv Nephrol<br />

Necker Hosp. 1989;18:19 –32.<br />

66. Kato T, Hattori H, Yorifuji T, Tashiro Y, Nakahata<br />

T. Intracranial aneurysms in Ehlers-Danlos<br />

syndrome type IV in early childhood. Pediatr<br />

Neurol. 2001;25:336 –339.<br />

67. Schievink WI. Genetics and aneurysm formation.<br />

Neurosurg Clin N Am. 1998;9:485– 495.<br />

68. de Paepe A, van Landegem W, de Keyser F, de<br />

Reuck J. Association of multiple intracranial<br />

aneurysms and collagen type III deficiency. Clin<br />

Neurol Neurosurg. 1988;90:53–56.<br />

69. Ruigrok YM, Rinkel GJ, Wijmenga C. Familial<br />

intracranial aneurysms. Stroke. 2004;35:e59–60.<br />

70. Wills S, Ronkainen A, van der Voet M,<br />

Kuivaniemi H, Helin K, Leinonen E, Frosen J,<br />

Niemela M, Jaaskelainen J, Hernesniemi J,<br />

Tromp<br />

G. Familial intracranial aneurysms: an analysis of<br />

346 multiplex Finnish families. Stroke. 2003;


34:1370–1374.<br />

71. Kasuya H, Onda H, Takeshita M, Hori T,<br />

Takakura K. Clinical featuresof intracranial<br />

aneurysms in siblings. Neurosurgery. 2000;46:<br />

1301–1305; discussion 1305–1306.<br />

72. Stehbens WE. Familial intracranial aneurysms:<br />

an autopsy study. Neurosurgery. 1998;43:1258<br />

–1259.<br />

73. Raaymakers TW, Rinkel GJ, Ramos LM. Initial<br />

and follow-up screening for aneurysms in<br />

families with familial subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurology. 1998;51:1125–1130.<br />

74. Huang TY, Lin CL, Chang CZ, Howng SL.<br />

Familial intracranial aneurysms. Kaohsiung J<br />

Med Sci. 1998;14:242–246.<br />

75. Schievink WI. Genetics of intracranial<br />

aneurysms. Neurosurgery. 1997; 40:651– 662.<br />

76. Ronkainen A, Hernesniemi J, Ryynanen M,<br />

Puranen M, Kuivaniemi H. A ten percent<br />

prevalence of asymptomatic familial intracranial<br />

aneurysms: preliminary report on 110 magnetic<br />

resonance angiography studies in members of 21<br />

Finnish familial intracranial aneurysm families.<br />

Neurosurgery. 1994;35:208 –212.<br />

77. Alberts MJ, Quinones A, Graffagnino C,<br />

Friedman A, Roses AD. Risk of intracranial<br />

aneurysms in families with subarachnoid<br />

hemorrhage. Can J Neurol Sci. 1995;22:121–<br />

125.<br />

78. Sarti C, Tuomilehto J, Salomaa V, Sivenius J,<br />

Kaarsalo E, Narva EV, Salmi K, Torppa J.<br />

Epidemiology of subarachnoid hemorrhage in<br />

Finland from 1983 to 1985. Stroke. 1991;22:848–<br />

853.<br />

79. Asari S, Ohmoto T. Natural history and risk<br />

factors of unruptured cerebral aneurysms. Clin<br />

Neurol Neurosurg. 1993;95:205–214.<br />

80. Juvela S, Porras M, Heiskanen O. Natural history<br />

of unruptured intracranial aneurysms: a long-term<br />

follow-up study. J Neurosurg. 1993;79: 174–<br />

182.<br />

81. Winn HR, Almaani WS, Berga SL, Jane JA,<br />

Richardson AE. The long-term outcome in<br />

patients with multiple aneurysms: incidence of<br />

late hemorrhage and implications for treatment<br />

of incidental aneurysms. J Neurosurg.<br />

1983;59:642– 651.<br />

82. Dorsch NW, Young N, Kingston RJ, Compton<br />

JS. Early experience with spiral CT in the<br />

diagnosis of intracranial aneurysms.<br />

Neurosurgery. 1995;36:230 –236.<br />

83. Vieco PT, Shuman WP, Alsofrom GF, Gross CE.<br />

Detection of circle of Willis aneurysms in patients<br />

- 101 -<br />

with acute subarachnoid hemorrhage: a<br />

comparison of CT angiography and digital<br />

subtraction angiography. AJR Am J Roentgenol.<br />

1995;165:425– 430.<br />

84. King JT Jr, Berlin JA, Flamm ES. Morbidity and<br />

mortality from elective surgery for asymptomatic,<br />

unruptured, intracranial aneurysms: a<br />

metaanalysis. J Neurosurg. 1994;81:837– 842.<br />

85. Ronkainen A, Miettinen H, Karkola K, Papinaho<br />

S, Vanninen R, Puranen M, Hernesniemi J. Risk<br />

of harboring an unruptured intracranial aneurysm.<br />

Stroke. 1998;29:359 –362.<br />

86. Kojima M, Nagasawa S, Lee YE, Takeichi Y,<br />

Tsuda E, Mabuchi N. Asymptomatic familial<br />

cerebral aneurysms. Neurosurgery. 1998;43:<br />

776–781.<br />

87. Raaymakers TW. Aneurysms in relatives of<br />

patients with subarachnoid hemorrhage:<br />

frequency and risk factors: MARS Study Group:<br />

Magnetic Resonance Angiography in Relatives<br />

of Patients With Subarachnoid Hemorrhage.<br />

Neurology. 1999;53:982–988.<br />

88. Kissela BM, Sauerbeck L, Woo D, Khoury J,<br />

Carrozzella J, Pancioli A, Jauch E, Moomaw CJ,<br />

Shukla R, Gebel J, Fontaine R, Broderick J.<br />

Subarachnoid hemorrhage: a preventable disease<br />

with a heritable component. Stroke.<br />

2002;33:1321–1326.<br />

89. Zhang B, Dhillon S, Geary I, Howell WM,<br />

Iannotti F, Day IN, Ye S. Polymorphisms in<br />

matrix metalloproteinase-1, -3, -9, and -12 genes<br />

in relation to subarachnoid hemorrhage. Stroke.<br />

2001;32:2198 –2202.<br />

90. Rinne JK, Hernesniemi JA. De novo aneurysms:<br />

special multiple intracranial aneurysms.<br />

Neurosurgery. 1993;33:981–985.<br />

91. Inagawa T, Hirano A. Autopsy study of<br />

unruptured incidental intracranial aneurysms.<br />

Surg Neurol. 1990;34:361–365.<br />

92. Zacks DJ, Russell DB, Miller JD. Fortuitously<br />

discovered intracranial aneurysms. Arch Neurol.<br />

1980;37:39–41.<br />

93. David CA, Vishteh AG, Spetzler RF, Lemole M,<br />

Lawton MT, Partovi S. Late angiographic followup<br />

review of surgically treated aneurysms. J<br />

Neurosurg. 1999;91:396–401.<br />

94. Miller CA, Hill SA, Hunt WE. “De novo”<br />

aneurysms: a clinical review. Surg Neurol.<br />

1985;24:173–180.<br />

95. Peterson EW, Cardoso ER. The blood-brain<br />

barrier following experimental subarachnoid<br />

hemorrhage, part 2: response to mercuric chloride<br />

infusion. J Neurosurg. 1983;58:345–351.


96. Hasan D, Tanghe HL. Distribution of cisternal<br />

blood in patients with acute hydrocephalus after<br />

subarachnoid hemorrhage. Ann Neurol. 1992;<br />

31:374 –378.<br />

97. Broderick JP, Viscoli CM, Brott T, Kernan WN,<br />

Brass LM, Feldmann E, Morgenstern LB,<br />

Wilterdink JL, Horwitz RI, for the Hemorrhagic<br />

Stroke Project Investigators. Major risk factors<br />

for aneurysmal subarachnoid hemorrhage in the<br />

young are modifiable. Stroke. 2003;34: 1375–<br />

1381.<br />

98. Collins R, Peto R, MacMahon S, Hebert P,<br />

Fiebach NH, Eberlein KA, Godwin J, Qizilbash<br />

N, Taylor JO, Hennekens CH. Blood pressure,<br />

stroke, and coronary heart disease, part 2: shortterm<br />

reductions in blood pressure: overview of<br />

randomised drug trials in their epidemiological<br />

context. Lancet. 1990;335:827– 838.<br />

99. Klag MJ, Whelton PK, Seidler AJ. Decline in<br />

US stroke mortality: demographic trends and<br />

ntihypertensive treatment. Stroke. 1989;20: 14–<br />

21.<br />

100. Cooper R, Sempos C, Hsieh SC, Kovar MG.<br />

Slowdown in the decline of stroke mortality in<br />

the United States, 1<strong>978</strong>–1986. Stroke. 1990;21:<br />

1274–1279.<br />

101. Broderick JP, Phillips SJ, Whisnant JP, O’Fallon<br />

WM, Bergstralh EJ. Incidence rates of stroke in<br />

the eighties: the end of the decline in stroke?<br />

Stroke. 1989;20:577–582.<br />

102. Cross DT 3rd, Tirschwell DL, Clark MA, Tuden<br />

D, Derdeyn CP, Moran CJ, Dacey RG Jr.<br />

Mortality rates after subarachnoid hemorrhage:<br />

variations according to hospital case volume in<br />

18 states. J Neurosurg. 2003;99:810–817.<br />

103. Longstreth WT Jr, Nelson LM, Koepsell TD, van<br />

Belle G. Cigarette smoking, alcohol use, and<br />

subarachnoid hemorrhage. Stroke. 1992;23:<br />

1242–1249.<br />

104. Kawachi I, Colditz GA, Stampfer MJ, Willett<br />

WC, Manson JE, Rosner B, Speizer FE,<br />

Hennekens CH. Smoking cessation and<br />

decreased risk of stroke in women. JAMA.<br />

1993;269:232–236.<br />

105. Magnetic Resonance Angiography in Relatives<br />

of Patients With Subarachnoid Hemorrhage<br />

Study Group. Risks and benefits of screening for<br />

intracranial aneurysms in first-degree relatives<br />

of patients with sporadic subarachnoid<br />

hemorrhage. N Engl J Med. 1999;341:1344 –<br />

1350.<br />

106. Crawley F, Clifton A, Brown MM. Should we<br />

screen for familial intracranial aneurysm? Stroke.<br />

- 102 -<br />

1999; 30:312–316.<br />

107. Yoshimoto Y, Wakai S. Cost-effectiveness<br />

analysis of screening for asymptomatic,<br />

unruptured intracranial aneurysms: a<br />

mathematical model. Stroke. 1999;30:1621–<br />

1627.<br />

108. Bonita R. Cigarette smoking, hypertension and<br />

the risk of subarachnoid hemorrhage: a<br />

population-based case-control study. Stroke.<br />

1986;17: 831–835.<br />

109. Gouliamos A, Gotsis E, Vlahos L, Samara C,<br />

Kapsalaki E, Rologis D, Kapsalakis Z,<br />

Papavasiliou C. Magnetic resonance angiography<br />

compared to intra-arterial digital subtraction<br />

angiography in patients with subarachnoid<br />

haemorrhage. Neuroradiology. 1992;35:46–49.<br />

110. Jager HR, Mansmann U, Hausmann O, Partzsch<br />

U, Moseley IF, Taylor WJ. MRA versus digital<br />

subtraction angiography in acute subarachnoid<br />

haemorrhage: a blinded multireader study of<br />

prospectively recruited patients. Neuroradiology.<br />

2000;42:313–326.<br />

111. Wardlaw JM, White PM. The detection and<br />

management of unruptured intracranial<br />

aneurysms. Brain. 2000;123(pt 2):205–221.<br />

112. Hop JW, Rinkel GJ, Algra A, van Gijn J. Casefatality<br />

rates and functional outcome after<br />

subarachnoid hemorrhage: a systematic review.<br />

Stroke. 1997;28:660–664.<br />

113. Bederson JB, Awad IA, Wiebers DO, Piepgras<br />

D, Haley EC Jr, Brott T, Hademenos G, Chyatte<br />

D, Rosenwasser R, Caroselli C.<br />

Recommendations for the management of<br />

patients with unruptured intracranial aneurysms:<br />

a statement for healthcare professionals from the<br />

Stroke Council of the American Heart<br />

Association. Stroke. 2000;31: 2742–2750.<br />

114. Johnston SC, Selvin S, Gress DR. The burden,<br />

trends, and demographics of mortality from<br />

subarachnoid hemorrhage. Neurology. 1998;50:<br />

1413–1418.<br />

115. Mount LA. Practical Applications. Philadelphia,<br />

Pa: Lippincott; 1969.<br />

116. Schievink WI, Wijdicks EF, Piepgras DG, Chu<br />

CP, O’Fallon WM, Whisnant JP. The poor<br />

prognosis of ruptured intracranial aneurysms of<br />

the posterior circulation. J Neurosurg.<br />

1995;82:791–795.<br />

117. Johnston SC. Effect of endovascular services and<br />

hospital volume on cerebral aneurysm treatment<br />

outcomes. Stroke. 2000;31:111–117.<br />

118. Berman MF, Solomon RA, Mayer SA, Johnston<br />

SC, Yung PP. Impact of hospital-related factors


on outcome after treatment of cerebral<br />

aneurysms. Stroke. 2003;34:2200 –2207.<br />

119. Johnston SC, Dudley RA, Gress DR, Ono L.<br />

Surgical and endovascular treatment of<br />

unruptured cerebral aneurysms at university<br />

hospitals. Neurology. 1999;52:1799 –1805.<br />

120. Johnston SC, Wilson CB, Halbach VV, Higashida<br />

RT, Dowd CF, McDermott MW, Applebury CB,<br />

Farley TL, Gress DR. Endovascular and surgical<br />

treatment of unruptured cerebral aneurysms:<br />

comparison of risks. Ann Neurol. 2000;48:11–<br />

19.<br />

121. Sehba FA, Bederson JB. Mechanisms of acute<br />

brain injury after subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurol Res. 2006;28:381–398.<br />

122. Bederson JB, Germano IM, Guarino L. Cortical<br />

blood flow and cerebral perfusion pressure in a<br />

new noncraniotomy model of subarachnoid<br />

hemorrhage in the rat. Stroke. 1995;26:1086 –<br />

1091.<br />

123. Bederson JB, Levy AL, Ding WH, Kahn R,<br />

DiPerna CA, Jenkins AL 3rd, Vallabhajosyula P.<br />

Acute vasoconstriction after subarachnoid<br />

hemorrhage. Neurosurgery. 1998;42:352–360.<br />

124. Kamiya K, Kuyama H, Symon L. An<br />

experimental study of the acute stage of<br />

subarachnoid hemorrhage. J Neurosurg.<br />

1983;59:917–924.<br />

125. Prunell GF, Mathiesen T, Svendgaard NA.<br />

Experimental subarachnoid hemorrhage: cerebral<br />

blood flow and brain metabolism during the acute<br />

phase in three different models in the rat.<br />

Neurosurgery. 2004;54: 426–436.<br />

126. Sehba FA, Ding WH, Chereshnev I, Bederson<br />

JB. Effects of S-nitrosoglutathione on acute<br />

vasoconstriction and glutamate release after<br />

subarachnoid hemorrhage. Stroke.<br />

1999;30:1955–1961.<br />

127. Nornes H. The role of intracranial pressure in<br />

the arrest of hemorrhage in patients with ruptured<br />

intracranial aneurysm. J Neurosurg. 1973;39:<br />

226–234.<br />

128. Nornes H. Cerebral arterial flow dynamics during<br />

aneurysm haemorrhage. Acta Neurochir (Wien).<br />

1<strong>978</strong>;41:39–48.<br />

129. Sehba FA, Schwartz AY, Chereshnev I, Bederson<br />

JB. Acute decrease in cerebral nitric oxide levels<br />

after subarachnoid hemorrhage. J Cereb Blood<br />

Flow Metab. 2000;20:604–611.<br />

130. Jackowski A, Crockard A, Burnstock G, Russell<br />

RR, Kristek F. The time course of intracranial<br />

pathophysiological changes following<br />

experimental subarachnoid haemorrhage in the<br />

- 103 -<br />

rat. J Cereb Blood Flow Metab. 1990; 10: 835–<br />

849.<br />

131. Takahashi S. Correlation of vasospasm and<br />

ntracranial metabolism under experimental<br />

subarachnoid hemorrhage, part 1: in reference<br />

with the acid-base-balance of cerebral blood and<br />

cerebrospinal fluid [in Japanese]. No To Shinkei.<br />

1<strong>978</strong>;30:777–787.<br />

132. Sehba FA, Mostafa G, Friedrich V Jr, Bederson<br />

JB. Acute microvascular platelet aggregation<br />

after subarachnoid hemorrhage. J Neurosurg.<br />

2005; 102:1094 –1100.<br />

133. Sehba FA, Mostafa G, Knopman J, Friedrich V<br />

Jr, Bederson JB. Acute alterations in<br />

microvascular basal lamina after subarachnoid<br />

hemorrhage. J Neurosurg. 2004;101:633– 640.<br />

134. Locksley HB. Natural history of subarachnoid<br />

hemorrhage, intracranial aneurysms and<br />

arteriovenous malformations: based on 6368<br />

cases in the cooperative study. J Neurosurg.<br />

1966;25:219 –239.<br />

135. van Crevel H. Pitfalls in the diagnosis of<br />

rebleeding from intracranial aneurysm. Clin<br />

Neurol Neurosurg. 1980;82:1–9.<br />

136. Kassell NF, Torner JC. Aneurysmal rebleeding:<br />

a preliminary report from the Cooperative<br />

Aneurysm Study. Neurosurgery. 1983;13: 479–<br />

481.<br />

137. Richardson AE, Jane JA, Yashon D. Prognostic<br />

factors in the untreated course of posterior<br />

communicating aneurysms. Arch Neurol.<br />

1966;14: 172–176.<br />

138. Henderson WG, Torner JC, Nibbelink DW.<br />

Intracranial aneurysms and subarachnoid<br />

hemorrhage: report on a randomized treatment<br />

study, IV-B: regulated bed rest: statistical<br />

evaluation. Stroke. 1977;8:579 –589.<br />

139. Winn HR, Richardson AE, Jane JA. The longterm<br />

prognosis in untreated cerebral aneurysms,<br />

I: the incidence of late hemorrhage in cerebral<br />

aneurysm: a 10-year evaluation of 364 patients.<br />

Ann Neurol. 1977;1:358 –370.<br />

140. Hillman J, Fridriksson S, Nilsson O, Yu Z,<br />

Saveland H, Jakobsson KE. Immediate<br />

administration of tranexamic acid and reduced<br />

incidence of early rebleeding after aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage: a prospective<br />

randomized study. J Neurosurg. 2002; 97: 771–<br />

778.<br />

141. Ohkuma H, Tsurutani H, Suzuki S. Incidence and<br />

significance of early aneurysmal rebleeding<br />

before neurosurgical or neurological<br />

management. Stroke. 2001;32:1176 –1180.


142. Laidlaw JD, Siu KH. Poor-grade aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage: outcome after<br />

treatment with urgent surgery. Neurosurgery.<br />

2003;53: 1275–1280.<br />

143. Wijdicks EF, Vermeulen M, Murray GD, Hijdra<br />

A, van Gijn J. The effects of treating hypertension<br />

following aneurysmal subarachnoid hemorrhage.<br />

Clin Neurol Neurosurg. 1990;92:111–117.<br />

144. Torner JC, Kassell NF, Wallace RB, Adams HP<br />

Jr. Preoperative prognostic factors for rebleeding<br />

and survival in aneurysm patients receiving<br />

antifibrinolytic therapy: report of the Cooperative<br />

Aneurysm Study. Neurosurgery. 1981;9:506 –<br />

513.<br />

145. Vermeulen M, Lindsay KW, Murray GD, Cheah<br />

F, Hijdra A, Muizelaar JP, Schannong M,<br />

Teasdale GM, van Crevel H, van Gijn J.<br />

Antifibrinolytic treatment in subarachnoid<br />

hemorrhage. N Engl J Med. 1984; 311:432– 437.<br />

146. Pare L, Delfino R, Leblanc R. The relationship<br />

of ventricular drainage to aneurysmal rebleeding.<br />

J Neurosurg. 1992;76:422– 427.<br />

147. Juvela S. Rebleeding from ruptured intracranial<br />

aneurysms. Surg Neurol. 1989;32:323–326.<br />

148. McIver JI, Friedman JA, Wijdicks EF, Piepgras<br />

DG, Pichelmann MA, Toussaint LG 3rd,<br />

McClelland RL, Nichols DA, Atkinson JL.<br />

Preoperative ventriculostomy and rebleeding<br />

after aneurysmal subarachnoid hemorrhage. J<br />

Neurosurg. 2002;97:1042–1044.<br />

149. Rosen DS, Macdonald RL. Grading of<br />

subarachnoid hemorrhage: modification of the<br />

World Federation of Neurosurgical Societies<br />

scale on the basis of data for a large series of<br />

patients. Neurosurgery. 2004;54: 566–575.<br />

150. Rosen DS, Macdonald RL. Subarachnoid<br />

hemorrhage grading scales: a systematic review.<br />

Neurocrit Care. 2005;2:110 –118.<br />

151. Saveland H, Hillman J, Brandt L, Edner G,<br />

Jakobsson KE, Algers G. Overall outcome in<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage: a<br />

prospective study from neurosurgical units in<br />

Sweden during a 1-year period. J Neurosurg.<br />

1992;76:729 –734.<br />

152. Badjatia N, O’Donnell J, Baker JR, Huang D,<br />

Ayata C, Greer DM, Carter BS, Ogilvy CS,<br />

McDonald CT. Achieving normothermia in<br />

patients with febrile subarachnoid hemorrhage:<br />

feasibility and safety of a novel intravascular<br />

cooling catheter. Neurocrit Care. 2004;1:145–<br />

156.<br />

153. Boet R, Chan MT, Poon WS, Wong GK, Wong<br />

HT, Gin T. Intravenous magnesium sulfate to<br />

- 104 -<br />

improve outcome after aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage: interim report from a pilot study.<br />

Acta Neurochir Suppl. 2005;95:263–264.<br />

154. Chieregato A, Fainardi E, Morselli-Labate AM,<br />

Antonelli V, Compagnone C, Targa L, Kraus J,<br />

Servadei F. Factors associated with neurological<br />

outcome and lesion progression in traumatic<br />

subarachnoid hemorrhage patients.<br />

Neurosurgery. 2005;56:671– 680.<br />

155. Collignon FP, Friedman JA, Piepgras DG,<br />

Pichelmann MA, McIver JI, Toussaint LG 3rd,<br />

McClelland RL. Serum magnesium levels as<br />

related to symptomatic vasospasm and outcome<br />

following aneurysmal subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurocrit Care. 2004;1:441– 448.<br />

156. Coyne TJ, Montanera WJ, Macdonald RL,<br />

Wallace MC. Percutaneous transluminal<br />

angioplasty for cerebral vasospasm after<br />

subarachnoid hemorrhage. Can J Surg.<br />

1994;37:391–396.<br />

157. Egge A, Waterloo K, Sjoholm H, Ingebrigtsen<br />

T, Forsdahl S, Jacobsen EA, Romner B. Outcome<br />

1 year after aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage: relation between cognitive<br />

performance and neuroimaging. Acta Neurol<br />

Scand. 2005;112:76–80.<br />

158. Juvela S, Siironen J. D-dimer as an independent<br />

predictor for poor outcome after aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage. Stroke. 2006;37:<br />

1451–1456.<br />

159. Kato Y, Sano H, Dong PT, Panji N, Itezawa Y,<br />

Hayashi J, Kanno T. The effect of clipping and<br />

coiling in acute severe subarachnoid hemorrhage<br />

after International Subarachnoid Aneurysmal<br />

Trial (ISAT) results. Minim Invasive Neurosurg.<br />

2005;48:224 –227.<br />

160. Klimo P Jr, Kestle JR, MacDonald JD, Schmidt<br />

RH. Marked reduction of cerebral vasospasm<br />

with lumbar drainage of cerebrospinal fluid after<br />

subarachnoid hemorrhage. J Neurosurg.<br />

2004;100:215–224.<br />

161. Kusumi M, Yamada M, Kitahara T, Endo M, Kan<br />

S, Iida H, Sagiuchi T, Fujii K. Rerupture of<br />

cerebral aneurysms during angiography: a<br />

retrospective study of 13 patients with<br />

subarachnoid hemorrhage. Acta Neurochir<br />

(Wien). 2005;147:831–837.<br />

162. Lang EW, Diehl RR, Mehdorn HM. Cerebral<br />

autoregulation testing after aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage: the phase relationship<br />

between arterial blood pressure and cerebral blood<br />

flow velocity. Crit Care Med. 2001;29:158 –163.<br />

163. Okten AI, Gezercan Y, Ergun R. Traumatic


subarachnoid hemorrhage: a prospective study<br />

of 58 cases [in Turkish]. Ulus Travma Acil<br />

Cerrahi Derg. 2006;12:107–114.<br />

164. Qureshi AI, Suarez JI, Bhardwaj A, Yahia AM,<br />

Tamargo RJ, Ulatowski JA. Early predictors of<br />

outcome in patients receiving hypervolemic and<br />

hypertensive therapy for symptomatic vasospasm<br />

after subarachnoid hemorrhage. Crit Care Med.<br />

2000;28:824–829.<br />

165. Qureshi AI, Sung GY, Razumovsky AY, Lane K,<br />

Straw RN, Ulatowski JA. Early identification of<br />

patients at risk for symptomatic vasospasm after<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage. Crit Care<br />

Med. 2000;28: 984–990.<br />

166. Reinprecht A, Czech T, Asenbaum S, Podreka I,<br />

Schmidbauer M. Low cerebrovascular reserve<br />

capacity in long-term follow-up after<br />

subarachnoid hemorrhage. Surg Neurol.<br />

2005;64:116 –120.<br />

167. Rosen D, Novakovic R, Goldenberg FD, Huo<br />

D, Baldwin ME, Frank JI, Rosengart AJ,<br />

Macdonald RL. Racial differences in<br />

demographics, acute complications, and<br />

outcomes in patients with subarachnoid<br />

hemorrhage: a large patient series. J Neurosurg.<br />

2005;103:18 –24.<br />

168. Rothoerl RD, Axmann C, Pina AL, Woertgen C,<br />

Brawanski A. Possible role of the C-reactive<br />

protein and white blood cell count in the<br />

pathogenesis of cerebral vasospasm following<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage. J<br />

Neurosurg Anesthesiol. 2006;18:68 –72.<br />

169. Sadamitsu D, Kuroda Y, Nagamitsu T, Tsuruta<br />

R, Inoue T, Ueda T, Nakashima K, Ito H,<br />

Maekawa T. Cerebrospinal fluid and plasma<br />

concentrations of nitric oxide metabolites in<br />

postoperative patients with subarachnoid<br />

hemorrhage. Crit Care Med. 2001;29:77–79.<br />

170. Sarrafzadeh AS, Sakowitz OW, Kiening KL,<br />

Benndorf G, Lanksch WR, Unterberg AW.<br />

Bedside microdialysis: a tool to monitor cerebral<br />

metabolism in subarachnoid hemorrhage<br />

patients? Crit Care Med. 2002; 30:1062–1070.<br />

171. Satoh A, Nakamura H, Kobayashi S, Miyata A,<br />

Matsutani M. Management of severe<br />

subarachnoid hemorrhage: significance of<br />

assessment of both neurological and systemic<br />

insults at acute stage. Acta Neurochir Suppl.<br />

2005;94:59–63.<br />

172. Schuiling WJ, de Weerd AW, Dennesen PJ, Algra<br />

A, Rinkel GJ. The simplified acute physiology<br />

score to predict outcome in patients with<br />

subarachnoid hemorrhage. Neurosurgery.<br />

- 105 -<br />

2005;57:230 –236.<br />

173. Suarez JI, Tarr RW, Selman WR. Aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage. N Engl J Med.<br />

2006;354:387–396.<br />

174. Toussaint LG 3rd, Friedman JA, Wijdicks EF,<br />

Piepgras DG, Pichelmann MA, McIver JI,<br />

McClelland RL, Nichols DA, Meyer FB,<br />

Atkinson JL. Survival of cardiac arrest after<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurosurgery. 2005;57:25–31.<br />

175. Weiss N, Sanchez-Pena P, Roche S, Beaudeux<br />

JL, Colonne C, Coriat P, Puybasset L. Prognosis<br />

value of plasma S100B protein levels after<br />

subarachnoid aneurysmal hemorrhage.<br />

Anesthesiology. 2006;104: 658–666.<br />

176. Wong GK, Chan MT, Boet R, Poon WS, Gin T.<br />

Intravenous magnesium sulfate after aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage: a prospective<br />

randomized pilot study. J Neurosurg Anesthesiol.<br />

2006;18:142–148.<br />

177. Jennett B. Predicting outcome after head injury.<br />

J R Coll Physicians Lond. 1975;9:231–237.<br />

178. Jennett B, Teasdale G, Knill-Jones R. Prognosis<br />

after severe head injury. Ciba Found Symp.<br />

1975:309 –324.<br />

179. Vilkki J, Holst P, Ohman J, Servo A, Heiskanen<br />

O. Social outcome related to cognitive<br />

performance and computed tomographic findings<br />

after surgery for a ruptured intracranial aneurysm.<br />

Neurosurgery. 1990; 26:579 –584.<br />

180. Vilkki J, Holst P, Ohman J, Servo A, Heiskanen<br />

O. Cognitive deficits related to computed<br />

tomographic findings after surgery for a ruptured<br />

intracranial aneurysm. Neurosurgery.<br />

1989;25:166 –172.<br />

181. Sonesson B, Ljunggren B, Saveland H, Brandt<br />

L. Cognition and adjustment after late and early<br />

operation for ruptured aneurysm. Neurosurgery.<br />

1987;21:279 –287.<br />

182. Ropper AH, Zervas NT. Outcome 1 year after<br />

SAH from cerebral aneurysm: management<br />

morbidity, mortality, and functional status in 112<br />

consecutive good-risk patients. J Neurosurg.<br />

1984;60:909 –915.<br />

183. Ljunggren B, Sonesson B, Saveland H, Brandt<br />

L. Cognitive impairment and adjustment in<br />

patients without neurological deficits after<br />

aneurysmal SAH and early operation. J<br />

Neurosurg. 1985;62:673– 679.<br />

184. Romner B, Sonesson B, Ljunggren B, Brandt L,<br />

Saveland H, Holtas S. Late magnetic resonance<br />

imaging related to neurobehavioral functioning<br />

after aneurysmal subarachnoid hemorrhage.


Neurosurgery. 1989;25:390–396.<br />

185. Molyneux AJ, Kerr RS, Yu LM, Clarke M,<br />

Sneade M, Yarnold JA, Sandercock P, for the<br />

International Subarachnoid Aneurysm Trial<br />

(ISAT) Collaborative Group. International<br />

Subarachnoid Aneurysm Trial (ISAT) of<br />

neurosurgical clipping versus endovascular<br />

coiling in 2143 patients with ruptured intracranial<br />

aneurysms: a randomised comparison of effects<br />

on survival, dependency, seizures, rebleeding,<br />

subgroups, and aneurysm occlusion. Lancet.<br />

2005;366:809–817.<br />

186. Rankin J. Cerebral vascular accidents in patients<br />

over the age of 60, II: prognosis. Scott Med J.<br />

1957;2:200 –215.<br />

187. Bassi P, Bandera R, Loiero M, Tognoni G,<br />

Mangoni A. Warning signs in subarachnoid<br />

hemorrhage: a cooperative study. Acta Neurol<br />

Scand. 1991;84:277–281.<br />

188. Weir B. Antifibrinolytics in subarachnoid<br />

hemorrhage: do they have a role? No. Arch<br />

Neurol. 1987;44:116 –118.<br />

189. Schievink WI. Intracranial aneurysms. N Engl J<br />

Med. 1997;336:28–40.<br />

190. Yano K, Reed DM, MacLean CJ. Serum<br />

cholesterol and hemorrhagic stroke in the<br />

Honolulu Heart Program. Stroke. 1989;20:1460<br />

–1465.<br />

191. Fontanarosa PB. Recognition of subarachnoid<br />

hemorrhage. Ann Emerg Med. 1989;18:1199 –<br />

1205.<br />

192. Kassell NF, Kongable GL, Torner JC, Adams HP<br />

Jr, Mazuz H. Delay in referral of patients with<br />

ruptured aneurysms to neurosurgical attention.<br />

Stroke. 1985;16:587–590.<br />

193. Mayberg MR. Warning leaks and subarachnoid<br />

hemorrhage. West J Med. 1990;153:549 –550.<br />

194. Edlow JA. Diagnosis of subarachnoid<br />

hemorrhage in the emergency department. Emerg<br />

Med Clin North Am. 2003;21:73– 87.<br />

195. Edlow JA. Diagnosis of subarachnoid<br />

hemorrhage. Neurocrit Care. 2005;2:99 –109.<br />

196. Jakobsson KE, Saveland H, Hillman J, Edner G,<br />

Zygmunt S, Brandt L, Pellettieri L. Warning leak<br />

and management outcome in aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage. J Neurosurg.<br />

1996;85:995–999.<br />

197. Hauerberg J, Andersen BB, Eskesen V, Rosenorn<br />

J, Schmidt K. Importance of the recognition of a<br />

warning leak as a sign of a ruptured intracranial<br />

aneurysm. Acta Neurol Scand. 1991;83:61– 64.<br />

198. Juvela S. Minor leak before rupture of an<br />

intracranial aneurysm and subarachnoid<br />

- 106 -<br />

hemorrhage of unknown etiology. Neurosurgery.<br />

1992; 30:7–11.<br />

199. Leblanc R. The minor leak preceding<br />

subarachnoid hemorrhage. J Neurosurg.<br />

1987;66:35–39.<br />

200. Sundaram MB, Chow F. Seizures associated with<br />

spontaneous subarachnoid hemorrhage. Can J<br />

Neurol Sci. 1986;13:229 –231.<br />

201. Ohman J. Hypertension as a risk factor for<br />

epilepsy after aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage and surgery. Neurosurgery. 1990;27:<br />

578–581.<br />

202. Vale FL, Bradley EL, Fisher WS 3rd. The<br />

relationship of subarachnoid hemorrhage and the<br />

need for postoperative shunting. J Neurosurg.<br />

1997;86:462– 466.<br />

203. Morgenstern LB, Luna-Gonzales H, Huber JC<br />

Jr, Wong SS, Uthman MO, Gurian JH, Castillo<br />

PR, Shaw SG, Frankowski RF, Grotta JC. Worst<br />

headache and subarachnoid hemorrhage:<br />

prospective, modern computed tomography and<br />

spinal fluid analysis. Ann Emerg Med.<br />

1998;32(pt 1):297–304.<br />

204. van der Wee N, Rinkel GJ, Hasan D, van Gijn J.<br />

Detection of subarachnoid haemorrhage on early<br />

CT: is lumbar puncture still needed after a<br />

negative scan? J Neurol Neurosurg Psychiatry.<br />

1995;58:357–359.<br />

205. Sidman R, Connolly E, Lemke T. Subarachnoid<br />

hemorrhage diagnosis: lumbar puncture is still<br />

needed when the computed tomography scan is<br />

normal. Acad Emerg Med. 1996;3:827– 831.<br />

206. Sames TA, Storrow AB, Finkelstein JA, Magoon<br />

MR. Sensitivity of new-generation computed<br />

tomography in subarachnoid hemorrhage. Acad<br />

Emerg Med. 1996;3:16 –20.<br />

207. Tomasello F, d’Avella D, de Divitiis O. Does<br />

lamina terminalis fenestration reduce the<br />

incidence of chronic hydrocephalus after<br />

subarachnoid hemorrhage? Neurosurgery.<br />

1999;45:827– 831.<br />

208. van Gijn J, van Dongen KJ. The time course of<br />

aneurysmal haemorrhage on computed<br />

tomograms. Neuroradiology. 1982;23:153–156.<br />

209. Wood MJ, Dimeski G, Nowitzke AM. CSF<br />

spectrophotometry in the diagnosis and exclusion<br />

of spontaneous subarachnoid haemorrhage. J<br />

Clin Neurosci. 2005;12:142–146.<br />

210. Shah KH, Edlow JA. Distinguishing traumatic<br />

lumbar puncture from true subarachnoid<br />

hemorrhage. J Emerg Med. 2002;23:67–74.<br />

211. UK National External Quality Assessment<br />

Scheme for Immunochemistry Working Group.


National guidelines for analysis of cerebrospinal<br />

fluid for bilirubin in suspected subarachnoid<br />

haemorrhage. Ann Clin Biochem. 2003;40(pt<br />

5):481– 488.<br />

212. Wijdicks EF, Kerkhoff H, van Gijn J. Long-term<br />

follow-up of 71 patients with thunderclap<br />

headache mimicking subarachnoid haemorrhage.<br />

Lancet. 1988;2:68 –70.<br />

213. Markus HS. A prospective follow up of<br />

thunderclap headache mimicking subarachnoid<br />

haemorrhage. J Neurol Neurosurg Psychiatry.<br />

1991;54:1117–1118.<br />

214. Wiesmann M, Mayer TE, Yousry I, Medele R,<br />

Hamann GF, Bruckmann H. Detection of<br />

hyperacute subarachnoid hemorrhage of the brain<br />

by using magnetic resonance imaging. J<br />

Neurosurg. 2002;96:684–689.<br />

215. Mitchell P, Wilkinson ID, Hoggard N, Paley MN,<br />

Jellinek DA, Powell T, Romanowski C, Hodgson<br />

T, Griffiths PD. Detection of subarachnoid<br />

haemorrhage with magnetic resonance imaging.<br />

J Neurol Neurosurg Psychiatry. 2001;70:205–<br />

211.<br />

216. Yuan MK, Lai PH, Chen JY, Hsu SS, Liang HL,<br />

Yeh LR, Chen CK, Wu MT, Pan HB, Yang CF.<br />

Detection of subarachnoid hemorrhage at acute<br />

and subacute/chronic stages: comparison of four<br />

magnetic resonance imaging pulse sequences and<br />

computed tomography. J Chin Med Assoc.<br />

2005;68:131–137.<br />

217. van Gijn J, van Dongen KJ. Computed<br />

tomography in the diagnosis of subarachnoid<br />

haemorrhage and ruptured aneurysm. Clin<br />

Neurol Neurosurg. 1980;82:11–24.<br />

218. van Gijn J, van Dongen KJ. Computerized<br />

tomography in subarachnoid hemorrhage:<br />

difference between patients with and without an<br />

aneurysm on angiography. Neurology.<br />

1980;30:538 –539.<br />

219. Huston J 3rd, Nichols DA, Luetmer PH,<br />

Goodwin JT, Meyer FB, Wiebers DO, Weaver<br />

AL. Blinded prospective evaluation of sensitivity<br />

of MR angiography to known intracranial<br />

aneurysms: importance of aneurysm size. AJNR<br />

Am J Neuroradiol. 1994;15:1607–1614.<br />

220. Schuierer G, Huk WJ, Laub G. Magnetic<br />

resonance angiography of intracranial<br />

aneurysms: comparison with intra-arterial digital<br />

subtraction angiography. Neuroradiology.<br />

1992;35:50 –54.<br />

221. Anzalone N, Triulzi F, Scotti G. Acute<br />

subarachnoid haemorrhage: 3D time-of-flight MR<br />

angiography versus intra-arterial digital<br />

- 107 -<br />

angiography. Neuroradiology. 1995;37:257–261.<br />

222. Horikoshi T, Fukamachi A, Nishi H, Fukasawa<br />

I. Detection of intracranial aneurysms by threedimensional<br />

time-of-flight magnetic resonance<br />

angiography. Neuroradiology. 1994;36:203–<br />

207.<br />

223. Atlas SW. Magnetic resonance imaging of<br />

intracranial aneurysms. Neuroimaging Clin N<br />

Am. 1997;7:709 –720.<br />

224. Wilcock D, Jaspan T, Holland I, Cherryman G,<br />

Worthington B. Comparison of magnetic<br />

resonance angiography with conventional<br />

angiography in the detection of intracranial<br />

aneurysms in patients presenting with<br />

subarachnoid haemorrhage. Clin Radiol.<br />

1996;51:330 –334.<br />

225. Vieco PT. CT angiography of the intracranial<br />

circulation. Neuroimaging Clin N Am.<br />

1998;8:577–592.<br />

226. Korogi Y, Takahashi M, Katada K, Ogura Y,<br />

Hasuo K, Ochi M, Utsunomiya H, Abe T, Imakita<br />

S. Intracranial aneurysms: detection with threedimensional<br />

CT angiography with volume<br />

rendering: comparison with conventional<br />

angiographic and surgical findings. Radiology.<br />

1999; 211:497–506.<br />

227. Hope JK, Wilson JL, Thomson FJ. Threedimensional<br />

CT angiography in the detection and<br />

characterization of intracranial berry aneurysms.<br />

AJNR Am J Neuroradiol. 1996;17:439–445.<br />

228. Alberico RA, Patel M, Casey S, Jacobs B,<br />

Maguire W, Decker R. Evaluation of the circle<br />

of Willis with three-dimensional CT angiography<br />

in patients with suspected intracranial aneurysms.<br />

AJNR Am J Neuroradiol. 1995;16:1571–1578.<br />

229. Liang EY, Chan M, Hsiang JH, Walkden SB,<br />

Poon WS, Lam WW, Metreweli C. Detection and<br />

assessment of intracranial aneurysms: value of<br />

CT angiography with shaded-surface display.<br />

AJR Am J Roentgenol. 1995;165:1497–1502.<br />

230. Ogawa T, Okudera T, Noguchi K, Sasaki N,<br />

Inugami A, Uemura K, Yasui N. Cerebral<br />

aneurysms: evaluation with three-dimensional<br />

CT angiography. AJNR Am J Neuroradiol.<br />

1996;17:447– 454.<br />

231. Wilms G, Guffens M, Gryspeerdt S, Bosmans<br />

H, Maaly M, Boulanger T, Van Hoe L, Marchal<br />

G, Baert A. Spiral CT of intracranial aneurysms:<br />

correlation with digital subtraction and magnetic<br />

resonance angiography. Neuroradiology.<br />

1996;38(suppl 1):S20 –S25.<br />

232. Velthuis BK, Rinkel GJ, Ramos LM, Witkamp<br />

TD, Berkelbach van der Sprenkel JW, Vandertop


WP, van Leeuwen MS. Subarachnoid<br />

hemorrhage: aneurysm detection and<br />

preoperative evaluation with CT angiography.<br />

Radiology. 1998;208:423– 430.<br />

233. Velthuis BK, Van Leeuwen MS, Witkamp TD,<br />

Ramos LM, Berkelbach van Der Sprenkel JW,<br />

Rinkel GJ. Computerized tomography<br />

angiography in patients with subarachnoid<br />

hemorrhage: from aneurysm detection to<br />

treatment without conventional angiography. J<br />

Neurosurg. 1999;91:761–767.<br />

234. Anderson GB, Ashforth R, Steinke DE, Findlay<br />

JM. CT angiography for the detection of cerebral<br />

vasospasm in patients with acute subarachnoid<br />

hemorrhage. AJNR Am J Neuroradiol.<br />

2000;21:1011–1015.<br />

235. Matsumoto M, Sato M, Nakano M, Endo Y,<br />

Watanabe Y, Sasaki T, Suzuki K, Kodama N.<br />

Three-dimensional computerized tomography<br />

angiography-guided surgery of acutely ruptured<br />

cerebral aneurysms. J Neurosurg. 2001;94:718<br />

–727.<br />

236. Cioffi F, Pasqualin A, Cavazzani P, Da Pian R.<br />

Subarachnoid haemorrhage of unknown origin:<br />

clinical and tomographical aspects. Acta<br />

Neurochir (Wien). 1989;97:31–39.<br />

237. Forster DM, Steiner L, Hakanson S, Bergvall U.<br />

The value of repeat pan-angiography in cases of<br />

unexplained subarachnoid hemorrhage. J<br />

Neurosurg. 1<strong>978</strong>;48:712–716.<br />

238. Gilbert JW, Lee C, Young B. Repeat cerebral<br />

pan-angiography in subarachnoid hemorrhage of<br />

unknown etiology. Surg Neurol. 1990;33: 19–<br />

21.<br />

239. Oshiro EM, Walter KA, Piantadosi S, Witham<br />

TF, Tamargo RJ. A new subarachnoid<br />

hemorrhage grading system based on the<br />

Glasgow Coma Scale: a comparison with the<br />

Hunt and Hess and World Federation of<br />

Neurological Surgeons Scales in a clinical series.<br />

Neurosurgery. 1997; 41:140 –147.<br />

240. Kassell NF, Torner JC, Adams HP Jr.<br />

Antifibrinolytic therapy in the acute period<br />

following aneurysmal subarachnoid hemorrhage:<br />

preliminary observations from the Cooperative<br />

Aneurysm Study. J Neurosurg. 1984;61:225–<br />

230.<br />

241. Kassell NF, Boarini DJ, Adams HP Jr, Sahs AL,<br />

Graf CJ, Torner JC, Gerk MK. Overall<br />

management of ruptured aneurysm: comparison<br />

of early and late operation. Neurosurgery. 1981;<br />

9:120 –128.<br />

242. Adams HP Jr, Nibbelink DW, Torner JC, Sahs<br />

- 108 -<br />

AL. Antifibrinolytic therapy in patients with<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage: a report<br />

of the Cooperative Aneurysm Study. Arch<br />

Neurol. 1981;38:25–29.<br />

243. Nishioka H, Torner JC, Graf CJ, Kassell NF,<br />

Sahs AL, Goettler LC. Cooperative Study of<br />

Intracranial Aneurysms and Subarachnoid<br />

Hemorrhage: a long-term prognostic study, II:<br />

ruptured intracranial aneurysms managed<br />

conservatively. Arch Neurol. 1984;41:1142–<br />

1146.<br />

244. Nishioka H, Torner JC, Graf CJ, Kassell NF,<br />

Sahs AL, Goettler LC. Cooperative Study of<br />

Intracranial Aneurysms and Subarachnoid<br />

Hemorrhage: a long-term prognostic study, III:<br />

subarachnoid hemorrhage of undetermined<br />

etiology. Arch Neurol. 1984;41:1147–1151.<br />

245. Stornelli SA, French JD. Subarachnoid<br />

hemorrhage: factors in prognosis and<br />

management. J Neurosurg. 1964;21:769 –780.<br />

246. Fujii Y, Takeuchi S, Sasaki O, Minakawa T,<br />

Koike T, Tanaka R. Ultra-early rebleeding in<br />

spontaneous subarachnoid hemorrhage. J<br />

Neurosurg. 1996;84:35– 42.<br />

247. Naidech AM, Janjua N, Kreiter KT, Ostapkovich<br />

ND, Fitzsimmons BF, Parra A, Commichau C,<br />

Connolly ES, Mayer SA. Predictors and impact<br />

of aneurysm rebleeding after subarachnoid<br />

hemorrhage. Arch Neurol. 2005;62:410–416.<br />

248. Rose JC, Mayer SA. Optimizing blood pressure<br />

in neurological emergencies. Neurocrit Care.<br />

2004;1:287–299.<br />

249. Tsementzis SA, Hitchcock ER, Meyer CH.<br />

Benefits and risks of antifibrinolytic therapy in<br />

the management of ruptured intracranial<br />

aneurysms: a double-blind placebo-controlled<br />

study. Acta Neurochir (Wien). 1990;102:1–10.<br />

250. Pinna G, Pasqualin A, Vivenza C, Da Pian R.<br />

Rebleeding, ischaemia and hydrocephalus<br />

following anti-fibrinolytic treatment for ruptured<br />

cerebral aneurysms: a retrospective clinical<br />

study. Acta Neurochir (Wien). 1988; 93:77– 87.<br />

251. Wijdicks EF, Hasan D, Lindsay KW, Brouwers<br />

PJ, Hatfield R, Murray GD, van Gijn J,<br />

Vermeulen M. Short-term tranexamic acid<br />

treatment in aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage. Stroke. 1989;20:1674 –1679.<br />

252. Guglielmi G, Vinuela F, Dion J, Duckwiler G.<br />

Electrothrombosis of saccular aneurysms via<br />

endovascular approach, part 2: preliminary<br />

clinical experience. J Neurosurg. 1991;75:8 –<br />

14.<br />

253. Bardach NS, Zhao S, Gress DR, Lawton MT,


Johnston SC. Association between subarachnoid<br />

hemorrhage outcomes and number of cases<br />

treated at California hospitals. Stroke.<br />

2002;33:1851–1856.<br />

254. Raftopoulos C, Goffette P, Vaz G, Ramzi N,<br />

Scholtes JL, Wittebole X, Mathurin P. Surgical<br />

clipping may lead to better results than coil<br />

embolization: results from a series of 101<br />

consecutive unruptured intracranial aneurysms.<br />

Neurosurgery. 2003;52:1280 –1287.<br />

255. Raftopoulos C, Mathurin P, Boscherini D, Billa<br />

RF, Van Boven M, Hantson P. Prospective<br />

analysis of aneurysm treatment in a series of 103<br />

consecutive patients when endovascular<br />

embolization is considered the first option. J<br />

Neurosurg. 2000;93:175–182.<br />

256. Brilstra EH, Rinkel GJ, van der Graaf Y, van<br />

Rooij WJ, Algra A. Treatment of intracranial<br />

aneurysms by embolization with coils: a<br />

systematic review. Stroke. 1999;30:470–476.<br />

257. Wiebers DO, Whisnant JP, Huston J 3rd,<br />

Meissner I, Brown RD Jr, Piepgras DG, Forbes<br />

GS, Thielen K, Nichols D, O’Fallon WM,<br />

Peacock J, Jaeger L, Kassell NF, Kongable-<br />

Beckman GL, Torner JC, for the International<br />

Study of Unruptured Intracranial Aneurysms<br />

Investigators. Unruptured intracranial<br />

aneurysms: natural history, clinical outcome, and<br />

risks of surgical and endovascular treatment.<br />

Lancet. 2003;362: 103–110.<br />

258. Molyneux A, Kerr R, Stratton I, Sandercock P,<br />

Clarke M, Shrimpton J, Holman R, for the<br />

International Subarachnoid Aneurysm Trial<br />

(ISAT) Collaborative Group. International<br />

Subarachnoid Aneurysm Trial (ISAT) of<br />

neurosurgical clipping versus endovascular<br />

coiling in 2143 patients with ruptured intracranial<br />

aneurysms: a randomised trial. Lancet.<br />

2002;360:1267–1274.<br />

259. Koivisto T, Vanninen R, Hurskainen H, Saari T,<br />

Hernesniemi J, Vapalahti M. Outcomes of early<br />

endovascular versus surgical treatment of<br />

ruptured cerebral aneurysms: a prospective<br />

randomized study. Stroke. 2000;31:2369 –2377.<br />

260. Byrne JV. Long-term outcomes of Guglielmi<br />

detachable coil packing for acutely ruptured<br />

cerebral aneurysms. AJNR Am J Neuroradiol.<br />

1999; 20:1184.<br />

261. Cognard C, Weill A, Castaings L, Rey A, Moret<br />

J. Intracranial berry aneurysms: angiographic and<br />

clinical results after endovascular treatment.<br />

Radiology. 1998;206:499 –510.<br />

262. Uda K, Goto K, Ogata N, Izumi N, Nagata S,<br />

- 109 -<br />

Matsuno H. Embolization of cerebral aneurysms<br />

using Guglielmi detachable coils: problems and<br />

treatment plans in the acute stage after<br />

subarachnoid hemorrhage and long-term<br />

efficiency. Neurol Med Chir (Tokyo).<br />

1998;38:143–152.<br />

263. Graves VB, Strother CM, Duff TA, Perl J 2nd.<br />

Early treatment of ruptured aneurysms with<br />

Guglielmi detachable coils: effect on subsequent<br />

bleeding. Neurosurgery. 1995;37:640–647.<br />

264. Casasco AE, Aymard A, Gobin YP, Houdart E,<br />

Rogopoulos A, George B, Hodes JE, Cophignon<br />

J, Merland JJ. Selective endovascular treatment<br />

of 71 intracranial aneurysms with platinum coils.<br />

J Neurosurg. 1993; 79:3–10.<br />

265. Sluzewski M, van Rooij WJ. Early rebleeding<br />

after coiling of ruptured cerebral aneurysms:<br />

incidence, morbidity, and risk factors. AJNR Am<br />

J Neuroradiol. 2005;26:1739 –1743.<br />

266. CARAT Investigators. Rates of delayed<br />

rebleeding from intracranial aneurysms are low<br />

after surgical and endovascular treatment. Stroke.<br />

2006;37:1437–1442.<br />

267. Bavinzski G, Killer M, Gruber A, Reinprecht A,<br />

Gross CE, Richling B. Treatment of basilar artery<br />

bifurcation aneurysms by using Guglielmi<br />

detachable coils: a 6-year experience. J<br />

Neurosurg. 1999;90:843– 852.<br />

268. Eskridge JM, Song JK. Endovascular<br />

embolization of 150 basilar tip aneurysms with<br />

Guglielmi detachable coils: results of the Food<br />

and Drug Administration multicenter clinical<br />

trial. J Neurosurg. 1998;89: 81–86.<br />

269. Lempert TE, Malek AM, Halbach VV, Phatouros<br />

CC, Meyers PM, Dowd CF, Higashida RT.<br />

Endovascular treatment of ruptured posterior<br />

circulation cerebral aneurysms: clinical and<br />

angiographic outcomes. Stroke. 2000;31:100 –<br />

110.<br />

270. Gruber DP, Zimmerman GA, Tomsick TA, van<br />

Loveren HR, Link MJ, Tew JM Jr. A comparison<br />

between endovascular and surgical management<br />

of basilar artery apex aneurysms. J Neurosurg.<br />

1999;90: 868–874.<br />

271. Raymond J, Roy D. Safety and efficacy of<br />

endovascular treatment of acutely ruptured<br />

aneurysms. Neurosurgery. 1997;41:1235–1245.<br />

272. Malisch TW, Guglielmi G, Vinuela F, Duckwiler<br />

G, Gobin YP, Martin NA, Frazee JG. Intracranial<br />

aneurysms treated with the Guglielmi<br />

detachable coil: midterm clinical results in a<br />

consecutive series of 100 patients. J Neurosurg.<br />

1997;87:176 –183.


273. Murayama Y, Vinuela F, Duckwiler GR, Gobin<br />

YP, Guglielmi G. Embolization of incidental<br />

cerebral aneurysms by using the Guglielmi<br />

detachable coil system. J Neurosurg.<br />

1999;90:207–214.<br />

274. Vinuela F, Duckwiler G, Mawad M. Guglielmi<br />

detachable coil embolizationof acute intracranial<br />

aneurysm: perioperative anatomical and clinical<br />

outcome in 403 patients. J Neurosurg.<br />

1997;86:475– 482.<br />

275. Guglielmi G, Vinuela F, Duckwiler G, Dion J,<br />

Lylyk P, Berenstein A, Strother C, Graves V,<br />

Halbach V, Nichols D, et al. Endovascular<br />

treatment of posterior circulation aneurysms by<br />

electrothrombosis using electrically detachable<br />

coils. J Neurosurg. 1992;77:515–524.<br />

276. Makoui AS, Smith DA, Evans AJ, Cahill DW.<br />

Early aneurysm recurrence after technically<br />

satisfactory Guglielmi detachable coil therapy:<br />

is early surveillance needed? Case report. J<br />

Neurosurg. 2000;92:355–358.<br />

277. Manabe H, Fujita S, Hatayama T, Suzuki S,<br />

Yagihashi S. Rerupture of coil-embolized<br />

aneurysm during long-term observation: case<br />

report. J Neurosurg. 1998;88:1096 –1098.<br />

278. Tateshima S, Murayama Y, Gobin YP, Duckwiler<br />

GR, Guglielmi G, Vinuela F. Endovascular<br />

treatment of basilar tip aneurysms using<br />

Guglielmi detachable coils: anatomic and clinical<br />

outcomes in 73 patients from a single institution.<br />

Neurosurgery. 2000;47:1332–1339.<br />

279. Kuether TA, Nesbit GM, Barnwell SL. Clinical<br />

and angiographic outcomes, with treatment data,<br />

for patients with cerebral aneurysms treated with<br />

Guglielmi detachable coils: a single-center<br />

experience. Neurosurgery. 1998;43:1016 –1025.<br />

280. Mawad M. Subarachnoid hemorrhage due to late<br />

recurrence of a previously unruptured aneurysm<br />

after complete endovascular occlusion. AJNR Am<br />

J Neuroradiol. 1998;19:1810 –1811.<br />

281. Hayakawa M, Murayama Y, Duckwiler GR,<br />

Gobin YP, Guglielmi G, Vinuela F. Natural<br />

history of the neck remnant of a cerebral<br />

aneurysm treated with the Guglielmi detachable<br />

coil system. J Neurosurg. 2000; 93:561–568.<br />

282. Murayama Y, Nien YL, Duckwiler G, Gobin YP,<br />

Jahan R, Frazee J, Martin N, Vinuela F.<br />

Guglielmi detachable coil embolization of<br />

cerebral aneurysms: 11 years’ experience. J<br />

Neurosurg. 2003;98:959 –966.<br />

283. Farb RI, Nag S, Scott JN, Willinsky RA, Marotta<br />

TR, Montanera WJ, Tomlinson G, Terbrugge KG.<br />

Surveillance of intracranial aneurysms treated<br />

- 110 -<br />

with detachable coils: a comparison of MRA<br />

techniques. Neuroradiology. 2005;47:507–515.<br />

284. Mericle RA, Wakhloo AK, Lopes DK, Lanzino<br />

G, Guterman LR, Hopkins LN. Delayed<br />

aneurysm regrowth and recanalization after<br />

Guglielmi detachable coil treatment: case report.<br />

J Neurosurg. 1998;89: 142–145.<br />

285. Regli L, Dehdashti AR, Uske A, de Tribolet N.<br />

Endovascular coiling compared with surgical<br />

clipping for the treatment of unruptured middle<br />

cerebral artery aneurysms: an update. Acta<br />

Neurochir Suppl. 2002;82: 41–46.<br />

286. Regli L, Uske A, de Tribolet N. Endovascular<br />

coil placement compared with surgical clipping<br />

for the treatment of unruptured middle cerebral<br />

artery aneurysms: a consecutive series. J<br />

Neurosurg. 1999;90: 1025–1030.<br />

287. Suzuki J, Yoshimoto T, Kayama T. Surgical<br />

treatment of middle cerebral artery aneurysms.<br />

J Neurosurg. 1984;61:17–23.<br />

288. Khanna RK, Malik GM, Qureshi N. Predicting<br />

outcome following surgical treatment of<br />

unruptured intracranial aneurysms: a proposed<br />

grading system. J Neurosurg. 1996;84:49 –54.<br />

289. Rinne J, Hernesniemi J, Niskanen M, Vapalahti<br />

M. Analysis of 561 patients with 690 middle<br />

cerebral artery aneurysms: anatomic and clinical<br />

features as correlated to management outcome.<br />

Neurosurgery. 1996;38:2–11.<br />

290. Halbach VV, Higashida RT, Dowd CF, Urwin<br />

RW, Balousek PA, Lempert TE, Hieshima GB.<br />

Cavernous internal carotid artery aneurysms<br />

treated with electrolytically detachable coils. J<br />

Neuroophthalmol. 1997; 17:231–239.<br />

291. Halbach VV, Higashida RT, Dowd CF, Barnwell<br />

SL, Fraser KW, Smith TP, Teitelbaum GP,<br />

Hieshima GB. The efficacy of endosaccular<br />

aneurysm occlusion in alleviating neurological<br />

deficits produced by mass effect. J Neurosurg.<br />

1994;80:659–666.<br />

292. Cognard C, Weill A, Spelle L, Piotin M,<br />

Castaings L, Rey A, Moret J. Long-term<br />

angiographic follow-up of 169 intracranial berry<br />

aneurysms occluded with detachable coils.<br />

Radiology. 1999;212:348 –356.<br />

293. Gruber A, Killer M, Bavinzski G, Richling B.<br />

Clinical and angiographic results of endosaccular<br />

coiling treatment of giant and very large<br />

intracranial aneurysms: a 7-year, single-center<br />

experience. Neurosurgery. 1999;45:793– 803.<br />

294. Casasco A, George B. Endovascular treatment<br />

of saccular intracranial aneurysm. J Neurosurg<br />

Sci. 1998;42(suppl 1):125–126.


295. McDougall CG, Halbach VV, Dowd CF,<br />

Higashida RT, Larsen DW, Hieshima GB.<br />

Endovascular treatment of basilar tip aneurysms<br />

using electrolytically detachable coils. J<br />

Neurosurg. 1996;84:393–399.<br />

296. Turjman F, Massoud TF, Sayre J, Vinuela F.<br />

Predictors of aneurysmal occlusion in the period<br />

immediately after endovascular treatment with<br />

detachable coils: a multivariate analysis. AJNR<br />

Am J Neuroradiol. 1998; 19:1645–1651.<br />

297. Debrun GM, Aletich VA, Kehrli P, Misra M,<br />

Ausman JI, Charbel F. Selection of cerebral<br />

aneurysms for treatment using Guglielmi<br />

detachable coils: the preliminary University of<br />

Illinois at Chicago experience. Neurosurgery.<br />

1998;43:1281–1295.<br />

298. Hope JK, Byrne JV, Molyneux AJ. Factors<br />

influencing successful angiographic occlusion of<br />

aneurysms treated by coil embolization. AJNR<br />

Am J Neuroradiol. 1999;20:391–399.<br />

299. Fernandez-Zubillaga A, Guglielmi G, Vinuela F,<br />

Duckwiler GR. Endovascular occlusion of<br />

intracranial aneurysms with electrically<br />

detachable coils: correlation of aneurysm neck<br />

size and treatment results. AJNR Am J<br />

Neuroradiol. 1994;15:815– 820.<br />

300. Yundt KD, Grubb RL Jr, Diringer MN, Powers<br />

WJ. Cerebral hemodynamic and metabolic<br />

changes caused by brain retraction after<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurosurgery. 1997;40:442– 450.<br />

301. Kremer C, Groden C, Hansen HC, Grzyska U,<br />

Zeumer H. Outcome after endovascular treatment<br />

of Hunt and Hess grade IV or V aneurysms:<br />

comparison of anterior versus posterior<br />

circulation. Stroke. 1999;30: 2617–2622.<br />

302. Malek AM, Higashida RT, Phatouros CC, Dowd<br />

CF, Halbach VV. Treatment of an intracranial<br />

aneurysm using a new threedimensional-shape<br />

Guglielmi detachable coil: technical case report.<br />

Neurosurgery. 1999;44:1142–1144.<br />

303. Yang X, Wu Z, Li Y, Tang J, Sun Y, Liu Z, Yin<br />

K. Re-evaluation of cellulose acetate polymer:<br />

angiographic findings and histological studies.<br />

Surg Neurol. 2001;55:116 –122.<br />

304. Levy DI, Ku A. Balloon-assisted coil placement<br />

in wide-necked aneurysms: technical note. J<br />

Neurosurg. 1997;86:724 –727.<br />

305. Mericle RA, Wakhloo AK, Rodriguez R,<br />

Guterman LR, Hopkins LN. Temporary balloon<br />

protection as an adjunct to endosaccular coiling<br />

of wide-necked cerebral aneurysms: technical<br />

note. Neurosurgery. 1997; 41:975–<strong>978</strong>.<br />

- 111 -<br />

306. Aletich VA, Debrun GM, Misra M, Charbel F,<br />

Ausman JI. The remodeling technique of balloonassisted<br />

Guglielmi detachable coil placement in<br />

wide-necked aneurysms: experience at the<br />

University of Illinois at Chicago. J Neurosurg.<br />

2000;93:388 –396.<br />

307. Malek AM, Halbach VV, Phatouros CC, Lempert<br />

TE, Meyers PM, Dowd CF, Higashida RT.<br />

Balloon-assist technique for endovascular coil<br />

embolization of geometrically difficult<br />

intracranial aneurysms. Neurosurgery.<br />

2000;46:1397–1406.<br />

308. Higashida RT, Smith W, Gress D, Urwin R,<br />

Dowd CF, Balousek PA, Halbach VV.<br />

Intravascular stent and endovascular coil<br />

placement for a ruptured fusiform aneurysm of<br />

the basilar artery: case report and review of the<br />

literature. J Neurosurg. 1997;87:944 –949.<br />

309. Mericle RA, Lanzino G, Wakhloo AK, Guterman<br />

LR, Hopkins LN. Stenting and secondary coiling<br />

of intracranial internal carotid artery aneurysm:<br />

technical case report. Neurosurgery.<br />

1998;43:1229 –1234.<br />

310. Sekhon LH, Morgan MK, Sorby W, Grinnell V.<br />

Combined endovascular stent implantation and<br />

endosaccular coil placement for the treatment of<br />

a wide-necked vertebral artery aneurysm:<br />

technical case report. Neurosurgery.<br />

1998;43:380 –383.<br />

311. Lavine SD, Larsen DW, Giannotta SL,<br />

Teitelbaum GP. Parent vessel Guglielmi<br />

detachable coil herniation during wide-necked<br />

aneurysm embolization: treatment with<br />

intracranial stent placement: two technical case<br />

reports. Neurosurgery. 2000;46:1013–1017.<br />

312. Lownie SP, Pelz DM, Fox AJ. Endovascular<br />

therapy of a large vertebral artery aneurysm using<br />

stent and coils. Can J Neurol Sci. 2000;27: 162–<br />

165.<br />

313. Wakhloo AK, Lanzino G, Lieber BB, Hopkins<br />

LN. Stents for intracranial aneurysms: the<br />

beginning of a new endovascular era?<br />

Neurosurgery. 1998; 43:377–379.<br />

314. Phatouros CC, Sasaki TY, Higashida RT, Malek<br />

AM, Meyers PM, Dowd CF, Halbach VV. Stentsupported<br />

coil embolization: the treatment of<br />

fusiform and wide-neck aneurysms and<br />

pseudoaneurysms. Neurosurgery. 2000;47:107–<br />

113.<br />

315. Singh V, Gress DR, Higashida RT, Dowd<br />

CF, Halbach VV, Johnston SC. The<br />

learning curve for coil embolization of<br />

unruptured intracranial aneurysms. AJNR


Am J Neuroradiol. 2002; 23: 768 –771.<br />

316. Thornton J, Dovey Z, Alazzaz A, Misra M,<br />

Aletich VA, Debrun GM, Ausman JI, Charbel<br />

FT. Surgery following endovascular coiling of<br />

intracranial aneurysms. Surg Neurol.<br />

2000;54:352–360.<br />

317. Raymond J, Guilbert F, Weill A, Georganos SA,<br />

Juravsky L, Lambert A, Lamoureux J, Chagnon<br />

M, Roy D. Long-term angiographic recurrences<br />

after selective endovascular treatment of<br />

aneurysms with detachable coils. Stroke.<br />

2003;34:1398 –1403.<br />

318. Derdeyn CP, Graves VB, Turski PA, Masaryk<br />

AM, Strother CM. MR angiography of saccular<br />

aneurysms after treatment with Guglielmi<br />

detachable coils: preliminary experience. AJNR<br />

Am J Neuroradiol. 1997;18:279 –286.<br />

319. Cottier JP, Bleuzen-Couthon A, Gallas S,<br />

Vinikoff-Sonier CB, Bertrand P, Domengie F,<br />

Barantin L, Herbreteau D. Follow-up of<br />

intracranial aneurysms treated with detachable<br />

coils: comparison of plain radiographs, 3D timeof-flight<br />

MRA and digital subtraction<br />

angiography. Neuroradiology. 2003;45:818–<br />

824.<br />

320. Sahs AL, Perret GE, Locksley HB, Nishioka H,<br />

eds. Intracranial Aneurysms and Subarachnoid<br />

Hemorrhage: A Cooperative Study. Philadelphia,<br />

Pa: JB Lippincott Co; 1969.<br />

321. Skultety FM, Nishioka H. The results of<br />

intracranial surgery in the treatment of<br />

aneurysms. In: Sahs AL, Perret GE, Locksley<br />

HB, Nishioka H, eds. Intracranial Aneurysms<br />

and Subarachnoid Hemorrhage: A Cooperative<br />

Study. Philadelphia, Pa: JB Lippincott Co;<br />

1969:173–193.<br />

322. Samson DS, Hodosh RM, Reid WR, Beyer CW,<br />

Clark WK. Risk of intracranial aneurysm surgery<br />

in the good grade patient: early versus late<br />

operation. Neurosurgery. 1979;5:422– 426.<br />

323. Winn HR, Richardson AE, O’Brien W, Jane JA.<br />

The long-term prognosis in untreated cerebral<br />

aneurysms, II: late morbidity and mortality. Ann<br />

Neurol. 1<strong>978</strong>;4:418–426.<br />

324. Brilstra EH, Algra A, Rinkel GJ, Tulleken CA,<br />

van Gijn J. Effectiveness of neurosurgical clip<br />

application in patients with aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage. J Neurosurg.<br />

2002;97:1036 –1041.<br />

325. Feuerberg I, Lindquist C, Lindqvist M, Steiner<br />

L. Natural history of postoperative aneurysm<br />

rests. J Neurosurg. 1987;66:30 –34.<br />

326. Lin T, Fox AJ, Drake CG. Regrowth of aneurysm<br />

- 112 -<br />

sacs from residual neck following aneurysm<br />

clipping. J Neurosurg. 1989;70:556 –560.<br />

327. Dutton J. Acrylic investment of intracranial<br />

aneurysms: a report of 12 years’ experience. J<br />

Neurosurg. 1969;31:652– 657.<br />

328. Hugosson R. The value of reinforcing intracranial<br />

aneurysms with plastic coating. Acta Chir Scand.<br />

1975;141:182–186.<br />

329. Mount LA, Antunes JL. Results of treatment of<br />

intracranial aneurysms by wrapping and coating.<br />

J Neurosurg. 1975;42:189 –193.<br />

330. Todd NV, Tocher JL, Jones PA, Miller JD.<br />

Outcome following aneurysm wrapping: a 10year<br />

follow-up review of clipped and wrapped<br />

aneurysms. J Neurosurg. 1989;70:841– 846.<br />

331. Minakawa T, Koike T, Fujii Y, Ishii R, Tanaka<br />

R, Arai H. Long term results of ruptured<br />

aneurysms treated by coating. Neurosurgery.<br />

1987; 21:660–663.<br />

332. Auer LM. Unfavorable outcome following early<br />

surgical repair of ruptured cerebral aneurysms:<br />

a critical review of 238 patients. Surg Neurol.<br />

1991;35:152–158.<br />

333. Kassell NF, Drake CG. Timing of aneurysm<br />

surgery. Neurosurgery. 1982;10:514 –519.<br />

334. Chyatte D, Fode NC, Sundt TM Jr. Early versus<br />

late intracranial aneurysm surgery in<br />

subarachnoid hemorrhage. J Neurosurg.<br />

1988;69: 326–331.<br />

335. Kassell NF, Torner JC, Jane JA, Haley EC Jr,<br />

Adams HP. The International Cooperative Study<br />

on the Timing of Aneurysm Surgery, part 2:<br />

surgical results. J Neurosurg. 1990;73:37– 47.<br />

336. Ohman J, Heiskanen O. Timing of operation for<br />

ruptured supratentorial aneurysms: a prospective<br />

randomized study. J Neurosurg. 1989;70: 55–<br />

60.<br />

337. Cloughesy TF, Nuwer MR, Hoch D, Vinuela F,<br />

Duckwiler G, Martin N. Monitoring carotid test<br />

occlusions with continuous EEG and clinical<br />

examination. J Clin Neurophysiol. 1993;10:363–<br />

369.<br />

338. Brunberg JA, Frey KA, Horton JA, Deveikis JP,<br />

Ross DA, Koeppe RA. [15O]H2O positron<br />

emission tomography determination of cerebral<br />

blood flow during balloon test occlusion of the<br />

internal carotid artery. AJNR Am J Neuroradiol.<br />

1994;15:725–732.<br />

339. Linskey ME, Jungreis CA, Yonas H, Hirsch WL<br />

Jr, Sekhar LN, Horton JA, Janosky JE. Stroke<br />

risk after abrupt internal carotid artery sacrifice:<br />

accuracy of preoperative assessment with<br />

balloon test occlusion and stable xenon-enhanced


CT. AJNR Am J Neuroradiol. 1994;15:829–843.<br />

340. Abruzzo T, Joseph GJ, Owens DS, Dawson RC<br />

3rd, Reid J, Barrow DL. Prevention of<br />

complications resulting from endovascular<br />

carotid sacrifice: a retrospective assessment.<br />

Neurosurgery. 2000;46:910 –916.<br />

341. Higashida RT, Halback VV, Dormandy B, Bell<br />

JD, Hieshima GB. Endovascular treatment of<br />

intracranial aneurysms with a new silicone<br />

microballoon device: technical considerations<br />

and indications for therapy. Radiology.<br />

1990;174(pt 1):687– 691.<br />

342. Larson JJ, Tew JM Jr, Tomsick TA, van Loveren<br />

HR. Treatment of aneurysms of the internal<br />

carotid artery by intravascular balloon occlusion:<br />

long-term follow-up of 58 patients.<br />

Neurosurgery. 1995;36: 26–30.<br />

343. Nishioka H. Results of the treatment of<br />

intracranial aneurysms by occlusion of the carotid<br />

artery in the neck. J Neurosurg. 1966;25: 660–<br />

704.<br />

344. Sahs AL, Nibbelink DW, Torner JC, eds.<br />

Aneurysmal Subarachnoid Hemorrhage: Report<br />

of the Cooperative Study. Baltimore, Md: Urban<br />

& Schwarzenberg; 1981.<br />

345. Taylor W, Miller JD, Todd NV. Long-term<br />

outcome following anterior cerebral artery<br />

ligation for ruptured anterior communicating<br />

artery aneurysms. J Neurosurg. 1991;74:51–54.<br />

346. Tang G, Cawley CM, Dion JE, Barrow DL.<br />

Intraoperative angiography during aneurysm<br />

surgery: a prospective evaluation of efficacy. J<br />

Neurosurg. 2002;96:993–999.<br />

347. Harbaugh RE, Heros RC, Hadley MN. More on<br />

ISAT. Lancet. 2003; 361:783–784.<br />

348. Bardach NS, Olson SJ, Elkins JS, Smith WS,<br />

Lawton MT, Johnston SC. Regionalization of<br />

treatment for subarachnoid hemorrhage: a costutility<br />

analysis. Circulation. 2004;109:2207–<br />

2212.<br />

349. Gordon HS, Rosenthal GE. Impact of<br />

interhospital transfers on outcomes in an<br />

academic medical center: implications for<br />

profiling hospital quality. Med Care.<br />

1996;34:295–309.<br />

350. Naso WB, Rhea AH, Poole A. Management and<br />

outcomes in a lowvolume cerebral aneurysm<br />

practice. Neurosurgery. 2001;48:91–99.<br />

351. Matz PG. Editorial comment: spontaneous<br />

subarachnoid hemorrhage: volume, experience,<br />

and outcome. Stroke. 2003;34:2206 –2207.<br />

352. Farrar JK, Gamache FW Jr, Ferguson GG, Barker<br />

J, Varkey GP, Drake CG. Effects of profound<br />

- 113 -<br />

hypotension on cerebral blood flow during<br />

surgery for intracranial aneurysms. J Neurosurg.<br />

1981;55:857– 864.<br />

353. Hitchcock ER, Tsementzis SA, Dow AA. Shortand<br />

long-term prognosis of patients with a<br />

subarachnoid haemorrhage in relation to intraoperative<br />

period of hypotension. Acta Neurochir<br />

(Wien). 1984;70: 235–242.<br />

354. Bendtsen AO, Cold GE, Astrup J, Rosenorn J.<br />

Thiopental loading during controlled hypotension<br />

for intracranial aneurysm surgery. Acta<br />

Anaesthesiol Scand. 1984;28:473– 477.<br />

355. Batjer HH, Frankfurt AI, Purdy PD, Smith SS,<br />

Samson DS. Use of etomidate, temporary arterial<br />

occlusion, and intraoperative angiography in<br />

surgical treatment of large and giant cerebral<br />

aneurysms. J Neurosurg. 1988;68:234 –240.<br />

356. McDermott MW, Durity FA, Borozny M,<br />

Mountain MA. Temporary vessel occlusion and<br />

barbiturate protection in cerebral aneurysm<br />

surgery. Neurosurgery. 1989;25:54–61.<br />

357. Ravussin P, de Tribolet N. Total intravenous<br />

anesthesia with propofol for burst suppression<br />

in cerebral aneurysm surgery: preliminary report<br />

of 42 patients. Neurosurgery. 1993;32:236 –240.<br />

358. Ogilvy CS, Carter BS, Kaplan S, Rich C, Crowell<br />

RM. Temporary vessel occlusion for aneurysm<br />

surgery: risk factors for stroke in patients<br />

protected by induced hypothermia and<br />

hypertension and intravenous mannitol<br />

administration. J Neurosurg. 1996;84:785–791.<br />

359. Cheng MA, Theard MA, Tempelhoff R.<br />

Intravenous agents and intraoperative<br />

neuroprotection: beyond barbiturates. Crit Care<br />

Clin. 1997; 13:185–199.<br />

360. Drummond JC. Brain protection during<br />

anesthesia: a reader’s guide. Anesthesiology.<br />

1993;79:877– 880.<br />

361. Jabre A, Symon L. Temporary vascular occlusion<br />

during aneurysm surgery. Surg Neurol.<br />

1987;27:47– 63.<br />

362. Spetzler RF, Hadley MN, Rigamonti D, Carter<br />

LP, Raudzens PA, Shedd SA, Wilkinson E.<br />

Aneurysms of the basilar artery treated with<br />

circulatory arrest, hypothermia, and barbiturate<br />

cerebral protection. J Neurosurg. 1988;68:868–<br />

879.<br />

363. Solomon RA, Smith CR, Raps EC, Young WL,<br />

Stone JG, Fink ME. Deep hypothermic<br />

circulatory arrest for the management of complex<br />

anterior and posterior circulation aneurysms.<br />

Neurosurgery. 1991;29: 732–737.<br />

364. Todd MM, Hindman BJ, Clarke WR, Torner JC,


for the Intraoperative Hypothermia for Aneurysm<br />

Surgery Trial (IHAST) Investigators. Mild<br />

intraoperative hypothermia during surgery for<br />

intracranial aneurysm. N Engl J Med.<br />

2005;352:135–145.<br />

365. Heros RC, Zervas NT, Varsos V. Cerebral<br />

vasospasm after subarachnoid hemorrhage: an<br />

update. Ann Neurol. 1983;14:599–608.<br />

366. Fisher CM, Roberson GH, Ojemann RG.<br />

Cerebral vasospasm with ruptured saccular<br />

aneurysm: the clinical manifestations.<br />

Neurosurgery. 1977;1:245–248.<br />

367. Haley EC Jr, Kassell NF, Torner JC. The<br />

International Cooperative Study on the Timing<br />

of Aneurysm Surgery: the North American<br />

experience. Stroke. 1992;23:205–214.<br />

368. Longstreth WT Jr, Nelson LM, Koepsell TD, van<br />

Belle G. Clinical course of spontaneous<br />

subarachnoid hemorrhage: a population-based<br />

study in King County, Washington. Neurology.<br />

1993;43:712–718.<br />

369. Claassen J, Hirsch LJ, Kreiter KT, Du EY,<br />

Connolly ES, Emerson RG, Mayer SA.<br />

Quantitative continuous EEG for detecting<br />

delayed cerebral ischemia in patients with poorgrade<br />

subarachnoid hemorrhage. Clin<br />

Neurophysiol. 2004;115:2699 –2710.<br />

370. Aaslid R, Markwalder TM, Nornes H.<br />

Noninvasive transcranial Doppler ultrasound<br />

recording of flow velocity in basal cerebral<br />

arteries. J Neurosurg. 1982;57:769 –774.<br />

371. Aaslid R, Huber P, Nornes H. Evaluation of<br />

cerebrovascular spasm with transcranial Doppler<br />

ultrasound. J Neurosurg. 1984;60:37– 41.<br />

372. Aaslid R, Huber P, Nornes H. A transcranial<br />

Doppler method in the evaluation of<br />

cerebrovascular spasm. Neuroradiology.<br />

1986;28:11–16.<br />

373. Ekelund A, Saveland H, Romner B, Brandt L. Is<br />

transcranial Doppler sonography useful in<br />

detecting late cerebral ischaemia after<br />

aneurysmal subarachnoid haemorrhage? Br J<br />

Neurosurg. 1996;10:19 –25.<br />

374. Grosset DG, Straiton J, du Trevou M, Bullock<br />

R. Prediction of symptomatic vasospasm after<br />

subarachnoid hemorrhage by rapidly increasing<br />

transcranial Doppler velocity and cerebral blood<br />

flow changes. Stroke. 1992;23:674–679.<br />

375. Lindegaard KF, Nornes H, Bakke SJ, Sorteberg<br />

W, Nakstad P. Cerebral vasospasm diagnosis by<br />

means of angiography and blood velocity<br />

measurements. Acta Neurochir (Wien).<br />

1989;100:12–24.<br />

- 114 -<br />

376. Vora YY, Suarez-Almazor M, Steinke DE,<br />

Martin ML, Findlay JM. Role of transcranial<br />

Doppler monitoring in the diagnosis of cerebral<br />

vasospasm after subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurosurgery. 1999;44: 1237–1247.<br />

377. Klingelhofer J, Dander D, Holzgraefe M,<br />

Bischoff C, Conrad B. Cerebral vasospasm<br />

evaluated by transcranial Doppler<br />

ultrasonography at different intracranial<br />

pressures. J Neurosurg. 1991;75:752–758.<br />

378. Mizuno M, Nakajima S, Sampei T, Nishimura<br />

H, Hadeishi H, Suzuki A, asui N, Nathal-Vera<br />

E. Serial transcranial Doppler flow velocity and<br />

cerebral blood flow measurements for evaluation<br />

of cerebral vasospasm after subarachnoid<br />

hemorrhage. Neurol Med Chir (Tokyo). 1994;34:<br />

164–171.<br />

379. Schuknecht B, Fandino J, Yuksel C, Yonekawa<br />

Y, Valavanis A. Endovascular treatment of<br />

cerebral vasospasm: assessment of treatment<br />

effect by cerebral angiography and transcranial<br />

colour Doppler sonography. Neuroradiology.<br />

1999;41:453– 462.<br />

380. Sloan MA, Haley EC Jr, Kassell NF, Henry ML,<br />

Stewart SR, Beskin RR, Sevilla EA, Torner JC.<br />

Sensitivity and specificity of transcranial Doppler<br />

ultrasonography in the diagnosis of vasospasm<br />

following subarachnoid hemorrhage. Neurology.<br />

1989;39:1514 –1518.<br />

381. Sloan MA, Alexandrov AV, Tegeler CH, Spencer<br />

MP, Caplan LR, Feldmann E, Wechsler LR,<br />

Newell DW, Gomez CR, Babikian VL,<br />

Lefkowitz D, Goldman RS, Armon C, Hsu CY,<br />

Goodin DS, for the Therapeutics and Technology<br />

Assessment Subcommittee of the American<br />

Academy of Neurology. Assessment: transcranial<br />

Doppler ultrasonography: report of the<br />

Therapeutics and Technology Assessment<br />

Subcommittee of the American Academy of<br />

Neurology. Neurology. 2004;62:1468 –1481.<br />

382. Lysakowski C, Walder B, Costanza MC, Tramer<br />

MR. Transcranial Doppler versus angiography<br />

in patients with vasospasm due to a ruptured<br />

cerebral aneurysm: a systematic review. Stroke.<br />

2001;32: 2292–2298.<br />

383. Solomon RA, Fink ME, Lennihan L. Early<br />

aneurysm surgery and prophylactic hypervolemic<br />

hypertensive therapy for the treatment of<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurosurgery. 1988;23:699 –704.<br />

384. Awad IA, Carter LP, Spetzler RF, Medina M,<br />

Williams FC Jr. Clinical vasospasm after<br />

subarachnoid hemorrhage: response to


hypervolemic hemodilution and arterial<br />

hypertension. Stroke. 1987;18:365–372.<br />

385. Lennihan L, Mayer SA, Fink ME, Beckford A,<br />

Paik MC, Zhang H, Wu YC, Klebanoff LM, Raps<br />

EC, Solomon RA. Effect of hypervolemic<br />

therapy on cerebral blood flow after<br />

subarachnoid hemorrhage: a randomized<br />

controlled trial. Stroke. 2000;31:383–391.<br />

386. Keller TS, McGillicuddy JE, LaBond VA, Kindt<br />

GW. Modification of focal cerebral ischemia by<br />

cardiac output augmentation. J Surg Res.<br />

1985;39:420–432.<br />

387. Kosnik EJ, Hunt WE. Postoperative<br />

hypertension in the management of patients with<br />

intracranial arterial aneurysms. J Neurosurg.<br />

1976;45: 148–154.<br />

388. Pritz MB, Giannotta SL, Kindt GW,<br />

McGillicuddy JE, Prager RL. Treatment of<br />

patients with neurological deficits associated<br />

with cerebral vasospasm by intravascular volume<br />

expansion. Neurosurgery. 1<strong>978</strong>;3: 364–368.<br />

389. Egge A, Waterloo K, Sjoholm H, Solberg T,<br />

Ingebrigtsen T, Romner B. Prophylactic<br />

hyperdynamic postoperative fluid therapy after<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage: a clinical,<br />

prospective, randomized, controlled study.<br />

Neurosurgery. 2001;49:593– 605.<br />

390. Levy ML, Giannotta SL. Cardiac performance<br />

indices during hypervolemic therapy for cerebral<br />

vasospasm. J Neurosurg. 1991;75:27–31.<br />

391. Mayer SA, Solomon RA, Fink ME, Lennihan L,<br />

Stern L, Beckford A, Thomas CE, Klebanoff LM.<br />

Effect of 5% albumin solution on sodium balance<br />

and blood volume after subarachnoid<br />

hemorrhage. Neurosurgery. 1998;42:759 –767.<br />

392. Origitano TC, Wascher TM, Reichman OH,<br />

Anderson DE. Sustained increased cerebral<br />

blood flow with prophylactic hypertensive<br />

hypervolemic hemodilution (“triple-H” therapy)<br />

after subarachnoid hemorrhage. Neurosurgery.<br />

1990;27:729 –739.<br />

393. Maroon JC, Nelson PB. Hypovolemia in patients<br />

with subarachnoid hemorrhage: therapeutic<br />

implications. Neurosurgery. 1979;4:223–226.<br />

394. Medlock MD, Dulebohn SC, Elwood PW.<br />

Prophylactic hypervolemia without calcium<br />

channel blockers in early aneurysm surgery.<br />

Neurosurgery. 1992;30:12–16.<br />

395. Darby JM, Yonas H, Marks EC, Durham S,<br />

Snyder RW, Nemoto EM. Acute cerebral blood<br />

flow response to dopamine-induced hypertension<br />

after subarachnoid hemorrhage. J Neurosurg.<br />

1994;80:857– 864.<br />

- 115 -<br />

396. Muizelaar JP, Becker DP. Induced hypertension<br />

for the treatment of cerebral ischemia after<br />

subarachnoid hemorrhage: direct effect on<br />

cerebral blood flow. Surg Neurol. 1986;25:317–<br />

325.<br />

397. Shimoda M, Oda S, Tsugane R, Sato O.<br />

Intracranial complications of hypervolemic<br />

therapy in patients with a delayed ischemic<br />

deficit attributed to vasospasm. J Neurosurg.<br />

1993;78:423– 429.<br />

398. Trumble ER, Muizelaar JP, Myseros JS, Choi<br />

SC, Warren BB. Coagulopathy with the use of<br />

hetastarch in the treatment of vasospasm. J<br />

Neurosurg. 1995;82:44–47.<br />

399. Ekelund A, Reinstrup P, Ryding E, Andersson<br />

AM, Molund T, Kristiansson KA, Romner B,<br />

Brandt L, Saveland H. Effects of iso- and<br />

hypervolemic hemodilution on regional cerebral<br />

blood flow and oxygen delivery for patients with<br />

vasospasm after aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage. Acta Neurochir (Wien).<br />

2002;144:703–712.<br />

400. Smith MJ, Le Roux PD, Elliott JP, Winn HR.<br />

Blood transfusion and increased risk for<br />

vasospasm and poor outcome after subarachnoid<br />

hemorrhage. J Neurosurg. 2004;101:1–7.<br />

401. Hasan D, Wijdicks EF, Vermeulen M.<br />

Hyponatremia is associated with cerebral<br />

ischemia in patients with aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage. Ann Neurol.<br />

1990;27:106 –108.<br />

402. Wijdicks EF, Vermeulen M, ten Haaf JA, Hijdra<br />

A, Bakker WH, van Gijn J. Volume depletion<br />

and natriuresis in patients with a ruptured<br />

intracranial aneurysm. Ann Neurol.<br />

1985;18:211–216.<br />

403. Wijdicks EF, Vermeulen M, Hijdra A, van Gijn<br />

J. Hyponatremia and cerebral infarction in<br />

patients with ruptured intracranial aneurysms: is<br />

fluid restriction harmful? Ann Neurol.<br />

1985;17:137–140.<br />

404. Nelson PB, Seif SM, Maroon JC, Robinson AG.<br />

Hyponatremia in intracranial disease: perhaps not<br />

the syndrome of inappropriate secretion of<br />

antidiuretic hormone (SIADH). J Neurosurg.<br />

1981;55:938 –941.<br />

405. Kraus JJ, Metzler MD, Coplin WM. Critical care<br />

issues in stroke and subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurol Res. 2002;24(suppl 1):S47–S57.<br />

406. Claassen J, Vu A, Kreiter KT, Kowalski RG, Du<br />

EY, Ostapkovich N, Fitzsimmons BF, Connolly<br />

ES, Mayer SA. Effect of acute physiologic<br />

derangements on outcome after subarachnoid


hemorrhage. Crit Care Med. 2004;32:832– 838.<br />

407. Dorhout Mees SM, van Dijk GW, Algra A,<br />

Kempink DR, Rinkel GJ. Glucose levels and<br />

outcome after subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurology. 2003;61:1132–1133.<br />

408. van den Berghe G, Wouters P, Weekers F,<br />

Verwaest C, Bruyninckx F, Schetz M,<br />

Vlasselaers D, Ferdinande P, Lauwers P, Bouillon<br />

R. Intensive insulin therapy in the critically ill<br />

patients. N Engl J Med. 2001;345:1359 –1367.<br />

409. van den Bergh WM, Algra A, van Kooten F,<br />

Dirven CM, van Gijn J, Vermeulen M, Rinkel<br />

GJ, for the MASH Study Group. Magnesium<br />

sulfate in aneurysmal subarachnoid hemorrhage:<br />

a randomized controlled trial. Stroke.<br />

2005;36:1011–1015.<br />

410. Allen GS, Ahn HS, Preziosi TJ, Battye R, Boone<br />

SC, Chou SN, Kelly DL, Weir BK, Crabbe RA,<br />

Lavik PJ, Rosenbloom SB, Dorsey FC, Ingram<br />

CR, Mellits DE, Bertsch LA, Boisvert DP,<br />

Hundley MB, Johnson RK, Strom JA, Transou<br />

CR. Cerebral arterial spasm: a controlled trial<br />

of nimodipine in patients with subarachnoid<br />

hemorrhage. N Engl J Med. 1983;308:619–624.<br />

411. Haley EC Jr, Kassell NF, Torner JC, Truskowski<br />

LL, Germanson TP. A randomized trial of two<br />

doses of nicardipine in aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage: a report of the Cooperative<br />

Aneurysm Study. J Neurosurg. 1994;80:788 –<br />

796.<br />

412. Zabramski JM, Spetzler RF, Lee KS,<br />

Papadopoulos SM, Bovill E, Zimmerman RS,<br />

Bederson JB. Phase I trial of tissue plasminogen<br />

activator for the prevention of vasospasm in<br />

patients with aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage. J Neurosurg. 1991;75:189 –196.<br />

413. Suzuki J, Onuma T, Yoshimoto T. Results of early<br />

operations on cerebral aneurysms. Surg Neurol.<br />

1979;11:407– 412.<br />

414. Kawamoto S, Tsutsumi K, Yoshikawa G,<br />

Shinozaki MH, Yako K, Nagata K, Ueki K.<br />

Effectiveness of the head-shaking method<br />

combined with cisternal irrigation with urokinase<br />

in preventing cerebral vasospasm after<br />

subarachnoid hemorrhage. J Neurosurg.<br />

2004;100:236 –243.<br />

415. van den Bergh WM, for the MASH Study Group.<br />

Randomized controlled trial of acetylsalicylic<br />

acid in aneurysmal subarachnoid hemorrhage: the<br />

MASH Study. Stroke. 2006;37:2326 –2330.<br />

416. Hop JW, Rinkel GJ, Algra A, Berkelbach van<br />

der Sprenkel JW, van Gijn J. Randomized pilot<br />

trial of postoperative aspirin in subarachnoid<br />

- 116 -<br />

hemorrhage. Neurology. 2000;54:872– 878.<br />

417. Wurm G, Tomancok B, Nussbaumer K,<br />

Adelwohrer C, Holl K. Reduction of ischemic<br />

sequelae following spontaneous subarachnoid<br />

hemorrhage: a double-blind, randomized<br />

comparison of enoxaparin versus placebo. Clin<br />

Neurol Neurosurg. 2004;106:97–103.<br />

418. Siironen J, Juvela S, Varis J, Porras M, Poussa<br />

K, Ilveskero S, Hernesniemi J, Lassila R. No<br />

effect of enoxaparin on outcome of aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage: a randomized,<br />

double-blind, placebo-controlled clinical trial. J<br />

Neurosurg. 2003;99:953–959.<br />

419. Lanzino G, Kassell NF. Double-blind,<br />

randomized, vehicle-controlled study of highdose<br />

tirilazad mesylate in women with<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage, part II: a<br />

cooperative study in North America. J<br />

Neurosurg. 1999;90:1018 –1024.<br />

420. Lanzino G, Kassell NF, Dorsch NW, Pasqualin<br />

A, Brandt L, Schmiedek P, Truskowski LL, Alves<br />

WM. Double-blind, randomized,<br />

vehiclecontrolled study of high-dose tirilazad<br />

mesylate in women with aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage, part I: a cooperative<br />

study in Europe, Australia, New Zealand, and<br />

South Africa. J Neurosurg. 1999;90: 1011–1017.<br />

421. Haley EC Jr, Kassell NF, Apperson-Hansen C,<br />

Maile MH, Alves WM. A randomized, doubleblind,<br />

vehicle-controlled trial of tirilazad<br />

mesylate in patients with aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage: a cooperative study<br />

in North America. J Neurosurg. 1997;86:467–<br />

474.<br />

422. Kassell NF, Haley EC Jr, Apperson-Hansen C,<br />

Alves WM. Randomized, double-blind, vehiclecontrolled<br />

trial of tirilazad mesylate in patients<br />

with aneurysmal subarachnoid hemorrhage: a<br />

cooperative study in Europe, Australia, and New<br />

Zealand. J Neurosurg. 1996;84:221–228.<br />

423. Saito I, Asano T, Sano K, Takakura K, Abe H,<br />

Yoshimoto T, Kikuchi H, Ohta T, Ishibashi S.<br />

Neuroprotective effect of an antioxidant, ebselen,<br />

in patients with delayed neurological deficits<br />

after aneurysmal subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurosurgery. 1998;42:269 –277.<br />

424. Asano T, Takakura K, Sano K, Kikuchi H, Nagai<br />

H, Saito I, Tamura A, Ochiai C, Sasaki T. Effects<br />

of a hydroxyl radical scavenger on delayed<br />

ischemic neurological deficits following<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage: results of<br />

a multicenter, placebo-controlled double-blind<br />

trial. J Neurosurg. 1996;84:792– 803.


425. Vajkoczy P, Meyer B, Weidauer S, Raabe A,<br />

Thome C, Ringel F, Breu V, Schmiedek P.<br />

Clazosentan (AXV-034343), a selective<br />

endothelin A receptor antagonist, in the<br />

prevention of cerebral vasospasm following<br />

severe aneurysmal subarachnoid hemorrhage:<br />

results of a randomized, double-blind, placebocontrolled,<br />

multicenter phase IIa study. J<br />

Neurosurg. 2005;103:9 –17.<br />

426. Shaw MD, Vermeulen M, Murray GD, Pickard<br />

JD, Bell BA, Teasdale GM. Efficacy and safety<br />

of the endothelin, receptor antagonist TAK-044<br />

in treating subarachnoid hemorrhage: a report by<br />

the Steering Committee on behalf of the UK/<br />

Netherlands/Eire TAK-044 Subarachnoid<br />

Haemorrhage Study Group. J Neurosurg.<br />

2000;93:992–997.<br />

427. Reinert M, Wiest R, Barth L, Andres R, Ozdoba<br />

C, Seiler R. Transdermal nitroglycerin in patients<br />

with subarachnoid hemorrhage. Neurol Res.<br />

2004;26:435– 439.<br />

428. Lynch JR, Wang H, McGirt MJ, Floyd J,<br />

Friedman AH, Coon AL, Blessing R, Alexander<br />

MJ, Graffagnino C, Warner DS, Laskowitz DT.<br />

Simvastatin reduces vasospasm after aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage: results of a pilot<br />

randomized clinical trial. Stroke. 2005;36: 2024–<br />

2026.<br />

429. Tseng MY, Czosnyka M, Richards H, Pickard<br />

JD, Kirkpatrick PJ. Effects of acute treatment<br />

with pravastatin on cerebral vasospasm,<br />

autoregulation, and delayed ischemic deficits<br />

after aneurysmal subarachnoid hemorrhage: a<br />

phase II randomized placebo-controlled trial.<br />

Stroke. 2005;36:1627–1632.<br />

430. Zubkov YN, Nikiforov BM, Shustin VA. Balloon<br />

catheter technique for dilatation of constricted<br />

cerebral arteries after aneurysmal SAH. Acta<br />

Neurochir (Wien). 1984;70:65–79.<br />

431. Eskridge JM, Song JK. A practical approach to<br />

the treatment of vasospasm. AJNR Am J<br />

Neuroradiol. 1997;18:1653–1660.<br />

432. Eskridge JM, Newell DW, Winn HR.<br />

Endovascular treatment of vasospasm.<br />

Neurosurg Clin N Am. 1994;5:437– 447.<br />

433. Higashida RT, Halbach VV, Cahan LD, Brant-<br />

Zawadzki M, Barnwell S, Dowd C, Hieshima<br />

GB. Transluminal angioplasty for treatment of<br />

intracranial arterial vasospasm. J Neurosurg.<br />

1989;71(pt 1):648–653.<br />

434. Higashida RT, Halbach VV, Dowd CF,<br />

Dormandy B, Bell J, Hieshima GB. Intravascular<br />

balloon dilatation therapy for intracranial arterial<br />

- 117 -<br />

vasospasm: patient selection, technique, and<br />

clinical results. Neurosurg Rev. 1992;15:89 –95.<br />

435. Terada T, Nakamura Y, Yoshida N, Kuriyama T,<br />

Isozaki S, Nakai K, Itakura T, Hayashi S, Komai<br />

N. Percutaneous transluminal angioplasty for the<br />

M2 portion vasospasm following SAH:<br />

development of the new microballoon and report<br />

of cases. Surg Neurol. 1993;39:13–17.<br />

436. Newell DW, Eskridge JM, Mayberg MR, Grady<br />

MS, Winn HR. Angioplasty for the treatment of<br />

symptomatic vasospasm following subarachnoid<br />

hemorrhage. J Neurosurg. 1989;71(pt 1):654–<br />

660.<br />

437. Polin RS, Coenen VA, Hansen CA, Shin P,<br />

Baskaya MK, Nanda A, Kassell NF. Efficacy of<br />

transluminal angioplasty for the management of<br />

symptomatic cerebral vasospasm following<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage. J<br />

Neurosurg. 2000;92:284 –290.<br />

438. Rosenwasser RH, Armonda RA, Thomas JE,<br />

Benitez RP, Gannon PM, Harrop J. Therapeutic<br />

modalities for the management of cerebral<br />

vasospasm: timing of endovascular options.<br />

Neurosurgery. 1999;44: 975–979.<br />

439. Mathis JM, Jensen ME, Dion JE. Technical<br />

considerations on intra-arterial papaverine<br />

hydrochloride for cerebral vasospasm.<br />

Neuroradiology. 1997;39:90–98.<br />

440. McAuliffe W, Townsend M, Eskridge JM,<br />

Newell DW, Grady MS, Winn HR. Intracranial<br />

pressure changes induced during papaverine<br />

infusion for treatment of vasospasm. J<br />

Neurosurg. 1995;83:430–434.<br />

441. Milburn JM, Moran CJ, Cross DT 3rd, Diringer<br />

MN, Pilgram TK, Dacey RG Jr. Effect of<br />

intraarterial papaverine on cerebral circulation<br />

time. AJNR Am J Neuroradiol. 1997;18:1081–<br />

1085.<br />

442. Milburn JM, Moran CJ, Cross DT 3rd, Diringer<br />

MN, Pilgram TK, Dacey RG Jr. Increase in<br />

diameters of vasospastic intracranial arteries by<br />

intraarterial papaverine administration. J<br />

Neurosurg. 1998;88:38–42.<br />

443. Cross DT 3rd, Moran CJ, Angtuaco EE, Milburn<br />

JM, Diringer MN, Dacey RG Jr. Intracranial<br />

pressure monitoring during intraarterial<br />

papaverine infusion for cerebral vasospasm.<br />

AJNR Am J Neuroradiol. 1998;19:1319 –1323.<br />

444. Clyde BL, Firlik AD, Kaufmann AM, Spearman<br />

MP, Yonas H. Paradoxical aggravation of<br />

vasospasm with papaverine infusion following<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage: case<br />

report. J Neurosurg. 1996; 84:690–695.


445. Clouston JE, Numaguchi Y, Zoarski GH, Aldrich<br />

EF, Simard JM, Zitnay KM. Intraarterial<br />

papaverine infusion for cerebral vasospasm after<br />

subarachnoid hemorrhage. AJNR Am J<br />

Neuroradiol. 1995;16:27–38.<br />

446. Kassell NF, Helm G, Simmons N, Phillips CD,<br />

Cail WS. Treatment of cerebral vasospasm with<br />

intra-arterial papaverine. J Neurosurg. 1992;<br />

77:848–852.<br />

447. Feng L, Fitzsimmons BF, Young WL, Berman<br />

MF, Lin E, Aagaard BD, Duong H, Pile-Spellman<br />

J. Intraarterially administered verapamil as<br />

adjunct therapy for cerebral vasospasm: safety<br />

and 2-year experience. AJNR Am J Neuroradiol.<br />

2002;23:1284 –1290.<br />

448. Badjatia N, Topcuoglu MA, Pryor JC, Rabinov<br />

JD, Ogilvy CS, Carter BS, Rordorf GA.<br />

Preliminary experience with intra-arterial<br />

nicardipine as a treatment for cerebral<br />

vasospasm. AJNR Am J Neuroradiol. 2004;<br />

25:819–826.<br />

449. Biondi A, Ricciardi GK, Puybasset L, Abdennour<br />

L, Longo M, Chiras J, Van Effenterre R. Intraarterial<br />

nimodipine for the treatment of<br />

symptomatic cerebral vasospasm after<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage:<br />

preliminary results. AJNR Am J Neuroradiol.<br />

2004;25:1067–1076.<br />

450. Elliott JP, Newell DW, Lam DJ, Eskridge JM,<br />

Douville CM, Le Roux PD, Lewis DH, Mayberg<br />

MR, Grady MS, Winn HR. Comparison of<br />

balloon angioplasty and papaverine infusion for<br />

the treatment of vasospasm following aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage. J Neurosurg.<br />

1998;88:277–284.<br />

451. Bejjani GK, Bank WO, Olan WJ, Sekhar LN.<br />

The efficacy and safety of angioplasty for<br />

cerebral vasospasm after subarachnoid<br />

hemorrhage. Neurosurgery. 1998;42:979 –986.<br />

452. Mehta V, Holness RO, Connolly K, Walling S,<br />

Hall R. Acute hydrocephalus following<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage. Can J<br />

Neurol Sci. 1996;23:40–45.<br />

453. Suarez-Rivera O. Acute hydrocephalus after<br />

subarachnoid hemorrhage. Surg Neurol.<br />

1998;49:563–565.<br />

454. Lin CL, Kwan AL, Howng SL. Acute<br />

hydrocephalus and chronic hydrocephalus with<br />

the need of postoperative shunting after<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage.<br />

Kaohsiung J Med Sci. 1999;15:137–145.<br />

455. Sheehan JP, Polin RS, Sheehan JM, Baskaya<br />

- 118 -<br />

MK, Kassell NF. Factors associated with<br />

hydrocephalus after aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage. Neurosurgery. 1999;45:1120 –<br />

1127.<br />

456. Rajshekhar V, Harbaugh RE. Results of routine<br />

ventriculostomy with external ventricular<br />

drainage for acute hydrocephalus following<br />

subarachnoid haemorrhage. Acta Neurochir<br />

(Wien). 1992;115:8 –14.<br />

457. Hasan D, Vermeulen M, Wijdicks EF, Hijdra A,<br />

van Gijn J. Management problems in acute<br />

hydrocephalus after subarachnoid hemorrhage.<br />

Stroke. 1989;20:747–753.<br />

458. Rinkel GJ, Wijdicks EF, Vermeulen M, Tans JT,<br />

Hasan D, van Gijn J. Acute hydrocephalus in<br />

nonaneurysmal perimesencephalic hemorrhage:<br />

evidence of CSF block at the tentorial hiatus.<br />

Neurology. 1992;42: 1805–1807.<br />

459. Milhorat TH. Acute hydrocephalus after<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurosurgery. 1987;20:15–20.<br />

460. Gruber A, Reinprecht A, Bavinzski G, Czech T,<br />

Richling B. Chronic shunt-dependent<br />

hydrocephalus after early surgical and early<br />

endovascular treatment of ruptured intracranial<br />

aneurysms. Neurosurgery. 1999;44:503–509.<br />

461. Sethi H, Moore A, Dervin J, Clifton A,<br />

MacSweeney JE. Hydrocephalus: comparison of<br />

clipping and embolization in aneurysm treatment.<br />

J Neurosurg. 2000;92:991–994.<br />

462. Dorai Z, Hynan LS, Kopitnik TA, Samson D.<br />

Factors related to hydrocephalus after<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurosurgery. 2003;52:763–769.<br />

463. Widenka DC, Wolf S, Schurer L, Plev DV,<br />

Lumenta CB. Factors leading to hydrocephalus<br />

after aneurysmal subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurol Neurochir Pol. 2000;34(suppl):56–60.<br />

464. Schmieder K, Koch R, Lucke S, Harders A.<br />

Factors influencing shunt dependency after<br />

aneurysmal subarachnoid haemorrhage.<br />

Zentralbl Neurochir. 1999;60:133–140.<br />

465. Yoshioka H, Inagawa T, Tokuda Y, Inokuchi F.<br />

Chronic hydrocephalus in elderly patients<br />

following subarachnoid hemorrhage. Surg<br />

Neurol. 2000;53:119 –124.<br />

466. Komotar RJ, Olivi A, Rigamonti D, Tamargo RJ.<br />

Microsurgical fenestration of the lamina<br />

terminalis reduces the incidence of<br />

shuntdependent hydrocephalus after aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage. Neurosurgery.<br />

2002;51:1403–1412.


467. Black PM. Hydrocephalus and vasospasm after<br />

subarachnoid hemorrhage from ruptured<br />

intracranial aneurysms. Neurosurgery.<br />

1986;18: 12–16.<br />

468. van Gijn J, Hijdra A, Wijdicks EF, Vermeulen<br />

M, van Crevel H. Acute hydrocephalus after<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage. J<br />

Neurosurg. 1985;63:355–362.<br />

469. Klopfenstein JD, Kim LJ, Feiz-Erfan I, Hott JS,<br />

Goslar P, Zabramski JM, Spetzler RF.<br />

Comparison of rapid and gradual weaning from<br />

external ventricular drainage in patients with<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage: a<br />

prospective randomized trial. J Neurosurg.<br />

2004;100: 225–229.<br />

470. Hart RG, Byer JA, Slaughter JR, Hewett JE,<br />

Easton JD. Occurrence and implications of<br />

seizures in subarachnoid hemorrhage due to<br />

ruptured intracranial aneurysms. Neurosurgery.<br />

1981;8:417– 421.<br />

471. Deutschman CS, Haines SJ. Anticonvulsant<br />

prophylaxis in neurological surgery.<br />

Neurosurgery. 1985;17:510 –517.<br />

472. Butzkueven H, Evans AH, Pitman A, Leopold<br />

C, Jolley DJ, Kaye AH, Kilpatrick CJ, Davis SM.<br />

Onset seizures independently predict poor<br />

outcome after subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurology. 2000;55: 1315–1320.<br />

473. Rhoney DH, Tipps LB, Murry KR, Basham MC,<br />

Michael DB, Coplin WM. Anticonvulsant<br />

prophylaxis and timing of seizures after<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurology. 2000;55:258 –265.<br />

474. Lin CL, Dumont AS, Lieu AS, Yen CP, Hwang<br />

SL, Kwan AL, Kassell NF, Howng SL.<br />

Characterization of perioperative seizures and<br />

epilepsy following aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage. J Neurosurg. 2003;99: <strong>978</strong>–985.<br />

475. Claassen J, Peery S, Kreiter KT, Hirsch LJ, Du<br />

EY, Connolly ES, Mayer SA. Predictors and<br />

clinical impact of epilepsy after subarachnoid<br />

hemorrhage. Neurology. 2003;60:208 –214.<br />

476. Carhuapoma JR, Qureshi AI, Tamargo RJ,<br />

Mathis JM, Hanley DF. Intra-arterial papaverineinduced<br />

seizures: case report and review of the<br />

literature. Surg Neurol. 2001;56:159 –163.<br />

477. Dennis LJ, Claassen J, Hirsch LJ, Emerson RG,<br />

Connolly ES, Mayer SA. Nonconvulsive status<br />

epilepticus after subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurosurgery. 2002;51:1136 –1143.<br />

478. O’Laoire SA. Epilepsy following neurosurgical<br />

intervention. Acta Neurochir Suppl (Wien).<br />

- 119 -<br />

1990;50:52–54.<br />

479. Sbeih I, Tamas LB, O’Laoire SA. Epilepsy<br />

after operation for aneurysms. Neurosurgery.<br />

1986;19:784 –788.<br />

480. Shaw MD. Post-operative epilepsy and the<br />

efficacy of anticonvulsant therapy. Acta<br />

Neurochir Suppl (Wien). 1990;50:55–57.<br />

481. Kvam DA, Loftus CM, Copeland B, Quest DO.<br />

Seizures during theimmediate postoperative<br />

period. Neurosurgery. 1983;12:14 –17.<br />

482. Matthew E, Sherwin AL, Welner SA, Odusote<br />

K, Stratford JG. Seizures following intracranial<br />

surgery: incidence in the first post-operative<br />

week. Can J Neurol Sci. 1980;7:285–290.<br />

483. North JB, Penhall RK, Hanieh A, Frewin DB,<br />

Taylor WB. Phenytoin and postoperative<br />

epilepsy: a double-blind study. J Neurosurg.<br />

1983; 58:672– 677.<br />

484. Byrne JV, Boardman P, Ioannidis I, Adcock J,<br />

Traill Z. Seizures after aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage treated with coil embolization.<br />

Neurosurgery. 2003;52:545–552.<br />

485. Rose FC, Sarner M. Epilepsy after ruptured<br />

intracranial aneurysm. BMJ. 1965;5426:18 –21.<br />

486. Ukkola V, Heikkinen ER. Epilepsy after<br />

operative treatment of ruptured cerebral<br />

aneurysms. Acta Neurochir (Wien).<br />

1990;106:115–118.<br />

487. Cabral RJ, King TT, Scott DF. Epilepsy after two<br />

different neurosurgical approaches to the<br />

treatment of ruptured intracranial aneurysm. J<br />

Neurol Neurosurg Psychiatry. 1976;39:1052–<br />

1056.<br />

488. Kotila M, Waltimo O. Epilepsy after stroke.<br />

Epilepsia. 1992;33: 495–498.<br />

489. Naidech AM, Kreiter KT, Janjua N, Ostapkovich<br />

N, Parra A, Commichau C, Connolly ES, Mayer<br />

SA, Fitzsimmons BF. Phenytoin exposure is<br />

associated with functional and cognitive<br />

disability after subarachnoid hemorrhage. Stroke.<br />

2005;36:583–587.<br />

490. Brouwers PJ, Dippel DW, Vermeulen M, Lindsay<br />

KW, Hasan D, van Gijn J. Amount of blood on<br />

computed tomography as an independent<br />

predictor after aneurysm rupture. Stroke.<br />

1993;24:809–814.<br />

491. Sayama T, Inamura T, Matsushima T, Inoha S,<br />

Inoue T, Fukui M. High incidence of<br />

hyponatremia in patients with ruptured anterior<br />

communicating artery aneurysms. Neurol Res.<br />

2000;22:151–155.<br />

492. Qureshi AI, Suri MF, Sung GY, Straw RN,


Yahia AM, Saad M, Guterman LR, Hopkins<br />

LN. Prognostic significance of hypernatremia<br />

and hyponatremia among patients with<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage.<br />

Neurosurgery. 2002;50:749 –755.<br />

493. Diringer MN, Wu KC, Verbalis JG, Hanley DF.<br />

Hypervolemic therapy prevents volume<br />

contraction but not hyponatremia following<br />

subarachnoid hemorrhage. Ann Neurol.<br />

1992;31:543–550.<br />

494. Solomon RA, Post KD, McMurtry JG 3rd.<br />

Depression of circulating blood volume in<br />

patients after subarachnoid hemorrhage:<br />

implications for the management of symptomatic<br />

vasospasm. Neurosurgery. 1984; 15:354 –361.<br />

495. Hasan D, Lindsay KW, Wijdicks EF, Murray GD,<br />

Brouwers PJ, Bakker WH, van Gijn J, Vermeulen<br />

M. Effect of fludrocortisone acetate in patients<br />

with subarachnoid hemorrhage. Stroke.<br />

1989;20:1156 –1161.<br />

496. Mori T, Katayama Y, Kawamata T, Hirayama T.<br />

Improved efficiency of hypervolemic therapy<br />

with inhibition of natriuresis by fludrocortisone<br />

in patients with aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage. J Neurosurg. 1999; 91:947–952.<br />

497. Suarez JI, Qureshi AI, Parekh PD, Razumovsky<br />

A, Tamargo RJ, Bhardwaj A, Ulatowski JA.<br />

Administration of hypertonic (3%) sodium<br />

chloride/acetate in hyponatremic patients with<br />

symptomatic vasospasm following subarachnoid<br />

hemorrhage. J Neurosurg Anesthesiol. 1999;11:<br />

178–184.<br />

498. Sakowitz OW, Raabe A, Vucak D, Kiening KL,<br />

Unterberg AW. Contemporary management of<br />

aneurysmal subarachnoid hemorrhage in<br />

Germany: results of a survey among 100<br />

neurosurgical departments. Neurosurgery.<br />

2006;58:137–145.<br />

499. Schmid-Elsaesser R, Kunz M, Zausinger S,<br />

Prueckner S, Briegel J, Steiger HJ. Intravenous<br />

magnesium versus nimodipine in the treatment<br />

of patients with aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage: a randomized study. Neurosurgery.<br />

2006;58:1054 –1065.<br />

500. Veyna RS, Seyfried D, Burke DG, Zimmerman<br />

C, Mlynarek M, Nichols V, Marrocco A, Thomas<br />

AJ, Mitsias PD, Malik GM. Magnesium sulfate<br />

therapy after aneurysmal subarachnoid<br />

hemorrhage. J Neurosurg. 2002; 96:510 –514.<br />

501. Vanninen R, Koivisto T, Saari T, Hernesniemi J,<br />

- 120 -<br />

Vapalahti M. Ruptured intracranial aneurysms:<br />

acute endovascular treatment with electrolytically<br />

detachable coils: a prospective randomized study.<br />

Radiology.1999;211:325–336.<br />

502. Anderson SW, Todd MM, Hindman BJ, Clarke<br />

WR, Torner JC, Tranel D, Yoo B, Weeks J,<br />

Manzel KW, Samra S; IHAST Investigators.<br />

Effects of intraoperative hypothermia on<br />

neuropsychological outcomes after intracranial<br />

aneurysm surgery. Ann Neurol. 2006;60:518 –<br />

527.<br />

503. Karibe H, Sato K, Shimizu H, Tominaga T, Koshu<br />

K, Yoshimoto T. Intraoperative mild hypothermia<br />

ameliorates postoperative cerebral blood flow<br />

impairment in patients with aneurysmal<br />

subarachnoid hemorrhage. Neurosurgery.<br />

2000;47:594–601.<br />

504. Hindman BJ, Todd MM, Gelb AW, Loftus CM,<br />

Craen RA, Schubert A, Mahla ME, Torner JC.<br />

Mild hypothermia as a protective therapy during<br />

intracranial aneurysm surgery: a randomized<br />

prospective pilot trial. Neurosurgery.<br />

1999;44:23–33.<br />

505. Diringer MN, Reaven NL, Funk SE, Uman GC.<br />

Elevated body temperature independently<br />

contributes to increased length of stay in<br />

neurologic intensive care unit patients. Crit Care<br />

Med. 2004;32:1489 –1495.<br />

506. Moro N, Katayama Y, Kojima J, Mori T,<br />

Kawamata T. Prophylactic management of<br />

excessive natriuresis with hydrocortisone for<br />

efficient hypervolemic therapy after<br />

subarachnoid hemorrhage. Stroke. 2003;34:<br />

2807–2811.<br />

507. Hamada J, Kai Y, Morioka M, Yano S, Mizuno<br />

T, Hirano T, Kazekawa K, Ushio Y. Effect on<br />

cerebral vasospasm of coil embolization<br />

followed by microcatheter intrathecal urokinase<br />

infusion into the cisterna magna: a prospective<br />

randomized study. Stroke. 2003;34:2549 –2554.<br />

508. Findlay JM, Kassell NF, Weir BK, Haley EC Jr,<br />

Kongable G, Germanson T, Truskowski L, Alves<br />

WM, Holness RO, nuckey NW. A randomized<br />

trial of intraoperative, intracisternal tissue<br />

plasminogen activator for the prevention of<br />

vasospasm. Neurosurgery. 1995;37:168 –178.<br />

509. Roos YB, Rinkel GJ, Vermeulen M, Algra A,<br />

van Gijn J. Antifibrinolytic therapy for<br />

aneurysmal subarachnoid haemorrhage.<br />

Cochrane Database Syst Rev. 2000:CD001245.

Hooray! Your file is uploaded and ready to be published.

Saved successfully!

Ooh no, something went wrong!