figura il supremo potere temporale affidatodal Cristo al Pontefice suo Vicario in terra,secondo il detto “Mi è stato dato ogni poterein cielo e in terra”, e altrove “Dominerà damare a mare, e dal fiume fino ai confini delmondo”, come in<strong>di</strong>ca anche la cappa <strong>di</strong> setache i Pontefici sogliono portare nella nottedel Natale del Signore»( 27 ). Innumerevolisarebbero le testimonianze del cerimonialepapale <strong>di</strong> ogni epoca, che meriterebberouna trattazione a parte.Se tale tesi è oggi oscurata e ad<strong>di</strong>ritturanegata da alcuni gran<strong>di</strong>ssimi teologi ecanonisti, dal Bellarmino in poi, nonpossiamo passar sopra a tali testimonianze.Non <strong>di</strong>mentichiamo che gran<strong>di</strong> santi, comesan Tommaso, san Bernardo, san Giovannida Capestrano e molti altri la sostennero;oltre ad innumerevoli Papi, canonisti eteologi. Solo la malvagità dei tempi ele pretese dei Principi hanno potuto faraccantonare questa dottrina in questi ultimisecoli; noi però non possiamo trascurare ilpeso dei documenti citati.Lo stocco e il berrettone.in<strong>di</strong>retto, visto che il Papa vi <strong>di</strong>spone deibeni e dei regni <strong>di</strong> Principi pagani, nonbattezzati, e ne trasferisce senzʼaltro ildominio ai Re Cattolici. Dʼaltronde siparla nella Bolla <strong>di</strong> una vera «donazione,concessione, assegnazione», fatta dal Papa«auctoritate omnipotentis Dei, nobis inbeato Petro concessa, ac Vicariatus IhesuChristi, qua fungimur in terris»( 25 ). Quellastessa autorità <strong>di</strong> cui parla il Car<strong>di</strong>naleProto<strong>di</strong>acono quando incorona il Papa:«Accipe thiaram tribus coronis ornatam,et scias te esse patrem principum etregum, rectorem orbis et in terra VicariumSalvatoris nostri»( 26 ).Nella notte <strong>di</strong> Natale, quando il Papabene<strong>di</strong>ceva il cosiddetto stocco, uno spadoneche con un berrettone veniva inviato aiPrincipi cristiani meritevoli, teneva un<strong>di</strong>scorso preliminare composto da SistoIV che <strong>di</strong>ceva: «Questa spada pontificaleCONCLUSIONIImpossibile conciliare in un modoqualsiasi lʼecclesiologia che risulta dalprincipio della libertà religiosa conquanto abbiamo visto finora. Il Concilioci presenta una Chiesa che non ha <strong>di</strong>rittidavanti alla società civile, se non quelliconcessi a qualsiasi altra organizzazione. IlMagistero ci mostra invece la società civileche presenta i suoi doveri al Cristo Re,concretamente rappresentato dalla Chiesae dal Papa; da questa fonte vengono i <strong>di</strong>rittidegli Stati e dei Regni. Da una Chiesa che,nella logica dellʼIncarnazione, era dotata daDio <strong>di</strong> tutti gli strumenti umani necessarialla sua perfezione e al raggiungimento delsuo fine, ci troviamo <strong>di</strong> fronte ad una chiesaconciliare che riduce se stessa al rango <strong>di</strong>qualsiasi altra società puramente umana,per non <strong>di</strong>re <strong>di</strong>abolica, come è il caso dellefalse religioni.Non pensiamo che per ottenere ilnostro fine bastino sempre e solo i mezzipuramente soprannaturali: se NostroSignore si è fatto uomo, è perché abbiamobisogno <strong>di</strong> tutte le cose umane, societàLa Tra<strong>di</strong>zioneCattolica16
compresa, per conoscere la verità operseverare nel bene. Oggi che tutta lapressione sociale e tutta lʼorganizzazionemon<strong>di</strong>ale cooperano contro il regno delCristo e spingono con forza le anime almale ed allʼerrore, dovremmo comprenderea contrario quanto è necessario esseresupportati da delle istituzioni realmentecristiane, e quanto è necessario che laChiesa abbia i mezzi reali <strong>di</strong> far rispettarele leggi <strong>di</strong>vine ai governanti e ai sud<strong>di</strong>ti.Non si tratta, è ovvio, <strong>di</strong> costringere adabbracciare la fede: nessun atto internopuò essere fatto a comando. Si trattainvece <strong>di</strong> invertire la pressione sociale.Oggi i governanti e la società spingonocon forza al male, creano delle situazioniin cui <strong>di</strong>venta unʼimpresa titanica obbe<strong>di</strong>realle leggi <strong>di</strong>vine. Nella società cristiana,i presupposti sono tali che <strong>di</strong>venta quasiimpossibile trasgre<strong>di</strong>rle.Note( 1 ) «Haec Vaticana Synodus declarat personamhumanam ius habere ad libertatem religiosam.Huiusmo<strong>di</strong> libertas in eo consistit, quod omneshomines debent immunes esse a coercitione sivesingulorum sive coetuum socialium et cuiusvispotestatis humanae, et ita quidem ut in re religiosaneque aliquis cogatur ad agendum contrasuam conscientiam agat privatim et publice, velsolus vel aliis consociatus, intra debitos limites.Insuper declarat ius ad libertatem religiosamesse revera fundatum in ipsa <strong>di</strong>gnitate personaehumanae, quails et verbo Dei revelato et ipsaratione cognoscitur. Hoc ius personae humanaead libertatem religiosam in iuri<strong>di</strong>ca societatisor<strong>di</strong>natione ita est agnoscendum, ut ius civileevadat».( 2 ) «…ex qua omnino falsa …idea haud timenterroneam illam fovere opinionem CatholicaeEcclesiae animarumque saluti maxime exitialema rec. mem. Gregorio XVI… deliramentumappellatam, nimirum “libertatem conscientiae,et cultuum esse proprium cuiuscumque hominisius, quod lege proclamari et asseri debet inomni recte costituta societate, et ius civibusinesse ad omnimodam libertatem nulla velecclesiastica vel civili auctoritate coarctandam,quos suos conceptus quoscumque sive voce,sive typis, sive alia ratione palam publicequemanifestare, ac declarare valeant”».( 3 ) 1 Cor 4, 18, 21; 5, 3ss.; 1 Tim 5, 19.( 4 ) Sess. VII, can. 8: Si quis <strong>di</strong>xerit baptizatosliberos esse ab omnibus <strong>San</strong>ctae Ecclesiaepraeceptis quae vel scripta vel tra<strong>di</strong>ta sunt, itaut ea observare non teneantur, nisi se sua sponteillis submittere voluerint, anathema sit (Se qualcuno<strong>di</strong>rà che i battezzati sono liberi da tutti iprecetti scritti o tramandati della <strong>San</strong>ta Chiesa,al punto da non essere tenuti ad osservarli ameno che non vogliano sottomettervisi <strong>di</strong> lorospontanea volontà, che sia anatema).( 5 ) 1 Cor 6, 1ss.( 6 ) Liber Primus, Tit. XXVII, De Episcopalidefinitione.( 7 ) «Ecclesiae et personarum ecclesiasticarumimmunitas a iure civili ortum habuit» (n. 30);«Ecclesiasticum forum pro temporalibus clericorumcausis sive civilibus sive criminalibusomnino de me<strong>di</strong>o tollendum est, etiam inconsultaet reclamante Apostolica Sede» (n. 31).( 8 ) «Tota Ecclesia simul iuncta, nullum hominempunire potest punitione coactiva, nisiconcedat hoc Imperator» cf. DzS. 945( 9 ) «Ecclesiae ius non competere violatoreslegum suarum poenis temporalibus coerecen<strong>di</strong>».( 10 ) «Uterque gla<strong>di</strong>us est in potestate Ecclesiae,spiritualis scilicet gla<strong>di</strong>us et materialis. Se<strong>di</strong>s quidem pro Ecclesia, ille vero ab Ecclesiaexercendus. Ille Sacerdotis, is manu regumet militum, sed ad nutum et patientiam Sacerdotis.Oportet autem gla<strong>di</strong>um esse sub gla<strong>di</strong>oet temporalem auctoritatem spirituali subiicipotestati».( 11 ) Andrieu M., Le Pontifical de GuillaumeDurand, t. 3 p.550.( 12 ) Lib. V Decretalium, tit. 7, cap. 9.( 13 ) «…ut pro defensione fidei praestent publiceiuramentum, quod de terris suae iuris<strong>di</strong>ctionissubiectis universos haereticos ab Ecclesiadenotatos, bona fide pro viribus exterminarestudebunt» Lib. V Decretalium, tit. 7 cap.13.( 14 ) «Haereticos comburi est contra voluntatemSpiritus», Bolla Exsurge Domine n. 33, 15giugno 1520, DzS. 1483.( 15 ) Cfr. in particolare la lettera ai Vescovi <strong>di</strong>Francia Novit ille del 1204, in Corpus iuriscanonici, Decretales Gregorii IX, lib. II, tit. I,cap. 13; e la lettera allʼImperatore Alessio <strong>di</strong>Costantinopoli, ibidem lib. I, tit. 33, cap VI.( 16 )«Potestas secularis sub<strong>di</strong>tur spirituali sicutcorpus animae, et ideo non est usurpatum iu<strong>di</strong>cium,si spiritualis Praelatus se intromittat detemporalibus quantum ad ea in quibus sub<strong>di</strong>turei secularis potestas» Summa Theologiae II II,q. 60, art. 6, ad 3um.( 17 ) «Quod illi liceat Imperatores deponere»,n. XII; «Quod a fidelitate iniquorum subiectospotest absolvere», n. XXVII.( 18 ) Cfr. Enciclica Quas primas, DzS. 3679( 19 ) «In his quae ad bonum civile pertinent, estmagis obe<strong>di</strong>endum potestati saeculari quamspirituali, secundum illud Mth. XXII, 21: Red<strong>di</strong>teergo quae sunt Caesaris Caesari. Nisi fortepotestati spirituali etiam saecularis coniungatur,sicut in Papa, qui utriusque potestatisapicem tenet, scilicet spiritualis et temporalis,17La Tra<strong>di</strong>zioneCattolica