marc 07-def - La Patrie dal Friûl
marc 07-def - La Patrie dal Friûl
marc 07-def - La Patrie dal Friûl
- No tags were found...
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
LA PATRIE DAL FRIÛL _ MARÇ 20<strong>07</strong> _ 20Nazions<strong>La</strong> strade belgjichepe autonomie linguisticheCHIARA SEGRADO<strong>La</strong> monarchie belgjiche e jecognussude come un stât dilarc respîr internazionâl: no acâs la sede de plui part desistituzions europeanis e je aBruxelles, la capitâl. Chestnol stupìs. Di fat daûr de sôCostituzion, al è un stâtfederâl dulà che la divisionaministrative (cu lis trêregions: valone, flamante e diBruxelles) e je compagnade diune division linguistiche là chesi ricognossin trê regjons principâls:francese, flamante,gjermanofone plui la regjonbilengâl di Bruxelles. <strong>La</strong> primee costituìs il 41% de popolazione e je a sô volte dividudetra i valons e i francofons diBruxelles. <strong>La</strong> seconde, 58% depopolazion, e je concentradetal nord <strong>dal</strong> paîs mentri la tiercee costituìs mancul <strong>dal</strong> 1%de popolazion, uns 70.000 personische a vivin in 9 comunssul confin cu la Gjermanie.Un mosaic linguistic_Lis lenghistabaiadis culì a son come un mosaic:piçui tocs metûts insieme. Si scuvierçalore che la zone di Bruxelles e jebilengâl (francês e flamant), tes Fiandrissi tabaie flamant, ma a son agjevolazonspai francofons e invezit te Valonie sitabaie francês, ma cun agjevolazions sedipar chei che a tabain flamant che peminorance todescje. Interessant al è ilfenomen dai «comuns autonoms a statûtspeciâl», traduzion <strong>dal</strong> Flamant«faciliteitengemeenten» e <strong>dal</strong> francês«communes à facilités», là che leçsspeciâls a tutelin i dirits des minorancislinguistichis e lis minorancis a podindoprâ la lôr lenghe cu la aministrazionlocâl e federâl. E no dome chest. Il stât alfinanzie in maniere avuâl lis scuelisdestinadis al insegnament inte marilenghede minorance e lis feradis nazionâla afurnissin informazion intes lenghisminoritariis. Di fat i comuns a ànautonomie intiermins diinsegnament,culture, sanitât,jutori a lis personise, a part lacomunitât diSOT DE LINT:POPOLAZION: 10.309.725SUPERFICIE: 20.273 kmqCAPITÂL: BruxellesCOGNONS TIPICS: Peeters,Janssens, Maes, JacobsFlamantsPOPOLAZION: 6.043.161CAPITÂL STORICHE: AnverseCOGNONS TIPICS: Willems,Mertens, Claes, WoutersValonsPOPOLAZION: 3.358.360CAPITÂL STORICHE: LiègeCOGNONS TIPICS: Dubois,<strong>La</strong>mbert, Martin, DupontBruxelles, di sielte linguistiche.No stin a dismenteâ ancje che lisistituzions federâls a gjoldin di grandeautonomie cuntun lôr parlament e guvier.No cate chest, sedi i Flamants sedi iFrancês a lamentin pôc rispiet di bandedes autoritâts viers i lôr dirits linguistics.Lis autoritâts <strong>dal</strong> paîs e de UnionEuropeane a vegnin spes clamadis pararbitrâ e discussions a vegni fatis sedi talParlament Federâl Belghe sedi intesassembleis regionâls e comunâls.Simpri plui voie di autonomie_<strong>La</strong> atuâlevoluzion istituzionâl e politiche e mostreune cressite des competencis dadis aesregjons. Di fat chest al è l’unic stât là cheal è stât metût in vore un federalisimincentrât sutune autonomie fondade su laculture comune che nol derive di unpercors globâl, ma des riformisdisordenadis che a tentavin di volte involte di vignî incuintri aes aspirazions desdiviersis comunitâts. Chest al à puartâtcualchi volte a une mancjance di coerenceche no simpri e sodisfe lis esigjencis ditutele des diviersis minorancis. Paresempi, la Valonie e rivendiche pluiautonomie culturâl, mentri che la regjonflamante e aspire a plui autonomie fiscâl,seneose di gjoldi di plui des ricjecis che eprodûs.Sardegne: gnûf manuâlde lenghe uficiâl“Pro una limba ufitziale”, viers une lengheuficiâl. Ancje in Sardegne si cîr di codificâ unelenghe comune traviers un manuâl scrit diGiuseppe Corongiu, diretôr <strong>dal</strong> ufici de lenghe<strong>dal</strong> guvier de Regjon. In chest câs, il manuâl alpermet di tradusi la terminologjie legâl <strong>dal</strong> sartal talian, ma ancje a altris lenghis europeaniscome l’inglês e il basc. Corongiu al <strong>marc</strong>he laimpuartance de leç e des cuestions aministrativispar promovi l’ûs di une lenghe comune. Ilcjamp legâl al costituìs un teren “neutri” là cheal devente plui facil pensâ a une lenghecomune. (Ch.S.)Frisie, Paîs Bas: Provincie<strong>dal</strong> Nord e protesteUn grup di Frisons di ducj i partîts politics al àscomençât un moviment par prevignî la divisiondes provinciis <strong>dal</strong> Nord. Un plan <strong>dal</strong> guvieral mire a ridusi lis provinciis di 11 a 4 dentri <strong>dal</strong>2010. Chest al puartarès a une fusion di ciertisprovinciis <strong>dal</strong> Schleswig-Holstein che, secont iFrisons, e indebulirès la culture e la lenghelocale. <strong>La</strong> fusion a vignarès fate cuintri l’articul7.1.b de Cjarte Europeane des lenghisregjonâls. In cheste provincie 10.000 personissuntun totâl di 15.000 a tabain une des 8varietâts <strong>dal</strong> dialet <strong>dal</strong> Nord de Frisie. Te regjonsi tabain frison, todesc, plattdeutsch, danês esouthjutlandic o soderjysk. Il President deFriisk Foriining al à domandât a ducj te regjonndi sostegni la campagne pe tutele de Frisie <strong>dal</strong>Nord su internet (www.wir-sindnordfriesland.de).(Ch.S.)Eleziôns in ScozieIn Mai si votarà par rignuvî il parlament deScozie. Alex Salmond, leader <strong>dal</strong> Partîtnazionâl scozês (Snp) al smire ae separazionda la Grande Bretagne. Chest al compuartarêsvê control <strong>dal</strong> petroli <strong>dal</strong> Mâr <strong>dal</strong> Nord, laadesion ae Union Europeane, decidi indipendentemetrilis politichis economichis. <strong>La</strong>incressite de Scozie e je in fuarte diminuzion ei scozês a cjalin a lis esperiencis dongje diIrlande, Norvegjie, Islande, Svezie. Se tes votazionsdai 3 di Mai il “Scottish National Party” alrivarà adore di vê la maiorance relative, al àgarantît che al proponarà il referendum pesecession de Scozie <strong>dal</strong> Ream unît. Te ultimeconsultazion, il partît nazionalitari al jere rivâtsecont cul 23.8% dai vôts. (Dree)10.000 firmis pe petizionpresentade al guvier galêsIl 6 di Fevrâr une petizion par une gnove legislazionpe lenghe locâl e je stade presentade alguvier <strong>dal</strong> Gales. Lis firmis a son stadis cjapadissù par un an di bande <strong>dal</strong> by “Cymdeithasyr Iaith Gymraeg”, associazion di difese delenghe galese. <strong>La</strong> int si spiete che la petizion epuarti a un status uficiâl che al permeti didoprâ cheste lenghe in ogni aspiet de vitesociale. Il Cymdeithas al è rivât a modificâ laleç par ben dôs voltis: tai agns Sessante eNovante, puartant a un parziâl ricognosimentde lenghe, ma ancjemò lontan di un perfetbilinguisim, soredut tal setôr public. (Ch. S.)