მასალის ნახვა - socium.ge

გეორგ ზიმელის სოციოლოგია.ფორმალური სოციოლოგიის ძირითადი პრინციპები1. გეორგ ზიმელი: ბიოგრაფიული ჩანახატი2. georg ზიმელის სოციოლოგიის ძირითადი ცნებები3. პირველადი ინტერესის სფერო და დონე4. დიალექტიკური აზროვნება5. ინდივიდუალური (სუბიექტური) კულტურა და ობიექტური კულტურა6. მეტი-ცხოვრება და მეტი-ვიდრე-ცხოვრება7. ინდივიდუალური ცნობიერება8. სოციალური ინტერაქცია (“ასოციაცია”), ინტერაქცია: ფორმები და ტიპები9. სოციალური გეომეტრია: დიადა და ტრიადა. დისტანცია.10. სოციალური ტიპები: ღარიბი.უცხო.11. სოციალური ფორმები: სუპერორდინაცია და სუბორდინაცია.12. სოციალური სტრუქტურა13. ობიექტური კულტურა14. “ფულის ფილოსოფია”, ფული და ღირებულება, ფული, მატერიალიზაცია დარაციონალიზაცია.15. კულტურის ტრაგედია16. საიდუმლოობა, სოციოლოგიური (case) კვლევა ზიმელის მოძღვრებაში.საიდუმლოობა და სოციალური ურთიერთობები.17. კრიტიკა და დასკვნა.18. ამონარიდები ზიმელის ორიგინალური ნაშრომებიდან19. ურთიერთობა. წმინდა ანუ ფორმალური სოციოლოგიის მაგალითი.ადამიანიროგორც მტერი.20. როგორ არის შესაძლებელი საზოგადოება?21. გ.ზიმელის ექსკურსი უცხოზეიმ თეორეტიკოსებს შორის, რომლებიც XIX-XXსს. მიჯნაზე მოღვაწეობდნენ და დღეს დასავლურისოციოლოგიის კლასიკოსებად ითვლებიან, გამორჩეული ადგილი გეორგ ზიმელს უკავია _ ის იყოძალზე უშუალო, მაგრამ წინააღმდეგობრივი, მისი შემოქმედება მუდმივად ყურადღებისცენტრშია, მისი შემოქმედება განსხვავებული, ხშირად ურთიერთსაწინააღმდეგოინტერპრეტაციების საფუძველია. ზიმელის სოციოლოგიის შეფასება ისტორიკოსებისა დათეორეტიკოსების მიერ მისი იდეების ღირებულების სრული უარყოფიდან მის ეტაპობრივმოვლენად აღიარებამდე მერყეობს , რომელმაც განაპირობა სოციოლოგიის შენდგომიგანვითარების შინაარსი და მიმართულება.1.გეორგ ზიმელი: ბიოგრაფიული ჩანახატიგეორგ ზიმელი დაიბადა 1858 წლის 1 მარტს ბერლინში. მან ბერლინის უნივერსიტეტში შეისწავლასაგანთა ფართო წრე. თუმცა, დისერტაციის დაცვის პირველ მცდელობაზე უარი ეთქვა. ერთ-ერთმამისმა პროფესორმა აღნიშნა: "ჩვენ დიდ სამსახურს გავუწევთ მას, თუ არ შევუწყობთ ხელს ამმიმართულებით მის მომავალ განვითარებას" (Frisby, 1984:23). მიუხედავად ამისა, ზიმელიგანაგრძობდა ბეჯითად მუშაობას და ფილოსოფიის დოქტორის წოდება მიიღო 1881 წელს. იგიუნივერსიტეტში დარჩა 1914 წლამდე, მიუხედავად იმისა, რომ 1885 წლიდან 1900 წლამდე ეჭირაპრივატდოცენტის საკმაოდ უმნიშვნელო თანამდებობა. შემდგომში ზიმელი მუშაობდა ლექტორად1

ანაზღაურების გარეშე და მისი საარსებო წყარო დამოკიდებული იყო სტუდენტთა გადასახადებზე.მარგინალობის მიუხედავად, ზიმელმა საკმაოდ ბევრს მიაღწია ამ თანამდებობაზე, მეტ წილადიმიტომ, რომ იგი იყო ბრწყინვალე ლექტორი და იზიდავდა (ფასიან) სტუდენტთა დიდრაოდენობას (Frisby, 1981:17; Salomon, 1963/1997). მისი სტილი იმდენად პოპულარული იყო,რომ ბერლინის საზოგადოების კულტურული წევრებიც კი იყვნენ ჩართული მის ლექციებში,ზიმელის ლექციები საზოგადოებრივ მოვლენად იქცა. (Leck, 2000)ზიმელის მარგინალობას პარალელურად თან სდევდა ის ფაქტი, რომ იგი იყო წინააღმდეგობრივიდა ამიტომაც განსაცვიფრებელი პიროვნება:თუ ჩვენ თავს მოვუყრით ზიმელის ნათესავების, მეგობრების, სტუდენტების, თანამედროვეებისმიერ დატოვებულ ცნობებს, ჩვენ აღმოვაჩენთ რიგ ურთიერთ გამომრიცხავ მინიშნებებს გეორგზიმელთან დაკავშირებით. იგი ზოგიერთის მიერ აღწერილია როგორც მაღალი და ტანადი,სხვების მიერ - როგორც დაბალი და შეწუხებული გამომეტყველების მქონე. მისი გარეგნობა,როგორც ამბობენ, არ იყო მიმზიდველი, მას ჰქონდა ტიპიური ებრაელის გარეგნობა, ამასთანძალიან ინტელექტუალური და კეთილშობილი. გადმოცემით იგი იყო ძალიან ბეჯითი, ამავედროსიუმორის გრძნობით. და ბოლოს, ჩვენ გვესმის, რომ იგი იყო ინტელექტუალურად ბრწყინვალე[Lukacs,1991:15], მეგობრული, კეთილ-განწყობილი, მაგრამ შინაგანად - ირაციონალური,ბუნდოვანი და ველური.(Schnabel, cited I Poggi, 1993:55)ზიმელმა დაწერა აღურიცხავი რაოდენობის სტატია ("მეტროპოლისი და გონებრივი ცხოვრება") დაწიგნები (ფილოსოფია და ფული). ის კარგად იყო ცნობილი გერმანულ აკადემიურ წრეებში დასაერთაშორისო მხარდაჭერაც გააჩნდა, განსაკუთრებით შეერთებულ შტატებში, სადაც მისინაშრომი გახდა უდიდესი მნიშვნელობის მქონე სოციოლოგიის დაბადებისთვის. და ბოლოს, 1900წელს, ზიმელმა ოფიციალური აღიარება მოიპოვა - საკმაოდ საპატიო წოდება ბერლინისუნივერიტეტში, რომელმაც არ მისცა მას სრული აკადემიური სტატუსი. ზიმელს სურდა მიეღოსხვადასხვა აკადემიურ თანამდებობა, მაგრამ წარმატებას ვერ მიაღწია, მიუხედავად ისეთმეცნიერთა მხარდაჭერისა, როგორიცაა მაქს ვებერი.ზიმელის წარუმატებლობის ერთ-ერთი მიზეზი იყო ის, რომ იგი იყო ებრაელი მეცხრამეტესაუკუნის გერმანიაში, სადაც მომძლავრებული იყო ანტი-სემიტიზმი (Kasler, 1985). ზიმელისშესახებ მოხსენებაში, რომელიც გაეგზავნა განათლების მინისტრს, იგი დახასიათებული იყოროგორც "სულით და ხორცით ებრაელი, როგორც თავისი გარეგნობით, ისე თავისი ქცევითა დააზროვნების წესით"(Frisby, 1981:25). სხვა მიზეზი იყო საქმიანობა, რომელსაც ის ეწეოდა. მისისტატიების უმეტესობა იბეჭდებოდა გაზეთებსა და ჟურნალებში; ისინი იწერებოდა უფრო ზოგადიაუდიტორიისთვის და არა მარტო მეცნიერი სოციოლოგებისათვის. (Rammstedt, 1991). ამასთან,ვინაიდან მას არ ეკავა რაიმე აკადემიური თანამდებობა, იგი იძულებული იყო ეცხოვრა საჯაროლექციების ხარჯზე. ზიმელის აუდიტორია, როგორც მისი ნაშრომების, ისე ლექციების, უფროინტელექტუალური პუბლიკისგან შედგებოდა, ვიდრე პროფესიონალი სოციოლოგებისაგან, რისგამოც ხშირი იყო ირონიზირება კოლეგა პროფესიონალების მხრიდან. მაგალითად, ერთ-ერთიმისი თანამედროვეთაგანი ადანაშაულებდა მას იმის გამო, რომ "მისი ზეგავლენა ცილდებოდა...…ზოგად ატმოსფეროს და ზეგავლენას ახდენდა, უპირველეს ყოვლისა ჟურნალისტიკისუმაღლეს დონეზე" (Troeltsch, ციტატა Frisby-დან,1981:13)ზიმელის პირადი წარუმატებლობაშეიძლება აგრეთვე დაკავშირებული იყოს იმ დაბალ შეფასებასთან, რომელსაც იმ დროინდელიგერმანელი მეცნიერები აძლევდნენ სოციოლოგიას.2

1914 წელს ზიმელმა საბოლოოდ დაიკავა აკადემიური თანამდებობა სტრასბურგისუნივერსიტეტში, მაგრამ კიდევ ერთხელ განიცადა მარცხი. ერთის მხრივ ნანობდა, რომ მიატოვაბერლინის ინტელექტუალთა აუდიტორია. როგორც მისი მეუღლე მაქს ვებერს წერდა: "გეორგმაძალიან მძიმედ გადაიტანა განშორება თავის აუდიტორიასთან... სტუდენტები ძალიან გულითადიდა მგრძნობიარენი იყვნენ... ეს იყო განშორება აღსავსე ცხოვრებასთან" (Frisby, 1981:29). მეორესმხრივ, ზიმელი არ თვლიდა თავს ახალი უნივერსიტეტის ცხოვრებაში ჩართულად. იგი წერდამეუღლეს: "აქ თითქმის არაფერია მოსაყოლი. ჩვენ ვცხოვრობთ... იზოლირებული,ინდეფერენტული, გამოცარიელებული გარეგნული არსებობით. აკადემიური აქტიურობა = 0,ადამიანები... უცხონი და შინაგანად მტრულად განწყობილნი არიან" (Frisby, 1981:32).ზიმელის სტრასბურგში დანიშვნიდან მალევე დაიწყო I მსოფლიო ომი: სასწავლო აუდიტორიებიიქცა სამხედრო ჰოსპიტლებად, და სტუდენტები გაიწვიეს ომში. ამგვარად, ზიმელი დარჩამარგინალურ ფიგურად გერმანულ აკადემიაში თავის სიკვდილამდე (1918). მას არასოდეს ქონიანორმალური აკადემიური კარიერა. მიუხედავად ამისა ზიმელმა მიიზიდა ფართო აკადემიურითანამიმდევრები, და მისი როგორც მეცნიერის რეპუტაცია წლების მანძილზე სულ უფროგაიზარდა.თეორიული პოზიცია. ზიმელის ფილოსოფიის ადექვატურ გაგებასა და შეფასებას სამი მომენტიაძნელებს; ეს არის მისი ურთულესი იდეური ევოლუცია, მისი ინტერესების დაფანტულობისდიდი დიაპაზონი და მისი ძირითადი შრომების უფრო ესეისტური ვიდრე სისტემური სტილი.ბრწყინვალე ლექტორი და ორატორი, ნაყოფიერი მწერალი (14 ტომი) მოღვაწეობას იწყებს როგორცე.წ. ,,არაოფიციალური ბერლინური კულტურის” მიმართულების წარმომადგენელი. ესმიმართულება საკმაოდ რთული ბუნებისაა, მისი მოღვაწეობის ჩარჩოები ძნელი დასადგენია,რადგან ორიენტირებულია ნატურალისტურ მატერიალიზმზე, მექანიციზმზე და სოციალ-დარვინიზმზე. ეს მიმართულება ძალზე მოსწონთ ბუნებათმეცნიერების მრავალ წარმომადგენელს,რომელთათვის მეცნიერება ,,ჩვენი დროის რელიგიას” წარმოადგენს. ზიმელის პოზიცია ნათლადშეიმჩნევა მის ნაშრომში ,,დარვინიზმი და შემეცნების თეორია”. ნატურალისტური პოზიტივიზმისგავლენა ჩანს მის ერთ-ერთ ადრეულ სოციოლოგიურ ნაშრომში ,,სოციალური დიფერენციაცია:სოციოლოგიური და ფსიქოლოგიური გამოკვლევები”.შემდეგ ზიმელის შემოქმედებაში დგება პერიოდი, რომელსაც პირობითად შეიძლება,,ნეოკანტიანური” დაერქვას. სწორედ ამ პერიოდში დაიწერა მისი მრავალრიცხოვანი შრომებიკანტზე, შეიქმნა ნაშრომი ფილოსოფიის ისტორიაში. ნეოკანტიანურმა იდეებმა ღრმა კვალიდაამჩნია ზიმელის მიერ ,,ფორმისა” და ,,შინაარსის” კატეგორიების დამუშავებას _ რომლებიც მისისოციოლოგიური კონცეფციის ფუნდამენტური ცნებებია.დიდია კ.მარქსის გავლენა ზიმელზე. ზიმელის ერთ-ერთი ფუნდამენტური ნაშრომი ,,ფულისფილოსოფია” ფაქტობრივად არის გაუცხოების (განსხვისების) ცნების კულტუროლოგიური(განსხვავებით მარქსის სოციოლოგიურისაგან) ინტერპრეტაციის მცდელობა, სადაც მუდმივადიმეორებს კაპიტალისტური წყობისა და ბურჟუაზიული ცხოვრების წესის მარქსისტულიკრიტიკის ფრაგმენტებს.ზიმელის იდეური ტრანსფორმაციის ბოლო ეტაპი ხასიათდება სკეპტიციზმის ზრდით, ასევეანტირაციონალისტურ და ანტინატურალისტურ მიმდინარეობებთან დაახლოებით, რაცფაქტობრივად არის ,,სიცოცხლის ფილოსოფიის” პოზიციებზე გადასვლა. ამ პერიოდში ისდაუმეგობრდა მისტიკოს პოეტს _ სტეფან გეორგს, რომელსაც მიუძღვნა კიდეც თავისი ერთ-ერთიბოლო წიგნი.ზიმელის სოციოლოგიური შემოქმედების შეფასება გაძნელებულია აგრეთვე მისი ინტერესებისმრავალმხრივობით. ზიმელი გახლდათ არა მხოლოდ (და არც პირველ რიგში) სოციოლოგი,არამედ იყო კულტურის ფილოსოფიის გავლენიანი წარმომადგენელი, ხელოვნების თეორეტიკოსი,ბევრს წერდა სოციალური ფსიქოლოგიის, ეთიკის, პოლიტეკონომიის, ქალაქის სოციოლოგიის,3

რელიგიის, სქესის და ა.შ. შესახებ. ყოველ სფეროში ის აგნებს და წინ წამოსწევს ისეთ რაღაცას, რაცავსებს და სრულყოფს მის სოციოლოგიურ ხედვას.ზიმელი ფაქტობრივად არც კი შეეცადა სისტემაში მოეყვანა თავისი იდეები, ამიტომ მისისოციოლოგიური კონცეფცია გაფანტულია ad hok დაწერილ სტატიებში, წიგნებში, ესეებში,ყოველთვის ეხებოდა მნიშვნელოვან, მაგრამ კერძო პრობლემებს. სიჭრელე და მრავალფეროვნებახშირად ქმნიდა ისეთ შთაბეჭდილებას თითქოს ერთიანი და მთლიანი არც კი არსებობს.სინამდვილეში კი ეს განსხვავებული პრობლემები და ინტერესები აერთიანებდნენ იმდროისათვის ძალზე ორიგინალურ შეხედულებებს სოციოლოგიური მეცნიერების საგნის,მეთოდისა და ამოცანების შესახებ.2.georg zimelis sociologiis ZiriTadi cnebebiგეორგ ზიმელი: წმიდა ანუ ფორმალური სოციოლოგიისძირითადი პრინციპები,,ფორმისა" და ,,შინაარსის" ცნებებს მნიშვნელოვანი ადგილი უკავიათ გ. ზიმელის წმიდაანუ ფორმალურ სოციოლოგიაში. საზოგადოება ფსიქიკურ მოვლენათა ერთობლიობა დაისტორიაა, ყოველი ფსიქიკური აქტი შეიძლება განვიხილოთ ორი ასპექტით: 1. როგორცფსიქიკური აქტი – მაგალითად, სურვილი, გახსენება, მტკიცება და ა. შ. 2. როგორც ის, ვინცყველა ამ აქტში არის სურვილის ობიექტი, რასაც იხსენებენ, რასაც ამტკიცებენ და ა. შ. თუამ უკანასკნელს გამოვაცალკევებთ ფსიქიკური აქტისაგან, მაშინ მივიღებთ ცნობიერებისობიექტურ შინაარსს, რომელიც უკვე აღარ არის ფსიქიკური ხასიათის მოვლენა.სწორედ ეს შინაარსი არის სოციალური ურთიერთქმედების, ,,სხეული," "მატერია.” ფორმაკი ამთლიანებს შინაარსს, სტრუქტურას ანიჭებს და გამოყოფს სხვა შინაარსებისაგან დაურთიერთ შესაბამისობაში მოყავს.სოციოლოგიური თვალსაზრისით ფორმისა და შინაარსის დაპირისპირებულობა ნიშნავსდაპირისპირებას, სადაც ერთ მხარზე დგას სოციალური ურთიერთქმედების "მატერია"(შინაარსი) – ანუ ადამიანის სულის, სწრაფვის, ინდივიდთა მოთხოვნილებებისკულტურულ-ისტორიულად განპირობებული პროდუქტები და მეორეს მხრივ ხშირადგანმეორებადი, ყველა კულტურულ-ისტორიული ეპოქისათვის დამახასიათებელიურთიერთქმედებები – ანუ ფორმა, რომელშიც ეს შინაარსი ხორციელდება.ამგვარად, ზიმელი მთლიან სოციალურ წარმონაქმნს ორ ნაწილად "მატერიად" და"ფორმად" კი არ ანაწილებს, არამედ საზოგადოების, როგორც ადამიანთაშორისი დაინდივიდთაშორისი მოვლენების თემატიზირებას ახდენს.ზიმელს აინტერესებს გამოარკვიოს ადამიანებს სხვა ადამიანებთან ურთიერთქმედებისპროცესში რა ფორმები აკავშირებენ ან პირიქით აცალკევებენ ერთმანეთისაგან.საზოგადოება ხომ ადამიანთა ერთობლივი შრომის, დაპირისპირების თუ თანხმობისპროცესია. ამ დროს ხდება ინდივიდთა ურთიერთქმედებების განსაზოგადოებრიობა, ანუსაზოგადოებად – ჯგუფად ჩამოყალიბება. ამ პროცესს ზიმელი "სოციაციის","სოციაბელურობის" სახელს უწოდებს. ადამიანები თავიანთი მიზნების მიღწევისას სხვაადამიანებთნ ურთიერთქმედების უამრავ წესს და ფორმას იყენებენ, სწორედ ეს ფორმებია"სოციაციის ანუ განსაზოგადოებრიობის" ფორმები.ზიმელს თვითონ არ მოუცია სოციაციის ანუ სოციალური ფორმების კლასიფიკაცია.მაგრამ მან იკვლია სოციალური ცხოვრების ისეთი რეალური ფორმები, როგორებიცაა:1. ბატონობა და დაქვემდებარება (მორჩილება).4

2. შრომის დანაწილება3. პოლიტიკური დაჯგუფებებისა და პარტიების შექმნა,4. შეჯიბრი და ა. შ.ადამიანთა ურთიერთქმედების ყველა ეს ფორმა მეორდება განსხვავებულ ჯგუფებსა დასოციალურ ორგანიზაციებში: სახელმწიფოსა და რელიგურ გაერთიანებებში, ოჯახსა დასამხატვრო სკოლაში. რამდენადაც თავად ზიმელს არ მოუხდენია სოციალურიურთიერთქმედებების (ინტერაქციების) ფორმათა კლასიფიკაცია და სისტემატიზაცია, ესარ ნიშნავს იმას, რომ მისი შემოქმედების მკვლევარები არ ცდილობდნენ ამ ფორმებისგარკვეული კრიტერიუმებით დალაგებას და კლასიფიკაციას. Aაქედან ყველაზე ცნობილიასამი:გერმანელი მკვლევარი თეოდორ აბელი გამოყოფს ასეთი ფორმებისშვიდ (7) ტიპს:1. რთული სიტუაციების აღმწერი ფორმები: მონობა, გაცვლა-გამოცვლა.2. სოციალური ურთიერთქმედების ნორმები: ადათ-წესები, კანონი, მორალი, ღირსება.3. სოციალური ტიპები: "უცხო", "ღარიბი", "მასწავლებელი", "უბრალო ადამიანი".4. სოციალური ჯგუფები: ოჯახი, ფარული საზოგადოება, პოლიტიკური პარტია.5. ჯგუფური სტრუქტურების ელემენტები: იერარქია, მდგრადობა, მობილობა,ცენტრალიზაცია.6. ინდივიდთაშორისი ურთიერთობები: კონფლიქტი, ზეობა, ბატონობა, დაქვემდებარება.7. დიდ მასშტაბიანი სოციალურ-ისტორიული მოვლენები: ომი, რევოლუცია...ამ კლასიფიკაციის თუ სისტემატიზაციის ნაკლია ის, რომ მას არ გააჩნია ლოგიკურისაფუძველი და შერჩევის ნათელი კრიტერიუმები. Uუფრო წარმატებულია სოციაციის სამჯგუფად კლასიფიცირების მცდელობა:1. სოციალური პროცესები,2. სოციალური ტიპები3. განვითარების მოდელები.სოციალური პროცესებისოციალურ პროცესებში იგულისხმება კონკრეტული ვითარებისა და მათირეალიზაციისაგან დამოუკიდებელი მოვლენები: ბატონობა, მორჩილება, შეჯიბრი,შერიგება, დავა...სოციალური პროცესების მიმდინარეობის, პროცესუალობის ყველაზე კარგი ნიმუშიამოდის ზიმელისეული დახასიათება: მოდა ერთდროულად გულისხმობს:1. მიბაძვასაც და 2. ინდივიდუალიზაციასაც.ადამიანი, რომელიც მისდევს მოდას ერთდროულად, ცდილობს განასხვაოს და გამოყოსსაკუთარი თავი სხვებისაგან და იმავდროულად ამტკიცებს, რომ ის მიეკუთვნება ამა თუიმ ფენას, ჯგუფს.შეუძლებელია მოდა მიბაძვისაკენ სწრაფვის, კოლექტივთან შერწყმის გარეშე. რაცმტკიცდება იმით, რომ საზოგადოებაში, სადაც ადგილი აქვს ჯგუფური ნორმების რღვევას,არც მოდა არსებობს.მაგალითად, XIV ს-ის ფლორენციაში თითოეული მოქალაქე იცავამდა სამოსის საკუთარსტილს: მოდა არ არსებობდა, რადგან არ იყო სწრაფვა კოლექტივთან შერწყმისა.მაგრამ, როგორც რომელიმე მოვლენა (ტანსაცმელი, იდეები, მანქანები, ნივთები და ა. შ.)გახდება "მოდური" ის მაშინვე – იმავ წამს იწყებს "მოდიდან გასვლას."სწორედ ამაშია მოდის სილამაზე, რომ ის ერთდროულად ახალიცაა და გარდამავალიც.მოდა იძლევა რეალობის შეგრძნებას, დროის დინების შეგრძნებას.5

მიუხედავად ამა თუ იმ კონკრეტული მოდის გარდამავალი ხასიათისა, მას როგორცსოციალურ ფორმას – ახასიათებს გარკვეული მდგრადობა: მოდა ამა თუ იმ სახითყოველთვის არსებობს.სოციალური ტიპიადამიანი, ჩართული გარკვეული სახის მიმართებებში, ავლენს გარკვეულ სპეციფიკურთვისებებს, რომლებიც მისთვის არსებითია, ანუ თავს იჩენს მუდმივად, მიუხედავად ამათუ იმ კონკრეტული ურთიერთქმედებისა. ზიმელმა გამოიკვლია შემდეგი სოციალურიტიპები:1. ცინიკოსი2. ღარიბი3. არისტოკრატი4. უცხო5. კეკლუცი და ა. შ.აქაც ზიმელი იყენებს დიალექტიკური აზროვნების წესს და ავლენს საკვლევი მოვლენისდამახასიათებელ წინააღმდეგობებს. მაგალითად: არისტოკრატის, როგორც სოციალურიტიპის ყოფა, წარმოადგენს ორი ურთიერთგამომრიცხავი მახასიათებლის ერთობლიობას:1. ერთის მხრივ, ის მთლიანად ჩართულია თავის ჯგუფში, გვაროვნულ ტრადიციებში,რამეთუ არის საგვარეულო ხის ერთ-ერთი განშტოება.2. მეორეს მხრივ, ის აბსოლუტურად დაპირისპირებულია და გამოცალკავებულია მისგან,რადგან ძალა, თავდაჯერებულობა, დამოუკიდებლობა და პიროვნული პასუხისმგებლობაარისტოკრატის, როგორც სოციალური ჯგუფის არსებითი მახასიათებელია.განვითარების მოდელები.განვითარების მოდელის როგორც სოციალური ფორმის მაგალითია ჯგუფისგაფართოებისა და ინდივიდუალურობის ზრდის უნივერსალური პროცესი.ჯგუფის მოცულობის ზრდის პარალელურად მისი წევრები სულ უფრო ნაკლებადემსგავსებიან ერთმანეთს და შესაბამისად მათი მსგავსება კლებულობს.ინდივიდუალურობის გაძლიერებას თან სდევს ჯგუფის დეგრადაცია და პირიქით, რაცუფრო მცირეა, ე. ი. თავისებურია ჯგუფი, მით უფრო ნაკლებია მის წევრთაინდივიდუალურობა.საზოგადოებრივი ცხოვრების ისტორიული პროცესი ვითარდება ინდივიდუალურობისგაძლიერების მიმართულებით, ინდივიდების მიერ მათი უნიკალური სულიერიმახასიათებლების შემცირების ხარჯზე:გაფართოებული (პატრიარქალური) ოჯახი იცვლება დამოუკიდებელი, სრულუფლებიანიინდივიდებითა და ნუკლეარული ოჯახით.სისხლით ნათესაური ორგანიზაცია იცვლება სამოქალაქო საზოგადოებით და მისთვისდამახასიათებელი მაღალი ინდივიდუალური პასუხისმგებლობით. სოციალურიფორმების აქ მოყვანილი სამსაფეხურიანი კლასიფიკაცია:1. სოციალური პროცესები2. სოციალური ტიპები3. განვითარების მოდელებისაკმაოდ არასრულყოფილია.6

უფრო შინაარსიანი შეიძლება აღმოჩნდეს სოციალური ფორმების ისეთი კლასიფიკაცია,რომელსაც საფუძვლად მათი ცხოვრების უშუალო ნაკადისგან დისტანცირება,დაშორებულობა დაედება საფუძვლად. ცხოვრებასთან ყველაზე ახლოს ისეთისპონტანური ფორმები დგას, როგორებიცა:1. გაცვლა2. პიროვნული მიდრეკილებები3. მიმსგავსება4. ბრბოს რღვევასთან დაკავშირებული ფორმებიცხოვრების ნაკადისაგან ე. ი. სოციალური და საზოგადოებრივი მატერიისაგან შორს დგასისეთი მდგრადი და დამოუკიდებელი ფორმები როგორებიცაა:1. ეკონომიკური2. ფორმალური3. ორგანიზებულიცხოვრებისგან ყველაზე დაშორებული და დისტანცირებულია სოციაციის ისეთი ფორმები,რომლებიც აზრობრივი აბსტრაქციები კი არაა, არამედ სოციალურ ცხოვრებაში რეალურადარსებული თამაშის ფორმებია, ეს ფორმები წმინდაა, რადგან შინაარსი ადრე რომ მათავსებდა გაქრა:1. "ძველი რეჟიმი“. ანუ ის პოლიტიკური ფორმა, რომელმაც დროს ვერ გაუძლო, რადგანვერ დააკმაყოფილა მასში მონაწილე ინდივიდების მოთხოვნები.2. "მეცნიერება მეცნიერებისათვის" - ე. ი. ადამიანის მოთხოვნებს და მათმოთხოვნილებებს მოწყვეტილი ცოდნა, რომელიც აღარ არის "არსებობისათვის ბრძოლისიარაღი."3. "ხელოვნება ხელოვნებისათვის" და ა. შ.თავისუფალი ურთიერთობებიროგორც სოციალური თამაშის განსაკუთრებული ფორმა, თავისუფალი ურთიერთობა ესარის ურთიერთობა ურთიერთობისათვის, დაწყებული ყოველგვარი კონკრეტულიმიზნების გარეშე, გარდა ერთისა – დატკბე ურთიერთობით - დატკბე სხვასთან ყოფნით.ასეთი ურთიერთობა (კომუნიკაცია) არის სოციაციის თამაშისეული ფორმა ან სოციალურიპროცესის აბსტრაქტული მოდელი, რომელიც მოკლებულია ყოველგვარ ისეთშინაარსობრივ ელემენტებს, როგორებიცაა:1. უნარ -შესაძლებლობები2. სიმდიდრე3. სტატუსი4. ძალაუფლება5. მრწამსი6. წარმომავლობა და ა. შ.თავისუფალი ურთიერთობა თანასწორთა ურთიერთობა, კომუნიკაციაა. ამ თანასწორობასკი უზრუნველყოფს ტაქტი, ის ზღუდავს კომუნიკაციის მონაწილეთა ყოველგვარშინაარსობრივ სწრაფვას და იმპულსებს:უტაქტობაა – საღამოს წვეულებაზე ისაუბრო, გააბა სჯა-ბაასი აბსტრაქტულ პრობლემებზე,მოახდინო შენი გონისა და სიმდიდრის დემონსტრირება.მაშასადამე ტაქტი არის სრულყოფილი ნორმების თამაშის ფორმა.7

ფლირტი (არშიყობა) ან კეკლუცობა – სექსუალური ურთიერთობების სათამაშოO ფორმაა,რომელიც მოკლებულია რეალურ ეროტიკულ შინაარს.ასეთი თავისუფალი კომუნიკაციის – ურთიერთობების დროს საუბარი არის მიზანითავისთავად, მისი თემა არაა სულერთი, მაგრამ მთავარია არა თემა, არა მისი შინაარსი,არამედ სიამოვნება მიღებული საუბრისაგან, ბაასისაგან, რაშიც ხორციელდებათავისუფალი ურთიერთობა, ურთიერთობა ურთიერთობისათვის._ ზიმელი თავადაც კარგად ხედავს, რომ სოციალური ცხოვრების მისსავე ფორმალურმომენტებზე დაყვანა შეუძლებელია. ამიტომ მისი სოციოლოგიური კონცეფციაგულისხმობს ფილოსოფიურ სოციოლოგიას, რომელიც წმინდა სოციოლოგიას ანიჭებსთეორიულ შემეცნებითსა და მსოფლმხედველობრივ ორიენტირებს.ფილოსოფიური სოციოლოგია: საჭიროა მაშინ, როდესაც კონკრეტული მეცნიერულიაზროვნება გადადის ზოგად მსოფლმეხდველობრივ-ფილოსოფიურ აზროვნებაში.ერთის მხრივ აქ თავს იჩენს ორი ტიპის საზღვარი:პირველი შეეხება შემეცნების წანამძღვრებს. კონკრეტული მეცნიერება არ არსებობსწანამძღვრების გარეშე. მათი ყოველი შემდგომი ნაბიჯი საჭიროებს დამტკიცებას, ანუემყარება შინაარსობრივი და მეთოდოლოგიური ხასიათის წანამძღვრებს. სწორედ ამწანამძღვრებს იკვლევს ფილოსოფია.მეორე საზღვარი ვლინდება იქ, სადაც პოზიტიური-ემპირიული ცოდნის ფრაგმენტულიშინაარსი ცდილობს შეივსოს საკუთარი თავი, ქმნის სამყაროს სურათს და შესაბამისობაშიუნდა მოვიდეს ცხოვრების მთლიანობასთან. თავისთავად, ზოგადმეცნიერული მეთოდები– ინდუქცია, ტიპოლოგიზირება, დედუქცია – ვერ ჩაწვდებიან სოციალურ-ისტორიულმოვლენების არსს. ვინაიდან ბუნების მეცნიერული მიდგომისგან განხვავებითსოციალური შემეცნებისას-კვლევისას გამოსარკვევია:1. თუ რა კავშირი არსებობს საკვლევ მოვლენასა და თვით მკვლევარის ინტერესებს შორის,ან იმ სოციალურ ჯგუფს შორის რომელსაც მკვლევარი წარმოადგენს.2. შედეგად ვიღებთ იმას, რომ საკვლევი სოციალური მოვლენა შედის არა მხოლოდ იმმეცნერების მიერ ნომოლოგიურად – ანუ ზოგად, აბსტრაქტულ კანონებით შეცნობილიობიექტების სიაში, არამედ გაცნობიერებულია და გაგებულია სოციალური რეალობის,ცხოვრების თვალსაზრისით.ამგვარად, გაგება გვეძლევა, როგორც მეთოდი, რომელიც დამახასიათებელია მხოლოდსოციალური შემეცნებისათვის, რადგან ადექვატურობა – შესატყვისობის ფორმალურიკრიტერიუმების ნაცვლად წინ წამოიწევს ახალი, შინაარსობრივი, თავისი ბუნებითსოციალური კრიტერიუმები.რა შემთხვევაში აქვს გაგებას ადგილი? გაგებას მაშინ აქვს ადგილი, ანუ ადამიანურიმოქმედების რომელიმე ტიპი შეიძლება ჩაითვალოს გაგებულად:- თუ ფსიქიკური პროცესები, რომელთა საფუძველზე ჩამოყალიბდა გარკვეულიგაცნობიერებული სოციალური ქმედება (მოქმედება) ინტერპრეტატორშიც იგივე რეაქციასიწვევს, როგორსაც თვით მოქმედ პიროვნებაში.- "ობიექტური" ქმედების და არა მოქმედი პირის ასეთი გაგება სულიერი შემეცნებისპროცესის პირველი საფეხურია.- მეორე საფეხურს, რომლის აუცილებლობა გამომდინარეობს ისტორიულიმოვლენის შემქმნელი ურთიერთკავშირების სიღრმისა და სირთულისაგან,წარმოადგენს თვით მოქმედი ინდივიდის გრძნობებისა და მოტივების გაგება. მაგრამ არუნდა დაგვავიწყდეს:8

- მხოლოდ ისეთი განცდების, წარმოდგენებისა და მათი თანამდევი ემოციების გაგებაარის შესაძლებელი, რომლებიც გვეძლევიან არა მხოლოდ, როგორც:- სუბიექტური სულიერი ცხოვრების წამიერ და შემთხვევით მოვლენებად, არამედ,როგორც ტიპიური და ზოგად აუცილებელი რამ.- ამგვარად, ნებისმიერი სოციოლოგიური მსჯელობა რაიმე გვარის ქმედებებისურთიერთკავშირების შესახებ დასაბუთებულად ჩაითვლება მხოლოდ მაშინ როდესაც ისჩამოყალიბებულია ზოგადმიღებული ღირებულების ჩარჩოებში, და მაშასადამე,ექვემდებარება რაციონალურ რეკონსტრუქციას.სოციალური შემეცნების ზიმელისეული გაგების არსი ადვილი გასაგები გახდება თუ მასგანვიხილავთ ზოგადი თეორიულ-შემეცნებითი პოზიციებიდან - "შემეცნებისმეტაფიზიკა." _ "მხოლოდ სიცოცხლეს ძალუძს სიცოცხლის გაგება" _ "მხოლოდცხოვრების სამყაროს ძალუძს ცხოვრების სამყაროს გაგება" დავუმატებდით ჩვენ.აი რატომაა რომ ყოველი ობიექტურობა, შემეცნების საგანი, სიცოცხლისაკენ უნდა იყოსმიმართული, რათა შემეცნების პროცესი, გაგებული როგორც სიცოცხლის ფუნქცია,ნამდვილად იყოს დარწმუნებული, რომ მის წინ დევს მისთვის აბსოლუტურადშესაძლებელი (წვდომადი) და არსებითად მისი იგივეობრივი ობიექტი.აი როგორ ხორციელდება სოციალური შემეცნება: საზოგადოება ინდივიდის გაგებისპროცედურების გზით შეიმეცნებს საკუთარ თავს. ის (საზოგადოება)საკუთარ თავსშემეცნების მარეგულირებელ პრინციპად წარმოადგენს, რითაც მოვლენებსა და ფაქტებსაიძულებს განხორციელდნენ სოციალურ სინამდვილეში, მათზე გამოყოფილკატეგორიებსა და ფორმებში.გაგების ეს კონცეფცია დამაკავშირებელი რგოლია ფორმალური სოციოლოგიის, რომელიცაღწერს სოციაციის ფორმებს და განიხილავს მათ ისტორიულ ცვალებადობასა დაგანვითარებაში და სოციალურ ფილოსოფიას შორის.მხოლოდ მკვლევარის სულიერ "მოღვაწეობაში," რომელიც აწესრიგებს ფაქტებსა და მოყავსისინი გაბატონებულ იდეებთან და ღირებულებებთან შესაბამისობაში – იბადება"ისტორიული ჭეშმარიტება."ეს სოციალური მოღვაწეობა არის არსებითად გაგებითი მოღვაწეობა, ხოლო მისი საწყისი,წარმმართველი და მომწესრიგებელი, მისი მარეგულირებელი პრინციპი არის სოციალურისამყაროს "მთლიანი ხატი," რომელიც ფიგურირებს სოციალურ ფილოსოფიაში.სოციალური ფილოსოფია და კულტურის სოციოლოგიასოციალური ჯგუფის ზომა პირდაპირპროპორციულიაა თავისუფლების იმ ხარისხისა,რომლითაც სარგებლობენ მისი წევრები:რაც უფრო მცირეა ჯგუფი, მით უფრო შეკრულად უნდა გამოვიდეს ის, მით უფრომჭიდრო კავშირში უნდა იყვნენ მისი წევრები საკუთარი მიზნების დასაცავად გარემოსმტრული ზემოქმედებისაგან.ჯგუფის რაოდენობრივი ზრდა აფართოებს მისი წევრების იდენტიფიკაციის საზღვრებს,შესაბამისად ჩნდებაინდივიდუალური ვარირებისა და აქტიურობის შესაძლებლობა, დაიზრდება ინდივიდუალური თავისუფლების ხარისხიჯგუფის გაფართოება უზრუნველყოფს სოციაციის სივრცობრივი ასპექტის რეალიზაციას,რასაც მივყავართ9

ფსიქიკის განვითარების კუთხით აბსტრაჰირების უნარის გამოვლენასთან.ჯგუფში ინდივიდების რაოდენობრივი ზრდა რასაც თან სდევს მისი ელემენტებისდიფერენციაცია–დანაწევრება, გართულება ბადებსასოციაციების გონებრივ უნარსასე იბადება ინტელექტი, ცნობიერების უნარი.ინტელექტის დაბადება და განვითარება მიედინება ფულადი სასაქონლო მეურნეობისაღმოცენების პარალელურად.ფულის, როგორც გაცვლის უნივერსალური საშუალების გაჩენა გაპირობებულიასამეურნეო ერთეულების სივრცული გაფართოებისა და აუცილებელი, გარდაუვალიდიფერენციაციის პროცესით.ფული, ისევე როგორც ინტელექტი ვითარდება სოციალური ჯგუფების წევრთათავისუფლების ზრდის, მზარდი (შრომის დანაწილების წყალობით)ინდივიდუალიზაციის პარალელურად.ცნობიერების (ინტელექტის) აღმოცენება და ფულის გაჩენა ნიშნავს საზოგადოებისშესვლას მის „ისტორიულ“ პერიოდში თუ განზომილებაში.პირველადი ინტერესის სფეროგეორგ ზიმელი ყველაზე მეტად ცნობილია, როგორც მიკროსოცილოგი, რომელმაცუმნიშვნელოვანესი როლი ითამაშა მცირე ჯგუფების კვლევის, სიმბოლურიინტერაქციონიზმსა და გაცვლის თეორიის განვითარებაში. ზიმელს სწამდა, რომსოციოლოგმა უპირველესად სოციალური ინტერაქციის – ურთიერთქმედების ფორმები დატიპები უნდა შეისწავლოს .– ინსტიტუტების გაანალიზებისას იგი არ უგულვებელყოფდა ადამიანური გაერთიანებისმცირე და ინტიმურ ელემენტებს, არასოდეს კარგავს თვალთახედვიდან ადამიანურიარსების უპირველესობას – კონკრეტულ ინდივიდს.ინტერესის სფეროები და დონე:მის ნაწარმოებში გამოიყოფა ინტერესის ოთხი დონე:1. სულიერი ცხოვრების ფსიქოლოგიური კომპონენტების შესახებ მიკროსკოპულიდასკვნები2. ინტერესი ინტერპერსონალურ ურთიერთობის სოციალური კომპონენტებისადმი3. ინტერესი მისი, ეპოქის (დროის) სულიერი და კულტურული ,,სულის სულისკვეთების~სტრუქტურებისა და მათში მიმდინარე ცვლილებებზე.4. ინტერესი ცხოვრების ძირითადი მეტაფიზიკური პრინციპებისადმისოციალური რეალობის მრავალი დონით დაინტერესების შედეგია მის მიერ სამი ტიპისსოციალური პრობლემის და სოციოლოგიის დიფერანციაცია:პირველია – ,,წმინდა~ სოციოლოგია მეორეა ფორმალური სოციოლოგია, როგორც მისიყველაზე მიკროსკოპული ნაშრომი ეხება ფორმებს, რომელსაც ინტერაქცია–ურთიერთქმედება იღებს და აგრეთვე იმ ადამიანების ტიპებს, რომლებიც ამინტერაქციაში არიან ჩართული.ფორმები მოიცავს: სუბორდინაციას, სუპერორდინაციას, გაცვლას, კონფლიქტს დასოციაბელურობას. ტიპების შესახებ ნაშრომში ზიმელმა მოგვცა განსხვავება ისეთ10

პოზიციებსა, როგორებიცაა: ,,ძუნწი,“ ,,მფლანგველი,“ ,,უცხო,“ ,,თავგადასავლებისმოყვარული.“გარდამავალ დონეზეა ,,ზოგადი სოციოლოგია“, რომელიც ადამიანური ისტორიისსოციალურ და კულტურულ პრობლემებს ეხება – სადაც დაინტერესების საგანია ჯგუფის,საზოგადოების, კულტურის სტრუქტურები და ბოლოს ,,ფილოსოფიური“ სოციოლოგია,სადაც დაინტერესების საგანი კაცობრიობის ძირითადი ბუნება და მისი გარკვეულიბედია.მისი სოციოლოგიის სტრუქტურა და ინტერესთა დონეები სქემატურად ასე გამოიყურება:,,წმინდა“ სოციოლოგია,,ფორმალური“ სოციოლოგია,,ზოგადი“ სოციოლოგია,,ფილოსოფიური“ სოციოლოგიადიალექტიკური აზროვნება. ზიმელის სოციოლოგია ყოველთვის ეხებოდაურთიერთობებს განსაკუთრებით ინტერაქციას-ურთიერთქმედებას. უფრო ზოგადად კიიგი იყო ,,მეთოდოლოგიური რელაციონისტი“, რომელიც მოქმედებს პრინციპით, რომყველაფერი ურთიერთობს გარკვეული გზით, ყველა დანარჩენთან. მთლიანობაში იგიიხრებოდა დუალიზმისკენ, ხაზს უსვამდა კონფლიქტსა და წინააღმდეგობას სოციალურისამყაროს რა დონეზეც არ უნდა ემუშავა.ეს პერსპექტივა ასახავს ზიმელის რწმენას, რომ ,,სამყარო უკეთესად გაიგებადაპირისპირებულ კატეგორიებს შორის კონფლიქტისა და კონტრასტის პირობებში” .ნაცვლად იმისა, რომ შევეცადოთ გავერკვეთ ამ სახის აზროვნებაში, მოდით ვაჩვენოთ იგიმისი ნაშრომებიდან ერთ-ერთი მისი ინტერაქციის ფორმის შესახებ, კერძოდ მოდა.ზიმელი იყენებდა დიალექტიკური აზროვნების მსგავს ფორმას სოციალური ფორმებისადა სოციალურ ტიპებზე ნაშრომების უმრავლესობაში, მაგრამ მოცემული განაზრებებიმოდის შესახებ ნათლად აჩვენებს ამ ფენომენთან მიმართების მისეულ მეთოდს. ჩვენაგრეთვე შევეხებით დიალექტიკას ზიმელის განაზრებებში სუბიექტური-ობიექტურიკულტურის და ,,უფრო მეტი – ცხოვრების” და ,,უფრო მეტი ვიდრე - ცხოვრების”ტერმინების შესახებ.მოდა. ერთ-ერთ მის, როგორც წესი, აღმაფრთოვანებელ და დუალისტურ ნაშრომში,ზიმელმა აჩვენა წინააღმდეგობები მოდაში სხვადასხვა გზებით. ერთის მხრივ, მოდასოციალური ურთიერთობების ფორმაა, რომელიც უფლებას აძლევს მას, ვისაც სურსშეეგუოს ჯგუფის მოთხოვნებს, ასე მოიქცეს. მეორეს მხრივ, მოდა აგრეთვეუზრუნველყოფს ნორმას, რომლსაც მათ, ვისაც სურს იყოს ინდივიდუალური, შეუძლიათგადაუხვიონ. მოდა მოიცავს აგრეთვე ისტორიულ პროცესსაც: საწყის ეტაპზე ყველა იღებსიმას, რაც მოდურია; გარდაუვლად, ინდივიდები ახდენენ მისგან დევიაციას/მისგანგადაიხრებიან; და ბოლოს, დევიაციის პროცესში, მათ შეუძლიათ მიიღონ სრულიადახალი შეხედულება იმის თაობაზე თუ რა არის მოდაში. მოდა აგრეთვე დიალექტიკურიაიმ აზრით, რომ ნებისმიერი მოცემული მოდის წარმატებას და გავრცელებას მივყავართ მისშესაძლო უარყოფამდე/წარუმატებლობამდე. ეს ნიშნავს, რომ რაიმის გამორჩეულობას11

მივყავართ მის მოდურად ჩათვლამდე; თუმცა, რაც უფრო მეტი რაოდენობის ადამიანიაღიარებს მას, ის წყვეტს იყოს გამორჩეული და იქვე კარგავს თავის მომხიბვლელობას.შემდგომი დუალობა მოიცავს ლიდერის როლს მოდურ მოძრაობაში. ამგვარი(ლიდერი)პიროვნება წარმართავს ჯგუფს, პარადოქსალურად, მოდისადმი ნებისმიერ სხვაზეუკეთესად მიდევნებით, ანუ მისი უფრო შეუპოვრად/მტკიცედ ათვისებით. და ბოლოს,ზიმელი ამტკიცებდა, რომ არა მხოლოდ მოდის მიდევნება მოიცავს დუალობებს, ასეხდება ზოგიერთი ადამიანის მხრიდან მოდის მიღმა დარჩენის მცდელობისასაც.არამოდური ადამიანები იმათ, ვინც მისდევს მოდას თვლიან მიმბაძველებად, ხოლოთავის თავს – ინდივიდუალისტებად, მაგრამ ზიმელი ამტკიცებდა, რომ უკანასკნელნიუბრალოდ ერთვებიან მიბაძვის შებრუნებულ ფორმაში. ინდივიდებმა შეიძლება თავიაარიდონ იმას, რაც მოდაშია იმიტომ, რომ მათ ეშინიათ, რომ სხვების მსგავსად დაკარგავენთავის ინდივიდუალობას, მაგრამ ზიმელის აზრით, ასეთი შიში ნაკლებად წარმოადგენსდიდი პერსონალური სიძლიერისა და დამოუკიდებლობის ნიშანს. რომ შევაჯამოთ,ზიმელი აღნიშნავს, რომ ,,ყველა... წამყვანი საწინააღმდეგო ტენდენცები ...წარმოდგენილია ან ერთი ან მეორე გზით” ზიმელის დიალექტიკური აზროვნება შეიძლებავნახოთ ასევე უფრო ზოგად დონეზეც. როგორც ჩვენ ვნახავთ ამ თავის მეშვეობით, იგიყველაზე მეტად დაინტერესებული იყო კონფლიქტებით დაწინააღმდეგობებით/უთანხმოებებით, რომელიც არსებობენ ინდივიდებსა და ფართოსოციალურ და კულტურულ სტრუქტურებს შორის, რომელსაც ინდივიდები ქმნიან. ამსტრუქტურებს საბოლოო ჯამში საკუთარი ცხოვრება აქვთ, რომელსაც ინდივიდმაშეიძლება მცირე ან საერთოდ ვერ გაუწიოს კონტროლი.ინდივიდუალური (სუბიექტური) კულტურა და ობიექტური კულტურა. ადამიანებზეზეგავლენას ახდენს, და ზიმელის აზრით, საფრთხეს უქმნის სოციალური სტრუქტურები,და, რაც უფრო მთავარია ზიმელისთვის, თავიანთი კულტურული პროდუქტები. ზიმელმაერთმანეთისაგან გამოყო ინდივიდუალური კულტურა და ობიექტური კულტურა.ობიექტური კულტურა ეხება იმ საგნებს, რომელსაც ადამიანები ქმნიან (ხელოვნება,მეცნიერება, ფილოსოფია და ა.შ.). ინდივიდუალური (სუბიექტური) კულტურა არისაქტორის უნარი შექმნას, შეითვისოს და აკონტროლოს ობიექტური კულტურისელემენტები. იდეალური აზრით, ინდივიდუალური კულტურა აყალიბებს და თავადყალიბდება ობიექტური კულტურის მიერ. პრობლემა იმაშია, რომ ობიექტურ კულტურასსაკუთარი ცხოვრება აქვს.მეტი-ცხოვრება და მეტი-ვიდრე-ცხოვრება. ზიმელის აზროვნების სხვა სფერო, მისიფილოსოფიური სოციოლოგია კიდევ უფრო მეტად ავლენს მის დიალექტიკურაზროვნებას. სოციალური და კულტურული სტრუქტურების აღმოცენების შესახებგანაზრებებში ზიმელი ახლოს დგას მარქსის ზოგიერთ იდეასთან. მარქსი იყენებდანივთის ფეტიშიზმის ცნებას იმისათვის, რომ ეჩვენებინა ადამიანებსა და მის პროდუქტებსშორის დაშორება. მარქისისათვის, ამ დაშორებამ მიაღწია თავის მწვერვალსკაპიტალიზმში, იგი შეიძლება გადალახული ყოფილიყო მხოლოდ მომავალსოციალისტურ საზოგადოებაში, და შესაბამისად, იყო სპეციფიური ისტორიულიფენომენი. მაგრამ ზიმელისათვის ეს დაშორება იყო თანდაყოლილი/შინაგანი ადამიანურიცხოვრების ბუნებისათვის. ფილოსოფიური აზრით, არსებობს თანდაყოლილი/შინაგანი დაგარდაუვალი დაპირისპირება ,,მეტ-ცხოვრებასა” და ,,მეტი-ვიდრე-ცხოვრებას” შორის.მეტი-ცხოვრების და მეტი-ვიდრე-ცხოვრების საკითხი ცენტრალურია ზიმელის ნაშრომში,,ცხოვრების ტრანსცენდენტური ხასიათი”. როგორც სათაური გვთავაზობს და როგორცზიმელი აზუსტებს ,,ტრანსცენდეტობა არის ჩვეული/დამახასიათებელი ცხოვრებაში”.12

ადამიანები ფლობენ ორმაგ ტრანსცენდენტურ უნარს. პირველი, მათი შეუჩერებელი,შემოქმედი უნარების გამო (მეტი-ცხოვრება), ადამიანებს შეუძლიათ თავიანთ თავსგასცდნენ/აამაღლონ თავისი თავი. მეორე, ეს ტრანსცენდენტური, შემოქმედებითი უნარიშესაძლებელს ხდის ადამიანებისათვის მუდმივად აწარმოონ იმ საგანთა კრებული, რაცმათ აამაღლებს. ამ ფენომენის ობიექტური არსებობა (მეტი-ვიდრე-ცხოვრება)უპირისპირდება შემოქმედებით ძალებს (მეტი-ცხოვრება) რომელიც აწარმოებს პირველირიგის საგნებს. სხვა სიტყვებით, სოციალური ცხოვრება ,,ქმნის და თავისი თავისაგანათავისუფლებს რაღაც ისეთ, რომელიც არ არის ცხოვრება, მაგრამ ,,რომელსაც აქვს თავისიმნიშვნელოვნობა და თავისი კანონი”. სიცოცხლე არსებობს ამ ორს შორის ერთობასა დაკონფლიქტში. როგორც ზიმელი ასკვნის: ,,სიცოცხლე პოულობს თავის არსს, თავისპროცესს/მიმდინარეობას, მეტ-ცხოვრებად და მეტი-ვიდრე-ცხოვრებად ყოფნით”.ამგვარად, მისი მეტაფიზიკური კონცეფციის გამო, ზიმელი მივიდა მსოფლიოსსურათამდე, რომელიც უფრო ახლოსაა ვებერისეულთან, ვიდრე მარქსისეულთან.ზიმელი, ვებერის მსგავსად, ამტკიცებდა, რომ მსოფლიო გადაიქცევა ობიექტურიკულტურის რკინის გალიად, რომლიდანაც ადამიანებს გაქცევის სულ უფრო ნაკლებიშანსი აქვთ. ჩვენ უფრო მეტი რამ გვექნება სათქმელი ამ საკითხებზე მომდევნო ნაწილში,რომელიც ეხება ზიმელის განაზრებებს სოციალური რეალობის უმთავრესიკომპონენტების შესახებ.ინტერაქციის ფორმებზე ზიმელისეული განაზრებები ყოველთვის გულისხმობს, რომაქტორები ცნობიერად უნდა იყვნენ ერთმანეთზე ორიენტირებული. ასე, მაგალითად,ინტერაქცია სტრატიფიკაციის სისტემაში მოითხოვს, რომ გაბატონებულებმა (ანსუპერორდინანტებმა) და დაქვემდებარებულებმა (ან სუბორდინანტებმა) ერთმანეთზემოახდინონ ორიენტირება. ინტერაქცია შეწყდება და სტრატიფიკაციის სისტემა დაინგრევა,თუ ურთიერთ-ორიენტაციის პროცესი აღარ იარსებებს. მსგავსი სიტუაციაა ინტერაქციისსხვა ფორმებთანაც.ცნობიერება თამაშობს სხვა როლს ზიმელის ნაშრომში. მაგალითად, მიუხედავად იმისა,რომ ზიმელს სწამდა, რომ სოციალურ (და კულტურულ) სტრუქტურებს დამოუკიდებელიარსებობა აქვთ, მან გააცნობიერა, რომ ადამიანებმა უნდა მოახდინონ მათიკონცეპტუალიზება, იმისათვის, რომ მათ იმოქმედონ ადამიანებზე. ზიმელი ამტკიცებდა,რომ საზოგადოება არ არის უბრალოდ ,,სადღაც იქ”, არამედ აგრეთვე არის ,,ჩემირეპრეზენტაცია” - რაღაც, რაც დამოკიდებულია ცნობიერების მოღვაწეობაზე”.ზიმელი აგრეთვე აღიარებდა ინდივიდუალურ ცნობიერებას და იმ ფაქტს, რომსაზოგადოების ნორმები და ღირებულებები ინტერნალიზდება ინდივიდუალურცნობიერებაში. ნორმების და ღირებულებების არსებობა როგორც შინაგანად, ისეგარეგნულად,,ხსნის მორალური მოთხოვნის ორმაგ ხასიათს: ერთის მხრივ, იგი გვიპირისპირდება ჩვენროგორც უპიროვნო წესრიგი, რომელსაც ჩვენ უბრალოდ უნდა დავემორჩილოთ, მეორესმხრივ კი, არა გარეგანი ძალა, არამედ მხოლოდ ჩვენი ყველაზე პირადი და შინაგანიიმპულსები აყენებს მას ჩვენზე მაღლა. ყოველ შემთხვევაში, აქ მოცემულია ერთ-ერთიშემთხვევა, როდესაც ინდივიდი, თავისი ცნობიერების ფარგლებში, იმეორებსურთიერთობას, რომელიც არსებობს მას, როგორც მთლიან პერსონალურობასა, და ჯგუფსშორის.”ზიმელი თანამედროვე სოციოლოგიაში ყველაზე მეტად ცნობილია იმ წვლილის გამო,რომელიც მან შეიტანა სოციაციის ფორმების, ან სოციალური ინტერაქციის გაგებაში. მანთავისი ინტერესი სოციალური რეალობის ამ დონისადმი შემდეგი გზით გამოხატა:13

ჩვენ აქ საქმე გვაქვს მიკროსკოპულ-მოლეკულურ პროცესებთან ადამიანური მატერიისშიგნით, ასე რომ ვთქვათ. ეს პროცესები წარმოადგენენ ფაქტობრივ შემთხვევებს,რომლებიც არიან შემადგენელი ან ჰიპოსტაზირებული ამ მაკროკოსმიური, მტკიცეერთეულებისა და სისტემების შიგნით. ის, რომ ადამიანები უყურებენ ერთმანეთს დაშურთ ერთმანეთის; ის, რომ ერთმანეთს უგზავნიან წერილებს ან სადილობენ ერთად; ის,რომ ყოველგვარი საგრძნობი ინტერესებისგან დამოუკიდებლად მიიჩნევენ ადამიანსსასიამოვნოდ ან პირიქით; ის, რომ მადლიერება ალტრუისტული მოქმედებების გამოქმნის დაუყოფელ ერთობას; ის, რომ ერთი თხოვს მეორეს აჩვენოს მას გარკვეული ქუჩა;რომ ადამიანები იცმევენ და მოირთავენ თავს ერთმანეთისათვის – ეს ყველაფერირამოდენიმე ილუსტრაციაა შემთხვევით შერჩეული მთელი რიგი ურთიერთობებისაგან,რომლებიც პიროვნებებს შორის თამაშდება. ისინი შეიძლება იყოს დროებითი ან მუდმივი,ცნობიერი ან გაუცნობიერებელი, ეფემერული ან სერიოზული შედეგის მქონე, მაგრამისინი მუდმივად კრავენ ადამიანებს ერთად. ყოველ წუთას ასეთი ძაფები დაირთვება,გაწყდება, ხელახლა შეიკვრება, ჩანაცვლდება სხვით, ჩაექსოვება სხვებს. მსგავსიინტერაქციები საზოგადოების ატომებს შორის ხელმისაწვდომია მხოლოდფსიქოლოგიური მიკროსკოპისთვის.იგი საზოგადოებას ათანაბრებდა ინტერაქციასთან: “საზოგადოება... მხოლოდ ამკონკრეტული ინტერაქციების ერთიანობის სინთეზია ან ზოგადი ცნება... “საზოგადოება”ამ ურთიერთობების მთლიანი ჯამის იდენტურია”. მსგავსი მტკიცებები შეიძლებაგაგებული იქნას როგორც ინტერაქციისადმი მისი ინტერესის კიდევ ერთიდამამტკიცებელი, მაგრამ როგორც ჩვენ ამას დავინახავთ, მის ზოგად და ფილოსოფიურსოციოლოგიებში, ზიმელს ქონდა უფრო ფართო-მაშტაბიანი კონცეფცია როგორცსაზოგადოების, ისე კულტურის შესახებ.ინტერაქცია: ფორმები და ტიპებიზიმელის ერთ-ერთი უფრო დომინანტური ინტერესის სფერო იყო სოციალურიინტერაქციის ფორმა, შინაარსთან შედარებით. ეს ინტერესი ფილოსოფიაში კანტიანურტრადიციასთან ზიმელის იდენტიფიკაციისგან წარმოიშვა, სადაც უმეტესი გამოყვანილიაფორმასა და შინაარსს შორის განსხვავებიდან. ზიმელის პოზიცია აქ, ყოველ შემთხვევაში,საკმაოდ მარტივი იყო. ზიმელის თვალსაზრისით, რეალური სამყარო შედგება უთვალავიმოვლენისაგან, მოქმედებისაგან, ინტერაქციისაგან, და ა.შ. იმისათვის რომ თავი გაართვანრეალობის ამ ლაბირინთს (“შინაარსებს”), ადამიანები ალაგებენ მათ მათზე ნიმუშების ანფორმების მიყენებით. ამგვარად, ნაცვლად კონკრეტულ მოვლენათა უზარმაზარი მასივისა,აქტორის წინაშე დგას შეზღუდული რაოდენობის ფორმები. ზიმელის თვალსაზრისით,სოციოლოგის მიზანია გააკეთოს ზუსტად ის, რასაც ადამიანი აკეთებს, ანუ მიუყენოსშეზღუდული რაოდენობის ფორმა სოციალურ რეალობას, კერძოდ ინტერაქციას, ისე, რომუკეთესად იყოს შესაძლებელი მისი ანალიზი. ეს მეთოდოლოგია ზოგადად მოიცავსამოღებას იმ მსგავსებებისა, რაც მოიძებნება კონკრეტულ მოვლენათა ფართო მასივში.მაგალითად, ინტერაქციის სუპერორდინაციისა და სუბორდინაციის ფორმები მოიძებნებაფართო წრის მოვლენებისგან, “სახელმწიფოში, ისევე როგორც რელიგიურ გაერთიანებაში,კონსპირატორთა ბანდაში, ისევე როგორც ეკონომიკურ ასოციაციაში, ხელოვნებისსკოლაში, ისევე როგორც ოჯახში”.სოციალური გეომეტრია. ზიმელის ფორმალურ სოციოლოგიაში ზოგიერთი ყველაზენათლად ხედავს მის მცდელობას განავითაროს სოციალური ურთიერთობების14

აკონტროლოს ინდივიდი. თუმცა, უფრო ფართო საზოგადოებაში, ინდივიდი შესაძლოაჩართული იყოს სხვადასხვა ჯგუფებში, რომელთაგან თითოეული აკონტროლებს მისიმთლიანი პერსონალურობის მხოლოდ მცირე ნაწილს, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ,“ინდივიდუალობა თავის ყოფიერებასა და მოქმედებაში ზოგადად იზრდება იმ დონემდე,რამდენადაც იზრდება სოციალური წრე, რომელიც შემოერტყმის ინდივიდს”. თუმცაზიმელი მიიჩნევს, რომ ფართო საზოგადოებები ქმნიან მთელ რიგ პრობლემას, რაცსაბოლოოდ საფრთხეს უქმნის ინდივიდუალურ თავისუფლებას. მაგალითად, მანმიუთითა ერთი იდეით, უმარტივესი იდეით შეპყრობილ მასებზე. მასის ფიზიკურისიახლოვის გამო ადამიანები ადვილად ექცევიან ზემოქმედების ქვეშ და მიყვებიანუმარტივეს იდეას, მისდევენ აზრს მოკლებულ, ემოციურ ქმედებებს.შესაძლოა, ყველაზე მნიშვნელოვანი, ზიმელის მიერ ინტერაქციის ფორმებითდაინტერესების თვალსაზრისით, ის არის, რომ ზომის ზრდას და დიფერენციაციასმივყავართ ინდივიდთა შორის კავშირის გაწყვეტამდე და მათ ადგილას გაცილებითშორეული, უპიროვნო და სეგმენტური ურთიერთობების დატოვებამდე. პარადოქსია,მაგრამ დიდი ჯგუფი, რომელიც ათავისუფლებს ინდივიდს,ამავე დროს საფრთხეს უქმნისამ ინდივიდუალობას. აგრეთვე პარადოქსულია ზიმელის რწმენა, რომ ერთ-ერთი გზაინდივიდებისთვის იმისათვის, რომ გაუმკლავდნენ მასის საზოგადოების საფრთხეს, არისმცირე ჯგუფებში ჩაფლობა, მაგალითად როგორიცაა ოჯახი.დისტანცია. ზიმელის სხვა ინტერესის სფერო სოციალურ გეომეტრიაში იყო დისტანცია.ლევინი გვთავაზობს სოციალურ ურთიერთობებში დისტანციის როლის თაობაზეზიმელის თვალსაზრისების კარგ შეჯამებას: “ფორმათა თვისება და საგანთა მნიშვნელობაწარმოადგენს ინდივიდებსა და სხვა ინდივიდებს ან საგნებს შორის შედარებითიდისტანციის ფუნქციას”. განაზრებები დისტანციასთან დაკავშირებით ზიმელის ნაშრომშისხვადასხვა ადგილას არის გადმოცემული. ჩვენ განვიხილავთ მას ორი სხვადასხვაკონტექსტით – ზიმელის “ფულის ფილოსოფია”-სა და მის ერთ-ერთ უჭკვიანეს ესეში -,,უცნობი (უცხო/უცნაური - ,,The stranger”)”.“ფულის ფილოსოფია”-ში ზიმელმა გადმოსცა რიგი ზოგადი პრინციპებისა ღირებულებისშესახებ – და აგრეთვე რა აქცევს საგანს ღირებულად – რაც წარმოადგენს ფულის მისეულიანალიზის საფუძველს. ვინაიდან ჩვენ ამ ნაშრომს მოგვიანებით შევეხებით დეტალურად,ჩვენ აქ მხოლოდ მოკლედ განვიხილავთ ამ საკითხს. უმთავრესი საკითხი ისაა, რომ რაიმისღირებულება განისაზღვრება მისი აქტორისაგან დისტანციით. იგი არ არის ღირებული,თუ იგი ან ძალიან ახლოსაა და ძალიან ადვილად მისაწვდომი, ან თუ იგი ზედმეტადშორსაა და ზედმატად რთულად მისაღწევი. ობიექტი, რომელიც ხელმისაწვდომია, მაგრამმხოლოდ დიდი ძალისხმევის შედეგად, არის ყველაზე ღირებული.დისტანცია აგრეთვე ცენტრალურ როლს თამაშობს ზიმელის ,,უცნობი (უცხო/უცნაური -,,the stranger”) -ში , ეს არის ესე აქტორის ისეთ ტიპზე, რომელიც არც ძალიან ახლოსაა დაარც ძალიან შორს. ის ძალიან ახლოს რომ ყოფილიყო აღარ იქნებოდა უცნობი(უცხო/უცნაური), მაგრამ ძალიან შორს რომ ყოფილიყო იგი შეწყვეტდა ყველანაირ კავშირსჯგუფთან. ინტერაქცია, რომელშიც უცნობი (უცხო/უცნაური) ერთვება ჯგუფის წევრებთანმოიცავს სიახლოვის და დისტანციის კომბინაციას. უცნობის (უცხო/უცნაურის)თავისებური დისტანცია ჯგუფისაგან საშუალებას აძლევს მას წევრებთან გააჩნდეს რიგიუჩვეულო ინტერაქციის ნიმუშებისა. მაგალითად, უცნობს (უცხო/უცნაურს) შეუძლია იყოსუფრო ობიექტური ჯგუფის წევრებთან ურთიერთობაში. იმის გამო, რომ ის უცნობია(უცხო/უცნაურია). სხვა ჯგუფის წევრები უფრო თავისუფლად გამოხატავენ მის მიმართნდობას. ამ და სხვა შემთხვევაში, კოორდინაციის ნიმუში და თანმიმდევრული ინტერაქცია16

ჩნდება უცნობს (უცხო/უცნაურს) და სხვა ჯგუფის წევრებს შორის. უცნობი(უცხო/უცნაური) ხდება ჯგუფის ორგანული ნაწილი, მაგრამ ზიმელმა განიხილა არამხოლოდ უცნობი (უცხო/უცნაური) – სოციალური ტიპი, არამედ აგრეთვე უცხოობა(/უცნაურობა) – სოციალური ინტერაქციის ფორმა. უცხოობის (/უცნაურობის) ხარისხი,რომელიც მოიცავს სიახლოვის და დაშორების კომბინაციას, შედის ყველა სოციალურურთიერთობაში, ყველაზე ინტიმურშიც კი. ამგვარად ჩვენ შეიძლება შევისწავლოთკონკრეტულ ინტერაქციათა ფართო წრე იმისათვის, რომ აღმოვაჩინოთ მათში მოცემულიუცხოობის (უცნაურობის) ხარისხი.მიუხედავად იმისა, რომ გეომეტრიული განზომილებები შედიან რიგ ზიმელისეულტიპებსა და ფორმებში, ისინი გაცილებით მეტს მოიცავენ, ვიდრე უბრალოდ გეომეტრია.ტიპები და ფორმები კონსტრუქციებია, რომელთაც ზიმელი იყენებდა იმისათვის, რომუკეთესად გაეგო ფართო წრის ინტერაქციის ნიმუშები.სოციალური ტიპები. ჩვენ უკვე შევეხეთ ერთ-ერთ ზიმელისეულ ტიპს, უცნობს(უცხოს/უცნაურს); სხვებია: ძუნწი, მფლანგველი, თავგადასავლების მოყვარული დააზნაური. ამ სფეროში მისი ნააზრევის ჩვენების მიზნით, ჩვენ ყურადღებას გავამახვილებთერთ-ერთ ტიპზე - ღარიბიღარიბი. როგორც ეს ჩვეულია ზიმელის ნაშრომში მოცემული ტიპებისთვის, ისიცგანხილულ იქნა სოციალური ურთიერთობის თვალსაზრისით, როგორც ისეთი, ვინცსხვებისგან იღებს დახმარებას ან, ყოველ შემთხვევაში, აქვს ამის უფლება. აქ ზიმელმასაკმაოდ ნათლად არ მიიღო თვილსაზრისი, რომ სიღარიბე განისაზღვრება ფულისოდენობით, ან მისი ნაკლებობით.გარდა იმისა, რომ ზიმელმა ყურადღება გაამახვილა ღარიბზე მახასიათებელიურთიერთობებისა და ინტერაქციის ნიმუშების თვალსაზრისით, მან აგრეთვე გამოიყენამისი ესე “ღარიბი” იმისათვის, რომ განევითარებინა ფართო წრის საინტერესოგანაზრებები ღარიბსა და სიღარიბეზე. ზიმელისთვის დამახასიათებელი იყო ყოველ მისესეში მრავალრიცხოვანი განაზრებების გადმოცემა. მართლაც, ეს მისი ერთ-ერთიუდიდესი განაცხადი იყო წარმატებაზე. მაგალითად, ზიმელი ამტკიცებდა, რომუფლებებისა და ვალდებულებების ორმხრივი კრებული განსაზღვრავს ურთიერთობასმათ შორის, ვინც ითხოვს (ღარიბი) და ვინც გასცემს. ღარიბს აქვს უფლება მიიღოსდახმარება, და ეს უფლება ხდის დახმარების მიღებას ნაკლებად მტკივნეულს. დაპირიქით, გამცემს აქვს ვალდებულება დაეხმაროს გაჭირვებულს. ზიმელმა აგრეთვე აიღოფუნცქიონალისტური პოზიცია, რომ ღარიბისთვის საზოგადოების მხრიდან გაწეულიდახმარება ხელს უწყობს სისტემის შენარჩუნებას. საზოგადოებას ჭირდება ღარიბისთვისდახმარების გაწევა “იმისათვის, რომ ღარიბი არ იქცეს საზოგადოების აქტიურ და საშიშიმტრად, რომ მათი შემცირებული ენერგია უფრო პროდუქტიულად აქციოს და რომთავიდან აიცილოს მათი შთამომავლობის გამრავლება”. ამგვარად ღარიბისთვისდახმარება საზოგადოებისთვის არის სასარგებლო. და არა იმდენად თავად ღარიბისთვის.სახელმწიფო აქ წამყვან როლს თამაშობს. და, როგორც ზიმელი აღნიშნავს, ღარიბებზეზრუნვა სულ უფრო უპიროვნო ხდება, ვინაიდან დახმარების გაცემის მექანიზმი სულუფრო ბიუროკრატიზდება.ზიმელს აგრეთვე მოცემული აქვს სიღარიბის რელატივისტური განხილვა; ღარიბები არარიან უბრალოდ ისინი, ვინც საზოგადოების ძირში (/ფსკერზე) დგანან. მისი აზრით,სიღარიბეს ადგილი ყველა სოციალურ სტრატაში აქვს. ამ კონცეფციამ მოგვიანებითშედარებითი დეპრივაციის(/აღკვეთის/ჩამორთმევის/უქონლობის) შესახებსოციოლოგიური კონცეფციის წარმოშობა განაპირობა. თუ ადამიანებს, რომლებიც17

უმაღლესი კლასებს განეკუთვნებიან, უფრო ნაკლები აქვთ, ვიდრე მათი კლასის სხვაწევრებს, ისინი მათთან შედარებით ღარიბად ჩაითვლებიან. ამიტომაც სახელმწიფოპროგრამებმა, რომლებიც მიმართულია სიღარიბის აღმოფხვრისაკენ შესაძლოა ვერასოდესმიაღწიოს წარმატებას. იმ შემთხვევაშიც, თუ ქვევით/ძირში მყოფებს ზევით ავწევთ, ბევრისტრატიფიკაციული სისტემის შიგნით მაინც იგრძნობს თავს ღარიბად მათ მეწყვილეებთანშედარებით.სოციალური ფორმები. სოციალური ტიპების მსგავსად, ზიმელი განიხილავდა მთელ რიგსოციალურ ფორმებსაც, მათ შორის გაცვლა, კონფლიქტს, პროსტიტუციას დასოციაბელურობას. ჩვენ შეგვიძლია ვაჩვენოთ ზიმელის ნაშრომი სოციალურ ფორმებზე იმგანაზრებების მეშვეობით რომელიც მან გამოთქვა დომინირების შესახებ, რაცგულისხმობს სუპერორდინაციას და სუბორდინაციას.სუპერორდინაცია და სუბორდინაცია (ბატონობა და მორჩილება). სუპერორდინაციას დასუბორდინაციას გააჩნია ორმხრივი მიმართება. ლიდერს არ სურს მთლიანადგანსაზღვროს სხვების აზრები და მოქმედებები. უფრო მეტიც, ლიდერი მოელისდაქვემდებარებულებისაგან ან პოზიტიურ ან ნეგატიურ რეაქციას. ინტერაქციის ვერც ესდა ვერც სხვა ფორმა იარსებებს ორმხრივი ურთიერთობის გარეშე. დომინაციის ყველაზეუსამართლო ფორმის შემთხვევაშიც კი დაქვემდებარებულებს აქვთ რაიმე ხარისხისპირადი თავისუფლება.უმეტესი ადამიანისთვის, სუპერორდინაცია მოიცავს სუბორდინაციის მთლიანადაღმოფხვრის მცდელობას, მაგრამ ზიმელი ამტკიცებდა, რომ ასეთ შემთხვევაშისოციალური ურთიერთობები საერთოდ შეწყვეტდა არსებობას.ზიმელი ამტკიცებდა, რომ შესაძლოა ადამიანი დაექვემდებაროს ინდივიდს, ჯგუფს ანობიექტურ ძალებს. ერთი ინდივიდის ლიდერობას, როგორც წესი, მივყავართ მჭიდროდშეკრულ ჯგუფთან, შექმნილს ან ლიდერის მხარდასაჭერად ან მასთანდასაპირისპირებლად. მაშინაც კი, როცა ოპოზიცია აღმოცენდება ამგვარ ჯგუფში,უთანხმოება უფრო ადვილად შეიძლება გადაწყდეს, როდესაც მხარეები ერთი და იმავეუმაღლესი ძალაუფლების ქვეშ არიან. მრავალ ლიდერიან სუბორდინაციას შესაძლოასაკმაოდ უთანასწორო შედეგი მოყვეს. ერთის მხრივ, მრავალის მიერ მართვისობიექტურობამ შესაძლოა გამოიწვიოს უფრო დიდი ერთობა ჯგუფში, ვიდრე ამას აკეთებსერთი ინდივიდის დიქტატორული/თვითნებური მართვა. მეორეს მხრივ, შესაძლოაწარმოიშვას მტრობა დაქვემდებარებულთა შორის, თუ ისინი ვერ მიიღებენ ლიდერისპირად ყურადღებას.ზიმელმა სუბორდინაცია ობიექტური პრინციპის ქვეშ განიხილა როგორც ყველაზეარასასიამოვნო, ალბათ იმიტომ, რომ ადამიანური ურთიერთობები და სოციალურიინტერაქცია გამქრალია. ადამიანები გრძნობენ, რომ ისინი განპირობებული არიანუპიროვნო კანონის მიერ, რომელზე ზემოქმედების უნარი მათ არ გააჩნიათ. ზიმელიინდივიდუალურზე სუბორდინაციას განიხილავდა როგორც უფრო თავისუფალს დაუფრო სპონტანურს” “ერთი ადამიანისადმი სუბორდინაციას აქვს თავისუფლების დაღირსების ელემენტი, რომელთან შედარებითაც კანონისადმი ყველანაირ მორჩილებას აქვსრაღაც მექანიკური და პასიური”. უარესია ობიექტებისადმი დაქვემდებარება (მაგალითად,კერპები/ხატები), რომელსაც ზიმელი მიიჩნევს “სუბორდინაციის შეურაცხმყოფელად უხეშდა უპირობო სახედ”. იმის გამო, რომ ინდივიდზე დომინანტობს საგანი, “ის თავისმხრივ,ფსიქოლოგიურად იძირება ჩვეულებრივი საგნების კატეგორიაში”.სოციალური სტრუქტურა18

ამ პარადოქსის გადაწყვეტა მოცემულია ზიმელის ორ სოციოლოგიას შორის განსხვავებაში:ესაა ფორმალური სოციოლოგია, რომელშიც იგი იხრებოდა საზოგადოების შესახებინტერაქციონისტული თვალსაზრისისკენ და მისი ისტორიული და ფილოსოფიურისოციოლოგია, რომელშიც იგი საზოგადოებას განიხილავდა, როგორც დამოუკიდებელსოციალურ სტრუქტურას. უფრო გვიანდელ სოციოლოგიაში იგი საზოგადეობასგანიხილავდა როგორც ობიექტური კულტურის განვითარების უფრო ფართო პროცესისნაწილს. მიუხედავად იმისა, რომ ობიექტური კულტურა ძირითადად აღიქმება როგორცკულტურული სფეროს ნაწილი, ზიმელი მასში მოიცავდა ფართო-მაშტაბიანი სოციალურისტრუქტურის, როგორც ამ პროცესის ნაწილის, ზრდას. ის, რომ ზიმელი აკავშირებდასოციალური სტრუქტურის ზრდას ობიექტური კულტურის გავრცელებასთან, ნათლადჩანს ამ თეზისში: “მზარდი ობიექტიფიკაცია ჩვენი კულტურისა, რომელის ფენომენიცმოიცავს სულ უფრო მეტ უპიროვნო ელემენტებს და სულ უფრო ნაკლებინდივიდუალურის სუბიექტურ ტოტალობას... აგრეთვე მოიცავს სოციოლოგიურსტრუქტურებსაც”. საზოგადოებასა და ობიექტურ კულტურას შორის კავშირის არსებობისდამტკიცების გარდა ამ თვალსაზრისს მივყავართ ზიმელის ნააზრევებთან სოციალურირეალობის კულტურული დონის შესახებ.ობიექტური კულტურაისტორიული და ფილოსოფიური სოციოლოგიის ერთერთი უმთავრესი ინტერესის სფეროარის სოციალური რეალობის კულტურული სფერო, ან ის, რასაც უწოდებენ “ობიექტურკულტურას”. ზიმელის თვალსაზრისით, ადამიანები ქმნიან კულტურას, მაგრამსოციალური რეალობის განხორციელების,განივთების უნარის გამო, კულტურულისამყარო და სოციალური სამყარო იძენს საკუთარ არსებობას, სიცოცხლეს, რომელიც სულუფრო ბატონდება აქტორებზე, რომლებმაც იგი შექმნეს და ყოველდღიურად გარდაქმნიანმას. “კულტურული ობიექტები სულ უფრო და უფრო დაკავშირებული ხდებაერთმანეთთან განცალკევებულ სამყაროში, რომელსაც სულ უფრო ნაკლები კონტაქტი აქვს[ინდივიდუალურ] სუბიექტურ სულთან და მის სურვილებსა და მგრძნობელობასთან”.მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანები ყოველთვის ინარჩუნებენ შესაძებლობას შექმნან დაგარდაქმნან კულტურა, კულტურისთვის ისტორიის სამომავლო ტენდენცია მდგომარეობსიმაში, რომ გამოავლინონ სულ უფრო მეტი მაიძულებელი ძალა აქტორზე.ობიექტური კულტურის [ინდივიდუალურ] სუბიექტურ კულტურაზე უპირატესობა,რომელიც განვითარდა მეცხრამეტე საუკუნის განმავლობაში ... ეს შეუსაბამობა მყარადიზრდება. ყოველ დღე და ყველა მხრიდან ობიექტური კულტურის სიმდიდრე იზრდება,მაგრამ ინდივიდუალურ გონებას შეუძლია გაამდიდროს მისი საკუთარი განვითარებისფორმა და შინაარსი მხოლოდ საკუთარი თავის ამ კულტურისაგან კიდევ უფრო მეტადდისტანცირებით და საკუთარის გაცილებით ნელი ტემპით განვითარებით.მოცემულ ნაშრომში სხვადასხვა ადგილას ზიმელი განსაზღვრავს ობიექტური კულტურისრიგ კომპონენტებს, მაგალითად,იარაღები, სატრანსპორტო საშუალებები, მეცნიერებისპროდუქტები, ტექნოლოგია, ხელოვნება, ენა, ინტელექტუალური სფერო,კონვენციონალური სიბრძნე, რელიგიური დოგმა, ფილოსოფიური სისტემები,სამართლებრივი სისტემები, მორალური კოდები, და იდეალები, (მაგალითად,“სამშობლო”). ობიექტური კულტურა იზრდება და ფართოვდება სხვადასხვა გზებით. ჯერერთი, მისი ზომა იზრდება მოდერნიზაციის ზრდასთან ერთად. ეს ყველაზე ნათლად ჩანსმეცნიერული ცოდნის შემთხვევაში, რომელიც ფართოვდება ექსპონენტურად, თუმცა ესასევე მართებულია კულტურის სფეროს სხვა უმეტესი ასპექტისთვისაც. მეორეც,19

კულტურული სფეროს განსხვავებულ ასპექტთა რაოდენობაც ასევე იზრდება. და ბოლოს,რაც შესაძლოა ყველაზე მნიშვნელოვანია, კულტურული სამყაროს სხვადასხვაელემენტები ხდებიან უფრო და უფრო გადაჯაჭვული ყველაზე მეტად, ვიდრე როდესმეძლიერ, თვით-შემცველ სამყაროში, რომელიც სულ უფრო შორდება აქტორებისკონტროლს. ზიმელი არა მარტო დაინტერესებული იყო ობიექტური კულტურის ზრდისაღწერით, არამედ საკმაოდ შეწუხებულიც იყო ამით: “ზიმელზე შთაბეჭდილება მოახდინა– და შესაძლოა შეაშფოთა კიდეც – ადამიანური პროდუქტების ურიცხვმა რაოდენობამ დანაირსახეობამ, რომლებიც თანამედროვე სამყაროში გარს ერტყმიან და შეუჩერებლადზემოქმედებენ ინდივიდუალურზე”.ზიმელს ყველაზე მეტად ადარდებდა საფრთხე, რომელიც ემუქრებოდა ინდივიდუალურკულტურას ობიექტური კულტურის ზრდის გამო. ზიმელს პირადად სურდა სამყაროდომინირებული ინდივიდუალური კულტურით, მაგრამ ხედავდა ამგვარი სამყაროსარსებობის შესაძლებლობას სულ უფრო და უფრო ნაკლებად შესაძლებლად. ეს ზიმელმააღწერა როგორც “კულტურის ტრაგედია”. (ჩვენ ამის შესახებ დეტალურად ვისაუბრებთ“ფულის ფილოსოფიაში”.) ინდივიდუალურ სუბიექტურ კულტურაზე ობიექტურიკულტურის გავლენის გაფართოების შესახებ ზიმელის მიერ გაკეთებული ანალიზი ერთ-ერთი მაგალითია იმ ზოგად პრინციპთა შორის, რომელიც განსაზღვრავს მთელსსიცოცხლეს: “რაიმეს მთლიანი ღირებულება იზრდება იმდენივე ხარისხით, რამდენითაცმცირდება მისი ინდივიდუალურ ნაწილთა ღირებულება”.ჩვენ შეგვიძლია დავაკავშიროთ ზიმელის ზოგადი არგუმენტი ობიექტური კულტურისშესახებ მის უფრო ძირითად ანალიზს ინტერაქციის ფორმების შესახებ. ერთ-ერთ მისყველაზე ცნობილ ესეში, “მეტროპოლისი და მენტალური ცხოვრება”, ზიმელიგანიხილავდა ინტერაქციის ფორმებს, რომლებსაც ადგილი აქვთ თანამედროვე ქალაქში.მან განიხილა თანამედროვე მეტროპოლისი როგორც ობიექტური კულტურის ზრდის დაინდივიდუალური კულტურის შემცირების “ნამდვილი არენა”. სწორედ ფულადეკონომიკას, და ფულის ბატონობის სცენას, რასაც ზიმელი ხშირად უსვამდა ხაზს, აქვსძირეული ზეგავლენა ადამიანურ ურთიერთობათა ბუნებაზე. ფულის ფართო გამოყენებასმივყავართ ცხოვრების ყველა სფეროში კალკულაციურობისა და რაციონალურობისმნიშვნელობის ზრდისკენ. ამგვარად ნამდვილი ადამიანური ურთიერთობები მცირდება,და სოციალური ურთიერთობებზე დომინანტობს რეზერვული მიმართებები. თუ პატარაქალაქს ახასიათებდა დიდი გრძნობები და ემოციონალურობა, თანამედროვე ქალაქებიხასიათდებიან ზედაპირული ინტელექტუალობით, რომელიც შეესაბამებაკალკულაციურობას, რაც საჭიროა ფულადი ეკონომიკისთვის. ქალაქი ასევე წარმოადგენსშრომის განყოფილების ცენტრს, და როგორც ჩვენ დავინახეთ, სპეციალიზაცია თამაშობსცენტრალურ როლს ზრდადი ობიექტური კულტურის ქმნილებებში, შესაბამისიშემცირებით ინდივიდუალურ კულტურაში. ქალაქი არის “საშინელი ლეველერ(?)”,რომელშიც ვირტუალურად ყველა შემცირებულია იმისათვის, რომ ხაზი გაესვას უგრძნობკალკულაციურობას. სულ უფრო რთულია ინდივიდუალობის შენარჩუნება ობიექტურიკულტურის ექსპანსიის პირობებში.“ფულის ფილოსოფია”ფულის ფილოსოფია ახდენს ზიმელის აზროვნების მასშტაბისა და სირთულის კარგადილუსტრირებას. ის ახდენს იმის დემონსტრირებას, რომ ზიმელი იმსახურებს ისეთივეაღიარებას მისი ზოგადი თეორიის გამო, როგორც მიკროსოციოლოგიაში მისი ესეებისგამო, რომელთაგან ბევრი შეიძლება განვიხილოთ როგორც მისი გენერალური თეორიისსპეციფიკური გამჟღავნება.20

თუმცა ეს სათაური ნათელს ხდის იმას, რომ ზიმელი ფოკუსირებულია ფულზე, მისიინტერესი ამ ფენომენის მიმართ ჩართულია ფილოსოფიური მოსაზრებებისა დათეორიების უფრო ფართო ქსელში. მაგ, როგორც ჩვენ უკვე დავინახეთ, ზიმელიდაინტერესებული იყო ღირებულებების საკითხით, და ფული შეიძლება განვიხილოთ,როგორც სპეციფიკური ფორმის ღირებულება. სხვა დონეზე ზიმელი დაინტერესებულიიყო არა თავისთავად ფულით, არამედ მისი გავლენით ფენომენთა ისეთ ფართო რიგზე,როგორიცაა აქტორთა “შინაგანი სამყარო” და ობიექტური კულტურა მთლიანობაში, სხვადონეზე ის ფულს განიხილავდა როგორც სპეციფიკურ ფენომენს, რომელიც შერწყმულიაცხოვრების სხვადასხვა კომპონენტების ვარიაციებთან, რომელიც მოიცავს გაცვლას,საკუთრებას, სიხარბეს, ექსტრავაგანტულობას, ცინიზმს, ინდივიდუალურთავისუფლებას, ცხოვრების სტილს, კულტურას, პიროვნულობის ღირებულებას და.”ზოგადად ზიმელი ფულში ხედავდა ცხოვრების სპეციფიკურ კომპონენტს, რომელსაცშეუძლია დაგვეხმაროს გავიგოთ ცხოვრების მთლიანობა. როგორც ტომი ბოტომორი დადევიდ ფრისბი ფიქრობდა, ზიმელი ცდილობდა “განევრცო ეპოქის სულის მთლიანობაფულის მისეული ანალიზიდან.”ფული და ღირებულებაროგორც ადრე განვიხილეთ ზიმელის ერთერთი ძირითადი მოსაზრება ნაშრომში ეხებაფულისა და ღირებულების კავშირს. ზოგადად, ის ფიქრობს, რომ ადამიანები ქმნიანღირებულებებს ობიექტების შექმნით, ამ ობიექტებიდან საკუთარი თავის გამოყოფით, დაშემდეგ ცდილობენ დაძლიონ “დისტანცია, დაბრკოლებები, სირთულეები”. რაც უფროდიდია ობიექტის მოპოვების სირთულე, მით უფრო დიდია მისი ღირებულება. თუმცაზოგადი პრინციპი არის ის, რომ საგანთა ღირებულება გამომდინარეობს ადამიანთაშესაძლებლობებიდან მოახდინონ საკუთარი თავის დისტანცირება ობიექტებიდან.საგნები, რომლებიც ძალიან ახლოა, ადვილად მოპოვებადია, არ არის ძალიან ღირებული.ძალისხმევაა საჭირო იმისათვის,რომ რაიმე ჩაითვალოს ღირებულად. ამასთანავე, საგნები,რომლებიც ძალიან შორეულია, ძალიან რთულია, ან თითქმის შეუძლებელია მათიმოპოვება, ასევე არ არის ძალიან ღირებული. საგნები, რომლებიც ძალიან ეწინააღმდეგებადა თითქმის შეუძლებელს ხდის ჩვენს მცდელობას, მოვიპოვოთ ისინი, კარგავენღირებულებას. ის საგნები, რომლებიც ყველაზე ღირებულია არც ძალიან ახლოა და არცძალიან შორს. იმ ფაქტორებს შორის, რომლებიც ჩართულია აქტორისა და ობიექტისდისტანცირებაში არის დრო, რომელიც საჭიროა მისი მოპოვებისათვის, მისი ნაკლებობა,სირთულეები, რომლებიც თავს იჩენს მისი მოპოვების პროცესში, და საჭიროება, რომშევეშვათ სხვა საგნებს, რომ მოვიპოვოთ, ის. ადამიანი ცდილობს რომ მოახდინოსსაკუთარი თავის მართებული დისტანცირება ობიექტიდან, რომელიც იქნება დაძლევადი,მაგრამ არც ძალიან მარტივად.ღირებულების ამ ზოგად კონტექსტში ზიმელი განიხილავს ფულს. ეკონომიკის სფეროში,ფული უზრუნველყოფს როგორც ობიექტიდან დისტანცირებას, ასევე ამ დისტანციისდაძლევის საშუალებასაც. ფულადი ღირებულება რომელიც თანამედროვე ეკონომიკაშიობიექტებთან არის მიმაგრებული, ახდენს მათ დისტანცირებას ჩვენგან. ჩვენ არ შეგვიძლიამათი მოპოვება ფულის გარეშე. ფულის მოპოვების და აქედან გამომდინარე ობიექტებისმოპოვების სირთულე ღირებულს ხდის მათ ჩვენთვის. ამავე დროს, თუ ერთხელმოვიპოვეთ საკამრისი ფული, ჩვენ შეგვიძლია გადავლახოთ დისტანცია ჩვენსა დაობიექტებს შორის. ფული ასრულებს საინტერესო ფუნქციას ადამიანებისა და ობიექტებისდისტანცირებაში და ამავე დროს უზრუნველყოფს საშუალებებს ამ დისტანციისდაძლევისათვის.21

ფული, მატერიალიზაცია და რაციონალიზაცია.ღირებულების შექმნის პროცესში, ფული ასევე უზრუნველყოფს საფუძველს ბაზრის,თანამედროვე ეკონომიკის და მოდერნული საზოგადოების განვითარებისათვის. ფულიუზრუნველყოფს საშუალებებს, რომლითაც ეს ერთეულები არსებობენ და რომლებიცგარეგანი და მაიძულებელი აქტორთან მიმართებაში. ეს უპირისპირდება ადრეულსაზოგადოებებს, სადაც ბარტერი და ვაჭრობა არ იყო წამყვანი, რაც არის ფულადიეკონომიკის განმსაზღვრელი პროდუქტი. ფული ხელს უწყობს ამ განვითარებასმრავალგვარი გზით. მაგ. ზიმელი ფიქრობდა რომ ფული გვაძლევს მრავლმხრივიკალკულაციის, დიდი საწარმოების და გრძელვადიანი კრედიტების შესაძლებლობას.მოგვიანებით ზიმელი ამბობს, რომ “ფულმა განავითარა ყველაზე ობიექტური პრაქტიკა,ყველაზე ლოგიკური, წმინდა მათემატიკური ნორმები, ყველაფერი პერსონალურისაგანაბსოლუტური თავისუფლება” ის მატერიალიზაციის ამ პროცესს განიხილავდა როგორცუფრო ზოგადი პროცესის ნაწილს, რომლითაც გონება ახდენს საკუთარი თავის ჩართვასდა სიმბოლიზირებას ობიექტებში. ეს ჩართულობა და სიმბოლური სტრუქტურა ხდებაგასაგნებული და ავრცელებს მაკონტროლებელ ძალაუფლებას აქტორებზე.ფული არა მხოლოდ ქმნის გასაგნებულ სოციალურ სამყაროს, არამედ ხელს უწყობსსოციალური სამყაროს რაციონალურობის ზრდას. ეს კიდევ ერთი მოსაზრებაა ზიმელის,რომელიც ახლოა ვებერთან. ფულადი ეკონომიკა აჩქარებს უფრო რაოდენობრივ, ვიდრეთვისებრივ ფაქტორებს. ზიმელი ამტკიცებდა:ადვილი იქნებოდა მოგვეყვანა მრავალი მაგალითი, რომელიც მოახდენდა იმისილუსტრირებას, რომ იზრდება რაოდენობის კატეგორიის უპირატესობა თვისობრივთანშედარებით, ან უფრო ზუსტად, იმ ტენდენციის, რომ ხარისხი გადადის რაოდენობაში,რომ უფრო და უფრო გადაიტანოს ელემენტები ხარისხიდან, რომ მიანიჭოს მათ აქტივობისსპეციფიკური ფორმა და მოახდინოს ყველაფრის ინტერპრეტირება, რაც არისსპეციფიკური, ინდივიდუალური და ხარისხობრივად განპირობებული რაც არისმისაწვდომი რიცხობრივი დეტერმინაციისათვის-თუმცა ამ ტენდენციამ შეიძლებავერასოდეს მიაღწიოს თავის აბსოლუტურ მიზანს ადამიანური საშუალებებით. თუმცა,ცხოვრების ერთერთი ძირითადმა ტენდენციამ – ხარისხის რედუქციამ რაოდენობაზე,მიაღწია თავის უმაღლეს ბრწყინვალე რეპრეზენტაციას ფულში. ფული არისგანვითარების კულტურულ ისტორიული სერიის მწვერვალი, რომელიც განსაზღვრავს მისმიმართულებას.ფული ასევე ხელს უწყობს რაციონალიზაციას თანამედროვე მსოფლიოშიინტელექტუალურობის მნიშვნელობის ზრდით. ერთი მხრივ, ფულადი ეკონომიკისგანვითარება წინასწარვე გულისხმობს მენტალური პროცესების მნიშვნელოვან ექსპანსიას.როგორც მაგალითზე, ზიმელი მიუთითებს რთულ მენტალურ პროცესებზე, რომელსაცითხოვს ისეთი ფულადი ტრანსაქციები, როგორიცაა საბანკო ანგარიშების ნაღდი ფულითდაფარვა. მეორე მხრივ, ფულადი ეკონომიკა ხელს უწყობს საზოგადოების ნორმებსა დაღირებულებებში ცვლილებას. ის ეხმარება “კულტურის ფუნდამენტურ რეორიენტაციასინტელექტუალურობის მიმართულებით”. ნაწილობრივ ფულადი ეკონომიის გამო,ინტელექტი ჩვენი მენტალური ენერგიის ყველაზე მნიშვნელოვან ღირებულებადითვლება.ზიმელი ხედავდა, ინდივიდის ღირებულების შემცირების მნიშვნელობას როცა ფულადიტრანსაქციები ხდება საზოგადოების მნიშვნელოვანი ნაწილი და როცა გასაგნებულისტრუქტურა ვრცელდება. ეს არის ობიექტური კულტურის ექსპანსიის ფონზე22

ინდივიდუალური სუბიექტური კულტურის შემცირების შესახებ ზოგადი არგუმენტისნაწილი. (“კულტურის ტრაგედია”):ფულის სწრაფი ცირკულაცია ახდენს ხარჯვისა და მოპოვების ჩვევების ინდუცირებას. ისფულის სპეციალურ რაოდენობას ფსიქოლოგიურად უფრო ნაკლებად მნიშვნელოვანს დაღირებულს ხდის, მაშინ როცა ფული ზოგადად მნიშვნელოვანია, რამდენადაც ფულადისაქმეები გავლენას ახდენს ინდივიდზე უფრო ვიტალურად, ვიდრე ვიდრე ამას ჰქონდაადგილი ნაკლებად წყნარი ცხოვრების სტილის პირობებში. ჩვენ აქ ვაწყდებით ძალიანზოგად ფენომენს, იმას, რომ რაიმეს მთლიანი ღირებულება იმ ხარისხით მცირდება,რამდენადაც მცირდება მისი ინდივიდუალური ნაწილი. ობიექტური კულტურა,განსხვავება და მისი კონტექსტის სიცოცხლისუნარიანობა აღწევს უმაღლეს დონეს შრომისგანაწილებით, რაც ხშირად ზღუდავს ინდივიდუალურ რეპრეზენტაციას დამონაწილეობას ამ კულტურაში, რომ მოახდინოს სპეციალიზაციის, სივიწროვის დამოქმედების მონოტორულობა. მთელი ხდება უფრო სრულყოფილი და ჰარმონიული,მცირე ინდივიდი ჰარმონიული არსებაა.კულტურის ტრაგედიაამ მზარდი განსხვავების ძირითადი მიზეზი არის თანამედროვე საზოგადოებაში შრომისმზარდი დაყოფა. მზარდ სპეციალიზაციას მივყევართ კულტურული სამყაროსსხვადასხვა კომპონენტების შექმნის შესაძლებლობების გაუმჯობესებასთან. მაგრამ ამავედროს ასე სპეციალიზირებული ინდივიდი კარგავს მთლიანი კულტურის შეგრძნებას, დაამასთანავე მისი კონტროლის შესაძლებლობას. ადგილი აქვს ობიექტური კულტურისზრდას და ინდივიდუალური კულტურის ატროფიას. ამის ერთერთი მაგალითი არის ის,რომ ენა თავის მთლიანობაში ძალიან გავრცელდა,მაშინ როცა მოცემული ინდივიდებისლინგვისტური შესაძლებლობები მცირდება. ასევე, ტექნოლოგიების ზრდასთან ერთადინდივიდუალურ მუშათა შესაძლებლობებზე და ცოდნაზე მოთხოვნილება დრამატულადშემცირდა. დაბოლოს,თუმცა ადგილი აქვს ინტელექტუალური სფეროს ფართოდ გავრცელებას, სულ უფრო დაუფრო ნაკლები ინდივიდი იმსახურებს “ინტელექტუალის” ტიტულს. ძლიერადსპეციალიზირებული ინდივიდები პირისპირ დგანან საგანთა ურთიერთდაკავშირებულდა უფრო და უფრო ჩაკეტილ სამყაროსთან, რომელსაც ისინი სუსტად აკონტროლებენ ანსაერთოდ ვერ აკონტროლებენ. მექანიკური სამყარო დევნის სულიერებას რომ იბატონისინდივიდებზე, და მათი ცხოვრების სტილი სხვადასხვაგვარად განიცდის გავლენას.წარმოების აქტი ხდება უფრო და უფრო უაზრო მოქმედება, რომელშიც ინდივიდები ვერხედავენ თავიანთ როლს. ადამიანებს შორის ურთიერთობა სპეციალიზირებული დაარაპერსონალურია. მოხმარება უფრო ნელი ტემპით იზრდება, ვიდრე უაზროპროდუქციის ათვისება.ობიექტური კულტურის მასობრივ ათვისებას დრამატული გავლენა აქვს ცხოვრებისრიტმზე. ზოგადად, უთანასწორობა, რაც დამახასიათებელი იყო ადრეულიეპოქებისათვის თანამედროვე საზოგადოებაში ჩაანაცვლა ცხოვრების უფრო მუდმივმანიმუშებმა. წარსულში საკვების მოხმარება ციკლური იყო და ხშირად ძალიანგაურკვეველი. რა საკვები იქნებოდა მოხმარებული და როდის იქნებოდა ისხელმისაწვდომი დამოკიდებული იყო მოსავალზე. დღეს შენახვისა და ტრანსპორტირებისგაუმჯობესებული მეთოდების პირობებში, ჩვენ პრაქტიკულად ნებისმიერი საკვებისნებისმიერ ადგილზე მოხმარება შეგვიძლია. შესაძლებლობა, რომ შევინახოთ დიდირაოდენობით საკვები, დაგვეხმარა დაგვებალანსებინა მოულოდნელობები გამოწვეულიცუდი მოსავლით, ბუნებრივი კატასტროფებით, და ა.შ.23

კომუნიკაციებში იშვიათი და გაუთვალისწინებელი საშუალებები შეცვალა ტელეგრაფმა,ტელეფონმა, ყოველდღიურმა საფოსტო სერვისმა, ფაქსმა ,ელექტრონულმა ფოსტამ, რაცშესაძლებელს ხდის კომუნიკაციას ნებისმიერ დროს.... კულტურის ტრაგედია თავის გლობალურ კონტექსტში. ბრიჯიტა ნედელმანმაშემოგვთავაზა კულტურის ტრაგედიის საინტერესო ინტერპრეტაცია იმის კონტექსტში,რასაც განიხილავს, როგორც ზიმელთან კულტურის სამ პრობლემას. მოდით განვიხილოთპირველი ორი პრობლემა ვიდრე გადავალთ ნედელმანის ფიქრებზე კულტურისტრაგედიის შესახებ.პირველი არის კულტურულ კრიზისთაგან ერთერთი. ეს არის შედეგი კონფლიქტისაინდივიდს, როგორც კულტურის კრეატორსა და იმ უდროო და ფიქსირებულ კულტურასშორის, რომელიც მას უკავშირდება. მაშინ როცა ინდივიდებმა უნდა მოახდინოს საკუთარითავის რეალიზება კულტურული ფორმების კრეაციის პროცესში, ასეთი რეალიზება არარის კეისი, ნაწილობრივ იმიტომ რომ “კულტურული სისტემა ჩამორჩება ადამიანურიკრეატიულობის განვითარებას. ინდივიდების ერთი პასუხი ამ დილემაზე არის უკანდახევა. ამას მივყევართ იქამდე, რასაც ნედელმანი კულტურული კრეატიულობისინდივიდუალიზაციას უწოდებს. თუმცა კრიზისს ადგილი აქვს იმიტომ რომ ვინმესთვისკრეატიულობა შეიძლება არასოდეს იყოს როგორც დაკმაყოფილება, ასევე უფრო დიდიკულტურული ფორმების შექმნა. თუმცა წყდება ამ კულტურული ფორმების განახლებაინდივიდუალური კრეაციის გზით. შედეგი არის ორივე – კულტურული სისტემისა დაინდივიდუალური კრეატიულობის სისტემის “თანდათანობითი თვითდესტრუქცია”.მეორე პრობლემა არის კულტურული ამბივალენტურობა. აქ ზიმელი განასხვავებსსტილსა და ხელოვნებას. სტილი უკავშირდება ზოგადს, ხელოვნების ობიექტის იმელემენტებს, რაც მას საერთო აქვს იმავე კატეგორიის სხვა ელემენტებთან. თანამედროვეადამიანი ქმნის “უწესრიგობას არაესთეტიკურის სფეროში” იმით, “რომ ხედავს ხელობისობიექტებს იმგვარად თითქოს ის არის ხელოვნების ნიმუშები და აღიქვამს ხელოვნებისნიმუშებს, როგორც ხელობის ობიექტებს. ”. ადამიანებს სჭირდება ორივე, ხელობაც(ზოგადობა) და ხელოვნებაც (განუმეორებლობა), მაგრამ ორივე მათგანის უიმედოაღრევაში, შესაძლებლობა “ინდივიდუალურობის დაბალანსებისა ტრანსფორმირდაარარეალიზებულ იდეალად”.ბოლო, ყველაზე მნიშვნელოვანი არის კულტურის ტრაგედია. ნედელმანი გვთავაზობს ამიდეის საინტერესო ინტერპრეტაციას, ის აღნიშნავს, რომ ეს არის ტრაგედია, რადგან“სოციალური დესტრუქცია არის კულტურის იმანენტური ლოგიკის აუცილებელიშედეგი”:კულტურის ძირითადი იდეა მოიცავს მატერიალურ ობიექტებს, რომლებიც იგულისხმება,რომ ინტეგრირებულია მათი შემქმნელების სუბიექტურ სფეროში და რომ უნდა გადაეცესინდივიდთა მომავალ თაობებს. მაგრამ კულტურული კრეაციის აქტი წარმოქმნისთვითდესტრუქციულ პოტენციალს. კულტურის მიმღების როლში სუბიექტი ხდება იმკულტურული ობიექტების დესტრუქციული ეფექტების ადრესატი, რომელიც თავად მანშექმნა, როცა კულტურული კრეატორის როლში იმყოფებოდა.თუმცა პარადოქსული და ტრაგიკული, რომ ინდივიდს არ აქვს ალტერნატივა იმის გარდა,რომ შექმნას კულტურული პროდუქცია. არის რა ჩაკეტილი უაზრო პროდუქტიულობისცხოვრებაში, ინდივიდს არ აქვს “არც ის ენერგია, რომ დაუპირისპირდეს კულტურულსისტემას, და არც ის, რომ რეაგირება მოახდინოს დევიაციის ფორმით, განზოგადებულიგზით.”. უძლურება, რომ დაუპირისპირდე, ეს არის კიდევ ერთი აზრი, რომლითაცთანამედროვე სამყარო არის ტრაგიკული.24

საიდუმლოობა, სოციოლოგიური კვლევა ზიმელის მოძღვრებაშიამ ნაწილში ჩვენ დავუბრუნდებით ზიმელის მოძღვრების უფრო დამახასიათებელ ტიპს,მის შრომას ინტერაქციის სპეციფიკური ფორმის- საიდუმლოობის შესახებ. საიდუმლოობაიდუმალება განისაზღვრება როგორც მდგომარეობა, როცა ადამიანი მალავს რაღაცას მაშინ,როცა სხვა ეძებს იმას რაც დამალულია. აქ ჩვენ გვაინტერესებს არა მარტო ზიმელისიდეები საიდუმლოების შესახებ, არამედ ისიც რომ შევაჯამოთ ის სოციოლოგიურიიდეები, რომელიც ამ თავშია მოცემული.ზიმელი იწყებს იმ ძირითადი ფაქტიდან, რომ ადამიანები უნდა ფლობდნენ რაღაცინფორმაციას სხვა ადამიანების შესახებ, რომ შეძლონ მათთან ინტერაქცია. მაგ. ჩვენ უნდავიცოდეთ ვისთან გვაქვს საქმე (მეგობართან, ნათესავთან, მაღაზიის მეპატრონესთან). ჩვენშეიძლება ბევრი რამ ვიცოდეთ ადამიანების შესახებ, მაგრამ მათი აბსოლუტური ცოდნაშეუძლებელია. ანუ ჩვენ არ შეგვიძლია ვიცოდეთ სხვა ადამიანის ყველა ფიქრი, განწყობადა ა. შ. მაგრამ ჩვენ ვქმნით რაღაც უნიტარულ წარმოდგენას სხვა ადამიანების შესახებ იმინფორმაციის საფუძველზე, რომლიც გაგვაჩნია მათ შესახებ. ჩვენ ვახდენთ იმ ადამიანთათანმიმდევრული მენტალური სურათის ფორმირებას, ვისთანაც ინტერაქციაშივიმყოფებით. ზიმელი დიალექტიკურ კავშირს ხედავს ინტერაქციასა (ბეინგ) და იმმენტალურ სურათს შორის (ცონცეივინგ), რომელიც სხვების შესახებ გაგვაჩნია: “ჩვენიურთიერთობა ვითარდება ურთიერთცოდნის ბაზაზე, და ეს ცოდნა რეალურიურთიერთობის საფუძველზე. ორივე ძლიერად არის დაკავშირებული ერთმანეთთან.”ჩვენი ცხოვრების ყველა ასპექტში ჩვენ მოვიპოვებთ არა მხოლოდ ჭეშმარიტ, არამედმცდარ და არასრულყოფილ ინფორმაციებს. ეს სხვა ადამიანებთან კავშირში,არასრულყოფილი და მცდარი ინფორმაცია იძენს განსაკუთრებულ ხასიათს. ესუკავშირდება იმ ადამიანთა შინაგან ცხოვრებას, რომლებთანაც ჩვენ ვურთიერთობთ.ადამიანებს, ცოდნის ნებისმიერი სხვა ობიექტისაგან განსხვავებით, აქვთ შესაძლებლობამიზანმიმართულად გაამჟღავნონ სიმართლე საკუთარი თავის შესახებ, ან იცრუონ დადამალონ ასეთი ინფორმაცია.ფაქტია, რომ თუ ადამიანებს ექნებოდათ სურვილი ყველაფრის გამჟღავნებისა, (რასაცისინი თითქმის არასოდეს არ აკეთებენ), ისინი ვერ შეძლებდნენ ამას, იმიტომ რომინფორმაცია იმდენად დიდია, რომ “მიიყვანდა ნებისმიერს გიჟების თავშესაფარში”.ამიტომ ადამიანმა უნდა აირჩიოს ის საკითხები, რომელსაც სხვები გაუზიარებს სხვებს.რაოდენობრივ საკითხებზე ზიმელის მოსაზრებიდან ჩვენ ვირჩევთ ფრაგმენტებს,რომლებსაც განვიხილავ, და რომლებსაც არ ვეხებით. ყველა ინტერაქციაში ჩვენვამჟღავნებთ საკუთარი თავის მხოლოდ ნაწილს, და რომელ ნაწილს ავირჩევთ ესდამოკიდებულია იმაზე თუ როგორ შევარჩევთ და ჩამოვაყალიბებთ ფრაგმენტებს,რომელთა გამჟღავნებაც გვინდა.ამას მივყევართ სიცრუემდე, ინტერაქციის ფორმამდე, როცა მატყუარა მიზანმიმართულადმალავს სიმართლეს სხვებისაგან. ტყუილი არ არის მხოლოდ ის, რომ სხვებს მიეწოდებამცდარი კონცეფცია, არამედ ასევე ისიც, რომ შეცდომა მოჰყვება ფაქტს, რომ მატყუარამიზნად ისახავს სხვების მოტყუებას.ზიმელი ტყუილს განიხილავდა სოციალური გეომეტრიის ტერმინებში, კონკრეტულადმისი დისტანციის შესახებ იდეები. მაგალითად ზიმელის შეხედულებებში ჩვენშეგვიძლია მივიღოთ უკეთესი და მივუახლოვდეთ იმათ სიცრუეს, ვინც ჩვენგან შორსარის. ჩვენ შეიძლება გაგვიჭირდეს იმის გაგება, რომ ვაშინგტონში დამკვიდრებულიპოლიტიკოსები გვატყუებენ. და პირიქით, “თუ ჩვენთან ახლოს მდგომი ადამიანი25

გვატყუებს, ცხოვრება აუტანელი ხდება”. მეუღლის, შეყვარებულის, ბავშვის ტყუილიჩვენზე უფრო მტკივნეულ გავლენას ახდენს, ვიდრე მთავრობის იმ წარმომადგენელთატყუილი, რომლებსაც ჩვენ მხოლოდ ტელევიზიიდან ვიცნობთ.უფრო ზოგადად, დისტანციის ტერმინებში, ყოველდღიური კომუნიკაცია მოიცავსელემენტებს, რომლებიც ცნობილია ორივე მხარისათვის და ასევე ელემენტებს, რომელიცმხოლოდ ერთი მათგანისათვის არის ცნობილი. სწორედ უკანსაკნელი განაპირობებს“დისტანციურობას” სოციალურ ურთიერთობებში. ზიმელი ამბობს, რომ სოციალურიურთიერთობები ითხოვს ორივე ელემენტს, იმას, რომელიც ცნობილია ინტერაქციისსუბიექტებისათვის, და იმას, რომელიც არ არის ცნობილი ერთერთი მათგანისათვის. სხვასიტყვებით, ყველაზე ინტიმური ურთიერთობაც კი ითხოვს სიახლოვესაც დადისტანციასაც, ურთიერთცოდნას და ორმხრივ დაფარვასაც. ამგვარად საიდუმლოობაყოველი სოციალური ურთიერთობის ინტეგრალური ნაწილია,თუმცა ურთიერთობა შეიძლება დაირღვეს, თუ საიდუმლო ცნობილი ხდება იმპირისათვის, რომლისგან მას ფარავდნენ.საიდუმლოობა შერწყმულია საზოგადოების ზომასთან. პატარა ჯგუფებში, რთულიასაიდუმლოს განვითარება; “რადგან ყველა ახლოსაა ერთმანეთთან და ერთმანეთისგარემოსთან. კონტაქტის სიხშირე და ინტიმურობა მოიცავს ძალიან ბევრ ძალისხმევას,რომ გამჟღავნდეს.” პატარა ჯგუფებში საიდუმლო არც არის საჭირო, თითქოს ყველაერთმანეთს გავს. დიდ ჯგუფებში კი პირიქით, საიდუმლო შეიძლება უფრო ადვილადგანვითარდეს და უფრო მეტადაც არის საჭირო, ვინაიდან ადამიანებს შორისმნიშვნელოვანი განსხავავებაა.ზომის უფრო მაკროსკოპულ დონეზე, ჩვენ შეგვიძლია შენიშნოთ, რომ საიდუმლო არამხოლოდ ინტერაქციის ფორმაა, არამედ (რაც როგორც ვნახეთ გავლენას ახდენს ბევრ სხვაფორმაზე.) არამედ მან შეიძლება დაახასიათოს ჯგუფი თავის მთლიანობაში. განსხვავებითსაიდუმლოსაგან, რომელსაც ფლობს ცალკეული ინდივიდი, საიდუმლო საიდუმლოსაზოგადოებაში გაზიარებულია ყველა წევრის მიერ და განსაზღვრავს მათ შორისურთიერთობას. როგორც ინდივიდუალურ შემთხვევაში, არ შეიძლებადაიმალოს სამუდამოდ. ასეთ საზოგადოებაში, არის მუდმივი დაძაბულობა გამოწვეულიიმ ფაქტით, რომ საიდუმლო შეიძლება გამჟღავნდეს და საიდუმლო საზოგადოებისარსებობის ამ საფუძველმა შეიძლება ძალა დაკარგოს.საიდუმლოობა და სოციალური ურთიერთობებიზიმელი განიხილავს სოციალური ურთიერთობების სხვადასხვა ფორმასურთიერთცოდნისა და ურთიერთგასაიდუმლების თვალსაზრისიდან. მაგ. ჩვენ ყველანიჩართულები ვართ ინტერესთა სხვადასხვა ჯგუფში, რომლშიც ჩვენ ინტერაქციაშივიმყოფებით სხვა ადამიანებთან შეზღუდულ საფუძველზე, და ამ ადამიანთა მთლიანიპიროვნულობა ირელევანტურია ჩვენი სპეციფიკური ინტერესებისათვის. უნივერსიტეტშისტუდენტი დაინტერესებულია იმით თუ რას ამბობს პროფესორი და აკეთებსაუდიტორიაში და არა პროფესორის ცხოვრების და პიროვნულობის ყველა ასპექტით.აკავშირებს რა ამ იდეას ფართო საზოგადოებასთან, ზიმელი ფიქრობს, რომ მზარდიკულტურის მზარდ ობიექტივიზაციას (ობჯეცტიფიცატიონ) თან მოაქვს შეზღუდულიინტერესთა ჯგუფები, და მათთან დაკავშირებული ურთიერთობათა ტიპები. ასეთიურთიერთობა პრემოდერნულ საზოგადოებებში გაერთიანებებთან შედარებით, სულუფრო ნაკლებად ითხოვს ინდივიდის (ინდივიდუალური კულტურის) სუბიექტურმთლიანობას.26

არაპერსონალურ ურთეიერთობებში, რომელიც დამახასიათებელია თანამედროვეობიექტივირებული საზოგადოებსათვის, დარწმუნებულობა, როგორც ინტერაქციისფორმა ხდება უფრო და უფრო მნიშვნელოვანი. ზიმელისათვის “დარწმუნებულობა არისშუალედი ადამიანის შესახებ ცოდნასა და არცოდნას შორის”. პრემოდერნულსაზოგადოებაში ადამიანებს უფრო მეტი ცოდნა ჰქონდათ იმათ შესახებ, ვისთანაცურთიერთობდნენ. მაგრამ თანამედროვე სამყაროში ჩვენ ამ შესაძლებლობას მოკლებულნივართ. სტუდენტებმა არ იციან ძალიან ბევრი თავიანთი პროფესორების შესახებ (დაპირიქით) მაგრამ მათ უნდა ჰქონდეთ რწმენა, რომ მათი პროფესორი გამოჩნდებადანიშნულ დროს და ისაუბრებს კონკრეტულ თემებზე.სოციალური ურთიერთობის სხვა ტიპი არის ნაცნობობა. ჩვენ ვიცნობთ ჩვენს ნაცნობებს,მაგრამ არ გვაქვს მათ შესახებ დეტალური ცოდნა: “ერთმა მეორეს შესახებ იცის თუ რასწარმოადგენს ის გარეგნულად, ან წმინდა სოციალ-რეპრეზენტატული თვალსაზრისით, ისრასაც თავად უჩვენებს.” ნაცნობებს შორის უფრო მეტი საიდუმლოებაა, ვიდრეახლობლებს შორის. “ნაცნობებში” ზიმელი განიხილავს ურთიერთობის სხვა ფორმას-სიფრთხილეს (დისცრეტიონ). ჩვენ ჩვენი ნაცნობებთან “ვრჩებით რა შორს ყოველივეიმისაგან, რაც არ არის მისაწვდომი და გამჟღავნებული სხვების მიერ. ეს არ ეხებაკონკრეტულად რაიმეს, რისი ცოდნაც ჩვენ გვეკრძალება, არამედ ზოგადადპიროვნულობასთან მიმართებაში”. იმის გამო, რომ ვართ ფრთხილები , ჩვენ ხშირადგვიხდება გავიგოთ ისეთი რამე, ვიდრე ისინი თავად გაგვიმჟღავნებენ. უფროკონკრეტულად, ჩვენ ვიგებთ იმას, რის დამალვასაც სხვები ცდილობენ ჩვენგან. ზიმელიფიქრობს, რომ ადამიანური ინტერაქცია დამოკიდებულია სიფრთხილეზე (დისცრეტიონ)და ფაქტზე, რომ ჩვენ ხშირად ვიგებთ იმაზე მეტს, ვიდრე უნდა ვიცოდეთ.გადადის რა ურთიერთობის სხვა ფორმაზე-მეგობრობაზე, ზიმელი არ ეთანხმებავარაუდს, რომ მეგობრობა დაფუძნებულია განსაკუთრებულ სიახლოვეზე, ორმხრივსრულ ცოდნაზე. სრული სიახლოვის ნაკლებობა განსაკუთრებით რეალურიათანამედროვე დიფერენცირებულ საზოგადოებაში: “თანამედროვე საზოგადოებაშიადამიანს შეიძლება ძალიან ბევრი ჰქონდეს დასამალი იმისათვის, რომ განამტკიცოსმეგობრობა ანტიკური აზრით”. ჩვენ გვაქვს დიფერენცირებული მეგობრობის სერია,რომლებიც ემყარება ისეთ მოვლენებს, როგორიცაა საერთო ინტელექტუალურიინტერესი, რელიგია და გაზიარებული გამოცდილება. ასეთ მეგობრობაში სიახლოვეძალიან შეზღუდულია, საიდუმლოება საკმაოდ დიდი რაოდენობითაა. ამ შეზღუდვებისგათვალისწინებით, მეგობრობა მოიცავს რაღაც სიახლოვეს:მაგრამ ურთიერთობა, რომელიც შეზღუდულია სიფრთხილით (დისცრეტიონ), შეიძლებაგამომდინარეობდეს ტოტალური პერსონალურობის ცენტრიდან. ეს შეიძლება მიღწეულიქნეს პიროვნულობის ნამდვილი საფუძვლის შესუსტებით, მიუხედავად იმისა, რომ ესასაზრდოებს პიროვნების პერიფერიის ნაწილს. თავის იდეაში, ის მოიცავს ისეთივეემოციურ სიღრმეს და თავგანწირვისათვის მზაობას, რაც ნაკლებად ახდენდა ეპოქებისდიფერენციაციას და პიროვნებებს აკავშირებს ცხოვრების საერთო მთლიან სფეროსთან,რომლისათვისაც დაფარვა და სიფრთხილე (დისცრეტიონ), არ წარმოადგენს პრობლემას.არსებობს, გაერთიანების ნაკლებად გასაიდუმლოებული ფორმა, რომელიც მოიაზრებაროგორც ყველაზე ინტიმური - ეს არის ქორწინება. ზიმელი ფიქრობს, რომ ქორწინებაშიარის მცდელობა პარტნიორს გაუმჟღავნო ყველაფერი, რომ არ არსებობდეს საიდუმლო.მისი აზრით ეს თვალსაზრისი შეიძლება შეცდომა იყოს. ყველა შემთხვევისათვისსოციალური ურთიერთობა ითხოვს “სიმართლის და ტყუილის რაღაც წილს” დაშეუძლებელია სოციალური ურთიერთობის გათავისუფლება ყველა ცდომილებისაგან..27

უფრო კონკრეტულად, სრული თვითგამჟღავნება ( თუ ასეთი რამე შესაძელბელია)ქორწინებას აქცევდა ფაქტად და გამორიცხავდა ყოველივე მოულოდნელობას. საბოლოოდ,უმეტეს ჩვენგანს აქვს შეზღუდული შინაგანი რესურსები და ყოველი გამჟღავნებაამცირებს (საიდუმლოს), რაც სხვას უნდა შევთავაზოთ. მხოლოდ იმ მცირედს, რომელსაცაქვს პერსონალური მიღწევების დიდი მარაგი, შეუძლია იყოს გულახდილი სხვადასხვაასპექტში ქორწინების პარტნიორთან.სხვა დანარჩენი უინტერესოა უკიდურესი თვითგამჟღავნების შემთხვევაში.დასკვნაგეორგ ზიმელის ნაშრომებს ზეგავლენა ქონდათ ამერიკულ სოციოლოგიურ თეორიაშიმრავალი წლის მანძილზე. ამ ზეგავლენის ცენტრი, როგორც ჩანს, გადაადგილდებოდამიკროსოციოლოგიიდან ზოგად სოციოლოგიურ თეორიამდე. ზიმელისმიკროსოციოლოგია ჩადებულია უფრო ფართო დიალექტიკურ თეორიაში, რომელიცერთმანეთთან აკავშირებს კულტურულ და ინდივიდუალურ დონეებს. ჩვენ ზიმელისნაშრომებიდან გამოვყავით ინტერესის 4 ძირითადი დონე: ფსიქოლოგიური,ინტერაქციული, სტრუქტურული და ინსტიტუციონალური, და უკანასკნელი –სიცოცხლის მეტაფიზიკა.ზიმელი აზროვნებდა დიალექტიკური ორიენტაციით, თუმცა ეს ისე კარგად არ არისკარგად ფორმულირებული, როგორც ეს კარლ მარქსთანაა. ჩვენ ვაჩვენეთ ზიმელისდიალექტიკური ინტერესის სფერო სხვადასხვა გზებით. ჩვენ შევეხეთ იმას, თუ როგორგამჟღავნდება ისინი ინტერაქციის ფორმებში – განსაკუთრებით, მოდაში. ზიმელი აგრეთვედაინტერესებული იყო ინდივიდისა და სოციალურ სტრუქტურებს შორის არსებულიკონფლიქტით, მაგრამ მისი ძირითადი ყურადღების ცენტრში მოექცა ის კონფლიქტები,რომლებიც განვითარდა ინდივიდუალურ კულტურასა და ობიექტურ კულტურას შორის.იგი ჩაუღრმავდა ძირითად პროცესს, რომლითაც ობიექტური კულტურა ფართოვდება დაინდივიდუალური კულტურა გადაიქცევა სულ უფრო გამოფიტულად ამ განვითარებისწინაშე. ზიმელმა დაინახა ეს კონფლიქტი, თავის მხრივ, როგორც ,,მეტი-ცხოვრებასა”და,,მეტი-ვიდრე-ცხოვრება”-ს შორის გაცილებით ფართო ფილოსოფიური კონფლიქტისნაწილი.ამ თავის ძირითადი ნაწილი ეძღვნება ზიმელის ნააზრევს სოციალური რეალობის ოთხიდონიდან თითოეულზე. მიუხედავად იმისა, რომ მას ქონდა ბევრი სასარგებლო დასკვნებიცნობიერებასთან დაკავშირებით, მან შედარებით ნაკლები იმუშავა მათზე. მას გაცილებითმეტის შემოთავაზება შეეძლო ურთიერთობის ფორმებსა და ურთიერთობებისმონაწილეთა ტიპების შესახებ. ამ ფორმალურ სოციოლოგიაში, ჩვენ ვხედავთ ზიმელისუდიდეს დაინტერესებას სოციალური გეომეტრიით, მაგ. ადამიანთა რიცხვი. ამკონტექსტში, ჩვენ შევისწავლით ზიმელის ნაშრომს დიადადან ტრიადაზე გადამწყვეტიგადასვლის შესახებ. ერთი ადამიანის დამატებით, ჩვენ გადავდივართ დიადადანტრიადაზე და ამით ჩნდება ფართო-მასშტაბიანი სტრუქტურების განვითარებისშესაძლებლობა, რომელიც შეიძლება გახდეს გამოცალკევებული, და გაბატონებულიინდივიდზე. ეს ქმნის კონფლიქტის და დაპირისპირების შესაძლებლობას ინდივიდსა დაუფრო ფართო საზოგადოებას შორის. მის სოციალურ გეომეტრიაში, ზიმელი აგრეთვედაინტერესებულია დისტანციის საკითხით, როგორც ეს მოცემულია მაგალითად, მისნაშრომში ,,უცნობი (უცხო/უცნაური - “the stranger”)”-ს შესახებ, რომელიც მოიცავს,,გაუცხოებას” სოციალურ ცხოვრებაში. ზიმელის მიერ სოციალური ტიპების მიმართგამოხატული ინტერესი გადმოცემულია ღარიბის შესახებ განაზრებებში, და მისი28

ნააზრევი სოციალურ ფორმებზე მოცემულია სიჭარბის შესახებ განხილვებში, ანუსუპერორდინაცია და სუბორდინაცია.მაკრო დონეზე, ზიმელს შედარებით ცოტა რამ ქონდა სათქმელი სოციალურისტრუქტურების შესახებ. სინამდვილეში, ხანდახან იგი ამჟღავნებდა შემაშფოთებელტენდენციას დაეყვანა სოციალური სტრუქტურები იმაზე ოდნავ მეტზე, ვიდრეინტერაქციის ნიმუშები, ზიმელის ნამდვილი ინტერესი მაკრო დონეზე იყო ობიექტურიკულტურა. მას აინტერესებდა როგორც ამ კულტურის ექსპანსია, ისე მისი დამანგრეველიზეგავლენა ინდივიდებზე (,,კულტურის ტრაგედია”). ეს ზოგადი ინტერესის სფეროგადმოცემულია მის უამრავ ნაშრომში; მაგალითად, ქალაქსა და გაცვლაზე.ფულის ფილოსოფიაში ზიმელის განხილვები ფულიდან გადაიზარდა თანამედროვესაზოგადოების პრობლემათა და, საბოლოო ჯამში, ზოგადად ცხოვრების პრობლემათაშეფასებაში. განსაკუთრებული დაინტერესების საგანია ზიმელის ინტერესი კულტურისტრაგედიაში, როგორც კულტურის შესახებ წარმოდგენების უფრო ფართო წრის ნაწილით.და ბოლოს, ჩვენ განვიხილეთ ზიმელის ნაშრომი საიდუმლოზე იმისათვის, რომგვეჩვენებინა მისი თეორიული იდეების მთელი არეალი. ფულის შესახებ ზიმელისნაშრომის განხილვა, ისევე როგორც მისი იდეები საიდუმლოებაზე აჩვენებს, რომ მას აქვსგაცილებით უფრო მოხდენილი და სოფისტირებული/რთული თეორიული ორიენტაცია,ვიდრე მას მიაწერენ ისინი, ვინც იცნობენ მხოლოდ მის ნააზრევს მიკრო-დონისფენომენების შესახებ.3. პირველადი ინტერესის სფერო და დონემიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ ძირითადად შევეხებით ზიმელის წვლილს სოციალურ თეორიაში,უნდა აღინიშნოს, რომ უპირველესად იგი იყო ფილოსოფოსი და მრავალი მისი ნაშრომი ეხებასწორედ ფილოსოფიურ საკითხებს (მაგ, ეთიკას) და სხვა ფილოსოფოსებს (მაგ. კანტს).თუ არ გავითვალისწინებთ მის წვლილს უპირველეს ყოვლისა მაკროსკოპიული კონფლიქტისთეორიაში (Coser, 1956; Simmel, 1908/1955), გეორგ ზიმელი ყველაზე მეტად ცნობილია როგორცმიკროსოციოლოგი, რომელმაც უმნიშვნელოვანესი როლი ითამაშა მცირე ჯგუფების კვლევის(Caplow, 1968), სიმბოლური ინტერაქციონიზმის და გაცვლის თეორიის განვითარებაში. ამსფეროში ზიმელის წვლილი ასახავს მის რწმენას, რომ სოციოლოგმა უპირველესად უნდაშეისწავლოს სოციალური ინტერაქციის ფორმები და ტიპები. სწორედ ამ თვალსაზრისსწარმოგვიდგენს რობერტ ნისბეტი (Robert Nisbet). იგი ზიმელის მიერ სოციოლოგიაში შეტანილიწვლილის შესახებ ამბობს:"სწორედ ზიმელის ნაშრომის მიკროსოციოლოგიური ხასიათი აძლევს მას საშუალებასყოველთვის იდგეს თანადროულობის ზღვარზე სხვა პიონერებთან. ინსტიტუტებისგაანალიზებისას იგი არ უგულვებელყოფს ადამიანური ასოციაციის მცირე და ინტიმურელემენტებს, არასოდეს კარგავს თვალთახედვიდან ადამიანური არსების უპირველესობას,კონკრეტულ ინდივიდს."(Nisbet, 1959:480)დევიდ ფრისბი (David Frisby) გამოთქვამს მსგავს თვალსაზრისს: "სოციოლოგიის დაფუძნება რიგფსიქოლოგიურ კატეგორიებზე შეიძლება ჩაითვალოს ერთ-ერთ მიზეზად, რის გამოც ზიმელისსოციოლოგია აღიარებულია მიმზიდველად არა მატო ინტერაქციონისტისთვის, არამედ აგრეთვესოციალური ფსიქოლოგიისთვის" (1984:57; აგრეთვე იხ. Frisby, 1992:02-41). თუმცა, ხშირადავიწყდებათ, რომ ზიმელის ინტერაქციის ფორმების შესახებ მიკროსოციოლოგიური ნაშრომი29

ჩართულია ინდივიდსა და საზოგადოებას შორის ურთიერთობის გაცილებით უფრო ფართოთეორიაში.ინტერესის სფერო და დონეზიმელს სოციალური რეალობის გაცილებით გართულებული თეორია ქონდა, ვიდრე ამასაღიარებენ თანამედროვე ამერიკულ სოციოლოგიაში. ტომ ბოტომორი (Tom Botomore) და დევიდფრისბი (David Frisby) (1978) ამტკიცებენ, რომ ზიმელის ნაშრომში გამოიყოფა ინტერესის ოთხიძირითადი დონე. პირველია მისი მიკროსკოპიული დასკვნები სოციალური ცხოვრებისფსიქოლოგიური კომპონენტების შესახებ. მეორეა, ოდნავ უფრო ფართო მასშტაბით, მისიინტერესი ინტერპერსონალური ურთიერთობების სოციოლოგიურ კომპონენტებში. მესამე, დაყველაზე მაკროსკოპული, ეს არის მისი ნაშრომი მისი დროის სოციალური და კულტურული"სულის" სტრუქტურასა და მასში მიმდინარე ცვლილებებზე. ზიმელი არა მარტო ამ სამ-იარუსიანისოციალური რეალობის თვალსაზრისებზე მუშაობდა, აგრეთვე მან შემოიღოაღმოცენების/წარმოშობის/გამომდინარეობის პრინციპი, იდეა, რომ უმაღლესი დონეაღმოცენდება/წარმოიშობა უმდაბლესი დონიდან: "მომდევნო განვითარება ჩაანაცვლებს უმაღლესსუპრა-ინდივიდუალურ ფორმაციასთან ურთიერთქმედი ძალების უშუალობას. ეს ფორმაციებიგამოდიან როგორც ამ ძალების დამოუკიდებელი წარმომადგენლები და ისინი შთანთქავენ დააშუალებენ ინდივიდებს შორის ურთიერთობას” (1907-1978:174). იგი ასევე ამბობს: "თუსაზოგადოება უნდა გახდეს დამოუკიდებელი მეცნიერების ავტონომიური ობიექტი, მაშინ ესშესაძლებელია მხოლოდ იმ ფაქტის წყალობით, რომ ინდივიდუალური ელემენტების ჯამისაგან,რომელთაგანაც იგი შედგება, ახალი ერთობა აღმოცენდება; წინააღმდეგ შემთხევევაში სოციალურიმეცნიერების ყველა პრობლემა შეიძლება იყოს მხოლოდ ინდივიდუალური ფსიქოლოგიისსაგანი"(Frisby, 1984:56-57). ამ სამ იარუსს გადაფარავს მეოთხე, რომელიც მოიცავს ცხოვრებისძირითად მეტაფიზიკურ პრინციპებს. ეს სამუდამო ჭეშმარიტება ზეგალენას ახდენს ზიმელისყველა ნაშრომებზე და, როგორც ჩვენ, ამას დავინახავთ, მას საბოლოოდ მივყავართ სამყაროსსამომავლო მიმართულების მისეულ წარმოდგენამდე.სოციალური რეალობის მრავალი დონით დაინტერესება აისახება ზიმელის მიერ მოცემულსოციოლოგიის სამი ცალკეული პრობლემის განსაზღვრებაში, რომელიც მოცემულია მის"სოციოლოგიის პრობლემური სფეროები"-ში (1950; ორიგინალი გამოქვეყნდა 1917წ.) პირველი მანაღწერა როგორც "წმინდა" სოციოლოგია. ამ სფეროში ფსიქოსოციოლოგიური ცვლადებიგაერთიანდება ინტერაქციის ფორმებთან. მიუხედავად იმისა, რომ ზიმელი თვლიდა, რომაქტორებს გააჩნია შემოქმედებითი მენტალური შესაძლებლობები, მან ცოტა ყურადღება დაუთმოსოციალური რეალობის ამ ასპექტს. მისი ყველაზე მიკროსკოპიული ნაშრომი ეხება ფორმებს,რომელსაც ინტერაქცია იღებს და აგრეთვე ტიპებს. იმ ადამიანთა ტიპებს, რომლებიც ამინტერაქციაში არიან ჩართულნი (Korllos, 1994). ფორმები მოიცავს სუბორდინაციას,სუპერორდინაციას, გაცვლას, კონფლიქტს და სოციაბელურობას. ტიპების შესახებ ნაშრომშიზიმელმა მოახდინა დიფერენცირება ინტერაქციულ სტრუქტურაში პოზიციებსა, როგორიცაა"კონკურენტი/მეტოქე" და "კოკეტკა" და სამყაროსადმი ორიენტაციებს შორის, როგორიცაა "ძუნწი","მფლანგველი", "უცნობი (უცხო/უცნაური - “The stranger”)" და "თავგადასავლების მოყვარული".გარდამავალ დონეზეა ზიმელის "ზოგადი" სოციოლოგია, რომელიც ეხება ადამიანური ისტორიისსოციალურ და კულტურულ პროდუქტებს. აქ ზიმელმა გამოამჟღავნა მისი ფართო-მასშტაბურიინტერესი ჯგუფისადმი, საზოგადოებებისა და კულტურების სტრუქტურასა და ისტორიისადმი.და ბოლოს, თავის "ფილოსოფიურ" სოციოლოგიაში ზიმელი ეხება კაცობრიობის ძირითადბუნებას და გარდაუვალ ბედს. ამ თავში ჩვენ შევეხებით ყველა ამ დონეს და სოციოლოგიებს დააღმოვაჩენთ, რომ მიუხედავად ზიმელის მიერ ზოგჯერ სხვადასხვა დონეებისა დასოციოლოგიების განცალკევებისა, ის უფრო ხშირად ახდენდა მათ ინტეგრაციას უფრო ფართოტოტალობებში.30

4. დიალექტიკური აზროვნებასოციალური რეალობის სამ ძირითად დონეებს (თუ გამოვტოვებთ მის მეოთხე, მეტაფიზიკურდონეს) შორის ურთიერთმიმართებისადმი ზიმელის მიდგომა ანიჭებს მის სოციოლოგიასდიალექტიკურ ხასიათს, რითაც გვახსენებს მარქსის სოციოლოგიას (Levine, 1991b:109).დიალექტიკური მიდგომა, როგორც ჩვენ უკვე ვნახეთ, მრავალმიზეზობრივი დამრავალგანხრადია, ახდენს ფაქტებისა და ღირებულებების ინტეგრირებას, უკუაგდებს იდეას იმისშესახებ, რომ არსებობს "ინტენსიური და სწრაფი" გამყოფი ხაზები სოციალურ ფენომენებს შორის,კონცენტრირდება სოციალურ ურთიერთობებზე (B. Turner, 1986), უყურებს არა მხოლოდაწმყოს, არამედ ასევე წარსულსა და მომავალს, და ღრმად ინტერესდება როგორც კონფლიქტით,ისე ელემენტარული უთანხმოებებით.მიუხედავად მარქსსა და ზიმელს შორის არსებული მსგავსებისა დიალექტიკური მიდგომისგამოყენებასთან დაკავშირებით, მათ შორის არსებობს მნიშვნელოვანი განსხვავებაც. Uუდიდესიმნიშვნელობა აქვს იმ ფაქტს, რომ ისინი ორიენტირდებიან სოციალური სამყაროს სრულიადგანსხვავებულ ასპექტებზე და გვთავაზობენ სრულიად განსხვავებულ წარმოდგენებს სამყაროსმომავალთან დაკავშირებით. მარქსის რევოლუციური ოპტიმიზმის ნაცვლად, ზიმელს გააჩნდამომავლის ხედვა, რომელიც უფრო ახლოს იდგა ვებერის წარმოდგენებთან "რკინის გალიასთან"დაკავშირებით, რომლიდანაც გაქცევა შეუძლებელია (ზიმელსა და ვებერს შორისინტელექტუალური ურთიერთობის შესახებ იხ. Scaff,1989:121-151).ზიმელმა თავის დიალექტიკაში მოქცევა გამოამჟღავნა სხვადასხვა გზით (Featherstone, 1991:7).ერთის მხრივ ზიმელის სოციოლოგია ყოველთვის ეხებოდა ურთიერთობებს (Lichtblau and Ritter,1991), განსაკუთრებით ინტერაქციას (ასოციაციას). Uუფრო ზოგადად კი, ზიმელი იყო"მეთოდოლოგიური რელაციონისტი" (Ritzer and Gindoff,1992) რომელიც მოქმედებს"პრინციპით, რომ ყველაფერი ურთიერთობს, გარკვეული გზით, ყველაფერ დანარჩენთან"(Simmel, cit. Frisby, 1992:9). მთლიანობაში, იგი ყოველთვის იხრებოდა დუალიზმისაკენ,ხაზსუსვამდა კონფლიქტს და წინააღმდეგობას, სოციალური სამყაროს რა სფეროზეც არ უნდა ემუშავა(Sellerberg, 1994). დონალდ ლევინი (Donald Levine) აღნიშნავს, რომ ეს პერსპექტივა ასახავსზიმელის რწმენას, რომ "სამყარო უკეთესად გაიგება დაპირისპირებულ კატეგორიებს შორისკონფლიქტისა და კონტრასტის პირობებში" (1971: ხხხვ). ნაცვლად იმისა, რომ შევეცადოთგავერკვეთ ამ სახის აზროვნებაში, მოდით ვაჩვენოთ იგი მისი ნაშრომებიდან ერთ-ერთი მისიინტერაქციის ფორმის შესახებ, კერძოდ მოდა. ზიმელი იყენებდა დიალექტიკური აზროვნებისმსგავს ფორმას სოციალური ფორმებისა და სოციალურ ტიპებზე ნაშრომების უმრავლესობაში,მაგრამ მოცემული განაზრებები მოდის შესახებ ნათლად აჩვენებს ამ ფენომენთან მიმართებისმისეულ მეთოდს. ჩვენ აგრეთვე შევეხებით დიალექტიკას ზიმელის განაზრებებში სუბიექტური-ობიექტური კულტურის და "უფრო მეტი – ცხოვრების" და "უფრო მეტი ვიდრე - ცხოვრების"ტერმინების შესახებ.მოდა. ერთ-ერთ მის, როგორც წესი, აღმაფრთოვანებელ და დუალისტურ ნაშრომში, ზიმელმა(1904/1971; Gronow, 1997; Nedelmann, 1990) აჩვენა წინააღმდეგობები მოდაში სხვადასხვაგზებით. ერთის მხრივ, მოდა სოციალური ურთიერთობების ფორმაა, რომელიც უფლებას აძლევსმას, ვისაც სურს შეეგუოს ჯგუფის მოთხოვნებს, ასე მოიქცეს. მეორეს მხრივ, მოდა აგრეთვეუზრუნველყოფს ნორმას, რომლსაც მათ, ვისაც სურს იყოს ინდივიდუალური, შეუძლიათგადაუხვიონ. მოდა მოიცავს აგრეთვე ისტორიულ პროცესსაც: საწყის ეტაპზე ყველა იღებს იმას,რაც მოდურია; გარდაუვლად, ინდივიდები ახდენენ მისგან დევიაციას/მისგან გადაიხრებიან; დაბოლოს, დევიაციის პროცესში, მათ შეუძლიათ მიიღონ სრულიად ახალი შეხედულება იმისთაობაზე თუ რა არის მოდაში. მოდა აგრეთვე დიალექტიკურია იმ აზრით, რომ ნებისმიერიმოცემული მოდის წარმატებას და გავრცელებას მივყავართ მის შესაძლოუარყოფამდე/წარუმატებლობამდე. ეს ნიშნავს, რომ რაიმის გამორჩეულობას მივყავართ მის31

მოდურად ჩათვლამდე; თუმცა, რაც უფრო მეტი რაოდენობის ადამიანი აღიარებს მას, ის წყვეტსიყოს გამორჩეული და იქვე კარგავს თავის მომხიბვლელობას. შემდგომი დუალობა მოიცავსლიდერის როლს მოდურ მოძრაობაში. ამგვარი(ლიდერი) პიროვნება წარმართავს ჯგუფს,პარადოქსალურად, მოდისადმი ნებისმიერ სხვაზე უკეთესად მიდევნებით, ანუ მისი უფროშეუპოვრად/მტკიცედ ათვისებით. და ბოლოს, ზიმელი ამტკიცებდა, რომ არა მხოლოდ მოდისმიდევნება მოიცავს დუალობებს, ასე ხდება ზოგიერთი ადამიანის მხრიდან მოდის მიღმადარჩენის მცდელობისასაც. არამოდური ადამიანები იმათ, ვინც მისდევს მოდას თვლიანმიმბაძველებად, ხოლო თავის თავს – ინდივიდუალისტებად, მაგრამ ზიმელი ამტკიცებდა, რომუკანასკნელნი უბრალოდ ერთვებიან მიბაძვის შებრუნებულ ფორმაში. ინდივიდებმა შეიძლებათავი აარიდონ იმას, რაც მოდაშია იმიტომ, რომ მათ ეშინიათ, რომ სხვების მსგავსად დაკარგავენთავის ინდივიდუალობას, მაგრამ ზიმელის აზრით, ასეთი შიში ნაკლებად წარმოადგენს დიდიპერსონალური სიძლიერისა და დამოუკიდებლობის ნიშანს. რომ შევაჯამოთ, ზიმელი აღნიშნავს,რომ "ყველა... წამყვანი საწინააღმდეგო ტენდენცები ... წარმოდგენილია ან ერთი ან მეორე გზით"(1904/1971:317). ზიმელის დიალექტიკური აზროვნება შეიძლება ვნახოთ ასევე უფრო ზოგადდონეზეც. როგორც ჩვენ ვნახავთ ამ თავის მეშვეობით, იგი ყველაზე მეტად დაინტერესებული იყოკონფლიქტებით და წინააღმდეგობებით/უთანხმოებებით, რომელიც არსებობენ ინდივიდებსა დაფართო სოციალურ და კულტურულ სტრუქტურებს შორის, რომელსაც ინდივიდები ქმნიან. ამსტრუქტურებს საბოლოო ჯამში საკუთარი ცხოვრება აქვთ, რომელსაც ინდივიდმა შეიძლება მცირეან საერთოდ ვერ გაუწიოს კონტროლი.5.ინდივიდუალური (სუბიექტური) კულტურა და ობიექტური კულტურა. ადამიანებზეზეგავლენას ახდენს, და ზიმელის აზრით, საფრთხეს უქმნის სოციალური სტრუქტურები, და, რაცუფრო მთავარია ზიმელისთვის, თავიანთი კულტურული პროდუქტები. ზიმელმაერთმანეთისაგან გამოყო ინდივიდუალური კულტურა და ობიექტური კულტურა. ობიექტურიკულტურა ეხება იმ საგნებს, რომელსაც ადამიანები ქმნიან (ხელოვნება, მეცნიერება, ფილოსოფიადა ა.შ.). ინდივიდუალური (სუბიექტური) კულტურა არის აქტორის უნარი შექმნას, შეითვისოს დააკონტროლოს ობიექტური კულტურის ელემენტები. იდეალური აზრით, ინდივიდუალურიკულტურა აყალიბებს და თავად ყალიბდება ობიექტური კულტურის მიერ. პრობლემა იმაშია, რომობიექტურ კულტურას საკუთარი ცხოვრება აქვს. როგორც ზიმელი ამბობს: "ისინი [კულტურისელემენტები] იძენენ მტკიცე/უძრავ/უცვლელ/დადგენილ იგივეობას, თავისთავად ლოგიკურს დაკანონიერს; ეს ახალი სიმტკიცე/სიმკაცრე გარდაუვლად აყენებს მათ იმ სულიერი დინამიკისაგანშორს/დისტანციზე, რომელმაც იგი შექმნა და რომელიც ხდის მას დამოუკიდებლად"(1921/1968:11). ამ კულტურული პროდუქტების არსებობა ქმნის წინააღმდეგობას/უთანხმოებას იმაქტორებთან, რომლებმაც იგი შექმნეს, ვინაიდან ეს არის მაგალითი:"ღრმა გაუცხოების ან მტრობის, რომელიც არსებობს სულის ორგანულ და შემოქმედ პროცესებსადა მის შემადგენლობასა და პროდუქტებს - შემოქმედი სულის ვიბრირებად, მოუსვენარ ცხოვრებასშორის; რომელიც ვითარდება თავისი მტკიცე და უცვლელი პროდუქტებისა და მისი ფარულიუკუზეგავლენისადმი, უსაზღვრო დაპირისპირების გზით, რომელიც ახშობს და მართლაცამკაცრებს ამ სიცხოველეს/живость. ხშირად თითქოს სულის შემომედებითი მოძრაობა კვდებასაკუთარი პროდუქტისაგან."(Simmel,1921/1968: 42)როგორც კ. პიტერ ეცკორნი (K. Peter Etzkorn) ამბობს, "ზიმელის დიალექტიკაში, ადამიანიყოველთვის დგას იმ საფრთხის წინაშე, რომ მოკლული იქნება საკუთარი შექმნილი ობიექტებისმიერ, რომელთაც დაკარგეს თავიანთი ორგანული ადამიანური კოეფიციენტი" (1968: 2).6.მეტი-ცხოვრება და მეტი-ვიდრე-ცხოვრება. ზიმელის აზროვნების სხვა სფერო, მისიფილოსოფიური სოციოლოგია კიდევ უფრო მეტად ავლენს მის დიალექტიკურ აზროვნებას.სოციალური და კულტურული სტრუქტურების აღმოცენების შესახებ განაზრებებში ზიმელიახლოს დგას მარქსის ზოგიერთ იდეასთან. მარქსი იყენებდა ნივთის ფეტიშიზმის ცნებას32

იმისათვის, რომ ეჩვენებინა ადამიანებსა და მის პროდუქტებს შორის დაშორება. მარქისისათვის, ამდაშორებამ მიაღწია თავის მწვერვალს კაპიტალიზმში, იგი შეიძლება გადალახული ყოფილიყომხოლოდ მომავალ სოციალისტურ საზოგადოებაში, და შესაბამისად, იყო სპეციფიურიისტორიული ფენომენი. მაგრამ ზიმელისათვის ეს დაშორება იყო თანდაყოლილი/შინაგანიადამიანური ცხოვრების ბუნებისათვის. ფილოსოფიური აზრით, არსებობსთანდაყოლილი/შინაგანი და გარდაუვალი დაპირისპირება "მეტ-ცხოვრებასა" და "მეტი-ვიდრე-ცხოვრებას" შორის (Oakes, 1984: 6; Weingartner, 1959).მეტი-ცხოვრების და მეტი-ვიდრე-ცხოვრების საკითხი ცენტრალურია ზიმელის ნაშრომში"ცხოვრების ტრანსცენდენტული ხასიათი" (1918/1971). როგორც სათაური გვთავაზობს და როგორცზიმელი აზუსტებს "ტრანსცენდეტობა არის ჩვეული/დამახასიათებელი ცხოვრებაში" (1918/1971:361). ადამიანები ფლობენ ორმაგ ტრანსცენდენტულ უნარს. პირველი, მათი შეუჩერებელი,შემოქმედი უნარების გამო (მეტი-ცხოვრება), ადამიანებს შეუძლიათ თავიანთ თავსგასცდნენ/აამაღლონ თავისი თავი. მეორე, ეს ტრანსცენდენტული, შემოქმედებითი უნარიშესაძლებელს ხდის ადამიანებისათვის მუდმივად აწარმოონ იმ საგანთა კრებული, რაც მათაამაღლებს. ამ ფენომენის ობიექტური არსებობა (მეტი-ვიდრე-ცხოვრება) უპირისპირდებაშემოქმედებით ძალებს (მეტი-ცხოვრება) რომელიც აწარმოებს პირველი რიგის საგნებს. სხვასიტყვებით, სოციალური ცხოვრება "ქმნის და თავისი თავისაგან ათავისუფლებს რაღაც ისეთ,რომელიც არ არის ცხოვრება, მაგრამ "რომელსაც აქვს თავისი მნიშვნელოვნობა და თავისი კანონი"(Weingartner, ახდენს ზიმელის ციტირებას, 1959:53). სიცოცხლე არსებობს ამ ორს შორის ერთობასადა კონფლიქტში. როგორც ზიმელი ასკვნის: "სიცოცხლე პოულობს თავის არსს, თავისპროცესს/მიმდინარეობას, მეტ-ცხოვრებად და მეტი-ვიდრე-ცხოვრებად ყოფნით" (1918/1971:374).ამგვარად, მისი მეტაფიზიკური კონცეფციის გამო, ზიმელი მივიდა მსოფლიოს სურათამდე,რომელიც უფრო ახლოსაა ვებერისეულთან, ვიდრე მარქსისეულთან. ზიმელი, ვებერის მსგავსად,ამტკიცებდა, რომ მსოფლიო გადაიქცევა ობიექტური კულტურის რკინის გალიად, რომლიდანაცადამიანებს გაქცევის სულ უფრო ნაკლები შანსი აქვთ. ჩვენ უფრო მეტი რამ გვექნება სათქმელი ამსაკითხებზე მომდევნო ნაწილში, რომელიც ეხება ზიმელის განაზრებებს სოციალური რეალობისუმთავრესი კომპონენტების შესახებ.7. ინდივიდუალური ცნობიერებაინდივიდუალურ დონეზე, ზიმელმა ყურადღება გაამახვილა ასოციაციის ფორმებზე დაშედარებით ნაკლები ყურადღება დაუთმო ინდივიდუალური ცნობიერების საკითხს (ერთიგამონაკლისი, მეხსიერების განხილვა, იხ. ჟედლოწსკი,1990), რომელსაც იშვიათად ეხება პირდაპირთავის ნაშრომში. მიუხედავად ამისა, ზიმელი აშკარად მიიჩნევდა, რომ ადამიანური არსებებიფლობენ შემოქმედ ცნობიერებას. როგორც ფრისბიმ გამოხატა,სოციალური ცხოვრების საფუძველიზიმელისთვის იყო "ცნობიერი ინდივიდები ან ინდივიდთა ჯგუფები, რომლებიცურთიერთქმედებენ ერთმანეთთან მრავალი მოტივის, მიზეზის და ინტერესების გამო" (1984:61).შემოქმედებითობისადმი ეს ინტერესი გადმოცემულია ზიმელის მსჯელობებში ინტერაქციისსხვადასხვაგვარი ფორმების შესახებ, აქტორების უნარის შესახებ შექმნან სოციალურისტრუქტურა, ისევე როგორც იმ გამანადგურებელი ზეგავლენის შესახებ, რომელიც ამსტრუქტურებს აქვთ ინდივიდების შემოქმედებითობაზე.ინტერაქციის ფორმებზე ზიმელისეული განაზრებები ყოველთვის გულისხმობს, რომ აქტორებიცნობიერად უნდა იყვნენ ერთმანეთზე ორიენტირებული. ასე, მაგალითად, ინტერაქციასტრატიფიკაციის სისტემაში მოითხოვს, რომ გაბატონებულებმა (ან სუპერორდინანტებმა) დადაქვემდებარებულებმა (ან სუბორდინანტებმა) ერთმანეთზე მოახდინონ ორიენტირება.33

ინტერაქცია შეწყდება და სტრატიფიკაციის სისტემა დაინგრევა, თუ ურთიერთ-ორიენტაციისპროცესი აღარ იარსებებს. მსგავსი სიტუაციაა ინტერაქციის სხვა ფორმებთანაც.ცნობიერება თამაშობს სხვა როლს ზიმელის ნაშრომში. მაგალითად, მიუხედავად იმისა, რომზიმელს სწამდა, რომ სოციალურ (და კულტურულ) სტრუქტურებს, დამოუკიდებელი არსებობააქვთ, მან გააცნობიერა, რომ ადამიანებმა უნდა მოახდინონ მათი კონცეპტუალიზება, იმისათვის,რომ მათ იმოქმედონ ადამიანებზე. ზიმელი ამტკიცებდა, რომ საზოგადოება არ არის უბრალოდ"სადღაც იქ", არამედ აგრეთვე არის "ჩემი რეპრეზენტაცია" - რაღაც, რაც დამოკიდებულიაცნობიერების მოღვაწეობაზე" (1908/1959ა:339).ზიმელი აგრეთვე აღიარებდა ინდივიდუალურ ცნობიერებას და იმ ფაქტს, რომ საზოგადოებისნორმები და ღირებულებები ინტერნალიზდება ინდივიდუალურ ცნობიერებაში. ნორმების დაღირებულებების არსებობა როგორც შინაგანად, ისე გარეგნულად"ხსნის მორალური მოთხოვნის ორმაგ ხასიათს: ერთის მხრივ, იგი გვიპირისპირდება ჩვენ როგორცუპიროვნო წესრიგი, რომელსაც ჩვენ უბრალოდ უნდა დავემორჩილოთ, მეორეს მხრივ კი, არაგარეგანი ძალა, არამედ მხოლოდ ჩვენი ყველაზე პირადი და შინაგანი იმპულსები აყენებს მასჩვენზე მაღლა. ყოველ შემთხვევაში, აქ მოცემულია ერთ-ერთი შემთხვევა, როდესაც ინდივიდი,თავისი ცნობიერების ფარგლებში, იმეორებს ურთიერთობას, რომელიც არსებობს მას, როგორცმთლიან პერსონალურობასა, და ჯგუფს შორის."(Simmel, 1908/1950a:254)ინტერნალიზაციის მოცემული ძალიან თანამედროვე კონცეფცია წარმოადგენს შედარებითგანვითარებულ დასკვნას ზიმელის ნაშრომში.გარდა ამისა, ზიმელს შემუშავებული აქვს კონცეფცია იმის შესახებ, რომ ადამიანებს აქვთ უნარიაზრობრივად დაუპირისპირდნენ საკუთარ თავს, განაცალკეონ საკუთარი თავი საკუთარიქცევებისაგან, ეს ძალიან ახლოს დგას ჯორჯ ჰერბერტ მიდის და სიმბოლურიინტერაქციონისტების ნააზრევთან (Simmel, 1918/1971:364; იხ. ასევე Simmel, 1907/1978:64).აქტორს შეუძლია მიიღოს გარეგანი სტიმულები, შეაფასოს ისინი, გამოსცადოს სხვადასხვა სახისმოქმედებები, და მერე გადაწყვიტოს რა ქნას. ამ გონებრივი შესაძლებლობების გამო აქტორი არარის უბრალოდ დამონებული გარეგანი ძალების მიერ. მაგრამ აქტორის გონებრივიშესაძლებლობების ზიმელისეულ კონცეფციაში პარადოქსთან გვაქვს საქმე. გონებას შეუძლიაგარეგანი სტიმულების მიერ დამონებისაგან დაიხსნას ადამიანები, მაგრამ მას აგრეთვე აქვსშესაძლებლობა განახორციელოს (овеществить) სოციალური რეალობა, იმისათვის რომ შექმნას ისობიექტები, რომლებიც მას დაიმონებენ. როგორც ზიმელი ამბობს: “ჩვენ გონებას გააჩნიაშესანიშნავი უნარი იფიქროს შინაარსზე ისე, რომ იყოს ფიქრის აქტისგან დამოუკიდებელი” (1907-1978:65). ამგვარად, თუმცა ინტელექტი საშუალებას აძლევს ადამიანს თავიდან აიცილოს იმავეგარეგანი სტიმულებისაგან დამონება, რომელიც ზღუდავს ცხოველებს, იგი აგრეთვე ქმნისსტრუქტურებსა და ინსტიტუციებს, რათა შეზღუდოს თავისი აზრები და მოქმედებები.მიუხედავად იმისა, რომ ჩვენ შესაძლოა მის ნაშრომში სხვადასხვა ადგილას შეგვხვდესზიმელისეული განაზრებები ცნობიერებასთან დაკავშირებით, მან ცოტა რამ თუ გააკეთა იმისგარდა, რომ აღიარა მისი არსებობა. რაიმონ არონი (Raymond Aron) ნათლად აღნიშნავს ამისშესახებ: “მან [ზიმელი] იცოდა ქცევის კანონები ... ადამიანური რეაქციის კანონები. მაგრამ მას არუცდია აღმოეჩინა ან აეხსნა რა ხდება თავად გონებაში” (1965:5-6).34

8. სოციალური ინტერაქცია (“ასოციაცია”)გეორგ ზიმელი თანამედროვე სოციოლოგიაში ყველაზე მეტად ცნობილია იმ წვლილისგამო, რომელიც შეიტანა ნიმუშების, ან ფორმების, ან სოციალური ინტერაქციის გაგებაში.მან თავისი ინტერესი სოციალური რეალობის ამ დონისადმი გამოხატა შემდეგი გზით:ჩვენ აქ საქმე გვაქვს მიკროსკოპულ-მოლეკულურ პროცესებთან ადამიანური მატერიის შიგნით, ასე რომვთქვათ. ეს პროცესები წარმოადგენენ ფაქტობრივ შემთხვევებს, რომლებიც არიან შემადგენელი ანჰიპოსტაზირებული ამ მაკროკოსმიური, მტკიცე ერთეულებისა და სისტემების შიგნით. ის რომ ადამიანებიუყურებენ ერთმანეთს და შურთ ერთმანეთის; ის რომ ერთმანეთს უგზავნიან წერილებს ან სადილობენერთად; ის რომ ყოველგვარი საგრძნობი ინტერესებისგან დამოუკიდებლად მიიჩნევენ ადამიანსსასიამოვნოდ ან პირიქით; ის რომ მადლიერება ალტრუისტული მოქმედებების გამო ქმნის დაუყოფელერთობას; ის რომ ერთი თხოვს მეორეს აჩვენოს მას გარკვეული ქუჩა; რომ ადამიანები იცმევენ და მოირთავენთავს ერთმანეთისათვის – ეს ყველაფერი რამოდენიმე ილუსტრაციაა შემთხვევით შერჩეული მთელი რიგიურთიერთობებისაგან რომელიც თამაშდება პიროვნებებს შორის. ისინი შეიძლება იყოს დროებითი ანმუდმივი, ცნობიერი ან გაუცნობიერებელი, ეფემერული ან სერიოზული შედეგის მქონე, მაგრამ ისინიმუდმივად კრავენ ადამიანებს ერთად. ყოველ წუთას ასეთი ძაფები დაირთვება, გაწყდება, ხელახლაშეიკვრება, ჩანაცვლდება სხვით, ჩაექსოვება სხვებს. მსგავსი ინტერაქციები საზოგადოების ატომებს შორისხელმისაწვდომია მხოლოდ ფსიქოლოგიური მიკროსკოპისთვის.(Simmel,1908/1959b:327-328)ზიმელმა აქ განმარტა, რომ მისი ერთ-ერთი უმთავრესი ინტერესის სფერო იყო ინტერაქცია(ასოციაცია) ცნობიერ აქტორებს შორის და მისი განზრახვა იყო დაკვირვება უფრო ფართო წრისინტერაქციებზე, რომლებიც შესაძლოა ზოგჯერ ტრივიალურად გვეჩვენება, ზოგჯერ კიკრიტიკულად მნიშვნელოვანი. მისი ინტერესი არ გავდა დიურკემის მიერ გამოხატულ ინტერესსსოციალური ფაქტებისადმი, არამედ ეს იყო სოციოლოგიისადმი უფრო მცირე-მაშტაბიანიინტერესის დეკლარაცია.იმის გამო, რომ ზიმელის პოზიცია ინტერაქციის მნიშვნელოვნობაზე მის სოციოლოგიაშიზოგჯერ გაზვიადებული იყო, ბევრს გამორჩა მისი განაზრებები სოციალური რეალობის უფროფართო-მაშტაბიან ასპექტებთან დაკავშირებით. ზოგჯერ, მაგალითად, იგი საზოგადოებასათანაბრებდა ინტერაქციასთან: “საზოგადოება... მხოლოდ ამ კონკრეტული ინტერაქციებისერთიანობის სინთეზია ან ზოგადი ცნება... “საზოგადოება” ამ ურთიერთობების მთლიანი ჯამისიდენტურია” (Simmel, 1907/1978:175). მსგავსი მტკიცებები შეიძლება გაგებული იქნას როგორცინტერაქციისადმი მისი ინტერესის კიდევ ერთი დამამტკიცებელი, მაგრამ როგორც ჩვენ ამასდავინახავთ, მის ზოგად და ფილოსოფიურ სოციოლოგიებში, ზიმელს ქონდა უფრო ფართო-მაშტაბიანი კონცეფცია როგორც საზოგადოების, ისე კულტურის შესახებ.ინტერაქცია: ფორმები და ტიპებიზიმელის ერთ-ერთი უფრო დომინანტური ინტერესის სფერო იყო სოციალური ინტერაქციისფორმა, შინაარსთან შედარებით. ეს ინტერესი წარმოიშვა ფილოსოფიაში კანტიანურტრადიციასთან ზიმელის იდენტიფიკაციისგან, სადაც უმეტესი გამოყვანილია ფორმასა დაშინაარსს შორის განსხვავებიდან. ზიმელის პოზიცია აქ, ყოველ შემთხვევაში, საკმაოდ მარტივიიყო. ზიმელის თვალსაზრისით, რეალური სამყარო შედგება უთვალავი მოვლენისაგან,მოქმედებისაგან, ინტერაქციისაგან, და ა.შ. იმისათვის რომ თავი გაართვან რეალობის ამლაბირინთს (“შინაარსებს”), ადამიანები ალაგებენ მათ მათზე ნიმუშების ან ფორმების მიყენებით.ამგვარად, ნაცვლად კონკრეტულ მოვლენათა უზარმაზარი მასივისა, აქტორის წინაშე დგასშეზღუდული რაოდენობის ფორმები. ზიმელის თვალსაზრისით, სოციოლოგის მიზანია გააკეთოსზუსტად ის, რასაც ადამიანი აკეთებ, ანუ მიუყენოს შეზღუდული რაოდენობის ფორმა სოციალურ35

რეალობას, კერძოდ ინტერაქციას, ისე, რომ უკეთესად იყოს შესაძლებელი მისი ანალიზი. ესმეთოდოლოგია ზოგადად მოიცავს ამოღებას იმ მსგავსებებისა, რაც მოიძებნება კონკრეტულმოვლენათა ფართო მასივში. მაგალითად, ინტერაქციის სუპერორდინაციისა და სუბორდინაციისფორმები მოიძებნება ფართო წრის მოვლენებისგან, “სახელმწიფოში, ისევე როგორც რელიგიურგაერთიანებაში, კონსპირატორთა ბანდაში, ისევე როგორც ეკონომიკურ ასოციაციაში, ხელოვნებისსკოლაში, ისევე როგორც ოჯახში” (Simmel, 1908/1959ბ:317). დონალდ ლევინი, ზიმელის ერთ-ერთი წამყვანი თანამედროვე ანალიტიკოსი შემდეგნაირად აღწერს ფორმალური ინტერაქციულისოციოლოგიის შექმნის ზიმელისეულ მეთოდს: “მისი მეთოდი გულისხმობს ნაკადის სამყაროდანრამოდენიმე შეზღუდული, განსაზღვრული ფენომენის შერჩევას; მისი შემადგენელი ელემენტებისმრავალსახეობის შესწავლას; მათი თანამიმდევრობის მიზეზის დადგენას მათი ფორმისაღმოჩენით; გარდა ამისა, იგი გამოიკვლევს ამ ფორმის საწყისს და მის სტრუქტურულიმპლიკაციებს”(1971: ხხხი). უფრო კონკრეტულად, ლევინი მიუთითებს, რომ “ფორმები არიანნიმუშები გამომჟღავნებული [ადამიანთა] ასოციაციის მიერ” (1981ბ:65). 1ზიმელის დაინტერესება სოციალური ინტერაქციის ფორმებით კრიტიკის საგანი გახდა.მაგალითად, იგი დაადანაშაულეს იმაში, რომ ადგენდა წესრიგს იქ, სადაც ასეთი არ არსებობდა დაქმნიდა მთელ რიგ დაუკავშირებელ სწავლებებს, რომლებიც საბოლოოდ სოციალური რეალობისმთელს სირთულეზე ადგენდნენ წესრიგს, რომელიც ბევრით არ ჯობდა ვეულებრივი ადამიანისმიერ დაწესებულ წესრიგს. შესაძლოა დავეთანხმოთ რიგ მოცემულ კრიტიკას, თუ ჩვენყურადღებას გავამახვილებთ მხოლოდ ზიმელის მიერ ინტერაქციის ფორმების შესახებგანაზრებებზე, მის ფორმალურ სოციოლოგიაზე და ყურადღებას არ მივაქცევთ მის მიერწარმოდგენილ სოციოლოგიის სხვა ტიპებს.თუმცა არსებობს მთელი რიგი გზებისა ზიმელის ფორმალური სოციოლოგიისადმი მიდგომისდასაცავად. ჯერ ერთი, იგი ახლოსაა რეალობასთან, როგორც ზიმელის მიერ გამოყენებულიუთვალავი ნამდვილი-ცხოვრებისეული მაგალითებით ასახული. მეორეც, ის არ უყენებსთვითნებურ და მკაცრ კატეგორიებს სოციალურ რეალობას, არამედ პირიქით ცდილობსსააშუალება მისცეს ფორმებს გამომდინარეობდნენ/მოედინებოდნენ (течь из) სოციალურირეალობიდან. მესამეც, ზიმელის მიდგომა არ იყენებს ზოგად თეორიულ სქემას, რომელშიცსოციალური სამყაროს ყველა ასპექტია მოქცეული. ამგვარად მან თავი აარიდა თეორიული სქემისგანხორციელებას/მტკიცებას, რომელიც ძირს უთხრის თეორისტს, მაგალითად ტალკოტ პარსონსს.და ბოლოს, ფორმალური სოციოლოგია უპირისპირდება სუსტად კონცეპტუალიზებულემპირიზმს, რომელიც დამახასიათებელია სოციოლოგიის უმეტესი ნაწილისთვის. ზიმელინამდვილად იყენებდა ემპირიულ “მონაცემებს”, მაგრამ ისინი ექვემდებარებოდნენ მის მცდელობასმიუყენებიბა გარკვეული წესრიგი სოციალური რეალობის გასაოცარი სამყაროსთვისს.9. სოციალური გეომეტრია. ზიმელის ფორმალურ სოციოლოგიაში ზოგიერთი ყველაზე ნათლადხედავს მის მცდელობას განავითაროს სოციალური ურთიერთობების “გეომეტრია”. გეომეტრიულკოეფიციენტთაგან ორი, რომლითაც იგი დაინტერესდა არის რაოდენობა და დისტანცია (სხვებია –პოზიცია, თვით-ჩართულობა და სიმეტრია [Levine, 1981b]).რაოდენობა. ზიმელის დაინტერესება იმით, თუ რა ზეგავლენა აქვს ადამიანთა რაოდენობასინტერაქციის ხარისხზე, შეიძლება დავინახოთ დიადასა და ტრიადას შორის განსხვავების შესახებწარმოთქმულ ნააზრევებში,დიადა და ტრიადა. ზიმელისთვის (1950) გადამწყვეტი მნიშვნელობა ქონდა განსხვავებას დიადასა(ორ-კაციანი ჯგუფი) და ტრიადას (სამ-კაციანი ჯგუფი) შორის. მესამე ადამიანის დამატება იწვევსრადიკალურ და ფუნდამენტურ ცვლილებებს. სამის მიღმა წევრობის გაზრდას არსად არ აქვს1 interaqciis konkretul SemTxvevaSi, Sinaarsi aris “mamoZraveblebi, mizezebi da ideebi, romlebicakavSireben adamianebs erTmaneTTan”36

ისეთივე ზეგავლენა, როგორიც აქვს მესამე წევრის მიმატებას. სხვა ყველა ჯგუფისაგანგანსხვავებით, დიადა ვერ აღწევს თავის მნიშვნელობას ამ ორი ჩართული ინდივიდის მიღმა.დიადაში არ არსებობს დამოუკიდებელი ჯგუფური სტრუქტურა; აქ ჯგუფისთვის სხვა არაფერიარსებობს გარდა ორი დაშორებადი ინდივიდისა. ამგვარად, დიადას თითოეული წევრიინარჩუნებს ინდივიდუალობის მაღალ ხარისხს. ინდივიდუალური არ დადის ჯგუფურის დონეზე.ეს ასე არ არის ტრიადას შემთხვევაში. ტრიადას აქვს შესაძლებლობა მოიცვას მნიშვნელობა მასშიჩართული ინდივიდების მიღმა. ტრიადა გაცილებით მეტია, ვიდრე მასში ჩართული ინდივიდები.იგი ანვითარებს დამოუკიდებელ ჯგუფურ სტრუქტურას. შედეგად, უდიდესი საშიშროებაარსებობს წევრების ინდივიდუალურობისთვის. ტრიადას შეიძლება ქონდეს ზოგადადგათანასწორების ეფექტი მის წევრებზე.ჯგუფისთვის მესამე წევრის დამატებით მთელი რიგი ახალი სოციალური როლი ხდებაშესაძლებელი. მაგალითად, მესამე წევრს/ნაწილს შეუძლია აიღოს არბიტრის ან მედიატორისროლი ჯგუფის შიგნით მიმდინარე კამათში. მაშინ მესამე წევრს შეუძლია გამოიყენოს სხვა ორსშორის კამათი მისი საკუთარი მიზნებისთვის, ან გახდეს სხვა ორს შორის დავის ობიექტი. მესამეწევრს აგრეთვე შეუძლია განზრახ გამოიწვიოს კონფლიქტი ორ სხვა წევრს შორის იმისათვის, რომმოიპოვოს უპირატესობა (გათიშე და იბატონე). მაშინ შესაძლოა სტრატიფიკაციული სისტემა დამმართველობითი სტრუქტურა გაჩნდეს. მოძრაობა დიადადან ტრიადაზე არსებითია სოციალურისტრუქტურის განვითარებისთვის, რომელიც შეიძლება გამოცალკევდეს და გაბატონდესინდივიდებზე. ამგვარი შესაძლებლობა არ არსებობს დიადაში.პროცესი, რომელიც დაწყებულია დიადადან ტრიადაზე გადასვლისას, გრძელდება რაც უფროიზრდება და იზრდება ჯგუფი და, საბოლოოდ, ჩნდება საზოგადოება. ამ ფართო სოციალურსტრუქტრებში, ინდივიდი, რომელიც სულ უფრო შორდება საზოგადოების სტრუქტურას, სულუფრო მარტო რჩება, იზოლირებული და განცალკევებული. საბოლოოდ ეს იწვევს დიალექტიკურურთიერთობებს ინდივიდსა და სოციალურ სტრუქტურებს შორის: “ზიმელის მიხედვით,სოციალიზებული ინდივიდი ყოველთვის რჩება ორმაგ ურთიერთობაში საზოგადოებასთან: იგიჩართულია მასში და ამავე დროს მის წინააღმდეგაა ... ინდივიდი განპირობებულია, ამავე დროსთავად განაპირობებს; ზემოქმედების ქვეშაა, ამავე დროს თავად ზემოქმედებს” (Coser, 1965:11). აქწინააღმდეგობრივი ისაა, რომ “საზოგადოება უშვებს ინდივიდუალობისა და ავტონომიის გაჩენას,მაგრამ იგი აგრეთვე ეწინააღმდეგება ამას” (Coser, 1965:11).ჯგუფის ზომა. უფრო ზოგად დონეზე მოცემულია ზიმელის (1908/1971a) ამბივალენტურიმიმართება იმ ზეგავლენის მიმართ, რომელსაც ახდენს ჯგუფის ზომა. ერთის მხრივ, მან დაიკავაპოზიცია, რომლის მიხედვითაც ჯგუფის ან საზოგადოების ზომის ზრდა ზრდის ინდივიდუალურთავისუფლებას. მცირე ჯგუფს ან საზოგადოებას მთლიანად შეუძლია აკონტროლოს ინდივიდი.თუმცა, უფრო ფართო საზოგადოებაში, ინდივიდი შესაძლოა ჩართული იყოს სხვადასხვაჯგუფებში, რომელთაგან თითოეული აკონტროლებს მისი მთლიანი პერსონალურობის მხოლოდმცირე ნაწილს, სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, “ინდივიდუალობა თავის ყოფიერებასა დამოქმედებაში ზოგადად იზრდება იმ დონემდე, რამდენადაც იზრდება სოციალური წრე, რომელიცშემოერტყმის ინდივიდს” (Simmel,1908/1971a:252). თუმცა ზიმელი მიიჩნევს, რომ ფართოსაზოგადოებები ქმნიან მთელ რიგ პრობლემას, რაც საბოლოოდ საფრთხეს უქმნისინდივიდუალურ თავისუფლებას. მაგალითად, მან მიუთითა ერთი იდეით, უმარტივესი იდეითშეპყრობილ მასებზე. მასის ფიზიკური სიახლოვის გამო ადამიანები ადვილად ექცევიანზემოქმედების ქვეშ და მიყვებიან უმარტივეს იდეას, მისდევენ აზრს მოკლებულ, ემოციურქმედებებს.შესაძლოა, ყველაზე მნიშვნელოვანი, ზიმელის მიერ ინტერაქციის ფორმებით დაინტერესებისთვალსაზრისით, ის არის, რომ ზომის ზრდას და დიფერენციაციას მივყავართ ინდივიდთა შორის37

კავშირის გაწყვეტამდე და მათ ადგილას გაცილებით შორეული, უპიროვნო და სეგმენტურიურთიერთობების დატოვებამდე. პარადოქსია, მაგრამ დიდი ჯგუფი, რომელიც ათავისუფლებსინდივიდს,ამავე დროს საფრთხეს უქმნის ამ ინდივიდუალობას. აგრეთვე პარადოქსულიაზიმელის რწმენა, რომ ერთ-ერთი გზა ინდივიდებისთვის იმისათვის, რომ გაუმკლავდნენ მასისსაზოგადოების საფრთხეს, არის მცირე ჯგუფებში ჩაფლობა, მაგალითად როგორიცაა ოჯახი.დისტანცია. ზიმელის სხვა ინტერესის სფერო სოციალურ გეომეტრიაში იყო დისტანცია. ლევინიგვთავაზობს სოციალურ ურთიერთობებში დისტანციის როლის თაობაზე ზიმელისთვალსაზრისების კარგ შეჯამებას: “ფორმათა თვისება და საგანთა მნიშვნელობა წარმოადგენსინდივიდებსა და სხვა ინდივიდებს ან საგნებს შორის შედარებითი დისტანციის ფუნქციას”(1971:ხხხივ). განაზრებები დისტანციასთან დაკავშირებით ზიმელის ნაშრომში სხვადასხვაადგილას არის გადმოცემული. ჩვენ განვიხილავთ მას ორი სხვადასხვა კონტექსტით – ზიმელის“ფულის ფილოსოფია”-სა და მის ერთ-ერთ უჭკვიანეს ესეში - "უცნობი (უცხო/უცნაური - “Thestranger”)~.“ფულის ფილოსოფია”-ში (1907/1978) ზიმელმა გადმოსცა რიგი ზოგადი პრინციპებისაღირებულების შესახებ – და აგრეთვე რა აქცევს საგანს ღირებულად – რაც წარმოადგენს ფულისმისეული ანალიზის საფუძველს. ვინაიდან ჩვენ ამ ნაშრომს მოგვიანებით შევეხებით დეტალურად,ჩვენ აქ მხოლოდ მოკლედ განვიხილავთ ამ საკითხს. უმთავრესი საკითხი ისაა, რომ რაიმისღირებულება განისაზღვრება მისი აქტორისაგან დისტანციით. იგი არ არის ღირებული, თუ იგი ანძალიან ახლოსაა და ძალიან ადვილად მისაწვდომი, ან თუ იგი ძედმეტად შორსაა და ზედმატადრთულად მისაღწევი. ობიექტი, რომელიც ხელმისაწვდომია, მაგრამ მხოლოდ დიდი ძალისხმევისშედეგად, არის ყველაზე ღირებული.დისტანცია აგრეთვე ცენტრალურ როლს თამაშობს ზიმელის "უცნობი (უცხო/უცნაური - “Thestranger”)~-ში (1908/1971b; Tabboni, 1995), ეს არის ესე აქტორის ისეთ ტიპზე, რომელიც არცძალიან ახლოსაა და არც ძალიან შორს. ის ძალიან ახლოს რომ ყოფილიყო აღარ იქნებოდა უცნობი(უცხო/უცნაური), მაგრამ ძალიან შორს რომ ყოფილიყო იგი შეწყვეტდა ყველანაირ კავშირსჯგუფთან. ინტერაქცია, რომელშიც უცნობი (უცხო/უცნაური) ერთვება ჯგუფის წევრებთან მოიცავსსიახლოვის და დისტანციის კომბინაციას. უცნობის (უცხო/უცნაურის) თავისებური დისტანციაჯგუფისაგან საშუალებას აძლევს მას წევრებთან გააჩნდეს რიგი უჩვეულო ინტერაქციისნიმუშებისა. მაგალითად, უცნობს (უცხო/უცნაურს) შეუძლია იყოს უფრო ობიექტური ჯგუფისწევრებთან ურთიერთობაში. იმის გამო, რომ ის უცნობია (უცხო/უცნაურია). სხვა ჯგუფის წევრებიუფრო თავისუფლად გამოხატავენ მის მიმართ ნდობას. ამ და სხვა შემთხვევაში, კოორდინაციისნიმუში და თანმიმდევრული ინტერაქცია ჩნდება უცნობს (უცხო/უცნაურს) და სხვა ჯგუფისწევრებს შორის. უცნობი (უცხო/უცნაური) ხდება ჯგუფის ორგანული ნაწილი, მაგრამ ზიმელმაგანიხილა არა მხოლოდ უცნობი (უცხო/უცნაური) – სოციალური ტიპი, არამედ აგრეთვე უცხოობა(/უცნაურობა) – სოციალური ინტერაქციის ფორმა. უცხოობის (/უცნაურობის) ხარისხი, რომელიცმოიცავს სიახლოვის და დაშორების კომბინაციას, შედის ყველა სოციალურ ურთიერთობაში,ყველაზე ინტიმურშიც კი. ამგვარად ჩვენ შეიძლება შევისწავლოთ კონკრეტულ ინტერაქციათაფართო წრე იმისათვის, რომ აღმოვაჩინოთ მათში მოცემული უცხოობის (/უცნაურობის) ხარისხი.მიუხედავად იმისა, რომ გეომეტრიული განზომილებები შედიან რიგ ზიმელისეულ ტიპებსა დაფორმებში, ისინი გაცილებით მეტს მოიცავენ, ვიდრე უბრალოდ გეომეტრია. ტიპები და ფორმებიკონსტრუქციებია, რომელთაც ზიმელი იყენებდა იმისათვის, რომ უკეთესად გაეგო ფართო წრისინტერაქციის ნიმუშები.10.სოციალური ტიპები. ჩვენ უკვე შევეხეთ ერთ-ერთ ზიმელისეულ ტიპს, უცნობს(უცხოს/უცნაურს); სხვებია: ძუნწი, მფლანგველი, თავგადასავლების მოყვარული და აზნაური. ამ38

სფეროში მისი ნააზრევის ჩვენების მიზნით, ჩვენ ყურადღებას გავამახვილებთ ერთ-ერთ ტიპზე -ღარიბიღარიბი. როგორც ეს ჩვეულია ზიმელის ნაშრომში მოცემული ტიპებისთვის, ისიც განხილულ იქნასოციალური ურთიერთობის თვალსაზრისით, როგორც ისეთი, ვინც სხვებისგან იღებს დახმარებასან, ყოველ შემთხვევაში, აქვს ამის უფლება. აქ ზიმელმა საკმაოდ ნათლად არ მიიღოთვილსაზრისი, რომ სიღარიბე განისაზღვრება ფულის ოდენობით, ან მისი ნაკლებობით.გარდა იმისა, რომ ზიმელმა ყურადღება გაამახვილა ღარიბზე მახასიათებელი ურთიერთობებისადა ინტერაქციის ნიმუშების თვალსაზრისით, მან აგრეთვე გამოიყენა მისი ესე “ღარიბი”(1908/1971ც) იმისათვის, რომ განევითარებინა ფართო წრის საინტერესო განაზრებები ღარიბსა დასიღარიბეზე. ზიმელისთვის დამახასიათებელი იყო ყოველ მის ესეში მრავალრიცხოვანიგანაზრებების გადმოცემა. მართლაც, ეს მისი ერთ-ერთი უდიდესი განაცხადი იყო წარმატებაზე.მაგალითად, ზიმელი ამტკიცებდა, რომ უფლებებისა და ვალდებულებების ორმხრივი კრებულიგანსაზღვრავს ურთიერთობას მათ შორის, ვინც ითხოვს (ღარიბი) და ვინც გასცემს. ღარიბს აქვსუფლება მიიღოს დახმარება, და ეს უფლება ხდის დახმარების მიღებას ნაკლებად მტკივნეულს. დაპირიქით, გამცემს აქვს ვალდებულება დაეხმაროს გაჭირვებულს. ზიმელმა აგრეთვე აიღოფუნცქიონალისტური პოზიცია, რომ ღარიბისთვის საზოგადოების მხრიდან გაწეული დახმარებახელს უწყობს სისტემის შენარჩუნებას. საზოგადოებას ჭირდება ღარიბისთვის დახმარების გაწევა“იმისათვის, რომ ღარიბი არ იქცეს საზოგადოების აქტიურ და საშიში მტრად, რომ მათიშემცირებული ენერგია უფრო პროდუქტიულად აქციოს და რომ თავიდან აიცილოს მათიშთამომავლობის გამრავლება”(Simmel, 1908/1971ც:154). ამგვარად ღარიბისთვის დახმარებასაზოგადოებისთვის არის სასარგებლო. და არა იმდენად თავად ღარიბისთვის. სახელმწიფო აქწამყვან როლს თამაშობს. და, როგორც ზიმელი აღნიშნავს, ღარიბებზე ზრუნვა სულ უდროუპიროვნო ხდება, ვინაიდან დახმარების გაცემის მექანიზმი სულ უფრო ბიუროკრატიზდება.ზიმელს აგრეთვე მოცემული აქვს სიღარიბის რელატივისტური განხილვა; ღარიბები არ არიანუბრალოდ ისინი, ვინც საზოგადოების ძირში(/ფსკერზე) დგანან. მისი აზრით, სიღარიბეს ადგილიაქვ ყველა სოციალურ სტრატაში. ამ კონცეფციამ განაპირობა მოგვიანებით სოციოლოგიურიკონცეფცია შედარებითი დეპრივაციის(/აღკვეთის/ჩამორთმევის/უქონლობის) შესახებ. თუადამიანებს, რომლებიც უმაღლესი კლასებს განეკუთვნებიან, უფრო ნაკლები აქვთ, ვიდრე მათიკლასის სხვა წევრებს, ისინი მათთან შედარებით ღარიბად ჩაითვლებიან. ამიტომაც სახელმწიფოპროგრამებმა, რომლებიც მიმართულია სიღარიბის აღმოფხვრისაკენ შესაძლოა ვერასოდესმიაღწიოს წარმატებას. იმ შემთხვევაშიც, თუ ქვევით/ძირში მყოფებს ზევით ავწევთ, ბევრისტრატიფიკაციუი სისტემის შიგნით მაინც იგრძნობს თავს ღარიბად მათ მეწყვილეებთანშედარებით.11. სოციალური ფორმები. სოციალური ტიპების მსგავსად, ზიმელი განიხილავდა მთელ რიგსოციალურ ფორმებსაც, მათ შორის გაცვლა, კონფლიქტს, პროსტიტუციას და სოციაბელურობას.ჩვენ შეგვიძლია ვაჩვენოთ ზიმელის ნაშრომი (1908/1971დ) სოციალურ ფორმებზე იმ განაზრებებისმეშვეობით რომელიც მან გამოთქვა დომინირების შესახებ, რაც გულისხმობს სუპერორდინაციასდა სუბორდინაციას.სუპერორდინაცია და სუბორდინაცია. სუპერორდინაციას და სუბორდინაციას გააჩნია ორმხრივიმიმართება. ლიდერს არ სურს მთლიანად განსაზღვროს სხვების აზრები და მოქმედებები. უფრომეტიც, ლიდერი მოელის დაქვემდებარებულებისაგან ან პოზიტიურ ან ნეგატიურ რეაქციას.ინტერაქციის ვერც ეს და ვერც სხვა ფორმა იარსებებს ორმხრივი ურთიერთობის გარეშე.დომინაციის ყველაზე უსამართლო ფორმის შემთხვევაშიც კი დაქვემდებარებულებს აქვთ რაიმეხარისხის პირადი თავისუფლება.39

უმეტესი ადამიანისთვის, სუპერორდინაცია მოიცავს სუბორდინაციის მთლიანად აღმოფხვრისმცდელობას, მაგრამ ზიმელი ამტკიცებდა, რომ ასეთ შემთხვევაში სოციალური ურთიერთობებისაერთოდ შეწყვეტდა არსებობას.ზიმელი ამტკიცებდა, რომ შესაძლოა ადამიანი დაექვემდებაროს ინდივიდს, ჯგუფს ან ობიექტურძალებს. ერთი ინდივიდის ლიდერობას, როგორც წესი, მივყავართ მჭიდროდ შეკრულ ჯგუფთან,შექმნილს ან ლიდერის მხარდასაჭერად ან მასთან დასაპირისპირებლად. მაშინაც კი, როცაოპოზიცია აღმოცენდება ამგვარ ჯგუფში, უთანხმოება უფრო ადვილად შეიძლება გადაწყდეს,როდესაც მხარეები ერთი და იმავე უმაღლესი ძალაუფლების ქვეშ არიან. მრავალ ლიდერიანსუბორდინაციას შესაძლოა საკმაოდ უთანასწორო შედეგი მოყვეს. ერთის მხრივ, მრავალის მიერმართვის ობიექტურობამ შესაძლოა გამოიწვიოს უფრო დიდი ერთობა ჯგუფში, ვიდრე ამასაკეთებს ერთი ინდივიდის დიქტატორული/თვითნებური მართვა. მეორეს მხრივ, შესაძლოაწარმოიშვას მტრობა დაქვემდებარებულთა შორის, თუ ისინი ვერ მიიღებენ ლიდერის პირადყურადღებას.ზიმელმა სუბორდინაცია ობიექტური პრინციპის ქვეშ განიხილა როგორც ყველაზე არასასიამოვნო,ალბათ იმიტომ, რომ ადამიანური ურთიერთობები და სოციალური ინტერაქცია გამქრალია.ადამიანები გრძნობენ, რომ ისინი განპირობებული არიან უპიროვნო კანონის მიერ, რომელზეზემოქმედების უნარი მათ არ გააჩნიათ. ზიმელი ინდივიდუალურზე სუბორდინაციასგანიხილავდა როგორც უფრო თავისუფალს და უფრო სპონტანურს” “ერთი ადამიანისადმისუბორდინაციას აქვს თავისუფლების და ღირსების ელემენტი, რომელთან შედარებითაცკანონისადმი ყველანაირ მორჩილებას აქვს რაღაც მექანიკური და პასიური” (1908/1971დ:115).უარესია ობიექტებისადმი დაქვემდებარება (მაგალითად, კერპები/ხატები), რომელსაც ზიმელიმიიჩნევს “სუბორდინაციის შეურაცხმყოფელად უხეშ და უპირობო სახედ” (1908/1971დ:115). იმისგამო, რომ ინდივიდზე დომინანტობს საგანი, “ის თავისმხრივ, ფსიქოლოგიურად იძირებაჩვეულებრივი საგნების კატეგორიაში” (Simmel,1908/1971d:117).სოციალური ფორმები და ზიმელის უდიდესი პრობლემატიკა. გაი ოუკსმა (Guy Oakes)(1984) ზიმელის ნააზრევი ფორმებთან დაკავშირებით დაუკავშირა მის ძირითად პრობლემატიკას,მზარდ ბზარს ობიექტურსა და სუბიექტურ კულტურას შორის. იგი ამბობს, რომ “ზიმელისთვალსაზრისით, ობიექტურობის აღმოჩენა – საგნების დამოუკიდებლობა მათი სუბიექტური ანფსიქოლოგიური გენეზისის მდგომარეობისაგან – უდიდესი მიღწევა იყო დასავლეთისკულტურულ ისტორიაში” (Oakes, 1984:3). ერთ-ერთი ზიმელისეული დამოკიდებულებაობიექტურობისადმი მოცემულია მის განაზრებებში ფორმების შესახებ, მაგრამ მიუხედავად იმისა,რომ მსგავსი ფორმალიზაცია და ობიექტიფიკაცია საჭირო და სასურველია, ისინი შესაძლოასაკმაოდ არასასურველადაც იქცნენ.ერთის მხრივ, ფორმები აუცილებელი პირობაა ცხოვრების ენერგიისა და ინტერესის გამოხატვისა დარეალიზაციისთვის. მეორეს მხრივ, ეს ფორმები სულ უფრო განცალკევდებიან და შორდებიან ცხოვრებას. როდესაც ესხდება, ვითარდება კონფლიქტი ცხოვრების პროცესსა და იმ კონფიგურაციას შორის, რომელშიც იგი გამოიხატება.საბოლოოდ, ეს კონფლიქტი ქმნის ცხოვრებასა და ფორმას შორის კავშირის გაქრობის საშიშროებას, და მან შესაძლოაგაანადგუროს ის პირობები, რომლის მეშვეობითაც ცხოვრების პროცესი რეალიზდება ავტონომიურ სტრუქტურებად.(Oakes, 1984:4)12. სოციალური სტრუქტურაზიმელი შედარებით ნაკლებად საუბრობდა უშუალოდ საზოგადოების ფართო-მაშტაბიანსტრუქტურებზე. სინამდვილეში, ზოგჯერ ინტერაქციის ფორმების განხილვისას, იგი უარყოფდასოციალური რეალობის ამ დონის არსებობას. ამის კარგი მაგალითი მოცემულია მის მცდელობებში40

განსაზღვროს საზოგადოება, სადაც იგი უარყოფს რეალისტურ პოზიციას გადმოცემულს ემილდიურკემის მიერ, რომ საზოგადოება არის რეალური, მატერიალური ერთობა. ლუის კოზერი(Lewis Coser) აღნიშნავს, “იგი არ განიხილავდა საზოგადოებას როგორც საგანს ან ორგანიზმს”(1965:5). ზიმელი აგრეთვე არ ეთანხმებოდა ნომინალისტურ თეორიას იმის შესახებ, რომსაზოგადოება სხვა არაფერია, თუ არა იზოლირებულ ადამიანთა კრებული. მან შეიმუშავაგაშუალებული პოზიცია, რომლის მიხედვითაც საზოგადოება განიხილება როგორც ინტერაქციათაკრებული (Spykman, 1925/1966:88). “საზოგადოება უბრალოდ “ინტერაქციით” დაკავშირებულრამოდენიმე ინდივიდთა სახელწოდებაა” (Simmel, ციტირებული Coser-დან, 1965:5).მიუხედავად იმისა, რომ ზიმელმა გადმოსცა ამგვარი ინტერაქციონისტული პოზიცია, ნაშრომთაუმეტესობაში იგი მსჯელობდა როგორც რეალისტი – საზოგადოებას განიხილავდა როგორცრეალურ მატერიალურ სტრუქტურას. სწორედ ეს არის ძირითადი წინააღმდეგობა ზიმელისნაშრომებში სოციალურ-სტრუქტურული დონის შესახებ. ზიმელი აღნიშნავს, “საზოგადოებააღემატება ინდივიდს და ცხოვრობს საკუთარი ცხოვრებით, რომელიც მისდევს საკუთარ კანონებს.იგი, აგრეთვე, უპირისპირდება ინდივიდუალურს იდტორიული, იმპერატიული სიმტკიცით”(1908/1950ა:258). ჩოსერმა დაიჭირა ზიმელის აზრების არსი: “უფრო დიდისუპერინდივიდუალური სტრუქტურები _ სახელმწიფო, კლანი, ოჯახი, ქალაქი, ან სავაჭროგაერთიანება – არსებობს, მაგრამ როგორც ამ ინტერაქციის კრისტალიზაცია, მაშინაც, თუ ისინიაღწევენ ავტონომიას და მუდმივობას და უპირისპირდებიან ინდივიდუალურს ისე, თითქოს ისინიუცხო ძალები იყვნენ” (1965:5). რუდოლფ ჰებერლიც (Rudolph Heberle) ამ თვალსაზრისსგამოყოფს: “ძნელია გაექცე შთაბეჭდილებას, რომ ზიმელი საზოგადოებას განიხილავს, როგორცსტრუქტურული ფაქტორების ურთიერთქმედებას, რომელშიც ადამიანური ფაქტორი გვევლინებაროგორც პასიური ობიექტი, და არა ცოცხალი და ნების მქონე აქტორი” (1965:117).ამ პარადოქსის გადაწყვეტა მოცემულია ზიმელის ორ სოციოლოგიას შორის განსხვავებაში: ესააფორმალური სოციოლოგია, რომელშიც იგი იხრებოდა საზოგადოების შესახებინტერაქციონისტული თვალსაზრისისკენ და მისი ისტორიული და ფილოსოფიური სოციოლოგია,რომელშიც იგი საზოგადოებას განიხილავდა, როგორც დამოუკიდებელ სოციალურ სტრუქტურას.უფრო გვიანდელ სოციოლოგიაში იგი საზოგადეობას განიხილავდა როგორც ობიექტურიკულტურის განვითარების უფრო ფართო პროცესის ნაწილს. მიუხედავად იმისა, რომ ობიექტურიკულტურა ძირითადად აღიქმება როგორც კულტურული სფეროს ნაწილი, ზიმელი მასშიმოიცავდა ფართო-მაშტაბიანი სოციალური სტრუქტურის, როგორც ამ პროცესის ნაწილის, ზრდას.ის, რომ ზიმელი აკავშირებდა სოციალური სტრუქტურის ზრდას ობიექტური კულტურისგავრცელებასთან, ნათლად ჩანს ამ თეზისში: “მზარდი ობიექტიფიკაცია ჩვენი კულტურისა,რომელის ფენომენიც მოიცავს სულ უფრო მეტ უპიროვნო ელემენტებს და სულ უფრო ნაკლებინდივიდუალურის სუბიექტურ ტოტალობას ... აგრეთვე მოიცავს სოციოლოგიურსტრუქტურებსაც” (1908/1950ბ:318). საზოგადოებასა და ობიექტურ კულტურას შორის კავშირისარსებობის დამტკიცების გარდა ამ თვალსაზრისს მივყავართ ზიმელის ნააზრევებთან სოციალურირეალობის კულტურული დონის შესახებ.13. ობიექტური კულტურაისტორიული და ფილოსოფიური სოციოლოგიის ერთერთი უნთავრესი ინტერესის სფერო არისსოციალური რეალობის კულტურული სფერო, ან ის, რასაც უწოდებენ “ობიექტურ კულტურას”.ზიმელის თვალსაზრისით, ადამიანები ქმნიან კულტურას, მაგრამ სოციალური რეალობისგანხორციელები (овеществлять) უნარის გამო, კულტურული სამყარო და სოციალური სამყაროიძენს საკუთარ არსებობას, სიცოცხლეს, რომელიცსულ უფრო ბატონდება აქტორებზემ რომლებმაციგი შექმნეს და ყოველდღიურად გარდაქმნან მას. “კულტურული ობიექტები სულ უფრო და უფროდაკავშირებული ხდება ერთმანეთთან განცალკევებულ სამყაროში, რომელსაც სულ უფრო41

ნაკლები კონტაქტი აქვს [ინდივიდუალურ] სუბიექტურ სულთან და მის სურვილებსა დამგრძნობელობასთან” (Coser, 1965:22). მიუხედავად იმისა, რომ ადამიანები ყოველთვისინარჩუნებენ შესაძებლობას შექმნან და გარდაქმნან კულტურა, კულტურისთვის ისტორიისსამომავლო ტენდენცია მდგომარეობს იმაში, რომ გამოავლინონ სულ უფრო მეტი მაიძულებელიძალა აქტორზე.ობიექტური კულტურის [ინდივიდუალურ] სუბიექტურ კულტურაზე უპირატესობა, რომელიც განვითარდა მეცხრამეტესაუკუნის განმავლობაში ... ეს შეუსაბამობა მყარად იზრდება. ყოველ დღე და ყველა მხრიდან ობიექტური კულტურისსიმდიდრე იზრდება, მაგრამ ინდივიდუალურ გონებას შეუძლია გაამდიდროს მისი საკუთარი განვითარების ფორმა დაშინაარსი მხოლოდ საკუთარი თავის ამ კულტურისაგან კიდევ უფრო მეტად დისტანცირებით და საკუთარისგაცილებით ნელი ტემპით განვითარებით.(Simmel,1907/1978:449)მოცემულ ნაშრომში სხვადასხვა ადგილას ზიმელი განსაზღვრავს ობიექტური კულტურის რიგკომპონენტებს, მაგალითად,იარაღები, სატრანსპორტო საშუალებები, მეცნიერების პროდუქტები,ტექნოლოგია, ხელოვნება, ენა, ინტელექტუალური სფერო, კონვენციონალური სიბრძნე,რელიგიური დოგმა, ფილოსოფიური სისტემები, სამართლებრივი სისტემები, მორალური კოდები,და იდეალები, (მაგალითად, “სამშობლო”). ობიექტური კულტურა იზრდება და ფართოვდებასხვადასხვა გზებით. ჯერ ერთი, მისი ზომა იზრდება მოდერნიზაციის ზრდასთან ერთად. ესყველაზე ნათლად ჩანს მეცნიერული ცოდნის შემთხვევაში, რომელიც ფართოვდებაექსპონანტურად, თუმცა ეს ასევე მართებულია კულტურის სფეროს სხვა უმეტესიასპექტისთვისაც. მეორეც, კულტურული სფეროს განსხვავებულ ასპექტთა რაოდენობაც ასევეიზრდება. და ბოლოს, რაც შესაძლოა ყველაზე მნიშვნელოვანია, კულტურული სამყაროსსხვადასხვა ელემენტები ხდებიან უფრო და უფრო გადაჯაჭვული ყველაზე მეტად, ვიდრეროდესმე ძლიერ, თვით-შემცველ სამყაროში, რომელიც სულ უფრო შორდება აქტორებისკონტროლს (Oakes, 1984:12). ზიმელი არა მარტო დაინტერესებული იყო ობიექტური კულტურისზრდის აღწერით, არამედ საკმაოდ შეწუხებულიც იყო ამით: “ზიმელზე შთაბეჭდილება მოახდინა– და შესაძლოა შეაშფოთა კიდეც – ადამიანური პროდუქტების ურიცხვმა რაოდენობამ დანაირსახეობამ, რომლებიც თანამედროვე სამყაროში გარს ერტყმიან და შეუჩერებლადზემოქმედებენ ინდივიდუალურზე” (ჭეინგარტნერ, 1959:33).ზიმელს ყველაზე მეტად ადარდებდა საფრთხე, რომელიც ემუქრებოდა ინდივიდუალურკულტურას ობიექტური კულტურის ზრდის გამო. ზიმელს პირადად სურდა სამყაროდომინირებული ინდივიდუალური კულტურით, მაგრამ ხედავდა ამგვარი სამყაროს არსებობისშესაძლებლობას სულ უფრო და უფრო ნაკლებად შესაძლებლად. ეს ზიმელმა აღწერა როგორც“კულტურის ტრაგედია”. (ჩვენ ამის შესახებ დეტალურად ვისაუბრებთ “ფულის ფილოსოფიაში”.)ინდივიდუალურ სუბიექტურ კულტურაზე ობიექტური კულტურის გაფართოების შესახებზიმელის მიერ გაკეთებული ანალიზი ერთ-ერთი მაგალითია იმ ზოგად პრინციპთა შორის,რომელიც განსაზღვრავს მთელს სიცოცხლეს: “რაიმეს მთლიანი ღირებულება იზრდება იმდენივეხარისხით, რამდენითაც მცირდება მისი ინდივიდუალურ ნაწილთა ღირებულება”(1907/1978:1990).ჩვენ შეგვიძლია დავაკავშიროთ ზიმელის ზოგადი არგუმენტი ობიექტური კულტურის შესახებ მისუფრო ძირითად ანალიზს ინტერაქციის ფორმების შესახებ. ერთ-ერთ მის ყველაზე ცნობილ ესეში,“მეტროპოლისი და მენტალური ცხოვრება” (1903/1971), ზიმელი განიხილავდა ინტერაქციისფორმებს, რომლებსაც ადგილი აქვთ თანამედროვე ქალაქში (Vidler, 1991). მან განიხილათანამედროვე მეტროპოლისი როგორც ობიექტური კულტურის ზრდის და ინდივიდუალურიკულტურის შემცირების “ნამდვილი არენა”. სწორედ ფულის ეკონომიკის, და ფულის ბატონობისსცენას, რასაც ზიმელი ხშირად უსვამდა ხაზს, აქვს ძირეული ზეგავლენა ადამიანურურთიერთობათა ბუნებაზე. ფულის ფართო გამოყენებას მივყავართ ცხოვრების ყველა სფეროშიკალკულაციურობისა და რაციონალურობის მნიშვნელობის ზრდისკენ. ამგვარად ნამდვილი42

ადამიანური ურთიერთობები მცირდება, და სოციალური ურთიერთობებზე დომინანტობსრეზერვული მიმართებები. თუ პატარა ქალაქს ახასიათებდა დიდი გრძნობები დაემოციონალურობა, თანამედროვე ქალაქები ხასიათდებიან ზედაპირული ინტელექტუალობით,რომელიც შეესაბამება კალკულაციურობას, რაც საჭიროა ფულის ეკონომიკისთვის. ქალაქი ასევეწარმოადგენს შრომის განყოფილების ცენტრს, და როგორც ჩვენ დავინახეთ, სპეციალიზაციათამაშობს ცენტრალურ როლს ზრდადი ობიექტური კულტურის პროდუქციაში, შესაბამისიშემცირებით ინდივიდუალურ კულტურაში. ქალაქი არის “საშინელი leveler(?)”, რომელშიცვირტუალურად ყველა შემცირებულია იმისათვის, რომ ხაზი გაესვას უგრძნობკალკულაციურობას. სულ უფრო რთულია ინდივიდუალობის შენარჩუნება ობიექტურიკულტურის ექსპანსიის პირობებში (Lohmann and Wilkes, 1996).უნდა აღინიშნოს, რომ მის ესეში ქალაქის შესახებ (ისევე როგორც სხვა მრავალ ადგილას მისნარომებში) ზიმელი ასევე განიხილავს ამ თანამედროვე განვითარების გამათავისუფლებელშედეგებს.მაგალითად, მან ხაზი გაუსვა იმ ფაქტს, რომ ადამიანები უფრო თავისუფლები არიანთანამედროვე ქალაქში, ვიდრე პატარა ქალაქის მჭიდრო სოციალურ საზღვრებში. ჩვენ უფრომეტიგვექნება სათქმელი ზიმელის ნააზრევზე თანამედროვეობის გამათავისუფლებელი ზეგავლენისშესახებ მომდევნო ნაწილის ბოლოს, რომელიც მიეძღვნება ზიმელის ნაშრომს “ფულისფილოსოფია”.სანამ ჩვენ ამ ნაშრომზე გადავალთ, აუცილებელია მივუთითოთ, რომ ერთ-ერთი მრავალირონიათაგან, რომელიც ეხება ზიმელის ზეგავლენას სოციოლოგიის განვითარებაზე, არის ის, რომმისი მიკრო-ანალიტიკური ნაშრომი გამოიყენება, მაგრამ მისი ფართო მნიშვნელობა თითქმისმთლიანად იგნორირებულია. მაგალითისთვის ავიღოთ ზიმელის ნაშრომი გაცვლითიურთიერთობების შესახებ. მან გაცვლა განიხილა როგორც ინტერაქციის “ყველაზე წმინდა დაყველაზე განვითარებული” სახე (Simmel, 1907/1978:820. თუმცა ინტერაქციის ყველა ფორმაგულისხმობს/მოიცავს გარკვეულ მსხვერპლშეწირვას, მაგრამ ეს ყველაზე უკეთ გაცვლითურთიერთობებში ჩანს. ზიმელი თვლიდა, რომ ყველა სოციალური გაცვლა მოიცავს “მოგებას დაწაგებას”. ასეთი ორიენტაცია გადამწყვეტი იყო ზიმელის მიკროსოციალური ნაშრომისთვის,კერძოდ კი მისი ფართო მიკრო-ორიენტირებული გაცვლის თეორიის განვითარებისთვის. თუმცამისი ნააზრევები გაცვლის შესახებ ასევე გადმოცემულია მის ნაშრომში ფულის შესახებ.ზიმელისთვის ფული გაცვლის უწმინდესი ფორმაა. ბარტერული ეკონომიკისგან განსხვავებით,სადაც ციკლი მთავრდება მაშინ, როდესაც ერთი ობიექტი გაიცვალა მეორეში, ეკონომიკაზედაფუძნებული ფული დაუსრულებელი გაცვლის საშუალებას იძლევა. ეს შესაძლებლობაგადამწყვეტია ზიმელისთვის იმიტომ რომ ის უზრუნველყოფს სოციალური სტრუქტურის დაობიექტური კულტურის ფართო განვითარების საფუძველს. შესაბამისად, ფული როგორც გაცვლისფორმა ზიმელისთვის წარმოადგენს თანამედროვე სოციალურ სტრუქტურაში ადამიანთაგაუცხოების ერთ-ერთ ძირეულ მიზეზს.ქალაქისა და გაცვლის შესახებ ზიმელის ნააზრევში შესაძლოა ზოგიერთმა დაინახოს ზიმელისაზროვნების მოხდენილობა, ვინაიდან მან დააკავშირა გაცვლის მცირე-მაშტაბიანისოციოლოგიური ფორმები თანამედროვე საზოგადეოების განვითარებასთან. ეს კავშირი შეიძლებამის კონკრეტულ ესეებშიც ვიპოვოთ (განსაკუთრებით: შიმმელ, 1991), მაგრამ იგი ყველაზენათლად ჩანს “ფულის ფილოსოფიაში”14. “ფულის ფილოსოფია”ფულის ფილოსოფია (1907/1978) ახდენს ზიმელის აზროვნების მასშტაბისა და სირთულის კარგადილუსტრირებას. ის ახდენს იმის დემონსტრირებას, რომ ზიმელი იმსახურებს ისეთივე აღიარებას43

მისი ზოგადი თეორიის გამო, როგორც მიკროსოციოლოგიაში მისი ესეების გამო, რომელთაგანბევრი შეიძლება განვიხილოთ როგორც მისი გენერალური თეორიის სპეციფიკური გამჟღავნება.თუმცა ეს სათაური ნათელს ხდის იმას, რომ ზიმელი ფოკუსირებულია ფულზე, მისი ინტერესი ამფენომენის მიმართ ჩართულია ფილოსოფიური მოსაზრებებისა და თეორიების უფრო ფართოქსელში. მაგ, როგორც ჩვენ უკვე დავინახეთ, ზიმელი დაინტერესებული იყო ღირებულებებისსაკითხით, და ფული შეიძლება განვიხილოთ, როგორც სპეციფიკური ფორმის ღირებულება. სხვადონეზე ზიმელი დაინტერესებული იყო არა თავისთავად ფულით, არამედ მისი გავლენითფენომენთა ისეთ ფართო რიგზე, როგორიცაა აქტორთა “შინაგანი სამყარო” და ობიექტურიკულტურა მთლიანობაში, სხვა დონეზე ის ფულს განიხილავდა როგორც სპეციფიკურ ფენომენს,რომელიც შერწყმულია ცხოვრების სხვადასხვა კომპონენტების ვარიაციებთან, რომელიც მოიცავსგაცვლას, საკუთრებას, სიხარბეს, ექსტრავაგანტულობას, ცინიზმს, ინდივიდუალურთავისუფლებას, ცხოვრების სტილს, კულტურას, პიროვნულობის ღირებულებას და.” (შიეგფრიედKრაცაუერ, ციტედ ინ Bოტტომორე ანდ Frisby, 1978:7)ზოგადად ზიმელი ფულში ხედავდაცხოვრების სპეციფიკურ კომპონენტს, რომელსაც შეუძლია დაგვეხმაროს გავიგოთ ცხოვრებისმთლიანობა. როგორც ტომი ბოტომორი და დევიდ ფრისბი ფიქრობდა, ზიმელი ცდილობდა“განევრცო ეპოქის სულის მთლიანობა ფულის მისეული ანალიზიდან.”ფულის ფილოსოფიას ბევრი აქვს საერთო მარქსის ნაშრომთან. მარქსის მსგავსად ზიმელიფოკუსირებული იყო კაპიტალიზმზე და იმ პრობლემატიკაზე, რომელსაც ქმნიდა ფულადიეკონომიკა. მიუხედავად ამ ერთიანი საფუძვლისა, განსხვავება ძალიან დიდია. მაგ. ზიმელი მისიდროის ეკონომიკურ პრობლემებს განიხილავდა უფრო ზოგადი კულტურული პრობლემისსპეციფიკურ გამჟღავნებას, სუბიექტური კულტურიდან ობიექტის გაუცხოებისა (პოგი, 1993).მარქსი ფიქრობს, რომ ეს პრობლემები სპეციფიკურია კაპიტალიზმისათვის, მაგრამ ზიმელისათვისისინი არის უნივერსალური ტრაგედიის ნაწილი-ინდივიდის მზარდი უძლურება ობიექტურიკულტურის ზრდასთან მიმართებაში. სადაც მარქსის ანალიზი ისტორიულად სპეციფიკურია,ზიმელის ანალიზი ორიენტირებულია განავრცოს უდროო ჭეშმარიტება ადამიანური ისტორიისდინებიდან. როგორც ფრისბი ამბობს, “ზიმელის ფულის ფილსოფიაში რისი ნაკლებობაც შეიმჩნევაარის ფულადი ურთიერთობების ისტორიული სოციოლოგია.”(1984:58) ეს განსხვავება ანალიზშიუკავშირდება მნიშვნელოვან პოლიტიკურ განსხვავებას მარქსსა და ზიმელს შორის. მარქსიეკონომიკაში ხედავდა დროით განპირობებულ პრობლემებს, რაც იყო კაპიტალისტურისაზოგადოების შედეგი და მას სჯეროდა, რომ საბოლოოდ ეს პრობლემები მოგვარდებოდა.ზიმელი პრობლემას თავად ადამიანის ცხოვრებაში ხედავდა, და არ ჰქონდა იმედი რომ ესპრობლემა მოგვარდებოდა. ფაქტიურად ზიმელს სჯეროდა, რომ სოციალიზმი მდოგმარეობისგაუმჯობესების ნაცვლად, უფრო გაზრდიდა ფულის ფილოსოფიაში აღწერილ პრობლემებს.მიუხედავად ზოგი სუბსტანციური მსგავსებისა მარქსის თეორიასთან, ზიმელის ნააზრევი უფროახლოს არის ვებერთან, და მის “რკინის გალიასთან”.ფულის ფილოსოფია იწყება ფულისა და ღირებულებების ზოგადი ფორმების განხილვით. შემდეგგანხილვა მიდის “შინაგან სამყაროზე” და ზოგადად კულტურაზე ფულის გავლენის ანალიზისმიმართულებით.ფული და ღირებულებაროგორც ადრე განვიხილეთ ზიმელის ერთერთი ძირითადი მოსაზრება ნაშრომში ეხება ფულისადა ღირებულების კავშირს. ზოგადად, ის ფიქრობს, რომ ადამიანები ქმნიან ღირებულებებსობიექტების შექმნით, ამ ობიექტებიდან საკუთარი თავის გამოყოფით, და შემდეგ ცდილობენდაძლიონ “დისტანცია, დაბრკოლებები, სირთულეები”(ზიმელი, 1907/1978:66). რაც უფრო დიდიაობიექტის მოპოვების სირთულე, მით უფრო დიდია მისი ღირებულება. თუმცა ზოგადი პრინციპიარის ის, რომ საგანთა ღირებულება გამომდინარეობს ადამიანთა შესაძლებლობებიდან მოახდინონსაკუთარი თავის დისტანცირება ობიექტებიდან. საგნები, რომლებიც ძალიან ახლოა, ადვილადმოპოვებადია, არ არის ძალიან ღირებული. ძალისხმევაა საჭირო იმისათვის, რომ, რომ რაიმე44

ჩაითვალოს ღირებულად. ამასთანავე, საგნები, რომლებიც ძალიან შორეულია, ძალიან რთულია,ან თითქმის შეუძლებელია მათი მოპოვება, ასევე არ არის ძალიან ღირებული. საგნები, რომლებიცძალიან ეწინააღმდეგება და თითქმის შეუძლებელს ხდის ჩვენს მცდელობას, მოვიპოვოთ ისინი,კარგავენ ღირებულებას. ის საგნები, რომლებიც ყველაზე ღირებულია არც ძალიან ახლოა და არცძალიან შორს. იმ ფაქტორებს შორის, რომლებიც ჩართულია აქტორისა და ობიექტისდისტანცირებაში არის დრო, რომელიც საჭიროა მისი მოპოვებისათვის, მისი ნაკლებობა,სირთულეები, რომლებიც თავს იჩენს მისი მოპოვების პროცესში, და საჭიროება, რომ თავიშევეშვათ სხვა საგნებს, რომ მოვიპოვოთ, ის. ადამიანი ცდილობს რომ მოახდინოს საკუთარი თავისმართებული დისტანცირება ობიექტიდან, რომელიც იქნება დაძლევადი, მაგრამ არც ძალიანმარტივად.ღირებულების ამ ზოგად კონტექსტში ზიმელი განიხილავს ფულს. ეკონომიკის სფეროში, ფულიუზრუნველყოფს როგორც ობიექტიდან დისტანცირებას, ასევე ამ დისტანციის დაძლევისსაშუალებასაც. ფულადი ღირებულება რომელიც თანამედროვე ეკონომიკაში ობიექტებთან არისმიმაგრებული, ახდენს მათ დისტანცირებას ჩვენგან. ჩვენ არ შეგვიძლია მათი მოპოვება ფულისგარეშე. ფულის მოპოვების და აქედან გამომდინარე ობიექტების მოპოვების სირთულე ღირებულსხდის მათ ჩვენთვის. ამავე დროს, თუ ერთხელ მოვიპოვეთ საკამრისი ფული, ჩვენ შეგვიძლიაგადავლახოთ დისტანცია ჩვენსა და ობიექტებს შორის. ფული ასრულებს საინტერესო ფუნქციასადამიანებისა და ობიექტების დისტანცირებაში და ამავე დროს უზრუნველყოფს საშუალებებს ამდისტანციის დაძლევისათვის.ფული, მატერიალიზაცია და რაციონალიზაცია.ღირებულების შექმნის პროცესში, ფული ასევე უზრუნველყოფს საფუძველს ბაზრის,თანამედროვე ეკონომიკის და მოდერნული საზოგადოების განვითარებისათვის. ფულიუზრუნველყოფს საშუალებებს, რომლითაც ეს ერთეულები არსებობენ და რომლებიც გარეგანი დამაიძულებელი აქტორთან მიმართებაში. ეს უპირისპირდება ადრეულ საზოგადოებებს, სადაცბარტერი და ვაჭრობა არ იყო წამყვანი, რაც არის ფულადი ეკონომიკის განმსაზღვრელიპროდუქტი. ფული ხელს უწყობს ამ განვითარებას მრავალგვარი გზით. მაგ. ზიმელი ფიქრობდარომ ფული გვაძლევს მრავლმხრივი კალკულაციის, დიდი საწარმოების და გრძელვადიანიკრედიტების შესაძლებლობას. მოგვიანებით ზიმელი ამბობს, რომ “ფულმა განავითარა ყველაზეობიექტური პრაქტიკა, ყველაზე ლოგიკური, წმინდა მათემატიკური ნორმები, ყველაფერიპერსონალურისაგან აბსოლუტური თავისუფლება”(1907/1978:128) ის მატერიალიზაციის ამპროცესს განიხილავდა როგორც უფრო ზოგადი პროცესის ნაწილს, რომლითაც გონება ახდენსსაკუთარი თავის ჩართვას და სიმბოლიზირებას ობიექტებში. ეს ჩართულობა და სიმბოლურისტრუქტურა ხდება გასაგნებული და ავრცელებს მაკონტროლებელ ძალაუფლებას აქტორებზე.ფული არა მხოლოდ ქმნის გასაგნებულ სოციალურ სამყაროს, არამედ ხელს უწყობს სოციალურისამყაროს რაციონალურობის ზრდას. ეს კიდევ ერთი მოსაზრებაა ზიმელის, რომელიც ახლოავებერთან. ფულადი ეკონომიკა აჩქარებს უფრო რაოდენობრივ, ვიდრე თვისებრივ ფაქტორებს.ზიმელი ამტკიცებდა:ადვილი იქნებოდა მოგვეყვანა მრავალი მაგალითი, რომელიც მოახდენდა იმის ილუსტრირებას,რომ იზრდება რაოდენობის კატეგორიის უპირატესობა თვისობრივთან შედარებით, ან უფროზუსტად, იმ ტენდენციის, რომ ხარისხი გადადის რაოდენობაში, რომ უფრო და უფრო გადაიტანოსელემენტები ხარისხიდან, რომ მიანიჭოს მათ აქტივობის სპეციფიკური ფორმა და მოახდინოსყველაფრის ინტერპრეტირება, რაც არის სპეციფიკური, ინდივიდუალური და ხარისხობრივადგანპირობებული რაც არის მისაწვდომი რიცხობრივი დეტერმინაციისათვის-თუმცა ამტენდენციამ შეიძლება ვერასოდეს მიაღწიოს თავის აბსოლუტურ მიზანს ადამიანური45

საშუალებებით.თუმცა, ცხოვრების ერთერთი ძირითადმა ტენდენციამ – ხარისხის რედუქციამრაოდენობაზე, მიაღწია თავის უმაღლეს ბრწყინვალე რეპრეზენტაციას ფულში. ფული არისგანვითარების კულტურულ ისტორიული სერიის მწვერვალი, რომელიც განსაზღვრავს მისმიმართულებას. (ზიმელი, 1907/1978:278-280)ფული ასევე ხელს უწყობს რაციონალიზაციას თანამედროვე მსოფლიოში ინტელექტუალურობისმნიშვნელობის ზრდით. (ტურნერი,1986: Dეუტცჰმანნ,1996). ერთი მხრივ, ფულადი ეკონომიკისგანვითარება წინასწარვე გულისხმობს მენტალური პროცესების მნიშვნელოვან ექსპანსიას.როგორც მაგალითზე, ზიმელი მიუთითებს რთულ მენტალურ პროცესებზე, რომელსაც ითხოვსისეთი ფულადი ტრანსაქციები, როგორიცაა საბანკო ანგარიშების ნაღდი ფულით დაფარვა. მეორემხრივ, ფულადი ეკონომიკა ხელს უწყობს საზოგადოების ნორმებსა და ღირებულებებშიცვლილებას. ის ეხმარება “კულტურის ფუნდამენტურ რეორიენტაციას ინტელექტუალურობისმიმართულებით”(ზიმელი,1907/1978:152). ნაწილობრივ ფულადი ეკონომიის გამო, ინტელექტიჩვენი მენტალური ენერგიის ყველაზე მნიშვნელოვან ღირებულებად ითვლება.ზიმელი ხედავდა, ინდივიდის ღირებულების შემცირების მნიშვნელობას როცა ფულადიტრანსაქციები ხდება საზოგადოების მნიშვნელოვანი ნაწილი და როცა გასაგნებული სტრუქტურავრცელდება. ეს არის ობიექტური კულტურის ექსპანსიის ფონზე ინდივიდუალური სუბიექტურიკულტურის შემცირების შესახებ ზოგადი არგუმენტის ნაწილი. (“კულტურის ტრაგედია”):ფულის სწრაფი ცირკულაცია ახდენს ხარჯვისა და მოპოვების ჩვევების ინდუცირებას. ის ფულისსპეციალურ რაოდენობას ფსიქოლოგიურად უფრო ნაკლებად მნიშვნელოვანს და ღირებულსხდის, მაშინ როცა ფული ზოგადად მნიშვნელოვანია, რამდენადაც ფულადი საქმეები გავლენასახდენს ინდივიდზე უფრო ვიტალურად, ვიდრე ვიდრე ამას ჰქონდა ადგილი ნაკლებად წყნარიცხოვრების სტილის პირობებში. ჩვენ აქ ვაწყდებით ძალიან ზოგად ფენომენს, იმას, რომ რაიმესმთლიანი ღირებულება იმ ხარისხით მცირდება, რამდენადაც მცირდება მისი ინდივიდუალურინაწილი. ობიექტური კულტურა, განსხვავება და მისი კონტექსტის სიცოცხლისუნარიანობა აღწევსუმაღლეს დონეს შრომის განაწილებით, რაც ხშირად ზღუდავს ინდივიდუალურ რეპრეზენტაციასდა მონაწილეობას ამ კულტურაში, რომ მოახდინოს სპეციალიზაციის, სივიწროვის და მოქმედებისმონოტორულობა. მთელი ხდება უფრო სრულყოფილი და ჰარმონიული, მცირე ინდივიდიჰარმონიული არსებაა.(ზიმელი, 1907/1978:199)ჯორჯ ადრიტმა (1996) ეს საკითხი სხვაგვარად დასვა. მან აღიარა ზიმელის შრომებში მზარდირაციონალურობის თემა, მაგრამ ფიქრობდა, რომ ეს უნდა ყოფილიყო დანახულიარარაციონალურზე ზიმელის მოსაზრებების კონტექსტში. “ზიმელის თანახმად, არარაციონალურიარის ცხოვრების უპირატესი არსებითი ელემენტი, ჩვენი ადამიანურობის ინტეგრარული ასპექტი.მისი თანდათანობითი დაფარვა თანამედროვე, რაციონალიზებულ სამყაროში გულისხმობსადამიანთა უეჭველ დაკნინებას”(ადრიტი 1996:95). არარაციონალურის ერთერთი მაგალითიასიყვარული (სხვა ემოცია და რწმენა), და ეს არარაციონალურია იმიტომ, რომ სხვა საგნებს შორისეს არის არაპრაქტიკული, არის ინტელექტუალური გამოცდილების საპირისპირო, აუცილებელიარ არის რომ ჰქონდეს რეალური ღირებულება, არის იმპულსური, არავითარი კულტურული თუსოციალური ელემენტი არ ერევეა შეყვარებულებს შორის და ის იზრდება ცხოვრების სრულიადარარაციონალური სიღრმიდან” (ზიმელი,არდიტი, 1996:96). მზარდ რაციონალიზმთან ერთად, ჩვენვკარგავთ არარაციონალურს, ამასთან ჩვენ ვკარგავთ ჩვენი ადამიანურობის ყველაზემნიშვნელოვან ატრიბუტს:ჩვენს აუტენტურობას”(არდიტი, 1996:103). აუტენტურობის, არარაციონალურობის დაკარგვა,ადამიანური ტრაგედიაა.46

რაღაც აზრით, შეიძლება რთული იყოს იმის დანახვა, თუ როგორ შეიძლება ფულმა მოიპოვოს ისცენტრალური როლი, რაც მას გააჩნია თანამედროვე საზოგადოებაში. ზედაპირულად ჩანს, რომფული არის სხვადასხვა დასასრულის საშუალება, ან ზიმელის სიტყვებით რომ ვთქვათ“საშუალების ყველაზე სუფთა ფორმა”(1907/1978:210). თუმცა ფული გახდა საშუალებათა ყველაზეექსტრემალური მაგალითი, რაც თავის თავშივე გახდა დასასრული:ობიექტი, რომელიც ფლობს ღირებულებას თავის ხარისხთან, როგორც საშუალებასთან უფროგანსაზღვრულ ღირებულებად გარდაქმნის შესაძლებლობასთან მიმართებაში, არასოდეს არგანვითარებულა ასე შეუქცევად აბსოლუტურ ფსიქოლოგიურ ღირებულებად, ჩვენი ცნობიერებისსრულად მომცველ საბოლოო მიზნად. ფულზე ეს მოთხოვნილება უნდა გაიზარდოს იმ დონით,რა დონითაც ფული იძენს წმინდა საშუალების ხარისხს. ეს გულისხმობს, რომ რიგმა ობიექტებმააუცილებელი გახადა ფულის განუწყვეტელი ზრდა, რომ საგნები უფრო და უფრო დაუცველიხდება ფულის ძალაუფლებასთან მიმართებაში, რომ თავად ფული ხდება მცირე ხარისხობრივად,მაგრამ ამავე დროს უფრო და უფრო ძლიერი საგანთა ხარისხთან მიმართებაში.(ზიმელი, 1907/1978:232)ნეგატიური ეფექტებისაზოგადოებები, სადაც ფული თავისთავში ხდება დასასრული, რიგ უარყოფით გავლენას ახდენსინდივიდებზე. (ბეილჰარცი,1996), რომელთაგან ორი ყველაზე საინტერესო არის ცინიზმისა დაინდიფერენტული ატიტუდების ზრდა. ცინიზმის ინდუცირება მაშინ ხდება, როცა სოციალურიცხოვრების მაღალი და დაბალი ასპექტები იყიდება, დადის საერთო დენომინატორზე-ფულზე.ჩვენ შეგვიძლია ვიყიდოთ სილამაზე ან ჭეშმარიტება ისევე მარტივად როგორც ბურბუშელა ანდეოდორანტი. ამ პროცესებს მივყევართ ცინიკურ განწყობამდე, რომ ყველაფერს აქვს ფასი, რომშეიძლება ყველაფერი ვიყიდოთ ან გავყიდოთ ბაზარში. ფულადი ეკონომიკა ასევე ახდენსინდიფერენტული განწყობის ინდუცირებას. “ყველა ისე როგორც მოწყენილი და ნაცრისფერიჩრდილი, რის გამოც აღელვება არ ღირს.” (ზიმელი, 1907/1978:256). ინდიფერენტულ ადამიანსსრულიად დაკარგული აქვს შესაძლებლობა მოახდინოს ჭეშმარიტ მიზნებს შორის ღირებულიდიფერენციაცია. ოდნავ სხვაგვარად რომ შევხედოთ, ფული არის ესთეტიკის აბსოლუტურიმტერი, რომელიც ყველაფერს უფორმოდ, წმინდა რაოდენობრივ ფენომენად აქცევს.კიდევ ერთი ნეგატიური ასპექტი ფულადი ეკონომიკისა, არის ადამიანებს შორისარაპერსონალური ურთიერთობების ზრდა. პიროვნულობის მქონე ინდივიდებთან ურთიერთობისნაცვლად, ჩვენ ვურთიერთობთ პოზიციებთან-იმისგან დამოუკიდებლად, თუ ვინ არის ისპიროვნება, რომელსაც კონკრეტული პოზიცია უჭირავს. ფულადი ეკონომიკისათვისდამახასიათებელ შრომის დანაწილებაში ჩვენ გვაქვს პარადოქსული სიტუაცია, რაც უფროდამოუკიდებულები ვხვდებით,მით უფრო დამოკიდებულები ვართ სხვათა პოზიციებზე, იმიტომრომ გადავრჩეთ, ჩვენ ნაკლები ვიცით სხვა ადამიანებზე, რომლებიც ამ პოზიციებს იკავებს.კონკრეტული ადამიანი, რომელიც პოზიციას იკავებს, ხდება უფრო და უფრო უმნიშვნელო. არისტენდენცია, რომ პერსონალიები გაუჩინარდნენ პოზიციების მიღმა, რაც ითხოვს მხოლოდ მათმცირე ნაწილს. და რამდენადაც ძალიან მცირე მოეთხოვებათ, ამიტომ მრავალ ინდივიდს შეუძლიადაიკავოს ერთი და იგივე პოზიცია თანაბარი წარმატებით. ადამიანები ამგვარად ხდებიანერთგვაროვანი ნაწილები.ანალოგიურ საკითხებს მიეკუთვნება ფულადი ეკონომიკის გავლენა ინდივიდუალურთავისუფლებაზე. ფულად ეკონომიკას მივყევართ ინდივიდების დამოკიდებულების ზრდამდე.ინდივიდები თანამედროვე სამყაროში ხდება ატომიზირებულები და იზოლირებულები. აღარარიან რა ჩართულები ჯგუფებში, ინდივიდები მარტო იმყოფებიან ობიექტური კულტურისპირისპირ, რომელის მაიძულებელი ფუნქცია იზრდება. თანამედროვე სამყაროში ინდივიდიმასობრივი ობიექტური კულტურის გავლენის ქვეშაა.47

კიდევ ერთი გავლენა ფულადი ეკონომიკისა გამოიხატება იმაში, რომ ყველა ადამიანურიღირებულება დაიყვანება დოლარზე “ტენდენციაში, რომ კაცის ღირებულება დაყვანილ იქნასფულად გამოხატულებაზე”(ზიმელი, 1907/1978:356). მაგალითად ზიმელი გვთავაზებს შემთხვევასპრიმიტიულ საზოგადოებაში, როცა მკვლელობისათვის სასჯელი იყო ფულადი გადასახადი.მაგრამ მისი საუკეთესო მაგალითი იყო სექსის სანაცვლოდ ფულადი ანაზღაურება.პროსტიტუციის გავრცელება შესამჩნევია ფულადი ეკონომიკის ზრდის პირობებში.ზიმელის საუკეთესო შეხედულებებს მოიცავს მისი მოსაზრებები ადამიანების ცხოვრების სტილზეფულის გავლენის შესახებ. მაგალითად, საზოგადოებაში, რომელშიც დომინირებს ფულადიეკონომიკა, არის ტენდენცია ყველაფერი დაყვანილ იქნეს მიზეზობრივი კავშირების ჯაჭვზე,რომელიც შეიძლება გაგებულ იქნას ინტელექტუალურად და არა ემოციურად. ამასთან კავშირშიარის ის რასაც ზიმელი უწოდებდა თანამედროვე სამყაროში ცხოვრების “კალკულაციურ ხასიათს”.ინტელექტის სპეციფიკუირ ფორმა, რომელიც შეესაბამება ფულად ეკონომიკას, არის აზროვნებისმათემატიკური საშუალება. ეს თავის მხრივ უკავშირდება ტენდენციას, რომელიც უფრო მეტადხაზს უსვამს სოციალური სამყაროს რაოდენობრივ ფაქტორებს, ვიდრე თვისობრივს. ზიმელიაკეთებს დასკვნას, რომ “მრავალი ადამიანის ცხოვრებას თანდათან მოიცავს ის კალკულაციური,შეფასებითი ფაქტორები, რომლებსაც თვისობრივი ღირებულებები დაჰყავს რაოდენობრივზე”(1907/1978:444).ფულის შესახებ ზომელის დისკუსისთვის არსებითი რაც გავლენას ახდენს ცხოვრების სტილზე,არის ობიექტური კულტურის ზრდა ინდივიდუალური კულტურის ხარჯზე. უფსკრული ამ ორსშორის სწრაფი ტემპით იზრდება:ეს განსხვავება თანდათან ფართოვდება. ყოველდღე და ყოველი მხრიდან, ობიექტური კულტურისსიმდიდრე იზრდება, მაგრამ ინდივიდუალურ გონებას შეუძლია გაამდიდროს საკუთარიგანვითარების ფორმები და კონტექსტი, საკუთარიA თავის დისტანცირებით ამ კულტურიდან დაგანავითაროს ის უფრო ნელი ტემპებით.(ზიმელი, 1907/1978:449)15.კულტურის ტრაგედიაამ მზარდი განსხვავების ძირითადი მიზეზი არის თანამედროვე საზოგადოებაში შრომის მზარდიდაყოფა. (ოაკესი, 1984:19). მზარდ სპეციალიზაციას მივყევართ კულტურული სამყაროსსხვადასხვა კომპონენტების შექმნის შესაძლებლობების გაუმჯობესებასთან. მაგრამ ამავე დროს ასესპეციალიზირებული ინდივიდი კარგავს მთლიანი კულტურის შეგრძნებას, და ამასთანავე მისიკონტროლის შესაძლებლობას. ადგილი აქვს ობიექტური კულტურის ზრდას დაინდივიდუალური კულტურის ატროფიას. ამის ერთერთი მაგალითი არის ის, რომ ენა თავისმთლიანობაში ძალიან გავრცელდა,მაშინ როცა მოცემული ინდივიდების ლინგვისტურიშესაძლებლობები მცირდება. ასევე, ტექნოლოგიების ზრდასთან ერთად ინდივიდუალურ მუშათაშესაძლებლობებზე და ცოდნაზე მოთხოვნილება დრამატულად შემცირდა. და ბოლოს, თუმცაადგილი აქვს ინტელექტუალური სფეროს ფართოდ გავრცელებას, სულ უფრო და უფრო ნაკლებიინდივიდი იმსახურებს “ინტელექტუალის” ტიტულს. ძლიერად სპეციალიზირებულიინდივიდები პირისპირ დგანან საგანთა ურთიერთდაკავშირებულ და უფრო და უფრო ჩაკეტილსამყაროსთან, რომელსაც ისინი სუსტად აკონტროლებენ ან საერთოდ ვერ აკონტროლებენ.მექანიკური სამყარო დევნის სულიერებას რომ იბატონის ინდივიდებზე, და მათი ცხოვრებისსტილი სხვადასხვაგვარად განიცდის გავლენას. წარმოების აქტი ხდება უფრო და უფრო უაზრომოქმედება, რომელშიც ინდივიდები ვერ ხედავენ თავიანთ როლს. ადამიანებს შორისურთიერთობა სპეციალიზირებული და არაპერსონალურია. მოხმარება უფრო ნელი ტემპითიზრდება, ვიდრე უაზრო პროდუქციის ათვისება.48

ობიექტური კულტურის მასობრივ ათვისებას დრამატული გავლენა აქვს ცხოვრების რიტმზე.ზოგადად, უთანასწორობა, რაც დამახასიათებელი იყო ადრეული ეპოქებისათვის თანამედროვესაზოგადოებაში ჩაანაცვლა ცხოვრების უფრო მუდმივმა ნიმუშებმა. წარსულში საკვებისმოხმარება ციკლური იყო და ხშირად ძალიან გაურკვეველი. რა საკვები იქნებოდა მოხმარებულიდა როდის იქნებოდა ის ხელმისაწვდომი დამოკიდებული იყო მოსავალზე. დღეს შენახვისა დატრანსპორტირების გაუმჯობესებული მეთოდების პირობებში, ჩვენ პრაქტიკულად ნებისმიერისაკვების ნებისმიერ ადგილზე მოხმარება შეგვიძლია. შესაძლებლობა, რომ შევინახოთ დიდირაოდენობით საკვები, დაგვეხმარა დაგვებალანსებინა მოულოდნელობები გამოწვეული ცუდიმოსავლით, ბუნებრივი კატასტროფებით, და ა.შ.კომუნიკაციებში იშვიათი და გაუთვალისწინებელი საშუალებები შეცვალა ტელეგრაფმა,ტელეფონმა, ყოველდღიურმა საფოსტო სერვისმა, ფაქსმა ,ელექტრონულმა ფოსტამ, რაცშესაძლებელს ხდის კომუნიკაციას ნებისმიერ დროს.კულტურის ტრაგედია თავის გლობალურ კონტექსტში. ბრიჯიტა ნედელმანმა (1991)შემოგვთავაზა კულტურის ტრაგედიის საინტერესო ინტერპრეტაცია იმის კონტექსტში, რასაცგანიხილავს, როგორც ზიმელთან კულტურის სამ პრობლემას. მოდით განვიხილოთ პირველი ორიპრობლემა ვიდრე გადავალთ ნედელმანის ფიქრებზე კულტურის ტრაგედიის შესახებ.პირველი არის კულტურულ კრიზისთაგან ერთერთი. ეს არის შედეგი კონფლიქტისა ინდივიდს,როგორც კულტურის კრეატორსა და იმ უდროო და ფიქსირებულ კულტურას შორის, რომელიც მასუკავშირდება. მაშინ როცა ინდივიდებმა უნდა მოახდინოს საკუთარი თავის რეალიზებაკულტურული ფორმების კრეაციის პროცესში, ასეთი რეალიზება არ არის კეისი, ნაწილობრივიმიტომ რომ “კულტურული სისტემა ჩამორჩება ადამიანური კრეატიულობის განვითარებას.(ნედელმანი, 1991:175)ინდივიდების ერთი პასუხი ამ დილემაზე არის უკან დახევა. ამას მივყევართიქამდე, რასაც ნედელმანი კულტურული კრეატიულობის ინდივიდუალიზაციას უწოდებს. თუმცაკრიზისს ადგილი აქვს იმიტომ რომ ვინმესთვის კრეატიულობა შეიძლება არასოდეს იყოს როგორცდაკმაყოფილება, ასევე უფრო დიდი კულტურული ფორმების შექმნა. თუმცა წყდება ამკულტურული ფორმების განახლება ინდივიდუალური კრეაციის გზით. შედეგი არის ორივე _კულტურული სისტემისა და ინდივიდუალური კრეატიულობის სისტემის “თანდათანობითითვითდესტრუქცია”. (ნედელმანი,1991:178)მეორე პრობლემა არის კულტურული ამბივალენტურობა. აქ ზიმელი განასხვავებს სტილსა დახელოვნებას (სტყლე ანდ არტ). სტილი უკავშირდება ზოგადს, ხელოვნების ობიექტის იმელემენტებს, რაც მას საერთო აქვს იმავე კატეგორიის სხვა ელემენტებთან (ნედელმანი 1991:181).თანამედროვე ადამიანი ქმნის “უწესრიგობას არაესთეტიკურის სფეროში” იმით, “რომ ხედავსხელობის ობიექტებს იმგვარად თითქოს ის არის ხელოვნების ნიმუშები და აღიქვამს ხელოვნებისნიმუშებს, როგორც ხელობის ობიექტებს. (ნედელმანი, 1991:183”. ადამიანებს სჭირდება ორივე,ხელობაც (ზოგადობა) და ხელოვნებაც (განუმეორებლობა), მაგრამ ორივე მათგანის უიმედოაღრევაში, შესაძლებლობა “ინდივიდუალურობის დაბალანსებისა ტრანსფორმირდაარარეალიზებულ იდეალად” (ნედელმანი. 1991:184).ბოლო, ყველაზე მნიშვნელოვანი არის კულტურის ტრაგედია. ნედელმანი გვთავაზობს ამ იდეისსაინტერესო ინტერპრეტაციას, ის აღნიშნავს, რომ ეს არის ტრაგედია, რადგან “სოციალურიდესტრუქცია არის კულტურის იმანენტური ლოგიკის აუცილებელი შედეგი” (ნედელმანი,1991:189):კულტურის ძირითადი იდეა მოიცავს მატერიალურ ობიექტებს, რომლებიც იგულისხმება, რომინტეგრირებულია მათი შემქმნელების სუბიექტურ სფეროში და რომ უნდა გადაეცეს ინდივიდთამომავალ თაობებს. მაგრამ კულტურული კრეაციის აქტი წარმოქმნის თვითდესტრუქციულ49

პოტენციალს. კულტურის მიმღების როლში სუბიექტი ხდება იმ კულტურული ობიექტებისდესტრუქციული ეფექტების ადრესატი, რომელიც თავად მან შექმნა, როცა კულტურულიკრეატორის როლში იმყოფებოდა.(ნედელმანი, 1991:189)თუმცა პარადოქსული და ტრაგიკული, რომ ინდივიდს არ აქვს ალტერნატივა იმის გარდა, რომშექმნას კულტურული პროდუქცია. არის რა ჩაკეტილი უაზრო პროდუქტიულობის ცხოვრებაში,ინდივიდს არ აქვს “არც ის ენერგია, რომ დაუპირისპირდეს კულტურულ სისტემას, და არც ის, რომრეაგირება მოახდინოს დევიაციის ფორმით, განზოგადებული გზით.” (ნედელმანი, 1991:189).უძლურება, რომ დაუპირისპირდე, ეს არის კიდევ ერთი აზრი, რომლითაც თანამედროვე სამყაროარის ტრაგიკული.16. საიდუმლოობა, სოციოლოგიური (case) კვლევა ზიმელის მოძღვრებაშიამ ნაწილში ჩვენ დავუბრუნდებით ზიმელის მოძღვრების უფრო დამახასიათებელ ტიპს, მისშრომას ინტერაქციის სპეციფიკური ფორმის- საიდუმლოობის შესახებ. საიდუმლოობა იდუმალებაგანისაზღვრება როგორც მდგომარეობა, როცა ადამიანი მალავს რაღაცას მაშინ, როცა სხვა ეძებსიმას რაც დამალულია. აქ ჩვენ გვაინტერესებს არა მარტო ზიმელის იდეები საიდუმლოებისშესახებ, არამედ ისიც რომ შევაჯამოთ ის სოციოლოგიური იდეები, რომელიც ამ თავშიამოცემული.ზიმელი იწყებს იმ ძირითადი ფაქტიდან, რომ ადამიანები უნდა ფლობდნენ რაღაც ინფორმაციასსხვა ადამიანების შესახებ, რომ შეძლონ მათთან ინტერაქცია. მაგ. ჩვენ უნდა ვიცოდეთ ვისთანგვაქვს საქმე (მეგობართან, ნათესავთან, მაღაზიის მეპატრონესთან). ჩვენ შეიძლება ბევრი რამვიცოდეთ ადამიანების შესახებ, მაგრამ მათი აბსოლუტური ცოდნა შეუძლებელია. ანუ ჩვენ არშეგვიძლია ვიცოდეთ სხვა ადამიანის ყველა ფიქრი, განწყობა და ა. შ. მაგრამ ჩვენ ვქმნით რაღაცუნიტარულ წარმოდგენას სხვა ადამიანების შესახებ იმ ინფორმაციის საფუძველზე, რომლიცგაგვაჩნია მათ შესახებ. ჩვენ ვახდენთ იმ ადამიანთა თანმიმდევრული მენტალური სურათისფორმირებას, ვისთანაც ინტერაქციაში ვიმყოფებით. ზიმელი დიალექტიკურ კავშირს ხედავსინტერაქციასა (ბეინგ) და იმ მენტალურ სურათს შორის (ცონცეივინგ), რომელიც სხვების შესახებგაგვაჩნია: “ჩვენი ურთიერთობა ვითარდება ურთიერთცოდნის ბაზაზე, და ეს ცოდნა რეალურიურთიერთობის საფუძველზე. ორივე ძლიერად არის დაკავშირებული ერთმანეთთან.”(1906/1950:309).ჩვენი ცხოვრების ყველა ასპექტში ჩვენ მოვიპოვებთ არა მხოლოდ ჭეშმარიტ, არამედ მცდარ დაარასრულყოფილ ინფორმაციებს. ეს სხვა ადამიანებთან კავშირში, არასრულყოფილი და მცდარიინფორმაცია იძენს განსაკუთრებულ ხასიათს. ეს უკავშირდება იმ ადამიანთა შინაგან ცხოვრებას,რომლებთანაც ჩვენ ვურთიერთობთ. ადამიანებს, ცოდნის ნებისმიერი სხვა ობიექტისაგანგანსხვავებით, აქვთ შესაძლებლობა მიზანმიმართულად გაამჟღავნონ სიმართლე საკუთარი თავისშესახებ, ან იცრუონ და დამალონ ასეთი ინფორმაცია.ფაქტია, რომ თუ ადამიანებს ექნებოდათ სურვილი ყველაფრის გამჟღავნებისა, (რასაც ისინითითქმის არასოდეს არ აკეთებენ), ისინი ვერ შეძლებდნენ ამას, იმიტომ რომ ინფორმაცია იმდენადდიდია, რომ “მიიყვანდა ნებისმიერს გიჟების თავშესაფარში” (ზიმელი, 1906/1950:312). ამიტომადამიანმა უნდა აირჩიოს ის საკითხები, რომელსაც სხვები გაუზიარებს სხვებს. რაოდენობრივსაკითხებზე ზიმელის მოსაზრებიდან ჩვენ ვირჩევთ ფრაგმენტებს, რომლებსაც განვიხილავ, დარომლებსაც არ ვეხებით. ყველა ინტერაქციაში ჩვენ ვამჟღავნებთ საკუთარი თავის მხოლოდნაწილს, და რომელ ნაწილს ავირჩევთ ეს დამოკიდებულია იმაზე თუ როგორ შევარჩევთ დაჩამოვაყალიბებთ ფრაგმენტებს, რომელთა გამჟღავნებაც გვინდა.50

ამას მივყევართ სიცრუემდე, ინტერაქციის ფორმამდე, როცა მატყუარა მიზანმიმართულად მალავსსიმართლეს სხვებისაგან. ტყუილი არ არის მხოლოდ ის, რომ სხვებს მიეწოდება მცდარიკონცეფცია, არამედ ასევე ისიც, რომ შეცდომა მოჰყვება ფაქტს, რომ მატყუარა მიზნად ისახავსსხვების მოტყუებას.ზიმელი ტყუილს განიხილავდა სოციალური გეომეტრიის ტერმინებში, კონკრეტულად მისიდისტანციის შესახებ იდეები. მაგალითად ზიმელის შეხედულებებში ჩვენ შეგვიძლია მივიღოთუკეთესი და მივუახლოვდეთ იმათ სიცრუეს, ვინც ჩვენგან შორს არის. ჩვენ შეიძლებაგაგვიჭირდეს იმის გაგება, რომ ვაშინგტონში დამკვიდრებული პოლიტიკოსები გვატყუებენ. დაპირიქით, “თუ ჩვენთან ახლოს მდგომი ადამიანი გვატყუებს, ცხოვრება აუტანელი ხდება”(ზიმელი, 1906/1950:313). მეუღლის, შეყვარებულის, ბავშვის ტყუილი ჩვენზე უფრო მტკივნეულგავლენას ახდენს, ვიდრე მთავრობის იმ წარმომადგენელთა ტყუილი, რომლებსაც ჩვენ მხოლოდტელევიზიიდან ვიცნობთ.უფრო ზოგადად, დისტანციის ტერმინებში, ყოველდღიური კომუნიკაცია მოიცავს ელემენტებს,რომლებიც ცნობილია ორივე მხარისათვის და ასევე ელემენტებს, რომელიც მხოლოდ ერთიმათგანისათვის არის ცნობილი. სწორედ უკანსაკნელი განაპირობებს “დისტანციურობას”სოციალურ ურთიერთობებში. ზიმელი ამბობს, რომ სოციალური ურთიერთობები ითხოვს ორივეელემენტს, იმას, რომელიც ცნობილია ინტერაქციის სუბიექტებისათვის, და იმას, რომელიც არარის ცნობილი ერთერთი მათგანისათვის. სხვა სიტყვებით, ყველაზე ინტიმური ურთიერთობაც კიითხოვს სიახლოვესაც და დისტანციასაც, ურთიერთცოდნას და ორმხრივ დაფარვასაც. ამგვარადსაიდუმლოობა ყოველი სოციალური ურთიერთობის ინტეგრალური ნაწილია,თუმცა ურთიერთობა შეიძლება დაირღვეს, თუ საიდუმლო ცნობილი ხდება იმ პირისათვის,რომლისგან მას ფარავდნენ.საიდუმლოობა შერწყმულია საზოგადოების ზომასთან. პატარა ჯგუფებში, რთულია საიდუმლოსგანვითარება; “რადგან ყველა ახლოსაა ერთმანეთთან და ერთმანეთის გარემოსთან. კონტაქტისსიხშირე და ინტიმურობა მოიცავს ძალიან ბევრ ძალისხმევას, რომ გამჟღავნდეს.” (ზიმელი,1906/1950:335). პატარა ჯგუფებში საიდუმლო არც არის საჭირო, თითქოს ყველა ერთმანეთს გავს.დიდ ჯგუფებში კი პირიქით, საიდუმლო შეიძლება უფრო ადვილად განვითარდეს და უფრომეტადაც არის საჭირო, ვინაიდან ადამიანებს შორის მნიშვნელოვანი განსხავავებაა.ზომის უფრო მაკროსკოპულ დონეზე, ჩვენ შეგვიძლია შენიშნოთ, რომ საიდუმლო არა მხოლოდინტერაქციის ფორმაა, არამედ (რაც როგორც ვნახეთ გავლენას ახდენს ბევრ სხვა ფორმაზე.) არამედმან შეიძლება დაახასიათოს ჯგუფი თავის მთლიანობაში. განსხვავებით საიდუმლოსაგან,რომელსაც ფლობს ცალკეული ინდივიდი, საიდუმლო საიდუმლო საზოგადოებაშიგაზიარებულია ყველა წევრის მიერ და განსაზღვრავს მათ შორის ურთიერთობას. როგორცინდივიდუალურ შემთხვევაში, არ შეიძლება დაიმალოს სამუდამოდ. ასეთსაზოგადოებაში, არის მუდმივი დაძაბულობა გამოწვეული იმ ფაქტით, რომ საიდუმლო შეიძლებაგამჟღავნდეს და საიდუმლო საზოგადოების არსებობის ამ საფუძველმა შეიძლება ძალა დაკარგოს.საიდუმლოობა და სოციალური ურთიერთობებიზიმელი განიხილავს სოციალური ურთიერთობების სხვადასხვა ფორმას ურთიერთცოდნისა დაურთიერთგასაიდუმლების თვალსაზრისიდან. მაგ. ჩვენ ყველანი ჩართულები ვართ ინტერესთასხვადასხვა ჯგუფში, რომლშიც ჩვენ ინტერაქციაში ვიმყოფებით სხვა ადამიანებთან შეზღუდულსაფუძველზე, და ამ ადამიანთა მთლიანი პიროვნულობა ირელევანტურია ჩვენი სპეციფიკურიინტერესებისათვის. უნივერსიტეტში სტუდენტი დაინტერესებულია იმით თუ რას ამბობსპროფესორი და აკეთებს აუდიტორიაში და არა პროფესორის ცხოვრების და პიროვნულობის ყველაასპექტით. აკავშირებს რა ამ იდეას ფართო საზოგადოებასთან, ზიმელი ფიქრობს, რომ მზარდი51

კულტურის მზარდ ობიექტივიზაციას (ობჯეცტიფიცატიონ) თან მოაქვს შეზღუდული ინტერესთაჯგუფები, და მათთან დაკავშირებული ურთიერთობათა ტიპები. ასეთი ურთიერთობაპრემოდერნულ საზოგადოებებში გაერთიანებებთან შედარებით, სულ უფრო ნაკლებად ითხოვსინდივიდის (ინდივიდუალური კულტურის) სუბიექტურ მთლიანობას.არაპერსონალურ ურთეიერთობებში, რომელიც დამახასიათებელია თანამედროვეობიექტივირებული საზოგადოებსათვის, დარწმუნებულობა, როგორც ინტერაქციის ფორმა ხდებაუფრო და უფრო მნიშვნელოვანი. ზიმელისათვის “დარწმუნებულობა არის შუალედი ადამიანისშესახებ ცოდნასა და არცოდნას შორის” (1906/1950:318). პრემოდერნულ საზოგადოებაშიადამიანებს უფრო მეტი ცოდნა ჰქონდათ იმათ შესახებ, ვისთანაც ურთიერთობდნენ. მაგრამთანამედროვე სამყაროში ჩვენ ამ შესაძლებლობას მოკლებულნი ვართ. სტუდენტებმა არ იციანძალიან ბევრი თავიანთი პროფესორების შესახებ (და პირიქით) მაგრამ მათ უნდა ჰქონდეთ რწმენა,რომ მათი პროფესორი გამოჩნდება დანიშნულ დროს და ისაუბრებს კონკრეტულ თემებზე.სოციალური ურთიერთობის სხვა ტიპი არის ნაცნობობა. ჩვენ ვიცნობთ ჩვენს ნაცნობებს, მაგრამარ გვაქვს მათ შესახებ დეტალური ცოდნა: “ერთმა მეორეს შესახებ იცის თუ რას წარმოადგენს ისგარეგნულად, ან წმინდა სოციალ-რეპრეზენტატული თვალსაზრისით, ის რასაც თავადუჩვენებს.”(ზიმელი, 1906/1950:320). ნაცნობებს შორის უფრო მეტი საიდუმლოებაა, ვიდრეახლობლებს შორის. “ნაცნობებში” ზიმელი განიხილავს ურთიერთობის სხვა ფორმას-სიფრთხილეს (დისცრეტიონ). ჩვენ ჩვენი ნაცნობებთან “ვრჩებით რა შორს ყოველივე იმისაგან, რაცარ არის მისაწვდომი და გამჟღავნებული სხვების მიერ. ეს არ ეხება კონკრეტულად რაიმეს, რისიცოდნაც ჩვენ გვეკრძალება, არამედ ზოგადად პიროვნულობასთან მიმართებაში” (ზიმელი,1906/1950321). იმის გამო, რომ ვართ ფრთხილები (discret) , ჩვენ ხშირად გვიხდება გავიგოთისეთი რამე, ვიდრე ისინი თავად გაგვიმჟღავნებენ. უფრო კონკრეტულად, ჩვენ ვიგებთ იმას, რისდამალვასაც სხვები ცდილობენ ჩვენგან. ზიმელი ფიქრობს, რომ ადამიანური ინტერაქციადამოკიდებულია სიფრთხილეზე (discretion) და ფაქტზე, რომ ჩვენ ხშირად ვიგებთ იმაზე მეტს,ვიდრე უნდა ვიცოდეთ.გადადის რა ურთიერთობის სხვა ფორმაზე-მეგობრობაზე, ზიმელი არ ეთანხმება ვარაუდს, რომმეგობრობა დაფუძნებულია განსაკუთრებულ სიახლოვეზე, ორმხრივ სრულ ცოდნაზე. სრულისიახლოვის ნაკლებობა განსაკუთრებით რეალურია თანამედროვე დიფერენცირებულსაზოგადოებაში: “თანამედროვე საზოგადოებაში ადამიანს შეიძლება ძალიან ბევრი ჰქონდესდასამალი იმისათვის, რომ განამტკიცოს მეგობრობა ანტიკური აზრით” (ზიმელი 1906/1950:326).ჩვენ გვაქვს დიფერენცირებული მეგობრობის სერია, რომლებიც ემყარება ისეთ მოვლენებს,როგორიცაა საერთო ინტელექტუალური ინტერესი, რელიგია და გაზიარებული გამოცდილება.ასეთ მეგობრობაში სიახლოვე ძალიან შეზღუდულია, საიდუმლოება საკმაოდ დიდირაოდენობითაა. ამ შეზღუდვების გათვალისწინებით, მეგობრობა მოიცავს რაღაც სიახლოვეს:მაგრამ ურთიერთობა, რომელიც შეზღუდულია სიფრთხილით (discretion), შეიძლებაგამომდინარეობდეს ტოტალური პერსონალურობის ცენტრიდან. ეს შეიძლება მიღწეულ იქნესპიროვნულობის ნამდვილი საფუძვლის შესუსტებით, მიუხედავად იმისა, რომ ეს ასაზრდოებსპიროვნების პერიფერიის ნაწილს. თავის იდეაში, ის მოიცავს ისეთივე ემოციურ სიღრმეს დათავგანწირვისათვის მზაობას, რაც ნაკლებად ახდენდა ეპოქების დიფერენციაციას და პიროვნებებსაკავშირებს ცხოვრების საერთო მთლიან სფეროსთან, რომლისათვისაც დაფარვა და სიფრთხილე(discretion), არ წარმოადგენს პრობლემას.(ზიმელი, 1906/1950:326)არსებობს, გაერთიანების ნაკლებად გასაიდუმლოებული ფორმა, რომელიც მოიაზრება როგორცყველაზე ინტიმური-ეს არის ქორწინება. ზიმელი ფიქრობს, რომ ქორწინებაში არის მცდელობაპარტნიორს გაუმჟღავნო ყველაფერი, რომ არ არსებობდეს საიდუმლო. მისი აზრით ეს52

თვალსაზრისი შეიძლება შეცდომა იყოს. ყველა შემთხვევისათვის სოციალური ურთიერთობაითხოვს “სიმართლის და ტყუილის რაღაც წილს” და შეუძლებელია სოციალური ურთიერთობისგათავისუფლება ყველა ცდომილებისაგან. (ზიმელი, 1906/1950:329). უფრო კონკრეტულად, სრულითვითგამჟღავნება ( თუ ასეთი რამე შესაძელბელია) ქორწინებას აქცევდა ფაქტად და გამორიცხავდაყოველივე მოულოდნელობას. საბოლოოდ, უმეტეს ჩვენგანს აქვს შეზღუდული შინაგანირესურსები და ყოველი გამჟღავნება ამცირებს (საიდუმლოს), რაც სხვას უნდა შევთავაზოთ.მხოლოდ იმ მცირედს, რომელსაც აქვს პერსონალური მიღწევების დიდი მარაგი, შეუძლია იყოსგულახდილი სხვადასხვა ასპექტში ქორწინების პარტნიორთან.სხვა დანარჩენი უინტერესოა უკიდურესი თვითგამჟღავნების შემთხვევაში.საიდუმლოობაზე სხვა მოსაზრებებიშემდეგ, ზიმელი გადადის ფუნქციების, პოზიტიური მნიშვნელობების, საიდუმლოობისანალიზზე. საიდუმლო წარმოქმნის ცხოვრების უზარმაზარ გაფართოებას: ცხოვრების რიგიშინაარსი არ შეიძლება წარმოიქმნას სრული საჯაროობის პირობებში. საიდუმლო გვთავზობსსაიდუმლო სამყაროს არსებობის შესაძლებლობას გამჟღავნებული სამყაროს პარალელურად(1906/1950:330). უფრო კონკრეტულად, მისი ფუნქციონალურობის პირობებში, საიდუმლო,განსაკუთრებით თუ ის ცნობილია რამდენიმე ადამიანის მიერ, ხელს უწყობს ძლიერ განცდას იმათშორის ვინც საიდუმლო იცის. მაღალი სტატუსი ასევე ასოცირდება საიდუმლოსთან. არის რაღაცმისტიური მნიშვნელოვან მიღწევებსა და პოზიციებში. ადამიანთა ინტერაქციები ძირითადადფორმირდება საიდუმლოსა და მისი ლოგიკური წინააღმდეგობით-ღალატით. საიდუმლოსყოველთვის თან სდევს ის შესაძლებლობა, რომ ის შეიძლება იქნეს გამჟღავნებული. ღალატიგამომდინარეობს ორი წყაროდან. გარეგანად, ის შეიძლება აღმოაჩინოს სხვა ადამიანმა, როცაშინაგანად ყოველთვის არსებობს შესაძლებლობა, რომ ჩვენ გავუზიარებთ ჩვენს საიდუმლოს სხვას.“საიდუმლო ქმნის ბარიერს ადამიანებს შორის, მაგრამ ამავე დროს, ის ქმნის მისი გადალახვისმაცთუნებელ გამოწვევას, ჭორაობის ან აღიარების გზით... ამ ორი ინტერესის მიღმა, დაფარვასადა გამჟღავნებაში წარმოიქმნება ადმიანთა ინტერაქციის ნიუანსები და მიმართულებები, რაცხელს უწყობს მის მთლიანობას”(ზიმელი, 1906/1950:334).ზიმელი აკავშირებს ტყუილის შესახებ ამ იდეებს თანამედროვე სამყაროს დიდი საზოგადოებებისშესახებ თვალსაზრისთან. ზიმელისათვის თანამედროვე სამყარო წინა საზოგადოებებთანშედარებით უფრო მეტადაა დამოკიდებულია პატიოსნებაზე. ერთი თვალსაზრისით თანამედროვეეკონომიკა მნიშვნელოვნადაა დამოკიდებული საკრედიტო ეკონომიკაზე, და კრედიტიდამოკიდებულია ფაქტზე, რომ ადამიანები გადაიხდიან იმას, რაც ევალებათ. სხვათვალსაზრისით, თანამედროვე მეცნიერებაში, მკვლევარები დამოკიდებულები არიან სხვამრავალი კვლევის შედეგებზე, რომელთა დეტალური შემოწმებაც მათ მოცემულ მომენტში არშეუძლიათ. ამრიგად თანამედროვე მეცნიერები დამოკიდებულია სხვა მეცნიერთა პატიოსნებაზე.ზიმელი დაასკვნის: “თანამედროვე პირობებში, ტყუილი ხდება უფრო მეტად ზიანის მომტანი,ვიდრე წინა საზოგადოებებში იყო, ის, რაც კითხვის ქვეშ აყენებს ჩვენი ცხოვრების საფუძვლებს”(1906/1950:313).უფრო ზოგადად, ზიმელი აკავშირებს საიდუმლოს თანამედროვე სამყაროს სოციალურისტრუქტურის შესახებ მის მოსაზრებებთან. ერთი მხრივ, ძლიერად დიფერენცირებულისაზოგადოება ითხოვს და იძლევა კიდეც საიდუმლოობის მაღალი ხარისხის შესაძლებლობას.მეორე მხრივ, და დიალექტიკურად, საიდუმლო ხელს უწყობს ასეთი დიფერენციაციისინტენსიფიკაციას. ზიმელი აკავშირებს საიდუმლოს თანამედროვე ფულად ეკონომიკასთან. ფულიშესაძლებელს ხდის საიდუმლოობის იმ დონეს, რაც მიუღწეველი იყო წინათ. ფულისაბსტრაქტული და არათვისობრივი ხასიათი შესაძლებელს ხდის “საკუთრებაში ტრანსაქციების,მიღწევების და ცვლილებების” დაფარვას, რაც შეუძლებელი იქნებოდა იმ შემთხვევაში თუ უფრო53

კონკრეტული ობიექტი იქნებოდა გაცვლილი (ზიმელი, 1906/1950:335). ფული შეიძლება იქნესინვესტირებული, და ამიტომ ტრანსაქციებს უხილავს ხდის უშუალო გარემოში მყოფთათვის.ზიმელი ასევე ხედავს, რომ თანამედროვე სამყაროში საზოგადოებრივი საქმეები, ისეთები,რომლებიც უკავშირდება პოლიტიკას, კარგავენ თავიანთ საიდუმლოებას და მიუწვდომელობას.და პირიქით, პირადი საქმეები უფრო გასაიდუმლოებულია პრემ ოდერნულ საზოგადოებებთანშედარებით. აქ ზიმელი საიდუმლოების შესახებ თავის მოსაზრებებს აკავშირებს თანამედროვექალაქის შესახებ თავისივე მოსაზრებებთან იმის მტკიცებით რომ, “თანამედროვე ცხოვრებამმეტროპოლიური გადატვირთულობის პირობებში განავითარა პირადი საქმეებისგასაიდუმლოების ტექნიკა” (ზიმელი 1906/1950:337). ანუ “რაც იყო საზოგადო გახდა უფროსაზოგადო, და რაც იყო პირადი გახდა კიდევ უფრო პირადული” (ზიმელი, 1906/1950:337).ამგვარად, ზიმელის ნაშრომი იდუმალის/საიდუმლოს შესახებ მიუთითებს მისი თეორიულიორიენტაციის მრავალ ასპექტზე.17. კრიტიკა და დასკვნა.ჩვენ უკვე განვიხილეთ ზიმელის ძირითად იდეათა კრიტიკა, მაგალითად, ის, რომ მისი აქცენტიფორმებზე გულისხმობს წესრიგს, სადაც არავინ არსებობს (გვ 161) და რომ ის თითქოს თავის თავსეწინააღმდეგება როდესაც სოციალური სტრუქტურებს განიხილავს, ერთის მხრივ როგორცინტერაქციის უბრალო ფორმას და, მეორეს მხრივ, მაიძულებელი და ინტერაქციისაგანდამოუკიდებელს (გვ. 166). დამატებით, ჩვენ ავღწერეთ განსხვავება მარქსა და ზიმელს შორისგაუცხოების საკითხთან დაკავშირებით, რომელიც გვთავაზობს ზიმელის უმთავრეს მარქსისტულკრიტიციზმს. ეს კრიტიციზმი გულისხმობს იმას, რომ ზიმელი არ გვთავაზობს კულტურისტრაგედიიდან გამოსვლის გზებს, ვინაიდან იგი გაუცხოებას თვლის ადამიანურიმდგომარეობისათვის შინაგანად გამახასიათებლად. ზიმელისთვის, ობიექტურ და სუბიექტურკულტურებს შორის დიზუნქცია იმდენადვე არის ჩვენი "სახეობის სპეციეს არსებობის" ნაწილი,რამდენადაც შრომა არის მარქსისთვის. ამდენად, მაშინ როდესაც მარქს სწამს, რომ გაუცხოებაგაქრება სოციალიზმის დადგომასთან ერთად, ზიმელს არ აქვს მსგავსი პოლიტიკური იმედები.უდაოდ, ზიმელის ყველაზე ხშირად ციტირებული კრიტიკა არის მისი ნაშრომის ფრაგმენტურიბუნება. ზიმელს ადანაშაულებენ იმაში, რომ მას არ ქონდა თანამიმდევრული თეორიულიმიდგომა, და ამის ნაცვლად ქონდა "იმპრესიონისტული/შთამბეჭდავი" (Frisby, 1981) მიდგომისფრაგმენტულობათა ნაკრები. მართალია, როგორც ჩვენ აქ უკვე ვიმსჯელეთ, რომ ზიმელმაყურადღება გაამახვილა ასოციაციის ფორმებსა და ტიპებზე, მაგრამ ეს ნაკლებად ჩაითვლებათეორიული ერთიანობის სახედ, როგორსაც ჩვენ ვხვდებით სოციოლოგიის სხვადამფუძნებლებთან. მართლაც, ზიმელის ერთ-ერთი ყველაზე ენთუზიასტი მხარდამჭერიამერიკულ სოციოლოგიაში, დონალდ ლევინი (Donald Levine) (1976ა:814) აღიარებს, რომ "თუმცადღეს სწავლული ამერიკელი სოციოლოგებისაგან მოელიან მარქსის, დიურქჰაიმის და ვებერისთეორიული ჩარჩოების და პრონციპული თემების თანამიმდევრულ გადმოცემას, ცოტას თუშეეძლება იგივე გააკეთოს ზიმელთანაც". მოგვიანებით ლევინი (1976ბ:1128) აღიარებს, რომ ეს არისარა თანამედროვე ინტერპრეტატორთა სისუსტის ბრალი, არამედ "თავად ზიმელის ნაშრომისხასიათის: თემების გაფანტვა, ერთმანეთთან დაკავშირებულ მასალათა ინტეგრირების სირთულე,თანამიმდევრული ზოგადი მტკიცებების უკმარისობა და აკადემიური ტრადიციისადმიმიმართება". თუმცა ლევინი ცდილობს გადმოსცეს ზიმელის უნიკალური მიდგომის ბირთვი(რასაც ჩვენც ვცდილობთ), მან უნდა აღიაროს, რომ "მიუხედავად ზიმელისეული სწავლულობის ამმიღწევებისა, მკითხველისთვის რჩება ზიმელის უდაო გამოცდილება, როგორც არასისტემური54

მწერლის. მართლაც, მიუხედავად იმისა, რომ ბევრი მიიჩნევს მის ნაშრომს ძლიერი სტიმულისმომცემად, ფაქტიურად არც ერთმა არ იცის როგორ უნდა ასწავლიდეს ის როგორც ზიმელისეულისოციალური მეცნიერების მიმდევარი" (Levine 1997:200).მიუხედავად იმ ფაქტისა, რომ არიან ძალიან ცოტა ზიმელიანელები, ზიმელი ხშირად არისაღიარებული როგორც "იდეთა და თეორიული მოწინავეობის ინოვატორი" (Tenbruck,1959:61). ესსწორედ ის არის, რაც ზიმელს სურდა:მე ვიცი რომ მოვკვდები სულიერი მემკვიდრეების გარეშე (და ეს კარგია). ქონება, რომელსაც მე ვტოვებ, წააგავს ნაღდფულს, გადანაწილებულს მრავალ მემკვიდრეზე, რომელთაგან თითოეული თავის წილს დებს გამოსაყენებლად იმხელობაში, რომელიც მის ბუნებას შეესატყვისება, მაგრამ უკვე ვეღარ ჩაითვლება როგორც ამ მემკივიდრეობიდანმოსული.(Simmel in Frisby, 1984:150)შესაბამისად, ზიმელი ხშირად გაიგებოდა უფრო როგორც გაგების ბუნებრივი რესურსიმოპოვებული ემპირიული ჰიპოთეზებისთვის, ვიდრე თანამიმდევრული სტრუქტურა თეორიულიანალიზისთვის.და მაინც, ჩვენთვის მისი პოტენციალი პოზიტივისტური ჰიპოთეზისთვის არ არისდამაკმაყოფილებელი პასუხი ზიმელის ნაშრომის ფრაგმენტულობის საწინააღმდეგოდ. თუ ესწარმოადგენს იმ პირობებს, რომლითაც იზომება ზიმელი, მაშინ იგი უნსდა შეფასდეს როგორცწარუმატებელი მეცნიერი, რომლის იდეებიც შემონახულია მხოლოდ მისი უფრო მეტადმეცნიერული მემკვიდრეების გამო. ეს სინამდვილეში არის ზიმელის ნაშრომისდიურქჰაიმისეული (1979:328) შეფასება. თუმცა ჩვენ უფრო ვეთანხმებით ნიზბეტისეულ (1959:481)შეფასებას, რომლის მიხედვითაც ზიმელის ნაშრომში არსებობს "გადაულახავი/დაუყვანელიჰუმანიზმის ფართო ელემენტი და ... ყოველთვის იქნება შესაძლებელი მივიღოთ რაიმემნიშვნელოვანი უშუალოდ მისგან, რაც ვერ იქნება შთანთქმული მეცნიერების უპიროვნომტკიცებებით"ყველა კლასიკური თეორეტიკოსთან, აუცილებელია სტუდენტებისთვის პირდაპირშეეჯახონ/შეუდგნენ მათ ორიგინალურ ნაწერებს, თუნდაც მხოლოდ ნათარგმნებს. მარქსის ენისძალა და იუმორი ქრება როდესაც ჩვენ ვაჯამებთ მის თეორიებს. დარტყმები ჩვენი კონსპექტებისფართო შტრიხები ბუნდოვანს ხდის დიურქჰაიმის ზედმიწევნით დეტალურ არგუმენტებს.სწავლულობის/მეცნიერების ოპტიმისტური რწმენა, რაც ვებერის პესიმისტური დასკვნების მიღმადევს, გამოტოვებულია. მაგრამ ეს ყველაზე მეტად ჭეშმარიტია ზიმელთან. უბრალოდ არ არსებობსრაიმე ალტერნატივა იმისათვის, რომ ავიღოთ ზიმელის ერთ-ერთი ნაშრომი და სწავლის დროსახლებურად შევხედოთ მოდას (1904/1971) ან ფლირტს (1984) ან უცნობს (უცხოს/უცნაურს)(1908/1971ბ) ან იდუმალს (1906/1950).დასკვნაგეორგ ზიმელის ნაშრომებს ზეგავლენა ქონდათ ამერიკულ სოციოლოგიურ თეორიაში მრავალიწლის მანძილზე. ამ ზეგავლენის ცენტრი, როგორც ჩანს, გადაადგილდებოდამიკროსოციოლოგიიდან ზოგად სოციოლოგიურ თეორიაზე. ზიმელის მიკროსოციოლოგიაჩადებულია უფრო ფართო დიალექტიკურ თეორიაში, რომელიც ერთმანეთთან აკავშირებსკულტურულ და ინდივიდუალურ დონეებს. ჩვენ ზიმელის ნაშრომებიდან გამოვყავით ინტერესის4 ძირითადი დონე: ფსიქოლოგიური, ინტერაქციული, სტრუქტურული და ინსტიტუციონალური,და უკანასკნელი – სიცოცხლის მეტაფიზიკა.ზიმელი აზროვნებდა დიალექტიკური ორიენტაციით, თუმცა ეს არის კარგადფორმულირებული, როგორც ეს კარლ მარქსთანაა. ჩვენ ვაჩვენეთ ზიმელის დიალექტიკურიინტერესის სფერო სხვადასხვა გზებით. ჩვენ შევეხეთ იმას, თუ როგორ გამჟღავნდება ისინი55

ინტერაქციის ფორმებში – განსაკუთრებით, მოდაში. ზიმელი აგრეთვე დაინტერესებული იყოინდივიდისა და სოციალურ სტრუქტურებს შორის არსებული კონფლიქტით, მაგრამ მისიძირითადი ყურადღების ცენტრში მოექცა ის კონფლიქტები, რომლებიც განვითარდაინდივიდუალურ კულტურასა და ობიექტურ კულტურას შორის. იგი ჩაუღრმავდა ძირითადპროცესს, რომლითაც ობიექტური კულტურა ფართოვდება და ინდივიდუალური კულტურაგადაიქცევა სულ უფრო გამოფიტულად ამ განვითარების წინაშე. ზიმელმა დაინახა ესკონფლიქტი, თავის მხრივ, როგორც "მეტი-ცხოვრებასა" და "მეტი-ვიდრე-ცხოვრება"-ს შორისგაცილებით ფართო ფილოსოფიური კონფლიქტის ნაწილი.ამ თავის ძირითადი ნაწილი ეძღვნება ზიმელის ნააზრევს სოციალური რეალობის ოთხიდონიდან თითოეულზე. მიუხედავად იმისა, რომ მას ქონდა ბევრი სასარგებლო დასკვნებიცნობიერებასთან დაკავშირებით, მან შედარებით ნაკლები იმუშავა მათზე. მას გაცილებით მეტისშემოთავაზება შეეძლო ურთიერთობის ფორმებსა და ურთიერთობების მონაწილეთა ტიპებისშესახებ. ამ ფორმალურ სოციოლოგიაში, ჩვენ ვხედავთ ზიმელის უდიდეს დაინტერესებასსოციალური გეომეტრიით, მაგ. ადამიანთა რიცხვი. ამ კონტექსტში, ჩვენ შევისწავლით ზიმელისნაშრომს დიადადან ტრიადაზე გადამწყვეტი გადასვლის შესახებ. ერთი ადამიანის დამატებით,ჩვენ გადავდივართ დიადადან ტრიადაზე და ამით ჩნდება ფართო-მასშტაბიანი სტრუქტურებისგანვითარების შესაძლებლობა, რომელიც შეიძლება გახდეს გამოცალკევებული, და გაბატონებულიინდივიდზე. ეს ქმნის კონფლიქტის და დაპირისპირების შესაძლებლობას ინდივიდსა და უფროფართო საზოგადოებას შორის. მის სოციალურ გეომეტრიაში, ზიმელი აგრეთვე დაინტერესებულიადისტანციის საკითხით, როგორც ეს მოცემულია მაგალითად, მის ნაშრომში "უცნობი(უცხო/უცნაური - “The stranger”)"-ს შესახებ, რომელიც მოიცავს "გაუცხოებას" სოციალურცხოვრებაში. ზიმელის მიერ სოციალური ტიპების მიმართ გამოხატული ინტერესიგადმოცემულია ღარიბის შესახებ განაზრებებში, და მისი ნააზრევი სოციალურ ფორმებზემოცემულია სიჭარბის შესახებ განხილვებში, ანუ სუპერორდინაცია და სუბორდინაცია.მაკრო დონეზე, ზიმელს შედარებით ცოტა რამ ქონდა სათქმელი სოციალურისტრუქტურების შესახებ. სინამდვილეში, ხანდახან იგი ამჟღავნებდა შემაშფოთებელ ტენდენციასდაეყვანა სოციალური სტრუქტურები იმაზე ოდნავ მეტზე, ვიდრე ინტერაქციის ნიმუშები,ზიმელის ნამდვილი ინტერესი მაკრო დონეზე იყო ობიექტური კულტურა. მას აინტერესებდაროგორც ამ კულტურის ექსპანსია, ისე მისი დამანგრეველი ზეგავლენა ინდივიდებზე("კულტურის ტრაგედია"). ეს ზოგადი ინტერესის სფერო გადმოცემულია მის უამრავ ნაშრომში;მაგალითად, ქალაქსა და გაცვლაზე.ფულის ფილოსოფიაში ზიმელის განხილვები ფულიდან გადაიზარდა თანამედროვესაზოგადოების პრობლემათა და, საბოლოო ჯამში, ზოგადად ცხოვრების პრობლემათა შეფასებაში.განსაკუთრებული დაინტერესების საგანია ზიმელის ინტერესი კულტურის ტრაგედიაში, როგორცკულტურის შესახებ წარმოდგენების უფრო ფართო წრის ნაწილით. და ბოლოს, ჩვენ განვიხილეთზიმელის ნაშრომი საიდუმლოზე იმისათვის, რომ გვეჩვენებინა მისი თეორიული იდეების მთელიარეალი. ფულის შესახებ ზიმელის ნაშრომის განხილვა, ისევე როგორც მისი იდეებისაიდუმლოებაზე აჩვენებს, რომ მას აქვს გაცილებით უფრო მოხდენილი დასოფისტირებული/რთული თეორიული ორიენტაცია, ვიდრე მას მიაწერენ ისინი, ვინც იცნობენმხოლოდ მის ნააზრევს მიკრო-დონის ფენომენების შესახებ.56

ამონარიდები ზიმელის ორიგინალური ნაშრომებიდანურთიერთობა18. წმინდა ანუ ფორმალური სოციოლოგიის მაგალითიფორმის შინაარსისაგან განსხვავება შეიძლება ნებისმიერ საზოგადოებაში. საზოგადოება,საერთოდ, წარმოადგენს ინდივიდთა ურთიერთქმედებას. ურთიერთქმედება ყოველთვისყალიბდება როგორც გარკვეული მისწრაფებების ან რაღაც მიზნების შედეგი. ეროტიკულიინსტინქტები, საქმიანი ინტერესები, რელიგიური იმპულსები, თავდაცვა ან თავდასხმა,თამაში ან წარმოება, სწრაფვა დაეხმარო, ისწავლო, ასევე მრავალი სხვა მოტივებიუბიძგებენ ადამიანს იმოქმედოს სხვისთვის, სხვასთან, სხვის წინააღმდეგ, იმოქმედოსშინაგანი მდგომარეობის შესაბამისად და მასთან თანხმობით, ანუ მოახდინოსზემოქმედება და თავის მხრივ აღიქვას ისინი. ეს ერთმანეთზე ზემოქმედება ნიშნავს, რომინდივიდუალური მატარებლები, აღმძვრელი იმპულსები და მიზნები ქმნიან ერთობას _,,საზოგადოებას”.ყოველივე ის რაც არის ინდივიდში (ისტორიული სინამდვილის უშუალო კონკრეტულიმატარებელი) სწრაფვის, ინტერესების, მიზნების, ფსიქიკური მდგომარეობისა დამოძრაობის სახით, ის, რისგანაც ყალიბდება სხვა ადამიანებზე ზემოქმედება, ან რაც ხელსუწყობს ამ ზემოქმედების აღქმას, მე ვუწოდებ შინაარსს, ანუ განსაზოგადოებრიობისმატერიას. თავისთავად ეს მატერია, რომელშიც ხორციელდება სიცოცხლე, მისიმამოძრავებელი მოტივაცია, არსებითად არ არის სოციალური. შიმშილი, სიყვარული,შრომა, რელიგიურობა, ტექნიკა, გონის მოღვაწეობის ფუნქციები და შედეგები არ არის,ერთობლივი თანაარსებობის გარკვეულ ფორმებში ინდივიდის უშუალოსაზოგადოებრივი არსებობა, რაც იგულისხმება ურთიერთქმედების ცნებაში. მაშასადამე,განსაზოგადოებრიობა რეალიზებულია უსასრულო რაოდენობის ფორმაში. ამ მრავალნაირფორმებში _ გრძნობადსა თუ იდეალურში, წამიერსა თუ ხანგრძლივში, ცნობიერსა თუარაცნობიერში, მიზეზობრივსა თუ ტელეოლოგიურ მოტივებსა და ინტერესებშიინდივიდი ქმნის განსაკუთრებულ ერთობას, რომლის შიგნით ეს მოტივები დაინტერესები ხორცს ისხამენ.ამასთან არის დაკავშირებული სულიერი მოღვაწეობის ერთ-ერთი მნიშვნელოვანიმომენტი. რადგან პრაქტიკული მოთხოვნილებები და ურთიერთობები უბიძგებენადამიანებს გონების, ნებელობის, ემოციური დინამიზმის, შემოქმედებითი მოტივებისძალით გადაამუშაონ რეალობიდან აღებული ცხოვრებისეული მასალა, ანიჭებენ მათცხოვრებისეული მიზნების შესაბამის ფორმებს (მასალა კი მხოლოდ ასეთ ფორმებშიახელმისაწვდომი ჩვენი ზემოქმედებისათვის), აღმოჩნდება, რომ ეს ძალები და ინტერესებიმოწყვეტილნი არიან ცხოვრებას _ სწორედ იმ ცხოვრებას, საიდანაც გამოვიდნენ დარომელსაც უნდა უმადლოდნენ თავიანთ არსებობას. ადგილი აქვს ზოგიერთი ენერგიისგამონთავისუფლებასა და ავტონომიზაციას, აღმოჩნდა, რომ ამ ენერგიას აღარაა აქვსკავშირი საგანთან, რომლის გაფორმებასაც ის ემსახურებოდა და ამით უქვემდებარებდამათ ცხოვრების მიზნებს. ისინი უკვე ,,თამაშობენ” საკუთარ თავში და საკუთარითავისთვის, ითვისებენ და ქმნიან მატერიას, რომელიც უკვე მხოლოდ მათითვითრეალიზაციის საშუალებაა.57

მაგალითად, ყოველი შემეცნება თავდაპირველად არის არსებობისათვის ბრძოლისსაშუალება; ვითარების ცოდნა უმნიშვნელოვანესია სიცოცხლის შენარჩუნებისა დაგანვითარებისათვის. მეცნიერების აღმოცენება კი მოწმობს, რომ შემეცნება მოწყდაპრაქტიკულ მიზნებს, გადაიქცა თავისთავად ღირებულებად, დამოუკიდებლად ირჩევსთავის საგანს, გარდაქმნის მას საკუთარ მოთხოვნილებების შესაბამისად და არ ეხება არცერთ საკითხს, გარდა იმ საკითხებისა, რომლებიც მას თვითკმაყოფილებას ანიჭებენ.შემდეგ გრძელდება სივრცობრივ სტრუქტურებში, რითმებსა და ჟღერადობაში,მნიშვნელობასა და იერარქიაში, უპირველეს ყოვლისა პრაქტიკული მოთხოვნილებებითგაპირობებული თვალსაჩინო და განყენებული რეალობების ფორმირება. მაგრამ როგორცკი ეს ფორმები თვითმიზნად გადაიქცევიან, შეიძენენ ძალას, ქმნიან უკვე საკუთარისურვილებით და არა ცხოვრების კარნახით, ჩვენს წინაშეა ხელოვნება, სრულიადგამოყოფილი ცხოვრებისაგან და მისგან იღებს მხოლოდ იმას, რაც მას სჭირდება დათითქოს ხელახლა ქმნის მას. მაგრამ ფორმები, რომელშიც ის ,,მოქმედებს” და რომელშიცის, ასე ვთქვათ, მოქცეულია, ჩამოყალიბდა ცხოვრების დინამიკისა და მოთხოვნილებებისშესაბამისად.მსგავსი შემობრუნება ახასიათებს სამართალს. საზოგადოებრივი აუცილებლობა უბიძგებსან ლეგიტიმურობას ანიჭებს ინდივიდის ქცევის გარკვეულ წესებს; ისინი მისაღებია დათავიდან არსებობენ მხოლოდ მიზანშეწონილობის ძალით. მაგრამ სამართლისჩასახვასთან ერთად მათი არსი სავსებით იცვლება; ეს წესები უკვე არსებობენ მხოლოდიმიტომ, რომ მათ არსებობას ხელი შეუწყო სამართალმა და მათ იცავს სამართალი,თუნდაც რომ ეწინააღმდეგებოდნენ ბუნების კარნახს: fiat justicia pereat mundus (იმარჯვოსსამართლიანობამ, თუნდაც რომ დაიღუპოს სამყარო). მაშასადამე, თუმც სამართლისშესაბამის ქცევას ფესვები სოციალურ ცხოვრებაში აქვს, თვით სამართალი, მისი წმინდასახით მოკლებულია ყოველგვარ ,,მიზანს”. ის უკვე აღარ არის საშუალება, მაგრამპირიქით, თავისუფალია, არ ემორჩილება ზედა ინსტანციებს, თავად განსაზღვრავსსიცოცხლის მასალის ორგანიზაციის ხერხებს.აქ ნათელია, რომ შემობრუნებაა მთელი 180* ით _ მატერიით სიცოცხლის ფორმითგანსაზღვრიდან, მატერიის განსაზღვრამდე სიცოცხლის ფორმებით, რომლებიც ზოგადადამაღლდნენ განმსაზღვრელ ღირებულებებამდე და მთლიანად შემობრუნდნენ იქეთ, რასაცჩვენ თამაშს ვეძახით. სიცოცხლის რეალურმა ძალებმა, მოთხოვნილებებმა და იმპულსებმაშექმნეს ჩვენი ქცევის ისეთი მიზანშესაბამისი ფორმები, რომლებიც შემდეგ თამაშშიგადაიქცნენ დამოუკიდებელ შინაარსად: ნადირობად, მახეებად, სხეულისა და სულისწვრთნად, შეჯიბრად, რისკად, შემთხვევის იმედად და ა.შ. ყოველივე ეს გამოვიდა წმინდასიცოცხლის ნაკადიდან გაწყვიტა კავშირი მის მატერიასთან (რომელიც, საკუთრივ,სერიოზულად ანიჭებდა ყოველივე ამას სიცოცხლის ხასიათს) და შეიძინა რეალობასაკუთარ თავში, დაიწყო საგნების არჩევა და ქმნა, რომელშიც ინარჩუნებს თავს და იძლევათავის წმინდა ასახვას. აქედანაა თამაშის მიმზიდველობა, მაგრამ იმავდრულადსიმბოლური აზრი, რაც მას განასხვავებს წმინდა გართობისაგან. აქედანვეა თამაშისა დახელოვნების ანალოგია. ორივე შემთხვევაში ფორმებმა, რომლებიც გამოიმუშავარეალურმა ცხოვრებამ შექმნეს სიცოცხლისაგან დამოუკიდებელი ავტონომიური სამეფო.მათი სიღრმე და ძალა იმით აიხსნება, რომ თავისი წარმომავლობის წყალობით ისინი,როგორც ადრე, სიცოცხლით არიან დამუხტული; იქ სადაც ისინი ამას მოკლებული არიან,ორივე გადაიქცევა წმინდა გართობად. მათი აზრი და არსი გამოკვეთილად მდგომარეობს58

იმ უკომპრომისო შემობრუნებაში, რომლის წყალობითაც ისინი განთავისუფლდნენფორმებისაგან, რომელსაც მიზანშეწონილობა და სიცოცხლის მატერია კარნახობდა დათავად იქცნენ საკუთარი მოძრაობის მიზნად და მატერიად, აღიქვამენ მხოლოდ იმრეალობებს, რომლებიც პასუხობენ ახალ მიმართულებებს და შეუძლიათ თავი იჩინონ ამფორმების საკუთარ სიცოცხლეში.იგივე პროცესია რეალიზებული საზოგადოებრივი არსებობის ფორმისა და შინაარსისგანცალკევებისას, საკუთრივ ,,საზოგადოება” თავისთავად არის ისეთი არსებობა სხვათაგვერდით, სხვისთვის, სხვის წინააღმდეგ, სადაც მატერიალური ან ინდივიდუალურიშინაარსი და ინტერესები მისწრაფებების ან მიზნების წყალობით ან იძენენ ან ინარჩუნებენფორმას. ეს ფორმები მიიღებენ საკუთრივ სიცოცხლეს, არსებობას იწყებენ შინაარსშისაკუთარი ფესვებისაგან მოწყვეტით, თავისი თავისთვის და იმ მომხიბლველობისათვისაღნიშნულ მოწყვეტას რომ ახლავს. ეს არის სწორედ მოვლენა _ ურთიერთობა. რა თქმაუნდა, გაერთიანება ეკონომიკურ ან სისხლითნათესაურ კავშირებში, საკულტო ერთობებისან ბანდუიტურ ჯგუფების შექმნა _ ყოველთვის განსაკუთრებული ვითარებების ანმიზნების შედეგია. მაგრამ თითქოსდა ყოველი შესაძლებელი შინაარსის მიღმა, რომლებიცქმნიან განსაზოგადოებრობის განსხვავებულ ფორმებს, არსებობს რაღაც კმაყოფილებისშეგრძნება თვით განსაზიგადოებრიობის ფაქტის გამო, განსაზოგადოებრიობის, როგორცასეთის ფასეულობის შეგრძნება, ლტოლვა, რომელიც მოუწოდებს არსებობის ამფორმისაკენ, ზოგჯერ თვით რეალური შინაარსის მაძიებელია, რომელიც არისგანსაზოგადოებრიობის ამა თუ იმ კონკრეტული შემთხვევის მოტივი. მსგავსად იმისა, თუროგორ ,,ამოიღებს” შემოქმედებითი იმპულსი საგნებიდან მის ფორმას და ააგებსგანსაკუთრებულ, სწორედ ამ იმპულსის შესაფერის ხატს, ასევე სწრაფვაურთიერთობისაკენ, მისი წმინდა სახით, გამოაცალკევებს სოციალური ცხოვრებისსინამდვილიდან განსაზოგადოებრიობის წმინდა პროცესს, აიღება მას, როგორც რაღაცფასეულსა და სასურველს, აკანონებს იმას, რასაც ჩვენ ვეძახით ურთიერთობას ვიწროგაგებით.სულაც არაა შემთხვევითი და თვით სიტყვის ხმარებიდანაც გამომდინარეობს, რომნებისმიერ ურთიერთობაში, ყველაზე ნატურალურშიც კი, თუ, რა თქმა უნდა, ისგააზრებულია და მდგრადია, განსაკუთრებით მნიშვნელოვანია ფორმა. რადგან ფორმაარის ელემენტების ურთიერთქმედება, რომლის წყალობითაც ისინი ქმნიან ერთიანობას;და თუ გაქრებიან ურთიერთობის სიცოცხლისათვის კონკრეტულად მიზანშეწონილიმოტივაციები, მით უფრო მეტი ძალა და ქმედებისუნარიანი იქნება წმინდა ფორმა, ასევთქვათ, ინდივიდების ირაოსმაგვარი ე.ი. თავისუფალი შინაგანადმოქმედიურთიერთკავშირები. იმის გამო, რომ ურთიერთობა რეალობასთან წმინდა ფორმალურშესაბამისობაშია, მის პროცესში არ ხდება საჭირო ამ უკანასკნელის წინააღმდეგობისდაძლევა, თუმცა ურთიერთობაში ყოველთვისა აქვს ადგილი (რაც უფროგანვითარებულია ის, მით უფრო მეტად) სასიცოცხლო ძალების სიმბოლურ თამაშს,აგრეთვე საზრისი, რომელსაც ზერელე რაციონალიზმი ჩვეულებრივ ეძებს მხოლოდკონკრეტულ შინაარსში _ თანაც თუ ასეთი რამ არ არსებობს, ურთიერთობას უბრალოდ არაქცევენ ყურადღებას. უნდა აღინიშნოს, რომ მრავალ, შეიძლება ითქვას, ყველა ევროპულენაში საზოგადოება ნიშნავს უბრალოდ ურთიერთობაში მყოფთა კავშირს. სახელმწიფოს,მრეწველობის მიერ, ნებისმიერი სხვა მიზანდასახულობის მიერ ერთიანობად შეკრულისაზოგადოება, მაინც არის ,,საზოგადოება” ყველგან და ყოველთვის. მხოლოდურთიერთობაში მყოფნი ქმნიან ,,საზოგადოებას საერთოდ”, ყოველგვარი ზეწოლისგარეშე, რადგან ისინი წარმოადგენენ წმინდა, პრინციპულ გაერთიანებას, შინაარსისა და59

ფორმის ყოველგვარი ცალმხრივი მახასიათებლების გარეშე, ხორცს ასხამენ საზოგადოებასრაღაც, თითქოს აბსტრაქტულ სურათში, სადაც ფორმების წმინდა თამაშში იშლება მთელიშინაარსი.თუ გამოვიყენებთ სოციოლოგიურ კატეგორიებს _ ურთიერთობა შეიძლებაგანისაზღვროს, როგორც განსაზოგადოებრიობის თამაშისეული ფორმა და როგორცmutatis mutandis _ რაღაც, რომელიც ეხება საკუთრივ შინაარსობრივად განსაზღვრულკონკრეტულობას, მსგავსად ხელოვნების ნაწარმოების მიმართებისა რეალობისადმი.ურთიერთობის ჩარჩოებში მიიღებს თავის, მხოლოდ ამ ჩარჩოებში შესაძლებელ, გადაჭრასსაზოგადოების მნიშვნელოვანი, თუ გნებავთ, უმნიშვნელოვანესი პრობლემა: რა არისინდივიდის სოციალურ გარემოსთან მიმართების მნიშვნელობისა და როლის საზომი?რამდენადაც წმინდა სახის ურთიერთობა არ გულისხმობს რაიმე ნივთიერ მიზანს,შინაარსს ან შედგეს, რომელიც დევს ურთიერთობის, როგორც ასეთის, მომენტის გარეთ,მის ხასიათს განსაზღვრავენ პიროვნების ისეთი თვისებები, როგორებიცაა თავაზიანობა,აღზრდილობა, მომხიბლველობა და ა.შ. მაგრამ, სწორედ იმიტომ, რომ აქ ყველაფერიპიროვნებას აწევს, ის ვერ გამოავლენს მკვეთრად და ხაზგასმით თავისინდივიდუალურობას. როდესაც რეალური ინტერესები ერთიანდებიან ან ეჯახებიანერთმანეთს, ქმნიან სოციალურ ფორმას, ამით უკვე გარანტირებულია, რომ ინდივიდითავის უნარსა და განსაკუთრებულობას გამოავლენს გარკვეულ საზღვრებში.ურთიერთობის ბუნება მოითხოვს პიროვნებამ შეზღუდოს თავისი განდიდება ანთვითკმაყოფილება; ამის გარეშე ერთობლივი არსებობა შეუძლებელია. სწორედ ამიტომააასე მნიშვნელოვანი ტაქტის გრძნობა, რაც ეხმარება ინდივიდს თავისი ქცევისდარეგულირბაში. შეიძლება ითქვას, რომ ტაქტის სპეციფიკური ფუნქციააინდივიდუალური ზრახვების შეკვეცა, საკუთარი ,,მე”-ს წარმოჩენა, შინაგანი და გარეგანიპრეტენზიულობის სეზღუდვა იქ, სადაც ამას მოითხოვს სხვების უფლებები.აქ თავს იჩენს საინტერესო სოციოლოგიური მოვლენა. ურთიერთობაში არ ჩანანპიროვნების ის თვისებები, რომლებსაც ის ფლობს ობიექტური სტრუქტურების ძალით.სიმდიდრე და საზოგადოებრივი მდგომარეობა, განსწავლულობა და პოპულარობა,განსაკუთრებული უნარები და ინდივიდის დამსახურებები ურთიერთობაში არ უნდაასრულებდნენ არავითარ როლს, ყოველ შემთხვევაში მათ შეუძლიათ გამომჟღავდნენ იმიმმატერიალურობის სუსტ ელფერში, რომელსაც რეალობა იძენს ზოგადად, როდესაცშეეჩეხება ურთიერთობის სოციალურ-მხატვრულ სახეს. უდგილოა და უტაქტობაა(რადგან ეს ეწინააღმდეგება ურთიერთქმედების წესებს) შეიტანო ურთიერთობაშისიღრმისეული პიროვნული _ უშუალოდ პიროვნული პრობლემები და გულგატეხილობა,ამაღლებულობა და დათრგუნულობა, ცხოვრების სიღრმეების ნათელი და ბნელი.პიროვნების აღნიშნული გამორიცხვა უკიდურესობამდე მიდის: მაგალითად, ქალბატონივერ შეძლებდა გამოჩენილიყო ინტიმურ საღამოზე მამაკაცებთან ერთად ისეთ,,დეკოლტეში”, რომლითაც სავსებით მისაღებია და ნორმალური ,,საზოგადოებაში”გამოჩენა. აქ ის ნაკლებადაა ანგაჟირებული როგორც ინდივიდუალობა და შესძლებსმისცეს თავს თავისუფალი უსახური ნიღბის უფლება, რადგან, თუმც ის აქ _ მხოლოდ ისაა,მაგრამ სრულად კი არა, არამედ, მხოლოდ, როგორც ერთობლიობის ფორმალურიარსებობის ელემენტი.ადამიანი, როგორც ასეთი _ ეს ჯერ კიდევ შინაარსის, ძალის, შესაძლებლობებისჩამოუყალიბებელი კომპლექსია; ცვალებადი ყოფის პირობებში ის გარდაიქმნებადიფერენცირებად ობიექტად, რომელსაც საზღვრები მკაცრადა აქვს განსაზღვრული.ეკონომიკური თვალსაზრისით, როგორც პოლიტიკოსი, ოჯახის წევრი ან პროფესიის60

წარმომადგენელი, ის, შეიძლება ითქვას ad hoc კონსტრუირებული პროდუქტია; მისისასიცოცხლო მასალა განსულიერდება ყოველთვის რომელიმე განსაკუთრებული იდეით,ჩამოისხმება განსაკუთრებულ ფორმად, მისი შეფარდებით დამოუკიდებელი არსებობა, რათქმა უნდა, მხარდაჭერილია საერთო ენერგიით, მაგრამ ,,მე”-ს უშუალოდ დაუდგენელი,გამოუვლენელი წყაროს მიერ. ამ აზრით, ურთიერთობაში ადამიანი გამოდის თავისებურ,სხვა კონტექსტებში რომ არ გვხვდება ისეთ ფენომენად. ერთი მხრივ, მან ჩამოიცილასაკუთარი პიროვნულ_შინაარსობრივი მახასიათებლები და ურთიერთობაში შედის,მისთვის, როგორც ზოგადად, ადამიანისათვის დამახასიათებელი უნარებით, ზრახვებითდა ინტერესებით. ამასთანავე, თვით ეს სტრუქტურა კრძალავს სიღრმისეულ პიროვნულსადა სუბიექტურს. მორიდება (რიდი), რომელსაც შეიძლება დავარქვათ, სხვებთანურთიერთობის პროცესში პირველი მოთხოვნა, ასევე აუცილებელია საკუთარ ,,მე”-სთანმიმართებაში. ამ წესის დარღვევა იმუქრება ურთიერთობის, როგორც საზოგადოებისმხატვრული ფორმის, სოციოლოგიურ ნატურალიზმად გადაგვარებით. მაშასადამე,შესაძლებელია ვისაუბროთ ინდივიდისათვის ურთიერთობის ,,ზედა” და ,,ქვედა”ზღვარის არსებობაზე. ორივე შემთხვევაში ობიექტურ შინაარსსა და მიზანზედაფუძნებულ ურთიერთქმედებას ეხება საუბარი, თუ ისეთს, სადაც აბსოლუტურადააგამორიცხული ყოველი მონაწილის პიროვნული და სუბიექტური _ ურთიერთობა აღარარის ცენტრალური ფორმისგანმსაზღვრელი პრინციპი და იწყებს ფორმალური,შუალედური როლის შესრულებას.ურთიერთობის არსის ამ ნეგატიურ განსაზღვრებებს შეიძლება მოვუძებნოთფორმისგანმსაზღვრელი პოზიტიური მოტივები. კანტმა სამართლის პრინციპებადშემდეგი პოსტულატი წამოსწია: ყოველივეს უნდა ქონდეს იმდენი თავისუფლება,რომელიც დასაშვებია ყველა სხვის თვალსაზრისით. თუ ვაღიარებთ, რომურთიერთობისაკენ სწრაფვა არის მისი, ურთიერთობის, წყარო ან სუბსტანცია, მაშინსახეზეა პრინციპი, რომელიც დააკანონებს ურთიერთობას: ყოველივემ იმდენად უნდადააკმაყოფილოს თავისი სწრაფვა ურთიერთობისაკენ, რამდენადაც ეს შეესაბამება ყველადანარჩენის ასეთსავე მისწრაფებას. თუ შევეცდებით ამის სხვაგვარად გამოხატვას,ვახსენებთ არა სწრაფვას, არამედ მის შედეგებს, მაშინ ურთიერთობის პრინციპი ასეთ სახესმიიღებს: ყოველივემ უნდა მისცეს სხვას ურთიერთობის ღირებულების (სიხარული,სიმსუბუქე, გამოცოცხლება) იგივე მაქსიმუმი, რომელიც შეესაბამება მის მიერ მიღებულიამ ღირებულებების მაქსიმუმს. როგორც კანტის პოსტულატზე დაფუძნებული სამართალისიმბოლოა დემოკრატიზმისა, ასევე ეს პრინციპი მიუთითებს ნებისმიერი ურთიერთობისსტრუქტურის დემოკრატიულობაზე, რომელიც, რა თქმა უნდა, შეუძლია განახორციელოსყოველმა სოციალურმა ფენამ საკუთარ თავში და რომელიც ხშირად წინააღმდეგობრივსადა მტკივნეულს ხდის სხვადასხვა სოციალური კლასების წარმომადგენელთაურთიერთქმედებას. თანასწორობა აქ ყალიბდება პიროვნულის სრული ჩამოცილებისძალით, ერთი მხრივ, და ყველა შინაარსობრივისა, მეორე მხრივ, ე.ი. იმისა, რაც არის მისიმასალა განსაზოგადოებრიობამდე და რომლისგანაც ის შემდგომში განთავისუფლდება,ჩამოაყალიბებს რა ურთიერთობას სხვასთან.დემოკრატიული ურთიერთობა თანასწორებს შორის არის დემოკრატიის თამაში.ურთიერთობა ქმნის, თუ გნებავთ, იდეალურ სოციოლოგიურ სამყაროს, სადაცთითოეულის სიხარული უშუალოდაა დაკავშირებული სხვების სიხარულთან, და ვერავინპრინციპულად ვერ შესძლებს დაიკმაყოფილოს თავისი სწრაფვა სხვებისდაუკმაყოფილებლობის ხარჯზე, რაც ბევრ61

ცხოვრებისეულ ფორმებში თუმცა კი უზრუნველყოფილია გაბატონებული ეთიკურიიმპერატივის წყალობით, მაგრამ არ არის გარანტირებული უშუალოდ მათი საკუთარიშინაგანი პრინციპებით.ურთიერთობის სამყარო _ ერთადერთი, სადაც შესაძლებელია თანასწორთა დემოკრატია _ხელოვნური სამყაროა, შექმნილია იმათ მიერ, ვისაც სურს განახორციელოსაბსოლუტურად წმინდა ურთიერთქმედების იდეალი, რომელიც მოკლებულიადებალანსირების მატერიალურ აქცენტს. თუ ჩვენ ვვარაუდობთ, რომ ჩვენ ურთიერთობაშიგავხდით ,,ადამიანები”, ისეთები, როგორებიც ვართ სინამდვილეში, უნდაგავნთავისუფლდეთ იმისგან, რაც ამძიმებს ჩვენს ცხოვრებას, გავნთავისუფლდეთმოჭარბებული აღფრთოვანებებისა და გულგატეხილობისაგან, ,,ნამეტანი ბევრისა” და,,ძალზე ცოტასაგან”, ანუ ყოველივე იმისგან, რაც რეალურ ცხოვრებაში ამახინჯებს ჩვენსშეხედულებებს საკუთარ თავზე, ეს კი ნიშნავს, რომ თანამედროვე ცხოვრებაგადატვირთულია სუბიექტური შინაარსითა და ობიექტური აუცილებლობით.ვთავისუფლდებით რა მათგან ურთიერთობის გარემოში, ჩვენ ვვარაუდობთ, რომვუბრუნდებით საკუთარ ბუნებრივ-პიროვნულ ყოფას, მაგრამ ამასთან ერთადგვავიწყდება, რომ ადამიანი ურთიერთობაში არის არა იმდენად პიროვნება თავისიგანსაკუთრებული და ბუნებრივი სისრულით, რამდენადაც სტილიზაციითა დადაშვებებით შექმნილი პიროვნება. წინა პერიოდში როდესაც ადამიანი არ იყოიძულებული უარი ეთქვა ასეთი სიმრავლის ობიექტური და შინაარსობრივიმომენტებისათვის, ფორმის კანონი იყო მეტად და ნათლად ორიენტირებული პიროვნულყოფიერებაზე: ინდივიდუალური ქცევა ადრე ბევრად უფრო ცერემონიული იყო,ექვემდებარებოდა უფრო მკაცრ და მტკიცე ზეინდივიდუალურ რეგულაციებს.პიროვნული პერიფერიის იმ დონემდე რედუქციამ, რომელსაც აძლევს ინდივიდსსხვებთან ურთიერთქმედების თანასწორობა, მიგვიყვანა მეორე უკიდურესობამდე:სპეციფიკური გვარის ქცევა საზოგადოებაში გადაიქცა კურტუაზობად. აქ ძლიერი დაგამოჩენილი არა მხოლოდ აყენებდა სუსტს თავის გვერდით, არამედ ვარაუდობდა კიდეც,რომ ყოველი მათგანი უფრო ძვირფასია, ვიდრე თავად. თუ განსაზოგადოებრიობასაერთოდ წარმოადგენს ურთიერთქმედებას, აქ ჩვენ საქმე გვაქვს მის წმინდა, ასე ვთქვათ,მის უკიდურესად სტილიზებულ ვარიანტთან _ ურთიერთქმედება თანასწორებს შორის,ზუსტად ისევე, როგორც სიმეტრია და წონასწორობა, წარმოადგენს თვალსაჩინოელემენტების მხატვრული სტილიზაციის ყველაზე ნათელ ფორმებს. რამდენადაც,მაშასადამე, ურთიერთობა თავისთავად არის განსაზოგადოებრიობის, ხელოვნების ანთამაშის პრინციპით განხორციელებული აბსტრაქცია, ის მოითხოვს ურთიერთქმედებისწმინდა, გამჭვირვალე, მიღწევად სახეს _ ურთიერთქმედებას თანასწორებს შორის; ისუნდა გათამაშდეს იმ მონაწილეებს შორის, რომლებიც იმდენად არიან მოკლებულიშინაარსს, იმდენად მოდიფიცირებული არიან თავიანთ შიდა და გარე გამოვლენებში, რომურთიერთობაში გამოდიან, როგორც ერთმანეთის სწორები და ყოველ მათგანს მიენიჭებაურთიერთობის ღირებულებები მხოლოდ იმ პირობით, თუ დანარჩენებიც ზუსტად ასევემიიღებენ.ეს თამაშია, რომელშიც ,,ითვლება”, რომ ყველა თანასწორია და რომელშიც ერთდროულადთითოეული სარგებლობს განსაკუთრებული პატივისცემით.ეს უკანასკნელი ისევე მცირე სიყალბეა, როგორსაც ადგილი აქვს ხელოვნებაში ან თამაშში,როდესაც რეალობიდან გადაუხვევენ. სიცრუე ჩნდება იმ მომენტში, როდესაც62

ურთიერთობაში მყოფთა ქცევები და საუბარი შეეხება რეალური ცხოვრებისპერსპექტივებსა და მოვლენებს, ზუსტად ისევე, როგორც სურათი გვაცდენს, როდესაც აქვსსინამდვილის პანორამული ასახვის პრეტენზია. ის რაც თავისებურებების ჩარჩოებში,რეალიზებულია ურთიერთობის ფორმების იმანენტურ თამაშში, კანონზომიერია, სწორია,მოწესრიგებულია, გადაიქცევა სიყალბედ, თუ ურთიერთობა _ მხოლოდ მოჩვენებითია,ხოლო სინამდვილეში სულ სხვა მიზანს ისახავს _ რაც არაა ურთიერთობასთან კავშირში _გვარს. ასეთი რამ, რა თქმა უნდა ადვილად მოხდება რეალური ცხოვრების ქსოვილშიურთიერთობის ფაქტობრივი ჩართულობის გამო.ამასთან დაკავშირებით, ნათელია, რომ ,,ურთიერთობის” ცნება გულისხმობს ყველაფერს,რაც ჩვეულებრივ აღინიშნება, როგორც სოციოლოგიური თამაშის ფორმა, და პირველრიგში, თამაშში თავისთავად, რომელსაც მნიშვნელოვანი ადგილი უკავია ყველა ეპოქისურთიერთობებში. დებულება ,,საზოგადოებრივი თამაში” უკიდურესადმრავალმნიშვნელოვანია. ურთიერთქმედებისა და განსაზოგადოებრიობის ყველაარსებული ფორმები: სწრაფვა ძალაუფლებისაკენ, გაცვლა, პარტიების შექმნა,განცალკევება, შემთხვევითი შეხვედრები და დაშორებები, მეტოქეობისა დაპარტნიორობის მონაცვლეობა, ხაფანგი, რევანში _ ყოველივე ეს სერიოზულ ცხოვრებაშიშინაარსითაა დატვირთული, თამაშში კი ცოცხლობს საკუთარი, ამ ფუნქციებზედაფუძნებული განცდებით და თვითმკმარი სიცოცხლით. რადგან იქაც კი, სადაც თამაშიფულზეა, ფული _ მათი შოვნა სხვანაირადაც შეიძლება _ არ განსაზღვრავს მათსპეციფიკას; ნაღდი მოთამაშისათვის თამაშის მიმზიდველობა თვით თამაშის ქმედებისსოციოლოგიურად მნიშვნელოვანი ფორმის დინამიკასა და აზარტშია. საზოგადოებრივითამაში ღრმად ორაზროვანია: ის არა მხოლოდ ,,თამაშდება” საზოგადოებაში, რომელიცგარეგნულად იცავს მას, აქ ფაქტობრივად ,,თამაშდება” ,,საზოგადოება”.ეს მსჯელობები შეიძლება მივუყენოთ სქესის სოციოლოგიას: ეროტიკა ქმნის თამაშისთავის ფორმას _ კეკლუცობას, რომელიც ურთიერთობაში მსუბუქია, გამჭვირვალეა,მაგრამ სრულად ვლინდება (ეს თემა განხილულია წიგნში ,,ფილოსოფიური კულტურა”).თუ ორივე სქესის წარმომადგენელთა ყველა ეროტიკული პრობლემა ტრიალებსურთიერთობასა და უარის თქმაში (მათი ობიექტები, ბუნებრივია, უსასრულოდგანსხვავებულია და მრავალნაირია და თავისი ბუნებით არა მხოლოდ რადიკალურადფიზიოლოგიურია, შეიძლება სულაც არ ეკუთვნოდეს ფიზიოლოგიას), მაშინ ქალისკეკლუცობის არსი მდგომარეობს ურთიერთობისა და უარის მითითებებში, იმაში, რომყოველგვარი საბოლოო დაპირების გარეშე მიიზიდოს მამაკაცი და შემდეგ მოიცილოს ის,თუმცა იმედი დაუტოვოს. კეკლუცი მამაკაცს ხიბლავს უფრო იმით, რომ დაპირება ძალზეახლოა, მაგრამ თავად ამას სერიოზულობას არ ანიჭებს; ის ცხოვროbს ,,ჰო”-სა და ,,არა”-სშორის, მაგრამ საბოლოო გადაწყვეტილებას არ იღებს.მძიმე, ერთმნიშვნელოვანი და მკაცრი მოთხოვნილებისაგან თავისუფალი რეალობასიკეკლუცეს ანიჭებს სიმსუბუქეს, თავისუფლებას, იდეალურობას, აქ შეიძლებავისაუბროთ ,,ხელოვნებაზე” და არა მხოლოდ კეკლუცობის ,,ხერხებზე”. მაგრამგამოცდილებიდან ჩანს, იმისათვის, რომ სიკეკლუცე წარმატებული იყოს, აყვავდესროგორც ოთახის ყვავილი, მან უნდა მიიღოს სავსებით სრული პასუხი მამაკაცისაგან, მისირეაქცია. თუ მამაკაცი არ პასუხობს კეკლუცობას, ან კიდევ პირიქით, მისი მსხვერპლია დამისდევს კეკლუცის ყველა ნახევარ_ჰოსა და ნახევარ_არას, სიკეკლუცე ვერ შეიძენსსაკუთრივ წარმატებული ურთიერთობის ფორმას. აქ არა აქვს ადგილი თავისუფალურთიერთქმედებებსა და ელემენტთა ექვივალენტობას, რომელსაც მოითხოვს63

ურთიერთობის ძირითადი კანონი. ისინი არ ვლინდებიან მხოლოდ მაშინ, როდესაცმამაკაცი მიისწრაფის სწორედ ამ თავისუფალი თამაშისაკენ, რომელშიც ნებისმიერიეროტიკული გარკვეულობა მხოლოდ ექოა, რაღაც შორეული სიმბოლოა, რომელშიცმითითებების მომხიბლველობა არსებობს თავისთავად და არ გამომდინარეობს ლტოლვისან შიშისაგან. სიკეკლუცემ იმ სახით, რა სახითაც ის მთელი თავისი მშვენიერებითდაფრინავს ურთიერთობის კულტურის მწვერვალებზე ამოწურა ეროტიკულისურვილების რეალობა, დაპირერბები და უარები, ის კმაყოფილდება ჩრდილებისცვალებადი თამაშით, რეალობის ასახვით. იქ სადაც ეს ვლინდება ან მოქმედებს, თან რჩებაფარულად, თვით მოვლებნა უკვე არ არის ორის პირადი საქმე და ხორცს ისხამს რეალობისდონეზე; ურთიერთობის სოციოლოგიური რუბრიკის ქვეშ, სადაც ვერ თავსდებასაკუთრივ პიროვნება როგორც საკუთარი ცხოვრების მის მიერვე ორგანიზებული ცენტრი,სიკეკლუცე გადაიქცევა გართობად ან ირონიულ თამაშად, რომელშიც ეროტიცაზემოქმედების მხოლოდ წმინდა სქემაა, რომელსაც აღარა აქვს კავშირი საკუთარმატერიალურ ან მკაცრად ინდივიდუალურ შინაარსთან. თუ ურთიერთობაში თამაშდებასაზოგადოების ფორმები, სიკეკლუცეში _ ეროტიკის ფორმები _ აქ არსებითი მსგავსებაა,რომელშიც მეორე გულისხმობს პირველის ელემენტებს.თუ რამდენად ანხორციელებს ურთიერთობა ურთიერთქმედებების სოციოლგიურიფორმების (მნიშვნელოვანს, თუმცა მხოლოდ თავისი შინაარსით) აბსტრაქციას და ანიჭებსმათ, უკვე საკუთარ თავში ჩაკეტილებს, რაღაც მოჩვენებით სხეულს, ეს მჟღავნდება ყველაადამიანური ურთიერთობების უნივერსალურ მატარებელში _ საუბარში. მთავარი აქგამოიხატება ძალზე ბანალური მსჯელობით: ცხოვრებაში სერიოზულად ადამიანებისაუბრობენ რაიმე მიზნით, როდესაც მათ უნდათ შეატყობინონ, აუხსნან, გააგებინონ;ურთიერთობაში საუბარი კი, ნატურალისტური აზრით თვითმიზანია _ როგორცლაპარაკი, მაგრამ თვითგართობის ხელოვნების აზრით, მისი საკუთარი კანონებით;ურთიერთობა-საუბარში საგანი _ მომხიბლველია, აქ მხოლოდ რეპლიკების გაცვლა ელავს.ამ გაცვლაში ხორცშესხმული ყველა ფორმები: დავა ან აპელაციები ორივე მხარის მიერაღიარებული ნორმებისადმი, კომპრომისით მიღწეული მშვიდობა ან საერთო აზრებისაღმოჩენა, სიახლის კეთილგანზრახული აღქმა ან უარის თქმა იმ თემებზე სადაცშეუძლებელია ურთიერთგაგების მიღწევა _ სასაუბრო ურთიერობების ყველა ეს ფორმები,რეალურობაში რომ ემსახურებიან ადამიანური მოღვაწეობის უსასრულო მიზნებსა დაშინაარსს, აქ აღმოჩნდებიან მნიშვნელოვანი საკუთარ თავში, ე.ი. ურთიერთობებისთამაშში, რომელსაც ისინი ხელს უწყობენ, აკავებენ და ათავისუფლებენ, ამარცხებენ დანებდებიან, ანიჭებენ და იღებენ; აქ ცხადია ორაზროვნება და ,,თვითგართობა”.იმისათვის რომ თამაში გახდეს თვითმკმარი, როგორც ცარიელი ფორმა, შინაარსს არ უნდაქონდეს საკუთარი წონა: თუ დისკუსია საგნობრივია, ის უკვე აღარაა ურთიერთობა, ისბრუნავს თავისი ტელეოლოგიური ღერძის გარშემო, რადგანაც ჭეშმარიტების დადგენა,რომელიც შეიძლება იქცეს მის შინაარსად, გადაიქცა მის მიზნად. ზუსტად ასევე, საუბარიანგრევს თავის თავს, როგორც ურთიერთობას თუ ის გადადის სერიოზულ ფორმაში.ჭეშმარიტების ერთობლივი ძიების ფორმა, კამათის ფორმა შეიძლება შენარჩუნებულიქნას; მაგრამ მან თავის სუბსტანციაში არ უნდა დაუშვას შინაარსის სერიოზულობა,მსგავსად იმისა თუ როგორ არ ღირს დაუმატო სურათს მისი საგნის სამგანზომილებიანისინამდვილე. არ ვიფიქროთ, რომ ურთიერთობა-საუბრის შინაარსი არაა არსებითი,პირიქით, ის უნდა იყოს საინტერესო, გამტაცი, მნიშვნელოვანიც კი, მაგრამ ის არავითარ64

შემთხვევაში არ უნდა იყოს საუბრის მიზანი, მისი ობიექტური შედეგი არაა არსებითი.ამიტომ, გარეგნულად, ორი საუბარი შეიძლება მოგვეჩვენოს სავსებით ერთნაირად:ურთიერთობად კი, მისი შინაგანი აზრის თანახმად, იქნება მხოლოდ ის, სადაც შინაარსი,რა ღირებულიცა და მიმზიდველიც არ უნდა იყოს ის თავისთავად, მართებულად,დროულად და მიზანშესაბამისად გადაიქცევა მხოლოდ საუბრის ფუნქციურ მიზანთან,როგორც ასეთთან, კავშირში, მხოლოდ მეტყველებითი ურთიერთქმედების ფორმასთანკავშირში, მის განსაკუთრებულ და თვითნორმირებად მნიშვნელობასთან კავშირში.ამიტომ საგნის ადვილი და სწრაფი ცვალებადობა საუბარ-ურთიერთობას თავისთავადახასიათებს: საგანი აქ ხომ მხოლოდ საშუალებაა, ხოლო ცვალებადობა და შემთხვევითობა,ზოგადად, ახასიათებთ საშუალებებს, მიზნებისაგან განსხვავებით. ასე რომ საუბარი,მხოლოდ ურთიერთობაშია თვითმიზანი. რადგან, იმის წყალობით, რომ ის, როგორცმინიმუმ, ორმხრივია (თუ გამოვრიცხავთ ,,თვითპატივისცემას”, ეს არისსოციოლოგიისათვის ნაცნობი ორმხრივობის უწმინდესი და ამაღლებული ფორმა), ისრეალიზდება როგორც ურთიერთობა, რომელსაც, თუ შეიძლება ასე ვთქვათ, არა აქვს სხვასურვილი, გარდა საკუთარი თავისა, სადაც, ის, სხვა დროს არის ურთიერთქმედებისცარიელი ფორმა, გადაიქცევა მის თვითმკმარ შინაარსად.თავგადასავლების, ანეგდოტების მოყოლასაც კი _ ხშირად იმისთვის, რომ საუბარშიშეივსოს ,,სიცარიელე”, _ შეუძლია გამოავლინოს დახვეწილი ტაქტი, რომელშიცგაიჟღერებს ურთიერთობის ყველა მოტივი. რადგან, პირველ რიგში, ტაქტის წყალობითსაუბარი შენარჩუნებულია იმის საფუძველზე, რაც მოქცეულია ყოველ ინდივიდუალურიინტიმურის მიღმა, წმინდა პიროვნულის მეორე მხარეს, ე.ი. ყველაფერი ურთიერთობისკატეგორიის გამოკლებით. ობიექტურს მოიხმობენ არა მისი შინაარსის, არამედურთიერთობის ინტერესებისათვის; მისი თქმა და აღქმა არ არის თვითმიზანი, მაგრამარის თვითგაგების, ურთიერთობაში მყოფი წრის ერთიანი ცნობიერების გამოცოცხლებისწმინდა საშუალება. მაშასადამე, აქ მოცემულია არა მხოლოდ ყველას მიერ ერთნაირადაღქმული შინაარსი, არამედ სახეზეა ურთიერთობის ინდივიდის ნიჭიც, თან ნიჭი,რომლის მომცემი, ასე ვთქვათ, უხილავია: დახვეწილი ურთიერთობისას მოყოლილითავგადასავალი ისეთია, რომ მის უკან სრულადაა გამქრალი მთხრობელის პიროვნება;ყველაზე სრულყოფილი მოქცეულია ურთიერთობის ეთიკით უზრუნველყოფილწონასწორობის ცენტრში, სადაც, როგორც სუბიექტურად ინდივიდუალური დაობიექტურად შინაარსობრივი მთლიანად შერწყმულია, ქმნიან ურთიერთობის წმინდაფორმას.აქედან შეიძლება დავასკვნათ, რომ ურთიერთობა აგრეთვე გვაძლევს კონკრეტულისაზოგადოების ეთიკური ძალების თამაშის ფორმას. საზოგადოების წინაშე მდგარიუმნიშვნელოვანესი ეთიკური პრობლემები: როგორ გავუღვიძოთ ინდივიდს სურვილიჩაერთოს საყოველთაო კავშირში და იცხოვროს მისთვის; თავის მხრივ, როგორმოვახერხოთ, რომ ამ კავშირმა მიანიჭის ინდივიდს ღირებულებები და იდეები: როგორგადავაქციოთ ინდივიდის ცხოვრება მთლიანის მიზნები მიღწევის საშუალებად, ხოლომთლიანის სიცოცხლე _ ინდივიდის მიზნების მიღწევის საშუალებად. ურთიერთობის ამპრობლემის სერიოზულობას, მეტიც, ტრაგიკულობას გადავყავართ თავისი მოჩვენებითისამეფოს სიმბოლურ თამაშში, სადაც არ არსებობს არანაირი წინაღობა, რამეთუმოჩვენებები ერთმანეთს ხელს ვერ უშლიან. თუ განსაზოგადოებრიობის ეთიკური ამოცანაიმაში მდგომარეობს, რომ თავისი ელემენეტების შეძლებისდაგვარად ზუსტი შეერთება დაგანცალკევება გადაეცეს საკუთარ შინაგან, ცხოვრების მთლიანობით გაპირობებულმიმართებებს, მაში ურთიერთობაში ეს თავისუფლება და ადექვატურობა თავისუფლდება65

საკუთარი კონკრეტული შინაარსობრივი პირობებისაგან; ,,საზოგადოებაში” იქმნებიან დაიშლებიან ჯგუფები, საუბრები აქ მიედინება იმპულსურად და შემთხვევით, ღრმავდება,იფანტება, იწურება _ ყოველივე ეს თითქოს მინიატურულად ასახავს საზოგადოებრივიდეალს, რომელსაც შეიძლება დავარქვათ კავშირის დამყარების თავისუფლება. თუყოველი ერთობლიობა უნდა იყოს თავის შინაგან რეალობაში მკაცრად მოზომილიფენომენი, ხოლო ეს უკანასკნელი აქ იკარგება, მაშინ შენარჩუნდება და ცოცხლობსმხოლოდ ის მოვლენა, რომელიც თავისი თამაშით, საკუთარი ფორმის კანონების დამჯერე,თავისი სრულყოფილი სილამაზით ესთეტიკურად აღადგენს იმ ზომიერებას, რომელიცსერიოზულ სინამდვილეში ეთიკურად აუცილებელია.ურთიერთობის ეს ზოგადი შეფასება თვალნათლივაა რეალიზებული გარკვეულისტორიულ პროცესებში. გერმანიის ადრინდელ შუასაუკუნეებში არსებობდნენ რაინდთასაძმოები, რომლებსაც ქმნიდნენ პატრიციების დამეგობრებული ოჯახები. ამ კავშირებისრელიგიური და პრაქტიკული მიზნები საკმაოდ მალე მოძველდნენ; უკვე XIV საუკუნეშირაინდთა ინტერესები და ქცევის ხერხები აღმოჩნდნენ ერთადერთი შინაარსობრივიმახასიათებლები. მალე ესენიც გაქრნენ, ხოლო თვით კავშირები დარჩნენ, როგორცარისტოკრატიის წარმომადგენელთა ურთიერთობის მიზნის დამცავი გაერთიანებები.ცხადია, მოცემულ შემთხვევაში ურთიერთობა შენარჩუნებულ იქნა როგორცშინაარსობრივად განსაზღვრული საზოგადოების ,,რეზიდიუმი”, როგორც ,,ნაშთი”რომელიც, რადგან შინაარსი დაკარგულია, წარმოადგენს მხოლოდ ფორმას და ფორმებისერთობლიობას. ის, რომ ამ ფორმების აგებულება გვიჩვენებს თამაშის მხოლოდ შინაგანარსს, ან უფრო ღრმად, ხელოვნებას, უფრო ნათლად საბუთდება კარის საზოგადოებისAncien regime მაგალითზე. აქ კონკრეტული ცხოვრებისეული შინაარსის გაქრობისშედეგად, რომლებიც იყვნენ, ასე ვთქვათ, ,,გამოწურული” საფრანგეთის არისტოკრატიისსამეფო ძალაუფლების მიერ, გაჩნდნენ თავისებური ფორმები, რომლებშიც დაიხვეწაფენის ცნობიერება, ფორმები _ რომელთა მიმართულება, განსაზღვრულობა დაინტენსიურობა ნაკარნახევია მხოლოდ ურთიერთობის მიერ, მაგრამ არ იყვნენ პიროვნებისრეალური კავშირებისა და ძალის სიმბოლოები ან ფუნქციები. კარის ეტიკეტის წესებითვითმიზნად გადაიქცნენ, ისინი უკვე აღარ გულისხმობენ შინაარსს, მაგრამ შეიცავენხელოვნების კანონების მსგავს იმანენტურ კანონებს, რომლებიც მნიშვნელოვანია მხოლოდხელოვნების თვალსაზრისით და არ მიისწრაფიან ასახონ მოდელის სინამდვილე _ხელოვნების გარეთ არსებული საგნები.ამ მოვლენებში ურთიერთობამ შეიძინა თავისი ყველაზე სასარგებლო და თვითმყოფადიგამოხატულება, რომელიც უკვე აღარ დგას კარიკატურის ზღვარზე. რა თქმა უნდა, მისიარსი იმაში მდგომარეობს, რომ რეალური ადამიანური ურთიერთობებიდან ამოიღოსრეალურობა და ფორმის კანონების მიხედვით ააგოს საკუთარი ზეციური სამეფო, მასშიმოძრავი, მაგრამ მის გარეთ ყოველგვარ მიზანს მოკლებული. სიღრმისეული წყარო,რომელიც ამოძრავებს ამ სამეფოს, უნდა ვეძიოთ არა თვითგანსაზღვრებად ფორმებში,არამედ რეალური ინდივიდების ცხოვრებაში, მათ გამოცდილებასა და მისწრაფებებში,მათი იმპულსებისა და მრწამსის სისრულეში. ყოველი ურთიერთობა არის სიცოცხლისმხოლოდ სიმბოლო, როგორც ის აისახება ადვილი თამაშის ნაკადში, მაგრამ სწორედამიტომაა ის სიცოცხლის სიმბოლო, ხატი რომელიც იცვლება მხოლოდ იმდენად,რამდენადაც ამას მოითხოვს მასთან მიმართებაში მიღწეული დისტანცია; ზუსტად ასევე,ყველაზე თავისუფალი და ფანტასტიკური, რეალობის ასლის გადაღებისაგან უსასროლოდშორი, ხელოვნებას უნდა ქონდეს მასთან ღრმა და სწორი კავშირები, თუ სურს რომ არ66

აღმოჩნდეს ცარიელი და ყალბი. ხელოვნებაც, ხომ დგას თუმც სიცოცხლეზე მაღლა, მაგრამსიცოცხლეზე მაღლაა. გაწყვეტს რა ცხოვრების რეალობასთან დამაკავშირებელ ძაფებს,რომელთაგან ის, სხვათა შორის, სულ სხვა სტილიზებულ ქსოვილს ქსოვს, ურთიერთობაუკვე აღარ არის თამაში, არამედ გადაიქცევა სიცოცხლეს მოკლებული ცარიელი ფორმებითცარიელ გართობად და თავისი არაცოცხალი სქემით მოამაყედ.აქედან ჩანს, რომ საზოგადოებრივი კონტაქტების ზედაპირულობის გამო საჩივრები თუწუწუნი კიდეც არის სამართლიანი და კიდეც არ არის. ჩვენი სულიერი ცხოვრების ერთ-ერთი საინტერესო მოვლენაა ის, რომ ყოფიერების მთლიანობას ჩვენ ვგლეჯთ რაღაცელემენტებს და მათგან ვაგებთ ჩვენს საკუთარ სამეფოს, ეს სამეფო სრულყოფილადააგამოცალკევებული მთლიანის ცხოვრებისაგან, მას შეუძლია აღმოაჩინოს თავისიუშინაარსო არსებობა, მაგრამ, შეიცვალა რა რაღაც თვალშეუვლები ფაქტორებისგავლენით, სწორედ უშუალო რეალობისაგან გამოყოფით, შეიძლება უფრო სრულად,მთლიანობაში დაინახოს ამ უკანასკნელის არსი, ვიდრე სიახლოვით გაიგოს ისრეალურად. ამიტომ საკუთარი ნორმებით განვითარებული ცხოვრება, რომელშიცურთიერთობაში ცოცხლობს სოციალური ურთიერთქმედებები, შეიძლებადამოკიდებული აღმოჩნდეს აღქმის წესებზე, სიმბოლურ თამაშზე, მისი ესთეტიკურიბრწყინვალებით, რომლითაც გადაეცემა საზოგადოებრივი არსებობის დახვეწილისიღრმისეული დინამიკა.ხელოვნებაში, საელესიო და რელიგიური ცხოვრების სიმბოლიკაში, მეცნიერულიფორმულების სისტემაში ჩვენ ვხედავთ და ვგრძნობთ, რომ წმინდა მოჩვენებითი სფეროსთავისებურებები, ზედაპირულად შერჩეული ელემენტების კომბინაციები კავშირშიასრული რეალობის სიღრმესა და მთლიანობასთან. ეს კავშირი ხშირად ძნელი ასახსნელია,მაგრამ სწორედ მისი წყალობით მოჩვენებითობა აღმოჩნდა უშუალოდ რეალური დაფუნდამენტური არსების მატარებლად და წარმომადგენლად.ასე რომ, გასაგებია, ბევრი ამ წმინდა ფორმებისაგან აგებული სამეფოებისშემამსუბუქებელი და განმმუხტავი ზემოქმედება: მათში ჩვენ თუმც კი გაგვანთავისუფლასიცოცხლემ, ვცოცხლობთ. ზღვის ჭვრეტა შინაგანად გვანთავისუფლებს ჩვენ, მაგრამ არაამის საწინააღმდეგოდ, არამედ სწორედ ამიტომ, რომ მასში _ ტალღების მოქცევასა დადახევაში, ტალღების გარდატეხაში კვლავწარმოებულია სიცოცხლე მისი დინამიკისუმარტივესი გამოხატვით, სიცოცხლე, რეალობისათვის უცხო განცდები, ერთეულთაბედის სიმძიმე, მიუხედავად ამისა რომელთა სიღრმისეული საზრისი რაღაცნაირადჩაქსოვილად გვეჩვენება ამ მარტივ სურათში; ზუსტად ასევე, მაგალითად ხელოვნებანიღაბს ხდის სიცოცხლის საიდუმლოებას: ჩვენ ვთავისუფლდებით არა იმიტომ, რომთვალებს ვხუჭავთ და ზურგს ვაქცევთ სიცოცხლეს, არამედ იმიტომ რომ ფორმებისმოჩვენებით თვითკმარობაში ვიგებთ და განვიცდით სიღრმისეული რეალობის საზრისსადა ზემოქმედებას, მაგრამ უკვე თვით ამ რეალობის გარეშე.ბევრ ღრმა ადამიანზე, რომლებიც გრძნობენ ცხოვრების ზეწოლას, ურთიერთობას არექნებოდა ასეთი განმათავისუფლებელი და მასაზრდოებელი გავლენა, თუ ის იქნებოდასიცოცხლისაგან მხოლოდ გაქცევა, სერიოზული ცხოვრების სიმძიმის მოკლევადიანიმოხსნა. მას, რა თქმა უნდა, შეუძლია ქონდეს ნეგატიური საზრისიც, იყოს კონვენცია,ფორმულების სიცოცხლესმოკლებული რიგი; ასე ხშირად ემართება Ansien regime – ს,სადაც რეალობის ბუნდოვანი მუქარა აღვიძებდა უბრალო უარყოფას, სერიოზული67

ცხოვრებისაგან თავდაცვას. მაგრამ განთავისუფლებასა და შემსუბუქებას, რასაც სწორედღრმა ადამიანი პოულობს ურთიერთობაში, სხვა მიზეზი აქვს: ურთიერთკავშირები დაქმედებით გაცვლა, რომელშიც მდგომარეობს ცხოვრების ყველა ამოცანები და სიმძიმე, აქხორციელდება არტისტულ თამაშებში, ამაღლებულსა და იმავდროულად დახვეწილში,სადაც თითქოს შორიდან ისმის ნამდვილი ცხოვრებისეული შინაარსების ხმები, რომელთასიმძიმეებმა მომხიბლველობა შეიძინეს.19.ადამიანი როგორც მტერიგეორგ ზიმელიადამიანსა და ადამიანს შორის ბუნებრივ მტრობაზე საუბრობენ სკეპტიკურიმორალისტები, რომლებისთვისაც homo homin jupus est (ადამიანი ადამიანისათვის მგელია)და ,,ჩვენი საუკეთესო მეგობრების უბედურებაში არის რაღაც, რაც მთლად მიუღებელი არარის ჩვენთვის”. საპირისპიროდ განწყობილი მორალური ფილოსოფია, რომელსაცზნეობრივი თავგანწირვა გამოყავს ჩვენი არსების ტრანსცენდეტური საფუძვლებიდან,სულაც არ არიდებს თავს მსგავს პესიმიზმს. ის აღიარებს, რომ ჩვენს ცდით მიღწევად დააღრიცხვად განცდებში შეუძლებელია დავინახოთ ,,მე”-ს თავგანწირული მიმართება,,შენ”-თან. მაშასადამე, ემპირიულად, განსჯის თანახმად ადამიანი უბრალოდ არისეგოისტი, და თვით ბუნება ვერასოდეს ვეღარ შესძლებს ამ ბუნებრივი ფაქტის მისსივეწინააღმდეგ მიმართვას; ამას შესძლებს მხოლოდ daus ex machine (ღვთისეული მანქანა,ხსნა გაუთვალისწინებელი გარემოების შედეგად), რაღაც მეტაფიზიკური ყოფიერება ჩვენსშიგნით. როგორც ჩანს, აღნიშნული მტრობა არის, როგორც მინიმუმ, რაღაც ფორმა ანსაფუძველი ადამიანური ურთიერთობებისა, სხვა რამესთან _ ადამიანებს შორისსიმპათიებთან ერთად. აღსანიშნავია ძლიერი ინტერესი, რომელსაც, მაგალითად, ადამიანიგანიცდის სხვა ადამიანების ტანჯვის მიმართ, რაც შეიძლება აიხსნას მხოლოდ ორივემოტივის აღრევით.ჩვენთვის არსებითად დამახასიათებელ ანტიპათიებზე მიუთითებს ისეთი, არცთუიშვიათი მოვლენაც, როგორიცაა ,,წინააღმდეგობის სული”, რომელიც ახასიათებს არამხოლოდ პრინციპულ ჯიუტებს, რომლებიც ყოველთვის ,,არა”-ს ამბობენ (თავიანთიგარემოს, იქნება ეს მეგობრები თუ ოჯახი, კომიტეტი თუ თეატრალური ჯგუფისსამწუხაროდ). არ შეიძლება ითქვას, რომ ეს უფრო ახასიათებს პოლიტიკის სფეროს, სადაც,,წინააღმდეგობის სული” გალაღებულია ოპოზიციის იმ მოღვაწეებში, რომელთათვისმაკოლეის ოპოზიციის კლასიკური ტიპია რობერტ ფერგიუსონი; His hostility was not ToPopery or to Protestantism, to monarchical government or to republican government, to the house ofStuarts or to the house of Nassau, but to whatever was at the time established. (მისი მტრობა ეხებაარა პაპობას ან პროტესტანტიზმს, მონარქიულ მართვას ან რესპუბლიკურ მართველობას,სტიუარტების სახლს ან ნასაუელთა სახლს, მაგრამ ეხება ყველას, რაც იმ დროისათვის იყოდადგენილი). საუბარი ეხება პამფლეტისტ რ.ფერგიუსონს (1637-1714), შეთქმულების წევრფერგიუსონს, როგორც მას ეძახდნენ). ყველა ეს შემთხვევა ,,წმინდა ოპოზიციის” ტიპებადრომ ითვლებიან, სულაც არაა აუცილებელი ასეთები იყვნენ; რამეთუ ასეთი ჯურისოპონენტები თავს აცხადებენ სამართლიანობის დამცველებად, ობიექტურობისათვის68

მებრძოლებად, უმცირესობის, როგორც ასეთის, მფარველებად. ოპოზიციურობისაკენაბსტრაქტულ სწრაფვას, ჩემი აზრით, უფრო ნათლად გვიჩვენებს ნიშანდობლივისიტუაცია: მშვიდი, ოდნავ გაცნობიერებული, ხშირად იმავ წუთს გაქრობადი სურვილიწინააღმდეგობა გაუწიო რაღაც დებულებას ან მოთხოვნას სწორედ მაშინ, როდესაც ისგვხვდება კატეგორიული ფორმით. ბევრი საკმაოდ დამყოლი ნატურის სავსებითჰარმონიულ ურთიერთობებშიც კი ეს ოპოზიციური ინსტინქტი გამოდისრეფლექტორული მოძრაობის აუცილებლობის მსგავსად და შეზავებულია მთლიანადქცევასთან, თუმც ნაკლებად შესამჩნევი შედეგებით. დავუშვათ, მართლაც მოინდომესამისათვის დაერქმიათ თავდაცვის ინსტინქტი _ ბევრი ცხოველიც მხოლოდ ოდნავ შეხებისშემდეგ ავტომატურად ავლენს თავისი თავდაცვის ან თვდასხმის იარაღს. მაგრამ ამითმტკიცდება მხოლოდ ოპოზიციის ამოსავალი, ფუნდამენტური ხასიათი, რადგან ესნიშნავს, რომ პიროვნება, რომელსაც არც ესხმიან და რეაგირებს სხვების თვითგამოხატვისმაგალითებზე, რადგან სხვაგვარად თავს ვერ ამკვიდრებს, ამას ახერხებს მხოლოდოპოზიციურობით, პირველი ინსტინქტი, რომლის დახმარებით ის ამკვიდრებს თავისთავს არის სხვათა უარყოფა.უპირველეს ყოვლისა, თუ დავუკვირდებით, ყველაზე სერიოზული ბრძოლის ღიმილისმომგვრელ, მცირე საბაბს. შეუძლებელია უარი ეთქვას ბრძოლის ინსტინქტისაპრიორობას. ერთი ინგლისელი ისტორიკოსი ყვება, რომ სულ ახლახან წაჩხუბდა ორიირლანდიური პარტია, რომელთა მტრობას საფუძვლად დაედო აზრთა სხვადასხვაობარომელიღაც ძროხის ჯიშის განსაზღვრისას. ამ ცოტა ხნის წინათ, ორი პარტიისწინააღმდეგობის გამო ინდოეთში ადგილი ქონდა სერიოზულ შეჯახებებს, რომელთაცარაფერი არ იცოდნენ ერთმანეთის შესახებ, გარდა იმისა, რომ არიან მარჯვენა და მარცხენახელის პარტიები. ინდოეთში მაჰმადიანები და ინდუსები შეურიგებელ მტრობაშიიმყოფებიან და ამას ხაზს უსვამენ იმით, რომ მაჰმადიანები თავიანთ კაბებს მარჯვნივაკერებენ ღილებს, ინდუსები კი მარცხნივ; რომ საერთო სუფრაზე პირველები წრიულადსხდებიან, მეორენი კი რიგში; რომ ღარიბი მაჰმადიანები თეფშად ფოთლის ერთ მხარესიყენებენ, ღარიბი ინდუსები კი ფოთლის მეორე მხარეს. ადამიანური მტრობის მიზეზებიდა ქმედებები ხშირად იმდენად შორსაა გონებრივი პროპორციებიდან, რომ შეუძლებელიაუშეცდომოდ გაიგო დავის საგანი მართლა საბაბია თუ უკვე არსებული მტრობისგამოვლენა. რაც შეეხება, მაგალითად, რომაელი და ბერძენი პარტიების ბრძოლისცალკეულ პროცესებს, პარტიებად დაყოფას, თეთრი და წითელი ვარდების ომს და ა.შ. _შეუძლებელია აღმოაჩინო ბრძოლის რამენაირი რაციონალური საფუძველი, რაცგვაიძულებს ეჭვი შევიტანოთ მის მეტნაკლებად საზრისიანობაში. მთლიანობაში იქმნებაშთაბეჭდილება, რომ ადამიანებს არასოდეს არ უყვარდათ ერთმანეთი ისეთი მცირენივთებისა და არარაობის გამო, როგორც ის საგანი, რომლის გამო ერთი მეორეს ვერ იტანს.იდეას იმის შესახებ, რომ არსებობს მტრობის თავდაპირველი მოთხოვნილება, ხშირადგვაფიქრებინებს ის გარემოება, რომ ძალზე ადვილია მტრული განწყობის დანერგვა.ბევრად უფრო ძნელია ერთმა მეორეს, მესამის შესახებ, ჩაუნერგოს ნდობა და სიმპათია,ვიდრე უნდობლობა და სიძულვული. ჩვენი უარყოფითი შეხედულებები ვინმეზეშეიძლება ჩაგვინერგოს აბსოლუტურად ორდინარულმა ვინმემ, ხოლო დადებითიშეხედულებების ჩამოსაყალიბებლად უკვე დაგვჭირდება ვინმე ავტორიტეტული ანჩვენთან სულიერი სიახლოვის მქონე პიროვნება. შეიძლება ამ სიადვილის გამო,რომლითაც საშუალო ადამიანი რეაგირებს არაკეთილგანწყობილი ზემოქმედების69

აღქმაზე, არც aliquid haeret (ერთსახოვნება ან მსგავსსახოვნება _ მხედველობაშია ცნობილიდოგმატიკური დავა ქრისტეს ბუნების შესახებ) გახდებოდა ტრაგიკული ჭეშმარიტება.ვხედავთ რა ყოველგვარ ანტიპატიებსა და პარტიებად დაყოფას, ინტრიგებს, ღია ბრძოლისმაგალითებს, ამან რა თქმა უნდა შეიძლება მტრობა დააყენოს ადამიანური ენერგიესპირველ რიგებში. ამბობენ, რომ იმიტომ კი არ არის რელიგია, რომ ღმერთი სწამთ, არამედიმიტომ სწამთ ღმერთი, რომ აქვთ რელიგია, როგორც საკუთარი სულის განწყობა.სიყვარულთან მიმართებაში, ზოგადადაა მიღებული, რომ ის განსაკუთრებითახალგაზრდობისას, არ არის მხოლოდ ჩვენი სულის რეაქცია, რომელსაც მისი საგანიგამოიწვევს (მაგალითად, როგორ აღიქვამს ფერს ჩვენი მხედველობის აპარატი). სულსგააჩნია სიყვარულის მოთხოვნილება და მხოლოდ თვითონ გამოყოფს ზოგიერთ საგანს,რომელიც აკმაყოფილებს ამ მოთხოვნილებას. განსაკუთრებულ ვითარებაში სული ანიჭებსმას იმ თვისებებს, რომლებმაც თითქოსდა გამოიწვიეს სიყვარული. არა გვაქვს არავითარისაფუძველი ვამტკიცოთ, (ზოგიერთი დაზუსტებებით) რომ იგივეს არ ექნება ადგილისაპირისპირო ეფექტის განვითარების დროს, რომ სულს არ ახასიათებს სიძულვილის დაბრძოლის ავტოქრონული მოთხოვნილება, შერჩეული საგნების სიძულვილის აღმძვრელთვისებებად.ეს არ არის ისეთივე ცხადი შემთხვევა, როგორც სიყვარული. საქმე როგორც ეტყობა,იმაშია, რომ სასიყვარულო ლტოლვა, იმის გამო, რომ ყმაწვილკაცობაში ისფიზიოლოგიურად ძალზე გამწვავებულია, უეჭველი სახით ასაბუთებს თავისსპონტანურობას, თავის გაპირობებულობას იმით, რომ terminus aquo (რაღაც არ გამოდის).სიძულვილის ლტოლვას, მხოლოდ გამონაკლისის სახით შეიძლება ქონდეს ასეთი ბასრისტადიები, რომლებიც მოგვცემდნენ შესაძლებლობას ასევე გაგვეცნობიერებინა მისისუბიექტურ-სპონტანური ხასიათი.მაშასადამე, თუ ადამიანს მართლა აქვს ფორმალური სწრაფვა მტრობისაკენ, როგორცდაპირისპირებულ წყვილთა მოთხოვნილება სიმპათიისადმი, მაშინ, ჩემი აზრით, მისიისტორიული სათავეა დისტილაციის ერთ-ერთი ფსიქიკური პროცესი, როდესაც შინაგანიმოძრაობა ბოლოს და ბოლოს დატოვებს მათთვის საერთო ფორმას, როგორც რაღაცდამოუკიდებელ სწრაფვას. განსხვავებული ინტერესები ისე ხშირად უბიძგებენ ცალკეულპიროვნებებს ოპოზიციისაკენ, გარკვეული სიკეთისათვის საბრძოლველად, რაც, ალბათ,როგორც ჩვენი გვარის მემკვიდრეობითი ინვენტარი, შეიძლება გადასულიყო აღზნებებში,რაც თავისთავად გამოიწვევს ანტაგონისტურ გამოხატვას.ცნობილია, რომ _ არაერთხელ გაანალიზებული მიზეზებით _ პრიმიტიული ჯგუფებისურთიერთობა ყოველთვის მტრულია. ალბათ ყველაზე რადიკალური მაგალითია _ინდიელები, რომლებთანაც ითვლება რომ ყოველი ტომი საომარ მდგომარეობაშია სხვატომებთან, თუ არა აქვთ დადებული საზავო ხელშეკრულება. მაგრამ არ დაგვავიწყდეს,რომ კულტურის ადრინდელ საფეხურებზე ომი, შეიძლება ითქვას, არის სხვა ჯგუფებთანშეხების ერთადერთი ფორმს. რადგან ტერიტორიებს შორის სავაჭრო ურთიერთობები არიყო განვითარებული, ინდივიდები არ მოგზაურობდნენ, ხოლო სულიერი ურთიერთობაარ გაცდენია ჯგუფის საზღვრებს, ამიტომ ომის გარდა არავითარი სოციოლოგიურიურთიერთკავშირები არ არსებობდა. აქ ურთიერთობები ჯგუფის ელემენტებსა და მცირეჯგუფებს შორის ვლინდება სრულებით განსხვავებული ფორმებით. ჩაკეტილ წრეში70

მტრობა, როგორც წესი ნიშნავს ურთიერთობის შეწყვეტას, განადგურებას,კონტაქტებისაგან თავის არიდებას. ეს ნეგატიური მოვლენები თან სდევს ღია ბრძოლითურთიერთქმედებებს. პირიქით, სნამ მთლიანობაში მშვიდობაა, ყოველი ჯგუფიგულგრილია მეორის მიმართ და მხოლოდ ომის პირობებში ყოველი მათგანისათვისმეორე ჯგუფი ხდება აქტიური. ამიტომ, ბრძოლის ინსტინქტის აპრიორობის აღიარებითშეუძლებელია უარი თქვათ, ერთი და იგივეა სწრაფვა ექსპანსიისა და ქმედებისათვის,რომელიც შიგნით მოითხოვს უპირობო მშვიდობას, როგორც ინტერესების დაკავშირებისადა ურთიერთქნედებების საფუძველს, გარეთ შეიძლება გამოვლინდეს როგორც საომარიტენდენცია.II. ერთიანობისა და თანასწორობის პირობებში გაჩაღებული ომი ხშირად უფრო მძაფრი დარადიკალურია ვიდრე ერთ მთლიანობაში მყოფ პარტიებს შორის. ძველი იუდაური კანონიარ კრძალავს ორცოლიანობას, მაგრამ კრძალავდა ქორწინებას ორ დასთან (თუმცამეუღლის გარდაცვალების შემდეგ ესეც ნებადართული იყო), რადგან ასეთი ქორწინებაგანაპირობებდა ძლიერ ეჭვიანობას. რადგან პირდაპირ ვარაუდობენ, რომ ნათესაურიერთობა მეტ ანტაგოვნიზმს იწვევს, ვიდრე უცხოთა ერთობა. ორი პატარა სახელმწიფოსურთიერთსიძულვილი, რომელთა ლოკალური კავშირები და ინტერესები ძალზე გვანანდა ხშირად იგივეობრივია, ხშირად უფრო მძაფრი და შეურიგებელია, ვიდრე დიდ ერებსშორის, რომლებიც სივრცობრივად და არსებით ერთიმეორისათვის სრულად უცხონიარიან. ეს ბედი ეწია საბერძნეთს, რომისშემდგომ იტალიას, უფრო მეტი სიძლიერითინგლისს, სანამ აქ ნორმანური დაპყრობების შემდეგ ორი რასა ერთმანეთს არ შეერწყა.ისინი, ეს რასები, რიგრიგობით ცხოვრობდნენ ერთსა და იმავე ტერიტორიაზე,გადაჯაჭვულნი იყვნენ მუდმივმოქმედი სასიცოცხლო ინტერესებით, მათ ერთმანეთთანაკავშირებდა სახელმწიფოს ერთიანი იდეა. და მაინც, შინაგანად ისინი ერთმანეთისადმიაბსოლუტურად უცხონი იყვნენ, ყოველი მათგანი მთელი არსებით ავლენდაურთიერთგაუგებრობას, ხოლო ძალაუფლების საკითხებში აბსოლუტურად მტრულიდამოკიდებულება ქონდათ ერთმანეთთან. სამართლიანადაა ნათქვამი, რომ აქ მეტისიმძაფრე და სიძულვილია, ვიდრე შეიძლებოდა გამოვლენილიყო ტომის შიგნითგანსხვავებულ ჯგუფებსა და გარეტომებთან.მაჩვენებელია საეკლესიო საქმეები, რადგან აქ უმცირესი განსხვავებებიც კი, რადგან ისდოგმატურად დაფიქსირებულია, ერთბაშად გულისხმობს ლოგიკურ შეურიგებლობას:თუ გადახრას საერთოდ აქვს ადგილი, კატეგორიულობის მიმართებაში მნიშვნელობა არააქვს მის სიდიდეს თუ სიმცირეს. ასეთი იყო ვითარება XVII ს. კონფესიონალურ დავაშილუთერანებსა და რეფორმისტებს შორის. შედგა თუ არა დიდი გამოცალკევებაკათოლიციზმისაგან, იქვე მთლიანად დაქუცმაცებული პარტიებად არასერიოზული,ღიმილისმომგვრელი საბაბის გამო, რომელთა განცხადებებით უფრო მიიღებდნენ პაპთანერთობას, ვიდრე სხვა რწმენის მომხრეებთან. ხოლო 1875 წელს, როდესაც ბერნში თავიიჩინა კათოლიკური ღვთისმსახურებისათვის ადგილის შერჩევის სიძნელემ, პაპი არდაეთანხმა ღვთისმსახურება ჩატარებულიყო ძველკათოლიკეთა ეკლესიებში, უკეთესიიქნებოდაო რეფორმატორულ ეკლესიებში.ორი სხვადასხვა გვარის ერთობა უნდა მივიღოთ მხედველობაში როდესაც ვეხებითგანსაკუთრებით ძლიერი ანტაგონიზმის საფუძვლებს: თვისობრივი ერთობა და ერთიანსოციალურ კავშირებში ჩართული ერთობა. პირველი დაიყვანება იმაზე, რომ ჩვენ ვართ71

განსხვავებული არსებები. მტრობამ მით უფრო ღრმად და ძლიერად უნდა გააღიზიანოსცნობიერება, რაც უფრო მსგავსია პარტიები. ეს _ მშვიდობიანი და მეგობრულიგანწყობისას _ გაერთიანების, დაცვის მშვენიერი ინსტრუმენტია, შეიძლება შევადაროთორგანიზმში ტკივილის დამცავ ფუნქციას; რადგან სწორედ ნათელი გაცნობიერება,რომელიც ახასიათებს დისონანსს ჩვეულებრივ ჰარმონიულ ურთიერთობებში, იმავწუთსმოუწოდებს დავის საფუძვლების შეკვეცისაკენ, რათა მან არ დაღრღნას ბოლომდე.მაგრამ იქ სადაც არ არის ნებისმიერ პირობებში შეთანხმებისათვის განწყობა, იქანტაგონისტური ცნობიერება, ყველა სხვა მომენტებით გამძაფრებული, ანტაგონიზმს ასევეამძაფრებს. ადამიანები რომელთაც ბევრი რამ აქვთ საერთო, ხშირად უფრო მწარედ,დაუმსახურებლად აწყენინებენ ერთმანეთს, ვიდრე სრულიად უცნობები. ზოგჯერ ესიმიტომ ხდება, რომ მათი ერთობლივი შეხების უდიდესი სფერო გადაიქცა თავისთავადცხადად და ამიტომ ეს კი არა, არამედ ის რაც მათ განასხვავებს, განსაზღვრავს მათიერთმანეთის მიმართ პოზიციას. უმეტესწილად ეს ხდება ამ მცირეოდენი განსხვავებებისძალით, ხოლო ყოველი მცირე ორგანიზმი იძენს შეფარდებით მნიშვნელობას, ვიდრე ესხდება უფრო უცხო ადამიანებს შორის. აქედანაა _ ოჯახური კონფლიქტები წვრილმანებისგამო, ,,წვრილმანთა” ტრაგიკულობა, რის გამოც ზოგჯერ ეყრებიან კიდეც ერთმანეთსერთმანეთიასათვის შესაფერისი წყვილები. მაგრამ ეს ყოველთვის არ ნიშნავს, რომმაჰარმონიზირებელი ძალები ადრე დასუსტდნენ; სწორედ რომ თვისებათამიდრეკილებათა, ჩვევათა დიდმა მსგავსებამ შეიძლება მიგვიყვანოს იქამდე, რომწინააღმდეგობის სიძლიერის გამო რაღაც უმნიშვნელოს განსხვავება აღიქმება როგორცსავსებით აუტანელი რამ.ამას კიდევ ემატება შემდეგი: უცხოს, რომელთანაც არც საერთო თვისებები გვაქვს და არცინტერესები, ადამიანები უპირისპირდებიან ობიექტურად, თავშეკავების ნაჭუჭში მალავენპიროვნულობას, ამიტომ ცალკეული განსხვავებულობა ადამიანისათვის დომინანტურიადვილად ვერ გახდება. აბსოლუტურად უცხოსთან შეხება ხდება მხოლოდ იმწერტილებში, სადაც შესაძლებელია ცალკეული მოლაპარაკებები და ინტერესთათანმთხვევა. მსგავსი რამეებით შემოიფარგლება კონფლიქტების მიმდინარეობა. რაცუფრო მეტი გვაქვს ჩვენ, როგორც სრულ ადამიანებს საერთო სხვა ადამიანებთან, ჩვენისისრულე მით უფრო ადვილად გადაეჯაჭვება მას ყველა ცალკეულ მიმართებაში. აქედანის ზომადარღვეული სიმკვეთრე, აფრების ის აშვება, რომლებსაც ადამიანები, ჩვეულებრივთავშეკავებულები, ზოგჯერ აძლეველ თავს უფლებას სწორედ ყველაზე ახლობლებთან.ბედნიერება და სიღრმე ადამიანებთან ურთიერთობისა, რომელთანაც ჩვენ, ასე ვთქვათ,ვგრძნობთ იგივეობას, როდესაც არც ერთი სიტყვა, ერთობლივი საქმიანობა ან ტანჯვა არრჩება გვერდზე, არამედ ედება მთელ სულს, სულ მთლიანად ეძლევა _ როგორც ესაღიქმება კიდეც: აი რა საბედიეწეროსა და მავნეს ქმნის ურთიერთგაუგებრობა როდესდაციძლევა სქემას ,,შენ_ზოგადად”.თუ ერთხელაც აღმოჩნდება, რომ ადამიანები ერთმანეთთან ამგვარად არიანდაკავშირებულნი, ისინი ძლიერ ეჩვევიან მთელი თავისი ტოტალობისა და გრძნობებისიმათთვის გადაცემას, ვისაც ამ მომენტში მიმართავენ. წინააღმდეგ შემთხვევაში ისინიკამათში ჩართავენ ზედმეტ აქცენტებს, თავისებურ პერიფერიებს, რის გამოც კამათიგადაიზრდება მისსავე საბაბში და თავისი ობიექტური მნიშვნელობის საზღვრებშიმივყევართ პიროვნების გაორებისაკენ. სულიერი აღზრდის მაღალ საფეხურებზე ამას72

შეიძლება თავის ავარიდოთ; რადგან მას ახასიათებს სრული თავგანწირვის (სული აძლევსსაკუთარ თავს ერთ პიროვნებას) შერწყმა სულის ელემენტების სრულურთიერთგამოცალკევებასთან. მაშინ, როდესაც არადიფერენცირებული ვნება ადუღაბებსადამიანის ტოტალურობის ერთ ნაწილს ან ერთ მომენტს აღზგნებით, განათლება არაძლევს მას ნებას დაარღვიოს მისი საკუთარი, ზუსტად დადგენილი უფლებები. ამითჰარმონიული ნატურების ურთიერთობა იძენს იმ უპირატესობას, რომ სწორედკონფლიქტში ისინი გაიაზრებენ რამდენად უმნიშვნელო არის ის მათ გამაერთიანებელძალებთან შედარებით. მაგრამ, ამას გარდა, მხოლოდ ღრმა ნატურებს რომელთაც გააჩნიათგანსხვავებებისადმი დახვეწილი გრძნობადობა, ხდის მიდრეკილებასა და ზიზღს მითუფრო ვნებიანს, რომ ისინი გამოიყოფიან საპირისპირო სახით შეფერილი წარსულისფონზე.ქალსა და მამაკაცს შორის სტიქიურ ურთიერთანტიპათიას, ზიზღის გრძნობას რაიმეგანსაზღვრული საფუძველი არ გააჩნია, არამედ არის პიროვნებების მთელი ყოფიერებისორმხრივი უარყოფა _ ზოგჯერ ეს არის ურთიერთობის პირველი სტადია, რომლის მეორესტადიაა ვნებიანი სიყვარული. შეიძლება მივიდეთ პარადოქსალურ ვარაუდამდე, რომ იმნატურებს რომლებიც განწყობილი არიან ქონდეთ ძალზე ახლოურთიერთობები, ესშემობრუნება გამოიწვევა ინსტინქტური მიზანშეწონილობით, რათა გარკვეულ გრძნობასმისი საპირისპირო პრელუდიის საშუალებით მიანიჭოს _ თითქოს სისწრაფის ასაკრეფადიხევდეს უკან _ ძლიერი დაძაბულობა, გაცნობიერება იმისა, რაც უკვე შეძენილია. იგივეფორმით ვლინდება საპირისპირო მოვლენაც. ძლიერი ზიზღი საზრდოობს დამსხვრეულისიყვარულით. აქ გადამწყვეტი მნიშვნელობა აქვს არა მხოლოდ განსხვავების აღქმას,არამედ პირველ რიგში საკუთარი წარსულის უარყოფას, რომელიც გრძნობების ასეთიმონაცვლეობით გამოიხატება. გაიგო, რომ დიდი სიყვარული (არა მხოლოდ სქესობრივი)შეცდომაა და ინსტინქტების არარსებობა _ ეს ისეთი თვითგაშიშვლებაა, ჩვენითვითცნობიერების ერთიანობისა და იმედის ისეთი მსხვრევა, რომ ჩვენ აუცილებლადვაიძულებთ, ამ გაუსაძლისი გრძნობების საგანს, გამოისყიდოს ის ჩვენს წინაშე. საკუთარიდანაშაულის საიდუმლო შეგრძნებას ჩვენ ძალზე გააზრებულად ვნიღბავთ სიძულვილით,რაც გვიადვილებს ყველა ცოდვების სხვაზე გადაბრალებას.20. როგორ არის შესაძლებელი საზოგადოება?გეორგ ზიმელიმთელი ფილოსოფიის ფუნდამენტური კითხვაა: ,,როგორ არის შესაძლებელი ბუნება?” _კანტს შეეძლო დაესვა ეს კითხვა და გაეცა მასზე პასუხი, მხოლოდ იმიტომ, რომ ბუნებამისთვის სხვა არაფერია, თუ არა შეხედულება ბუნების შესახებ. ეს, რა თქმა უნდა, არამხოლოდ იმას ნიშნავს, რომ ,,სამყარო არის ჩემი წარმოდგენა”, რომ ჩვენ, ამგვარად,ბუნების შესახებაც შეიძლება ვისაუბროთ მხოლოდ იმდენად, რამდენადაც ის არის ჩვენიცნობიერების შინაარსი; მაგრამ ეს აგრეთვე ნიშნავს: ის, რასაც ჩვენ ვეძახით ბუნებას, არისგანსაკუთრებული საშუალება, რომლითაც ჩვენი ინტელექტი აერთიანებს, აწესრიგებს,აფორმებს გრძნობებით აღქმულს. ეს ჩვენთვის ,,მოცემული” ფერებისა და გემრიელის,73

ტონებისა და ტემპერატურის, წინააღმდეგობისა და სუნის აღქმები, ჩვენი ცნობიერებისგამჭოლი სუბიექტური განცდების შემთხვევით თანმიმდევრობაში ჯერ კიდევ არ არისჩვენთვის ,,ბუნება”, მაგრამ გადაიქცევა ასეთად სულის აქტიურობის წაყლობით, რომელიცქმნის მათგან საგნებს და საგნების რიგს, სუბსტანციას, თვისებებსა და მიზეზობრივკავშირებს. სამყაროს ელემენტებს შორის, ისე როგორც ისინი გვეძლევიან ჩვენ, კანტისმიხედვით არ არსებობს ის კავშირები, რომლებიც გასაგებს ქმნიან ბუნების კანონზომიერერთიანობას. უფრო ზუსტად, ის სწორედ რომ ნიშნავს ყოფიერებას-ბუნებით (Natur- Sein),სამყაროს ფრაგმენტების თავისთავად დაუკავშირებელ და მოუწესრიგებელ მოვლენებად.ამგვარად, სამყაროს სურათი კანტთან ყალიბდება დაპირისპირებულთა თავისებურითამაშის სახით: ჩვენი გრძნობადი შთაბეჭდილებები მისთვის წმინდად სუბიექტურია,რადგან დამოკიდებულია ფსიქოფიზიკურ ორგანიზაციაზე, რომელიც სხვა არსებასშეიძლება სხვაგვარი ქონოდა, და განსხვავებული შემთხვევითობებისაგან, რომლებიც მასგამოიწვევდნენ. მაგრამ ისინი გადაიქცნენ ,,ობიექტებად”, რადგან ისინი აღქმულ იქნენჩვენი ინტელექტის მიერ და მისი წყალობით შეიძინეს ,,სამყაროს” კანონზომიერი დაურთიერთდაკავშირებული სახე. მეორე მხრივ, ეს აღქმები მაინც რეალურად მოცემულია,სამყაროს შინაარსია, ის უცვლელადაა მისაღები, არის ჩვენი დამოუკიდებელი ყოფიერებისგარანტი, ასე რომ მისი ობიექტებად, კავშირებად, კანონზომიერებებად გაფორმებაგამოდის როგორც სუბიექტური; როგორც ის, რაც ჩვენს მიერ არის შეტანილი სამყაროში,იმის საპირისპიროდ რაც ჩვენ აღვიქვით არსებული ყოფიერებიდან, როგორც თვითინტელექტის ფუნქცია, რომელმაც, თავად უცვლელმა თითქოსდა სხვა გრძნობადიმასალისაგან შექმნა განსხვავებული ბუნება. ბუნება კანტისათვის _ შემეცნებისგანსხვავებული გვარის, სახეა, რომელიც ჩნდება შემეცნების ჩვენი კატეგორიებისწყალობით და თვით მათში. მაშასადამე, საკითხი: როგორაა შესაძლებელი ბუნება? (ე.ი. რაპირობებია აუცილებელი რომ გვქონდეს ბუნება) მასთან გადაიჭრება იმ ფორმების ძიებით,რომლებიც ქმნიან ჩვენი ინტელექტის არსს და ამით რეალიზდება ბუნება, როგორც ასეთი.თითქოს ანალოგიურად შეიძლება განხილულ იქნას საკითხი იმ აპრიორული პირობებისშესახებ რომელთა საფუძველზეა შესაძლებელი საზოგადოება. რადგან აქაც მოცემულიგვაქვს ინდივიდუალური ელემენეტები რომლებიც, გარკვეული აზრით, ყოველთვისგანცალკევებულია, როგორც გრძნობადი აღქმები, და საზოგადოებად ერთიანდებიანმხოლოდ ცნობიერების რაღაც პროცესების წყალობით, რომელიც გარკვეულ ფორმებში დაგარკვეული წესებით აკავშირებს ცალკეული ელემენტების ინდივიდუალურ ყოფას სხვაელემენტების ინდივიდუალურ ყოფასთან. მაგრამ გადამწყვეტი განსხვავება ბუნებისერთიანობასა და საზოგადოების ერთიანობას შორის შემდეგში მდგომარეობს: ბუნებისერთიანობა – აქ ნავარაუდევია კანტისეული თვალსაზრისი – ხორციელდება მხოლოდდამკვირვებელ სუბიექტში, ქმნის მხოლოდ ის, ერთმანეთთან დაუკავშირებელიელემენტებისაგან და მხოლოდ ამ ელემენტებით. საზოგადოებრივი ერთიანობა, პირიქით,ხორციელდება მხოლოდ საკუთარი ელემენტებით, რადგან, რომლებიცგაცნობიერებულნი, სინთეტიკურად აქტიურები არიან და არ საჭიროებენ არავითარდამკვირვებელს. კანტის დებულება იმის შესახებ, რომ კავშირები თვით საგნებს არასოდესარ ახასიათებთ, რადგან ხორციელდებიან მხოლოდ სუბიექტის მიერ, არ მოქმედებსსაზოგადოებრივ კავშირებში, რომლებიც ფაქტობრივად ხორციელდება მხოლოდ,,საგნებში”, ხოლო ეს საგნების აქ არიან ინდივიდების სული. რა თქმა უნდა, როგორცსინთეზი, კავშირი რჩება რაღაც სულიერად, მისი ელემენტების გარეთ არ მოითხოვსარავითარ ფაქტორს, რადგან ყოველი მათგანი ასრულებს იმ ფუნქციას, რასაც მჭვრეტელის74

სულიერი ენერგია მის გარეშე არსებულთან მიმართებაში: ერთიანობის შექმნაში სხვასთანთანაქმედების გაცნობიერება არის ფაქტობრივად ის ერთიანობა, რაზეც ვსაუბრობთ. რათქმა უნდა, ერთი მხრივ, ეს სულაც არ ნიშნავს ერთიანობის ცნების აბსტრაქტულგააზრებას, მაგრამ ერთეულ ურთიერთობათა უსასრულობა, შეგრძნება და ცოდნა იმისა,რომ ჩვენ განვსაზღვრავთ სხვას და ვართ მათ მიერ განსაზღვრულები; მეორე მხრივ, ესსულაც არ გამორიცხავს, რომ, ვთქვათ და, რომელიღაც მესამე დამკვირვებელიახორციელებს კიდევ, რომელიღაც, მხოლოდ მასში დაფუძნებულ სინთეზს ორ ადამიანსშორის, თითქოს ორ სივრცობრივ ელემენტებს შორის. ჭვრეტადი ყოფიერების რომელისფერო შეიძლება მოვაქციოთ ერთიანობაში – ეს განისაზღვრება არა მისი უშუალო დაუბრალოდ ობიექტური შინაარსით, მაგრამ კატეგორიების დახმარებით და სუბიექტისშემეცნებითი მოთხოვნილებების გათვალისწინებით. მაგრამ საზოგადოება არისობიექტური ერთიანობა, რომელიც არ საჭიროებს ,,საზოგადოების” ცნებით ნავარაუდევმჭვრეტელს.ბუნების საგნები უფრო დაფანტულია ვიდრე სულის; ადამიანის ადამიანთანურთიერთობა, რაც მდგომარეობს ურთიერთგაგებაში, სიყვარულში, ერთობლივ შრომაში _ასეთ ერთობას არა აქვს ანალოგი სამყაროს სივრცეში, სადაც ყოველ არსს უკავიასაკუთარი, სხვებთან გაუყოფელი სივრცე. ამასთან სივრცული ყოფიერების ფრაგმენტებიმჭვრეტელის ცნობიერებაში შედიან გარკვეულ ერთობაში, ეს მიუღწეველია ინდივიდთაერთობლიობისათვის. იმის წყალობით, რომ აქ სინთეზის საგნები – დამოუკიდებელიარსი, სულიერი ცენტრები, პერსონალური ერთიანობა წინააღმდეგობას უწევენ სხვასუბიექტის სულში აბსოლუტურ შერწყმას, რომელსაც უნდა დაემორჩილოს,,თავისთავადობას მოკლებული” უსულო საგნები. მაგალითად ადამიანთა რაიმერაოდენობა rialiter _ შედარებით მეტი (იდეალიტერ _ შედარებით ნაკლები) არის ერთობაუფრო, ვიდრე ,,დალაგებული ოთახი”, რომელიც შედგება სკამების, მაგიდების, დივნის,სავარძლების, ხალიჩისა და სარკესაგან, რადგან ,,ლანდშაფტი” ან სურათის ,,სახე”შედგენილი მდინარის, მდელოს, ხეების და სახლისაგან. სულ სხვა აზრით ვიდრე გარესამყარო, საზოგადოება არის ,,ჩემი წარმოდგენა”, ე.ი. ეფუძნება აქტიურ ცნობიერებას.რადგან ჩემთვის სხვა სული ისევე რეალურია, როგორც მე თვითონ, და გააჩნია ისრეალობა, რომელიც ძალზე განსხვავდება რომელიმე მატერიალური საგნისრეალობისაგან.თუ კანტი კიდევ ცდილობს დაგვარწმუნოს, რომ სივრცობრივი ობიექტები ისევეუეჭველია, როგორც ჩემი არსებობა, მაშინ ეს უკანასკნელი გაგებულ უნდა იქნას, როგორცჩემი სუბიექტური ცხოვრების ცალკეული შინაარსი; რადგან, წარმოდგენის საფუძველიზოგადად არსებული ,,მე”-ს შეგრძნება უპირობო და შეულახავია, მიუღწეველია ყოველიცალკეული გარე_მატერიალური წარმოდგენისა. მაგრამ ჩვენთვის ასევე უეჭველია (ისშეიძლება იყოს დასაბუთებული, ან არ იყოს) ,,შენ”-ის ფაქტის; და როგორც მიზეზი ანქმედება ამ უეჭველობას ჩვენ ვგრძნობთ ,,შენ”-ს, როგორც რაღაც დამოუკიდებელს ჩვენიწარმოდგენისაგან, როგორც ისეთ რამეს, რომელიც ისევე არის თავისთვის, როგორც ჩვენიარსებობა. ის, რომ ის სხვისი თავისთვის (ყოფიერება) არ გვეწინააღმდეგება ჩვენ ვაქციოთის ჩვენ წარმოდგენად, რომ რაღაც დაუშლელი ჩვენს წარმოდგენაში გახდა შინაარსი, ე.ი. ამწარმოდგენის პროდუქტი – ეს არის ღრმა ფსიქოლოგიური და თეორიულ შემეცნებითისქემა და განსაზოგადოებრიობის პრობლემა.75

საკუთარ ცნობიერებაში ჩვენ ზუსტად ვანსხვავებთ, რომ ,,მე” – ს ფუნდამენტურობას, არააქვს კავშირი მისსავე შინაარსთან, როგორც ყოველი წარმოდგენის წანამძღვართან,რომლისგანაც სავსებით თავის დახსნა შეუძლებელია, და თვით ეს შინაარსი, რომელშიც(მათი გაჩენა და გაქრობა, შესაძლებელობა ეჭვის შეტანისა და ან კორექტირება)წარმოგვიდგება მხოლოდ როგორც ზოგადად ჩვენი სულიერი ყოფიერების აბსოლუტურიდა უკიდურესი ძალის პროდუქტი. მაგრამ სხვა სულზე, თუმც საბოლოო ჯამში ჩვენ მასაცწარმოვიდგენთ, ჩვენ აუცილებლად უნდა გავავრცელოთ ეს პირობები ან, უფრო, ჩვენი,,მე” – ს უპირატესობა. მას აქვს ჩვენთვის რეალობის ის უმაღლესი დოზა, როგორც ჩვენსთავისთავადობას მისი შინაარსის მიმართ, და უეჭველია, რომ რეალობის ეს უმაღლესიდოზა მისი შინაარსის მიმართ ახასიათებს სხვა სულსაც.ამ პირობებში კითხვას: როგორაა შესაძლებელი საზოგადოება? აქვს სრულებით სხვამეთოდური აზრი, ვიდრე კითხვას: როგორაა შესაძლებელი ბუნება? რადგან ამ ბოლოკითხვაზე პასუხობენ ცნობიერების ფორმები, რომელთა საშუალებითაც სუბიექტიახორციელებს მოცემული ელემენტების სინთეზს ,,ბუნებად”, ხოლო პირველ კითხვაზე _apriori ჩადებულია თვით ელემენტების საფუძველში, რომელთა საშუალებით ისინირეალურად ერთიანდებიან ,,საზოგადოებაში”. გარკვეული აზრით (,,სოციოლოგიის”)წიგნის მთელი შინაარსი არის გაშლილი თავიდანვე მიღებული პრინციპის მიხედვით დაწარმოადგენს ამ კითხვაზე მოცემული პასუხის მიდგომებს. რადგან თვით ეს წიგნი არისმცდელობა აღმოვაჩინოთ ის პროცესები, რომლებიც საბოლოო ჯამში ინდივიდებშიმიმდინარეობს, რომლებიც განაპირობებენ მათ საზოგადოებად ყოფიერებას (Gesellschaft-Sein), მაგრამ არა როგორც მიზეზი რომელიც დროში წინ უსწრებს შედგეს, არამედროგორც სინთეზის კერძო პროცესები, რომელთაც ჩვენ ერთობლივად ვეძახითსაზოგადოებას.ეს საკითხი გაგებულ უნდა იქნას კიდევ ერთი ფუნდამენტური აზრითაც. მე ვამბობდი,რომ ბუნების მიმართ სინთეზური ერთიანობის შექმნის ფუნქცია ეკუთვნის მჭვრეტელსუბიექტს, მაგრამ იგივე ფუნქცია საზოგადოებასთან მიმართებაში გადადის მის საკუთარელემენტებში. გაზრება იმისა, რომ ის ქმნის საზოგადოებას, მართალია in abstract oarახასიათებს ადამიანს, მაგრამ, ყოველ შემთხვევაში, ყველამ იცის, რომ მეორე მასთანდაკავშირებულია; თანაც _ რომ ჩვეულებრივ ცოდნა მეორის, როგორცგანსაზოგადიებრივის შესახებ, მთლიანი საზოგადოების შემეცნება (ესაა ცოდნა დაშემეცნება) რეალიზებულია მხოლოდ ცალკეულ, კონკრეტულ შინაარსებში. მაგრამშეიძლება აქაც იგივე მოხდეს როგორც ,,შემეცნების ერთიანობის” შემთხვევაში, რომლისთანახმად ცნობიერების პროცესებში ჩვენ ვადარებთ ერთ კონკრეტულ შინაარსს მეორეს,მაინცდამაინც აქ არა გვაქვს ამ ერთიანობის შესახებ წარმოდგენა, მხოლოდ იშვიათად ანდაგვიანებულ აბსტრაქციებში.მაშასადამე, კითხვა მდგომარეობს შემდეგში: როგორია სწორედ საყოველთაო დააპრიორული საფუძველი, რომელი წანამძღვრები უნდა მოქმედებდნენ იმისთვის, რომინდივიდუალურ ცნობიერებაში ცალკეული, კონკრეტული პროცესები გახდნენსოციალიზაციის რეალური პროცესები; მათი შინაარსის რომელი ელემენტები ქმნიანშესაძლებლობას, თუ აბსტრაქტულად ვიტყვით, ინდივიდებისაგან შედეგად მივიღოთსაზოგადოებრივი ერთობა? სოციოლოგიურ აპრიორობასაც ისეთივე ორგვარიმნიშვნელობა ექნება, როგორც იმათ, რომლებიც ,,შესაძლებლად ქმნიან” ბუნებას. ერთიმხრივ, ისინი შესძლებენ მეტნაკლებად სრულად ან არასრულად განსაზღვრონ76

განსაზოგადოებრიობის რეალური მიმდინარეობა, როგორც სულიერი პროცესებისფუნქცია ან ენერგია. მეორე მხრივ, ისინი სრულყოფილების იდეალური ლოგიკურიწანამძღვრები არიან, თუმცა ამ სრულყოფილებაში შეიძლება არასოდეს არგანხორციელებულიყო საზოგადოება: ზუსტად ისევე, როგორც მიზეზობრიობის კანონიარის და მოქმედებს შემეცნების ფაქტობრივ პროცერსებში და ამავე დროს ქმნიანჭეშმარიტების ფორმას, როგორც დასრულებული შემეცნების იდეალურ ფორმას,მიუხედავად იმისა რეალიზებულია ეს შემეცნება თუ დროის, სულის შედარებითშემთხვევითი დინამიკის გამო არაა რეალიზებული, და ასევე დამოუკიდებლად იმისარამდენად მიუახლოვდება ნამდვილი ცნობიერების ჭეშმარიტება ამ იდეალურიმნიშვნელობის ჭეშმარიტებას.საკითხი იმის შესახებ ჩავთვალოთ თუ არა სოციალიზაციის პროცესის პირობებისშესწავლა თეორიულ – შემეცნებითად – მხოლოდ იმის შესახებაა კითხვა, როგორისათაური გავაკეთოთ, რადგან აქ ადგილი ექნება არა შემეცნების ნორმატულ გაფორმებას,არამედ პრაქტიკულ პროცესებსა და ყოფიერების მდგომარეობას. და მაინც ის, რაც მე აქმაქვს მხედველობაში და ის რომ განსაზოგადოებრიობის ზოგადი ცნება უნდა იყოსგანხილული მისი პირობების თვალსაზრისით, მსგავსად შემეცნების პირობებისა – ეს არისგანსაზოგადოებრიობის მიმდინარეობის ცნობიერება. იქნებ უკეთესია დავარქვათ მასცოდნა და არა შემეცნება. რადგან აქ სუბიექტი არ უპირისპირდება ობიექტს, რომლისთეორიულ სურათს ის თანდათანობით ადგენდა; პირიქით, განსაზოგადოებრიობისცნობიერება არის განსაზოგადოებრიობის მატარებელი ან შინაგანი მნიშვნელობა. საუბარიეხება ურთიერთქმედების პროცესებს, რაც ინდივიდისათვის ნიშნავს – თუმც არააბსტრაქტულად, მაგრამ შეიძლება აბსტრაქტულად გამოიხატოს – განსაზოგადიებრიობისფაქტს. როგორი ფორმები უნდ იყოს აქ ფუძემდებლური, სხვა სიტყვებით, რომელიკატეგორიები უნდა, ასე ვთქვათ, მოიხმაროს ადამიანმა, რათა გაჩნდეს ეს ცნობიერება დაროგორია ის ფორმები, რომლის მატარებლად იძულებულია ცნობიერება (საზოგადოებაროგორც ცოდნის ფაქტი) – ყოველივე ამას შეიძლება დაერქვას საზოგადოების შემეცნებისთეორია. ქვემოთ მე შევეცდები მოვიყვანო ისეთი გამოკვლევების მაგალითი, სადაცმივუთითებ განსაზოგადოებრიობის აპრიორულად მოქმედ პირობებს ან ფორმებს, თუმცშეუძლებელია, მსგავსად კანტის კატეგორიებისა, მათი ერთი სიტყვით აღნიშვნა.I. პიროვნული შეხებით ადამიანს მეორე ადამიანზე ექმნება რამდენადმე ბუნდოვანიშეხედულება, რაც გაპირობებულია არა უბრალოდ მცდარობებით, რაც შეიძლებაგამოწვეული იყოს გამოუცდელობით, თვალის შეუჩვევლობით, სიმპათია_ანტიპათიისმოსაზრებებით. ეს არის რეალური ობიექტის თვისებების პრინციპული ცვალებადობა. ესხდება ორ განზომილებაში. ჩვენ ვხედავთ სხვას, გარკვეული აზრით, განზოგადებულად.ალბათ იმიტომ, რომ ჩვენ არ ძალგვიძს ჩვენგან განსხვავებული ინდივიდუალობებისსრული რეპრეზენტაცია ჩვენს შიგნით. ეს აღდგენა, რეპრეზენტაცია შესაძლებელია დაგანისაზღვრება მასთან მსგავსებით და თუმც ეს არ არის სულიერი შემეცნებისერთადერთი პირობა, რადგან, ერთი მხრივ, აუცილებლად გვეჩვენება არაიგივეობა რათადაცულ იქნას დისტანცია და ობიექტურობა, მეორე მხრივ, ინტელექტუალური უნარი,რომელიც რჩება ყოფიერების იგივეობრიობის ან არაიგივეობრიობის ზღვარს მიღმა.მაგრამ სრულყოფილი შემეცნება მაინც ვარაუდობს სრულყოფილ იგივეობას. თითქოსყოველ ადამიანში არის ინდივიდუალობის ღრმად არსებული რაღაც წერტილი, რომლისფორმას შინაგანად ვერ აღიქვამს (აღადგენს) ის ვისი ეს წერტილი განსხვავებულია. ხოლოის, რომ ეს მოთხოვნა უკვე ლოგიკურად შეუთავსებელია დისტანციასა და ობიექტურ77

შეფასებასთან, რომელზედაც სხვა რამის გარდა, ეფუძნება სხვაზე წარმოდგენა, მხოლოდიმას ამტკიცებს, რომ სრულყოფილი ცოდნა სხვისი ინდივიდუალობის შესახებ ჩვენთვისმიუწვდომელია და ამ ცოდნის უკმარისობა სხვადასხვაგვარად განაპირობებს ადამიანებისურთიერთობებს. მაგრამ, როგორიც არ უნდა იყოს ცოდნის უკმარობის მიზეზი, მისიშედეგია სულში სხვისი სახის განზოგადებულობა, ბუნდოვანი კონტურები, რომლებიცუთითებენ ამ სახის სხვებთან ურთიერთობის უნიკალურობაზე.ჩვენ წარმოვიდგენთ ყოველ ადამიანს (ამას განსაკუთრებული შედეგი აქვს ჩვენიპრაქტიკული და მასთან შესაბამისი ქცევებისათვის), როგორც ტიპს, რომელსაც ისგანეკუთვნება თავისი ინდივიდუალობის ძალით, ჩვენ აზრით დაგვყავს ის, მისიინდივიდუალობის გათვალისწინებით, რაღაც ზოგად კატეგორიაზე, თანაც, რა თქმა უნდა,ეს კატეგორია მთლიანად ვერ მოიცავს ადამიანს და თვით მას ეს ადამიანიც ვერ მოიცავსმთლიანად, ეს უკანასკნელი ანსხვავებს ამ მიმართებას იმ მიმართებისაგან, რომელსაც აქვსადგილი ზოგად ცნებასა და მისი მოცულობის ნაწილს შორის. ადამიანის შემეცნებისპროცესში ჩვენ მასში ვხედავთ არა წმინდა ინდივიდუალობას, არამედ იმას, როგორ იცავსმას, როგორ განადიდებს ან ამცირებს იმ ზოგად ტიპს, რომელსაც ჩვენ ის მივაკუთვნეთ.თუნდაც რომ ეს გადასვლა იმდენად შეუმჩნეველი იყოს, რომ მიუღწეველი იყოს ჩვენიუშუალო შემეცნებისათვის, თუნდაც რომ ყველა ჩვეული გვაროვნული მახასიათებელიცნებები (,,მორალური” თუ ,,ამორალური”, ,,თავისუფალი თუ ,,შეკრული”, ,,ბატონური”თუ ,,მონური”), ჩვენ შინაგანად მაინც ვანიჭებთ ადამიანს რომელიმე ტიპთანშესაბამისობას, რომლისთვისაც სიტყვაც კი არა გვაქვს და რომელსაც არ ემთხვევა მისიწმინდა თავისთვის-ყოფიერება.ეს კი გვაიძულებს დავეშვათ ერთი საფეხურით დაბლა. სწორედ რომ პიროვნების სრულიუნიკალურობიდან ჩვენ ვაყალიბებთ მის ხატს, ნამდვილთან არაიგივეობრივს, მაგრამ არცზოგად ტიპს, პირიქით, ეს ისეთი ხატია, რომელიც მოგვეცემოდა თუ, ასე ვთქვათ,იქნებოდა ის რაც თავად არის, განახორციელებდა ამ იდეალურ შესაძლებლობას კარგი თუცუდი მხარით, რომელიც ყველა ადამიანში მოიძიება. ჩვენ ყველანი ვართ ფრაგმენტებიარა მხოლოდ ზოგადი ადამიანისა, არამედ თვით საკუთარი თავისა. ჩვენ ვართ ჩანასახებიარა მხოლოდ ადამიანის ტიპისა საერთოდ, არა მხოლოდ კეთილი და ბოროტი ტიპისა დაა.შ. ჩვენ ასევე ვართ ჩანასახი ჩვენი ინდივიდუალობისა და უნიკალურობისა (რასაცპრინციპში ვერ მივცემთ გარკვეულ სახელს), რომელიც თითქოსდა იდეალური ხაზებითგამოყვანილი შეიცავს საკუთარ თავში ჩვენს სინამდვილეს, რომელიც შეიძლება აღქმულიქნას. მაგრამ სხვისი ხედვა შეავსებს ამ ფრაგმენტულობას, შექმნის ჩვენგან იმას, როგორიცჩვენ არასოდეს ვყოფილვართ, წმინდას და სრულს. ის ფრაგმენტები, რომლებიცმართლაცაა მოცემული, სავსებით უნარმოკლებულია დაინახოს როგორც მხოლოდმოცემული, მაგრამ მსგავსად იმისა თუ როგორ, სრულიად გაუცნობიერებლად, ჩვენ ბრმადვავსებთ, ჩვენი მხედველობის არეში, ამ ფრაგმენტულობიდან როგორ ვქმნით მისინდივიდუალობას მის სისრულეში. ცხოვრებისეული პრაქტიკა გვიბიძგებს ადამიანისხატი შევქმნათ მხოლოდ რეალური, ემპირიულად ცნობილი ნაგლეჯებიდან; მაგრამსწორედ ეს ეფუძნება ცვლილებებსა და შევსებებს, ფრაგმენტების მონაცემების ზოგადტიპად და სრულად იდეალურ პიროვნებად გარდაქმნას.ეს პრინციპული, თუმცა რეალობაში სრულყოფამდე იშვიათად მიყვანილი პროცესიმოქმედებს უკვე არსებულ საზოგადოებაში, როგორც აპრიორი შემდგომი78

ურთიერთქმედებებისა, რომელსაც ადგილი აქვს ინდივიდებს შორის. რომელიმე წრეში,რომელთა წევრობა ეფუძნება პროფესიის ან ინტერესთა ერთიანობას, ყოველი წევრიმეორეს ხედავს არა წმინდა ემპირიულად, არამედ რაღაც აპრიორის საფუძველზე,რომელსაც ეს წრე თავს ახვევს ყოველი მონაწილის ცნობიერებას. ოფიცრებს შორის,მორწმუნეთა, ჩინოვნიკებს, მეცნიერთა, ოჯახის წევრთა შორის ყოველი ხედავს მეორეს,როგორც თავისთავად ცხადს: ეს _ ჩემი წრის წევრია. საერთო ცხოვრებისეულისაფუძვლებიდან მოდის გარკვეული მოლოდინი, რაც საშუალებას იძლევა ერთმანეთსუყურონ თითქოს რაღაც განმჭვირვალე შირმას მიღმა. ეს შირმა, რა თქმა უნდა, უბრალოდკი არ ჩაითრევს პიროვნებას, არამედ პიროვნების ინდივიდუალობიდან ქმნის რაღაცნაერთს, აძლევს მას ახალ ფორმას. ჩვენ მეორეს ვუყურებთ არა როგორც ინდივიდს,არამედ როგორც კოლეგას, ან მოკეთეს, ან პარტიულ თანამებრძოლს, მოკლედ, როგორცმეზობელს ამ განსაკუთრებულ სამყაროში, ეს კი გარდუვალია, აბსოლუტურადავტომატურად მოქმედი წანამძღვრი არის ერთ-ერთი საშუალება მიანიჭოს სხვისწარმოდგენაში მის პიროვნებასა და სინამდვილეს, თვისება და ფორმა, რომელსაცმოითხოვს მისი სოციაბელურობა.იგივე, რა თქმა უნდა, შეიძლება ითქვას სხვადასხვა წრეების წევრების ურთიერთობაზე.საერო, რომელიც გაიცნობს ოფფიცერს, ვერანაირად ვერ განთავისუფლდება იმ აზრისაგანრომ ეს ინდივიდი – ოფიცერია. თუნდაც რომ ის ეკუთვნოდეს ოფიცერთა წრეს – მისიინდივიდუალურობის ნაწილია, მაგრამ სქემა აქ სავსებით განსხვავებულია, ვვარაუდობთ– წარმოუდგენელია სხვისათვის. ზუსტად ასევეა საქმე პროტესტატის კათოლიკესთანმიმართ, ვაჭრისა ჩუნოვნიკის მიმართ, საერო კაცისა მღვდლის მიმართ და ა.შ. რეალობისხაზი ყველგან დაფარულია სოციალური განზოგადების საფარქვეშ, ასე რომ მისი დანახვამკვეთრი სოციალური დიფერენციაციის საზოგადოებაში პრინციპში შეუძლებელია.ამრიგად ადამიანის მიერ ადამიანის წარმოდგენაში თავს იჩენს აღრევა, შემცირება, შევსება(რამდენადაც განზოგადება ტოველთვისაა და მეტია, ინდივიდუალურობა ნაკლებია)ყველა ამ აპრიორულად მოქმედი კატეგორიებიდან წამოსული: ტიპიური ადამიანიდან,მისი სრულყოფილების იდეიდან, სოციალური ერთობიდან, საიდანაც ის მოდის. მაგრამყოველივე ამაზე მაღლა, როგორც შემეცნების ევრისტიკული პრინციპი, დაფრინავს აზრიმისი რეალობის შესახებ, წმინდა ინდივიდუალური განსაზღვრულობის შესახებ. მაგრამ,რამდენადაც გვეჩვენება, თითქოს მხოლოდ მასთან მიახლოებით შეიძლება შევიდეთწმინდა ადამიანურ ურთიერთობაში, ფაქტობრივად ყველა ცვლილებები და გარდაქმნები,რომლებიც ხელს უშლიან ამ იდეალურ შემეცნებას – არის სწორედ ის პირობები, რომელთაწყალობით შესაძლებელია ის ურთიერთობები, რომლებიც ჩვენ ვიცით, როგორცგანზოგადებები _ მაგალითად, როგორც კანტთან არის განსჯის კატეგორია, რომელიცუშუალოდ მონაცემებს ანიჭებს სრულიად ახალი ობიექტების ფორმას, რომელიც რომჭვრეტაში მოცემულ სამყაროს გადააქცევს შეცნობადად.II. მეორე კატეგორია, რომლითაც სუბიექტი აღიქვამს საკუთარ თავს და სხვას, რათა,იქნება რა გაფორმებული, შეადგინოს ემპირიული საზოგადოება, შეიძლებაჩამოყალიბებულ იქნას ერთი შეხედვით ტრივიალურ დებულებებში: ჯგუფის ყოველიელემენტი არის საზოგადოების არა მხოლოდ ნაწილი, მაგრამ, ამას გარდა კიდევ რაღაცაა.ამას აქვს სოციალური აპრიორობის ეფექტი იმდენად, რამდენადაც ის არის მიმართულისაზოგადოებისაკენ და არ არის მასში გათქვეფილი ინდივიდის ნაწილი, უბრალოდ კი არუკავია ადგილი სოციალურად მნიშვნელოვანი ნაწილის გვერდით, უბრალოდ გარეშე რამ79

კი არ არის საზოგადოებისათვის, ვინც ნებით თუ უნებლიეთ აძლევს მას ადგილს. მაგრამზოგიერთი თავისი ასპექტებით ადამიანი არ შედის საზოგადოებაში როგორც მისიელემენტი, და ის ქმნის პოზიტიურ პირობებს იმისათვის, რომ მისი არსების სხვაელემრნტებიც ასეთ ელემენტებს წარმოადგენენ: მისი განსაზოგადოებრიობის ხასიათიგაპირობებულია ან თანაგაპირობებულია მისი არაგანსაზოგადოებრიობის ხასიათით.შემდეგი გამოკვლევები გამოავლენენ რამდენიმე ასეთ ტიპს. მათი სოციოლოგიურიმნიშვნელობა, და ყველაზე სიღრმისეულიც კი, იმაში მდგომარეობს, რომ რაღაცნაირადისინი გამორიცხულია საზოგადოებიდან, რომლისთვისაც მათი არსებობა მნიშვნელობისმქონეა: ასეა საქმე უცხოსთან, მტერთან, დამნაშავესთან, ღარიბთანაც კი, მაგრამ იგივეეხება არა მხოლოდ ასეთ ზოგად ხასიათებს, – მათ უსასრულო მოდიფიკაციებს, – ყოველინდივიდუალურ მოვლენას. ყოველი წამი არის ადამიანებთან ურთიერთობა, და ესურთიერთობები, ირიბი თუ პირდაპირი _ განისაზღვრება ამ წამის შინაარსით. მაგრამამით არავითარ შემთხვევაში არ უარიყოფა ზემოთ ნათქვამი. პირიქით, სოციალურიჩართულობა მოიცავს სწორედ იმ არსებებს, რომლებიც მთლიანად არ არიან ჩართულნი.ჩვენ ჩინოვნიკის შესახებ ვიცით, რომ ის არა მხოლოდ ჩინოვნიკია, ასევე ვაჭრისა დაოფიცრის შემთხვევაში. და ეს არასოციალური ყოფიერება, ტმპერამენტი და ის, რაშიცვლინდება პიროვნების ბედი, ინტერესი, ღირებულება – რა დოზითაც არ მოქმედებდეს ესმის ჩინოვნიკობაზე, ვაჭრულობაზე, ოფიცრობაზე – ყოველთვის ანიჭებს მას ვიზავი (ერთიერთზე, პირისპირ) გარკვეულ ნიუანსს, ჩააქსოვს მის სოციალურ სურათშიარასოციალურს, ფაქტორს, რომელიც აღრიცხვას არ ექვემდებარება. ადამიანების ყოველიურთიერთობები სოციალური კატეგორიების ჩარჩოებში იქნებოდა სხვა, თუ თითოეულისხვისათვის იქნებოდა პარტნიორი, მხოლოდ შესაბამის სოციალურ კატეგორიაში,მხოლოდ იმ სოციალურის მატარებელი, რომელიც მას ახლახან ერგო. რა თქმა უნდა,ინდივიდები, პროფესიები, სოციალური სიტუაციები იმით განსხვავდებიან, რომ რაღაცდოზით მათ აქვთ, ან მათი სოციალური შინაარსის გვერდით დასაშვებია რაღაც ,,ამასგარდა”.ამ რიგის ერთ პოლუსია, მაგალითად, ადამიანი სიყვარულსა და მეგობრობაში (აქ არის ის,რასაც ინდივიდი ინახავს თავისთვის, სხვისდამი მიმართული განვითარება დასაქმიანობის მეორე მხარეს, რაც რაოდენობრივად შეიძლება მიუახლოვდეს ნულოვანმაჩვენებელს), რომლის ერთადერთი ცხოვრება შეიძლება განიხილებოდეს ანიცხოვრებოდეს თითქოსდა ორი მხრიდან: ჯერ-ერთი, შიგნითა მხრიდან, სუბიექტისterminus aquo; მაგრამ, მეორე, აბსოლუტურ უცვლელობაში, საყვარელი ადამიანის მიმართ,მისი კატეგორია terminus ad aquam, მთლიანად მოიცავს ამ ცხოვრებას. ფორმალურადიგივე ფენომენს, თუმცა აქ ტენდენცია სულ სხვაა, წარმოადგენს კათოლიკე მოძღვარი,რომელშიც საეკლესიო ფუნქცია მთლიანად მალავს, ჩაყლაპავს ინდივიდუალურთავისთვის – ყოფიერებას. სოციოლოგიური აქტიურობის ,,გარდა ამისა” იკარგებაუკიდურესი შემთხვევის ამ პირველ ვარიანტში იმიტომ, რომ შინაარსი მთლიანადგათქვეფილია პარტნიორთან მიმართებაში, მეორეში კი – იმიტომ, რომ შინაარსისშესაბამისი ტიპი საერთოდ გაქრა.ხოლო საპირისპირო პოლუსს ჩვენ აღმოვაჩენთ, მაგალითად, თანამედროვე კულტურისმოვლენებში, რომელიც განსაზღვრულია ფულადი მეურნეობის ტიპით. აქ მწარმოებელი,მყიდველი თუ გამყიდველი ადამიანი, საერთოს შედეგისათვის მოღვაწე, უახლოვდება80

აბსოლუტური ობიექტურობის იდეალს. თუ მხედველობაში არ მივიღებთ ყველაზე მაღალ,ხელმძღვანელ პოზიციებს, მაშინ ინდივიდუალური ცხოვრება,მთლიანი პიროვნულიტონი გაქრება შედეგისათვის ქმედებიდან, ადამიანები გადაიქცნენ მხოლოდ ობიექტურინორმებით მიმდინარე შედეგების მატარებლად, ხოლო ყველაფერი რაც არ ეხება ამ წმინდასაგნობრიობას მისგან გაქრა. ,,ამას გარდამ” ჩაიტია მთელი პიროვნება მისიგანსაკუთრებული შეფერილობებით, მისი ირაციონალურობით, მისი შინაგანიცხოვრებით, საზოგადოებრივ საქმიანობას დაუტოვა მხოლოდ წმინდადგამოცალკევებული, მათთვის სპეციფიკური ენერგია.ამ ორ უკიდურესობას შორის მოძრაობენ სოციალური ინდივიდები და შიდა ცენტრისაკენმიმართული მათი ენერგია და ზეწოლა (Bestimmtheiten) მხოლოდ მეორისათვისაღმოჩნდება ქმედებისა და განწყობისათვის მნიშვნელობის მქონე. რადგან, უკიდურესშემთხვევაში იმის გააზრებაც კი, რომ ეს სოციალური აქტიურობა ან განწყობილება არისრაღაც ადამიანისაგან ცალკეული რამ და სულაც არ შედის სოციოლოგიურურთიერთობაში იმასთან რაც ის ჯერ არის და ჯერ კიდევ რას ნიშნავს – ამისცნობიერებასაც კი აქვს განსაკუთრებული პოზიტიური გავლენა სუბიექტის განწყობაზემეორის მიმართ და მეორის განწყობაზე სუბიექტის მიმართ. ემპირიული სოციალურიცხოვრება აპრიორულად იმაში მდგომარეობს, რომ ეს ცხოვრება არ არის მთლადსოციალური. ჩვენ ვაყალიბებთ ჩვენს ურთიერთობებს, არა მხოლოდ ნეგატიური სახითვინარჩუნებთ ჩვენი პიროვნების მათში არ შემავალ ნაწილს. ეს ნაწილი არა მხოლოდფსიქოლოგიური კავშირებით ზემოქმედებს მიმდინარე სოციალურ პროცესებზე, პირიქით,სწორედ ფორმალური ფაქტი, რომ ეს ნაწილი არ იმყოფება ამ უკანასკნელში, განსაზღვრავსასეთი გვარის ქმედებებს.რადგან საზოგადოება შედგება იმ მოვლენებისგან, რომლებიც ერთდროულად თვითმასშიც არის და მის გარეთაც, და ეს არის ერთ – ერთი ძირითად სოციოლოგიური ფორმა;საზოგადოებასა და მის ინდივიდებს შორის ისეთი ურთიერთობაა, როგორიც ორ პარტიასშორის და როგორც ეტყობა ეს არის ყოველთვის ღიად. ამით საზოგადოება ქმნის, შეიძლებაყველაზე გააზრებულ, როგორც მინიმუმი, ცხოვრების ყველაზე ზოგად გაშლილ ფორმას;ინდივიდუალური სული ვერასოდეს შევა კავშირში თუ იმავდროულად არ იქნა მისგარეთ, ის არ არის ჩართული არც ერთ რიგში იმავდროულადვე თუ არ იქნა მიმართულიმის წინააღმდეგ. ეს ასეა დაწყებული ტრანსცენდენტური და ყველაზე ზოგადიკავშირებიდან, ყველაზე ერთეულ და შემთხვევით კავშირებამდე.რელიგიური ადამიანი გრძნობს, რომ ის მთლიანად მოცულია ღვთიური არსებით,თითქოს ის იყოს ღვთიური ცხოვრების პულსის ცემა; მისი საკუთარი სუბსტანცია,ყოველგვარი პირობის გარეშე, თვით მისტიკური ერთგვაროვნების გარეშე, მთლიანადმიცემულია აბსოლუტური სუბსტანციისადმი. იმისათვის რომ რაიმე შინაარსი მიანიჭოსაბსოლუტურთან მის შერწყმულობას, მან უნდა შეინარჩუნოს საკუთარი მეობა,გარკვეული პიროვნული წინააღმდეგობა, გამოცალკევებული ,,მე”, რომლისთვისაცღვთიურ უსასრულობაში გათქვეფა მუდმივი ამოცანაა, პროცესია, რომელიც არ იქნება არცმეტაფიზიკურად შესაძლებელი და არც რელიგიურად შეგრძნებადი, თუ არ გამოვიდოდასუბიექტის თავისთავადი ყოფნიდან: ერთიანი (Eins-Sein) ყოფიერება ღმერთთან თავისიმნიშვნელობით გაპირობებულია სხვაგვარ (Anders-Sein) ვიდრე ღმერთთან ყოფიერებით.ამ, ბუნებასთან, როგორც მთლიანთან მიმართებაში, მაღლა ტრანსცენდურისაკენ81

სწრაფვაში, რომელიც მთელი თავისი ისტორია ეძიებს თავისთვის ადამიანის სულს,აღმოაჩენს ამ ფორმას.ჩვენ ვიცით რომ ვართ ჩართულები ბუნებაში, როგორც მისი ერთ-ერთი პროდუქტი,თანასწორი თანასწორთა შორის, როგორც წერტილი, რომლისკენაც მიისწრაფიან დარომელსაც მიატოვებენ ბუნების ნივთიერებები და ენერგიები, მსგავსად იმისა თუ როგორასრულებენ თავის წრებრუნვას გამდინარე წყალსა და აყვავებულ მცენარეებში. სულს აქვსთავისთავადი ყოფა დამოუკიდებლად ყველა ამ რთული ურთიერთობებისა დაჩართულობისა, რასაც ლოგიკურად ავღნიშნავთ თავისუფლების ასეთი საეჭვო ცნებით;წინააღმდეგობა იმ მოძრაობისადმი, რომლის ელემენტები, მართალია, ჩვენცა ვართ,აღწევს უმაღლეს დონეს: ბუნება არის მხოლოდ წარმოდგენა ადამიანის სულებში. მაგრამ,მსგავსად იმისა თუ ბუნება მთელი თავისი თვითკანონიერებით და უხეში ნამდვილობითმაინც შედის ,,მე” – ში, ასევე ეს ,,მე” მთელი თავისი თავისუფლებით და თავისთავად-ყოფიერებით, ბუნებასთან მთელი დაპირისპირებით, მაინც არის მისი ელემენტი. სწორედიმაში მდგომარეობს ბუნების ურთიერთკავშირის უნივერსალურობა, რომ ის საკუთართავში შეიცავს მისგან დამოუკიდებელ და ხშირად მტრულ ამ არსებასაც, რომ მისიელემენტი უნდა იყოს რაღაც, რაც მის საზღვრებს გარეთ არსებობს და აქვს სიცოცხლისღრმა გრძნობა. ეს ფორმულა იგივე დოზით მიუდგება ურთიერთობებს, საზოგადოებრივკავშირებს არსებულს ინდივიდებსა და ცალკეულ წრეებს შორის, თუ დავაჯამებთ მათგანსაზოგადოებრიობის როგორც ასეთის – უბრალოდ ცნებებსა და შეგრძნებებში, მაშინმიუდგება ინდივიდთა ურთიერთობებსაც.ერთი მხრივ, ჩვენ ვიცით რომ ვართ საზოგადოების პროდუქტი: წინაპართაფიზიოლოგიური რიგი, შემგუებლები და დამკვირვებლები, მათი შრომითი ტრადიციები,ცოდნა და რწმენა, წარსულის მთელი სული, კრისტალიზებული ობიეტურ ფორმაში –ყოველივე ეს განაპირობებს ჩვენი ცხოვრების წინასწარგამიზნულობასა და შინაარსს.ამიტომ ჩნდება კითხვა: ხომ არ არის ცალკეული ადამიანი მხოლოდ ჭურჭელი, რომელშიცსხვადასხვა დოზითაა შერეული უკვე ადრე არსებული ელემენტები; რადგან, თუნდაც რომეს ელემენტები ეწარმოებინა ცალკეულ ინდივიდებს, ცხადია თითოეულის წილი ძალზემცირეა (ჩაკარგულია) და მხოლოდ მათი გვაროვნული და საზოგადოებრივი დაგროვებისწყალობით ჩნდებიან ფაქტორები, რომელთა სინთეზი შეადგენს იმას, რასაც შეიძლებადაერქვას ,,ინდივიდუალურობა”.მეორე მხრივ, ჩვენ ვიცით რომ ვართ საზოგადოების წევრები და ჩვენი ცხოვრებისეულიპროცესი და მისი საზრისი, მიზანი იმდენად არაა დამოუკიდებელი, რადგანერთდროულად გადახლართულია, როგორც ისინი იყვნენ არადამოუკიდებელნი მათისტორიულ თანმიმდევრობაში. როგორც ბუნებრივ არსებებს ჩვენ არა გვაქვს ჩვენთვის-ყოფიერება, რადგან ჩვენზე გადის ბუნებრივი ელემენტების წრებრუნვა, თითქოსწარმონაქმნზე, რომელსაც აბსოლუტურად არ აბადია თავისთავადობა, ხოლო ბუნებისკანონების წინაშე ჩვენი თანასწორობა ჩვენს არსებობას ანიჭებს მხოლოდ მათიაუცილებლობის მაგალითებად ყოფნას. ზუსტად ასევე, როდესაც ვართ საზოგადოებრივიარსებები, ჩვენს ცხოვრებაში ჩვენ არა გვაქვს ავტონომიური ცენტრი, ყოველწამიერადშედგენილები ვართ სხვებთან ურთიერთობით, მსგავსად სხეულებრივი სუბსტანციისა,რომელიც ჩვენთვის არის მხოლოდ მრავალნაირი გრძნობადი შეგრძნებების ჯამი, მაგრამჩვენი არსებობისათვის არა არსებითი.82

მაგრამ ამავე დროს, ჩვენ ვგრძნობთ რომ ეს სოციალური დიფუზია მთლიანად ვერგათქვიფავს ჩვენს პიროვნებას; საუბარი ეხება არა მხოლოდ იმას, რომ ჩვენ ვინარჩუნებთ(რასაც ზემოთ შევეხეთ), იმ ცალკეულ შინაარსებს, რომელთა აზრი და განვითარებათავიდანვე ეკუთვნოდა ინდივიდუალურ სულს და საერთოდ არა აქვს ადგილისოციალურ კავშირებში, არა მხოლოდ სოციალური შინაარსების გაფორმებას (Forming),რომელთა გაერთიანებას ინდივიდუალურ, თავისთავად არა სოციალური არსის მქონესულებად, მსგავსად მხატვრული ფორმისა, რომელიც ფერების ლაქებმა შექმნა ტილოზე,არ გამოითვლება ამ საღებავების ქიმიური შემადგენლობიდან. არა, საუბარი, პირველრიგში, ეხება სხვა რამეს: მთელი ცხოვრებისეული შინაარსი, რომლებიც ბლომადააგასაგები სოციალური ანტეცედენტებითა და ურთიერთობებით, შეიძლება განვიხილოთერთდროულად ერთეული ცხოვრების კატეგორიაში, როგორც მთლიანად მასზეორიენტირებული ინდივიდის განცდა. ერთი და იგივე შინაარსი შეიძლება გამოვლინდესორ განსხვავებულ კატეგორიაში, მსგავსად იმისა, რომ ერთი და იგივე მცენარე იქნასგანხილული, ჯერ-ერთი, მისი გაჩენის ბიოლოგიური პირობების თვალსაზრისით, მეორე,პრაქტიკული სარგებლიანობის თვალსაზრისით, ხოლო მესამე, ესთეტიკურითვალსაზრისით. ინდივიდის არსებობის ლოკალიზებისათვის, მის გასაგებად, შეიძლებაავირჩიოთ როგორც შინაგანი წერტილი, ასევე გარეშე: ცხოვრების ტოტალურობის, მთელისოციალურად დადგენილი შინაარსებით, შეიძლება ჩავწვდეთ როგორც მისი მატარებლისსწრაფვას ბედის ცენტრისაკენ, ასევე სიცოცხლისაც, ყველა იმასთან ერთად, რაცინდივიდისათვის ჩამოუცილებელია, შეიძლება ჩაითვალოს სოციალური ცხოვრებისელემენტად.ყოველივე ამით განსაზოგადოებრიობის ფაქტი ინდივიდს აყენებს ორგვარმდგომარეობაში, რაც გახდა ჩემი განაზრებების ამოსავალი პუნქტი: განსაზოგადოებრიობადაიპყრობს მას და ამავე დროს ინდივიდი წინააღმდეგობას უწევს განსაზოგადოებრიობას,ინდივიდი არის განსაზოგადოების ორგანიზმის წევრი, ამავე დროს არის ჩაკეტილიორგანული მთლიანობა, ყოფიერება მისთვის და ყოფიერება თავისთვის. მაგრამ,განსაკუთრებული სოციალური აპრიორის არსი და აზრი, რომელიც ამას ეფუძნება, იმაშიმდგომარეობს, რომ ინდივიდთან და საზოგადოებასთან მიმართებაში ,,ყოფნა შიგნით” და,,ყოფნა გარეთ” – ეს არის არა ორი დამოუკიდებელი განსაზღვრება (თუმცა ზოგჯერ მათშეუძლიათ ასეთი სახეც მიიღონ და გავითარდნენ სრულ დაპირისპირებამდე). მაგრამ არისდახასიათება ადამიანის პოზიციისა, რომელიც ცხოვრობს სოციალური ცხოვრებით, მისდაუნაწილებელ ერთიანობაში.ინდივიდის ცხოვრება არა უბრალოდ არის ნაწილობრივ სოციალური, ნაწილობრივინდივიდუალური – შესაბამისად მისი შინაარსის განაწილებისა. აქ ბატონობსფუნდამენტური, ფორმისმქმნადი, ერთიანობის კატეგორია, რომელიც არაფერზედაიყვანება, რომელსაც სხვაგვარად ვერ დავარქმევთ თუ არა სინთეზს ან ინდივიდისერთდროულად ორ ლოგიკურად ურთიერთსაწინააღმდეგო განსაზღვრებას, იმას, რომ ისარის – საზოგადოების პროდუქტი, ჩართულია მასში და რომ თავისი ცხოვრების ცენტრი,მისი საწყისი და მიზანი – თავადაა. საზოგადოება, როგორც ზემოთ ვაჩვენეთ, შედგება იმარსებებისაგან, რომლებიც ნაწილობრივ არ არიან განსაზოგადოებულები. მაგრამ, ამასგარდა, ისინი ჯერ კიდევ აღიქვამენ საკუთარ თავს, ერთი მხრივ, როგორც სავსებითსოციალურს, და მეორე მხრივ, (იმავე შინაარსით) – როგორც სავსებით პიროვნული83

არსებები. ეს არ არის – უბრალოდ ორი თვალსაზრისი, რომელთა შორის არავითარიკავშირი არ არსებობს (როგორც, მგალითად იმ შემთხვევაში, როდესაც ერთი და იგივესხეული განიხილება მისი ზომისა და წონის თვალსაზრისით). აქ ერთიც და მეორეც ქმნიანერთიანობას, რომელსაც ვეძახით სოციალურ არსებებს, ესაა სინთეზური კატეგორია –მსგავსად იმისა, როგორც ,,დაუშავო” არის აპრიორული ერთობა, თუმცა ის შეიცავს ორისავსებით განსხვავებული შინაარსის ელემენტს: ,,დამნაშავესა” და ,,მსხვერპლს”. სწორედის, რომ ჩვენ შეგვიძლია ასეთი ფორმისქმნადობა, გვაქვს საზოგადოების ცნებისპროდუცირების უნარი იმ არსებებიდან, რომელთაგან ყოველივეს შეუძლია თავის აღქმა,როგორც terminus a quo da terminus ad quem თავისი განვითარების, ბედის, თვისებების,რომ ჩვენ შეგვიძლია გავითვალისწინოთ ყოველივე ეს ცნებებში – და მაინც მასში terminusa quo da terminus ad quem ამ ცოცხალი არსებებისა და ყოფიერების განსაზღვრულობებისდანახვა _ ეს არის სწორედ აპრიორი ემპირიული საზოგადოება, ეს ქმნის შესაძლებლადმის ცნობილ ფორმას.საზოგადოება შედგება არათანასწორი ელემენტებისაგან, რადგან იქაც კი, სადაცდემოკრატიული თუ სოციალისტური ტენდენციები ვარაუდობენ ,,თანასწორობას” ანნაწილობრივ აღწევენ კიდეც მას, საუბარი ეხება მხოლოდ თანაფარდობას, პიროვნებებსა,მოღვაწეობის შედეგებისა, პოზიციებისა, მაშინ როდესაც ადამიანთა თანასწორობა მათითვისებებით, ცხოვრების შინაარსით, ბედით _ საერთოდ არ არის განხილვის საგანი. მეორემხრივ, იქ, სადაც, დამონებული მოსახლეობა ქმნის მხოლოდ მასებს, როგორცაღმოსავლეთის უმკაცრეს დესპოტიებში, ყოველის ყოველთან ეს თანასწორობა ეხებამხოლოდ არსებობის ცალკეულ მხარეებს, მაგალითად, პოლიტიკურს ან მეურნეობრივს,მაგრამ არასოდეს _ არსებობას მთლიანად; მისთვის დამახასიათებელია თვისებები,პიროვნული ურთიერთობები, ბედის გაძლება აუცილებლად უნდა ქონდეს გარკვეულიგვარის უნიკალურობა და განუმეორადობა, თანაც არა მხოლოდ ცხოვრების შიდამხრიდან, ასევე სხვა არსებებთან მიმართებებში.თუ საზოგადოებას წარმოვიდგენთ წმინდა ობიექტურ სქემად, მაშინ ის გადაიქცევაშინაარსისა და შედეგების თანმიმდევრობად, რომლებიც ერთმანეთთან იქნებიან ისეთურთიერთობებში, როგორიც არის დროსა და სივრცეს შორის, ცნებებსა და ღირებულებებსშორის, ასე რომ აქ შეიძლება პერსონალურისაგან, ,,მე”-საგან, როგორც მისი მატარებლისადა დინამიკისაგან განზოგადება. თუ ამ თანმიმდევრობის შიგნით ელემენტებისუთანასწორობის ძალით ყოველი შედეგი ან თვისება მოგვეცემა, როგორც, რაღაცუშუალოდ ინდივიდუალური, ერთმნიშვნელოვნად ლოკალიზებული, მაშინსაზოგადოება აღმოჩნდება რაღაცნაირი კოსმოსი, რომელიც, მართალია, თავის ყოფასა დამოძრაობაში თვალმიუწვდომელია, მაგრამ რომელშიც ყოველი წერტილი ინარჩუნებსთავის განსაზღვრულობას მხოლოდ მთლიანის სტრუქტურის უცვლელობის წყალობით ანამ შემთხვევაში. იგივე, რასაც ვამბობდით სამყაროს აგებულების შესახებ, კერძოდ, რომქვიშის ვერცერთი მარცვალი ვერ მიიღებს სხვა ფორმას დ ავერ დაიკავებს სხვა ადგილს,ვიდრე ახლა, არ იქნება წანამძღვრი და შედეგი ყოველი არსებულის ამ ცვლილებისა _იგივე მეორდება საზოგადოების აგებულებაშიც, თუ მას განვიხილავთ, როგორცთვისობრივად გარდაქმნილი მოვლენების გადახლართვად. მთლიანობაში საზოგადოებისასეთი სურათის ანალოგია, თითქოს მისი მინიატურული სურათი, უსასრულოდგამარტივებული და, ასე ვთქვათ, სტილიზებული – ეს ჩინოვნიკურობა, შემდგარი,,პოზიციების” გარკვეული თანმიმდევრობებისაგან, მოღვაწეობის შედეგების84

გაპირობებულობით, რომლებიც არიან არა უშუალოდ მატარებლისგანგამოცალკევებულები, ქმნიან რაღაც იდეალურ კავშირს; მის შიგნით ყოველ ახალ შესულსშეხვდება განსაზღვრული ადგილი, რომელიც თითქოს მას ელოდა, რომელთანაცჰარმონიაში უნდა იყოს მისი ენერგია. რა თქმა უნდა, ის, რაც აქ _ გაცნობიერებულია,ქმედების შინაარსობრივი შედეგების სისტემური დამკვიდრებულია, მაშინ საზოგადოებისმთლიანობა – არის ფუნქციების უკიდურესი ჩახლართულობა; საზოგადოებაშიპოზიციები არ იქმნება შემოქმედებითი გზით, ხოლო მათი წვდომა შესაძლებელიაინდივიდთა მხოლოდ რეალური შემოქმედებისა და განცდის წყალობით. მიუხედავად ამუდიდესი განსხვავებისა, მიუხედავად ყველა ირაციონალურობისა,არასრულყოფილებისა, ღირებულებითი პოზიციით უვარგისისა, რაშიც თავს ავლენსისტორიული საზოგადოება, მისი ფენომენოლოგიური სტრუქტურა – ჯამი და მიმართებაობიექტურია, საზოგადოება წარმოდგენილი არსებობის ყოველ ელემენტითა და ქმედებისყველი შედეგებით – რჩება ელემენტების თანმიმდევრობად, რომელთაგან თითოეულსუკავია ინდივიდუალურად განსაზღვრული ადგილი, მისი ფუნქციების კოორდინაციითადა ფუნქციონალური ცენტრებით; თანაც წმინდა პიროვნული, შინაგანად პროდუქციული,საკუთრივ ,,მე”-ს იმპულსები და რეფლექსები სრულად რჩება მხედველობის არის გარეთ.სხვა სიტყვებით რომ ვთქვათ, საზოგადოებრივი ცხოვრება მიედინება (არაფსიქოლოგიურად, არამედ ფენომენოლოგიურად, მისი სოციალური შინაარსისთვალსაზრისით, გამოკვეთილად), ისე თითქოს ყოველი ელემენტი ამ მთლიანობაშიგაპირობებულია თავის ადგილზე და მიუხედავად იდეალურ მოთხოვნებთან შედარებითსრული დისჰარმონიისა, თითქოს ყოველი ელემენტი იმყოფებოდეს რომელიღაც ერთნაირმიმართებაში ერთმანეთთან, ასე რომ ყოველი, სწორედ რომ სავსებით განსაკუთრებულია,დამოკიდებულია სხვებზე და სხვები კი მასზე.აქედან ნათელი ხდება ის აპრიორულობა, რასაც ახლა უნდა შევეხოთ და რომელიცყოველი ცალკეული ადამიანისათვის ნიშნავს საფუძველს და ,,შესაძლებლობა”ეკუთვნოდეს საზოგადოებას, რომ ყოველ ინდივიდს მისი თვისებების გამო, მისსოციალურ გარემოში მითითებული აქვს გარკვეული ადგილი, რომ ეს იდეალურად მისიკუთვნილი ადგილი, ასევე ნამდვილად არსებობს სოციალურ მთლიანობაში – ეს ისწანამძღვრია, საიდანაც გამომდინარე ცალკეული ადამიანი ცხოვრობს თავისისაზოგადოებრივი ცხოვრებით, წანამძღვრია, რომელიც შეიძლება ჩაითვალოსინდივიდუალობის საყოველთაო ღირებულებად. ეს წანამძღვრი არ არის დამოკიდებულიიმაზე, რომ ის ვითარდება ნათელ ცნობიერებად, რომელიც ცნებებით ოპერირებს, არციმაზეა დამოკიდებული, რომ ხორციელდება რა ცხოვრების რეალურ დინებაში (მსგავსადმიზეზობრიობის კანონის აპრიორულობისა), როგორ ცნობიერებისათვის ფორმისმიმნიჭებელი წანამძღვრი, არ არის დამოკიდებული არც იმაზე, რომ აყალიბებს თუ არაცნობიერება მას განსაკუთრებულ ცნებებში, შეესაბამება თუ არა მას ფსიქოლოგიურისინმდვილე. ჩვენი შემეცნება ეფუძნება ჩვენს სულიერ ენერგიებს შორისწინასწარგანზრახულ ჰარმონიას – რაოდენადაც ინდივიდუალურები არ იყონ ისინი –დამხმარე ობიექტური არსებობით; რადგან ის ყოველთვის რჩება უშუალოდ ფენომენისგამოხატვად, სულერთია მომავალში დაიყვანენ თუ არა მას, მეტაფიზიკურად ანფსიქოლოგიურად, თვით ინტელექტით გაჩენილ არსებობაზე.მაშასადამე, საზოგადოებრივი ცხოვრება, როგორც ასეთი ეფუძნება ინდივიდსა დასაზოგადოებას შორის პრინციპული ჰარმონიის აღიარების წანამძღვრს, თუმც ეს სულაც არ85

უშლის ხელს მკვეთრ დისონანსს ეთიკურ და ევდემონისტურ ცხოვრებაში.საზოგადოებრივ ცხოვრებას რომ შეეძინა საკუთარი სახე ამ პრინციპული წანამძღვრი,ყოველგვარი გადახრების გარეშე, ჩვენ გვექნებოდა სრულყოფილი საზოგადოება –ვიმეორებ, არა ეთიკური და ევდემონისტური სრულყოფილების თვალსაზრისით, არამედკატეგორიული თვალსაზრისით: ასე ვთქვათ, არა სრულყოფილი საზოგადოება, არამედსრულყოფილი საზოგადოება. იმ დოზით, რა დოზითაც ინდივიდი ვერ ანხორციელებს დავერ ხედავს თავისი სოციალური არსებობის ამ აპრიორულ რეალიზაციას, ე.ი. თავისიინდივიდუალური ყოფიერების, მისი ყველა წრეების ჩათვლით, მუდმივი კორელაცია,აგრეთვე მთელი თავისი განსაკუთრებულობის ინტეგრირების აუცილებლობა, რაცგაპირობებულია პიროვნების შინაგანი ცხოვრებით – რამდენადაც ეს არ არის, ამდენადინდივიდი ვერ განსაზოგადოებრივდა, ხოლო საზოგადოება არ არისურთიერთქმედებების ის უწყვეტი სინამდვილე, რაზედაც მიუთითებს ,,საზოგადოების”ცნება.პროფესიონალური მოწოდება – ცნება გააზრებულად ამძაფრებს ამ მდგომარეობას.მართალია, უწინ ეს ცნება არ იყო ცნობილი იმ აზრით, რომ პიროვნებებიდიფერენცირებულები არიან და საზოგადოება დანაწილებულია შრომის დანაწილებისსაფუძველზე. მაგრამ ფუნდამენტური _ კერძოდ, სოციალურად ეფექტური ქმედება არისშინაგანი კვალიფიკაციის ერთიანი გამოვლენა, რომ საზოგადოებაში სუბიექტურობისფუნქციების წყალობით პრაქტიკულად ობიექტივირებულია მისი მთლიანობად ყოფნა _უწინაც იყო ცნობილი. მხოლოდ, რომ ეს ურთიერთობა ხორციელდებოდა ბევრად უფროერთგავაროვანი შინაარსით; არისტოტელესთან ეს პრინციპი ამ დებულებით გვეძლევა:ერთნი არიან მოწოდებული _ იყო ყმა, ხოლო მეორენი იყო ბატონი. მიუხედავადდებულების დიდი გაფანტულობისა, აქ შეიმჩნევა თავისებური სტრუქტურა.: ერთი მხრივ,საზოგადოება თავისთვის ქმნის და თავაზობს რაღაც ,,ადგილს”, რომელიც, მართალია,განსხვავდება თავისი შინაარსით და მოხატულობით, მაგრამ, პრინციპში შეიძლებაშევსებულ იქნას ბევრის მიერ და ამიტომ არის მასში რაღაც ანონიმური; მეორე მხრივ,მიუხედავად მისი ზოგადი ხასიათისა, ინდივიდი იკავებს ამ ადგილს საკუთარი შინაგანი,,მოწოდების”, კვალიფიკაციის საფუძველზე, რომელიც აღიქმება, როგორც სავსებითპიროვნული. ნებისმიერი ,,პროფესიული მოწოდება” საჭიროებს ჰარმონიას (როგორადაცარ უნდა ჩნდებოდეს) საზოგადოების წყობასა, ცხოვრებისეულ პროცესებსა,ინდივიდუალურ თვისებებსა და იმპულსებს შორის. სწორედ ეს ჰარმონია, როგორცზოგადი წანამძღვრი, საბოლოო ჯამში ეფუძნება იმას, რომ საზოგადოებაში ყოველიპიროვნებისათვის არის საქმიანობის გვარი, რომლისთვისაც ის ,,მოწოდებულია” დაიმპერატივი: ეძიო ის, სანამ არ მიაგნებ.ემპირიული საზოგადოება შესაძლებელია მხოლოდ ამ აპრიორის წყალობით, რომელიცაღწევს თავის მწვერვალს პროფესიული მოწოდების ცნებაში, აპრიორი, რომელიც,მართალია, ზემოთგანხილულის მსგავსად, ძნელია გამოხატო ასე მარტივად და ხმამაღლა,როგორც ეს ხდება კანტისეულ კატეგორიებში. ცნობიერების პროცესები, რომელთადახმარებით ხორციელდება განსაზოგადოებრიობა: ერთობა, შემდგარი ბევრისაგან,ინდივიდების ურთიერთგანსაზღვრა _ სხვების ტოტალურობისათვის და ტოტალურობაინდივიდისათვის, ხორციელდება მხოლოდ აბსტრაქტულად გაუცნობიერებელიუკიდურესი პრინციპულობის საფუძველზე, მაგრამ გამოიხატება წანამძღვრის რეალობისპრაქტიკაში: ცალკეული ადამიანის ინდივიდუალობა პოულობს რაღაც ადგილს86

საყოველთაობის სტრუქტურაში. ცნობილია, თავიდან ეს სტრუქტურა, მიუხედავად იმისშეუძლებლობისა გათვალისწინებულ იქნას ინდივიდუალურობის კალკულაცია,აგებულია მასზე და მისი საქმიანობის შედეგებზე გათვლით. კაუზალური კავშირი,ჩაქსოვილი ყოფიერების ყველა ელემენტში და ყველა სხვაგვარი მოღვაწეობა, რომელიცქმნის საზოგადოების გარეგან ბადეს, გადაიქცევა ტელეოლოგიურ კავშირად, რადგან მასგანიხილავენ ინდივიდუალური მატარებლის, მწარმოებლის თვალსაზრისით, რომლებიცთავს ,,მე” – დ გრძნობენ, რომელთა ქცევა ამოიზრდება თავისთავადის არსიდან და თავისითავის განმსაზღვრელი პიროვნებიდან. ის, რომ ეს ფენომენალური მთლიანობა ქვეშ ეგებამიზანს, თითქოსდა ინდივიდუალობის გარედან ზეწოლით, მათ ცხოვრებისეულ პროცესსშიგნიდან ისეთ ადგილებს სთავაზობს, სადაც მისი განსაკუთრებულობა გადაიქცევამთლიანი ცხოვრების აუცილებელ კვანძად _ როგორც ფუნდამენტური კატეგორიაინდივიდის ცნობიერებას ანიჭებს ფორმას, რომელიც ავალებს მას იყოს სოციალურიელემენტი.21. გ.ზიმელის ექსკურსი უცხოზეშესავალიექსკურსი უცხოზე მიეკუთვნება გეორგ ზიმელის, გერმანელი ფილოსოფოსისა დასოციოლოგის, ყველაზე მნიშვნელოვან ნაშრომებს. Pმცირე მოცულობის, დაახლოებით 8გვერდიანი თხზულებით ზიმელმა დიდი ავტორიტეტი მოიპოვა “უცხოს, უცნაურის,უცნობის სოციოლოგიაში”. გასული საუკუნის 20-იანი წლებიდან მოყოლებულიამერიკულ სოციოლოგიაში „The Stranger“ მეცნიერულ კლასიკად ითვლება. გეორგზიმელის ტექსტი პირველად 1908 წელს გამოქვეყნდა, მაგრამ არა როგორცდამოუკიდებელი ნაწარმოები, არამედ როგორც მე-8 თავი დიდი მოცულობის მქონენაშრომისა “სოციოლოგია. კვლევები განსაზოგადოების ფორმების შესახებ”. ზიმელისმიხედვით უცხო –სოციოლოგიურად დანახული_ არის ყოველთვის რაიმე ჯგუფის წევრი,რომელშიც ის თვალში საცემია, თუმცა აქვს განსაკუთრებული მდგომარეობა. ამიტომ ჩანსის უცნაური. ის ერთდროულად ახლობელიცაა და შორეულიც, ეს მის სტატუსსგანსაკუთრებულ ობიექტურობას სძენს, ამიტომ ხშირად ანდობენ მას საიდუმლოებებს,ნიშნავენ მსაჯად და ა.შ. მაგრამ ეს ობიექტურობა მას საეჭვოსაც ხდის. ზიმელთანუცხო/უცნობი დაკავშირებულია სივრცის კატეგორიასთან, უცხო არ არის მოხეტიალე. ისდაბადებიდანვე კი არ ეკუთვნის რომელიმე სოციალურ ჯგუფს, არამედ სხვაგვარადგაიარა სოციალიზაცია და შესაძლოა სრულიად განსხვავებულ სოციო – კულტურულგარემოცვაში გაიზარდა.„თუ ხეტიალი როგორც განცალკევება ნებისმიერ მომენტში ფიქსირებულობის ცნებურიანტონიმია, სოციოლოგიური ფორმა უცხოსი / უცნობის/უცნაურის მეტნაკლებად ორივეგანსაზღვრების ერთიანობას ასახავს._ცხადია აქაც გაცხადებულად, რომ მიმართებასივრცესთან მხოლოდ ერთის მხრივ პირობა, მეორე მხრივ ადამიანებთან მიმართებისსიმბოლოა, ანუ აქ უცხო აქამდე ბევრჯერ განხილული აზრით არაა ნაგულისხმევი. არაროგორც მოხეტიალე, რომელიც დღეს მოდის და ხვალ მიდის, არამედ ისეთი, რომელიცდღეს მოდის და ხვალ რჩება-პოტენციურად მოხეტიალე-ასე რომ ვთქვათ,რომელმაც წინვეღარ გაიწია, მაგრამ ვერც წასვლა-მოსვლას შეეშვა მთლიანად. იგი ფიქსირებულია რაღაცგარკვეული სივრცითი შემოგარენის შიგნით_ან ისეთის შიგნით, რომლის საზღვრებისივრცითის ანალოგია. მაგრამ მისი პოზიცია მასში იმითაა არსებითად განსაზღვრული,87

რომ ის მას წინასწარ, იმთავითვე არ მიეკუთვნება., რომ მას თვისებები, რომლებიც მისგანარ მოდიან და არ შეიძლება მოდიოდნენ, მასში შეაქვს. შიახლოვისა და სიშორისერთიანობა, რომელიც ნებისმიერ მიმართებას ადამიანებს შორის შეიცავს, აქ დაიყვანებაშემდეგ კონსტელაციაზე, რომელიც ყველაზე მოკლედ შემდეგნაირად შეიძლებაჩამოყალიბდეს: დისტანცია მიმართებებს შორის ნიშნავს, რომ ახლოსგან შორსაა, მაგრამუცხოობა/უცნაურობა სიშორესთან ახლოსაა. ღადგან უცხოობა არის, ბუნებრივია,სრულიად პოზიტიური ურთიერთობა, ურთიერთზემოქმედების განსაკუთრებულიფორმა. შირიუსის მაცხოვრებელნი ჩვენთვის უცხონი კი არ არიან, ამ სიტყვის არასოციოლოგიური მნიშვნელობით, არამედ ისინი საერთოდ არ არსებობენ ჩვენთვის, ისინიდგანან ახლოსა და შორის იქითა მხარეს. უცხო ჯგუფის ელემენტია, სხვანაირი არაროგორც ღარიბები ან ურიცხვი “შიდა მტრები”, ელემენტი, რომლის იმანენტი დაორგანიზმიც ერთდროულად გარეს და საპირისპიროს მოიცავს. ის გზა, როგორცრეპელირებული და დისტანცირებული მომენტები აქ ურტიერთზემომქმედ ერთიანობისფორმას ქმნიან, შეიძლება შემდეგი განსაზღვრებებით (არავითარ შემთხვევაშისრულყოფილად მოსაზრებული), იქნეს მინიშნებული.ეკონომიკის მთელი ისტორიის მანძილზე უცხო ჩნდება ყველგან როგორც ვაჭარი, უფროზუსტად კი ვაჭარი როგორც უცხო. რაც ეკონომიკა არსებითად თავისი სარგებლობისთვისარსებობს ან თავისი პროდუქციის სივრცით უფრო პატარა წრეს ცვლის, მას თავისთვის არსჭირდება გამყიდევლივაჭარი საჭირო ხდება ისეთი პროდუქციისთვის რაც წრის გარეთიწარმოება. იმდენად, რამდენადაც პიროვნებები არ დაეხეტებიან რათა ეს შემოთავაზებებიშეიძინონ, შორს, სადაც ისინი თავისმხრივ უცხო ვაჭრები იქნებოდნენ, აქ ვაჭარი უნდაიყოს უცხო_სხვიხთვის არ არის არსებობის შესაძლებლობები. უცხოს ეს პოზიციაძლიერდება ცნობიერებისთვის, რომ მან იმის ნაცვლად რომ თავისი საცხოვრებელიდატოვოს, იქ რჩება. რადგან ასეთ შემთხვევაში მისთვის ისეთი ყოფნაც შესაძლებელიხდება, როცა მას გამყიდვლად შეუძლია ცხოვრება.გარკვეული სახით დახურული ეკონომიკური წრე, განაწილებული ფუძით, მიწითა დახელოსნებით, რომლებიც მოთხოვნილებებს აკმაყოფილებენ, ვაჭრის არსებობის გარანტიასიძლევიან, რადგან მხოლოდ ვაჭრობა იძლევა უსაზღვრო კომბინაციების შესაძლებლობას,მაში პოულობს ჭკუა-გონება გაფართოების და გაშლის ახალ გზებს. ვაჭრობას შეუძლიაყოველთბვის უფრო მეტი ხალხი აიყვანოს ვიდრე პირველადი პროდუქციაა და ამიტომააის შესაფერისი სფერო უცხოსთვის, რომელიც გარკვეულწილად როგორც Suprenumerariusრაღაც წრეში შეღწევას ცდილობს, რომელშიც ეკონომიკური პოზიციები უკვედაკავებულია. ამის კლასიკური მაგალითია ევროპელი ებრაელების ისტორია. უცხოთავისი ბუნების მიხედვით არ არის მკვიდრი მიწისმფლობელი, სადაც მიწა არა მხოლოდფიზიკური მნიშვნელობითაა ნახმარი, არამედ გადატანილია ცხოვრების სუბსტანციაში,რომელიც არა სივრცით, არამედ საზოგადოების იდეალურ ადგილას არისდაფიქსირებული.უცხოს შუძლია ინტიმურ ურთიერთობებში პიროვნებიდან პიროვნებამდე ყველამიმზიდველობა მიიღოს. მაგრამ ის არსად არის, რამდენადაც ის უცხოდ აღიქმება,მკვიდრი.88

და აძლევს ეს დამოკიდებულება გადამყიდველებზე სუფთა ფულის ბიზნესზე უცხოსმოძრაობას იმ სპეციფიკური ხასიათის, რომელშიც, რამდენადა ის შემოსაზღვრულიჯგუფის შიგნით მდებარეობს, არსებობს ის სინთეზი სიშორისა და სიახლოვისა, რომელოცუცხოს ფორმალურ პოზიციას ქმნის. რადგან უბრალო მოძრავს აქვს შეხების წერტილიშეძლებისდაგვარად თითოეულ ელემენტთან, მაგრამ არც ერთ მათგანთან არაანათესაური, ლოკალური, პროფესიული, დაფიქსირებულობით ორგანულადდაკავშირებული. ამ კონსტელაციის სხვაგავარი გამოხატვა დევს უცხოს ობიექტურობაში.რადგან ის ფუძიდან კი არ არის, ჯგუფის ცალკეული ნაწილებისთვის ან ერთმხრივიტენდენციებისთვის დადგენილი, არამედ დგას “ობიექტურობის” პოზიციით ამყველაფრის პირისპირ, რაც არა უბრალოდ დისტანციაა და მონაწილეობის არქონასნიშნავს, არამდ განსაკუთრებული ნახატია სიშორისა და სიახლოვისგან, გულგრილობისადა ანგაჟირებულობისაგან. “ Uber-und Unterordnung”-ის თავში მე მივუთითებ ჯგუფისუცხოს დომინირებულ პოზიციებზე, რომლის ტიპიურ წარმომადგენლადაც გამოდგება იმიტალიურ ქალაქების პრაქტიკა, თავიანთი მსაჯულები გარედან დაენიშნათ, რადგან არცერთი იქ დაბადებული არ იყო ოჯახის ინტერესებისა და არანეიტრალურიშეხედულებებისგან თავისუფალი. უცხოს ობიექტურობასტან კავშირშია მოვლენა,რომელსაც ზემოთ შევეხეთ. [...] ობიქტურობა არავითარ შემთხვევაში არ ნიშნავსმონაწილეობის არ მიღებას- რადგანაც ეს საერთოდ ობიექტური და სუბიექტური ქცევისმიღმაა-არამედ ნიშნავს მონაწილეობის პოზიტიურად განსაკუთრებულ სახეობას, ისევეროგორც თეორიული დაკვირვების ობიექტურობა საერთოდაც არ ნიშნავს, რომ სულიპასიური ტაბულა რასა არის, რომელშიც საგნები თავიანთ ნიშან-თვისებებს ჩაწერენ,არამედ სრული საქმიანობა საკუთარი კანონებით მოქმედი სულისა. ესეც მხოლოდ ისე,რომ ან შემთხვევითი გადაწევები და აქცენტის გადატანები გამორთო, რომელთაინდივიდუალურ-სუბიექტურ განსხვავებულობებს ერთი საგნის სრულიადგანსხვავებული სურათების მიწოდება შეუძლიათ. შესაძლებელია ობიექტურობის აღწერა,როგორც თავისუფლებისა: ობიექტური ადამიანი არავითარი ბორკილებით არაადაჭერილი. ეს თავისუფლება, რომელიც უცხოს, როგორც ახლო ისე შორეულიპერსპექტივიდან შეუძლია განიცადოს და დაამუშაოს, შეიცავს ასევე საშიშშესაძლებლობებს. შემტევი პარტიების ნებისმიერი სახის ამბოხებისას ამტკიცებენ, რომბიძგი ამისკენ გარედან იყო, უცხო მოგზავნილის ან წამქეზებლის მიერ. თუ ეს მართლაცასეა, მაშინ ეს ნიშნავს უცხოს სპეციფიკური როლის შეცვლას. ის არის თავისუფალი.პრაქტიკულად და თეორიულად ის ქცევებს კლიშეების გარეშე უყურებს და არ არისშეჩვევით, რესპექტაბელურობით დაბმული...89