rrënjët - Lajme / News Albemigrant

pagina 7 . Anno 7 . n. 4 . Luglio 2009 .NAttualitàMSkënder Buçpapaj: Jeni ndër të paktëtkrijues shqiptarë që veprat tuaja i krijoninë një gjuhë të huaj. Madje jeni ndoshtai vetmi që i krijoni ekskluzivisht në gjuhë tëhuaj. A ndjehet ndopak i dyzuar një shqiptar qëkrijon në anglisht?Gëzim Alpion: Une u largova nga Shqipëria për të studiuarnë Kajro në vitin 1985 dhe që nga ajo kohë komunikoj,shkruaj dhe botoj në gjuhën angleze.Skënder Buçpapaj: Një ndër interesimet tuajakryesore si filozof, sociolog, shkrimtar e publicistështë përfaqësimi i të ‘tjerëve’ në mediatbritanike dhe europiane, pra dhënia e imazhittë të huajës në këto hapësira. Në këtë konteksthyn imazhi i shqiptarit, deri dje në këto hapësirakrejt i huaj dhe ende sot disi i huaj. Cilatjanë sfidat që mbart në vetvete ky interesim ijuaj në rastin e temës shqiptare? Dhe si ështëshqiptari në raport me të ‘huajt’ e tjerë?Gëzim Alpion: Qëllimi im si studiues dhe krijues kurtrajtoj tematikën shqiptare për lexuesin dhe odiencënperëndimore është të jem sa më i informuar dhe objektiv,dhe të trajtoj jo tema ekzotike, që në Perëndimvazhdojnë të jenë të preferuara, por tema te cilat dëshmojnëpër vlerat e vërteta dhe sfidat e kombit tonë. NëPerëndim diskursi për Shqipërinë dhe vende të tjera tëvogla, ‘të pa civilizuara’ dhe të ‘parëndësishme’ vazhdontë jetë tendencioz, jo gjithmonë i mirë-informuar,dhe në disa raste edhe keqdashës.Skënder Buçpapaj: Ju shkruani në gjuhë tëhuaj dhe për publikun e huaj. Dhe shkruanikryesisht për elitat e huaja. Cilat janë përparësitëdhe mangësitë e këtij përcaktimi që kenibërë? Sa ju mungon publiku shqiptar dhe sa jumungon publiku i gjerë?Gëzim Alpion: Studimet akademike nga natyra nukdestinohen për një numër të madh lexuesish. Si studiuesdhe shkrimtar unë kam nocione elitiste se çdo tëthotë të jesh autor. Kjo nuk do të thotë se e nënvleftësojlexuesin e zakonshëm, por se autori nuk duhet të bëjëkompromis me tematikën dhe stilin e të shkruarit meqëllim që të ketë sa më shumë lexues. Autori nuk duhettë synojë të jetë nivelin e lexuesit por ta ngrejë lexuesinnë nivelin e tij. Kjo nuk është shumë e lehtë, pormund të arrihet po qe se gjuha që përdoret në studimeshkencore nuk komplikohet, ne disa raste për snobizëmintelektual. Tematikat e komplikuara trajtohen dhekonkluzionet e mënçura shprehen më mirë në gjuhë tëthjeshtë. Para së gjithash studiuesi, ashtu si shkrimtari,duhet të jetë mjeshtër i gjuhës. Gjuha në letërsisigurisht që është më afër gjuhës që përdorin njerëzitnë jetën e përditshme por ‘thjeshtësia’ e kësaj gjuheduhet të jetë mbartëse e ideve të rëndësishme dhe njëmjet efikas për të trajtuar çështje sensitive që lexuesi izakonshëm, ndryshe nga lexuesi i punimeve shkencore,ka mundësi të jetë në kontak vetëm nëpërmjet letërsisë.Çështjet e lartpërmendura të gjuhës unë i kam parasyshnë botimet e mija si studiues dhe shkrimtar, veçanërishtnë studimet për Nënë Terezën apo ne krijimtarine artistikekur trajtoj temën e refugjatëve dhe azilantëveshqiptarë në Perëndim. Publiku nuk më mungon. Unëjam në kontakt të vazhdueshëm me lexues dhe studiuestë huaj dhe shqiptarë të cilët më shkruajnë për t’u interesuarpër veprimtarinë time shkencore dhe krijuese,për të më bërë pyetje kur lexojnë librat, ose thjesht përtë ndarë me mua përshtypjet e tyre rreth botimeve tëmija.Skënder Buçpapaj: Ju jeni lektor në Universitetine Birmingham-it. Merreni me kërkimestudimore në sociologjinë e medias, famës,fesë dhe nacionalitetit. Po ashtu merreni meletërsi të mirëfilltë artistike. Pikëpamjet tuajadhe përfundimet tuaja i ballafaqoni në forumeshkencore akademike. A e ndjeni veten të shpërndarëndërmjet këtyre interesimeve. Dhesi ia arrini t’i disiplinoni e harmonizoni interesimettuaja krijuese e kërkimore me njëratjetrën?Po në rrafshin privat?Gëzim Alpion: Studiuesi dhe krijuesi tek unë janë dybinjakë që nuk rivalizojnë por komplimentojnë njëritjetrin. Ka gjëra që mund te trajtohen më mirë dhe nëmënyrë më të plotë dhe më të thellë nëpërmjet studimeveshkencore në disiplina të ndryshme akademike. E njëjtagjë është e vërtetë për krijimatrinë. Në fund të fundit sishkencëtari dhe krijuesi kanë nje qëllim të përbashkët:te dy hedhin dritë mbi enigmën që është njeriu.Skënder Buçpapaj: Një ndër librat tuaj të vitevetë fundit është ‘Nënë Tereza: Shenjtore apoe Famshme?’ Për këtë figurë janë shkruar vepratë pafundme, por vepra juaj ka zgjuar interesimtë posaçëm si trajtimi më shterues dhe autoritativi kësaj figure. Dalja e librit tuaj përkonme një periudhë kur në opinionin shqiptar porishikohen të gjitha figurat tona, deri edhe vetëSkënderbeu. Dhe madje duket se mbizotëronrishikimi negativ i vlerave pozitive. Si e shikonikëtë dukuri në kuadrin e imazhit të shqiptaritnë botë dhe të identitetit shqiptar në vetvete,si dhe vendin e rolin e elitës shqiptare në këtëkontekst?Gëzim Alpion: Që figurat tona kombëtare po rishikohenështë gjë e mirë dhe e paevitueshme. Një figurëqë nuk ngjall interes në momente kyçe në historinë«Kombi dhe shtetishqiptar rilindën në kohëtmoderne nga vizioni, idealizmi,përkushtimi dhe sakrificate elitës intelektuale në diasporë,si në Orient dhe në Oksident»kombëtare ndoshta nuk e meriton të cilësohet si njëpersonalitet i kombit. Figurat kombëtare janë deri dikusi perënditë; brezat u drejtohen atyre për frymëzim,për të gjetur përgjigje për problemet që hasin. Ështëpër të ardhur keq kur vërehet që arsyet për të cilat porishikohen, përbalten apo injorohen disa nga figuratkombëtare në ditët tona janë ose të pa principta osetë dyshimta. Përsa i përket regjistrimit dhe analizës sëhistorisë dhe të figurave tona historike, ne kemi mbeturaty ku kemi qënë: autodidakt subjektiv. Shkrimi i historisëështë gjithmonë i vështirë, por në rastin tonë duketakoma si i pamundur. Kjo është arsyeja që një ndërkombet më të vjetër në botë si kombi ynë ka mbetur menjë defiçit të thellë përsa i përket rekordeve historikedhe analizave objektive të momenteve kyçe në historinëtonë, veçanërisht në kohët moderne. Në qoftë se për periudhënpara 1912-tës nuk ngurojmë t’ua lëmë fajin tëhuajve për mangësitë që kemi në historinë e dokumentuardhe për interpretimin tendencioz të historisë sonë,në 100 vjetët e ekzistencës së shtetit shqiptar mëkatetjanë kryesisht tonat. Historia si disiplinë është nga metë dëmtuarat në shkencat sociale shqiptare. Politizimii historisë mbetet problem serioz tani në pluralizminpolitik po aq sa në kohën e mbretërisë dhe të regjimitkomunist. Këshilla e Konicës në vitin 1902, kur i referohejAli Pashë Tepelenës, se figurat historike duhenanalizuar dhe gjykuar jo në kontekstin e së sotmes portë kohës kur ata jetuan dhe vepruan, akoma nuk ështëmarrë parasysh si duhet nga historianët shqiptare. SiZogu dhe Hoxha, edhe disa drejtues të shtetit shqiptarëtë dy dekadave të fundit me sa duket mendojnë se ata epollën Shqipërinë. Kjo është arsyeja kryesore se përsehistoria shqiptare e shekullit të fundit është dhe ka tëngjarë te vazhdojë të mbetet edhe për disa kohë njëhistori e fragmentuar.Skënder Buçpapaj: Identiteti shqiptar dheimazhi shqiptar janë dy temat më të debatuaranë nivelet e ndryshme të opinionit shqiptar,në kuadrin e integrimeve tona perëndimore eglobale. Ndërkohë interesimet tuaja shkencoree krijuese janë përqëndruar në trekëndëshinPerëndim-Bota Arabe-Indi. Si mund t’jua shpjegonilexuesve tanë këtë gjeografi të interesimevetuaja? Dhe sa mund ta gjejë veten shqiptari,në këtë rast edhe ju si individ, në këtëgjeografi?Gëzim Alpion: Ashtu si edhe tani, shqiptarët për afro2000 vjet kanë jetuar në skajet e civilizimeve dominuesepa u integruar plotësisht me ta si komb në tërësi. Pavarësishtnga kjo ekzistencë periferike, kombi ynë vazhdimishtka nzjerrë figura të një rëndësie ndërkombëtaretë cilët me vizionin e tyre kanë treguar se shqiptarëtjanë te predispozuar të jenë pishtarë të emancipimitnjerëzor. Këtë në kohët moderne e tregoi në gjysmëne parë të shekullit të nëntëmbëdhjetë Muhamet Aliu icili me forcën e vullnetit dhe largpamësinë e tij themeloiEgjiptin modern duke e orientuar atë drejt civilizimitperëndimor. Më së fundi, sinteza e shpirtit praktikdhe e botës së pasur shpirtërore të kombit tonë u bëNënë Tereza që gjatë gjysmës së dytë të shekullit tënjëzetë mishëroi në praktikë bamirësine kristiane dherespektin për dinjitetin njerëzore në një vend si Indiaku Kristianizmi, me gjithe traditën dymijëvjeçare, kambetur një fe e ‘huaj’. Unë kam pasur fatin të studioj nëShqipëri, Egjipt dhe Angli si dhe privilegjin të njihemnga afër dhe të shkruaj për tema që kanë të bëjnë mecivilizimin Perëndimor, Egjiptian, dhe Indian.Skënder Buçpapaj: Dy veprat tuaja të mirëfilltaartistike, tragjedia ‘Vouchers’ (Tollonat) dhedrama ‘If Only the Dead Could Listen’ (Sikur teVdekurit të Dëgjonin) ju trajtoni temën e trajtimittë azilkërkuesve dhe të refugjatëve në Britani.Konflikti më i dhimbshëm në keto vepradramatike është ai i rinjohjes midis shqiptarëvenë të dy anët e kufirit të dikurshëm, ai midisnjë perkthyesi shqiptar nga Shqipëria dhe njëazilkërkuesi nga Kosova. Si e shikoni këtë dukurinë kuadrin e rinjohjes midis shqiptarëve,sidomos në kuadrin e diasporës shqiptare nëPerëndim e në raportet e saj me hapësirën tonëkombëtare në Ballkan?Gëzim Alpion: Në trajtimin e temës së rinjohjes sidramaturg qëllimi im është të theksoj se nuk ka ‘kombshqiptar’ dhe ‘komb kosovar’ por vetem ‘nje kombshqiptar’. Nuk duhet të ngatërojmë nocionet ‘shtet’,‘komb’ dhe ‘komb-shtet’. Kufijtë gjeografik që na u imponuansi komb nuk na ndyshuan karakterin kombëtar.Specifika e zhvillimeve sociale në Shqipëri dhe Kosovë(si dhe në hapësirat shqiptare në Mal te Zi, Maqedonidhe Greqi) duhet studiuar si nje fenomen i natyrshëm,por kjo specifike nuk dëshmon dhe as nuk duhet interpretuarsi dëshmi e identitetit tonë ‘të dyzuar’.Skënder Buçpapaj: Këto vepra janë vënë nëskenë në teatrot perëndimore. A keni menduarpër t’i vënë në skenë edhe në teatrot shqiptare?Gëzim Alpion: Pas premierës britanike, Kompania eTeatrit Dreamscape, që vuri dramën në skenë në Birminghamdhe Wolverhampton në 2006 dhe 2008, moriftesa nga Teatri Kombëtar në Tiranë dhe Prishtinë.Dashamirës te artit dramatik në Sërbi dhe Kroaci, që uimpresionuan nga tematika dhe mesazhi i dramës përrajonin e trazuar të Ballkanit, bënë përpjekje që trupaangleze të bëj një turne në këto dy vende. Me sa diunë, drejtues teatrosh, regjisorë dhe aktorë në Tirane,Shkup dhe Tetovë kanë treguar intersim për dramën.Meqë drama është shkruar dhe botuar në gjuhën angleze,mbetet problemi i përkthimit. Unë do ta ndjek mekenaqesi te veçantë premierën shqiptare kudo dhe kurdoqë kjo të realizohet. Ne gusht do të bëj prezantimine dramës në Hotel Tirana; ky aktivitet do të organizohetnga Z. Mujo Buçpapaj, Drejtor i Qendrës Ndërkombëtaretë Kulturës Arbnori.Skënder Buçpapaj: Pjesë e diasporës në Perëndimjemi edhe ne intelektualët që punojmë ejetojmë këtu, pavarësisht veçorive të secilitprej nesh si individë dhe si kategori. Si e shikonirolin e elitës shqiptare në diasporë lidhur meimazhin shqiptar, identitetin shqiptar në kontekstine integrimit të diasporës në Perëndimdhe rolit të saj në atdhe?Gëzim Alpion: Kombi dhe shteti shqiptar rilindën nëkohët moderne nga vizioni, idealizmi, përkushtimi dhesakrificat e elitës intelektuale në diasporë, si në Orientdhe në Oksident. Edhe sot elita e intelektualëve shqiptarënë disporë mund dhe duhet të luaj rol të madh, dhejo vetëm për të përmirësuar imazhin akoma negativ tëkombit tonë në botë. Në kohën tonë, elita shqiptare nëmërgim është aktive por jo e organizuar. Ajo që e bënteimperative organizimin e diasporës në kohën e vëllezërveFrashëri, Konicës, Nolit dhe Qemalit, ishte mungesae një shteti shqiptar. Në kohën tonë elita intelektualeqë ka mërguar do të jetë në gjendje të organizohet shumëmë mirë dhe për pasojë ti shërbej më me efikasitetkombit po qe se në Shqipëri dhe Kosovë ekzistojnë institucioneqeveritare që meren direkt me emigracionindhe me propagandimin e kulturës shqiptarë ne botë.Është absurde që një komb si i yni, një pjesë e konsiderueshmee të cilit është shpërndarë në të gjithë botën,akoma nuk ka ministri emigracioni as në Tiranë as nëPrishtinë. Po ashtu, shteti shqiptar dhe ai kosovar duhettë investojnë në krijimin e një ministrie apo instituti qëtë merret kryesisht me propagandimin e kulturës kombëtarenë botë. Një institucion i tillë duhet të ketë njëfond të veçantë për t’u përdorur në formë bursash, etj,për studiues të huaj të intersuar në kulturën, gjuhëndhe traditat tona. Po qe se duam të na njohë bota, duhette investojmë, dhe shumë. Instituti Gëte dhe BritishCouncil janë disa nga shembujt nga të cilët qeveritarëte Tiranës dhe të Prishtinës mund të mësojnë në këtëdrejtim. Që nga krijimi i shtetit shqiptar, propagandimii kulturës tonë në botë është bërë dhe vazhdon tëbëhet në mënyre amatoreske dhe shpesh qesharake ngadiplomatët shqiptar. Për fat të keq, një numër i konsiderueshëmi diplomatëve shqiptar edhe sot nuk janë nëgjendje ta përfaqësojnë kombin tonë denjësisht në botë.Disa prej tyre janë jo vetëm të pakualifikuar si duhetnë artin e diplomacisë por nuk kanë as horizontin eduhur arsimor, kulturor dhe gjuhësor për të sherbyer sipërçues të denjë të kulturës shqiptare në botë.Skënder Buçpapaj: Kur jemi te identiteti dheimazhi, si pjesë e krizës sonë shpirtërore shikohetedhe braktisja që i ka bërë lexuesi shqiptarletërsisë shqiptare? Nga ana tjetër kemi njëngarendje gulçuese të autorëve për të mbeturnë historinë e letërsisë shqipe apo për të hyrëme të njëjtin status të mëparshëm në çdo historiletërsie të rishkruar? Si e shikoni ju këtë problemsidomos në mënyrën e studimit të letërsisëshqipe në shkolla?Gëzim Alpion: Unë nuk kam njohuri të mjaftueshmepër të komentuar se si dhe sa studiohet letërsia shqipenë shkollë në Shqipëri këto njëzetë e pesë vitet e fundit.Po qe se lexuesi shqiptar është vërtet i distancuar nëkëtë shkallë nga letërsia, kjo është shqetësuese sepsenuk mund të ketë letërsi pa lexues. Përsa i përket tendencësse disa autorëve për të mbetur apo hyrë me çdokusht në historinë e letërsisë shqipe mund të them sekush ka besim se veprat e tyre do ti qendrojnë provës sëkohës, ata nuk kanë se përse të shqetësohen sepse arti ivërtet rizbulohet dhe mbijeton edhe po qe se injorohet,neglizhohet apo deri diku edhe harrohet përkohësisht.Shkrimtarët e vërtetë e dinë se vlerësimi i tyre objektivndodh vetëm pas vdekjes. Ky sigurisht që nuk ështëlajm shumë i mirë për të gjithë ata që shkruajnë, porshkrimtarët seriozë nuk shkruajnë për të mbetur nëhistori por sepse e shikojnë krijimtarinë si një dhuntimisterioze dhe mision të shenjë për të folur në emër tënjerëzimit. Ezra Pound thotë se letërsia është lajm qembetet lajm. Kush ka besim se thotë diçka të re, nukka përse të shqetësohet po qe se nuk hyn në historinë eletërsisë sa është gjallë.Skënder Buçpapaj: Sa jemi në gjendje ne shqiptarëtta shkruajmë historinë tonë, në këtëkontekst edhe historinë e letërsisë shqipe? Aduhet të vendosin të huajt? Sa dhe si duhej tëishte roli i të huajve në këtë drejtim?Gëzim Alpion: Vetëm kur shkenca shqiptare të jetëe panvaruar nga politika ne do të jemi në gjendje tëshkruajmë në mënyrë objektive për historinë tonëkombëtare dhe historinë e letërsisë shqipe. Ekspertëtshqiptarë të historisë së kombit dhe historianët eletersisë shqipe duhet të studiojnë më shumë dhe tëpërvetësojnë më mirë eksperiencën a madhe që kolegëte tyre në botë, veçanërisht në Perëndim, kanë në këtëdrejtim. Unë mendoj se ekspertët shqiptarë duhet tëbashkëpunojnë me ekspertë të huaj të historisë shqiptaredhe të historisë së letërsisë shqipe, dhe ne duhettë jemi të lumtur që ka të tillë, por të mos vendosinme ta raporte të gurut me dishepujt. Mësime në këtëdrejtim duhet të nxjerrin edhe studiuesit shqiptarë tëdisiplinave të tjera shkencore. Per ne shqiptarët derinë vitet e fundit në Perëndim kanë folur dhe shkruarvetëm perëndimorët, një pjesë e të cilëve nuk kanëqenë specialistë të mirëfilltë të çështjes shqiptare. Ngaeksperienca ime kam vënë re se tematika shqiptare nëakademinë perëndimore shpesh nuk konsiderohet si ‘emodës’, dhe nuk merret shumë seriozisht, veçanërishtkur studiuesit janë shqiptar. Kjo ka bërë që një numërintelektualësh shqiptar, që në dy dekadat e fundit kanëkryer studime pasuniversitare në Perëndim, ose nuk etrajtojnë tematikën shqiptare, ose kur e merren me tëinfluencohen nga agjenda dhe këndvështrimet e studiuesveperëndimorë me të cilët bashkëpunojnë për temashkencore mbi Shqipërinë, Kosovën, trojet shqiptaredhe Ballkanin. Në fillim të karrierës akademike kjoështë një taktike e kuptueshme nga ana e studiuesveshqiptar të cilët kur të afirmohen si studiues shpresoj sedo të jenë më të panvaruar në zgjedhjen dhe trajtimin etematikës shqiptare.Skënder Buçpapaj: Duke mbetur te tema eletërsisë. Dikur me investimin e shtetit, tanime investimin e autorëve dhe të qarqeve të tyreletërsia jonë vazhdon të përkthehet e të botohetjashtë vendit. Pavarësisht kësaj ajo ende nuke gjen lexuesin e huaj. Siç shihet nga shkrimijuaj i këtyre ditëve ‘Visar Zhiti dhe fundi i vetmisësë Kadaresë’ këtë shqetësim e keni edheju. Si e shpjegoni këtë dukuri? Sa është faji ivetë letërsisë dhe sa është faji i koniunkturavetë trashëguara apo të reja? Sa duhet shqetësuarrealisht për këtë?Gëzim Alpion: Disa tituj cilësore të letërsisë shqipejanë botuar dhe vazhdojnë të botohen në gjuhë të huajapor në këtë drejtim duhet bërë më shumë. Kur kritikaletrare shqiptare të ngrihet në nivelin e duhur shkencor,ka shumë të ngjarë që botuesit e huaj do t’iu referohenekspertëve letrar shqiptar për zhgjedhjen e titujve qëduan të përkthejnë.Skënder Buçpapaj: A mund ta njihni lexuesintonë me botimet tuaja të reja dhe me planet tuajakrijuese për perudhën e afërt?Gëzim Alpion: Kohët e fundit kam studiuar dhe botuarpër krijimtarinë e kineastit bengolian Satyajit Ray. Parapak ditësh Globic Press nxori në qarkullim edicioninamerikan të librit “Encounters with Civilizations: FromAlexander the Great to Mother Teresa”, i cili fillimisht ubotua nga Meteor Books në Indi vitin që kaloi. Ka mëse një vit që po merrem me studimin e veprës së plotëtë Konicës dhe së shpejti do të filloj një studim modestku, ndër të tjera, do të argumentoj se Konica ishtejo vetëm intelektuali më i shquar shqiptar i brezit tëtij, siç është argumentuar deri tani nga disa ekspertëshqiptar të Konicës, por, për mendimin tim, edhe njënga intelektualët më të shquar perëndimor të gjysmëssë parë të shekullit të njëzetë. Për mendimin tim, analizaqë Konica i bën prodhimit masiv në kapitalizëm dhestandartizimit të shijeve si një nga pasojat e tij, e bëjnëatë një pararendës të Shkollës së Frankfurtit.