NStoriaM. Anno 7 . n. 4 . Luglio 2005 . pagina 2Pellasge - Etruske - Shqiptare Pelasgi - Etruschi - AlbanesiNga legjenda ne te verteten historikeDalla leggenda alla verità storicanga Lek PerviziMe 20 nëndor 1957, radioja dhe shtypi evropian,njoftonin publikun se një studioz italian, LicinioGlori, kishte arritë me zgjidhë misterine gjuhës etruske. Një lajm që përmbyste të gjitha tëdhënat që i përkisnin origjinës se atij populll deri dhetë Romës vetë. Por shpejt u kuptue se ishte vetëm njëfantazi që përputhej me hamendjet e tjera të shprehunaderi në atë kohë, që vështirësonin edhe ma tepër kërkimetmbi Etruskët. Orvatja e parë e besueshme ishte ajoe Prof : Zakeria. Majanit me librin Les Etrusques commencentà parler (Etruskët fillojnë me folë) që doli në1961 e ku autori përdori gjuhën shqipe per me u dhanëkuptim fjalive misterioze të gdhenduna në gurë vorrëshapo sende të tjera. Ai kishte mësue shqipën dhe kishteshkue edhe në Shqipni mu në kohën e diktaturës, përta përvetesue dhe ma mirë. Majanit i dolën plot kundërshtarëe dukej se vepra e tij mund të përfundonte siato të parardhësve. Por profesorl i shquem nguli kambembi tezen e tij dhe botoi dy libra të tjerë : Les Etrusquesparlent (Etruskët flasin) dhe Fin du mystère Etrusque(Fundi i misterit etrusk). Çudia ma e madhe erdhikur librat e tij të përkthyem në shtatë gjuhë, nuk ishinpërkthye në gjuhën itallane ! Si shpjegohej kjo mungesë? E pra në ato libra kishte aqë të dhëna dhe aqëshkencë që e lehtesonin hyrjen në misterin etrusk. Psekjo mospërfillje absurde? Gjelozi ? Tashma zarët ishinhedhun dhe hendeku i moskuptimit dhe mospërfilljesishte kalue. Çështja etruske i imponohej vëmendjes sëpërgjithëshme.Ndërkohë Prof. Giuseppe Catapano, me studimin etij Lashtësia e gjuhës shqipe theksonte faktin se jovetëm Etruskët flisnin gjuhën pellasgo - shqipe, poredhe popuj të tjerë si : Egjyptianët, Fenikasit, Kartagjinezët,deri dhe Babilonezët ruenin gjurmë të saj.Tashma çeshtja gjuhësore përmblidhej në treshën etruske¬pellasge – shqipe. Rruga ishte hapun dhe studiuesitmund të nisëshin pa pengesa, për të arritë qëlliminaq të deshiruem dhe aq të përfolun, megjithëse shumëi zorshëm (teorikisht) për t'u arritë mbrenda një kohë tëshkurtë. Por me durimin dhe kambënguljen që karakterizonçdo studiues, të gjitha pëngesat mund të kapërcehëshin.Në këtë ndërmarrje të madhe që përfshinte atëpjesë të historisë e të njohunive njerëzore të mbetunapa u zgjidhun, si ajo pellasgjike dhe degëve të saj, ilire¬etruske - shqipe (për të mos përmendun popuj tëtjerë), një vend me randësi zen bashkatdhetarja jonë enderueme Nermin Vlora Falaski, luftëtare e palodhunper afirmimin e identitetit të shqiptarve si pasardhës tëdrejpërdrejtë të Pellasgëve ¬Ilirëve dhe Thrakëve, trepërbasit themeltarë të zhvillimit të popujve e të qytetnimevete tjera të botës antike, të gjithë me një emnuestë përbashkët:Pellasgët. Asht pikërisht vepra e saj që më kafrymëzue e ndihmue për këtë nderhyemjen time.Puna e Zonjës Nermin Vlora Falaski, asht përqëndruembi përkthimin e shkrimeve të lashta etruske meanë të shqipës, që ajo njeh mirë, kur në të njejtën kohëajo zotnon dhe latinishtën dhe greqishtën e vjetër, turqishtën,përsishtën, sanskritishtën, dhe gjuhët kryesoreevropiane. Ajo iu përkushtue paleografisë për të gjetunnjë zgjidhje mbishkrimeve të lashta, jo vetëm të atyneetruske, por edhe ato të vendëve të tjera, si Greqia,Kreta, Shqipnia, Turkia, Spanja, portugali, e deri dhepërtej oqeanit. Nermini iu kushtue me pasion studimevetë paleografisë euro - mesdhetare, të krahasueme meshqipën, duke korrun mjaft suksese, të përforcueme ngapuna e studiozëve të tjerë italianë e të hue j, që ishinndikue nga librat e saj dhe të studiozëve të tjerë të atijdrejtiml. Në Shqipni ishte Prof. Spiro Konda që merrejme çeshtjen pellasgjike, ku kishte arritë përfundime tëkënaqëshme, po në linjën e Nermin Vlorës, duke theksueme forcë se ishte shqipja ajo që do të sjellte njeCentro OtticoELMAR•Optometria•Contattologia•Rieducazione visiva•Occhiali dall’economicoal firmato•Occhiali di marcaa prezzi eccezionali•controlli della vistagratuitiVia Gasperina, 220roma - Tel. 06/7231552Shqip-Armen-Grek-Keltik-Baltik-Sllavik-Germanik-Italik-Hindian-Iranian (pelasgjik)(persisht)kontribut të madh në historinë e qytetnimit europian, sigjuha ma e vjetër që lidhej drejtpërsëdrejti me gjuhën ePellasgëve, stërgjyshët e lashtë të Shqiptarve. Por punae tij nuk pati jehonë, sepse ai jetoi e punoi ne kohën ediktaturës, që nuk lejonte të tilla studime.Në këtë drejtim duhet me përmendë Prof. FrancescoRibezzo që arriti të përktheje me anë të shqipës,treqind mbishkrime mesapike; pastaj, studiues të tjerë,profesorë e linguistë të shquar, si Trombetti, Latte,Elefteriadhis, Stipçeviç, e të tjerë. Tashma rruga ishteshtrue për të gjithë. Një radhë studiuesish po përqedrohejmbi çështjen pellasgo - ilire - etruske ¬shqiptare,dhe Prof. Cavalli Sforza me dy bashkëpuntorët, Piazzae Minch, nxierrin përfundimin se shqipja rezultontë jetë gjuha amë e të gjitha të ashtuquejtunave gjuhëIndo- europiane, sa që të përcaktohet deri si gjuhë eparë europiane (proto ¬europiane), duke rishikue edhepemën gjenealogjike të Scleicherit, që do të paraqeskëtu (shiko pemën e gjuhëve) me një midifikim të rrenjëte pemës, ku hiqet termi indo-europian i zevendësuemme atë proto-europian dhe ku trungu i gjuhëveasht pellasgjishtja, prej ku ndahen degët e ndryshme.Ndërsa grafiku i Prof. Erich Minch e Alberto Piazza fletma qartë e thjeshtë (shiko grafikun). Nuk po due mepërmendë studiues të vendëve të tjera që janë marrë emerren me çeshtjen pellasgjike. Por duhet të përmend,se në këto vitet e fundit pas shëmbjes së diktaturës, nëShqipni janë ndërmarrë disa ekspedita arkeologjike ngaekipe të përbashkëta, amerikanë, anglezë, kanadezë,austriakë, kroatë, italianë e francezë, etj., me rezultatetë befasueshme, që vërtetojnë praninë e një qytetnimi tëlashtë shumë ma i vjetër se ato para - hellenike të njohuna,e që u përket Pellasgëve dhe pasardhësve të tyneGrafiku i gjuhëve sipa Prof. Erich Minch e AlbertoPiazza, në veprën e Prof. Luigji Cavalli-Sforza “Genë,Popuj e Gjuhë”Dikush u shpreh se grafiku asht sajue sipa renditalfabetik ku Shqipnisë i ruhet vendi i parë. Një idiocie shkallë së injorancës. Ky asht një grafik i dalunnga puna e madhe e këtyne shkencëtarve, që ne një farmënyre kanë thjeshtësue pemene gjuhëve të Shlajhërit (Schleicher), që edhe atyshqipja asht radhitë si degë e parë dhe e veçantë ngagjuhët e tjera, në fillim të të njejtin trung, Siç e kemishpjegue, në do ta paraqesim këtu pemën e Shlajhërit,me një modifikim në pjesën e rrajëve dhe të trungut,që i përgjigjet teorisë së re të origjinës së gjuhëve, kupellasgjitja paraqitete si gjuhë proto-europiane ose nostratike,qe do të thotë autoktone.(vazhdon ne numrin e ardhshem)Mensile di attualità e cultura italo-albanese∑Anno 7 = Numero 4 = Luglio 2009∑Direttore editoriale: Hasan AliajSede operativa presso: Hasan Aliajvia di Villa Grazioli n. 19, 00046Grottaferrata (Roma)Tel. 3335912236, fax 069459856hasan.aliaj@tele2.it - hasan.aliaj@yahoo.comredazione.rrenjet@yahoo.itDirettore responsabile: Massimo MarcianoProprietario ed editore: Marciano Mediaservicedi Massimo MarcianoHanno collaborato: Stefan Kume, Saimir Lojla, Moikom Zeqo,Pavli Haxhillazi, Besiana Polovina, Andrea LlukaniDirezione, redazione e amministrazione:via Cavour n. 21, 00044 Frascati (Roma). Tel. 069416366,fax 0662276721, e-mail: mediaservice@massimomarciano.itRegistrazionedel Tribunale civile di Velletri n. 11/2003del 25/6/2003.Stampato nel mese di luglio 2009 dalla tipografia La Madonninadi Solustri Luisa, via Domenichino n. 28, Grottaferrata(Roma)Il 20 novembre del 1957, la radiodiffusione e lastampa europea annunziavano al pubblico che unostudioso italiano, Licinio Glori, era riuscito asciogliere il mistero della lingua etrusca. Unanotizia che scombussolava tutti i daticoncernenti, l’origine di questo popoloed anche della stessa Roma. Masubito si comprese che tutto ciòera pura fantasia, e che combaciavacon tutte le altre congettureespresse fin allora, le quali avevanointricato di più le ricerchesugli Etruschi. Il primo tentativodl portata attendibile, fu quello deiprof. M. Mayani con il libro "LesEtrusques commencent à parler" apparsonel 1961, in cui l'autore si servivadella lingua albanese per dare valore allefrasi misteriose gravate sulle pietre tombalied altri oggetti. Per quest’egli aveva appreso lalingua albanese, andando persino in Albania in pienadittatura, per approfondirla dovutamente.Al Mayani s'opposero accanitamente diversi studiosicontrari a tale teoria e sembrava che la sua opera seguissela fine delle precedenti. Ma l'insigne professoreinsistette sulla sua tesi e scrisse altri libri come" GliEtruschi parlano" e "La fine del mistero etrusco". Lasorpresa più grande fu che i suoi libri vennero tradottiin sette lingue, eccetto che in italiano! Come spiegarequesta omissione? Eppure in quei libri c'erano tante cognizionie tanta scienza, che facilitava l'introduzione nelmistero etrusco. Perché questa indifferenza assurda?Ma oramai il dado era stato tratto e il Rubicone dell'incomprensionee della refratezza era stato superato. Laquestione etrusca s'imponeva all'attenzione generale.Nel frattempo il prof. Giuseppe Catapano, con il suosegue da pagina 1Darka e madhe e BabilonitMbreti i madh i botës, Aleksandri i Madh, kishtelënë një pasuri të madhe dhe një trashëgimtartë denjë, duhej të ishte Aleksandri i Ri dheaskush tjetër në krye të mbretërisë.. Për këtë arsye,Olimpia vrau mbretin Adrideu dhe mori në dorë pushtetin.Rebelimi i saj nuk do të shkonte shumë gjatë. Nëvitin 316 Kasandri vrau Olipian, ndërsa Roksanën dheAleksandrin i internuan në kështjellën e Amfilopolit.Asgjë nga të gjitha këto nuk do t’i mësonte dot kurrëAleksandri i Madh. Ai kishte mbyllur sytë dhe pristevetëm realizimin e amanetit të tij, se si duhej ta vendosninnë arkivolMe duar jashtë arkivolitAmaneti i tij ishte përmbushur. Ishte vendosur nëarkivol me duar jashtë arkivolit. Mbreti kishte vdekur.Ky lajm përhapte frikë dhe ankth si në të gjitha vdekjete mbretërve. Çdo të ndodhte më pas ?! Gjithë Babiloniishte aty. Shihnin rupin e shtrirë në arkivol dhe gjithkushshprehte habinë se përse Mbreti i Madh kishte kërkuartë vendosej në atë mënyrë. Përse?! Kjo ishte qënë pyetjae të gjithëve. Ndoshta të gjithë e kishin kuptuar, porderi në çastin që ai kishte që gjallë askush nuk kishtedashur të fliste. Mbreti i tyre po ike nga kjo botë meduar të zbrazëta. Në asnjë çast nuk ishte përpjekur përveten e tij. Madje lufta nuk nuk e kishte lënë të merrtevesh nëse Roksana e tij do t’i linte një trashëgimtar osejo. Vdiq pa patur nënën e tij tek koka. Vdiq pa dëgjuarzërin e saj. Nuk do ta merrte dot vesh kurrë as vrasjen enënës së tij, as internimin e të birit dhe të Roksanës. Megruan e tij kishte rënë në dashuri, kur gjendej në luftimerreth Afganistanit. Ajo grua kishte qënë shumë e bukurdhe sytë e tij, njëri i zi dhe tjetri blu i kishin mbetur mbitrupin e saj. Që në atë çast ajo ishte bërë gruaja e tij.Do të ishte mbretëresha e Aleksandrit të Madh. Tashmëasgjë nuk i kishte mbetur nga të gjitha këti. Ai kishtestudio "L'Antichità della lingua albanese", risaltava ilfatto che non solo gli Etruschi parlavano in lingua pelasgica- albanese, ma anche molti altri popoli: Egiziani,Fenici, Cartaginesi ed addirittura anche i Babilonesine portavano le tracce. Ora la questione linguistica siconcentrava nel trinomio "etrusco - pelasgico - albanese".La strada era stata aperta e gli studiosi potevanoincamminarsi speditamente, per avviarsi verso la metatanto ambita e tanto discussa, seppure tanto difficile(teoricamente) da essere raggiunta in un breve lasso ditempo. Ma con la pazienza e la perseveranza che distingueogni studioso, tutti gli ostacoli a riguardo potevanoessere sormontati. ln questa grande impresa checoinvolge quella parte della storia e delle conoscenzeumane rimaste insolute, come la questione pelasgica ele sue ramificazioni illire - etrusche - albanesi (per noncitare altri popoli), un posta eminente occupa la nostrabenemerita ed onorata concittadina, Nermin Vlora Falaschi,indefessa battagliera per l'affermazione e l'identitàdegli albanesi come diretti discendenti dei Pelasgi- Illiri e Traci, le tre elementi alla base dello sviluppod’altri popoli ed altre civiltà del mondo antico, tutti conlo stesso denominatore comune, i Pelasgi. Ed è propriola sua opera che mi ha inspirato ed aiutato per questomio intervento.Il lavoro della Signora Nermin VloraFalaschi, si concentrò sull’interpretazionedelle antiche scritture etruschetramite l'albanese, che leiconosceva bene, quando nellostesso tempo padroneggiava il latinoe il greco, il turco, l’arabo, ilpersiano e le principali lingue europee,e s'era dedicata alla paleografiaper trovare una soluzione alleantiche iscrizioni, non solo di quelleetrusche, ma d'altri siti, come Grecia,Creta, Albania, Spagna, Portogallo e persinooltre oceano in Colombia. Nermin sidedicò con passione agli studi della paleografiaeuro - mediterranea confrontata alla lingua albanese,riscuotendo notevoli risultati, rafforzati dall'impegnod’altri studiosi italiani e stranieri, che erano statisensibilizzati dai suoi libri ed anche dalle susseguentiricerche d’altri studiosi in tale senso.Basta ricordare il prof. Francesco Ribrezzo cheriuscì a tradurre tramite l'albanese ben più dl trecentoiscrizioni messapiche, e poi il Trombetti, il Lattes,l’Elefteriadhis, lo Stipceviç ed altri.Oramai la via era spianata a tutti. Infatti, una schieradi studiosi si concentra sulla questione Pelasgica - illira– etrusca - ¬albanese, e il Prof. Luigi Cavalli Sforzacon i suoi collaboratori, Piazza e Minch, che l'albaneserisulta d'essere la lingua madre delle altre lingue detteindo ¬europee, da essere qualificata persino come linguaproto - europea, rivedendo l'albero delle lingue diSchleicher.lënë pas vetes vetëm një testament. Ishte përpjekur tëpërkujdesej për të gjithë, për njerëzit dhe farën e tij.Do të përmendte në atë testament edhe prejardhjen etij nga fiset ilirike. Në gjumin e tij të përjetshëm ishtektyer në një “Andërr” të madhe, për të gjitha ata që dotë vinin pas tijTestamenti i AleksandritUnë Aleksandri, bir i Filipit, mbretit të Maqedonasve,mishërim i Monarkisë, krijues i Perandorisë greke,bir i Zeusit të madh, bashkbisedues i Brahmanëve dhei Pemëve, i diellit dhe i hënës, triumfues mbi mbretëritëe Persëve e të Medëve, Zot i botës prej ku lind dhe deriku perëndon dielli, nga veriu në jug, pinjoll i farës sëshquar të popujve Ilirikë të Dalmacisë, Liburnisë, dhe tëpopujve të tjerë të së njëjtës gjuhë që popullojnë Danubindhe zonën qëndrore të Thrakës, u sjell dashurinë, paqendhe përshëndetjet e mia dhe të të gjithë atyre që do të mëndjekin në sundimin e botës. Duke qenë se ju gjithmonëmë jeni treguar të besës dhe të fortë e të pathyeshëm nëbetejat e bëra krah meje, u jap e u dorëzoj juve në zotërimtë lirë gjithë hapësirën prej Akuilonit e deri në skaj tëItalisë së jugut. Askush tjetër veç jush, të mos guxojë tëvendoset e të qëndrojë në ato vende, dhe po u gjet ndonjëi huaj, ai do të mund të qëndrojë vetëm si skllavi juaj, dhepasardhësit e tij do të jenë skllevër të pasardhësve tuaj.U shkrua në kështjellën e qytetit të Aleksandrisë, themeluarprej meje buzë lumit madhështor të Nilit, në vitinXII. Me vullnet të perëndive që nderohen në mbretëritë emia, Zeusit, Marsit, Plutonit dhe Minervës, perëndisë sëperëndive. Dëshmitarë të këtij akti janë Atleti, logothetiim, dhe njëmbëdhjetë princë të tjerë, të cilët unë po iemëroj si trashigimtarë të mi dhe të të gjithë botës, meqenësepo vdes pa lënë pasardhës.(Testamenti eshte zbuluarnga studiuesja italiane, Luçia Nadin)
pagina 3 . Anno 7 . n. 4 . Luglio 2009 .NTradizioniMUra e Matit një ndër më të bukurat në BallkanEkujt nuk i ka bere pershtypje kjo ure aq e bukurnga Eduard M. Dilondertuar mbi lumin Mat, 82 -vjet me pare? Eshteinaugurar me 26/5/1927, projektuar nga Ing.Zviceran atehere ne moshe 30-te vjecare Erwin Schnitter.(Me pare, ne vitin 1925, u be dhe projekti i pare ngaIng. Gjerman Back, duke marre si pike ndertimi fushene gjere.Rryma e Janarit ne 1926 tregoi egersine e kesajrryme.) Eshte e ndertuar me 6 (gjashte) harqe, gjithsecilanga 54m. e gjate.E ndertuar me cimento dhe hekur ne nje sistem ngame modernit per ndertime urash (per ate kohe), edhesot e kesaj kohe, nuk e ka humbur bukurine dhe vleren.Sipas gazetes “SHQIPNIJA” me Drejtor Dr. LeonidhaNaci - (Tirane, e Marte 24/5/1927), ne inagurimin esaj muaren pjese deputete, Senatora si dhe autoritete eShkodres e Lezhes. Eshte - (po sipas gazetes ne fjale),nje inagurim solem i me te pares veper te madhe perdobi publike qi Ministrija e P. Botore (nen drejtimin ete pa lodhurit Minister Musa Juka), kreu me iniciativene vet plot energji….“Sa per punimin artistik te kesaj ure, e per hieshine saje nuk mund te zhvillohet si duhet nji pershkrim, evetem kush ka rastin me e pa, mbetet per te sakte i impresionuemper nji veper hartit kolosal.…. Sipermarjae kesaj godi Ing. Mazorana &Co. e perfaqesume prejeingjenerit te vet eksekutues Z. Erwin Schnitter, me njizell e zotsi te cqueme mbrenda nji vjeti punimi e kreupikrisht ne baze te kontrates, tue fitue ne ket menyreadmirimin e simpatin e gjith atyne qi kane pase rasinket shoqni ndertimi ne pune e siper” Cirilo Kasana. KjoIng. Erwin Schnittergazete e ruajtur nga Ing. ne fjale i eshte derguar Fam.Juka dhe me disa shenime (kujtime), qe mendoj se kanevlera te jashtzakoneshme, ndaj po i riprodhoj sipas orgjinalit.KUJTIMET E MIA PERSONALE TE VITEVE1925-1928, MBI MUSA JUKEN MINISTERI PUNEVE BOTORE TE SHQIPNISE.Gjate vjetit 1924, ne Shqipni, ishte tue u organizuenji grup personalitetesh me vullnet te forte dhe tepajisun me nji mendje te vendosun mbi mbekambjen evendit te tyne i cili posa kish fitue pavaresine dhe lirinee tij nga zgjedha e huej. Ahmet Zogu e perfaqesoi ketegrup si kryetar. Zotni Musa Juka u emnue Minister i PuneveBotore. Ky ishte nji njeri me fuqi vullneti jashtezakonishtte madh e me pamje te kjarte mbi nevojat qe uparaqiteshin me urgjence per vendin e tij. Pamjet e tijaishin jo vetem te ushqyeme nga nji intelligence e rrallepor gjithashtu nga nji idealizem i fuqishem dhe besim tepatundun ne te ardhmen e atdheut te tij.Qellimi i tij per me nxjerre Shqipnine - te mbushunme plage- nga shkaterrimet e tmerrshme te luftes, ngakaosi e inercija qe erdhi pas, dhe me i dhane nji frymeguximi, aktiviteti, dhe pune, u lypste te kishte njifuqi jashtezakonisht te madhe tue kene se cdo gja dot’u fillonte nga asgjaja. Une, si inxhinjer i ri sviceran,tue pase krye shkollen Politeknike te Zurich-ut e tuepase marre pjese ne ndertimin e disa urave e digave nevendin t’em, pata fatin me ndjeke - gjate disa vjetesh- fillimin e ketyne realizimeve te Ministrit te PuneveBotore Zotni Musa Juka.Nji nga projektet e pare me randesi qe u donte terealizohesh ishte rindertimi i rruges kombetare qe teconte, prej Durresit dhe Tiranes ne Shkoder, qyteti ma irandesishem i Shqipnise se Veriut. Gjate luftes se pareMusa JukaTe njohim krahinat tonabotnore ushtrija italiane kishte ndertue nji rruge ushtarakeDurres - Tirane, me nji dege nga Veriu, ku u gjindetefronti qe ishte organizue kunder ushtrise austriake.Kjo ushtri (ushtria austriake) kishte ndertue nji rrugeushtarake qe kalonte Lezhen dhe qe u lypste qe te vazhdontepertej lumit Mat, lum i fuqishem me rryme te fortee te vrulleshme. Austriaket zgjodhen si vend ndertimi,piken ne te cilen ky lum pershkonte malin e fundit perme hy ne fushen e gjane qe shtrihet deri ne Mesdhedhe aty ndertuen nji ure 500 metra te gjate me kembeceliku te ngulura ne nji thellesi te madhe. Rruga u vazhduekah jugu deri ne frontin kunder ushtrise italiane.Kur ushtrija austriake u terhoq ne 1918, Austriaket eshkatrruen gjith ket veper te mrekullueshme. Mbas luftes,njerzit qe banojshin ne at krahine instaluan si mjette perkohshem nji trap, tue perdore kabllot e landet eperdorshme qe kishin lane Austriaket. Ndertimi nji urembi Matin qe te sherbente per rrugen kryersore kombetareprej Jugu ne Veri te vendit nja 60 /km nga Tiranaparaqiste pra nji nga nevojat teknike nder ma urgjentet.Ne hir te energjise te palodhun te Ministrit te PuneveBotore, Zotni Musa Juka, ne vjetet 1926 e 1927 u realizuenji ure me beton arme, 500/m e gjate kambet e seciles jane te nguluna ne nji thellesi shume te madhe.Ne Janar 1926-gjate ketyne punimeve - rryma e Matit uversul me nji vershim 1200/m3 per sekonde. Ne Jug teShqipnise - ne Portin e randesishem te Vlones - u ndertue,ne vjetet 1925-1926, nji mol me beton arme, per mengarkue dhe me zbarkue vaporet. Ne Portin e Durresit undertue nji magazine mallnash ne vjetin 1927 dhe mbaskesaj u ndertue Banka Kombetare. Studimi per nji portte randesishem ne Durres u ndoq me interesimin ma temadh, me qellim me i hape vendin nji zhvillimi aktifdhe te mbare. Ne pranveren e vjetit 1928, punimet endertimet te ketij porti u ndermoren me te gjithe energjinee duhun. (Keto kujtime jane shkruajtur Frengjisht,e jane perkthye prej saj nga Prof. Fiqret Juka; une iqendrova besnik gjuhes se perdorur). Lexojme ne letren(19/6/1970) qe dergon per Zonjat e nderuara, Dr. Safetedhe Prof. Lume, Z. Erwin, keto rreshta “Ju falnderoj qedo t’i pranoni kto informata qe po ju dergoj, prej nji tekalumes se larget e cila per mue asht shum e cmueshme...Mbajme gjithmone kujtimet ma te mirat nga atdheu(vendi) i juej i bukur………” Kemi nder duar njeshkrim te kendshem nga e shquara Erudite shqiptareDr. prof. S.S. Juka, qe rastesia e ka sjelle te njihet ebisedoje me kete Ing. te shquar.N’Egjipt kena kalue disa vjete; ma te amblat nemergim. Egjiptianet na duen shum ne Shqiptaret sidomosedhe prej te mirave qe i ka ba popullit Egjiptianmbreti Mohamed Ali, i cili ka kene shqiptar. N’Aleksandribanojshin njerez me kombesi te ndryshme. Kishteedhe nji koloni te madhe svicerane. Aty u njofta meLouise e Renxo Alleman, Svicerane te lindun n’Egjipt.Mbas ramjes se Monarkise Egjipiane ata - si shume tetjere - u larguen dhe u vendosen ne Zurich ku kishinprindet e tyne. Miqesine t’one e mbajtme me korrespodence.Ne 1955 ndrroi jete babai i jem i dashtun MusaJuka. Dy vjet ma von shkova prane vellazenve ne NewYork. Nana vazhdoi te banoje n’Aleksandri bashke memotren Lume. Louisa me te shoqin insistojshin qe teshkojsha me kalue disa dite ne shtepine e tyne. M’umbush mendja ne 1961. Sa gezim kur u takuem mbassa vjetesh!… Na u duk sikur t’ishim nda nji dite mapare. Miqsija e vertete asht e shejte. Per nder t’em, atadhane nji dreke ku ftuene miq te tyne te shumte. (Qete takoheshin me nji shqiptare, profesore te letersisefranceze, piktore,shkencetare, studjuese, arkeologe, etj.- shenimi im E.D.) Shtepija e Louises ishte jo vetem emadhe e me nji pamje te mrekullueshme mbi liqenin eDritehijet e qytetit te DelvinesZurich-ut por posacerisht e kandeshme e orgjinale.”Ketshtepi e ka ndertue Lux Guyer e para grua arkitekte neSvicer, e moter e nji zonje qe banon ktu prane RosieSchnitter, autore, e martume me Erwin Schnitter inxhinjerme fame nderkombetare” me tha Louisa. Nji zonjee hijshme po vjen kah un. Me ngrohtesi me shterngondoren tue me thane: ”Jam Rosie Schnitter, bashke meburrin t’em kena kalue tri vjet ne Shqipni e njana vajzeme ka le atje. Kena kujtimet ma te mira nga atdheu jueje sidomos nga Ministri i Punve Botore i atehershem. Imshoq i cili ka ba shume punime , ne vende te ndryshmethote: ”Nuk kam njofte njeri ma te afte, ma te perkushtuemete ndershem se ket minister.Insistonte qe t’u perdorshin materialet ma te miratpor dhe qe shpenzimet te ishin sa ma te vogla. Cdo dite,heret ne mengjez , perpara, se te shkone ne zyre, vinteme kqyre punimet por sidomos edhe me fole e bisedueme puntoret. U kujdeste per ta, dishironte me dijte problemete tyne personale per me i ndihmue. Ishte modest,human, me vlere e zemer te madhe”.Nderkaq erdh edhe Zotni Erwin Schnitter. Perseriti,pak a shume cka me kishte thane e shoqja. Foli merespekt e admirim per ket Minister te Puneve Botore,mandej shtoi: ”Ne jeten t’eme nuk kam njofte njeri mate perkushtuem. Ka kene per mue nji inspirim i verteteme njofte dhe me bashkepunue me nji njeri si ai.Ket fakt e konsideroj si nji dhurate nga Zoti. Emnin eka pase : Musa Juka. A e njifni?” Thellesisht e emocionumei thashe: ”Jam vajza e tij”. Me lote ne sy, uperqafuem te tre. Mbasi u qetesuem nji fije, biseduamgjate, mandej me tha se ishte ndertuesi i Ures Matit dhedisa punimeve te tjera. Kishin banue ne Shqipni prejvjeteve 1925-1928. Me ftuen menjihere ne shtepinee tyne ndeja disa dite. Ishin jo vetem jashtezakonishtte kulturueme por te sjellshem, te thjeshte e mikpritessi jena ne Shqiptaret. Nga ajo kohe, d.m.th. Prej vjetit1961 filloi nji miqesi e ambel ndermjet familjeve t’onae cila vazhdoi deri sa qene ne ket bote. Erwin Schnitternderroi jete ne 1980 dhe e shoqja me 1982……… Si eshpreha ma siper, Erwin Schnitter me ka pas thane seUra e Matit ka kene ndertue prej tij, si inxhinjer i njifirme italiane triestine.Austriaket paten ndertue nji ure gati 500/m te gjateaty ku lumi- mbasi kalon vargun e fundit te maleve -hyn ne fushen e gjane qe shtrihet deri n’Adriatik. Kjoishte nji ure e forte por mjerisht Austriaket e shkaterruenkrejtesisht, kur u terhoqen ne 1918. Me landen qembeten nga ura, banoret ndertuen nji trap. Gjithashtupo sipas Zonjes Dr. Safete S. Juka, kemi dhe keto tedhena per Ing. Erwin Schnitter: I diplomuar prej shkollesPoliteknike te Zurich - ut si inxhinjer gjeometer, kadrejtuar punime te rendesishme jo vetem ne Swicer, pordhe ne shume vende te botes.Disa prej nderttimeve tetija qe meritojne te permenden posacerisht jane dy tunelenen uje, njeri ne Holande e tjetri ne Irlande; portii Dunkerqne-ut ne France;qendra hydraulike e battage(dam) ne Portugal (Castelo do Bode e Cabril) e n’Alsace,France etj. Ai ka bere pjese ne ndertimin e metropolitan-it(sabway) te Torontos e ka lene gjithashtu planeper ndertimin e nji sistemi metropolitan per qytetin eZurich-ut. Punimet e tija te medha e te rendesishme ekane bere te njohtun jo vetem ne Svicer, por ne botennderkombetare. Ne anen tjeter, si shkruan ne nje revisteSviceriane Fritz Marti, bota ka humbe ne Erwin Schnitter- in jo vetem nje inxhinjer te shquar, por dhe njepersonalitet me vlefte njerezore shume te madhe.Delvina nuk është një qytet dosido. Për historinëdhe traditën e saj, ajo renditet ndër qytetet meprurje të ndjeshme dhe kapacitete cilësore. Elindur si vendbanim në gjysmën e dytë të shekullit tëVl-të të erës së re, pas prishjes së Finiqit dhe Mesopotamitnga fiset barbare (viti 551), ajo thërritet me emrine lashtë Dolonjë. Sipas legjendës, Devila, e bija e Aidoneuttë Mollosëve, u martua me Atlant Filomenin dhendërtoi, në kufi me Finiqin, një kështjellë me emrin esaj Devila. Ka edhe dy gojëdhëna për emrin e saj. Njerathotë: meqë aty dimëronin kope të mëdha bagëtish,kryesisht delesh, fjala Delvinë, vjen prej fjalëve: ''deletvenë e vijnë''. E shkurtuar dhe e përmbledhur në njëfjalë të vetme: ''Delvinë''. Ndërsa tjetra emrin Delvinëe lidh me fjalët latine: ''Del vino'', që do të thotë: ''Vendi verës''. E shkelur, e pushtuar dhe e shkatërruar ngaturqit, sllavët, normanët,katalanasit, Delvina e lashtëka njohur përherë dhunën e të huajve. Shpesh edhebarbarizmin e tyre. Ky qytet rreth 1500 vjeçar, ka qenëpërherë i kërkuar për pozicionin dhe vendodhjen e tijgjeografike dhe përherë qendër ushtarake e garnizonevevendase dhe të huaja. Për rrjedhojë edhe fushëbetejë epërhershme,e përjetshme. Kjo është edhe arsyeja kryesore,që qendra e këtij qyteti është zhvendosur tri herënga vendngritja e saj e parë. Qëllimi im nuk është tëshkruaj historinë e këtij qyteti, (e cila u takon historianëve),por të sjell para lexuesit të veçanta dhe majimetë historisë së ndritur të këtij qyteti të lashtë, sidomosnë rrafshin kulturor, ku kontributi i tij kombëtar,meriton nderim dhe vëmendje të veçantë.Sipas Kodikut të Delvinës, qeverisja e vëllezërveGjin dhe Aleks, (1372)-pinjollë të familjes Zenebisha,i ka sjellë një zhvillim të ndjeshëm këtij qyteti. Në atëkohë qyteti kishte dhjetë kisha. Regjistrimet turke tënga Iliaz Bobajviteve 1431, 1506, 1520, 1583, hedhin dritë mbi popullsinëe këtij qyteti dhe zhvillimin e tij. Ka një gojëdhënëtë lashtë, sipas së cilës, përgatitësit e shpatave dhe tëpajimeve luftarake, heroi ynë kombëtar, Gjergj Kastrioti,Skënderbeu, i kishte nga Delvina. Si qendër e njeritprej gjashtë sanxhakëve të Rumelisë, (shekulli i XVlltë),por edhe si kryqëzim i rrugëve tregtare tokësore:Delvinë-Janinë,Delvinë-Skërficë, Delvinë - Sarandë,ka luajtur një rol të veçantë në zhvillimin shoqëror dheadministrativ të trevave të jugut. (Ajo ishte ndër qytetetmë të mëdhenj të vendit. Në vitin 1718, Delvina kishte7500 banorë). Historikisht hyredalja në pellgun dheqytetin e Delvinës është bërë nëpërmjet rrugëve tokësoretë tri qafave, të cilat e ndajnë dhe e bashkojnë atë mezonat dhe qytetet përreth: Qafës së Muzinës, Qafës sëSkërficës dhe Qafës së Gjashtës. Edhe lëvizja e njerëzveedhe e bagëtive të shumtaqë dimëronin në Pellgun eDelvinës bëhej nëpërmjet këtyre rrugëve të njohura,të lashta. E njohur dhe e shkelur nga shumë të huaj,delvinjotët janë portretizuar si njerëz të shëndetshëm,jetëgjatë, të kulturuar, të pasur.Mjeshtër të zejtarisë dhetë tregtisë. Në vitin 1670, në udhëtimin e tij të njohurnë Shqipëri, kronikani i turk, Evlia Çelebiu, shkruan:''Banorët e Delvinës hanë bukë të bardhë dhe pinë verëtë kuqe.Tregtinë dhe fitimin e bëjnë me ullinjtë dhe mevajin që eksportojnë nëpër qytetet e tjerë''. Sipas tij,Delvinën e kanë themeluar spanjollët. Në histori, delvinjotëtkanë vënë vulën e tyre në dy tregues madhorë:në përpjekjet e tyre të parreshtura për liri dhe pavarësikombëtare, (vetëm në kryengritjen e vitit 1714-1715,ajo nxorri 1500 kryengritës kundër sundimit otoman)dhe në vlerat e patjetërsuara, që i kanë sjellë ata kulturëssonë kombëtare.Delvina, së bashku me rrethinat e saj,sjell ngalashtësia dhe e kaluara e vet vlera të mirëfillta. Disaprej tyre edhe të veçanta. Ajo ka një pasuri tejet tëçmuar monumentesh kulture dhe historike. Por edhenjë kalendar kulturor mjaft të ngjeshur. Pranë ka Finiqine lashtë, (monument kulture), kryeqendrën e Epirit,ku mbretëroi Pirrua, një pasuri madhore kombëtare dhebotërore, për zbulimin e të cilit është bërë fare pak dheai pothuajse nuk vizitohet fare as nga turistët e huaj dheas nga ata vendas. Kjo, falë jo vetëm moszbulimit të tijpor edhe reklamimit pothuaj zero që bëhet për të. Ashtusiç fle Finiqi i lashtë nën tokë, ashtu flenë mbi tokëpërgjegjësit shtetërorë të vendit për këtë punë, (duke ejustifikuar gjithshka me mungesën e fondeve), të cilëtparapëlqejnë më mirë të reklamojnë ndonjë hotel luksoztë tyre, sesa kryeqendrën e lashtë.''Jemi shtet ivarfër'', thonë individët e pasur. Çfarë ironie ! Në lindjetë Finiqit është Manastiri i Mesopotamit, (monumentkulture), unikal në Ballkan, (sipas studiuesve gjermanë).Edheai në këmbë, por aspak funksional, edhepse interesimi i turistëve të huaj për të ka qenë dhembetet tepër i madh. Në Rusan, ku qendra e qytetit tëDelvinës u shpërngul për herë të dytë, është kompleksii Gjin Aleksit, (i Gjinit dhe i Aleksit), (monument kulture),i ngritur në shekullin e XVlll-të, mbi themelet ekishës së Shën Rosalisë. Në lagjen Xhermëhallë, (kuishte qendra e parë e qytetit), ndodhet Hamami mesjetar,(monument kulture) dhe po aty edhe kështjellahistorike e qytetit e cila i takon shekullit të Vl-të, njëpikë shumë strategjike, ndërtuar nga strategu romak,Delva, (e cila mendohet të jetë më e hershme). Vleratë tjera kulturore janë: Manastiri i Kostarit, (monumentkulture), muret e Vllahatit, (monument kulture), tumat eBajkajt,(monument kulture) dhe mjaft të tjera. Delvinadhe Saranda kanë së bashku 108 monumente kulture, tëardhura deri në ditët tona. Megjithë përpjekjet e mëdhatë njerëzve të ditur dhe të përkushtuar për mirëmbajtjendhe funksionimin e tyre, për fat të keq,gjendja e tyre lëpër të dëshiruar. Tek disa edhe për t'u turpëruar. Asnjëherënuk e kam kuptuar përse punimet për zbulimine Finiqit të lashtë,kryeqendrës së Epirit të lashtë, janëbërë aq të përcipta, aq të pjesshme, aq të pakta, aq tëcekta dhe jo në një front të gjerë, për të zbuluar qytetine lashtë që fle nën tokë.Asnjëherë nuk e kam kuptuar se përse i është bërëaq pak reklamë kryeqendrës së Epirit të lashtë. Aq mëtepër kur ai ndodhet fare pranë Butrintit magjik, të përfshirëndër 100 objektet më të rëndësishëm botërorëtë lashtësisë të UNESKO-s.Po kështu edhe fare pranëatyre 108 monumenteve të kulturës që kanë dy rrethete jugut. Nëse këtë pasuri kaq të madhe do ta kishte njëvend tjetër, aty turizmi do të ishte i papërballueshëm.Sidomos ai i huaj. Për pasojë edhe mirëmbajtja e tyredhe të ardhurat do të ishin shumë më të mëdha. Fondetjanë njera anë. Por dikur duhet të gjenden edhe ato.Pasi më së shumti po i japin organizma dhe individë tëhuaj.Shkurt,sidomos me Finiqin, arkeologjia jonë nukështë marrë asnjëherë me seriozitetin e duhur. Edhetabela ''Monument kulture'', mezi lexohet ?! Kujdesidhe studimi për të ka qenë krejt fragmentar, kryesishtnë përbërje të ndonjë grupi arkeologësh të huaj, më sëshumti ''për t'u bërë shoqëri''.segue a pagina 4