ฉบับวิชาการ - สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

๔ - ๔๘๒๔. มะค่าโมงชื่อพฤกษศาสตร์ Afzelia xylocarpa (Kurz) Craibชื่อวงศ์ LEGUMINOSAE–CAESALPINIOIDEAEชื่อพื้นเมือง เขงเบง (เขมร สุรินทร์) บิง (ชอง จันทบุรี) ปิ้น (ชาวบนนครราชสีมา) มะค่าหลวง มะค่าหัวคํา (ภาคเหนือ) มะค่าใหญ่(ภาคกลาง)ชื่อสามัญ -นิเวศวิทยาและการกระจายพันธุ์ ขึ้นตามป่าเต็งรัง ป่าเบญจพรรณและป่าดิบแล้ง ที่ความสูงจากระดับน้ําทะเลไม่เกิน ๖๐๐ เมตรในประเทศไทยพบแทบทุกภาค ยกเว้นภาคใต้ ต่างประเทศพบที ่พม่าและภูมิภาคอินโดจีนลักษณะทั่วไปและลักษณะเด่น ไม้ต้นขนาดใหญ่ สูงได้ประมาณ๓๐ เมตร ผลัดใบ ลําต้นมักคดงอ เปลือกสีน้ําตาลอ่อนหรือชมพูอมน้ําตาล แตกกิ่งต่ําเป็นพุ่มกว้าง กิ่งอ่อนมีขนประปรายใบ ใบประกอบแบบขนนกชั้นเดียวปลายคู่ เรียงสลับ ใบย่อย ๓-๕ คู่เรียงตรงข้ามรูปไข่ กว้าง ๒-๕ เซนติเมตร ยาว ๔-๙ เซนติเมตรปลายและโคนมน ขอบใบเรียบ แผ่นใบค่อนข้างหนาดอก ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ออกตามปลายกิ่งหรือซอกใบยาว ๕-๑๕ เซนติเมตร ช่อดอกย่อยแบบกระจะ มีขนสั้นนุ่มสีเทากลีบเลี้ยง ๔ กลีบ รูปขอบขนาน มีขนสั้นนุ่ม กลีบดอกรูปขอบขนานปลายเว้าตื้น ๆ สีชมพูอมแดง เกสรเพศผู้ ๑๐ อัน เกสรเพศผู้เป็นหมัน๓ อัน มีขนสั้นนุ่มที่โคน รังไข่อยู่เหนือวงกลีบรังไข่แบน รูปขอบขนานมีขนผล เป็นฝักแบน คล้ายรูปขอบขนานเบี้ยวๆ ยาว ๑๕-๒๐ เซนติเมตรปลายเป็นจะงอยสั้น ๆ เปลือกหนา แก่แตกเป็น ๒ ซีกตามยาวก้านผลสั้น เมล็ดรูปรีสีน้ําตาลดํา ขั้วเมล็ดมีเยื่อหุ้มหนาสีเหลืองอมส้มลักษณะเด่น ผลเป็นฝักแบนเปลือกหนา แก่แตกเป็น ๒ ซีกตามยาวขั้วเมล็ดมีเยื่อหุ้มหนา สีเหลืองอมส้มความสําคัญของพันธุ์ไม้ พันธุ์ไม้พระราชทานเพื่อปลูกเป็นมงคลจังหวัดสุโขทัย (เมธินี ตาฬุมาศสวัสดิ์ และคณะ, ๒๕๕๒)ช่วงการออกดอกและติดผล ออกดอกเดือนกุมภาพันธ์ถึงมีนาคมฝักแก่ประมาณเดือนมิถุนายนถึงสิงหาคมการปลูกและการดูแล ขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ด ขึ้นได้ในดินทุกชนิด ขึ้นได้ดีในดินร่วนระบายน้ําดี ชอบแสงแดดครึ่งวันประโยชน์ทั่วไป เนื้อไม้แข็งแรงทนทาน สีน้ําตาลอมเหลืองอ่อนถึงแก่ เสี้ยนค่อนข้างสั้น เนื้อหยาบมีริ้วแทรกแข็งเหนียว เลื่อยค่อนข้างยาก เมื่อแห้งตกแต่งง่าย ขัดและชักเงาได้ดี ใช้ในการก่อสร้างต่าง ๆ ที ่ต้องการความแข็งแรงทนทาน ทําเสา หมอนรองรางรถไฟทําไม้บุผนัง ทําตัวถังรถบรรทุก ใช้เป็นส่วนประกอบโครงสร้างเรือใบและเรือเดินทะเล ทําเครื่องมือกสิกรรม เช่น ไถ คราด สาก กระเดื่องทําพานท้ายปืน ทําเครื่องเรือน ไม้มีลักษณะคล้ายไม้หลุมพอ บางครั้งใช้ร่วมกันได้สําหรับการก่อสร้าง เนื้อไม้มีลวดลายสวย เป็นไม้ที่ให้ปุ่มมะค่ามีลวดลายสวยงามและราคาสูง ใช้ทําเครื่องเรือนชั้นดีทําเครื่องดนตรี เช่น กลองโทน รํามะนา เปลือก ใช้ฟอกหนัง เมล็ดรับประทานได้ (สุรีย์ ภูมิภมร, อนันต์ คําคง, ๒๕๔๐) สรรพคุณทางสมุนไพร เปลือก ผสมกับเปลือกมะค่าแต้ ประคบแก้ฟกช้ํา ปวดบวมปุ่ม ขับพยาธิ รักษาโรคผิวหนัง รักษาริดสีดวงทวาร เมล็ด ขับพยาธิรักษาโรคผิวหนัง (พงษ์ศักดิ์ พลเสนา, ๒๕๕๐ ข)ประโยชน์ด้านการลดมลพิษและข้อมูลอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง_