ฉบับวิชาการ - สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

๔ - ๔๖๒๓. กระโดนชื่อพฤกษศาสตร Careya sphaerica Roxb.ชื่อวงศ LECYTHIDACEAEชื่อพื้นเมือง ปุย (ภาคใต ภาคเหนือ) ปุยกระโดน (ภาคใต) ปุยขาวผาฮาด (ภาคเหนือ) หูกวาง (จันทบุรี)ชื่อสามัญ Tummy-woodนิเวศวิทยาและการกระจายพันธุ ขึ้นตามปาเต็งรังและปาเบญจพรรณชื้น จนถึงที่ความสูงจากระดับน้ําทะเลประมาณ ๕๐๐เมตร ในประเทศไทยพบทั่วทุกภาค ตางประเทศพบตั้งแตอัฟกานิสถาน อินเดีย ศรีลังกา พมา ภูมิภาคอินโดจีน จนถึงภาคเหนือของมาเลเซีย (วรดลต แจมจํารูญ, ๒๕๕๓)ลักษณะทั่วไปและลักษณะเดน ไมตนขนาดกลาง สูง ๑๐-๓๐เมตร ผลัดใบ เรือนยอดเปนพุมกลมแนนทึบ เปลือกหนาสีน้ําตาลปนเทา แตกเปนรอง ทนไฟ เนื ้อไมสีน้ําตาลแดง กิ่งออนเปนเหลี่ยมหูใบขนาดเล็ก รวงงายใบ ใบเดี่ยว เรียงเวียนสลับ ออกหนาแนนชวงปลายกิ่ง รูปไขกลับกวาง ๓.๕-๑๒ เซนติเมตร ยาว ๖-๒๐ เซนติเมตร ปลายแหลมเปนติ่งสั้น โคนเรียวสอบดูคลายครีบ ขอบใบจักฟนเลื่อยเล็กนอย แผนใบหนาคลายแผนหนัง เกลี ้ยงเปนมันวาว เสนแขนงใบขางละ ๘-๑๕เสนเรียงจรดกันใกลขอบใบ เสนแขนงใบยอยกึ่งขั้นบันได เห็นชัดเจนกานใบยาว ๑-๓ เซนติเมตรแบน หนาดอก ชอดอกแบบชอเชิงลด ออกที่ปลายกิ่ง แตละดอกมีใบประดับ๓ ใบ กลีบเลี้ยง ๔ กลีบ คอนขางมน โคนกลีบติดกันเปนรูประฆังกลีบดอก ๔ กลีบ สีขาว รูปขอบขนาน ปลายกลีบมน เกสรเพศผูจํานวนมาก เรียงเปนชั้น ๆ อยางหนาแนน ชั้นนอกสุดยาวกวาชั้นในทั้งชั้นนอกและชั้นในไมมีอับเรณู สวนชั้นกลาง ๆ เปนเกสรเพศผูสมบูรณ กานชูอับเรณูสีมวง รังไขอยูใตวงกลีบมี ๔ ชอง แตละชองออวุลจํานวนมาก เรียง ๒ แถว ในแตละชอง จานฐานดอกเปนวงกานเกสรเพศเมีย ๑ อัน เรียวยาวยาวเทา ๆ กานชูอับเรณูผล ผลแบบมีเนื้อหนึ่งถึงหลายเมล็ด รูปไขหรือกลม เสนผานศูนยกลาง ๕-๘ เซนติเมตร ที่ปลายผลมีกลีบเลี้ยงติดคงทนเมล็ดแบน สีน้ําตาลออน รูปขอบขนาน ผิวเรียบยาวประมาณ๑ เซนติเมตรลักษณะเดน ขอบใบจักฟนเลื่อยเล็กนอย เกสรเพศผูจํานวนมากผลมีกลีบเลี้ยงติดคงทน เมล็ดจํานวนมากความสําคัญของพันธุไม -ชวงการออกดอกและติดผล ออกดอกเดือนมกราคมถึงเมษายนติดผลกุมภาพันธถึงมิถุนายน (สมราน สุดดี, ๒๕๕๒ ก)การปลูกและการดูแล ขยายพันธุโดยการเพาะเมล็ด เปนพรรณไมเบิกนํา ทนตอความแหงแลง ไฟปา โรคพืชและแมลงตาง ๆ ไดดีสัตวปาบางชนิดจะเปนตัวชวยในการกระจายพันธุ (สุรีย ภูมิภมร,อนันต คําคง, ๒๕๔๐) ชอบแสงแดดตลอดวัน ดินรวนระบายน้ําไดดีประโยชนทั่วไป เนื้อไมใชสรางบาน ทําอุปกรณการเกษตร เปลือกใหเสนใยใชทําเชือก ใบออน ดอกออนรับประทานเปนผักสดดานสมุนไพร เปลือกแกไข เปนยาสมาน แกพิษงู ใบรักษาแผลสดดอกเปนยาบํารุง (สมราน สุดดี, ๒๕๕๒ ก) เนื้อไมทนทานในรม ใชในการกอสราง ทําเครื่องเรือน เสนใยที่ไดจากเปลือกใชทําเชือกทําเบาะรองหลังชาง ทํากระดาษสีน้ําตาล เปลือกตนทําสียอมผาใหสีน้ําตาลแดง สวนใหญใชยอมผาฝาย ใบ ดอกและผลออน รับประทานเปนผักสด มีรสฝาดและมัน มีสรรพคุณทางสมุนไพรหลายอยางเปลือกใชเปนยาแกไข แกพิษงู แกเมื่อยเคล็ด ใบผสมกับเครื่องยาอื่น ๆ ปรุงเปนยาสมานแผล ดอกและน้ําจากเปลือกสดใชผสมกับน้ําผึ้งจิบแลวชุมคอแกไอ และแกหวัด เปนยาบํารุงหลังการคลอดบุตร ผลชวยยอยอาหาร เปนยาฝาดสมาน ใชเปนอาหารสัตวพวกโคและกระบือ ขอควรระวัง เมล็ดเปนพิษ รากมีพิษใชเบื่อปลา สวนใบและยอดออนมีปริมาณกรดออกซาลิค (oxalic acid) ในปริมาณคอนขางสูงอาจเปนสาเหตุเบื้องตนของการเกิดนิ่วในกระเพาะปสสาวะ (สํานักงานหอพรรณไม, ๒๕๕๓ ข) สรรพคุณทางสมุนไพร เปลือก แกอักเสบจากงูกัด สมานแผล แกเคล็ดขัดยอก ใบ สมานแผลปดแผล ดอกบํารุงรางกายสตรีหลังคลอดผล ชวยยอยอาหาร รักษาแผลมีพิษและปดหัวฝ เมล็ด เปนพิษ (พงษศักดิ์ พลเสนา, ๒๕๕๐ ข)ประโยชนดานการลดมลพิษและขอมูลอื่น ๆ ที่เกี่ยวของ-