ฉบับวิชาการ - สำนักงานนโยบายและแผนทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม

์๔ - ๔๔๒๒. ซ้อชื่อพฤกษศาสตร์ Gmelina arborea Roxb.ชื่อวงศ์ LABIATAEชื่อพื้นเมือง กําม่าทุ (กําแพงเพชร) แก้มอ้น (นครราชสีมา) ช้องแมว(ชุมพร) แต้งขาว (เชียงใหม่) ท้องแมว (ราชบุรี สุพรรณบุรี) เป้านก(อุตรดิตถ์) เฝิง (ภาคเหนือ) เมา (สุราษฎร์ธานี) สันปลาช่อน (สุโขทัย)ชื่อสามัญ -นิเวศวิทยาและการกระจายพันธุ์ ขึ้นตามป่าเบญจพรรณป่าดิบแล้งป่าดิบเขา และป่าดิบชื้น ที่ความสูงจากระดับน้ําทะเลจนถึงประมาณ ๑,๕๐๐ เมตร ในประเทศไทยพบทั่วทุกภาคต่างประเทศพบที่อินเดีย ศรีลังกา เนปาล บังกลาเทศ ภูฏาน พม่า จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีน และมาเลเซีย (วรดลต์ แจ่มจํารูญ, ๒๕๕๓)ลักษณะทั่วไปและลักษณะเด่น ไม้ต้นขนาดกลาง สูงได้ถึง ๒๐เมตร เปลือกเรียบสีขาวอมเทา กิ่งอ่อนรูปสี ่เหลี่ยมใบ ใบเดี่ยว เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก ใบรูปไข่ ยาว ๗-๒๐เซนติเมตร ปลายแหลมหรือแหลมยาวโคนรูปลิ ่มกว้าง แผ่ออกคล้ายรูปหัวใจ ขอบใบเรียบ แผ่นใบด้านบนเกลี้ยงด้านล่างมีนวลและมีขนสั้นนุ่ม เส้นแขนงใบ ๓-๕ คู่ ก้านใบมีต่อม ๑ คู่ ก้านใบยาว ๓-๑๐เซนติเมตร เป็นร่องด้านบนดอก ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนงสั้นๆ ออกที่ง่ามใบและปลายกิ ่งยาว ๗-๑๕ เซนติเมตร ใบประดับหลุดร่วงง่าย กลีบเลี ้ยงและกลีบดอกมีจํานวนอย่างละ ๕ กลีบ กลีบเลี้ยงรูประฆัง ยาว ๐.๓-๐.๔เซนติเมตร ปลายกลีบรูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก ด้านนอกมีขนติดทนกลีบดอกรูปปากแตรโป่งด้านเดียว ปลายแยกเป็น ๕ กลีบ กลีบบน๒ กลีบ กลีบล่าง ๓ กลีบ ไม่เท่ากัน ด้านนอกมีสีน้ําตาลอมเหลืองด้านในหลอดกลีบสีครีมอ่อน ๆ กลีบปากล่างกลีบกลางด้านในมีสีเหลืองแซม มีขนสั้นนุ่มด้านนอก ด้านในเกลี้ยง เกสรเพศผู ้ สั้น ๒อัน ยาว ๒ อัน ยื่นไม่พ้นปากหลอดกลีบดอก ก้านเกสรเพศผู้ติดบนหลอดกลีบดอกตรงประมาณกึ่งกลาง รังไข่อยู่เหนือวงกลีบ ยอดเกสรเพศเมียมี ๒ แฉกไม่เท่ากันผล ผลสด แบบเมล็ดเดียวแข็ง รูปกลมหรือรูปไข่กลับ ผิวเกลี้ยงเป็นมัน สุกสีเหลือง ยาว ๑.๕-๒ เซนติเมตร กลีบเลี้ยงติดทนลักษณะเด่น ก้านใบมีต่อม ๑ คู่ ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนงสั้น ๆ กลีบดอกรูปปากแตรโป่งด้านเดียว ผลแบบเมล็ดเดียวแข็งสุกสีเหลือง กลีบเลี้ยงติดทนความสําคัญของพันธุ์ไม้ -ช่วงการออกดอกและติดผล ออกดอกเดือนกุมภาพันธ์ถึงมีนาคมติดผลเดือนเมษายนถึงมิถุนายน (ไซมอน การ์ดเนอร์ และคณะ,๒๕๔๓)การปลูกและการดูแล ขยายพันธุ์โดยการเพาะเมล็ดและตอนกิ่ง(สุธรรม อารีกุล, ๒๕๕๒ ข) เก็บผลสีเหลืองในเดือนมีนาคมถึงมิถุนายน ใช้มือลอกเอาเนื้อผลออกแล้วแช่หน่วย (pyrene) ในน้ํา๑๒-๒๔ ชั่วโมง ก่อนนําไปเพาะให้ห่างกัน ๒-๕ เซนติเมตร เพาะตื้น ๆในถาดเพาะไว้ในที่รําไร อัตราการงอกที่คาดหวังถึงร้อยละ ๘๓ช่วง ๑๘-๓๒ วัน ย้ายต้นกล้าอ่อนเมื่อใบคู่แรกคลี่กางออก ประมาณ๔-๑๒ วัน หลังจากเมล็ดงอก อาจจะต้องทําการตกแต่งยอดและลดการให้ปุ๋ย เพื่อมิให้ต้นกล้าโตพ้นภาชนะปลูก ลูกไม้ควรจะพร้อมปลูกในฤดูฝนที่ ๒ หลังจากเมล็ดงอก (หลังจากนั้น ๑๓-๑๖ เดือน)(หน่วยวิจัยการฟื้นฟูป่า, ๒๕๔๓)ประโยชน์ทั่วไป เนื้อไม้สีจาง ค่อนข้างเบา แต่การใช้งานค่อนข้างทนแม้จะอยู่ในน้ํา ใช้ทําสิ ่งก่อสร้าง ต่อเรือ กล่อง ขวดน้ํา เครื่องมือเครื่องใช้ เครื่องเฟอร์นิเจอร์ งานแกะสลักราคาแพง ราก ใช้เป็นยาบํารุงมีรสขม แก้พิษ ฟอกเลือด รักษาโรคหนองใน การติดเชื้อในกระเพาะปัสสาวะ ยาระบาย ใบ เป็นยาขับลมในท้อง (ไซมอนการ์ดเนอร์ และคณะ, ๒๕๔๓) สรรพคุณทางสมุนไพร เปลือก รักษาโรคผิวหนังผื่นคันและแก้หูดผลดิบ รับประทานเป็นผัก (พงษ์ศักดิพลเสนา, ๒๕๕๐ ข) เนื้อไม้สีขาวอมเหลือง เหนียว ทนทานดี เสี ้ยนละเอียดตบแต่งได้ง่ายและขัดมันขึ้น จึงใช้ประโยชน์ในหลายด้านในการสร้างบ้านเรือนใช้ทํากระดานพื้น ฝาบ้าน กรอบประตูหน้าต่างและเครื่องเรือน ใช้ทําเรือประเภทเรือขุดเรือโปง เรือมาด เรือใบดาดฟ้า เรือแจวพาย เครื่องมือการเกษตร ครก กระเดื่องด้านเครื่องมืออุปกรณ์ เครื่องดนตรี จะเข้ รางระนาด เครื่องเขียนเช่น ด้ามปากกา ไม้บรรทัด ตลอดจนทําเยื่อกระดาษ (สุธรรม อารีกุล,๒๕๕๒ ข)ประโยชน์ด้านการลดมลพิษและข้อมูลอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้อง_