210 Il cavaliere di Santiago Salvatore Aymerich e Pietro Cavaro ...Alessandra Pasolini60 Accetta <strong>la</strong> paternità di JaumeRigalt per gli Apostoli oristanesi e gliattribuisce su base stilistica il pulpito<strong>de</strong>tto di Carlo V (Cagliari, atrio chiesaS. Mich<strong>el</strong>e) A. Pillittu, Sull’attività inSar<strong>de</strong>gna di Jaume Rigalt Scultorebarc<strong>el</strong>lonese d<strong>el</strong> secolo XVI, in“Biblioteca Francescana Sarda” XII(2008), pp. 335-372. Sul pulpito, consi<strong>de</strong>ratorisultato di sincretismo romanico-manierista,cfr. R. Serra, Pittura escultura cit., pp. 164-165 e R. Coroneo,scheda 74, p. 166.61 Non si conosce l’originaria ubicazioned<strong>el</strong> dipinto che fu donato dal<strong>la</strong>famiglia Zanda al<strong>la</strong> parrocchia di S.Eu<strong>la</strong>lia in Cagliari e sottoposto adaccurato restauro da Franca Carbonisotto <strong>la</strong> supervisione d<strong>el</strong><strong>la</strong> dott. LuciaSiddi, Soprinten<strong>de</strong>nza ai BAP-SAE.62 Se per l’inclinazione d<strong>el</strong> volto e ilsenso d<strong>el</strong>lo spazio ricorda <strong>la</strong> Madonnacol Bambino (Siena, S. Maria <strong>de</strong>i Servi,1319 ca) assegnata a Segna di Buonaventura,<strong>la</strong> commistione di caratteriprotogiotteschi ed <strong>el</strong>eganze di matricesenesizzante rimanda ai modi d<strong>el</strong>Maestro di S. Torpè, attivo tra <strong>la</strong> fined<strong>el</strong> XIII ed i primi d<strong>el</strong> XIV secolo; siveda ad esempio <strong>la</strong> Madonna colBambino (Pisa, Museo di S. Matteo).63 C. Aru, La pittura sarda n<strong>el</strong> Rinascimentocit., pp. 176-177.64 C. Aru, La pittura sarda n<strong>el</strong> Rinascimento,cit., doc. 28, p. 178.65 C. Tasca, Argentieri cagliaritanitardo-medievali, in “Archivio StoricoSardo” XXXVI (1989), pp. 163-164.66 Auri faber di Lapo<strong>la</strong> documentatoin vari atti notarili tra il 1536 e il1538.67 N<strong>el</strong> 1521-23 vengono registrati ibenefici d<strong>el</strong> fill <strong>de</strong> mestre Jaume Fontargenter, pari a 200 lire e altre somme(Archivio d<strong>el</strong> Capitolo di Cagliari, n.69, c.31v, 98v).68 C. Tasca, Argentieri cagliaritanitardo-medievali, pp. 160-161.69 Il 7 febbraio 1538 BartolomeoMaltes aurifex di Stampace riconoscedi dovere al maestro Francesco Linares13 lire e 14 soldi di moneta cagliaritana(ASC, Atti legati 616, c. 155v).70 Compare in vari atti notarili d<strong>el</strong>XVI secolo. Il 5 marzo 1523 vengonoregistrate 30 lire “sobre mestre JohanMjralles argenter per raho <strong>de</strong> <strong>la</strong> casaque a comprat <strong>de</strong> <strong>la</strong> Seca d<strong>el</strong> ditmestre Leonart Guiu (not°. N. Soler)”(Archivio d<strong>el</strong> Capitolo di Cagliari, n.69, c. 118); n<strong>el</strong> 1526 risulta già<strong>de</strong>funto e Perot Mova è curatore d<strong>el</strong><strong>la</strong>sua eredità (Ibi<strong>de</strong>m, c. 244v). Il figlioGiacomo n<strong>el</strong> 1544 viene inviato aValenza per perfezionare gli studi teologici.Cfr. G. Deidda, L’attività <strong>de</strong>gliargentieri cagliaritani n<strong>el</strong> XVI secolo,in A. Mattone cur., Corporazioni,Gremi e Artigianato tra Sar<strong>de</strong>gna,Spagna e Italia n<strong>el</strong> Medioevo e n<strong>el</strong>l’Etàmo<strong>de</strong>rna (XIV-XIX secolo),Cagliari 2000, pp. 377, 380.71 C. Aru, Argentieri cagliaritani d<strong>el</strong>Rinascimento in «Pinacoteca. Studi diStoria d<strong>el</strong>l’Arte» I, n. 4 (1929), p. 201;R. D<strong>el</strong>ogu, Mostra d<strong>el</strong>l’antica oreficeriasarda, Cagliari 1937, p. 30.72 C. Galleri, La croce gran<strong>de</strong> di“mastro” Pixoni e altri tesori d’argenton<strong>el</strong> museo di Serramanna, in“Biblioteca Francescana Sarda” X(2002),, pp. 379-414.73 M. Corda, Arti e mestieri n<strong>el</strong><strong>la</strong>Sar<strong>de</strong>gna spagno<strong>la</strong>, Cagliari 1987,p. 74.74 Abitante a Cagliari, risulta già<strong>de</strong>funto il 27 febbraio 1535 quando<strong>la</strong> moglie Isab<strong>el</strong><strong>la</strong> ven<strong>de</strong> ai coniugiGiovanni e Caterina Franchi una casain vico d<strong>el</strong>s Merca<strong>de</strong>rs (Archivio d<strong>el</strong>Capitolo di Cagliari, n. 34, c. 143).75 A. Pasolini, Argenti sacri n<strong>el</strong><strong>la</strong>Sar<strong>de</strong>gna d<strong>el</strong> ‘500, cit., pp. 313-314.76 G. Spano, Deposito di antichemonete puniche d’oro, in “BullettinoArcheologico Sardo” IX (1863), pp.13 ss.; R. D<strong>el</strong>ogu, Mostra, cit., pp. 15,30; C. Tasca, Argentieri cagliaritanitardo-medievali, cit., pp. 161-162. Senon sono stati rintracciati i cand<strong>el</strong>abrid’argento per cui Francesco Llinaresriceve in due rate il compenso di 175lire di moneta cagliaritana e 6 soldi, <strong>la</strong>croce d’argento citata n<strong>el</strong> documentoa mio parere è da i<strong>de</strong>ntificare con <strong>la</strong>monumentale Croce processionale d<strong>el</strong>Duomo di Cagliari (h. cm. 136). Infat-ti <strong>la</strong> presenza d<strong>el</strong>lo stemma d<strong>el</strong><strong>la</strong> cittàdi Cagliari <strong>la</strong> dichiara senza alcundubbio dono d<strong>el</strong><strong>la</strong> municipalità, mentreil marchio col punzone civico CA incaratteri gotici attestano <strong>la</strong> sua produzionein loco. Le lettere N.D, finorainterpretate come iniziali di un noni<strong>de</strong>ntificato argentiere cagliaritano,individuano invece a mio avviso qu<strong>el</strong>led<strong>el</strong> maggiorale d<strong>el</strong> Gremio o altrapersona incaricata, garante d<strong>el</strong><strong>la</strong> previstaqualità d<strong>el</strong> metallo come prescrittodalle norme civiche: “totargenter qui obre d’argent dinsCast<strong>el</strong>l <strong>de</strong> Caller o en lo terme <strong>de</strong>aqu<strong>el</strong>l <strong>de</strong>ge obrar e marcar l’argent aley <strong>de</strong> tornes d’argent e que <strong>de</strong>geportar l’argent a aqu<strong>el</strong>ls qui ordonatshi son qui <strong>de</strong>gen marcar lo dit argent”(Raccolta di documenti editi e ineditiper <strong>la</strong> Storia d<strong>el</strong><strong>la</strong> Sar<strong>de</strong>gna. 5. Librod<strong>el</strong>le ordinanze <strong>de</strong>i Cons<strong>el</strong>lers d<strong>el</strong><strong>la</strong>città di Cagliari (1346-1603), edizionedi F. Manconi, Sassari 2005, pp. 16,66). Se i documenti hanno restituito inomi di Giovanni Antonio Pitxoni,argentiere già mastro di zecca, che n<strong>el</strong>1551 (non 1501 cfr. G. Deidda, L’attività<strong>de</strong>gli argentieri cit., p. 374)subentra al prece<strong>de</strong>nte incaricato<strong>de</strong>gli assaggi, Pietro Guiu, <strong>de</strong>ceduton<strong>el</strong> frattempo, non conosciamo chifosse preposto a qu<strong>el</strong> d<strong>el</strong>icato ufficion<strong>el</strong> 1499.77 N<strong>el</strong> 1532 il Capitolo di Oristanocommissionò al Llinares sei bordoni per<strong>la</strong> cattedrale, realizzati entro l’annosuccessivo (A. Pasolini, Argenti sacrin<strong>el</strong><strong>la</strong> Sar<strong>de</strong>gna d<strong>el</strong> ‘500, cit., pp. 313-314); i motivi <strong>de</strong>corativi presenti n<strong>el</strong>l’astasono sorpren<strong>de</strong>ntemente simili aqu<strong>el</strong>li presenti n<strong>el</strong> fondo oro di S. Agostinoin cattedra di Pietro Cavaro.78 C. Galleri, La croce gran<strong>de</strong> di“mastro” Pixoni, cit., p. 383, nota 13.79 “Testes huius rei sunt magistriFranciscus Dessì et Jacobus Miqu<strong>el</strong>aurifici ville Stampacis habitantes” (C.Aru, La pittura sarda n<strong>el</strong> Rinascimento,cit. doc. 23, p. 177).80 Cfr. G. Deidda, L’attività <strong>de</strong>gliargentieri cit., p. 380, nota 44.81 D.Pescarmona, in Cultura quattro-cinquecentesca,cit., pp. 140-144.QUINTANA Nº8 2009. ISSN 1579-7414. pp. 173-211
Il cavaliere di Santiago Salvatore Aymerich e Pietro Cavaro ...21182 Secondo l’inventario d<strong>el</strong> 1659 ilRetablo di S. Giacomo a Cagliari raffiguravain uno scomparto “NostraSenora ab lo nigno Gesus y SantaCatilina che <strong>la</strong> esposa donantli loan<strong>el</strong>l”, soggetto non previsto n<strong>el</strong> contrattod<strong>el</strong> 1528 (cfr. C. Aru, La pitturasarda n<strong>el</strong> Rinascimento, cit., pp. 184-185).83 Si richie<strong>de</strong> ancora ad Antioco <strong>la</strong>doratura di <strong>el</strong>ementi di retablo neicontratti per Pabillonis (1537), per <strong>la</strong>Confraternita di S. Nico<strong>la</strong> a Cagliari(1546) e per Vil<strong>la</strong>salto (1557) (Cfr. C.Aru, La pittura sarda n<strong>el</strong> Rinascimento,cit., pp. 197-201).84 Viene richiesto ancora di “daurar”tavole o incorniciature a Mich<strong>el</strong>enei retabli di Maraca<strong>la</strong>gonis (1546) edi S. Francesco di Stampace (1568)(Cfr. C. Aru, La pittura sarda n<strong>el</strong> Rinascimento,cit., pp. 177, 180-181), <strong>la</strong>prima, opera di bottega, non presentafondi oro, d<strong>el</strong><strong>la</strong> seconda, i trescomparti residui (Cagliari, PinacotecaNazionale), ridipinti e di difficile lettura,sono privi di finitura in oro.Alessandra PasoliniQUINTANA Nº8 2009. ISSN 1579-7414. pp. 173-211