áááááááªáá á¥áááá¡ ááá¡áá ááááááªááá¡ á§áááá á¤áá ááá¡ áá
áááááááªáá á¥áááá¡ ááá¡áá ááááááªááá¡ á§áááá á¤áá ááá¡ áá
áááááááªáá á¥áááá¡ ááá¡áá ááááááªááá¡ á§áááá á¤áá ááá¡ áá
You also want an ePaper? Increase the reach of your titles
YUMPU automatically turns print PDFs into web optimized ePapers that Google loves.
კონვენცია ქალის დისკრიმინაციის<br />
ყველა ფორმის ლიკვიდაციის შესახებ (CEDAW):<br />
თანასწორობა, კანონმდებლობა, რეალობა<br />
თბილისი<br />
2011<br />
1
შინაარსი<br />
წინასიტყვაობა<br />
ხათუნა სამნიძე, ლელა გაფრინდაშვილი ............................................................. 3<br />
ოჯახში ძალადობა - ანასტასიას ამბავი<br />
ნათია როყვა ................................................................................................................ 5<br />
ტრეფიკინგი და პროსტიტუცია საქართველოში<br />
ნინო ონაშვილი .......................................................................................................... 7<br />
ქალის მოქალაქეობა და ქართული კანონმდებლობა<br />
გიორგი გოცირიძე .................................................................................................... 14<br />
განათლების უფლება ქალებისთვის<br />
ნინო ონაშვილი ........................................................................................................ 21<br />
განათლების უფლება და ტრადიციული საზოგადოება<br />
ნათია როყვა .............................................................................................................. 25<br />
შრომის უფლება - რამდენიმე რეალური ისტორია<br />
თამაზ კუპრეიშვილი ............................................................................................... 27<br />
სიღარიბის ზღვარს მიღმა<br />
არჩილ წერეთელი .................................................................................................... 32<br />
ქალები სოფლად - თანაბარი უფლებები<br />
გიორგი გოცირიძე .................................................................................................... 35<br />
ქალები ქართულ სოფელში - უფლებები და სტერეოტიპები<br />
არჩილ წერეთელი .................................................................................................... 42<br />
ავტორების შესახებ .................................................................................................. 45<br />
2
წინასიტყვაობა<br />
გენდერული პოლიტიკა, ფემინისტური ანალიზი და დისკურსი ყოველთვის<br />
წარმოადგენდა ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის ერთ-ერთ ყველაზე მნიშვნელოვან<br />
მიმართულებას როგორც გერმანიაში, ასევე მის ფარგლებს გარეთ. ფონდის თითოეული<br />
საერთაშორისო ბიუროს მიზანი დღემდე პატრიარქალური სტრუქტურების,<br />
ძალაუფლებისა და დომინირების გენდერული თვალსაზრისით კრიტიკის ხელშეწყობა<br />
და მისი ზეწოლის წინააღმდეგ ბრძოლაა. ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის მუშაობა<br />
ვრცელდება ყველა დონეზე: სოციალური ურთიერთობები, პოლიტიკა, ეკონომიკა,<br />
კულტურა, საჯარო სფერო.<br />
ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ კავკასიის რეგიონალური ბიუროც ფოკუსს აკეთებს<br />
გენდერულ პრობლემატიკაზე. თანასწორობის კულტურის გაუმჯობესებაზეა<br />
ორიენტირებული ფონდის სხვადასხვა პროექტები და აქტივობები.<br />
საქართველოში, საზოგადოებრივი ცნობიერების გაუმჯობესების თვალსაზრისით,<br />
პროგრესი შეინიშნება, მაგრამ გენდერული სტერეოტიპები მაინც ინარჩუნებს<br />
სიცოცხლისუნარიანობას. არც თუ იშვიათად, საჯარო სფეროში ჩანან სოციალური<br />
ჯგუფები, რომლებიც ძველ გენდერულ როლებსა და პრივილეგიებს იცავენ და<br />
აძლიერებენ იმ არგუმენტით, რომ ეს ყველაფერი ქართული ტრადიციული და<br />
რელიგიური იდენტობის საფუძველია. ძალიან სუსტი და არაპოპულარულია<br />
გენდერული დისკრიმინაციის, ქალთა მიმართ ძალადობისა და შრომით უფლებებთან<br />
დაკავშირებული დისკუსიები.<br />
„ქალის დისკრიმინაციის ყველა ფორმის ლიკვიდაციის შესახებ კონვენცია“ ქალის<br />
უფლებების შესახებ უმნიშვნელოვანესი საერთაშორისო იურიდიული დოკუმენტია,<br />
რომელსაც საქართველო 1994 წელს შეუერთდა. კონვენცია ეხება ქალების გაძლიერებას,<br />
თანასწორუფლებიანობას და აყალიბებს ნორმატივებს ამის მისაღწევად,<br />
ავალდებულებს სახელმწიფოს მისცეს ქალს თანასწორობის უფლების რეალურად<br />
გამოყენების საშუალება. კონვენცია შეიცავს 16 არსებით მუხლს და ფოკუსირდება სამ<br />
მნიშვნელოვან მიმართულებაზე - ქალის სამოქალაქო უფლებები და ლეგალური<br />
სტატუსი, რეპროდუქციული უფლებები და კულტურული ფაქტორები, რომლებიც<br />
ზეგავლენას ახდენენ გენდერულ ურთიერთობებზე. სპეციფიკური მუხლები ეხება<br />
ქალების თანაბარ უფლებებს პოლიტიკის, განათლების, ჯანდაცვის, განვითარების,<br />
ეკონომიკური ცხოვრების, დასაქმების, საოჯახო და ქორწინებით ურთიერთობები და<br />
სხვა სფეროებში. გაერთიანებული ერების შეფასების თანახმად, კონვენცია ადამიანის<br />
უფლებების დაცვის ერთადერთი ხელშეკრულებაა, რომელიც იცავს ქალთა<br />
რეპროდუქციულ უფლებებს და სწორედ კულტურასა და ტრადიციას განიხილავს<br />
გენდერული როლებისა და საოჯახო ტრადიციების მაფორმირებელ ძალებად.<br />
3
მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში ქალთა უფლებების დამცველი ორგანიზაციები<br />
კონვენციას დღემდე წარმატებულად იყენებენ, de-facto თანასწორობის მისაღწევად<br />
მომავალშიც დიდი ძალისხმევა იქნება საჭირო. კონვენციის ძირითადი მოთხოვნების<br />
და მათ შესრულებაზე სახელმწიფოს პასუხისმგებლობის გაცნობიერების<br />
თვალსაზრისითაც სამოქალაქო საზოგადოებას ახალი სტრატეგიების შემუშავება<br />
დასჭირდება.<br />
სწორედ ამ პრობლემატიკის გათვალისწინებით, ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ<br />
კავკასიის რეგიონალურმა ბიურომ განახორციელა პროექტი „CEDAW - თანასწორობა,<br />
კანონმდებლობა, რეალობა“, რომლის ფარგლებშიც არაერთი ტრენინგი და შეხვედრა<br />
ჩატარდა აქტიური, სამოქალაქო საზოგადოების სხვადასხვა სფეროს წარმომადგენელი<br />
ახალგაზრდების მონაწილეობით. მათ შეისწავლეს კონვენციის კონკრეტული მუხლების<br />
დარღვევის ფაქტები და აღწერეს თავიანთ ნაშრომებში. წარმოდგენილ ბროშურაში<br />
სწორედ ეს ისტორიებია თავმოყრილი იმის ნათელსაყოფად, თუ რამდენად შეესაბამება<br />
ქართული სინამდვილე კონვენციის მოთხოვნებს და რამდენად ვახერხებთ გენდერული<br />
დისკრიმინაციის თანასწორობის კულტურით შეცვლას.<br />
ხათუნა სამნიძე<br />
პროექტების კოორდინატორი<br />
ჰაინრიჰ ბიოლის ფონდის სამხრეთ<br />
კავკასიის რეგიონალური ბიურო<br />
ლელა გაფრინდაშვილი<br />
ფილოსოფოსი<br />
ივ. ჯავახიშვილის სახ. თბილისის<br />
სახელმწიფო უნივერსიტეტი<br />
4
CEDAW: მუხლი 2<br />
ეს მუხლი ავალდებულებს მონაწილე სახელმწიფოებს, გაკიცხონ დისკრიმინაცია ქალების<br />
მიმართ და აღმოფხვრან იგი კონსტიტუციური, საკანონმდებლო და სხვა შესაბამისი<br />
საშუალებებით. მონაწილე სახელმწიფოთა ვალდებულებები ვრცელდება სახელმწიფო<br />
მოღვაწეებზე და ინსტიტუტებზე, კერძო პირებზე, ორგანი-ზაციებსა და საწარმოებზე.<br />
სახელმწი-ფოები იღებენ ვალდებულებას, რომ სახელმწიფო და კერძო სტრუქტურებმა და<br />
კერძო პირებმა თავი შეიკავონ ქალების მიმართ დისკრიმინაციისაგან და ეცადონ მის<br />
აღმოფხვრას.<br />
მე-2 მუხლის ძირითადი მოთხოვნაა, რომ ქალებისა და მამაკაცების თანასწორუფლე-<br />
ბიანობის პრინციპები შეიტანონ კონსტიტუციასა და სხვა შესაბამის კანონმდებლობაში.<br />
მონაწილე სახელმწიფოებმა აგრეთვე უნდა აღმოფხვრან დისკრიმინაციის სამართლებრივი<br />
საფუძვლები მოქმედი სამოქალაქო, სისხლის სამართლისა და შრომითი კანონმდებ-<br />
ლობიდან.<br />
ვალდებულებები, რომლებსაც მე-2 მუხლი მონაწილე სახელმწიფოებს აკისრებს, სცდება<br />
საკანონმდებლო საზღვრებს. სახელმწიფოებმა ქალთა თანასწორობის პრინციპების<br />
პრაქტიკული რეალიზაცია საკანონმდებლო ან სხვა შესაბამისი საშუალებებით უნდა<br />
განახორციელონ.<br />
ოჯახში ძალადობა - ანასტასიას ამბავი<br />
ნათია როყვა<br />
„ქალი ხარ და უნდა მოითმინო, წადი<br />
სისხლი მოიწმინდე, ვინმემ არ<br />
დაგინახოს, სირცხვილია!“ - ასე უთხრა<br />
მამამთილმა ანასტასიას, როცა ის მოუყვა,<br />
თუ როგორ სცემდა ქმარი, ანუ იმ კაცის<br />
შვილი, რომელიც ამ ფაქტის დამალვას<br />
დღესაც ცდილობს. ეს ბატონი საჯარო<br />
მოხელეა და საჯარო სამსახურში<br />
გადაწყვეტილებებს დღესაც იღებს.<br />
მიუხედავად იმისა, რომ ცემის ფაქტს არ<br />
ამართლებს, ექვსი წელია რძალს<br />
მოთმინებას ავალდებულებს.<br />
22 წლის გოგონა ამბობს, რომ<br />
რცხვენოდა ხალხის, საზოგადოების და<br />
ეშინოდა მშობლებს არ გაეგოთ, ქმარი<br />
რომ ცემდა: „ვფიქრობდი, დამნაშავე<br />
ვიყავი, ვშიშობდი, საზოგადოება ისევ მე<br />
დამადანაშაულებდა, საკუთარ თავს<br />
ვალდებულად ვთვლიდი, რომ ბავშვები<br />
ოჯახურ გარემოში ანუ მამის გვერდით<br />
გაზრდილიყვნენ; მეშინოდა იმისიც,<br />
რომ მეგობრების გარეშე დავრჩებოდი“.<br />
ბოლო ჩხუბი სკამების ბრახუნით<br />
დაიწყო, ოჯახური ძალადობის მომ-<br />
სწრე საპატრულო პოლიციაც გახდა.<br />
სასწრაფო დახმარებამ, რომელიც ნაცემი<br />
და გონებადაკარგული ქალისთვის<br />
მეზობლებმა გამოიძახეს, ინციდენტის<br />
შესახებ საპატრულო პოლიციას აცნობა.<br />
პოლიციამ ოჯახური ძალადობის ყველა<br />
დეტალი აღწერა, ჩაინიშნა, თვით-<br />
მხილველებიც დაიმოწმა და ხელიც<br />
მოაწერინა, ოქმის ასლებიც ჩააბარა<br />
5
მხარეებს. თუმცა, გამოძიება ამ საქმეზე<br />
არ დაწყებულა და არც სისხლის<br />
სამართლის საქმე აღძრულა. ანასტასია<br />
ფიქრობს, რომ ეს მისი მამამთილის,<br />
„გავლენიანი“ საჯარო მოხელის<br />
დამსახურებაა.<br />
სახელწმიფო, ამ კონკრეტულ შემთხვე-<br />
ვაში არაკეთილსინდისიერად (არასამარ-<br />
თლიანად) მოიქცა. პოლიციელებმა,<br />
რომლებიც შეესწრნენ ფაქტს, თუ როგორ<br />
ირღვეოდა ადამიანის უფლება, არ<br />
გაატარეს სისხლის სამართლის<br />
კოდექსით დადგენილი საგამოძიებო<br />
მოქმედებები. შესაბამისად, დაირღვა<br />
ქალის უფლება არა მარტო მოძალადე<br />
ქმრის, არამედ სახელმწიფოს მხრიდანაც.<br />
6
CEDAW: მუხლი 6<br />
მე-6 მუხლი მიმართულია ქალებით ვაჭრობისა და პროსტიტუციით ექსპლუატაციის<br />
პრობლემების აღსაკვეთად, თუმცა არ ავალდებულებს სახელ-მწიფოებს დასაჯოს ქალები,<br />
რომლებმაც შემოსავლის წყაროდ პროსტიტუცია აირჩიეს.<br />
ისტორიულად, საერთაშორისო სამართალი პროსტიტუციით ექსპლუატაციას სხვადასხვა<br />
საერთაშორისო დოკუმენტებით ებრძოდა, რომლებიც ადამიანით ვაჭრობისა და მონობის<br />
წინააღმდეგ იყო მიმართული.<br />
კონვენციის მე-6 მუხლი უფრო შორს წავიდა სექსუალური ექსპლუატაციის შესახებ<br />
არსებულ საერთაშორისო ნორმებთან შედარებით და დაავალდებულა მონაწილე<br />
სახელმწიფოები, მიეღოთ და განეხორციელებინათ შესაბამისი კანონმდებლობა, მოესპოთ<br />
ვაჭრო-ბის წყაროები და პროსტიტუციით ექსპლუატაცია.<br />
კონვენციის №19 ზოგად რეკომენდაციაში ნათქვამია, რომ ვაჭრობის არსებული ფორმების<br />
გარდა გაჩნდა სექსუალური ექსპლუატაციის ახალი სახეობები, მაგალითად, სექსტურიზმი -<br />
განვითარებად ქვეყნებში ადგილობრივი მუშახელის დაქირავება განვითარებულ ქვეყნებში<br />
სამუშაოდ, განვითარებადი ქვეყნების მოქალაქე ქალებისა და უცხოელ მოქალაქეებს შორის<br />
ქორწინების მოწყობა. მე-6 მუხლი ავალდებულებს მონაწილე სახელმწიფოებს, წინ<br />
აღუდგნენ მსგავს პრაქტიკებს, აგრეთვე ექსპლუატა-ციის არსებულ ფორმებს.<br />
ტრეფიკინგი და პროსტიტუცია საქართველოში<br />
ნინო ონაშვილი<br />
ტრეფიკინგი<br />
საქართველოში დღემდე პრობლემად<br />
რჩება ტრეფიკინგთან და ადამიანით<br />
ვაჭრობასთან დაკავშირებული<br />
რამდენიმე მნიშვნელოვანი საკითხი.<br />
კერძოდ, საქართველო ვერ<br />
უზრუნველყოფს ტრეფიკინგის მსხვერ-<br />
პლთა რეაბილიტაციას; სამთავრობო<br />
სტრუქტურებს შორის არსებული<br />
კორუფცია აფერხებს ტრეფიკინგის<br />
წინააღმდეგ ეფექტურ ბრძოლას;<br />
არსებული ქართული კანონმდებლობა<br />
არ ახდენს ისეთი სააგენტოების<br />
მუშაობის კრიმინალიზაციას (მაგ.<br />
ტურისტული ფირმები), რომლებიც<br />
არალეგალურ მიგრაციულ პროცესებს,<br />
ტრეფიკინგს უწყობენ ხელს.<br />
საქართველოს ჯერ კიდევ არ მიუღია<br />
სრულყოფილი კანონმდებლობა<br />
ადამიანებით ვაჭრობის შესახებ.<br />
თუმცა, სისხლის სამართლის ახალი<br />
კოდექსი ითვალისწინებს ტრეფიკინგის<br />
კრიმინალიზებას.<br />
ეროვნული უშიშროების საბჭოს<br />
ადამიანის უფლებათა დაცვის<br />
საკითხთა სამსახურში შემუშავდა<br />
`ტრეფიკინგთან ბრძოლის გეგმა (2003-<br />
2005)~, რომელიც საქართველოს პრე-<br />
ზიდენტმა 2003 წლის 17 იანვარს<br />
დაამტკიცა. სამოქმედო გეგმა ხუთი<br />
ასპექტისაგან შედგება:<br />
7
საკანონმდებლო ღონისძიებების<br />
გატარება ტრეფიკინგის მსხვერპლ-<br />
თა უფლებათა დაცვის თვალსაზ-<br />
რისით, განსაკუთრებით - ყველაზე<br />
მგრძნობიარე და დაუცველი<br />
ფენების, ქალებისა და ბავშვების<br />
დაცვის მიზნით.<br />
ტრეფიკინგის პრევენცია;<br />
ტრეფიკინგის მსხვერპლთა<br />
დახმარება;<br />
ტრეფიკინგის ხელშემწყობთა სის-<br />
ხლის სამართლებრივი დევნა და<br />
მსხვერპლის/მოწმის დაცვის სის-<br />
ტემის შექმნა;<br />
განხორციელებული სამუშაოს სის-<br />
ტემატური მონიტორინგი.<br />
სამოქმედო გეგმა უწყებათა შორის<br />
თანამშრომლობას გულისხმობს. შინაგან<br />
საქმეთა სამინისტროს, საზღვრის<br />
დაცვის დეპარტამენტს, განათლების<br />
სამინისტროს, იუსტიციის სამინის-<br />
ტროს, ჯანდაცვის სამინისტროს,<br />
კულტურის სამინისტროს, სახალხო<br />
დამცველის ოფისს და სხვა<br />
სამთავრობო უწყებებს ეროვნული<br />
უშიშროების საბჭოსთან თანამშრომ-<br />
ლობა დაევალათ. ამავე დროს,<br />
სამოქმედო გეგმა საერთაშორისო და<br />
არასამთავრობო ორგანიზაციებს<br />
საშუალებას აძლევს, დახმარება<br />
გაუწიონ სამთავრობო უწყებებს ადა-<br />
მიანით ვაჭრობასთან ბრძოლაში.<br />
საქართველომ ხელი მოაწერა, მაგრამ<br />
არ მოუხდენია რატიფიკაცია პროტო-<br />
კოლისა ადამიანების, განსაკუთრებით<br />
კი ქალებისა და ბავშვების ტრე-<br />
ფიკინგის პრევენციის, აღკვეთისა და<br />
დასჯის შესახებ, რომელიც გაეროს<br />
ტრანსნაციონალური დანაშაულის და<br />
კორუფციის შესახებ კონვენციის<br />
დანართია და მონაწილე სახელ-<br />
მწიფოებისაგან მოითხოვს მიიღონ<br />
ისეთი კანონმდებლობა, რომელიც<br />
ახდენს ტრეფიკინგის კრიმინალიზა-<br />
ციას, იცავს მსხვერპლს, უზრუნველ-<br />
ყოფს მას დახმარებით. საქართველომ<br />
მოახდინა ტრეფიკინგის კრიმინალი-<br />
ზაცია სისხლის სამართლის ახალი<br />
კოდექსის ფარგლებში (სსკ მუხლი<br />
143) 1 .<br />
ადამიანით უკანონოდ ვაჭრობასთან<br />
დაკავშირებით სანდო სტატისტიკური<br />
მონაცემების მოპოვება გასაგები<br />
მიზეზების გამო საკმაოდ რთულია.<br />
ცნობილია, რომ ტრეფიკინგის<br />
მსხვერპლთა უმრავლესობა ქალები<br />
არიან, რომელთაც ხშირად იძულებით<br />
რთავენ პროსტიტუციაში.<br />
1 ადამიანის ყიდვა ან გაყიდვა, ან მის მიმართ სხვა<br />
უკანონო გარიგების განხორციელება, აგრეთვე<br />
იძულებით, შანტაჟით ან მოტყუებით ადამიანის<br />
გადაბირება, გადაყვანა, გადამალვა ანდა მიღება<br />
ექსპლუატაციის მიზნით – ისჯება თავისუფლების<br />
აღკვეთით ვადით 5-დან 15 წლამდე. იგივე ქმედება<br />
ჩადენილი: ა) არაერთგზის, ბ) ორი ან მეტი პირის<br />
მიმართ; გ) დამნაშავისათვის წინასწარი შეცნობით<br />
ორსული ქალის მიმართ; დ) სამსახურებრივი<br />
მდგომარეობის გამოყენებით; ე) დაზარალებულის<br />
საზღვარგარეთ გაყვანით; ვ) სიცოცხლისათვის ან<br />
ჯანმრთელობისათვის საშიში ძალადობით ანდა<br />
ასეთი ძალადობის გამოყენების მუქარით; ზ)<br />
წინასწარი შეცნობით უმწეო მდგომარეობაში<br />
მყოფის ან დამნაშავეზე მატერიალურად ანდა<br />
სხვაგვარად დამოკიდებულების მიმართ ისჯება<br />
თავისუფლების აღკვეთით ვადით 8-დან 15<br />
წლამდე.<br />
ამ მუხლების პირველი და მეore ნაწილით<br />
გათვალისწინებული ქმედება, ჩადენილი<br />
ორგანიზებული ჯგუფის მიერ, რამაც გამოიწვია<br />
დაზარალებულის სიცოცხლის მოსპობა ან სხვა<br />
მძიმე შედეგი – ისჯება თავისუფლების აღკვეთით<br />
ვადით 12-დან 20 წლამდე.<br />
8
თუმცა, ირკვევა, რომ საქართველოდან<br />
რუსეთში გადაჰყავთ და ტრეფიკინგის<br />
მსხვერპლი ხდება უფრო მეტი<br />
მამაკაცი, ვიდრე ქალი, რომელთაც<br />
ძირითადად მონური სამუშაოს<br />
შესრულება უხდებათ. თურქეთსა და<br />
საბერძნეთშიც ხშირად ხვდებიან<br />
ქართველი მამაკაცები. საბერძნეთი<br />
განსაკუთრებით პოპულარულია იმ<br />
ქართველებს შორის, რომლებიც<br />
საზღვარგარეთ სამუშაოდ მიდიან,<br />
რადგან იქ უკვე ბევრი ქართველი<br />
ცხოვრობს.<br />
თურქეთსა და დასავლეთ ევროპაში<br />
მოთხოვნა არის მეძავებზე ან<br />
იაფფასიან მუშა-ხელზე. ადამიანით<br />
მოვაჭრეები ცდილობენ დააკმაყო-<br />
ფილონ ეს მოთხოვნა. მსხვერპლს<br />
კანონიერ ვიზებს და დასაქმებას<br />
პირდებიან და ასე აცდუნებენ.<br />
ხდება ისეც, რომ კლიენტებს აძლევენ<br />
ყალბ ვიზებს, მაგრამ უფრო ხშირია<br />
ისეთი შემთხვევები, როდესაც კლი-<br />
ენტებს ფირმები პირდებიან ვიზებსაც<br />
და საზღვარგარეთ დასაქმებასაც,<br />
მაგრამ იმის ნაცვლად, რომ<br />
საზღვარგარეთ მუშაობა დაიწყონ,<br />
ვთქვათ, ოფიციანტად, ქალებს ხშირად<br />
აიძულებენ პროსტიტუციაში ჩართვას<br />
ან ასრულებინებენ მონურ სამუშაოს<br />
ქარხნებში. მას შემდეგ რაც უცხო<br />
ქვეყანაში ჩავლენ, ხშირად ქალებსაც<br />
და მამაკაცებსაც ე.წ. ექსპლუატა-<br />
ტორები ართმევენ პასპორტებს, რაც<br />
მსხვერპლთა გაქცევას ართულებს.<br />
საქართველო სატრანზიტო ქვეყანაა,<br />
რომლის გავლითაც ახალგაზრდა<br />
რუსი და უკრაინელი ქალები<br />
თურქეთში გადაჰყავთ, სადაც მათ<br />
მეძავებად მუშაობას აიძულებენ.<br />
ადამიანით მოვაჭრეთა საქართველოში<br />
შემოსვლა რუსეთისა და შიდა<br />
ქართლის (სამხრეთ ოსეთის)<br />
საზღვრიდან ხდება, კორუფცია და<br />
მექრთამეობა მზარდი კოეფიციენტით<br />
ხასიათდება საქართველოში, რომელიც<br />
რამდენიმე ხნის წინ მსოფლიოს<br />
ყველაზე კორუმპირებულ ქვეყანათა<br />
შორის ბანგლადეშსა და ნიგერიის<br />
შემდეგ მესამედ დაასახელეს. თეო-<br />
რიულად ქრთამის აღება უფრო<br />
ადვილია შიდა ქართლისა (სამხრეთ<br />
ოსეთის) და რუსეთის საზღვარზე,<br />
ვიდრე სხვა საზღვრებზე, რადგან ამ<br />
ტერიტორიაზე ცენტრალური ხელი-<br />
სუფლების გავლენა ბევრად უფრო<br />
სუსტია და ეკონომიკური პირობებიც<br />
უარესია. შედარებით ცოტა რამ არის<br />
ცნობილი აფხაზეთში ტრეფიკინგის<br />
შესახებ. მაგრამ, ცნობილია, რომ<br />
აფხაზები ძალიან დაბალი ანაზღაუ-<br />
რების სანაცვლოდ მუშაობენ სამხრეთ<br />
რუსეთში.<br />
საქართველოშიც დაფიქსირებულია<br />
ფაქტები, როცა კერძო კომპანიები<br />
ვაკანსიებს აცხადებენ და სამუშაო<br />
ადგილის დასაკავებლად საცდელი<br />
ვადით, ერთი თვით უხელფასოდ<br />
ამუშავებენ ადამიანებს, ბოლოს კი<br />
სხვადასხვა მიზეზებით უარს ეუბნ-<br />
ებიან. ამგვარი უფლებების დარღვევა<br />
ხშირად დაუსჯელი რჩება, რადგან<br />
კომპანია, ხშირად, იურიდიულად არ<br />
არის გაფორმებული.<br />
9
ტრეფიკინგის მსხვერპლი გახდა ჩემი<br />
მეგობარი ია. მან ერთ-ერთ გაზეთში<br />
ნახა განცხადება, სარეკლამო კომპანია<br />
აცხადებდა ვაკანსიას სარეკლამო<br />
აგენტზე. კომპანიაში იას უნდა გაევლო<br />
ერთკვირიანი ტრენინგი, წინასწარ<br />
უნდა გადაეხადა ტრენინგის საფასური<br />
20 ლარი, შემდეგ კი ტრენინგიდან<br />
შეარჩევდნენ ერთ პიროვნებას, რომე-<br />
ლიც ვაკანსიას დაიკავებდა. როგორც<br />
აღმოჩნდა, ეს ვაკანსია ყალბი იყო.<br />
ტრენინგის გავლის შემდეგ ყველას<br />
ათავისუფლებდნენ. მოგვიანებით, იას-<br />
თან ერთად შევხვდი "კომპანიის"<br />
ხელმძღვანელს, თაღლითობაში დავ-<br />
დეთ ბრალი, დავემუქრეთ, რომ<br />
გამოვააშკარავებდით და პრესას<br />
ვაცნობებდით მათი საქმიანობის<br />
შესახებ. თანხა უკან დავაბრუნებინეთ.<br />
რამდენიმე დღის შემდეგ აღნიშნულ<br />
მისამართზე კომპანია უკვე აღარ<br />
არსებობდა. როგორც ჩანს, კოორ-<br />
დინატები შეიცვალეს.<br />
ტრეფიკინგთან ბრძოლაში მნიშვნე-<br />
ლოვანია საზოგადოების ინფორმირე-<br />
ბულობის გაზრდა - სხვადასხვა მედია<br />
კამპანიების წარმოება, ზოგადსაგან-<br />
მანათლებლო სკოლებსა და უმაღლეს<br />
სასწავლებლებში თემატური ლექციე-<br />
ბისა და დისკუსიების გამართვა;<br />
მოზარდებს უნდა განვუმარტოთ ამ<br />
დანაშაულის სიმძიმე და მისი<br />
შედეგები, ვასწავლოთ, თუ ვის უნდა<br />
მიმართონ დახმარებისათვის.<br />
ადამიანთა ვაჭრობის თავიდან<br />
აცილების მექანიზმებია ორგანიზა-<br />
ციული, სამართლებრივი, კვლევითი,<br />
საგანმანათლებლო, საინფორმაციო,<br />
სოციალური და ეკონომიკური ღონის-<br />
ძიებების ერთობლიობა.<br />
სახელმწიფო ორგანოებმა, რომლებიც<br />
ახორციელებენ ადამიანით ვაჭრობის<br />
წინააღმდეგ ბრძოლას, უნდა უზრუნ-<br />
ველყონ დანაშაულის თავიდან<br />
აცილების, გამოვლენისა და აღკვე-<br />
თისათვის პროფილაქტიკური ღონის-<br />
ძიებების განხორციელება, დანაშაულში<br />
ეჭვმიტანილი პირების დადგენა,<br />
დაკავება და მათ მიმართ საქარ-<br />
თველოს კანონმდებლობით დად-<br />
გენილი წესით სისხლის სამართლებ-<br />
რივი დევნის განხორციელება.<br />
პროსტიტუცია<br />
პროსტიტუცია ადმინისტრაციული<br />
სამართალდარღვევაა, რომელიც<br />
ისჯება ჯარიმით, მაგრამ არ არის<br />
კრიმინალიზებული საქართველოს<br />
კანონმდებლობით. პროსტიტუციაში<br />
ჩაბმა ძალადობის, ან ქონების<br />
განადგურების მუქარით, შანტაჟით ან<br />
მოტყუებით, ასევე არასრულწლოვანის<br />
პროსტიტუციაში ჩათრევა ან<br />
ბორდელის შექმნა ქართული კანონით<br />
დასჯადია. თუმცა, კანონის ამ<br />
მუხლების აღსრულება მექრთამეობის,<br />
პოლიციაში არსებული კორუფციის და<br />
ორგანიზებული დანაშაულის გამო<br />
დღემდე ფერხდება.<br />
10
დღევანდელი ეკონომიკური მდგომა-<br />
რეობიდან გამომდინარე, გაიზარდა<br />
პროსტიტუციით დასაქმებულთა<br />
რიცხვი როგორც ქვეყნის შიგნით,<br />
ასევე მიგრანტთა შორის. პროსტი-<br />
ტუციით დასაქმებული ქალების დიდი<br />
ნაწილი დაოჯახებულია, ჰყავთ შვი-<br />
ლები. მათ სწორედ მძიმე სოციალურმა<br />
მდგომარეობამ აიძულა პროსტიტუ-<br />
ციისთვის მიემართათ. ამ საქმით<br />
დაკავებული ქალები ხშირად ხდებიან<br />
ძალადობის მსხვერპლნი.<br />
“ჩვენ ისიც გვეყოფა აქ რომ ვართ” -<br />
საზოგადოებისაგან გარიყული ქალები<br />
მეექვსე მუხლი მიმართულია ქალებით<br />
ვაჭრობისა და პროსტიტუციით<br />
ექსპლუატაციის პრობლემის აღსაკ-<br />
ვეთად, თუმცა, არ ავალდებულებს<br />
სახელმწიფოს დასაჯოს ქალები,<br />
რომლებმაც პროსტიტუცია აირჩიეს<br />
შემოსავლის წყაროდ.<br />
სადგურის მიმდებარე ტერიტორიაზე,<br />
სადაც პროსტიტუციით დასაქმებული<br />
ქალები იმყოფებიან, ჩვენი მისვლის<br />
მიზეზი რომ შეიტყვეს, რამდენიმე<br />
შეკითხვა დაგვისვეს. ქალებს აინ-<br />
ტერესებთ, აქვს თუ არა უფლება<br />
სახელმწიფო მოხელეს, პოლიციელს,<br />
ხელით შეეხოს მათ.<br />
იქ მყოფი ქალების უმრავლესობამ<br />
უარი თქვა ღიად საუბარზე და მათი<br />
საუბარის დიქტოფონზე ჩაწერაზე,<br />
რადგანაც მათ ოჯახები ჰყავთ და<br />
გამოჩენა არ სურთ.<br />
მანანას (59 წ.) თქმით, ის ხშირად<br />
გამხდარა ფიზიკური ძალადობის<br />
მსხვერპლი სამართალდამცავთა მხრი-<br />
დან. ერთ საღამოს რესტორნიდან<br />
გამოსულ მანანას და მის მეგობრებს<br />
პოლიციელებმა პირადობის დამადას-<br />
ტურებელი მოწმობა მოსთხოვეს, შემ-<br />
დეგ კი სიტყვიერი შეურაცყოფა<br />
მიაყენეს. მანანამ სიტყვა შეუბრუნა,<br />
რის შემდეგაც პოლიციელებმა მანქანაში<br />
ჩასვეს და სადღაც წაიყვანეს, გზაში კი<br />
ფიზიკურად უსწორდებოდნენ. ბოლოს<br />
დაძრული მანქანიდან გადმოაგდეს.<br />
მანანამ ფეხი მოიტეხა და ერთი თვის<br />
განმავლობაში იწვა. იყო სხვა<br />
შემთხვევაც, როდესაც საქმიანობისას,<br />
თავად კანონდამცველი მისულა<br />
ქალებთან და ყოველგვარი გაფრთხი-<br />
ლების გარეშე წიხლი ამოურტყამს,<br />
შეპასუხების შემთხვევაში კი უარესი<br />
მოსვლია.<br />
მანანამ ეს საქმიანობა 10 წლის წინ<br />
ეკონომიკური მდგომარეობის გამო<br />
დაიწყო. ღიად გამოჩენა არ უნდა,<br />
ახლობელებს ერიდება - მისი ძმა<br />
ტექნიკურ უნივერსიტეტში კითხუ-<br />
ლობს ლექციებს, თანაც, 23 წლის<br />
შვილი ჰყავს და არ უნდა, რომ დედის<br />
საქმიანობის გამო ცუდად მოიხსენიონ.<br />
მანანა ხშირად იმეორებდა: “ჩვენ ისიც<br />
გვეყოფა, აქ რომ ვდგავართ”.<br />
ღიად საუბარზე მხოლოდ ლია (44 წ.)<br />
დაგვთანხმდა. იგი ცალკე ცხოვრობს<br />
ნაქირავებ ბინაში და შვიდი წელია<br />
პროსტიტუციით ირჩენს თავს. ეს<br />
საქმიანობა ეკონომიკური მდგომარე-<br />
ობის გამო დაიწყო. მიუხედავად იმისა,<br />
11
რომ ლიას ოჯახის წევრები<br />
მუშაობდნენ, მისთვის დახმარების<br />
ხელი არავის გაუწვდია. დედ-მამა<br />
გარდაცვლილი ჰყავს, თვითონ კი<br />
მეოთხე შვილი იყო ოჯახში. მას<br />
შემდეგ, რაც ოჯახის წევრებმა მისი<br />
საქმიანობის შესახებ გაიგეს, სახლიდან<br />
გამოაგდეს. ლია გათხოვილი არ<br />
ყოფილა და შვილიც არ ჰყავს. ამბობს,<br />
რომ კანონდამცველები ხშირად<br />
აყენებენ სიტყვიერ შეურაცყოფას.<br />
თუმცა, ხელით არ შეხებიან, ვინაიდან<br />
ლია მათ სიტყვას კანონმორჩილად<br />
ასრულებს.<br />
ლია ხშირად ახსენებდა ვინმე<br />
„ჭაღარას“, რომელიც კანონდამცველია<br />
და მორიგეობის პერიოდში სიტყვიერი<br />
გაფრთხილების შემდეგ, ფიზიკურად<br />
უსწორდება ქალებს.<br />
ლია ამბობს, რომ პროსტიტუციით<br />
დაკავებულმა ქალებმა თვეში ერთხელ<br />
უნდა ჩაიტარონ სამედიცინო<br />
შემოწმება. ზოგიერთი არ მიდის<br />
სამედიცინო შემოწმებაზე და<br />
კანონდამცველებს ხშირად ფიზიკური<br />
ზეწოლის გამოყენებაც უწევთ.<br />
ყოფილა შემთხვევა, როდესაც უცნობ<br />
ნასვამ მამაკაცებს გაუვლიათ და<br />
მათთვის შეურაცყოფა მიუყენებიათ.<br />
ერთ-ერთი ასეთი შემთხვევისას<br />
ქალები ლამის სასიკვდილოდ<br />
გაიმეტეს, სასტიკად სცემეს. ქალები<br />
მეტროს დაცვის თანამშრომლებმა<br />
გადაარჩინეს, თორემ ადვილი<br />
შესაძლებელი იყო, ცემით მოეკლათ.<br />
ლია პროსტიტუციის ლეგალიზაციის<br />
მომხრეა. ის თანახმაა ნებისმიერ<br />
სამუშაოზე, სადაც ფიქსირებული<br />
ხელფასი ექნება; ამბობს, რომ<br />
პროსტიტუციას სიამოვნებით დაანე-<br />
ბებდა თავს, მაგრამ ამგვარ სამუშაოს<br />
ვერ შოულობს. მისი თქმით, მის ამ<br />
საქმიანობაში სხვა პირი, ე.წ.<br />
“სუტენიორი”, არ არის გარეული და<br />
არც ისეთი პიროვნება დაკავშირებია,<br />
რომელიც ქალებისა და გოგონების<br />
ექსპლუატაციას ქვეყნების გარეთ<br />
ახორციელებს.<br />
საზოგადოებაში მკვეთრად არის<br />
გამოხატული პროსტიტუციით დაკა-<br />
ვებული ქალების მიმართ ანტიპატია;<br />
ქალები ჩივიან, რომ ხშირად ირღვევა<br />
მათი უფლებები, ფსიქოლოგიურსა და<br />
მორალურ ზიანზე რომ აღარაფერი<br />
ვთქვათ, ხორციელდება ფიზიკური<br />
ძალადობა მაშინ, როცა ქალები არავის<br />
არაფერს უშავებენ. ისინი ამბობენ, რომ<br />
მხოლოდ საკუთარი თავისთვის<br />
აკეთებენ ცუდს.<br />
პროსტიტუციით დაკავებულ ქალთა<br />
შორის ხშირია სხვადასხვა სახის და<br />
სიმძიმის ფსიქიკური აშლილობები.<br />
საქართველოში მუშაობს სხვადასხვა<br />
ორგანიზაცია, რომელიც ქალთა<br />
უფლებებს იცავს, მაგრამ მათ შესახებ<br />
ინფორმაცია მწირია.<br />
სახელმწიფომ უნდა შეიმუშაოს<br />
სხვადასხვა პროგრამები, რომლებიც<br />
პოპულარიზაციას გაუწევს ქალთა<br />
უფლებების დამცველებს. აქ საჭიროა<br />
სატელევიზიო და მედია-საშუალებების<br />
გამოყენება.<br />
12
საქართველოში პროსტიტუცია არ არის<br />
ლეგალიზებული. ლეგალიზაციის<br />
შემთხვევაში შემცირდება ქალებზე<br />
ზეწოლა, ისინი ისარგებლებენ<br />
ხელმისაწვდომი<br />
სამედიცინო<br />
დახმარებით, რაც შეამცირებს<br />
ვენერიული დაავადებების რისკს.<br />
პროსტიტუციის ლეგალიზაციის<br />
შედეგად ბიუჯეტში მეტი თანხა შევა,<br />
ამ სფეროში მიმდინარე პროცესები<br />
სახელმწიფოს მიერ კონტროლირებადი<br />
გახდება. შეიზღუდება ფეხმძიმე<br />
ქალების და არასრულწლოვნების<br />
მოხვედრა ამ სფეროში. გაუქმდება<br />
„სუტენიორების“ ინსტიტუტი და ის<br />
იატაკქვეშა ბორდელები, სადაც<br />
ქალები სრულიად დაუცველები არიან.<br />
13
CEDAW: მuxli 9<br />
ადამიანის უფლებების საყოველთაო დეკლარაციის მე-15 მუხლი მოქალაქეობის უფლებას<br />
ნებისმიერ მოქალაქეს ანიჭებს. კონვენციის მე-9 მუხლი ქალებს მამაკაცების თანაბარ<br />
უფლებებს აძლევს მოქალაქეობის მიღების, შეცვლის ან შენარჩუნებასთან დაკავშირებით.<br />
მოქალაქეობა შეიძლება აისახოს ქალის ხმის მიცემის უფლებაზე, აგრეთვე უფლებაზე<br />
იყოს არჩეული; მისი მუდმივი საცხოვრებელი ადგილის არჩევაზე და მისთვის<br />
სახელმწიფო სამსახურებისა და შემოსავლის მისაწვდომობაზე.<br />
ქორწინებისას, მოქალაქეობის შესახებ ეროვნულ კანონმდებლობას შეუძლია ქალს თავს<br />
მოახვიოს მეუღლის მოქალაქეობა ან გამოიწვიოს მის მიერ მოქალაქეობის დაკარგვა<br />
უცხოელზე ქორწინების შემთხვევაში. მე-9 მუხლი აძლიერებს სტანდარტებს, რომლებიც<br />
დამუშავებულია ქორწინებაში მყოფი ქალების მოქალაქეობის შესახებ კონვენციაში,<br />
რომელიც გაერომ 1957 წელს მიიღო. ამ კონვენციის დებულებათა შესაბამისად, არც<br />
ქორწინება, არც განქორწინება, არც მეუღლის ეროვნების შეცვლა არ იწვევს ცოლის<br />
მოქალაქეობის ცვლილებას ავტომატურად.<br />
მე-9 მუხლი არ უნდა იყოს გაგებული როგორც ზომები, რომლებიც აიძულებს ქალს<br />
შეინარჩუნოს მოქალაქეობა ან როგორც შეფერხება, თუ იგი მოისურვებს მის შეცვლას.<br />
მე-9 მუხლი ავალდებულებს სახელმწიფოებს, მიანიჭონ ქალებს მამაკაცებთან თანასწორი<br />
უფლებები მათი შვილების ეროვნების განსაზღვრისას, ესე იგი კანონი მოქალაქეობის<br />
შესახებ, რომლის მიხედვითაც ბავშვები ავტომატურად იღებენ საკუთარი მამის ან<br />
დედის მოქალაქეობას, წინააღმდეგობაშია ამ მუხლთან. გარდა ამისა, ბავშვის უფლებების<br />
შესახებ კონვენციის (1989) მე-7 მუხლი იძლევა ბავშვის მიერ მოქალაქეობის მიღების<br />
უფლებას.<br />
ქალის მოქალაქეობა და ქართული კანონმდებლობა<br />
giorgi gociriZe<br />
შესავალი<br />
ქალის მოქალაქეობასთან დაკავშირებით<br />
საქართველოს კანონმდებლობა დე-<br />
იურე თვალსაზრისით შეესაბამება<br />
კონვენციას ქალის დისკრიმინაციის<br />
ყველა ფორმის აღმოფხვრის შესახებ.<br />
მიუხედავად ამისა, კანონში მაინც რჩება<br />
ერთი შეხედვით ნეიტრალური<br />
დებულება, რამაც მოქალაქეობის<br />
შეცვლისას ბავშვის მამა დედასთან<br />
შედარებით შესაძლოა უპირატეს<br />
მდგომარეობაში ჩააყენოს და ამგვარად,<br />
ირღვევა მოქალაქეობის საკითხთან<br />
მიმართებაში მამაკაცთან შედარებით<br />
ქალის თანასწორობის პრინციპი.<br />
როგორ მოიპოვებენ ქალები საქარ-<br />
თველოს მოქალაქეობას<br />
ქალის დისკრიმინაციის ყველა ფორმის<br />
აღმოფხვრის კონვენციის (შემდგომში<br />
კონვენცია) მე-9 მუხლის თანახმად,<br />
მონაწილე სახელმწიფოები ქალებს<br />
14
ანიჭებენ მამაკაცებთან თანაბარ<br />
უფლებას, მიიღონ, შეიცვალონ ან<br />
შეინარჩუნონ თავიანთი მოქალაქეობა.<br />
საქართველოს კანონმდებლობა გვთავა-<br />
ზობს მოქალაქეობის მოპოვების<br />
რამდენიმე პირობას. ,,მოქალაქეობის<br />
შესახებ” საქართველოს კანონის მე-10<br />
მუხლი საქართველოს მოქალაქეობის<br />
წარმოშობის ერთ-ერთ სახედ ასახელებს<br />
ადამიანის დაბადებას. დაბადებით<br />
ბავშვი საქართველოს მოქალაქედ<br />
ითვლება, თუ ბავშვის ორივე მშობელი<br />
საქართველოს მოქალაქეა (11-ე მუხლი).<br />
ბავშვი, რომლის მხოლოდ ერთი<br />
მშობელია საქართველოს მოქალაქე,<br />
საქართველოს მოქალაქეობას იღებს, თუ<br />
დაიბადა საქართველოს ტერიტორიაზე,<br />
ან არ დაბადებულა საქართველოს<br />
ტერიტორიაზე, მაგრამ მის მშობელს<br />
მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი აქვს<br />
საქართველოში. თუ ბავშვის ერთ-ერთი<br />
მშობელი საქართველოს მოქალაქეა,<br />
მეორეს კი არც ერთი ქვეყნის<br />
მოქალაქეობა არ გააჩნია ან საერთოდ<br />
უცნობია მეორე მშობლის ვინაობა,<br />
ბავშვი იღებს საქართველოს<br />
მოქალაქეობას. თუ ბავშვი<br />
საზღვარგარეთ დაიბადა და მისი<br />
მხოლოდ ერთი მშობელია<br />
საქართველოს მოქალაქე და მეორე სხვა<br />
ქვეყნის მოქალაქეა, ბავშვი<br />
საქართველოს მოქალაქედ ჩაითვლება,<br />
თუ ამის თაობაზე მშობლები<br />
შეთანხმდებიან. თუ მშობლები ვერ<br />
შეთანხმდნენ, დავა გადაწყდება იმ<br />
ქვეყნის კანონმდებლობით, სადაც<br />
ბავშვი დაიბადა.<br />
დაბადებით საქართველოს მოქალაქეს<br />
უთანაბრდება ადამიანი, რომელიც არ<br />
დაბადებულა საქართველოში (მხედ-<br />
ველობაშია საქართველოს მიერ<br />
დამოუკიდებლობის მოპოვებამდე<br />
დაბადებული ადამიანი), მაგრამ<br />
საქართველოში უცხოვრია ხუთი წელი<br />
მაინც და ,,მოქალაქეობის შესახებ”<br />
საქართველოს კანონის სამოქმედოდ<br />
შემოღების მომენტისათვის ანუ 1993<br />
წელს საქართველოში ცხოვრობდა.<br />
ადამიანი, რომელიც ვერ აკმაყოფილებს<br />
ზემოხსენებულ<br />
მოთხოვნას,<br />
საქართველოს მოქალაქედ ჩაითვლება,<br />
თუკი ცხოვრობდა საქართველოში და<br />
ქვეყანა მხოლოდ 1991 წლის 21<br />
დეკემბრის შემდეგ დატოვა.<br />
როგორც ვხედავთ, საქართველოს<br />
მოქალაქეობას ქალები მამაკაცებთან<br />
თანაბარ პირობებში იღებენ. კანონი<br />
არავითარ მინიშნებას არ აკეთებს<br />
სქესზე, როგორც დაბადების მომენტში<br />
ბავშვის მოქალაქეობის განსაზღვრის<br />
კრიტერიუმზე.<br />
როგორ იღებს ან იცვლის ბავშვი დედის<br />
მოქალაქეობას<br />
„მოქალაქეობის შესახებ” საქართველოს<br />
კანონი ბავშვის მოქალაქეობის<br />
დადგენისას გვთავაზობს გენდერულად<br />
ნეიტრალურ რეგულირებას. თუკი<br />
ბავშვი დაიბადება საქართველოს<br />
ტერიტორიაზე, თუნდაც მისი ერთ-<br />
ერთი მშობელი (როგორც დედა, ისევე<br />
მამა) სხვა ქვეყნის მოქალაქეა, მაგრამ<br />
მეორე მშობელი - საქართველოს<br />
მოქალაქე, ბავშვი საქართველოს<br />
მოქალაქედ ჩაითვლება. ნორმა<br />
იმპერატიულია. ეს უკანასკნელი არ<br />
ითვალისწინებს უცხო ქვეყნის მოქალაქე<br />
15
მამის სურვილს, რომ საქართველოს<br />
ტერიტორიაზე დაბადებულ ბავშვს არ<br />
დართოს ნება, მიიღოს დედის<br />
კუთვნილი საქართველოს მოქალაქეობა.<br />
ბავშვმა, რომლის დედაც საქართველოს<br />
მოქალაქეა, იმ შემთხვევაშიც შეიძლება<br />
მიიღოს საქართველოს მოქალაქეობა,<br />
თუკი ის საქართველოს ტერიტორიაზე<br />
არ დაბადებულა, მაგრამ მის დედას<br />
მუდმივი საცხოვრებელი ადგილი აქვს<br />
საქართველოში.<br />
გენდერულად ნეიტრალური რეგუ-<br />
ლირება არსებობს კანონში იმ<br />
შემთხვევებთან დაკავშირებითაც,<br />
როდესაც მშობლის მიერ ხდება<br />
საქართველოს მოქალაქეობის შეცვლა.<br />
თუ ერთ-ერთი მშობელი (როგორც<br />
ქალი, ისევე კაცი) იძენს საქართველოს<br />
მოქალაქეობას, მეორე მშობელი კი სხვა<br />
ქვეყნის მოქალაქეა, ბავშვი მიიღებს<br />
საქართველოს მოქალაქეობას, თუკი<br />
ორივე მშობელი ამის თაობაზე<br />
გამოხატავს თანხმობას.<br />
ქალის დე-ფაქტო დისკრიმინაციის<br />
საფრთხე<br />
პრობლემურია „მოქალაქეობის შესახებ”<br />
კანონის მე-17 მუხლი, სადაც<br />
აღნიშნულია: “თუ საქართველოს<br />
მოქალაქეობიდან გადის ერთ-ერთი<br />
მშობელი და 14 წელს მიუღწეველ<br />
ბავშვთან ერთად მუდმივ<br />
საცხოვრებლად მიემგზავრება საქარ-<br />
თველოს ფარგლებს გარეთ, ბავშვს<br />
უწყდება საქართველოს მოქალაქეობა.”<br />
ცხადია, ბავშვის საზღვარგარეთ<br />
გაყვანისათვის ერთ მეუღლეს<br />
ესაჭიროება მეორე მეუღლის თანხმობა.<br />
მაგრამ “მოქალაქეობის შესახებ” ორგა-<br />
ნული კანონი არ ითვალისწინებს<br />
საზღვარგარეთ გაყვანილი ბავშვი-<br />
სათვის მოქალაქეობის შეცვლასთან<br />
დაკავშირებით საქართველოში დარჩე-<br />
ნილი მეორე მეუღლის თანხმობის<br />
აუცილებლობას. ერთია, საზღვარგარეთ<br />
ბავშვის დროებით ან თუნდაც<br />
მუდმივად საცხოვრებლად გაყვანა,<br />
მეორე კი მისი მოქალაქეობის შეცვლა.<br />
შვილთან დაკავშირებით ისეთი<br />
მნიშვნელოვანი გადაწყვეტილების<br />
მიღებაში, როგორიცაა მისთვის<br />
მოქალაქეობის შეცვლა, აუცილებლად<br />
უნდა იყოს მეორე მშობელი ჩართული.<br />
აღნიშნული ,,მოქალაქეობის შესახებ”<br />
კანონის მე-17 მუხლი, შესაძლოა<br />
წინააღმდეგობაში მოვიდეს კონვენციის<br />
მე-9 მუხლთან. “მოქალაქეობის შესახებ”<br />
კანონის მე-17 მუხლი ეხება იმ<br />
შემთხვევას, როდესაც მამას, რომელიც<br />
გავიდა საქართველოს მოქალაქეობიდან,<br />
დედის თანხმობით საზღვარგარეთ<br />
გაჰყავს ბავშვი. დედა რჩება<br />
საქართველოს მოქალაქედ და<br />
საქართველოში საცხოვრებლად.<br />
“მოქალაქეობის შესახებ” კანონის<br />
ზემოხსენებული მუხლი, მოცემულ<br />
შემთხვევაში, დედას ართმევს უფლებას,<br />
წინააღმდეგობა გაუწიოს ბავშვის მამას,<br />
გაიყვანოს ბავშვი საქართველოს<br />
მოქალაქეობიდან და მიაღებინოს<br />
საკუთარი ქვეყნის მოქალაქეობა.<br />
კონვენციით გათვალისწინებული<br />
ვალდებულების შესასრულებლად,<br />
აუცილებელია საქართველოში საცხოვ-<br />
რებლად დარჩენილი საქართველოს<br />
მოქალაქე მშობლის თანხმობის მიღებაც,<br />
16
მაშინ როდესაც 14 წლამდე<br />
ბავშვისათვის ხდება მოქალაქეობის<br />
შეცვლა. ცხადია, ამგვარი თანხმობა<br />
მხოლოდ იმ შემთხვევაში არ უნდა იყოს<br />
სავალდებულო, როდესაც საქართველოს<br />
მოქალაქეს მშობლის უფლება<br />
ჩამორთმეული აქვს.<br />
როგორ ხდება უცხოელის მიერ<br />
მოქალაქეობის მიღება<br />
არანაირი განსხვავება არ არსებობს<br />
ქალსა და მამაკაცს შორის, როდესაც<br />
ნატურალიზაციის გზით ხდება<br />
საქართველოს მოქალაქეობის მიღება. ამ<br />
დროს მთავარია არა სქესი, არამედ ის,<br />
რომ ადამიანი, რომელიც საქართველოს<br />
მოქალაქეობას იღებს, აკმაყოფილებდეს<br />
შემდეგ მოთხოვნებს: 5 წლის<br />
განმავლობაში მუდმივად ცხოვრობს<br />
საქართველოში, დადგენილ ფარგლებში<br />
იცის სახელმწიფო ენა, დადგენილ<br />
ფარგლებში იცის საქართველოს<br />
ისტორია და სამართალი, საქარ-<br />
თველოში აქვს სამუშაო ადგილი ან<br />
ქონება.<br />
განსაკუთრებულ ყურადღებას იპყრობს<br />
“მოქალაქეობის შესახებ” კანონის 27-ე<br />
მუხლი, რომელიც საქართველოს<br />
პრეზიდენტს უფლებას აძლევს,<br />
ზემოთხსენებული მოთხოვნების<br />
დაცვის მიუხედავად, საქართველოს<br />
მოქალაქეობა მიანიჭოს ნებისმიერ სხვა<br />
ქვეყნის მოქალაქეს, თუ მისი მოქალაქედ<br />
მიღება გამომდინარეობს ქვეყნის<br />
ინტერესებიდან. ამ დროს ადამიანი<br />
ორმაგი მოქალაქე ხდება: საქართველოს<br />
მოქალაქეობას იღებს და იმავდროულად<br />
სხვა ქვეყნის მოქალაქეობასაც<br />
ინარჩუნებს. მოქალაქეობის მინიჭების<br />
თაობაზე ბრძანებულებაში პრეზიდენტი<br />
არ არის ვალდებული, მიუთითოს<br />
კონკრეტულად რომელი სახელმწიფო<br />
ინტერესიდან გამომდინარეობს<br />
უცხოელის მიერ საქართველოს<br />
მოქალაქეობის მიღება და ზოგადად,<br />
პრეზიდენტს შეუძლია მიზან-<br />
შეუწონლობის გათვალისწინებით უარი<br />
განაცხადოს ამა თუ იმ პირისათვის<br />
მოქალაქეობის მინიჭებაზე. ,,მოქალა-<br />
ქეობის შესახებ” კანონის 27-ე მუხლით<br />
გათვალისწინებული შემთხვევა არის<br />
პრეზიდენტის დისკრეცია. შეიძლება<br />
მოგვეჩვენოს, რომ ვინაიდან ორმაგი<br />
მოქალაქეობის მინიჭება პრეზიდენტის<br />
დისკრეციულ უფლებამოსილებას<br />
წარმოადგენს, პრეზიდენტს შესაძლებ-<br />
ლობა აქვს, დისკრიმინაციული<br />
საფუძვლით უარი განაცხადოს ქალი-<br />
სათვის ორმაგი მოქალაქეობის<br />
მინიჭებაზე, ხოლო მამაკაცს მიანიჭოს<br />
ორმაგი მოქალაქეობა.<br />
უპირველასად, უნდა გავითვა-<br />
ლისწინოთ ის გარემოება, რომ ზოგადი<br />
ადმინისტრაციული კოდექსის მე-6<br />
მუხლის პირველი პუნქტის<br />
შესაბამისად, ადმინისტრაციულმა<br />
ორგანომ დისკრეციული უფლება-<br />
მოსილება უნდა განახორციელოს<br />
კანონით დადგენილ ფარგლებში.<br />
პრეზიდენტი ორმაგი მოქალაქეობის<br />
მინიჭებისას ქალთან შედარებით<br />
მამაკაცისათვის უპირატესობის მინი-<br />
ჭების შემთხვევაში დაარღვევს<br />
საქართველოს კონსტიტუციის მე-14 და<br />
„მოქალაქეობის შესახებ” საქართველოს<br />
კანონის მე-4 მუხლით გარანტირებულ<br />
სქესის მიუხედავად თანასწორობის<br />
17
უფლებას. გარდა ამისა, ზოგადი<br />
ადმინისტრაციული კოდექსის მე-7<br />
მუხლის მე-2 პუნქტით „დისკრეციული<br />
უფლებამოსილების განხორციელებისას<br />
გამოცემული ადმინისტრაციულ-<br />
სამართლებრივი აქტით გათვალის-<br />
წინებულმა ზომებმა არ შეიძლება<br />
გამოიწვიოს პირის კანონიერი<br />
უფლებებისა და ინტერესების<br />
დაუსაბუთებელი შეზღუდვა.” სქესის<br />
მიხედვით დისკრიმინაცია, განხორცი-<br />
ელებული პრეზიდენტის დისკრე-<br />
ციული უფლებამოსილების ფარგლებში<br />
გამოცემული განკარგულებით, ყოველ-<br />
თვის არღვევს ქალის უფლებას,<br />
მამაკაცის თანაბრად მიიღოს<br />
საქართველოს მოქალაქეობა. აღსანიშ-<br />
ნავია, ისიც, რომ ნებისმიერი<br />
ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი<br />
აქტი, მათ შორის დისკრეციული<br />
უფლებამოსილების ფარგლებში გამოცე-<br />
მული ადმინისტრაციული აქტიც, არ<br />
შეიძლება დისკრიმინაციული იყოს.<br />
დისკრიმინაციული ადმინისტრაციულ-<br />
სამართლებრივი აქტების გამოცემა<br />
პირდაპირ ეკრძალება ნებისმიერი<br />
ადმინისტრაციულ ორგანოს, მათ შორის<br />
საქართველოს პრეზიდენტს. ზოგადი<br />
ადმინისტრაციული კოდექსის მე-4<br />
მუხლით, რომლის თანახმად, „საქმის<br />
გარემოებათა იდენტურობის შემთხვე-<br />
ვებში დაუშვებელია სხვადასხვა პირის<br />
მიმართ განსხვავებული გადაწყვეტი-<br />
ლების მიღება“. ეს ნორმა საქართველოს<br />
პრეზიდენტს აკისრებს ვალდებულებას,<br />
თუკი საქართველოს მოქალაქეობის<br />
მსურველ ქალსა და მამაკაცთან<br />
მიმართებაში აბსოლუტურად ერთნაირი<br />
გარემოებები არსებობს, მათთან<br />
მიმართებაში არ უნდა მიიღოს ისეთი<br />
სხვადასხვა გადაწყვეტილება, როგო-<br />
რიცაა: ქალს უარი ეთქვას მოქალაქეობის<br />
მიღებაზე, მამაკაცს მიენიჭოს<br />
საქართველოს მოქალაქეობა. ასეთი<br />
ადმინისტრაციულ-სამართლებრივი<br />
აქტი სასამართლომ ბათილად შეიძლება<br />
გამოაცხადოს.<br />
საქართველოს მოქალაქეობის აღდგენის<br />
საფუძვლები არანაირ კავშირში არ არის<br />
ადამიანის გენდერულ იდენტობასთან.<br />
ნებისმიერ ადამიანს, მიუხედავად მისი<br />
სქესისა, უფლება აქვს მოითხოვოს<br />
საქართველოს მოქალაქეობის აღდგენა,<br />
თუკი არსებობს კანონით გათვალის-<br />
წინებული შემდეგი საფუძვლები:<br />
ადამიანს მოქალაქეობა შეუწყდა<br />
არამართლზომიერად ან მოქალაქე-<br />
ობიდან გასვლის შედეგად, მშობლების<br />
არჩევანის საფუძველზე.<br />
საქართველოს მოქალაქეობის შეწყვეტა<br />
პირს უწყდება საქართველოს მოქალა-<br />
ქეობა, თუ ის გადის ან კარგავს მას. პირი<br />
საკუთარი სურვილით ვერ გავა<br />
საქართველოს მოქალაქეობიდან, თუ მას<br />
სამხედრო სამსახური არ აქვს მოხდილი.<br />
საქართველოში ქალები არ არიან<br />
სამხედრო ვალდებული პირები. ცხადია,<br />
ეს ვალდებულება ქალებს არც შეეხებათ<br />
და მათ მამაკაცებთან შედარებით<br />
ადვილად შეუძლიათ საქართველოს<br />
მოქალაქეობიდან გასვლა. მეორე<br />
აკრძალვა, როდესაც ადამიანი<br />
მოკლებულია შესაძლებლობას, გავიდეს<br />
საქართველოს მოქალაქეობიდან, არის<br />
შემთხვევა, როდესაც ადამიანი<br />
მიცემულია სისხლისსამართლებრივ<br />
პასუხისგებაში ან ცნობილია დამნაშა-<br />
18
ვედ და იხდის სასჯელს.<br />
მოქალაქეობის დაკარგვა წარმოადგენს<br />
შემთხვევას, როდესაც ადამიანს<br />
საქართველოს მოქალაქეობა უწყდება<br />
მისი სურვილის მიუხედავად.<br />
ნებისმიერი ადამიანი დაკარგავს<br />
საქართველოს მოქალაქეობას, თუ<br />
საქართველოს ხელისუფლების თანხმო-<br />
ბის გარეშე შევა უცხო სახელმწიფოს<br />
სამხედრო, საპოლიციო და იუსტიციის<br />
ორგანოების სამსახურში; ცხოვრობს<br />
საზღვარგარეთ და ზედიზედ 2 წლის<br />
განმავლობაში არ დგება საკონსულო<br />
აღრიცხვაზე, საქართველოს მოქალა-<br />
ქეობა შეიძინა ყალბი დოკუმენტის<br />
საფუძველზე, მიიღო სხვა ქვეყნის<br />
მოქალაქეობა.<br />
როგორც ვხედავთ, საქართველოს<br />
მოქალაქეობა როგორც ქალმა, ისევე<br />
მამაკაცმა შეიძლება დაკარგოს, მათი<br />
სურვილის საწინააღმდეგოდ, ერთი და<br />
იმავე სამართლებრივი საფუძვლების<br />
არსებობის შემთხვევაში.<br />
ქორწინების შემთხვევაში მოქალაქეობის<br />
შეცვლა<br />
კონვენციის მე-9 მუხლის პირველი<br />
პუნქტის თანახმად, სახელმწიფო<br />
უზრუნველყოფს, რომ უცხოელთან<br />
ქორწინება, ქმრის მოქალაქეობის<br />
შეცვლა ქორწინების დროს, არ იწვევს<br />
ცოლის მოქალაქეობის ავტომატურ<br />
შეცვლას, არ აქცევს მას მოქალაქეობის<br />
არმქონე პირად და არ შეიძლება<br />
აიძულონ იგი, მიიღოს ქმრის<br />
მოქალაქეობა.<br />
ეს მოთხოვნა გენდერულად ნეიტრა-<br />
ლური კუთხით სრულად არის<br />
რეალიზებული ქართულ კანონ-<br />
მდებლობაში. “მოქალაქეობის შესახებ”<br />
საქართველოს კანონის 25-ე მუხლის<br />
შესაბამისად, საქართველოს მოქალაქის<br />
ქორწინება ან განქორწინება უცხოელ<br />
მოქალაქესთან ან მოქალაქეობის<br />
არმქონე პირთან თავისთავად არ იწვევს<br />
მეუღლეთა მოქალაქეობის შეცვლას.<br />
„ერთ-ერთი მეუღლის მიერ<br />
მოქალაქეობის შეცვლა თავისთავად არ<br />
იწვევს მეორე მეუღლის მოქალაქეობის<br />
შეცვლას. მეუღლეთა განქორწინება არ<br />
იწვევს მათი შვილების მოქალაქეობის<br />
შეცვლას.”<br />
მიუხედავად ამისა, უცხოელს, რომელიც<br />
დაქორწინებულია საქართველოს<br />
მოქალაქეზე, აქვს არჩევანის<br />
შესაძლებლობა - მიიღოს საქართველოს<br />
მოქალაქეობა. მაგრამ საქართველოს<br />
მოქალაქეობის მისაღებად მხოლოდ<br />
არჩევანი არ არის საკმარისი, ამისათვის<br />
ის უნდა აკმაყოფილებდეს კანონ-<br />
მდებლობით დადგენილ მოთხოვნებს,<br />
კერძოდ: უკანასკნელი ორი წლის<br />
განმავლობაში უნდა ცხოვრობდეს<br />
საქართველოს ტერიტორიაზე, დად-<br />
გენილ ფარგლებში უნდა იცოდეს<br />
სახელმწიფო ენა, საქართველოს<br />
ისტორია და სამართალი.<br />
დასკვნა<br />
ამგვარად, შეიძლება ითქვას, რომ<br />
“მოქალაქეობის შესახებ” კანონის მე-17<br />
მუხლის გამოკლებით, საქართველოს<br />
მოქალაქეობის მიღების ან მისი<br />
შეწყვეტის მარეგულირებელი ნორმები<br />
19
შეესაბამება კონვენციის მე-9 მუხლით<br />
საქართველოს სახელმწიფოს მიერ<br />
აღებულ ვალდებულებას. რაც შეეხება<br />
მე-17 მუხლს, ეს უკანასკნელი ქმნის<br />
საკუთარი შვილის მოქალაქეობის<br />
განსაზღვრის უფლებაზე ქალის<br />
დისკრიმინაციის შესაძლებლობას,<br />
აძლევს რა სხვა ქვეყნის მოქალაქეობა<br />
მიღებულ მეორე მშობელს (მამას)<br />
საზღვარგარეთ ბავშვის გაყვანისას,<br />
საქართველოს მოქალაქე მშობლის<br />
(დედის) თანხმობის გარეშე, შეუცვალოს<br />
შვილს მოქალაქეობა.<br />
საქართველოს პარლამენტი ვალდებუ-<br />
ლია შეცვალოს “მოქალაქეობის შესახებ”<br />
კანონის მე-17 მუხლი და ეს<br />
უკანასკნელი შესაბამისობაში მოიყვანოს<br />
CEDAW-ს მოთხოვნებთან.<br />
20
CEDAW: მუხლი 10<br />
ეს მუხლი ავალდებულებს მონაწილე სახელმწიფოებს, მიიღონ აუცილებელი ზომები<br />
განათლების სფეროში გენდერული დისკრიმინაციის აღმოსაფხვრელად. მე-10 მუხლი<br />
მოითხოვს მამაკაცებისა და ქალებისათვის ერთნაირი პირობების შეთავაზებას მათი<br />
კარიერისა და პროფესიის შერჩევასთან დაკავშირებით, აგრეთვე სწავლებისა და<br />
პროფესიული კვალიფიკაციის ან დიპლომის მიღების შესაძლებლობას ყველა<br />
საგანმანათლებლო ინსტიტუტში, როგორც სოფლად, ასევე ქალაქებში.<br />
მე-10 მუხლი მიმართულია ქალისა და მამაკაცის როლებისადმი სტერეოტიპული<br />
დამოკიდებულების აღმოსაფხვრელად განათლების ყველა დონეზე. მუხლი გარანტირებულს<br />
ხდის ქალებისა და ქალიშვილებისათვის იმავე შესაძლებლობებს, რაც მამაკაცებსა და<br />
ვაჟებს გააჩნიათ სტიპენდიისა და სწავლების სხვა გრანტების მისაღებად. იგი ავალდე-<br />
ბულებს მონაწილე სახელმწიფოებს, მიაღწიონ იმას, რომ ქალებს ჰქონდეთ მამაკაცებთან<br />
თანასწორი უფლებები სწავლის გაგრძელებისთვის.<br />
ქალებს, რომლებიც მოწყვლად მდგომარეობაში არიან, მაგალითად, მიგრანტებს,<br />
განსაკუთრებული მოთხოვნილებები აქვთ მოზრდილთა განათლების სფეროსადმი,<br />
სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს ამგვარი პროგრამები.<br />
იმის გამო, რომ გოგონები უფრო ხშირად ანებებენ თავს სკოლას, სახელმწიფოები<br />
მოვალენი არიან შექმნან სპეციალური პროგრამები ასეთი გოგონებისა და ქალებისათვის და<br />
იზრუნონ მათი რიცხვის შესამცირებლად. განსაკუთრებული ყურადღება უნდა დაეთმოს<br />
ფეხმძიმე სტუდენტებს და ახალგაზრდა დედებს. უნდა მოხდეს სპეციალური პროგრამების<br />
ინიცირება, რომელიც ხელს შეუწყობდა ქალების მიერ ანაზღაურებადი სამუშაოს შოვნას.<br />
მე-10 მუხლი მოითხოვს ქალებისა და მამაკაცებისათვის თანაბარ შესაძლებლობებს, დაკავდნენ<br />
სპორტით. ის აგრეთვე აძლევს ქალებსა და ქალიშვილებს უფლებას, მიიღონ ინფორმაცია<br />
და კონსულტაციები ოჯახის დაგეგმვის საკითხებში, რაც მათ შესაძლებლობას მისცემს<br />
თვითონ გადაწყვიტონ, რამდენი შვილი იყოლიონ და რა შუალედებში.<br />
განათლების უფლება ქალებისთვის<br />
ნინო ონაშვილი<br />
საქართველოში განათლების სფეროში<br />
კანონმდებლობის დონეზე ქალის<br />
დისკრიმინაცია არ ხდება, მაგრამ<br />
პრობლემად რჩება რამდენიმე საკითხი:<br />
კერძოდ, ჯერ კიდევ ფართოდ<br />
გამოიყენება მოძველებული სახელ-<br />
მძღვანელოები, რომლებიც შეიცავენ<br />
გენდერულ სტერეოტიპებს; შეზღუ-<br />
დული შესაძლებლობების მქონე<br />
გოგონებს ხელი არ მიუწვდებათ<br />
განათლებაზე; სოფლად მცხოვრებ<br />
გოგონებსა და ქალებს უმაღლეს<br />
განათლებასა და უწყვეტ განათლებაზე<br />
ხელი ნაკლებად მიუწვდებათ;<br />
ეთნიკურ უმცირესობებს შორის<br />
ხშირია მოზარდი გოგონების<br />
21
სკოლიდან გამოყვანის შემთხვევები<br />
ძალზე ადრეულ ასაკში; სტანდარტულ<br />
სასწავლო პროგრამაში სახელმწიფო არ<br />
უზრუნველყოფს რეპროდუქციულ<br />
ჯანმრთელობასა და სექსუალურ<br />
განათლებას.<br />
საქართველოს კონსტიტუციის თანახ-<br />
მად, ყველა მოქალაქეს, განურჩევლად<br />
მისი სქესისა, აქვს განათლების<br />
მიღების თანაბარი შესაძლებლობები.<br />
კანონი განათლების შესახებ უზრუნ-<br />
ველყოფს იმავე უფლებას.<br />
საქართველოს პრეზიდენტის ბრძანე-<br />
ბულებით #511, განათლების<br />
სამინისტროს დაევალა სახელ-<br />
მძღვანელოების გენდერული ანალიზი<br />
“იმისათვის, რომ აღმოფხვრილიყო<br />
გენდერული სტერეოტიპები”.<br />
მასწავლებელთა, რომელთა 70%<br />
ქალია, უკიდურესად დაბალი<br />
ხელფასები უარყოფით გავლენას<br />
ახდენს სწავლების ხარისხზე. ამავე<br />
დროს, მასწავლებლების ნაწილის<br />
თავდადება და ერთგულება, მიუხე-<br />
დავად მათი დაბალი ანაზღაურებისა,<br />
დაფასებულია საზოგადოების მხრი-<br />
დან.<br />
საქართველოს სასწავლო დაწესებუ-<br />
ლებებში ქალთა და მამაკაცთა<br />
დასაქმების მაჩვენებელი თითქმის<br />
თანაბარია. სკოლებში ქალები და<br />
ვაჟები ერთად, ერთნაირი პროგრამებით<br />
სწავლობენ. გოგონებსა და ბიჭებს<br />
სტიპენდიებისა და სხვა სასწავლო<br />
დახმარების მიღების თანაბარი<br />
შესაძლებლობები აქვთ.<br />
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდეგ<br />
საქართველოში საგრძნობლად შემ-<br />
ცირდა განათლების დაფინანსების<br />
წყაროები, რამაც სერიოზული<br />
საფრთხის წინაშე დააყენა სწავლების<br />
ხარისხი სკოლებში. მიუხედავად<br />
იმისა, რომ განათლება მნიშვნელოვან<br />
ღირებულებას წარმოადგენს ქართველი<br />
საზოგადოებისათვის, უდიდეს<br />
პრობლემად რჩება ისეთი ძირითადი<br />
საჭირო მასალების ნაკლებობა,<br />
როგორიცაა: ლაბორატორიები, აპარა-<br />
ტურა, ბიბლიოთეკები და<br />
სახელმძღვანელოებიც კი. სასწავლო<br />
შენობების უმრავლესობა, განსაკუთ-<br />
რებით სოფლებში, სერიოზულ<br />
შეკეთებას საჭიროებს, არ არის<br />
აღჭურვილი თანამედროვე ტექნიკით,<br />
არ თბება.<br />
მიუხედავად იმისა, რომ მასწავლე-<br />
ბელთა უდიდესი ნაწილი ქალები არიან,<br />
სოფლებში სკოლის ადმინსტრაციას<br />
ძირითადად მამაკაცები წარმოადგენენ,<br />
თბილისში კი - ქალები. განათლების<br />
სისტემაში შრომის ამგვარი<br />
განაწილება აძლიერებს გენდერულ<br />
სტერეოტიპებს. უნივერსიტეტებში<br />
რექტორის ან დეკანის თანამდე-<br />
ბობაზე, როგორც წესი, მამაკაცები არიან<br />
წარმოდგენილი.<br />
ახლო წარსულში უნივერსიტეტებში<br />
დაარსებული გენდერული კვლევის<br />
პროგრამები მნიშვნელოვან წინსვლად<br />
ითვლება საზოგადოებრივი ცნობიე-<br />
რების ამაღლების გზაზე. გენდერული<br />
კვლევები ისევე, როგორც სქესობრივი<br />
განათლების პროგრამები, დიდ<br />
22
წინააღმდეგობას შეხვდა ხელისუფ-<br />
ლების და რელიგიური ჯგუფების<br />
მხრიდან. თუმცა, დღეს სკოლებში<br />
მაინც გამოიყენება ისეთი სახელ-<br />
მძღვანელოები, სადაც ასახულია<br />
გენდერული დისკრიმინაცია და<br />
მკვეთრადაა გამოხატული პატრიარ-<br />
ქატი. მსგავსი სახელმძღვანელოებით<br />
ხდება ქართული ტრადიციული<br />
ღირებულებების დაცვა და ისტორიუ-<br />
ლი წარსულის შესწავლა.<br />
საქართველოს მთავრობა არ უზრუნ-<br />
ველყოფს მოზრდილთათვის სასწავლო<br />
პროგრამებს. ამგვარი პროგრამები<br />
ამჟამად ძირითადად არასამთავრობო<br />
ორგანიზაციების მიერ ხორციელდება,<br />
უმეტესად თბილისში და ძირითადად<br />
მოიცავს უცხო ენებს, კომპიუტერის<br />
კურსებს, კოსმეტოლოგიასა და ბუ-<br />
ღალტერიას. ბავშვის მოვლასთან<br />
დაკავშირებული პრობლემების გამო<br />
ქალებს უფრო ნაკლებად მიუწვდებათ<br />
ხელი უწყვეტ სწავლაზე, ვიდრე<br />
მამაკაცებს.<br />
საქართველოში ფართოდ გავრცელე-<br />
ბულია მოსაზრება, რომ ქალები<br />
ძირითადად საშინაო საქმეებით და<br />
ბავშვის აღზრდით უნდა იყვნენ<br />
დაკავებულნი, ამიტომაც, ქალებს<br />
უწყვეტი განათლების მიღებისას<br />
დამატებითი დაბრკოლებები ექმნებათ.<br />
უფრო მეტიც, ხშირად ქალის<br />
საგანმანათლებლო და სამუშაო შესაძ-<br />
ლებლობები გათხოვების შემდეგ<br />
განისაზღვრება და იზღუდება მეუღ-<br />
ლეების მიერ.<br />
სომხების დიდი ნაწილი თბილისში,<br />
ავლაბარში ცხოვრობს. განათლების<br />
სფეროში დაფიქსირებულია ქალის<br />
დისკრიმინაციის რამდენიმე ფაქტი.<br />
ეროვნებით სომეხი კრისტინა, 18 წლის<br />
ასაკში გათხოვდა და ახლა ორი შვილი<br />
ჰყავს. სკოლის დამთავრების შემდეგ<br />
სამედიცინო კოლეჯში ჩააბარა, მაგრამ<br />
გათხოვების შემდეგ სწავლა აღარ<br />
გაუგრძელებია, რადგან დამხმარე<br />
არავინ ჰყავდა. მსგავსი პრობლემის<br />
წინაშე მდგარი ქალების დასახმა-<br />
რებლად სახელმწიფოს მხრიდან<br />
არანაირი რეაგირება არ ხდება. არ<br />
მუშაობს პროგრამები ახალგაზრდა,<br />
სტუდენტი დედებისთვის, რაც მრავალ<br />
მარტოხელა დედას განათლების<br />
მიღების საშუალებას უკარგავს!<br />
გარდაბნის რაიონში რამდენიმე<br />
სოფელში აზერბაიჯანელები ცხოვრო-<br />
ბენ. ქალების უმეტესობამ არ იცის<br />
ქართული ენა, ზოგიერთს საკუთარ<br />
ენაზე წერაც კი უჭირს. იქაური<br />
ქალების უმეტესობა შესაბამის<br />
განათლებას არ იღებს სკოლაში.<br />
აზერბაიჯანელები თვლიან, რომ<br />
ქალის ძირითადი საქმიანობა ოჯახია<br />
და ხშირად 15-16 წლის გოგონებს<br />
ათხოვებენ და მათ განათლების მიღების<br />
შესაძლებლობა ესპობათ. გარდაბნის<br />
რაიონის სკოლებში X, XI, XII<br />
კლასებში ძალიან ცოტა გოგონა<br />
გვხვდება. განათლების არქონის გამო,<br />
აზერბაიჯანელი ქალები მოწყვეტილნი<br />
არიან საზოგა-დოებრივ აქტივობას.<br />
არჩევნების პერიოდში გარდაბნის<br />
რაიონში, სოფელ ნაზარლოში მომიწია<br />
ყოფნა ერთ-ერთ საარჩევნო უბანზე.<br />
23
საარჩევნო უბანში მხოლოდ ერთი<br />
ქალი, ნაზარლოს სკოლის მასწავლე-<br />
ბელი მუშაობდა, რომელმაც მხოლოდ<br />
ელემენტარულ დონეზე იცოდა<br />
ქართული ენა.<br />
სოფო თბილისში ცხოვრობს, ის 15<br />
წლისა გათხოვდა, მაშინ, როცა 84-ე<br />
საშუალო სკოლაში სწავლობდა.<br />
გათხოვების შემდეგ სოფო სკოლამ<br />
აღარ მიიღო იმ მიზეზით, რომ<br />
შემდეგ “აიყოლიებდა“ სხვა გოგონებს.<br />
მას სწავლა აღარ გაუგრძელებია.<br />
სკოლის ადმინისტრაციის ამგვარმა<br />
მოპყრობამ სოფოს სწავლის სურვილი<br />
დააკარგვინა და ფსიქოლოგიური<br />
ტრამვა მიაყენა.<br />
ეს საკითხები. გარდა ამისა, ცხოვ-<br />
რების ჯანსაღი წესის ხელშეწყობისა<br />
და დანერგვის მიზნით შეიქმნა<br />
სახელმწიფო უწყებათშორისი კომისია.<br />
UNICEF–ის პროგრამის განხორცილება<br />
დაიწყო 2003 წელს, სკოლის<br />
მოსწავლეები ღებულობენ ინფორმა-<br />
ციას რეპროდუქციული ჯანმრთე-<br />
ლობის, ოჯახის დაგეგმვის და<br />
სქესობრივი გზით გადამდები<br />
დაავადებებისა და შიდსის შესახებ.<br />
განათლების სფეროში ქალთა<br />
დისკრიმინაციის ფაქტები ნათლად<br />
ჩანს. განსაკუთრებით რეგიონებში და<br />
იქ, სადაც კომპაქტურად ცხოვრობენ<br />
ეთნიკური უმცირესობები.<br />
საქართველოში სპორტი და ფიზიკური<br />
კულტურა თანაბრად ხელმისაწვდომია<br />
გოგონებისა და ბიჭებისათვის. ორივე<br />
სქესის წარმომადგენლებს მოეთხოვე-<br />
ბათ დაესწრონ ფიზკულტურის<br />
გაკვეთილებს სკოლაშიც და უნივერ-<br />
სიტეტშიც. თუმცა, მთლიანობაში,<br />
ქალები საქართველოში გაცილებით<br />
ნაკლებად აქტიურები არიან სპორტში,<br />
ვიდრე მამაკაცები, მაინც არის<br />
სპორტის განსაზღვრული სახეობები,<br />
რომლითაც თვლიან, რომ ქალი არ<br />
უნდა დაკავდეს, მაგალითად, კარატე,<br />
ბოქსი და ა.შ.<br />
მიუხედავად იმისა, რომ სკოლების<br />
სასწავლო პროგრამებში არ არსებობს<br />
ინფორმაცია რეპროდუქციული ჯან-<br />
მრთელობისა და ოჯახის დაგეგმვის<br />
შესახებ, განათლების სამინისტრო<br />
უკვე მუშაობს სამოქალაქო განათ-<br />
ლების პროგრამაზე, რომელშიც შევა<br />
ახმეტის რაიონში ცხოვრობენ ქისტები,<br />
რომელთა რელიგიაც ისლამია. ისეთი<br />
ოჯახები, რომლებიც ტრადიციული<br />
ისლამის მიმდევრები არიან, ზოგჯერ<br />
ქალის საზოგადოებრივ აქტივობაში<br />
ჩართვას მიუღებლად თვლიან.<br />
პანკისში არის ოჯახები, რომლებიც<br />
საკუთარ ქალიშვილებს სკოლაში არ<br />
ატარებენ და თვლიან, რომ ისინი<br />
მხოლოდ საოჯახო საქმით უნდა<br />
დაკავდნენ.<br />
ქალთა დისკრიმინაციას მძიმე<br />
სოციალური ფონიც უწყობს ხელს.<br />
პანკისში მშობლები მხოლოდ<br />
ბიჭებისთვის ყიდულობენ ტანსაცმელს<br />
და სასწავლო ნივთებს, რათა მათ<br />
სკოლაში იარონ.<br />
საქართველოში ქალები ძალზე<br />
იშვიათად არიან ჩართულნი დიდ<br />
ბიზნესში; მაღალი თანამდებობები,<br />
24
როგორც წესი, შესაფერისად მიიჩნევა<br />
მხოლოდ მამაკაცებისათვის. ქალები-<br />
სათვის სოციალურად უფრო მისაღები<br />
თანამდებობებია მენეჯერის თანაშემწე,<br />
გამყიდველი ან სკოლის მასწავლე-<br />
ბელი. თავისუფალი საბაზრო<br />
ეკონომიკის პირობებში ქალებისათვის<br />
დასაქმების თანასწორი პირობების<br />
შექმნა საჭიროებს არა მხოლოდ<br />
სპეციალური ანტიდისკრიმინაციული<br />
კანონმდებლობის მიღებას, არამედ<br />
ეფექტური იურიდიული მექანიზმების<br />
ჩამოყალიბებას. საქართველოს კონსტი-<br />
ტუციით განსაზღვრული თანასწო-<br />
რობის პრინციპი და ქვეყნის<br />
საერთაშორისო ვალდებულებები ჯერ-<br />
ჯერობით არაეფექტურია და არ არის<br />
რეალიზებული ცხოვრებაში.<br />
განათლების უფლება და ტრადიციული საზოგადოება<br />
ნათია როყვა<br />
14 წლის მარიტას ოცნება ბათუმში<br />
სტუდენტობაა. თუმცა, იცის რომ ამ<br />
ოცნებას ვერ აისრულებს, რადგან<br />
სკოლის დამთავრებამდე თუ არა, მას<br />
შემდეგ მამა დაოჯახებას აუცილებლად<br />
აიძულებს. საქმრო იქვე სოფელში<br />
გამოინახება. მარიტა, რომელიც აჭარის<br />
ერთ-ერთ მაღალმთიან სოფელში<br />
ცხოვრობს, ახლა სკოლის მოსწავლეა.<br />
თანატოლი გოგონები მისგან განსხვა-<br />
ვებით ოცნებობენ, რომ “ელჩი” ანუ<br />
მაჭანკალი ესტუმროთ შინ და<br />
გათხოვდნენ, ბევრი შვილი გააჩინონ;<br />
ვინც გათხოვებაზე ფიქრობს, სწავლას<br />
ზედმეტად მიიჩნევს... მარიტას მამა<br />
ამბობს, რომ ქალისთვის სწავლა კი არა,<br />
ოჯახია მთავარი: ქმარი, შვილები და<br />
კარგი მოსავალი სოფელში, რომელიც<br />
ძირითადად ქალების მუშაობის<br />
შედეგად მოდის. კაცებს პროდუქტი<br />
ბაზარში გააქვთ, ქალები შრომობენ -<br />
უვლიან პირუტყვს, ამუშავებენ მიწას,<br />
ზრდიან ბავშვებს. ისინი ფიქრობენ,<br />
რომ მათი ფუნქცია მხოლოდ ოჯახში<br />
სადილის მომზადებაა. ხშირად<br />
სტუმრებთან არ გამოდიან, (აჭარა,<br />
ხულოს რაიონი, კონკრეტულად კი<br />
სოფელი ღორჯომი) მამამთილთან<br />
ერთად არ სადილობენ. პატივისცემის<br />
ნიშნად არ ელაპარაკებიან მათ. მთიან<br />
აჭარაში მოხუცი ქალები უფრო ღიად<br />
საუბრობენ, ახალგაზრდებს მაგალი-<br />
თად, ჟურნალისტთან დალაპარაკებისაც<br />
კი ეშინიათ.<br />
გოგონებს ხულოს რაიონის სოფელ<br />
ღორჯომში არ ეძლევათ საშუალება<br />
სასწავლებლად წავიდნენ ქალაქში,<br />
რადგან მამაკაცები ფიქრობენ, რომ<br />
ქალებს განათლება არ სჭირდებათ.<br />
რამდენიმე ქალი ოცნებობს იმაზე, რომ<br />
ისწავლოს, ჰქონდეს სამსახური, მაგრამ<br />
ამას სოფლის ტრადიცია და „ოჯახის<br />
კაცები“ - მამები და ძმები უკრძალავენ.<br />
გოგონები ფიქრობენ, რომ ტრადიციის<br />
დარღვევა „კარგი საქციელი არაა“.<br />
ამ სოფელში მშობლები ბიჭებს სწავლის<br />
უფლებას აძლევენ და ქალაქში<br />
საცხოვრებლად იოლად უშვებენ.<br />
25
რადგან ფიქრობენ რომ “ბიჭი ბიჭია”,<br />
ქალი კი “შესაძლოა გაფუჭდეს, გზას<br />
აცდეს“...<br />
საქართველოში არსებული სოციალური<br />
პრობლემების მთელი სიმძიმე<br />
ძირითადად ქალებს დააწვათ. სიღა-<br />
რიბისგან თავის დაღწევის მიზნით<br />
გაიზარდა ქალზე დაკისრებული<br />
საოჯახო ტვირთი და აუნაზღაურე-<br />
ბელი შრომა.<br />
სახელმწიფოს მიზანმიმართულმა პო-<br />
ლიტიკამ შესაძლოა გარკვეული გავლენა<br />
იქონიოს შრომის საოჯახო განაწილე-<br />
ბაზე და განათლების უფლებაზე.<br />
ფაქტია, რომ სწავლის გაგრძელების<br />
შესაძლებლობა აჭარაში ყველა ქალს არ<br />
ეძლევა. თუმცა, აღსანიშნავია, რომ<br />
აჭარაში საჯარო სკოლებში უფრო მეტი<br />
ქალია დასაქმებული, ვიდრე მამაკაცი.<br />
საქართველოს სახელმწიფოს მხრიდან ამ<br />
პრობლემების მოსაგვარებლად თითქმის<br />
არაფერი არ კეთდება. მაღალმთიან<br />
აჭარაში მცხოვრებმა ქალებმა ცოტა რამ<br />
იციან საკუთარი უფლებების შესახებ.<br />
მართალია, კანონი კრძალავს ადრეულ<br />
ასაკში გოგონების გათხოვებას და<br />
მათთვის განათლების უფლების<br />
შეზღუდვას, მაგრამ მდგომარეობა ამ<br />
მხრივ მთიან აჭარაში ჯერჯერობით არ<br />
უმჯობესდება.<br />
ოფიციალური, სრულყოფილი სტატის-<br />
ტიკა იმის შესახებ, რამდენად<br />
თანასწორია ქალისა და მამაკაცის<br />
დასაქმება და ანაზღაურება სახელმწიფო<br />
სექტორში, არ არსებობს. თუმცა,<br />
მაგალითად, აჭარის ავტონომიური<br />
რესპუბლიკის უმაღლესი საბჭოს 18<br />
დეპუტატიდან ქალი მხოლოდ ერთია.<br />
ბათუმის საკრებულო, ამ მხრივ აჭარის<br />
სხვა რაიონებისგან განსხვავებით,<br />
ლიდერია - საკრებულოს 25 წევრიდან<br />
ხუთია ქალი. მაღალმთიან რაიონებში<br />
თვითმმართველობის წევრი ქალი საერ-<br />
თოდ არაა ან ერთი-ორია.<br />
შეიძლება ითქვას, რომ საქართველოს<br />
კანონმდებლობა გენდერულად ნეიტრა-<br />
ლურია - დაგმობილია გენდერული<br />
დისკრიმინაცია. თუმცა, არ არსებობს<br />
მექანიზმი რომელიც ხელს შეუწყობს<br />
ქალების მეტ ჩართულობას საზოგადო-<br />
ებრივ და პოლიტიკურ ცხოვრებაში.<br />
საქართველოს მაგალითზე შეიძლება<br />
ითქვას, რომ ამ პრობლემების<br />
აღმოსაფხვრელად მხოლოდ გამართუ-<br />
ლი კანონმდებლობა საკმარისი არ არის.<br />
ქალებმა უნდა იცოდნენ საკუთარი<br />
უფლებების შესახებ და სახელმწიფოს<br />
სახით უნდა ჰყავდეთ მხარდამჭერი,<br />
რათა შეძლონ ამ უფლებებისთვის<br />
ბრძოლა. ტრადიციებთან დაპირის-<br />
პირებას გარკვეული ძალისხმევის<br />
გაღება სჭირდება. მთიან აჭარაში<br />
სწორედ ტრადიციების გამო იზღუდება<br />
ქალების უფლებები. გამოსავალი კი<br />
სწორედ განათლებაა, ინფორმაციის<br />
მიწოდება მათთვის. ამგვარ პროგრამებს<br />
დღეს სახელმწიფო არ აფინანსებს.<br />
26
CEDAW: მუხლი 11<br />
მონაწილე სახელმწიფოები იღებენ ყველა შესაბამის ზომას დასაქმების სფეროში ქალთა<br />
დისკრიმინაციის აღმოსაფხვრელად, რათა მამაკაცებისა და ქალებისთვის თანასწორი<br />
უფლებები უზრუნველყონ, კერძოდ: შრომის უფლება; უფლება თავისუფლად აირჩიოს<br />
პროფესია ან სამუშაოს სახეობა; უფლება თანამდებობრივ ზრდაზე და დასაქმებულობის<br />
გარანტია; ყველა შეღავათით და სამუშაო პირობებით სარგებლობის უფლება; პროფესიული<br />
მომზადებისა და გადამზადების უფლება; თანაბარი გასამრჯელოს მიღების უფლება;<br />
შეღავათების მიღების უფლება; უფლება სოციალურ უზრუნველყოფაზე (პენსიაზე გასვლის,<br />
სიბერისა და შრომის უნარიანობის დაკარგვის სხვა შემთხვევებში); უფლება შვებულებაზე<br />
შესაბამისი ანაზღაურებით; ჯანმრთელობის დაცვისა და შრომის უსაფრთხო პირობების<br />
უფლება და ა. შ.<br />
ქალების გათხოვების ან დედობის შემთხვევაში დისკრიმინაციის თავიდან ასაცილებლად,<br />
მონაწილე სახელმწიფოები იღებენ შესაბამის ზომებს იმისათვის, რომ აიკრძალოს სამუშაოდან<br />
დათხოვნა ორსულობის და მშობიარობის შემდგომი შვებულების გამო, შემოღებულ იქნას<br />
ანაზღაურებადი შვებულებები დედებისთვის სამუშაო ადგილის, სამსახურეობრივი<br />
მდგომარეობის და სოციალური შემწეობის შენარჩუნებით. სახელმწიფომ უნდა უზრუნველყოს<br />
ბავშვთა მოვლის დაწესებულებათა ქსელის შექმნა. მუხლი ავალდებულებს სახელმწიფოებს არ<br />
დაუშვან ქალების მიმართ როგორც პირდაპირი, ასევე ირიბი დისკრიმინაცია.<br />
სპეციალური დებულებები კრძალავს ნებისმიერ დისკრიმინაციას ოჯახური მდგომარეობის ან<br />
დედობის გამო. აკრძალულია დისკრიმინაცია ქალის რეპროდუქციული ფუნქციის<br />
საფუძველზე. მე-11 მუხლი ავალდებულებს მონაწილე სახელმწიფოებს დაიცვან ქალები<br />
ორსულობის დროს, თუკი მათ ჯანმრთელობისთვის მავნე პირობებში უწევთ მუშაობა. იმის<br />
გამო, რომ ქალის რეპროდუქციული ფუნქცია და ორსულობა ხშირად განიხილება როგორც<br />
შრომითი პრაქტიკის დისკრიმინაციის საფუძველი, მუხლი ავალდებულებს მონაწილე<br />
სახელმწიფოებს რეგულარულად განიხილონ დამცავი კანონმდებლობა, რომელიც შეიძლება ამ<br />
მიზნით გამოიყენებოდეს.<br />
შრომის უფლება - რამდენიმე რეალური ისტორია<br />
თამაზ კუპრეიშვილი<br />
ნათიას ამბავი<br />
26 წლის ნათია კ. თბილისში,<br />
საქართველოს დედაქალაქში, კბილის<br />
ერთ-ერთ კერძო კლინიკაში კბილის<br />
ექიმად მუშაობდა, თუმცა, 2010 წელს,<br />
დაორსულებისა და დეკრეტულ<br />
შვებულებაში გასვლის შემდეგ,<br />
სამსახური დაკარგა.<br />
სამსახურიდან გათავისუფლების<br />
მიზეზი ნათია კ.-სთვის კლინიკის<br />
ხელმძღვანელობას ოფიციალურად არ<br />
განუმარტავს, თუმცა, პირად საუბრებში<br />
ეუბნებოდნენ, რომ ხანგრძლივი ვადით<br />
მისი დეკრეტულ შვებულებაში გასვლა<br />
კლინიკისთვის ზიანის მომტანი<br />
იქნებოდა. ნათიას თავისი შრომითი<br />
27
უფლების სამართლებრივად დაცვა არც<br />
უცდია, რადგან მისთვის რთული<br />
იქნებოდა იმის მტკიცება, რომ ის<br />
სამსახურიდან სწორედ ორსულობის<br />
გამო გაათავისუფლეს - ეს მიზეზი<br />
არცერთ ოფიციალურ დოკუმენტში<br />
დაფიქსირებული არ იყო. საქართველოს<br />
შრომის კოდექსი კი დამსაქმებელს<br />
უფლებას აძლევს, დასაქმებული<br />
სამსახურიდან დამატებითი ახსნა-<br />
განმარტებების გარეშე გაათავისუფლოს.<br />
საქართველოს შრომის კოდექსი 2006<br />
წელს მიიღეს და მისი მიხედვით,<br />
შრომით ურთიერთობაში აკრძალულია<br />
ნებისმიერი სახის დისკრიმინაცია<br />
რასის, კანის ფერის, ეთნიკური და<br />
სოციალური კუთვნილების, ასევე<br />
სქესის, სექსუალური ორიენტაციისა და<br />
სხვა მახასიათებლების გამო. მიუხე-<br />
დავად ამისა, პრაქტიკაში ეს წესი<br />
იშვიათად მოქმედებს და დამსაქმებელს<br />
სრული შესაძლებლობა აქვს,<br />
დასაქმებული დისკრიმინაციულ<br />
მდგომარეობაში ჩააყენოს თუნდაც მისი<br />
სქესის გამო.<br />
შრომის კოდექსი დასაქმებულს<br />
უფლებას აძლევს, დამსაქმებლისგან<br />
ორსულობის, მშობიარობის, ბავშვის<br />
მოვლისა და შვილად აყვანის გამო,<br />
მოითხოვს შვებულება 477 კალენ-<br />
დარული დღის ხანგრძლივობით.<br />
აქედან, 126 დღე ანაზღაურებადია,<br />
ხოლო, ტყუპების შემთხვევაში ანაზღა-<br />
ურდება 140 კალენდარული დღე.<br />
ბავშვის აყვანის შემთხვევაში, კანონის<br />
მიხედვით, დასაქმებულს შეუძლია<br />
ისარგებლოს 365-დღიანი შვებულებით,<br />
საიდანაც 70 დღე ანაზღაურებადი<br />
იქნება. კანონით ასევე გათვალის-<br />
წინებულია ბავშვის მოვლის გამო<br />
წელიწადში მინიმუმ 2 და მაქსიმუმ 12-<br />
კვირიანი შვებულება. მიუხედავად ამ<br />
საკანონმდებლო ნორმებისა, საქართვე-<br />
ლოში აღნიშნული შეღავათების სარგებ-<br />
ლობისას, ნათია კ.-ს მსგავსად, ბევრი<br />
ქალი უსამსახუროდ რჩება, თუმცა<br />
არსებობს გამონაკლისები, სადაც<br />
ქალებისთვის აღნიშნული უფლებების<br />
შეზღუდვა არ ხდება. მსგავს<br />
გამონაკლისს საჯარო სამსახურები და<br />
ასევე, სხვადასხვა კერძო ორგანიზა-<br />
ციები უშვებენ.<br />
აღსანიშნავია, რომ დეკრეტული<br />
შვებულებით ქართველი მამაკაცების<br />
დიდი უმრავლესობა არ სარგებლობს.<br />
მათი შეხედულებით, ბავშვის მოვლა<br />
ქალის საქმიანობაა. ამ თემაზე<br />
მომზადებულ სატელევიზიო სიუჟე-<br />
ტებში ჩანს, რომ მამაკაცების დიდ<br />
ნაწილს დეკრეტულ შვებულებაში<br />
გასვლა ხშირად სასაცილოდ, ზოგჯერ კი<br />
შეურაცხმყოფლადაც მიაჩნიათ.<br />
თამუნას ამბავი<br />
23 წლის თამუნა კ. მაშინ გათხოვდა,<br />
როცა უნივერსიტეტში, ფილოლოგიის<br />
ფაკულტეტზე ჩაირიცხა. სწავლის<br />
დამთავრებისას მას უკვე ერთი შვილი<br />
ჰყავდა. საქართველოში დამკვიდ-<br />
რებული ტრადიციების შესაბამისად,<br />
ქმარმა მას ბავშვის მოვლა-პატრონობა<br />
და აღზრდა ჩააბარა და მუშაობის<br />
28
დაწყებაზე რამდენიმე წლით უარი<br />
ათქმევინა. თამუნა კ. ამბობს, რომ მას<br />
სწავლის დამთავრების შემდეგ<br />
მუშაობის დაწყება სურდა, ერთ-ერთ<br />
კერძო სკოლაში სტაჟიორი<br />
მასწავლებლის ადგილიც იშოვა<br />
სამომავლო დასაქმების პერსპექტივით,<br />
თუმცა ქმარმა ამის საშუალება არ მისცა.<br />
თამუნა კ.-ს თქმით, მან ქმარს<br />
წინააღმდეგობა არ გაუწია, რადგან არ<br />
სურდა, ოჯახში საკუთარი სამსახურის<br />
გამო კონფლიქტი გამოეწვია. თამუნა კ.-<br />
ს გათხოვებიდან უკვე 4 წელია გასული,<br />
უკვე მეორე ბავშვს ზრდის და მისი<br />
დასაქმების პერსპექტივა რამდენიმე<br />
წლით კვლავ ბუნდოვანია. ის ამბობს,<br />
რომ 4 წლის წინ ნასწავლი პროფესია,<br />
შესაძლოა, რამდენიმე ხანში საერთოდ<br />
დაავიწყდეს და საკუთარი ცოდნა ვერ<br />
გამოიყენოს. თამუნა კ.-ს თქმით, ოჯახში<br />
მთავარი შემომტანი მისი ქმარია,<br />
რომელიც კვირაში მხოლოდ ერთი<br />
დღით ისვენებს და ბავშვების აღზრდაში<br />
ფაქტიურად არ მონაწილეობს.<br />
კითხვაზე, ერთხელაც ქმართან რომ<br />
განქორწინდეს, სად და როგორ აპირებს<br />
მუშაობას, პასუხობს, რომ ამაზე არ<br />
უფიქრია და ის ყველაფერს იზამს, რომ<br />
ეს არ მოხდეს.<br />
საქართველოში ქალთა საპენსიო ასაკი<br />
60 წელია, მამაკაცების კი - 65. პენსიის<br />
ოდენობის მხრივ, ორივე სქესის<br />
მოქალაქეები თანასწორნი არიან, გარდა<br />
ამისა, მათ ერთნაირად მიუწვდებათ<br />
ხელი სხვადასხვა სახელმწიფო<br />
სოციალურ პროგრამაზე. თუმცა, თუ<br />
გავითვალისწინებთ იმას, რომ<br />
საქართველოში ხანდაზმულობის პენსია<br />
დიფერენცირებულია და დამოკი-<br />
დებულია სამუშაო სტაჟზე, ხშირად<br />
მამაკაცები უფრო მაღალ პენსიას იღებენ,<br />
ვიდრე ქალები.<br />
მაგალითად, თამუნას, რომელიც ორ<br />
ბავშვს ზრდის და ოჯახს გარეთ ერთი<br />
წელიც კი არ უმუშავია, ბუნებრივია,<br />
სიბერეში მინიმალურ პენსიას<br />
დაუნიშნავენ. მის ქმარს კი - გაცილებით<br />
მაღალს, რადგან როცა თამუნა ბავშვებს<br />
ზრდიდა, ქმარი ოფიციალურად მუშა-<br />
ობდა და ეს შრომა სამუშაო სტაჟად<br />
ეთვლება.<br />
მიუხედავად იმისა, რომ კანონი არ<br />
ანსხვავებს ქალსა და მამაკაცს<br />
შესრულებული სამუშაოს ანაზღა-<br />
ურების თვალსაზრისით და ხელფასი<br />
წესით, ერთმანეთისგან არ უნდა<br />
განსხვავდებოდეს, სხვაობა მამაკაცთა<br />
სასარგებლოდ თვალშისაცემია.<br />
საქართველოს სტატისტიკის ეროვნული<br />
ბიუროს მონაცემებით, საქართველოში<br />
დასაქმებული მამაკაცის საშუალო<br />
ხელფასი ამავე სფეროში დასაქმებული<br />
ქალის ხელფასთან შედარებით ხშირად,<br />
რამდენიმე ასეული ლარით მეტია.<br />
მაგალითად, 2009 წელს სოფლის<br />
მეურნეობაში, ნადირობასა და სატყეო<br />
მეურნეობაში დასაქმებული ქალის<br />
საშუალო თვიური შემოსავალი 2009<br />
წელს 398 ლარია, როცა იმავე სფეროში<br />
მამაკაცის თვიური ხელფასი 690 ლარია.<br />
მნიშვნელოვნად განსხვავდება საფი-<br />
ნანსო საქმიანობით დაკავებული ქალის<br />
29
ხელფასი მამაკაცის ხელფასისგან. ამ<br />
სფეროში დასაქმებული ქალი თვიურად<br />
საშუალოდ 1023 ლარს გამოიმუშავებს,<br />
მამაკაცი კი - 1748 ლარს.<br />
მამაკაცისა და ქალის ხელფასებს შორის<br />
მინიმალური სხვაობაა სახელმწიფო<br />
სამსახურში დასაქმებულთათვის. მაგა-<br />
ლითად, აქ დასაქმებული ქალის<br />
საშუალო თვიური ხელფასი 816 ლარია,<br />
მამაკაცის კი - 919 ლარი.<br />
როგორც სტატისტიკამ აჩვენა, ერთი და<br />
იგივე სამუშაოს შესრულებისთვის,<br />
როგორც წესი, მამაკაცები უფრო დიდი<br />
რაოდენობის გასამრჯელოს იღებენ,<br />
ვიდრე ქალები. ეს კონკრეტული<br />
შემთხვევებითაც დასტურდება.<br />
შორენას ამბავი<br />
28 წლის შორენა უკვე 4 წელია<br />
თბილისში, ერთ-ერთ პურის საცხობში<br />
მოლარედ მუშაობს და მისი ანაზ-<br />
ღაურება დღიურია. კონკრეტულად, ის<br />
სამ დღეში ერთხელ 24 საათით მუშაობს<br />
და მისი ანაზღაურება ერთი დღე-<br />
ღამისთვის 30 ლარია. ამ საცხობში,<br />
როგორც წესი, სამი მოლარე ქალი<br />
მორიგეობით მუშაობს.<br />
შორენა იხსენებს, რომ ხშირად<br />
მოლარეები სამსახურს ტოვებენ და ის<br />
არის ერთადერთი, რომელმაც მუშაობის<br />
ამ მძიმე რეჟიმს ამდენი წელი გაუძლო.<br />
მიუხედავად მძიმე მუშაობისა (მას<br />
ფეხზე უწევს დგომა), კომპანიას ის<br />
დაზღვეული არ ჰყავს, არადა, ფეხზე<br />
დგომის გამო ფეხები სტკივა, მიზეზად<br />
ექიმმა ვენების გაფართოება და ფეხზე<br />
დიდხანს დგომა დაუსახელა. რა თქმა<br />
უნდა, მისი მკურნალობის ხარჯები<br />
კომპანიას საკუთარ თავზე არ აუღია და<br />
წამლების ყიდვას მან თითქმის ერთი<br />
თვის ხელფასი დაახარჯა.<br />
შორენას თქმით, რამდენიმე თვის წინ<br />
ერთ-ერთმა მოლარემ სამსახური<br />
მოულოდნელად დატოვა. გრაფიკი რომ<br />
არ არეულიყო, საცხობის დირექტორმა<br />
მოლარის ფუნქციების შესრულება ერთ-<br />
ერთ მამაკაც თანამშრომელს სთხოვა,<br />
რომელიც გაცილებით მაღალი<br />
ანაზღაურების სანაცვლოდ დაითანხმა.<br />
მაშინ როცა ქალი მოლარეები 24-<br />
საათიანი სამუშაო დღისთვის 30 ლარს<br />
იღებდნენ, ზუსტად იმავე სამსახუ-<br />
რისთვის პურის საცხობის დირექტორმა<br />
მამაკაცს 45 ლარი შესთავაზა.<br />
ქალმა მოლარეებმა, მათ შორის<br />
შორენამაც ეს ფაქტი გააპროტესტეს,<br />
პასუხად კი უფროსისგან საყვედური<br />
მიიღეს: „მეტ ხელფასს იმიტომ ვუხდი,<br />
რომ ის კაცისთვის შეუფერებელ<br />
სამსახურს დათანხმდა, თუ რამე არ<br />
მოგწონთ, გზა ხსნილია, შეგიძლიათ<br />
სამსახური დატოვოთ”.<br />
მიუხედავად იმისა, რომ საქართველოში<br />
აქტიური სამუშაო ძალის მიხედვით<br />
ქალების რაოდენობა მამაკაცებზე მეტია,<br />
დასაქმებულთა პროცენტული წილი<br />
მამაკაცთა სასარგებლოდ არის მეტი.<br />
30
საქართველოში, 2010 წლის მონაცე-<br />
მებით აქტიურ სამუშაო ძალას<br />
დაახლოებით 907 000 ქალი წარ-<br />
მოადგენს, მამაკაცი კი - 1 037 000.<br />
აღნიშნული რაოდენობიდან ქალების<br />
მხოლოდ 47%-ია დასაქმებული,<br />
მამაკაცების კი - 61%.<br />
ქვეყანაში არსებობს დარგებისა და<br />
სპეციალობების, ასევე საუნივერსიტეტო<br />
კურსების კატეგორია, სადაც ტრადი-<br />
ციულად, ქალები ნაკლებად არიან<br />
წარმოდგენილნი. სახელმწიფო ამ<br />
შემთხვევაში არ ატარებს რაიმე წამა-<br />
ხალისებელ პოლიტიკას, რომელიც<br />
ქალს მისცემდა საშუალებას ქართული<br />
საზოგადოებისთვის „ქალისთვის არატ-<br />
რადიციულ და შეუფერებელ“ სფეროში<br />
წარმოეჩინა საკუთარი შესაძლებ-<br />
ლობები.<br />
დარეჯანის ამბავი<br />
44 წლის დარეჯან დ. გამოცდილი<br />
მძღოლია. ის ავტომობილს 20 წელზე<br />
მეტია მართავს. ქმრის გარდაცვალების<br />
შემდეგ ის რამდენიმე წელი საკუთარი<br />
ავტომობილით ტაქსისტად მუშაობდა,<br />
თუმცა რამდენიმე წლის წინ სხვისი<br />
მიზეზით ავარიაში მოყვა და მანქანის<br />
გარეშე დარჩა. მან ტაქსის სხვადასხვა<br />
კომპანიებში რამდენჯერმე სცადა<br />
ტაქსისტად მუშაობის დაწყება, თუმცა,<br />
საპასუხოდ უარს და იგივე კომპანიისგან<br />
ახალ შეთავაზებას - მოლარე-<br />
ოპერატორის თანამდებობას იღებდა.<br />
დარეჯანს უნდოდა ოჯახის მძღოლად<br />
დაეწყო მუშაობა, მაგრამ - ამაოდ.<br />
გამოცხადებულ ვაკანსიებზე მის<br />
მონაცემებს არც კი განიხილავდნენ,<br />
რადგან დამქირავებლის მთავარი<br />
მოთხოვნა სქესი - მამაკაცი იყო.<br />
სამსახურის ვერშოვნით იმედგაცრუე-<br />
ბულმა, თბილისის სატრანსპორტო<br />
კომპანიას მიმართა, რომელიც<br />
დედაქალაქის მოსახლეობას მუნიცი-<br />
პალური ავტობუსით ემსახურება.<br />
პასუხი აქაც უარყოფითი იყო. ამჟამად,<br />
თბილისში მოძრავი ასეულობით<br />
მუნიციპალური ავტობუსის ყველა<br />
მძღოლი მამაკაცია. საბოლოოდ,<br />
სამსახურის მაძიებელმა ქალმა ბანკიდან<br />
კრედიტი გამოიტანა და ტაქსისტად<br />
მუშაობა კვლავ დამოუკიდებლად,<br />
საკუთარი ავტომობილით დაიწყო.<br />
სახელმწიფო პოლიტიკის არარსებობის<br />
გარდა, სამსახურის მაძიებელი ქალე-<br />
ბისთვის პრობლემაა საზოგადოებაში<br />
არსებული კლიშეები და სტერეოტიპები,<br />
რომლებიც ქალების თვითდამკვიდ-<br />
რებას გარკვეულ სფეროებში ხელს<br />
უშლის. გარდა ამისა, მნიშვნელოვანია<br />
ოჯახის გადაწყვეტილება - ხშირად,<br />
ქართველ ქალს სამსახურზე უარის თქმა<br />
სწორედ ოჯახის მოთხოვნის გამო<br />
უწევს, რაც მას წლიდან წლამდე<br />
მუშაობის დაწყების შანსს სულ უფრო<br />
უკარგავს.<br />
31
CEDAW: მუხლი 13<br />
მე-13 მუხლი ავალდებულებს მონაწილე სახელმწიფოებს, აღმოფ-ხვრან ეკონომიკური<br />
დისკრიმინაცია ქალების მიმართ, არა მხოლოდ მთავრობის, არამედ კერძო სექტორის -<br />
დამსაქმებლებისა და ფინანსური ინსტიტუტებისაგან. ქალებს უნდა ჰქონდეთ თანაბარი<br />
უფლებები იმ თანხებზე, რომლებიც ოჯახში შემოდის. მაგალითად ფინანსურ შემოსავლებზე<br />
და საოჯახო შემწეობებზე, სოციალურ შემწეობებზე, დაზღვევის გადასახადებზე და ა. შ.<br />
მათ უნდა ჰქონდეთ თანასწორი უფლებები ყველა სახის საბანკო კრედიტებზე, არ შეიძლება<br />
ქალების მიმართ გამოყენებული იყოს განსხვავებული საკრედიტო სტანდარტები ისევე,<br />
როგორც არ შეიძლება ქალებს მოეთხოვოთ თანხმობა იმაზე, რომ მათ ნათესავ მამაკაცებზე<br />
გაიცეს კრედიტები.<br />
მე-13 მუხლი იცავს ქალების უფლებებს აქტიურ დასვენებაზე, სპორტულ ღონისძიებებში<br />
მონაწილეობასა და კულტურულ ცხოვრებაზე. მუხლი ავალდებულებს მონაწილე<br />
სახელმწიფოებს მიიღონ ზომები იმისათვის, რომ ქალებს ჰქონდეთ რეალური თანასწორობა<br />
ამ სფეროებში.<br />
სახელმწიფოებმა უნდა მიიღონ ზომები იმ საკანონმდებლო ან სოციალური<br />
წინააღმდეგობების აღმოსაფხვრელად, რომლებიც ხელს უშლის ქალების მონაწილეობას ამ<br />
სფეროებში. სახელმწიფოებმა აგრეთვე უნდა უზრუნველყონ, რომ თანასწორი<br />
შესაძლებლობების პრინციპები მყარდებოდეს ფონდებით, გრანტებითა და ხელშეწყობის<br />
სხვა ფორმებით.<br />
სიღარიბის ზღვარს მიღმა<br />
არჩილ წერეთელი<br />
საქართველოს მოსახლეობის საკმაოდ<br />
დიდი პროცენტი სიღარიბის ზღვარს<br />
მიღმა ცხოვრობს. კონვენციის მე-13<br />
მუხლი სოციალურ და ეკონომიკურ<br />
შემწეობათა სისტემას შეეხება.<br />
სოციალურ დახმარებას სიღარიბის<br />
ზღვარს ქვემოთ მყოფი ოჯახები უკვე<br />
რამდენიმე წელია იღებენ. პროგრამის<br />
მიზანი სოციალური დახმარების<br />
მწყობრი სისტემის ჩამოყალიბებით<br />
მოსახლეობის სამართლიანი და<br />
მიზნობრივი დახმარებით უზრუნველ-<br />
ყოფაა. ოჯახებს, რომლებიც გარკვეულ<br />
კრიტერიუმებს დააკმაყოფილებენ,<br />
სახელმწიფოსგან ყოველთვიურად<br />
ფულადი დახმარებაც აქვთ და ამას-<br />
თანავე, შეუძლიათ ისარგებლონ შეღა-<br />
ვათებით სახელმწიფო სამედიცინო<br />
დაწესებულებებსა და საზოგადოებრივ<br />
ტრანსპორტში.<br />
სისტემამ ამუშავებისთანავე ბევრი<br />
კითხვა გააჩინა. უამრავი ოჯახი და<br />
მარტოხელა პენსიონერი, რომელიც<br />
რეალურად ღატაკია, შემწეობის გარეშე<br />
დარჩა.<br />
ამ თემაზე სასაუბროდ ზესტაფონის<br />
რაიონის სოციალური მომსახურების<br />
32
სააგენტოს მთავარ სპეციალისტს<br />
ხაზური გოგიშვილს შევხვდით.<br />
ხაზური გოგიშვილს სისტემის დაუხვე-<br />
წაობა და მასში უამრავი ხარვეზის<br />
არსებობა არ უარუყვია, თუმცა<br />
განაცხადა, რომ წინა წლებთან<br />
შედარებით ბევრი რამ შეიცვალა და<br />
ბევრიც - გამოსწორდა. ფორმას,<br />
რომელიც ამ დახმარების ფარგლებში<br />
ივსება, ოჯახის დეკლარაცია ეწოდება;<br />
მას სოციალური მუშაკები ოჯახებში<br />
უშუალო დაკვირვების შემდეგ ადგენენ.<br />
ამის შემდეგ რთული ფორმულებით<br />
მუშავდება მიღებული შედეგები და<br />
ოჯახს ენიჭება კონკრეტული<br />
სარეიტინგო ქულა, თუ ის 57 ათასზე<br />
ნაკლებია, ოჯახს ენიშნება ფულადი<br />
დახმარება, 57-60 ათასამდე ქულაში<br />
მოხვედრილ ოჯახებს კი მხოლოდ -<br />
სამედიცინო. წინგადადგმული ნაბიჯია<br />
ისიც, რომ საოჯახო ტექნიკის ქონა აღარ<br />
ითვლება დამაბრკოლებლად დახმ-<br />
არების მიღებისთვის (ადრე, შეიძ-<br />
ლებოდა ტელევიზორის ან მაცივრის<br />
აღმოჩენის შემთხვევაში ღატაკი ოჯახი<br />
სოციალური დახმარების გარეშე<br />
აღმოჩენილიყო). გამოსწორებულია ის<br />
ხარვეზებიც, რომლებსაც დამკვირვებ-<br />
ლები უშვებდნენ, თუმცა, დღემდე<br />
არსებობენ ოჯახები, რომელთა მხრიდან<br />
დახმარების მიღების თუ არმიღების<br />
საკითხი ეჭვს იწვევს.<br />
რაც შეეხებათ ქალებს, მათ ბუნებრივია,<br />
შემწეობების აღება შეუძლიათ, მაგრამ<br />
საოჯახო დახმარებას ცალკე ქალებთან<br />
მიმართებაში ვერ განვიხილავთ.<br />
ხაზური გოგიშვილმა ერთი საინტერესო<br />
ფაქტი აღნიშნა: განაცხადების აბსოლუ-<br />
ტური უმრავლესობა დახმარებასთან<br />
დაკავშირებით ქალებს შეაქვთ. ერთი<br />
შეხედვით შეუმჩნეველი ტენდენციაა,<br />
მაგრამ, ალბათ, სწორედ დამკვიდ-<br />
რებული სტერეოტიპი - ქალი მოვალეა<br />
ოჯახისთვის აუცილებელი ყველა შავი<br />
სამუშაო შეასრულოს, თითქოს<br />
კაცისთვის დამამცირებელი იყოს<br />
სახელმწიფოსთვის დახმარების თხოვნა.<br />
ზოგადად, სახელმწიფოში სოციალური<br />
პროგრამები საკმაოდ შეზღუდულია.<br />
თითქმის აღარ ხდება დახმარებების<br />
ისეთ ვიწრო პროფილურ ჯგუფებზე<br />
გაცემა, როგორიცაა, ვთქვათ მარტოხელა<br />
დედები, შეზღუდული შესაძლებლობის<br />
მქონე პირის მშობლები და ა.შ. მთავარი<br />
პრობლემა სწორედ ესაა, თორემ<br />
დახმარების აღებისას გენდერულ ან<br />
სოციალურ სტატუსს გადამწყვეტი<br />
მნიშვნელობა არ ენიჭება. როგორც<br />
ხაზური გოგიშვილმა აღნიშნა, თუ<br />
მუნიციპალიტეტის ან სახელმწიფოს<br />
ინიციატივით რაიმე დახმარება<br />
გამოიყოფა, იქ გენდერის მიხედვით<br />
დიფერენციაციას თითქმის არ<br />
ვხვდებით. დახმარებები ძირითადად<br />
გაიცემა პირდაპირი წესით, თანხა<br />
გადაეცემა ოჯახის იმ წევრს, რომელიც<br />
შესაბამის დაწესებულებას მიაკითხავს.<br />
ასევე რთული დასადგენი და ალბათ<br />
უფრო ღრმა კვლევის საგანია, ვის<br />
ხმარდება სინამდვილეში დახმარება, ამ<br />
კითხვაზე ამომწურავი პასუხი ვერ<br />
მივიღეთ.<br />
რაც შეეხება სესხებისა და კრედიტების<br />
საკითხს, გადავწყვიტეთ, ეს საკითხი<br />
33
ბანკებში გაგვერკვია და რამდენიმე<br />
ბანკში კრედიტ-ოფიცერს გავესაუბრეთ.<br />
აღმოჩნდა, რომ ბანკებში თითქმის<br />
არანაირი შეზღუდვა არ არის გენდერის<br />
მიხედვით, ქალებისადმი ისეთივე<br />
მოთხოვნები აქვთ, როგორიც<br />
მამაკაცების მიმართ, არ განასხვავებენ<br />
გათხოვილ და გაუთხოვარ ქალებს, თუ,<br />
რა თქმა უნდა, ამას თავად სესხის<br />
სპეციფიკა არ მოითხოვს. ასევე არ არის<br />
აუცილებელი ოჯახის მამრობითი<br />
სქესის წევრების თანხმობა სესხის<br />
მისაღებად.<br />
ამ მუხლის კვლევისას ისევე, როგორც<br />
წინა შემთხვევაში, კანონპროექტების<br />
დაუხვეწაობაზე მეტად უფრო სხვა<br />
ტენდენცია გამოიკვეთა. მთავარი<br />
პრობლემა, ქართულ საზოგადოებაში<br />
ღრმად გამჯდარი სტერეოტიპებია,<br />
რომელთა გამოც რეალური და<br />
თვალშისაცემი პრობლემები იჩქმალება.<br />
რა თქმა უნდა, სახელმწიფოს როლი ამ<br />
პრობლემის გადაწყვეტაში მთავარი<br />
უნდა იყოს. თავად სპეციალისტებიც,<br />
რომლებიც, ვთქვათ, სოციალურ<br />
სფეროებზე არიან მიმაგრებული, არ<br />
ცდილობენ რაიმე ტენდენციას<br />
დააკვირდნენ და კითხვები დასვან,<br />
ალბათ, იმიტომ, რომ ეს არავის მხრიდან<br />
წახალისებული არ არის.<br />
34
CEDAW: მუხლი 14<br />
კონვენციის მე-14 მუხლი სოფლად მცხოვრებ ქალებს ეხება. იგი მოუწოდებს მონაწილე<br />
სახელმწიფოებს, აღმოფხვრან დისკრიმინაცია სოფლად მცხოვრები ქალების მიმართ,<br />
რომლებიც მნიშვნელოვან როლს თამაშობენ საკუთარი ოჯახებისა და თემების ეკონომიკურ<br />
ცხოვრებაში, თუმცა, ხშირად გაღებული ძალისხმევის შესაბამის აღიარებას ვერ იღებენ. ხდება<br />
ისეც, რომ მათ ხელი არ მიუწვდებათ საკუთარი შრომის შედეგებზე ან განვითარების პროცესში<br />
შექმნილ სარგებელზე.<br />
მე-14 მუხლი ავალდებულებს სახელმწიფოებს უზრუნველყონ სოფლად მცხოვრები ქალების<br />
მონაწილეობა განვითარების პროექტებში, რომლებიც უნდა შეესაბამებოდეს ქალთა<br />
მოლოდინებს და მათ სპეციფიკურ მოთხოვნილებებს. სოფლად მცხოვრები ქალებისათვის<br />
ხელმისაწვდომი უნდა იყოს შესაფერისი სამედიცინო მომსახურება და ინფორმაცია ოჯახის<br />
დაგეგმვის შესახებ. მათ აგრეთვე უნდა მიიღონ უშუალო სარგებელი სოციალური დაცვის<br />
პროგრამებიდან. კონვენციაში ხაზგასმულია ქალების თანაბარი უფლებები განათლებასა და<br />
სწავლაზე, კერძოდ, ფუნქციონალურ წიგნიერებაზე. ქალებს არ უნდა შეეზღუდოთ ბიზნესში<br />
მონაწილეობა - დასაქმება ან თვითდასაქმება. მათთვის ხელმისაწვდომი უნდა იყოს<br />
კრედიტები და სესხები, აგრეთვე, საბაზრო საშუალებები და ტექნოლოგიები. ისინი თანაბარი<br />
უფლებით უნდა მონაწილეობდნენ მიწის რეფორმასა და განსახლების გეგმების<br />
განხორციელებაში. მონაწილე სახელმწიფოები ვალდებულნი არიან დააკმაყოფილონ ქალების<br />
უფლება ნორმალურ პირობებში ცხოვრებაზე - კერძოდ, საცხოვრებლით, სანიტარული<br />
პირობებით, ელექტრობით, წყალმომარაგებით, ტრანსპორტითა და კომუნიკაციებით.<br />
ქალები სოფლად - თანაბარი უფლებები<br />
გიორგი გოცირიძე<br />
შესავალი<br />
1994 წელს საქართველო შეუერთდა<br />
“ქალთა დისკრიმინაციის ყველა ფორმის<br />
აღმოფხვრის თაობაზე” კონვენციას.<br />
კონვენციის ყველა მონაწილე<br />
სახელმწიფო, მათ შორის საქართველოც<br />
ვალდებულია, ოთხ წელიწადში<br />
ერთხელ ქალის დისკრიმინაციის ყველა<br />
ფორმის აღმოფხვრის თაობაზე გაეროს<br />
კომიტეტს პერიოდული ანგარიშები<br />
წარუდგინოს. ანგარიშებში აისახება ის,<br />
თუ როგორ ასრულებს მონაწილე<br />
სახელმწიფო კონვენციით გათვალის-<br />
წინებულ ვალდებულებას. კომიტეტი<br />
სახელმწიფოს მხრიდან კონვენციის<br />
შესრულების ვალდებულებას აფასებს<br />
დასკვნითი მოსაზრებებით.<br />
2006 წლის 25 აგვისტოს კომიტეტმა<br />
საქართველოს მეორე და მესამე<br />
პერიოდულ ანგარიშთან დაკავშირებით<br />
გამოთქვა შემდეგი დასკვნითი<br />
მოსაზრება: “აცნობიერებს რა გარდა-<br />
მავალი ქვეყნის საბაზრო<br />
ეკონომიკისათვის დამახასიათებელ<br />
სირთულეებს, კომიტეტი შეწუხებულია<br />
სიღარიბის ფემინიზაციით, ეს<br />
განსაკუთრებით შეეხება სოფლად<br />
მცხოვრებ ქალებს... კომიტეტი<br />
შეწუხებულია იმით, რომ მონაწილე<br />
სახელმწიფოს არ გააჩნია ქალთა<br />
35
მოწყვლად ჯგუფებზე მიზანმიმარ-<br />
თული პროგრამა.”<br />
კომიტეტი მოუწოდებს მონაწილე<br />
სახელმწიფოს, შეაფასოს ეკონომიკის<br />
რესტრუქტურიზაციის გავლენა ქალებ-<br />
ზე და ამ მიზნით მოახდინოს<br />
ადეკვატური რესურსების მობილიზება.<br />
სახელმწიფო ვალდებულია, შეიმუშაოს<br />
გენდერულად მგრძნობელი სიღარიბის<br />
შემსუბუქების პროგრამები და<br />
სტრატეგია. ამ დროს განსაკუთრებული<br />
ყურადღება უნდა დაეთმოს მოწყვლად<br />
ჯგუფებს, მათ შორის სოფლად<br />
მცხოვრებ ქალებს. კომიტეტი<br />
მოუწოდებს სახელმწიფოს, გაზარდოს<br />
ქალების ხელმისაწვდომობა საბანკო<br />
სესხებთან და სხვა ფინანსურ<br />
კრედიტებთან. კომიტეტი მოითხოვს<br />
სახელმწიფოსაგან, შემდგომ პერიოდულ<br />
ანგარიშში წარმოადგინოს ქალების,<br />
განსაკუთრებით კი მოწყვლად ჯგუფს<br />
მიკუთვნებული ქალების, ეკონომიკური<br />
მდგომარეობის გამოსასწორებლად გა-<br />
ტარებული ღონისძიებების თაობაზე<br />
ინფორმაცია.” 2<br />
2011 წელს საქართველო ვალდებულია<br />
წარადგინოს მეოთხე პერიოდული<br />
ანგარიში. კომიტეტმა სურვილი<br />
გამოთქვა, ინფორმაცია მიეღო სოფლად<br />
მცხოვრებ ქალებზე, განსაკუთრებით კი,<br />
მოწყვლად ქალთა ჯგუფზე,<br />
მიზანშეწონილად მიგვაჩნია ყურადღება<br />
გავამახვილოთ ოკუპირებულ ტერიტო-<br />
რიასთან მოსაზღვრე, შიდა ქართლის<br />
2 http://sim.law.uu.nl/SIM/CaseLaw/uncom.nsf/804bb<br />
175b68baaf7c125667f004cb333/2687883399a60854c<br />
12571df003f5f89OpenDocument<br />
(გორის, ქარელის, ხაშურისა და კასპის<br />
მუნიციპალიტეტები) სოფლებში<br />
მცხოვრებ ქალებზე, რომელთა მოწყვლა-<br />
დობა გამოიწვია 2008 წლის აგვისტოს<br />
ომმა. ასევე აღნიშნულ კვლევაში<br />
შევეხებით აჭარის რეგიონში<br />
კრედიტების ხელმისაწვდომობასთან<br />
დაკავშირებულ საკითხებს.<br />
ქალის უფლება, მონაწილეობა მიიღოს<br />
სასოფლო რაიონის განვითარებაში<br />
კონვენციის მე-14 მუხლის თანახმად,<br />
მონაწილე სახელმწიფოები იღებენ<br />
ყველა საჭირო ზომას, მამაკაცთა და<br />
ქალთა თანასწორობის საფუძველზე<br />
უზრუნველყონ მათი მონაწილეობა<br />
სასოფლო რაიონების განვითარებაში და<br />
ასეთი განვითარებისაგან სარგებლის<br />
მიღებაში.<br />
ქალთა მიერ გადაწყვეტილების მიღების<br />
პროცესში მონაწილეობის მიღებასთან<br />
დაკავშირებით გავიხსენოთ 2006 წელს<br />
საქართველოში განხორციელებული<br />
თვითმმართველობის რეფორმა. დიდ<br />
სოფლებსა და თემებში (რამდენიმე<br />
პატარა სოფლის გაერთიანება) გაუქმდა<br />
საკრებულოები (ადგილობრივი<br />
მოსახლეობის წარმომადგენლობითი<br />
ორგანო) და გამგეობები. ამის ნაცვლად<br />
სოფლად მცხოვრები ადამიანები<br />
მუნიციპალიტეტის (ერთი ქალაქის ან<br />
დაბის გარშემო შექმნილი რამდენიმე<br />
დასახლების გაერთიანება) დონეზე<br />
ირჩევენ საკრებულოს. აღნიშნულ<br />
საკრებულოში დიდი სოფლები და<br />
თემები ირჩევენ მაჟორიტარ დეპუ-<br />
ტატებს. ასევე მუნიციპალიტეტის<br />
გამგებელი სოფელსა და თემებში<br />
36
ნიშნავს ტერიტორიული ერთეულის<br />
ხელმძღვანელს - რწმუნებულს. მიუხე-<br />
დავად ამისა, გადაწყვეტილებათა<br />
უმრავლესობა, მათ შორის ბიუჯეტის<br />
დაგეგმვა, სოფლიდან მოშორებით,<br />
მუნიციპალიტეტის ცენტრში არსებულ<br />
საკრებულოში ხდება. ამ გარემოებამ<br />
შეიძლება გაართულოს ქალების<br />
მონაწილეობა რაიონის განვითა-<br />
რებასთან დაკავშირებული გადაწყვეტი-<br />
ლების მიღების პროცესში იმ<br />
პირობებში, როდესაც თვით მუნიცი-<br />
პალიტეტის შიგნით სატრანსპორტო<br />
კომუნიკაცია არ არის სათანადოდ<br />
განვითარებული.<br />
“ადგილობრივი თვითმმართველობის<br />
შესახებ” ორგანული კანონის 42-ე<br />
მუხლის მე-3 პუნქტის “ვ” ქვეპუნქტი<br />
ანიჭებს გამგებლის რწმუნებულს<br />
უფლებამოსილებას, ჩაატაროს სოფლისა<br />
და თემის მოსახლეობის გამოკითხვა და<br />
სახალხო განხილვა. იმავე მუხლის “თ”<br />
ქვეპუნქტი ითვალისწინებს სახალხო<br />
განხილვის ჩატარების შესაძლებლობას<br />
ბიუჯეტის პროექტთან დაკავშირებით<br />
იმისათვის, რომ მუნიციპალიტეტის<br />
საკრებულოსა და გამგეობას შესაბამისი<br />
რწმუნებულის მეშვეობით ჰქონდეს<br />
შესაძლებლობა, მოისმინონ მოსახლეო-<br />
ბის შენიშვნები ბიუჯეტის პროექტთან<br />
დაკავშირებით.<br />
უნდა აღინიშნოს, რომ ამგვარი ხასიათის<br />
შეხვედრები ძირითადად არასამთავ-<br />
რობო ორგანიზაციების მიერ ტარდე-<br />
ბოდა. სახალხო განხილვას გამგეობების<br />
რწმუნებულები არ იყენებენ. იმ შემ-<br />
თხვევაშიც კი, როცა გამგეობის<br />
რწმუნებული იწვევს ამგვარ კრებას,<br />
დამკვირვებელი არასამთავრობო ორგა-<br />
ნიზაციების ინფორმაციით, არ არის<br />
უზრუნველყოფილი ფართო საზოგადო-<br />
ებრივი მონაწილეობა, მათ შორის,<br />
ქალთა ადეკვატური ჩართულობა.<br />
ოჯახში ძალადობა სოფლად მცხოვრები<br />
ქალის მიმართ<br />
კონვენციის მე-14 მუხლის შესაბამისად,<br />
მონაწილე სახელმწიფოები იღებენ<br />
ყველა საჭირო ზომას სასოფლო<br />
რაიონებში ქალთა მიმართ დისკრიმი-<br />
ნაციის აღმოსაფხვრელად.<br />
2006 წელს მე-2 და მე-3 პერიოდულ<br />
ანგარიშთან დაკავშირებით ქალთა<br />
დისკრიმინაციის ყველა ფორმის<br />
აღმოფხვრის კომიტეტმა მოუწოდა<br />
საქართველოს<br />
სახელმწიფოს,<br />
უზრუნველყოს ოჯახური ძალადობის<br />
მსხვერპლი ყველა ქალისათვის დაცვის<br />
ღონისძიებების დაუყოვნებლივ<br />
განხორციელება - კანონით გათვალის-<br />
წინებული დამცავი ორდერების<br />
გამოწერა, თავშესაფარში განთავსება,<br />
სამართლებრივი დახმარება.<br />
ადამიანის უფლებათა დაცვის თაობაზე<br />
2010 წლის ყოველწლიურ<br />
საპარლამენტო ანგარიშში საქართველოს<br />
სახალხო დამცველი აღნიშნავს, რომ<br />
რეგიონებში ოჯახური ძალადობის<br />
ფაქტზე საპატრულო პოლიციის<br />
გამოძახება ნაკლებად ხდება. 3<br />
აღნიშნული გარემოება ასევე<br />
3 სახალხო დამცველის საანგარიშო მოხსენება<br />
საქართველოში ადამიანის უფლებათა და<br />
თავისუფლებათა დაცვის მდგომარეობის<br />
შესახებ გვ. 488<br />
37
დასტურდება სტატისტიკის ეროვნული<br />
სამსახურის ინფორმაციითაც, რომლის<br />
თანახმად, 2010 წელს თბილისში<br />
დაფიქსირებულია 121 ძალადობის<br />
შემთხვევა (116 შემთხვევაში მოძალადე<br />
მამაკაცია, ხოლო 5 შემთხვევაში ქალი),<br />
ხოლო შიდა ქართლში მხოლოდ სამი<br />
შემთხვევა (2 შემთხვევაში მოძალადე<br />
კაცია, ხოლო ერთ შემთხვევაში ქალი),<br />
სამეგრელოში ძალადობის მაჩვენებელი<br />
საერთოდაც 0-ია. 4<br />
სტატისტიკის სამსახურის მონაცემები<br />
სულაც არ მიუთითებს იმაზე, რომ<br />
თბილისში რეგიონებთან შედარებით<br />
მეტი ოჯახური ძალადობის ფაქტი<br />
ხდება ან კიდევ იმას, რომ თითქოს<br />
რეგიონში ძალადობა საერთოდაც არ<br />
ხდება. ზემოხსენებული მონაცემები<br />
მხოლოდ იმაზე მიუთითებს, რომ<br />
თბილისისაგან განსხვავებით, სოფლად<br />
მომხდარი ძალადობის ფაქტები არ<br />
ხმაურდება. სტერეოტიპების გავლენით<br />
ოჯახურ ძალადობაზე ხმამაღლა<br />
საუბარი, მით უფრო ამასთან<br />
დაკავშირებით სამართლებრივი<br />
რეაგირების მოთხოვნა, ,,ცუდ ტონად”<br />
ითვლება. დამატებით შეიძლება<br />
აღინიშნოს ის, რომ სოფლად მცხოვრებ<br />
ქალებს არა აქვთ ინფორმაცია ოჯახურ<br />
ძალადობაზე საპასუხო სამართლებრივ<br />
მექანიზმებთან დაკავშირებით.<br />
სახალხო დამცველის ინფორმაციით, იმ<br />
გამონაკლის შემთხვევაშიც კი, როცა<br />
რეგიონებში იძახებენ საპატრულო<br />
4 http://geostat.ge/action=page&p_id=607&<br />
lang=geo<br />
პოლიციას, მიუხედავად ფაქტის<br />
სიმწვავისა, საპატრულო პოლიციის<br />
თანამშრომლები შემაკავებელ ორდერს<br />
არ წერენ. სახალხო დამცველის ცნობით,<br />
ამის მიზეზია ის, რომ რეგიონებში<br />
საპატრულო პოლიციას ოჯახური<br />
ძალადობა შიდა ოჯახურ საქმედ<br />
მიაჩნია და მასში ჩარევას არ თვლის<br />
მიზანშეწონილად.<br />
სოფლად მცხოვრები ქალების უფლება<br />
ადეკვატურ საცხოვრებელ პირობებზე<br />
ოკუპირებულ ტერიტორიასთან<br />
მოსაზღვრე სოფლებში მცხოვრები<br />
ქალების პრობლემების და მათი<br />
უფლებრივი მდგომარეობის იდენტიფი-<br />
ცირების მიზნით კვლევა ჩაატარა<br />
გაეროს ქალთა ფონდმა, გაეროს<br />
ადამიანის უფლებათა უმაღლესი<br />
კომისრის და ევროპის საბჭოს<br />
წარმომადგენლობამ საქართველოში.<br />
კონვენციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის<br />
“თ” ქვეპუნქტის შესაბამისად, სოფლად<br />
მცხოვრებ ქალებს უფლება აქვთ,<br />
სარგებლობდნენ ცხოვრების ჯეროვანი<br />
პირობებით.<br />
ზემოხსენებული კვლევის შედეგად,<br />
ცნობილი გახდა, რომ იმ ოჯახის<br />
საშუალო თვიური შემოსავალი, სადაც<br />
პენსიონერები ჰყავთ, დაახლოებით, 80-<br />
100 ლარია. არსებობენ ოჯახები,<br />
რომელთა თვიური შემოსავალი 30 ლარს<br />
არ აღემატება. ომამდე აღნიშნული<br />
სოფლების მოსახელობის ძირითადი<br />
შემოსავლის წყარო სოფლის მეურნეობა<br />
იყო. გორისა და ქარელის<br />
მუნიციპალიტეტის უშუალოდ ოკუპი-<br />
38
რებულ ტერიტორიასთან მოსაზღვრე<br />
სოფლებმა ომის შემდეგ დაკარგეს<br />
სასოფლო-სამეურნეო დანიშნულების<br />
მიწები, სადაც ამ დროისათვის<br />
განთავსებული არიან რუსეთის<br />
შეიარაღებული ძალების და სამხრეთ<br />
ოსეთის დე-ფაქტო ხელისუფლების<br />
წარმომადგენლები. იმ სოფლებში, სადაც<br />
მოსახლეობამ შეინარჩუნა მიწები,<br />
საომარი მოქმედების მიმდინარეობისას<br />
ხდებოდა ყაჩაღობა, რის შედეგადაც მათ<br />
სასოფლო-სამეურნეო ტექნიკა დაკარგეს.<br />
მარადიორებმა ბევრი სოფლიდან<br />
გაიტაცეს საქონელი. ბევრ სოფელში<br />
განადგურდა სკები, მეფუტკრეობა კი,<br />
მოსახლეობის შემოსავლის წყაროს<br />
წარმოადგენდა.<br />
ამ გარემოებამ უარყოფითი გავლენა<br />
მოახდინა სოფლად დასაქმების<br />
მაჩვენებელზე. გაეროს ადამიანის<br />
უფლებათა უმაღლესი კომისრის<br />
წარმომადგენლის ანგარიშში აღნიშ-<br />
ნულია: “ბევრი ადამიანი, მათ შორის,<br />
უმეტესობა ქალი, იძულებული შეიქმნა<br />
დაეტოვებინა საცხოვრებელი ადგილი<br />
სამუშაოს შოვნისა და დასაქმების<br />
მიზნით. უმძიმეს მდგომარეობაში<br />
აღმოჩნდნენ განსაკუთრებულად მოწ-<br />
ყვლადი ჯგუფები - მარტოხელა<br />
დედები, მარტოხელა მოხუცები,<br />
მრავალშვილიანი ოჯახები.”<br />
სოფლად მცხოვრები ქალის უფლება<br />
წყალმომარაგებაზე<br />
კონვენციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის<br />
“თ” ქვეპუნქტის შესაბამისად, სოფლად<br />
მცხოვრებ ქალებს უფლება აქვთ,<br />
სარგებლობდნენ წყალმომარაგების<br />
საშუალებით.<br />
შიდა ქართლის სოფლებში დიდ<br />
პრობლემას წარმოადგენს წყალზე<br />
ხელმისაწვდომობა. სოფლების<br />
უმრავლესობაში წყალს საერთო ჭიდან<br />
და წყაროებიდან ეზიდებიან. ბევრ<br />
სოფელში მოშლილია წყლის მიწოდების<br />
ერთიანი სისტემა, არ მოწმდება წყლის<br />
ხარისხიც. არსებობს სოფლები,<br />
მაგალითად, გორის მუნიციპალიტეტის<br />
სოფელი შინდისი, სადაც წყალს<br />
კილომეტრების სიშორიდან ეზიდებიან.<br />
გორის მუნიციპალიტეტის სოფელ დიცს<br />
წყალი კვირაში ერთხელ მიეწოდება.<br />
ამიტომ მოსახლეობა იძულებული<br />
ხდება, წყალი მეზობელი სოფლიდან -<br />
ტირძნისიდან მოიპოვოს. სოფელი<br />
ტირძნისი სოფელი დიციდან სამი<br />
კილომეტრის მოშორებით მდებარეობს.<br />
აღსანიშნავია, რომ წყალს სოფელში<br />
ძირითადად ქალები ეზიდებიან.<br />
სოფლად მცხოვრები ქალის უფლება<br />
სამედიცინო მომსახურებაზე<br />
კონვენციის მე-14 მუხლის მე-2 პუნქტის<br />
“ბ” ქვეპუნქტის მიხედვით სოფლად<br />
მცხოვრებ ქალებს უფლება აქვთ<br />
სარგებლობდნენ შესაბამისი სამედი-<br />
ცინო მომსახურებით, მათ შორის<br />
ოჯახის დაგეგმვის საკითხებზე<br />
ინფორმაციით, კონსულტაციით და<br />
მომსახურებით.<br />
შიდა ქართლის სოფლებში მცხოვრები<br />
მოსახლეობის უმრავლესობა აცხადებს,<br />
რომ ჯანდაცვა მათთვის ხელმიუწვდო-<br />
მელია. სამედიცინო მომსახურება<br />
თითქმის ყველგან ფასიანია. გაეროს<br />
ადამიანის უფლებათა უმაღლესი<br />
39
კომისრის ოფისის მკვლევართა მიერ<br />
გამოკითხული ბევრი ადამიანისათვის<br />
ჯანდაცვის სისტემაზე ხელმიუწვდომ-<br />
ლობა მაღალი ფასებითაა გამოწვეული.<br />
რამდენიმე სოფელში ქალმა<br />
რესპოდენტებმა ხაზგასმით მიუთითა<br />
გინეკოლოგიური მომსახურების საჭი-<br />
როებაზე. ქალებს არა აქვთ ფეხმძი-<br />
მობასა და მშობიარობასთან დაკავშირე-<br />
ბული ხარჯების დაფარვის შესაძლებ-<br />
ლობა. არ არსებობს მამოგრაფი,<br />
ულტრასონოგრაფი და გინეკოლო-<br />
გიური დიაგნოსტიკის სხვა ტექნიკა<br />
საშვილოსნოსა და ძუძუს კიბოს<br />
სკრინინგისათვის. გარდა ამისა,<br />
არსებობს სოფლები, მაგალითად,<br />
ქარელის მუნიციპალიტეტის სოფლები<br />
კნოლევი, ატოცი და ავლევი, სადაც<br />
საერთოდ არ ფუნქციონირებს ამბუ-<br />
ლატორია და მოსახლეობას საჭიროების<br />
შემთხვევაში 12-15 კმ-ის გავლა უწევს<br />
შესაბამისი მომსახურების მისაღებად.<br />
სათანადო აღჭურვას საჭიროებს გორის<br />
მუნიციპალიტეტის სოფელ მერეთის<br />
ამბულატორია.<br />
ჯანმრთელობის დაზღვევის სახელ-<br />
მწიფო პოლისებით სარგებლობენ<br />
სიღარიბის ზღვარს ქვემოთ მყოფი<br />
ოჯახები. ოჯახებს არ მიეწოდებათ<br />
ინფორმაცია პოლისის გამოყენების<br />
თაობაზე. ზოგიერთ სოფელში განაც-<br />
ხადეს, რომ პოლისებით მხოლოდ<br />
ქირურგიული მომსახურების ხარჯები<br />
იფარება.<br />
სასოფლო-სამეურნეო კრედიტზე<br />
ხელმისაწვდომობა<br />
ქალის დისკრიმინაციის აღმოფხვრის<br />
თაობაზე კონვენციის მე-14 მუხლის მე-2<br />
პუნქტის “ზ” ქვეპუნქტის შესაბამისად,<br />
მონაწილე სახელმწიფოები ქალებს<br />
უზრუნველყოფენ უფლებით, რომ<br />
სასოფლო-სამეურნეო კრედიტითა და<br />
სესხებით ისარგებლონ.<br />
2008 წელს არჩევნების წინ საქართველოს<br />
ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაციამ<br />
აჭარის ავტონომიურ რესპუბლიკაში<br />
გენდერული თანასწორობის კვლევა<br />
ჩაატარა. კვლევიდან ირკვევა, რომ<br />
“საქართველოს ბანკმა“ 2007 წლის<br />
იანვრიდან 2008 წლის 31 მაისის<br />
ჩათვლით აჭარის რეგიონის სოფლებში<br />
სესხი გასცა 726 ქალსა და 1276<br />
მამაკაცზე.<br />
როგორც ვხედავთ, სასოფლო კრედი-<br />
ტების ხელმისაწვდომობაზე ქალებსა და<br />
მამაკაცებს შორის კვლავ არსებობს<br />
განსხვავება.<br />
ნანა კვაშილავას საქმე<br />
ნანა კვაშილავა ოჩამჩირიდან დევნილია.<br />
დღეისათვის ის ფოცხო-ეწერის დევ-<br />
ნილთა ახალ დასახლებაში ცხოვრობს.<br />
ეს სწორედ ის ადგილია, სადაც მე მას<br />
შევხვდი და გავესაუბრე.<br />
ფოცხო-ეწერში მოხვედრამდე ნანა<br />
კვაშილავამ ცხოვრების საკმაოდ<br />
გრძელი და დრამატული გზა განვლო.<br />
ის იყო ბათუმის სახელმწიფო<br />
უნივერსიტეტის იურიდიული ფაკულ-<br />
ტეტის სტუდენტი, რომლის წარჩინებით<br />
დასრულების შემდეგ ოჯახთან ერთად<br />
გადავიდა რუსეთის ფედერაციაში<br />
40
ბიზნეს საქმიანობისათვის. მოგვია-<br />
ნებით, კვაშილავების ოჯახი კვლავ<br />
საქართველოში ბრუნდება. ისინი<br />
საცხოვრებლად ხაშურის რაიონის<br />
სოფელ ჩუმათელეთს ირჩევენ, იმ<br />
ადგილს, სადაც ყოველდღიურად<br />
გადაადგილდება დასავლეთისკენ მიმა-<br />
ვალი ავტოტრანსპორტი. ნანა კვაშილავა<br />
მამასთან ერთად ხსნის რესტორან<br />
“თეთრ გედს,” რომელიც ნანა<br />
კვაშილავას თავდაუზოგავი შრომის<br />
შედეგად საქართველოს მთავარი საგზაო<br />
მაგისტრალის მოსარგებლეთა მხრიდან<br />
მალე მოიპოვებს სათანადო აღიარებას.<br />
მალე ოჯახს პრობლემები ექმნება<br />
კონკურენტებთან. ნანა განმარტავს, რომ<br />
ხაშურის რაიონში გავლენის მქონე<br />
მხედრიონელებმა ვერ აიტანეს მისი,<br />
როგორც ქალის წარმატებული ბიზნეს<br />
საქმიანობა და რესტორანის დათმობა<br />
მოითხოვეს. კვაშილავების ოჯახი წინ<br />
აღუდგა კრიმინალების განზრახვას,<br />
რასაც ნანას მამის ნიაზ კვაშილავას<br />
მკვლელობა მოჰყვა.<br />
ბიზნეს-საქმიანობის ხელშეწყობის<br />
მიზნით კვაშილავების ოჯახმა კრედიტი<br />
აიღო “პროკრედიტ ბანკიდან“. აღებულ<br />
სესხს ნანა კვაშილავას მამა<br />
ეტაპობრივად ფარავდა. მამის<br />
ძალადობრივი მკვლელობის შემდეგ,<br />
უკვალოდ დაიკარგა თანხის გადახდის<br />
დამადასტურებელი დოკუმენტები. ნანა<br />
კვაშილავას მტკიცებით, „პროკრედიტ-<br />
ბანკმა“ მათ შორის პროცენტის იმ<br />
ნაწილის გადახდა მოსთხოვა, რომელიც<br />
გარდაცვლილ ნიაზ კვაშილავას უკვე<br />
ჰქონდა გადახდილი. ნანა კვაშილავამ<br />
ვერ შეძლო ბანკის აღნიშნული<br />
მოთხოვნის დაკმაყოფილება. მამის<br />
გარდაცვალებიდან ერთი წლის შემდეგ,<br />
ნანა კვაშილავამ ბანკის დავალიანების<br />
გამო დაკარგა საცხოვრებელი სახლიც<br />
და რესტორანი “თეთრი გედიც”. ნანა<br />
კვაშილავა აცხადებს, რომ ბანკმა მას არ<br />
მისცა შესაძლებლობა, მაღალ ფასად<br />
თავად გაეყიდა უძრავი ქონება და ამ<br />
გზით გადაეხადა ბანკის წინაშე<br />
არსებული დავალიანება.<br />
უსახლკაროდ დარჩენილი ნანა,<br />
დედასთან ერთად თბილისში, ე.წ.<br />
“ზაკოს” შენობაში სხვა დევნილებთან<br />
ერთად შეასახლეს. გასულ წელს ნანა<br />
კვაშილავა სხვა დევნილებთან ერთად<br />
ზაკოს შენობიდან გამოასახლეს და მისი<br />
სურვილის წინააღმდეგ, სამეგრელოში<br />
სოფელ ფოცხო-ეწერში ჩაასახლეს.<br />
დასკვნა<br />
სოფლად მცხოვრები ქალები კვლავაც<br />
განიცდიან დისკრიმინაციას წყალმომა-<br />
რაგების, ჯანმრთელობის დაცვის,<br />
განსაკუთრებით კი გინეკოლოგიური<br />
მომსახურებით სარგებლობასთან<br />
დაკავშირებით. არსებულმა საკანონ-<br />
მდებლო ბაზამ მინიმუმამდე დაიყვანა<br />
ქალის შესაძლებლობა, მონაწილეობა<br />
მიიღოს რაიონის განვითარებასთან<br />
დაკავშირებით გადაწყვეტილების<br />
მიღების პროცესში. არსებული ეკონო-<br />
მიკური კრიზისისა თუ სიღარიბის გამო<br />
სოფლად მცხოვრები ქალები კვლავ<br />
რჩებიან ყველზე მოწყვლად ჯგუფად.<br />
ეკონომიკური კეთილდღეობის უზრუნ-<br />
ველყოფის მიზნით ქალებს მამაკა-<br />
ცებთან შედარებით უფრო ნაკლებად<br />
მიუწვდებათ ხელი საბანკო კრედი-<br />
41
ტებზე, თუმცა ჩვენს მიერ მოთხრობილი<br />
შემთხვევა მოწმობს საბანკო დაწესებუ-<br />
ლებებთან ურთიერთობის სირთუ-<br />
ლეების არსებობას იმ ქალებისათვის,<br />
რომლებიც მამაკაცის ფაქტობრივ<br />
მფარველობას არიან მოკლებულები.<br />
ქალები ქართულ სოფელში - უფლებები და სტერეოტიპები<br />
არჩილ წერეთელი<br />
კვლევის საწარმოებლად და ინტერვიუს<br />
ჩასაწერად სოფელ აწყურში წავედი.<br />
ადგილობრივი მკვიდრი ქალბატონი<br />
მაია აიწერაძე უპრობლემოდ<br />
დამთანხმდა ინტერვიუზე. როგორც<br />
აღმოჩნდა, ქალბატონ მაიას იური-<br />
დიული განათლება აქვს და კითხვაზე,<br />
აცნობიერებდნენ თუ არა ის და მისი<br />
თანასოფლელი ქალები თავიანთ<br />
უფლებებს, ვიფიქრე, რომ ის<br />
იურიდიულად გამართული წინადა-<br />
დებით მიპასუხებდა, თუმცა, მისი<br />
პასუხი სრულიად “ადამიანური” იყო.<br />
მაიას თქმით, სოფლად ქალებს ძალიან<br />
ბევრ საინფორმაციო საშუალებაზე<br />
მიუწვდებათ ხელი - პრესა, ტელევიზია,<br />
ინტერნეტი... ამიტომ ქალებმა ბევრი რამ<br />
იციან თავიანთი უფლებების შესახებ.<br />
გარდა ამისა, მაიამ მითხრა, რომ მათ<br />
სოფელში ექვს თვეში ერთხელ ტარდება<br />
ტრენინგი ქალთა უფლებების შესახებ,<br />
რომელსაც სოფლის ქალების ნახევარზე<br />
მეტი ესწრება. ჩემთვის ძალიან<br />
თვალშისაცემი იყო რესპონდენტის<br />
თვითდაჯერებულობა, იგი ყოველ<br />
პასუხში მაგრძნობინებდა, რომ მათ<br />
სოფელში ქალები, მეზობელი<br />
მაღალმთიანი სოფლებისგან განსხვა-<br />
ვებით, თავს საკმაოდ თავისუფლად<br />
გრძნობენ; მთიან სოფლებში ქალები<br />
უმძიმეს სამუშაოს ასრულებენ, არ იციან<br />
წერა-კითხვა, ვერ იღებენ ინფორმაციას<br />
თავიანთ უფლებებზე და ვერ<br />
ახორციელებენ მათ. იგი სიბრალულით<br />
საუბრობდა იმის შესახებ, რომ ზოგან<br />
ქალებმა ჯერ კიდევ ვერ მოახერხეს<br />
თავიანთი თავის ნორმალურ პირობებში<br />
ჩაყენება, რამაც დამარწმუნა, რომ<br />
ქალებს მათ სოფელში განსაკუთრებული<br />
დაბრკოლებები არ ექმნებათ. თუმცა<br />
ჩანდა, რომ მაიას დამკვიდრებული<br />
სტერეოტიპები ხელს უშლიდა აშკარად<br />
თვალშისაცემი პრობლემები შეემჩნია:<br />
მაგალითად, იგი თავად აღნიშნავდა,<br />
რომ სოფლად სამუშაოთა 60%-ს ქალები<br />
ასრულებენ, მაგრამ იგი ამას დიდ<br />
პრობლემად ვერ აღიქვამდა: “აბა კაცს<br />
ხომ ვერ მოთხოვ წიწილებს საკენკი<br />
გადაუყაროს, რომც მოთხოვო, ამას არ<br />
გააკეთებს!”<br />
მაიამ მითხრა, რომ მათ სოფელში<br />
ჩვეულებრივი, ცივილიზებული დამო-<br />
კიდებულება აქვთ განათხოვრების,<br />
განქორწინებულების, ქვრივების მიმართ<br />
და იქვე დასძინა: “თუმცა, რა თქმა,<br />
42
უნდა, ცდილობენ ოჯახის სიწმინდე<br />
დაიცვან”.<br />
სოფლად დიდი პრობლემაა სამედიცინო<br />
დაწესებულების არარსებობა. ორსულ<br />
ქალებს კონსულტაციებზე რაიონულ<br />
ცენტრებში უწევთ სიარული. არ<br />
აღინიშნება ჩვილთა მაღალი<br />
სიკვდილიანობა, თუმცა ძალიან<br />
სპონტანურად და უკონტროლოდ<br />
მიდის ორსულობის და ჩვილობის<br />
პერიოდი. ადგილობრივები თვლიან,<br />
რომ მათ უპირატესობა აქვთ ქალაქელ<br />
დედებთან შედარებით, რადგან<br />
შეუძლიათ ჩვილებს ნატურალური<br />
პროდუქტი მიაწოდონ.<br />
სოფლად თითქმის არ არსებობს<br />
ინფორმაცია კონტრაცეფციის საშუალე-<br />
ბებთან და ოჯახის დაგეგმვასთან<br />
დაკავშირებით. ქალბატონმა მაიამ<br />
მითხრა, რომ ამგვარი არაფერი სმენიათ.<br />
მისი აზრით, წყვილმა თავად უნდა<br />
გადაწყვიტოს, რამდენი ბავშვი გააჩინოს<br />
და ოჯახის დაგეგმვაზე რაიმე<br />
ტრეინინგების ჩატარება საჭირო არ<br />
არის. ქალაქთან შედარებით, როგორც<br />
ჩანს, ეს პრობლემა სოფელში მძიმედ<br />
დგას, თუმცა არ არის ძნელად<br />
გადასაწყვეტი, რადგან კონტრაცეფციის<br />
შესახებ ტრენინგის ჩატარებას<br />
სამედიცინო ცენტრის აშენება არ<br />
ჭირდება. აღსანიშნავია, რომ ქვეყანაში<br />
არ არსებობს სპეციფიურად სოფელში<br />
მცხოვრები ქალებისთვის განკუთვნილი<br />
პროგრამები და ბიუჯეტიდან მათ<br />
დასაფინანსებლად თანხა არ გამოიყოფა;<br />
სოფლად არ ტარდება ის უფასო<br />
სამედიცინო გამოკვლევები, რაც<br />
თბილისში მაცხოვრებელი ქალების-<br />
თვის არის ხელმისაწვდომი. როგორც<br />
ჩემმა რესპონდენტმაც აღნიშნა, არსე-<br />
ბობდა დედათა და ბავშვთა დაცვის<br />
სპეციალური დებულება, რომელიც<br />
გაუქმდა და მის მაგივრად შეიქმნა<br />
ქალთა უფლებების დასაცავი<br />
დებულებები, თუმცა სოფლად მცხოვ-<br />
რები ქალებისთვის არ ყოფილა<br />
გათვალისწინებული რაიმე პროგრამები,<br />
არადა, ქალაქისაგან განსხვავებით,<br />
სოფლად ქალებს განსხავებული და<br />
სპეციფიური პრობლემები აქვთ.<br />
მაიას თქმით, ოჯახში გადაწყვეტილების<br />
მიღებისას ქალები ხშირად უფრო დიდ<br />
როლს თამაშობენ. ასევე, მათ სოფელში<br />
ქალებს მიწის ფლობაზე პრობლემები არ<br />
უჩნდებათ - საბჭოური კოლექტივების<br />
დაშლის შემდეგ ძალიან ბევრმა ქალმა<br />
მოახერხა მიწის გადაფორმება, გარდა<br />
ამისა, მათ თავისუფლად შეუძლიათ<br />
მამაკაცების (მეუღლის, მამის, ძმების,<br />
ძმიშვილების) საკუთრებაში არსებული<br />
მიწებით სარგებლობა.<br />
სოფელ აწყურში ქალები მრავლად არიან<br />
წარმოდგენილნი გადაწყვეტილების<br />
მიმღებ ორგანოებში, სოფლის საკრე-<br />
ბულოს ათი წევრიდან ხუთი ქალია,<br />
ასევე სოფლის კრებებში ძალიან<br />
აქტიურად არიან ჩაბმული ქალები და<br />
ხშირად გააქვთ თავიანთი წინადა-<br />
დებები. მაგალითად, მათი სოფლიდან<br />
ძალიან ბევრ ქალს უწევს ქალაქში<br />
სამუშაოდ თუ სხვა საქმიანობისთვის<br />
ხშირად სიარული, ამიტომ მათ სოფლის<br />
კრებაზე დააყენეს საკითხი<br />
ტრანსპორტის დანიშვნასთან დაკავში-<br />
რებით. ეს პრობლემა, როგორც მაიამ<br />
აღნიშნა, დღეს გადაჭრილია. სოფლად<br />
43
თუ რაიმე საზოგადოებრივი<br />
მოღვაწეობაა ხელმისაწვდომი, იქაც<br />
ქალები აქტიურობენ - სკოლებში,<br />
საარჩევნო შტაბებში, სოფლის<br />
საკრებულოებში, თუმცა, ჩემი<br />
რესპოდენტი აღნიშნავდა, რომ ქალებს<br />
უფრო ეხერხებათ საბუთებთან მუშაობა,<br />
აქეთ-იქით მიმოსვლა და ა.შ. ქალები<br />
შავ სამუშაოს ადვილად ასრულებენ.<br />
აწყურში არ დგას განათლების<br />
პრობლემაც. ჩემს კითხვაზე, მის<br />
სამეზობლოში არსებობს თუ არა ვინმე<br />
წერა-კითხვის უცოდინარი, მაიას<br />
გაეცინა. მომიყვა, თუ რა მდიდარი<br />
ბიბლიოთეკები აქვთ მის მეზობლებს და<br />
როგორ ცდილობს სოფლად ხალხი, რაც<br />
შეიძლება მეტი ინფორმაცია მიიღოს.<br />
სოფელ აწყურს ამაში ხელს უწყობს<br />
ისიც, რომ საკმაოდ ახლოს არის<br />
რაიონულ ცენტრთან. ვფიქრობ, აქ დიდ<br />
როლს თამაშობს ქალაქისგან შორს<br />
მყოფი ადამიანის ბუნებაც. იგი სულ<br />
იმის ფიქრშია, რომ ცხოვრების ტემპს არ<br />
ჩამორჩეს და სულ გონია, რომ რაღაცას<br />
ვერ იგებს, რაღაც აკლია. მაიამ მითხრა,<br />
სოფლად მაცხოვრებელი ძროხას<br />
გაყიდის და კომპიუტერს იყიდისო.<br />
სკოლებში სოფლად გოგონებისა და<br />
ბიჭების შეფარდება თითქმის<br />
იმდენივეა, რამდენიც ქალაქში. საკმაოდ<br />
ბევრი აბარებს უმაღლეს სასწავლებ-<br />
ლებში. თუმცა, როგორც მოგვიანებით<br />
ერთი ადგილობრივი მოსწავლისგან<br />
გავიგე, წელს გამოცდებში ძალიან ბევრი<br />
ჩაჭრილა.<br />
რაც შეეხება ფინანსების განკარგვას,<br />
ჩემმა რესპოდენტმა მითხრა, რომ მას<br />
არანაირი პრობლემა არ შექმნია<br />
სესხების აღებისას და ხშირად<br />
უსარგებლია ამ მომსახურებით, მათ<br />
შორის სასოფლო-სამეურნეო სესხე-<br />
ბითაც. ბაზარში სხვადასხვა პროდუქ-<br />
ტების გაყიდვისას მასაც და მის<br />
მეზობლებსაც გადანაწილებული აქვთ<br />
ფუნქციები - მათ სოფელში ვაჭრობა არ<br />
არის სპეციფიურად ქალის ან მამაკაცის<br />
საქმიანობა, ოჯახის ინტერესებიდან<br />
გამომდინარე, როგორც უფრო მოსახერ-<br />
ხებელია, ისე მოქმედებენ. ასევე ოჯახის<br />
ინტერესები დგას პირველ ადგილზე<br />
ნავაჭრი თანხის აღებისას, მაია მხოლოდ<br />
მორჩენილ თანხას იყენებს პირადი<br />
საჭიროებისთვის.<br />
როგორც ჩანს, აწყურში ქალები<br />
მართლაც არ გრძნობენ თავს<br />
დაუცველად და დაჩაგრულად, თუმცა<br />
არა იმიტომ, რომ პრობლემები არ აქვთ.<br />
ქალებს ბუნებრივად მიაჩნიათ ის, რომ<br />
ოჯახში სამუშაოთა უმეტესობას თავად<br />
აკეთებენ, საზოგადოებრივ და სახელ-<br />
მწიფო სამსახურებშიც მთელი შავი<br />
სამუშაო ქალებზე მოდის, ხშირად არ<br />
აქვთ პირადი ხარჯების ქონის<br />
საშუალება, ვერ იღებენ სრულფასოვან<br />
სამედიცინო დახმარებასა და კონსულ-<br />
ტაციას, არ უჩნდებათ კოოპერატივებისა<br />
და მსგავსი გაერთიანებების შექმნის<br />
სურვილი და ა. შ. ქალებისთვის<br />
განმსაზღვრელი მაინც ოჯახის ინტერე-<br />
სებია და ყოველი გადაწყვეტილება<br />
ქმართან კონსულტაციის შემდეგ<br />
მიიღება.<br />
44
ავტორების შესახებ:<br />
ნათია როყვა - ჟურნალისტი, ტელეარხი 25, საზოგადოებრივი პოლიტიკური თოქ-შოუ<br />
„უპასუხე ხალხს“ და გადაცემა „დიალოგი“-ს პროდიუსერი<br />
ნინო ონაშვილი - კავკასიოლოგი, არასამთავრობო ორგანიზაცია „ახალგაზრდა<br />
კავკასიელთა საერთაშორისო კავშირი“-ს საბჭოს წევრი და საზოგადოებასთან<br />
ურთიერთობის მენეჯერი<br />
თამაზ კუპრეიშვილი - ჟურნალისტი, ინტერნეტ გამოცემა netgazeti.ge<br />
არჩილ წერეთელი - სტუდენტი, თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის<br />
სახელმწიფო უნივერსიტეტი<br />
გიორგი გოცირიძე - იურისტი, საქართველოს ახალგაზრდა იურისტთა ასოციაცია<br />
პროექტზე მუშაობდნენ:<br />
ლელა გაფრინდაშვილი - ფილოსოფოსი, თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის<br />
სახელმწიფო უნივერსიტეტი<br />
ეკატერინე ფირცხალავა - ფსიქოლოგი, თბილისის ივანე ჯავახიშვილის სახელობის<br />
სახელმწიფო უნივერსიტეტი<br />
ლიანა ჯაყელი - დოკუმენტალისტი, ორგანიზაცია „სტუდიომობილი - აქცენტი<br />
მოძრაობაზე“-ს თავმჯდომარე<br />
რედაქტორი:<br />
ნინო ბექიშვილი - ჟურნალისტი<br />
თბილისი<br />
2011<br />
45
Change language