Create successful ePaper yourself
Turn your PDF publications into a flip-book with our unique Google optimized e-Paper software.
Kliem ix-xiœ<br />
<strong>Il</strong>-proverbju hu espressjoni qasir ferm, mhux aktar<br />
minn sentenza li kellek tiktbu. Hu stqarrija li<br />
tikkonferma verità, imæieba fl-isfond tar-realta’<br />
tal-œajja. <strong>Il</strong>-qwiel huma gœajdut li gœadda millimgœoddi,<br />
minn æenerazzjoni gœal oœra. Definizzjoni<br />
li smajt darba ilu ta’ x’jitqies qawl, laqtitni u bqajt<br />
niftakarha. Æie definit bi tbissima bœala “gœerf fi<br />
fliexken ÿgœar, mhux nieqes mill-melœ u l-bÿar.” <strong>Il</strong>lum<br />
il-proverbji m’gœadhomx popolari bœal dari. <strong>Il</strong>æenerazzjoni<br />
l-ædida bilkemm tafhom, aœseb u ara<br />
kemm ittennihom. Fl-imgœoddi l-qawl kien jitqies<br />
konvinzjoni ta’ verita’. <strong>Il</strong>lum m’gœadhiex il-mod<br />
timmoralizza u wkoll titœassar speçjalment l-aktar filpajjiÿi<br />
ndustrijali. Dan œareæ minn stœarriæ li sar.<br />
Jingœad li fis-seklu tmienja qabel Kristu, Esekija<br />
kiteb l-gœerf li kien jingœad mis-Sultan Salamun. <strong>Il</strong>ktieb<br />
tal-Proverbji tar-Rabta l-Qadima kien it-tieni<br />
wieœed mill-œamsa li jissejœu ta’ l-Gœerf.<br />
Kull pajjiÿ gœandu l-qwiel tiegœu. Hu fatt<br />
interessanti li œafna mil-qwiel, gœad li f’pajjizi<br />
differenti u l-aktar fl-imgœoddi, maqtugœin gœal kollox<br />
minn xulxin, œafna minnhom jixxiebœu fis-sustanza u<br />
fil-messaææi li jwasslu. Kollha jwasslu verità ta’<br />
tagœlima. Gœadhom magœrufin u definiti bœala “kliem<br />
ix-xiœ”. <strong>Il</strong>-fehma komuni kienet li “kliem ix-xiœ ÿomm<br />
fih”. Fl-imgœoddi kienet drawwa li biex wieœed isostni<br />
argument u jikkonvinçi, kien jikkwota qawl popolari.<br />
<strong>Il</strong>lum tista’ tgœid li m’gœadux isir hekk imkien.<br />
<strong>Il</strong>-proverbju hu filfatt espressjoni qasira<br />
idjomatika li trabbiet matul sekli sœaœ li gœaddiet bilfomm<br />
minn æenerazzjoni gœall-oœra. Interessanti kien<br />
il-fatt kif wieœed kien jikwota l-qawl. Jintroduçieœ<br />
dejjem bl-istess fraÿi “in-nannu kien jgœid ...” Mhux<br />
gœalhekk ta’ b’xejn li l-proverbji gœadhom sal-lum<br />
jitqiesu “kliem ix-xiœ”. Kliem ix-xiœ ÿomm fih, kienet<br />
duttrina taÿ-ÿmien ta’ darba. L-gœerf mhux miktub<br />
gœadda bil-fomm minn æenerazzjoni gœall-oœra, hu l-<br />
frott ta’ esperjenzi li trabbew tul is-sekli.<br />
Interessanti l-fatt li bœal kull pajjiÿ ieœor, pajjiÿna<br />
wkoll issiblu œafna proverbji u li gœandhom l-istess<br />
definizzjoni li tawhom pajjiÿi oœra. Dan æara mingœajr<br />
l-ebda pjan, jew gœax wieœed ikkoppja lill-ieœor. Kien<br />
proçess naturali tal-gœerf, tax-xjuœ tagœna u ta’<br />
pajjiÿi oœra.<br />
Biex nagœtu eÿempji ta’ dan il-proçess naturali,<br />
biÿÿejjed œarsa œafifa ta’ gœadd ta’ qwiel torok,<br />
pereÿempju gœandhom l-istess tifsira tagœna. Dan<br />
ÿgur li æara b’mod naturali. Nikkwota xi ftit proverbji<br />
torok li juru vera somiljanza fil-œsieb mal-qwiel<br />
tagœna. Bœal proverbji tagœna, huma ferm qosra, u<br />
jmorru dritt fuq il-punt u huma bbaÿati fuq l-<br />
ambjent u l-œajja ta’ kuljum. In-nies huma l-<br />
protagonisti.<br />
Huma qwiel torok li jtennu pereÿempju li xkora<br />
vojta ma tieqafx waœidha. <strong>Il</strong>-mard jidœol fid-debba u<br />
joœroæ bin-nemla. <strong>Il</strong>-kliem fieragœ ma jimliex l-<br />
istonku. Gœal kull œatba hemm il-mannara. Gœall<br />
iblaœ festa kuljum. Jekk Alla jagœlaq bieb, jiftaœ elf<br />
æodda oœra. Fil-wita kull gœolja jaœsibha muntanja.<br />
Isma mitt darba, qis elf darba u aqta darba. Min<br />
jibki ma’ jerdax. Kelma tajba tiftaœ bieb tal-œadid.<br />
<strong>Il</strong>-musmar il-qadim jaqla l-ieœor. Wieœed jaœsad<br />
dak li jiÿra. Mattar riælejk skond il-friex tiegœek. L-<br />
irœis gœoli. Min jobÿoq gœas-sema jiæi f’wiççu. <strong>Il</strong>œuta<br />
kbira li taœrab. Min ma jaœdimx ma jiekolx.<br />
Jekk mhux œmar, felu. Biskuttini f’œalq il-œmir. Ta’<br />
fuqu senduqu .... Dawn huma kollha qwiel torok, flistess<br />
waqt huma wkoll maltin.<br />
Œafna huma wkoll l-espressjonijiet idjomatiçi<br />
ngliÿi. Jistgœu wkoll jitqiesu bœala proverbji. Jgœidu<br />
l-qwiel ingliÿi per eÿempju, il-prevenzjoni aœjar<br />
mill-kura. Œafna koki jœaÿÿnu l-brodu. Ti<strong>mt</strong>edd kif<br />
tifrex soddtok. Ruma ma nbnietx f’jiem. Kelb rieqed<br />
la tqajmux. La tistadx f’baœar qawwi. Gœaÿÿien<br />
daqs is-sejf ta’ San Pietru. Viva San Filep la x-xitan<br />
irid hekk. Alla jiftaœ, Alla jsewwi, in-nies rieqda u t-<br />
tabib idewwi. Alla fettieœi, Alla gœajjur, Alla<br />
nebbieœi u ma’ kulœadd idur. Alla fina u aœna fih,<br />
kull ma nagœmlu gœalih. Alla ma jsawwatx u jeræa.<br />
Æan Anton Vassalli fl-1820 æabar œafna qwiel<br />
maltin, stamphom f’volum bl-isem “Motti Aforismi<br />
Proverbi Maltesi.” Interessanti wkoll l-ortografija l-<br />
qadima kif huma miktubin. Bilkemm ma jfixklukx<br />
biex taqrhom, bœal per eÿempju: - Asaœœ kelmet ilmalti,<br />
minn œalfet is-Sultan. Ruœel l’Alla, jismek bittrab,<br />
Sama kull ma gœandu jieklulu. <strong>Il</strong>-fqir jitrekken<br />
fid-dar. Aœjar gerfek minn mwizlek (æidek).<br />
Gœalija nteressanti, l-aktar l-ortografija ta’<br />
Annibale Preca (1904) fil-leææenda ta’ l-Gœarusa<br />
tal-Mosta, ta’ tnax-il stanza.<br />
Ya Sidti, la ddeyyaqx qalbek<br />
Hawn il-œweyyeæ, ilbies u ÿÿeyyen,<br />
“Nilbes” – Naÿÿa gœal wiççek!<br />
Yien ilsiera kelli nsir gœal deyyem.<br />
“Morru æibu l-garus tiegi<br />
Li il-fidwa tiegi hi seba mia.”<br />
Nbieæ il-galqa il flenia,<br />
Mbasta æarusti mifdia.<br />
32 <strong>Il</strong>-<strong>Kunsill</strong> Tiegœek
Change language